Kutadgu Bilig Metni PDF

9/10/2015 Kutadgu Bilig Metni
YAZITLAR ∙ GÖKTÜRKÇE ∙ TÜRKLER
Kutadgu Bilig Dizini
1. I Tanrı Azze Ve Cellenin Medhini Söyler
2. II Peygamber Aleyhi'sSelâmın Medhini Söyler
3. III Dört Sahabenin Medhini Söyler
4. IV Parlak Bahar Mevsimini Ve Büyük Buğra Han'ın Medhini Söyler
5. V Yedi Yıldızı Ve On İki Burcu Söyler
6. VI İnsan Oğlunun Değerinin Bilgi Ve Akıldan Geldiğini Söyler
7. VII Dilin Meziyetini Ve Kusurunu, Faydasını Ve Zararını Söyler
8. VIII Kitap Sahibi Kendi Özrünü Söyler
9. IX İyilik Etmenin Medhini Ve Faydalarını Söyler
10. X Bilgi İle Aklın Meziyet Ve Faydalarını Söyler
11. XI Kitabın Adını, Mânasını Ve Kendisinin İhtiyarlığını Söyler
12. XII Söz Başı Hükümdar KünToğdı Hakkında
13. XIII AyToldı'nın Hükümdar KünToğdı Hizmetine Geldiğini Söyler
14. XIV AyToldı'nın Hükümdar KünToğdı'nın Huzuruna Çıktığını Söyler
15. XV AyToldı Hükümdara Kendisinin Saadet Olduğunu Söyler
16. XVI AyToldı Hükümdara Devlet Sıfatını Söyler
17. XVII Hükümdar KünToğdı AyToldı'ya Adalet Vasfını Söyler
18. XVIII Hükümdar KünToğdı AyToldı'ya Adalet Vasfının Nasıl Olduğunu Söyler
19. XIX AyToldı Hükümdara Dilln Fazîletini Ve Sözün Faydalarını Söyler
20. XX Saadetin Devamsızlığını Ve İkbâlin Dönekliğini Söyler
21. XXI AyToldı'nın Oğlu Öğdülmiş'e Nasihat Verdiğini Söyler
22. XXII AyToldı'nın Oğlu Öğdülmiş'e Öğüt Verdiğini Söyler
23. XXIII AyToldı'nın Hükümdar KünToğdı'ya VaslyetNâme Yazdığını Söyler
24. XXIV Hükümdar KünToğdı'nın Öğdülmiş'i Çağırdığını Söyler
25. XXV Öğdülmiş'in Hükümdar KünToğdı'nın Huzuruna Çıktığını Söyler
http://orhunyazitlari.appspot.com/kutadgubilig.html 1/475
26. XXVI Öğdülmiş'in Hükümdar KünToğdi'nin Hizmetine Girdiğini Söyler
27. XXVII Oğdülmiş Hükümdara Aklın Tarifini Söyler
28. XXVIII Beyliğe Lâyık Bir Beyin Nasıl Olması Gerektiğini Söyler
29. XXIX Öğdülmiş Beylere Vezir Olacak İnsanın Nasıl Olması Lâzım Geldiğini Söyler
30. XXX Öğdülmiş Hükümdara Kumandanın Nasıl Olması Lâzim Geldiğini Söyler
31. XXXI Öğdülmiş Hükümdara Ulu Hâcibin Nasıl Bir İnsan Olması Lâzım Geldiğini Söyler
32. XXXII Öğdülmiş Hükümdara KapıcıBaşının Nasıl Olması Lâzım Geldiğini Söyler
33. XXXIII Öğdülmiş Hükümdara Elçi Göndermek ıçin Nasıl Blr İnsan Lâzım Olduğunu Söyler
34. XXXIV Öğdülmiş Hükümdara Kâtibin Nasıl Olması Lâzım Geldiğini Söyler
35. XXXV Ögdilmiş Hükümdara Hazinedarın Nasıl Blr İnsan Olması Lâzım Geldiğini Söyler
36. XXXVI Öğdülmiş Hükümdara AşçıBaşının Nasıl Olması Lâzım Geldiğini Söyler
37. XXXVII Öğdülmiş Hükümdara İçkiciBaşının Nasıl Olması Lâzım Geldiğini Söyler
38. XXXVIII Öğdülmiş Hükümdara Hizmetkârların Beyler Üzerindeki Haklarının Neler Olduğunu
Söyler
39. XXXIX Hükümdar KünToğdı'nın Odgurmış'a Mektup Yazıp Gönderdiğini Söyler
40. XL Öğdülmiş in Odgurmış'ı Ziyaretini Söyler
41. XLI Odgurmış'ın Öğdülmiş İle Münazara Ettiğıni Söyler
42. XLII Odgurmış Öğdülmiş'e Dünyanın Kusurlarını Söyler
43. XLIII Öğdülmiş Odgurmış'a Dünya Vâsıtası İle Âhiretin Kazanılmasını Söyler
44. XLIV Odgurmış'ın Hükümdara Mektup Yazıp Gönderdiğini Söyler
45. XLV Hükümdar KünToğdı'nın Odgurmış'a İkinci Mektubu Gönderdiğini Söyler
46. XLVI Öğdülmiş'in Odgurmış İle İkinci Defa Münazara Ettiğini Söyler
47. XLVII Öğdülmiş Odgurmış'a Beylere Hizmet Etmenin Usûl Ve Nizâmını Söyler
48. XLVIII Öğdülmiş Kapıdaki Hizmetkârlar İle Nasıl Geçinileceğini Söyler
49. XLIX Öğdülmiş Odgurmış'a Avam İle Nasıl Münâsebet Kurulması Lâzım Geldiğini Söyler
50. L AliEvlâdı İle Münâsebeti Söyler
51. LI Âlimler İle Münâsebeti Söyler
52. LII Tabipler İle Münâsebeti Söyler
53. LIII Efsuncular İle Münâsebeti Söyler
54. LIV Rüya Tâbircıleri İle Münâsebeti Söyler
55. LV Müneccimler İle Münâsebeti Söyler
56. LVI Şâirler İle Münâsebeti Söyler
57. LVII Çiftçiler İle Münâsebeti Söyler
58. LVIII Satıcılar İle Münâsebeti Söyler
59. LIX Hayvan Yetiştirenler İle Münâsebeti Söyler
60. LX Zenâat Erbabı İle Münâsebeti Söyler
61. LXI Fakirler İle Münâsebeti Söyler
62. LXII Nasıl Evlenileceğini Söyler
63. LXIII Çocukların Nasıl Terbiye Edileceğini Söyler
64. LXIV Hizmetçilere Nasıl Muamele Edileceğini Söyler
65. LXV Öğdülmiş Odgurmış'a Ziyâfete Gitmek Âdabını Söyler
66. LXVI Öğdülmiş Odgurmış'a Ziyafete Davet Usûlünü Söyler
67. LXVII Odgurmış Öğdülmiş'e Dünyadan Yüz Çevirip, Olana Kanâat Ettiğini Söyler
68. LXVIII Hükümdar KünToğdı'nın Odgurmış'ı Üçüncü Defa Davet Ettiğini Söyler
69. LXIX Odgurmış'ın Öğdülmiş'e Geldiğini Söyler
70. LXX Hükümdar KünToğdı'nın Odgurmış İle Görüştüğünü Söyler
71. LXXI Odgurmış'ın Hükümdara Öğüt Verdiğini Söyler
72. LXXII Öğdülmiş Hükümdara Memleketi Tanzim Etme Usûlünü Söyler
73. LXXIII Öğdülmiş İn Geçen Hayatına Acıyarak Tövbe Ettiğini Söyler
74. LXXIV Odgurmış'ın Öğdülmiş'e Tavsiyede Bulunduğunu Söyler
75. LXXV Doğruluğa Karşı Doğruluk Ve İnsanlığa Karşı İnsanlık Gösterilmesini Söyler
76. LXXVI Odgurmış'ın Hastalanarak Öğdülmiş'i Çağırdığını Söyler
77. LXXVII Öğdülmiş Odgurmış'a Rüya Tâbirini Söyler
78. LXXVIII Odgurmış Öğdülmiş'e Rüya Gördüğünü Söyler
79. LXXIX Öğdülmiş Odgurmış'ın Rüyasını Tâbir Eder
80. LXXX Odgurmış Bu Rüyaya Başka Bir Tâbir Söyler
81. LXXXI Odgurmış'ın Öğdülmiş'e Nasîhat Ettiğini Söyler
82. LXXXII Kumaru Öğdülmiş'e Odgurmış'ın Öldüğünü Söyler
83. LXXXIII Kumaru'nun Öğdülmiş'e BaşSağlığı Dilediğini Söyler
84. LXXXIV Öğdülmiş'in Odgurmış İçin Matem Tuttuğunu Söyler
85. LXXXV Hükümdarın Öğdülmiş'e BaşSağlığı Dilediğini Söyler
İlaveler
1. I Gençliğine Acıyarak, İhtiyarlığını Söyler
2. II Zemânenin Bozukluğunu Ve Dostların Cefâsını Söyler
3. III Kitap Sâhlbl Yusuf, Büyük Hâs Hâcib, Kendi Kendine Nasîhat Eder
Kutadgu Bilig Dizini
Eski Türkçe aslı Günümüz Türkçesine aktarımı
I Teŋri Azze Ve Celle Ögdisin Tanrı Azze Ve Cellenin Medhini Söyler
Ayur
1 Bayat atı birle sözüg Yaratan, yetiştiren ve göçüren rabbim olan Tanrının adı ile
başladım, söze başladım.
törütgen egidgen keçürgen
idim
2 Üküş ögdi birle tümen miŋ Kadir ve bir olan Tanrıya çok hamd ve binlerce sena olsun
senâ, ; onun için fânilik yoktur.
uğan bir bayatka aŋar yok
fenâ
3 Yağız yer yaşıl kök kün ay Kara yer ile mâvî göğü, güneş ile ayı, gece ile gündüzü,
birle tün, zaman ile zamaneyi ve mahlûkları o yarattı.
törütti halâyık öd üdlek bu
kün
4 Tiledi törütti bu bolmış istedi ve bütün bu varlıkları yarattı ; bir kere :— "ol!"—dedi,
kamuğ, bütün diledikleri oldu.
bir ök bol tedi boldı kolmış
kamuğ
5 Kamuğ barça muŋluğ Bütün bu yaratılmış olanlar ona muhtacdır ; muhtaç
törütülmişi, olmayan yalnız Tanrıdır ; onun eşi yoktur.
muŋı yok idi bir aŋar yok eşi
6 Ay erklig uğan meŋü muŋsuz Ey kuvvetli, kadir, ebedî ve müstağni olan Tanrı, senden
bayat, başkasına bu ad yakışmaz.
yaramaz seniŋdin adınka bu
at
7 Uluğluk saŋa ol bedüklük Ululuk ve büyüklük sana mahsustur ; sana eş ve denk olan
saŋa, başka biri yoktur.
seniŋdin adın yok saŋa tuş
teŋe
8 Aya ber birikmez saŋa bir Ey bir olan Tanrı, bir başkası sana şerik koşulamaz ; başta
adın, her şeyder evvel ve sonda her şeyden sonra sensin.
kamuğ aşnuda sen sen
öŋdün kedin
9 Sakışka katılmaz seniŋ Senin birliğin hesaba gelmez ; bu kudretin her şeye
birlikiŋ, hâkimdir,
tüzü neŋke yetti bu erkliglikiŋ
10 Seziksiz bir ök sen ay meŋü Sen, şüphesiz, birsin, ey sonsuz Tanrı; istisna sayıya
eçü, gelmez.
katılmaz karılmaz sakışka
seçü
11 Ay iç taş biligli ay hakku’l Ey içi ve dışı bilen, ey hakku'lyakîn ; gözden uzaksın,
yakin, fakat gönüle yakınsın.
közümde yırak sen köŋülke
yakın
12 Barıŋ belgülüg sen kün ay Senin varlığın, parlak güneş ve ay gibi, bellidir ; fakat nasıl
teg yaruk, olduğunu kavrayacak gönül ve akıl yoktur.
neteglikke yetgü köŋül ögde
yok
13 Ne ersedin ermez seniŋ Senin birliğin eşya ile ilgili değildir ; eşyayı sen yarattın,
birlikiŋ, onlar senindir.
ne erselerig sen törüttiŋ
seniŋ
14 Kamuğ sen törüttüŋ ne Her varlığı sen yarattın; varlık yok olur, bakî kalan yalnız
erselerig, sensin.
yokadur ne erse sen ök sen
tirig
15 Törütgen barıŋa törütmiş Yaratıcı varlığına yaratılmış olanlar şâhiddir ; yaratılan iki
tanuk, — birin hâzır şahididir.
törümiş iki bir tanukı anuk
16 Anıŋ okşağı yok azu Onun eşi yahut benzeri yoktur ; nasıl olduğuna mahlûkların
meŋzegi, aklı ermez.
neteglikke yetmez halâyık
ögi
17 Yorımaz ne yatmaz udımaz Yürümez ve yatmaz, uyumaz, uyanıktır ; ne benzer, ne
oduğ, kıyâs edilir, ne de tasavvur götürür.
ne meŋzeg ne yaŋzağ
kötürmez boduğ
18 Kedin öŋdün ermez ne Arkada veya önde değildir; ne sağdadır, ne solda; yeri ne
soldın oŋun, altta, ne üstte, ne de ortadadır.
ne astın ne üstün ne otru
orun
19 Orun ol törütti orun yok aŋar, Yeri o yarattı, onun için yer bahis mevzuu değildir; şunu bil
anıŋsız orun yok bütün bol ki, onsuz da yer yoktur.
muŋar
20 Ay sırka yakın ay köŋülke Ey her sırra yakın, ey her gönül için yüksek Tanrı, bütün
ediz, suret ve şekiller sana şahittir.
tanuk ol saŋa barça sûret
bediz
21 Törüttüŋ tümen miŋ bu Bu sayısız, yüz binlerce canlıyı, ova, dağ, deniz, tepe ve
sansız tirig, çukurları sen yarattın.
yazı tağ teŋiz kötki oprı yirig
22 Yaşıl kök bezediŋ tümen Mâvî göğü sayısızyıldızları ile süsledin, karanlık geceyi
yulduzun, ışıklı gündüz ile aydınlattın.
kara tün yaruttuŋ yaruk
kündüzün
23 Uçuğlı yorığlı tınığlı neçe, Uçan, yürüyen ve duranların hepsi rızıklarını senden
tirilgü seniŋdin bulup yer içe bularak, yeyip, içerler.
24 Ediz arşta altın serâka tegi, Yüksek Arş'tan alttaki toprağa kadar bütün her şey, hepsi
tüzü barça muŋluğ saŋa ay sana muhtacdır, ey rabbim.
idi
25 Ayâ birke bütmiş tiliŋ birle Ey Tanrının birliğine inanmış olan, onu dilin ile öğ; gönülün
ög, tereddütsüz inandı ise, aklını işe karıştırma.
köŋül bütti şeksiz amul tutğıl
ög
26 Neteglikke kirme küdezgil Nasıl olduğunu arama, gönlünü gözet; varlığına inan,
köŋül, sükûn ve huzura kavuş.
barıŋa bütün bolğıl amrul
amul
27 Kalı kançaka kirme tutğıl Nice ve nasıl olduğuna karışma, kendini tut ; onu nicesiz
özüŋ, ve nasılsız bil, sözünü uzatma.
kalı kançasız bil uzatma
sözüŋ
28 Ay muŋsuz idim sen bu Ey müstağni olan rabbim, sen bu muhtaç kulun bütün
muŋluğ kuluğ, günahlarını şefkatle affet.
suyurkap keçürgil yazukın
kamuğ
29 Saŋar ok sığındım umınçım Asıl sana sağındım, ümidim sendedir ; muhtaç olduğum
saŋa, yerde elimden tut.
muŋadmış yerimde elig tut
maŋa
30 Sevüg savçı birle kopurğıl Mahşer günü beni sevgili Peygamber ile birlikte hasret, onu
meni, bana şefaatçi kıl.
elig tuttaçı kıl könilik küni
31 Tüzü tört eşiŋe tümen miŋ Onun dört arkadaşının her birine aralıksız, devamlı sayısız
selâm, selâm eriştir.
tegürgil kesüksüz tutaşı ulam
32 Uluğ künde körkit olarnıŋ Ulu günde onların yüzünü göster, şefaatlerini bana
yüzin, yardımcı kıl.
elig tuttaçı kılğıl edgü sözin
33 Seni erdüküŋ teg ögümez Seni olduğun gibi medhedemiyorum ; seni sen medhet!
özüm, sözüm kesildi.
seni senmet öggil kesildi
sözüm
II Yalavaç Aleyhi’SSelâm Peygamber Aleyhi'sSelâmın Medhini Söyler
Ögdisin Ayur
34 Sevüg savçı ıdtı bağırsak idi, Esirgeyen rabbim halkın en seçkini ve insanların en iyisi
bodunda talusı kişide kedi olan sevgili Peygamberi gönderdi.
35 Yula erdi halkka karaŋku O karanlık gecede halka meş'ale idi ; etrafa ışık saçtı ve
tüni, seni aydınlattı.
yaruklukı yadtı yaruttı seni
36 Okıçı ol erdi bayattın saŋa, O sana Tanrı tarafından gönderilen dâvetçi idi; sen bu
sen ötrü köni yolka kirdiŋ sayede doğru yola girdin, ey yiğit.
toŋa
37 Atasın anasın yuluğ kıldı ol, Atasını ve anasını feda etti ; tek dileği ümmeti idi, ona yol
tilek ümmet erdi ayu berdi gösterdi.
yol
38 Künün yemedi kör tünün Gündüz yemedi, gece yatmadı; Tanrıdan seni istedi, başka
yatmadı, bir şey istemedi.
seni koldı rabda adın
kolmadı
39 Seni koldı tün kün bu emgek Bunca zahmet ile gecegündüz hep seni üstedi ; şimdi sen
bile, onu öğ ve rızasını dile.
anı ög sen emdi sevinçin tile
40 Kamuğ kadğusı erdi ümmet Bütün kaygusu ümmeti idi ; rahat etmek için, onun azaptan
üçün, kurtulmasını dilerdi.
kutulmak tiler erdi râhat üçün
41 Atada anada bağırsak bolup, Atadan ve anadan daha merhametli idi ; Tanrıdan dâima
tiler erdi tutçı bayattın kolup bunu niyaz eder, bunu dilerdi.
42 Bayat rahmeti erdi halkı öze, O ümmeti üzerine Tanrının bir rahmeti idi ; güzel tavırlı,
kılınçı silig erdi kılkı tüze dürüst ve kendisine güvenilir bir tabiatte idi.
43 Tüzün erdi alçak kılınçı silig, Asîl tabiatli, alçak gönüllü ve güzel tavırlı idi ; haya sahibi,
uvutluğ bağırsak akı keŋ elig şefkatli, cömert ve eli açık idi.
44 Yağız yer yaşıl kökte erdi Kara yerde de aziz idi, mâvî gökte de ; Tanrı ona çok
küsüş, değer vermişti.
aŋar berdi teŋri ağırlık üküş
45 Başı erdi öŋdün kamuğ O bütün rehberlerin önünde baş idi ; sonra da bütün
başçıka, resullerin hâtemi oldu.
kedin boldı tamğa kamuğ
savçıka
46 Köŋül badım emdi anıŋ Onun yoluna şimdi gönül bağladım ; bütün dediklerine
yolıŋa, inandım ve severek sözünü tuttum.
sevip sözi tuttum bütüp
kavlıŋa
47 İlâhi küdezgil meniŋ köŋlümi, Ey Tanrım, benim gönlümü gözet ; kıyamette beni sevgili
sevüg savçı birle kopur Peygamber ile birlikte hasret.
kopğumı
48 Kıyâmette körkit tolun teg Kıyamette dolun ay gibi yüzünü göster; ey Tanrım,
yüzin, kendisini bana şefaatçi kıl.
elig tuttaçı kıl ilâhi özin
III Tört Sahâbeniŋ Ögdisin Dört Sahabenin Medhini Söyler

Ayur
49 Anıŋ tört eşi ol avıŋu körüp, Bunlar onun sevdiği dört arkadaşı idi ; yanındaki
keŋeşçi bular erdi birle turup müşavirleri bunlar idi.
50 İki kadın erdi küdegü iki, ikisi kayınbabası, ikisi damadı idi, bunlar halkın en iyisi ve
bular erdi üdrüm bodunda en seçkini idiler.
yegi
51 Atik erdi aşnu kamuğda oza, Başta, her keşten önce, Tanrıya inanmış, gönülü ve dili
bayatka bütügli köŋül til tüze dürüst (sıddîk) olan Ebû Bekir gelir.
52 Yuluğ kıldı mâlı teni cânını, Malını, tenini ve canını feda etti ; dileği ancak Peygamberin
yalavaç sevinçi tiledi köni rızası idi.
53 Basa fârûk erdi kişi üdrümi, Sonra insanların seçkini, halk içinde mümtazı, dili ve
tili köŋli bir teg bodun gönülü bir olan Ömer vardı.
ködrümi
54 Bu erdi basutçı köni dinka Yardımcısı ve doğru dinin temeli o idi ; şeriatin yüzünden
kök, perdeyi o kaldırdı.
şeriat yüzindin kiterdi eşük
55 Basa usmân erdi uvutluğ Sonra haya sahibi, yumuşak huylu, insanların seçkini,
silig, cömert ve eli açık olan Osman idi.
kişide üdürmiş akı keŋ elig
56 Fidâ kıldı barın neŋin hem O bütün malını ve kendisini feda etti; Peygamber de ona iki
özin, kızını verdi.
yalavaç aŋar berdi iki kızın
57 Ali erdi munda basakı talu, Ondan sonra seçkin, cesur; yiğit, kahraman ve akıllı Ali
kür ersig yüreklig meŋesi tolu vardı.
58 Akı erdi elgi yüreki tedük, Eli cömert idi, yüreği sâf idi ; bilgili, takva sahibi ve adı
biliglig sakınuk kör atı bedük büyük bir zât idi.
59 Bular erdi din hem şeriat Bunlar din ve şeriatin temeli idi ; bunlar kâfirler ile
köki, münafıklardan gelen eziyetlere katlandılar.
bular yüdti kâfir munâfık yüki
60 Bu tört eş maŋa tört tadu Bu dört sahibe benim için dört unsur gibidir ; unsurlar
tegturur, denkleşirse, gerçek hayat vücûda gelir.
tüzülse tadu çın tiriglik bolur
61 Meniŋdin bularka üküş miŋ Ey rabbim, sen bunlara benden sonsuz selâmları, devamlı
selâm, olarak, ulaştır.
tegürgil idim sen kesüksüz
ulam
62 Olarnı meniŋdin sevindür Onları dâima benden râzi et ; ulu günde onları bana
tuçı, şefaatçi kıl.
uluğ künde kılğıl elig tuttaçı
IV Yaruk Yaz Faslın Uluğ Parlak Bahar Mevsimini Ve Büyük Buğra Han'ın
Buğra Han Ögdisin Ayur Medhini Söyler
63 Toğardın ese keldi öŋdün Şarktan bahar rüzgârı eserek geldi; dünyayı süslemek için,
yeli, cennet yolunu açtı.
ajun etgüke açtı uştmah yolı
64 Yağız yer yıpar toldı kâfûr Kâfur gitti, kara toprak misk ile doldu; dünya kendisini
kitip, süsleyerek, bezenmek istiyor.
bezenmek tiler dünyâ körkin
itip
65 İrinçig kışığ sürdi yazkı esin, Bahar rüzgârı eziyetli kışı sürüp, götürdü; parlak yaz tekrar
yaruk yaz yana kurdı devlet saadet yayını kurdu.
yasın
66 Yaşık yandı bolğay yana Güneş balıkkuyruğundan (hût), kuzuburnuna (hamel)
ornıŋa, kadar olan yerine tekrar döndü.
balık kudrukındın kozı
burnıŋa
67 Kurımış yığaçlar tonandı Kurumuş ağaçlar yeşiller giyindi; tabiat mor, al, yeşil ve
yaşıl, kızıl renkler ile süslendi.
bezendi yipün al sarığ kök
kızıl
68 Yağız yer yaşıl torku yüzke Kara yer yüzüne yeşil ipek bağladı; hıtay kervanı da bunun
badı, üstüne çın kumaşı yaydı.
hıtay arkışı yadtı tavğaç edi
69 Yazı tağ kır oprı töşendi Düzlükler, dağlar, sahralar ve ovalar bunu yayıp,
yadıp, döşendiler; vadiler ve yamaçlar al ve yeşil giyerek,
itindi kolı kaşı kök al kedip süslendiler.
70 Tümen tü çeçekler yazıldı Binlerce çiçekler gülerek açıldılar; dünya misk ve kâfur
küle, kokusu ile doldu.
yıpar toldı kâfûr ajun yıd bile
71 Sabâ yeli koptı karanfil yıdın, Karanfil kokulu bahar rüzgârı esti; dünyanın her tarafı misk
ajun barça bütrü yıpar burdı ve anber kokusu ile doldu.
kin
72 Kaz ördek kuğu kıl kalıkığ Kaz, ördek, kuğu ve kılkuyruk fezayı doldurdu;
tudı, bağırışarak, bir yukarıbir aşağı, kaynaşıyorlar.
kakılayu kaynar yokaru kodı
73 Kayusı kopar kör kayusı Bak, biri kalkıyor, biri konuyor; biri yüzüyor, biri su içiyor.
konar,
kayusı çapar kör kayu suv
içer
74 Kökiş turna kökte ünün Kökiş ve turnalar gökte yüksek sesle bağırışıyor; dizilmiş
yaŋkular, deve katarı gibi, uçup, kanat çalıyorlar.
tizilmiş titir teg uçar yelgürer
75 Ular kuş ünin tüzdi ünder Keklik, sesine bir ahenk vererek, eşine sesleniyor; sanki
işin, güzel bir kız gönül verdiğini çağırıyor.
silig kız okır teg köŋül
bermişin
76 Ünin ötti keklik küler katğura, Keklik yüksek sesle öttü, sanki gülmekten katılıyor; ağzı
kızıl ağzı kan teg kaşı kap kan gibi kızıl, kaşı simsiyah.
kara
77 Kara çumğuk ötti sata Kara çumguk mızrak gibi gagası ile ötüyor; sesi, nazlı bir
tumşukın, kızın sesi gibi, cana yakındır.
üni oğlağu kız üni teg yakın
78 Çeçeklikte sandvaç öter miŋ Çiçek bahçesinde bülbül binlerce sesle ötüyor, sanki gece
ünün, gündüz Mezamir okuyor.
okır sûrı ibri tünün hem
künün
79 Elik külmiz oynar çeçekler Karacalar, dişierkek, çiçekler üzerinde oynuyor; geyikler,
öze, dişierkek, sıçrayıp oynıyarak koşuşuyorlar.
sığun muyğak ağnar yorır
tep keze
80 Kalık kaşı tügdi közi yaş Gök kaşını çattı, gözünden yaş serpiliyor; çiçek yüzünü
saçar, açtı, bak, gülmekten katılıyor.
çeçek yazdı yüz kör küler
katğurar
81 Bu üdte ajun öz öziŋe bakıp, Bu esnada dünya kendikendine baktı; sevinip övünerek,
küvenip sevinip ediŋe bakıp hazinesini gözden geçirdi.
82 Eletü maŋa açtı dünyâ sözin, Gözü bana ilişince, söze başladı ve şöyle dedi : — Sen bu
ayu körmediŋmü bu hakan hakanın yüzünü görmedin mi?
yüzin
83 Udır erdiŋ erse tur aç emdi Uyuyor idi isen şimdi kalk, gözünü aç; işitmedin ise, şimdi
köz, benim sözümü dinle.
eşitmediŋ erse eşit mende
söz
84 Tümen yılda berü tul erdim Ben binlerce yıldan beri dul idim, benzim solmuştu; şimdi
tulas, bu dul libasını çıkarıp, beyaz kakımdan gelinlikler giydim.
bu tul tonı suçlup ürüŋ
kedtim as
85 Bezendim begim boldı hakan Süslendim, çünkü ulu hakan eşim oldu; dileğim budur: o
uluğ, isterse, canım feda olsun.
ötündüm munu kolsa cânım
yuluğ
86 Bulıt kökredi urdı nevbet Gök gürledi, nevbet davulunu vurdu; şimşek çaktı, hakanın
tuğı, tuğunu çekti.
yaşın yaşnadı tarttı hakan
tiğı
87 Biri kında çıktı sunup el tutar, Biri kınından çıkınca, ona memleketler sunar; biri nâm ve
biri küsi çavı ajunka yeter şöhretini dünyaya yayar.
88 Ajun tuttı tavğaç uluğ buğra Büyük Tavgaç Buğra Han dünyaya hâkim oldu; adı kutlu
han, olsun, Tanrı onu her iki cihanda aziz etsin.
kutadsu atı bersü iki cihân
89 Ay din izzi devletka nâsir Ey dinin izzeti, ey devletin yarıcısı, ey milletin tacı, ey
muin, şeriatin hadimi.
ay milletka tâc ay şeriatka
din
90 Bayat berdi barça tilemiş Tanrı bütün dileklerini verdi; bundan sonra da Tanrı dâima
tilek, sana arka ve destek olsun.
bayat ok bolu bersü arka
yölek
91 Ay dünyâ cemâli uluğlukka Ey dünyanın süsü, ey ululuğun ziyneti, ey saltanatın nuru,
körk, ey dönek huylu saadetin bağını elinde tutan,
ay mülketka nûr ay yayığ
kutka örk
92 Bolu berdi evren ilig berdi Devran sana memleket ve taht verdi; Tanrı bu taht ile
taht, bahtını dâim etsin.
tuta bersü teŋri bu taht birle
baht
93 Ajun tındı ornap bu hakan Hakan tahta oturunca, dünya âsâyiş buldu; bundan dolayı
öze, dünya ona şâhâne hediyeler gönderdi.
anın ıdtı dünyâ taŋuklar tüze
94 Esirdin keligli kalık kuşları, Esirden gelen semâ kuşları, kimi râyi hindî, kimi kayseri;
kayu râyı hindi kayu kaysarı
95 Öger atın ündep ünin Ötüşleri ile yarış ederek, adını anıp, sevinç ve huzur içinde
türtüşüp, onu öğerler.
küvenç birle avınur sevinçke
tuşup
96 Bu törlüg çeçek yerde munça Yerde bin bir çiçek, bin bir manzara, düzlük, dağ, sahra,
bediz, vadi yeşil ve mavi renkler ile örtülmüş.
yazı tağ kır oprı yaşıl kök
meŋiz
97 Kayusı yıdı birle tapnur Kimi kokusu ile kulluk eder; kimi güzelliği ile harîmine girer.
tapuğ,
kayu körk meŋiz birle açtı
kapuğ
98 Kayusı elig sundı tütsüg Kimi elini uzatır; buhurdan sunar; kimi misk saçar ve dünya
tutar, güzel kokular ile dolar.
kayu büvkirer kin ajun yıd
kopar
99 Kayusı toğardın tutar miŋ Kimi doğudan binlerce armağan sunmaktadır; kimi batıdan
taŋuk, hizmetine koşmaktadır.
kayusı batardın tapuğçı anuk
100 Tapuğka kelip kut kapuğda Saadet hizmet için gelmiş, kapıda durur; kapıda duran

turur, kulluk için durur.
kapuğda turuğlı tapuğda
turur
101 Bu yaŋlığ tapuğka itindi ajun, Dünya kulluk için böyle hazırlandı; düşman boyun eğdi,

yağı boynı egdi kötürdi özün ortadan kayboldu.
102 Ajunda çavı bardı hakan Hakanın nâmı, sânı dünyaya yayıldı; onu göremeyen

küsi, gözlerin uykusu kaçtı.
körümegli közlerde kitti usı
103 Ajun inçke tegdi tüzüldi törü, Dünya asayişe kavuştu ve nizam kuruldu; o adını kanunla

törü birle atın kopurdı örü yükseltti.
104 Akı sûretin kim köreyin tese, Kim cömert yüzü görmek isterse, gelsin, hakanın yüzünü

kelip körsü hakan yüzini usa görsün.
105 Cefâsız vefâlığ tilese kutun, Kim mes'ûd, kimseyi incitmeyen ve vefakâr birini görmek

yüzi kör kılınçı vefâ ol bütün dilerse, onun yüzünü görsün; onun her işi vefadır.
106 Asığ kolsa barça özüŋ Zarar görmeden, kendine hep fayda sağlamak dilersen,

yassızın, beri gel, hizmet et, gönül ver, ısın.
berü kel tapuğ kıl köŋül ber
isin
107 Tüzün kılkı alçak bağırsak Asîl, alçak gönüllü, şefkatli ve yumuşak huylu bir kimse

köŋül, görmek istersen, gel, onu gör ve gönül rahatına kavuş.
köreyin tese kel munı kör
amul
108 Ay edgü kılınç aslı edgü Ey iyi tabiatli ve asîl nesepli hakan, dünya senden mahrum

uruğ, kalmasın.
ajun kalmasunı siziŋsiz
kuruğ
109 Bayat berdi devlet ay terken Ey devletli hükümdar, Tanrı sana saadet verdi; adını bin

kutı, kere zikrederek, ona şükür lâzımdır.
anıŋ şükri kılğu okıp miŋ atı
110 İdi keçki söz ol meselde kelir, Çok eski bir atasözü vardır : babanın yeri ve adı oğula

ata ornı atı oğulka kalır kalır.
111 Ata ornı kaldı atı ma bile, Babanın yeri, adı ile birlikte, sana kaldı; bunlara daha

adın ma takı bolsu miŋ miŋ başka binlercesi eklensin.
ula
112 Talu neŋ taŋuk tuttı miŋ miŋ Binlerce el, hediye olarak, ona çok nadide şeyler sundu;

elig, işte sen de bu Kutadgu bilig'i hediye et.
munu kıl taŋukı kutadğu bilig
113 Olarnıŋ taŋukı kelir hem Onların hediyesi gelir, geçer; bu benim hediyem ise, ebedî

barır, kalır.
meniŋ bu taŋuk boldı meŋü
kalır
114 Neçe terse dünyâ tüker Dünya malı ne kadar toplanırsatoplansın, tükenir, bir gün

alkınur, biter; söz kaleme alınırsa, kalır, dünyayı dolaşır.
bitise kalır söz ajun tezginür
115 Kitâbka bitindi bu hakan atı, Bu hakan adı kitaba geçti; ey devletli hükümdar, bu ad

bu at meŋü kaldı ay terken ebedî kaldı.
kutı
116 Ya rab üste devlet tükel kıl Ey rabbim, sen onun devletini arttır; bütün dileklerini yerine

tilek, getir, her işinde arka ol, destek ol.
kamuğ işte bolğıl sen arka
yölek
117 Severin esen tut yağısın Onun sevdiğini esen tut, düşmanını ortadan kaldır;

kötür, sevincini dâim kıl, kederini yok et.
sevinçin tolu tut sakınçın
kotur
118 Yağa tursu yağmur yazılsu Yağmur yağmakta devam etsin, çiçekler açılsın; kurumuş

çeçek, ağaçlardan perçemler sarksın.
kurımış yığaçtın salınsu
küjek
119 Bolu bersü evren tuçı evrilü, Felek hep dönmekte devam etsin; düşmanın başı hep

kodı bolsu düşmân başı aşağı eğik olsun.
kavrılu
120 Yağız yer bakır bolmağınça Kara toprak kızıl bakır oluncaya kadar, âteşten yeşil çiçek

kızıl, çıkıncaya kadar;
ya otta çeçek önmeginçe
yaşıl
121 Tirilsüni terken kutı miŋ Devletli hükümdar bin saadet içinde yaşasın;

kutun, çekemeyenlerin gözleri âteşte yansın.
telinsüni körmez karakı otun
122 Takı ma negü erse ârzû tilek, Daha başka ne gibi dileği var ise, Tanrı ona dâima arka ve

bayat ok bolu bersü arka destek olsun.
yölek
123 Sevinçin avınçın küvençin Sevinç, huzur ve güvenç içinde memlekete hâkim olsun,

eli, Lokman kadar uzun ömürlü olsun.
aşasu yaşasunı lukmân yılı
V Yeti Yulduz On İki Ükekni Yedi Yıldızı Ve On İki Burcu Söyler
Ayur
124 Bayat atı birle sözüg Tanrı adı ile söze başladım; o yaratan, yetiştiren ve

başladım, göçüren rabbımdir.
törütgen igidgen keçürgen
idim
125 Törütti tilek teg tüzü âlemığ, Bütün âlemi dilediği gibi yarattı; dünya için güneş ve ayı

yaruttı ajunka künüg hem aydınlattı.
ayığ
126 Yarattı kör evren tuçı evrilür, Bak, feleği yarattı durmadan döner; onunla birlikte hayat da

anıŋ birle tezginç yeme durmadan devreder.
tezginür
127 Yaşıl kök yarattı öze yulduzı, Mâvî göğü ve üzerinde yıldızları yarattı; karanlık geceyi ve

kara tün törütti yaruk kündüzi aydınlık gündüzü var etti.
128 Bu kökteki yulduz bir ança Bu gökteki yıldızların bir kısmı süs, bir kısmı kılavuz, bir

bezek, kısmı da öncüdür.
bir ança kulavuz bir ança
yezek
129 Bir ança yarutmış halâyıkka Bir kısmını halk için aydınlatmıştır; bir kısmı kılavuzdur,

ol, insan yolunu kaybederse, bunlarla bulur.
bir ança kulavuz bulur yitse
yol
130 Kayusı örürek kayusı kodı, Bâzıları daha yüksek, bâzısı daha alçaktır; bâzıları daha

kayusı yarukrak kayu eksüdi çok, bâzısı daha az parlaktır.
131 Bularda eŋ üstün sekentir Bunlardan en üstte Zuhal dolaşır; bir burcda iki yıl sekiz ay

yorır, kalır.
iki yıl sekiz ay bir evde kalır
132 Anıŋda basa boldı ikinç Ondan sonra ikinci olarak Müşteri gelir; bir burcda on iki ay

oŋay, kalır.
bir evde kalır on adın iki ay
133 Üçünçi kürüd keldi köksün Üçüncü olarak, Merih gelir, gazapla dolaşır; nereye

yorır, bakarsa, yeşermiş olan kurur.
kayuka bu baksa yaşarmış
kurır
134 Yaşık boldı törtinç yaruttı Dördüncüsü Güneş'tir, dünyayı aydınlatır; yaklaşanları,

ajun, karşısına gelenleri ışığı ile aydınlatır.
yakışsa yarutur bakışsa özün
135 Sevüg yüz urundı beşinçi Beşincisi Zühre'dir, sevimli yüzünü gösterir; sanà severek

sevit, bakarsa, müsterih ol.
seve baktı erse sen özni avıt
136 Basa keldi ârzû tilek ârzûlar, Bundan sonra Utarit gelir; ona kim yaklaşırsa, dilek ve

kayuka yağuşsa aŋar öz ular arzularına kavuşur.
137 Bularda eŋ altın bu yalçık Bunlardan en altta bu Ay dolaşır; Güneş ile karşıkarşıya

yorır, gelirse, dolun ay hâline gelir.
yaşık birle utru bakışsa tolır
138 On iki ükek ol bularda adın, Bunlardan başka bir de on iki burç vardır; bunların bâzıları

kayu iki evlig kayu birke in iki evli, bâzısı ise, tek evlidir.
139 Kozı yazkı yulduz basa ud Hamel bahar yıldızıdır, sonra Sevr gelir; Cevza ile Seretân

kelir, dürtüşerek yürür.
erentir kuçık birle sançu yorır
140 Kür arslan bile koşnı buğday Bak, Esed'in komşusu Sünbüle'dir; sonra Akreb ve Kavs'in

başı, arkadaşı Mîzan gelir.
basa ülgü boldı çadan ya işi
141 Basa keldi oğlak könek hem Bundan sonra Cedi, Delv ve Hût gelir; bunlar doğunca, gök

balık, yüzü aydınlanır.
bular tuğdı erse yarudı kalık
142 Üçi yazkı yulduz üçi yaykı bil, Bil ki, bunlardan üçü — bahar yıldızı, üçü — yaz, üçü —

üçi küzki yulduz üçi kışkı bil son bahar ve üçü de — kış yıldızıdır.
143 Üçi ot üçi suv üçi boldı yel, Bunların üçü — âteş, üçü — su, üçü — yel ve üçü —

üçi boldı toprak ajun boldı el topraktır; bunlardan dünya ve memleketler meydana gelir.
144 Bularda birisi biriŋe yağı, Bunlar birbirlerine düşmandır; Tanrı düşmana karşı

yağıka yağı ıdtı kesti çoğı düşman gönderdi ve savaşı kesti.
145 Karışmaz yağılar yaraştı için, Uyuşmaz olan düşmanlar kendi aralarında barıştılar;

körüşmez yağılar kötürdi görüşmez olan düşmanlar öçlerini ortadan kaldırdılar.
öçin
146 İtigli bayatım ite berdi öz, Her şeyi yoluna koyan Tanrım bunları da yola getirdi;

ite berdi tüzdi yaraşturdı tüz tanzim etti, düzeltti ve birbirleri ile barıştırdı.
147 Basa aydım emdi munu Bundan sonra imdi insandan bahsettim; onun değeri bilgi,

yalŋukuğ, akıl ve anlayışıdır.
ağırlıkı boldı bilig ög ukuğ
VI Yalŋuk Oğlanı Ağırlıki Bilig İnsan Oğlunun Değerinin Bilgi Ve Akıldan Geldiğini
Ukuş Birle Erdükin Ayur Söyler
148 Törütti üdürdi seçü yalŋukuğ, Tanrı insanı yarattı, seçerek yükseltti; ona fazilet, bilgi, akıl

aŋar berdi erdem bilig ög ve anlayış verdi.
ukuğ
149 Köŋül berdi hem me yorıttı Ona hem gönül verdi, hem de onun dilini açtı; ona güzel

tilig, biçim, güzel tavır ve hareket ihsan etti.
uvut berdi kılk hem kılınçı
silig
150 Bilig berdi yalŋuk bedüdi bu Ona bilgi verdi ve insan bugün yükseldi; ona anlayış verdi

kün, ve böylece düğümler çözüldü.
ukuş berdi ötrü yazıldı tügün
151 Bayat kimke berse ukuş ög Tanrı kime anlayış, akıl ve bilgi verirse, o pek çok iyiliklere

bilig, elini uzatır.
üküş edgülükke uzattı elig
152 Biligni bedük bil ukuşnı uluğ, Bilgiyi büyük ve anlayışı ulu bil; seçkin kulu bu iki şey

bu iki bedütür üdürmiş kuluğ yükseltir.
153 Bu sözke tanukı munu keldi Buna şahit olarak, işte şu söz geldi; bu sözü işit ve bu

söz, hususta sözünü kes.
bu sözni eşitgil sözüg munda
üz
154 Ukuş kayda bolsa uluğluk Anlayış nerede olursa, orası ululuk kazanır; bilgi kimde

bulur, olursa, o büyüklük bulur.
bilig kimde bolsa bedüklük
alur
155 Ukuşluğ ukar ol biliglig bilir, Anlayışlı olan anlar, bilgili olan bilir; bilen ve anlayan her

biligli ukuğlı tilekke tegir vakit dileğine erişir.
156 Bilig manisi bil negü ter bilig, Bilginin mânasını bil; bak, bilgi ne der : bilgiyi bilen

bilig bilse ötrü yırar erde ig insandan hastalik uzaklaşır.
157 Biligsiz kişi barça iglig bolur, Bilgisiz insan hep hastalıklı olur; hastalık tedâvî

igig emlemese kişi terk ölür edilemezse, insan çabuk ölür.
158 Yorı ay biligsiz igiŋni ota, Ey bilgisiz, git, hastalığını tedavi ettir; ey mes'ûd âlim,

biligsiz otın sen ay bilge bilgisizliğin ilâcını sen söyle.
kuda
159 Ukuş ol burunduk anı yetse Anlayış bir yulardır; insan onu elinde tutarsa, dileğine erişir

er, ve bütün arzularına nail olur.
tilekke tegir ol tümen ârzû
yer
160 Ukuş bolsa erke kör asğı Anlayışın insana faydası çok olur; insan bilgi bilirse, aziz

üküş, olur.
bilig bilse ötrü bolur er küsüş
161 Ukuş birle işler kamuğ iş Bütün işinigücünü anlayış yolu ile yap; eline geçen bu

küdüg, zamanı israftan bilgi ile koru.
bilig birle bekle bu bulmış
üdüg
VII Til Erdemin Münin Asığın Dilin Meziyetini Ve Kusurunu, Faydasını Ve Zararını

Yasın Ayur Söyler
162 Ukuşka biligke bu tılmaçı til, Anlayış ve bilgiye tercüman olan dildir; insanı aydınlatan

yaruttaçı erni yorık tilni bil fasîh dilin kıymetini bil.
163 Kişig til ağırlar bulur kut kişi, insanı dil kıymetlendirir ve insan onunla saadet bulur;

kişig til uçuzlar barır er başı insanı dil kıymetten düşürür ve insanın dili yüzünden başı
gider.
164 Til arslanturur kür eşikte Dil arslandır, bak, eşikte yatar; ey ev sahibi, dikkat et,

yatur, senin başını yer.
ayâ evlig er sak başıŋnı
yeyür
165 Tilin emgemiş er negü ter Dilinden eziyet çeken adam ne der, dinle; bu söze göre

eşit, hareket et, onu dâima hatırda bulundur.
bu söz işke tutğıl özüŋe iş it
166 Meni emgetür til idi ök telim, Bana dilim pek çok eziyet çektiriyor; başımı kesmesinler de

başım kesmesüni keseyin ben dilimi keseyim.
tilim
167 Sözüŋni küdezgil başıŋ Sözüne dikkat et, başın gitmesin; dilini tut, dişin kırılmasın.

barmasun,
tiliŋni küdezgil tişiŋ sınmasun
168 Biliglig bilig berdi tilke bışığ, Bilgili dil için özlü bir söz söyledi; ey dil sahibi, başını gözet.

ayâ til idisi küdezgil başığ
169 Esenlik tilese seniŋ bu özüŋ, Sen kendi selâmetini istiyorsan, ağzından yakışıksız bir

tiliŋde çıkarma yarağsız söz kaçırma.
sözüŋ
170 Bilip sözlese söz biligke Söz, bilerek söylenirse, bilgi sayılır; bilgisizin sözü kendi

sanur, başını yer.
biligsiz sözi öz başını yeyür
171 Üküş sözde artuk asığ Çok sözden fazla fayda görmedim; amma söylemek de

körmedim, faydasız değildir.
yana sözlemişte asığ
bulmadım
172 Üküş sözleme söz birer Sözü çok söyleme, sırasında ve az söyle; binlerce söz

sözle az, düğümünübu bir sözde çöz.
tümen söz tügünin bu bir
sözde yaz
173 Kişi söz bile koptı boldı İnsan söz ile yükseldi ve sultan oldu; çok söz başı, gölge

melik, gibi, yere serdi.
üküş söz başığ yerke kıldı
kölik
174 Üküş sözlese yaŋşadı ter Çok konuşan kimseye bilgi "gevezelik etti" der; söylemezse

bilig, de, ona "dilsiz" der.
yana sözlemese ağın ter tilig
175 Kalı mundağ erse yorık utru Mademki böyledir, sen fasîh dil kullan; dil fasih olursa,

ur, insanı yükseltir.
yorık utru ursa kişig yoklatur
176 Tilig ked küdezgil küdezildi Dili iyi gözet, başın gözetilmiş olur; sözünü kısa kes, ömrün

baş, uzun olur.
sözüŋni kısurğıl uzatıldı yaş
177 Til asğı telim bar yası ma Dilin faydası çok olduğu gibi, zararı da çoktur; dil bâzan

üküş, öğülür, bâzan da çok söğülür.
ara ögdilür til ara miŋ söküş
178 Kalı mundağ erse bilip sözle Mademki böyledir, sözü bilerek söyle; sözün gözsüzlere,

söz, körlere göz olsun.
sözüŋ bolsu közsüz
karağuka köz
179 Biligsiz karağuturur Bilgisiz insan, şüphesiz, kördür; ey bilgisiz, yürü; bilgiden

belgülüg, nasip al.
yorı ay biligsiz bilig al ülüg
180 Toğuğlı ölür kör kalır belgü Bak, doğan ölür; ondan, eser olarak, söz kalır; sözünü iyi

söz, söyle, ölümsüz olursun.
sözüŋ edgü sözle özüŋ
ölgüsüz
181 İki neŋ bile er karımaz özi, İnsan iki şey ile kendisini ihtiyarlamaktan kurtarır : biri — iyi

bir edgü kılınçı bir edgü sözi iş ve diğeri — iyi söz.
182 Kişi tuğdı öldi sözi kaldı kör, Bak, insan doğdu, öldü; sözü kaldı; insanın kendisi gitti, adı

özi bardı yalŋuk atı kaldı kör kaldı.
183 Tiriglik tilese özüŋ ölmegü, Kendin ölümsüz bir hayat dilersen, ey hakîm, işin ve sözün

kılınçıŋ sözüŋ edgü tut ay iyi olsun.
bügü
184 Tilig ögdüm ança ara Dili bu kadar eğmekten ve arada bir söğmekten maksadım,

söktüküm, sana sözün ne olduğunu anlatmak ıdı.
tilekim söz erdi saŋa
yördüküm
185 Kamuğ sözni yığsa ukuş Her sözü saklamağı da anlayış hoş görmez; insan lüzumlu

taplamaz, olan sözü söyler, gizlemez.
kerek sözni sözler kişi
kizlemez
186 Sözüm oğluma sözledim Ey yiğit, ben bu sözü oğlum için söyledim; oğul benden

men toŋa, aşağı derecededir ve bana nasıl denk olur.
oğul minde altın maŋa ne
teŋe
187 Saŋa sözledim men sözüm Ey oğul, bir sözümü sana söyledim; ey oğul, bu nasihatleri

ay oğul, ben sana verdim.
saŋa berdi bu pend özüm ay
oğul
188 Kümüş kalsa altun meniŋdin Benden sana gümüş ve altın kalırsa, sen onları bu söze

saŋa, denk tutma.
anı tutmağıl sen bu sözke
teŋe
189 Kümüş işke tutsa tüker Gümüşü bir işe sarfedersen, biter, tükenir; sözümü işe

alkınur, sarfedersen, gümüş kazanılır.
sözüm işke tutsa kümüş
kazğanur
190 Kişidin kişike kumaru söz ol, İnsandan insana, miras olarak, söz kalır; vasiyet edilen

kumaru sözüg tutsa asğı yüz sözü tutmanın faydası çoktur.
ol
191 Bu kün tügme kaşıŋ ay bilge Ey âlim hakîm, bugün ürkerek, kendi özrümü söylersem,

bügü, bana kaşını çatma.
özüm udrin aysa yeme
eymenü
VIII Kitâb İdisi Öz Udrin Ayur Kitap Sahibi Kendi Özrünü Söyler
192 Tilekim söz erdi ay bilge Ey âlim hakîm, dileğim benden sonra geleceklere kalacak

bügü, bir söz söylemek idi.
kedin keldeçike özüm
sözlegü
193 Ukuş keldi utru ayur bütrü Anlayış karşı geldi ve: —İyice dikkat et; sözün yanlış

kör, olursa, sana zararı dokunur — dedi —
sözüŋ bolsa yaŋluk saŋa
bolğa kor
194 Bodun tili yavlak seni Halkın dili kötüdür, seni çekiştirir; insanın tabiati kıskançtır,

sözlegey, etini yer.
kişi kılkı kirtüç etiŋni yegey
195 Baka kördüm erse yinik boldı Dikkatle bakınca, yüküm hafifledi; kendikendime : —

yük, Söyle, içindekileri dök — dedim.
özüm aydı sözle sözüŋ barı
tök
196 Negülük tese sen ayayın Sebebini sorarsan, sana söyleyeyim; ey mert yiğit, sözümü

saŋa, dinle.
eşitgil sözümni ay ersig toŋa
197 Bu yalŋuk atı boldı yalŋluk Bu yalnguk (insan) adı insana yanıldığı ( yangluk ) için

üçün, verildi; yanılmak ( yangluk ) insan ( yalnguk ) için yaratıldı.
bu yalŋluk uruldı bu yalŋuk
üçün
198 Yaŋılmaz kişi kim ayu ber Sen bana yanılmayan bir kimse söyleyebilirmısin; ben

maŋa, sana yandan binlerce insan göstereyim.
yaŋılmış tümen miŋ ayayın
saŋa
199 Biliglig idi az biligsiz üküş, Bilgi sahibi insanlar pek azdır; bilgisiz ise, çoktur; bil ki,

ukuşsuz üküş bil ukuşluğ anlayışsız insanlar çok; anlayışlılar ise, nâdirdir.
küsüş
200 Biligsiz biligligke boldı yağı, Bilgisiz bilgiliye dâima düşman olmuştur; bilgisiz bilgili ile

biligsiz biligligke kıldı çoğı her zaman mücâdele halindedir.
201 Kişide kişi adrukı bar telim, İnsandan insana çok fark vardır; bu fark bilgiden ileri gelir,

bu adruk biligdin ayur bu tilim sözüm buna dâirdir.
202 Biligligke sözledim uş bu Bu sözümü bilgili için söyledim, bilgisizin dilini ben de

sözüm, bilemiyorum.
biligsiz tilini bilümez özüm
203 Biligsiz bile hiç sözüm yok Benim bilgisiz ile hiç bir sözüm yoktur; ey bilgili, işte ben

meniŋ, senin kulunum.
ay bilge özüm uş tapuğçı
seniŋ
204 Sözüm sözlemişke saŋa Sözümü sana söylemiş olduğum için, çekinerek, işte böyle

eymenü, senden özür diledim.
özüm üdri koldı saŋa uş
munu
205 Sözüg sözledeçi azar hem Sözü söyleyen yanılabilir ve şaşırır; anlayışlı isterse, bunu

yazar, düzeltir ve tashih eder.
ukuşluğ eşitse oŋarur tüzer
206 Burundukluğ ol söz teve Söz, deve burnu gibi, yularlıdır; o, dişi deve boynu gibi,

burnı teg, nereye çekilirse, oraya gider.
barur kança yetse titir boynı
teg
207 Bilig sözledeçi kişi bar üküş, Sözü bilerek söyleyen çok kimse var; benim için sözü

anı bildeçi er maŋa ked anlayan adanı azizdir.
küsüş
208 Kamuğ edgülükler bilig asğı Bütün iyilikler bilginin faydasıdır; bilgi ile göğe dahi yol

ol, bulunur.
bilig birle buldı mesel kökke
yol
209 Bilig birle sözle kamuğ sözni Sen her sözünü bilgi ile söyle; her kesin bilgi ile büyük

sen, olduğunu bil.
biligin bedük bil kamuğ özni
sen
210 Yaşıl köktin endi yağız yerke Söz kara yere mâvî gökten indi; insan kendisine sözü ile

söz, değer verdirdi.
sözi birle yalŋuk ağır kıldı öz
211 Kişi köŋli tüpsüz teŋiz teg İnsan gönülü dibi olmayan bir deniz gibidir; bilgi onun

turur, dibinde yatan inciye benzer.
bilig yinçü sanı tüpinde yatur
212 Teŋizdin çıkarmasa yinçü İnsan inciyi denizden çıkarmadıkça, o, ister inci olsun

kişi, ister' çakıl taşı, farketmez.
kerek yinçü bolsun kerek say
taşı
213 Yağız yer katındakı altun taş Kara toprak altındaki altın taştan farksızdır; oradan çıkınca,

ol, beylerin başında tuğ tokası olur.
kalı çıksa begler başında tuş
ol
214 Biliglig çıkarmasa bilgin tilin, Bilgili bilgisini dili ile meydana çıkarmazsa, yıllarca yatsa

yarutmaz anıŋ bilgi yatsa bile, onun bilgisi muhitini aydınlatmaz.
yılın
215 Ukuşlı biligli idi edgü neŋ, Anlayış ve bilgi çok iyi şeydir; eğer bulursan, onları kullan

kalı bulsa işlet uçup kökke ve uçup göğe çık.
teŋ
216 Negü ter eşitgil bu el kend Anlayış ve bilginin ne olduğunu bilen, bu memleket beyi ne

begi, der, dinle.
ukuşka biligke yetürmiş ögi
217 Ajun tutğuka er ukuşluğ Dünyayı elde tutmak için, insan anlayışlı olmalıdır; halka

kerek, hâkim olmak için ise, hem akıl, hem cesaret gerektir.
bodun basğuka ög kerek
hem yürek
218 Ukuş birle tuttı ajun tutğuçı, Dünyayı elinde tutan, onu anlayış ile tuttu; halka

bilig birle bastı bodun hükmeden, bu işi bilgi ile yaptı.
basğuçı
219 Ajunka apa enmişinde berü, Adem'in dünyaya indiğinden beri iyi nizam dâima anlayışlı

ukuşluğ uru keldi edgü törü insanlar tarafından vaz'edilegelmiştir.
220 Kayu üdte erse bu künde Hangi çağda olursaolsun, bugüne kadar daha yüksek yer

burun, dâima bilgiliye kısmet olmuştur.
biligligke tegdi bedükrek orun
221 Ukuş birle eslür kişi artakı, İnsanların kötüsü anlayış yolu ile asılır; halk arasında çıkan

bilig birle süzlür bodun fitne bilgi ile bastırılır.
bulğakı
222 Bu ikin itümese kodğıl bilig, İşleri bu ikisi ile de halledemezsen, bilgiyi bırak, elini kılıca

kılıçka tegürgil sen ötrü elig daya.
223 Bügü bilge begler bodunka Halkı idare eden, hakîm ve âlim beyler bilgisizin işini kılıç

başı, ile halletmişlerdir.
kılıç birle itmiş biligsiz işi
224 Ajun tutğuka er ukuş bilse Dünyayı elde tutmak için, insanin anlayışlı olması ve halkı

ked, itaat altına almak için de, bilgili bulunması elzemdir.
bodun basğuka er bilig bilse
ked
225 Bu iki birikse bolur er tükel, Bu ikisi bir kimsede toplanırsa, o tam insan olur; tam insan

tükel er ajunuğ temâm yer dünyanın bütün nimetlerine nail olur.
tükel
226 Apaŋ iki ajun kolur erse sen, Sen her iki dünyayı arzu ediyorsan, bunun çâresi — iyilik

otı edgülük ol kılur erse sen yapmaktır.
227 Kalı edgü bolmak tilese Eğer kendin iyilik bulmak istiyorsan, yürü, iyilik et; başka

özüŋ, söze ne hacet.
yorı edgülük kıl kesildi sözüŋ
228 Kişi meŋü bolmaz bu meŋü İnsan ebedî değildir, ebedî olan — onun adıdır; iyi

atı, kimselerin adı bunun için ebedî kalmıştır.
anın meŋü kaldı bu edgü atı
229 Özüŋ meŋü ermez atıŋ meŋü Kendin ebedî değilsin, adın ebedîdir; adın ebedî olursa,

ol, kendin de ebedî olursun.
atıŋ meŋü bolsa özüŋ meŋü
ol
IX Edgülük Kılmak Ögdisin İyilik Etmenin Medhini Ve Faydalarını Söyler
Asığlıkin Ayur
230 Kalı bolsa elgiŋ bodunka Eğer halkı idare edecek bir duruma gelirsen, işle ve sözle

uzun, her vakit iyilik et.
kamuğ edgülük kıl kılınçın
sözün
231 Yegitlik kaçar ol tiriglik uçar, Gençlik kaçar ve hayat uçar; bu rüya gibi dünyadan kendin

bu tüş teg ajundın özüŋ terk çabuk göçersin.
keçer
232 Tiriglikni mün kıl asığ Hayatı sermâye yap, bunun faizi iyiliktir; bu sana yarın için

edgülük, iyi yiyecek ve giyecek temin eder.
yarın bolğa edgü yegü
kedgülük
233 Negü ter eşitgil kişi edgüsi, Dinle, insanların iyisi ne der; yürüyen ve nefes alanların

yorıp tın tokığlı âhır ölgüsi hepsi sonunda ölecektir.
234 Ajunda ne yaŋlığ eren tuğdı Dünyaya nice erler geldi, düşün; bir müddet ömür

kör, sürdükten sonra, yine göçüp gittiler.
bir ança yorıdı yana öldi kör
235 Kerek beg kerek kul ne edgü Gerek bey, gerek kul, iyi veya kötü; kendileri öldü, fakat

isiz, onların nişanı olarak, yalnız adları kaldı.
özi öldi erse atı kaldı iz
236 Saŋa teg, Şimdi bu yere sâhıp olmak sırası sana gelmiştir; sen her

di emdi kezigçe orun, keşten iyi ol ve hep iyilik yapmağa çalış.
kamuğ edgülük kıl sen edgü
burun
237 Tirig ölgü âhır töşeŋü yerig, Her yaşayan ergeç ölecek ve toprağa düşecektir; insan iyi

kişi ölse edgün kör atı tirig nâm ile ölürse, adı yaşar.
238 İki törlüg at ol bu tilde yorır, İnsanların dillerden düşmeyen iki türlü adı vardır : biri —

bir edgü bir isiz ajunda kalır ıyı, biri — kötü; bunlardan biri dünyada kalır.
239 İsizke söküş edgü ögdi bulur, Kötü söğülür, iyi öğülür; iyice dikkat et, canın hangisini

özüŋke baka kör kayusın ister.
kolur
240 Özüŋ edgü bolsa atıŋ ögdilig, Ey temiz kimse, iyi olursan, adını öğerek anarlar; eğer kötü

kalı bolsa isiz söküş ây silig olursan, seni söğerek yad ederler.
241 Söküşlüg nelük boldı zahhâk Küstah Dahhâk neden söğüldü de, Feridun neden medhe

otun, ve ikbâle kavuştu.
nelük ögdi buldı feridûn
kutun
242 Biri edgü erdi anı ögdiler, Biri— iyi ıdı, onu öğdüler; biri ise— kötü idi, ona söğdüler.

biri isiz erdi anı söktiler
243 İsizmü saŋa yeg azu Kötü mü senin için daha ıyı, yoksa iyi mi, söğülmek mı

edgümü, istersin, yoksa öğülmek mi.
söküşmü kolur sen azu
ögdimü
244 Kayusın tilese üdürgil birin, Hangisini canın isterse, birini seç; neticesi iyi veya kötü

isiz edgü bolsa ökünme yarın çıkarsa, bundan da peşiman olma.
245 Muŋar meŋzetür söz sınamış Tecrübeli insanın sözü buna benzer; tecrübeli insan elin

kişi, günün işini bilir.
sınamış kişi bildi el kün işi
246 Kişi edgü atın kör, Bak, insan iyi adı ile alkışlanır; adı kötüye çıkmış kimse

alkış bulur, ölünce beddua alır.
atıkmış isiz ölse karğış bulur
247 Neçe me sınadım isiz Kötülük yapanı kaç defa tecrübe ettim; takati her gün bir az

kılğuçı, daha azaldı, sonunda da takatten düştü.
kite bardı künde üzüldi küçi
248 Neçe kördüm erse isizler işi, Ey bilgili adam, kaç defa gördüm : kötülerin işi hiç bir

ozu bolmadı ay biliglig kişi zaman ileri gidemedi.
249 İsizlik ot ol ot küyürgen bolur, Kötülük — âteştir, ateş ise, yakıcıdır; onun yolunda

yolında keçig yok öyülgen geçilebilecek bir geçit yoktur.
ütülgen] bolur
250 Körü tursa bizde oza Bizden önce göçenlere dikkar edersen, ister halktan , ister

barğuçı, dünyayı elinden tutan beylerden olsun,
kara tut ya begler ajun
tutğuçı
251 Bularda kayu buldı erse bilig, Bunlardan hangileri bilgiyi buldu ise, onlar zamaneye ve

olar urmış üd kün ajunka elig dünyaya hâkim olmuşlardır.
252 Bilig kimde erse ajun begleri, Dünya beylerinden hangileri bilgili olmuş ise, iyi nizam

törü edgü urmış kişi yegleri koyanlar ve iyilikte ileri gelenler onlar olmuştur.
253 Bu kün me kim edgü atansa Bugün de kimler iyilik ile şöhret kazanmışlarsa, iyilerin

kişi, başında en önce onlar gelir.
olar boldı aşnu ol edgü başı
254 Bügü beg kim erse biligke Kim hakîm ve bilgili bir bey olmuş ise, o bilgili insanları

yakın, kendisine yaklaştırmıştır.
biliglig kişig kılmış özke
yakın
255 Elig urmış işke bakıp işlemiş, O eline aldığı her işi dikkatle yapmış ve bilginin gösterdiği

bilig işke tutmış bodun yolda yürüyerek, halkı idare etmiştir.
başlamış
256 Elin itmiş ötrü bayumış kara, Memleketini tanzim etmiş ve halkı zengin olmuş; halkın

kara baylıkın kılmış özke tura zenginliğini kendisine kalkan yapmıştır.
257 Atı edgü bolmış atanmış akı, İyi ad kazanmış, cömertlik ile şöhret bulmuştur; bil ki,

akı ölse atı tirig tep okı cömert insan ölse bile, onun adı yaşar.
258 Ölürin bilip kılmış özke itig, Öleceğini bilerek, kendisi için hazırlık yapmış, adını

bitip kodmış atın tirigke bitig kitaplara geçirerek, yaşayanlara bırakmıştır.
259 Bu kün kim okısa olarığ bilir, Bugün bu kitapları kim okursa, onları tanır; onlara

aŋar ötkünür andın edgü benzemeğe çalışır ve bundan kendisine iyilik gelir.
kelir
260 Negü bar ajunda biligde Dünyada bilgiden daha aziz ne var; bilgisiz olduğunun

küsüş, söylenmesi, insan için ağır bir hakarettir.
biligsiz tese erke körksüz
söküş
261 Negü ter eşitgil biliglig kişi, Bilgili ve dünyada tecrübe ile ömrünü geçirmiş olan insan

ajunda sınayu yetilmiş yaşı ne der dinle.
262 Biligsizke törde orun bolsa Bilgisiz başköşede yer bulursa, başköşe — eşik ve eşik

kör, — başköşe sayılır.
bu tör elke sandı ilig buldı tör
263 Kalı bilgeke tegse elde orun, Eğer bir âlime eşikte bir yer isabet ederse, o eşik baş

ol el boldı törde takı ked köşeden daha iyi ve yüksek olur.
burun
264 Biligketurur bu ağırlık Bütün bu saygı bilgi içindir; dünyada yeri ister başköşe,

kamuğ, ister eşik olsun.
ajunka kerek tör kerek el
kapuğ
265 İki törlüg ol kör bu aslı kişi, Bak, iki türlü asîl insan vardır : biri — bey, biri — âlim;

biri beg biri bilge yalŋuk başı bunlar insanların başıdır.
266 Anıŋda naru barça yılkı sanı, Bunlardan başkalarının hepsini hayvan sürüsü say; hangi

tilese munı tut tilese anı tarafı istersen o tarafı tut.
267 Sen emdi kayu sen maŋa ay Sen şimdi hangisisin, bana bunu açık söyle; bu ikisinden

aça, biri ol, üçüncüden kaç.
ikide biri bol üçünçte kaça
268 Kılıç aldı biri bodunuğ tüzer, Biri eline kılıç aldı, halkı itaat altında tutar; biri eline kalem

kalem aldı biri yorık yol süzer aldı, doğru yolu bulupgösterir.
269 Olardın kalu keldi edgü törü, İyi nizam, onlardan kalageldi; bu bir mirastır; kimin eline

kumaruturur tegse koprur geçerse, onu yükseltir.
örü
270 Ölügdin tirigke kumaru söz Ölüden diriye kalan miras sözdür; miras kalan sözü

ol, tutmanın yüzlerce faydası vardır.
kumaru sözüg tutsa asğı yüz
ol
271 Biligsiz karağuturur Bilgisiz, muhakkak ki, kördür; ey gözsüz kör, bilgiden

belgülüg, hisseni al.
ây közsüz karağu bilig al
ülüg
272 Kişi körki söz ol bu söz ök İnsanın süsü — sözdür; bu söz de çok çeşitlidir; haydi, ey

telim, dilim, iyi sözlü insanı öğ.
yorı edgü sözlüg kişig ög
tilim
273 Mesel keldi türkçe muŋar Buna benzer türkçe bir atasözü vardır; işte onu

meŋzetür, söylüyorum, şöyle der.
anı sözledim men munu
yaŋzatur
274 Ukuş körki til ol bu til körki Akıl süsü — dil, dil süsü — sözdür; insanın süsü — yüz,

söz, yüzün süsü — gözdür.
kişi körki yüz ol bu yüz körki
köz
275 Tili birle yalŋuk sözi İnsan sözünü dili ile söyler; sözü iyi olursa, yüzü parlar.

sözlenür,
sözi yakşı bolsa yüzi
suvlanur
276 Körü barsa emdi bu türk Eğer dikkat edersen, görürsün ki, dünya beyleri arasında

begleri, en iyileri Türk beyleridir.
ajun beglerinde bular yegleri
277 Bu türk beglerinde atı Bu türk beyleri arasında adı meşhur ve ikbâli ayanbeyan

belgülüg, olanı Tonga AlpEr idi.
toŋa alp er erdi kutı belgülüg
278 Bedük bilgi birle üküş O yüksek bilgiye ve çok faziletlere sahip idi; bilgili, anlayışlı

erdemi, ve halkın seçkini idi.
biliglig ukuşluğ bodun
ködrümi
279 Ne üdrüm ne ködrüm ne Ne seçkin, ne yüksek, ne yiğit adam idi; zâten âlemde

ersig eren, ferasetli insan bu dünyaya hâkim olur.
ajunda tetig er yedi bu cihân
280 Tejikler ayur anı efrasiyâb, iranlılar ona Efrâsiyâb derler; bu Efrâsiyâb akınlar salıp,

bu efrasiyâb tuttı eller talap ülkeler zaptetmiştir.
281 İdi artuk erdem kerek ög Dünyaya hâkim olmak ve onu idare etmek için, pek çok

bilig, fazilet, akıl ve bilgi lâzımdır.
ajun tutğuka ötrü sunsa elig
282 Tejikler bitigde bitimiş munı, iranlılar bunu kitaba geçirmişlerdir; kitapta olmasa idi, onu

bitigde yok erse kim ukğay kim tanırdı.
anı
283 İdi yakşı aymış azığlığ kür er, Cesur ve yiğit er çok yerinde söylemiş; cesur insan sıkı

azığlığ eren berk tügünler düğümler çözer.
yazar
284 Miŋ erdem kerek bu cihân Bu cihana hâkim olmak için, bin türlü fazîlet gerek; yaban

tutğuka, eşeğini alt etmek için, arslan olmak gerek.
kür arslan kerek bu kulan
basğuka
285 Ajunçıka erdem kerek miŋ Dünyaya hâkim olana binlerce fazîlet lâzımdır; o bunlar ile

tümen, eligünü idare eder ve sisleri dağıtır.
anın tutsa el kün kiterse
tuman
286 Kılıç ursa bıçsa yağı boynını, O bunlar ile kılıç çalar ve düşmanın boynunu keser;

törü birle tüzse eli bodnını memleketi ve halkını kanun yolu ile nizam altında
bulundurur.
X Bilig Ukuş Erdemin Asığın Bilgi İle Aklın Meziyet Ve Faydalarını Söyler
Ayur
287 Tilekim söz erdi ay bilge Ey âlim hakîm, maksadım söz söylemek idi; akıl ve

bügü, bilgiden bahsetmek istedim.
ukuşuğ biligig özüm sözlegü
288 Ukuş ol yula teg karaŋku Akıl karanlık gecede bir meş'ale gibidir; bilgi seni

tüni, aydınlatan bir ışıktır.
bilig ol yarukluk yaruttı seni
289 Ukuşun ağar ol biligin bedür, İnsan akıl ile yükselir, bilgi ile büyür; bu ikisi ile insan itibâr

bu iki bile er ağırlık körür görür.
290 Muŋar bütmese kör bu nûşin Buna inanmazsan, NûşinRevan'a bak; o akıl gözü ile

revân, dünyayı aydınlattı.
ukuş közi birle yaruttı cihân
291 Törü tüz yorıttı bayudı Kanunu doğruluk ile tatbik etti ve halk zenginleşti; o iyi bir

bodun, devirde iyi bir nâm bıraktı.
atın edgü kıldı ol edgü üdün
292 Maŋar tegdi mundağ biliglig Bilgili bir insanın onun hakkında şöyle dediğini duydum :

sözi, kendisi cehennemlik iken, cehennem azabından kurtuldu.
tamudın yırar tep tamuğluk
özi
293 Kiçig oğlanığ kör ukuşka Küçük çocuğa bak, ona akıl ulaşacaktır; fakat yaşı

ulam, gelmedikçe, kalemler yürümez.
yaşı yetmeginçe yorımaz
kılâm
294 Ukuşluğ kişi kör karısa Akıllı insan da yaşlanınca bunar; akıl gittiği için, kalem de

munar, susar.
ukuş kitti tep hem kalem me
tınar
295 Kalı telve ursa kör ölse kişi, Eğer delijbir adamı vurup, öldürürse, o deliye ölüm cezası

ölüm yok aŋar hem birilmez yoktur; kısas yapılmaz.
şişi
296 Negülük tese sen ukuşsuz Niçin dersen, o akılsızdır; akılsız adamlar ne mükâfat

turur, görür, ne de ceza.
ukuşsuz kişiler ülügsüzturur
297 Ukuşkaturur bu ağırlık itig, Bütün bu hürmet ve itibar akıl içindir; akılsız adam bir avuç

ukuşsuz kişi bir avuçça tetig balçık gibidir.
298 Körü barsa yakşı ayur bu Dikkat edersen şu söz çok yerinde söylenmiş : akılsız ve

sözüg, bilgisiz kimse kendisini yükseltemez.
ukuşsuz biligsiz bedütmez
özüg
299 Körü barsa barça urur bu Dikkat edilirse, her kes üzerine bir şey giyer; fakat akıllı ve

kedük, bilgili insan hıl'at ile değil, aslında değerlidir.
ukuşluğ biliglig kör aslı ked
ök
300 Ukuş bolsa aslı bolur bolsa Akıl olursa, insan olsaolsa asıl insan olur; bilgi olursa,

er, insan yapsa yapsa beylik yapar.
bilig bolsa beglik kılur kılsa
er
301 Kimiŋde ukuş bolsa aslı Kimde akıl varsa, o asîl insan olur; kimde bilgi varsa, o

bolur, beylik bulur, însanoğlu kara yer üzerine elini uzattı, her
kayuda bilig bolsa beglik şeye bilgisi ile nüfuz etti.
bulur
302 Yağız yer öze yalŋuk oğlı însanoğlu kara yer üzerine elini uzattı, her şeye bilgisi ile

elig, nüfuz etti.
kötürdi kamuğka yetürdi bilig
303 Ukuş birle aslı atanur kişi, Akıl ile insan asıl insan adını alır; bilgi ile beyler memleket

bilig birle begler iter el işi işini tanzim eder.
304 Tümen miŋ tü erdem üküş Binlerce fazilet ve bir çok alkışlanan işler akıl ile yapılmış

ögdiler, olduğu için öğülmüştür.
ukuş birle kılmış üçün ögdiler
305 Ukuş azın azlanma asğı Aklın azını azımsama, onun faydası çoktur; bilginin azını

üküş, azımsama, o insan için azizdir.
bilig azın azlanma erke
küsüş
306 Bu tört neŋ azın azka tutma Hakimlerin sözünü dinle, düşün ve şu dört şeyin azını az

negü, görme.
bügü sözlemiş söz eşitgü
ögü
307 Bu törtte biri ot birisi yağı, Bu dörtten biri — ateş, biri — düşmandır; üçüncüsü —

üçünçi ig ol kör tiriglik ağı hayatın tuzağı olan hastalıktır.
308 Basası bilig ol bularda biri, Nihayet bunların biri de — bilgidir; bu dört nesneyi hafife

bu tört neŋ uçuz tutma alma, bunların ehemmiyeti büyüktür.
yüksek töri
309 Bu tegme biri asğı yası telim, Bunlardan her birinin faydası veya zararı çoktur; bâzısı —

kayusı berim teg kayusı alım borç, bâzısı ise — alacak gibidir.
310 Bilig kimyâ teg ol neŋ irklü Bilgi kimya gibidir, eşya onun etrafında toplanır; akıl onun

turur, sarayıdır, içinde eşya yığılır.
ukuş ordusı ol neŋ üglüturur
311 Yıparlı biligli teŋi bir yaŋı, Misk ve bilgi birbirine benzer; insan bunları yanında gizli

tutup kizlese bolmaz özde tutamaz.
öŋi
312 Yıpar kizlese sen yıdı Miski gizlersen, kokusundan belli olur; bilgiyi saklarsan, dili

belgürer, ayarlamasından belli olur.
bilig kizlese sen tilig ülgüler
313 Bilig baylık ol bir çığay Bilgi hiç bir zaman fakirliğe düşmeyen bir servettir; hırsız

bolğusuz, ve dolandırıcının ona eli erişemez ve alamaz.
tegip oğrı tevlig anı alğusuz
314 Kişen ol kişike bilig hem Bilgi ve akıl insan için bir köstektir; köstekli olan, yakışıksız

ukuş, şeylere pek gitmez.
kişenlig yarağsızka barmaz
üküş
315 Sevügrek atın er kişenlig insan çok sevdiği atını köstekli tutar; lüzumlu atını

tutar, muhafaza altına alır.
kereklig atın kör küdezlig
tutar
316 Kişenlig küremez kerekçe Köstekli olan kaçamaz, istenildiği kadar yürür; bukağılı olan

yorır, uzaklaşamaz, istenilen yere kadar gider.
tuşağlığ yıramaz tilekçe barır
317 Ukuş ol saŋa edgü andlığ Akıl senin için iyi ve yeminli bir dosttur; bilgi senin için çok

adaş, merhametli bir kardeştir.
bilig ol saŋa ked bağırsak
kadaş
318 Biligsizke bilgi kılınçı yağı, Bilgisiz adamın düşmanı kendi bildiği ve yaptığıdır; başka

adın bolmasa tap bu iki çoğı düşmanı olmasa bile, bu ikisinin gailesi kâfidir.
319 Muŋar meŋzetü keldi türkçe Buna benzer türkçe bir atasözü vardır; sen bunu oku,

mesel, gönlünde ve aklında tut.
okığıl munı sen köŋül ögke al
320 Ukuşluğ kişi, Akıllı insan için akıl kâfi bir eştir; bilgisiz insan için hakaret

ke iş, tam bir addır.
i tap ukuş,
biligsiz kişi,
ke atı tap söküş
321 Biligligke bilgi tükel ton aş ol, Bilgili insan için onun bilgisi kâfi bir yiyecek ve giyecektir;

biligsiz kılınçı yavuz koldaş bilgisizin hareketi — onun kötü arkadaşıdır.
ol
322 Ukuşluğ ked er övke özdin Ey akıllı iyi yiğit, öfkeyi kendinden uzaklaştır; ey bilgili bey

yırat, yiğit, hiddetlenme, iyi ad kazan.
biliglig beg er buşma edgü kıl
at
323 Bu iki bile işke yakma ive, Öfke ve gazap ile işe yaklaşma; eğer yaklaşırsan, ömrü

kalı yaksa kıldıŋ tiriglik yava heder edersin.
324 Ökünçlüg bolur tutşı övke işi, Öfke ile kalkan peşimanlıkla oturur; insan hiddetlenince,

yazukluğ bolur işte buşsa kişi işinde yanılır.
325 Amulluk kerek erke kılkı insan sakin ve mülayim tabiatli olmalıdır; güneş ve ay

oŋay, doğması için, beye itidal lâzımdır.
örüglük kerek begke tuğsa
kün ay
326 Tüzünlük kerek hem siliglik Hem yumuşak huylu, hem tatlı dilli, hem akıllı, hem bilgili

kerek, olmak gerektir.
ukuşluğ kerek hem biliglig
kerek
327 Ukuşluğ kerek ked üdürse insanları iyi seçebilmek için akıllı olmak ve işini iyi

kişig, başarabilmek için de bilgili olmak lâzımdır.
biliglig kerek ked bütürse işig
328 Yarağlığ yarağsıznı titrü insan işe yarayanayaramayana iyice dikkat ederek, gerekli

körüp, ve gereksizi hakkiyle sorupsoruşturarak,
kereklig kereksizni kirtü
sorup
329 Adırsa üdürse seçe bilse öz, Ayırt eder, eler, seçebilir ve her işte gözünü keskin tutarsa,

kamuğ iş içinde yitig tutsa
köz
330 Bolur ötrü işler bütün hem Neticede işler sağlam olur ve olgunlaşır; bilgili insanlar

bışığ, yemeği pişmiş olarak yerler.
biliglig kişiler bışığ yer aşığ
331 Tilekke tegir ol bu yaŋlığ kişi, Böyle bir insan dileğine erer ve her iki dünyada işi yoluna

ikigü ajunda itiglig işi girer.
332 Buşaklık bile erke övke Hiddet ve öfke insan için fenadır; bu ikisinin yüzünden

yavuz, vücût dâima eziyet çeker.
bu iki bile tutçı emger et öz
333 Eşitgil negü ter bügü bilge Dinle, hakîm âlim buna benzeterek, ne der; bu söze göre

teŋ, hareket et, ey bahtiyar insan.
bu söz işke tutğıl ayâ kızğu
eŋ
334 Buşı bolsa yalŋuk biligsiz Hiddetlenirse, insan bilgisizce hareket eder; eğer

bolur, öfkelenirse, öfke onu akılsıza çevirir.
kalı övke kelse ukuşsuz kılur
335 Buşılık yavuz erke eltür bilig, Hiddetlenmek insan için fenadır, bilgiyi götürür;

otunluk kılur buşsa kılkı silig hiddetlenince, yumuşak huylu insan da kabalık yapar.
336 Eşitgil negü ter biliglig kişi, Dinle, bilgili adam ne der : bilgili sözü, gerçekten, sevgili

biliglig sözi çın sevüg cân can gibidir.
tuşı
337 Bu bir kaç neŋ ol kör kişike Bak, şu bir kaç şey insan için kötüdür; insan bunları bilirse,

yavuz, kendisini korumuş olur.
munı kılsa yalŋuk alıkar et öz
338 Bularda birisi bu til yalğanı, Bunlardan biri — yalan söylemektir; ikincisi — verilen

munıŋda basası sözüg sözden dönmektir.
kıyğanı
339 Üçünçi takı bir bor işçe seve, Üçüncüsü ise— içki iptilâsıdır; buna tutulan kimse,

seziksiz bu er boldı birtem şüphesiz, tamamen boşuna yaşamış olur.
yava
340 Takı biri erke bu arkuk kılınç, Biri de insanın inatçı olmasıdır; bu inatçı insan için

bu arkuk kılnçlığka bolmaz dünyada sevinç yoktur.
sevinç
341 Yana bir arığsız bu kılkı otun, Yakışıksız hâllerden biri de kaba tabiatli olmaktır; böyle

kişiler evinde bu koprur tütün adam başkalarının evinde tozudumana katar.
342 Yana bir tili el buşı övkelig, Biri boşboğaz, hiddetli ve öfkeli olmaktır; söğmeğe

ulıtur kişig sökse açsa tilig başlarsa, insanın kalbini kırar.
343 Bu kaç neŋ birikse biregü Bu bir kaç şey bir kimse üzerinde toplanırsa, mübarek

öze, saadet ondan kaçar, uzaklaşır.
anıŋdın yırar ol ıduk kut teze
344 Bolu bermez evren başı Felek ona yar olmaz, âvâre olur; bununla birlikte hâl ve

tezginür, hareketinde istikrar olmaz.
anıŋ birle kılkı yaŋı tezginür
345 Yorı edgülük kıl ay edgü kişi, Ey iyi insan, yürü, iyilik yap, iyinin işi hep düzgün gider.

itiglig bolur tutçı edgü işi
346 Negü ter eşit emdi kılkı silig, Şimdi dinle, yumuşak tabiatli olan ve tecrübe ile

sınayu tegip elke sunmış elig yükselerek, memleket işini eline alan adam ne der.
347 Karımaz bu edgü neçe Ne kadar yaşarsa yaşasın, bu iyi insan ihtiyarlamaz; ne

yıllasa, kadar uğraşılırsauğraşılsın, kötü insan ıslâh edilmez.
isizlik edikmez neçe edlese
348 Yaşı kısğa isiz ökünçün Ömrü kısa olan kötü peşimanlıkla ihtiyarlar, uzun ömürlü

karır, olan iyi peşiman olmadan yaşar.
uzun yaşlığ edgü ökünçsüz
yorır
349 Tilekin bulur edgü künde îyi insan her gün yeni bir arzusuna nail olur; kötünün

yaŋı, sıkıntısı ise, her gün bir kat artar.
isizniŋ küniŋe miŋ artar muŋı
XI Kitâb Atı Yörügin Yeme Kitabın Adını, Mânasını Ve Kendisinin İhtiyarlığını
Avuçğalıkın Ayur Söyler
350 Kitâb atı urdum kutadğu bilig, Kitabın adını Kutadgu bilig koydum; okuyana kutlu olsun ve

kutadsu okığlıka tutsu elig ona yol göstersin.
351 Sözüm sözledim men bitidim Ben sözümü söyledim ve kitabı yazdım; bu kitap — uzanıp,

bitig, her iki dünyayı tutan bir eldir.
sunup iki ajunnı tutğu elig
352 Kişi iki ajunnı tutsa kutun, insan her iki dünyayı devletle elinde tutarsa, mes'ût olur; bu

kutadmış bolur bu sözüm çın sözüm doğru ve dürüsttür.
bütün
353 Bu kün toğdı ilig tedim söz Önce KünToğdı hükümdardan bahsettim; ey iyi insan,

başı, bunu izah edeyim.
yörügin ayayın ey edgü kişi
354 Basa aydım emdi bu ay Sonra AyToldı'dan söz açtım; mübarek saadet güneşi

toldını, onunla parlar.
anıŋdın yaruyur ıduk kut küni
355 Bu kün toğdı tegli törü ol Bu KünToğdı dediğim doğrudandoğruya kanundur; Ay

köni, Toldı ise, saadettir.
bu ay toldı tegli kut ol kör anı
356 Basa aydım emdi kör Bundan sonra Öğdülmiş'i anlattım; o aklın adıdır ve insanı

ögdülmişig, yükseltir.
ukuş atı ol bu bedütür kişig
357 Anıŋda basası bu odğırmış Ondan sonrakisi Odgurmış'tır; onu ben akıbet olarak aldım.

ol,
munı âkibet tep özüm yörmiş
ol
358 Bu tört neŋ öze sözledim Ben sözü bu dört şey üzerine söyledim; okursan, anlaşılır;

men sözüg, iyice dikkat et.
okısa açılğay yitig kıl közüg
359 Sevinçin yorığlı ay edgü Ey sevinç içinde ömür süren iyi genç, sözümü yabana

yegit, atma, gönülden dinle.
sözümni yava kılma köŋlün
eşit
360 Katığlan yaŋılma könilik Gayret et, doğruluk yolundan şaşma; gençliği heder etme,

yolın, ondan faydalanmasını bil.
yegitlik yava kılma asğın alın
361 Küsüş tut yegitlik keçer Gençliği aziz tut, çabuk geçer; ne kadar sıkı muhafaza

sende terk, edersenet, bir gün kaçar.
kaçar bu tiriglik neçe tutsa
berk
362 Seniŋde bar erken yegitlik Sende henüz gençlik kuvveti varken, bunu boşuna

küçi, geçirme; dâima tâat ve ibâdet ile meşgul ol.
yava kılma tâat tapuğ kıl tuçı
363 Küsermen yegitlikke öknür Sonra gençliğin hasretini çeker ve peşiman olursun, amma

özüm, son peşimanlık fayda vermez; sözüm bu kadar.
ökünçüm asığ yok keser
men sözüm
364 Kimiŋ kırkta keçse tiriglik yılı, Kimin yaşı kırkı geçerse, gençlik insana:— "Allaha

esenleşti erke yegitlik tili ısmarladık !" — der.
365 Tegürdi maŋa elgin elig 'Elli yaşım bana elini değdirdi; kuzgun tüyü gibi olan başımı

yaşım, kuğu tüyüne çevirdi.
kuğu kıldı kuzğun tüsi teg
başım
366 Okır emdi altmış maŋar kel Şimdi altmış :—"Bana gel!"— diye çağırıyor; ecel

teyü, pususuna düşmezsem, şimdi oraya gideceğim.
busuğ bolmasa bardım emdi
naru
367 Kimiŋ yaşı altmış tüketse Kimin yaşı altmışı doldurmuş ise, ondan hayatın tadı

sakış, gitmiş, onun yazı kışa dönmüştür.
tatığ bardı andın yayı boldı
kış
368 Otuz yığmışın yandru aldı Otuzun topladığını elli geri aldı, altmış elini değdirirse, ne

elig, yapacağım.
negü kılğay altmış tegürse
elig
369 Negü kıldım erki elig men Ey elli, ben sana ne yaptım sanki, neden bana şimdi böyle

saŋa, kin bağladın.
nelük türdüŋ emdi bu öç kek
maŋa
370 Tatığ erdi barça yegitlik işim, Gençlikte her işim bir zevk idi; şimdi bana yediğim yemek

ağu kıldı emdi maŋa yer zehir oldu.
aşım
371 Bodum erdi ok teg köŋül erdi Vücûdum ok ve gönülüm yay gibi idi; şimdi vücûdum yay

ya, oldu, gönlümü ok yapmalıyım.
köŋül kılğu ok teg bodum
boldı ya
372 Yegitlik negü yığdı erse Gençlik benim için ne topladı ise, ihtiyarlık gelip, onları aldı;

maŋa, o sana da gelecektir.
karılık kalıp aldı kelgey saŋa
373 Ayâ çezgüçi kel meni Ey çergüçi, gel beni çergüle; eziyet içinde ayların ve yılların

çezgüle, esiri oldum.
yıl ay tutğunı boldum emgek
bile
374 Kişensiz külündi maŋumaz Ayağım kösteksiz olduğu hâlde, Misiz düştü, adım

adak, atamıyor; gören gözbebeğim karardı, parlamıyor.
tünerdi yarumaz körügli
karak
375 Tatığ bardı öçti kuruğsak otı, Zevk gitti, gönül âteşi söndü; gençlik adı artık benden

yıradı meniŋdin yegitlik atı uzaklaştı.
376 Odunğıl ay kökçin ölümke Ey kır saçlı uyan, ölüme hazırlan; geçmiş günlerin için ağla

anun, ve sızla.
bu keçmiş künüŋke sığıt kıl
ünün
377 Keçip bardı üd kün yavalık Hayat boş yere geçtigitti, bari bu kalan günlerini tövbe ve

bile, istiğfar ile geçir.
bu kalmış künüŋ birle udrüŋ
tile
378 Ay muŋsuz idim meŋü tutçı Ey ebedî, ölümsüz ve ihtiyacdan vareste olan rabbim, bu

tirig, sayısız canlıları ölüm için yarattın.
ölümke törüttüŋ bu sansız
tirig
379 Tilermen seniŋdin duâm bu Ben sana şimdi yalvarıyorum ve şunu diliyorum: beni bir

sözün, parça daha yaşat, ömrümü uzat.
tirig tutğıl ança yaşım kıl
uzun
380 Seniŋdin kolup küç bu söz Senden kuvvet isteyerek, bu söze başladım; ey rabbim,

başladım, bunu tamamlamak için, sen kuvvet ver.
tükel kılğuka küç sen ök bir
idim
381 Tilim tınma öggil yaratığlını, Ey dilim, durma, yaratana ve beni kötülüklerden uzak

yarağsıznı mendin yıratığlını tutana hamd ve sena et.
382 Üdürdi törütti yaruttı köŋül, Seçti, yarattı ve gönülü aydınlattı; gönülümü iman içinde,

köni yol öze tuttı köŋlüm doğru yol üzerinde tuttu.
amul
383 Karaŋkuda erdim yaruttı Karanlıkta idim, gecemi aydınlattı; zulmette idim, bana

tünüm, güneşi doğdurdu.
tünerikte erdim toğurdı
künüm
384 Azıp yügrür erdim ayu berdi Yolumu şaşırmış, koşuyordum, bana yol gösterdi; o

yol, korumasa idi, ateşte yanardım.
küyer erdim otka küdezmese
ol
385 Üdürdi adırdı kötürdi meni, O seçti, ayırdı, beni yükseltti; beni yolunu şaşırmışlar

azuklar yolındın kiterdi meni arasından uzaklaştırdı.
386 Köŋülüg bezedi yarukluk Gönülümü aydınlık ile süsledi; dilimi kelimei şehâdet ile

bile, bezedi.
tilimni bezedi tanukluk bile
387 Köŋül berdi köz hem ukuş ög Gönül, göz, akıl, zekâ ve bilgi verdi; dilimi açtı ve bana

bilig, ifâde kudreti ihsan etti.
aça berdi sözüm yorıttı tilig
388 Habib sever yolı meni Sevgili resulün yolu beni selâmete götürecektir; o resul

yetteçi, bizzat bana şefaat etsin.
ol ok savçı bolsu elig tuttaçı
389 Bu barça idim fazlı erdi Bütün bunların hepsi rabbimin fazlı ve keremi idi; benim

kamuğ, gibi âsî bir kula değer verdi.
ağırladı men teg tapuğsuz
kuluğ
390 Munıŋ şükri emdi neteg Daha aylarca ve yıllarca yaşasam bile, bunun şükrünü

öteyin, bundan sonra nasıl öderim.
tirig bolsa özüm yılın hem
ayın
391 İlâhi bilür sen bu âcizlıkım, Ey rabbim, benim bu aczimi bilirsin; her sıkıntı ve

saŋar ok açarmen muŋum müşkülümü ben sana açarım.
hem takım
392 Kılumaz ma şükrüŋ saŋa Bunlardan bir tekinin şükrünü bile ben sana edâ edemem;

men ber e, benim tarafımdan sen kendine kendin şükret; senin
meniŋdin şükür kıl saŋa sen hikmetine akıl ermez.
sira
393 Köni yol öze tüz tuta ber Beni doğru yol üzerinde doğruluğa sevk et; üzerimden bu

meni, imân libâsını çıkarma.
suçulma meniŋdin bu imân
tonı
394 Tenimdin çıkarda meniŋ bu Benim bu canım tenden çıkarken, son nefesimi kelimei

cânım, şehâdet ile al.
şahâdet bile kesgil âhır tınım
395 Özüm kalsa yalŋuz kara yer Kara yer altında tek başıma kalınca, orada da sayısız

katın, rahmetini bana ulaştır.
maŋar ıdğıl anda üküş
rahmetin
396 Tapuğsuz kuluŋmen Ben âsî bir kulunum, günahım çoktur; ey aziz Tanrı, beni

yazukum üküş, kendi fazlın ve keremin ile affet.
özüŋ fazlı birle keçür ay
küsüş
397 Kamuğ mü’minig sen tüzü Sen bütün müminlerin hepsine de mağfiret et; yarınki beka

yarlıka, âleminden didârını bana bugün göster.
yarınkı bekâdın bu kün kıl
likâ
XII Söz Başı Küntoğdı İlig Öze Söz Başı Hükümdar KünToğdı Hakkında
398 Ukuş ötkünür kör bilig Bak, akıl arzeder ve bilgi bildirir; dünyanın dönek huyunu

bildürür, sana anlatır.
yayığ dünyâ kılkın saŋa
ukturur
399 Bu irsel yayığ kılkı kurtğa Bu kocakarı dünya vefasız ve dönek huyludur; edası kız

ajun, gibi, bakarsan, yaşı büyüktür.
kılınçı kız ol körse yaşı uzun
400 Ara kılkı kız teg kılınçı silig, Bâzan edası kız gibidir, tavrı güzeldir, kendisini sevdirir;

sevitür sunup tutsa bermez fakat tutmak istedinmi, elini vermez.
elig
401 Seviglini sevmez keyik teg Seveni sevmez, ondan geyik gibi kaçar; kaçana yapışır,

kaçar, onun ayağına sarılır.
kaçığlıka yapçur adakın
kuçar
402 Ara körse yügrür bezenip Bir bakarsın, süslenip kuşanarak, arkandan koşar; bir

udu, bakarsın, görmezlikten gelir, önüne bakar.
ara körmedük teg kılur yer
kodu
403 Ara körse evrer yana terk Bir bakarsın, yine yüzünü çabucak çevirir, nazlanır; ne

yüzin, kadar yakalamak istersen, kendine el sürdürmez.
avağlar neçe tutsa bermez
özin
404 Üküş beg karıttı karımaz özi, O çok beyleri ihtiyarlattı, kendisi ihtiyarlamaz; çok beyleri

telim beg keçürdi kesilmez göçümü, hiç susmak bilmez.
sözi
405 Beg erdi ajunda bügü bilge Bu dünyada bir bey vardı, hakîm ve bilgin bir baş idi; beylik

baş, içinde uzun bir ömür sürdü.
bu beglik özele uzun boldı
yaş
406 Bu kün toğdı erdi atı Bu bey KünToğdı idi, adı bellidir; şöhreti dünyaya

belgülüg, yayılmıştır, ilbâli malûmdur.
ajunda çavıkmış kutı
belgülüg
407 Kılınçı köni erdi kılkı oŋay, Tabiatı dürüst, tavrı munis idi; sözü doğru, gözü ve gönülü

tili çın bütün hem közi köŋli zengin idi.
bay
408 Biliglig beg erdi ukuşluğ O bilgili, akıllı ve uyanık bir bey idi; kötü için âteş ve

oduğ, düşman için bir âfet idi.
isizke ot erdi yağıka yoduğ
409 Yana kür küvez erdi kılkı Aynı zamanda mehâbetli, yüreği pek ve dürüst tabiatlı idi;

köni, bu tavrı ve hareketi onu gündengüne yükseltti.
küniŋe kötürdi bu kılkı anı
410 Bu yaŋlığ beg erdi bu bilgi O böyle bir bey idi; işini bu bilgisi ile düzenledi; dâima

öze, böyle hareket etti ve böyle yaşadı.
tirildi yorıdı kılınçın tüze
411 Siyâset kılur erdi himmet Siyâset icra ederken, kendi şahsî meyillerini düşünmez idi;

bile, bu himmet insaniyet ile birlikte olursa, güzel olur.
bu himmet yaraşur mürüvvet
bile
412 Muŋar meŋzetü keldi şâir Şâirin buna benzer bir sözü vardır; bunu kim okursa, gözü

sözi, açılır.
okısa açılğay okığlı közi
413 Kerek erke himmet mürüvvet Kötü ve sefillerin yanından uzaklaşıp gitmesi için, insanda

teŋi, himmet ile mürüvvet denk olmalıdır.
yavuz yunçığ andın yırasa
öŋi
414 Kişilikke himmet mürüvvet İnsan için himmet ve mürüvvet gerek; insanın kıymeti

kerek, himmet ve mürüvvet ile ölçülür.
kişi kadri himmet mürüvvet
yaŋı
415 Bu kün toğdı ilig bu kılkı bile, Hükümdar KünToğdı böylece bu tabiati ile, güneş ve ay

yarudı ajunka kün ay teg gibi parlayarak, dünyayı aydınlattı.
yala
416 Ukuşluğ kim erse okıttı anı, Akıllı kim varsa, onu yanına çağırttı; bilgili kim varsa, onu

biliglig kim erse bedütti anı yükseltti.
417 Yumıttı aŋar bek ajun Dünya seçkinleri ve halk arasındaki akıllı ve bilgili kimseler

üdrümi, onun etrafını sardılar.
ukuşluğ biliglig bodun
ködrümi
418 Özi itti tüzdi kör el kün işi, Böylece halkın işini kendisi düzenledi ve yoluna koydu;

takı ma tiler erdi üdrüm kişi yine de etrafında seçkin insanlar ister idi ki,
419 Öziŋe basut kılsa iş başlasa, Bunlar kendisine yardım etsinler ve işini görsünler; onlar

özi tınsa ança ol iş işlese çalışsınlar ve kendisi bir az istirahat etsin.
420 Muŋadıp ayur bir kün oldrup Bir gün yalnızca otururken, kederlikederli şöyle der: bu

özi, beylik işi ve emir vermek meselesi büyük iştir.
bedük iş bu beglik işi hem
sözi
421 Baş ağrığ köp ol körse işi Bakarsan, çok zahmetlidir ve bin bir türlü işi vardır; bütün

üküş, bu işleri gören akıllı insan azizdir.
üküş işni süzgen ukuşluğ
küsüş
422 Kılumaz özüm bu kamuğ el Memleketin her işini kendim yapamam, yanımda bu işleri

işin, yapabilecek biri bulunmalıdır.
maŋa er kerek ter bilir iş
başın
423 Kerek ter maŋa emdi üdrüm Bana şimdi seçkin, akıllı, bilgili ve maharetli bir adam

kişi, lâzımdır.
ukuşluğ biliglig kişiler başı
424 Bağırsak bütün çın kılınçı O bana candan bağlı, emniyetli, doğru ve dürüst yaradılışlı,

köni, içidışı bir ve işten anlar bir kimse olmalıdır.
tili köŋli tüz bolsa bilse munı
425 Kılu berse erdi meniŋ işlerim, Memleketin iç ve dış işlerini takip hususunda

körü barsa erdi içim taşlarım bana'yardımda bulunmalıdır.
426 Negü ter eşit bu sınamış kişi, Tecrübeli, başından çok iş geçmiş ve yaşınıbaşını almış

başında keçürmiş yetürmiş insan ne der, dinle.
yaşı
427 Basutçı kerek erke yarıçılar, însana yardım eden ve destek olan akıllı, bilgili ve hakîm

ukuşluğ biliglig bügü elçiler ıdâre adamları lâzımdır.
428 Basutçı kerek barça işni bilir, Bütün işleri bilir bir yardımcı lâzımdır; insan bilerek hareket

bilip işlese er tilekke tegir ederse, dileğine erişir.
429 Basutçı telim bolsa beg Yardımcı çok olursa, bey zahmet çekmez; onun her işi

emgemez, yoluna girer ve nizam bozulmaz.
işi barça itlür törü artamaz
430 Basutçı kerek barça işte Bil ki, her işte yardımcı gerektir; beylik işinde ise, kendine

bilin, daha çok yardımcı edinmeğe bak.
bu beglik işiŋe takı köp kılın
431 Basutçı tilep bulmadı kör ilig, Hükümdar yardımcı aradı, fakat bulamadı ve her işi kendisi

tegürdi özi barça işke elig bizzat ele almak mecburiyetinde kaldı.
432 Tegir boldı künde kör emgek O böylece her gün bir çok zahmete katlandı. Huzur arayan

üküş, insan dâima zahmetle karşılaşır.
erej kolsa emgek tegir ol ülüş
433 Körü barsa yakşı ayur uş bu Aziz ve mübarek bir insanın tecrübe ile söylediği şu söz,

söz, dikkat edilirse, çok yerindedir.
sınap sözlegüçi ıduk kutluğ
öz
434 Erej kolsa emgek tutaşı Huzur istersen, o zahmet ile birlikte gelir; sevinç istersen, o

barır, kaygı ile birlikte bulunur.
sevinç kolsa kadğu tutaşı
yorır
435 Neçe er bedüse baş ağrığ İnsan ne kadar büyürse, başağrısı da o kadar artar; başı

bedür, ne kadar büyürse, o kadar büyük börk giyer.
neçe baş bedüse bedük börk
kedür
436 İlig köz kulak tuttı elde Hükümdar bütün memlekete gözkulak kesildi; ona bütün

kamuğ, kilitli kapılar açıldı.
açıldı aŋar barça beklig
kapuğ
437 Yarağsıznı boğdı eligde Uygunsuz hareket eden kimseleri, ellerini bağlayıp,

urup, susturdu; kötüleri memleketinden sürerek, uzaklaştırdı.
isizig yırattı elindin sürüp
438 Bu saklık bile kör elin Bak, böyle tedbir ile memleketini idare etti; saadeti günden

başladı, güne arttı ve yükseldi.
kutı künde arttı örü yokladı
439 Kamuğ yerde erke bu saklık Her yerde insana böyle tedbir ve ihtiyat lâzımdır; beylik

kerek, işinde ise, daha fazla dikkatli olmalıdır.
bu beglik işiŋe takı sak kerek
440 Bu saklık oduğluk bu el işiŋe, Devlet işindeki bu tedbir ve uyanıklık, devletin uzun

tüzü asğı boldı uzun yaşıŋa müddet devamı için, dâima faydalı olmuştur.
441 Muŋar meŋzeyü keldi şâir tili, Buna benzer bir şâir sözü vardır; bu şâir sözü buna esas

bu şâir tili boldı sözke ulı teşkil eder.
442 Oduğluk bu saklıknı ögdi Uyanıklık ve ihtiyatı çok kimseler öğmüştür; ihmâl

eren, yüzünden yüz binlerce insan ölmüştür.
osallık bile öldi er miŋ tümen
443 Osal bolma saklan kamuğ Gâfıl olma, her işte ihtiyatlı ol; her ıkı dünyayı bir tedbir ile

işte sen, dile.
bu saklık bile iki ajun tilen
444 Kişi imini kör osallık kılur, Bak, kendisinden emin insan gaflete düşer; düşman

yağı yetse öŋdün osallar ölür saldırırsa, önce gafiller ölür.
445 Negü ter eşit bu ajun tutmış Dinle, her türlü tedbiri almış ve böylece düşmanını yenmiş

er, olan dünya hâkimi ne der.
tükel saklap ötrü yağığ utmış
er
446 İlig kolsa saklan ajunçı kişi, Ey hükümdar, memleket arzu edersen, ihtiyatlı ol; bu

bu saklık erür hem şeriat işi ihtiyat, aynı zamanda, şeriatin de emrettiği şeydir.
447 Osal arsıkar kör osalın udır, Gafil adam gözünü kapar ve gafletle uyur; ey sert huylu

osal bolma saklan ay kılkı insan, gafil olma, ihtiyatlı ol.
kadır
448 İlig saklıkı kıldı elke asığ, Hükümdarın ihtiyatlı olması memlekete fayda getirir; bu

bu asğı bile boldı elde tatığ fayda ile memlekette huzur temin edilir.
449 Elin itti tüzdi bayudı bodun, Böylece hükümdar memleketini düzenledi ve tanzim etti;

böri koy bile suvladı ol üdün halkı zenginleşti; o devirde kurt ile kuzu aynı yerden su içti.
450 Sevigli sevinçin anı ögdiler, Sevenler sevinçle onu öğdüler; düşmanları bunu duyarak,

yağıları eştip boyun egdiler boyun eğdiler.
451 Kayu sığnu keldi tiledi köşik, Kimi gelip, ona sığındı ve ondan himaye diledi; kimi gelip,

kayu keldi öpti eligke eşik onun eşiğini öptü.
452 Negü ter eşit emdi köŋli Şimdi dinle, gönülü uyanık insan ne der; bak, onun sözü,

oduğ, çiçek gibi, binlerce renge bürünmüştür.
sözi kör çeçek teg tümen tü
boduğ
453 Bu beglik uluğluk idi edgü Ey yüzü sevinçle parlayan bahtiyar, insan dürüst hareket

neŋ, ederse, bu beylik ululuk çok iyi bir şeydir.
yorıkı köni erse ay kızğu eŋ
454 İdi edgü beglik takı edgürek, Beylik çok iyi bir şeydir, fakat daha iyi olan kanundur ve

törü ol anı tüz yorıtğu kerek onu doğru tatbik etmek lâzımdır.
455 Ne kutluğ bolur öd bodunka Bey ne kadar doğru olur ve iyi hareket ederse, halk için o

küni, kadar mes'ûd bir devir ve hayat başlar.
begi edgü bolsa yorısa köni
456 Ne kutluğ kut ol erke edgü iyi ad insan için ne kadar mübarek bir saadettir; onun bu iyi

atı, adı ve saadeti ebedî kaldı.
bu edgü atı berdi meŋü kutı
457 Ne edgü bolur beg ol edgü Halkın işini insaniyet ile tanzim ederse, o iyi insan ne kadar

kişi, mes'ûd bir bey olur.
kişilik bile itse el kün işi
458 Tüzü elke tegdi elig edgüsi, Hükümdarın bu iyiliği bütün memlekete sirayet etti; onun

ajunka yadıldı bu çavı küsi nâm ve şöhreti dünyaya yayıldı.
459 Duâ arttı elde kör edgü atı, Bak, memlekette ona duâ eden çoğaldı, iyi nâm kazandı;

bedüdi küniŋe atı hem kutı adı ve saadeti günden güne büyüdü.
460 Ajun bodnı eştip anı ârzûlap, Dünya halkı bunu duyunca, onu arzuladı ve ona yakınlık

ava yığlu keldi aŋar öz ulap göstererek, etrafına üşüştü ve toplandı.
461 Ajunka badı kör tükel kut Bak, dünyaya tam bir saadet kuşağı bağladı; kurt ile kuzu

kurı, bir arada yaşadı.
kozı birle katlıp yorıdı böri
XIII Aytoldı Küntoğdı İlig AyToldı'nın Hükümdar KünToğdı Hizmetine Geldiğini

Tapuğıŋa Kelmişin Ayur Söyler
462 Bir ay toldı atlığ er erdi tetig, AyToldı adında zeki bir adam vardı; ki hükümdarın bu

eşitti bu çavığ itindi itig şöhretini işitti ve ona gitmek üzere hazırlıklarını yaptı.
463 Yegit erdi oğlan kılınçı amul, Sakin tabiatli, akıllı, bilgili, zeki ve iyi gönüllü genç bir

ukuşluğ biliglig hem öglüg delikanlı idi.
köŋül
464 Yüzi körklüg erdi körüp köz Yüzü, bakınca, göz kamaştıracak kadar güzel idi; sözü sert

kamar, değildi, fakat doğru söylerdi.
sözi yumşak erdi tili tuz
tamar
465 Kamuğ törlüg erdem tükel Her türlü fazileti tam olarak öğrenmiş idi; hiç bir zaman

ögrenip, fazileti elden bırakmazdı.
yorır erdi erdem eligke alıp
466 Öziŋe bakıp aydı men me bu Bir gün kendisine bakarak, şöyle dedi:—Ben de bugün,

kün, sayısız faziletlerim ile, memlekette ileri gelenlerdenim.
tümen erdemim birle elde
burun
467 Negüke yorırmen bu yerde Burada niçin boşuna vakit geçiriyorum; hükümdarın yanına

kuruğ, gideyim ve onun hizmetine gireyim.
iligke barayın kılayın tapuğ
468 İligke tusulsun bu Hükümdara bu faziletlerimin faydası dokunsun; o bana

erdemlerim, ihsanda bulunsun, benim de üzüntülerim sona ersin.
açınsun meniŋ kitsü
emgeklerim
469 Ukuşluğ biliglig beg ermiş O akıllı, bilgili, yumuşak huylu bir bey imiş ve faziletli

amul, insanları ararmış.
tiler ermiş erdem idilerin ol
470 Ukuş kadrini hem ukuşluğ Aklın kıymetini yine akıllı bilir; âlimin sattığı bilgiyi de bilgili

bilir, alır.
bilig satsa bilge biliglig alır
471 Sözin aydı şâir muŋar Şâirin söylemiş olduğu şu söz de bu mealdedir ve aynı fikri

meŋzetü, ifâde eder:
tili lafz birle aŋar yaŋzatu
472 Bilig kıymetini biliglig bilir, Bilginin kıymetini bilgili bilir, akıla hürmet bilgiden gelir.

ukuşka ağırlık biligdin kelir
473 Negü bilge telve bilig kadrini, Bilginin kıymetini deli nereden bilecek; bilgiyi, nerede

bilig kayda bulsa biliglig alır bulursa, bilgili alır.
474 Bu ay toldı itti kör at ton Bu AyToldı böylece atını, esvabını ve silâhını hazırladı :

tolum, — Onun hizmetine doğru yola çıkayım— dedi.
ayur köndüreyin tapuğka
yolum
475 Öziŋe kerekin itindi itig, Bu âlim ve zeki insan lüzumlu hazırlıklarını tamamladı ve

eligke yüz urdı bu bilge tetig hükümdara doğru yöneldi.
476 Yana aydı mundın barur Bir de düşündü : — Hükümdarın hizmerine girmek üzere

men turup, buradan kalkıp, gidiyorum.
ilig tapğıŋa bu özüm yüz
urup
477 Ğariblık yerinde kerek bolğa Gurbet elde insana mal lâzım olur; elim daralırsa, bu benim

neŋ, yüzümü sarartır.
bu elgim tarusa sarığ kılğa
eŋ
478 İdi ked katığ bu ğariblık işi, Bu gurbet hâli insana çok ağır gelir, gurbette çok meziyetli

ğariblıkta yaŋlur talu er başı insanlar dahi ne yapacaklarını şaşırırlar.
479 Seziksiz kerek bolğa altun Kendime bir muhit edinebilmem için, bana, şüphesiz, çok

kümüş, altın ve gümüş lâzım olacak.
özüm işleteyin tesemen
üküş
480 Negü ter eşit emdi bilgi teŋiz, Dinle, şimdi bilgisi deryalar gibi derin olan ne der; dikkat

sözin yaŋzatur körse kızğu edersen, hayatından memnun insan bu sözü buna
meŋiz benzetir.
481 Kim erse tapuğka kireyin Hizmete girmek isteyen kimse için, hiç şüphesiz, şu iki şey

tese, elzemdir.
iki neŋ kerek bil söz aydım
kese
482 Tiriglik kerek bir tuçı igsizin, Doğruluk ile hizmet edip, yüzünü ağartmak için, insana

tapınsa kıyıksız yarutsa lâzım olan şeylerden biri, hastalıksız geçen hayattır.
yüzin
483 Takı bir sav altun kerek ay Ey zeki insan, bunlardan biri de, yerinde kullanmak ve

tetig, sarfetmek için elde bulunması icap eden som altındır.
anı işletip etse özke itig
484 Anıŋda basala yarar bu Hizmet ancak o zaman bir işe yarar t insan bunu bilirse, bu

tapuğ, kapı ona kilitli kalmaz.
munı bilse bolmaz bu beklig
kapuğ
485 Kötürdi sav altun kümüş neŋ AyToldı : — Başım darda kalırsa, bana lâzım olur — diye,

tavar, yanına som altın; gümüş, eşya ve mal aldı.
ayur öz muŋadsa maŋa bu
yarar
486 Evindin turup çıktı keldi berü, Kalkıp, evinden çıktı; kâh yürüyüp, kâh konaklayarak,

bir ança yorıyu bir ança turu yoluna devam etti.
487 Kelip tegdi iligturur orduka, Nihayet hükümdarın bulunduğu şehre vâsıl oldu, can ve

ögi köŋli kolmış tilek ârzûka gönülden istediği arzusuna kavuştu.
488 Kirip kend içinde tiledi tüşün, Şehrin içine girip, inecek bir yer aradı; arayıpbulamaytnca

tüşün bulmadı kör tarudı ajun da dünya ona dar geldi.
489 Muŋadtı muyanlıkta tüşti Canı sıkıldı; nihayet gidip, bir imarethaneye indi ve orada

barıp, yatarak, sabırla geceyi geçirdi.
keçe yattı anda tünedi serip
490 Negü ter eşitgil ukuşluk bilip, Dinle, şimdi akıllı ne der; bu sözü sana bilerek ve bilgiden

saŋa sözledi söz biligdin alıp elde ederek söylemiştir.
491 İdi ters bolur kör bilişmez Yalnız başına yabancı bir kalabalık arasına giren ve

kişi, tanıdığı olmayan insanın hâli çok fena olur.
kalın yat ara kirse yalŋuz
başı
492 İdi sarp bolur bu yaŋı Tanıdığı olmayan kimse, yabancı bir yerde dâima can

kelgüçi, sıkıntısı içinde kalır ve çok güç bir duruma düşer.
bilişi yok erse muŋadsa tuçı
493 Bilişmez kişiler karağu sanı, Tanıdığı olmayan insan kör gibidir; kör yolunu şaşırırsa,

karağu yorık yazsa sökme onu ayıplama.
anı
494 Kişi kirmedük ilke kirse kalı, însan bilmediği bir memlekete girince, gelin gibi olur ve dili

kelin teg bolur er ağın teg tili tutulur.
495 Yatığ yarlıkağıl içür ber yegü, Yabancının kusurunu bağışla, onu yedir ve içir; ey âlim

ümeg edgü tutğıl ay bilge hakîm, misafire iyi muamele et.
bügü
496 Yatığ edgü tutsa yarur er Yabancıya karşı iyi davranan kimsenin yüzü güler; misafire

közi, iyi muamele edenin şöhreti yayılır.
ümeg edgü tutsa yadıldı sözi
497 Kişike kerek tegme yerde insana her yerde tanıdık lâzımdır; her türlü iş tanıdık

biliş, vâsıtası ile yoluna girer.
biliş birle itlür kamuğ törlüg iş
498 Bu ay toldı ança yorıdı bu AyToldı bir müddet böyle vakit geçirdi; gariplik içinde

yaŋ, düşünedüşüne yüzü sarardı.
ğariblık sakınçı sarığ kıldı eŋ
499 Bilişti yeme ol kişiler bile, O da nihayet bâzı kimseler ile tanıştı; kendisine bir oda

otağ tuttı özke yarudı küle tuttu ve yüzü gülmeğe başladı.
500 Yeme tuttı iş tuş yakın kıldı Eş, dost edindi, onlara yaklaştı; büyüğe ve küçüğe güler

öz, yüz gösterdi.
uluğka kiçigke açuk tuttı yüz
501 Bu ay toldı özke kör itti işig, AyToldı bir gün ilerigelen biri ile ahbap oldu; onu dost

adaş tutdı anda bir atlığ kişig edindi ve işlerini o na danıştı.
502 Adaş tuttı ay toldı edgü kişi, AyToldı'nın bu dostunun adı Küsemiş idi; insanlara iyilik

küsemiş atı erdi edgü işi etmeği kendisine iş edinmişti.
503 Aŋar açtı ay toldı köŋli sözi, AyToldı ona sırrını açtı, kendisinin kim ve dileğinin ne

ne ermiş tileki kim ermiş özi olduğunu söyledi.
504 Yerindin bu elke nelük Memleketinden kalkıp, buraya niçin geldiğini, kendisinin

kelmişin, neler bildiğini, hepsini ona anlattı.
ayu berdi barça özi bilmişin
505 İligke yakın hâs hâcib erdi Hükümdara yakın bir has hâcib var idi; çok merd bir

bir, insandı ve hükümdarın mahremi esrarı idi.
atı ersig ilig bile sözke sır
506 Küsemiş aŋar bardı bir kün Küsemiş bir gün kalkıp, ona gitti ve münâsip bir giriş

turup, yaparak, meseleden bahsetti.
sözin sözledi sözke ul tüp
urup
507 Ayıttı bu hâcib sözin Bu hâcib onun sözünü dikkatle dinledi ve ahbabının ne

yetrürek, istediğini iyice soruşturdu.
tileki ne ermiş takı bütrürek
508 Küsemiş ayu berdi barça Küsemiş onun bütün söylediklerini, dileğinin ne ve

sözin, kendisinin kim olduğunu birbir anlattı.
ne erdi tileki kim ermiş özin
Hacib cevabı Küsemişke HÂCİBİN KÜSEMİŞ'E CEVABI
509 Hâcib aydı aşnu maŋa Hâcib:—Önce o bana gelsin; ben onu bir göreyim, o da

kelsüni, beni görsün — dedi.
köreyin anı men meni
körsüni
510 Yana ukturayın iligke bu söz, Sonra ben bu meseleyi hükümdara arzedeyim; ne vakit

kayu kün körüŋü kaçan kelgü geleceği ve hangi gün huzura çıkacağı tâyin edilsin.
öz
Küsemiş sözi Aytoldıka KÜSEMİŞ'İN AYTOLDI'YA SÖZÜ
511 Küsemiş turup çıktı andın Küsemiş oradan kalkıp, dışarı çıktı ve gelip. : —Ey Ay

yana, Toldı, sana gün doğdu — dedi —
kelip aydı ay toldı tuğdı küne
512 Yorı bar biliş emdi hâcib bile, Sen şimdi hâcibin yanına gidip, onunla tanış, dileğin ne ise,

tilekiŋ negü erse andın tile kendisinden iste.
513 Seni körsü bilsü eşitsü Seni görsün, tanısın, sözünü dinlesin; ne istediğini sen ona

sözüŋ, kendin bildir.
tilekiŋ ne erse tilin ay özüŋ
514 Aŋar sözledim men sözüŋni Her ne kadar ben ona senin söylediklerini anlattım ise de,

neçe, kendin bunu benden daha iyi izah eder ve anlatırsın.
takı mende yegrek sen ayğıl
aça
515 İdi yakşı aymış tili köŋli tüz, Içidışı bir olan insan çok yerinde söylemiş; iyice dikkat

körü barsa yetrü köni ök bu edilirse, bu söz pek doğrudur;
söz
516 Kişi sözler ök kör kişiniŋ sözi, Bir kimsenin arzusunu anlatmağa bir başkası da tavassut

kişide bağırsak öz işke özi edebilir, fakat insanın kendisi kendi işine başkasından
daha yakındır.
517 Neçe ked kişi bolsa özke Ne kadar iyi ve yakın bir insan olursaolsun, düşün, insana

yakın, başkası kendisinden daha candan olabilir mi.
özinde bağırsak bolurmu
sakın
518 Bağırsak tilese özüŋke özüŋ, Eğer kendine candan bağlı birini arıyorsan, sözün kısası,

özüŋde bağırsak yok ol kes kendinden daha candan birini bulamazsın.
sözüŋ
519 Tonın kedti ay toldı turdı örü, AyToldı yerinden kalktı ve elbisesini giydi; çıkıp, Küsemiş

küsemiş bile çıktı bardı naru ile birlikte oraya gitti.
520 Kapuğka tegip tüşti kirdi Kapıya gelip, attan indiler ve yürüyerek, içeri girdiler;

yorıp, hâcibin adamı gelip, onları karşıladı.
körü aldı hâcib kişisi kelip
521 Küsemış kirip tuştı yandru Küsemiş içeri girip, hâcib ile görüştü; sonra çıkıp, onu

çıkıp, alarak, hâcıbin yanına götürdü.
alıp kirdi hâcib taparu okıp
522 Körü aldı hâcib orun berdi Hâcib karşıladı ve başköşede ona yer gösterdi; güzel ve

tör, samimî sözler söyledi.
isig sözledi söz tilin yakşı kör
Hacib suali Aytoldıka HÂCİBİN AYTOLDI'YA SUÂLİ
523 Ayıttı hâcib emdi köŋlüŋ Hâcib sordu : — Nasılsın, gönlün hoş mu; burada nereye

neteg, indin, yerin nasıl?
kelip kayda tüştüŋ ne ornuŋ
neteg
524 Bilişiŋ ne barmu adaş ya Akraban, dostun veya tanıdığın var mı; yiyeceğin, içeceğin

kadaş, ve bakanın varmı?
körügli ne barmu yegü içgü
aş
525 Yana ma ayıttı tilekiŋ ne ol, Yine tekrar sordu : — Dileğin nedir; ne iş yaparsın, bir şeye

negü iş kılur sen kerekiŋ ne ihtiyâcın varmı ?
ol
Aytoldı cevabı Hacibka AYTOLDI'NIN HÂCİBE CEVABI
526 Bu ay toldı aydı ay hâcib AyToldı cevap verdi:— Ey devletli hâcip, ben bu

kutı, hükümdar KünToğdı'nın adını duydum.
eşittim bu kün toğdı ilig atı
527 Eşittim yıraktın anıŋ çavını, Uzaktan onun şöhretini, bilgisini, aklını ve mülayim sözler

biligin ukuşın silig savını ile gönül aldığını işittim.
528 Özüm ârzûladı anıŋ tapğıŋa, Ona hizmet etmeği arzuladım, kapısında hizmet için

tapınğalı keldim anıŋ buraya geldim.
kapğıŋa
529 Tilek bu iligke tapınsa özüm, Dileğim hükümdara hizmet etmektir; hâcib münâsip

yarağ körse hâcib ötünse görürse, sözlerimin hükümdara arzedilmesini rica ederim.
sözüm
530 Körüp sevdi hâcib bu ay Hâcib bu AyToldı'yi gördü ve sevdi; onu çok medih ve

toldını, sena etti.
tilinde yorıttı kamuğ ögdini
531 Yüzi körki kılkı kılınçı özi, Yüzünü, kıyafetini, tavır ve hareketini, şahsını, sözünü,

kamuğ yakşı kördi tili uz sözi konuşmasını, hepsini iyi ve güzel buldu.
532 İdi sevdi köŋlün anı tapladı, Onu çok ve gönülden sevdi, Leğendi; onu hükümdarın

ilig tapğıŋa bu yarağay tedi hizmetine lâyık gördü.
533 Negü ter eşitgil sevitmiş kişi, Dinle, kendisini sevdiren insan ne der; insan kendisini

sevitse kişi kör mün erdem sevdirirse, onun kusuru en büyük fazilet telâkki edilir.
başı
534 Kimi sevse aybı kör erdem insan kimi severse, onun kusuru fazilet olur; kimi

bolur, sevmezse, onun fazileti kusur görünür.
kimi sevmese erdem öktem
bolur
535 Bu sözke tanukı munu keldi Şu söz buna şahit olarak gelmiştir; ey iyi insan, sen bunu

söz, oku.
okığıl munı sen ayâ edgü öz
536 Köŋül kimni sevse mün Gönül kimi severse, onun kusuru fazilet olur; bütün ters

erdem bolur, işleri doğru ve eksikleri tam görünür.
kamuğ tetrüsi oŋ kokuzı tolur
537 Köŋül kimni sevse kamuğı Gönül kimi severse, onun her şeyi sevimli olur; gören göze

sevüg, vursa, o bile kötü görülmez.
körür közke ursa körünmez
bolur
Hacib cevabı Aytoldıka HÂCİBİN AYTOLDI'YA CEVABI
538 Yanut berdi hâcib kör ay Hâcip AyToldı'ya cevap verdi ve dedi:—Şimdi acele etme,

toldıka, bu işi bana bırak.
ayur emdi ivme maŋa tur
baka
539 Men aşnu ayayın iligke Ben önce senin sözünü, dileğinin ne olduğunu, kim

sözüŋ, olduğunu hükümdara arzedeyim.
ne ermiş tilekiŋ kim ermiş
özüŋ
540 Seni bilsü ötrü yüzüŋ Seni tanısın, bir de yüzünü görsün ve sana lâyık olduğun

körsüni, kıymeti versin.
uçuz tutmasunı ağır tutsunı
541 Saŋa men kerekiŋ baka Senin için gerekli olan şeyleri ben takip edeceğim ve bütün

turğamen, işlerini severek yapacağım.
kamuğ işleriŋni seve kılğa
men
542 Üküş edgü sözler tilin Pek çok iyi sözler söyledi ve : — işini yapacağım — diye

sözledi, kat'î söz verdi.
işiŋ itgemen tep katığ kur
badı
543 Bu yaŋlığ bolur bu kişi insanların iyisi böyle olur; halkın yükünü hafifleten kimse

edgüsi, insanların iyisidir.
kişi edgüsi ol bodun yüdgüsi
544 Negü ter eşitgil bodun başlar Dinle, halkı idare eden ve her işi iyice araştırdıktan sonra

er, yapan insan ne der.
kamuğ işni yetrü körüp işler
er
545 Kimiŋ devleti baş kötürse Halkın içinde yükselip, ikbâle eren insan halka hep iyi

örü, kanunlar tatbik etmelidir.
kamuğ edgü kılğu bodunka
törü
546 Kimiŋ elgi bolsa bodunka Kim halka hâkim olursa, onun tabiati yumuşak, tavır ve

uzun, hareketi asîlâne olmalıdır.
silig bolğu kılkı kılınçı tüzün
547 Yorık bolsa kimiŋ bodunka Halk içinde kim nüfuz sahibi olursa, onun dili ve sözü tatlı

sözi, olmalı, kendisi tevâzû göstermelidir.
süçig tutğu til söz me kodkı
özi
548 Yayığ ol bu devlet eter hem Bu devlet dönektir, hem yapar, hem bozar; o kararsızdır

buzar, da; bıkarsa, çabuk kaçar.
ne irselturur terk irikse tezer
549 Bu kutka ınanma usa edgü Bu ikbâle inanma; elinden gelirse iyilik et; bil ki, ikbâl bugün

kıl, sende ise, yarın başkasındadır.
bu kün munda erse yarın
anda bil
550 Bu kutka küvenme ay kut Ey ikbâl bulan, bu ikbâle güvenme; gelen ikbâl, bir gün

bulğuçı, olur, gider.
keligliturur kut yana barğuçı
551 Ay devlet idisi bu devlet bile, Ey devlet sahibi, sen İkbâlinin devamını istersen, onun

turayın tese tur sen edgü tile devamı müddetince sen de iyilik etmekte devam et.
552 Saŋa tegse beglik uluğluk ok Sana beylik ve büyüklük erişirse, bu devlet içinde saç ve

a, sakalının ağarması için, kendini küçük tut ve mütevâzi ol.
kiçiglik anuk tut özüŋ
bolğuka
553 Yana aydı hâcib sen emdi Hâcib sözüne şöyle devam etti: — Sen imdi gönlünü hoş

yorı, tut, artık devlet kuşağını kuşandın.
sevinçin tirilgil badıŋ kut kurı
554 Sen az ivme işler üdiŋe Sen bir az sabret, her işin müsait bir zamanı vardır; vakti

tutuğ, gelince, kapalı kapılar açılır.
üdi kelse açlur bu beklig
kapuğ
555 Yeme yakşı aymış biliglig Yine bilgili ne güzel söylemiş; bilen insanın sözü, dikkat

sözi, edersen, değerli bir metâa benzer.
biliglig sözi körse barçın tözi
556 Kayu işke ivse uzar keç Hangi işte acele edilirse, o iş uzar ve gecikir; acele yapılan

kalur, işler peşimanlık ile neticelenir.
ive kılmış işler ökünçlüg
bolur
557 Üdiŋe küdezgü işig ivmegü, Acele etmemek ve işin zamanını beklemek lâzımdır; ey

kamuğ iş üdinde bolur ay hakîm, her iş zamanı gelince olur.
bügü
Aytoldı cevabı Hacibka AYTOLDI'NIN HÂCİBE CEVABI
558 Eşitti bu ay toldı barça AyToldı bütün bu sözleri dinledi ve dedi:— O hâlde ben

sözüg, sabır edeyim ve bekleyeyim.
ayur serneyin men tutayın
özüŋ
559 Meni kördi hâcib sözüm Hâcib beni gördü ve sözlerimi dinledi; ne yapmak lâzım

tıŋladı, geldiğini ve ne zaman yapılacağını kendisi tâyin etsin.
yarağı körü tursu vaktı üdi
560 Kayu üdte hâcib tilese meni, Hâcib beni ne zaman isterse, ben onun tâyin edeceği gün

ol üdte keleyin tedi söz küni ve saatte geleyim.
561 Turup çıktı ay toldı andın AyToldı kalkıp, oradan çıktı; evine döndü ve içeri girip,

yana, soyundu.
eviŋe kelip kirdi yazdı ton a
562 Hâcib kördi ay toldı kılkı Hâcib AyToldı'nın başka insanlardan farklı olduğunu ve bir

yaŋı, başka hâl ve tavra sahip bulunduğunu gördü.
erende adınsığ kişide öŋi
563 Ayur körmişim yok bu yaŋlığ Kendikendisine dedi:— Ben böyle bilgili, akıllı ve halk

kişi, arasında bu kadar seçkin bir insan görmedim.
biliglig ukuşluğ bodunda başı
564 Bu mundağ kişiler bolur idi Bu gibi insanlar çok nâdir olur; nâdirliğinden dolayıdır ki,

kız, nâdire kız adı verilmiştir.
bu kız kızlıkı kıldı kız atı kız
565 Kayu neŋ kız erse uş ol neŋ Hangi şey nâdir ise, o şey azizdir; insan aziz olan bir şeye

küsüş, mâlik olmak için çok zahmet çeker de onu yine elde
küsüş neŋ tilep bulmaz edemez.
emger üküş
566 Bu mundağ kişiler iligke Hükümdar için bu gibi insanlar lâzımdır; hükümdara lâzım

kerek, olan, memleket için de elzemdir.
iligke kerek neŋ kör ilke
kerek
567 Kamuğka tusulur kör Bak, meziyetli insanın her kese faydası dokunur; bu

erdemlig er, meziyet ile insan bütün arzularına nail olur.
bu erdem bile er tilek ârzû
yer
568 Üdi boldı hâcib iligke sözin, Zamanı geldi, hâcib hükümdara meseleyi açarak, Ay

aça aydı ay toldı kılkı tözün Toldı'nın hâlini tavrını ve asaletini arzetti.
569 Ayu berdi kılkın kılınçı yaŋın, Onun hâl ve tavrını, tabiatini birerbirer anlattı; akılı ile

sayu berdi bilgin ukuşı teŋin mütenâsip olan bilgisini birbir saydı.
İlig cevabı Hacibka HÜKÜMDARIN HÂCİBE CEVABI
570 Eşitti ilig aydı keldür kanı, Hükümdar bunu duydu ve : — Getir, hani; nerededir, onu

kayudaturur bir köreyin anı bir göreyim — dedi —
571 Tiler erdim emdi bu yaŋlığ Bu devlet işini görecek ve takip edecek tam böyle bir insanı

kişig, ben de şimdi arıyordum.
udu barsa kılsa bu beglik işig
572 Tilek barça buldum bu ol bir Bütün istediklerimi elde ettim; tek bir arzum kalmıştı; böyle

sözüm, bir insana çok ihtiyacım vardır.
bu yaŋlığ kişike muŋadur
özüm
573 Yorı bar okığıl anı sen maŋa, Haydi arslanım, yürü, git; sen onu bana çağır, huzuruma

tapuğka köründür ay ersig getir.
toŋa
574 Turup çıktı hâcib kapuğka Hâcip kalkıp, çıktı; kapıya gelip, bir içoğlanı koşturarak,

tegip, haber saldı.
bir oğlan yügürtti tilin söz ıdıp
575 Bu oğlan yügürdi tegürdi Oğlan koştu ve sözü ona ulaştırdı; AyToldı sevinçle kalktı,

sözi, giyindi.
tonın kedti turdı sevinçin özi
576 Atın mindi keldi kapuğka Atına bindi; gelip, kapıya indi; hâcip karşı çıkıp, onu içeri

tüşüp, aldı.
yorıp utru hâcib okıdı tuşup
577 Ağırladı hâcib orun berdi tör, Hâcib ona saygı gösterdi ve başköşede yer verdi; AyToldı

edeb birle ay toldı oldurdı kör edep ile yerine oturdu.
578 Hâcib kirdi ilig tapa yüz urup, Hâcib dönüp, hükümdarın huzuruna girdi ve ayakta

iligke ötündi adakın turup durarak, keyfiyeti ona arzetti.
İlig cevabı Hacibka HÜKÜMDARIN HÂCİBE CEVÂBI
579 İlig aydı ünde maŋa kirsüni, Hükümdar : — Onu bana çağır, gelsin; beni görsün, ben de

köreyin anı men meni onu göreyim — dedi.
körsüni
580 Hâcib çıktı aydı ay ay toldı Hâcib çıktı ve:—Ey AyToldı, buyur hükümdarın huzuruna

tur, gir; artık talihin yaver oldu — dedi.
tapuğka körüngil kutuŋ badı
kur
XIV Aytoldı Küntoğdı İlig AyToldı'nın Hükümdar KünToğdı'nın Huzuruna

Tapuğıŋa Körünmişin Ayur Çıktığını Söyler
581 Bu ay toldı kirdi köründi Bu AyToldı huzura girip, diz çöktü; onun yüzünü görünce,

söküp, hükümdarın gönlü açıldı.
açıldı ilig köŋli ol yüz körüp
582 Yükündi iligke kör açtı sözin, Hükümdarın huzurunda eğildi ve söze başladı; tatlıtatlı

süçitti sözi hem sevitti özin sözleri ile kendisini sevdirdi.
İlig suali Aytoldıka HÜKÜMDARIN AYTOLDI'YA SUÂLİ
583 İlig aydı kim sen negü ol atıŋ, Hükümdar sordu: — Sen kimsin, adın nedir; nereden

kayudın kelir sen negü ol geliyorsun, memleketin neresidir?
yatıŋ
584 Amulluk bile açtı ay toldı til, AyToldı sâkinsâkin söze başladı, mülâyemet ve zarafetle

siliglik bile öz sözin aydı bil devam etti.
585 Amulluk siliglik ukuş kılkı ol, Sükûnet ve zarafet aklın vasfıdır; akılsız insanlar hayvan

ukuşsuz kişiler kamuğ yılkı ol sürüsüne benzer.
586 Muŋar meŋzetü aydı şâir bu Şâir buna benzer şu beyti söylemiştir; birine işin düşerse,

beyt, acele etme, sabır ile söyle.
işiŋ tüşse ivme sabır birle ayt
587 İve kirme işke sabır kıl serin, işe acele ile girme, sabır ve teenni ile hareket et; acele

ive kılmış işler ökünçi yarın yapılmış olan işler yarın peşimanlık getirir.
588 Kamuğ işte ivme serin öz Hiç bir işde acele etme, sabret, kendini tut; kul sabırlı

tutun, olursa, beylik mertebesini bulur.
serinse bulur kul bu beglik
kurın
Aytoldı cevabı İligke AYTOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI
589 Bu ay toldı aydı ay ilig kutı, AyToldı dedi : — Ey devletli hükümdar, kulluk adı hizmet

tapuğ birle hôş boldı kulluk etmekle güzelleşir.
atı
590 Atım kul tapuğçı kör ornum Benim adım kul ve hizmetkârdır, bak, yerim kapıdır; şiarım

kapuğ, — doğruluk ve tıynetim — hizmettir.
kılınçım könilik me kılkım
tapuğ
591 Saŋa keldim oğrap uzun yol Ben sana gelmek maksadı ile uzun yollar yürüdüm; bugün

yorıp, arzuma kavuşup, muradıma erdim.
tilekke bu kün tegdim ârzûm
kanıp
592 Tilekim bu ol sen meni Dileğim şudur: sen beni yermeden ve benden usanmadan,

yermedin, dâima hizmetinde bulundur.
tapuğka yakın tut maŋa
ermedin
593 Eşitti bu söz kör sevindi ilig, Bu sözü duyunca, hükümdar sevindi; onu tecrübe etti ve

tilek teg bululdı sınadı erig dilediği gibi buldu.
İlig cevabı Aytoldıka HÜKÜMDARIN AYTOLDI'YA CEVABI
594 İlig aydı ay toldı kördüm seni, Hükümdar dedi : — AyToldı, seni gördüm; senin bu

sevitti bu körküŋ bu kılkıŋ görünüşün, tavır ve hareketin beni sevindirdi.
meni
595 Tapın öz oğurluğ Sen uğurlu bir sadâkatle bana hizmet et; dâima kapımda

bağırsaklıkın, bulunarak, bana yakın ol.
tapuğda esüngil maŋa bol
yakın
596 Meniŋdin açığ bolsu sendin Senden hizmet olsun, benden ihsan; hizmet yerinde

tapuğ, olursa, ikbâl kapılarını açar.
tapuğ bolsa ötrü açar kut
kapuğ
597 Bu künde naru sen kıyılma Bugünden itibaren sen dürüstlükle hizmete başla; elbette

tapın, bey hizmet edenin hakkını öder.
tapınsa öter beg tapuğçı
hakın
598 Yer öpti kör ay toldı aydı ilig, AyToldı yer öptü ve dedi :— Hükümdarın gözü sevinç ile

yarutsa közin berdi devlet parlarsa, devlet ona hizmet edene elini uzatır.
elig
599 Tapınmak üçün keldim evdin Evimden kalkıp, hizmet etmek için, buraya geldim; sana

turup, gelmek için uzun yollar yürüdüm.
uzun yol yorıdım saŋa yüz
urup
600 Bayat bersü küç bu tapuğ Bu hizmeti başarmak için, Tanrı bana kuvvet versin;

kılğuka, hizmetinde hatâ etmekten Allah beni korusun.
küdezsü saŋar öz tapuğ
yazğuka
601 Turup çıktı sevnü kapuğka AyToldı kalkıp, sevinerek ve gülerek, huzurdan çıktı; akılı

küle, ve gönlü açılıp, yolunu meş'aleler aydınlattı.
ögi köŋli açlıp yarudı yula
602 Negü ter eşit bu kutun İkbâl ile yükselmiş ve istediğinedileğine kavuşmuş olan

kopmış er, insan ne der, dinle.
kutı birle ârzû tilek bulmış er
603 Küle baksa begler kişike Beyler kime çözleri ile gülerek bakarlarsa, onun akılı ve

közün, gönlü yerinde olur ve kendisine güven gelir.
ögi köŋli tirlür küvenür özün
604 Yaruk tutsa begler kişike Beyler kime güler yüz gösterirse, o insan itibar bulur ve

yüzi, sözü dinlenir.
yarur er közi hem yarayur
sözi
605 Kimi tutsa begler öziŋe Beyler kimi kendilerine yakın tutarlarsa, bak ve dikkat et,

yakın, her kes ona yakınlık gösterir.
kamuğ neŋ yakınlık kılur kör
bakın
606 Kut ol beg yakın bolsa kutka Bey — ikbâldir; ikbâle yakın olan insan dileğine kavuşur;

kişi, onun bütün işleri yoluna girer.
tilekin bulur barça etlür işi
607 Tapındı bu ay toldı anda Bu AyToldı o günden itibaren hizmete başladı; her gün

naru, erkenden kalktı ve hizmette kusur etmedi.
tapuğda kıyılmadı erte turu
608 Künün turdı turğak tünün Gündüz kapıcılar ve gece muhafızlar ile birlikte bulundu;

yatğakın, dürüstlük ve bağlılıkla hizmet etti.
tapındı kıyıksız bağırsaklıkın
609 İligke kirü hem çıka törçidi, Hükümdarın yanına giripçıkmakta ve hükümdar da ona

ilig edgü közün baka törçidi karşı teveccüh ve itimat göstermekte devam etti.
610 Tapuğ arturu bardı künde O gündengüne hizmetini arttırmakta ve hükümdar da onu

yaŋı, günden güne yükseltmekte idi.
ağırladı ilig küniŋe öŋi
611 Tapuğ birle begler ağırlar Beyler kulu hizmetlerinden dolayı yükseltirler; hizmetleri

kuluğ, makbule geçtikçe, küçükler yükselir.
tapuğ siŋse boldı kiçig öz
uluğ
612 Tapuğ kıl tapuğ birle kul beg Hizmet et, kul hizmeti sayesinde bey olur; hizmeti makbule

bolur, geçmeyen insan dileğine kavuşurmu?
tapuğ siŋmeginçe tilek kim
bulur
613 Eşit emdi bilge sözi ne teyür, İmdi dinle, âlim ne der; onun bu mealdeki sözü bu fikri ne

sözin yaŋzatur sözke yinçge kadar ince ifâde eder.
ayur
614 Tegimsiz tapuğ birle törke ikbâle bir türlü erişemeyen insan hizmeti sayesinde baş

tegir, köşeye geçer; liyakatsiz kimse, ne kadar yaranmağa
yarağsız yaransa kör elke çalışsa da, kapı eşiğini boylar.
tegir
615 Tapınğu kıyıksız tapuğ Hizmet eden dürüstlükle hizmet etmelidir; hizmeti makbule

kılğuçı, geçerse, hizmetkâr dileğine erişir.
tapuğ siŋse ötrü tilekke tegir
616 Bu ay toldı künde yetürdi Bu AyToldı her gün kusursuz hizmet etti; hükümdar da

tapuğ, ihsanı ile ona kapıları açtı.
ilig me açığ birle açtı kapuğ
617 Küniŋe örü bardı içrek bolu, O gündengüne hükümdara daha fazla yakalaşarak,

kokuz boldı kadğu sevinçi yükselmekte devam etti; kaygısı gittikçe azaldı, sevinci
tolu gittikçe arttı.
618 Tapuğka süçindi bu ay toldı AyToldı vazifesini büyük bir şevkle ifâ etti; hükümdar da

ked, ona ihsanda bulundu, yardımcıları ve malı çoğaldı.
ilig me açındı barı arttı ed
619 Kamuğ törlüg işke sınadı ilig, Hükümdar onu her türlü İşte denedi; hizmetkârını kendi

tilek teg tükel buldı tapnur istediği gibi buldu.
erig
XV Aytoldı İligke Özi Devlet AyToldı Hükümdara Kendisinin Saadet Olduğunu
Erdükin Ayur Söyler
620 İlig bir kün oldrup özi Hükümdar bir gün yalnız başına otururken, onu çağırttı;

yalŋuzun, AyToldı, içten sevinerek yanına girdi.
okıp kirdi ay toldı sevnür
özün
621 Kirip turdı ay toldı utru örü, AyToldı girip, karşısında ayakta durdu; hükümdar:—Gel,

ilig imledi kelgil oldur berü buraya otur — diye işaret etti.
622 Çıkardı topık kodtı ay toldı AyToldı cebinden bir top çıkarıp, yere koydu ve onu altına

kör, çekip, üzerine oturdu.
anı yastanıp ötrü oldurdı kör
623 Ayıttı ilig tegme törlüg bilig, Hükümdar bir çok şeyler hakkında onun fikrini sordu, Ay

yanut berdi ay toldı açtı tilig Toldı onlara cevap verdi ve bildiklerini söyledi.
624 Sevindi ilig kör yaruttı yüzin, Hükümdar sevindi, tekrar yüzü güldü; AyToldı bunu

anı kördi ay toldı yumdı közin görünce, gözünü yumdu.
625 Sözin kesti ilig hiç ündemedi, Hükümdar bir müddet sustu ve hiç ses çıkarmadı; AyToldı

közin yumdı ay toldı hiç da gözünü yumdu ve hiç açmadı.
açmadı
626 Yana aytu kirdi ilig öz sözin, Hükümdar, bir az sonra, tekrar söze başladı; AyToldı

yanut berdi ay toldı tügdi cevap verdi ve yüzünü buruşturdu.
yüzin
627 Baka kördi ilig kamuğ Hükümdar ona her bakımdan dikkat etti; onun bilgisini,

törlügün, aklını ve anlayışını tam buldu.
tükel buldı bilgi ukuşı ögün
628 Seve baktı ilig avıttı özin, Hükümdar ona sevgi ile baktı ve gönülü rahat etti, fakat Ay

bu ay toldı terkin evürdi yüzin Toldı hemen başını çevirdi.
İlig sözi Aytoldıka HÜKÜMDARIN AYTOLDI'YA SÖZÜ
629 İlig buştı artuk kararttı meŋiz, Hükümdar çok hiddetlendi ve yüzünü ekşiterek, dedi : —

ayur ay iveklik kişike isiz Hey, acele ile hareket etmek insan için kötü bir şeydir.
630 Yaŋıldı bu tüşte meniŋ bu Bu sefer kabahat kendimde oldu; nasıl oldu da başkasına

özüm, sırrımı hemen açıverdim.
negü teg açayın kişike
sözüm
631 Negü ter eşitgil biliglig tilin, Dinle, bak, bilgili insan ne der; acele ile yapılan bir işin

ive kılmış işler ökünçi yılın peşimanlığı yıllarca sürer.
632 İve kılmış işler neçe yeg Acele ile yapılan işler dâima çiğ kalır; acele ile pişirilen

bolur, yemeği yiyen insan hasta olur.
ive bışmış aşnı yese ig bolur
633 İveklikturur barça yaŋluk Bütün yanlışlıkların başı aceleciliktir; bütün iyi işler dâima

başı, teenni ile yapılan işlerdir.
amullukturur barça edgü işi
634 İveklik bu erdi seni bilmedin, Acelecilik şurada oldu ki, seni tanımadan ve kâfi derecede

yakın tuttum özke denemeden, kendime yakın tuttum.
tapındurmadın
635 Kayu erse begler tapuğçı Hangi kul olursaolsun, önce ona hizmet gördürmeli; ondan

kulın, sonra usûlü dâiresinde ihsanda bulunmalıdır.
tapındurğu ötrü açınsa yolın
636 Bışurğu tapuğda sınağu Kulu önce hizmette pişirmeli ve iyice denemeli, ondan

körü, sonra kendisini yükseltmeli ve taltif etmelidir.
ağırlasa ötrü kötürgü örü
Aytoldı suali İligke AYTOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
637 Bu ay toldı aydı ay ilig kutı, AyToldı :—Ey devletli hükümdar, acaba neye hiddet

negüke buşar erki toldı otı buyuruldu da böyle âteş kesildin.
638 Yazukum ne erki bilümez Acaba günâhım nedir, kendim bilmiyorum; bana bunu

özüm, söyle, sonra bir de benim sözümü dinle.
ayu bersü evre eşitsü sözüm
639 Bar erse yazukum kına erk Kusurum varsa, cezalandır, kudret senindir; kusurum yok

saŋa, ise, bana muğber olma.
yok erse yüzüŋni karartma
maŋa
640 Negü ter eşitgil ukuş Akıl, bu mânayı kasdederek, böyle bir hâdise hakkında ne

meŋzetü, der, dinle.
kıyâs mani birle aŋar
yaŋzatu
641 Tapuğçı yaŋılsa okıtğu Eğer hizmetkâr yanılırsa, onu çağırtmak ve neden yanılmış

kerek, olduğunu sormak lâzımdır.
negüke yaŋılmış ayıtğu
kerek
642 Yazukı bar erse kınağu Günâhı varsa, cezalandırmak, eğer yok ise, iyilik ile onun

tutup, gönlünü almak lâzımdır.
yok erse miŋ edgün avıtğu
kerek
643 Yana ok buşup aydı ilig sözi, Hükümdar aynı şekilde hiddetle konuşmağa devam etti ve

ayur ay biligsiz kişi munduzı dedi: — Ey bilgisiz, ey ahmak insan !
644 Özüŋke baka kör kim erdiŋ Kendine bir bak, sen benim için kim idin; sana bu küstahlık

maŋa, nereden geliyor.
kayudın kelir bu fuzûlluk
saŋa
645 Tapuğluğ tesemen özüŋ Bana hizmetin geçti desem, henüz bir hizmetin yok; faydan

tapğı yok, dokundu desem, henüz bir faydan da olmadı.
tusuğluğ tesemen yana asğı
yok
646 Tapuğsuz ağırlap açındım Hizmetin dokunmadığı hâlde seni taltif edip, ihsanda

seni, bulundum; sana mevki verdim, fakat sen bana tahakküme
orun berdim erse basındıŋ kalkıştın.
meni
647 Topık yastadıŋ emdi Otururken, altına bir top koyup, üstüne oturdun; böyle bir

oldurğuka, şeyin üzerine oturulurmu, bir düşün.
ne oldruğ yeri bu ma köŋlün
uka
648 Saŋa sözledim men sözüg Ben sana söz söyledim, senin sözünü dinledim; sen

tıŋladım, gözünü yumunca, şaştımkaldım.
közüŋ yumduŋ erse özüm
taŋladım
649 Keçürdüm yana sözledim Bunu affettim, sana tekrar hitap ettim; bu sefer de neden

söz saŋa, yüzünü çevirdin; izah edermisin ?
nelük yüz evürdüŋ ayu ber
maŋa
650 Eşitmezmü erdiŋ bügüdin bu Hakimlerin şu sözünü duymadınmı:—Beye yakın olursan,

söz, kendini iyice kolla!
yakın bolsa begke küdezgü
ked öz
651 Ayu bermedimü ataŋ ya Sana baban yahut annen:— Ey oğlum, kendini efendin ile

anaŋ, bir tutma ! — demediler mi?
ay oğlum begiŋke özüŋ kılma
teŋ
652 Tutuzmadımu kör saŋa hıl Sana takımbaşın : —Beyine karşı kafa tutma, başını gözet

başıŋ, ! —diye emir vermedimi ?
basınma begiŋni küdezgil
başıŋ
653 Bu begler ot ol otka barma Bu beyler âteştir, âteşe yaklaşma; yaklaşırsan, yanmak

yağuk, muhakkaktır.
kalı bardıŋ erse küyürmek
anuk
654 Osal bolma begler küyer ot İhmalci olma, beyler yanar âteştir; yanar âteş, ona

turur, yaklaşan için bir felâkettir.
küyer otka yaksa aŋar yut
turur
655 Baka körse begler küyer ot Dikkat edersen, beyler gerçekten yanar âteş gibidir; kafa

sanı, tutanın başını koparır ve kanını emer.
basınsa üzer baş sorar öz
kanı
656 Baka tursa artuk anın korku Sana fazla bakarsa, onun bakışından kork; eğer

tur, korkmazsan, o seni korkmağa mecbur eder.
kalı korkmasa sen küçün
korkıtur
XVI Aytoldı İligke Devlet Sıfatın AyToldı Hükümdara Devlet Sıfatını Söyler

Ayur
657 Küle aydı ay toldı uktı özüm, AyToldı gülerek, dedi : — Evet, neyi sorduğunu anladım,

ayıttıŋ munı sen eşitgil izah edeyim.
sözüm
658 Ukup kıldım emdi bu işlerni Bütün bu işleri ben şimdi bilerek yaptım; çünkü senin de bu

men, hareketlerimi anlaman lâzımdı.
kerek erdi sen me munı uksa
sen
659 Munu men me emdi saŋa İşte, benim de şimii sana gelişim ve bu yaptığım hareketler

keldüküm, benim yaradılışım icâbıdır.
meniŋ kılkım erdi bu
körkittüküm
660 Orun berdiŋ aşnu men Sen önce bana yer gösterdin, ben oraya oturmadım. —

oldurmadım, Benim için yer yoktur, sen bunu anla ! — demek istedim.
orun yok maŋa sen munı uk
tedim
661 Topık yerde urdum bu söz Söylediğimi teyit etmek ve neye benzediğimi sana

berkitü, göstermek için, yere bir top koydum.
özüm yaŋzağını saŋa körkitü
662 Neteg kim orunsuz topık Dümdüz yerde top nasıl kendi kendisine yuvarlanırsa,

yuvlunur, saadet de öyledir; ben sıyrılıp, giderim.
anı teg me devlet özüm
tegzinür
663 Seve baktıŋ erse közüm Sen sevgi ile bakınca, ben gözümü yummak suretiyle,

yümdüküm, sana nasıl olduğumu göstermek istedim.
saŋa körkitürmen negü
erdüküm
664 Bu kün men me devlet Bugün ben bir devletim, ben bir topa benzerim; kim bana

karağu sanı, yaklaşırsa, ben onu yakalarım.
maŋa kim ilinse tutarmen
anı
665 Yana sözlediŋ sen yeme Sen tekrar konuştun, ben de cevap verdim; sevgi ile

sözledim, bakınca, yüzümü sakladım.
seve baktıŋ erse yüzüm
kizledim
666 Özüm körkitür öz kılınçın Bununla sana kendi tabiatimi göstermek ve : — Tabiatım

saŋa, kararsızdır, bana inanma : — demek istedim.
ayur kılkım irsel ınanma
maŋa
667 Negü ter eşit emdi türkçe Şimdi dinle, türkçe bir atasözü, başından çok şeyler

mesel, geçmiş olan bu ak sakallı ne der.
başında keçürmiş bu kökçin
sakal
668 Küvenme kıvı kutka kutluğ Ey devletli, sen bu boş devlete güvenme; ey namlı, sen bu

kişi, devlete inanma.
ınanma özüŋ kutka atlığ kişi
669 Akar suv yorık til bu kut Akar su, güzel söz ve devlet, bunlar durmadan, yorulup

turmadı, dinlenmeden, dünyayı dolaşırlar.
ajun tezginürler yorıp tınmadı
670 İnançsızturur kut vefâsız Saadete inanılmaz, o vefasız ve dönektir; yürürken, hemen

yayığ, uçar, ayağı kaygandır.
yorırda uçar terk adakı tayığ
671 İlig aydı uktum açıldı sözüg, Hükümdar şöyle dedi:—Anladım, sözün açıklandı:

yazuk udri kolduŋ kutuldı günâhının affını istedin ve kurtuldun.
özüŋ
672 Maŋa ayğıl emdi ne ol Şimdi bana söyle, senin meziyetin nedir; bu pervasız dilin

erdemiŋ, büyük sözler söyledi.
bedük sözledi söz bu öktem
tiliŋ
673 Bu ay toldı aydı kör erdem AyToldı cevap verdi : — Meziyetim çoktur; insanlara

üküş, kısmet gelirse, benden gelir.
meniŋdin tegir tegse erke
ülüş
674 Kılınçım oŋay körse yaşım Tabiatım yumuşak, dikkat edersen, yaşım da küçüktür;

kiçig, fakat bütün bey ve büyüklere giden yollar benden geçer.
kamuğ beg bedükke
meniŋdin keçig
675 Yüzüm körki körklüg ne Yüzüm güzel, huyum mülayimdir; arzu edilen her şey

kılkım silig, benim elimin altındadır.
tilemiş tilekke yetürdüm elig
676 Özüm kayda bolsa kamuğ Nerede olursamolayım, bütün arzular benimle beraber

ârzûlar, yürür ve bana bağlanır.
meniŋ birle yügrür maŋa öz
ular
677 Erej minde emgek meniŋdin Huzur bendedir; mihnet benden kaçar; sevinç bendedir,

tezer, üzüntü bana yol bulmaz.
sevinç minde sakınç maŋa
yol azar
678 Maŋa öznese kim üzelip ölür, Kim bana kafa tutarsa, ıstırap içinde mahvolur; kim bana

maŋa kim boyun egse ârzû boyun eğerse, arzusuna kavuşur.
bulur
679 Urayın tegüçi özi ursukar, Beni vurmak isteyenin kendisi vurulur; beni ezmek

basayın tegüçi özi bassıkar isteyenin kendisi ezilir.
680 Muŋar meŋzetü keldi emdi Şu söz şimdi buna uygun düştü; bilgili ve iyi insan bunu

bu söz, dinlesin ve anlasın.
munı eştip uksu biliglig ked
öz
681 Bu kut kayda bolsa boyun bir Saadet nerede ise, ona boyun eğ ve kendini beğendir;

yaraş, devlete kafa tutarsan, üzüntü ile boğuşursun.
kalı öznese kutka kadğun
küreş
682 Bu kut kelse yalŋuk kutadur Saadet gelirse, insan hakikaten mesut olur; bütün

köni, arzularına kavuşur huzur içinde yaşar.
tümen ârzû birle talulap yer
aş
683 İlig aydı uktum bu Hükümdar şöyle dedi:—Bu meziyetlerini anladım; senin

erdemleriŋ, kusurun var mı; söyle, onu da bileyim.
münüŋ barmu ayğıl bileyin
seniŋ
684 Bu ay toldı aydı maŋa yas AyToldı şöyle cevap verdi : — Bana iftira ederler; kusurum

kılur, yokken, kusurumun olduğunu söylerler.
münüm yok velikin kişiler
ayur
685 Münüm bu meni yalŋuk irsel Kusurum varsa, şudur: insanlar, kendi aralarında, beni

teyü, dönek diye kötüler, dururlar.
ayığlap yorırlar kişike ayu
686 Mün ermez maŋa kör bu Halbuki dönekliğim benim için bir kusur değildir; ben

irsellikim, kendime dâima yeni ve taze şeyler seçerim.
yaŋı neŋ talular ma özke
begim
687 Kamuğ eski neŋler irinçig Bütün eskimiş şeyler yıpranmış olur; yıpranmış şeylere

bolur, tahammül etmek insana sıkıntı ve tiksinti verir.
irinçig yüki kör yirinçig bolur
688 Yaŋı neŋ bolurda bu eski Yeni şey varken, eskiye ne lüzum var; güzel şey varken,

nerek, kötüye ne lüzum var.
talu neŋ bolurda yavuz ne
kerek
689 Yaŋıda bolur körse barça Dikkat edersen, bütün zevkler yenide bulunur, zevk için de

tatığ, insan her zahmete katlanır.
tatığnı tilep er kör emger
katığ
690 Yayığ tep sökerler bu kılkım îşte bu tabiatım, için, dönek diye, bana söğerler ve bundan

üçün, dolayı bana kusur isnat ederler.
maŋa mün ururlar bu atım
üçün
691 Muŋar meŋzetü aydı alp er Bir kahramanın buna benzer apaçık bir sözü vardır, onun

açuk, mânası bu söylediklerime şahittir.
anıŋ manisi kör bu sözke
tanuk
692 Törümiş neŋ erse yokalğu Yoktan var olan her şey tekrar yok olacaktır; yaratan Tanrı

turur, ne isterse, onu yapar.
törütügli hâlik ne kolsa kılur
693 Tiriglik tedüküŋ bu yel teg Bu hayat dediğin yel gibi geçer; tutmak olmaz, kaçar; onu

keçer, kim bulabilir.
kaçar tutsa bolmaz anı kim
bulur
694 Küvenme bu kutka kelir hem Bu saadete güvenme, geldiği gibi gider; bu devlete

barır, inanma, verdiği gibi alır.
ınanma bu devlet berür hem
alır
695 Yayığ ermez erse bu devlet Ey kuzum, bu ikbâl ne güzel şey olurdu, eğer devlet dönek

özi, olmasa idi.
ne edgü neŋ erdi bu kut ay
kozı
696 Kelip barmaz erse bu devlet Devlet gelip, tekrar gitmese idi, bu aydınlanmış olan gün

yana, tekrar kararmazdı.
tünermegey erdi yarumış
küne
697 İlig aydı uktum bu irsellikiŋ, Hükümdar sordu : — Sebatsızlığının sebebini anladım;

erip kitgü yerde bolurmu artık bırakıp gittiğin zaman seni alıkoymanın bir çâresi var
bekiŋ mı?
698 Bu ay toldı aydı meniŋ bu AyToldı şöyle cevap verdi : — Kısaca benim kendim ve

özüm, tabiatim bir geyiğe benzer.
keyik tegturur kılkı kestim
sözüm
699 Meni terk bulumaz tilegli Seven ve isteyen beni kolay bulamaz; bulsa bile, tutamaz

seve, ve çabuk kaybeder.
kalı bulsa tutmaz kılur terk
yava
700 Meni buldaçı er tutup Eğer beni bulan kimse tutup, bağlamağı bilirse, ben ondan

beklese, kaçamam, bu muhakkatır.
kaçumazmen andın söz
aydım kese
701 Elig aydı ayğıl bu berkiŋ Hükümdar şöyle dedi: — Bağın nedir, söyle; seni nasıl bir

kayu, köstek ile bağlamalıdır ?
negü teg kişen ol seni
berklegü
Aytoldı cevabı İligke AYTOLDI'NİN HÜKÜMDARA CEVABI
702 Bu ay toldı aydı maŋa berk AyToldı dedi : — Benim için bağ ve köstek olacak bir kaç

kişen, şey vardır; bak, onları belirteyim.
bu bir kaç neŋ ol kör bereyin
nişân
703 Meni bulğuçı kılkı alçak Beni bulan kimse mütevâzi tabiatli, alçak gönüllü ve tatlı

kerek, dilli olmalıdır.
köŋül kodkı til sözde yumşak
kerek
704 Özini küdezse ayı ertmese, Kendisini gözetmeli ve hiç bir zaman ifrata gitmemeli, kötü

yavuz yunçığ işke yakın ve çirkin işlere yaklaşmamalıdır.
turmasa
705 Teŋi birle tutsa tirilmiş neŋin, Toplamış olan malı yerine sarfetmeli; hayatını, işini, tavır

yorık tüzse kılkı kılınçı yaŋın ve hareketini düzenlemelidir.
706 Özinde uluğka tapuğ kılsa Kendinden büyüğe saygı göstermeli; kendinden küçüğe

öz, ise, rifk ve şefkatle muamele etmelidir.
özinde kiçigke süçig tutsa
söz
707 Kişig satğamasa küvezlik Kibir ve gurur ile başkalarını incitmemeli, kendisini

bile, küçüklerin eğlence ve tahakkümüne bırakmamalıdır.
basıtmasa özde kiçigke küle
708 Yavalık bile borka baş Boşuboşuna kendisini içkiye vermemeli, boş yere malını

sokmasa, saçıp, heba etmemelidir.
yavalıkka boşlağ neŋin
saçmasa
709 Oyunka katılmasa elgin tilin, Eli ve dili ile oyuna karışmamalı, tavır ve hareketlerinde

könilik öze tutsa kılkı yaŋın dürüst olmalıdır.
710 Yayığ kut kişeni bu neŋler Dönek saadetin kösteği bunlardır; saadet bu şekilde
turur, bağlanırsa, kaçamaz, kalır.
bu yaŋlığ basa kutnı kaçmaz
kalur
711 Bu sözke tanukı bu şâir sözi, Şâirin şu sözü buna şahittir; şâir sözü söze tuz katmıştır.

bu şâir sözi sözke kattı tuzı
712 Keyik sanı devlet kişike Saadeti insan için, ürkek bir geyik farzet; eğer gelirse, sıkı

tezig, tut, ayağına köstek vur.
kalı kelse bekle tuşa hem
tizig
713 Tuta bilse devlet tezümez İnsan tutabilirse, saadet kaçamaz, kalır; eğer kaçarsa,

turur, sana sıra tekrar çabuk gelmez.
kalı tezse tegmez yana terk
kezig
714 İlig aydı uktum ayâ kut seni, Hükümdar:—Ey saadet, seni anladım; seni çok sevmiştim,

katığ sevdim erdi irer sen fakat sen benden ayrılmak istiyorsun — dedi —
meni
715 Yayığlık yok erse bu Bu karasızlığın ve bu hercâyiliğin olmasa idi, senin gelmen

irsellikiŋ, ne iyi bir iş olurdu.
ne edgü iş erdi seniŋ
kelmekiŋ
716 Velikin yayığ sen özüŋ bi Fakat sen kararsız ve vefasızsın; kendini vefalı gösterir,

vefâ, fakat cefâ edersin.
vefâ körkitür sen kılur sen
cefâ
717 Anada atada bağırsak bolup, Gün olur, annedenbabadan daha merhametli olursun;

ayada tutar sen küler yüz güler yüz göstererek, insanı el üstünde taşırsın.
urup
718 Ara körmedük teg yüz evrer Gün olur, görmezlikten gelirsin, yüzünü çevirirsin; bütün

özüŋ, tavrın ve sözün bir anda değişiverir.
adınsığ bolur barça kılkıŋ
sözüg
719 Tirer sen yumıtsa saçar sen Yığarsın; toplanınca, tekrar hepsini dağıtırsın; önce

kamuğ, çağırırsın; fakat gelince, kapını kaparsın.
okır sen yüz ursa yapar sen
kapuğ
720 Bu ay toldı aydı ay ilig kutı, AyToldı : — Ey devletli hükümdar — dedi — kusur ve

münüm erdemim barça meziyetlerimin ne olduğunu hep söyledim.
aydım atı
721 Meni kim bulup berk tutayın Beni kim bulup, elinde sıkı tutmak isterse, gereken şeylerin

tese, hepsini saydım; elinden gelirse, tutsun.
ayu berdim ol neŋni tutsun
usa
722 Maŋa urmasa örk meni Beni tutan bana yular vurmazsa, ben geyik gibi kaçarım;

tuttaçı, bana kim yetişebilir.
keyik teg kaçarmen kim ol
yetteçi
723 Negü ter eşitgil sınamış karı, Dinle, tecrübeli ihtiyar ne der; tecrübeli ihtiyarların sözü

sınamış karılar sözi söz korı sözlerin mayasıdır.
724 Kelir kut tuta bilmese sen Saadet gelir; tutmasını bilmezsen, gider; mal verir;

barır, yemesini bilmezsen, alır.
berür neŋ yeyü bilmese sen
alır
725 Yayığ kutnı bulsa idi bekrü Kararsız saadeti bulursan, çok sıkı tut; eğer muhafaza

tut, altına almazsan, tekrar gideceğinden şüphe etme.
kalı beklemese yana bardı
büt
726 Kutadmış kişi kör sakınmış Saadete ermiş olan insanın ihtiyatlı olması ve bütün

kerek, yakışıksız işlerden uzak durması gerektir.
kamuğ teŋsiz iştin yıramış
kerek
727 Arığ bolsa özi yorısa köni, Kendisi temiz olmalı ve doğru yolda yürümeli; bunun bağı

munıŋ bağı mundağ biliŋü böyledir, bunu bilmelidir.
munı
728 İlig aydı uktum münüŋ Hükümdar : — Senin kusurunu ve meziyetini anladım, —

erdemiŋ, dedi — senin bu AyToldı adın ne demektir?
bu ay toldı atıŋ ne ol bu
seniŋ
729 Negü ol munıŋ manisi ay Bunun mânası nedir, bana söyle; ben de bileyim,

maŋa, anlayayım ve sana güveneyim.
bileyin ukayın büteyin saŋa
730 Bu ay toldı aydı meniŋ atımı, AyToldı: — Benim adımı ve bu tabiatimi hakimler bir aya

bügü meŋzetür ayka bu benzetirler — dedi —
kılkımı
731 Bu ay tuğsa aşnu idi az Ay doğarken, önce çok küçük doğar; sonra gün geçtikçe

tuğar, büyür ve yükselir.
küniŋe bedüyür yokaru ağar
732 Tolun bolsa tolsa ajunka Büyüyüp, dolun ay hâline gelince, dünyaya ışık saçar ve

yarur, dünya halkı onun aydınlığından faydalanır.
ajun halkı andın yarukluk
bulur
733 Tükel bolsa kör ay bu ağsa Ay büyüyüp, tamamlanarak, en yüksek noktaya çıkınca,

ediz, tekrar eksilmeğe başlar ve güzelliği gider.
yana irlü törçir kiter körk
meŋiz
734 Yaruklukı eksür yana yok Onun parlaklığı azalır ve sonunda kaybolur; sonra tekrar,

bolur, küçük olarak, doğar ve yine büyür.
tuğar keçe azın yana ok tolur
735 Meniŋ bu özüm me bu Benim de tabiatım bunun gibidir; bâzan var, bâzan da yok

yaŋlığturur, olurum.
ara bar bolur ma ara yok
bolur
736 Neçe yunçığ özke yüz ursa Ne kadar düşkün olursaolsun, ben bir kimseye teveccüh

özüm, edersem, onun ahvâli, muhakkak, gittikçe düzelir ve
baru körki artar kesermen güzelleşir.
sözüm
737 Bayusa bedüse yadılsa çavı, Zenginleşip, büyüyerek, şöhreti yayılınca, ben ondan

kitermen anıŋdın kiter yüz uzaklaşırım; onun da itibarı gider.
suvı
738 Yana saçlur andın tirilmiş Topladığı malı tekrar dağılır; onun ahvâli yine eskisi gibi

neŋi, olur.
söki teg bolur yandru kılkı
yaŋı
739 Muŋar meŋzetü keldi şâir Buna benzer bir şâir sözü vardır; bu şâir sözü bilgisiz için

sözi, bir gözdür.
bu şâir sözi ol biligsiz közi
740 Kelir kut kişike atı çavlanur, İnsana saadet gelir, meşhur olur; yeni ay gibi, büyür ve

yaŋı ay teg artar yarukı tolur parlaklığı artar.
741 Yayığ telve devlet köŋül Dönek ve deli saadete gönül bağlama; saadet dolun ay

bamağıl, gibidir, tekrar küçülür.
tolun teg bu devlet yana irilür
742 Takı bir bu mani ayayın Adımın başka bir mânasını daha söyleyeyim; şimdi bunu

saŋa, da dinle ve bana inan.
eşitgil anı sen munu büt
maŋa
743 Bu ay ornı boldı evi Bu ay hep yerini, evini değiştirir; dâima yer değiştiren, ne

münkalib, yapsan, bir yere ısınmaz.
orunsuz bolur münkalib neŋ
kılıp
744 Bu ay burcı sertân bu ev Ayın burcu Seretân'dır, bu ev döner; evi dönünce, kendisi

evrilür, de döner.
evi evrilür hem özi çevrilür
745 Kayu evke kirse bu ay terk Bu ay hangi eve girerse, oradan çabucak çıkar; çabuk

çıkar, çıkabilmek için de, yattığı yeri yıkar.
çıkarı üçün terk yatarın yıkar
746 Meniŋ me özüm kör aŋar Ben kendim de işte ona benzerim; gidişim kâh aşağıya,

okşadı, kâh yukarıya doğrudur.
ara kılkım ildi ara yokladı
747 Kelirmen barırmen yorır Gelirim, giderim; ileriye doğru yürürüm; dünyayı dolaşırım,

men burun, benim için yeryurt yoktur.
ajunuğ kezermen maŋa yok
orun
748 Bu mani üçün atım ay toldı Bundan dolayı âlim, ince bir nükte ile, bana AyToldı adını

tep, vermiştir.
atadı biliglig sözin yinçge yıp
749 Munu men me devlet münüm işte ben de saadetim ve şimdi bütün kusur ve

erdemim, meziyetlerimi, hastalığı ve ilâcını izah ettim.
ayu berdim emdi igim hem
emim
750 Aça sözledim söz maŋa Sözümü açıkça söyledim, imdi bana inan; beni elden

emdi büt, kaçırmak istersen, bırak; eğer tutmak istersen, tut.
ıdayın tese ıd kalı tutsa tut
751 İlig aydı barça eşittim sözüg, Hükümdar : — Bütün sözlerini dinledim — dedi— sözün

yaruttı sözüg hem yaradı beni aydınlattığı kadar, seni de beğendim.
özüŋ
752 Tiler erdim emdi seni teg kişi, Ben de şimdi senin gibi bir insan arıyordum; ey insanların

bayat berdi ârzû ay erde başı ileri geleni, Tanrı dilediğimi verdi.
753 Bayat kimke berse tilek Tanrı birini dilek ve arzusuna kavuşturunca, karşılığında

ârzûsı, onun da Tanrıya şükür etmesi gerekir.
anıŋ şükri boldı yanut kılğusı
754 Bu künde naru bu özüm Bugünden itibaren ben de durmadan, usanmadan, bunun

tınmadın, şükrünü yerine getireyim.
munıŋ şükri kılğu kerek
ermedin
755 Negü ter eşit emdi bilge tetig, Şimdi dinle, kendisi gitmiş, fakat bize eserini bırakmış olan

özi bardı kodtı biziŋe bitig zeki ve âlim insan ne der.
756 Şükür kıl ay nimet idisi unur, Ey nimet sahibi olan muktedir kimse, şükür et; şükür

şükür kılsa nimet bayat edersen, Tanrı nimetini arttırır.
arturur
757 Bu nimet idisi unıtur özin, Bu nimet sahibi çok defa kendisini unutur; fakat şükür

munıŋ şükri bilse evürmez ederse, nimet ondan yüz çevirmez.
yüzin
758 Az edgüke artuk üküş şükri Az bir iyiliğe karşı çok şükür et; nimet çok olursa, onun

kıl, kıymetini bil.
üküş bolsa nimet anıŋ kadri
bil
759 Şükür kılsa nimet biri on însan şükür ederse, nimetin biri on olur; biri on olur ve evi

bolur, mal ile dolar.
biri on bolup kör evi neŋ tolur
760 İlig berdi alkış kör ay toldıka, Hükümdar AyToldı'yi öğdü ve : — Sen gecegündüz

ayur tünle kündüz maŋa tur benim hizmetimde bulun — dedi.
baka
761 Telim neŋ tavar berdi ögdi Çok mal, mülk verdi; onu çok öğdü; ona ihsanda bulundu,

üküş, altın ve gümüş verdi.
ağırladı berdi kör altun
kümüş
762 Aŋar sözledi sözni barça ilig, Hükümdar her işini ona danıştı, her işte onun fikrine ve

anıŋdın tiledi kamuğ ög bilig bilgisine baş vurdu.
763 Kör ay toldı ma bu ağırlık AyToldı da, bu itibâra lâyık olmak için, ona doğruluk ve

bulup, dürüstlük ile candan hizmet etti.
tapındı bütün çın bağırsak
bolup
764 Bir ança yorıdı sınadı ilig, Hükümdar onu daha bir müddet tecrübe etti ve bulduğu

kamuğdın tükel buldı bulmış insanın her keşten daha mükemmel olduğunu gördü.
erig
XVII Küntoğdı İlig Aytoldıka Hükümdar KünToğdı AyToldı'ya Adalet Vasfını Söyler

Adil Sıfatın Ayur
765 İlig bir kün oldrup özi Bir gün hükümdarın çok canı sıkıldı; halvet emri verip,

yalŋuzun, yalnız başına kaldı.
evin kıldı hâli irikti özün
766 Okıdı kör ay toldıka kıldı yol, AyToldı'yi huzuruna çağırttı; AyToldı gudi ve ellerini

bu ay toldı kirdi kavuşturdı kavuşturdu.
kol
767 İlig ötrü turdı adakın örü, Hükümdarın karşısında ayakta durdu; hükümdar ona bir

ilig sözlemedi bir ança turu müddet hiç bir şey söylemedi.
768 Bakıp kördi ilig közin imledi, Sonra başını kaldırıp, ona baktı ve gözü ile, — Gel, otur !

işâret bile kelgil oldur tedi — diye işaret etti.
769 Bu ay toldı oldurdı akru AyToldı gözlerini yere dikmiş ve içi müsterih bir hâlde,

amul, yavaşça ve sükûnetle oturdu.
közin yerke tikti yaruttı köŋül
770 İligke baka kördi yaşru közin, Göz ucu ile gizlice hükümdara baktı; o kaşını çatmış ve

kaşı közi tügmiş açıtmış yüzünü buruşturmuş idi.
yüzin
771 Kümüş kürsi urmış öze Bir gümüş taht üzerine oturmuştu; bu tahtın birbirine

oldurur, bağlanmamış üç ayağı vardı.
bu kürsi adakı üç adrıturur
772 Bedük bir biçekig eligde Elinde büyük bir bıçak tutuyordu; solunda bir acıot ve

tutar, sağında şeker bulunuyordu.
solındın urâğûn oŋındın
şeker
773 Anı kördi erse bu ay toldı çın, Bunu görünce, AyToldı, gerçekten, çok korktu ve nefesi

katığ korktı özke kodı aldı tın kesildi.
774 Bir ança turup baş kötürdi Bir müddet durduktan sonra, hükümdar başını kaldırdı ve

ilig, AyToldı'ya dedi : —
bu ay toldıka aydı tepret tilig
775 Nelük sözlemez sen ağın teg Beni burada tek başınma ve bu hâlde görünce, neye dilsiz

bolup, gibi susuyorsun.
meni munda yalŋuz bu
yaŋlığ bulup
776 Bu ay toldı aydı ay ilig kutı, AyToldı cevap verdi : — Ey devletli hükümdar, benim

meniŋ sözlegüke özüm yok konuşmağa cesaretim yok.
şatı
777 Adınsığ körürmen bu kün Bugün sende başka bir hâl görüyorum, onun için

kılk itig, çekiniyorum, ey zeki, âlım insan.
aŋar eymenürmen ay bilge
tetig
778 Karaka bilig berdi bilgi açuk, Bilgisi her keşçe müsellem olan âlim halka şunu

buşar üdte beglerke barma bildirmiştir: kızdıkları zaman beylere yaklaşma.
yağuk
779 Takı yakşı aymış biliglig Bilgili hakîm daha iyi söylemiş; beyler hiddetlendikleri

bügü, zaman âteş ve zehir gibi olurlar.
buşar üdte begler bolur ot
ağu
780 Kalı bolsa begler buşup Eğer beyler hiddetlenir ve öfkeli olurlar ise, ey halîm, selîm

övkelig, insan, onlara yakın durma.
yakın turma anda ay kılkı
silig
781 Buşar bolsa begler kelip Beyler öfkeleri tutup, hiddetlenirlerse, onlardan uzak dur;

övkesi, yoksa zararları dokunur.
yırak turğıl anda tegürgey
yası
782 Muŋar meŋzetü keldi emdi Buna benzer şöyle bir söz vardır, bunu hatırında tut ve

bu söz, kendini iyi gözet.
köŋülke alınğıl küdezgil ked
öz
783 Buşar üdte beglerke barma Hiddetlendikleri zaman beylere yaklaşma; eğer

yağuk, yaklaşırsan, gözden düştüğün gündür.
kalı bardıŋ erse uçuzluk
anuk
784 Kür arslanka okşar bu begler Beyler arslana benzerler; hiddetlendirirsen, başını

özi, koparırlar, ey parlak bilgili.
buşursa keser baş ay bilgi
yaruk
785 İlig aydı keldür maŋa ay Hükümdar dedi : — Bana söyle, bakayım, şimdi neye

sözüg, hayret ettin.
negüni taŋırkadı emdi özüŋ
Aytoldı cevabı İligke AYTOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVÂBI
786 Bu ay toldı aydı taŋım bu AyToldı dedi : — Ben şuna hayret ediyorum; bu senin

meniŋ, oturduğun gümüş taht ne oluyor.
kümüş kürsi ornuŋ ne ol bu
seniŋ
787 Bu oldruğ ne kürsi yeri ol Bu oturduğun ne biçim bir tahttır; bunun mânasını

saŋa, anlayayım, bana söyle.
bu mani ukayın ayu ber
maŋa
788 İkinçi eligde ne ol bu biçek, İkincisi — elindeki bu bıçak nedir; benim bunu da iyice

munı ma özüm yetrü bilgü bilmem lâzım.
kerek
789 Üçünçi oŋuŋdın negü ol Üçüncüsü — niçin sağında şeker var, solundaki bu acıot

şeker, nedir.
soluŋdın urâğûn ne ol bu
saŋar
790 Baka kördüm erse özüŋ Sana bakınca, öfkeli olduğunu gördüm; bunları görünce
övkelig, de, ne diyeceğimi şarşırdım.
munı kördüm erse yitürdüm
bilig
791 Bu yaŋlığ körüp bu özüm Bu hâli görünce, korkudan, ağzımı açıp, bir söz

eymenip, söyleyemedim.
ötüg ötnümezmen tilimni
yazıp
XVIII Küntoğdı İlig Aytoldıka Hükümdar KünToğdı AyToldı'ya Adalet Vasfının Nasıl

Adil Sıfatı Neteg Erdükin Olduğunu Söyler
Ayur
792 İlig aydı uktum sözüg Hükümdar dedi : — Ne demek istediğini anladım; bunların

belgülep, ne demek olduğunu sana anlatayım.
açayın sözümni saŋa ülgülep
793 Seni men okıdım eŋ aşnukı Geçen gün ben seni çağırdım, sana gösterdim ve yer

kün, verdim.
ağırlık bile berdim ol kün
orun
794 Bu taŋ taŋsuk işler maŋa O acayip işleri bana göstererek, beni hiddetlendirdin; fakat

körkitip, kendini iyi müdâfaa ettin.
buşurduŋ meni sen işiŋ
berkitip
795 Körüp buştum erse ilendi Sana hiddetlenince, beni tekdir ettin; buna tahammül ettim,

özüŋ, fakat tekrar yüzünü buruşturdun.
sarıldım saŋa men töküldi
sözüg
796 Sen aydıŋ maŋa kutmen Sen bana : —Ben saadetim, beni tanı; sana anlatmak için,

bilgil meni, böyle yaptım, bunu anla — dedin.
saŋa ukturu kıldım ukğıl
munı
797 Negü kılmışıŋnı sen adra Niçin yaptığını sen birerbirer izah ettin; ben de her şeyini

seçe, açıkça anladım.
yora berdiŋ uktum kamuğnı
aça
798 Keçürdüm men anda seniŋ O zaman ben senin kusurunu affettim ve sana meziyetin

üdrüŋi, nisbetinde saygı gösterdim.
ağırladım ötrü ol erdem teŋi
799 Bu kün me meniŋ bu özüm Bugün de ben kendi tabiatimi ve bütün meziyetlerimi sana

kılkların, gösteriyorum.
saŋa körkitür barça
erdemlerin
800 Munu men me körgil könilik işte bak, ben de doğruluk ve kanunum; kanunum vasıfları

törü, bunlardır, dikkat et.
törü kılkları bu baka tur körü
801 Bu kürsi özele öz oldurdukı, Bak, bu üzerinde oturduğum tahtın üç ayağı vardır; ey

adakı üç ol kör ay köŋlüm gönlümü doyuran.
tokı
802 Kamuğ üç adaklığ emitmez Üç ayak üzerinde olan hiç bir şey bir tarafa meyletmez; her

bolur, üçü düz durdukça, taht sallanmaz.
üçegüturur tüz kamıtmaz
bolur
803 Kalı üç adakta emitse biri, Eğer üç ayaktan biri yana yatarsa, diğer ikisi de kayar ve

ikisi kamıtar uçar ol eri üzerinde oturan yuvarlanır.
804 Kamuğ üç adaklığ köni tüz Üç ayaklı olan her şey doğru ve düz durur; eğer dört ayaklı

turur, olursa, biri eğri olabilir.
kalı bolsa tört kör bir egri
bolur
805 Kayu neŋ tüz erse kamuğı uz Düz olan bir şeyin her tarafı, iyidir; her iyinin, dikkat

ol, edersen, tavır ve hareketi düzgündür.
kamuğ uz körü barsa kılkı
tüz ol
806 Kayu neŋ emitse kör egri Hangi şey yana yatarsa, eğri olur; her eğrilikte bir

bolur, kötülüğün tohumu vardır.
kamuğ egriler isiz urğı bulur
807 Kayu tüz emitse turumaz Düz olan yana yatarsa, duramaz, düşer; hangi şey doğru

tüşer, ise, düşmez, yerinde durur.
kayu neŋ köni bolsa tüşmez
serer
808 Meniŋ kılkım ol kör emitmez Bak, benim tabiatim de yana yatmaz, doğrudur; eğer doğru

köni, eğrilirse, kıyamet kopar.
köni egri bolsa könilik küni
809 Könilik özele kesermen işig, Ben işleri doğruluk ile hallederim; insanları, bey veya kul

adırmazmen begsig ya olarak, ayırmam.
kulsığ kişig
810 Bu bögde biçek kim eligde Ey becerikli insan, elimdeki bu bıçak biçen ve kesen bir

turur, âlettir.
bıçığlı kesigliturur ay unur
811 Biçek teg bıçarmen keser Ben işleri bıçak gibi keser, atarım; hak arayan kimsenin

men işig, işini uzatmam.
uzatmazmen davi kılığlı
kişig
812 Şeker ol kişi yer aŋar küç Şekere gelince, o zulüme uğrayarak, benim kapıma gelen

tegip, ve adaleti bende bulan insan içindir.
törü bulsa mendin kapuğka
kelip
813 Şeker teg süçiyü barır ol kişi, O insan benden şeker gibi tatlıtatlı ayrılır; sevinir ve yüzü

sevinçlig bolur anda yazlur güler.
kaşı
814 Urâğûn yeme ol kişiler içer, Zehir gibi acı olan bu Hind otunu ise, zorbalar ve

özi küçkey erse könidin doğruluktan kaçan kimseler içer.
kaçar
815 Maŋa kelse tütşü törü berse Bunlar kavga edip, bana gelirler ve ben hüküm verince,

men, bakarsın, acı Hind ilâcı içmiş gibi, yüzlerini ekşitirler.
urâğûn içer teg açır körse
men
816 Bu kaşım tügüki bu Benim bu sertliğim, kaşlarımın bu çatıklığı ve bu asık

körksüzlüküm, suratım bana gelen zâlimler içindir.
küçemçi kelirke bu
yüzsüzlüküm
817 Kerek oğlum erse yakın ya ister oğlum, ister yakınım veya hısımım olsun; ister yolcu,

yağuk, geçici, ister misafir olsun;
kerek barkın erse keçigli
konuk
818 Törüde ikigü maŋa bir sanı, Kanun karşısında benim için bunların hepsi birdir; hüküm

keserde adın bulmağay ol verirken, hiç biri beni farklı bulmaz.
meni
819 Bu beglik ulı kör könilikturur, Bu beyliğin temeli doğruluktur; beyler doğru olursa, dünya

köni bolsa begler tiriglik bolur huzura kavuşur.
820 Muŋar meŋzetü sözler öglüg Akıllı insan buna benzer bir söz söylemiştir; kim akıllı

kişi, insanın sözünü tutarsa, iş yoluna girer.
kim öglüg sözin tutsa itlür işi
821 Könilik öze boldı beglik ulı, Beyliğin temeli doğruluk üzerine kurulmuştur; doğruluk yolu

bu beglik köki ol könilik yolı beyliğin esâsıdır.
822 Törü kılsa elke köni bolsa Bey doğru olur ve ülkeye böyle hüküm ederse, bütün

beg, dileklerine kavuşur.
tilek ârzû bulğay bu kolsa
kalı
Aytoldı suali İligke AYTOLIDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
823 Yana aydı ay toldı ilig kutı, AyToldı şöyle dedi : — Ey devletli hükümdar, efendimizin

nelük boldı kün toğdı ilig adı niçin KünToğdı olmuştur.
at(isim)ı
İlig cevabı Aytoldıka HÜKÜMDARIN AYTOLIDI'YA CEVABI
824 İlig aydı bilge meniŋ kılkımı, Hükümdar cevap verdi : — Alim benim tabiatimi güneşe

körüp meŋzetü urdı bu atımı benzeterek, bu adı verdi.
825 Künüg kör irilmez tolu ok Güneşe bak, küçülmez, bütünlüğünü dâima muhafaza

turur, eder; parlaklığı hep aynı şekilde kuvvetlidir.
yaruklukı bir teg talu okturur
826 Meniŋ me kılınçım aŋar Benim tabiatim de ona benzer, doğruluk ile doludur ve hiç

okşadı, bir vakit eksilmez.
könilik bile toldı eksümedi
827 İkinçi tuğar kün yarur bu ikincisi — güneş doğar ve bu dünya aydınlanır; aydınlığını

ajun, bütün halka eriştirir, kendinden bir şey eksilmez.
tüzü halkka tegrür yokalmaz
özün
828 Meniŋ me törüm bu Benim de hükmüm böyledir, ben ortadan kaybolmam:

yokalmaz özüm, hareketim ve sözüm bütün halk için aynıdır.
kamuğ halkka bir teg ne
kılkım sözüm
829 Üçünçi bu kün tuğsa yerke Üçüncüsü — bu güneş doğunca, yere sıcaklık gelir; o

isig, zaman binlerce renkli çiçekler açılır.
çeçek yazlur anda tümen
miŋ tüsig
830 Kayu elke tegse meniŋ bu Benim bu kanunum hangi memlekete erişirse, o memleket

törüm, baştan başa taşlık ve kayalık dahi olsa, hep düzene girer.
ol el barça itlür taş erse
korum
831 Tuğar kün arığ ya arığsız Güneş doğar, temiz veya kirli demeden, her, şeye aydınlık

temez, verir; kendisinden bir şey eksilmez.
kamuğka yarukluk berür
eksümez
832 Meniŋ me kılınçım bu ol Benim de hareketim tıpkı böyledir; her kes benden nasibini

belgülüg, alır.
tözüke tegir barça mendin
ülüg
833 Yana ma bu kün burcı sâbit Bir de güneşin burcu sabittir; bu sabit dediğim, temeli

turur, sağlam olduğu içindir.
bu sâbit tedüküm tüpi berk
bolur
834 Bu kün burcı arslan bu burc Güneşin burcu Arslan'dır ve bu burç yerinden kımıldamaz;

tepremez, yerinden kımıldamadığı için de evi bozulmaz.
evi tepremezi üçün artamaz
835 Meniŋ kılkımı kör yeme bir Benim tavır ve hareketime bir bak, benim de parlaklığım

yaŋın, katiyen değişmez.
özüm tegşürülmez yarukta
öŋin
836 Bu ay toldı aydı ay ilig kutı, AyToldı dedi : — Ey devletli hükümdar, ülkelere hâkim ol,

aşasu ajun el yadılsu atı iyi adın dünyaya yayılsın.
837 Meniŋ me özüm bu uzun yol Ben de bu uzun yolu yürüyüp ve çok zahmet çekip,

yorıp, yorularak, sana geldim.
saŋa keldi emgep hem artuk
arıp
838 Bu kılkıŋ bu erdemleriŋ bar Bu tabiat ve faziletlerinden dolayı, büyük bir arzu ile senin

üçün, hizmetine geldim.
küsep keldim emdi tapuğka
küçün
839 Ayu ber maŋa sen neteg Sen bana söyle, nasıl hizmet edeyim; seni memnun etmek

tapnayın, için, nasıl davranayım.
sevinçiŋ kayu ol anı tutnayın
840 Tapuğ beg tapısı öze Hizmet beyin arzusuna göre olmadıkça, ne kadar zahmet

bolmasa, çekilmiş olursaolsun, makbule geçmez.
yaramaz bu tapğı neçe
emgese
841 Negü ter eşitgil ıla atlığı, ila ülkesinin hizmet ederek, ikbâle ermiş şöhret kazanmış

tapuğun bedümiş kişi kutluğı kudretli şahsiyeti ne der, dinle.
842 Tapınsa tapuğçı begiŋe kalı, Hizmetkâr hizmet ederken, dâima beyleri memnun edecek

katığ tutğu begler sevinçi yolı yoldan yürümelidir.
843 Bu begler tapısı öze kıl Beyleri memnun edecek şekilde hizmet et; bey memnun

tapuğ, olursa, bu hizmet ikbâl kapılarını açar.
begi taplasa tapğı açtı kapuğ
844 Tapuğçı tapuğ bilse törke Hizmetkâr hizmet etmesini bilirse, başköşeye erişir;

tegir, hizmet etmesini bilmezse, başköşeden eşiğe düşer.
tapuğ bilmese tördin elke
kelir
845 Begin ked sevindürse tapnur Hizmet eden kul beyini çok memnun ederse, bu kul için

kulı, itibar ve ihsan kapıları açılmış olur.
açıldı bu kulka ağırlık yolı
846 İlig aydı uktum men emdi Hükümdar dedi : — Söylediklerini anladım; beni memnun

sözüg, etmeğe çalış ve çok dikkatli hareket et.
sevinçim tile ked küdezgil
özüŋ
847 Saŋa men ayayın Ben hoşlaşmadığım şeyleri sana söyleyeyim; sen onlara

yarağsızlarığ, yaklaşma, temiz olmağa çalış.
yarağsızka yakma yorığıl
arığ
848 Özüm taplamaz neŋ biri Benim beğenmediğim şeylerden biri — yalandır; ondan

yalğan ol, sonra zulüm edenler gelir.
munıŋda basası bu küç
kılğan ol
849 Suk erse kılınçı yeg erse özi, Sonra da haris tabiatli ve olgun olmayan insanlar ile

ivek erse kılkı uvutsuz közi aceleci huylu ve gözü doymaz olanlar.
850 Buşı erse işte yeme övkelig, Her işte hiddet gösterenler, içkiye düşkünler veya çalıp

yava erse borçı ya kıyğan çırpanlar.
elig
851 Bu yaŋlığ kişiler yaramaz Bu gibi insanlar bana yaramaz; işte saha bunları açıkça

maŋa, döküpsaydım.
ayu berdim emdi açukluğ
saŋa
852 Yarayın tese sen maŋa Sen benim gerçekten işime yaramak istiyorsan, bu bir kaç

belgülüg, şeyi kendinden uzak tut; ey namlı insan.
bu kaç neŋ özüŋdin yırat
ay(ünlem) külüg
853 Yakın bolğa sen künde ötrü Böylece sen her gün bana daha yakın olacaksın ve

maŋa, benden sana karşı itibar ve ihsan artacaktır.
ağırlık açığ artğa mendin
saŋa
854 Bu ay toldı aydı eşittim munı, AyToldı dedi : — Bunları işittim; bir suâlim daha var, onu

takı bir sözüm bar ayu ber da arzedeyim.
anı
855 Bu edgü kayu ol neteg ol özi, İyilik nasıl ve ne gibi bir şeydir; iyinin hâli tavrı ve tıyneti

negü teg bolur edgü kılkı tözi nasıl olur.
856 İlig aydı edgü bu kılkı yaŋı, Hükümdar dedi: — iyinin vasfı faydalı olmaktır; onun halka

tusulur bolur halkka asğı oŋı çok faydaları dokunur.
857 Tüzü halkka barça kılur O bütün halka hep iyilik eder, fakat yaptığını insanın

edgülük, başına kakmaz.
yana minnet urmaz kişike
kölük
858 Öz asğın tilemez kişike asığ, Kendi istifâdesini düşünmez, başkasına fayda temin eder

berür ol asığdın bu kolmaz ve buna mukabil, bir karşılık beklemez.
yanığ
859 Yana aydı ay toldı uktum bu AyToldı tekrar dedi : —Bu sözü anladım; bir şey daha

söz, sormak istiyorum.
takı bir tilekimni aytur bu öz
860 Maŋa ay könilik kayu ol köni, Bana doğruluğu anlat, hangi şey doğrudur; insan onunla

anıŋ birle yalŋuk yarutsa küni gününü nasıl aydınlatır.
861 Kayunı ayurlar könilik yolı, Hangi yola doğruluk yolu derler; bu doğruluğun mâhiyeti

negü teg bolur bu könilik ulı nedir.
862 İlig aydı körgil köni er özi, Hükümdar : — Bak, kimin düşündüğü ile söylediği bir

tili köŋli birle biriker sözi olursa, işte doğru insan odur — dedi—
863 Taşı teg içi ol içi teg taşı, Onun içi dışı gibi, dışı da içi gibidir; doğru ve dürüst insan

bu yaŋlığ bolur ol köni çın böyle olur.
kişi
864 Köŋlin çıkarsa ayada urup, insan gönlünü çıkarıp, avucuna koyarak, başkaları önünde,

yorısa uyadmasa yalŋuk mahcup olmadan, dolaşabilmelidir.
körüp
865 Könilik kerek erke kopsa Saaâdette yükselmek için, insana doğruluk lâzımdır;

kutun, insanlık doğruluğun adıdır, inan.
könilik atı ol kişilik bütün
866 Kız ermez bu yalŋuk kişilik insan nâdir değil, insanlık nâdirdir; insan az değil, doğruluk

kız ol, azdır.
az ermez bu yalŋuk könilik
az ol
867 Muŋar meŋzetü aydı şâir bu Bak, şimdi benim sana söylediğim söze benzer bir sözü de

söz, şâir söylemiştir.
saŋa sözledi emdi körgil bu
öz
868 Yorığlı bu yalŋuk idi ök üküş, Gezipdolaşan insan pek çoktur; fakat benim için aziz olan

köni çın bütün er maŋa ked doğru, dürüst ve güvenilebilecek bir insandır.
küsüş
869 Kız ermez kişi kör kişilik kız insan nâdir değil, insanlık nâdirdir; akıl doğru ve dürüst

ol, insanları öğmüştür.
köni çın kişilerni ögdi ukuş
870 Yana aydı ay toldı ilig kutı, AyToldı tekrar dedi : — Devletli hükümdar şimdi bana şu

maŋa açsu emdi bu söz bük sözün sırrını çözsün.
katı
871 Bu edgü kişiler bolurmu isiz, Bu iyi insanlar kötü olabilirlerini ve kötü insan da bir gün

isiz me ururmu kör edgüke iz iyilik yoluna girebilirini?
872 İlig aydı edgü iki törlüg ol, Hükümdar : — iyi insan iki türlü olur — dedi; bunlardan biri

munıŋda biri çın tutar edgü doğrudan doğruya iyilik yolunu tutar.
yol
873 Bir edgü bolur kör anadın Biri anadan doğma iyi olur; iyi bir insan doğru ve dürüst bir

tuğup, hayat sürer.
yorır ol köni çın kör edgü
bolup
874 Takı biri edgü kör ötkünç Biri de taklit yolu ile iyi olur; kötüye uyarsa, kötülük yapar.

bolur,
isizke katılsa ol isiz kılur
875 İki törlüg ol kör bu isiz yeme, Kötü insan da iki türlü olur; bunların ikisini de aynı

ikigüni bir tep isizke sama derecede kötü sayma.
876 Toğa isiz ol kör munıŋda biri, Bunlardan biri doğuştan kötüdür; bu insanın lekesi

bu er ölmeginçe arımaz kiri ölünceye kadar temizlenmez.
877 Takı biri ötkünç bolur bu isiz, Diğeri ise, taklit yolu ile kötü olur; arkadaşı iyi olursa, o da

işi edgü bolsa tüzer bu ma iz iyi yola gider.
878 Toğa edgüdin tutçı edgü Doğuştan iyi olandan dâima iyilik gelir; dünya halkı ondan

kelir, istifâde eder.
ajun bodnı andın asığlar alır
879 Toğa isiz erse aŋar yok otı, Doğuştan kötü olanın ıslâhına çâre yoktur; o dünya için

ajunka belâ ol bodunka yutı belâ ve halk için felâkettir.
880 Muŋar meŋzetü aydı türkçe Buna benzer türkçe bir atasözü vardır; bunu dinle ve

mesel, sırrına ererek, ona göre hareket et.
eşitgil munı sen ukup özke al
881 Ürüŋ süt bile kirse edgü kılık, Eğer iyilik ananın ak sütü ile insanın ruhuna girerse, o

ölüm tutmağınça evürmez ölünceye kadar doğru yoldan çıkmaz.
yorık
882 Tadu birle katlıp törümiş İnsanın tıynetine sinmiş olan ahlâk, ölüm bozmadıkça,

kılınç, katiyyen bozulmaz.
ölüm buzmağınça buzulmaz
erinç
883 Karında törümiş kılınç Ana karnında teşekkül eden tabiat ve terbiye ancak kara

ögretig, toprak altında insanı terkedip gider; ey zeki insan.
yağız yer katında kiter ay
tetig
884 Kalı edgüke bolsa isiz işi, Eğer iyiye kötü biri arkadaş olursa, onun tabiatı de,

isiz boldı kılkı ol isiz tuşı arkadaşınınki gibi, kötü olur.
885 İsiz me katılsa kör edgü bile, Kötü de iyi ile düşüpkalkarsa, bütün iyiliklere ulaşmak için,

kamuğ edgülükke bu buldı bir meşale bulmuş olur.
yol a
886 Takı bir sebeb kör bu edgü İyi veya kötü insanların bu yollara girmelerinin

isiz, sebeplerinden biri iyi veya kötü arkadaş edinmiş
yakınlık yolındın tüzer tüzse olmalarıdır.
iz
887 Begi edgü bolsa bodun Bey iyi olursa, halk da dâin.â ona itaat eder, iyi ve güzel

barça tüz, tavır ve harekete sahip olur.
bolur kılkı edgü yorıkları uz
888 Yakın tutsa begler kör edgü Beyler iyi insanları kendilerine yakın tutarlarsa, kötüler de

kişig, işlerinde iyi hareket etmeğe mecbur olurlar.
isiz barça edgü kılur ol işig
889 İsizler yakın bolsa begler Beylerin etrafını kötüler çevirirse, memlekete tamamen

tapa, kötüler hâkim olur.
uzadı isiz elgi ilke tüp e
890 İsiz baş kötürse kör edgü Kötü serbest kalırsa, iyi ortadan kaybolur; iyi hâkim

yiter, vaziyette olursa, kötü ortadan kalkar.
bu edgü elig bulsa isiz kiter
891 Kalı edgü bolsa bu begler Eğer beyler, bir talih eseri olarak, iyi olurlarsa, onların halkı

kutun, da, şüphesiz, iyi olur.
kamuğ edgü boldı karası
bütün
892 Bu begler isiz bolmağınça Beyler kötü olmadıkça, o memlekette kötülerin yüzü

isiz, sevinçle parlamaz.
ol ilde sevinçin kızartmaz
meŋiz
893 Ne edgü törü urdı begler Beylerin beyi ne iyi bir kanun vaz'etmiş; kötü için en iyi çâre

begi, sopa ve zindandır.
isizke bu kın berge zindân
yegi
894 Kalı edgü bolsa bodun Eğer halkın başında bulunan kimse iyi olursa, onun bütün

başçısı, memurları da iyi olur.
kamuğ edgü boldı anıŋ işçisi
895 Apaŋ edgü bolsa bu begler Eğer bu beylerin kendileri iyi olurlarsa, onların halkı da

özün, zenginleşir ve dünya düzelir.
bayur bodnı barça kör itlür
ajun
896 Yana aydı ay toldı uktum AyToldı tekrar dedi : — Bunları anladım, hükümdar bu

munı, sözleri doğru buyurdu.
ilig yarlıkadı bu sözler köni
897 Bu edgüg bilir ol kişi edgü Bu iyiyi insan iyi olarak tanır ve faydalı olduğu için,

tep, yapılmasını ister.
asığlığ erürin munı kılğu tep
898 Sever barça yalŋuk tiler Onu bütün insanlar sever, diler ve arzularlar; fakat

ârzûlar, isteyenler bu iyiyi nasıl elde ederler?
anı koldaçılar nelük buldılar
899 İlig aydı edgü talu neŋturur, Hükümdar : — iyi mümtaz bir şeydir — dedi — mümtaz bir

talu neŋi tutçı talular kolur şeyi ise, dâima bü vasfı hâiz olanlar ister.
900 Kayu neŋ talu bolsa üdrüm Hangi şey mümtaz, nâdir ve değerli ise, onu

ağır, gerçekleştirmek de hiç kolay değildir.
anıŋ kılmakı barça özke ağır
901 İsizlik uçuz ol anı kıldaçı, Kötülük değersiz bir şey olduğu için, onu yapan da

yavuz iş uçuz ol isiz boldaçı değersizdir; fena iş değersizdir ve dâima kötü olacaktır.
902 Kayu neŋ uçuz bolsa yerde Hangi şey değersiz ise, ona kimse bakmaz bile; ipekli ve

yatur, ağır çin kumaşları, değerli olduğu için, başköşede yer alır.
ağı çuz ağır boldı törde yatur
903 Bu edgü ağış teg ağır îyi — yokuş tırmanmak gibidir, güçtür; kötü şey — iniş

ağğuka, gibidir, kolayca elde edilir.
yavuz neŋ eiş ol uçuz
bulğuka
904 Muŋar meŋzetü sözledi kör Bak, akıl buna benzer bir söz söylemiştir; akıllının sözü

ukuş, tutulursa faydası çoktur.
ukuşluğ sözi tutsa asğı üküş
905 Ağış teg bu edgü ağumaz iyi — yokuşa çıkmak gibidir, her kes yükselemez;

kişi, uğraşmakla değme insan bu işi yapamaz.
tegip tegme yalŋuk kılumaz
işi
906 Ağır neŋ kamuğı ağır Değerli olan her şeyin yapılması güçtür; bilgisiz ve

kılğuka, değersiz kimse bu işi yapamaz.
kılumaz bu işni biligsiz buşı
Aytoldı suali İligke AYTOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLl
907 Bu ay toldı aydı ay ilig kutı, AyToldı :— Ey devletli hükümdar — dedi— iyi bu derece

bu ögdi bile munça edgü atı nâm ve şöhret kazanmıştır.
908 Müni barmu yalŋuk anı Onda insanların bulabileceği bir kusur varmı; akıllı bunu

sözlegü, anlar ve ne olduğunu bilirmi?
ukuşluğ ukarmu bilirmü negü
909 İlig aydı edgü tuçı ögdilür, Hükümdar dedi : — iyi dâima öğülür; kötüler onda şu

müni bu isizler ara savlanur kusurları bulurlar.
910 Yakınlık kılur er kişike tuşı, insan insana dâima yakın yaşar; kötü olmasa, iyi yapacak

yavuz bolmasa kılmaz edgü iş bulmaz.
işi
911 Bu satğağ basınçak üçün Bu çatışmada zayıf kaldıklarından dolayı, kötüler her yerde

edgüni, iyinin gününü gölgelemek isterler.
isizler yerip kör yarutmaz
küni
912 Kim edgü tiler erse edgü Kim iyilik dilerse, iyilik eder; çatışmaya veya zayıflığa

kılur, bakmaz.
basınçak ya satğağka
bakmaz bolur
913 Kim erse bu künlük tilese Kim sâdece bugünlük rahatını düşünürse, o kötülük yapar;

sevinç, fakat yarın kaygı çeker.
isizlik kılur ol yarın yer sakınç
914 Bu edgü tilegli negü ter eşit, iyilik dileyen insan ne der, dinle; dâima iyilik et; o senden

kamuğ edgülük kıl özüŋke iş ayrılmayan bir arkadaşın olsun.
it
915 Yas ermez bu edgü bu iyiliğin sana bugün hiç bir zararı yoktur;'fakat bugün inan ki,

künlük saŋa, yarın onun faydasını göreceksin.
yarın bolğa asğıŋ bu kün büt
muŋa
916 Asığ körnür erse isizlik bu Kötülük bugün faydalı görünse bile, yarın orada bunun

kün, zararını görürsün; bunu düşünüp, idrâk et.
yarın yas kılur anda ukğıl
ögün
917 Bu edgü oŋ ol kör isizlik bu iyilik sağ ve kötülük soldur; senin solunda cehennem

sol, vardır; cennet ise, sağdadır.
soluŋdın tamu ornı uştmah
oŋ ol
918 Neçe me erejlense isiz bu Bugün kötü ne kadar huzur içinde olursaolsun, yarın

kün, peşiman olur, azap çeker.
ökünç birle emger yarınkı
künün
919 Neçe satğağ erse bu edgü iyi insan ne kadar mağdur olursaolsun, yarın orada

kişi, peşiman olmaz ve huzura erer.
ökünmez yarın anda itlür işi
920 Hakikat munı bil ay ay toldı Ey AyToldı, sen bunu hakikat bil; dünyada iyi ad bırakıp

sen, da göçersem, peşiman olmam.
ökünçsüzmen edgü atın
ölsemen
921 Ne edgü söz aymış köni er Doğru insan ne kadar güzel söz söylemiş; değerli söze

tili, temel atan doğru insanların dilidir.
köni er tili urdı sözke ulı
922 Kim edgüg yerer erse isiz Ey iyi, kötü seni istediği kadar hakîr görsün, ben seni

bolup, isteyerek ararım.
tilermen ay edgü seni men
kolup
923 Ay edgü saŋar kim todar ay Ey iyi, bana söyle, sana kim doyar; ben ise, tamamen

maŋa, açım, şimdi bana gel.
berü kelgil emdi men açmen
saŋa
924 Neçe satğağ erse bu edgü iyi insan ne kadar düşkün olursaolsun, râziyim; yeter ki,

kişi, ben bir iyinin arkadaşı olayım.
tapı men bolayın bu edgü işi
925 İsizlik bile erse beglik maŋa, Beylik bana kötülük ile birlikte gelecekse, istemem; o beylik

kerekmez bu beglik kodur senin olsun.
men saŋa
926 Kişi kılkı isiz körürmen insanın tabiati kötüdür, bunu gözümle görüyorum; huzuru

közün, kısa fakat peşimanlığı uzun sürer.
ereji az ol kör ökünçi uzun
927 Muŋar meŋzetü aydı şâir bu Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; okursan, mânası

söz, anlaşılır; görüşünü keskinleştir.
okısa açılğay yiti kıl bu köz
928 Kayu edgü öknür kör edgü Bak, hangi iyi iyiliğinden dolayı peşiman olmuştur; kötü ne

üçün, kadar şöhret sahibi olursaolsun, sonunda peşiman olur.
atıkmış isiz âhır öknür küçün
929 İsiz kılsa isiz yanutı ökünç, Kötülük edersen, kötülüğün karşılığı peşimanlıktır; elinden

usa edgülük kıl isizke öçün gelirse, kötülüğün ınâdma, iyilik yap.
930 Negü teg ögeyin bu isiz kişig, Kötü insanı nasıl öğeyim; bu kötü işi nasıl arzu edeyim.

negü teg tileyin bu isiz işig
931 Otunluk bıvalık yavalık Küstahlık, kabalık, aksilik hep kötülerin harektidir; ey

kamuğ, büyük!
isizler kılınçı bolur ay uluğ
932 Belâ mihnet emgek ökünçün Belâ, mihnet, zahmet, peşimanlık ve keder hep kötülüğün

sığıt, karşılığıdır, ey yiğit !
isizlik yanutı bolur ay yegit
933 Kalı sevmeyin kör bu edgü Bu iyi insanı nasıl sevmeyeyim; bu iyi işi nasıl öğmeyeyım.

kişig,
kalı ögmeyin men bu edgü
işig
934 Akılık kişilik asığ edgülük, Cömertlik, insanlık, fayda ve iyiliğin hep iyi insandan geldiği

bu edgü kişidin kelir belgülüg şüphesizdir.
935 Bu edgü kişi barça iş edgüsi, İyi insan arkadaşların en iyisidir; iyi iş işlerin en iyisidir.

bu edgü iş ol barça iş edgüsi
936 İşiŋ edgü bolsa negü kolsa Arkadaşın iyi ise, ne istersen iste; yolunun açık olması için

kol, iyi arkadaş lâzımdır.
iş edgü kerek ol özüŋ bulsa
yol
937 Erej ârzû nimet küvençin Huzur, arzu, nimet, emniyet, rahat ve bu neş'e, sevinç, hep

avınç, iyiliğin karşılığıdır.
bu edgü yanutı bolur bu
sevinç
938 İlig aydı ay toldı ukğıl bu söz, Hükümdar ilâve etti: — Ey AyToldı, senin sorduğun suâle

ayıtmış sözüŋke yanut kıldı cevâbım işte bunlardır—dedi.
öz
939 Yer öpti kör ay toldı turdı örü, AyToldı yer öptü, ayağa kalktı ve:— Ey aziz ikbâl, ey iyi

ayur ay ıduk kut ay edgü törü kanun dedi.
940 Ajun erki buldur uzun bolsu Dünya kudretini elde ettin, ömrün uzun olsun; huzur ve

yaş, iyilik içinde başın esen olsun.
erej edgü birle esen bolsu
baş
941 Buzulmasu beglik bedüklük Beyliğin ve ihtişamın zeval bulmasın; ömrün rahatlık ve

bile, sevinç içinde geçsin.
avınçın tirilgil sevinçin küle
942 Uluğluk bile bul üküş ilke erk, Kudret ve azametle bir çok illere hâkim ol; beyliğinin temeli,

bu erk birle beglik ulı bolsu bu kuvvet sayesinde, sağlam olsun.
berk
943 Aka kelsü ârzû kurımaz Arzun, kurumayan ırmak gibi, akıpgelsin; saadetin,

bolup, ihtiyarlamayan bir hizmetkâr gibi, daimî kapında dursun.
kapuğ tutsu devlet karımaz
bolup
944 Sevinç barça yumğı saŋa Bütün sevinçlerin hepsi sana gelsin; düşmanın endişe

kelsüni, içinde, eriyip bitsin.
sakınç birle düşman sızıp
ölsüni
945 Sezâ ol saŋa kim tapınsa Sen her kesin hizmetine lâyıksın; lâyık olana hizmet

tapuğ, edilirse, saadet kapısı açılır.
sezâka tapınsa açar kut
kapuğ
946 Negü ter eşitgil tapuğ kılmış Hizmet etmiş ve hizmet ile arzu ve dileğine kavuşmuş olan

er, insan ne der, dinle.
tapuğ birle ârzû tilek bulmış
er
947 Tapuğ kılma kılsa sezâka Hizmet etme, edersen, lâyık olana hizmet et; lâyık olan bey

tapın, hizmetkârın hakkını bilir.
sezâ beg bilir ol tapuğçı
hakın
948 Tapınma tapınsa akı tapğı Hizmet etme, edersen, cömerd olana hizmet et; bil ki,

kıl, cömerdin evi altın, kapısı gümüştür.
akı evi altun kümüş kapğı bil
949 Saranka tapınma ay tapnur Hasise hizmet etme, ey hizmet eden insan; yoksa, hayatın

kişi, boş geçmiş olur ve kendin de kötü olursun.
tiriglik yava bolğa isiz başı
950 Öziŋe esirker saran öz Hasîs kendi malını kendisinden esirger; nasıl olurda

neŋin, başkasının hakkını verir, söyle!
kişike kaçan berge ayğıl
teŋin
951 Sözin kesti ay toldı çıktı AyToldı burada sözünü kesti, Halktı ve huzurdan çıktı;

turup, sevinç içinde evine yöneldi.
eviŋe yüz urdı sevinçlig
bolup
952 Kıyıksız tapuğ kıldı anda O günden itibaren, gündüzleri oturmadan ve geceleri

naru, uyumadan, ona hizmette kusur etmedi.
tüni yattı yatğakta kündüz
örü
953 Hakikat tapındı bağırsaklıkın, Doğruluk ve samimiyetle çalıştı; hükümdar da onu günden

ilig tuttı künde öziŋe yakın güne kendisine yaklaştırdı.
954 Yeme keçti üdler bir ança bu Böylece bir müddet geçti; AyToldı hizmeti ile her keşi

yaŋ, memnun etti.
bu ay toldı tapğun kızıl kıldı
eŋ
XIX Aytoldı İligke Til Erdemin AyToldı Hükümdara Dilln Fazîletini Ve Sözün
Söz Asığların Ayur Faydalarını Söyler
955 İlig bir kün ay toldını ündedi, Hükümdar bir gün AyToldı'yı çağırdı; ona yer gösterdi ve

orun berdi oldur teyü imledi oturması için işaret etti.
956 Bu ay toldı oldurdı akru silig, AyToldı yavaşça ve edeple oturdu; gözlerini yere dikti,

közin yerke tikti bekütti tilig sesini çıkarmadı.
957 İlig aydı ay toldı sözle sözüg, Hükümdar dedi : — AyToldı, konuş; niçin susuyorsun,

nelük şük turur sen ne boldı sana ne oldu?
özüŋ
958 Bu ay toldı aydı ay begler AyToldı dedi : — Ey beylerin beyi, kul beyin yüzünü

begi, görünce, ne diyeceğini şaşırır.
kulı beg yüzin körse yitrür ögi
959 İlig yarlıkamaz negü Hükümdar ne "söyleyeceğimi henüz buyurmadı; sormadan,

sözleyin, neyi arzedeyim.
ayıtmazda aşnu negü
ötneyin
960 Biliglig sözin sen eşit Bilgilinin sözünü dinle, itiraz etme; sana sorulmadan da söz

özneme, söyleme.
ayıtmazda aşnu sözüg
sözleme
961 Kişig kim okısa kereklep Birini kim, lüzum görerek, ister ve çağırırsa, söze de ilk

tilep, önce o başlar.
olok sözlegü aşnu sözni
ulap
962 Ayıtmazda aşnu sözüg Kendisine bir şey sorulmadan, söze başlayana biri

sözlese, "hayvan" derse, doğru söylemiş olur.
köni sözledi kim ay yılkı tese
963 Takı telve munduz kişi bu Yine bil ki, kendisine bir şey sorulmadan, beylerin

bilin, huzurunda konuşan adam da deli ve ahmaktır.
ayıtmadı beglerke açsa tilin
964 Kızıl til kılur kısğa yaşlığ Kırmızı dil senin ömrünü kısaltır; selâmet dilersen, onu sıkı

seni, tut.
esenlik tilese katığ ba anı
965 Negü ter eşitgil özin kısğan Diline hâkim olan insan ne der, dinle; kendisine hâkim olan

er, insan rahat ve huzur içinde yaşar.
esen tirlür inçin özin basğan
er
966 Kara baş yağısı kızıl tilturur, Kara başın düşmanı kırmızı dildir; o ne kadar baş yemiştir

neçe baş yedi bu takı ma ve yine de yemektedir.
yeyür
967 Başıŋnı tilese tiliŋni küdez, Başını kurtarmak istersen, dilini gözet; dilin her gün senin

tiliŋ tegme künde başıŋnı başını tehdit eder.
yanur
968 İlig aydı uktum sözüŋni tükel, Hükümdar dedi : — Sözünü tamamen anladım, fakat yaşa

tirig sözlemese idi ök muhâl yan birinin hiç konuşmaması imkânsızdır.
969 Meger iki törlüg kişi ol bilin, Bil ki, ancak iki türlü insan konuşmaz : biri — bilgisiz, biri

birisi biligsiz birisi ağın de — dilsiz.
970 Ağın kendü berklig tili Dilsizin dili konuşmaz, bilgisizin dili de sözünü saklayamaz.

sözlemez,
biligsiz tili ol sözin kizlemez
971 Biligsiz tili tutçı berklig kerek, Bilgisizin dili dâima kilitli olmalı ve bilgili insan da diline

biliglig kişi tilke erklig kerek hâkim bulunmalıdır.
972 Biliglig sözi yerke suv teg Bilgilinin sözü toprak için su gibidir; su verilince, yerden

turur, nimet çıkar.
akıtsa suvuğ yerde nimet
önür
973 Biliglig kişiniŋ savı eksümez, Bilgili insanın sözü eksilmez; akan duru pınarın suyu

akığlı süzük yul suvı kesilmez.
eksümez
974 Öyük çim osuğluğ bolur Alimler sulak yerlere benzerler; nereye ayak vururlarsa,

bilgeler, oradan su çıkar.
çıkar suv kayuda adak
tepseler
975 Biligsiz kişi köŋli kum teg Bilgisiz insanın gönlü kumsal gibidir; nehir aksa, dolmaz;

turur, orada ot ve yem bitmez.
ögüz kirse tolmaz ap ot yem
önür
976 Yana aydı ay toldı ilig ukar, AyToldı yine dedi : — Hükümdar bilir ki, bu dilin zararı

bu til yası tegse tiriglik tüker insanın hayatına bile mal olur.
977 Tirig bolsa yalŋuk kalı insan, yaşadığı müddetçe, söz söylemez olurmu; lâkin

sözlemez, gerekeni söyler, saklamaz.
kerekligni sözler kişi
kizlemez
978 Ayıtğu kerek söz kişi insanın konuşması için kendisine bir şey sorulmuş olmalı;

sözlese, sorulmadığı takdirde, ağzını açmamalıdır.
ayıtmasa sözni katığ kizlese
979 Ayıtmaklık erkekturur ay ilig, Ey hükümdar, iyice düşünürsen, sormak — erkektir; cevap

cevâbı tişi ol yetürse bilig vermekde — dişidir.
980 Tişike bir erkek bolur kör eri, Dişi için bir erkek koca olur; eğer doğarsa, bunlardan iki

anıŋdın tuğar tuğsa iki urı çocuk doğar.
981 İlig aydı uktum sözüg barça Hükümdar:—Anladım —dedi—sözlerinin hepsi doğru; yine

çın, soracağım bir başka sözüm daha var.
ayıtğu sözüm bar takı bir
adın
982 Bu til yasın aydıŋ eşittim anı, Dilin zararını söyledin, işittim; onun faydası varmı?, bunu

anıŋ asğı barmu ayu ber köni da doğruca söyle.
983 Bu til yasıŋa korksa emdi Şimdi sen sâaece dilin zararından korkar ve konuşmazsan,

özüŋ, bütün faydalı sözlerin olduğu yerde kalır ve bir fayda temin
yatu kalğa barça asığlığ etmez.
sözüg
984 Bu ay toldı aydı söz asğı AyToldı dedi : — Eğer bu dilim dönerse, söyleyeyim;

telim, sözün faydası çoktur.
kalı sözleyü bilse uş bu tilim
985 Yava söz biligsiz tilindin Boş söz bilgisizin ağzından çıkar; bilgisiz adama âlim

çıkar, hayvan der.
biligsiz kişig bilge yılkı atar
986 Kara kılkı teŋsiz yava Boş ve densiz konuşan — ayak takımıdır; onun başını

sözlegen, yiyen de bu boş sözlerdir.
yava sözturur bu kara baş
yegen
987 Yava sözlese söz neçe yas Söz boş yere söylenirse, çok zarar getirir; söz yerinde

kılur, söylenirse, faydalı olur.
eger sözleyü bilse asğı bolur
988 Kara karnı todsa kör ud teg Avamın karnı doyarsa, bak, öküz gibi yatar; boş sözler ile

yatur, avunur ve vücûdunu besler.
yava sözke avnur özin
semritür
989 Yese todsa yatsa bu yılkı Sâdece yiyen, doyan ve yatan — hayvandır; bu hayvan

turur, dediğim, onun tabiatidir.
bu yılkı tedüküm bu kılkı
turur
990 Biliglig kişiler et öz yavrıtur, Bilgili insanlar vücûtlarını yıpratırlar; bilgi ile avunurlar ve

bilig birle avnur cânın ruhlarını beslerler.
semritür
991 Et öz ülgi barça boğuzdın Vücûdun nasibi hep ağızdan girer; ruhun nasibi ise, doğru

kirür, sözdür ve kulaktan girer.
bu cân ülgi çın söz kulaktın
kirür
992 Bilig belgüsi kör iki neŋturur, Bak, bilginin iki alâmeti vardır; bu iki şey ile insan bahtiyar

bu iki bile er kızıl eŋ urur olur.
993 Biri tilturur kör birisi boğuz, Bunlardan biri dildir, biri boğazdır; insan bu ikisine hâkim

bu iki basa tutsa asğı ögüz olursa, çok fayda görür.
994 Biliglig boğuz tilke erklig Bilgilinin boğazına ve diline hâkim olması lâzımdır;

kerek, boğazını ve dilini gözeten bilgililere ihtiyaç vardır.
boğuz til küdezgen biliglig
kerek
995 İlig aydı uktum bu söz Hükümdar: —Anladım, bu böyledir—dedi—sözün esâsı

belgülüg, nedir ve söz kaç kısma ayrılır?
söz aslı neçe ol negü ol ülüg
996 Kayudın çıkar söz kayuka Söz nereden çıkar ve nereye varır; ey bilgili, bana bunu da

barır, izah et.
munı ma ayu ber maŋa
ay(ünlem) bilir
997 Neçe sözlemegü neçe Sözün ne kadarını söylemeli, ne kadarını. söylememeli;

sözlegü, bilgili ve akıllı hakîm bu hususta ne der?
negü ter biliglig ukuşluğ bügü
998 Bu ay toldı aydı söz ornı sır AyToldı cevap verdi : — Sözün yeri sırdır; söz ondur, fakat

ol, biri söylenmelidir.
söz ülgi on ol sözlegüsi bir ol
999 Biri sözlegü ol tokuzı tıdığ, Biri söylenebilir, dokuzunun söylenmesi yasaktır; yasak

tıdığ söz tüpi aslı barça yıdığ sözler aslında esâsında hep fenadır.
1000 Yana aydı ilig söz asğı neçe, Hükümdar tekrar dedi: — Sözün ne kadar faydası ve ne

yası ma neçe ol maŋa ay kadar zararı vardır; bana izah et.
aça
1001 Bu ay toldı aydı söz asğı AyToldı dedi : — Sözün faydası büyüktür; söz yerinde

uluğ, kullanılırsa, kulu yükseltir.
yerinçe tüşürse bedütür
kuluğ
1002 Söz asğı bile kör yağız Söz sayesinde kara yerdeki mavi göğe yükselir ve baş

yerdeki, köşeye geçenlerden olur.
yaşıl kökke yoklar bolur
tördeki
1003 Kalı sözleyü bilmese til Eğer dil söz söylemesini bilmezse, mavi gökte olanı yere

sözüg, indirir.
yaşıl kökte erse kör endrür
özüŋ
1004 Yana aydı söznüŋ üküşi Hükümdar yine dedi : — Söz ne zaman çok ve ne zaman

neçe, az addedilir; bunu da bana izah et.
azı ma neçe ol maŋa ay aça
1005 Bu ay toldı aydı üküş söz ol AyToldı dedi:—Fazla söz, sormadan söylenip, insanı

ol, usandıran sözdür.
ayıtmadı sözlep irikse köŋül
1006 Bu az söz ol ol kim ayıtmışka Az söz ise, sorulduğu zaman söylenen ve bir ihtiyâcı

öz, karşılayan sözdür.
cevâb berse sözke yanut
kılsa söz
1007 Muŋar meŋzetü aydı şâir Dilini güzel sözle süsleyen ve onun yüzünü açan şâir bu

sözin, vadide şöyle bir söz söylemiştir:
tilin söz bile tüzdi açtı yüzin
1008 Sözüg yakşı sözle idi saknu Sözü güzel ve iyice düşünerek söyle; ancak sorulduğu

öz, zaman söyle ve kısa kes.
ayıttukta sözle yana terkin üz
1009 Üküş söz eşitgil telim Çok dinle, fakat az konuş; sözü akıl ile söyle ve bilgi ile

sözleme, süsle.
ukuş birle sözle bilig birle tüz
1010 İlig aydı uktum bu sözni Hükümdar dedi:— Bu sözü de anladım; bir suâlim daha

yeme, var, onu da saklama, söyle.
takı bir sözüm bar sen ay
kizleme
1011 Kimiŋdin eşitgü kerek söz Sözün doğrusunu kimden dinlemeli ve sözü kime

çını, söylemeli; bunu bana anlat.
sözüg kimke ayğu maŋa ay
munı
1012 Bu ay toldı aydı sözüg AyToldı dedi:—Sözü bilenden dinlemeliye sonra

bilgedin, bilmeyene söylemelidir.
eşitgü biligsizke aysa kedin
1013 Uluğdın eşitgü kereklig Lüzumlu sözü büyüklerden dinlemeli ve ona göre hareket

sözüg, etmeleri için, küçüklere söylemelidir.
kiçigke ayu bergü tutsa özüŋ
1014 Üküş tıŋlağu söz birer Çok dinlemeli, fakat sözü birerbirer söylemeli; bilgili hakîm

sözlegü, bana böyle dedi.
maŋa mundağ aydı biliglig
bügü
1015 Üküş sözleyü bilge bolmaz Çok söylemekle insan âlim olmaz; çok dinlemekle âlim

kişi, başköşeyi bulur.
üküş eştü bilge bulur tör başı
1016 Ağın bolsa yalŋuk bilir hem insan, dilsiz de olsa, bilgili olabilir; fakat sağır olursa, bilgiyi

bilig, elde edemez.
tuŋu bolsa tegmez biligke
elig
1017 Yana aydı ilig ukuldı bu söz, Hükümdar tekrar dedi:—Bu da anlaşıldı; bir suâlim daha

takı bir sözüm bar anı aysun var, onu da sorayım.
öz
1018 Tilig şükmü tutğu azu Dili susturmalımı, yoksa söyletmelimi; sözü açmakmı daha

sözlese, iyi, yoksa saklamak mı?
sözüg açsamu yeg azu
kizlese
1019 Bu ay toldı aydı eşitsü ilig, AyToldı dedi : — Hükümdara arzedeyim; dil ile

tilin sözlemese kalur bu bilig söylenmezse, bilgi öylece kalır.
1020 Tilig sökse bolmaz telim Dile yalnız söğmek olmaz, öğülecek tarafı da çoktur; sözün

öggüsi, de öğülecek ve söğülecek tarafları vardır.
sözüg öggüsi bar yeme
sökgüsi
1021 Kamuğ teprenigli bu sansız Bütün canlılar, bütün bu sayısız mevcudat Tanrının

kalın, birliğine dil ile şehâdet getirir.
tanukluk berür bir bayatığ
tilin
1022 Törütti tümen miŋ Tanrı yüz binlerce mahlûku yarattı; onların hepsi Tanrıyı

halâyıklarığ, dilleri ile öğerler.
tili birle teŋrig ögerler arığ
1023 Et özlüg kişike kereki bu ol, Vücût sahibi insana lâzım olan şeylerden biri — dil ve söz,

birisi tilin söz birisi köŋül biri de — gönüldür.
1024 Köŋül til törütti köni söz Tanrı gönülü ve dili doğru söz için yarattı; sözü eğri olanları

üçün, zorla âteşe atarlar.
sözi egri bolsa küyer ol
küçün
1025 Köni sözlese söz kör asğı Söz doğru söylenirse, faydası çoktur; eğri söz dâima

üküş, mezmûmdur.
kalı sözlese egri barça söküş
1026 Köni sözler erse tiliŋ tepresü, Doğru söyleyecekse, dilin kımıldasın; sözün eğri ise, onu

sözüg egri erse özüŋ kizlesü saklamalısın.
1027 Tilin sözlemese ağın ter kişi, Konuşmayan kimseye dilsiz derler; çok söyleyenin adı ise,

üküş sözlese atı yaŋşak başı gevezebaşıdır.
1028 Kişide uçuzı kişi yaŋşakı, insanların itibarsızı geveze olanıdır; insanların itibarlısı

kişide ağırı kişi ol akı cömert olanıdır.
1029 Bu sözler eşitti sevindi elig, Hükümdar bu sözleri işitti ve sevindi; gözlerini göğe dikti,

közin kökke tikti kötürdi elig elini kaldırdı.
1030 Bayatka şükür kıldı ögdi Tanrıya şükür etti, onu çok öğdü ve dedi:— Ey rabbim, sen

üküş, merhametli ve azizsin.
ayur ay idim sen bağırsak
küsüş
1031 Kamuğ edgülük tegdi sendin Bana bütün iyilik senden geldi; ben senin günahkâr ve

maŋa, kusurlu bir kulunum.
tapuğsuz kuluŋmen
yazukluğ saŋa
1032 Tilekimni berdiŋ kamuğ Huzur, dünya, devlet ve her türlü iyilikleri, hâsılı bütün

ârzûlar, dileklerimi verdin.
erej dünyâ devlet üküş
edgüler
1033 Bu şükruğ negü teg ötey öz Bu ihsanlara şükürden ben âcizim; ey asıl, bunun şükürünü

özün, sana karşı yine sen edâ et.
munıŋ şükrı sen kıl saŋa ay
tüzün
1034 Sözin kesti açtı ağı kaznakı, Sözlerini burada kesti, hazinelerini açtı; fakirfukaraya çok

üledi öküç neŋ çığaylar hakı mal dağıttı.
1035 Ağırladı ilig bu ay toldını, Hükümdar AyToldı'yı taltif etti; ona karşı dili ile medihte ve

açığ berdi elgin tilin ögdini eli ile ihsanda bulundu.
1036 Vezirlık aŋar berdi tamğa Ona vezirlik, unvan ve mührü ile tuğ, davul ve zırh verdi.

ayağ,
tuğı kövrügi birle berdi kuyağ
1037 Kamuğ elke kıldı kör elgi Bütün memleket üzerinde ona nüfuz verdi; düşmanı

uzun, boynunu büküp, ordadan kayboldu.
boyun egdi düşmân kiterdi
özün
1038 Bu ay toldı süzdi kamuğ iş AyToldı bütün işleri yoluna koydu; bu ikbâl devresinden

küdüg, istifâde ederek, bir çok işler yaptı.
küvenç kıldı özke bu bulmış
üdüg
1039 Bayudı bodun hem itildi eli, Halk zenginleşti ve memleket nizâma girdi; halk

iligke duâ kıldı bodnı tili hükümdara dualar etti.
1040 Kutuldı bodun kitti emgekleri, Halk kurtuldu ve zahmet denilen şey ortadan kalktı; kuzu

kozı birle katlıp yorıdı böri ile kurt birlikte yaşamağa başladı.
1041 İtildi eli hem tüzüldi törü, Memleketi tanzim edildi, idaresi düzeldi; hükümdarın

ilig devleti boldı künde örü saadeti gündengüne arttı.
1042 Yorıdı bir ança bu yaŋlığ Bir müddet böyle huzur ve âsâyiş içinde geçti; halkın ve

kutun, memleketin her işi yoluna girdi.
tüzüldi eli bodnı barça bütün
1043 Telim arttı ilde yaŋı kend Memlekette yeni şehir ve kasabalar çoğaldı; hükümdarın

uluş, hazinesi altın ve gümüş ile doldu.
ilig kaznakı toldı altun kümüş
1044 Sevindi ilig inçke tegdi özi, Hükümdar rahat etti ve huzura kavuştu; şöhreti ve nüfuzu

ajunda yadıldı kör atı sözi dünyaya yayıldı.
XX Kut Kıvılkın Devlet Saadetin Devamsızlığını Ve İkbâlin Dönekliğini Söyler
İrsellikin Ayur
1045 Tükel buldı ay toldı ârzû tilek, AyToldı arzu ve dileğini tam elde ettiği zamanda, süreksiz

kıvı kut karıp yıktı arka yölek saadet ihtiyarladı; ona arka ve destek olan şeyleri birer
birer yıktı.
1046 Yeme yakşı aymış biliglig Bilgili hakîm de buna uygun bir söz söylemiştir : —Nimet

bügü, tam olunca, insan yiyecek bir şey bulamaz.
tükel bolsa nimet bulumaz
yegü
1047 Takı munda yegrek bilig Yine bu hususta bilgilinin daha iyi bir sözü vardır : — Nimet

sözlemiş, tam olursa, insanın ömrü tükenir — der.
tükel bolsa nimet tüker yaş
temiş
1048 İdi yakşı aymış biliglig sözi, Bilgili çok iyi bir söz söylemiş; âlimin sözü, bilgisiz için, göz

bu bilge sözi ol biligsiz közi olur.
1049 Enigli ağar ol ağığlı ener, inen yükselir, yükselen iner; parlayan söner ve yürüyen

yaruğlı tunar ol yorığlı tınar durur.
1050 Ne kim işler erse tükelin Her şey kendi kemâlini bekler; tam kemâle erişince, tekrar

küder, zevale başlar.
tükegli tükese enişke yanar
1051 Bu ay toldı buldı tilekin tükel, Bu AyToldı her isteğine kavuştu; ömrünü tamamladı, malı

tüketti tiriglig turu kaldı mâl mülkü kaldı.
1052 Yana irlü kirdi bu tolmış ayı, Dolun ayı tekrar küçülmeğe başladı; parlak yazı sert kışa

kadır kışka yandı yarumış döndü.
yayı
1053 Yaraşık tadular karıştı için, Ahenk içinde bulunan unsurlar arasında fesat.baş gösterdi;

küçendi biri tuttı bastı üçin biri tahakküm etti, diğerlerini bastırdı.
1054 Tadu tegşürüldi aşı boldı Unsurların durumu değişti; yiyeceği çiğ geldi, gönülünü bir

yeg, sıkıntı kapladı ve ağır bir hastalığa tutuldu.
ağır boldı köŋli katığ tuttı ig
1055 Tadu artadı kör küçi eksüdi, Unsurlar bozuldu, kuvveti azaldı; dik vücûdu, yaş söğüt

kağıl teg köni bod egildi kodı dalı gibi, büküldü.
1056 Tutup çaldı yerke ağır ig Ağır hastalık geldi; onu tutup, yere vurdu; acılar içinde

kelip, inleyerek, yatağa düştü.
töşekke kirip yattı muŋluğ
ulıp
1057 Otaçı tirildi tamur kördiler, Etrafına tabipler toplandı, nabzına baktılar; bu hastalık ve

ol ig kem ne ermiş ayu rahatsızlığın ne olduğu hakkında fikirlerini söylediler.
berdiler
1058 Kayu aydı kan tutmış emdi Biri:—Şimdi bunu kan tutmuş, damarını açmak ve kan

munı, akıtmak lâzımdır — dedi.
aça bergü ekhel akıtğu kanı
1059 Kayu aydı ötrüm içürgü Biri:— Müshil içirmeli; kabız olmuş, şimdi onu boşaltmak

kerek, gerek — dedi.
özi katmış emdi boşutğu
kerek
1060 Kayusı soğık itti kattı cülâb, Biri şerbet hazırladı ve gülsuyu kattı; biri lüzumlu gördüğü

kayu kıldı berdi kereklig bir içki yapıp verdi.
şerâb
1061 Ot em kalmadı kör neçe Yapmadıkları tedavi, vermedikleri ilâç kalmadı; faydalı

kıldılar, gördükleri her şeyi verdiler.
yaraşık ne erse anı berdiler
1062 Asığ kılmadı künde arttı igi, Fakat hiç bir fayda etmedi; hastalığı gündengüne arttı,

koradı küçi künde yetti ögi kuvveti gündengüne azaldı ve gittikçe şuurunu kaybetti.
1063 Negü ter eşitgil sakınuk kişi, Takva sahibi insan ne der, dinle; takva sahibi olanlar,

sakınuk kişi ol kişiler başı dâima ileri gelen insanlardır.
1064 Kerek kat şelişe kerek tiryâk ister selise kat, ister tiryak yap; ister matrıdus karıştır, ister

et, müshil ver.
kerek matrıdus kat ya çurnı
ögit
1065 Kerek tut otaçı kerek erse İster tabip getir, ister kam; ölmekte olana hiç bir ilâç fayda

kam, vermez.
ölüglike hergiz asığ kılmaz
em
1066 Osal bolmağıl ay tirig Ey hayatta olan, gafil olma; bugün dirisin, fakat bir gün

boldaçı, muhakkak öleceksin.
tirig bolduŋ erse özüŋ öldeçi
1067 Bu ay toldı hâlin eşitti ilig, Hükümdar AyToldı'nın hâlini işitti; ölümün öncüsü olan

ölüm tutğakı ig tegürmiş elig hastalık onu eline geçirmişti.
1068 İlig aytu keldi bu ay toldını, Hâlini sormak için, hükümdar AyToldı'ya geldi; onun

kelip kördi ilig yatur hâlini yataktaki hâlini gördü.
1069 Ayıttı ilig emdi köŋlüŋ neteg, Hükümdar sordu : — Nasılsın, bu hastalığın nedir; uykun

negü ol igiŋ emdi udkuŋ nasıl ?
neteg
1070 Bu ay toldı aydı ay ilig kutı, AyToldı : — Ey devletli hükümdar — dedi — beni devası

meni tuttı ol ig aŋar yok otı olmayan bir hastalık yakaladı.
1071 Tolu erdi ayım irildi tolu, Ayım dolun ay idi, küçüldü; güzel bir şekil ve şemâyilim

talu erdi kılkım barır bu talu vardı, o güzellik şimdi elden gidiyor.
1072 Sevinçin tuğar erdi toğmış Güneşim sevinç içinde doğardı, şimdi batmak üzeredir;

künüm, gecem artık aydınlanmayacak.
künüm batğalır teg yarumaz
tünüm
1073 Küvençlik tiriglik kötürdi özin, Güvendiğim hayat ortadan kayboldu, kararsız dünya

yayığ dünyâ mendin evürdi benden yüzünü çevirdi.
yüzin
1074 Sevinç ârzû nimet turu Sevinç, arzu ve nimetleri geride bırakıp, endişe, kaygı ve

kalğalır, mihnetlere doğru gitmek üzereyim.
sakınç kadğu mihnet maŋa
kelgelir
1075 Munu adrılurmen seniŋdin işte bugün senden ayrılıyorum; peşimanlıkla ve ıstırapla

bu kün, inleyerek, gidiyorum.
ulıyu barırmen ökünçün
muŋun
1076 Negü ter eşitgil bügü el begi, Halkın başında bulunan ve insanların iyisi olan, hakîm il

bodun başlağuçı kişide yegi beyi ne der, dinle.
1077 Ne edgü neŋ erdi bu devlet Gelen devlet insanların istedikleri gibi hareket etse ve

kelip, tekrar geçip gitmese idi, ne iyi olurdu.
yana barmaz erse tilekçe
yelip
1078 Ne yakşı neŋ erdi bu beglik Ölüm olmasa ve insan baki kalsa idi, beylik ne güzel bir

işi, şey olurdu.
ölüm tutmaz erse yorısa kişi
1079 Ne körklüg kün erdi yegitlik insan ihtiyarlamayıp dâima aynı kalsa idi, bu gençlik

küni, günleri ne hoş olurdu.
karılık yok erse yorısa köni
1080 İlig aydı ay toldı kodğıl bu Hükümdar : — AyToldı, bu sözleri bırak — dedi— ey

söz, temiz kalpli, böyle sözler söyleme.
bu söz sözlemegil ayâ köŋli
tüz
1081 Kişi barça igler kör edgü Her kes hastalanır, bakarsın, tekrar iyileşir; ey kudretli

bolur, insan, bu hastalık yalnız senin için değildir.
saŋa yalŋuz ermez bu ig ay
unur
1082 Nelük tilde körksüz yorır bu Niçin böyle nahoş şeyler söylüyorsun; niçin böyle

sözüg, maneviyâtını bozuyorsun.
nelük köŋlüŋi artatur sen
özüŋ
1083 Saŋa emdi avnıp yorır erdi Ben hayatımda seninle teselli buluyordum, şimdi sözün

öz, değişti; bu sözlerin bana üzüntü veriyor.
maŋa titgü teg sen adın boldı
söz
1084 Bayat edgü kılğay bu söz inşallah Tanrı seni iyi edecektir; böyle sözler ile yüreğimi

sözleme, dağlama.
tügün urma otun meniŋ
köŋlüme
1085 Bu ay toldı aydı ay ilig kutı, AyToldı dedi:—Ey devletli hükümdar, bu hastalığa deva

bu igke emi yok tileme otı yoktur, ilâcını arama.
1086 Kayu kim tuğar erse ölgü Doğan her kes ölmeğe, yükselen her şey düşmeğe

kerek, mahkûmdur.
kayu neŋ ağar erse ilgü
kerek
1087 Ağışka eniş ol edizke batığ, Her yokuşun bir inişi, her tepenin bir çukuru, her sevincin

sevinçke sakınç ol açığka bir kederi ve her acıya karşı bir lezzet vardır.
tatığ
1088 Yana ma saŋa aydım uş bu Benim dönek huylu ve kararsız olduğumu ben sana

sözüm, vaktiyle söylemiştim.
kılınçım yayığ tep ne irsel
özüm
1089 Meniŋ kılkımı aydım erdi Bununla da sana kendi mâhiyetimi anlatmıştım; bana gönül

saŋa, bağlamamalı idin.
köŋül bamağu erdiŋ emdi
maŋa
1090 Barırmen muŋar sen sizik Ben gidiyorum, sen bundan hiç şüphe etme; doğan bir

tutmağıl, kimsenin ölmeyeceğini söylerlerse, inanma.
toğuğlı kim ölmez tese
bütmegil
1091 İnançsız teme emdi sökme Sana güvenilmez —diye, şimdi bana söğme; dünyaya da

meni, güvenme, o da seni bırakacaktır.
ınanç kılmağa dünyâ kodğa
seni
1092 Cefâ kıldı tep sen ilenme Cefa etti— diye, sen beni ayıplama; sana benden daha çok

maŋa, cefa eden bu dünyadır.
meniŋde cefâçı bu dünyâ
saŋa
1093 Usanma ölür sen meniŋde Gafil olma, benden sonra sen de öleceksin, bu dünyaya

basa, inanma, elinden gelirse, ona güvenme.
ınanma bu dünyâka bütme
usba
1094 Ağırladıŋ erdi tapuğsuz Ey sultanım, sana daha hizmet etmeden, sen beni

meni, ağırlamıştın; fakat ben bu hizmeti nerede yerine
tapuğ yetrümedim ay ilig getirebildım.
kanbı
1095 Tilek ârzûn ermez meniŋ Benim ölümüm kendi isteğim ile değildir; gelipgıtme bugün

ölmekim, olan bir şey değildir.
bu kün bolmış ermez kelip
barmakım
1096 Üzelü barırmen öz erksiz Ben, elimde olmayarak ve istemeyerek, gidiyorum; çünkü

bolup, ölümden kaçıpsığınacak bir yerim yoktur.
kutulğu yerim yok tiriglik
bulup
1097 Yok erdim törütti igidti meni, Yok idim, Tanrı beni yarattı ve yetiştirdi; küçük çocuk idim,

kiçig oğlan erdim bedütti o beni büyüttü.
meni
1098 Yalıŋ yüzlüg erdim bütürdi Tüysüz idim, sakal bitirdi; kuzgun gibi kara idim, kuğu gibi

sakal, beyaz yaptı.
kara kuzğun erdim kuğu kıldı
çal
1099 Bodum erdi ok teg egildi Boyum ok gibi idi, büküldü; ömür tükendi, vaktim geldi.

bodum,
tiriglik tükedi yetildi üdüm
1100 Yine yakşı aymış bügü bilgi Bilgisi geniş hakîm yine iyi söylemiş; ey mes'ûd insan, sen

keŋ, bunu dinle.
eşitgil munı sen ayâ kızğu eŋ
1101 Kayu başka kirse kuğu Artık başında kuğu rengi beliren insan gayret etmelidir ki,

kırtışı, gönülü de kuğu gibi ak olsun.
kuğu teg ürüŋ kılğu köŋlin
kişi
1102 Kimiŋ egri bolsa köni tal Kimin düz fidan gibi boyu bükülürse, artık onun gönülünü

bodı, doğrultma vakti gelmiştir.
köni kılğu köŋlin yetildi üdi
1103 Ürüŋ boldı erse kara saç Kara saç ve sakal ağarınca pusuda yatan ölüme iyice

sakal, hazırlanmak lâzımdır.
anunğu busuğçı ölümke
tükel
1104 Muŋar meŋzetü aydı şâir bu Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; ey iyi insan, sen bunu

söz, dinle.
eşitgil munı sen ayâ edgü öz
1105 Kara saç ürüŋi ölümdin Kara saçın ağarması ölümün işaretidir; o yaşayana hayatın

yumuş, kıymetini arttırır.
kılur ol tirigke tiriglik küsüş
1106 Tü nimet yediŋ me tiriglik Çok nimete nail oldun ve hayatı tattın; unutma ki, yakında

yediŋ, seni de ölüm yiyecektir.
ölüm yer seni sen usanma
üküş
1107 İlig aydı ay toldı ivme serin, Hükümdar dedi:—Ey AyToldı, acele etme, sabırlı ol;

ig ol bu yazuklarka yulğı hastalık yarın günahların kefareti olacaktır.
yarın
1108 Ölür erdi erse kamuğ Bütün hasta olanlar ökelerdi, dünyada rızık yiyecek insan

iglegen, kalmazdı.
kişi kalmağay erdi rûzi yegen
1109 Bayat edgü kılğay bu igdin Tanrı bu hastalıktan seni kurtaracaktır; gönlünü çökertme,

seni, müsterih ol.
köŋülüŋ çökürme sen inç yat
köni
1110 Duâ kıldı ilig kör açtı tilig, Hükümdar duâ etti; elini kaldırarak, Tanrıdan şifâ diledi.

şifâ koldı rabdın kötürdi elig
1111 Turup çıktı andın sakınçın Hükümdar kaygı ve üzüntü ile kalkıp, oradan çıktı; üzgün

tügük, üzgün dönüp, saraya girdi.
kelip karşıka kirdi köŋli tüşük
1112 Çığayka üledi üküş neŋ Belki ona faydası olur — diye düşündü ve fakirlere sadaka

tavar, olarak, çok eşya ve mal dağıttı.
asığ kılğamu tep sakındı
aŋar
1113 Asığ kıldı erse ölümke Ölüme karşı gümüş fayda etse idi, insan gümüşü kendisine

kümüş, fidye yapardı.
kümüş kılğay erdi er özke
yuluş
1114 Ölümke yuluş kıldı erse kişi, insan ölüme karşı fidye verebilse idi, hükümdarlar fidye

yulup ölmegey erdi elçi başı verir ve ölümden kurtulurlardı.
1115 Bu ay toldınıŋ kör igi ağrudı, AyToldı'nın hastalığı ağırlaştı ve ümidini keserek,

umınçsız bolup cândın elgin canından elini yudu.
yudı
1116 Ökündi ayur ay tiriglik isiz, Peşiman oldu ve:— Ey hayat, ey güzellik, ne yazık ki, sizi

yavalıkka ıdtım isiz körk boşuna harcadım — dedi —
bediz
1117 Tiriglik keçürdüm osallık bile, ömrümü gafletle geçirdim, gençliğimi boşuboşuna

yegitlikni ıdtım yavalık bile sarfettım.
1118 Küremiş kürek erdi uş bu Ben hayata kaçmış bir kaçak idim; şimdi ecel beni yakaladı

özüm, ve geri gönderiyor; sözün ne faydası var.
ecel tuttı eltür ne asğı sözüm
1119 Ajun mâlı terdi özüm Aç gözlüllük ile dünya malını topladım; mal kalıyor, ben ise,

suklukun, bugün her şeyi bırakıp, yokluk içinde gidiyorum.
kalır neŋ barırmen bu kün
yoklukun
1120 Elig til uzun kıldım erdi üküş, Çok defa başkalarına elimi ve dilimi uzattım; işte ölüm

ölüm keldi tuttı tınım kıstı uş geldi, yakaladı ve nefesimi kesti.
1121 Bu yaŋlığ ökündi üküş Böylece çok nedamet getirdi ve çok ağladı; fakat

yığladı, peşımanlığı ölüm karşısında fayda etmedi.
ökünçi ölümke asığ kılmadı
1122 Ne muŋluğturur bu apa Bu insan oğlu ne kadar âcizdir; ömrünü dilediği gibi

oğlanı, geçiremez.
tilek teg bulumaz tiriglik küni
1123 Tilek bulsa bolmaz tiriglik însan dileğine kavuşsa, yaşamasını bilmez; yaşasa da,

yegü, dileğine kavuşamaz, ey hakîm.
tirig bolsa bulmaz tilek ay
bügü
1124 Az edgüke tegse unıtur özin, Bir ara rahata kavuşsa, kendisini unutur; emrinin mâvî

yaşıl kökte üstün yorıtur göklerin üstünde hüküm sürdüğünü zanneder.
sözin
1125 Ağırlıkka tegse küvez kür Bir az itibar kazanırsa, mağrur ve kabadayı olur; ölüm

bolur, yakaladığı zaman da, süklümpüklüm onun arkasından
ölüm tutsa odlur ökünçün gider ve peşimanlık içinde ölür.
ölür
1126 Yese todsa kılkı bolur Yiyip, karnı doydumu, deve aygırı kesilir; eğer karnı

buğrağu, acıkırsa, bilebile zehir yer.
kalı karnı açsa bilip yer ağu
1127 Sakınçka sızar kör erejke Kederden zayıflar, rahattan usanır; sevdiğini bulur,

irer, bulunca, çabuk yerer.
severin bulur bulsa terkin
yirer
1128 Ökündi bu ay toldı tındı uluğ, Bu AyToldı da peşiman oldu, uzun müddet sustu; sonra

ayurmen yitürdüm könilik şöyle dedi: — Ben doğru yolu kaybetmişim.
yoluğ
1129 Nelük tirdim erdi bu altun Niçin bu altıngümüşü topladım, niçin bunları yoksullara

kümüş, dağıtmadım.
nelük kılmadım men çığayka
ülüş
1130 Nelük kodtum erki bu edgü Ah, sanki niçin bu iyi işi bıraktım; sanki niçin bu günahsız

işig, insanlara kötü sözler söyledim.
nelük söktüm erki yazuksuz
kişig
1131 Burun ıdğum erdi kamuğ Bütün iyiliklerimi önceden göndermeli idim; bunlar bana

edgülüg, yarın muhakkak faydalı olurdu.
asığ kılğay erdi yarın
belgülüg
1132 Negü asğı bar bu ökünçüm Bugün bu peşimanlığımın ne faydası var; ölüm yakaladı,

bu kün, sözümü ve sesimi kesti.
ölüm tuttı kesti bu söz birle
ün
1133 Negü ter eşitgil yiti közlüg er, Bak, keskin gözlü, doğru sözlü ve merhametli insan ne der.

kişike bağırsak köni sözlüg
er
1134 Tüzü tın tokırka ölüm bir Bütün canlılar için ölüm bir kapıdır; yürüyenlerin hepsi bu

kapuğ, kapıdan geçer.
kirür bu kapuğka yorığlı
kamuğ
1135 Negü ol tiriglik negü ol ölüm, Hayat nedir, ölüm nedir; nereden geliyorum, nereye
kayudın kelirmen kayuka gidiyorum?
yolum
1136 Nelük toğdum erki yana Ölecek olduktan sonra, sanki niye doğdum; ağlayacak

ölgeli, olduktan sonra, sanki niye güldüm.
nelük küldüm erki sığıt
körgeli
1137 Ajunda ölümdin katığrak Dünyada ölümden daha güç ne var ! — Her doğan insan

kayu, böyle diyerek ölür.
toğuğlı kişi öldi mundağ ayu
1138 Muŋar meŋzetü aydı şâir Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; bunun mânasını

sözi, anlayan kimsenin gözü açılır.
munıŋ manisi uksa açlur közi
1139 Negü bar ajunda ölümdin Dünyada ölümden daha ağır ne var; ölümü düşünürsen,

katığ, bütün zevkler kaybolur, gider.
ölümüg sakınsa kiter miŋ
tatığ
1140 Ölüm bir teŋiz ol uçı yok tüpi, ölüm uçsuzbucaksız bir denizdir; iyice dikkat edersen,

baka körse yetrü tüpi yok dipsiz bir çukurdur.
batığ
1141 Ölümni biligli usansa özün, Ölümü bilen onu bilmezlikten gelirse, ölüm yakalayınca,

ölüm tutsa asğı bulunmaz bunu söylemekten bir fayda çıkmaz.
sözün
1142 Erejlerke avnıp osal bolğuçı, Dünya zevkleri ile oyalanarak, gaflet edenler, ölüm

ölüm tutsa odlur yetilmez yakalayınca, uyanırlar; fakat artık ellerinden bir şey
küçi gelmez.
1143 Üküş neŋke todmaz közi suk Çok mal aç gözlüyü doyurmaz; ecel gelince, peşiman olur,

kişi, fakat artık işini yoluna koyamaz.
ecel tutsa öknür itümez işi
1144 Yayığ kutka avnıp küvenür Mağrur insan dönek devletle avunarak, ona güvenir; fakat

kür er, kara toprak altında peşimanlıkla yüreğini parçalar.
yağız yer katında yürekin
yerer
1145 Sevinçlerke avnıp üküş Ey fâni insan, dâima sevinç içinde avunupgülen kimseler

külgüçi, ağlamalara hazır olmalıdırlar.
sığıtka anuŋu ayâ ölgüçi
1146 Negü ter eşitgil ukuşluğ bilir, Akıllı ve bilgili insan ne der, dinle; buna göre hareket

bu söz işke tutsa kör asğı alır edenler bundan istifâde ederler.
1147 Yarınlık orun edgü kolsa Kim âhiretini mâmur etmek isterse, her iki dünyayı harap

özün, etmesin.
isiz kılmasunı bu iki ajun
1148 İsiz kılmağıl sen ay kılkı Ey yumuşak huylu insan, kötülük etme; hem hareketin,

tüzün, hem de sözün ile bugün iyilik et.
bu kün edgü kılğıl kılınçın
sözün
1149 Bu ay toldı öknüp üküş AyToldı peşiman olup, çok ağladı, fakat bu hâlinde

yığladı, peşimanlığı fayda etmedi.
ökünçi bu yerde asığ kılmadı
1150 Çığayka üledi kör altun Fakirlere altıngümüş dağıttı; akrabalarına çok öğüt ve

kümüş, nasihatlerde bulundu.
kadaşlarka kıldı kumaru üküş
1151 Közin kökke tikti ayur ay Gözünü göğe dikti ve : — Ey rabbim, ben senden başka bir

idim, tanrı tanımadım — dedi —
seniŋde adın men idi
bilmedim
1152 Törüttüŋ igidtiŋ bedüttüŋ Yarattın, yetiştirdin ve beni büyüttün; biliyorum ki, bu senin

meni, fazıl ve keremin ile oldu.
seniŋ fazlıŋ erdi bilirmen
munı
1153 Saŋa tapnur erdi meniŋ bu Ben sana bütün bu varlığım ile tapınıyordum; işte ecel

özüm, geldi, sözümü kesti.
munukı ecel tuttı kesti sözüm
1154 Kutulğu yerim yok yetürdüm Sığınacak yerim yok, artık bir şey bilmiyorum; senin

bilig, rahmetin benim yardımcım olsun.
seniŋ rahmetiŋ tutsu emdi
elig
1155 Otunluk bile kıldım isiz üküş, Küstahlıkla bir çok kötülükler yaptım; ey aziz olan rabbim,

tüzünlük bile sen keçür ay sen beni rahmet ve şefkatin ile af ve mağfiret et.
küsüş
1156 Yavalıkta keçti tiriglik isiz, Hayatım, yazık ki, beyhude geçti; vaktimi ve beylik

süre ıdtım üd kün bu beglik zamanımı, yazık ki, boşuna harcadım.
isiz
1157 Sözin kesti ança sakındı Sözünü kesti ve bir müddet durup, düşündü; fakat oğlunu

turup, görünce, tekrar gözünü yaş bürüdü.
akıttı közün yaş kör oğlın
körüp
XXI Aytoldı Oğlı Öğdülmişke AyToldı'nın Oğlu Öğdülmiş'e Nasihat Verdiğini Söyler

Pend Bermişin Ayur
1158 Bir ök oğlı erdi bu ay toldınıŋ, Bu AyToldı'nın bir tek oğlu vardı bu çocuğun yaşı henüz

kiçig erdi yaşı uş ol oğlınıŋ küçük idi.
1159 Atı erdi ögdülmiş aslı arığ, Adı Ögdilmiş idi; soyu temiz, yüzü güzel ve huyu iyi idi.

yüzi körklüg erdi me kılkı arığ
1160 Okıdı bu oğlın öziŋe yakın, Oğlunu yanına çağırdı; tutup kucakladı ve gözünden sel

tutup kuçtı közde akıttı akın gibi yaş akıttı.
1161 Ayur emdi oğlum barırmen işte, oğlum—dedi—şimdi ben gidiyorum; bak, evimbarkım,

munu, malımmülküm sana kalıyor.
saŋa kaldı ornum barı neŋ
unu
1162 Sen erdiŋ maŋa köz yarukı Sen benim gözümün nuru idin, şimdi senden ayrılıyorum,

tükel, sen sağ ve esen kal.
barırmen seniŋdin esen
edgü kal
1163 Yeme yakşı aymış bu türk Bir türk veziri de çok güzel söylemiş:— Oğulkız, hakikatte,

buyrukı, gören gözün nurudur — demiştir.
körür köz yarukı oğul kız okı
1164 Oğul kız sakınçı bu tüpsüz Oğulkız derdi dipsiz bir denizdir; oğulkız al yanağı

teŋiz, soldurur.
oğul kız sarığ kıldı kızğu
meŋiz
1165 Kimiŋ boldı erse oğul kız kisi, Bir kimsenin karısı ve oğlukızı varsa, o adam nasıl rahat

negü teg kelir ol kişiniŋ usı uyuyabilir.
1166 Oğul kızda ötrü ata yer etin, Oğulkızdan dolayı baba dâima eziyet çeker; fakat oğulkız

oğul kız atamaz atası atın babasının adını dahi anmaz.
1167 Bu ay toldı aydı eşit ay oğul, AyToldı dedi :— Ey oğul, sözümü unutma, bunu can

sözümni unıtma maŋa tut kulağı ile dinle.
köŋül
1168 Meni kör ata erdim emdi Dikkat et, ben senin baban idim, adım AyToldı idi; şimdi

saŋa, hâlime bak.
atım erdi ay toldı bak kör
maŋa
1169 Tirigliki toldı bu ay toldınıŋ, AyToldı'nın artık hayatı doldu; bak, şimdi nedametle

ökünçün ulır kör asığ yok inliyor, fakat bunun faydası yoktur.
anıŋ
1170 Süçig bu tiriglik açığ bu Bu hayat tatlı idi, ölüm acıdır; ölüm yakaladı, bundan kaçış

ölüm, yolu nerede.
anundı kanı emdi kaçğu
yolum
1171 Avındım bu dünyâka köŋlüm Bu dünyaya gönülümü vererek, avundum; bak, o benden

berip, usandı, bana vefa göstermedi.
vefâ kılmadı kör meniŋdin
irip
1172 Meni ardı dünyâ okıdı seve, Dünya beni aldattı; severek, yanına çağırdı; ona gönül

köŋül berdim erse irikti ive verdim, fakat benden çabuk bıktı.
1173 Cefâ kıldı dünyâ karıdı bu Dünya cefa etti, bu saadet ihtiyarladı; bu söze inan, seni de

kut, aldatmasın,
seni armasunı munu sözke
büt
1174 Kereklig işim barça yerde Bütün lüzumlu işleri olduğu yerde bıraktım; nefse uyarak,

kodup, lüzumsuz işler ile uğraştım.
kereksizni kıldım havâka
udup
1175 Tüpi yel keçer teg tiriglik Hayat, bir kasırga gibi, geçti, gitti; şimdi hâlime acıyarak,

keçip, boş yere inliyorum.
asığsız ulırmen özümke
açıp
1176 Orunçun ya mâlın itilmez Rüşvet veya mal ile işim düzeltilemez, bugün elimden

işim, tutacak kimsem yoktur.
elig tuttaçı yok bu kün bir
kişim
1177 Negü ter eşitgil odulmış kişi, Gaflet uykusundan uyanmış ve ölümün ne olduğunu iyice

ölümüg ukup yetrü bilmiş kişi anlamış olan insan ne der, dinle.
1178 Bügü bilgi kitti ölümüg körüp, Ölümü görünce, hakimin bilgisi gitti, akr Ilının aklı kayboldu

ukuşluğ ögi yitti ögsüz bolup ve akılsız kaldı.
1179 Ne yavlak neŋ ol bu ölüm Bu ölüm pençesi ne kötü bir şeydir; onun insana çarpması

tarmakı, ne kadar fena oluyor.
ne yavlak erür bu kişig
urmakı
1180 İtiglig sarâyığ buzuğlı ölüm, Süslü ve mâmur sarayları viraneye çeviren ölümdür; bütün

kamuğ yumğılarığ saçığlı cemiyetleri darmadağın eden ölümdür.
ölüm
1181 Muŋar meŋzetü aydı şir Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; ey anlayan insan, sen

ayğuçı, bunu oku.
okığıl munı sen ayâ bilgüçi
1182 Negü bar ajunda aŋar Dünyada ne var ki, ona karşı bir tedbir bulunmasın; ne

hilesiz, tedbir var ki, ona karşı bir çâre bulunmasın.
negü hile bar kim aŋar
çâresiz
1183 Kamuğ neŋke hile itig çâre Her şey için bir tedbir, usûl ve çâre vardır; fakat ölüme

bar, karşı yoktur, ölüm çaresizdir.
meger bu ölümke ölüm
hilesiz
Öğdülmiş suali Aytoldıka ÖĞDÜLMİŞ'İN AYTOLDI'YA SUÂLİ
1184 Eşitti oğul kör atası sözin, Oğlu babasının sözünü dinledikten sonra, yüzünü ona

til açtı ataka evürdi yüzin doğru çevirerek, söze başladı.
1185 Ayur ay atam bir sözüm bar Ey baba — dedi—sana bir suâlim var; onu sorayım, sen

saŋa, cevâbını bana ver.
anı aytayın men ayu ber
maŋa
1186 Bu dünyâ içinde tirildiŋ üküş, Bu dünyada çok yaşadın, bir çok bilgi edindin; fazilet ve

bilig bildiŋ erdem okıdıŋ ukuş meziyetler elde ettin.
1187 Ayıttuŋ eşittiŋ yeme ögrenü, Sordun, öğrendin; her şeyi görüp anlayarak, tecrübe

sınayu tirildiŋ kamuğnı körü ederek yaşadın.
1188 Negü erse barmu ölümke Ölüme karşı her hangi bir çâre var mı? eğer varsa, ey zeki

itig, âlim, ölüme karşı o çâreye baş vur.
anı utru tutğıl ay bılge tetig
1189 Eger hile çâre yok erse adın, Eğer başka bir tedbir ve çâre yoksa, bütün malını ve

kamuğ neŋ hazine ülegil hazîneni, hepsini dağıt.
barın
1190 Hazine bu neŋ bola başka Hazîne ve mal baş için fidye olabiliyorsa, sen sağ ol, altın

yuluş, gümüş tekrar yerine gelir.
esen bol yana bolğa altun
kümüş
1191 Negü ter eşitgil közi tok kişi, Gözü tok, başkaları üzerinde tuzekmek hakkı olan,

tuz etmek idisi akı er başı cömertlerin namlısı ne der, dinle.
1192 Üle neŋ kişike yitür hem içür, Malını insanlara dağıt, yedir ve içir; mal seni kullanacağına,

seni neŋ keçürgey sen anı sen onu kullan.
keçür
1193 Esenlik kerek erke neŋ İnsana esenlik gerek, mal eksik olmaz; kuş için hayat

eksümez, gerek, yem eksik olmaz.
tiriglik kerek kuşka meŋ
eksümez
1194 Tirig bolsa yalŋuk tileki anuk, insan hayatta oldukça, dileğini elde edebilir; başı, vücûdu

et öz baş esen bolsa ârzû sağ oldukça, her isteğine kavuşabilir.
yağuk
Aytoldı cevabı Öğdülmişke AYTOLDI'NIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
1195 Yanut berdi ay toldı aydı AyToldı cevap verdi:— Ey oğul, sözümü dinle bu işten vaz

oğul, geç.
eşitgil sözümni bu iştin tüŋül
1196 Ölümke asığ kılmaz altun Ölüme karşı altıngümüş fayda etmez; ölüme bilgi ve akıl

kümüş, da mâni olamaz.
ölümüg tıdumaz bilig ya ukuş
1197 Ölümüg tıdar erse dünyâ Ölümü dünya malı önleyebilse idi, beylerin beyi ölmez idi.

neŋi,
yulup ölmegey erdi begler
begi
1198 Hakimlerke hikmet asığ Hakimlere hikmetleri fayda etmedi; bilginlere bilgileri

kılmadı, yardım etmedi.
bügülerke bilgi elig tutmadı
1199 Ölümke asığ kıldı erse ot Ölüme karşı ilâç ve deva fayda etse idi, tabipler ebediyen

em, hayatta kalırlardı.
otaçı turu kalğay erdi ulam
1200 Ölüm yüz kılur erdi erse Ölüm karşısındakilere göre muamele etse idi, mübarek

körüp, peygamberler ölmemiş olurlardı.
ağır savcılar kalay erdi turup
1201 Toğuğlı tirigler ölümke sanı, Doğan her canlıyı ölecek bil; ölmek için doğanlardan diri

ölümke toğuğlı tirig kim kanı kalan hani, kim var.
1202 Tüşün ol bu dünyâ keligli Bu dünya bir konak yeridir, gelen geçer; o her şeyi yiyen

keçer, büyük bir ejderha gibi, yedikçe acıkır.
yegen yel büke teg yer erken
açar
Öğdülmiş cevabı Aytoldıka ÖĞDÜLMİŞ'İN AYTOLDI'YA CEVABI
1203 Eşitti kör ögdülmiş aydı ata, Öğdülmiş dinledi ve : — Ey baba — dedi — ölümün dâima

idi ked ukulmış ölümüg yete seni takip ettiğini iyice bildiğin hâlde,
1204 Negülük usandıŋ tiriglik ıdıp, Niçin ona göre hareket etmedin ve neden şimdi inleyerek,

negüke ilenür sen emdi ulıp onu çekiştiriyorsun ?
1205 Nelük tirdiŋ erdi bu kalğu Geride kalması mukadder olan malı niçin topladın;

neŋiŋ, ihtiyacından artan malı niçin başkalarına dağıtmadın?
negüke ülemediŋ artğu neŋiŋ
1206 Tirilse osal bolsa yalŋuk însan gaflet içinde yaşarsa, peşıman olması ve kendisini

özün, suçlu bulması lâzımdır.
ökünsü öziŋe ilensü sözün
1207 Bu kün öknüp asğı negü ay Ey baba, bugün peşiman olmanın ve inleyerek, başını

ata, yerdenyere vurmanın ne faydası var?
başın yerke çalsa ulıp miŋ
kata
1208 Bu ay toldı aydı ay oğlum AyToldı dedi : — Ey oğlum, dinle; bana bak, sen gafil

eşit, davranma, âhiret işini yoluna koy.
meni kör usanma yarınlık iş
et
1209 Osallık meni alktı öknür Gaflet beni mahvetti, ben peşimanım; sen uyanık dur, gafil

özüm, olma, ey güzel yüzlüm!
odunğıl osal bolma körklüg
yüzüm
1210 Toğuğlı neçe tuğdı ölgü Ne kadar doğan varsa, ölmek için doğmuştur; ne kadar

üçün, dirense de, sonunda zorla götürürler.
neçe barmasa eltür âhır
küçün
1211 Ölügli kişi barça üdke tutuğ, Ölecek insanların hepsi zamana rehindir; vakti gelince,

yetilse üdi kör maŋıtmaz bak, bir adım bile atamaz.
butuğ
1212 Muŋar meŋzetü aydı şâir tili, Şâirin buna benzer bir sözü vardır; eğer anlaşılırsa,

tükel sözturur bu ukulsa kalı mükemmel bir sözdür.
1213 Kamuğ neŋke vakt ol küni Her şeyin bir vakti vardır, günü bellidir; nefes alıpvermenin

belgülüg, sayısı bellidir.
nefes tın tokırka sanı
belgülüg
1214 Yıl ay kün keçer teg tiriglik Yıl, ay ve gün nasıl geçiyorsa, hayat da öyle geçer; geçip

keçer, giden günler seni de muhakkak alıpgötürecektir.
keçer kün keçürgey seni
belgülüg
1215 Yana aydı ay toldı kör ay AyToldı sözüne devam etti ve: — Ey oğul — dedi — ben

oğul, ne hâlde gidiyorum, beni gör ve uyan.
ne hâlin barırmen meni kör
odul
1216 Sen ök sen sakınçım barır Tek düşüncem sensin, bu endişe ile gidiyorum; sen bugün

men muŋun, küçük yaşta, bensiz kalıyorsun.
kiçiglikte minsiz kalır sen bu
kün
1217 Negü teg bolur sen meniŋde Benden sonra ne olacaksın; benim bundan başka bir

kedin, düşüncem yoktur.
meniŋ yok sakınçım
munıŋda adın
1218 Ata emgeki bolsa oğlı öze, Baba oğlunun yetişmesi için emek sarfederse, oğlu o

ol oğlı bilir ötrü kılk yaŋ tüze terbiye altında, iyi olarak yetişebilir.
1219 Kısa tutsa oğlın kör edgü Baba çocuğunu sıkı bir terbiye altında yetiştirirse, annesi

bolur, ve babası bundan dolayı saadet duyar.
atası anası yaruğu bolur
1220 Kalı kıstaçı bolmasa ol oğul, Eğer onu sıkı bir terbiye altında yetiştirecek biri

yava boldı sen ol oğuldın bulunmazsa, o çocuk heder olur; sen artık ondan ümidini
tüŋül kes.
1221 Oğulluk ata bolsa bilge tetig, Çocuk babası âlim ve zeki ise, oğluna dâima sıkı bir

kısa tutğu tutçı emi bu itig terbiye vermelidir; bunun usûlü, çâresi budur.
1222 Negü ter eşitgil oğulluğ kişi, Tecrübeli, yaşını başını almış ve çocuk sahibi insan ne der,

başında keçürmiş yetilmiş dinle.
yaşı
1223 Kimiŋ oğlağu bolsa oğlı kızı, Kimin çocukları nâz içinde yetiştirilirse, o kimseye ağlamak

aŋar yığlağu boldı muŋluğ düşer; keder ona mukadderdir.
özi
1224 Kiçigde ata ıdsa oğlın yava, Baba çocuğunu küçüklüğünde başıboş bırakırsa, kabahat

oğuldın yazuk yok atadın ve suç çocukta değil, babadadır.
cefâ
1225 Oğul kız isiz bolsa kılkı yaŋı, Çocukların tavrı, hareketi kötü ise, o kötülüğü baba

ol isiz ata kıldı ıdtı oŋı yapmıştır; çocuğu iyi olmaktan mahrum eden odur.
1226 Kısa tutsa oğlın ata ögretü, Baba çocuğunu sıkı bir terbiye altına alıp, ona her şeyi

uluğ bolsa sevnür oğul kız öğretirse, çocuğu yetişipbüyüyünce, sevinir.
yetü
1227 Oğuluğ kısa tut ata bolğuçı, Ey baba olan, çocuğunu sıkı terbiye et; arkadan gelenler

saŋa külmesüni kedin sana gülmesinler.
kelgüçi
1228 Oğul kızka ögretgü erdem Çocuklara fazîlet ve bilgi öğretmeli ki, onlar iyi ve güzel

bilig, yetişsinler.
bu erdem bile bolsu kılkı silig
Öğdülmiş cevabı Aytoldıka ÖĞDÜLMİŞ'İN AYTOLDI'YA CEVABI
1229 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve : — Ey baba, senin kaygım ile

ata, yanıp tutuşuyorum — dedi —
seniŋ kadğuŋı yep küyer
men tüte
1230 Seniŋde kedin men tirig Ne olurdu, senden sonra yaşamasa idim ve senin bu

turmayın, ıstıraplarına şahit olmasa idim.
seniŋ kadğularıŋ közün
körmeyin
1231 Seniŋ cânıŋı bir bağırsak idi, Bir de merhametli rabbim, senin yerine, benim canımı alsa

maŋa bersü kadğun meni idi de, bana bu acıyı göstermese idi.
kodmadı
1232 Kalı bermez erse yetilse Eğer senin yerine benim canımı almaz ve ecel sana

ecel, gelirse, demek bu ecel ezelden mukaddermiş.
bitilmiş bolur bu ecelke ezel
1233 Nerek kadğurar sen nerek bu Niçin kederleniyorsun, bu ağlama niçin; gelen Tanrı

sığıt, emridir, ağlamağı bırak.
bayat hükmi keldi sığıtnı ağıt
1234 Kalı dünyâ devlet kalırı üçün, Eğer dünya ve devlet arkada kaldığı için ağlıyorsan,

sığıt kılsa kılma bu bolmaz ağlama; zorla bunun önüne geçilmez.
küçün
1235 Kalı bu tü nimet kalırka Eğer sen bu çeşitli mimetler arkada kadığı için ağlıyorsan,

yeme, bırak; bunlar da ağlamağa değmez.
özüŋ yığlar erse yorı yığlama
1236 Telim dünyâ yegli seniŋde Senden önce dünyanın zevkini tadan çok kimse, ahvah

oza, ederek, onu bırakıp gitti.
kodup bardı barça bu ınçık
öze
1237 Bilir erdiŋ emdi cefâçı ajun, Sen şimdi bu zâlim dünyanın sana cefa edeceğini

cefâ kılğusın sen usandıŋ biliyordun, kendin gafil davrandın.
özün
1238 Kamuğ dünyâ bolsa biregüke Bir insan bütün dünyaya tamamen sahip olsa bile, sonunda

tüz, dünya kalır; onun kısmetine ancak iki bez düşer.
kalır dünyâ ülgi tegir iki böz
1239 Tiriglik üçün öknür erse Eğer sen geçirdiğin hayat için peşiman oluyorsan, haklısın;

özüŋ, durmadan ağla, göz yaşın kurumasın.
ökün tutçı yığla kurıtma
közüŋ
1240 Yana yaŋu ermez keçürmiş Fakat geçirdiğin günler bir daha geri gelmez; ne yaptınsa

künüŋ, yaptın, artık karanlık âlemi seni bekliyor.
negü kıldıŋ erse anundı
tünüŋ
1241 Maŋa erse emdi bu kadğu Bu kaygı ve endişe benim için ise, hiç endişe etme; bilâkis,

sakınç, müsterih ol.
sakınç kılma kılğıl sen emdi
sevinç
1242 Törütülmiş erdiŋ törügli ölür, Sen yaratılmış idin, her yaratılan ölür; yaratılan ölür, ama

törügli ölür ol törütgen kalur yaratan kalır.
1243 Atam erdiŋ artuk bağırsak Sen benim için çok merhametli ve cömert bir baba idin;

akı, fakat yaratan senden daha merhametlidir.
seniŋde bağırsak törütgen
takı
1244 Seni ol törütti saŋa berdi kut, Seni o yarattı, o sana saadet verdi; bana da

maŋa bermegeymü munu vermeyecekmi; buna iman et.
sözke büt
1245 Uçuzka ağırlık anıŋdın tegir, Değersize değer ondan gelir; küçük büyüklüğü onun ihsanı

kiçigke uluğluk ol ıdsa kelir ile bulur.
1246 Muŋar meŋzeyür körse öglüg Dikkat edersen, akıllı insanın buna uygun bir sözü vardır;

sözi, akıllı insanın sözü akılsız için gözdür.
bu öglüg sözi ol kör ögsüz
közi
1247 Aziz ol aziz kim azizlarka iz, Gerçek aziz o azizdir ki,.azizlere izzet ondan gelir; izzet ve

anıŋdın tegir iz aziz emdi kız aziz şimdi nâdirdir.
1248 Uçuzka ağır ol kiçigke uluğ, Değersize kıymet, küçüğe büyüklük, büyüğe yükseklik ve

yavuzka yöleki bedükke ediz ikbâl veren odur; kötüler ona sığınırlar.
1249 Eşitti kör ay toldı oğlı sözin, AyToldı oğlunun sözlerini dinledi; elini kaldırdı, gözünü

kötürdi elig kökke tikti közin göğe dikti.
1250 Bayatka şükür kıldı artuk Oğluna akıl verdiği için, Tanrıya çokçok şükür etti.

üküş,
bayat bermişiŋe oğulka ukuş
1251 Ayur oğluma boldı köŋlüm AyToldı dedi: —Ey oğlum, şimdi içim rahat etti; Tanrının

bütün, fazlı ve keremi ile, saadet içinde yaşa.
bayat fazlı birle tirilgil kutun
1252 Çın aymış ukuşluğ körü bar Akıllı bir insan, dikkat edersen, şu sözü çok doğru

bu söz, söylemiş; onun mânasını bil ve iyice dikkat et.
anıŋ manisi bil yiti kıl bu köz
1253 Bayat kimke berse ukuş ög Tanrı kime akıl, anlayış ve bilgi verirse, o bütün arzularına

bilig, nail olur.
kamuğ ârzûlarka yetildi elig
1254 Kimiŋ kılkı edgü kılınçı oŋay, Kimin tavrı iyi ve hareketi uslubaşlı olursa, o bütün

tilek buldı barça yaruttı kün dileklerine kavuşur, güneşi ve ayı parlak olur.
ay
1255 Kamuğ edgüke mün bu edgü Bu iyi davranış bütün iyilikler için bir sermâyedir; hareketi

kılınç, iyi olursa, insan bin türlü sevince kavuşur.
kılınç edgü bolsa bolur miŋ
sevinç
1256 Bu ay toldı elgin kötürdi AyToldı tekrar elini kaldırdı, Tanrıya çok hamd ve sena

yana, etti.
bayatığ üküş ögdi kıldı senâ
1257 Ayur ay idim sen törüttüŋ Ey rabbim, sen her şeyi yarattın; sayısız mahlûkların

tözüg, rızkını ihsan edersin — dedi —
yemi birle igdür sen sansız
özüŋ
1258 Törüttüŋ meni sen kötürdüŋ Beni yarattın ve saadet içinde yükselttin; ben senin

kutun, kusurlu, günahkâr ve âsî bir kulunum.
yazukluğ kuluŋ men
tapuğsuz otun
1259 İdi edgü tuttuŋ bu üdke tegi, Bu zamana kadar sen bana çok lütuf ve ihsanda bulundun;

kamuğ ârzû berdiŋ bu dünyâ bütün arzularımı yerine getirdin, dünyanın en iyi nimetlerini
yegi bana verdin.
1260 Tüzü ârzû nimet tükel men Bütün arzu ve nimetlere tamamen nâil oldum; ey iyi

yedim, rabbim, sen beni her bakımdan sevindirdin.
sevinçlig men sendin ay
edgü idim
1261 Maŋa tegdi hükmüŋ barur Hükmün bugün bana ulaştı, işte gidiyorum; bir tek oğlum

men munu, vardı, onu da şimdi bırakıyorum.
bir ök oğlum erdi kodurmen
unu
1262 Ata erdim emdi ölür bu ata, Baba idim, şimdi bu baba ölüyor; ey rabbim, sen dirisin,

idim sen tirig sen aŋar bir kut ona saadet ver.
a
1263 Erejke yakın tut yırak tut Onu refaha yakın ve belâdan uzak tut; her iki dünyada

belâ, onun yardımcısı ol.
ikigün ajunda munı sen yul a
1264 İsizdin küdezgil ula edgüke, Kötülükten koru, iyiliğe ulaştır; onu yiyecek ve giyeceğe

muŋadturmağıl sen yegü muhtaç etme.
kedgüke
1265 Köŋüldin berü kıldı edgü Gönülden gelen iyi dualar etti; ey iyi duâ, sen bütün

duâ, belâları defet.
ay edgü duâ sen belânı yığa
1266 Negü ter eşitgil sakınuk kişi, Dinle, takva sahibi ne der; takva sahibi olan kimse

sakınuk kişi ol kişiler başı insanların başıdır.
1267 Bayat kimke kılsa inâyet Tanrı kime inayet ve yardım ederse, o kimse her iki

basut, dünyada mes'ûd olur.
ikigü ajunda bu er buldı kut
1268 Kayu kulka bolsa bayattın Tanrı hangi kula muzaheret ederse, o her iki dünyada

yölek, dileğine kavuşur.
bu buldı ikigün ajunda tilek
1269 Bayat fazlı bolsa kim erse Tanrının fazlı kimin üzerine olursa, o bütün arzu ve

öze, nimetlere erişir.
kamuğ ârzû nimetke tegdi
tüze
1270 Muŋar meŋzetü aydı öglüg Akıllı insan buna uygun bir söz söylemiştir; kim akıllı

kişi, insanın sözünü tutarsa, işi iyi gider.
kim öglüg sözi tutsa itlür işi
1271 Küdezildi kimni küdezse idi, Tanrı kimi gözetirse, o gözetilir, dileğini bulur ve nimetin

tilek buldı nimet talusın yedi iyisine nâil olur.
1272 Kayu kul bayatka ınansa Hangi kul Tanrıya inanırsa, kendisine belâ ve kaygı

turup, kapılarını kapamış olur.
belâ kadğu kapğın öziŋe tudı
1273 Yana aydı ay toldı uk ay AyToldı devam etti ve:— Ey oğul, anla— dedi— ölümü

oğul, unutma, onu dâima düşün ve uyanık bulun.
ölümüg unıtma öyü tur odul
1274 İnanma tiriglikke yil teg Hayata inanma, yel gibi geçer; gafil olma, bu dünyadan

keçer, çabuk göçersin.
usanma bu dünyâdın öz terk
köçer
1275 Bayatka tutuzdum seni men Ben seni tamamiyle Tanrıya emânet ettim; o dilerse,

katığ, gözetir ve nimetini tattırır.
tilese küdezgey yitürgey tatığ
1276 Munu adrılurmen seniŋdin Bu düşünceler içinde peşimanlıkla ağlayıpsızlayarak, işte

bu kün, bugün senden ayrılıyorum.
ökünçün sığıt birle yığlap
ögün
1277 Meniŋde kedin sen negü Benden sonra ne yapacağını sana anlatabildiğim kadar

kılğuŋı, söyleyeyim, dinle.
ayayın eşitgil ukulmış teŋi
XXII Aytoldı Oğlı Öğdülmişke AyToldı'nın Oğlu Öğdülmiş'e Öğüt Verdiğini Söyler

Ötlemişin Ayur
1278 Köŋül til köni tut bayatka Gönlünü ve dilini doğru tut, Tanrı'ya kulluk et; gafil olma,

tapın, yarınki işini şimdiden düzene koy.
usanma yarınlık işiŋni itin
1279 Kamuğ edgü isiz bayat Her türlü iyiliği ve kötülüğü Tanrı hükmü bil; Tanrıya inan

hükmi bil, ve ona kulluk et.
bayatka ınanğıl anıŋ tapğı kıl
1280 Negü kim kerekiŋ anıŋdın Neye ihtiyacın varsa, ondan dile; bil ki sana yardım edecek

tile, ondan başka bir kuvvet yoktur.
anıŋda adın yok saŋa küç
bile
1281 Ağır tut negü erse yarlığların, Onun bütün emirlerine itaat et, Tanrı seni bugün de yarın

ağır kılğa teŋri bu kün hem da aziz eder.
yarın
1282 Yorıkıŋ köni tut yaŋılma Tavır ve hareketin doğru olsun, doğru yoldan sapma, alçak

özüŋ, gönüllü ol, tevazu ile söz söyle, büyük söz söyleme.
köŋül til kiçig tut bedütme
sözüg
1283 Tirildim bir ança barırmen Ben bu dünyada bir müddet yaşadım, şimdi gidiyorum;

sakın, düşün, iyice bak, dünya bana ne yaptı, gör.
negü kıldı dünyâ maŋa kör
bakın
1284 Özüŋ otka atma bu dünyâ Bu dünya için kendini ateşe atma; başkasının malını alma,

üçün, kimseye zulüm etme.
kişi neŋin alma küçeme
küçün
1285 Tire bildi bu öz yeyü bilmedi, Ben toplamasını bildim, fakat yemesini bilemedim; günüm

künüm keçti öknüp asığ geçti, son peşimanlık da fayda etmedi.
kılmadı
1286 Saŋa kaldı mâlım maŋa boldı Malım sana kaldı, bana ancak yük oldu; huzur içinde

yük, yemekte devam et, gülegüle kullan.
erej birle yep yat sevinç birle
bök /şük/
1287 Tuta bilse tap bu tirilmiş Bu toplanmış olan mal, tutmasını bilirsen, sana kâfidir; her

neŋiŋ, iki dünyada yüzünü güldürür.
ikigün ajunda kızartğay eŋiŋ
1288 Tuta bilmese sen adın Tutmasını bilmezsen, bir bu kadar mal daha olsa, sana

munça neŋ, yetmez; görürsün, yüzünü sarartır.
saŋa yetmegey kör sarığ
kılğa eŋ
1289 Köni bol bütünlük bile tut Doğru ol, dürüst hareket et; doğruluk insanı mes'ûd eder.

kılınç,
könilik içindeturur bu sevinç
1290 Negü ter eşit bu köni kılklığ Hareketi doğru olan insan ne der, dinle; doğru insan her iki

er, dünyayı kazanır.
bu iki ajunuğ köni kılklığ yer
1291 Erejlig tilese kişi öz künin, însan gününün .mes'ûd geçmesini isterse, bunun çâresini

könilik içinde tilegü emin doğrulukta aramalıdır.
1292 Özüŋ bay bolayın tese Sen muhakkak zengin olmak istersen, bil ki, asıl zenginler

belgülüg, kısmeti doğrulukta bulmuşlardır.
könilikte buldı bu baylar ülüg
1293 Bedüklük tilese bodunka Büyük ve halka baş olmak istersen, doğru yoldan şaşma.

uluğ,
ödürke açuk tut könilik yoluğ
1294 Oŋay bolsa yalŋuk kılınçı însan uslubaşlı, tavrı ve hareketi doğru olursa, her iki

köni, dünyada güneşi parlar.
ikigün ajunda yaruyur küni
1295 Yana aydı ay toldı oğlum AyToldı devamla:— Oğlum, dinle; cehennem azabına

eşit, karşı iyiliği kendine siper edin — dedi —
özüŋ edgü birle tamudın
köşit
1296 Kamuğ edgülük kıl isizdin Dâima iyilik yap, kötülükten uzak dur; ister oturister kalk,

yıra, bundan sana hep iyilik gelir.
kamuğ edgü kelgey sen
oldur tur a
1297 İsiz işke yakma saŋa kılğa Kötü arkadaşa yaklaşma, sana zarar getirir; kötülük

kor, yılandır, dikkat et, seni sokar.
isizlik yılan ol seni tikge kör
1298 İki yüzlüg erke sözüg İki yüzlü adama sır verme; sözün yayılır, sırrın ortaya çıkar.

sözleme,
yadılğay sözüg sır açılğay
yeme
1299 Eviŋke yağutma uşakçı kişig, Dedikodu yapanları evine yaklaştırma, görüp

bütün ilke yadğay körüp öğrendiklerini bütün halka yayarlar.
bilmişig
1300 Sınamış bütülmiş kişig tut Tecrübe edilmiş ve güvenilir insana iyice yapış; böyle

katığ, insandan sen zevk duyarsın.
saŋa teggey andın tümen
miŋ tatığ
1301 Sözüg barça tıŋla yeme Her sözü dinle, fakat hemen inanma; gönül sırrını açma,

bütme terk, onu sımsıkı sakla.
köŋül sırrı açma katığ kizle
berk
1302 Kişig tepsemegil yeme içme Başkasını kıskanma, çok fazla yiyipiçme; bu iki işi yapan

soŋ, insanın başı derdden kurtulmaz.
bu iki kılınçlığ bulur tutçı muŋ
1303 Tişig boşlağ ıdma yapa tut Kadını başıboş bırakma, kapıyı kapalı tut; insana her türlü

kapuğ, uygunsuzluk kadından gelir.
tişidin tegir erke teŋsiz
kamuğ
1304 Yatığ evke ıdma çıkarma Yabancıyı eve sokma, kadım çıkarma; içlidışlı olmadan

tişig, önce, insanı tecrübe et.
katılmazda aşnu sınağıl kişig
1305 Kılınç edgü tut neŋke İyi hareket et, mal için kaygılanma; iyi hareket edersen,

kadğurmağıl, mal kendiliğinden gelir.
kılınç edgü bolsa kelir neŋ
tegil
1306 Muŋar meŋzer emdi bu sözni Şimdi buna uygun şu sözü dinle; onu dâima aklında tut ve

eşit, ona göre hareket et.
bu söz işke tutğıl özüŋke iş
et
1307 Nerek neŋ kişike kerek edgü İnsana mal neye lâzım, lâzım olan iyi huydur; böyle olan

yaŋ, insan, gerekirse, bütün iyi şeyleri elde eder.
kerek bolsa bulğay kamuğ
edgü neŋ
1308 İsizke negülük kerek neŋ Mal ve servet kötünün ne işine yarar; ne kadar mal elde

tavar, ederseetsin, o fakir ile birdir.
neçe kirse bolğay çığay birle
teŋ
1309 Uvutsuz kişidin yırak tur Hayasız adamdan kaç, uzak dur; haya sahibine benden

teze, binlerce selâm.
meniŋdin miŋ alkış uvutluğ
öze
1310 Kamuğ işte ivme serin öz Hiç bir işte acele etme, sabırlı ol, kendini tut; sabırlı

buka, insanlar arzularına erişirler.
serimlig kişiler tegir ârzûka
1311 Kayu işte bolsa yorık utru tut, Hangi iş olursaolsun, sen onu tatlı dille karşıla; her işte

yorık utru tutsa saŋa örge kut tatlı dil kullanırsan, saadet sana bağlanır.
1312 Tiliŋni küdezgil közüŋni Dilini ve gözünü gözet, boğazına dikkat et; az ye, fakat

küdez, halâl ye.
boğuzuŋ küdezgil halâl yegil
az
1313 Bodun munka bolsa yırak tur Halk serkeşlik ederse, ondan uzak dur; avamın

seçe, kargaşalığına karışma, ondan kaç.
kara bulğakıŋa katılma kaç a
1314 Tiliŋde yorımasu begler sözi, Ey kuzum, iyilikten başka bir maksatla, ancak beylerin

meger edgülükte adın ay kullanabileceği sözleri ağzına alma.
kozı
1315 Kişi yası kolma özüŋ kılma Başkasının zararını isteme, kendin de zarar verme; hep

yas, iyilik yap, kendi hava ve hevesine hâkim ol.
neçe edgülük kıl havâ ârzû
bas
1316 Kayu işke kirse çıkışıŋnı kör, Hangi işe girersen, önce sonunu düşün; sonu

çıkış körmese iş bolur erke düşünülmeyen işler insana zarar getirir.
kor
1317 Kalı kelse övkeŋ katığlan Eğer öfkelenirsen, kendini tut, sabırlı ol; sabırlı insan

serin, sonunda sevince kavuşur.
serimlig kişiniŋ sevinçi yarın
1318 Negü ter eşitgil seriŋen kişi, Sabreden insan ne der, dinle; insan sabrederse, bozulmuş

serinse iter er buzulmış işi olan işler düzelir.
1319 Serinse kişi öz tilekin tapar, İnsan sabrederse, dileğine kavuşur; sabredipbekleyen

serip turdaçı er ürüŋ kuş avcı akkuş tutar.
tutar
1320 Kalı tegse emgek ya kadğu Eğer zahmet, kaygı veya endişeye düşen kimse

sakınç, sabrederse, kaybettiği huzuru tekrar elde eder.
serinse kelir ötrü kayra
sevinç
1321 Apaŋ irse devlet yapulsa Eğer devlet gider ve kapısı kapanırsa, insan sabfetmeli;

kapuğ, onun bütün işleri tekrar yoluna girer.
serinse yana işi itlür kamuğ
1322 Seringil serinmek eren kılkı Sabırlı ol, sabretmek er kişi işidir; insan sabrederse, göğe

ol, bile yol bulur.
serinse bulur er mesel kökke
yol
1323 Ölümüg unıtma anuk tur Ölümü unutma, dâima hazır ol, onu hiç bir zaman

sakın, hatırından çıkarma; kendini unutma, aslını dâima göz
özüŋni unıtma tüp üŋke önünde tut.
bakın
1324 Kalınka katılsa sen bekle Toplantılarda bulunursan, ihtiyatla söz söyle; başkalarının

sözüg, evinde gözüne dikkat et.
kişiler evinde küdezgil közüŋ
1325 Kirişke körü sen çıkış kıl Giderini gelirine göre ayarla; ancak sana yakışacak sözleri

neŋiŋ, sarfet.
sözüg sözlemegil meger öz
teŋiŋ
1326 Tiliŋde çıkarma bu yalğan Ağzından yalan söz çıkarma; yalan söz ile insan kendi

sözüg, itibârını düşürür.
bu yalğan sözün er uçuzlar
özüŋ
1327 Kadaş yak yağukka yakınlık Kardeş ve akrabaya yakınlık göster; güler yüzle büyüğün

ula, ve küçüğün gönlünü al.
uluğka kiçigke sevüg bol küle
1328 Tuz etmekni keŋ tut kişike Tuzu, ekmeği bol tut, başkalarına ikram et; bir kimsenin

yetür, aybını görürsen, açma, üstünü ört.
kişi aybı körse sen açma
yetür
1329 Tapuğka erig bol bayatka İbâdette gayretli ol, Tanrıya kulluk et; günahtan uzak dur,

tapın, kendini koru.
yazuktın yırak tur özüŋni
sakın
1330 Bolu berse devlet Saadete kavuşursan, kibirlenme; kötülük etme, elinden

küvezlenmegil, geldiği kadar iyilik yap.
usa edgülük kıl isiz kılmağıl
1331 Avınma bu dünyâka erter Bu dünya ile oyalanma, geçer, gider; bu devlete inanma,

barır, çabuk ihtiyarlar.
ınanma bu devletka terkin
karır
1332 Tayanma tiriglikke tüş teg Hayata bel bağlama, rüya gibi geçer; boş saadete

keçer, güvenme, kuş gibi uçar.
küvenme kıvı kutka kuş teg
uçar
1333 Tiriglik yava kılma edgü kılın, Hayatı boşuna geçirme, iyilik yap; geçipgidenlerden ibret

keçer kün içinde kerekiŋ alın al.
1334 Bor içme fesâdka katılma Şarap içme, fesada karışma, uzak dur; zina yapma, fisk ve

yıra, fücur ile kara yüzlü olma.
zinâ kılma fâsık atanma kara
1335 Bu iki kılıktın ıduk kut kaçar, Bu iki hareketten mübarek saadet kaçar, bunlar insana

ol erke çığaylık yolını açar fakirlik yolunu açar.
1336 Negü ter eşitgil sınamış kişi, Tecrübeli kimse ne der, dinle; tecrübeli insanlar işin aslını

sınamış kişiler bilir iş başı bilirler.
1337 Bor içme zinâka katılma Şarap içme, zina etme, kendini koru; ikisi de insana

hader, yoksulluk elbisesini giydirir.
bu iki çığaylık tonını keder
1338 Bu bordın kopar miŋ yazukka içki insanın bin türlü günâha teşvik eder; saadet zinadan

yürek, kaçar ve zânînin yüzüne tükürür.
zinâdın kaçar kut yüzüŋke
sudar
1339 Sözin kesti ay toldı aydı oğul, AyToldı şöyle diyerek, sözünü kesti:— Oğlum, unutma,

unıtma saŋa söz kereki bu ol sana lâzım olan sözler bunlardır.
1340 Tükel sözledim men muŋa Her şeyi söyledim; buna inanır ve sözümü tutarsan, dâima

bütse sen, mes'ûd olursun.
sevinç eksümegey sözüm
tutsa sen
1341 Saŋa sözledim söz kumaru Sana söylediğim sözün adı vasiyettir;'bu sözleri unutma,

atı, gönlüne yaz.
unıtma bu sözler köŋülke biti
XXIII Aytoldı Küntoğdı İligke AyToldı'nın Hükümdar KünToğdı'ya VaslyetNâme

Kumaru Bitig Bitimlişin Yazdığını Söyler
Ayur
1342 Bitigü bile koldı kâğıd tetig, Bu zeki insan kağıtkalem istedi; Tanrı adı ile başlayarak,

bayat atı birle bitidi bitig bir yazı yazdı.
1343 Bayat atı birle sözüg başladı, Sözüne Tanrı adı ile başladı:—Yaratan, yetiştiren ve

törütgen igidgen keçürgen idi göçüren Tanrı — dedi —
1344 Törütti tümen miŋ bu sansız Bu yüz binlerce, sayısız mahlûku o yarattı; hepsine rızık

tirig, verir ve hiç birini aç bırakmaz.
tirilgü berür kodmaz açın
birig
1345 Yorıtur kamuğka tilemiş tilek, O her şeye ve her kese hükmünü geçirir; hiç bir desteğe ve

kerek bolmaz anda kör arka yardımcıya muhtaç değildir.
yölek
1346 Tilese törütür bolur kolmışı, Dilerse, yaratır ve her istediği olur; yaptıkları hep onun

tilep boldı barça anıŋ kılmışı isteği ile vücûda gelmiştir.
1347 Ölümke törütti bu sansız Bu sayısız mahlûkları ölüm için yarattı; diri olan her şey

konum, ölecektir; yalnız kendisi için ölüm yoktur.
tirig barça ölgü aŋar yok
ölüm
1348 Sevüg savçıkamiŋ meniŋdin Tanrı benden sevgili Peygambere, devamlı olarak, binlerce

selâm, selâm eriştirsin.
tegürsün bayatım kesüksüz
ulam
1349 Tüzü eşleriŋe yeme ök adın, Diğer bütün ashabına da rabbim sonsuz selâmlarımı

tegürsün selâmım idim ulaştırsın.
kesmedin
1350 Uzun keç yaşağıl ay elig kutı, Ey devletli hükümdar, çok uzun yaşa; bu saltanat ile çok

üküş el aşağıl bu beglik atı illere hüküm et.
1351 Atım erdi ay toldı kılkım tolu, Adım AyToldı, tavır ve hareketim dolun ay şeklinde idi; bu

erildi toluluk tüker öz ölü dolunluk eksildi, varlığım ölümle bitiyor.
1352 Ölüm tutğakı keldi tuttı katığ, ölüm meleği geldi ve beni sımsıkı bağladı; kurtulacak

kutulğu yerim yok kiterdi tatığ yerim yok, hayatın tadı kalmadı.
1353 Meni edgü tuttuŋ açındıŋ Bana iyilik ettin ve çok ihsanda bulundun; ben ise, sana

üküş, karşı vazifemi ifâ edemeden gidiyorum.
saŋa tapnumadın barır bu öz
uş
1354 Bu edgü yanutı kumaru bitig, Bu iyiliğin karşılığı olarak, ey zeki insan, şimdi sana

bitip kodtum emdi saŋa ay vasiyetname yazıp bırakıyorum.
tetig
1355 Bu dünyâ işiŋe iş erdim bile, Senin bu dünya işlerinde ben sana arkadaş idim; işlerini

işiŋni yorıttım könilik bile doğrulukla yerine getirmeğe çalıştım.
1356 Munu emdi artuk işte şimdi, büyük bir bağlılıkla, sana vasiyetim olan

bağırsaklıkın, öğütlerimi yazıp bıraktım, oku.
bitip kodtum öt sav kumaru
okın
1357 Negü ter eşitgil bağırsak kişi, içten bağlı olan samimî insan ne der, dinle; insanlığın başı

bağırsaklık ol kör kişilik başı bu samimiyettir.
1358 Bağırsak kişiniŋ sözi tut savı, Samimî insanın sözünü ve öğüdünü tut; bu söz ve öğüt

bu söz sav saŋa bolğa devlet sana bir devlet ağı olsun.
avı
1359 Bağırsak kişi ol kişide çını, insanların hakikîsi sadakatli insandır; sadakatli insanın

bağırsak sözi tut bedütgey sözünü tut, o seni büyütür.
seni
1360 Ay ilig munu men bağırsak Ey hükümdar, işte ben sana sadâkatle bağlı insanım;

saŋa, sözüme göre hareket et, ey merd insan.
sözüm işke tutğıl ay ersig
toŋa
1361 Ölüm utru keldi ökündi özüm, Ölüm karşıma çıktı, ben peşiman oldum; fakat bu sözlerim

asığ kılmadı bu ökünçüm ve peşimanlığım bir fayda vermedi.
sözüm
1362 Kerek boldı emdi bu kılmış Şimdi bana edâ edilmiş ibâdetler lâzım oldu; yapılmış

tapuğ, kötülüklerin hepsi ancak peşimanlık getirir.
ökünç boldı kılmış isizlik
kamuğ
1363 Yatu kaldı termiş bu altun Toplanmış olan altıngümüşüm olduğu'gibi kaldı; onlardan

kümüş, benim hisseme ancak hesap vermek düştü.
maŋa tegdi sakış anıŋdın
ülüş
1364 Ulırmen ökünüp asığ yok Peşimanlık içinde feryâd ediyorum, fakat peşimanlık fayda

ökünç, vermiyor; rabbin rahmetinden başka bir ümidim kalmadı.
idim rahmetinde adın yok
umunç
1365 Bu kün men barırmen munu İşte bugün ben, elimde olmadan, ölüp gidiyorum; yarın sen

erksizin, de, şüphesiz, arkamdan geleceksin.
yarın sen kelir sen udu
şeksizin
1366 Ölüm tutmaz erken odun ay Ey hükümdar, ölüm henüz yaklaşmadan, uyan; bilgini

ilig, kullan, işini tanzim et.
işiŋni itiŋil yetürgil bilig
1367 Belâ küç yerinde sen edgü Sen halkı belâdanzulümden koru, iyilik yap; elinle ve

kılın, dilinle onu sevindir.
bodunuğ sevindürgil elgin
tilin
1368 Esenlik üdinde sen edgü Sağlığında her şeyi iyilikle karşıla; malın ve servetin

yetür, varken, onları dağıt ve yedir.
tavar neŋ barında üle hem
yetür
1369 Negü ter eşitgil köni sözlüg Küçüklüğünde uyanmış, keskin gözlü ve doğru sözlü insan

er, ne der, dinle.
kiçigde odunmış yiti közlüg
er
1370 Ölüm kelmez erken ölümke Ölüm gelmeden, sen ölüme hazırlan; hayatta iken,

itin, Tanrının emirlerini yerine getir; ibâdette kusur etme.
tiriglik üdinde tapuğ kıl tapın
1371 Ölüm kelse tutsa ökünç asğı Ölüm gelipçatınca, peşimanlık fayda etmez; kara toprak

yok, altında istediğin kadar feryat er.
neçe me ulısa kara yer katın
1372 Ay ilig katılan meniŋde kedin, Ey hükümdar gayret et, benden sonra ömrünü boşuna

yava kılma üd kün tapuğda harcama; ibâdetle meşgul ol.
adın
1373 Seni armasun dünyâ devlet Bu dünya ve devlet seni aldatmasın, bütün işlerde dâima

bile, doğruluğu göz önünde bulundur.
kamuğ iş içinde könilik tile
1374 Törü tüz yorıtğıl bodunka Halka kanunu doğru ve dürüst tatbik et ki, kıyamet

köni, gününde bahtiyar olasın.
künüŋ edgü bolğay könilik
küni
1375 Özüŋ otka atma bu dünyâ Bu dünya için kendini ateşe atma; vücûddan öcünü al,

üçün, nefsin boynunu kopar.
havâ boynı biçgil et özke
öçün
1376 Bu dünyâ begi sen aŋa Sen bu dünyanın beyisin, ona kul olma; o seni

bolma kul, bırakmadan, sen onu dul bırak.
seni kodmaz erken anı
kodğu tul
1377 Küvezlenme artuk kötürme Fazla kibir ve gurura kapılma; bu dünyaya güven olmaz,

köŋül, sen ondan vaz geç.
ınanç kılğu ermez bu dünyâ
tüŋül
1378 Yakın tut özüŋke kişi edgüsi, îyi insanları kendine yakın tut; kötülerden uzak dur;

isizdin yırak tur tokığay yası zararları dokunur.
1379 Kişi sukıŋa bermegil sen işiŋ, îşini insanların harisine tevdi etme, yemeğini nankör

vefâsız kişike yitürme aşıŋ insanlara yedirme.
1380 Tapuğka erig bol yazukta İbâdette gayretli ol, günahtan sakın; sana âhirette ancak

tıdın, ibâdetin faydası dokunur.
saŋa teggü ermez tapuğda
adın
1381 Ölümüg unıtma aŋar yok Ölümü unutma, ona karşı hiç bir silâh yoktur; ölüm,

tolum, pusudan çıkar gibi, bir gün karşına çıkar.
busuğdın çıkar teg çıkar bu
ölüm
1382 Neçe kaçsa âhır ölüm Ne kadar kaçarsankaç, ölüm nihayet seni yakalayacaktır;

tutğusı, ne kadar kalırsankal, nihayet ölüm seni alıpgötürecektir.
neçe kalsa âhır ölüm yetgüsi
1383 Ölümke usanma köŋül tut Ölüme gafil avlanma, gönlünü diri tut; ne kadar çok

tirig, yaşarsanyaşa, bir gün toprağa gireceksin.
neçe keç tirilse töşeŋü yerig
1384 Kanı kim kutuldı ölümdin Hani, kim ölümden kaçıp kurtulmuştur; hani, kim ecelini

kaçıp, geciktirmiş ve vaktini aşmıştır.
kanı kim aşundı üdindin
keçip
1385 İdi yakşı sözler bilig yaŋzatu, Âlim bu zamanı ve hayatı, bir yakıştırma ile, çok güzel

bu üd kün tirigliklerig anlatmıştır.
meŋzetü
1386 Apa oğlanı körse arkış sanı, insan oğlu, bakarsan, bir kervana benzer, konak yerinde

örüg turğu bolmaz örügler devamlı kalınmaz, menziller nerede?
kanı
1387 Ata arkasmdın tuğulsa oğul, Çocuk babasının sulbünden çıktıktan sonra, ana karnı

ana karnı menzil kaç aylık onun için, bir kaç aylık istirahat menzilidir.
amul
1388 Anasında tuğsa atansa atı, Anasından doğup, adı verilince yolcu olarak, zamane atına

musâfir bolup mindi üdlek atı biner.
1389 Küni bir maŋım ol tüni bir Gündüzü bir adım, gecesi bir adım; bu at onu ölüme

maŋım, götürür ve benzini soldurur.
iletür ölümke kurıtur eŋim
1390 Ajun bir tüşün ol gûrüŋ bir Bu dünya—bir konak, mezarın—ikinci bir konaktır; bundan

tüşün, sonraki ilk konak — öteki dünyadır.
bu tüş tün kopursa tüş tün ol
ajun
1391 Küder ol ajunda saŋa iki yol, O dünyada seni iki yol bekler; bu iki yoldan, acabl, hangisi

bu iki yoluŋda kayu erki yol sana nasip olacaktır.
1392 Yoluŋ oŋça kelse itildi işiŋ, Yolun sağa doğru ise, işin yolundadır; eğer sola doğru ise,

kalı solça kelse ulıp çal başıŋ inleyerek, başını yerdenyere çal.
1393 Tarığlağ erür dünyâ ilig kutı, Ey devletli hükümdar, dünya bir tarladır; insan bu tarlayı

tarısa orar er tirilgü otı ekerse, hayat ekinini biçer.
1394 Negü ekse yerke yana ol Yere ne ekilirse, yine o biter; ne verilirse, karşılığında aynı

önür, şey alınır.
negü berse evre anı ok alur
1395 Kişi neŋi alma yeme tökme Başkasının malını alma ve kan dökme; ölüm döşeğinde

kan, insan bu iki günah yüzünden inler.
bu iki yazukka ulır çıksa cân
1396 Bu tüş teg tiriglik keçer Bu rüyaya benzeyen hayat, farkına varılmadan geçer;

belgüsüz, gerek bey, gerek kul, bir daha gelmemek üzere gider.
kerek beg kerek kul barır
kelgüsüz
1397 Kanı tüş sanı boldı keçmiş Hani, geçen günlerin, rüya gibi oldu; kalan günlerinde de

künüŋ, peşimanlıktan başka bir şey yoktur.
ökünçte adın yok bu kalmış
künüŋ
1398 Negü ter eşitgil odunmış kişi, Uyanmış ve uyandıktan sonra peşiman olmuş insan ne

odunmış ta kedin ökünmiş der, dinle.
kişi
1399 Tüşüŋ teg keçürdüŋ tiriglik Uyanık olduğun hâlde, hayatını rüya gibi geçirdin; faydası

oduğ, hani bana bundan bir iz göster.
kanı asğı körkit maŋa bir
boduğ
1400 Künüŋni keçürdüŋ tilek Heves ve arzuların için ömrünü harcadın, hayat tükendi;

ârzûka, elde ettiğin sâdece peşimanlıktır.
tiriglik tükedi ökünç ol yoduğ
1401 Usanma tiriglikke artuk Hayatta pek gafil davranma, dikkat et; hayat ölümle çok

sakın, yakındır.
tiriglik ölümke idi ök yakın
1402 Saran bolma ilig akı bol akı, Ey hükümdar, hasis olma, cömert ol, cömert; cömertliğin

kalır meŋü ölmez akılık atı adı ebedî kalır, ölmez.
1403 Er at sü bu neŋke küvenme Askere, orduya ve mala güvenme; ordu ve bu altın

üküş, gümüşün sana bir faydası olmayacaktır.
asığ kılmağay sü bu altun
kümüş
1404 Yuluğ kılma özni adınlar Başkaları için kendini feda etme; kendine acı da zorla

üçün, ateşe atma.
suyurka özüŋni küyürme
küçün
1405 Seninde ozakı ajun begleri, Senden önceki dünya beyleri de dünyayı bırakıp gittiler;

ajun kodtı bardı yatur kör işte mezarları, yatıyorlar.
gûri
1406 Saŋa ma anunmışturur bu Ey benim parlak güneşim, bu ölüm senin için de

ölüm, hazırlanmıştır; ancak vaktim bekliyor.
üdiŋe küder ay yarumış
künüm
1407 Negü ter eşit dünyâ aybın Dünyanın eksik ve kusurlu taraflarını bilen ve üzerinde

bilip, düşünmüş olan insan sana ne der, dinle.
saŋa sözlegüçi ukuştın alıp
1408 Açığ suv teg ol kör bu dünyâ Bu dünya malı acı su gibidir; insan ne kadar içerseiçsin,

neŋi, kanmaz; onun dili bile ıslanmaz.
neçe içse kanmaz ölimez eŋi
1409 Kölike teg ol kör bu dünyâ Ey yiğit, bu dünya bir gölge gibidir; onun peşine düşersen,

toŋa, kaçar; sen kaçarsan, o sana koşar.
ederse kaçar kaçsa yapçur
saŋa
1410 Sakığ ol körü barsa dünyâ Dikkat edersen, dünya işi bir seraptır; insan tutmak için

işi, elini uzattıkça, onu kaybeder.
tutayın teyü sunsa yitrür kişi
1411 Ay ilig katığlan özüŋ edgü Ey hükümdar, gayret et, kendin iyi ol; beyi iyi olursa, halk

bol, da iyi olur.
begi edgü bolsa bodun edgü
ol
1412 Bodun koy sanı ol begi Halk koyun gibidir; bey onun çobanıdır; çoban koyunlara

koyçısı, karşı merhametli olmalıdır.
bağırsak kerek koyka koy
kütçisi
1413 Kapuğda tirildi kalın aç böri, Kapıda bir çok aç kurt toplanmıştır; ey hükümdar, koyunları

ay ilig koyuğ ked küdezip iyice muhafaza altına al.
yorı
1414 Buşı bolma işte sen övke işinde hiddetli olma, öfkene hâkim ol; beyler hiddetli

yığın, olurlarsa, mülk ve saltanat haleldar olur.
buşı bolsa begler buzar
beglikin
1415 İrig sözlemegil kişike tilin, İnsanlara kaba söz söyleme; kaba söz alevalev yanan bir

irig til ot ol kör küyer teg yalın âteştir.
1416 Örüg bol amul bol tüzün bol Sakin, halîmselîm ve yumuşak huylu ol ve böylelikle bütün

silig, iyiliklere elini uzat.
kamuğ edgülükke tegürgil
elig
1417 Yüz utruturur bu uzun yol Önünde uzun bir yol, bir sefer vardır; akıllı olan bu yol için

sefer, azığını iyice hazırlar.
ukuşluğ bu yolka azuk ked
eter
1418 Sarây karşı itme ay ilig kutı, Ey devletli hükümdar, sen saray ve köşkler yaptırma; kara

anundı saŋa ev kara yer katı toprak altında senin evin hazırdır.
1419 Ediz keŋ bedizlig sarâyıŋ Yüksek, geniş ve süslü sarayların burada kalacak, sen de

kalıp, inleyerek, karanlık toprak evde yatacaksın.
karaŋku yer evde yatur sen
ulıp
1420 Nerek kenç urur sen bu altun Niçin bu altıngümüşten hazîne topluyorsun; senin hissene

kümüş, düşecek şey iki parça bezden ibarettir.
saŋa teggüsi ol iki böz ülüş
1421 Muŋar meŋzetü aydı şâir tili, Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; şâirin bu sözü, bak,

bu şâir sözi kör açar söz yolı söze yol açar.
1422 Osal yalŋuk oğlı üküş neŋ Gafil insanoğlu çok mal toplar; kendisine yemek nasip
tirer, olacakını, bunu düşünmez bile.
yegüke tegirmü sakınmaz
birer
1423 Bayusa tileki bulunsa tükel, Zenginleşip, bütün dileklerine kavuşunca, ömrü de sona

tüketür tiriglik uçup cân yırar erer ve canı uçar gider, ondan uzaklaşır.
1424 Avınma erejke küvenme ay Ey hükümdar, avunma ve huzura güvenme; bu avunman

beg, ve güvenmen seni gaflet uykusuna düşürür.
avınçıŋ küvençiŋ udığa ot
teg
1425 Tiriglik yava kılma dünyâ Dünya uğrunda hayatı boşuna harcama, dünya geçicidir;

üçün, sonra sana zorla zahmet çektirirler.
keçigliturur bolğa emgek
küçün
1426 Ağı çuz töşenür özüŋ oğlağu, îpek sırma ile örtülen vücûdun kara toprağa serilecektir, ey

kara yer töşeŋüturur ay hakîm.
bügü
1427 Avınçu sevügler bile avnur Seni avutan zevklerinle avunan vücûdun kara toprak

öz, altında gizlenip, sırtüstü yatacaktır.
kara yer katında yaşıp yatğu
tüz
1428 Yayılmaz yorığa keveldin Sarsmayan, rahvan küheylan attan inip, aciz içinde,

tüşüp, eyersiz bir ağaca bineceksin.
edersiz yığaç miŋü muŋluğ
bolup
1429 Bularnı sakınğıl ölümke itin, Bunları düşün ve ölüme hazırlan; yarın bu kara yer altında

ökünme yarın bu kara yer peşiman olma.
katın
1430 Kamuğ işke tevfik bayattın Her işe Tanrıdan tevfik dile; bil ki, sana ancak Tanrı yardım

tile, edebilir.
bayat birge şeksiz saŋa küç
bile
1431 Negü kelse tapla kör edgü iyi veya kötü, ne gelirse, ona razı ol; kazaya boyun eğ,

isiz, ağzım bozma.
boyun bir kazâka köni tut
ağız
1432 Özüŋ kolsa iki ajun begliki, Eğer her iki dünya beyliğini istiyorsan, en iyisi budur, sen

bu beş işke yakma bu ol şu beş işe yaklaşma.
yegliki
1433 Harâmka katılma yeme kılma Harama karışma, zulüm etme, insan kanı dökme,

küç, düşmanlık besleme ve kin gütme.
kişi kanı tökme hasım kılma
öç
1434 Bor içme fesâddın yırak tur Şarâp içme, fesattan uzak dur, ondan kaç; bunlar dâima

tez e, mülke ve saltanata halel veren şeylerdir.
bu kaç neŋ yorır tutçı beglik
buza
1435 Özüŋ meŋü beglik tilese tuçı, Eğer devamlı ve ebedî beylik istiyorsan, adaletten ayrılma

törü kıl bodundın kötürgil ve halk üzerinden zulmü kaldır.
küçi
1436 Bodunka başı sen ay ilig bu Ey hükümdar, sen bugün halkın başında bulunuyorsun;

kün, halkı gözet, aklın başında ve uyanık ol.
bodunuğ küdezgil oduğ tur
ögün
1437 Uluğ yük boyunka yüdürdi Hükümdarların omuzlarına ağır yük yüklenmiştir; ey iyi

ilig, huylu insan, ihmalkâr olma, tedbirli davran.
osal bolma saklan ay kılkı
silig
1438 Et öz ârzû sürgen havâka Vücût arzusuna tâbi olan insan nefsinin esiridir; onun esiri

bulun, olma, olursan da kendini kurtarmağa bak.
bulun bolma bolsa özüŋni
yulun
1439 Keçürmiş tiriglik tüpi boldı Geçirdiğin hayat rüzgâr ve tipi gibi geçti; kalan hayatın

yel, daha ne kadar saltanat temin eder.
bu kalmış tiriglik neçe berge
el
1440 Yava kılma emdi bu kalmış Kalan ömrünü artık boşuna geçirme; kendini günah ve

künüŋ, kusurlardan temizle.
özüŋdin arıtğıl yazukuŋ
münüŋ
1441 Vefâ kılğu ermez bu dünyâ Bil ki, dünya sana vefa edecek değildir; bu geçici dünyadan

bilin, sana lâzım olan azığı al.
keçer dünyâda öz azukuŋ
alın
1442 Negü ter eşitgil sakınuk kişi, Takva sahibi ne der, dinle; dünyada takva sahibi insanlar

sakınuk kişi ol ajunda başı muvaffak olurlar.
1443 Bu ajun tüşün ol sen arkış Bu dünya bir konaktır, sen kendini kervan say; bir kervan

sanı, konakta ne kadar kalabilir.
tüşünde neçe bolğa arkış
küni
1444 Sarây ol ajun kör bu kazğanç Dünya bir saraydır, bir kazanç yeridir; buradan oraya

yeri, götürebileceğin ne varsa, götür.
negü bulsa munda naru ıd
yorı
1445 Özüŋ köçgü mundın köçüŋ Sen buradan göç edeceksin, göç yükünü önceden gönder;

aşnu ıd, ancak lüzumlu olanları al, lüzumsuzları bırak.
kerekligni alğıl kereksizni tıd
1446 Munu men barurmen meni işte ben gidiyorum, bana bak ve ibret al; burada kendin için

kör odun, iyi bir ad bırakmağa gayret et.
katığlan özüŋke at edgü
kodun
1447 Negü ter eşitgil ölügli tirig, Ölmek üzere bulunan, intizar hâlinde öğüt ve nasihat

ölürde berip bardı öt sav erig vererek ölen insan ne der, dinle.
1448 Ölügli tirigke berür pend tilin, Ölmekte olan insan yaşayanlara nasihat eder, sen onu

eşitgil anı sen köŋülke alın dinle ve gönlüne yerleştir.
1449 Ayur ay tirig sen usanma O der ki : — Ey diri, sen gafil olma, uyan; ben gaflet ettim,

odun, şimdi yıllarca peşimanlık içinde yatacağım.
usandım ökünçün yaturmen
yılın
1450 Ay ilig bu beglik uzun kolsa Ey hükümdar, bu saltanatın uzun sürmesini istersen, şu bir

sen, kaç işi yap, şu bir kaç şeyi de bırak.
kaç iş kıl kaç iş kod kılur erse
sen
1451 Törü kıl katığlan yulup kılma Adaletle iş gör, buna gayret et; hiç bir zaman zulüm etme;

küç, Tanrıya kulluk et ve onun kapısına yüz sür.
tapuğ kıl bayatka anır kapğı
kuç
1452 İkinçi osal bolma sak tur ikincisi — gafil olma, dikkatli ol, uyanık dur; sana

oduğ, başkasının yüzünden, ansızın, bir suç isnat edilmesin.
saŋa tegmesün bir müfâca
yoduğ
1453 İki üdte kılma kayu erse iş, Heves ve öfke ânında hiç bir iş yapma; her iki hâlde de

havâ övke kelse serip kısğu dişini sık, sabret.
tiş
1454 Bu kaç neŋ küdezgil Bu bir kaç şeye dikkat edersen, memleket gözetilmiş olur;

küdezildi el, saltanat uzun sürer ve sana sulh ve sükûn te'min eder.
uzun turğa beglik saŋa berge
el
1455 Kamuğ edgülerig ağır tut Bütün iyilere hürmet göster ve onları yükselt; kötülere yüz

kötür, verme, onları kapına dahi yanaştırma.
isizlerni tutma iligdin kotur
1456 İsiz öŋdi urma törü edgü ur, Kötü teamül kurma, iyi kanun koy; ömrün iyi geçer ve

künüŋ edgü bolğay kutuŋ saadet sana yâr olur.
bağa kur
1457 Negü ter eşitgil ay bilge Ey hükümdar, meşhur âlim ne der, dinle; bu sözden sen

külüg, kendine hisse çıkar.
bu sözdin kötürgil özüŋke
ülüg
1458 Törü edgü ur ay törü bergüçi, Ey kanun yapan, iyi kanun koy; kötü kanun yapan kimse,

turu öldi isiz törü urğuçı daha hayatta iken, ölmüş demektir.
1459 İsiz öŋdi urma ay ilçi bügü, Ey hakîm devlet adamı, kötü teamül koyma; kötü

isiz bolsa bolmaz ajunuğ kanunlarla dünyaya hüküm edilmez.
yegü
1460 İsiz öŋdi ursa özi öz üdin, Bir kimse kendi zamanında kötü teamül vaz'ederse,

isiz kodtı atın özinde kedin kendisinden sonra kötü bir nâm bırakmış demektir.
1461 Kim erse urup kodsa edgü Bir kimse iyi kanun vaz'edip bıraktı mı, adının ayakta

törü, durmasını sağlamış demektir.
anın tikti atın adakın örü
1462 Özüŋni yarılma ay ilig bakın, Ey hükümdar, dikkat et, kendini şaşırma; aslını unutma,

tüp üŋni unıtma öyü tur sakın bunu dâima hatırında tut ve düşün.
1463 İsiz kılkı tutma ay elgi uzun, Ey iktidar sahibi kötü hareketleri benimseme; kötü hareket

isiz kılk ulıtur ikigün ajun seni her iki dünyada inletir.
1464 Uzun boldı elgiŋ bodunka iktidara geldin ve halka yakın oldun; dikkat et, sonra bu
yakın, ömür efsûsla geçer.
füsûsun keçer bu tiriglik
bakın
1465 Keçigliturur dünyâ keçti Bu dünya geçicidir, sen onu şimdiden geçti bil; ölüm

sakın, muhakkak gelecektir, sen onu karşına artık geldi bil.
keligli ölüm utru keldi sakın
1466 Meni kör meniŋdin kötür öt Benim hâlime bak, benden öğüt ve nasihat al; yarın

erig, peşiman olma, sen bugün henüz dirisin.
ökünme yarın sen bu kün
sen tirig
1467 Kişi ölse andın kumaru kalır, İnsan ölünce, ondan bir miras kalır; ey bilgin, benim sana

munukı kumarum saŋa ay mirasım da işte budur.
bilir
1468 Severim sen erdiŋ ay ilig Ey hükümdar, benim en çok sevdiğim insan sendin; faydalı

maŋa, mirasımı sana bırakıyorum.
asığlığ kumarumnı kodtum
saŋa
1469 Asığlığ kumaru kişike söz ol, insan için faydalı miras sözdür; miras olarak kalan sözü

kumaru sözüg tutsa asğı yüz tutmanın yüz türlü faydası vardır.
ol
1470 Munu söz bitip kodtum emdi işte şimdi sözün doğrusunu yazıp, bıraktım; beni hatırla ve

çını, bu sözlerimi unutma.
unıtma bu sözni unıtma meni
1471 Neçe keç yaşap öz tirig tursa Ne kadar çok yaşarsanyaşa ve ne kadar hayatta kahrsan

sen, kal, dikkat edersen, en son karşılaşacağın şey ölümdür.
ölüm boldı âhır yanış körse
sen
1472 Seziksiz ölüm bir kün âhır Şüphesiz, bir gün nihayet ölüm gelecektir ve bütün

kelir, canlıların canını alacaktır.
tirilmiş bu cânlığ cânın alğalır
1473 Okığçı kelürke anunğu Dâvetçinin gelmesine hazırlanmak ve uzun yol yürümek

kerek, için, hazırlık yapmak gerektir.
uzun yol yorırka itiŋü kerek
1474 Ölümdin kutulu yeri yok bilin, Ölümden kurtulmak için bir çâre yoktur; bunu bil; ölüme

ölümke itiŋil kerekiŋ alın hazırlan ve ancak bunun için lâzım olanları al.
1475 Negü ter eşitgil ögi yetmiş er, Alalı eren ve ölümü, ölmeden önce, anlamış olan insan ne

ölümüg ölürde oza ukmış er der, dinle.
1476 Kezigçe kelir bu ölümnüŋ Ölümün sırası nöbetle gelir; ölüme her an kendini hazır

kurı, bulundur.
ölümke özüŋ çın anuklap
yorı
1477 Kümüş kur bağuçı munu Gümüş kuşak bağlayarak,— "îşteben!"— diyenin kuşağı,

men teyü, ölüm tutunca, kopar.
ölüm tuttı erse üzüldi kurı
1478 Ay ilig munu men ötedim Ey hükümdar, işte ben senin hakkını ödedim; bana

hakıŋ, gösterdiğin yakınlığın karşılığını yerine getirdim.
tükel kıldım emdi
bağırsaklıkıŋ
1479 Bayat bersü tevfik kamuğ Bütün iyilikler için Tanrı sana tevfik ihsan etsin; yiyecek ve

edgüke, giyecek hususunda da bu iyiliklerin sana hayrı dokunsun.
kutadsu bu edgü yegü
kedgüke
1480 Esenin tirilgil üküş yıl yaşa, Ömrünü sıhhatle geçir, çok seneler yaşa; saltanatın sevinç

sevinçin avınçın üküş el aşa ve huzur içinde geçsin.
1481 Bağırsaklık erdi meniŋ bu Bu sözlerim sana karşı içten bir bağlılığın nişânesidir; ey

sözüm, güzel yüzlüm, sağ ve esen kal.
esen kal selâmet ay körklüg
yüzüm
1482 Munu men barırmen ay ilig Ey devletli hükümdar, işte ben gidiyorum; oğlum, bu ciğer

kutı, pârem, burada kalıyor.
turu kaldı oğlum bu bağrım
otı
1483 Bayatka tutuzdum munı Onu yalvararak, Tanrıya emânet ettim; o isterse, yanar

yalvara, âteş içinde de olsa, onu korur.
tilese küdezgey küyer ot ara
1484 Saŋa hâcetim bu körü ber Senden dileğim şudur: ona nezâret et, kendinden

munı, uzaklaştırma; yoksa, o yabanî bir diken gibi olur.
süre ıdma bolğay yavalar
sanı
1485 Kamuğ neŋke teŋri kılur ol Tanrı her şeye bir sebep yaratır; iyi ve kötü, her şeyi o

sebeb, nasîb eder.
kamuğ edgü isiz aŋar öz
ulap
1486 Oğul kız sebebi ata ol ana, Çocukların iyi veya kötü olmalarına anne ve babalan sebep

kılınç artasa ya itilse yana olur.
1487 Munu men atası ölürmen bu îşte onun babası olan ben bugün ölüyorum; oğlum küçük

kün, yaşta yetim ve öksüz kalıyor.
kiçig kaldı oğlum yetim
ögsüzün
1488 Bar erse kalı bu tapuğçı Eğer bu hizmetkârın sende bir hakkı varsa, sebep ol ve

hakı, onu iyi yola şevket.
sebeb bol munı edgü yolka
okı
1489 Körü ıdma ögretgil erdem Gözden uzak bulundurma, ona fazilet ve bilgi öğret; bilgi ve

bilig, fazilet ile memlekette mevki sahibi olsun.
bilig erdemin bulsu ilke elig
1490 İtilsü kılınçı tüzülsü yorık, Tavır ve hareketi mâkul, muntazam ve iyi ahlâklı, hizmete

tusulsu tapuğka alınsu alık lâyık ve meziyet sahibi olsun.
1491 Yava ıdma boşlağ yığa tut Serbest ve başıboş bırakma, sıkı tut ve kötü hareketlerine

kısa, mâni ol; çocuk sıkı bir terbiye altında bulundurulursa,
yığa tutsa oğlan bulur kut sonunda bahtiyar olur.
basa
1492 Negü ter eşitgil karı Tecrübe ile anlayarak, bilerek söyleyen ve işin künhüne

köklemiş, vâkıf olan pîr ne der, dinle.
sınamış ukup hem bilip
sözlemiş
1493 Kiçig erken ögret oğulka Oğula bilgiyi henüz küçük iken öğret; küçüklüğünde bilgi

bilig, öğrenirse, hayatta muvaffak olur.
kiçigde bilig bilse kötrür elig
1494 Ayama oğul kızka berge Gerekirse, oğulakıza acımadan dayak at; dayak oğula

yetür, kıza bilgi öğretir.
oğul kızka berge bilig ögretür
1495 Kiçiglikte bilse oğul kız neni, Oğulkız küçüklükte ne öğrenirse, yaşlanıp, ölünceye kadar

karıp ölmeginçe unıtmaz anı onu unutmaz.
1496 Tüketti bitig türdi badı türe, Mektubu tamamladı, dürüp bağladı; eli ile uzatarak, oğluna

alıp oğlıŋa berdi elgin sunup verdi.
1497 Ayur bu bitig tut yitürme oğul, Oğlum —dedi—bu mektubu sakla, kaybetme; hükümdara

iligke tegürgil kumarum bu ol götür, ona mirasım budur.
1498 Bitigim okısun sözüm Mektubumu okusun, sözümü tutsun; ölüme hazırlansın ve

tutsunı, işini ona göre tanzim etsin
ölümke anunsun işin itsüni
1499 Uluğ tındı ötrü oğulka baka, Uzun bir müddet sustu, sonra oğluna bakarak, dedi:—Sen

ayur sen munı uk könike bunu anla, doğruluktan ayrılma.
yaka
1500 Yana aldı oğlın koyıŋa kuça, Oğlunu kucaklayarak, tekrar bağrına bastı; öpüp ağladı,

öpüp yığladı barnu yaşın yüzü göz yaşları ile kaplandı.
saça
1501 Ayur ay oğul kördüŋ emdi Ey oğlum;— dedi— işte beni görüyorsun; ben ne hâlde

meni, gidiyorum, bunu hatırından çıkarma.
ne hâlin barırmen unıtma
munı
1502 Saŋa ma seziksiz bu üd Sana da, şüphesiz, bu an gelecektir; gafil olma, bir gün sen

kelgü ol, de öleceksin.
osal bolma âhır özüŋ ölgü ol
1503 Kereklig sözüg men Ben sana gereken sözleri söyledim; sözümü unutma ve

tutuzdum saŋa, bana duâ et.
sözümni unıtma duâ kıl
maŋa
1504 Kalı ilig üdlep tilese seni, Eğer gün gelir de hükümdar seni isterse, tavır ve hareketini

yorık tüz tapuğ kıl basınma düzelt, ona hizmet ve hürmette kusur etme.
anı
1505 Yava bolma boşlağ yügürme Aylak olma ve başıboş dolaşma, kendikendine koşma;

özün, işinde ve sözünde dürüst ve mülayim ol.
köni bol silig bol kılınçın
sözün
1506 Keçe yatsa keç yat yana erte Gece geç yat, yine de^ erken kalk; yataktan erken kalkan

tur, saadetini arttırır.
yatıp erte kopğan kutın
arturur
1507 Bayat yarlığın sen ağır tut Tanrı buyruğuna çok itaat et; hükümdara hizmet et ve ona

ağır, gönülden bağlan.
iligke tapuğ kıl isiŋil bağır
1508 İsizke yağuma yırak tur teze, Kötüye yaklaşma, ondan uzak dur; kaç; dâima iylik yap,

yorı edgülük kıl yorık yol tüze tavır ve hareketini düzelt.
1509 Sözüŋni küdezgil selâmet Sözünü gözet, emniyet içinde yaşa; kendini gözet, esenlik

yorı, ile ihtiyarla.
özüŋni küdezgil esenin karı
1510 Sözin kesti oğlın kuçup Sustu, oğlunu kucaklayıp, ağladı; tekrar ahvah etti ve

yığladı, peşimanlıklar getirdi.
olındı yana ol ökünçler yedi
1511 Ayur ay ınançsız ajun bi Ey vefasız, güvenilmez dünya, — dedi—niçin şimdi baha

vefâ, cefa ediyorsun.
nelük kıldıŋ emdi maŋa sen
cefâ
1512 Tü nimet bile bu igidmiş Bol nimet içinde beslenmiş olan bu vücudum ve bu güzel

özüm, yüzüm kara toprağa giriyor.
kirür bu kara yerke körklüg
yüzüm
1513 Anadın neteg toğdum erse Anadan nasıl doğdum ise, bugün o şekilde ve aciz içinde

bu kün, gidiyorum.
anıŋ teg barırmen yalıŋın
muŋun
1514 Negü ter eşitgil ölügli ök er, Ölmek üzere bulunan ve ölürken peşiman olarak, inleyen

ölümke ökünüp ulığlı bek er kuvvetli insan ne der, dinle.
1515 Karındın çıkardıŋ karınka Karından çıkardın, tekrar karına giriyorum; şeker ile

kirür, beslediğin bu vücûdu yılana veriyorum.
şekerdin igidtiŋ yılanka berür
1516 İsizim yegitlik tiriglik isiz, Bana yazık oldu, gençliğime ve hayatıma yazık oldu;

ökünçün sığıt birle gûrke peşimanlıkla ve ağlayarak, mezara giriyorum.
kirür
1517 Sığıt kodtı ay toldı yetrüp AyToldı başına aklını topladı, ağlamağı bıraktı; malını,

ögin, miras olarak, başkalarına dağıttı.
kumaru üledi kişike neŋin
1518 Bahil koldı barça kadaşlarka Bütün akrabaları ile helâllaştı; canı mâvî göğe doğru yol

ol, almak istedi.
tiler boldı cânı yaşıl kökke
yol
1519 Közin kökke tikti kötürdi elig, Gözünü göğe dikti, elini kaldırdı; son sözü kelimei şehâdet

şahâdet bile kesti teprer tilig oldu.
1520 Yaruk cân üzüldi tünerdi Nurlu can ayrıldı, günü karardı; Tanrı adı ile son nefesini

küni, verdi.
bayat atı birle kesildi tını
1521 Edizlik tiledi süzük cân turuğ, Saf ve temiz ruhu yükselmek diledi; ruhu uçtu, gitti, boş bir

uçup bardı cân kaldı kalbüd kalıp kaldı.
kuruğ
1522 Bolup toğmaduk teg yitip Rûh, hiç doğmamış gibi, kayboldu, gitti; dünyada alâmet ve

bardı cân, nişan olarak, yalnız adı kaldı.
ajunda atı kaldı belgü nişân
1523 Negü ter eşit emdi köŋli köni, Şimdi dürüst gönüllü ve gaflet uykusundan uyanmış insan

osallık usındın odunmış küni ne der, dinle.
1524 Et öznüŋ evi ol bedizlig eviŋ, Bu süslü evin vücûdun evidir; o heykel gibi vücûdun temiz

süzük cân evi ol bediz teg ruhun evidir.
teniŋ
1525 Kuruğ kaldı kalbüd uçup Rûh uçup gidince, vücût boş kalır; ruhun nereye gittiğini

barsa cân, ancak Tanrı bilir.
bayat bildi kança barır erse
cân
1526 Ediz boldı ornı ay kutluğ Ey devletli, onun yeri yükseklerdedir; onun yükselmesi

kuta, saadet, aşağı inmesi felâkettir.
töŋitse kodı ense boldı yuta
1527 İkide biri boldı şeksiz ülüg, Şüphesiz, ona ikisinden biri nasip olur; o ölümsüz, uzun,

tirildi ölümsüz uzun meŋlüg ebedî bir hayat sürmeğe başlar
1528 Ne muŋluğturur körse Dikkat edersen, insan ne kadar âciz bir mahlûktur;

yalŋuk özi, yürürken, yere serilir ve sesi kesilir.
yorırda yiter atı keslür sözi
1529 Kayudın kelir erki kança Nereden gelir, nereye gider; nerede durur, nerede yürür.

barır,
kayudaturur erki kayda yorır
1530 Biligli bilirmü negü ter negü, Bunu bilen varını, ne der, ne; akıllı anlarmı, hakîm buna ne

ukuğlı ukarmu negü ter bügü der?
1531 Biligli bayat ol bilir bu işig, Bu işi bilen, ancak her şeyi bilen Tanrıdır; bu işin hikmetini

ukuğlı uğan ol ukar bu işig ve sırrını bilen, ancak hüküm eden Allahtır.
1532 Ara yer içer kör yorır Bâzan kaybolur, kendisini göstermeden dolaşır; bâzan

belgüsüz, daha göz önünde iken, silinip gider.
ara köz körürde bolur
belgüsüz
1533 İdi kısğa özlüg bu yalŋuk özi, Bu insanın kendisi çok kısa ömürlüdür; fakat emeli uzun,

sakınçı uzun hem bedük til dili ve sözü büyüktür.
sözi
1534 Körü barsa yalŋuk bu İnsanın bu aczine dikkatle bakarsan, kötülerin niçin bu

erksizlikin, kadar gurur getirdiklerine hayret edersin.
nelük munça yavlak kötürdi
egin
1535 İki künlük erter ajunuğ bulup, İki günlük bu geçici dünyayı bulunca, niçin kaya gibi, göğüs

nelük kerdi kögsin kaya teg kabartırlar.
bolup
1536 Negü ter eşitgil odunmış kişi, Uyanmış ve ölümü anlayarak, doğru yola girmiş olan insan

ölümüg ukup yolka könmiş ne der, dinle.
kişi
1537 Ne teŋsiz ölüm sen ay yavlak Ey kötü ölüm, sen ne eşibenzeri olmayan bir şeysin ki, yüz

ölüm, binlerce silâhın sana karşı bir tek faydası yoktur.
tusulmaz saŋa itse tük miŋ
tolum
1538 Tözüke tegir sen kutulmaz Her kese gelirsin, hiç kimse senden kurtulamaz, iyi ve kötü

biri, şeylerin hepsini tuzağına düşürürsün.
isiz edgü neŋke sen ök sen
turı
1539 Kerek erdi bilge tirilse kutun, Alimlerin saadet içinde ömür sürmeleri lâzımdı, bütün câhil

kamuğ ölsün erdi biligsiz küstahlar hep ölmeli idiler.
otun
1540 İsiz edgü kalmaz neçe tüz iyi veya kötü, hiç biri kalmaz, hepsi de ölür; büyük veya

ölür, küçük, hepsi kara toprak olur.
uluğ ya kiçig tut kara yer
bolur
1541 Ölümtin keçig yok tirig Ölümden kurtuluş yoktur; insan ne kadar çok yaşarsa

buldaçı, yaşasın, ölüm gelecektir.
nece keç tirilse ölüm keldeçi
1542 Ne yakşı ayur bu bodun Halkın başında bulunan, bilgi ve anlayış ile işini gören

başlar er, insan ne güzel söylemiştir.
biligin ukuşun işin işler er
1543 Ne edgü iş erdi ölüm Ölüm olmasa idi, ne iyi olurdu; insan ölmese idi, ne güzel

bolmasa, olurdu.
ne körklüg iş erdi kişi ölmese
1544 Erinçke tegürdi meni bu Bana zevk ve saadet veren bu hayatımdır; benim esas ve

ölüm, temelimi bozan ölümdür.
ölüm ol buzuğlı tüp üm hem
ulum
1545 Ölümke taŋ ermez toğuğlı Ölüme hayret edilmez, her doğan ölür; doğan ölür ve kara

ölür, toprak olur.
toğuğlı ölür kör kara yer
bolur
1546 Kişi isiz ermez kişilik isiz, İnsana yazık değil, insanlığa yazıktır; ferdlere yazık değil,

eren isiz ermez könilik isiz doğruluğa yazıktır.
1547 Bu kurtğa kılınçı bu ol öŋdisi, Bu dünya acuzesinin huyu ve âdeti budur; ister beğen,

kerek öŋdi tutğıl kerek tüŋdisi ister beğenme.
XXIV Küntoğdı İlig Ögdilmişni Hükümdar KünToğdı'nın Öğdülmiş'i Çağırdığını Söyler

Okimişin Ayur
1548 Bu ay toldı yasın keçürdi ilig, Hükümdar, AyToldı'nın yası sona erince, onun oğlunu

okıp oğlıŋa berdi öt sav erig çağırtarak, ona öğüt ve nasihatte bulundu.
1549 Ayur ay oğu kılma artuk Dedi : — Ey oğul, fazla üzülme; keder geçer ve arkasından

sakınç, sevinç gelir.
sakınç keçse âhır tüp inde
sevinç
1550 Saŋa tegmedi bu sakınç Bu keder yalnız sana dokunmadı; bu benim için de sonsuz

yalŋuzun, kaygı ve üzühtü oldu.
maŋa tegdi kadğu sakınçlar
uzun
1551 Köŋülni çökürme özüŋni avıt, Gönlünü çökertme, kendini avut; benim yanıma gel ve

baka tur maŋa öz tapuğka hizmetimde bulun.
ivit
1552 Ataŋ öldi erse ata men saŋa, Baban öldü ise, ben de sana bir babayım; ben sana

atalık kılayın oğul bol maŋa babalık edeyim, sen de bana oğul ol.
Öğdülmiş cevabı İligke ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1553 Yer öpti kör ögdülmiş aydı Öğdülmiş yer öptü ve dedi : — Ey hükümdar, Allah sana

ilig, devletin başında uzun ömürler versin.
uzun keç yaşağıl aşayu ilig
1554 Men igdiş kuluŋ men tapuğçı Ben senin himaye ettiğin bir kulunum, senin hizmetkârınım;

seniŋ, hükümdar için canım feda olsun.
yuluğ bolsu cânım iligke
meniŋ
1555 Atam cânı boldı iligke yuluğ, Babamın canı hükümdarın hizmetinde feda oldu; Tanrı

yuluğ kılsu teŋri saŋa bu sana bu kulu da feda etsin.
kuluğ
1556 Çıkardı atası bitigin oğul, Çocuk babasının mektubunu çıkardı, edep ve hürmetle

iligke ötündi kör akru amul hükümdara takdim etti.
1557 İlig aldı açtı okıdı bitig, Hükümdar mektubu aldı ve açıp okudu; ne demek

sözin uktı aydı isiz ay tetig istediğini anladı ve dedi : — Ne yazık, ey akıllı insan.
1558 Ayur ay bağırsak kişide Ey merhametli insan, ey insanların ileri geleni, kapımı

burun, kimsesiz ve yerini boş bıraktın.
kapuğum kurıttıŋ kor ittiŋ
orun
1559 Tirigle tapındıŋ ötediŋ hakım, Hayatta iken, hizmet ettin ve hakkımı ödedin; ölürken de

ölürde muŋadıp yidiŋ hem beni düşündün ve benim için üzüldün.
ğamım
1560 Hakıŋnı öteyümedim men Ben senin hakkını ödeyemedim; senin hakkını bizzat Tanrı

seniŋ, ödesin.
bayat ok ötesün seniŋ
haklarıŋ
1561 Neteg kim sevinçlig men Sen beni bugün nasıl memnun ettin ise, Tanrı da seni öyle

sendin bu kün, memnun etsin.
bayat bersüni miŋ sevinçiŋ
kutun
1562 Sözin kesti ilig közi yaş saça, Hükümdar süzünü kesti, gözünden yaşlar akıttı; Öğdülmiş

turup çıktı andın sakınçığ keder iyinde, oradan kalkıp, çıktı.
kuça
1563 Eviŋe kelip kirdi köŋli tüşük, Gönlü sıkıntı içinde, gelip evine girdi; bir kaç gün her kese

kapuğ yaptı kaç kün sakınçın kapısını kapalı tutup, kederi ile başbaşa kaldı.
tügük
1564 Bu ay toldınıŋ kıldı oğlı yoğı, Oğlu, AyToldı için, ölüm aşı yaptı; fakirlere gümüş ve

çığayka üledi kümüş hem ağı ipekli kumaşlar dağıttı.
1565 Keçürdi yeme ök ata Babasının matemini böyle hayırlı işler yaparak geçirdi; iyi

kadğusın, insanları kendisine ahbap edindi.
yakın kıldı özke kişi edgüsin
1566 Ata pendi tuttı yorıdı köni, Baba öğüdünü tuttu ve doğruluktan ayrılmadı, saadeti

kutı künde arttı yarudı küni günden güne arttı, güneşi parladı.
1567 Negü ter eşit emdi öglüg kişi, Şimdi akıllı, görmüşgeçirmiş ve memleket ışını bilen insan

başında keçürmiş bilir el işi ne der dinle.
1568 Ata pendini sen katığ tut Baba nasihatini sen sıkı tut, sıkı; günün kutlu olur ve sana

katığ, her gün bir sevinç getirir.
kutadğay künüŋ berge künde
tatığ
1569 Ataŋnı anaŋnı sevindür Babanı, anneni hoşnut eyle, onlara hizmet et; bu hizmet

tapın, karşılığı binlerce fayda elde edersin.
yanut berge tapğuŋ tümen
miŋ asığ
1570 İlig me katığlandı anda naru, Hükümdar da o günden itibaren gayretle çalıştı, günden

küniŋe uru bardı edgü törü güne iyi kanunlar vaz'etti.
1571 Bayudı bodun hem itildi ili, Halk zenginleşti, memlekette nizam kuvvetlendi; halk

iligke duâ kıldı bodnı tili hükümdara duâ etti.
1572 İlig bir kün oldurdı yalŋuz Hükümdar bir gün tekbaşına oturuyordu; elindeki kitabı

özün, bıraktı uzun uzun düşündü.
kemişti kitâb ötrü baktı uzun
1573 Tügüldi ögi köŋli yetlümedi, Bir yere aklı takılmıştı, anlayamadı; sormak için biriniara di,

tiledi ayıtğu kişi bulmadı fakat bulamadı.
1574 Sakındı kör ay toldı O zaman AyToldı'nın faziletlerini hatırladı ve : — Ah yazık,

erdemleri, o erler eri idi — dedi —
ayur ay diriğâ ol erde eri
1575 Kapuğ körki erdi maŋa edgü O bana ıyı arkadaş idi ve bârgâhımın süsü idi; o her işinde

iş, halkın faydasını düşünürdü.
bodun asğı erdi aŋar tegse iş
1576 Kuruğ kaldı ornı irildi işim, Arkadaşım kayboldu, yeri boş kaldı; hani bu boşluğu

irükler bütürgü kanı bir kişim dolduracak bir insan.
1577 Yana saknu aldı kör Sonra birdenbire Öğdülmiş'i hatırladı ve dedi : — Ben bu

ögdülmişig, iyi işi unutmuştum.
ayurmen unıtmışmen edgü
işig
1578 Ölürde ol ay toldı oğlın AyToldı ölürken, oğlunu bana emânet etmişti; hayret, ben

maŋa, onu nasıl unuttum.
tutuzdı anı men unıttım taŋa
1579 Ata öldi erse oğul bar tirig, Babası öldü ise, oğlu hayattadır; birini kaybettim, bari birini

birisin yitürdüm tutayın birig tutayım.
1580 Kişi ıdtı terkin kör Derhâl adam gönderdi, Öğdülmiş'i huzuruna çağırttı ve bu

ögdülmişig, işi de böylece yerine getirdi.
okıdı öziŋe bekitti işig
XXV Öğdülmiş Küntoğdı İlig Öğdülmiş'in Hükümdar KünToğdı'nın Huzuruna

Tapuğıŋa Körünmişin Ayur Çıktığını Söyler
1581 Yorıp kirdi ögdülmiş utru Öğdülmiş yürüyüp, içeri girdi ve huzura kabul edilerek,

turup, hükümdarın karşısında sevinçle durdu.
iligke köründi sevinçlig bolup
İlig suali Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1582 İlig kördi terkin okıdı anı, Hükümdar onu görünce, hemen yanma çağırdı ve sordu:

ayıttı negü kıldı üdlek seni —Felek sana neler yaptı?
1583 Negü teg keçer bu keçigli Günlerin nasıl geçiyor; doğrumu yürüyorsun, eğri

künüŋ, yoldamısın?
könimü yorır sen ya egri
yoluŋ
1584 Negü kıldı üdlek ataŋda Babandan sonra felek sana neler yaptı; sem sevındirdimı,

kedin, yoksa yerindirdi mi?
sevinçmü berür ya sakınç
kadğudın
Öğdülmiş cevabı İligke ÖĞDÜLMİŞ'lN HÜKÜMDARA CEVABI
1585 Ötündi bu ögdülmiş ilig kutı, Öğdülmiş arzetti : — Ey devletli hükümdar, Allah uzun

uzun keç tirilsü yadılsu atı ömürler versin, şöhretin dünyaya yayılsın.
1586 Yırak boldum ilig tapuğında Felek bana gadretti ve kaşını çattı; hükümdarın

taş, hizmetinden uzakta ve dışarda kaldım.
iriglendi üdlek maŋa tügdi
kaş
1587 Büte boldı ilig yüzin Çok zaman geçti, hükümdarın yüzünü görmedim, üzüntü

körmedim, ve kaygı içinde idim; yüzüm gülmedi.
sakınç kadğu birle yorıp
külmedim
1588 Bu kün edlep ilig meni Bugün hükümdar beni hatırlayarak, çağırttı; şimdi ümitli

ündedi, olabilirim, çünkü saadet bana yâr olmağa başladı.
umınçlığka devlet maŋa kur
badı
1589 İlig yarlığını eşitti özüm, Hükümdarın emrini duyunca, gözüm parladı ve bana gün

künüm edgü boldı yarudı doğdu.
közüm
1590 İlig tegme törlüg ayıttı bilig, Hükümdar türlü suâller ile bilgisini denedi ve Öğdülmiş

ötündi bu ögdülmiş açtı tilig bunların hepsine uygun cevaplar verdi.
XXVI Öğdülmiş Küntoğdı İlig Öğdülmiş'in Hükümdar KünToğdi'nin Hizmetine

Tapuğiŋa Kirmişin Ayur Girdiğini Söyler
1591 İlig aydı munda naru ay oğul, Hükümdar:— Ey oğlum —dedi— bundan sonra benim

maŋa tapnu turğıl çökürme hizmetimde bulun; artık gönlünü ferah tut.
köŋül
1592 Ataŋ tapğı bar erdi artuk Senin babanın çok büyük hizmeti vardı; hakkını

telim, ödeyememiş ve ona borçlu kalmıştım.
öteyümedim bardı kaldı birim
1593 Ötegü kerek men bu haklar Töhmet altında kalmamak için, bu borcu şimdi sana

saŋa, ödemem gerektir.
kişiler tili bolmasa ber maŋa
1594 Negü ter eşitgil uç ordu begi, Sözü bilerek ve anlayarak söylemiş olan UçOrdu beyi ne

bilip sözlemiş sözke yetrüp der, dinle.
ögi
1595 Kişi emgek ıdsa saŋa Sana bir kimsenin gerçekten emeği geçmiş ise, bu emeği

belgülüg, unutma ve ona karşı, ölü gibi hareketsiz kalma.
unıtma ol emgekni bolma
ölüg
1596 Kişilikni kodma ay aslı kişi, Ey asîl insan, insanlığı bırakma; insanlara karşı dâima

kişilik kılu tur kişike tuşı insaniyet ile muamele et.
1597 Kimiŋ emgeki kirse kimke Kimin sana bir az emeği geçerse, sen ona karşılık daha

birer, fazlasını yapmalısın.
yanutın üküş kıl sen ötrü
aŋar
1598 Kişi emgekini bilümez kişi, Başkasının emeğini takdir etmeyen kimse, tam mânası ile,

tükel ud bolur bu ay ilçi başı bir öküz olur; ey devlet adamı.
1599 Yorı ud atanma kişilik kıl a, Yürü, adın öküze çıkmasın, insanlık yap; insanlara karşı

kişike kişi bol kişilik bile insaniyetle hareket ederek, insan ol.
1600 Kişilik üçün at urundı kişi, insana insanlığından dolayı bu ad verilmiştir; insan insanlık

kişilik bile at kötürdi kişi ile adını yükseltir.
1601 Yer öpti kör ögdülmiş aydı Öğdülmiş yer öptü ve dedi:—Ey hükümdar, hükümdarın

ilig, memnuniyeti bana her şeyden üstündür.
ilel köz yarutsa maŋa buldum
ig
1602 Tapuğçı kuluŋmen begim Ben hizmetkâr kulunum, sen benim büyük beyimsin; büyük

sen uluğ, bey hizmetkâr kulunu değerlendirir.
uluğ beg ağırlar tapuğçı
kuluğ
1603 Tilese ağır tut tilese uçuz, İstersen değer ver, istersen değersiz bul, ben kendimi artık

yuluğ kıldım emdi saŋa men senin hizmetine vakfettim.
bu öz
1604 Turup çıktı akru kapuğka Kalktı, kapıya gelip, yavaşça çıktı; bir az dolaştıktan sonra,

kelip, evine döndü.
bir ança yorıp bardı evke
tegip
1605 Kurın badı ögdülmiş anda Bundan sonra Öğdülmiş kollarını sıvadı; kapıdan

naru, ayrılmayarak, saadetle hizmete başladı.
kıyıksız tapuğ kıldı ilde turu
1606 Tapındı keçe taŋda Sabahakşam aralıksız hizmet etti; yemeğini orada yedi ve

tepremedi, geceleyin de muhafızlık etti.
tünin yattı yatğak aş anda
yedi
1607 İlig köŋliŋe sığdı erse tapuğ, Hükümdar hizmetinden memnun kaldıkça, saadet ona el

elig berdi devlet açıldı kapuğ verdi ve kapılar açıldı.
1608 Negü ter eşit bu tapuğ Hizmet eden ve hizmetinden dolayı saadet atına binen

kılğuçı, insan ne der, dinle.
tapuğ birle devlet atın miŋüçi
1609 Ay begler sevinçi tilegli kişi, Ey beyleri memnun etmek isteyen kimse, her işi beylerin

kamuğ beg tileki öze kıl işi arzusuna göre yap.
1610 Begi taplamaz işni kılsa kulı, Kul beyinin hoşuna gitmeyen bir işi yapar da nikbete

ilenç özke kılğu sarılsa kalı uğrarsa, kabahati kendinde aramalıdır.
1611 Kalı kılsa begler tapısız Eğer beylerin beğenmeyeceği şekilde hizmet ederse, o

tapuğ, hizmette geçirdiği bütün hayatını boşuna harcamış olur.
yava kıldı tapmış tiriglik
kamuğ
1612 Yakın tuttı ilig kör Hükümdar Öğdülmiş'i gündengüne kendisine yakın tuttu,

ögdülmişig, her işin nasıl yapılacağını ona anlattı.
törüçe ayu berdi tegme işig
1613 Yana bir kün oldrup muŋadtı Yine bir gün hükümdar üzüntü içinde kendikendine : — Ne

ilig, yazık, o mükemmel insanı kaybettim — dedi —
ayur ay diriğâ yitürdüm erig
1614 Kapuğda kalın bod terildi Hizmetimde bir çok insanlar var, fakat hani işime yarayan,

tolu, seçkin biri.
kanı bir işimke yarağlı talu
1615 İşim barça sındı yok ol Bütün işlerim bozuldu, iş bilen yok; bana yardım edecek,

bildeçi, candan bağlı bir insan nerede?
kanı bir bağırsak işim kıldaçı
1616 Negü ter eşitgil sınamış kişi, Tecrübeli ve tecrübesi ile iyiyi ve kötüyü tefrik eden insan

sınap edgü isizni bilmiş kişi ne der, dinle.
1617 Tilese bulur barça ârzû kişi, İsterse, insan bütün arzularına kavuşur, fakat istediği gibi

tilek teg kişi bulmaz edgü ve iyilerin başı olan bir insan bulamaz.
başı
1618 Bu bod sın yoŋlı kara baş Bu insan kılığında dolaşan hizmetkâr takımı kalabalıktır;

kalın, fakat bil ki, içlerinde insan diye güvenilecek kimse yoktur.
kişi tep ınanğu kişi yok bilin
1619 Kişide kereki yarağlısı ol, Lâzım olan insan, işe yarayan insandır; işe yarayan insan

yarap hem tusulup yorığlısı da, faydalı olan insandır.
ol
1620 Negü ter eşitgil bu şir ayğuçı, Şiir söyleyen ve sözü mâna ile birlikte dizip, bize bırakan

sözüg mani birle tizip insan ne der, dinle.
kodğuçı
1621 Yorığlı körürmen yarağlısı Etrafımda dolaşanları görüyorum, fakat işe yarayanı yok;

yok, işe yarayanı da bulunursa, benim etrafımda dolaşmaz.
yarağlı bulunsa yorığlısı yok
1622 Kalın bod kara baş yorığlı Hizmetkâr kılığında dolaşan kalabalık çok; bu kalabalık

telim, arasında, istediğim zaman, bir faydalısı bulunmaz.
telimde tilese tusuğlısı yok
1623 Yana aydı ilig meselde kelir, Hükümdar devam etti : — Şöyle bir mesel vardır, asîl insan

uruğluğ kişi ölse urğı kalır ölse dahi soyu kalır — dedi —
1624 Negü ekse yerke yana ol Yere ne ekilirse, yine o biter; oğlunun tabiatı da babasına

önür, çeker.
oğul tuğsa kılkı ataka barur
1625 Bu ay toldı oğlı ata yurnı ol, AyToldı'nın oğlu da babasından bir parçadır; baba

ata barsa oını oğul ornı ol giderse, yerine oğlu kalır.
1626 Ata bardı ornı kuruğ hem Baba gitti, yeri boş ve açık kaldı; bu boşluğu doldurmak

kokuz, için, oğlunu çok elverişli gördüm.
kokuz tolğuka kördüm oğlın
ked uz
1627 Munı edleyin men bu bolsun Ben onu yetiştireyim, adam olsun; adam olan her vakit

kişi, faydalı olur.
kişi bolmış asğın tusulğay
tuşı
1628 Boluğluğ körürmen yarağu Ben onun işe yarayacağını ve yetişeceğini görüyorum;

munı, yaşının küçüklüğünden başka bir kusuru yoktur.
kiçiglikte taştın adın yok
müni
1629 İdi yakşı aymışıla atlığı, İnsanların büyüğü ve kutlusu olan, Ha'nın mâruf şahsiyeti

bodunda bedüki kişi kutluğı çok yerinde söylemiş.
1630 Elig ursa begler kimi edlese, Beyler kime el uzatıp, yetiştirırlerse, sonunda beye yakın

yakur baş bolur bu beginde olur ve sırada beyden sonra o gelir.
basa
1631 Kimi tutsa begler öziŋe Beyler kimi kendilerine yakın tutarlarsa, onun dilek ve

yakın, arzusu eli altında bulunur.
yağudı tileki kereki bakın
1632 Küle baksa begler kişike Beyler kime güler yüz gösterırlerse, hükümdarın

turup, hizmetinde bulunanlar onun ağzına bakar ve onun
aŋa yığlu tirlür er at yüz urup etrafında toplanırlar.
1633 İlig aydı emdi maŋa çâre Hükümdar devam etti : — Şimdi benim için başka bir çâre

yok, yok; onu yetiştirirsem, o muhakkak adam olur.
munı edlesemen kişi bolğu
ok
1634 Ötemiş bolayın atası hakın, Ona şefkatle insanlık göstereyim, böylece babasının

kılayın kişilik bağırsaklıkın hakkını da ödemiş olurum.
1635 Bu ay toldı tapğı telim erdi AyToldı'nın hizmeti çok idi; ona karşılık merdce hareket

kör, edeyim ve insaniyet göstereyim.
kişilik kılayın anıŋ yaŋı kür
1636 Kişilik tidüküm bolur edgülük, İnsaniyet dediğim, iyiliktir; bu iyilik, başkalarını yedirmek ve

bu edgü bolur ol yegü giydirmektir.
kedgülük
1637 Kişi aslı edgüg unıtmaz İnsanın asılı iyiliği unutmaz olur; insanın soylusu gönlünü

bolur, başka tarafa kaydırmaz olur.
kişi urğı köŋlin emitmez bolur
1638 Negü ter eşitgil avıçğa sözi, Atalar sözü ne der, dinle; atalar sözünü tut, ey kuzum,

avıçğa sözin tut unıtma kozı bunu unutma.
1639 Bu edgü kılu tur ay edgü kişi, Ey iyi insan, iyilik yapmakta devam et; iyilik ihtiyarlamaz,

karımaz bolur edgü meŋü onun ömrü ebedîdir.
yaşı
1640 Bu edgü karımaz yeme İyilik ihtiyarlamaz ve yıpranmaz; onun ömrü çok uzundur;

opramaz, iyiliğin kötü olmak ihtimâli yoktur.
yaşı ked uzun ol atı artamaz
1641 Ağırladı ilig kör ögdülmişig, Hükümdar Öğdülmiş'i takdir etti; iyi ve kötü, bütün işlerini

aŋar aydı edgü isiz öz işig ona danıştı.
1642 Açındı ilig kör kötürdi örü, Hükümdar ona ihsanlarda bulundu ve onu yükseltti; bir gün

bolu berdi evren emitti naru geldi, devlet idaresine âit bütün kanunlara vâkıf oldu.
1643 Oŋardı törü hem toku iç Kanun, erkân ve içhizmeti muvaffakiyetle yerine getirdi; bu

tapuğ, hizmetinden dolayı, kendisine arzu ettiği kapılar açıldı.
açıldı tapuğdın tilemiş kapuğ
1644 Müni boldı erdem sözi boldı Kusuru fazilet oldu, sözü söz oldu; hükümdar uyanır

söz, uyanmaz, ilk defa onu görür idi.
ilig turdı erse aŋar açtı köz
1645 İlig aydı emdi tilemiş işim, Hükümdar : — içeride ve dışarıda arzu ettiğim işler şimdi

tüzü itlü barğay içim hem yoluna girecektir — dedi —
taşım
1646 Boluğı bar erdi munuŋ Bunun, belli ki, bir mayası vardı; onun için onu yetiştirdim

belgülüg, ve ona ihsanlarda bulundum.
anın edledim kıldım açığ
ülüg
1647 Munu boldı emdi tilek teg îşte şimdi, arzu ettiğim gibi, bir adam oldu; yaşı büyüdükçe,

kişi, daha da inkişaf edecektir.
takı bolğusı bar yetilse yaşı
1648 Uluğ bolğu olan ne ersig Doğuştan merd ve insan olup, yükselecek olan çocuğun

toğan, daha küçükken bütün alâmetleri belirir.
kiçigde bolur barça belgü
nişân
1649 Muŋar meŋzer emdi bu Şimdi buna benzeyen şu beyti oku; düşününce, mânası da

beytig okı, anlaşılır.
uka barsa mani açılğay takı
1650 Kamuğ bolğu neŋke bolur Bütün olacak şeylerin olacağını gösteren bir belirtisi vardır;

belgü teŋ, küçüklükten itibaren büyüyünceye kadar belirti hep
kiçigde bedüginçe ol bolğu kendisini gösterir.
teŋ
1651 Yimiş yegü nimet çeçekinde Meyveyi, yiyecek nimetleri, çiçekte iken, görmeli; her işte

kör, misâl olarak, bunu örnek tutmalı.
kamuğ neŋke yaŋzağ munı
bilgü teŋ
1652 Tapındı bu ögdülmiş utru Öğdülmiş hükümdarın huzurunda hizmet etti; sabahakşam

turup, dâima hizmette bulundu, hiç bir kusur göstermedi.
kıyılmadı taŋda keçe üd
bolup
1653 Kiterdi özindin yarağsız Uygunsuz ve lüzumsuz hareketlerini terkettı, her türlü işte

muhâl, tam istifade edilecek hâle geldi.
tusuldı kamuğ törlüg işke
tükel
1654 Kutuldı ilig kitti emgekleri, Hükümdar bir çok zahmetlerden kurtuldu; halkın üzerindeki

bodun asğı arttı yenip yükleri yük hafifledi ve kazancı arttı.
1655 İlig ündedi bir kün Hükümdar bir gün Öğdülmiş'i çağırdı, düşündükleri ve

ögdülmişig, bildikleri hakkında onunla konuştu.
aŋar sözledi söz ukup
bilmişig
1656 İlig aydı emdi eşit ay oğul, Hükümdar : — Ey oğlum — dedi — şimdi dikkat et, sana

söz aytur özüm sen maŋa tut soracaklarım var, beni can ve gönülden dinle.
köŋül
1657 Ayu ber kişike tusulur kayu, Söyle, bakalım, insan için faydalı olan şeyler nedir,

kayu ol tususı maŋa ay sayu faydaları nelerdir; bana bunları birerbirer anlat.
1658 Yanut berdi ögdülmiş aydı ay Ögdilmiş cevap verdi :—Ey beyim, ey bilgi hazinesi, ey

beg, insanların iyisi — dedi —
bilig ordusı ay kişilerde yeg
1659 Kişike tusulğu ikigü ajun, Ey asîl tabiatli, her iki dünyada insanlara faydalı olan şey,

kılınç edgüsi ol ay kılkı tüzün iyilik yapmaktır.
1660 İkinçi uvut ol üçünçi köni, ikincisi — haya, üçüncüsü — doğruluktur; insan bu üç şey

bu üç neŋ bile er bulur kut ile saadet güneşine erer.
küni
1661 Kılınç edgü bolsa kamuğ îyı hareket eden kimseyi her kes sever, dürüst tabiatli olan

halk sever, insan baş köşeye çıkar.
kılıkı köni bolsa törke ağar
1662 Uvut ol tıdığlı kamuğ Her türlü densizliğe haya mâni olur; hayâsızlık insan için

teŋsizig, çok fena bir hastalıktır.
uvutsuzluk erke idi teŋsiz ig
1663 Takı bir siliglik kılınçı köni, Bir de yumuşak huylu olan ve doğru hareket eden insanın

ikigü ajunda kutadur küni her iki dünyada günü kutlu olur.
1664 Könilik uvut hem bu edgü Doğruluk, haya ve iyi hareket — bu üçü kimde bileşirse, o

kılınç, insan mes'ûd olur.
üçegün birikse bu buldı
sevinç
1665 Yana aydı ilig eşittim bu söz, Hükümdar tekrar sordu:—Bu sözleri dinledim; peki, insan

tusulmaz kayu ol kişike için kötü ve faydasız olan şeyler nedir?
yavuz
1666 Yanut berdi ögdülmiş aydı Ögdilmiş cevap verdi : — Hükümdar kendi feraseti ile

ilig, bunun cevabını bulabilir — dedi —
bügülep bu sözke yetürsü
bilig
1667 Kişike tusulmaz tükel yas Ey kudretli devlet adamı, faydasız olan ve insana dâima

kılur, zarar veren şu üç şeydir.
bu üç neŋturur kör ay ilçi
unur
1668 Biri arkuk erse bu kılkı Biri—kötü tabiatli ve inatçı olmak, biri — yalan söylemektir.

yavuz,
takı biri yalğan tüzer erse
söz
1669 Takı bir saran ol kişide eli, Biri de — insanları aşağılık eden hasisliktir; bunların üçü

bu üç neŋ üçegü biligsiz yolı de bilgisizlikten ileri gelir.
1670 Kimiŋ bolsa arkuk kılınçı Kim haşîn tabiatli ve inatçı olursa, onun işi her zaman ters

otun, gider.
işi barça tetrü bolur tuğsa
kün
1671 Çavıksa kim erse bu yalğan Eğer bir kimse yalan söylemekle şöhret bulmuşsa, bil ki, o

tilin, insanlar arasında dâima bu şöhretle anılır.
savı bardı yalŋuk ara sen
bilin
1672 Saranlıkta ınğa negü bar Hasislikten daha kötü başka ne var; hasis toplar, yiyemez

adın, ve malı arkada kalır.
terer neŋ yeyümez kalır neŋ
kedin
1673 Negü ter eşitgil saranığ bilig, Bilgi hasis hakkında ne der, dinle : —Ey zavallı, ey biçâre,

ay çırğuy ay muŋluğ ay ey sıkı el.
tügmiş elig
1674 Tere bildiŋ altun yeyü Altın toplamasını bildin, fakat yemesini bilmedin, bu altını

bilmediŋ, yığdın da, bir tanesini olsun, neden başkasına vermedin.
bu altun yığıp bir nelük
bermediŋ
1675 Ay dünyâ terip sen yeyümez Ey bu dünyayı toplayıp, yiyemeyen kimse, yiyiciler

kişi, hazırlandı, sen yiyeceği hazırla.
yegüçi anundı anuk tut aşı
1676 Ol üç neŋ kimiŋ bolsa keldi O üç şey kimde varsa, saadet onundur; bu üç şey kimde

kutı, varsa, onun adı mahvolur gider.
bu üç neŋ kimiŋ bolsa yitti atı
1677 Yana aydı ilig eşittim munı, Hükümdar yine dedi : —Bunları dinledim, bir sözüm daha

takı bir sözüm bar ayu ber var, ona da cevap ver.
anı
1678 Anadınmu bilge tuğar bu kişi, insan anadanmı âlim olarak doğar, yoksa yaşı

azu ögrenürmü yetilse yaşı ileriledikçemi öğrenir?
1679 Yanut berdi ögdülmiş ilig Öğdülmiş cevâp verdi : — Ey devletli hükümdar, bu

kutı, faziletin bir adı da bilgi ve akıldır.
bilig hem ukuş ol bu erdem
atı
1680 Biligsiz tuğar ol turu ögrenür, İnsan bilgisiz doğar ve yaşadıkça öğrenir; bilgi sahibi

bilig bilse ötrü kamuğ iş unar olunca, her işinde muvaffak olur.
1681 Anadın toğuğlı biligsiz tuğar, Anadan doğan bilgisiz doğar, bilgi öğrenir ve böylelikle

bilig ögrenür ötrü törke ağar itibar kazanır.
1682 Ukuş ol anı yalŋuk Çalışmakla elde edilemeyen şey akıldır; Tanrı onu insanın

ögrenmedi, hamuruna katar.
tadu birle katlıp törütür idi
1683 Ukuşta adın barça insan akıldan başka bütün faziletleri öğrenir ve böylece

erdemlerig, bilgisi gelişir.
kişi ögrenür ötrü yetlür bilig
1684 Sevindi ilig kör eşitti bu söz, Hükümdar bu sözleri işitti ve sevindi : — Ben istediğimi

ayur öz tilekini buldı bu öz buldum — dedi —
1685 Atasın yitürdüm munukı oğul, Babasını kaybettim, fakat işte oğlu, doğru yolda yürüyerek,

ata ornı tutlı bulup edgü yol babasının yerini aldı.
1686 Bayatka şükür kılğu emdi Şimdi halika şükür ve halka da hakkı olan iyi nizam ile

üküş, hüküm etmeliyim.
bodunka törü kılğı edgü ülüş
1687 Bağırsak körürmen bu Ben bu Ögdilmiş'i bana sadâkatle bağlı görüyorum; her işi

ögdülmişig, dürüstlük ile yerine getiriyor.
bütünlük bile kıldı barça işig
1688 Aŋar ma bu kün kılğu edgü Ona da bugün iyilik ile mukabele etmeliyim; iyiliğinin

yanut, karşılığını o hazır bulsun.
ol edgü yanutın bu bulsu
anut
1689 Negü ter eşitgil kişi üdrümi, Halk arasında temayüz etmiş olan seçkin insan ne der,

kişi üdrümi hem bodun dinle.
ködrümi
1690 Kişilik kılurka kişilik anut, insanlık edene karşı insanlık göster, insana insanlığı

kişilik teŋinçe törü kıl yanut nisbetinde mukabele et.
1691 Vefâka vefâ ol kişilik hakı, Vefaya karşı vefa göstermek insanlık vazifesidir; vefakârlik

vefâ kıl kişi bol atıŋnı bedüt et, insan ol, ve adını yükselt.
1692 Küniŋe ağırladı ilig anı, Hükümdar onu gündengüne yükseltti; adı ve şöhreti bütün

kamuğ ilke toldı kör atı üni ülkeye yayıldı.
1693 Bodunda bedük boldı belgü Derecesi ve mevkii halk arasında yükseldi; hayırduâlar

nişân, aldı ve şöhreti dünyaya yayıldı.
ajunda çavı bardı edgü duân
1694 Uluğ boldı iş tuş ara Eşiakrânı arasında yükselmiş olduğu gibi, bu şöhreti ile

belgülüg, beyler arasında da büyüklerden oldu.
bedük boldı begler ara bu
külüg
1695 Köŋül til kiçig tuttı kılkı oŋay, Her kese karşı tevâzû gösterdi, mülayim davrandı; her

yaraştı kamuğ birle keçti kün keşle iyi geçindi; böylece günler ve aylar geçti.
ay
1696 Köŋül kodkı tuttı tilin söz Alçak gönüllü ve tatlı dilli idi; içten ve dıştan halkı kendisine

süçig, ısındırdı.
bodunuğ işitti taşığ hem içig
1697 Adaş koldaş ardaş tutundı Bir çok dost ve arkadaş edindi; dost ve arkadaş insan için

kalın, bir destektir.
adaş koldaş ol erke arka bilin
1698 Kimiŋ bolsa koldaş adaşı Kimin arkadaşı ve dostu çok ise, o arkasını sağlam ve

telim, yalçın bir kayaya dayamış demektir.
anıŋ arkası bek kaya ol yalım
1699 Kimiŋ arkası bolsa küçlüg Kimin arkası varsa, kuvvetli olur; kudretli insanın saadeti

bolur, temelli olur.
bu küçlüg kişi kutka tüplüg
bolur
1700 Ne edgü bolur kutka kodkı Saadete alçak gönüllülük ne kadar uyar; âlim bir insana

köŋül, hilm ve şefkat ne kadar yakışır.
ne körklüg bolur bilge bolsa
amul
1701 Yeme yakşı aymış bu öglüg Akıllı insanda ne güzel söylemiş; kim akıllı insanın sözünü

kişi, tutarsa, işi yoluna girer.
kim öglüg sözin tutsa itlür işi
1702 Kimiŋ birle devlet yaraşsa Saadet gelip, kiminle bağdaşırsa, o kimse tevâzû

kelip, göstermeli ve alçak gönüllü olmalıdır.
köŋül kodkı tutğu kiçiglik kılıp
1703 Kelir erse devlet kişike küle, Saadet gelir ve insanın yüzüne gülerse, bil ki, onun

tutup berklegüsi kiçiglik bile devamını sağlayacak şey tevâzûdur.
1704 Köçüt teg bolur kut tüpi hem Saadet aslında göç atı gibidir, göçergider; onu bulunduğu

tözi, yerde tutan kök, alçak gönüllülüktür.
köŋül kodkısı ol anıŋ yıldızı
1705 Ne edgü bolur kodkı alçak Alçak gönüllü insan ne kadar iyi ve güzel olur; onun işi

kişi, dâima yolunda gider.
ne körklüg bulur künde itlür
işi
1706 Uluğsığ küvez kür kişi ol turı, Büyüklük taslayan, kibirli ve küstah adam tatsız ve

küniŋe kodı ol küvezlik kurı sevimsiz olur; kibirli insanın itibârı gündengüne azalır.
1707 Kamuğka yaraşur bu kut Saadet gelirse, her kese yakışır; fakat akıllı insanlar ile

ursa yüz, daha çok bağdaşır.
ukuşluğka artuk yaraşur ked
uz
1708 Muŋar meŋzer emdi bu Ey iyi ve cömert insan, şimdi bu mealde olan şu beyti oku

beytig okı, da mânasına iyice nüfuz et.
okığıl uka bar ay elgi akı
1709 Biligsizke devlet yaraşsa Saadet bilgisize de gelir ve yakışırsa da, bunun mâhiyetini

kelip, daha iyi bildiği için, bilgiliye daha çok yakışır.
biligligke artuk yaraşur bilip
1710 Biligsiz bile tursa devlet kalı, Mademki saadet bilgisiz ile birlikte yaşayabiliyor, bilgili ile

biliglig bile turğa tüp lüg erip elbette daha esaslı surette bağdaşacaktır.
1711 Biligsiz bedük bolsa devlet Saadet bilgisizi yükseltirse, elbette bilgiliyi, şöhret ve nâm

bile, ile, ondan daha çok yükseltecektir.
biliglig bedükrek kü çav at
bile
1712 Biligsizke devlet kelir erse Bilgisize saadet ve ikbâl gelirse de, bil ki, bu sâadet onda

kut, devamlı olmaz.
turumaz bu devlet anıŋ birle
büt
1713 Munukı bu sözke tanuk keldi İşte buna şu söz şâhiddir; ey kalbi temiz, sen bunu oku.

söz,
okığıl munı sen ayâ köŋlin
tüz
1714 Kelir kut kişike ağırlar anı, Saadet insana gelir ve onu yükseltir; insan doğru hareket

siŋer ol ağırlık yorısa köni erderse, bu itibâr ona yâr olur.
1715 Bolumsuzka devlet kelü Olmayacak himseye devlet ve saadet gelirse, o ayağına

berse kut, gelen bu devleti derhâl teper.
teper devletin ol keçürmez
küni
1716 Sınadı kör ilig bu ögdülmişig, Hükümdar bu Öğdülmiş'i tecrübe etti ve bütün işlerini

könilik öze buldı barça işig sadâkatle ifâ ettiğini gördü.
1717 Ağırladı ança kötürdi örü, Bâzan itibar gösterdi, onu yükseltti; bâzan sert muamele

uçuzladı ança yavuzrak körü ile, onun itibarını kırdı.
1718 Ağırlık üdinde kişig sermedi, İtibarda iken, o başkalarına kaba muamele etmedi,

uçuzluk üdinde tapuğ itibardan düştüğü zaman da işini aksatmadı.
kesmedi
1719 İligke yışığ boldı köŋlin Hükümdara sadâkatle bağlanarak, ona bir siper oldu;

bütüp, hazineyi ve malı iyi idare etti.
ağı kaznakı berdi edgü tutup
1720 Emanet yüdürdi boyunka Boynuna büyük bir emânet yüklendi; emânet yüklenen

uluğ, insana canım feda olsun.
emanet yüder erke cânım
yuluğ
1721 İşin sürdi ögdülmiş artuk Öğdülmiş büyük bir sadâkatle işine devam etti; hükümdar

köni, onu gündengüne kendisine yaklaştırdı.
küniŋe yakın tuttı ilig anı
1722 Aça adra tuttı kamuğ işlerin, Bütün işlerini açık olarak ve yerliyerinde yaptı; her birinin

sakışlığ bitip kodtı barça hesabını ayrıayrı kaydetti.
barın
1723 Küdezdi öziŋ neŋke Hükümdarın malını iyi idare etti, kendi çıkarını düşünmedi;

suklanmadı, hizmette kıl kadar eğrilik göstermedi.
tapundı bu kılça kıyık kılmadı
1724 Negü ter eşitgil yetilmiş yaşı, Yaşınıbaşmı almış, hayatta nâdir bulunan, doğru ve

tiriglikte kızrak bütün çın kişi dürüst insanlardan biri ne der, dinle.
1725 Ağır neŋ kişike bu altun insan için altıngümüş kıymetli bir şeydir; fakat kendisine

kümüş, hâkim olan kimse, gümüşten daha kıymetlidir.
özin tutğuçı er kümüşte
küsüş
1726 Kümüşke ilinmegli yalŋuk Gümüşe kapılmayan, doğru insan saadet içinde tam ve

bütün, gerçek dünyaya erişir.
tegir çın tükel bu ajunka
kutun
1727 Biliglig bilig berdi bilgin kör e, Bilgili insan bilgisi ile şu öğüdü vermiştir: doğru ve dürüst

köni çın kişi bolsa közke süre insan bulursan, onu sürme gibi, gözüne çek.
1728 Takı munda yegrek ayur kör Bak, akıl bundan daha iyi söyler: şefkatli bir insana canını

ukuş, dahi feda etsen çok değildir.
bağırsakka cân berse ermez
üküş
1729 Köni tep ayurlar kayu ol köni, Doğru diye söylerler; emânete hiyânet etmeyen doğru

könilik kılığlı emânet küni nerede?
1730 Erende kayu ol tükel irtegü, İnsanlar arasında hangisi mükemmeldir; aramalı, tavır ve

köni erse kılkı anı er tigü hareketi doğru ise, ona er demeli.
1731 Kişide kayu ol kişi öggüsi, İnsanlar arasında öğülmeğe değer kimdir; cömert

akı öggüsi ol saran sökgüsi öğülmeğe ve hasis ise, söğülmeğe lâyıktır.
1732 Apa oğlanın körse muŋluğ İnsan oğlu ne kadar zavallıdır, o bütün gün toplar, fakat

tigü, yiyecek bir şey bulamaz.
bütün kün tirer neŋ bulumaz
yegü
1733 Kayu yügrü tınmaz ajun Kimi durmadan koşar, dünyayı dolaşır; kimi canını feda

tezginür, eder, denize dalar.
kayu cân yuluğlar teŋizke
kirür
1734 Kayu tağ kazar körse toplur Kimi dağ kazar, bakarsın, kayaların dibine iner; kimi yeri

kayağ, kulaçlayarak, yaya koşar.
kayu yer kulaçlayu yügrür
yadağ
1735 Kayu art aşar kör ögüzler Kimi, bak, tepeler aşar, dereler geçer; kimi yer kazar ve

keçer, suyu kuyudan içer.
kayu yer kazar suv kuduğda
içer
1736 Kayusı çerigde kılıç baldu Kimi orduda kılıç ve balta yer; kimi kaleyi muhafazaya

yer, memur olur, orada ihtiyarlar.
kayusı turada yuluğda karır
1737 Kayu oğrı tevlig karakçı Kimi hırsız, sahtekâr, yankesici, dolandırıcı; kimi zâlim

kunuk, olur, kimi öldürücü ve yıkıcı olur.
kayusı basımçı ölütçi kıruk
1738 Bu emgek neçe boğuzı egni insanın bunca zahmet çekmesi hep boğazı ve sırtı içindir;

üçün, mal toplar, yiyemez; öldükten sonra da vebali altında kalır.
tirer neŋ yemez ölse emger
küçün
1739 Bu barça biligsiz kişi kılkı ol, Bunlar hep bilgisiz insanların işidir; bilgisiz insanlar tam bir

biligsiz kişiler tükel yılkı ol hayvan sürüsüdür.
1740 Bayatka bütügli biliglig kişi, Tanrıya inanan bilgili insan, kısmetinde ne varsa, onunla

tegürmiş üdinde tükel yer aşı iktifa eder.
1741 Negü ter eşitgil ukuşluğ Hayatın bu tecellilerini iyi gören akıllı ve sakin insan ne der,

amul, dinle.
yorığlı tınığlı küdezçisi ol
1742 Kerek yat kerek dünyâ tezgin ister yat, ister dünyayı dolaş, koş; kısmetin ne ise, sana o

yügür, nasip olur.
negü erse kısmet saŋa ol
tegür
1743 Köŋül til köni tut ay bilge Ey âlim hakim, gönül ve dilini doğru tut; vakti gelince,

bügü, yiyeceğin eksik olmaz.
saŋa eksümegey üdinde
yegü
1744 Bu baylık tilese ajun edgüsi, Zenginlik ve dünya nimetleri istersen, bunlar doğruluk ile

könilik bile ol anıŋ bulğusı elde edilir.
1745 Takı bir ajunuğ bulayın tese, Âhiretini de mâmur etmek istersen, elinden gelirse, bunun

könilik bütünlük bile kol usa çâresini doğrulukta ve imanda ara.
1746 Yeme yakşı aymış ögi yetmiş Aklı eren ve doğruluk ile dünyayı elde eden insan da iyi

er, söylemiş.
könilik bile bu ajun tutmış er
1747 Bu dünyâda baylık tilese Bu dünyada zenginlik dilersen, özünle ve sözünle doğru ol.

özüŋ,
köni bol könilik öze tut sözüg
1748 Takı bir ajunuğ tutayın tese, Âhireti kazanmak istersen, özünü, sözünü ve gönlünü

könilik bile tut köŋül til özüŋ dâima temiz tut.
1749 Ay ilig körü bar kişiler küni, Ev hükümdar, dikkat et, doğru hareket ederlerse,

ne körklüg keçer ol yorısa insanların hayatı ne kadar güzel geçer.
köni
1750 Könilik bütünlük bile kıl bu iş, Bunu doğruluk ve imanla kendine eş edin, her türlü işi

kişilik bile kıl kamuğ törlüg iş insanlık ile yap.
1751 Kopurdı kutı künde Öğdülmiş'i saadeti gündengüne yükseltti; halka emirler

ögdülmişig, verdiği gibi, onların dileklerini dinlemeği de ihmâl etmedi.
sav aydı bodunka eşitti kişig
1752 İlig me sınadı kamuğ Hükümdar da onu her şekilde denedi, iyice tetkik etti, onun

törlügün, doğru ve dürüst hareket ettiğini gördü.
bütünlük bile buldı baktı
ögün
1753 Bütün buldı ilig kör Bütün yaptıklarının şüphesiz, doğru olduğunu gören

ögdülmişi, hükümdar öğdülmiş'in sadâkatine inandı.
seziksiz köni tep negü kılmışı
1754 Negü ter eşit emdi bilge öge, Hükümdara her hususta yoliz gösteren âlim müşavir ne

biligsiz ukup emdi boynuŋ der, dinle; ey bilgisiz, bunu anla ve itiraz etme.
ege
1755 Körü barğu begler tapuğçı Beyler hizmetkârlarına dikkat ve hizmete girecekleri de

kulın, esaslı bir şekilde tecrübe etmelidir.
tapındurğu kulnı sınayu ulın
1756 Begiŋe yarağlığ körünse kulı, Ancak kulun işin ehli olduğu görüldükten sonra, bey ona

aŋar ötrü açğu ağırlık yolı izzet ve ihsan kapısını açmalıdır.
1757 Tilekçe bolur iş tapuğçı İşi beyin arzu ettiği şekilde olursa, hizmetkâr büyür;

bedür, hizmetkâr büyüyünce, beyin de şöhreti artar.
tapuğçı bedüse beg atı
bedür
1758 İdi yakşı aymış bu yağma Her işe bilgisi ve aklı ermiş olan Yağma beyi çok iyi

begi, söylemiş.
kamuğ işke bilgi yetilmiş ögi
1759 Ayâ beg işig iş biliglike ber, Ey bey, işi işin ehline, işe yarayana, hareketi doğru ve

yarağlığ köni tüz yorığlıka dürüst olana ver.
ber
1760 Kayu beg yarağsızka berse Eğer bir bey işi ehliyetsiz bir kimseye verirse, ehliyetsizliği

işi, başkası değil, kendisi göstermiş olur.
yarağsız özi kıldı kılmaz kişi
1761 Bayat kimni erse kötürse Tanrı bir kimseyi mes'ûd etmek ve yükseltmek isterse, ona

kutun, ehliyetli ve dürüst hizmetkârlar verir.
aŋar işçi berür yarağlığ bütün
1762 Kötürmişni ilmek tilese yana, Eğer yükselttiğini tekrar düşürmek isterse, ona gün

aŋar işçi berür yarutmaz göstermeyen hizmetkâr verir.
küne
1763 Yeter ol biligsiz barır bu otun, O bilgisiz idare dizginini eline alır ve bu odun onu takip

işi barça buzlur kopar kök eder; böylece bütün işi bozulur ve tozdumana katılır.
tütün
1764 Ağırladı ilig kör ögdülmişig, Hükümdar Öğdülmiş'i yükseltti; ona inandı ve bütün işleri

ınandı aŋar berdi yumğı işig onun eline verdi.
1765 Kamuğ ilke kıldı kör elgi Bütün memlekete onu hâkim kıldı; o her işte kudret ve

uzun, nüfuz sahibi oldu.
uzun boldı elgi yorık til sözün
1766 Ayağ berdi tamğa at üstem Ona unvan, mühür, at, koşum ve hil'at verdi; çok itibar

kedüt, gösterdi; o ikbâlin son derecesine vâsıl oldu.
ağırladı aşru tükel boldı kut
1767 Üküş edgü yarlığ tümen Hükümdar ona verdiği beratlarda kendisinden büyük bir

edgü söz, sitayişle bahsetti ve o hükümdarın yakınlarından oldu.
ilig yarlıkadı yakın boldı öz
1768 Kapuğdakı er at kiçig ya Kapıda hizmet eden büyükküçük, her kes, ona candan

uluğ, fedaya hazır olduklarını bildirdiler.
taŋuk tuttı barça kılıp cân
yuluğ
1769 Kamuğ işçi barça köründi Hizmetinde bulunanların hepsi gelip, tebrik ettiler; hediye

kelip, olarak, yiyecek ve giyecek bir çok şeyler takdim ettiler.
tapuğ tozğu birle neŋ artut
kılıp
1770 Uru bardı ögdülmiş edgü Öğdülmiş iyi kanunlar vaz'etmekte devam etti; her keşi,

törü, derecesine göre, taltif etti.
ağrladı tegme kişisin körü
1771 Bodundın kötürdi kamuğ küç Halk üzerinden bütün zor ve tazyiki kaldırdı; kendisinden

basınç, hiç bir uygunsuz hareket sâdir olmuyordu.
özindin kiterdi yarağsız kılınç
1772 Tüzüldi törü hem itildi eli, Kanunlar vaz'edildi ve memleket düzene girdi; ülkenin

ilig inçke tegdi bekip el ulı temeli sağlamlaştı ve hükümdar huzura kavuştu.
1773 Sevigli telim boldı sevmez Onu sevenler çoğaldı, sevmeyen ve düşman olanlar

yağı, ülkesini bırakıp, kaçtı; artık meydanda tozduman nâmına
ilin kodtı kaçtı süzüldi toğı bir zerre kalmadı.
1774 Kutuldı ilig kıldı inçin sevinç, Hükümdar sıkıntıdan kurtuldu, huzur ve sevince kavuştu;

tatıldı tirigük bu buldı avınç işleri görüldü, kendisi rahat etti.
1775 Bu yaŋlığ asığlar biligdin Bu gibi faydalar bilgiden gelir; akıllı, bilgili ve iyi huylu

kelir, kimseden gelir.
ukuşluğ biliglig siligdin kelir
1776 Kalı ögmegü ol ukuşluğ kişig, Akıllı insan nasıl öğülmez, akılsız kimsenin işi nasıl

neteg yirmegü bu ukuşsuz yerilmez.
işig
1777 Uğuşluğ işi barça ülgülüg ol, Akıllının işi hep ölçüye göre biçilir; bilgisizin işi ise, hep

biligsiz işi barça telgülüg ol gelişi güzel kesilir.
1778 Ne edgü yaraşur ukuşluğka Akıllıya saadet ne güzel yakışır; akıllıya veya iyi hareket

kut, eden bilgiliye saadet ne iyi uyar, düşün.
ya edgü kılınçlığ biligligke
büt
1779 Negü ter eşitgil ıla beg sözi, Ila beyi ne der dinle; bu sözün mânası senin sözlerine

sözi manisi ol sözüŋke tözi temel olsun.
1780 Biligsizke devlet kelür erse Bilgisize devlet ve saadet gelirse, halkın arasına fesat girer

kut, ve bu, memleket için, öldürücü bir felâket olur.
bodun barça buzlur bolur
elke yut
1781 Ukuşuğka tegse adın begliki, Eğer beylik akıllı bir insanın eline geçerse, o ülkesini

ilin inçke tegrür bu bir sözke huzura kavuşturur; sen bu söze inan.
büt
1782 Bilig inçke tegdi yarudı küni, Hükümdar huzura kavuştu, günü aydınlandı; Tanrıya

bayatka şükür kıldı ögdi anı şükür, hamd ve sena etti.
1783 Közin kökke tikti kötürdi elig, Gözünü göğe dikti, elini kaldırdı ve:— Ey rabbim—dedi —

ayur ay idim sen birigli bilig bilgi veren sensin.
1784 Bilig berdiŋ ilke elig berdiŋ Bilgi verdin ve kuvvetle beni ülkenin hâkimi kıldın; gönlüme

erk, kuvvet ver ve beni doğru yoldan ayırma.
könilik öze tut köŋül bolsu
berk
1785 Sen ök bir maŋa küç kamuğ Ey rabbim, bana kuvvet ihsan et; bütün iyiliklere muvaffak

edgüke, olayım ve tebeamın yükünü cesaretle yükleneyim.
elig asrakılar yükin yüdgüke
1786 Çığayka üledi ökü neŋ tavar, Fakirlere çok eşya ve mal dağıttı; her hususta Tanrı'ya

köŋül tüzdi rabka kamuğdın gönül bağladı.
sıŋar
1787 Tirildi bu yaŋlığ sevinçin kün Günler ve aylar böyle sevinç içinde geçti; bütün memleket

ay, halkı hep zenginleşti.
tüzü el karası tükel boldı bay
1788 Kişi üdrümi kör bu yaŋlığ Seçkin insan, bak, böyle olur; ne yazık ki, böyle insanlar da

bolur, fânidir.
isizim bu yaŋlığ kişiler ölür
1789 Meŋilig bodun kim bu yaŋlığ Böyle bir beye sahip olan halk bahtiyardır; halkının iyiliğini

begi, isteyen bey, dirayetli bir beydir.
meŋelig beg ol kolsa bodnı
yegi
1790 İsiz edgüler ölse toprak bolur îyi veya kötü, ölünce, hep toprak olur; fakat ne kadar

isiz, toprak olsalar bile, adları kalır.
neçe bolsa toprak kör atı
kalur
1791 İlig bir kün oldurdı yalŋuz özi, Hükümdar bir gün tek başına oturuyordı; Öğdülmiş'i çağırdı

bu ögdülmişig ündep aydı ve konuşmağa başladı.
sözi
1792 Ayur ay ögdülmiş bak emdi Ey Öğdülmiş— dedi— şimdi bana bak, sana babanın hiç

maŋa, bir emeği geçmedi.
ataŋ emgeki kirmedi bir saŋa
1793 Ataŋ öldi kaldıŋ sen oğlan Baban öldüğü zaman sen bir çocuk idin; küçüklere yoluizi

kiçig, büyükler gösterir.
kiçigke bedüktin bolur yol
keçig
1794 Ataŋ ögretümedi erdem bilig, Baban sana fazilet ve bilgi öğretmedi; ben de bu hususa

tegümedi mendin yeme ök sana. pek yardım edemedim.
elig
1795 Neteg met yumıttı bu erdem Nasıl oldu da bunca fazilet sende toplandı; şimdi sen bana

saŋa, bunu söyle.
ayu bergil emdi munı sen
maŋa
1796 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve : — Hükümdarın ömrü ve devleti

ilig, uzun olsun — dedi —
uzun keç yaşasu bu üsteŋ
elig
1797 Bayat kimke berse inâyet Tanrı kime inayet eder ve kısmet verirse, o dileğine

ülüg, kavuşur, şöhret sahibi olur.
tilekke tegir boldı atlığ külüg
1798 Muŋar meŋzetü aydı türkçe Görmüşgeçirmiş şu aksakal, şu türkçe mesel, bu

mesel, hususta, bak, ne der :
başında keçürmiş bu kökçin
sakal
1799 Bayat fazlı birle bedür ol kişi, İnsan Tanrı fazlı ile büyür ve dileğine kavuşur; onun işi

tilekin bulur künde itlür işi günden güne yoluna girer.
1800 Bayat bermişin halk tıdumaz Kara toprak ile mavi gök, öç almak için, birleşse bile,

küçün, Tanrı'nın verdiğine insan mâni olamaz.
yağız yer yaşıl kök tirilse
öçün
1801 Bayattın kerek barça işke Her işte Tanrının yardımı şarttır; insan ancak onunla

yölek, dileğine kavuşabilir.
anın bulsa ötrü kişi öz tilek
1802 Yana ma ay ilig ata alkışı, Bir de, ey hükümdar, çocuk ne kadar babasının rızasını

oğulka tegir ol sevinçi tuşı alırsa, o kadar onun duasına nail olur.
1803 Atam kıldı erdi kör edgü duâ, Babam bana hayırduâ etmiş idi; ben o duâ ile yükselerek,

duâ birle tegdim bu yerke bu mevkie ulaştım.
ağa
1804 İligni sebeb kıldı erklig idim, Kadir rabbim hükümdarı da sebep kıldı, ben de bu fazilet

bu erdem biligdin turu ve bilgiden hâlî kalmadım.
kalmadım
1805 Elig urdı ilig meni edledi, Hükümdar beni tuttu ve beni değerlendirdi; felek de müsait

bolu berdi evren özüm davrandı ve ben yükseldim.
yokladı
1806 Küle baksa begler kimi Beyler kime gülerek bakar ve kimi değerlen dirirlerse,

edlese, istediği şeyler ona doğru koşar ve etrafına üşüşür; yeter ki,
ava yığlur ârzû kerek ol yese o bundan faydalanmasını bilsin.
1807 Kişi köŋli bağ ol yaşarğu İnsanın gönlü bir bahçedir; onu yetiştiren su, beylerin

suvı, sözleri ve nasihatleridir.
bu begler sözü birle edgü
savı
1808 Kayu bağka tegse suv Hangi bahçe devamlı sulanırsa, orada binlerce renkli ve

eksümedin, kokulu çiçek açılır.
çeçek yazlur anda tümen tü
yıdın
1809 Begi yarlığı bolsa edgü söze, Bey onun hakkında iyi sözler sarfederse, kulun gönlü açılır

kulı köŋli yükser yazar kaş ve yüzü güler.
köze
1810 Kalı bolmasa edgü yarlığ Eğer bey ona karşı lütuf kâr davranmazsa, yeşeren çiçek

tilin, çabuk kurur; bunu böyle bil.
yaşarmış çeçekler kurır terk
bilin
1811 Bayat fazlı kolğu kerek kul Kul dâima Tanrının fazıl ve inayetini istemelidir; .Tanrının

kamuğ, fazıl ve inayeti olursa, kapılar açılır.
bayat fazlı bolsa açıldı kapuğ
1812 Muŋar meŋzetü aydı şâir bu Şâir bu mânada şu sözü söylemiştir; ey iyi insan, şimdi

söz, bunu dinle ve anla.
munı ukğıl emdi ayâ edgü öz
1813 Bayat fazlı birle ağırlar kuluğ, Tanrı kulunu fazıl ve inayeti ile yükseltir; ona bilgi kapısı

bilig kapğı açlur oŋarur yoluğ açılır ve isteği rast gider.
1814 Bilig bilse künde kutadur insan bilgi bilirse, hayatta gündengüne saadeti artar;

küni, kendisi ne kadar küçük olsa bile, yeri büyük olur.
neçe me kiçig erse bolur
uluğ
1815 Yana aydı ilig ay ögdülmişe, Hükümdar tekrar dedi:—Ey Öğdülmiş, peki, bilgi sahibi

bilig bilgüçiler neteg bilmişe olanlar bunu nasıl elde ederler.
1816 Kişi ögrenipmü bolur ol bügü, İnsan öğrenerekmi hakîm olur, yoksa doğuştanını böyle

azu tadu birle tuğarmu tigü doğar?
1817 Yanut berdi ögdülmiş açtı Öğdülmiş cevap verdi; söze başladı ve : — Bunun esâsını

tilin, izah edeyim — dedi —
ayurmen urayın bu sözke
ulın
1818 Törütürde berse bayat ög Tanrı yaratırken, akıl ve gönül ihsan ederse, çocuk bilgi

köŋül, için tam bir sermâye elde etmiş olur.
tükel mâye buldı biligke oğul
1819 Küniŋe neŋedür turu öglenür, O gündengüne gelişir, gittikçe aklı tekâmül eder ve her

negüni tilese bilür ögrenür istediğini öğrenir, bilir.
1820 Biligke tegir ötrü bilge bolur, Böylece bilgiye erişir ve bir gün âlim olur; bu bilgi ile

bu bilgi bile asğı ilke tolur memlekete çok faydası dokunur.
1821 Törütür üdinde köŋül Tanrı yaratırken, gönül vermezse, insan hiçbir dileğine

bermese, erişemez.
tilekke tegümez bu anda
basa
1822 Takı bir sebeb kolsa oğlan Bir şart daha var; çocuk bilgi isterse, öğrenmeğe küçük

bilig, yaştan başlamalıdır.
kiçigde tegürgü biligke elig
1823 Kiçig oğlan erken bilig însan, küçük çocuk iken, bilgi öğrenir ve büyüyünce,

ögrenür, dileğine kavuşur.
uluğ bolsa ötrü tilekke tegür
1824 Bilig erdem edgü kılınç ya Bilgi, fazilet, iyi tavır ve hareketi insan öğrenir ve böylece

kılık, gidişi düzelir.
kişi ögrenür ötrü tüzlür yorık
1825 Bilig tut ya erdem kişi Bilgiyi olsun, fazileti olsun, insan öğrenebilir; fakat akıl ise,

ögrenür, insan ile birlikte doğar.
meger bu ukuş ol tadudın
önür
1826 Muŋar meŋzetü keldi türkçe Buna benzer türkçe bir atasözü vardır; bunu oku ve

mesel, istifâde et.
okığıl munı sen asığ özke al
1827 Kişi ögrenür bilgi artar üküş, İnsan çok şeyler öğrenir ve bilgisi artar; fakat ne kadar

neçe ögrenip uksa bolmaz öğrense ve anlasa bile, yine aklı elde edemez.
ukuş
1828 Bayattın erür bu ukuş Akıllı olmak Tanrı vergisidir; ancak buna doğuştan sahip

bolğusı, olursa, aklın emareleri kendisini gösterir.
tadu birle kirse bolur belgüsi
1829 Bayattın atâ ol ukuş Akıl, şüphesiz, Tanrının ihsanıdır; insan akıl ile bin türlü iyi

belgülüg, kısmet ve nimete nail olur.
ukuştın bulur er miŋ edgü
ülüg
1830 Kişide uluğrak ukuşluğ kişi, Akıllı insan insanların büyüğüdür; akıl insan için bin türlü

ukuş boldı erke miŋ erdem faziletin başıdır.
başı
1831 Ukuşsuz kişini kişi temegü, Akılsız insana insan dememeli; ne kadar söylersesöylesin,

neçe sözlese söz yeme ona inanmamalı.
bütmegül
1832 Yana aydı ilig eşittim bu söz, Hükümdar yine dedi: — Bu sözleri dinledim, soracak bir

takı bir sözüm bar ayıtğu bu sözüm daha var.
öz
1833 Ukuşuğ adırtu biligde öŋi, Aklı bilgiden başka bir şey olarak ayırdın, bununla ne

negü tegturur ay sözüŋnüŋ demek istiyorsun, doğrusunu söyle.
oŋı
1834 Negü ol ukuş ornı kayda Aklın yeri neresidir, o nerede bulunur; nereden çıkar ve

turur, çıkınca, nereye gider?
kayudın kopar kopsa kayda
barur
1835 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve:—Akıl insan için aziz ve kıymetli

ukuş, bir şeydir — dedi —
ağır neŋturur ol kişike küsüş
1836 Ukuş ornı üstün meŋede Aklın yeri üstte, beyindedir; kıymetli bir şey olduğu için,

turur, onun yeri baştadır.
ağır neŋ üçün ornı başta erür
1837 Kişen ol kişike ukuş Akıl insan için, şüphesiz, bir köstektir; hareketi doğru ve işi

belgülüg, ölçülüdür.
kılınçı köni ol işi ülgülüg
1838 Bağırsak bayat kör üdürmiş Merhametli Tanrı seçmiş olduğu kulunun hareketini ve

kulın, dilini akıl ile kösteklemiştır.
kişedi ukuş birle kılkın tilin
1839 Ukuşsuz ölüg ol ukuşluğ tirig, Akılsız ölüdür, akıllı ise, diridir; akıl insanları bu şekilde bir

ukuş munça teŋlig adırtlar birinden ayırt eder.
erig
1840 Karartğku ev ol bu kişi tün insan, gece gibi, karanlık bir evdir; akıl, bir meş'ale gibi,

sanı, onu aydınlatır.
ukuş bir yula teg yarutur anı
1841 Ukuştın kelür kör kamuğ Her türlü iyilik akıldan gelir; insan bilgi ile büyür ve temayüz

edgülük, eder.
biligin bedür er bolur
belgülük
1842 Bu iki bile boldı yalŋuk uluğ, însanoğlu bu ikisi ile yükselmiştir; o doğruluk yolunda bu

bu ikin oŋarur könilik yoluğ iki şey ile muvaffak olur.
1843 Biligin seçildi kişi yılkıdın, İnsan hayvandan bilgisi ile ayrılmıştır; bilgiden daha büyük

biligde bedükrek negü bar başka ne vardır.
adın
1844 Muŋar meŋzetü sözledi kör Aklın buna benzer bir sözü vardır; akıl yerinde kullanılırsa,

ukuş, faydası çoktur.
ukuş işke tutsa kör asğı üküş
1845 Kişi yılkı birle adırtı bilig, İnsanı hayvandan ayıran şey bilgidir; insanoğlu bilgi ile

bilig birle yalıŋuk kötürdi elig hâkim vaziyete geçmiştir.
1846 Yorı yılkı bolma bilig ukuş, Yürü, hayvan olma; akıllı ol ve bilgi öğren; bilgi ile söyle,

bilig birle sözle yorık tut tilig sözün muteber olsun.
1847 Yana aydı ilig takı bir sözüm, Hükümdar tekrar dedi:— Ey benim güzel yüzüm, sormak

erür bu ayurmen ay körklüg istediğim bir şey daha var.
yüzüm
1848 Maŋa ayğıl emdi ukuş sûreti, Şimdi bana aklı tarif et, onun mâhiyeti nasıldır ve adı

negü teg bolur ol yörügi atı nedir?
1849 Yüzi körki kılkı kılınçı ne ol, Yüzü, görünüşü, tavır ve hareketi nasıldır; yaşı, derecesi,

yaşı kurı bod sın avınçı ne ol boyu posu nasıldır ve ne ile avunur?
XXVII Öğdülmiş İligke Ukuş Oğdülmiş Hükümdara Aklın Tarifini Söyler

Sûretin Ayur
1850 Yanut berdi ögdülmiş aydı Ögdilmiş cevap verdi ve : — Aklın hareketi doğru ve itibarı

ukuş, büyüktür — dedi —
kılınçı köni kör küvençi üküş
1851 Yüzi körki körklü ne yaşı Yüzü, şekli güzel ve dâima genç ve dinçtir; her türlü iyiliğe

kiçig, geçit veren odur.
kamuğ edgülükke anıŋdın
keçig
1852 Örüg hem silig ol ne kılkı Halîm, selîm ve sakin tabiatlıdır; o bütün canlılar için şefkat

amul, dolu bir gönüldür.
kamuğ teprenürke bağırsak
köŋül
1853 Kayuka elig ursa itlü barır, Nereye eli dokunursa, orası düzelir; sözü nereye erişirse,

kayuka sözi tegse yetlü barır orası o söze uyar.
1854 İsig yüzlüg ol kör kamuğka Sıcak yüzlü, her kes için sevimlidir; insanlar ondan fayda

sevüg, görürler.
kişilerke andın asığlar ülüg
1855 Yiti közlüg ol kör bakışı yırak, Keskin gözlü ve uzak görüşlüdür; hangi işe el uzatırsa,

kayu işke tegse bekitür adak ayağını sağlam basar.
1856 Neçe bulğanuk işke tegse El sürdüğü iş ne kadar bulanık olursaolsun, süzülmüş, sâf

süzer, bir hâle gelir; ne kadar ters düğüm varsa, bir bakışla onu
neçe ters tügün erse baksa çözer.
yazar
1857 Bakar soldın oŋdın hem İşlere sağdan, soldan, önden, arkadan, her cephesinden

öŋdün kedin, bakar; hall çâresini ve zamanını bilir.
kamuğ iş yarağın bilir hem
üdin
1858 Kaçığlığ yeter ol uçuğlığ Kaçana yetişir, uçanı yakalar, kırığı sarar ve bozuğu

tutar, düzeltir.
sınukuğ sapar ol buzukuğ
iter
1859 Ukuşsuz ökündi ayur ay Akılsız hayıflandı ve dedi:— Ey akıl, sensiz ben çok

ukuş, bunalıyorum.
seniŋsiz muŋadurmen artuk
üküş
1860 Maŋa tegmedi bir seniŋdin Bana senden bir parça nasip olmadı; sensiz insanın gönülü

ülüg, ölü sayılır.
seniŋsiz kişi köŋli boldı ölüg
1861 Yula ol ukuş kör karağuka Akıl bir meş'aledir, kör için gözdür; ölü vücût için can, dilsiz

köz, için sözdür.
ölüg tenke cân ol ağın tilke
söz
1862 Ukuşluğ ukuşka ayur ay işim, Akıllı akıla der:— Ey arkadaşım, sen benim işlerimi

ne edgü işim sen itigli işim düzelten ne iyi bir arkadaşsın.
1863 Kılınç oŋ tutar hiç solı yok Akıl dâima sağdan hareket eder, onun hiç solu yoktur; o

ukuş, doğru ve dürüsttür, hiç bir hilesi yoktur.
bütün çınturur hiç alı yok
ukuş
1864 Ukuş kimde bolsa bu ol Akıl kimde ise, belirtileri şöyle olur ve akıl bu belirtilerden

belgüsi, anlaşılır.
bu belgü bile ol ukuş bilgüsi
1865 Ukuşnuŋ eŋ aşnu kılıkı oŋay, Her şeyden önce aklın tavır ve hareketi mâkuldür; aylar ve

könilik bile ol yorıkı yıl ay yıllar geçse dahi, gidişi aynı doğru yoldan taşmaz.
1866 Ukuşluğ köni hem silig til Akıllı doğrudur, dili ve sözü yumuşaktır; hareketinin esâsı

sözi, doğruluk üzerine kurulmuştur.
bütünlük bile boldı kılkı tözi
1867 Örüg ol amul ked serimlig O halım, sakin, çok mütehammil ve sabırlıdır; işe dikkatle

sabûr, bakar ve sükûn ile ele alır.
körüp işni yetrü ol akru tegür
1868 Kılınçı karı körse yaşı yegit, Tavır ve hareketi ihtiyarlara benzer; fakat dikkat edilirse,

aŋar muŋluğ ârzûn öge ya yaşı gençtir; ister hükümdarın has müşaviri, ister en âdî bir
tegit köle olsun, onu iştiyakla ararlar.
1869 Muŋar meŋzer emdi bu sözni Şimdi buna benzer şu sözü oku; nufûz edersen, mânası da

okı, aydınlanır.
uka tursa mani açılğay takı
1870 Kılınçı karı oğlan özlüg ukuş, Akim hareketi ihtiyardır, fakat kendisi gençtir; akıl nerede

ukuş kayda bolsa aŋar bar ise, ona git, yapış.
yapuş
1871 Kiçigi seviglig karısı amul, Küçüklüğü sevimli, ihtiyarlığı sakin, kendisi halîm, alçak

özi tüzün alçak kör asğı üküş gönüllü ve çok faydalıdır.
İlig cevabı Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
1872 Bu sözler eşitti sevindi ilig, Hükümdar bu sözleri işitti, sevindi ve şöyle dedi: — Ey

ayur ay odunmış sözi ög bilig sözü akıl ve bilgiden ibaret olan, uyanık adam.
1873 Bayat berdi barça tükel Tanrı bana her nimeti eksiksiz ihsan etti; şüphesiz, sen de

edgülük, bana Tanrının bir ihsanısın.
bayattın atâ sen maŋa
belgülüg
1874 Bu emgek yük ol bir ağır Bu zahmet, yüklenmesi güç olan bir yüktür, fakat insan

yüdgüke, bunu yüklenmekle iyiliğe erişebilir.
anı yüdse ötrü tegir edgüke
1875 Kim edgü tilese ağır yük Kim iyilik dilerse, ağır yük yüklenir; ağır yük yüklenen

yüder, dileğine ulaşmak ister.
ağır yük yüdügli tilekin küder
1876 Yükümni yüder sen tilek iş Yükümü yükleniyorsun, dilek ve iş oluyor; beni rahat
yorır, ettiriyorsun, fakat sana zahmet oluyor.
meni tındurur sen saŋa yük
tegir
1877 Bayat bersü tevfik maŋa Tanrı bana şimdi tevfik ve kudret versin, senin hakkını bire

emdi küç, karşı üç olarak ödeyeyim.
hakıŋnı öteyin yanut birke üç
1878 Bilirmen bu yaŋlığ tapuğ Senin nasıl hizmet ettiğini biliyorum; beni düşünmen, senin

kıldukuŋ, bana candan bağlılığından ileri geliyor.
bağırsaklık ol bu meni
koldukuŋ
1879 Bağırsak tapuğçı tükel ol Sâdık ve tam hizmetkâr kendi nefsini değil, beyin

bolur, menfaatini gözetendir.
öz asğın kodup kör beg
asğın kolur
1880 Negü ter eşit bu tapuğçı tili, Hizmetkârın dili ne der, dinle; severek hizmet eden kul

begin inçke tegrür tapuğsak beyini huzura kavuşturur.
kulı
1881 Meŋilig bolur beg tükel kut Kulu candan bağlı olur ve işini yaparsa, bey memnun olur

başı, ve tam bir saadete kavuşur.
bağırsak kulı bolsa kılsa işi
1882 Tapuğçı bile beg kötürdi Bey hizmetkârı sayesinde göğüsünü kabartır; o arzu

egin, edildiği şekilde hizmet ederse, beyini rahat ettirir.
tilek teg tapuğ kılsa tındrur
begin
1883 Baş ağrığ yük emgek kötürse Kul sıkıntı, yük ve zahmetleri ortadan kaldırmalı, beyine

kulı, arzu ettiği yolları açmalıdır.
begiŋge aça berse ârzû yolı
1884 Kayu beg bulur erse mundağ Hangi bey böyle bir kulu bulursa, bu ona Tanrının büyük bir

kuluğ, ihsanıdır.
bayattın atâ ol arığar ked
uluğ
1885 Ajun begleri öldi bizde oza, Bizden önce ölen dünya hâkimlerinden büyük bir kısmı da

üküşreki bardı bu ârzû öze bunun hasreti ile ölüp gitmiştir.
1886 Ajun bodnı tındı avınçın Dünya halkı huzur ve saadet içinde rahata kavuştu; bütün

kutun, halk hükümdara duâ etti.
iligke duâ kıldı bodnı bütün
1887 Adın el kişisi eşitti munı, Başka memleketlerin halkı da bunu işitti ve onun yüzünü

yüzin körgüke ârzûladı anı görmeği arzu etti.
1888 Keçürdi yıl ay kün bu ârzû Böylece aylar ve yıllar geçti; hükümdar iyi kanunlar

öze, vaz'ederek memleketini idare etti.
ilin itti edgü törüsin tüze
1889 İlig bir kün ündedi Hükümdar bir gün Öğdülmiş'i yanına çağırdı ve : — Sana

ögdülmişig, bir şey soracağım, bu hususta bildiğini söyle — dedi —
ayur aytayın söz sen ay
bilmişig
1890 Et öz yeti endâmka baksa İnsan kendi vücûduna, yedi endama bakarsa, bunlarda

kör er, zevk bulur; bunların her biri kendi kısmetini toplar.
tatığ buldı barça öz ülgin
terer
1891 Köŋül tatğı ne ol bu köz tatğı Gönül zevki nedir, göz zevki ne; bu iki zevkten benim

ne, kısmetim nedir?
bu iki tatığdın özüm ülgi ne
1892 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve:— Gönlün arzu ettiği ve kuvvetle

tatığ, özlediği şey zevktir — dedi —
köŋül ârzû kolsa bekürtse
katığ
1893 Sevitmiş yüzin körse közke Göz için, sevdiği yüzü görmek zevktir; gönül için arzusuna

tatığ, kavuşmak zevktir.
köŋül ârzûsın bulsa özke
tatlğ
1894 Yana aydı ilig ay ögdülmiş Hükümdar tekrar sordu : — Ey Öğdülmiş, söyle; sevgilinin

ay, nişanesi nedir?
seviglig nişânı negü ermiş ay
1895 Severmen teyü barça davi Her kes sevdiğini iddia eder; bu iddianın mânası nedir?

kılur,
bu davika mani negü teg
bolur
1896 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve : — Başüstüne; insan sevgilinin

bolur, yüzüne bakınca, sevdiğini anlar — dedi —
sevüg yüzke baksa severin
bilür
1897 Kamuğ neŋke örtüg bolur Göz için, bakarken, her şey örtülü olabilir; fakat gönül için

baksa köz, örtü yoktur; bunu bilmelisin.
köŋülke yok örtüg munı bilgü
öz
1898 Sever sevmezin öz bileyin Sevipsevmediğini anlamak isterse, insan gönüle bakmalı;

tese, bu gönülden anlaşılır.
köŋülke baka körgü bilgey
basa
1899 Sevügler yüzinde bolur belgü Sevgililerin yüzünde bunu belirten bir alâmet bulunur; göz

neŋ, göze gelince, onlar birbirlerini anlarlar.
közin közke tikse anı bilgü
teŋ
1900 Muŋar meŋzetü aydı şâir Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; dinleyip, anlamağa

sözi, çalış; ey insanların karpuzu.
ukup tırlayu al kişi erbüzi
1901 Sevigli kişiniŋ yüzi belgülüg, Seven insan yüzünden bellidir; ağzını açsa, sözünün

tili açsa mani sözi belgülüg mânasında sevgi kendisini gösterir.
1902 Sever sevmezin öz bileyin Birinin sevipsevmediğini bilmek istersen, gözüne dikkat et;

tese, sana doğru bakınca, gözünden belli olur.
saŋa tetrü baksa közi
belgülüg
1903 İlig aydı uktum eşittim bu Hükümdar tekrar dedi : — Bu sözü dinledim, anladım;

söz, daha bir sözüm var, onu da bana söyle.
takı bir sözüm bar anı aysu
öz
1904 Kereklig söz ayturmen emdi Şimdi sana çok mühim bir şey soracağım; bana iyice

saŋa, düşünerek, cevap ver.
idi ked bakıp sözleyü ber
maŋa
1905 Yanut berdi ögdülmiş ilig Öğdülmiş cevap verdi:— Ey devletli hükümdar, beyler

kutı, adlarını bilgi ile yükseltmişlerdir.
bilig birle begler bedütti atı
1906 Bilig ordusı ol bu begler özi, Beylerin kendileri bilgi sarayıdır, kul bilgisiz olur; kul

biligsiz bolur kul nerek kul sözünün ne kıymeti var.
sözi
1907 Ayıtmak oŋay boldı tersi Sormak kolay, fakat cevabı güçtür; vereceğim cevap

cevâb, esasen hükümdarın bilgisi dahilindedir
cevâbka ilig bilgi bolğay
savâb
1908 Oŋayın ilig tuttı tersi maŋa, Kolayını hükümdar aldı; ey yiğit kahraman, güç olanı şimdi

kemişmegil emdi ay ersig bana bırakma.
toŋa
1909 İlig aydı aytığlı muŋluğ bolur, Hükümdar: — Soran muhtacdır; kendisi bilmediği için,

özi bilmedükin anıŋdın kolur bunu karşısındakine sorar — dedi —
1910 Kalı mundağ erse seviŋü Bu böyle olunca, senin buna sevinmen ve sorduğum söze

kerek, cevap vermen gerekir.
ayıtmış sözümni sen ayğu
kerek
1911 Yanut berdi aydı ay edgü Öğdülmiş cevap verdi ve:—Ey iyi nizam sahibi, dinlemek

törü, söylemekten daha iyidir — dedi —
eşitmek ked ol sözlemekte
körü
1912 Sözüg sözlegüçi bu cân Söz söyleyen canını üzer; dinleyen ise, rahat eder ve

yavrıtur, vücûdunu semirtir.
eşitgüçi avnur et öz semritür
1913 Negü ter eşitgil sınamış Tecrübesi olan hakîm ne der, dinle; çok söz söylememeli,

bügü, daha çok dinlemeli ve düşünmelidir.
sözüg sözlemegü eşitgü ögü
1914 Eşitmek bile boldı bilge kişi, insan dinlemekle âlim olur : çok söz söylemekten insanın

bu söz sözlemektin barır er başı gider.
başı
1915 Eşitse bolur ol kulakka tatığ, Dinlemek kulak için bir zevktir; çok söz söylemekte fayda

telim sözlemiş sözde bolmaz yoktur.
asığ
1916 Sözüg sözlemese sav altun Söylenmeyen söz som altın sayılır; ağızdan çıkınca, bakır

sanı, olur.
bakır boldı tildin çıkarsa anı
1917 İlig aydı emdi köni sözlediŋ, Hükümdar şöyle dedi : — Şimdi doğru söyledin, sen

sen emdi öziŋke kutun kur kendine saadet kuşağını bağladın.
badıŋ
Öğdülmiş cevabı İligke ÖĞDÜLMİŞ İN HÜKÜMDARA CEVABI
1918 Yanut berdi ögdülmiş ilig Öğdülmiş cevap verdi:—Ey devletli hükümdar, ben kul

kutı, olmağı tercih ettim — dedi —
özüm yegledüki bu kulluk atı
1919 Kulı cân sızurğu avınsa begi, Eğer aklı eriyorsa, beyinin rahat etmesi için, kul kendi

kalı yetlür erse bu kulnuŋ ögi canını eritmelidir.
1920 Eşitsü ayayın özüm bilmişin, Ben kendi bildiğimi söylerim; hükümdar dinlesin ve yanlış

ilig me keçürsün hatâ bulduklarını affetsin.
bolmışın
XXVIII Beglikke Sezâ Bolğu Teg Beyliğe Lâyık Bir Beyin Nasıl Olması Gerektiğini Söyler

Beg Negü Teg Kerekin
Ayur
1921 İlig aydı emdi ayıtğu sözüm, Hükümdar bunun üzerine şöyle dedi : — Sormak istediğim

bu erdi munu emdi aytur şey işte şudur.
özüm
1922 Törütti apa oğlanın bir bayat, Bir olan Tanrı insanoğlunu yarattı; bunlar arasında büyük

uığ bar kiçig bar isiz edgü at var, küçük var; kötü ve iyi adlı olanları var.
1923 Biliglig biligsiz çığay bar ya Bilgili, bilgisiz, fakir ve zengin var; akıllı, akılsız ve küstah

bay, var. İyi söyle,
ukuşluğ ukuşsuz otun bar
ked ay
1924 Negü teg kerek beg munı Beyin nasıl olması gerek ki, o bunların başına geçsin, işini

başlasa, görsün, nâm ve şöhreti dünyaya yayılsın.
çavı barsa atı işin işlese
1925 İtilse eli hem bayusa bodun, Memleketi düzene girsin, halk zenginleşsin; göçtüğü

atı edgü bolsa ol erter üdün zamanda, iyi nâm bıraksın.
1926 Hazine o urunsa kümüş hem Gümüş ve sırmalar ile hazinesi dolsun; düşman boyun

ağı, eğsin ve kargaşalık ortadan kalksın.
yağı boynı yençse kiterse
çoğı
1927 Yumıtsa er at bolsa küçlüg Asker toplansın, kudretli bir ele sahip olsun; yeter bilgi ile

elig, memleketi idare etsin.
yorıtsa törü tüz yetürse bilig
1928 Çavıksa ajunda yadılsa atı, Şöhret kazansın, adı dünyaya yayılsın; gündengüne

bedüse küniŋe kötürse kutı yükselsin ve saadeti artsın.
1929 Erejin avınsa yese el uzun, Huzur içinde ömür sürsün, uzun zaman hükümran olsun;

bütün cân üzülse yese ol bütün canlar feda olsun, tek o yaşasın.
ajun
1930 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve : — Hükümdar bana çok zor bir

ilig, şey sordu — dedi —
idi ters ayıttı maŋa bu bilig
1931 Bu beglik işin barça begler Bu beylik işini hep beyler bilir; kanun ve nizam, örf ve âdet

bilir, onlardan gelir.
törü öŋdı kılk yaŋ olardın
kelir
1932 Anasında tuğsa tuğar Bey doğarken, beylikle doğar; görerek öğrenir ve böylece

beglikin, işlerin hangisinin daha iyi olduğunu bilir.
körü ögrenür iş bilür yeglikin
1933 Bayat kimke berse bu beglik Tanrı kime bu beylik işini verirse, ona işi ile mütenâsip akıl

işi, ve gönül de verir.
berür ög köŋül kör ol işke
tuşı
1934 Kimi beg törütmek tilese Tanrı kimi bey olarak yaratmak isterse, ona önce münâsip

bayat, tavır ve hareket ile akıl ve kol kanat verir.
berür aşnu kılk yaŋ ukuş yüg
kanat
1935 Bu beglik işi boldı begler işi, Bu beylik işi beylerin işidir; beylerin işini bey olan kimse

bu begler işin bildi beglik kişi bilir.
1936 Bu işni ilig mende yegrek Bu işi hükümdar benden daha iyi bilir; babası bey idi,

bilür, kendisi de beydir.
atası beg erdi özi begturur
1937 İlig aydı uktum bu söz barça Hükümdar dedi : — Anladım, bunların hepsi doğrudur; bu

çın, sözü doğru söyledin, sözün misk gibi koktu.
köni sözlediŋ söz yıpar burdı
kin
1938 Bu iş kılğuçı kılur öz işi, İşi yapan adam kendi vazifesini yapar; bunun kusur veya

mün erdem biligli körügli kişi fazilet olduğunu gören insan takdir eder.
1939 Men iş kılğuçımen sen iş Ben iş yapan insanım, sen ise, onu gören insansın; yapan

körgüçi, adam işinin nasıl olduğunu görenden öğrenir.
işig körgüçidin bilür kılğuçı
1940 Bayat berdi emdi saŋa ög Şimdi Tanrı sana akıl ve gönül verdi; akıl ve bilgi sayesinde

köŋül, sen işleri sükûnetle ele alıyorsun.
ukuş hem bilig birle bolduŋ
amul
1941 Maŋa ok tapındıŋ kiçigde Küçüklüğünden beri hep benim hizmetimde bulundun;

berü, görüp öğrenerek, iyi kanunlar elde ettin.
körü ögrenü bildiŋ edgü törü
1942 Kamuğ işni uktuŋ ma bildiŋ Bütün işleri artık sen anladın ve kavradın; bana da işin ve

özün, sözlerinle candan bağlısın.
maŋa ma bağırsak sen kılkın
sözün
1943 Bağırsakka aytur kişi öz insan işini kendisine candan bağlı olana danışır; sâdık

sözin, insan kendisini başkası için feda eder.
bağırsak yuluğlar kişike özin
1944 Bağırsak üçün sen büter Bana içten bağlı olduğun için, sana inanıyorum; sözlerime

men saŋa, samimiyetle cevap ver.
bağırsaklıkın ay bu sözler
maŋa
1945 Negü ter eşitgil bağırsak kişi, Dinle, şefkatli insan ne der; insanlığın başı merhamettir.

bağırsaklık ol kör kişilik başı
1946 Bağırsaknı ögdi ukuşluğ Merhametli insanı akıllı çok öğdü; merhametli kimse insan

üküş, için azizdir.
bağırsak kişiler kişike küsüş
1947 Bağırsaknı bulsa bağırka Merhametli birini bulursan, bağrına bas; bilgi ve akıl bana

urun, böyle dedi.
maŋa mundağ aydı bilig hem
ukuş
1948 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve: — Ey hükümdar, ey üstün el,

ilig, sağ ol ve huzur içinde yaşa — dedi —
esen inç tirilgil ay üsteŋ elig
1949 Bu beglikke aşnu tüp aslı Beylik için insanın ilk önce asîl soydan gelmesi gerektir;

kerek, bey cesur, kahraman, kuvvetli ve pek yürekli olmalıdır.
atım alp katığ kurç yana toŋ
yürek
1950 Atası beg erse oğul tuğdı Babası bey ise, oğul bey doğar; o da babaları gibi, bey

beg, olur.
oğul tuğsa beg hem ataları
teg
1951 Ukuşluğ kerek hem biliglig Bey bilgili ve akıllı olmalıdır; cömert ve yumuşak huylu

kerek, olmak da lâzımdır.
akılık kerek hem siliglik kerek
1952 Bilig birle begler bodun Beyler bilgi ile halka baş oldular ve akıl ile memleket ve

başladı, halkın işini gördüler.
ukuş birle el kün işin işledi
1953 Beg atı bilig birle bağlığ Bey adı bilig kelimesi ile ilgilidir; bilig'in lamı giderse, beg

turur, adı kalır.
bilig lâmı kitse beg atı kalur
1954 Ked öglüg kerek hem biligli Bey çok akıllı olmalı ve aklın kıymetini bilmelidir; bilgili

ukuş, insanın düşmanı çok olur.
biliglig kişiniŋ yağısı üküş
1955 Negü ter eşitgil bilig bilmiş Bilgiyi takdir eden, görmüşgeçirmiş ve çok gezmiş insan

er, ne der, dinle.
başında keçürmiş üküş
yilmiş er
1956 Biliglig kerek beg ukuşluğ Ansızın bir iftiraya uğramaması için, beyin bilgili, akıllı ve

oduğ, uyanık olması lâzımdır,
aŋar tegmese bir müfâcâ
yoduğ
1957 Kılınç edgü erdem kerek miŋ Adının iyiye çıkması ve boyanın tutması için, iyi tavır ve

tümen, hareket ile binlerce fazilet lâzımdır.
atı edgü bolsa tutunsa boduğ
1958 Apa oğlanı barça açlı bedük, Bütün insanoğullarının menşei büyüktür; seçkinler ise,

bilig birle boldı kör ödrüm bilgi ile temayüz etmiştir.
ked ök
1959 Uruğ edgü bolsa er edgü Uyruğu iyi ise, insan iyi olarak doğar ve iyi olduğu için baş

tuğar, köşeye geçer.
er edgü bolup ötrü törke ağar
1960 Iduk ol bu beglik arığlık tiler, Bu beylik mukaddestir, temizlik ister; halkın da temiz ve

arığlık bile ilde saklık tiler uyanık olması lâzımdır.
1961 Bodunka talusı kerek alp Halk için beyin cesur ve kahraman olması iyidir; büyük

atım, işleri ancak bu meziyetler ile karşılamak mümkündür.
bedük işke ötrü bu bolsa titim
1962 Negü ter eşitgil ötüken begi, Tecrübeli, sözünü düşünerek söylemiş olan Ötüken beyi ne

sınap sözlemiş sözni yetrüp der, dinle.
ögi
1963 Bodunka begi artuk üdrüm Halk için beyin çok seçkin olması lâzımdır; özü, sözü doğru

kerek, ve tabiatı güzide olmalıdır.
köŋül til köni kılkı ködrüm
kerek
1964 Biliglig ukuşluğ bodunka talu, Bilgili, akıllı, halka muamelesi iyi, cömert, gözü tok ve

akı hem közi tok ne köŋli tolu gönülü zengin olmalıdır.
1965 Kamuğ edgüke bolsa elgi Her türlü iyiliğe el uzatmalı; haya sahibi, yumuşak huylu ve

uzun, asil tabiatlı olmalıdır.
uvutluğ silig hem kılınçı
tüzün
1966 Sezâ beg bolur bu bodunka Böyle bir bey halka lâyık, büyük bir bey olur ve bu beyden

uluğ, de iyi bir hanedan yetişir.
munıŋdın kelir ötrü edgü
uruğ
1967 Bilig birle başlar kişi iş başın, insan her işe başlarken, bilgi ile başlar ve akıl ile sona

ukuş birle uksa oŋarur işin erdirir.
1968 Bodunuğ bilig birle bastı Bey halkı bilgi ile elinde tutar; bilgisi olmazsa, aklı işe

begi, yaramaz.
bilig bolmasa işke yakmaz
ögi
1969 Yaŋılsa bu begler ay ilig kutı, Beyler işlerinde yanılırlarsa, ey devletli hükümdar, onların

anıŋ begligi igler itgü otı beyliği hastalanmış demektir; tedavi etmelidir.
1970 Bu beglik igiŋe otı ög bilig, Beylik hastalığının ilâcı akıl ve bilgidir; ey yumuşak huylu,

ukuş birle emle ay kılkı silig onu akıl ile tedavi et.
1971 Biliglig ukuşluğ kerek beg Bey bilgili, akıllı ve zeki olmalıdır; beyliğin hastalığına

tetig, ancak bunlar ile bir çâre bulunabilir.
anın kılsa ötrü igiŋe itig
1972 Biliglig ukuşluğ bügü ilçi beg, Bilgili, akıllı ve hakîm hükümdarın her iki dünyada da

ikigün ajunda bolur ornı yeg makamı yüksek olur.
1973 İkigün ajunuğ buluğlı kişi, Her iki dünyayı bulan insan çok mes'ûd olur ve bütün

idi kutluğ ol bu tükel kut başı saadetlerin başında bulunur.
1974 Muŋar meŋzetü aydı şâir bu Şâir şu sözü buna benzeterek söylemiştir; dikkat edersen,

söz, mânası bilgisiz için gözdür.
körü barsa mani biligsizke
köz
1975 Meŋilig kayu ol maŋa ay Saadet nedir; bana tarif et; insanlar arasında mes'ûd olan

yora, kimdir.
kişi kutluğı kim kişiler ara
1976 Yese berse dünyâ tirilse Kendisi yaşar, başkalarını da yaşatır ve ömrünü saadet

kutun, içinde geçirirse, böyle bir insan âhirette de başköşeyi
takı bir ajunda bu buldı töre bulur.
1977 Kılınçı oŋay bolsa kılkı köni, Tabiatı iyi ve hareketi doğru ise, bak, o beyin hayatı sevinç

sevinçin keçer kör uş ol beg içinde geçer.
küni
1978 Bayat kimke berse bu edgü Tanrı kime bu iyi tabiatı ve bu iyi tabiat ile birlikte iyi gidişi

kılık, kısmet ederse,
bu edgü kılık birle edgü yorık
1979 Anıŋ boldı dünyâ tü nimet Bu dünya, her türlü nimeti ile birlikte, onun olur; isterse,

bile, kendisi kullansın, isterse, başkalarına dağıtsın.
tilese özüŋ ye tilese üle
1980 Bayat berse fazlı kulıŋa Tanrı kuluna saadet ile fazileti nasîp ederse, onun tabiatı

kutun, iyi ve hareketi mükemmel olur.
bolur kılkı edgü kılınçı bütün
1981 Kılınç edgü erdem kerek miŋ II ve şehirleri idare, sulh ve sükûneti te'min etmek için,

tümen, hükümdarın iyi tabiat ve binlerce fazilet sahibi olması
anın tutsa el kend kötürse lâzımdır.
tuman
1982 Ne edgüturur bu kılınç Bu iyi tabiat ne güzel şeydir; tabiatı iyi olan insanın hayatı

edgüsi, da güzeldir.
kılınç edgü erke yegü
kedgüsi
1983 Bayat kimke berse kılınç Tanrı kime kötü bir tabiat vermiş ise, bu felek oku ona

arkukı, eziyet çektirir.
anı emgetür bu zamane okı
1984 Kayu begde bolsa bu arkuk Hangi bey kötü bir tabiata sahip olursa, her işi ters gider;

kılınç, sevinç yüzü görmez, dâima keder içinde yaşar.
işi barça tetrü sevinçi sakınç
1985 Sakınuk kerek beg ne kılkı Bey takva sahibi ve temiz olmalıdır; aslı temiz olan dâima

arığ, temizlik ister.
arığlık tiler tutçı urğı arığ
1986 Sakınuk kişi köŋli korklık Takva sahibi, hataya düşmemek için, dâima titiz davranır;

bolur, böyle titiz hareket eden beyler doğru iş görürler.
köŋül korksa begler işig tüz
kılur
1987 Kalı bolmasa beg sakınuk Eğer bey takva sahibi ve temiz kalpli olmazsa, hiç bir vakit

süzük, temiz ve isabetli hareket edemez.
arığsız bolur barça kılkı üzük
1988 Örüglük amulluk bolur begke Sabır ve sükûnet bey için bir ziynettir; bunlar beyliğin başta

körk, gelen meziyetleridir.
bu beglik işiŋe bu ol bağu örk
1989 Ked ögüg kerek beg oŋarsa J$e bilerek başlamak ve başarı ile tamamlamak için, beyin

işin, çok akıllı olması gerektir.
bilip başlasa ötrü işler başın
1990 Bu öglüg kişiler oŋarur işig, îşi akıllı insanlar başarırlar; akılsız kimseleri işten uzak

yırak tutğu işte bu ögsüz tutmalıdır.
kişig
1991 Köŋül bolmasa er közi asğı Gönül olmazsa, insan gözünün faydası yoktur; akıl

yok, olmazsa, insan gönülünden layıkı ile istifade edemez.
ögi bolmasa er köŋül osğı
yok
1992 Negü ter eşitgil ay ilçi başı, Ey hükümdar, dinle, sakin, iyi gönüllü ve tecrübeli insan ne

örüg ked köŋüllüg sınamış der.
kişi
1993 Kayu erde bolsa ukuş birle Hangi insanda akıl ve anlayış varsa, ona insan de, onu ne

ög, kadar öğersen öğ.
anı er atağıl neçe ögse ög
1994 Ukuş ög bilig kimde bolsa Akıl, anlayış ve bilgi tam olarak kimde bulunursa, kötü ise,

tükel, onu iyi, küçük ise, büyük bil.
yavuz erse ked te kiçig erse
ög
1995 Ne edgüturur bu kişike öge, însan için akıl ne iyi şeydir; akıllı insanlara müşavir nazarı

ögi bolsa ötrü atağu öge ile bakmalı.
1996 İveklik beliŋ ol kamuğka Acelecilik her kes için fenadır ve derûnî bir korku

yavuz, neticesidir; eğer bu beyde olursa, onun yüzü kül renkli olur.
kalı bolsa begke yüzi boldı
boz
1997 İvek kurğu kılkı kılınçı buşı, Acelecilik, zevzeklik ve hiddetli mizaç — bunlar bilgisizlik

biligsizke belgü bolur bu işi alâmetleridir.
1998 İve kılmış işler neçe yeg Acele yapılan işler acı olur; acele yemekiçmek yüzünden

bolur, hastalık gelir.
ive yese aş suv neçe ig bolur
1999 Kamuğ iş içinde amulluk Her işte sükûneti tercih et; yalnız ibâdette acele et, çabuk

üdür, davran.
meger tâat erse iviŋü yügür
2000 Közi tok kerek hem uvutluğ Bey tok gözlü, haya sahibi ve yumuşak tabiatlı olmalı,

tüzün, sözünde ve hareketinde açık ve vazıh davranmalıdır.
açuk hem yaruk bolsa kılkın
sözün
2001 Todumsuz bolur ol közi suk Gözü aç adam hiç bir şey ile doymaz; gözü aç olana, bütün
kişi, dünya nimeti kâfi gelmez.
közi sukka yetmez bu dünyâ
aşı
2002 Bu sukluk ig ol bir otı yok Aç gözlülük, ilâcı ve devası bulunmayan bir hastalıktır;

emi, onu, bütün dünya kâhinleri bir araya gelse, yine tedavi
anı emleyümez bu dünyâ edemezler.
kamı
2003 Kamuğ aç yese içse âhır Bütün açlar yer ve içerlerse, nihayet doyarlar; aç gözlü

todur, adamın açlığı ancak ölümle nihayete erer.
közi aç kişi ölse açlık kodur
2004 Közi suk kişi neŋke bolmaz Aç gözlü adamı mal doyurmaz; bütün dünyaya sahip olsa

bu bay, bile,o yine dâima aç gözlü ve fakirdir.
kamuğ dünyâ bulsa âhır suk
çığay
2005 Uvutluğ kerek beg kişide Bey haya sahibi ve insanların seçkini olmalı; haya

talu, sahibinin tavır ve hareketi eksilmeyen bir bütündür.
uvutluğ kılınçı irilmez tolu
2006 Kimiŋde uvut bolsa kılkı silig, Haya sahibi kimse yumuşak tabiatlı olur; kendisine

kamuğ tersiz işke tegürmez yakışmayan hiç bir işe el sürmez.
elig
2007 Bayat kimke berse uvut köz Tanrı kime haya ve iz'ân vermişse, ona devlet ile birlikte

suvı, bütün şerefleri vermiş demektir.
aŋar berdi devlet tükel yüz
suvı
2008 Kamuğ teŋsiz iştin yığığlı Bütün uygunsuz işlere mânı olan hayadır; bütün iyi işlere

uvut, ulaştıran da hayadır.
kamuğ edgü işke ulağlı uvut
2009 Ne edgü neŋ ol bu uvut erke Bu haya ne kadar iyi şeydir ve insan için ne büyük bir

körk, zînettir; haya insanı her iyi işe sevkeden bir vâsıtadır.
kamuğ edgü işke uvut boldı
örk
2010 Tili çın kerek bolsa köŋli Beyin dili dürüst ve kalbi doğru olmalı ki, halka faydalı

köni, olsun ve güneşi doğsun.
bodunka asığ kılsa tuğsa
küni
2011 Kalı bolsa begler hiyânet Eğer beylerin gönülünde hiyânet bulunursa, halka faydaları

köŋül, dokunmaz; onlardan vaz geç.
bodınka asığ bolmaz andın
tüŋül
2012 Köŋül til oŋay bolmasa kör Beyin gönülü, dili ve tabiatı düzgün olmazsa, saadet o

kılık, memlekette dolaşamaz, kaçar.
ol ildin kaçar kut tapulmaz
yorık
2013 Sözin kıyğuçı begke tutma Sözünde durmayan beye ümit bağlama, ömrün boşuna

umunç, geçer ve peşiman olursun.
tiriglik yava bolğa kılğay
ökünç
2014 İdi sak kerek beg yana ked Bey çok ihtiyatlı ve çok da uyanık olmalı; beyler ihmalkâr

oduğ, olurlarsa, bunun cezasını başkaları çeker.
usat bolsa begler tokınur
yoduğ
2015 İki neŋ tuıur ilke bağı beki, Bir memleketin bağı ve kilidi iki şeyden ibarettir; biri—

biri saklık ol bir törü el köki ihtiyatlılık, biri — kanun; bunlar esastır.
2016 Kayu beg sak erse ilin Hangi bey ihtiyatlı ise, o memleketini muhafaza eder;

bekledi, düşmana boyun eğdirir ve onu sımsıkı bağlar.
yağı boynı yençti öze irkledi
2017 Kayu beg törü berse elde Hangi bey memlekette doğru kanun koydu ise, o

köni, memleketini tanzim etmiş ve gününü aydınlatmıştır.
ilin itti kodtı yaruttı küni
2018 Bu beglik bağı kör bu iki Beyliğin başı işte bu iki şeydir; bu ikisi tam olursa, bey

bolur, beylik yapar.
bu iki tükel bolsa beglik turur
2019 Negü ter eşitgil yağıçı kür er, İhtiyat ile hareket edip, düşmanını yenen, cesur muharip

bu saklık bile öz yağısın urar ne der, dinle.
2020 Ayâ ilçi begler ilig kolsa sak, Ey ülke beyi, memleketin korunmasını istersen,

bu saklık bile sen tüzü ilke memleketin her tarafında ihtiyat tedbirleri al.
bak
2021 Bu saklık bile arttı begler eli, Ihtiyatlılık beylerin ülkesini genişletir; ihmalkârlık ise,

osallık körü buzdı beglik ulı beyliğin temelini göz göregöre sarsar.
2022 Bu saklık bile sen yağı boynı Bu ihtiyat ile sen düşmanın boynunu vur, halka hüküm et,

yenç, rahat ve huzur içinde yaşa.
bodunka törü kıl tiril keŋrü
inç
2023 İki neŋ bile ilçi beglik buzar, Bey iki şey ile kendi beyliğini bozar, eğri yola girer ve doğru

kirür egri yolka könidin azar yoldan şaşar.
2024 Biri küç birisi osallık kılur, Bunlardan biri zulüm, biri ihmalkârlıktır; bu ikisi ile bey

bu iki bile beg ilin artatur memleketini harap eder.
2025 Yağı boynı yençmek tiler Düşmanın boynunu kırmak istersen, gözünü, kulağını

erse sen, tetikte bulundurmalısın.
kulak köz kerek sak kılıp
tursa sen
2026 Bu saklık bile sançtı begler Beyler düşmanı ihtiyat ile vurmuşlar ve ihmalkârlık ile

yağı, beyliğin bağlarını çözmüşlerdir.
osallık bile buzdı beglik bağı
2027 Osal bolsa begler işin Beyler ihmalkâr olurlarsa, işlerini başaramazlar; bey iyice

bütrümez, bilmelidir ki, ihmalkârlık ederse, beyliği devam edemez.
osal beg bütün bilgü beglik
yemez
2028 Sak er tutçı itnip osalığ ihtiyatlı insan dâima hazırlıklı bulunur ve ıhmâlkâre pusu

busar, kurar.
osal bolmağınça yağığ kim
basar
2029 Sak erse begi ilke tegmez Bey ihtiyatlı olursa, memleketine el dokundurmaz; eğer

elig, dokunursa, o bu tecâvüzü akıl, fikir ve bilgisi ile karşılar.
kalı tegse yetrür ukuş ög bilig
2030 Bu küçkey kişi kendü beglik Zâlim adam üzün müddet beyliğe sahip olamaz; zâlimin

yemez, zulmüne halk uzun müddet dayanamaz.
bu küçkey küçini bodun
kötrümez
2031 Negü ter eşitgil biliglig sözün, Bilgili bunu nasıl ifâde eder, dinle; zâlim memleketine uzun

yeyümedi küçkey ilin keç müddet hüküm edemez.
uzun
2032 Köyer otturur küç yağusa Zulüm yanar âteştir, yaklaşanı yakar; kanun— sudur;

küyer, akarsa, nimet yetişir.
törü suvturur aksa nimet
öner
2033 Uzun el yiyeyin tese ay Ey hakîm, memlekette uzun müddet hüküm sürmek

bügü, istersen, kanunu doğru yürütmeli ve halkı korumalısın.
törü tüz yorıtğu bodunuğ
kögü
2034 El artar törü birle itlür ajun, Kanun ile ülke genişler ve dünya düzene girer; zulüm ile

el eksür bu küç birle buzlur ülke eksilir ve dünya bozulur.
ajun
2035 Telim ordular buzdı küçkey Zâlim zulmü ile bir çok sarayları harap etmiş ve sonunda

küçin, kendisi açlıktan ölmüştür.
toru öldi âhır bu küçkey açın
2036 Köŋül tüzse begler yorıtsa Beyler gönüllerini temiz tutar ve kanunu tatbik ederlerse,

törü, beylik bozulmaz ve uzun müddet ayakta durur.
bu beglik buzulmaz turur keç
örü
2037 Kamuğda yarasız ay ilig kutı, Ey devletli hükümdar, en kötüsü beylerin adının yalancıya

bu begler öze kopsa yalğan çıkmasıdır.
atı
2038 Sözi çın kerek beg ne kılkı Beyin sözü doğru olmalı, tavır ve hareketi itimat telkin

bütün, etmelidir ki, halk ona inansın ve huzur içinde yaşasın.
ınansa aŋar halk tirilse kutun
2039 Bu yalğan kişiler vefâsız Yalancı insanlar vefasız olur; vefasız kimseler halkın

bolur, hayrına uygun olmayan işler yaparlar.
vefâsız kişi halkka teŋsiz
kılur
2040 Negü ter eşitgil vefâlığ kişi, Vefalı insan ne der, dinle; insan için insanlığın başı vefadır.

vefâ ol kişike kişilik başı
2041 Tili yalğan erniŋ cefâ kılkı ol, Sözü yalan olan kimsenin tavır ve hareketi cefâdır; cefâ

cefâ kimde erse uş ol yılkı ol kimde ise, o kimse hayvandır.
2042 Kişi yalğanmda tileme vefâ, Yalancı adamdan vefa bekleme; bu uzun yıllardan beri

bu bir söz sınanmış üküş tecrübe edilmiş bir sözdür.
yılkı ol
2043 Yüreklig kerek beg yeme alp Bey cesur, kahraman ve atılgan olmalı; bey cesareti ile

atım, düşmana karşı koyar.
yürek birle boldı yağıka titim
2044 Sü başlar eren kür yüreklig Korkak askerin cesaret alması için, kumandanın kahraman

kerek, ve cesur olması lâzımdır.
yüreksiz er at alsa andın
yürek
2045 Yüreklig yüreksizke bolsa Cesur insan korkakların başına geçer ve her kes ondan

başı, cesaret alır.
yüreklig bolur ötrü tegme kişi
2046 Bu sözke tanukı bu beytig Bu söze şahit olarak, şu beyti oku; bu sözü gönülüne al ve

okı, aklına koy.
bu sözke anuk tut köŋül ög
takı
2047 Kür arslan bolu berse ıtka Arslan köpeklere baş olursa, köpeklerin her biri kendi

başı, karşısındakine arslan kesilir.
bu ıt barça arslan bolur öz
tuşı
2048 Kalı bolsu arslanka ıt Eğer arslanlara köpek baş olursa, o arslanların hepsi

başçısı, köpek gibi olur.
ol arslan bolur barça ıt sakışı
2049 Akılık kerek begke kodkı Beye cömertlik ve alçak gönüllülük lâzımdır; alçak

köŋül, gönllülük ile birlikte tabiatı da sakin olmalıdır.
bu kodkı köŋül birle kılkı
amul
2050 Akı bolsa begler atı çavlanur, Beyler cömert olursa, adları dünyaya yayılır; bunların nâm

atı çavı birle ajun beklenür ve şöhretim üc dünya korunur.
2051 Ava yığlu tirlür er at sü bolur, Etrafına üşüşerek, asker toplanır ve ordu olur; asker ve

er at sü bile er tilekin bulur ordu ile insan dileğine kavuşur.
2052 Negü ter eşitgil urup yegli er, Harp eden ve hayatını bununla kazanan insan ne der, dinle

urup al ay alp er yana erke : ey kahraman, vur al ve aldıklarını tekrar yiğitlere ver.
ber
2053 Akı bol bağışla içür hem Cömert ol, bağışla, yedir ve içir; eğer malın eksilirse, tekrar

yetür, vur, al ve eksileni tamamla.
kalı eksüse ur yana al yetür
2054 Azığlığ kür erke bu neŋ Cesur, gözü pek olan insan için mal eksik olmaz; ak doğan

eksümez, için derem eksik olmaz.
tutuğlı ürüŋ kuşka meŋ
eksümez
2055 Kılıç baldu ok ya kavi küç Kılıç, balta, ok, yay ile kuvvet ve cesaret varken, yiğit adam

yürek, mal için endişe etmemelidir.
bar erken ked er neŋke
korkmaz kerek
2056 Ajunçı bügü beg nelük kenç Dünya hâkimi hakîm bey niçin hazîne toplar; asker nerede

urur, ise, oradan hazır hazîne alır.
er at kayda bolsa anuk kenç
alur
2057 Bu el tutğuka köp er at sü Memleket tutmak için, çok asker ve ordu lâzımdır; askeri

kerek, beslemek için de çok mal ve servete ihtiyaç vardır.
er at tutğuka neŋ tavar tü
kerek
2058 Bu neŋ alğuka bir kerek bay Bu malı elde etmek için, halkın zengin olması gerektir;

bodun, halkın zengin olması için de, doğru kanunlar konulmalıdır.
bodun baylıkıŋa törü tüz
kodun
2059 Bularda biri kalsa törti kalur, Bunlardan bin ihmâl edilirse, dördü de kalır; dördü birden

bu törti yeme kalsa beglik ihmâl edilirse, beylik çözülmeğe yüz tutar
ulur
2060 Adın ma bu beş neŋ yırak iyi nâm ve şöhretle adının yayılmasını isterse, bey bir de

tutğu beg, şu beş şeyi kendinden uzak tutmalıdır.
atı edgü bolsa kü çav bolğu
teg
2061 Birisi iveklik birisi saran, Biri acelecilik, ikincisi cimrilik ve üçüncüsü hiddettir;

üçünçi buşılık serin öz tiren bunlara karşı mukavemet et, mağlûp olma.
2062 Bu törtünç yavuz begke Bir bey için fena olan şeylerin dördüncüsü inatçılıktır;

arkuk kılınç, yakışmayan bu şeylerin beşincisi, şüphesiz, yalancılıktır.
beşinçi yarağsız bu yalğan
erinç
2063 Bu kaç neŋde begler yırak Adının kötüye çıkmaması ve sözünün itibârını

tutğu öz, kaybetmemesi için, beyler bunlardan kendilerini uzak
atı artamasa yorık bolsa söz tutmalıdır.
2064 Bularda eŋ ınğa bu arkuk Bunların en kötüsü bu inatçılıktır; inatçı kimse, hiç

kılınç, şüphesiz, çok sıkıntı çeker.
bu arkuk kılınçlığ ne muŋluğ
erinç
2065 Muŋar meŋzetü sözni şâir Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; şâir sözüne değer

ayur, veren insanın ifâdesi zenginleşir.
bu şâir sözi tutsa sözke
bayur
2066 Ağır yük kişike kılınç arkukı, İnatçılık insan ıçm ağır bir yüktür; inatçılıktan kendini kurtar

kılınç arkuk erse bulun at okı ve onunla savaş.
2067 Yağı kılmağusın kılınçı kılur, Düşmanın yapamadığı fenalığı onun kendi hareketi

yağı bu yağıda negü adrukı kendisine yapar; bunun düşmandan farkı nedir, bu da
düşmandır.
2068 Üküş el tutayın tese ay ilig, Ey hükümdar, bir çok memleketleri elde etmek istersen,

üç iş kılğu ötrü yetilse elig yapabilirden, şu üç işi yap.
2069 Oŋ elgin kılıç tutsa ursa Sağ elin ile kılıç sallar ve vururken, sol elin ile mal dağıt.

salıp,
sol elgi bile neŋ ülese alıp
2070 Tilin sözlese söz şekerde Ağzından çıkan sözler şekerden daha tatlı olsun; böylece

süçig, beykul, büyükküçük, hepsi sana boyun eğer.
boyun berdi beg kul uluğ ya
kiçig
2071 Ay ilig bu kaç ner kerek Halk tarafından sevilmesi ve itibar görmesi için, ey

begke kör, hükümdar, beyin şu bir şeye sahip olması lâzımdır.
bodunka sevülse orun bolsa
tör
2072 Küler yüz süçig söz silig öz O güler yüzlü, tatlı sözlü, yumuşak huylu olmalı ve bütün

kerek, hareketlerinde de bunkra uygun davranmalıdır.
kılınçı bularka tükel tüz kerek
2073 Köŋül tutsa kodkı hem elgi Bey gönülünü alçak tutrralı, eli açık olmalı, merhameti de

akı, bunlarla mütenâsip bulunmalıdır.
bularka yaraşı bağırsaklıkı
2074 Kamuğ törlüg erdem bu bilse Her türlü fazileti tam olarak elde etmeli; uygunsuz ve

tükel, olmayacak şeylerden uzak durmalıdır.
yırak erse andın yarağsız
muhâl
2075 Kişi üdrümi bu bodunda talu, Böyle bir bey insanların seçkini ve halkın iyisidir; seçkin ve

talu üdrüm ol bu irüksüz tolu iyi olan kimse eksilmeyen bir aya benzer.
2076 Ajun bodnı barça aŋar kul Bütün dünya halkı ona kul olur; bu gibi beyler dünyaya

bolur, hâkim olurlar ve bütün dileklerine kavuşurlar.
ajun yer bu begler tilekin
bulur
2077 Tügük yüz irig söz küvez kür Asık suratlı, kaba sözlü, kibirli ve mağrur insan her keşi

kılık, kendisinden nefret ettirir ve işini yoluna koyamaz.
kişig yirgürür köndrü bilmez
yorık
2078 Otunluk iveklik yinik Küstahlık, acelecilik, zevzeklik, bunlar avam tabiatıdır; bey

kurğuluk, bunlardan uzak bulunmalıdır.
kara kılkı ol bu yırak turğuluk
2079 Kara kılkı begke kereksiz Avam tabiatının beye yakın olması uygun düşmez; bu

yağuk, tabiat yaklaşırsa, bey itibârını derhâl kaybeder.
yağuk bolsa begke uçuzluk
anuk
2080 Kara kul karası bolur beg Siyah — kul rengidir, bey — beyaz olur; siyah ve beyaz

ürüŋ, renkleri ayırt edilmiştir.
karalı ürüŋli adırttı körüŋ
2081 Talu beg bolayın tese Seçkin bir bey olabilmek için, fazilete kıymet verilmelidir, ey

belgülüg, namlı meşhur.
talu tutğu erdem ay atlığ
külüg
2082 Atı beg bolur bolsa kılkı kara, Bir kimsenin adı bey, fakat tabiatı avamınki gibi olursa, o

karada bu ınğa bolur halk halk arasında avamdan daha aşağı görülür.
ara
2083 Yüzi körki körklüg kerek beg Bey güzel yüzlü, saçısakalı düzgün, yakışıklı ve orta boylu

yülüg, olmalı; aynı zamanda nâm ve şöhret sahibi bulunmalıdır.
bodı ortu bolsa ne çavluğ
külüg
2084 Köŋli yüzin körse sevse Yüzünü gören her kes, bakınca, onu sevmeli; memleketi ve

körüp, halkı ona bakıp, güvenle yaşamalıdır.
eli bodnı baksa küvense
turup
2085 Yağıka katığ bolsa ersigliki, Düşmana karşı cesur ve mert olmalı; güzelliği bakan gözü

körür közke suv berse sevgi ile parlatmalıdır.
körklüglüki
2086 Ayı bod uzun bolsa ögmez Bilgi nazarında boyunun çok uzun olması makbul değildir;

bilig, onun çok bodur olması da güzel düşmez.
ayı ma çöküt bolsa bolmaz
silig
2087 Kalı mundağ erse bod ortu Onun için bey orta boylu olmalıdır; orta boylu olması daha

kerek, iyidir.
bodı ortu bolsa bolur
edgürek
2088 Negü ter eşitgil sınamış kişi, Çok yaşamış ve başından çok şeyler geçirmiş, tecrübeli

başında keçürmiş yaşamış insan ne der, dinle.
kişi
2089 Bodı kısğa yunçığ kılınçı Kısa boylu, bodur kimseler hırçın tabiatlı olurlar; hırçın

buşı, nereye giderse, orada kavga başlar.
buşı kayda bolsa tütüşke
başı
2090 Bod ortu kerek hem teŋinçe Boy orta ve her şey bununla mütenâsip olmalı; ey bilgili

yarağ, insan, her işte itidalden ayrılma.
işiŋ ortu tut ay biliglig kişi
2091 Bor içmez kerek beg fesâd Bey içki içmemeli ve fesatlık yapmamalıdır; bu iki hareket

kılmasa, yüzünden, sonunda ikbâl elden gider.
bu iki kılıktın kaçar kut basa
2092 Süçigke süçinse ajun begleri, Dünya beyleri şarabın tadına alışırlarsa, memleketin ve

açığ boldı el kün bodun igleri halkın bundan çekeceği zahmet çok acı olur.
2093 Oyunka avınsa ajun tutğuçı, Dünyaya sahip olan vaktini kumara verirse, memleketin

ilin buzdı boldı özi koltğuçı bozar ve kendisi de muhtaç duruma düşer.
2094 Üdinde keçürse bu beglik Devlet işleri ihmâl edilir ve vakfında yapılmazsa,

işin, arkasından avcı kuşla takip etsen bile, bir daha ele
anı yetse bolmaz ederse geçmez.
kuşın
2095 Negü ter eşitgil bilig bergüçi, Bilgi veren ve bilgisizi yererek, içkiden men'eden insan ne

biligsizni bordın söküp der, dinle.
tıdğuçı
2096 Bor içme ayâ borçı boğuzı Ey içki düşkünü, boğazının esiri, içki içme; içki içersen,

kulı, sana fakirlik yolu açıldı demektir.
bor içse açıldı çığaylık yolı
2097 Kara borçı boldı neŋi boldı Avam içkiye müptelâ oldu, malı rüzgâr gibi uçtu; bey içkiye

yel, müptelâ olursa, memleketi nasıl durur.
begi borçı bolsa kaçan turğa
el
2098 Yağı ol bu bor timçi eltür Bu içki ve meyhaneci düşmandır, insanın parasını alır; içki

kümüş, içen hırçın ve kavgacı olur.
kılınçı tütüş boldı kılkı uruş
2099 Esürse kişi telve munduz insan sarhoş olursa, deli olur ve aklını kaybeder; deli hiç

bolur, doğru iş yapar mı.
bu telve işi kör kaçan tüz
bolur
2100 Negü ter eşitgil sakınuk tili, Takva sahibi insan ne der, dinle; ey boğazının kulu, bu

bu söz işke tutğıl ay boğuzı söze göre hareket et.
kulı
2101 Neçe kılğu işler bor içse Yapılacak nice işler içki yüzünden yapılamaz; yapılmaması

kalur, gereken nice işler de sarhoşken yapılır.
neçe kılmağu iş esürse kelür
2102 Neçe teŋsiz işler bor içse Nice uygunsuz işler içki yüzünden işlenir; nice iyi işler

bolur, sarhoşluk yüzünden geri kalır.
neçe edgü işler esürse kalur
2103 Bor içse oyunka avınsa begi, Bey içki içer ve oyunla vakit geçirirse, memleket işini

kaçan yetgey el kün işiŋe ögi düşünmeğe ne zaman fırsat bulur.
2104 Fesâd kayda bolsa kaçar kut Nerede fesat olursa, oradan saadet kaçar, gider; fesat,

teze, şüphesiz, her yerde dâima beyliğe halel getirir.
fesâd çın yorır tutçı beglik
buza
2105 Arığ ol bu kut kıv arığlık tiler, Saadet ve ikbâl temizdir, her yerde temizlik arar; bu saadet

süzük ol bu devlet süzükni durudur ve ancak saf olanı destekler.
yüler
2106 Begi içgüçi bolsa mufsid Bey içkiye müptelâ, müfsit ve kaba: olursa, onun bütün

otun, halkı da ayyaş olur.
kamuğ içgüçi boldı bodnı
bütün
2107 Kara teŋsizin barça begler Halkın bütün uygunsuzluklarını beyler düzeltir; bey

iter, uygunsuzluk ederse, onu kim yola getirir.
begi kılsa ternsiz anı kim
yeter
2108 Arığsıznı yalŋuk suvun yup insan temiz olmayan şeyleri su ile yıkayıp, temizler; eğer

arır, su kirlenirse, o ne ile ve nasıl temizlenir.
kalı artasa suv negün yup
arır
2109 Kişi iglese ot otaçı berür, İnsan hastalanırsa, tabip bunun ilâcını verir; eğer tabip

otaçı igiŋe otın kim kılur hastalanırsa, onu kim tedavi eder.
2110 Arığ tutğu begler köni kılk Beyler tavır ve hareketlerini temiz ve doğru tutmalıdırlar;

kılık, halk yolunu ve gidişini beyin yoluna uydurur.
bodun beg yolındın tüzer yol
yorık
2111 Neteg tutsa begler kör öŋdi Beyler örf ve kanuna nasıl riâyet ederlerse, halk da aynı

törü, şekilde örf ve kanuna itaat eder.
bodun boldı andağ ol öŋdi
körü
2112 Bu sözke tanukı munu bu İşte şu söz de buna şahittir; bu sözün, dikkat edersen,

söz ol, mânası buna uygundur.
söziŋe baka körse mani tuz
ol
2113 Bu begler ne yolça yorısa Beyler hangi yoldan giderlerse, beylerin bu gidişi kulun da

kalı, yoludur.
uş ol beg yorıkı bu kulnuŋ
yolı
2114 Begi edgü bolsa yorıkı köni, Beyi iyi ve gidişi doğru ise, kulu da daha iyi yürüyecektir.

takı artuk edgü yorığay kulı
2115 Küvez kür kereksiz ne köŋli Bey mağrur, kabadayı ve kibirli olmamalı; gurur insanı

uluğ, doğru yoldan çıkarır.
küvezlik azıtur könilik yoluğ
2116 Uluğ boldı begler kutun Beyler, şüphesiz, saadetle büyük olurlar; bundan nasip

belgülüg, alabilmeleri için gönüllerini küçük tutmalıdırlar.
kiçig tutğu köŋlin kötürse
ülüg
2117 Negü ter eşitgil ukuşluğ yeg Akıllı, insanların iyisi, halk arasında seçkin ve bilgili bey ne

er, der, dinle.
bodunda talusı biliglig beg er
2118 Uluğsığ bedük tutsa begler Beyler büyüklük taslar ve kibirli olurlarsa, ey oğul, onlar,

köŋül, şüphesiz, itibar görmezler.
seziksiz uçuzluk körür ay
oğul
2119 Küvezlik bile kökke ağmaz Gurur ile insan göğe yükselmez; alçak gönüllü olmakla da

kişi, işi bozulmaz.
kalı kodkı bolsa buzulmaz işi
2120 Küvezlik asığsız köŋül Gurur faydasızdır, o insanları kendinden soğutur; alçak

tumlıtur, gönüllülük insanı yükseltir.
köŋül kodkı bolsa kişig
yoklatur
2121 Beg alçak kerek bolsa kodkı Bey mütevazı ve alçak gönüllü olmalıdır; eğer böyle değil

köŋül, ise, sen ondan elini çek.
munı teg yok erse sen andın
tüŋül
2122 Beg alçak kerek bolsa köŋli Bey mütevazı ve alçak gönüllü olmalı, suçlu kimselerin de

açuk, suçunu affetmelidir.
yazukluğ kişidin keçürse
yazuk
2123 İsinür er at terk bağırsak Hizmetinde bulunanlar ona çabuk ısınırlar ve gönülden

bolur, bağlı olurlar; gönülden bağlı olan, candan adamlar severek
bağırsak kişiler tapuğsak hizmet ederler.
bolur
2124 Bodun başçı begke bu Halka baş olan beye himmet lâzımdır; bu himmet ile birlikte

himmet kerek, mürüvvet de bulunmalıdır.
bu himmet bile hem
mürüvvet kerek
2125 Bu himmet mürüvvet bile Bey himmet ve mürüvvet ile şöhret bulursa, dileğine erişir

barsa çav, ve av ayağına gelir.
bolur beg tileki yorır ötrü av
2126 Kimiŋ himmeti bolmasa ol Himmet sahibi olmayan kimse ölüdür; o her iki dünyada da

ölüg, mahrum kalır.
ikigün ajunda bu bulmaz ülüg
2127 Bu himmet bile hem siyâset Himmeti ile beraber, bir de siyâset lâzımdır; siyâset için de

kerek, beylik şartlarını hâiz bir beyin riyaseti lâzımdır.
siyâsetka beglik riyâset
kerek
2128 Siyâset bile beg tüzer el törü, Bey memleket ve kanunu siyâset ile düzene koyar; halk

kara kılkı itlür siyâset körü hareketini onun siyâsetine bakarak, tanzim eder.
2129 Bu sözke yanutı bu beyt ol Şu beyitler bu söze cevap ve şahittir; şahit nerede ise,

tanuk, hüccet de oradadır.
tanuk kayda bolsa bu huccet
anuk
2130 Bu begler kapuğın siyâset Beylerin kapısını siyâset süsler; bey siyâset ile memleketini

bezer, düzene koyar.
siyâset bile beg ilini tüzer
2131 İsizke siyâset yorıtğu kerek, Kötü insanlara karşı siyâset yürütmeli; halk arasında

bodun bulğanukın siyâset kargaşalığı siyâset yatıştırır.
süzer
2132 Bu el tutrukı hem tüpi bekliki, Memleketin direği, temeli, sağlamlığı, esâsı ve kökü iki

iki neŋturur aslı yıldız köki şeye bağlıdır.
2133 Birisi bodunka törü ol ülüş, Bunlardan biri halkın hakkı olan kanun, diğeri de hizmette

birisi er atka ülese kümüş bulunanlara dağıtılan gümüştür.
2134 Törü birle bodnı sevinse Kanun himayesinde halk sevinç içinde yaşamalı ve parayı

turup, görerek, hizmet edenlerin de yüzleri gülmelidir.
kümüş bolsa er at yarunsa
körüp
2135 Bu iki kotu bulsa begdin Bu iki zümre beyden memnun olursa, memleketi ve idaresi

sevinç, düzene girer; bey huzura kavuşur.
eli kapı itlür bulur beg avınç
2136 Kayu beg bodunka törü Her hangi bir bey halka kanun vermez, halkı korumaz ve

bermese, halkın serveti kapanın elinde kalırsa,
küdezmese bodnın yegüçi
yese
2137 Ot ıdtı bodunka buzuldı eli, O halkın içine ateş atmış olur; memleketi bozulur ve hiç

yıkıldı seziksiz bu beglik ulı şüphesiz, beyliğin temeli yıkılır.
2138 Kayu beg er atnı Hangi bey askerini memnun etmezse, kılıç da kınından

sevindürmese, çıkmaz.
kılıç kında çıkmaz anuŋda
basa
2139 Kılıç birle begler uzatur elig, Beyler kılıç ile memleketlerine hâkim olurlar; kılıçsız, gafil

kılıçsız osal beg basumaz ilig bey memleketine sahip olamaz.
2140 Kılıç baldu boldı bu el Kılıç ile balta memleketin bekçisidir; halkın başında

sakçısı, bulunan, kılıç sayesinde memleketler ele geçirir.
kılıçın alır el bodun başçısı
2141 Negü ter eşitgil ajun tutğuçı, Dünyayı elinde tutan, kılıç ve balta ile düşmanını yenmiş

kılıç baldu birle yağığ utğuçı olan ne der, dinle :
2142 Ayâ el tutuğlı ilig saklağu, Ey memlekete hâkim olan, onu muhafaza etmeli; zehir

osallık bile yer yegüçi ağu yiyen kimse bunu gaflet yüzünden yer.
2143 Kılıç baldu sakçı tutun ay Ey kudretli, kılıç ve baltayı kendine muhafız yap; kılıç bekçi

unur, olursa, bey rahata kavuşur.
kılıç sakçı bolsa beg inçlik
bulur
2144 Kılıç teprer erken yağı Kılıç kımıldadığı müddetçe düşman kımıldayamaz; kılıç

tepremez, kınına girerse, beyin huzuru kaçar.
kılıç kınka kirse beg inçlik
yemez
2145 Sevinçlig tut ay beg kılıç Ey bey, kılıç kullananı her vakit memnun et ve böylece

urğuçığ, kendin de dâima sevinç içinde yaşa ve zahmet yüzü
sevinçin tiril tutçı körme açığ görme.
2146 Yana aydı ögdülmiş ilig kutı, Öğdülmiş tekrar dedi : — Ey devletli hükümdar, memleket

bu el işleri ters uluğ kör atı işleri çok ağır, fakat şerefi büyüktür.
2147 Bedük iş bodun başlamakı Halka baş olmak büyük ve ağır bir iştir; o dâima başa dert

ağır, olur ve insana eziyet verir.
baş ağrığ bile tutçı emgek
tegir
2148 Sevinçi az ol körse kadğu Dikkat edersen, sevinci az, kaygısı çoktur; öğeni az, fakat

üküş, söğeni daha çoktur.
az ol öggüçisi telimrek söküş
2149 Kayuka baka körse korkınç Nereye bakarsan, orada bir tehlike vardır; sevincini

turur, sorarsan, o daha azdır.
sevinçin sora körse azrak
erür
2150 Üküş sevmegüçi severi az ol, Sevmeyeni çok, seveni nâdirdir; didinmesi çok, rahatı

kerişi telimrek ereji az ol azdır.
2151 Bütünsüz bolur tegme yerde Hiç bir yerde gönülü emin olmaz; gönülün emin olmaması,

köŋül, insan için, büyük bir ıstıraptır.
köŋül bütmese erke artuk
muŋ ol
2152 Körü barsa tegme işinde Dikkat edersen, onun her işinde bir tehlike vardır; tehlikeli

hatar, işin tadı kaçar.
hatarlığ işig körse tatığ kiter
2153 Negü ter eşitgil ukuşluğ sözi, Dinle, akıllı sözü ne der; akıllının sözü, dikkat edersen,

ukuşluğ sözi körse yinçü tözi tamamen bir inciye benzer.
2154 İlig boynı kılça ükekçe başı, Hükümdarın boynu kıl gibi, başı ise, burç kadardır; akıllı

aŋar ked ınanmaz ukuşluğ insan ona pek inanmaz.
kişi
2155 Kılıç baş özele mesel beglik Beylik baş üzerinde bir kılıç gibidir; her gün onun için

ol, tehlikeli bin iş vardır.
küniŋe aŋar miŋ hafarlığ işi
2156 Bu yaŋlığturur barça beglik Her beylik işi böyledir; bazısı huzura kavuşur, bâzısı ise,

işi, kendi başını yer.
kayusı erej yer kayu öz başı
2157 Özüŋ dünyâ ukbi bulayın Dünya ve âhireti, bunların her ikisini birden bulmak

tese, istersen, şu bir kaç ışı bırakma; muktedirsen, bunları yerine
bu kaç işni kodma katığlan getir.
usa
2158 Köŋül til köni tut bayatka Gönül ve dilini doğru tut, Tanrıya sığın; Allanın emrine

sığın, itaatsizlik etme.
idi yarlığın sen ağır tut tapın
2159 Negü kelse rabdın tapı bol Tanrıdan ne gelirse, ona razı ol; her şeye razı olmak kulluk

tapı, icâbıdır.
özüŋ kullukı ol tapılık tüpi
2160 Tüzü halkka köŋlün bağırsak Bütün halka içten gelen bir merhamet göster; dâima iyilik

bulun, yap ve kendin iyilik bul.
tuçı edgülük kıl sen edgü
bulun
2161 Bodunka asığ kıl yulıp kılma Halka faydalı ol, ona zarar verme; ıyı hareket et, kötülerin

yas, zararlarını ortadan kaldır.
kılınç edgü tutğıl isiz yası
bas
2162 Seniŋ boldı dünyâ tiŋlik bile, Dünya ve hayat senin oldu; hayatta iken, ondan sevinçle

tiŋlik bulunsa yatıp ye küle istifâde et.
2163 Bütün cân üzülse umunç tut Can çıksa dahi, ümidini kesme; inan ki, Tanrı iyiye iyi yol

uluğ, gösterir.
bayat birge edgüke edgü
yoluğ
2164 Munukı men aydım eşitti ilig, İşte benim bu söylediklerimi hükümdar işitti; bey için böyle

bu yaŋlığ kerek begke erdem bir fazilet ve bilgi lâzımdır.
bilig
2165 Kayu erde bolsa bu erdem Hangi insanda bu fazilet ve bu terbiye bulunursa, onu, bey

törü, olarak, memlekette yükseltmelidir.
anı beg atap ilke tikgü örü
2166 Tükel beg bolur bu bodunka Böylesi mükemmel bir bey ve halka baş olur; insan ondan

başı, her türlü iyilik bulur.
anıŋdın bulur tegme edgü
kişi
2167 Negü ter eşitgil biliglig tetig, Bilgili ve zeki insan ne der, dinle; bilgili ve zeki insanın

biliglig tetig bilgi ilke itig bilgisi memleket için bir zînettir.
2168 Biliglig kerek beg ukuşluğ Bey bilgili, akıllı ve âdil olmalı; şöhretinin yayılması için de

köni, cesur ve tedbirli davranmalıdır.
yüreklig hem öglüg bedüse
üni
2169 Akı hem tüzün hem uvutluğ Bey, memleketini iyice koruyabilmesi için, bir de asıl, haya

silig, sahibi, yumuşak huylu ve merhametli olmalıdır.
bağırsak bolup ked küdezse
ilig
2170 Közi tok serimlig ne kodkı O gözü tok, sabırlı, alçak gönüllü, şefkatli ve sakin tabiatlı

köŋül, olmalıdır.
suyurkap keçürgen ne kılkı
amul
2171 Kamuğ erdemi bolsa erde Bütün faziletlerde her keşten üstün olmalı; halka karşı

örü, adaletle muamele etmelidir.
bodunka berür bolsa edgü
törü
2172 Kayu ilke bolsa bu yaŋlığ Hangi memleketin beyi böyle olursa, o memleket halkı

begi, kurtulur; derdi kalmaz.
kutuldı ol el bodnı kitti igi
2173 Tuğar kut küni ilke inçlik Orada saadet güneşi doğar ve memleket huzura kavuşur;

bolur, fakat ne yazık ki, bu gibi insanlar çok yaşamazlar.
diriğa bu yaŋlığ kişiler ölür
2174 Bu erdi ay ilig meniŋ Ey hükümdar, benim bildiğim bunlardır; aklımın erdiklerini

bilmişim, işte sana arzettim.
munukı ötündüm saŋa
ukmışım
İlig suali Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
2175 İlig aydı uktum köni sözlediŋ, Hükümdar : — Anladım, doğru söyledin, bana lâzım olan

kereki bu erdi bilig yazmadıŋ bunlar idi, bilgide yanılmadın— dedi —
2176 Takı bir ayıtğu sözüm bar Sana soracak bir sözüm daha var, onu aa bana açık

saŋa, olarak, söyle.
anı ma açukluğ ayu ber
maŋa
2177 Bu yaŋlığ begi bolsa erdem Beyi böyle her türlü fazilet sahibi olursa, ey seçkin insan,

tolu, veziri nasıl olmalıdır ki,
veziri negü teg kerek ay talu
2178 Kalın kaznak ursa bu altun Altın ve gümüşten zengin bir hazine toplasın; memleket

kümüş, düzene konsun, şehir ve eyâletler çoğalsın.
itilse eli artsa ol kend uluş
2179 İlin itse bassa tüz öŋdi urup, Memleketi tanzim eyleyerek, doğru kanun ile idare etsin;

isinse er at köŋli edgü bulup hizme tinde bulunanlar iyilik görerek, ona ısınsın,
2180 Bodun inçke tegse ilig Halk huzura kavuşsun, kimse ona el uzatmasın; beyin adı

tegmese, iyilik ile dünyaya yayılsın.
begi atı edgün yadılsa basa
XXIX Öğdülmiş Beglerke Vezir Öğdülmiş Beylere Vezir Olacak İnsanın Nasıl Olması

Bolğu Ne Teg Er Kerekin Lâzım Geldiğini Söyler
Ayur
2181 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi: — Ey hükümdar, vezir beylerin eli

ilig, demektir; onlar işleri bu eller ile görürler — dedi —
vezir boldı beglerke sunğu
elig
2182 Seziksiz kerek boldı begke Hiç şüphe yok, bey için vezir çok lüzumludur; vezir iyi

vezir, olursa, bey rahat uyur.
vezir edgü bolsa beg inçin
udır
2183 Vezir ol yüdügli bu begler Beylerin yükünü yüklenen vezirdir; beyliğin temelini

yükin, sağlamlaştıran da vezirdir.
vezir ol bekütügli beglik kökin
2184 İdi artuk üdrüm talu er kerek, Bu işe halk içinde çok temayüz etmiş, seçkin insan

ögi köŋli yetse urunsa yürek lâzımdır; aklı, gönlü ermeli ve işe yürekten bağlanmalıdır.
2185 Ukuşı üküş bolsa bilgi teŋiz, Aklı çok ve bilgisi deniz gibi derin ve geniş olmalı, her iş

kamuğ iş bütürse kızartsa elinden gelmeli ve beyin yüzünü güldürmelidir.
meŋiz
2186 Uruğluğ kerek hem sakınuk Asîl bir aileden gelmeli, takva sahibi ve dürüst olmalı,

köni, hayatını da dürüstlük ile geçirmelidir.
könilik öze keçse ötrü küni
2187 Uluğ iş bu işke er üdrüm Vezirlik mühim bir iştir; bu iş için seçkin insan lâzımdır; o

kerek, doğru ve asîl tabiatlı olmalıdır.
bütünlük bile kılkı ködrüm
kerek
2188 Ukuşluğ kerek hem biliglig Vezir akıllı ve bilgili olmalıdır; bu iş için zekâ ve yumuşak

kerek, huylu olmak lâzımdır.
tetiglik kerek hem siliglik
kerek
2189 Ukuşluğ kişi urğı edgü uruğ, Soyu iyi olan akıllı insan her yerde yükselir ve hiç bir

kopar kayda bolsa bu kalmaz şeyden mahrum kalmaz.
kuruğ
2190 Sakınuk kerek din idisi arığ, Vezir imanlı, takva sahibi ve temiz olmalı, memleket ve

imin bolsa el bodnı andın halk ondan her bakımdan emin bulunmalıdır.
arığ
2191 Sakınuk kişi ol kişi üdrümi, insanların seçkini takva sahibi olan kimsedir; o bütün

muŋadmışka barça bu ol ot muhtaçlara ilâç ve devadır.
emi
2192 Sakınuk kişi işte saklık kılur, Takva sahibi insan işte tedbirli davranır; yakışıksız işlere

yarağsızka yakmaz iş uğrın yaklaşmaz ve işin vaktim bilir.
bilür
2193 Beginde basa ilke elgi uzun, Beyden sonra, onun yerine, hareket ve söz ile memlekete

vezir ol iligke kılınçın sözün hükmeden insan vezirdir.
2194 Uruğsuz kişiler arığsız bolur, Soysuz adamlar temiz olmazlar; temiz olmayan kimse

arığsız vezirka yarağsız vezirliğe yakışmaz.
bolur
2195 Vefâlığ bolur bu uruğluğ kişi, Soylu insan vefalı olur, temiz olmayanın işi dâima cefâdır.

cefâçı bolur ol arığsız işi
2196 Negü ter eşitgil törülüg kişi, Kanun adamı ne der, dinle; kanun adamı her yerde itibar

törülüg kişi boldı el tör başı görür.
2197 Uruğluğ kişiler kılınçı silig, Soylu insanların hareketi zarif olur; onlar ellerini halk

vefâ birle halkka yadığlı elig üzerine vefa ile uzatırlar.
2198 Arığsız kılınçı vefâsız cefâ, Ne kadar şeker ve ilik ile beslesen dahi, temiz olmayanın

neçe me yitürse şeker hem hareketi vefasız ve cefalı olur.
yilig
2199 Uvutluğ kerek hem közi tok Vezir haya sahibi, gözü tok ve itimat edilir bir insan

bütün, olmalıdır; insanların kabası hayâsız adamdır.
uvutsuz kişi ol kişide otun
2200 Közi tok kerek neŋke Onun gözü tok olmalı ve onda mal hırsı bulunmamalıdır;

suklanmasa, gözü aç olan kimse, bütün dünyaya nail olsa bile, doymaz.
közi aç todumaz bu dünyâ
yese
2201 Kişide talusı uvutluğ kişi, İnsanların seçkini haya sahibi olanıdır; haya sahibi olan

uvutluğ kişi ol kişide başı kimse, insanların başıdır.
2202 Uvut kimde bolsa kamuğ işni Kimde haya varsa, ona her işi teslim et; insan haya ile

ur, küstahın yolunu tıkar.
uvut birle yalŋuk otun kapğı
tur
2203 Uvutsuz kişi ol kişide eli, İnsanların aşağısı — hayâsız adamdır; hayâsızın dili doğru

köni sözlemez söz uvutsuz söz söylemez.
tili
2204 Negü ter eşitgil uvutluğ Haya sahibi, yumuşak huylu insan ne der, dinle; bak,

tüzün, acıdığı için, sana nasihat verir.
saŋa ötler emdi bağırsak
özün
2205 Uvutsuz kişide yırak tur Hayâsız adamdan uzak dur, uzak; hayâsız inkâr eden

yırak, gözdür.
uvutsuz bolur üsteŋli karak
2206 Uvutsuz yüzi körse etsiz Hayâsızın yüzü, dikkat edersen, etsiz bir kemiktir;

süŋük, hayâsızın özü ise, kapanmaz bir gediktir.
uvutsuz özi körse bütmez
irük
2207 Uvut birle yalŋuk yüzi Hava ile insanın şerefi artar; haya sahibinin bundan dolayı

suvlanur, gözü parlar.
uvut bolsa ötrü közi suvlanur
2208 Yüzi körki körklüg kerek hem Vezirin yüzü güzel ve düzgün, kendisi de, halkın hakkını

yülüg, alabilmesi için, âdil olmalıdır.
kılınçı köni tegse halkka ülüg
2209 Kılınçı köni bolsa kılkı oŋay, Doğru hareketli ve mülayim tabiatlı olursa, ondan halka her

munıŋdın tegir halkka edgü vakit iyilik gelir.
yıl ay
2210 Köni bolmasa işte işçi başı, Hizmetkârların başı olan vezir doğru hizmet etmezse,

kamuğ egri boldı bu begler beylerin işi hep eğri olur.
işi
2211 Könilik bütünlük kerek işçike, Hizmetkârın doğru ve dürüst olması lâzımdır ki, beyler

anın bütse begler işin inanıp, işlerini emniyetle ona tevdi etsinler.
bergüke
2212 Bu körklüg kişi kılkı körklüg Güzel insanın tabiatı da güzel olur; hareketi de güzel

bolur, olursa, memlekete faydası dokunur.
kılınç bolsa körklüg el asğı
tolur
2213 Kimiŋ bolsa körklüg yüzi taş Kimin yüzü ve dış görünüşü güzel ise, dışı gibi, onun içi de

özi, güzel olur.
taşı teg yeme körklüg ol iç
yüzi
2214 Negü ter eşitgil sınamış kişi, Tecrübe etmiş ve tecrübe ile iyiyi, kötüyü ayırt etmiş insan

sınap edgü isizni bilmiş kişi ne der, dinle.
2215 Kişi körkiŋe iç kılıkı iş ol, insanın iç tabiatı onun dış görünüşüne eştir; yüzü ve

yüzi körki birle kılınçı tuş ol kıyafeti ile hareketi birbirine denktir.
2216 Taşı körse tap tut içiŋe Dışını görürsen, bunu içi içm yeter şâhıt say; insanın içi

tanuk, dışı gibi ve dışı »da içi gibidir.
taşı teg içi ol içi teg taş ol
2217 Yülüg bolsa kaşığ bolur ol Saçısakalı düzgün olan vezir heybetli olur; vezir heybetli

vezir, olursa, işi yolunda gider.
vezir bolsa kaşığ işi ked yorır
2218 Sakışçı kerek bolsa bilge Vezir hesap bilir, âlim ve zeki olmalıdır; bilgili olmalı ve

tetig, çeşitli yazıları bilmelidir.
bilig birle bilse bu törlüg bitig
2219 Vezir işi barça sakışlar bolur, Vezirin işi hep hesapla döner; hesap bilmezse, hizmetkârın

sakış bilmese işçi işi kalur işi kalır.
2220 Sakış birle saklar kişi iş İnsan işinigücünü hesap ile yapar; yıl, ay, gün ve zamanı

küdüg, hesap ile tâyin eder.
sakışın seçer er yıl ay kün
üdüg
2221 Sakış saklıkın boldı atı sakış, Hesabın adı hesaplı davranmaktan hesap olmuştur; dikkat

körü barsa sakış idi ök sak iş edilirse, hesap çok hesaplı bir iştir.
2222 Tetig bolmasa iş oŋarmaz İnsan zeki olmazsa, işi başaramaz; insan işini zekâ ile

kişi, yapar.
tetiglik bile kıldı yalŋuk işi
2223 Bitig birle yalŋuk bitir İnsan bildiklerini yazı ile yazar; yazarsa, ne yapmış

bilmişin, olduğunu bilir.
bitise bilür er negü kılmışın
2224 Tetiglik nişânıturur bu bitig, Bu yazı zekâ nişanıdır; yazı bilen insan çok zeki olur.

bitig bilgüçi er bolur ked tetig
2225 Bitig bilmez erse apa oğlanı, İnsanoğlu yazı bilmese idi, yıl, ay ve günün sayısını nasıl

negü bilgey erdi yıl ay kün bilirdi.
sanı
2226 Bitip kodmasa erdi bilge Alimler kitap yazıp bırakmamış olsalar idi, hesap yapmağa

bitig, nasıl bir çâre ve imkân bulunurdu.
sakışka negü erdi al yaŋ itig
2227 Törütmezde aşnu bayat bu Tanrı bu âlemi yaratmadan önce, levh ile kalemi

âlem, yaratmıştır.
törütti yorıttı bu levhu kalem
2228 Ferişte bitir kul negü Kulun neler yaptığını melek yazar, sonra Tanrı yarın o işi

kılmışın, sorar.
idi ötrü aydur yarın ol işin
2229 Kerek köŋli kodkı ma Vezirin gönülü alçak ve dili yumuşak olmalıdır; böylelikle

yumşak tili, insan kendisini başkalarına sevdirir.
bu ol kör kişike sevitür yolı
2230 Köŋül kodkı bolsa sevitür Alçak gönüllülük insanı sevdirir; kendisini sevdiren kimseler

kişig, arkadaşlarını da memnun ederler.
sevitmiş kişiler avıtur işig
2231 Negü ter eşitgil kör alçak Alçak gönüllü ve sakin tabiatlı insan ne der, dinle; insan

amul, için alçak gönüllü olmak ne iyi şeydir.
ne edgü bolur erke kodkı
köŋül
2232 Bodunda sevüg boldı kodkı Alçak gönüllü insan halk arasında sevimli olur; haşin ve

kişi, kibirli adam ise, sevimsiz olur.
sevügsüz bolur köŋli katkı
kişi
2233 Uluğluk uzun yer kişi kodkısı, Alçak gönüllü insan uzun müddet itibarda kalır; haşin ve

bedüklükke tegmez bodun kibirli insanlar büyüklüğe ulaşamazlar.
katkısı
2234 Vezirlıkka artuk bütün er Vezirliğe çok olgun bir insan lâzımdır; o okuyanyazan ve

kerek, çok anlayışlı bir insan olmalıdır.
okığlı bitigli ked öglüg kerek
2235 Tili köŋli bir hem kılınçı köni, Sözü, gönülü bir, hareketi doğru, haya sahibi, merhametli

uvutluğ bağırsak bodunda ve halk arasında dürüst olarak tanınmış olmalıdır.
çını
2236 Közi tok oduğ sak biligli işig, Gözü tok, uyanık, ihtiyatlı ve işinin ehli olmalı; işe yarayan

adırğan yarağlığ yarağsız ve yaramayan kimseleri ayırt edebilmelidir.
kişig
2237 Tapuğsak ne özkey yine Hizmete hâzır, vefalı, emânete karşı titiz ve bir de temiz

eymenük, gönüllü olmalıdır.
emânet bile bolsa köŋli
süzük
2238 Tükel kimde bolsa bu erdem Bu fazilet ve bilgiler kimde tam olarak bulunursa, hükümdar

bilig, vezirliği ona verebilir.
vezirlık aŋar berse bolğay ilig
2239 Bu yaŋlığ kişi bolsa begke Beye böyle bir kimse vezir olursa, bey ve halk, her ikisi de

vezir, huzura kavuşur.
begi birle bodnı tüz inçke
tegir
2240 Tilekçe tükel bolğa ilig işi, Hükümdarın işi, dilediği gibi, tam olur; memleketi düzene

itilgey eli hem bayuğay kişi girer ve insanlar zenginleşir.
2241 Vezir bolsa ilke yarağsız İşe yaramayan, fena biri memlekete vezir olursa, o

yavuz, memleket halkı, fakiri ve zengini, hepsi bozulur.
ol el bodnı buzlur çığay bayı
tüz
2242 Vezir edgü bolsa bodunka Vezirin iyi olması halk için faydalıdır; halka faydalı olduğu

asığ, gibi, hükümdar için de zevklidir.
bodun asğı birle iligke tatığ
2243 Negü ter eşitgil ay bilgi ögüz, Bilgisi deniz gibi derin, bilgi ile gönülü ve göğüsü

bilig birle köŋli yarunmış aydınlanmış olan insan ne der, dinle.
kögüz
2244 Begi edgü bolsa ne köŋli tili, Beyin sözü ve gönülü iyi olursa, onun hizmetinde

tutar işçileri könilik yolı bulunanlar doğruluk yolunu tutarlar.
2245 Kalı bolsa begler bu küçkey Eğer beyler zâlim ve kötü olurlarsa, onların hizmetinde

isiz, bulunanlar iyi izden ayrılırlar.
anıŋ işçileri buzar edgü iz
2246 Begi edgü bolsa anığ işçisi, Bey iyi olursa, onun hizmetinde bulunanların hareketi iyi

bolur kılkı edgü tegürmez olur ve zararları dokunmaz.
yası
2247 İsiz bolmağınça bu begler Beyler kendileri kötü olmadıkça, dikkat et, kötü kimseleri

bakın, yanlarına yaklaştırmazlar.
isizig yakurmaz öziŋe yakın
2248 İsiz kayda bolsa isizler bile, Kötülük nerede ise, kötüler de beraberdir; ey iyi insan, sen

ay edgü yorı sen iş edgü tile yürü ve iyi arkadaş ara.
2249 İsiz edgü birle yaraşmaz Kötü iyi ile hiç bir zaman anlaşamaz; doğru eğri ile hiç bir

bolur, zaman başa çıkamaz.
köni egri birle küreşmez
bolur
2250 Kara tün yaruk künke Karanlık gece aydınlık güne yaklaşmaz, yeşil su kırmızı

yakmaz yağuk, ateşe konuk olmaz.
yaşıl suv kızıl otka bolmaz
konuk
2251 Bilişmez kişig sen bileyin Tanımadığın adamı tanımak istersen, onun tanıdıklarını

tese, sor, o zaman anlarsın.
bilişin ayıtğıl ukulğay basa
2252 Kamuğ neŋ katıldı öz ügri Her şey kendisi gibi olanlar arasına katılır; sen doğrulukla

bile, yaşa, eğrilere katılma.
köni tur katılma sen egri bile
2253 Bu sözke tanukı bu beyt ol Bu söze şahit olan şu beyti oku; bu beyti oku ve onu

okı, gönlüne yerleştir.
bu beytig okı sen köŋülke
tokı
2254 Yorığlı uçuğlı kamuğ neŋni Yürüyen, uçan her şeye bak; her biri kendi dengini

kör, kendisine eş ve akran seçer.
tutar özke iş tuş özi teŋni kör
2255 İsiz edgü birle katılmaz Kötü iyiye katılmaz, kaçar; her şeye tatbik edilebilen bu

kaçar, kaideye dikkat et.
kamuğ neŋke yaŋzağ bu bir
yaŋnı kör
2256 Vezir begke tutçı keŋeşçi Vezir bey için dâima bir müşavirdir, müşavirler her işte

bolur, kıyasla hareket ederler.
keŋeşçi kişiler teŋeşçi bolur
2257 İsizke katılma kara edgüsi, Kötüye katılma, onun işi kara ve tabiatı fena olur; bu ağır

isiz boldı kılkı ağır yüdgüsi yükü kolay yüklenemezsin.
2258 Bu begler yakın tutsa edgü Beyler iyi insanları kendilerine yakın tutarlarsa, memleketin

kişi, işi yoluna girer ve iyi ad bırakırlar.
atı edgü kaldı hem el kün işi
2259 Yana beg yakın tutsa isiz Eğer bey kötü adamları kendisine yakın tutarsa, adını

kişi, lekeler ve memleket işini bozar.
isiz kıldı atın hem el kün işi
2260 Bu yaŋlığ bulunsa ay(!) ilig Ey hükümdar, böyle bir vezir bulunursa, o beyini huzura

vezir, kavuşturur ve halkı rahat uyur.
begin inçke tegrür karası udır
2261 Bolur beg tileki anıŋdın tükel, Bey onun vâsıtası ile bütün arzularını elde eder; durum ne

işi barça itlür kayu erse hâl olursa olsun, bütün işi düzene girer.
2262 Bayur ötrü bodnı hem itlür Halkı zenginleşir, memleketi de tanzim edilir; hazine

eli, çoğalır, beyin hayatı saadet içinde geçer.
hazine köpedür kutadur yılı
2263 Bolur atı meŋü karımaz Adı, şöhreti tazeliğini hiç bir vakit kaybetmez, ebedî kalır;

bolup, kendisi yıpranarak ihtiyarlasa bile, yeri sağlamlığını
bolur ornı edgü karısa ulup muhafaza eder.
2264 Yedi bu ajunuğ yegey ol O bu dünya saadetini elde ettiği gibi, öbür dünya saadetine

ajun, de nail olur; uzun uzaman hep devlet ve ikbâl içinde yaşar.
tirilgey kutun tutçı meŋü
uzun
2265 İlig aydı uktum bu sözler Hükümdar:—Bu sözleri iyice anladım — dedi—bugün çok

ögün, güzel şeyler konuşuldu.
idi edgü sözler yorıdı bu kün
2266 Maŋa ayğıl emdi sü başlar Şimdi bana söyle, beylerin işini iyi görmesi için, kumandan

kişi, nasıl olmalıdır ki,
negü teg kerek kılsa begler
işi
2267 Süsin başlasa hem işin Ordunun başına geçsin ve işini başarı ile yapsın ve hataya

işlese, düşmesin.
işin başka eltse hatâ
tüşmese
2268 Ayu ber maŋa sen kayusı Bana söyle, kim bu işe yarar ve düşmanın ordusunu

yarar, bozarak, onu darmadağın eder?
çerigin sögüp ol yağısın tarar
XXX Öğdülmiş İligke Sü Başlar Öğdülmiş Hükümdara Kumandanın Nasıl Olması Lâzim

Er Negü Teg Kerekin Ayur Geldiğini Söyler
2269 Yahut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve;— Ey hükümdar, düşmana karşı

ilig, her vakit üstün ol — dedi—
yağıka tuçı bolsu üsteŋ elig
2270 Seziksiz kerek begke sü Anlaşmak istemeyen düşmanın uykusunu kaçırmak için,

başçısı, şüphesiz, beye bir ordu kumandanı lâzımdır.
yaraşmaz yağıdın kötürse
usı
2271 Bu işke idi kurç katığ er Bu işe çok çevik, sert, tecrübeli, tam ve pek yürekli bir

kerek, adam lâzımdır,
başında keçürmiş tükel toŋ
yürek
2272 İdi ök uluğ iş bu sü Orduya kumanda, asken idare etmek ve düşmanı kırmak

başlamak, çok büyük bir iştir.
çerig tüzmeki hem yağını
sımak
2273 Talu er kerek sak bu işke Bu iş için seçkin insan lâzımdır; ihmalkârlık yüzünden

oduğ, töhmet altında kalmaması için, o ihtiyatlı ve uyanık
aŋar tegmese bir osalın olmalıdır.
yoduğ
2274 Akı alp atım bolsa alçak Cömert, cesur, alçak gönüllü, sofrası açık ve soğuk kanlı

köŋül, olmalıdır.
tuzı etmeki keŋ ne kılkı amul
2275 Akı bolğu artuk sü başlar Etrafına en seçkin kimselerin toplanması için, ordu başında

kişi, bulunan insanın çok cömert olması lâzımdır.
tirilse aŋar ötrü üdrüm başı
2276 Ülese er atka kamuğ bar O bütün malını askere dağıtmalı ve bir çok kimseleri dost

mâlın, ve silâh arkadaşı edinmelidir.
adaş koldaş ardaş tutunsa
kalın
2277 Öziŋe bir at ton tolum kodsa Kendisine bir at, giyim ve silâh ayırması kâfidir; meşhur

tap, olup, dünyaya nâm salmak ona yeter.
çavıksa ajunda atın yadsa
tap
2278 Oğul kız kişim tep neŋin Çolukçocuk ve karım diye, mal toplamamak veya mülk ve

irkmese, bağbahçe edineceğim diye, gümüş yığmamalıdır.
ya yer suv bağım tep kümüş
termese
2279 Kılıçın tilese kamuğ ârzûsın, O bütün arzusunu kılıcı ile istemelidir; vurmalı, almalı,

urup alsa berse bedütse vermeli ve böylelikle şöhretini büyütmelidir.
küsin
2280 Yetürse içürse kedürse Silâh arkadaşlarını yedirıpiçirmeli ve giydiripkuşatmalı;

kedim, onlara çok atkoşum, köle ve câriye ihsan etmelidir.
at üstem kız oğlan bu berse
telim
2281 Aŋar tirlür ötrü kür ersig Böyle olursa, onun etrafına mert yiğitler toplanır ve tatlı

eren, canlarını feda ederek, cesetlerinden dağlar ve kayalar
sevüg cân yuluğlap yatur tağ meydana getirirler.
kayan
2282 Yüreklig kerek artuk öglüg O çok cesur, zeki ve aynı zamanda da mert ve geniş

kerek, yürekli olmalıdır.
kögüzlüg kerek hem köŋüllüg
kerek
2283 Yağıda kereksiz yüreksiz Harpte korkak kimselere lüzum yoktur; korkak insanlar

kişi, kadınlara benzerler.
yüreksiz kişi ol tişiler işi
2284 Yüreksiz kişiler çerig artatur, Korkak kimseler orduyu bozarlar; ordu bozulursa, askerler

çerig artasa er erig artatur birbirini ifsat ederler.
2285 Yağıda yüreklig seringü Harpte cesur yiğitler dayanmalı, düşman at salarsa, hemen

kerek, toplanmalıdır.
yağı at kemişse tirengü
kerek
2286 Ayıklığturur bu ölüm Ölüm için, hiç şüphesiz, ecelin gelmesi lâzımdır; eceli

belgülüg, gelmeden, hiç bir yiğit ölmez.
üdi kelmeginçe er ölmez
külüg
2287 Negü ter eşitgil azığlığ kür Ölümü hatırına getirmeyerek, düşmanını vuran, yaman ve

er, pek yürekli adam ne der, dinle.
ölümüg unıtsa yağısın urar
2288 Kişi üdsüz ölmez anadın Anadan doğan hiç kimse ecelsiz ölmez; düşmanı görünce,

tuğup, neden korkarsın?
nelük korkar özüŋ yağını
körüp
2289 Yağıka yaluç teg eren teg Düşmana yalın hücum et, erkekler gibi vuruş; eceli

uruş, gelmeyince, insan kat'iyen ölmez.
ecelsiz ölüm bolmaz özke
bolup
2290 Uvutluğ kerek er uvutı üçün, Kumandan haysiyet sahibi olmalıdır; o şerefi için düşmana

yağı birle karşur kadıtmaz karşı koyar ve intikamını almadan, ondan yüz çevirmez.
öçün
2291 Uvut birle yalŋuk yağısın Şeref duygusu ile insan düşmanını darma dağın eder;

saçar, harpte ilk önce şerefsiz kimseler kaçar.
yağıda eŋ aşnu uvutsuz
kaçar
2292 Uvutka bolup korklık alplık Korkak kimse dahi haysiyetini korumak için, kahramanlık

kılur, gösterir; öğülmesi için insan kendisini ölüme atar.
ögünçke bolup er özin
öldürür
2293 Yüreklig tegüçi uvutluğ bolur, Cesur dediğin haysiyet sahibi olur; haysiyetli insan ölürken,

uvutluğ kişi ölse urşu ölür vuruşarak ölür.
2294 Kılınçı oŋay bolsa kodkı Kumandan iyi tabiatlı ve alçak gönüllü olmalıdır; o

köŋül, böylelikle kendisini halka sevdirir.
bodunka sevitür özin bu yaŋ
ol
2295 İsitür kişi körlin alçak kiş, Alçak gönüllü kimse insanların kalbini kendisine ısındırır;

yıratur erenig tili el buşı kötü dilli ve hiddetli kimseler insanları kendisinden
uzaklaştırırlar.
2296 Bedük tutsa köŋlin bu sü Ordu kumandanı mağrur olursa, şüphesiz, düşmandan

başlar er, dayak yer.
seziksiz yağıdın bu er berge
yer
2297 Bu köŋli bedük er osallık Mağrur adam ihmalkârlık eder; ihmalkâr adam ya bozulur

kılur, yahut vakitsiz ölür.
osal er ya buzlur ya üdsüz
ölür
2298 Kür ersig kerek bolsa kaşığ Namlı ve şöhretli olması ve adının yayılması için, onun

yülüg, cesur, heybetli, saçısakalı düzgün ve mert insan olması
yadılsa atı bolsa çavluğ lâzımdır.
külüg
2299 İsizlerke kaşığ kerek Kendisinden korkmaları için, onun kötülere karşı heybetli

korksalar, görünmesi, sevmeleri için de, yumuşak huylu kimselere iyi
yavaşlarka edgü kerek davranması lâzımdır.
sevseler
2300 Siyâset yorıtğu kerek sü Ordu kumandanı siyâset etmesini bilmeli; ordu ışı siyâsete

başı, bağlı olur.
siyâsetka aşlığ bolur sü işi
2301 Siyâset yorıtsa sü başlığ Siyâset tatbik edilirse, ordu başsız kalmaz; ordu başlı

bolur, olursa, asker birbirine bağlı kalır.
süsi başlığ erse er aşlığ
bolur
2302 Kayu sü bolur bolsa başsız Hangi ordu başsız kalırsa, onu bırak; o ordu bozulur; ey

tuşaŋ, hükümdar sen çok yaşa.
uş ol sü buzuldı ilig keç
yaşaŋ
2303 İsizlerke hışmet siyâset Kötülere haşmet ve siyâset, iyilere ise, dâima hürmet

kerek, lâzımdır.
yana edgüke tutçı hürmet
kerek
2304 Tegür edgülerke tükel iyi insanlara her türlü iyilikleri ver; onları memnun etmeli ve

edgülük, onlara yük yükletmemelıdir.
sevinçin tilegü yüdürmegü
yük
2305 Bu edgüg tiler barça yalŋuk Bütün insanlar bu iyilikleri ararlar; insan iyiliğini gördüğü

turup, adama kul olur.
kişi kul bolur erke edgü bulup
2306 Negü ter eşitgil ay kılkı Yumuşak huylu insan ne der, dinle; bu beyti oku ve kendini

tüzün, teselli et.
bu beytig okığıl avınğıl özün
2307 Boş âzâd kişi barça edgü Hür ve serbest insanların hepsi iyilik kuludur; sen iyilik

kulı, yaparak, doğruluk yolunu aç.
sen edgü kılu aç könilik yolı
2308 Kişilik kılurka kişi bol tuşı, insanca hareket etmek için, sen dâima insan ol; insan

kişi mundağ urdı kişilik ulı insanlığın temelini böyle tesbit etmiştir.
2309 Kerek sü başıŋa bu bir kaç Düşmana karşı sefere çıkmak ve ordunun hareketini idare

kılık, edebilmek için, kumandanın şu bir kaç vasfa sahip olması
yağıka yüz ursa bu tüzse gerekir.
yorık
2310 Yağıda kür arslan yüreki Onun yüreği harpte arslan yüreği gibi ve dövüşürken de

kerek, bileği kaplan pençesi gibi olmalıdır.
karıştukta esri bileki kerek
2311 Toŋuz teg titimlig böri teg O domuz gibi inatçı, kurt gibi kuvvetli, ayı gibi azılı ve

küçi, yaban sığırı gibi kinci olmalıdır.
adığlayu azğın kotoz teg öçi
2312 Yana alçı bolsa kızıl tilkü teg, Aynı zamanda, kırmızı tilki gibi, hîlekâr olmalı; deve aygırı

titir buğrası teg kör öç sürse gibi, kin ve öç gütmelidir.
kek
2313 Sağızğanda sakrak kerek Kendisini saksağandan daha ihtiyatlı tutmalı; gözünü, kaya

tutsa öz, kuzgunu gibi, uzaklara çevirmelidir.
kaya kuzunı teg yırak tutsa
köz
2314 Uluğ tutsa hamyet kür Arslan gibi, hamiyeti yüksek tutmalı; baykuş gibi, geceleri

arslanlayu, uykusuz geçirmelidir.
ügi teg usuz bolsa tünle sayu
2315 Bu yaŋlar bile er yağıçı bolur, insan bu vasıflar ile harpçi olur; harpçi olur ve işinin ehli

yağıçı bolur hem yarağçı olur.
bolur
2316 Yağıçı yarağçı kişi ol tuçı, Harpçi her vakit silâh taşıyan kimsedir; o düşmanı vurur ve

yağı sançğuçı hem yetürgen zafer kazanır.
öçi
2317 Tuzı etmeki hem aşı keŋ Onun tuzuekmeği ve yemeği bol, atı, elbisesi ve silâhı da

kerek, buna denk olmalıdır.
atı ton tolumı aŋar teŋ kerek
2318 Aş içgü tuz etmek yadar er însanın adını tuzekmek, yiyecek ve içecek dünyaya yayar;

atı, bu hayatın devası yiyecek ve içecektir.
aş içgüturur bu tiriglik otı
2319 Negü ter eşitgil ıla atlığı, Ha'nın meşhur şahsiyeti ne der, dinle; ey insanların

tuz etmek keŋüt ay kişi kutlusu, tuzun ekmeğin bol olsun.
kutluğı
2320 Kü çav at tilese tuz etmek Adının namlı ve şöhretli olmasını dilersen, başkalarına tuz

yitür, ekmek yedir; yaşamak dilersen, yine aynı şeyi yap.
tiriglik tilese anı ok yetür
2321 Kişilik kılığlı ınançlığ akı, İnsanlık yapan, itimat kazanan ve cömert olan insana, tuz

tuz etmek hakı tep öter er ekmek hakkı diye, askerler bunun hakkını öderler.
hakı
2322 Uluğluk tilese aş içgü üle, Büyüklük dilersen, yiyecek ve içecek dağıt; uzun ömür

uzun yaş tilese bulur aş bile istersen, o da bununla bulunur.
2323 Kerek hayl başıŋa bu bir kaç işinde muvaffak olması ve gidişinin düzenlenmesi için,

kılık, kumandanda şu bir kaç vasıf bulunmalıdır.
itilse işi ötrü tüzse yorık
2324 Sözi çın kerek bolsa kavli Söyledikleri doğru olmalı ve sözüne emniyet edilmelidir;

bütün, büyükler yalancı olursa, halkın itimâdı kalmaz.
uluğ bolsa yalğan ınanmaz
bodun
2325 İkinçi akılık kerek berse neŋ, İkincisi—cömert olmalı ve ihsanlarda bulunmalıdır; bir

saranka yumıtmaz kişi alğu şeyler almağı âdet edinen hiç bir kimse hasisin etrafında
yaŋ toplanmaz.
2326 Üçünçi yüreklig kerek kögsi Üçüncüsü—cesur ve göğsü pek olmalıdır; korkan kimse

kür, düşmanı görünce, hastalanarak, yatağa düşer.
yüreksiz yağı körse iglep
yatur
2327 Bu törtünç kerek alçı hile Dördüncüsü—hîle ve kurnazlık yollarını bilmelidir; çâresini

bilir, bulan kimseye arslan bile baş eğer.
bu hile bilir erke arslan ulır
2328 Titimlig kerek hem topulsa Orduları yarıpdelmek için, sebatlı bulunmalı, askeri

çerig, coşturmak için de kesin kararlı olmalıdır.
yitilik kerek ked komıtsa erig
2329 Bu erdem bile bolsa sü Ordu kumandanı bu faziletlere sâhıp olursa, düşmanını

başçısı, vurur ve onun şöhretini yere serer.
yağı sançğa yadğa yağınıŋ
küsi
2330 Bu yaŋlığ sü başçı bu sü Böyle bir kumandan askerin başına geçerse, düşmana

başlasa, karşı her vakit muvaffak olur.
elig bulğa düşmân öze işlese
2331 Yüz ursa yağıka bu sü Ordu kumandanı düşmanla karşılaşınca, gecegündüz

başçısı, uyanık bulunmalı ve uykuyu bırakmalıdır.
oduğ turğu tün kün kiterse
usı
2332 Üküş er kereksiz er üdrüm Çok adama lüzum yoktur, fakat asker seçme olmalı; asker

kerek, seçme olduğu gibi, onun silâhı da tam olmalıdır.
er üdrüm bulunsa tolum tüm
kerek
2333 Üküş sü çerig erse başsız Kalabalık asker ve ordu başsız olur; bu başsız asker ve

bolur, ordu cesaretsiz olur.
bu başsız çerig sü yüreksiz
bolur
2334 Sınamış yağıçı kişi teŋlemiş, Tecrübeli harp adamı kıyas etmiş ve on iki binlik ordunun

on iki miŋ er sü üküş sü timiş büyük bir kuvvet olduğunu söylemiştir.
2335 Çerig sançmış alp er Ordular mağlûp etmiş olan kahraman adam: — Benim için

tutuzmış ayu, dört bin asker tam bir ordudur — demiştir.
maŋa tört miŋ er sü tükel sü
teyü
2336 Kalın sü yayılsa için Kalabalık ordu yayılınca, içinden karışır; nizâma

bulğaşur, sokulamaz, kötü bir durum hâsıl olur.
anı itse bolmaz yarağsız
tuşur
2337 Çavıkmış kür alp er yeme Şöhretli, cesur ve kahraman yiğit: —Orduda seçme ve ıyı

sözlemiş, silâhlı yiğitler lâzımdır— demiştir.
er üdrüm kerek sü tolumluğ
temiş
2338 Negü ter atıkmış yağıçı eşit, Adı dünyaya yayılmış meşhur harp adamı ne der, dinle; bu

bu söz eştip ötrü özüŋke iş et sözü dinle ve ona göre hareket et.
2339 Üküş sü tileme er üdrüm tile, Çok asker isteme, seçme asker iste; askerin seçkm ve tam

er üdrüm tile hem tolum tüm techizatlı olmasını iste.
bile
2340 İtiglig az edgü üküşte körü, Az sayıda ve muntazam bir ordu. çoğa nisbetle, daha iyidir;

telim tuştı artak üküş sü bile çok kimseler çok askerle bozguna uğradılar.
2341 Yağıka kalı yortsa sü başlar Ordu kumandanı düşmana karşı harekete geçerken,

er, düşmana karşı koyacak esas kuvvetleri etrafında
yakın tutğu özke yağığ işler bulundurmalıdır.
er
2342 Adırğu üdürgü yezek tutğakı, Öncü ve keşif kollarını seçip ayırmalı; ihtiyatlı olmalı, göz

yırak tutğu saklap közi ve kulağını uzaklara çevirmelidir.
kulğakı
2343 Yezek hem telim yetse Keşif kolu gidip, düşmanın kalabalık öncü kuvvetleri ile

tutğak kitip, karşılaşınca, eğer düşmana saldırmak icap ederse, geri
yağığ basğu bolsa urunsa dönüp hücum etmelidir.
kayıp
2344 Süsin itse yapsa ma yortuğ Askerî tanzim ve tertip ile muhafız alayını teşkil etmeli ve

tüzüp, hiç kimse geride kalmamalı veya öne geçmemelidir.
kedin kalmasa er ya öŋdün
ozup
2345 Tüşün bilse yortuğ tüze bilse Konak yerlerini ve muhafız alayını düzenlemesini iyice

ked, bilmeli; askerden nöbetçiler tâyin etmeli ve bunlar da çok
er at tutsa sakçı oduğ tursa uyanık durmalıdır.
ked
2346 Yorıkın küdezse alem başlar Alemdar harekâtı iyice takip etmeli, düşmana hücum

er, edecek askerlerden kimse hâriç kalmamalıdır.
öŋi turmasa bir yağığ işler er
2347 Tüşürse toyuğ ked körüp Karargâh kurarken, çok dikkat etmeli ve mahfuz bir yer

berk yirig, seçmeli; askeri toplu bir hâlde bulundurarak,
yırak ıdmasa tıdsa yığsa erig uzaklaşmasına mâni olmalıdır.
2348 Usa bolmasa bolsa artuk Kumandan ihmalkâr olmamalı ve çok uyanık bulunmalıdır;

oduğ, o ihmalkâr olursa, düşmanın baskınından zarar görür.
osal bolsa tegrür basımçı
yoduğ
2349 Yağıka yağusa yezekin alu, Öncü kuvveti ile düşmanın yakınlarına sokulmalı; otuna ve

tüşürse toyuğ körse ot suv suyuna iyice dikkat ederek, karargâh kurmalıdır.
talu
2350 Süsin ked küdezse til Askerini çok ıyı gözetmeli ve dil yakalatmamalıdır;

ıçğınmasa, askerinin az veya çok olduğundan düşman haberdar
süsi az üküşin yağı bilmese olmamalıdır.
2351 Katığlaŋu aşnu til alğu kerek, Daha önce dil yakalamağa gayret etmeli ve bu dilden

bu tildin yağı kılkı bilgü kerek düşmanın durumunu öğrenmeğe çalışmalıdır.
2352 Aŋar teŋlese ötrü itse işin, Sonra işini, alınan malûmata göre, tanzim etmelidir; ya

yağı boynı yençse kiterse düşmanın boynu kesilir yahut başı ezilir.
başın
2353 Bu saklık bolur hem oduğluk Böyle hareket etmek ıhtıyatlılık ve uyanıklık olur; harpte

bolur, kim ihtiyatlı davranırsa, o muvaffak olur.
yağıda kayusı sak erse unur
2354 Oduğ beg süsi kör böke Uyanık beyin askeri, bak, ejderha kumandasında arslana

yolçılığ, binmiş, kılıç kamçılı orduya benzer.
kür arslan münügli kılıç
kamçılığ
2355 Yağı sançğuka tutğu iki Düşmanı vurmak için, şu iki silâh kullanılmalıdır; bu iki silâh

tolum, düşmana ölüm getirir.
bu iki tolumdın yağı yer ölüm
2356 Erig aşnu yağıka kerek hile Her şeyden önce düşmana karşı hîle ve hud'aya baş

al, vurulmalıdır; bu hîle ağına düştüğü için, utancından
bu hile bile kıl yağı meŋzi al düşman yüzünü kızartsın.
2357 İkinçi bu saklık oduğlukturur, İkincisi — ihtiyatlılık ve uyanıklıktır; harpte kim ihtiyatlı

kayusı sak erse ol üsteŋ davranırsa, o galip gelir.
bolur
2358 Kayusı sak erse yağıda Harpte kim ihtiyatlı ve uyanık bulunursa, hiç şüphesiz,

oduğ, düşmanı o felâkete uğratır.
seziksiz yağıka bu tegrür
yoduğ
2359 Yağıŋ sü telim tutsa azrak Eğer düşmanın askeri çok ve seninki daha az ise, savaşa

seniŋ, acele etme ve ona göre tedbir al.
tokışka ivinme yarağ kör
anıŋ
2360 Yaraşğu yarağı bar erse Anlaşmak imkânı varsa, onunla anlaş; yok ise, zırhını giy,

yaraş, düşmana sıkısıkı yapış ve güreş.
yok erse yarıklan bil alşıp
küreş
2361 Katığlan usandur usa bas Gayret et, düşmanı rahat bırakma, mümkün ise, gece

keçe, baskını yap; gece karanlığı içinde kuvvetinin az veya çok
keçe az üküşüg ne bilgey olduğunun kim farkına varacak.
aça
2362 Kalı basğuka bulmasa sen Eğer sen galebe çalmak için imkân bulamazsan, elçi

yarı, göndererek, sulh yapmağa çalış.
yalavaç ıdıp sen bar illeş yorı
2363 Tilin arsık el bol küdezgil Sözle oyala, sulh ol, kendini koru ve savaşa acele etme;

özüŋ, işte bu kadar.
tokışka ivinmegü kesgil
sözüg
2364 Takı bolmaz erse yağı Böyle olmazsa ve düşman anlaşmak istemeyip,

oğrasa, savaşmakta ısrar ederse,
tokışmak tilese köŋül
bermese
2365 Uzatma işiŋ sen çerig ter İşi uzatma, askeri topla ve savaş; askere mal dağıt, onların

tokış, kahramanlık duygularını okşa ve her vâsıtaya baş vur.
üle neŋ eŋ ög tokış at okış
2366 Tokışığ uzatsa yağı öglenür, Savaşı uzatırsan, düşmanın aklı başına gelir; iş uzadıkça,

üküş körse erniŋ közi kuvvetinin derecesini anlar.
ögrenür
2367 Negü ter eşitgil yağı sançmış Düşmanlarını mağlûp etmiş, görmüşgeçirmiş, tecrübeli

er, yiğit ne der, dinle.
başında keçürmiş közün
körmiş er
2368 Körüşmez yağınıŋ küsi ked Görünmeyen düşmanın şöhreti uzaktan büyük görünür;

yırak, meydana çıkınca, onunla karşılaşanlar nazarında bu
körüşse basınur körügli şöhret küçülür.
karak
2369 Yağıka yalu teg neŋiŋ Düşmana yalın hücum et, ağırlığın düşmanın eline

almasu, geçmesin; işi uzatırsan, mağlûp oldun demektir; ayağını
uzatsa basıttıŋ yiti kıl adak çevik tut.
2370 Çerigde bir ança busuğka Askerin bir kısmını pusuya yatır, yaya okçuları harekete

kigür, geçirerek, kendin önden koş.
yadağ okçı tüşrüp sen öŋdün
yügür
2371 Yağıçı ürüŋ kırğıl ersiglerig, Düşmanın karşısına yaşlıbaşlı yiğitler koy; askeri onlar

yağıka alın kıl kötürsü çerig götürsünler.
2372 Ürüŋ kırğıl artuk yağıçı bolur, Harpte saçsakal ağartmış insanlar daha iyi savaşırlar;

yağıçı bolur hem yarağçı bunlar harpçidirler ve bu işi çok iyi bilirler.
bolur
2373 Kiçig kur yegitler bolur ked Genç ve toy yiğitler çok ateşli olurlar; fakat bir yüz

yiti, çevirdiler mi, bu ateşten eser kalmaz.
kalı yüz evürse udıtur otı
2374 İnanur erig kılğıl öŋdün Öne ve arkaya emin kimseleri koy; bir kısmını da sağa ve

kedin, sola yerleştir.
oŋuŋdın soluŋdın bir ança
adın
2375 Yağusa çerigke ilişse eri, Askerler yaklaşıp, erler birbirleri ile harbe tutuşunca, her

tuşınça tegişgü kemişse urı kes kendi karşısındaki ile harp etmeli ve nâra atmalıdır.
2376 Erig aşnu yıraktın tegişgü İlk önce uzaktan oklar ile vuruşmalı; yaklaşınca ve yüz

okun, yüze gelince de, süngü ile hücum etmelidir.
yağusa süŋün teggü berse
boyun
2377 Katılsa kılıç baldu birle tegiş, Saflar karışınca, kılıç ve balta ile vuruş; dişle, tırnakla

tişin tırŋakın teg yaka tut iliş saldır, yakasından tut, yapış.
2378 Tiren arka berme yağıka Dayan, düşmana hiç bir suretle arka verme; düşmanı vur

bolup, veya vuruşarak, orada öl.
yağığ sanç yok erse uruş yat
ölüp
2379 Negü ter eşitgil karışğan kür Dinle, düşmanın içine giren cesur asker ne der; dayan,

er, dayanan asker düşmanını ezer.
seriŋil seriŋen yağısın urar
2380 Kelin kız sevinçi küden Gelin kızların sevinçli anları zifaf geceleridir; cesur ve

tünleri, kahraman erkeğin iftihar edeceği zamanlar da harp
kür alp er küvençi çerig günleridir.
künleri
2381 Küvez alp sekirtıp çerig Mağrur kahraman seyirterek, sür'atle ordusunu sürer;

sürse bat, şahinin kuşlara saldırması gibi, hücum eder ve kanlar
laçın kuş kovar teg töker döker.
kanları
2382 Yağı körse alp er köpirtür Kahraman yiğit düşmanı görünce, tozu dumana katar; her

izig, yere o atılır, başkalarına sıra gelmez.
bu karşur adınlarka tegmez
kezig
2383 Çerig körse alp er kür arslan Kahraman yiğit asker görünce, arslan kesilir; seyirtir, ya

bolur, öldürür veya vuruşarak ölür.
sekirtür ya öldrür ya urşu ölür
2384 Yağı körse alp er kızartur Kahraman yiğitin, düşmanı görünce yüzü güler; düşmanla

meŋiz, kapışınca, kızıl kana boyanır.
karışsa bodulur kızıl hem
yağız
2385 At üstem yarıklar bolur kıp At, koşum ve zırhlar kıpkırmızı olur; kırmızı ateş gibi

kızıl, yanan yanaklar mosmor kesilir.
ğızıl kızğu eŋler bolur yap
yaşıl
2386 Yağı at kemişse saŋa Düşman at salar ve senin üzerine yürürse, dayan, arka

oğrasa, verme; kendiliğinden dağılır.
serin arka berme saçılsa
basa
2387 Yağ teprese sen udu Düşman harekete geçerse, sen de ona göre hareket et;

tepregil, durma, hazır durumda onun her hareketini karşıla.
ite ud adakın yorı turmağıl
2388 Kalı kaçsa sendin yağı Eğer düşman karşı duramayıp, senden kaçarsa, onu takip

turmasa, et ve esir almağa çalış; böyle yapmazsan,
erig yetgü tutğu bulun
tutmasa
2389 Yağı sançmış ersig eren Düşmanı mağlûp eden kahraman yiğitlerin safı karışınca,

bulnukup, düşman dönüp, tekrar hücum eder ve galip gelir.
yana evre sançtı yağısın
utup
2390 Yağı kaçsa tap kıl ederme Düşman kaçarsa, onu ölçülü takip et, pek uzaklara gitme;

yırak, eğer düşman geri dönerse, sonra kaçamazsın.
kalı yandru yansa kaçumaz
adak
2391 Muŋuksa yağı yüz ölümke Düşman ümitsizliğe düşerse, ölümü göze alır; ölümü göze

urur, alan kimse, çok şiddetle karşı koyar.
ölümke yüz ursa kim utru
turur
2392 Bu yerge özüŋni küdezgil Ey oğul, böyle durumlarda kendini iyi koru; kendini koru

oğul, yahut her şeyi göze al.
küdezgil yok erse özüŋdin
tüŋül
2393 Osal bolsa er kör yorırda insan ihmalkâr olursa, yürürken ölür; ihmalkâr olmazsa,

ölür, dileğine erer.
osal bolmasa er tilekin bulur
2394 Maŋa mundağ aydı sınamış Bana tecrübeli insan böyle dedi; tecrübeli insanların sözü

kişi, sözlerin başıdır.
sınamış kişiler sözi söz başı
2395 Yağı kaçsa tap kıl ederme Düşman kaçarsa, ölçülü takip et; arkasından pek ileri

udu, gitme, çok ileri giden doyuncaya kadar kamçı yer.
edertçi yedi körse berge todu
2396 Yağığ bir saçıtsa yana Su ateşi söndürünce, ateş nasıl tekrar alevlenmezse,

tirlümez, düşman da dağılınca, bir daha toplanamaz.
otuğ suv udıtsa yana
tirlümez
2397 Muŋukmış kişiler ölümüg Ümitsizliğe düşen insanlar ölümü ararlar; ölümü isteyen

kolur, kimse evvelâ öldürür, sonra ölür.
ölümüg koluğlı er öldrü ölür
2398 Kim iş kılsa terkin aŋar bergü Bir kimse bir yararlık gösterirse, ona derhal mükâfatını

neŋ, vermeli ve bununla onun yüzünü güldürmelidır.
uş ol neŋ bile er kızıl kılsa eŋ
2399 Kim er tutsa öggü açınğu Kim bir esir yakalarsa, onu öğmeli ve ihsanda bulunmalı ki,

kerek, o da bu ihsan ile öğünsün.
ol açığ bile er urunsa yürek
2400 Yavuz ögdi bulsa idi ked Kötü insan öğmekle çok iyi olur; iyiyi öğersen, bu ondan hiç

bolur, geri kalır mı?
kedig ögse kendü kaçan kin
kalur
2401 Eri ögse elgin kür arslan Askeri öğersen, eli ile arslan tutar; atı okşarsan, koşar ve

tutar, uçan kuşa yetişir.
atığ ögse yügrür uçarığ yeter
2402 Balıkmış bar erse sen emlet Yaralanan varsa, sen bakıp, tedavi ettir; esir olan varsa,

körü, kurtar, geri al.
bulun bolmış erse yulup ol
kirü
2403 Kalı ölmiş erse ağırlap kötür, Eğer ölen olursa, hürmetle kaldır; çolukçocuğu varsa,

oğul kız bar erse aŋar hak onlara haklarını ver.
yitür
2404 Er at körse ötrü sevinçlig Askerler bunu görünce, sevinirler; savaş günlerinde de

bolur, sevgili canlarını feda ederler.
yağı oğrı bolsa sevüg cân
berür
2405 İsig söz küler yüz bile bergü Tatlı söz ve güler yüz ile onlara mal vermelidir; bu üç şey

neŋ, insan için ıyı bir an'ane olur.
bu üç neŋ kişike bolur edgü
yaŋ
2406 Boş âzâd kişiler muŋar kul Serbest ve hür insanlar ona kul olur; bu kul, onu memnun

bolur, etmek için, canını feda eder.
bu kul cân yuluğlar sevinçin
kolur
2407 Muŋar meŋzer emdi bu söz Ey hakim, buna benzer bir söz vardır; iyice dikkat edersen,

ay bügü, bunun doğru olduğunu tasdik edersin.
körü barsa yetrü çın aymış
tigü
2408 Küler yüz isig söz üle neŋ Onlara güler yüz göster, tatlı söz söyle, mal ve mülk dağıt;

tavar, serbest ve hür insanlar bu üç şeyin etrafına toplanır.
boş âzâd kişiler bu üçke avar
2409 Sen altun kümüş birle alma Sen kulu altın ve gümüş ile alma; bu üç şeyi feda et, o her

kuluğ, keşi sana getirir.
bu üç neŋ yulu kıl karnuğnı
yavar
2410 Sü başlar kişi bolsa mundağ Ordu kumandanı böyle olmalıdır; böyle bir adam orduya

kerek, baş olursa, çok iyi olur.
anın başlasa sü bolur
edgürek
2411 Sen altun kümüşni ülegil Sen altınını, çümüşünü ve malını dağıt; sen ne kadar som

neŋin, altın verirsen, onlar da o kadar canlarından fedakârlık
yuluğ kılğa cânın sav altun ederler.
teŋiŋ
2412 Bu üç neŋke bolur tapuğçı Hizmetkârlar bu üç şey için ona kul olurlar; beyler buna

kulı, göre hareket etmeli, bu her şeyin temelidir.
munı tutsa begler kamuğ neŋ
ulı
2413 Bu yarŋlığ sü başçı bulur Bey böyle bir ordu kumandanı bulursa, işim emniyetle sona

erse beg, erdirir.
işi başka barğay küvenç
bolğu teg
2414 Bu yaŋlığ bolur erse sü Ordu kumandanı, böyle olursa, bütün işi yoluna girer ve

başlar er, kendisi takdire mazhar olur.
işi barça itlıp küvençke teger
2415 Yarağlığ vezir kolsa andağ Ehliyetli bir vezir istersen, öyle oJmaJı; ehliyetli bir

kerek, kumandan dilersen, böyle olmalıdır.
sü başçı tiler erse mundağ
kerek
2416 Aŋar ötrü begler ınansa Böyle bir adama beyler inanabilirler; bey onun vâsıtası ile

bolur, arzu ettiği şeyi bulur.
tilemiş tilekin beg andın bulur
2417 Yana aydı ögdülmiş ilig kutı, Öğdülmiş tekrar dedi : — Ey devletli hükümdar, şu iki

iki iş bedük iş uluğluk atı vazife büyük vazifelerdir; büyüklüğün atıdır.
2418 Vezir bir ikinçi sü başlar Biri vezirlik, ikincisi ordu kumandanlığıdır; bunlardan biri

alem, kılıç tutar, biri kalem.
birisi kılıç tuttı biri kalem
2419 Bu el bağı örki bu iki tüzer, Memleketin nizâmını ve dizginini bu ikisi ellerinde tutar; bu

bu iki birikse anı kim üzer ikisi elele verirse, onu kim koparır.
2420 İdi artuk öçirüm kerek bu kişi, Bunların pek seçkin insanlar olması lâzımdır; eğer beye

kalı öznese begke eltür başı karşı baş kaldırırlarsa, başlan gider.
2421 Tusulsa idi ök tususı üküş, Faydalı da olurlarsa, memlekete çok faydalı olurlar; eğer

kalı öznese yası el kend uluş baş kaldırırlarsa, memleket bunların çok zararını çeker.
2422 Begi bolsa edgü kişi üdrümi, Bey iyi ve insanların seçkini olduğu gibi, bu iki hizmetkârı

bu iki tapuğçı bodun ködrümi da halk arasında ileri gelen kimseler olmalıdır.
2423 Bulardın bolur ötrü ilke asığ, Bunlardan memlekete fayda gelir ve bundan dolayı bey de

bu asğı bile ötrü begke tatığ huzura kavuşur.
2424 Negü ter eşitgil kör ilçi bügü, Memleketi idare eden, hakîm insan ne der, dinle;

bügü sözlerin bulsa aş teg hakimlerin sözünü bulunca, nefis bir yemek gibi yemelidir.
yegü
2425 Kılıç birle aldı kör el alğuçı, Memleketi alan onu kılıç ile almıştır, memleketi tutan onu

kalem birle bastı ol el kalem ile tutmuştur.
basğuçı
2426 Kılıç birle alsa bolur terk ilig, Bir memleketi kılıç ile derhâl ele geçirmek mümkündür;

kalem bolmağınça basumaz fakat kalem olmayınca, insan onu elinde tutamaz.
elig
2427 Kılıç birle alsa kayu el küçün, Her hangi bir memleket kılıç ve kuvvetle alınabilir; fakat bu

anı sürse bolmaz üküş yıl hâkimiyet şiddet ve intikam ile uzun yıllar devam
öçün ettirilemez.
2428 Kalem birle tutsa kayu kend Hangi şehir ve eyâlet kalem ile idare edilirse, orada her kes

uluş, kendi arzu ve nasibini bulur.
tilek tegrür anda tözüke ülüş
2429 Bu erdi ay ilig özüm bilmişi, Ey hükümdar, benim bildiklerim bunlardır; sorulduğu için,

munukı ötündüm ayıtmış tuşı işte arzettim.
2430 İlig aydı uktum munı Hükümdar : — Bunu açıkça anladım; daha bir sözüm var,

belgülüg, onu da söyle, ey şöhretli insan — dedi —
takı bir sözüm bar anı ay
külüg
2431 Maŋa sözle emdi körüp Şimdi bana, iyice düşünerek söyle; ulu hâcib nasıl bir insan

edgürek, olmalı ki,
uluğ hâcibığ ay neteg er
kerek
2432 Hâciblar özele bu bolsa uluğ, O diğer hâciblere baş olsun ve sadâkatle beye canını feda

bağırsaklıkın kılsa cânın etsin.
yuluğ
2433 Küvense begi hem özi hem Gerek beyin kendisi, gerek memleketi ona güvensin; halk

eli, da onlara duâ etsin.
olarka duâ kılsa bodnı tili
2434 İlig aydı sözle yeme bu Hükümdar: — Bu sözüme de cevap ver; bunu da izah

sözüg, ederek, beni sevindir— dedi.
munı ma ayu ber yarut bu
közüg
XXXI Öğdülmiş İligke Uluğ Öğdülmiş Hükümdara Ulu Hâcibin Nasıl Bir İnsan

Haciblıkka Negü Teg Er Olması Lâzım Geldiğini Söyler
Kerekin Ayur
2435 Yanut berdi ögdülmiş açtı Öğdülmiş cevap verdi, söze başladı ve : — Hükümdar

tilin, huzur içinde çok yıllar yaşasın — dedi.
ayur inç tirilsü ilig miŋ yılın
2436 Uluğ hâcib artuk bütün çın Ulu hâcib çok emniyetli, dürüst ve bu doğrulukla birlikte de

kerek, iyi ve dini bütün bir insan olmalıdır.
bu çınlık bile ked bütün din
kerek
2437 Tüp aslı kerek edgü kılkı Halka faydalı olması ve bununla halkın başına güneş ve ay

oŋay, doğması için, onun soyusopu temiz ve tabiatı iyi olmalıdır.
tusulsa bodunka toğursa kün
ay
2438 Tüpi edgü bolsa er edgü Soyu iyi olan insan iyi olur; bu iyi insan halk için de iyilik

bolur, ister.
bu edgü kişi halkka edgü
kolur
2439 Kişi edgüsindin kelir edgülük, iyi insanlardan yiyecek, içecek, giyecek ve binecek

yegü içgü miŋü takı kedgülük hususunda ancak iyilik gelir.
2440 Kılınçı oŋay bolsa teŋler söz Tabiatı iyi olursa, sözlerini tartarak söyler; sözleri tartan

ök, insanın işi çok temiz olur.
sözüg teŋler erniŋ işi ked
süzük
2441 Közi tok kerek hem uvutluğ Gözü tok, haya sahibi ve nâzik olmalıdır; zeki ve bin türlü

silig, bilgiye sahip bulunmalıdır.
tetiglik kerek hem tümen tü
bilig
2442 Közi tok kişi işte almaz Gözü tok olan insan vazife başında rüşvet almaz; hâcip

orunç, rüşvet alırsa, bey gülünç duruma düşer.
orunç alsa hâcib bolur beg
külünç
2443 Orunç ol buzuğlı oŋulmış Yoluna girmiş işi bozan rüşvettir; olgunlaşan işi çiğ bırakan

işig, da rüşvettir.
orunç yeg kılur ol bütürmiş
işig
2444 Uvutluğ silig bolsa kılkı Hâcip haya sahibi, temiz ve nâzik bir insan olursa, ondan

tüzün, işte ve sözde ancak iyilik gelir.
kelir andın edgü kılınçın
sözün
2445 Uvutluğ kişi kılmaz isiz işig, Haya sahibi olan insan kötü iş yapmaz, münâsip olmayan

yarağsızka yakmaz bu şeylere yaklaşmaz ve başkalarına kabalık etmez.
sermez kişig
2446 Silig erke devlet siŋimlig Nâzik insan saadeti hazmeder; insan nâzik olursa, devlete

bolur, lâyık olur.
silig bolsa kutka tegimlig
bolur
2447 Tetig bolsa mâlka insan zeki olursa, hiç bir vakit mala muhtaç olmaz; bilgili

muŋadmaz bolur, olursa, işinde hiç bir vakit yanılmaz.
bilig bilse işte yaŋılmaz bolur
2448 Yeme yakşı aymış biliglig Bilgili ve büyük insan da çok güzel söylemiş; kısmetine en

bedük, çok kavuşan bilgili insandır.
biligligke tegdi öz ülgi ked ök
2449 Biliglig kerek kılsa begler işi, Beylerin işini görmek için, bilgili insan lâzımdır; bilgisiz

kamuğka yaramaz biligsiz adam hiç bir işe yaramaz.
kişi
2450 Bilig tegmese kimke erse Bir kimse bilgiden nasibini alamamış ise, ona diri demek

ülüg, doğru olmaz; sen onu ölü bil.
tirig tese bolmaz anı tut ölüg
2451 Bilig birle yalŋuk bedüp insan bilgi ile büyür ve şöhret bulur; her keşten üstün olur

çavlanur, ve her işi başarır.
kişilerde üster kamuğ iş unur
2452 Biligsiz kişi ol kuruğ sır Bilgisiz adam boş bir kalıptan ibarettir; bilgili kimsenin yeri

bediz, gökten daha yüksektir.
biliglig kişi ornı kökte ediz
2453 Ukuşluğ kerek işte artuk Hâcib vazifede çok uyanık ve anlayışlı olmalı; insan işinde

oduğ, uyanıklık ile boya tutturur.
oduğluğ bile işte tutnur
boduğ
2454 Ukuş bolsa asğı idi ök üküş, Akıllı olmak çok faydalıdır; bütün iyiliklerde aklın hissesi

kamuğ edgülük ülgi ol bu vardır.
ukuş
2455 Ukuşsuz kişi ol yemişsiz Akılsız adam meyvasız ağaç gibidir; aç kimse meyvasız

yığaç, ağacı ne yapsın.
yemişsiz yığaçığ negü kılsun
aç
2456 Ukuşluğ yese yer ikigün Ancak akıllı kimse her iki dünyayı elde eder; asîl vasfını

ajun, ancak akıllı insan alır.
ukuşluğ atanur atansa tüzün
2457 Ukuşluğ biliglig kişi ol kişi, Akıllı ve bilgili adam — adamdır; o insanların seçkini ve

kişide talusı bodunda başı halkın ileri gelenidir.
2458 Yüzi körki körklüg kerek hem Hâcibin yüzü ve kıyafeti güzel, saçısakalı düzgün, erkek

yülüg, sesli ve açık sözlü olmalıdır.
toğan ersig ünlüg sözi
belgülüg
2459 Sevitür yüzi körki körklüglüki, Yüzü ve kıyafetinin güzelliği onu sevdirir; huzura girip

yaraşur kirip çıksa ersigliki çıkarken, merdâne tavrı iyi tesir yapar.
2460 Yülüg ersig erniŋ bolur Saçısakalı düzgün erkek haşmetli olur; insan bu haşmet

hışmeti, ile hürmet bulur.
bu hışmet bile ol kişi hürmeti
2461 Sakınuk kerek din idisi arığ, Hâcib takva sahibi ve dindar olmalıdır; tabiatı temiz olursa,

bolsa kılkı kılınçı arığ hareketi de temiz olur.
2462 Sakınuk arığ din idisi kişi, Takva sahibi, temiz ve dindar insan üşenmez, dâima

irinmez kılur barça yalŋuk işi başkalarına hizmet eder.
2463 Sakınuk kişi yer kişi kadğusı, Takva sahibi insan başkalarının kaygısını çeker; insanların

sakınuk kişi ol kişi edgüsi iyisi takva sahibi olan insandır.
2464 Yüz utru bolur tutçı hâcib özi, Hâcib dâima her kesin gözü önünde bulunduğu için, onun

körür közke körklüg kerek ol yüzü göze güzel görünmelidir.
yüzi
2465 Bu körklüg yüzüg körse köz Bu güzel yüzü görünce, insanın yüzü güler; içi açılır ve

suvlanur, canı zevk bulur.
köŋül açlur anda bu cân
yemlenür
2466 Muŋar meŋzetü aytur emdi Bilgili işte buna benzer bir söz söylemiştir; bilgilinin sözünü

bilig, tut, ey yumuşak huylu insan.
biliglig sözi tut ay kılkı silig
2467 İdi edgü neŋ bu kişi körki insanda bu yüz güzelliği çok iyi bir şeydir; yüz güzelliği

yüz, karşısında gözler parlar.
bu yüz körkiŋe suv içer iki
köz
2468 Kupa körklügüg kör kılın Kumral güzeline bak ve onu kendine uğur tut, işin iyi olur;

özke fâl, başka sözü bırak.
işiŋ edgü bolğay kamuğ
sözni üz
2469 Köŋüllüg kerek hem ked Hâcib gönül sahibi ve çok akıllı insan olmalıdır; bir de sakin

öglüg kerek, tabiatlı olursa, daha iyi olur.
amul bolsa kılkı takı edgürek
2470 Köŋüllüg kişi söz unıtmaz Gönül sahibi olan insan verdiği sözü unutmaz; gönül sahibi

bolur, olmayan insan ise, sözünü tutmaz.
köŋülsüz sözüg ked tutumaz
bolur
2471 Köŋül bolmasa er körümez Gönül olmazsa, insan arkadaşını seçemez; aklı olmazsa,

işig, işini yapamaz.
ögi bolmasa er itümez işig
2472 Köŋülsüz kişiler kuruğ kep Gönülsüz insanlar kuru bir kalıp olur; insan her işi gönül ile

bolur, yapar.
köŋül birle yalŋuk kamuğ iş
kılur
2473 Ögi ked kerek köŋli alçak O çok akıllı, alçak gönüllü olmalı; fakir, dul ve yetimlere

amul, karşı şefkatli gönül lâzımdır.
çığay tul yetimke bağırsak
köŋül
2474 Tetiglik kerek hem törü ked Zeki olmalı ve kanunu iyi bilmelidir; dünyayı süsleyen

bilir, şeyler hep zekâ mahsûlüdür.
ajun körki barça tetigdin kelir
2475 Köŋül kodkı bolsa kamuğka Her kese karşı küçük ve alçak gönüllü davranmalı; dili

kiçig, yumuşak ve şekerden daha tatlı olmalıdır.
tili bolsa yumşak şekerde
süçig
2476 Yaruk tutsa yüz köz kişike İnsanlara açık ve güler yüz göstermeli; başkalarına karşı

küle, insaniyet dâiresinde ve iyi muamele etmelidir.
kılınç edgü tutsa kişilik bile
2477 Negü ter eşitgil kişi alçakı, Alçak günüllü insan ne der, dinle; ey boş insan, gönülünü

köŋül til kiçig tut ay er kıvçakı alçak ve dilini kısa tut.
2478 Köŋül kodkı tutsa bulur kut însan gönlünü alçak tutarsa, saadet gelip, onu bulur;

erig, hayatta herkes güler yüz ve tatlı söz etrafında toplanır.
küler yüz isig sözke tirlür tirig
2479 Küler yüz ısığ sözke yalŋuk Güler yüz ve tatlı söze insan ısınır; insan kime ısınırsa, ona

isir, kulköle olur.
isinse bu yalŋuk bolur kul
esir
2480 Serimlig kerek hem tuta bilse Sabırlı ve kendisine hâkim olmalıdır; gözünü iyi gözetmeli

öz, ve dilini sakınmalıdır.
közin ked küdezse tilin tıdsa
söz
2481 Kulakı sak erse ögi bilgi keŋ, Kulağı delik, aklı ve bilgisi geniş, tavrı ve hareketi doğru,

yorıkı tüz erse tili köŋli teŋ sözü ve özü bir olmalıdır.
2482 Tükel bilse erdem bitise bitig, Bütün faziletlere sahip olmalı ve kalem sahibi bulunmalıdır;

kamuğ işke bilgin bu kılsa itig her türlü işi bilgisi ile yürütmelidir
2483 Bu erdem bilig kör kerek Ulu hâcib, işinde muvaffak olabilmesi için, bu fazilet ve

barça tüz, bilgilerin hepsine birden sâhıp bulunmalıdır.
uluğ hâcib ötrü kızıl kılsa yüz
2484 Tapuğlarda artuk bu yinçge Dikkat edersen, hizmetler arasında en ince hizmet

tapuğ, hâcibliktir.
hâciblıkturur baksa yetrü
kamuğ
2485 Bu kaç neŋ kerek kim atansa Hâcıb olmak ve öne geçip, insanlara yol göstermek için, şu

hâcib, bir kaç şey lâzımdır.
kişi başlasa yolka öŋdün
keçip
2486 Muŋar meŋzer emdi bu şâir Buna benzer şöyle bir şâir sözü vardır; şâir sözü bilgisize

sözi, gözdür.
bu şâir sözi ol biligsiz közi
2487 Hâciblıkka aşnu bu on neŋ Hâciblik için önce şu on şey lâzımdır; keskin göz, delik

kerek, kulak, geniş, gönül.
yiti köz kulak sak köŋül keŋ
kerek
2488 Yüzi körki bod til ukuş ög Yüz, kıyafet, boy, dil, anlayış, akıl, bilgi; tavır ve hareketi de

bilig, bunlara tam denk olmalıdır.
kılınçı bularka tükel teŋ kerek
2489 Uzun keç yaşasunı ilig özi, Hükümdar çok yaşasın; fakat bir beyin gören gözü ulu

uluğ hâcib ol begke körgü hâcibdir.
közi
2490 Törü hem toku öıedi yinçge Kanun, usûl ve örfü yerine getirmek ince bir iştir; ulu hâcib

tapuğ, bunu tanzim ederek, yol ve kapıları açar.
uluğ hâcib itse açar yol
kapuğ
2491 Muŋar meŋzetü keldi bilge Bir âlimin buna benzer bir sözü vardır; duyan bu söze

sözi, gönül versin ve benimsesin.
eşitse köŋül bersü alsu özi
2492 Uluğ işturur bu hâciblık işi, Bu hâciblik işi büyük iştir, bunu ancak çok ehil insan

munı başka eltmez meger başarabilir.
ked kişi
2493 Hâciblar işi tut ya begler işi, ister hâciblerin, ister beylerin işi olsun, büyük veya küçük, o

uluğ ya kiçig tut ötügçi kişi bütün mâruzâtta bulunmak isteyenleri kabul eder.
2494 Açğıçı bitigçi ya iş tutğuçı, Hazinedar veya kâtip gibi memurlar ve elbiseci veya

ya tonçı etükçi âmil bolğuçı ayakkabıcı gibi san'atkârlar ile münâsabettedır.
2495 Ya yat baz yalavaç keliş ya Yatyabancı elçilerin geliş ve gidişine, onların istihkakları

barış, olan ihsan ve hediyelerin verilmesine o bakar.
boşuğ bergü açığ olarka
tegiş
2496 Konukları körgü ya boğuzı O bunların kalacakları yeri ve yiyecekleri yemeği tâyin

yemi, eder, hediyeli veya hedıyesizlerin usûl ve çâresine bakar.
açığlığ açığsızka kılsa emi
2497 Uğrında erse kişi başlağu, Yol ağzında ise, insanlara rehberlik eder; merasim, örf ve

törüsin tokusın yazım âdetin yanlış yapılmamasına dikkat eder.
kılmağu
2498 Çığay tul yetim kıssa berse Fakir, dul, öksüz ve yetim dileklerini dinler ve bunları beye

ötüg, arzeder.
anı barça tıŋlap ötünse ötüg
2499 Mezâlim üdinde ötügçilerig, Haksızlığa uğrayarak, hak talebinde bulunanları kabul

körü alsa yol kılsa bolsa erig etmeli, yol göstermeli ve onlara karşı haşin
davranmamalıdır.
2500 Yana körse iç taş Yine içte ve dışta uygunsuzları görürse, onları ikaz ederek,

yarağsızlarığ, hareketlerine mâni olmalı ve bunlara meydan
ayu berse tıdsa kötürse arığ vermemelidir.
2501 Bu yaŋlığ tü işler neçe Bu çeşit bir çok ölçülü işleri, şüphesiz, ulu hâcib halleder.

ülgülüg,
uluğ hâcib elgi tegir belgülüg
2502 Bu işke basut barça andın Bu işlere her türlü yardım ondan gelir; eğer işler bozulur

kelir, veya yapılmazsa, yine onun yüzünden kalır.
kalı artasa kalsa andın kalır
2503 Ay ilig hâciblarka saklaŋu ol, Ey hükümdar, hâcibler bir kaç yerde ihtiyatlı olmalı ve bu

bu kaç yerde artuk katığlaŋu hususlarda çok gayret etmelidirler.
ol
2504 Biri beg sözini katığ tutsa Biri—hâcib beyin sözünden kat'iyen dışarı çıkmamalı;

berk, ikincisi hava ve heveslerine aklını yular yapmalıdır.
ikinçi havâka ukuş kılsa örk
2505 Üçünçi körürde küdezse Üçüncüsü—huzurda müteyakkız olmalı ve ağzına gelen

özin, her sözü söylememelidir.
tilinde çıkarmasa tegme
sözin
2506 Orunç almasa kılsa barça Rüşvet almamalı, üzerine düşen bütün işleri yapmalı ve

işig, uzaklaşmış olan insanları beyine yaklaştırmalıdır.
yağutsa begiŋe yıramış kişig
2507 İki neŋ kişide bulunsa ilig, Ey hükümdar, bir insanda şu iki şey varsa, ona iş verme ve

aŋar bermegil iş uzatma elig yakınlık gösterme.
2508 Biri tilde yalğan çıkarsa Bunlardan biri yalancılık ve diğeri de insanı doğru yoldan

sözin, saptıran kötü huydur.
biri egrilik ol sikirtse özin
2509 Bu iki kılınç kimde bolsa Bu iki tabiat gerçekten kimde bulunursa, ey hükümdar, onu

köni, kendine yaklaştırma.
özüŋke yakurma ay ilig anı
2510 Adın üç iş ol kör tapuğçı işi, Bak, daha şu üç şey vardır ki, hizmetkâr bunlardan

küdezmese andın özi yer korunmazsa, kendi başını yer.
başı
2511 Biri söz eşitse katığ tutsa Biri—her duyduğu şeyi ifşa etmemeli; ikincisi—görmemesi

berk, icap eden uygunsuz şeyleri görünce göz yummasını
biri körse teŋsiz közin yumsa bilmelidir.
terk
2512 Üçünçi özin tutsa tursa köni, Üçüncüsü —kendisine hâkim olmalı ve doğrulukla

sevinçin keçürgey bu bulmış yaşamalıdır; böylelikle hayatını sevinç içinde geçirir.
küni
2513 Negü ter eşitgil bügü bilge Hakîm ve âlım bey ne der, dinle; bu söze göre hareket

beg, edersen, senin için çok iyi olur.
bu söz işke tutsa saŋa bolğa
yeg
2514 Başıŋ kolsa begler sözin Başını korumak istersen, beylerin söylemesi icap eden

sözleme, sözleri sen söyleme ve memlekete karşı suç işleyerek,
yana ilke yazma başıŋnı kendi başını yeme.
yeme
2515 Kara ilke yazsa kurıtur başın, Avam memlekete karşı suç işlerse, başı gider; konuşurken

tili sözde yazsa uşatur tişin dili suç işlerse, dişi kırılır.
2516 Telim körmişim bar tegimsiz Çok görmüşümdür, liyakatsiz kimseler günün birinde

kişi, memlekete karşı suç işlemişler ve başları kesilmiştir.
turup ilke yazdı kesildi başı
2517 Üküş me eşittim bu til Sonra çok okudum, dil ihtiyatsız konuşurken, gönül sırrını

sözlemiş, ifşa etmiş ve o kimseyi yaralamıştır.
köŋül sırrı açlıp erin
başlamış
2518 Yana aydı bilge bügü Alim ve hakimler de : — Kendisine hâkim olmayan insan

sözledi, kendi başını yer —demişlerdir.
özin tutnumaz er başın yer
tedi
2519 Hâciblarka artuk küdezgü Hâcibler kendilerini çok gözetmeli, huzurda gözlerine ve

özüg, mâruzâtta bulunurken de, sözlerine dikkat etmelidirler.
körürde közüg hem ötügde
sözüg
2520 Üdi bolmağınça özi kirmese, Vakti gelmeden içeri girmemeli ve kendilerine sorulmadan

ayıtmazda aşnu ötüg da mâruzâtta bulunmamalıdırlar.
bermese
2521 Negü ter eşitgil ukuşluğ tili, Akıllı insan ne der, dinle; akıllının dili mâna yolunu

ukuşluğ tili açtı mani yolı açmıştır.
2522 Üdi bolsa körkit meliklerke Meliklere vakti gelince yüzünü göster, sordukları vakit

yüz, söyle ve ancak sorduklarına cevap ver.
ayıttukta sözle tilin sözke söz
2523 Kamuğ neŋke vakt ol üdi Her şeyin muayyen bir vakti ve zamanı vardır; vakti geldi

belgülüg, ise, bunu iki göz görür.
üdi boldı erse körür iki köz
2524 Bu yaŋlığ kerek barça erdem Bütün fazilet ve bilgilerinin böyle olması lâzımdır; bu

bilig, vasıfları hâiz olan ulu hâcıb vazifesine başlayabilir.
uluğ hâcib ötrü uzatsa elig
2525 Bu erdi ay ilig özüm bilmişi, Ey hükümdar, benim bildiklerim bunlardır; işte sorulduğu

munukı ötündüm ayıtmış tuşı için arzettım.
2526 İlig aydı uktum eşittim bu Hükümdar: — Bunları dinledim, anladım — dedi—sana bir

söz, şey daha soracağım.
takı bir söz aytur seniŋdin bu
öz
2527 Maŋa ayğıl emdi kapuğ Şimdi gelelim kapıcıbaşına; bu vazifeyi üzerine alan insan

başlar er, nasıl olmalıdır?
negü teg kerek ay bu iş işler
er
XXXII Öğdülmiş İligke Kapuğ Öğdülmiş Hükümdara KapıcıBaşının Nasıl Olması

Başlar Er Negü Teg Lâzım Geldiğini Söyler
Kerekin Ayur
2528 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve:—Ey hükümdar, huzur içinde

ilig, uzun seneler yaşa; ey yumuşak huylu — dedi —
esen inç tirilgil ay kılkı silig
2529 Kapuğ başlar er ked Kaptcıbaşı olan insan çok sâdık olmalı ve bu hizmeti canla

bağırsak kerek, başla benimsemiş bulunmalıdır.
teni cânı birle tapuğsak
kerek
2530 Kapuğda yarutsa karaŋku O karanlık geceyi hizmet kapısında ağartmak ve parlak

tünüg, güneşi de aynı kapıda batırmalıdır.
kapuğda batursa yarumış
künüg
2531 Törü hem toku bilse kılsa Hizmet ederken, usûl ve erkânı bilmeli; tabiatı, bütün tavır

tapuğ, ve hareketi mülayim olmalıdır.
oŋay bolsa kılkı kılınçı
kamuğ
2532 Tuzı etmeki keŋ akı bolsa Tuzuekmeği bol ve kendisi çok cömert olmalı; gümüş ve

ked, altın vererek, etrafına çok insan toplamalıdır.
kümüş berse altun er at terse
ked
2533 Keçe bolsa yatğak bu yatsa Gece olunca, daha yatmadan, saray nöbetçilerini lüzumlu

burun, yerlere dikmelidir.
ayu berse tegme kişike orun
2534 Azak yat baz erse ayıtğu Nereden geldiği belli olmayan yat ve yabancı varsa, onları

kerek, soruşturmak ve aralarında en gözü açık olanları hizmete
oduğrak kim erse yağutğu almalıdır.
kerek
2535 Körü bekletip çıksa karşı Saray kapısını gözü önünde kapatıp çıkınca, o günün

kapuğ, bütün hizmeti tamamlanmış olur.
tükel boldı ol künki barça
tapuğ
2536 Yana erte tursa kapuğ Sabahleyin kalkınca, kapıdaki vazifesinin başına geçmeli;

başlasa, sabah akşam nöbetçileri yerinde tutmalıdır.
keçe taŋda turğaknı
tepretmese
2537 Kalı yol üdi bolsa başlap Kabul zamanı gelince, o bütün takımını toplayarak, onların

kirip, başında huzura çıkmalıdır.
körünse hılın barça yumğı
terip
2538 Özi çıksa körnüp üküş Huzurda çok kalmamalı, şöyle bir görünüp çıkmalı; kapıda

turmasa, da kendi yerine bir adam bırakmalıdır.
kapuda kişi kolsa özde basa
2539 Er at kirse hılça körünse Hizmetkârlar takım hâlinde, birden huzura çıkarken, o buna

tüzü, lâyık olan ve olmayanları gözden geçirmelidir.
bu körse yarağlı yarağsız
azu
2540 Kalı yol kesilse kapuğ Kabul zamanı sona erince, kapıcıbaşı hizmetkârlardan

başçısı, mâruzâtta bulunacak kimse varsa, onunla tekrar huzura
yana kirgü bolsa er at sözçisi girmelidir.
2541 Ötünse er at ötgi kolsa tilek, Onların isteklerini arzetmeli, arzularını desteklemeli ve

muŋadmış kişike bu bolsa onlara yardım etmelidir.
yölek
2542 Alu berse açı kör altun Onlara hükümdardan altıngümüş, ihsanlar koparmalı;

kümüş, bâzılarına unvan ve bâzılarına da vazife verilmesi
kayuka at alsa kayuka hakkında tavassutta bulunmalıdır.
yumuş
2543 Erig tapnurı kim bağırsak Kim gönülden, severek hizmete gayret ediyor, kim hizmet

seve, görmeyerek, boşuna geziyor.
tapınmaz kayusı yorığlı yava
2544 Yarağlığ kayu ol asığlığ Uygun ve faydalı olanı kim; ileride faydalı olacak bir

kayu, istidada sahip bulunanı kim.
boluğluğ kayu ol tusuluğ
kayu
2545 Ötünse begiŋe bu tegme Bunları hep beyine arzetmeli ve birerbirer açıklayarak,

birig, lâyık olanı yükseltmelidir.
aça adra berse kötürse erig
2546 Çıkıp edgü yarlığ tegürse Çıkınca, hükümdarın taltif ve takdir hakkındaki fermanlarını

tilin, bizzat tebliğ etmeli ve hizmette bulunanların gönlünü böyle
er at köŋli mundağ isitse alın tedbirler ile ısındırmalıdır.
2547 Kapuğda ite tursa oldruğ Kapıda oturacak ve duracak yerleri dâima nizam altında

turuğ, bulundurmalı ve öyle tertip etmeli ki, hiç kimse açıkta ka
tüzülse orun kalmasa bir lmasın.
kuruk
2548 Körü alsa yat baz keligli Gelen yat ve yabancı kimseleri karşılamak ve arkadaş

kişig, edindiği kimselere de hürmet göstermelidir.
ağır tutsa koldaş kılınmış işig
2549 Liv aş tirki kirse körü ıdsa Yemek tepsisi girdiği vakit, onu göz altında bulundurmalı

köz, ve münâsip olmayan şeyleri görürse, buna mâni olmalıdır.
yarağsıznı körse anı tıdsa öz
2550 Şireni çıkarda körüp saklasa, Şıra çıkarken, onu nezâret altına almalı ve yolda her hangi

aŋar toğru yolda elig bir elin ona dokunmamasına dikkat etmelidir.
tegmese
2551 Kapuğda çıkarsa liv aş tirkini, Kapıdan yemek çıkarken, tepsilere nezâretle bunun, beyin

körü tüz ületse begi körkini şanına lâyık bir şekilde, her kese dağıtılmasına dikkat
etmelidir.
2552 Neçe ka tegürgü kerek bu içte ve dışta hiç kimseyi açıkta bırakmamak için, kaç kap

aşığ, yemek dağıtmak lâzım geldiğini bilmelidir.
kuruğ kodmasa bir içig hem
taşığ
2553 İki neŋ bedütür bu begler Beylerin şöhretini iki şey büyütür: eşiğinde— tuğu ve baş

çavı, köşesinde — sofrası.
ilinde tuğı kör törinde livi
2554 Adın ma iki neŋ kapuğ körki Şu iki şey de kapının süsüdür; bunlar beyin adını büyütür

ol, ve saadete yol açar.
bedütür beg atın açar kutka
yol
2555 Uluğ hâcibı bolsa âzâd kişi, Bunlardan biri — hür insan olan ulu hâcıb, biri de— işinin

takı bir yarağlığ kapuğ el ehli olan bir kapıcıbaşıdır.
başı
2556 Bu iki kişi birle itlür kapuğ, Bu iki kimse ile kapı tanzim edilir ve beyin adı büyüklükle

uluğluk bile atı yadlur kamuğ her tarafa yayılır.
2557 İdişçi töşekçi yeme aşçıka, Kapıcıbaşı şarapçı, döşekçi, aşçı ve tuğcuları hep göz

tüzü köz kemişse yeme önünde tutmalıdır.
tuğçıka
2558 Yeme kuşçı kişçi yeme ok Doğancı, avcı ve okçuları da her gün ve her an kapıda

yaçı, hâzır bulundurmalıdır.
anuk tutsa künde kapuğda
tuçı
2559 Turup barsa evke hılın Oradan kalkıp, evine giderken, yardımcı ve arkadaşlarını

koldaşın, birlikte götürerek, onlara yemek ikram etmelidir.
özi birle eltse yetürse aşın
2560 Yetürse içürse todursa karın, Yedıripiçırerek, karınlarını doyurduktan sonra da, boş

kuruğ ıdmasa berse özde göndermemeli; neyi varsa, onlara ihsanda bulunmalıdır.
barın
2561 Öziŋe bir at ton tolum kılsa O bir at, bir kat elbise ve silâh ile yetinmelidir; kendisine az

tap, bir şey kalsa yeter; kalanı başkalarına dağıtmalıdır.
adının ülese bir az kodsa tap
2562 Tapuğka kelir erse yat baz Yatyabancı bir kimse hizmete gelirse, onu karşılayıp,

kişi, kalacağı yeri ve arkadaşlarını tâyin etmelidir.
körü alsa itse otağı işi
2563 Tapuğka körüŋinçe körse Huzura çıkmadan önce, onu görmeli; yiyeceğineiçeceğine,

anı, yerine, atınaelbisesine dikkat etmelidir.
aşı boğuzı ornı atı hem tonı
2564 Yeme aytu tursa er at Hizmetkârların hâllerini sormalı, açmıdırlartokmudurlar,

hâllerin, yiyecekleri varmı; bunlar ile dâima ilgilenmelidir.
açı hem tokı ya tonın oprakın
2565 Muŋadığlı barmu elig tarlıkın, Eli darda kalan varsa, onun ihtiyâcını karşılamak ve

muŋıŋa yarasa ötese hakın hakkını vermelidir.
2566 Kim erse kapuğka birer Bir kimse bir müddet kapıya gelmezse, ne olduğunu

kelmese, sormalı ve sebebini araştırmalıdır.
ayıtsa tilese ne bolmış tese
2567 Kalı iglig erse ayıtğu kerek, Eğer hasta ise, hâlini sormalı; haylazlık ediyorsa, buna

yavalık kılur erse tıdğu kerek mâni olmalıdır.
2568 Bu barça begiŋe bağırsaklık Bütün bunlar beye karşı içten bağlılık ifâde eder; bu onu

ol, memnun etmek için, candan yapılması lâzım gelen bir iştir.
sevinçin tilep bu tapuğsaklık
ol
2569 Negü ter eşitgil tapu kılmış Hizmet etmiş ve hizmeti ile beyden takdir görmüş insan ne

er, der, dinle.
tapuğ birle begde ağır bolmış
er
2570 Tapuğçı begiŋe bağırsak Hizmetkârın beyine içten bağlı olması lâzımdır; içten bağlı

kerek, olanında candan hizmet etmesi lâzımdır.
bağırsak tegüçi tapuğsak
kerek
2571 Tapuğsak bir özkey bağırsak Candan hizmet eden sâdık ve candan bağlı bir kulun

kulı, hizmeti beyliğin temelini gündengüne sağlamlaştırır.
bekütür yarı künde beglik ulı
2572 Öz asğı tilemez bağırsak Candan hizmet eden kimse kendi faydasını düşünmez; o

bolup, her gün iyi niyetle beyin menfaati için çalışır.
beg asğı tiler künde edgü
kolup
2573 Asığ kılsa azğan anıŋ men Yaban çiçeği faydalı ise, ben onun kuluyum; eğer

kulı, özenilerek yetiştirilmiş çiçek zararlı ise, onun kökünü
çeçek yaslığ erse biçermen keserim.
ulı
2574 Bağırsız tusulmaz oğulda Candan bağlı hizmetkârın kıymeti merhametsiz ve hayırsız

körü, evlâttan, daha yüksektir.
bağırsak tapuğçı tususı örü
2575 Asığsız tusulmaz kadaş erse Faydasız ve değersiz ise, kardeş olsa bile onu bırak;

kod, istifâde edebileceğin insanı arkadaş edin ve onun bolbol
tusulur adaş tut asığ birle tod hayrını gör.
2576 Tili birle yumşak süçig tutğu Kapıcıbaşı yumuşak ve tatlı sözlü olmalı; gönülünü alçak

söz, tutmalı ve her vakit güler yüz göstermelidir.
köŋül tutsa alçak yaruk tutsa
yüz
2577 Tügük yüz açığ söz kişig Çatık yüz, acı söz insanı soğutur ve bunun tesiri bütün

tumlıtur, hayat boyunca devam eder, insanın gönlünden çıkmaz.
tiriglikte kitmez köŋülde yatur
2578 Muŋar meŋzer emdi bu Şimdi buna benzeyen şu beyti oku; sözü ile birlikte mânası

beytig okı, da anlaşılır.
sözi mani birle ukulğay takı
2579 Sözün sökse yalŋuk açıtsa insan sözü ile söğer ve dili ile acıtırsa, bu kemiğe sızı ve

tilin, gönüle ateş olur.
süŋükke sızığ ol köŋülke
yalın
2580 Urup berge başı büter terk Vurulan kamçı yarası kapanır ve çabuk geçer; dil acısı ise,

söner, yıllarca dinmez.
tilin sökse bütmez açığı yılın
2581 Kalı atlanur bolsa begler Beyler sefere, ava, cirit oyununa veya memleket gezisine

süke, çıktıkları vakit,
ya kuşka çögenke ya el
körgüke
2582 İdi sak küdezgü bu yerde Beyini çek dikkatle gözetmeli; başına kötü bir hâdise, bir

begin, felâket gelmesini önlemelidir.
yoduğ tegmese anda
teŋsizlikin
2583 Kalı tuşsa beglerke yaŋluk Eğer beylere bir felâket ve belâ gelirse, bu avda, kuş

hatâ, avında veya seferde hareket esnasında gelir.
tuşar at öze kuşta avda süde
2584 Bütünsüz bar erse yıratğu İtimat edilemeyecek kimseleri onun yanından

anı, uzaklaştırmalı, şüpheli kimselere karşı ihtiyat tedbirleri
siziklig bar erse sakıŋu anı almalıdır.
2585 Bütün çın sevigli bağırsak Onun başını korumak için, itimatlı, doğru, onu seven ve

kişi, ona gönülden bağlı insanları beyin etrafında
yakın yortsa begke küdezse bulundurmalıdır.
başı
2586 Sü başçı tüze tursa yortuğ Kumandan beyin muhafız alayını tanzim ederken, kimsenin

kurın, ileri gitmemesine ve geri de kalmamasına dikkat etmelidir.
eriglerni yığsa yetürse soŋın
2587 Kiçig kur uluğlar ara kirmese, Küçük rütbeli kimseler büyükler arasına girmemeli; uzak ve

yırak taş yorığlı yakın dışarıda bulunması icap edenler de yakın gelmemelidir.
yortmasa
2588 Kapuğda neteg erse oldruğ Her kesin saray kapısındaki mevkii ve yeri ne ise, bu

turuğ, hareket esnasında da olduğu gibi muhafaza edilmelidir; ey
bu yortuğda andağ kerek ay büyük.
uluğ
2589 Kapuğ başlar erniŋ Kapıcıbaşı olan kimse böyle içten bağlı olmalı, ey cömert

bağırsaklıkı, hükümdar.
bu yaŋlığ kerek ay ajunçı akı
2590 Bu yaŋlığ kerek bu kapuğ Kapıyı bekleyen ve beyinin ekmeğini yiyip, işini gören

başlar er, insan böyle omalıdır.
begi etmeki yep işin işler er
2591 Munukı men aydım eşitti ilig, işte ben söyledim ve hükümdar dinledi; eğer seçkin insan

talu er tilese üdürsü bilig dilerse, bilgiyi tercih etsin.
İlig suali Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUALİ
2592 İlig aydı uktum munı Hükümdar:—Bunu iyice anladım; bir şey daha soracağım,

belgülüg, buna da düşünerek, cevap ver — dedi —
takı bir sözüg ay maŋa
ülgülüg
2593 Bilir sen seziksiz ajun Şüphesiz, bilirsin ki, dünya beyleri memleketten memlekete

begleri, elçi gönderirler.
yalavaç ıdur ildin ilke eri
2594 Ayu ber maŋa bir bilig söz Bana mühim bir söz söyle, bir bilgi daha ver; bir

uzı, memleketten bir memlekete elçi gönderirken,
yalavaç ıdur ildin ilke özi
2595 Negü teg kerek bu yalavaçlık Beylerin ona inanması ve onu yollaması için, bu elçiliğe

er, nasıl bir insan lâzımdır?
aŋar bütse begler karılatsa
yer
XXXIII Öğdülmiş İligke Yalavaç Öğdülmiş Hükümdara Elçi Göndermek ıçin Nasıl Blr

Idğuka Negü Teg Er İnsan Lâzım Olduğunu Söyler
Kerekin Ayur
2596 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve — Hükümdar bu meseleyi çok iyi

ilig, düşünmelidir — dedi —
bu işke idi ked yetürsü bilig
2597 Kamuğ erde üdrüm yalavaç Elçi insanlar arasında mümtaz, akıllı, bilgili, seçkin ve çok

kerek, cesur bir kimse olmalıdır.
biliglig ukuşluğ talu ked
yürek
2598 Bayat kullarında eŋ Tanrının kulları arasında en seçkinleri ve insanların en

üdründüsi, iyileri onun elçileri idi.
yalavaçlar erdi kişi edgüsi
2599 Yalavaçtın itlür telim törlüg Pek çok işler elçiler ile görülür; iyi neticeler elçiler vâsıtası

iş, ile elde edilir.
yalavaçtın ötrü kelür körklüg
iş
2600 Ukuşluğ kerek ked yalavaç Elçi çok akıllı, temkinli ve sözünü ifâde edebilmesi için de

örüg, bilgili olmalıdır.
biliglig kerek sözke bilse
yörüg
2601 Yana bilse söznüŋ içi hem Vazifesinde muvaffak olabilmesi için, elçinin bir de sözün

taşı, içini ve dışını bilmesi lâzımdır.
itilse anıŋ ötrü tüzmiş işi
2602 Negü ter eşitgil ajunçı beg Dünya beyi, halkı idare eden, bilgili ve iyi insan ne der,

er, dinle.
bodun başlağuçı biliglig yeg
er
2603 Öküşte talu er ukuşluğnı bil, insanların en seçkini, akıllı ve tam bilgili insanı halka âmir

bodunda bedüki biligligni kıl tâyin et.
2604 Kayu işte aşnu aşunsa ukuş, Hangi işte akıl önayak olursa,.o iş başarı ile neticelenir;

ol iş baçka bardı sınadım bunu çok tecrübe ettim.
üküş
2605 Kayu işke bilge yetürdi bilig, Alim hangi işte bilgisini kullanırsa, ona ulaşır; onu tutar ve

anı yetti tuttı tegürdi elig elde eder.
2606 Ukuş işke tutsa bilig başlasa, insan aklını kullanır ve işine bilgi ile başlarsa, giriştiği her

üküş işler itlür kişi işlese işte muvaffak olur.
2607 Bağırsak kerek hem közi Elçi gözü, gönülü tok, içten bağlı, itimat edilir, doğru ve

köŋli tok, dürüst tabiatlı bir insan olmalıdır.
bütün çın kılıkı köni bolsa ok
2608 Bağırsak tapuğçı beg asğın Candan bağlı olan hizmetkâr beyin faydasını ister, beyin

tiler, faydasını isteyen — beyini gerçekten sever.
beg asğın tilegli begin çın
sever
2609 Begiŋe asığçı bağırsaknı bil, Bil ki, beyine faydalı olan, ona gönülden bağlı kimsedir;

bağırsaknı bulsa özüŋ bağrı içten bağlı birini bulursan, onu bağrına bas.
kıl
2610 Bağırsak tapuğçı bağır sanı içten bağlı hizmetkâr insanın bağın gibidir; belki de

teg, bağırından daha yakın, yürek kanı gibidir.
bağırda yakınrak yürek kanı
teg
2611 Közi suk kişi özke erksiz Aç gözlü adam kendisine hâkim olamaz; haris olanlar

bolur, elçiliğe lâyık değildirler.
bu suklar yalavaçka teŋsiz
bolur
2612 Közi tok çığay erse bayka Gözü tok insan, fakir olsa dahi, zengin sayılır; insan sebat

sanur, ederse, her işte muvaffak olur.
serinse kişi tegme işte unur
2613 Suk er umduçı ol yavuz Haris kimse tamahkâr olur, tamahkârlık fenadır; tamahkâr

umduçı, insanlara dilenci derler.
kişi umduçısı atı koltğuçı
2614 Negü ter eşitgil közi tok kişi, Gözü tok insan ne der, dinle; gözü tok insan en zengin

közi tok kişi boldı baylar başı insandır.
2615 Çığay kılsa kimni közi Aç gözlülük kimi fakir yapmış ise, bu dünya onu ne kadar

suklukı, doyursa, yine zenginleştiremez.
bayutmaz anı bu ajun toklukı
2616 Kimi erse umdu kılur erse Kim tamahkârlığın esiri olur ise, ondan ancak ölümle

kul, kurtulabilir.
anıŋ boşlukı kör ölüm birle ol
2617 Takı yakşı aymış bilig Bilgi veren, aç gözlü olana öğüt ve nasihat veren insan çok

bergüçi, güzel söylemiş.
közi sukka öt sav erig
bergüçi
2618 Tükel bay bolayın tese Tam mânası ile zengin olmak istersen, hiç şüphesiz, gönül

belgülüg, zenginliği dile, ey şanlı yiğit.
köŋül baylıkı kol ay ersig
külüg
2619 Neçe me kul erse közi tok Gözü tok olan, kul olsa bile, beydir; haris kimsenin

beg ol, beyliğinden bu kulluk daha iyidir.
suk öz beglikindin bu kulluk
yeg ol
2620 Kayu beg suk erse çığay ol Hangi bey haris ise, o fakirdir, fakir; hangi kulun gözü tok

çığay, ise, o gönülü zengin bir beydir.
kayu kul közi tok beg ol köŋli
bay
2621 Uvutluğ kerek ked amul hem Elçi haya sahibi, çok sakin ve nâzik bir insan olmalı; hilm

silig, ile beraber, her türlü bilgiye de sahip bulunmalıdır.
siliglik bile bilse törlüg bilig
2622 Uvut bolmasa er otun el Haya olmazsa, insan küstah ve âdi olur; haya sahibi insan

bolur, dürüst hareket eder.
uvut birle yalŋuk bütünlük
kılur
2623 Amul bolsa ötrü atanur insan sakin tabiatlı olursa, ona halım denilir; nâzik kimse,

tüzün, kendisini her kese sevdirir.
silig bolsa kılkı sevitür özün
2624 Tetiglik bile bolsa erke bilig, İnsanda zekâ ile birlikte bilgi de bulunursa, o bu bilgisi ile

tüzü işke tegrür bu bilgi elig her işte muvaffak olur.
2625 Bu beytig okığıl negü ter eşit, Şu beyti oku, ne der, dinle; her işe bilgi, ile başla ve ona

bilig birle başlap özüŋke iş it göre hareket et.
2626 Ukuş birle uk iş bilig birle bil, İşi akıl ile anla, bilgi ile bil; günün kutlu olsun, hayatın

künüŋ bolsu kutluğ kutadsunı mesûd geçsin.
yıl
2627 Tetiglik bile er tilekke tegir, İnsan dileğine zekâ ile ulaşır; önce bilgi edin, iyice kavra,

bilig bil ukuş uk işiŋ ötrü kıl sonra işe giriş.
2628 Tetiglik bile bilse törlüg bitig, Elçi zekâ ile birlikte bir de inşanın nev'ine vâkıf olmalı; inşa

bitig bilse ötrü bolur er tetig bilen insan zâten zeki olur.
2629 Bitise okısa eşitse sözüg, Yazmalı, okumalı ve başkalarının sözünden de istifâde

anın ötrü bilge kılur er özüŋ etmelidir; insan bu suretle âlim olur.
2630 Kamuğ törlüg erdem bu bilse O her türlü faziletleri tam olarak bilmelidir; bu faziletler ile

tükel, insan yüzünü ağartır.
bu erdem bile er meŋiz kılsa
al
2631 Kitâblar okır hem bilir erse Çok kitap okumalı, söz söylemesini bilmeli; şiirden

söz, anlamalı ve kendisi de şiir yazmalıdır.
ukar erse şir hem koşar erse
öz
2632 Nücûm bilse tıb hem yora Hey'et ilminden ve tıptan anlamalı; rüya yormasını bilmeli

bilse tüş, ve sözü yorduğu gibi çıkmalıdır.
anıŋ yormışı teg sözi kelse
tuş
2633 Bilir erse sakış yeme Hesaba, bir de hendeseye vâkıf olmalı; cezir ile mesaha

hendese, ilmini de bilmelidir.
aded cedri kılsa misâhat
basa
2634 Yana nerd ü şatranc bilir Bundan başka, bir de çok iyi tavla ve satranç oynamasını

erse ked, bilmeli ve rakiplerini iyice sıkıştırmalıdır.
harifleri andın ulır erse ked
2635 Çögenke ked erse atar erse Cirit oyununda mahir olmalı ve ok atmasını iyi bilmeli;

ok, kuşçuluk ve avcılıkta da başkalarına üstün gelmelidir.
yeme kuşçı avçı ajunda ozuk
2636 Kamuğ til bilir erse açsa tilig, Konuşurken, bütün dilleri konuşmalı; yazarken, bütün

kamuğ hatnı bilse bitise elig yazıları, yazmalıdır.
2637 Bu yaŋlığ kerek barça erdem Elçilik için bütün bu faziletleri bilen bir insan lâzımdır; böyle

bilir, elçi işinde muvaffak olur.
bu yaŋlığ yalavaç tilekke
tegir
2638 Yalavaç tetig bolsa bilge Elçi zeki, âlim ve uyanık olursa, her yerde hoş karşılanır ve

oduğ, beyine faydalı olur.
beg asğı bolur anda tutnur
boduğ
2639 Yalavaç yavuz bolsa kıvçak Elçi kötü, kof ve boş olursa, onun gittiği yerde, şüphesiz,

kovı, beylerin itibârı kaybolur.
seziksiz tüker anda begler
suvı
2640 Yalavaç barır er idi ked Her işte emniyetle hareket edebilmesi için, elçi olarak

kerek, gidecek kimsenin çok iyi bir insan olması lâzımdır.
kamuğ törlüg işke bu tutsa
yürek
2641 Kayu törlüg erdem aŋar Karşısına ne gibi meziyetler ile çıkarlarsaçıksınlar, o

satsalar, rakiplerini yenmeli ve kendisini saydırmalıdır.
anı utsa ötrü ağır tutsalar
2642 Kayu törlüg er me sözin O her çeşit insanın sözünü dinlemeli, anlayıp bilmeli, fakat

sözlese, bunu açığa vurmamalıdır.
anı uksa bilse yana kizlese
2643 Yalavaç bilir bolsa erdem Elçi her türlü fazilete sahip olursa, beyi büyür ve adı o

kamuğ, memlekette yükselir.
bedüyür begi atı ilde uluğ
2644 Negü ter eşitgil bilir kök Bu işleri bilen kökayuk ne der, dinle; bu sözü anlamayan

ayuk, insanın aklı yoktur.
bu söz ukmasa er anıŋ ögi
yok
2645 Kimiŋ erdemi bolsa atı yorır, Kim faziletli ise, onun adı her tarafa yayılır; eğer bir

kalı bolmasa erdem atsız kimsenin fazileti yoksa, adı anılmadan, ihtiyarlar, gider.
karır
2646 Kişi erdemi birle erdin keçer, insan fazileti ile başkalarına üstün olur; kimin fazileti çok

üküş bolsa erdem er örlep ise, o uçar gibi yükselir.
uçar
2647 Elig sunsa erdem bile er Kim fazilet ile elini uzatırsa, yüce dağların başını eğerek,

tegip, yere indirir.
uluğ tağ başın yere ildrür
egip
2648 Söz ukğan kerek bolsa hâzır Sorulan suâle doğru cevap verebilmesi için, onun sözden

cevâb, anlar ve hazır cevap bir kimse olması lâzımdır.
cevâb kılsa bermiş söziŋe
savâb
2649 Bor içmez kerek ked özin O şarap içmemeli ve nefsine çok hâkim olmalıdır; nefsine

tutğuçı, hâkim olan insan, kendisini saadete erdirecek kudrete
özin tutğuçı er bulur kut küçi sahip olur.
2650 Biliglig bor içse biligsiz bolur, Bilgili kimse içki içerse, bilgisiz olur; bilgisiz sarhoş olursa,

biligsiz esürse adın ne kalur geriye ne kalır.
2651 Bor ol bu biligke ukuşka içki bilginin ve aklın düşmanıdır; içkinin adı, hakikatte,

yağı, kavga ve gürültüdür.
bor atı hakikat tütüş ol çoğı
2652 Neçe me biliglig ukuşluğ kişi, Ne kadar bilgili ve akıllı insan olursaolsun, kendisini içkiye

başın borka soksa buzar öz verirse, işini bozar.
işi
2653 Neçe me uvutluğ silig kılkı Ne kadar haya sahibi, nâzik ve iyi tabiatlı olursaolsunlar,

uz, içki içince, insanlar kabalık ederler.
bor içse otunluk kılur barça
öz
2654 İsizim uvut ya ukuş ög bilig, Ey nâzik insan, ne yazık ki, insan hayasını ve aklını,

arığsız bu borka berür ay idrâkini, bilgisini bu pis içkiye verir.
silig
2655 Bor içme bor içse barır er îçki içme, içki içen insanın saadeti elden gider;.içki içenin

kutı, adı deli ve budalaya çıkar.
bor içse bolur tilve munduz
atı
2656 Karınka süçig kirse çıkrur Şarap mideye girerse, sözü dışarı çıkarır; bu çıkan söz de
sözüg, tekrar kendisini yakar.
bu çıkmış söz ök yandru
örter özüg
2657 Negü ter eşitgil bu beyt Şu beyti söyleyen ne der, dinle; okursan, onun içini ve

ayğuçı, dışını anlarsın.
okığıl açılğay taşı hem içi
2658 Kalı içtiŋ erse esürgü süçig, Eğer sarhoş eden şarâbı içersen, gönülün sırrını açmış ve

köŋül sırrı açtı çıkardı içig içindekileri dışarı dökmüş olursun.
2659 Biliglig bor içse biligsiz bolur, Bilgili, içki içerse, bilgisiz olur; bilgisiz kimse içki içerse,

biligsiz bor içse bolur kenç kimse küçük çocuğa döner.
kiçig
2660 Tili uz kerek hem köŋüllüg Elçi fasîh dilli ve gönül sahibi bir kimse olmalı; sözde usta

kerek, ve akılda üstün bulunmalıdır.
sözi uz kerek hem ked öglüg
kerek
2661 Siŋimlig bolur ol tili uz kişi, Hoşsohbet insanlar her yerde iyi kabûl görürler; sözde

sözi uz yorısa yarar er işi usta kimse işte de muvaffak olur.
2662 Köŋüllüg kerek ked unıtmasa O kuvvetli bir hafızaya sahip olmalı ve sözü unutmamalı;

söz, ne gibi söz duyarsaduysun, onu sıkı tutmalıdır.
negü söz eşitse katığ tutsa
öz
2663 Yüzi körki körklüg kerek hem Yüzü güzel, kendisi yakışıklı ve saçısakalı düzgün olmalı

bodı, ve boy posça da insanlar arasında temayüz etmelidir.
yülüg bolsa bod sın kişide
kedi
2664 Özi ersig erse bedük Elçi büyük himmet sahibi ve merd. bir insan olmalıdır;

himmeti, insanın kıymeti bu iki şey ile ölçülür.
bu iki bile ol kişi kıymeti
2665 Sözi bolsa yumşak şeker teg Sözü yumuşak ve şeker gibi tatlı olmalı; tatlı söze karşı,

süçig, büyük küçük, her kes yumuşar.
süçig sözke yumşar uluğ
hem kiçig
2666 Yalavaç işi kör neçe söz Elçinin işi hep sözle olur; sözü iyi olursa, dileğine kavuşur.

bolur,
sözi yakşı bolsa tilekin bulur
2667 Bu yarlığ kişi bulsa ilig kutı, Devletli hükümdar böyle bir insan bulursa, onu elçi olarak

aŋar berse bolğay yalavaç seçebilir.
atı
2668 Anı ıdsa bolğay yalavaçlıkın, İster uzakta yatyabancılara, ister yakındaki kendi

yırak erse yat baz öz erse adamlarına olsun, onu elçilikle gönderebilir.
yakın
İlig suali Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLl
2669 İlig aydı uktum eşittim munı, Hükümdar : — Dinledim ve bunu anladım — dedi — bir

takı bir sözüm bar ayu ber sözüm daha var, onu da söyleyiver.
anı
2670 Seniŋdin ötelsün maŋa söz Sen bana fikrini söyle, ben de sana sözünün hakkını

takı, ödeyeyim.
meniŋdin ötelsün saŋa söz
hakı
2671 Bitigçi negü teg kerek ay Ey akıllı, kâtip nasıl olmalıdır, ki, bey ona itimat ederek,

tetig, yazılarını yazdırabilsin.
aŋar beg ınanıp bititse bitig
XXXIV Öğdülmiş İligke Bitigçi Öğdülmiş Hükümdara Kâtibin Nasıl Olması Lâzım

Ilımğa Negü Teg Kerekin Geldiğini Söyler
Ayur
2672 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve : — Hükümdar bu husus

ilig, hakkında çok düşünmelidir — dedi.
bu işke idi ked yetürsü bilig
2673 Ötüg berdi ögdülmiş aydı ay Öğdülmiş devamla şunları arzetti :— Ey bey, bu sözü

beg, düşündüğüm gibi izah edeyim — dedi —
yorayın bu sözni köŋülteki
teg
2674 Neçe me bilig bilse begler Beyler kendileri ne kadar bilgili olurlarsaolsunlar, sözlerini

özi, yazmak için, onlara yine de kâtip lâzımdır.
bitigçi kerek ol bitise sözi
2675 Bitigçike ayğu kerek iç sözin, Kâtibe sırları söylemek icap edecektir; kâtip, az veya çok

küdezse bitigçi üküş ya azın olsun, bunları gizli tutmalıdır.
2676 Bu iç söz tutuğlı bütün çın Bu sırlara vâkıf olan kimse itimat edilir, dürüst bir insan ve

kerek, itimat kazanmak için de, dini bütün olmalıdır.
bütünlükke artuk bütün din
kerek
2677 Kalı tutmasa bu bitigçi Eğer kâtip sır saklamasını bilmezse, beyinin sırrı fâş olur

sözüg, ve bu da kâtibi yakar, mahveder.
begi sırrı açlur bu örter özüŋ
2678 Neçe me bu begler sözin Beyler sözlerini ne kadar gizlerlersegizlesinler, onu şu iki

kizlese, kimseye açmak zorundadırlar.
bu iki kişike kerek sözlese
2679 Birisi bitigçi birisi vezir, Bunlardan biri — kâtip, biri — vezirdir; bu iki şahsa sırrı

bu iki kişike söz açmak tegir tevdi etmek icap eder.
2680 Bu iki kişike söz açğu kerek, Bu iki kişiye sırrı açmak ve sırrı açınca da nazlarını

söz açsa avağları yüdgü çekmek lâzımdır.
kerek
2681 Bu iki kişide bolur barça söz, Bütün sırlar bu iki insanda bulunur; bu sırları

bu söz tutmasa öz işin buzdı saklamazlarsa, kendi işlerini kendileri bozmuş olurlar.
öz
2682 İdi yakşı aymış ötüken begi, Ötüken beyi çok iyi söylemiş, sözlerin iyisini sana dili ile

tilin tutzu bermiş saŋa söz ulaştırmıştır.
yegi
2683 Ay begler ınançı sözüg kizle Ey beylerin itimâdını kazanan insan, sırrı iyi sakla; sırrı

berk, saklayamazsan, derhâl başın gider.
sözüg kizlemese başıŋ barğa
terk
2684 Bu ağzıŋ misâli üŋür sanı Bu ağız bir in gibidir; sözün oradan çıkarsa, seher yeli gibi

teg, olur;
sözüg çıksa andın sehar tanı
teg
2685 Yazıldı ajunka anı tirgüsüz, Dünyaya yayılır ve artık toplanmaz; onu bütün halk duyar

eşitti tüzü halk anı örtgüsüz ve artık örtülemez.
2686 Ağızdın ara ot ara suv çıkar, Ağızdan bâzan ateş, bâzan da su çıkar; bunların biri yapar,

birisi itigli birisi yıkar biri de yıkar.
2687 Küyer ot teg ol bu kereksiz Lüzumsuz söz yanan ateş gibidir; onu ağızdan

sözüg, çıkarmamalısın, sonra kendin yanarsın.
ağızdın çıkarmağu küygey
özüŋ
2688 Akar suv teg ol bu tilin edgü Dilin söylediği iyi söz ise, akar su gibidir; nereye akarsa,

söz, orada çiçek açar.
kayuka bu aksa çeçek öndi
tüz
2689 Ayâ er atanmış biliglig bügü, Ey merd tanınmış bilgili hakîm, gönül sırrını çok sıkı

köŋül sırrı artuk katığ kizlegü saklamalıdır.
2690 Negü ter eşitgil bu beytig okı, Şu beyti oku, bak, ne der; ey gönülümü doyuran, gönül

köŋül sırrı kizle ay köŋlüm sırrını gizli tut.
tokı
2691 Köŋül sırrı berk tut sen ayma Gönül sırrını iyi muhafaza et, sen onu söyleme; eğer

tilin, söylersen, peşimanlığı yıllarca sürer.
kalı aydıŋ erse ökünçi yılın
2692 Kızıl til kara başka yavlak Kırmızı dil kara başın amansız düşmanıdır; bu kötü

yağı, düşmanı sıkı tut ve huzur içinde yaşa.
bu yavlak yağığ bekle inçin
salın
2693 Bitigçi biliglig ukuşluğ kerek, Kâtip bilgili ve akıllı olmalı, güzel bir hatta ve üstün bir

hatı uz belâğat takı edgürek belâgate sahip bulunmalıdır.
2694 Bitigde hat uz bolsa açlur Mektubun hattı güzel olursa, gönül açılır; onu görünce,

köŋül, insan okumak ister, gönül avunur.
okığu kelir baksa avnur köŋül
2695 Belâğat bile hat teŋeşse kalı, Hattın güzelliği eğer belagat ile de bırleşırse, yazılı söz

idi edgü til bu bitig söz tili mükemmel bir ifâde bulmuş olur.
2696 Negü ter eşitgil ıla sır teŋi, ila kâtibi ne der, dinle; yazılı söz usûlü mükemmel bir

idi edgü yaŋ bu bitig söz yaŋı usûldür.
2697 Kamuğ edgü sözler bitigde Her türlü iyi söz kitaplarda bulunur; yazılmış olan söz

bolur, unutulmaz, kalır.
bitinmiş üçün söz unıtmaz
kalur
2698 Bitimedi erse bitigli bitig, Yazanlar kitapları yazmamış olsalar idi, bu hikmet ve

negü bilgey erdiŋe bu hikmet bilgileri biz nasıl öğrenebilecektik.
bilig
2699 Bitip kodmasa erdi bilge Alim ve hakimler yazıp bırakmamış olsalardı, bizden evvel

bügü, gelenlerden kim bahsedebilirdi.
biziŋde ozakığ kim erdi tigü
2700 Yok erse bitig bu kişiler ara, İnsanlar arasında yazı olmasa idi, dille söylenen söze kim

tilin sözke kim bütgey erdi inanırdı.
kör e
2701 Kişi ildin ilke söz ıdğu bolur, İnsan bir yerden başka bir yere her vakit haber gönderir;

bitig bolmasa söz neçe yazı olmasa, fikrini nasıl ifâde eder.
sözleyür
2702 İdi ked kerekligturur bu bitig, Yazı çok lüzumlu bir şeydir; beyler memleket işlerini yazı

bitig birle begler iter el itig ile tanzim ederler.
2703 Bu begler işiŋe tusulur kişi, Beylerin işine yarayan kimseler şu üç türlü insanlardır, ey

bu üç törlüg ol kör ay ilçi başı hükümdar.
2704 Birisi biliglig ukuşluğ bügü, Biri — bilgili, akıllı ve hakîm kimse, biri — kendisine sırlar

takı bir bitigçiturur sözlegü tevdi edilen kâtip,
2705 Üçünçi kür ersig er ol toŋ Üçüncüsü cesur, merd ve pek yürekli yiğittir; düşmana ve

yürek, kurda karşı böyle bir yiğit lâzımdır.
yağıka börike bu ersig kerek
2706 Ukuşluğ biliglig bu öglüg Anlayışlı, bilgili, akıllı ve hakîm kimse istişare için faydalı

bügü, olur; ona söz yok.
keŋeşke tusulur aŋar ne tigü
2707 Kamuğ el işin barça itgen Bütün memleket işlerini tanzim eden hep yazıdır; zeki

bitig, insan memleketin gelirini yazı ile zapteder.
bitigin tutar el kirişin tetig
2708 Kılıç alsa ersig eren işlese, Yiğit adam ise, eline kılıç alır ve onu kullanarak, düşmanın

yağı boynı yençse öze iglese boynunu vurur ve onu ayak altına alır.
2709 Yumıtsa kayuda bu üç törlüg Bu üçü nerede bir araya gelirse, insan orada dileğine

er, kavuşur ve bütünarzularına nâıl olur.
tilekin bulur er tümen ârzû
yer
2710 Bularda narukı kalın bu kotu, Bunların dışında kalan bir sürü insan, bu üçüne uyarak

bu üçke udu bardaçı ol botu yürüyen köşeklerdir.
2711 Kılıç birle tutlur kalı tutsa el, Eğer memleket tutulursa, kılıç ile tutulur; eğer memlekete

kalem birle baslur kalı bassa hüküm etmek icap ederse, kalem ile edilir.
el
2712 Biligin ukuşun tegip el tüzer, İnsan bilgi ve akıl ile memleketi tanzim eder; bu üç şey ile

bu üç neŋ bile er ajunuğ insan dünyayı duru bir hâle getirir.
süzer
2713 Bilig birle başlar begi el törü, Bey memleket ve kanunları bilgi ile ele alır; bütün işleri akıl

ukuş birle işler kamuğ iş körü ile görür.
2714 Kılıç el tutar hem bodun Kılıç memleket zapteder ve zafer kazanır; kalem de

kazğanur, memleket tanzim eder ve hazine toplar.
kalem el tüzer hem hazine
urur
2715 Kılıç kan tamuzsa begi el Kılıç kan damlatırsa, memleket alır; kalemden mürekkep

alır, damlarsa, altın gelir.
kalemde kara tamsa altun
kelir
2716 Bu ikiturur bu ajun tutrukı, Gerek geçmişte, gerek gelecekte bu dünyanın bize verip

oza keçmiş iş hem kelir vereceği bu iki şeydir.
utrukı
2717 Ayâ beg bu iki uluğ erdem ol, Ey bey, bu iki şey büyük bir fazilettir; hakîm hükümdarlar

bügü ilçi begler munı tutğu bunu kendilerine düstûr edinmelidirler.
yol
2718 Muŋar meŋzetü keldi emdi Şimdi buna benzer bir söz vardır; ey iyi insan, sen bunu

bu söz, dinle.
eşitgil munı sen ayâ edgü öz
2719 İdi edgü erdem bilig bilse er, insanın bilgili olması çok iyi bir fazilettir; insanın kılıç

takı artuk erdem kılıç ursa er kullanması daha üstün bir fazilettir.
2720 Kılıç birle tutlur talu edgü el, Güzel ve iyi bir memleket kılıç ile zapt ve kalem ile tanzim

kalem birle itlür tilek ârzû yer edilir; her kes dilek ve arzusuna kavuşur.
2721 Közi tok kerek hem özi Kâtibin gözü tok olmalı ve tamahkâr olmamalıdır; doğru,

umdusuz, içten bağlı ve gönülü gani olmalıdır.
bağırsak kerek çın özi
koltğusuz
2722 Közi tok kişi neŋke Gözü tok insanda mala karşı hırs olmaz; böyle kimse mal

suklanmaz ol, ile aldatılmaz.
kişi neŋ bile bolsa arsıkmaz
ol
2723 Kişi umduçı bolsa boldı insan tamahkâr olursa, nefsinin esîri olur; ey dolun ay gibi

bulun, güzel yüzlüm, sen onu bağışla.
suyurka anı sen ay körki
tolun
2724 Neçe me beg erse kul ol Tamahkâr, ne kadar bey olursaolsun, kuldur; tamahkâr

umduçı, her vakit aşağılık bir insan olarak kalır.
kişide eli umduçı ol tuçı
2725 Suk erse bitigçi bilig artatur, Kâtip haris olursa, bilgisini kötüye kullanır; tamah ederek

bitir umdu birle bitig artatur yazar ve yazıyı tahrif eder.
2726 Kümüş körse altun aŋar Altın ve gümüş görünce, ona aldanır; efendisinin başını yer

arsıkar, yahut kendi başını kaybeder.
idisi başın yer ya baş alsıkar
2727 Bağırsak tapuğçı eşik Sâdık hizmetkâr eşiği yastık yapar ve her istenildiği zaman

yastanur, kapıda hazır bulunur.
tiledükte tutçı kapuğdaturur
2728 Bağırsak tapuğçı beg asğın Vefalı hizmetkâr beyin faydasını ister; tenini, canını ve

tiler, malını beyine feda eder.
teni cânı mâlın begiŋe ular
2729 Bor içmez kerek bolsa kılkı Kâtip içki içmemeli ve temiz tabiatlı olmalı; yakışık olmayan

arığ, bütün hareketleri kendisinden uzaklaştırmalıdır.
yarağsız kılınçığ yıratsa arığ
2730 Bitigçi bor içse biligdin tezer, Kâtip içki içerse, bilgiden uzaklaşır; bilgiden uzaklaşan

biligdin tezigli bitigdin azar yazıda şaşırır.
2731 Bitigçi keçe taŋda elde Kâtip sabahakşam kapıda durmalı, lâzım olduğu zaman

kerek, hazır bulunmalıdır.
neçede kerek bolsa anda
kerek
2732 Kişide talula bu iki kişig, İnsanlar arasında şu iki kişiyi seç ve onlara şu iki işi ver.

aŋar ötrü bergil bu iki eşig
2733 Birisi bitigçi hatı belgülüg, Biri — yazmasını bilen kâtip, biri — konuşmasını bilen elçi.

birisi yalavaç tili ülgülüg
2734 Yakında yağukta ya yat baz Gerek yakınakraba, gerek yatyabancılar arasında

ara, kırgınlıklar hâsıl olursa, bil ki, bunlar yüzündendir.
tuşar erse övke bulardın kör
e
2735 Bu iki kişidin tuşar tuşsa iş, Ne iş gelirse, bu iki kişiden gelir; işleri yoluna koyarsa, bu

bu iki kişiler iter itse iş iki kişi koyar.
2736 Birisi bitigde yaŋılsa sözüg, Biri yazıda sözü yanlış yazarsa, ikincisi dili ile bunu tashih

birisi tili birle etse sözüg etmelidir.
2737 Bitigçi bu yaŋlığ kerek ay Ey hükümdar, kâtip böyle olmalıdır; böylesine inanılır ve

elig, itimat edilebilir.
ınansa aŋar berse bolğay
elig
2738 Bu yaŋlığ kişike ınansa Böyle bir insana inanmak mümkündür; insanlık istersen,

bolur, onda bulursun.
kişilik tilese anıŋdın kelür
2739 Bu erdi ay elig meniŋ Ey hükümdar, benim bildiğim bu kadardır; işte hükümdara

bilmişim, arzettim, başka bir diyeceğim yoktur.
ötündüm eligke tükendi işim
İlig suali Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖGDÜLMİŞ'E SUÂLİ
2740 Elig aydı uktum munı ma Hükümdar : — Bunu da iyice anladım — dedi — bir sözüm

ögün, daha var, bugün ona da cevap ver,
takı bir sözüm bar anı ay bu
kün
2741 Ağıçı negü teg kerek ay Bana söyle, hazinedar nasıl olmalı ki, ona beyler itimat

maŋa, etsin ve hazineyi eline teslim edebilsin.
aŋar bütse begler yitürse neŋ
e
2742 Ağı kaznakı tutsa altun Hazinede altın, gümüşü muhafaza etsin ve kendisine

kümüş, verilen işleri başarabilsin.
ol er başka eltse bu aymış
yumuş
XXXV Öğdülmiş İligke Ağiçi Negü Ögdilmiş Hükümdara Hazinedarın Nasıl Blr İnsan

Teg Er Kerekin Ayur Olması Lâzım Geldiğini Söyler
2743 Yanut berdi ögdülmiş elig Öğdülmiş cevap verdi : — Ey devletli hükümdar, altın ve

kutı, gümüş sevinilecek şeydir ve cana ilâcdır — dedi —
sevüg neŋ bu altun kümüş
cân otı
2744 İdi çın bütün ked kerek er Beyin gönülüne şüphe girmemesi ve onu hizmette tutması

köni, için, hazinedarın çok doğru, itimat edilir, iyi ve dürüst bir
köŋül yaymasa ötrü tutsa insan olması lâzımdır.
munı
2745 Negü ter eşitgil bu şartlar Dünyayı dolaşan ve böylece servet sahibi olan tüccarbaşı
başı, ne der, dinle,
ajun tezginip neŋeke tegmiş
kişi
2746 Sevüg neŋe bu cân cânda Bu can sevilecek bir şeydir, ondan daha çok sevilecek şey,

yegrek sevüg, altın ve gümüştür; o candan çok daha kıymetlidir.
kümüş altun ol cânda kedrek
sevüg
2747 İtilmez köŋülüg iter bu Perişan olan gönülleri bu gümüş huzura kavuşturur;

kümüş, eğilmeyen başları bu gümüş eğer.
egilmez kişini eger bu kümüş
2748 Kümüş körse yalŋuk köŋül insan gümüşü görür ve ona gönül bağlamazsa, ona hakikî

tutmasa, bir melek demek daha doğru olur.
yarağay anı çın firişte tese
2749 Kür er kördi altun özi Altın görünce, pek yürekli insanlar bile yumuşar; kaba

yumşadı, sözlü insanların da sözü nâzikleşir.
irig sözlüg erniŋ sözi
yumşadı
2750 Közi tok kerek hem kılınçı Servetin gündengüne ve saadet içinde artmakta devam

bütün, etmesi için, hazinedarın gözü tok olmalı, tavır ve hareketi
barı arta barsa küniŋe kutun de güven telkin etmelidir.
2751 Üküş neŋe körü todmış erse Çok mal görerek, gözü doymuş olmalı ve kalbinde Allah

közi, korkusu bulunmalıdır.
yana korkar erse bayatka özi
2752 Halâl hem harâm adrar erse Helâl ve haramı iyice ayırt etmeli; yarayan ve yaramayanı

aça, iyice seçebilmelidir.
yarağlığ yarağsıznı bilse
seçe
2753 Közi tok kişiler neŋiŋ Gözü tok kimseler senin servetini kendi menfaatları için

edlemez, kullanmazlar; doğru ve dürüst insanlar kendilerini
bütün çın kişiler özin lekelemezler.
yeglemez
2754 Kiçigde körü kalsa altun Küçüklüğünde altın ve gümüş görmüş olan kimse kendisini

kümüş, pek fazla mal hırsına kaptırmaz.
anıŋ suklukı bolmaz ança
üküş
2755 Özi korkar erse bayatka kalı, Eğer kendisinde üstelik Allah korkusu da varsa, bu kimse,

bu er tutğa şeksiz könilik yolı şüphesiz, doğruluk yolunu tutar.
2756 Könilik mün ol barça edgü Doğruluk bir sermâyedir ve bütün iyilikler bu sermâyenin

asığ, kârıdır; bu kâr ile insan ebedî tadı bulmuştur.
bu asğı bile buldı meŋü tatığ
2757 Köni bolsa yalŋuk küni edgü insan doğru olursa, günü iyi olur; günü iyi olursa, ebedî

ol, saadete kavuşur.
küni edgü bolsa kutı meŋü ol
2758 Negü ter eşitgil bağırsak Samimî insan ne der, dinle; ey dünyanın temeli, bu söze

sözi, göre hareket et.
bu söz işke tutğıl ay ajun tözi
2759 Köŋül til köni tut kılınçıŋ Düşüncen ve sözlerin doğru, hareketin güvenilir olsun,
bütün, saadet ve bütün bu dünya nimetleri sana gelir.
saŋa kelge devlet bu dünyâ
bütün
2760 Köni bolduŋ erse kutadğay Doğru olursan, günün kutlu olur; sevinç ve saadet içinde,

künüŋ, selâmetle ömür sür.
selâmet tirilgil sevinçin kulun
2761 Bağırsak kerek hem oduğ Hazinedar gönülden bağlı, uyanık, ihtiyatlı ve zeki

sak tetig, olmalıdır; insan zekâ ile her işinde muvaffak olur.
tetiglik bile er kılur miŋ itig
2762 Uvutluğ kerek hem yeme ög O akıllı ve tedbirli olduğu gibi, haya sahibi de olmalıdır;

köŋül, hayâsız adamdan uzak dur, ondan vaz geç.
uvutsuz kişide yırak tur tüŋül
2763 Uvut ol tıdığlı yarağsız işig, İnsanı yakışıksız işlerden alıkoyan hayadır; kötü tabiatlı

uvut ol iter kılkı artak kişig insanları düzelten de yine hayadır.
2764 Bor içmez kerek hem özin O içki içmemeli ve nefsine hâkim olmalıdır; nefsine hâkim

tutğuçı, olan insan saadeti bulur.
özin tutğuçı er kutuğ tapğuçı
2765 Bor içse akılık kılur ol neŋin, içki içerse, mal ile cömertliğe kalkışır; malı etrafına dağıtır,

kişike üler neŋ alumaz teŋin fakat karşılığını alamaz.
2766 Bu işke ağıçı saran edgürek, Bu iş için eli sıkı bir hazinedar daha iyidir; hazinenin malı

saranlık bile neŋ küdezgü hasisçe gözetilmelidir.
kerek
2767 Bağırsak tapuğçı kör özkey Sâdık hizmetkâr sâdık olur; sâdık hizmetkâr beyini zengin

bolur, eder.
bu özkey tapuğçı begin bay
kılur
2768 Bağırsak kişi ol kişi üdrümi, içten bağlı kimse insanların seçkinidir; içten bağlı olan

bağırsaknı bek tut ay er kimseyi sıkı tut, ey insanların ileri geleni.
ködrümi
2769 Ağıçı oduğ bolsa iş artamaz, Hazinedar uyanık olursa, işler bozulmaz; malı hesaplı tutar

sakışlığ tutar neŋ özin ve kendisini de yakmaz.
örtemez
2770 Ögi bolsa yalŋuk unıtmaz Akıllı olan insan hiç bir şeyi unutmaz; işini hesaplı ve

bolur, düşünerek görür ve hiç bir vakit yanılmaz.
sanu saknu işler yaŋılmaz
bolur
2771 Unıtğan bolur körse ögsüz Akılsız adam, dikkat edersen, unutkan olur; akılsız

kişi, hazinedar kendi işini bozar.
bu ögsüz ağıçı buzar öz işi
2772 Tetiglik kerek kılsa törlüg Her türlü hesabı yapmak için, zekâ lâzımdır; zekâ

sakış, olmayınca, insan hesap işlerini karıştırır.
tetig bolmağınça kalı adrar iş
2773 Bitigçi kerek uz kamuğ hat Onun usta bir muhasebeci olması ve her çeşit kaydı

bilir, bilmesi lâzımdır; hesabın iyice tutulması için, dikkatle
sakışığ bitigin küdezse kalır kayda geçmesi gerektir.
2774 Bitigçi küdezgü kiriş hem Muhasebeci gelir ve giderleri yazı ile tesbit etmeli; her türlü

çıkış, muamele kayda geçirilmelidir.
bitigin küdezgü kamuğ törlüg
iş
2775 Yıl ay öd bitise küni belgülüg, Yıl, ay ve günü yazılırsa, tarihi belli olur ve sayılar açık ve

açukluğ adırtlığ sanı vazıh olarak bilinir.
belgülüg
2776 Sakış saklıkı çın bitig birle ol, Hesapta emniyet, şüphesiz, kaydetmekle temin edilir;

bitip kodsa sakış kapuğ açtı hesap muntazam kaydedilirse, işler aksamaz.
yol
2777 Negü ter eşitgil bağırsak kişi, Candan bağlı insan ne der, dinle; hizmetkâr işinin hesabını

sakış birle bek tutğu işçi işi sağlam tutmalıdır.
2778 Bitigsiz işig bek tutumaz Kayda geçmeyen işleri insan gönlünde iyice tatamaz;

köŋül, gönüle inanma, yaz, ey oğul.
köŋülke ışanma biti ay oğul
2779 Bitise kalır söz usansa barır, Söz yazılırsa, kalır; ihmâl edilirse, gider; ihmalci hizmetkâr

osal bolsa işçi sakışta ulır hesap verirken, çok zahmet çeker.
2780 Bilir bolsa tegme bu törlüg Hazinedar bütün bu çeşit kayıt usûllerini bilmeli ve böylece

bitig, işini emniyetle tanzim etmelidir.
anın saklasa ötrü kılsa itig
2781 Sakışta usansa kayu işçiler, Hangi hizmetkâr hesapta ihmalkâr davranırsa, hesap

sakış berdükinde ulır baş verirken inler ve başını yerdenyere vurur.
çalar
2782 Elig sakışın bilse artuk yete, Hazinedarın karacümlesi çok iyi olmalı; aklını ve gönlünü

bışursa ögi köŋli sakış tuta hesap tutmağa iyice alıştırmalıdır.
2783 Elig sakışında keçer erse Karacümleden sonra, hendese hesabını ele alması

sen, lâzımdır.
kerek hendese sakışı tutsa
sen
2784 Körü barsa yinçge sakış Dikkat edersen, hendese ince hesaptır; bununla yer ve gök

hendese, hesapları yapılabilir.
munı birle yer kök bolur ol
sasa
2785 Negü ter eşitgil ay bilge Alim hakîm insan ne der, dinle; bilgili insanın sözü yemek

bügü, gibi yenilmelidir.
biliglig sözi bolsa aş teg yegü
2786 İdi me batığ hendese sakışı, Hendese hesabı çok derin bir hesaptır; bu hesap

anın tezginür kör hakimler hakimlerin bile başını döndürür.
başı
2787 Evin teg yarır bu yeti kat O yedi kat göğü bir tane gibi yarar; ova ve tepeleri ise,

köküg, saçma tanesi gibi, birbirinden ayırır.
adırttı biçim teg yer erse kaşı
2788 Biliglig ukuşluğ kerek kılkı Bilgili, akıllı, tavır ve hareketi doğru olmalıdır; akıllı

tüz, insanların işi dâima iyi olur.
ukuşluğ kişiler işi barça uz
2789 Biliglig kişiler bolur çın köni, Bilgili insanlar doğru ve dürüst olurlar; doğru insanın her

köni kayda bolsa yaruyur yerde güneşi parlar.
küni
2790 Ukuş bolmasa er özin Akıl olmazsa, insan kendisim tutamaz; bilgi olmazsa, insan

tutnumaz, işini yapamaz.
bilig bolmasa er işin itnümez
2791 Bolur karşı içre ağıçı işi, Hazinedarın işi saray içinde olur; hükümdarın yakınında

özin ked küdezgü bu yaŋlığ çalışan kimseler kendilerine çok dikkat etmelidirler.
kişi
2792 Köŋül til köni tutsa kılkı Ateşin alevi ve dumanı dokunmaması için, onun gönülü ve

bütün, dili doğru, hareketi ve tabiatı uygun olmalıdır.
aŋar tegmese ot yalını tütün
2793 Közin ked küdezse tilin Gözünü iyi gözetmeli ve dilini muhafaza etmeli; aklı ile arzu

beklese, ve heveslerine gem vurmalıdır.
ukuş birle ârzû havâğ
örklese
2794 Közün körse ötrü köŋül Gözün gördüğü şeyi gönül arzular; gönül arzu edince, ona

ârzûlar, kim karşı koyabilir.
köŋül ârzû kolsa anı kim
yığar
2795 Köŋül begturur yeti endam Gönül yedi endam üzerine beydir; bey yol gösterince, halk

öze, tereddütsüz onu takip eder.
begi başlasa bodnı yügrür
tüze
2796 İdi yakşı aymış biliglig sözüg, Bilgili çok yerinde bir söz söylemiştir; ey yiğit, gönülü ve

ay ersig küdezgil köŋülüg gözü gözet.
közüg
2797 Et öz yeti endâm köŋülke Vücût, yedi endam, gönüle uyar; insan gönülü ile ağır yük

udar, yüklenir.
köŋül birle yalŋuk ağır yük
yüder
2798 Tükel sır bediz ol köŋülsüz Gönülsüz insan yalnız bir şekil ve kalıptan ibarettir;

kişi, gönülsüz insan âlim adını kaybeder.
köŋülsüz kişi bilge atın yodar
2799 Kerek elgi berk sak kereksiz Hazine ve servetin israf edilmemesi için, hazinedar eli sıkı

akı, ve ihtiyatlı olmalıdır; cömertliğe lüzum yoktur.
saçılmasa ötrü ağı kaznakı
2800 Akılık idi ked unı kodmağu, Cömertlik çok iyi bir şeydir, onu elden bırakmamalı; fakat el

kişi neŋi birle akı bolmağu kesesinden cömertlik olmaz.
2801 Satığçı kerek bilse törlüg O tüccar olmalı ve her türlü ticâretten anlamalıdır; insan

satığ, ticâretten anlamazsa, kâr edemez.
satığ bilmese er kılumaz asığ
2802 Kamuğ neŋ tavarığ biligli Bütün eşya ve malları bilen, her şeyin pahalısını ucuzunu

kerek, tanıyan bir insan olmalıdır.
ağırın uçuzun ukuğlı kerek
2803 Bilir bolsa kıymet ol Her şeyin değerini bilmeli, alışverişte malca zararlı

arsıkmasa, çıkmamalıdır.
satığda tavığda neŋ
alsıkmasa
2804 Alımka berimke oŋay bolsa Alışverişte muamelesi mülayim olmalı; büyüğüe, küçüğe
öz, karşı tatlı dil kullanmalıdır.
uluğka kiçigke süçig tutsa
söz
2805 Negü ötnü alsa yana berse Ödünç aldığı şeyleri zamanında öderse, ona da istediği

terk, malı derhâl verirler.
aŋar bergeler neŋ kaçan
kolsa terk
2806 Satığka oŋay bolsa kılkı köni, Ticârette mülayim, tavır ve hareketi doğru olursa, lâzım

aŋar eksümez neŋ kereklig olduğu vakit onun için mal eksik olmaz.
küni
2807 Kalı berse begler er atka Eğer beyler askere ihsanda bulunurlarsa, o bunu, yüzünü

açığ, ekşitmeden, verine getirmelidir.
tegürse anı bolmasa yüz
açığ
2808 Açığ tıdsa işçi er at köŋli sır, Hizmetkâr ihsana mâni olursa, askerin gönülü kırılır;

er at köŋli sınsa alır begke askerin gönülü kınhrsa, beyin adı lekelenir.
kir
2809 Negü ter eşitgil akılar başı, Cömertlerin başı ne der, dinle; ey cimri insan, bunu

köŋülke alıŋıl ay çırğuy kişi hatırında tut.
2810 Severig sevügsüz kılayın Sevilen kimseyi gözden düşürmek ve onu sevimsiz

tese, yapmak istenilirse, va'd edilen şeye mâni olmak ve
tilin ayğu neŋni tıdıp vermemek kâfidir.
bermese
2811 Ayıp bermegü neŋ tilin Verilmeyecek şeyi va'd etmemeli; bir kerre de va'd

aymağu, edıldımı, ona mânı olmamalıdır.
tilin aydıŋ erse anı tıdmağu
2812 Sözin kıysa begler umınç Beyler sözlerinde durmazlarsa, itimâdı kaybederler, itimat

kötrülür, kaybolunca, mal da gider.
umınç kitti erse neŋiŋ
kotrulur
2813 Oduğ sak kerek ked kereksiz Hazinedar çok uyanık ve dikkatli olmalıdır; savsaklamağa

azak, lüzum yoktur; hizmetkâr savsaklayıcı olursa, işler
azak bolsa işçi bolur iş uzak sürüncemede kalır.
2814 Bu beglerke tapnur tapuğçı İdlerin yanındaki bütün bu hizmetkârlar, ihtiyaçlarından

kamuğ, dolayı girmiş ve kapılanmışlardır.
muŋadıp kelip tuttı tapğun
kapuğ
2815 Muŋadsa tapuğçı elig Hizmetkâr darlıkta kalır ve muhtaç duruma düşerse, onun

tarlıkın, sıkıntısını duyan bey ihsan fermanını göndermelidir.
begi eştip ıdsa açığ yarlığın
2816 Uzatsa ağıçı bu neŋ Hazinedar işi uzatır ve ihsan edileni vermezse, muhtaç

bermese, duruma düşen hizmetkâr sonra ondan yüz çevirir.
muŋadmış tapuğçı tüŋülgey
basa
2817 Kerekinde bulsa kişi öz insan muhtaç olduğu şeyi zamanında bulursa, bu çöp olsa

muŋı, dahi, ona fil kadar gözükür.
yam erse yaŋança bolur ol
teŋi
2818 Negü ter eşitgil bu kökçin Bu ak saçlı sana ne der, dinle; ey kahraman, muhtaç

saŋa, olanın ihtiyâcını karşılamağa çalış.
muŋadmış muŋıŋa yara ay
toŋa
2819 Tilemişte bulsa tilegli neŋin, isteyen istediğini zamanında bulursa, buna karşılık

yanut kılsa bolmaz cânında icâbında canını feda eder.
öŋin
2820 Kerek üdte bir yam yaŋança Lâzım olduğu zaman bir çöp fil kadar olur; her şey bunun

bolur, gibidir.
kamuğ neŋke yaŋzağ munu
bu teŋin
2821 Bu yaŋlığ kişi bulsa emdi işte hükümdar böyle akıllı, bilgili, haya sahibi ve yumuşak

elig, huylu bir insan bulursa,
ukuşluğ biliglig uvutluğ silig
2822 Aŋar berse bolğay ağı Hazine ve serveti ona tevdi edebilir; ona itimat eder ve

kaznakı, onun hakkını gözetirse, yerinde olur.
ınansa yarağay küdezse
hakı
2823 Elig aydı uktum yaruttuŋ Hükümdar: — Anladım, beni aydınlattın—dedi—daha bir

meni, sözüm var, onu da söyleyiver.
takı bir sözüm bar ayu ber
anı
2824 Ayak tirki başlar bu aş Aşçıbaşı kaplan ve sofrayı idare eder; bu aşçıbaşı nasıl

başçısı, olmalıdır ki,
negü teg kerek ayğıl aş işçisi
2825 Seziksiz yese beg anıŋdın Bey, şüphe etmeden, onun elinden yemeğini yesin; ona

aşığ, itimat etsin ve hayatı tehlikeye düşmesin.
ınansa aŋar beg küdezse
başığ
2826 İdi tersturur bu aş içgü yegü, Ey hakîm, şüpheli insanın elinde bulunursa, bu yemek

siziklig kişidin yese ay bügü içmek işi çok güç bir mesele hâlini alır.
2827 Munı ma ayu bergil emdi Şimdi bana bunu da söyleyiver; ey merd kahraman, bunu

maŋa, da bileyim ve anlayayım.
bileyin ukayın ay ersig toŋa
XXXVI Öğdülmiş İligke Aş Başçi H Öğdülmiş Hükümdara AşçıBaşının Nasıl Olması Lâzım

V Ân Sâlâr Negü Teg Geldiğini Söyler
Kerekin Ayur
2828 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve : — Ey hükümdar, bu işe

elig, mükemmel ve temiz ruhlu bir insan lâzımdır — dedi —
bu işke bütün er kerek ked
silig
2829 Kişide talusı köni çın kişi, İnsanlar arasında doğru, dürüst ve seçkin bir kimse bulmalı

üdürgü aŋar bergü aş suv işi ve yemek içmek işini onun eline bırakmalıdır.
2830 Bu işke idi çın bütün er tile, Bu iş için çok dürüst ve doğru bir insan ara; o şefkatli, işine

bağırsak tapuğsak uvutı bile gönülden bağlı ve haya sahibi bir kimse olmalıdır.
2831 Bağırsak tapuğçı bütün çın İçten bağlı olan hizmetkâr, doğru ve dürüst insan tenini,

kişi, canını ve başını beyine feda eder.
begiŋe yuluğlar et öz cân
başı
2832 Boğuzdın bolur barça begke Bey için her türlü tehlike boğazdan gelir; aşçı işini

hatar, yaparken, onu kim sevk ve idare eder.
işin kılsa aşçı anı kim yeter
2833 Kamuğ yerde begler Beyler her yerde kendilerini gözetmelidirler; yemekiçmekte

küdezgü özin, ise, bilhassa ihtiyat gözünü açmalıdırlar.
yigü içgüde açğu saklık közin
2834 Bodun başlar erke bolur miŋ Halkın başında bulunan kimsenin bir çok düşmanı olur;

yağı, kimin düşmanı varsa, ona karşı ağ hazırlanmış demektir.
yağı bolsa kimke yadığlığ ağı
2835 Bütün çın bışığ bolmasa bu Aşçı güvenilir, doğru ve olgun bir kimse olmazsa, yemek

kişi, içmekte beylerin durumu tehlikeye girer.
hatarlığ bolur aşta begler işi
2836 Muŋar kiçki eski tapuğçı Bu iş için çok eski ve emektar bir hizmetkâr lâzımdır ki,

kerek, beyi esirgeyerek, yemeği zevkle ve vaktında hazırlasın.
açınu süçinü aşın berse terk
2837 Telim tapğı erse üküş İhsanını esirgemeyen bey hizmeti uzun ve emeği çok olan

emgeki, kimseye güvenebilir.
aŋar bütse bolğay açınmış
begi
2838 Negü ter eşitgil kişi edgüsi, Zekâsı bu vasıfları hâiz olan, insanların iyisi ne der, dinle.

kalı teŋlemiş teg ukuş
belgüsi
2839 Kayu neŋe emgek katılsa Hangi işe çok emek sarfedilmiş ise, insan onu sever ve

üküş, onu her şeyden tutar.
sevüg boldı ol neŋ kamuğda
küsüş
2840 Kayu neŋke ıdsa tiriglik kişi, insan ömrünü hangi şeye sarfederse, o şey sevimli can

sevüg boldı ol neŋ sevüg cân kadar kıymetli olur.
tuşı
2841 Tiriglik isiz ermez emgek isiz, Ömür aziz değil, emek azizdir; bu emeğe sarfedilmeyen

bu emgekke bermez tiriglik hayata yazıktır.
isiz
2842 Tiriglik barır er açımaz tilin, Hayat gider, insan buna acıdığını itiraf etmez; emek boşa

yava bolsa emgek açır kiç giderse, bunun acısı uzun seneler unutulmaz.
yılın
2843 Közi tok kerek ked yeme Aşçıbaşının gözü çok tok ve gönlü zengin olmalı; temiz

köŋli bay, olduğu gibi, yüzü ve kıyafeti de ay gibi parlamalıdır.
arığlık kerek hem yüzi körki
ay
2844 Sakınuk kerek din şeriat bilir, Takva sahibi, din ve şeriatı tanır bir insan olmalıdır; böyle

bu mundağ kişidin bütünlük insandan doğruluk gelir,
kelir
2845 Arığ boldı begler tadusı özi, Beylerin kendileri ve onları vücûda getiren dört unsur

arığ bolmasa aş kaçan yer temizdir; yemek temiz olmazsa, onu nasıl iştihâ ile
kozı yiyebilirler.
2846 Arığ bolsa aşçı arığ aş berür, Aşçı temiz olursa, temiz yemek verir; yemek temiz olursa,

arığ bolsa aş suv seve ked seveseve yenilir.
yelür
2847 Közi suk kişi aşka sukluk Aç gözlü kimse yemeğe karşı haris davranır, yemeğe elini

kılur, sokar ve onu berbat eder.
elig tegrür aşka aşığ artatur
2848 Közi suk kişiniŋ kılınçı yeg ol, Aç gözlü adam çiğ tavırlı olur; çiğ tavırlı olmak insana

kılınç yegliki erke teŋsiz ig ol yakışmayan bir hastalıktır.
2849 Neçe me bütün çın er erse Ne kadar güvenilir, doğru ve dürüst bir insan bulsan bile,

köni, bil ki, senin için en güvenilir ve doğru kimse yine kendinsin.
anıŋda bütün çın özüŋ bil
munı
2850 Bütün tutğu barça kişig çın Bütün doğru ve olgun insanlara güvenmeli; fakat insan

bışığ, daha çok kendikendisini korumalı ve başını gözetmelidir.
özüŋ ked sakıŋu küdezgü
başığ
2851 Muŋar meŋzetü keldi emdi Buna benzer şöyle bir söz vardır; ey iyi insan, bu sözü

bu söz, unutma.
unıtma bu sözni ayâ edgü öz
2852 Kamuğnı bütün tut küdezgil Her kese güven, fakat kendini gözet; sana karşı şefkatli

özüŋ, olan, senin kendi gözündür.
özüŋke bağırsak seniŋ öz
közüŋ
2853 Kamuğda azizrek bu cânıŋ Her şeyden daha fazla bu canın azizdir; azız canı koru ve

aziz, sözü uzatma.
aziz cânnı bek tut uzatma
sözüg
2854 Yüzi körki körklüg kerek kılkı Onun yüzü, kıyafeti güzel, tavrı iyi, saçısakalı düzgün,

uz, yakışıklı ve özüsözü bir olmalıdır.
yülüg bolsa bodluğ tili köŋli
tüz
2855 Bu körklüg kişi közke körnür Böyle güzel bir kimse göze temiz görünür; yemek temiz

arığ, olmazsa, insanın boğazında kalır.
arığ bolmasa aş boğuzka
karığ
2856 Arığlıknı sevmişturur bir Tanrı temizliği sever, temizlik ile insan iyi ad kazanır.

bayat,
arığlık bile er bulur edgü at
2857 Arığlıknı barça kişiler tiler, Temizliği bütün insanlar ister; yemek temiz olursa, insan

arığ bolsa aş suv kişi ârzûlar ona arzu duyar.
2858 Yırak tutğu aşta arığsız kişi, Temiz olmayan kimseyi yemekten uzak tutmalı; temiz

arığsız kişiniŋ arığsız işi olmayan insanın işi de temiz değildir.
2859 Könilik kerek hem bülün çın Âşçıbaşı doğru, dürüst ve itimat edilir bir kimse olmalıdır;

kılık, doğru olmayan insan gidişini düzeltemez.
köni bolmasa er tüzümez
yorık
2860 Kalı egri bolsa bu aş başçısı, Eğer aşçıbaşı eğri olursa, onun bütün yamakları da eğri

kamuğ egri boldı anıŋ işçisi olur.
2861 Yumıtsa kalın yeg bu aş Bu ham insan sürüsü, yemek hırsızları, mutbahta

oğrısı, toplanırsa, beyin safrası nasıl güzel olur.
kaçan körki kelgey begi tirkisi
2862 Könilik kerek erke edgü İnsana doğruluk ve iyi hareket lâzımdır; insan bunlar ile

kılınç, arzu ettiği sevinci bulur.
anın bulsa ötrü tilemiş sevinç
2863 Negü ter eşitgil köni kılklığ Doğru hareketli insan ne der, dinle; doğru hareket eden

er, insan dünyanın bütün nimetlerine nail olur.
köni kılkı bolsa ajun bütrü yer
2864 Köni kayda bolsa kutadur Doğru insan nerede olursaolsun, onun günü kutlu olur;

küni, doğru hareket eden insanın gündüzü geceye dönmez.
tünermez küni er yorısa köni
2865 Hıyânet kayu yerde ursa Hıyanet nereye ayak basarsa, faydalı olan her şey oradan

adak, çok uzaklara kaçar.
asığ bergü barça kaçar ked
yırak
2866 Hıyânet kişi kayda sunsa Hıyanet eden adam bir yere el attımı, deniz bile olsa,

elig, kurutur.
teŋiz erse suğlur kurıtur yerig
2867 Bağırsak kerek ked begini Aşçıbaşı sâdık olmalı ve beyini çok sevmeli; nefsine

sever, hâkim ve haya sahibi bir kimse olmalıdır.
uvutluğ kerek ked özini yığar
2868 Ukuşluğ kerek hem biliglig Aşçıbaşı akıllı ve bilgili olmalı; yemek vakti gelince, elini

kerek, çabuk tutmalıdır.
üdi bolsa aşka eriglig kerek
2869 Törüçe yorısa tapuğ kılsa öz, Usûl ve erkânı dâiresinde hareket ile hizmet etmeli ve girip

kirürde çıkarda köni tutsa çıkarken, dâima önüne bakmalıdır.
köz
2870 Ukuş işke tutsa küdezse Aklını kullanarak, kendisini gözetmeli; bilgisini kullanarak,

özin, gözüne olmalıdır.
bilig işke tutsa tıdusa közin
2871 Vefâ kılsa begke tilep edgü İyi ad dileyerek, beye vefalı olmalı; bu iyi ad ile onun adı da

at, ebedîleşmiş olur.
ol at birle edgü kalır meŋü at
2872 Ukuşluğ kişiler at edgü kolur, Akıllı insanlar iyi ad isterler; bilgili insanlar itimâda lâyık

biliglig kişiler ınançlığ bolur olurlar.
2873 Ukuşluğ kişidin kişilik kelür, Akıllı insandan İnsanlık gelir; bilgili kimse insanların insanı

biliglig kişiler kişisi bolur olur.
2874 Negü ter eşitgil ukuşluğ kişi, Akıllı insan ne der, dinle; insanların başı akıllı insandır.

ukuşluğ kişi ol kişide başı
2875 Ukuşluğ vefâlığ kişi tüzüni, Akıllı, vefalı kimse insanların asilidir; o başkaları için her

yuluğlar kişike kamuğ özini vakit kendisini feda edebilir.
2876 Arığsız cefâlığ kılınçı otun, Temiz olmayan, cefakâr ve küstah kimse, söz vermiş olsa

kalı aydı erser kıyar sözini dahi, sözünden döner.
2877 Munu aydım emdi ay elig Ey hükümdar, Şte söyledim; aşçıbaşı olacak insan böyle

kişi, olmalıdır.
bu yaŋlığ kerek bolsa aşçı
başı
2878 Kirip ötrü tirki ayak başlasa, Böyle bir kimse sofra ve kapları idare eder ve beyi de,

anıŋdın begi aş seziksiz ondan şüphe etmeden, yemeğini yiyebilir.
yese
2879 Bu erdi ay elig özüm bilmişin, Ey hükümdar, benim bildiğim bunlardır; hatırıma gelenleri

ayu berdim emdi köŋül işte arzettim.
bulmışın
2880 Elig aydı uktum eşittim munı, Hükümdar : — Bunu dinledim ve anladım — dedi — bir

takı bir sözüm bar ayu ber sözüm daha var, onu da soyleyiver.
anı
2881 Maŋa ayğıl emdi idişçi başı, Şimdi bana içkicibaşını anlat; içki işine bakan insan nasıl

negü teg kerek kılsa içgü işi olmalıdır ki,
2882 İnansa aŋar beg ne köŋli Bey ona inansın ve iç huzuru ile onu doğru bilerek, elinden

bütüp, içki içsin.
alıp içse içgü anı çın tutup
XXXVII Öğdülmiş İligke İdişçi Başı Öğdülmiş Hükümdara İçkiciBaşının Nasıl Olması

Negü Teg Kerekin Ayur Lâzım Geldiğini Söyler
2883 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve: — Hükümdar bu hususu da çok

elig, iyi düşünmelidir — dedi —
muŋar ma idi ked yetürsü
bilig
2884 Öz igdiş kerek ked sınamış Öz kardeşlerinden veya uzun yıllar iyice tecrübe edilmiş,

yılın, nefsine hâkim ve doğru yolda yürüyen biri olmalıdır.
köŋül basmış erse könitmiş
yolın
2885 Bütün çın bağırsak közi köŋli Güvenilir, doğru, sâdık, gözü ve gönülü tok, tabiatı da

tok, atılan ok gibi doğru olmalıdır.
köni bolsa kılkı mesel atğu
ok
2886 Anın ötrü bolsa idiş tutğuçı, Bu işe içkiyi iyi muhafaza eden ve bunu hazırlamağa

yarağay bu işke yetilgey küçi muktedir böyle biri münâsip olur.
2887 Kamuğ törlüg otlar idişçi Içkicibaşı her türlü otları hazır bulundurur; hazım, kuvvet

tutar, veya müshil ilâcı, hazırlar.
güvâriş ya macûn ya çurnı
katar
2888 Telim törlüg otlar anıŋda Onun elinde yenilen, yalanan veya içilen, arzu edilen her

bolur, türlü ilâç bulunur.
yegü yalğağu ot ya içgü kolur
2889 Kuruğ öl yemiş tut ya içgü Kuru veya yaş meyva yahut içki ve şarap, bunlar boğaza

süçig, hep onun elinden girer.
anıŋdın bolur bu boğuzka
keçig
2890 Boğuzdın bolur barça begke Bey için her türlü tehlike boğazdan gelir; boğazın tadı aşçı

hatar, ve içkicinın elindedir.
boğuz tatğı aşçı idişçi tutar
2891 Bu aşçı idişçi bütün bolmasa, Aşçı ve içkici itimat edilir kimseler olmazsa, beyin

idi sarp bolur begke içse emniyetle yiyip içmesi çok güç olur.
yese
2892 Negü ter eşit ay biliglig bügü, Bilgili ve hakîm insan ne der, dinle; boğaza çok dikkat

boğuz ked küdezgü aş akru etmeli ve yavaşyavaş yemelidir.
yegü
2893 Boğuzuğ küdezse başıŋa Boğazı gözetmek, baş için faydalıdır; az yemek, ağıza tatlı

asığ, gelir.
aşığ az yese bu ağızka tatığ
2894 Üküş kördüm erni yava kıldı Çok insan gördüm; boğazını gözetmediğinden, beyhude

baş, yere başına kıydı ve hayatını heder etti.
küdezmedi boğuzın kovı kıldı
yaş
2895 Boğuzdın kirür ig kişike kemi, Hastalık ve rahatsızlık insana boğazdan gelir; tedavi ve ilâç

boğuzdın bolur hem aŋar ot da boğazdan olur.
emi
2896 Ukuşluğ kerek hem bilig ked O akıllı ve çok bilgili olmalıdır; akıllı insandan insanlık gelir.

bilir,
ukuşluğ kişidin kişilik kelir
2897 İsizke katılmaz ukuşluğ kişi, Akıllı insan kötüye karışmaz; bilgili insan da doğru ve

bütün çın bolur bu biliglig işi dürüst hareket eder.
2898 Köni ermese küygey erdi Ok düz olmasa idi; doğru gitmezdi; insan doğru hareket

ulun, etmezse, başkalarının esîri olur.
köni turmasa kör bolur er
bulun
2899 Köni bol sen iş kıl ay ersig Ey kahraman beyim, sen doğruluk ile çalış; bence

begim, doğruluktan daha iyi bir şey yoktur.
könilikte taştın yok ermiş
yegim
2900 İdişçi başı ked koyuğ er îçkicibaşılık için çok titiz insan lâzımdır; o gönlünü, aklını

kerek, ve yüreğini doğru tutmalıdır.
köni tutsa ötrü köŋül ög
yürek
2901 Könilik öze işlese iş bütün, Bütün işleri doğruluk ile yapmalı; uygunsuz ve küstah

yakurmasa özke yarağsız kimseleri kendisine yaklaştırmamalıdır.
otun
2902 Öz elgi bile katsa içgü körüp, İçkiyi bizzat kendi eli ile karıştırmalı; kendisi mühürleyerek,

özi beklese kodsa tamğa muhafaza altına almalıdır.
urup
2903 Yegü içgü katmış kamuğ Yemek ve içkiye karıştırılan bütün otları kendi eli ile katmalı

otlarığ, ve bunların temizliğine dikkat etmelidir.
öz elgi bile katsa tutsa arığ
2904 Kuruğ öl yemiş ya cülengbin Kuru, yaş meyva veya gülbalı, gülşurûbu, bütün bu içkileri

cülâb, kendisi yapmalı ve muhafaza etmelidir.
özi katğu tutğu bu barça
şerâb
2905 Açınu süçinü bağırsaklıkın, Şefkat, sevgi ve sadâkatle beyin içkisini gözeterek, onun

idişin küdezse ötese hakın hakkını ödemelidir.
2906 Kirür otrü emgek begi Böylece beyinin hizmetine onun emeği geçer ve bu emek

tapğıŋa, kulun faydasını te'min eder.
ol emgek tusulur kulı asğıŋa
2907 Kayu neŋke kirse kişi İnsanın hangi şeye emeği geçerse, onun canı o şeye

emgeki, bağlanmış olur.
uş ol neŋde boldı cânınıŋ
köki
2908 Muŋar meŋzetü sözledi söz İyi tabiatlı insan buna benzer bir söz söylemiştir; böyle

silig, insanların sözü, dikkat edersen, hep bilgidir.
siligler sözi körse barça bilig
2909 Kayu neŋke kirse kişi İnsanın hangi şeye emeği geçerse, o şey sevgili can kökü

emgeki, gibi sevilir.
sevüg boldı ol neŋ sevüg cân
köki
2910 Kişi emgek ıdsa tiriglik ıdıp, İnsanın ömür boyunca emek verdiğini sevmeli ve

anı sevgü yüdgü yüdürse yüklenince de onun külfetine katlanmalıdır.
yüki
2911 Bu yaŋlığ bulunsa idişçi başı, Böyle bir içkicibaşı bulunursa, içki işi ona verilebilir.

aŋar berse bolğay idişçi işi
2912 Bu işke munı teg silig er Hizmetinin iyiliği ile içten memnun kalmak için, bu işe böyle

kerek, temiz tabiatlı bir insan lâzımdır.
munıŋ tapğı körki yarutsa
yürek
2913 Munıŋda basakı bu İçkicibaşının sakileri de hep genç ve güzel yüzlü

boşğutları, olmalıdırlar.
sakalsız kerek barça körki
yarı
2914 Yalıŋ yüzlüg oğlan tolun teg Yüzünde henüz tüy belirmemiş bu oğlanların yüzü dolun

yüzi, ay, boyu fidan, saçı kara ve görünüşleri tasvir gibi güzel
bodı tal kara saç bediz teg olmalıdır.
özi
2915 Beli bolsa yılmık yana yarnı Belleri ince, omuzları geniş, teni beyaz ve yanakları al

keŋ, kırmızı olmalıdır.
ürüŋ bolsa kırtış kızıl kızğu
eŋ
2916 Yaşıl kök sarığ al ağı ton Onların yeşil, mavi, san ve pembe ipek elbiseler giyip

kedip, dolaşmaları ve yemek taşımaları hoş olur.
aşağu kötürse yaraşur yorıp
2917 Sakalsız kerek bu idişçi arığ, İçkinin kıl, tüy ve çerçöpten korunması için, içkici sakalsız

küdezilse içgüde kıl tü yamığ ve temiz bir insan olmalıdır.
2918 İdişte tü bolsa yarağsız İçkide kıl bulunursa, yakışık almaz; kılın yemeğe ve içkiye

bolur, düşmesi tatsız bir şeydir.
tü aş suvka tüşse tatığsız
bolur
2919 Munın aydı bolğay bilig Bilgi veren bundan dolayı — "Kadeh sunanlar sakalsız

bergüçi, olmalıdır" — demiş olacaktır.
sakalsız kerek tep idiş
tutğuçı
2920 İdişçi arığ bolsa körklüg yüzi, Kadehçi temiz ve güzel yüzlü olursa, içilen içki iştiha ile

anıŋdın siŋer içse içgü kozı içilir ve insanın içine siner.
2921 Negü tutsa körklüg kişi kılkı Güzel yüzlü, tavır ve hareketi zarif olan kimse ne sunsa,

uz, yakışır; bak, göz ondan canın hissesini alır.
yaraşur alır kör bu cân ülgi
köz
2922 Negü ter eşitgil bu beyt Şu beyti söyleyen ne der, dinle; ey bilen insan, bunu sen

ayğuçı, dinle.
eşitgil munı sen ayâ bilgüçi
2923 Yüzi körki körglüg kerek kılkı Yüzügözü güzel, tavır ve hareketi zarif olmalıdır; o ne

uz, sunarsa sunsun, zevkle içilir.
negü tutsa andın tamar
barça tuz
2924 Karın açmış erke yüzi körse Karnı acıkmış insana onun yüzünü görmek bir yemektir;

aş, susamış insan için, o bakıp kanılmaz bir içkidir.
usup susamış ka körüp
kanğusuz
2925 İdişçi başı kör uş andağ İçkıcibaşı işte böyle, sâkîler de öyle olmalıdır.

kerek,
idiş tutğuçılar bu mundağ
kerek
2926 İnansa aŋar ötrü begler Beyler onlara itimât ederek, inanır ve doğrudürüst insan

bütüp, olarak, onları kendilerine yakın tutabilirler.
yakın tutsa bolğay bütün çın
tutup
2927 Ay elig kaç işke er üdrüm Ey hükümdar, şu bir kaç işe sâdık, gözü tok ve haya

tile, sahibi, seçkin insanlar ara.
bağırsak közi tok uvutı bile
2928 Birisi yalavaç bitigçi biri, Bunlardan biri — elçi, biri — kâtip, biri — içkicibaşı ve biri

takı bir idişçi kör aşçı biri de — aşçıbaşıdır.
2929 Bularığ idi ked talula birin, Bunların her birini çok iyi seç; eğer uygunsuz kimseler

kalı tuşsa teŋsiz ökünme seçilirse, sonra peşiman olma.
yarın
2930 Yalavaç bitigçi kalı bolsa yig, Eğer elçi ile kâtip olgun kimseler olmazsa, ey zeki insan,

anıŋ yası elke tokır ay tetig bunun zararı memlekete dokunur.
2931 İdişçi ya aşçı yeg erse kalı, Eğer içkici ve aşçıbaşılar çiğ olurlarsa, bunların zararı

anıŋ yası cân kör tiriglik ulı hayatın esası olan cana dokunur.
2932 Katığlan ay elig bu bir kaç Ey hükümdar, gayret et, bu birkaç insanı iyi seç, sonra

kişig, işleri onların ellerine bırak.
talulayu üdrü tutuzğıl işig
2933 Yana aydı ögdülmiş elig kutı, Öğdülmiş devamla : — Ey devletli hükümdar, beylerin işi

bedük boldı begler işi teg atı gibi, adı da büyük olur — dedi —
2934 Bedük işte teŋsiz baş ağrığ Büyük işin her türlü derdi olur; bu derdler ortadan

bolur, kaldırılmazsa, beylik ortadan kalkar.
baş ağrığ kötürmese beglik
kalur
2935 Negü ter eşitgil keŋeşçi öge, Dinle, istişarede beyin önüne yığınla inci döken has

keŋeşte töker begke yünçü müşâvir ne der.
üke
2936 Ayâ beg erej kolma emgek Ey beyim, rahat arama, zahmeti ortadan kaldır; rahat ile

kötür, zahmet bir arada bulunur.
erej birle emgek adakşu
yatur
2937 Beg emgep el itse bodun şük Bey zahmet çekip, memleketi tanzim ederse, halk kendi

bayur, kendine zenginleşir; halk zenginleşirse, beyin her arzusu
bayusa bodun beg tileki yerine gelir.
bolur
2938 Sevinme ked artuk erejlig Ey huzur içinde yaşayan bey, buna fazla sevinme;

kişi, sonunda huzuru zahmet takip eder.
bolur âhır emgek erejke tuşı
2939 Neçe me bu aşçı idişçi saŋa, Ey cesur kahraman, aşçı ve içkicibaşılar sana ne kadar

bütün erse artuk ay ersig çok itimat telkin ederlerseetsinler,
toŋa
2940 Olarda bağırsak özüŋe özüŋ, Seni onlardan daha çok esirgeyecek olan yine kendinsin;

adın bolmağay sen uzatma sözün kısası, bu başka bir kimse olamaz.
sözüg
2941 Negü ter eşitgil öge buyrukı, Hasmüşâvir ne tavsiye eder, dinle; bunu unutma, yaz ve

unıtma munı sen biti hem okı dâima oku.
2942 Sevüg cân özele iminde Aradım, aziz can için kendimden daha emin başka bir

imin, kimse bulamadım.
kolup bulmadım men
özümde öŋin
2943 Katığlan küdezgil katığ tut Gayret et, gözet, onu sağlam tut; eğer giderse, ona çâre

anı, bulunmaz.
kalı bardı erse tileme emin
2944 Ayıtmış nı aydım ay elig kutı, Ey devletli hükümdar sorulanlara cevap verdim; onun nasıl

negü teg kerekin emi hem otı olması lâzım geldiğini, çâre ve tedbirini bildirdim.
2945 Bu yaŋlığ kişi birle begler Beyler böyle insanlar ile yükselir, düşmanın boynunu ezer,

bedür, kendilerinin nâm ve şöhretini yayarlar.
yağı boynı yençer kü çavın
ıdur
2946 Munu sözledim men saŋa İşte sana açıkça söyledim, fakat üzerinde durulacak başka

belgülüg, bir sözüm daha var.
takı bir sözüm bar adın
ülgülüg
2947 Elig tıŋlar erse anı sözleyin, Hükümdar dinlemek lutfunda bulunursa, onu da
yok erse bu sözni özüm söyleyeyim; eğer münâsip görmezse, sözüm bana kalsın.
kizleyin
2948 Yanut berdi elig ayur ay Hükümdar cevap verdi ve : —Ey hakim, diyeceğin nedir,

bügü. negü ol maŋa ay bana söyle —dedi— .
sözüg sözlegü
2949 Seniŋdin eşitgü kerek barça Senden her sözü dinlemek icap eder; sen bilgi denizi ve

söz, akıl deryâsısı.
biligke teriz sen ukuşka ögüz
2950 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve : — Ey hükümdar, memlekete her

elig, türlü bilgi hükümdardan gelir — dedi—
eligdin tegir elke törlüg bilig
2951 Eligke ötündüm tapuğçı yolı, Hizmetkârların yolunu ve kulun beyine nasıl hizmet etmesi

negü teg tapınğu begiŋe kulı lâzım geldiğini hükümdara arzettim.
2952 Yeme bilgü begler tapuğçı Beyler de hizmetkâr kullarına ve yıllarca hizmet edenlere

kulın, nasıl ihsanda bulunmak lâzım geldiğini bilmelidirler.
negü teg açınğu tapınsa yılın
2953 Neçe beg hakı erse kullar Kullar üzerinde beyin o kadar hakkı var da, beyler üzerinde

öze, kulların hakkı yokmudur.
yeme kul hakı yokmu begler
öze
2954 Kalı beg hakın körse kullar Eğer kullar beyin karşısında hizmet ile, onun hakkını yerıne

turup, getirirlerse beyin de, hizmetlerine göre, kullarının hakknı
kerek kul hakın körse tapğın vermesi lâzımdır.
körüp
2955 Tapuğçı tapuğ kılsa dünyâ Hizmetkâr dünyalığı için hizmet eder; eğer, dünyalığını

üçün, bulamazsa, gadre uğramış olur.
kalı bulmasa dünyâ emger
küçün
İlig suali Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
2956 Elig aydı keldür maŋa ay Hükümdar : — Haydi, bana açık söyle ve birbir anlat;

aça, hizmetkâr hakkı ne demektir — dedi.
negü ol tapuğçı hakı ay seçe
XXXVIII Öğdülmiş İligke Tapuğçilar Öğdülmiş Hükümdara Hizmetkârların Beyler

Haki Begler Öze Negü Teg Üzerindeki Haklarının Neler Olduğunu Söyler
Erdükin Ayur
2957 Bu ögdülmiş aydı bu begler Öğdülmiş dedi: — Beyler üzerinde hizmetkârın, daha

öze, hizmete başlamadan evvel, bir alacağı vardır.
tapuğçı hakı bar tapuğda oza
2958 Eŋ aşnu yegü içgü bergü Ona ilk önce yiyecek ve içecek vermek ve onun hizmet

kerek, esbabını hazır: lamak lâzımdır.
tapınğu itiglerin itgü kerek
2959 Tapuğ kılmak emgek katığ iş Hizmet etmek zahmetli ve ağır bir iştir; beyler bunu takdir

bolur, ederlerse, hizmetkâr daha çok gayret eder.
munı bilse begler tapuğ tiş
kılur
2960 Et öz cân yuluğlar tapuğ Hizmet eden insan tenini ve canını feda eder; kulluk eden

kılğuçı, beyini memnun etmek ister.
tiler beg sevinçi bu kul
bolğuçı
2961 İsig tumlığ aç tok yadağ hem Onlar sıcakta, soğukta, aç, tok, yaya ve çıplak hâlde, kılıç,

yalıŋ, balta ve ok darbelerine mâruz kalırlar; ey hükümdar, bunu
kılıç baldu ok yer ay elig biliŋ bil.
2962 Kedin öŋdün oŋ sol bolur bu Onlar öne, arkaya, sağa ve sola giderler; oralarda beylerini

turup, huzura kavuşturmak için, zahmet çekerler.
begin inçke tegrür bu emgek
körüp
2963 Yağıka bu öŋdün bolur bek Onlar düşmana karşı ön safta bir silâh vazifesi görürler;

tolum, beyin yaşaması için kendilerini ölüme atarlar.
tiriglik tiler begke özke ölüm
2964 Bu yaŋlığ beginiŋ sevinçin Bu şekilde beyinin huzurunu diler ve geceyi gündüze

tilep, katarak, zahmet çekerler.
özin emgetür tünni künke
ulap
2965 Bu tapğı üçün beg ötegü Bu hizmetleri için bey onların hakkını ödemeli; onlara

hakın, şefkatle muamele etmelidir.
anı edgü tutğu bağırsaklıkın
2966 Negü ter eşitgil uç ordu hanı, Halk arasında seçkin ve insanların doğrusu olan ÜçOrdu

bodunda talusı kişide çını hanı ne der, dinle.
2967 Ayâ beg boluğlı bodunka Ey halkın büyüğü ve bey olan kimse, hizmetkâr kullarına iyi

uluğ, muamele et ve onları yükselt.
bedüt edgü tutğıl tapuğçı
kuluğ
2968 Tapuğçı bile begler elgi uzar, Beyler hâkimiyetlerini hizmetkârlar vâsıtası ile elde ederler;

tapuğçı bile erklig el kend hükümdar hizmetkârlar ile memleketini düzene koyar.
tüzer
2969 Neçe beg uluğ bolsa aslı Beyin aslı ne kadar ulu ve kendisi ne kadar büyük olursa

bedük, olsun, onun adı hizmetkârları ile yükselir.
tapuğçı bile boldı atı bedük
2970 Ay elig kişilik mürüvvet bolur, Ey hükümdar, insanlık— mürüvvettir; mürüvvet— insan

mürüvvet kişike tarikat bolur için, bir tarikattır.
2971 Mürüvvet tarikat bu ol Mürüvvet ve tarikat, hiç şüphesiz, insanın emeğini takdir ile

belgülüg, hakkını vermektir.
kişi emgeki bilse kılsa ülüg
2972 Tapuğçı kapuğda umınçka Hizmetkâr kapıda ümit ile hizmet eder; bey onun

turur, umduğunu vermezse, mürüvvet gider.
umınç bermese beg
mürüvvet barur
2973 Körü barğu begler tapuğçı Beyler hizmetkârın nasıl olduğuna ve işe yarayıp

neçe, yaramadığma her vakit dikkat etmelidirler.
tusulur neçe ol tusulmaz
neçe
2974 Tusulur teŋinçe açıŋu kerek, işe yaradığı nisbette ona ihsanda bulunmak ve hizmeti

tapınmış teŋi hak tegürgü nisbetinde onun hakkını ödemek lâzımdır.
kerek
2975 Kişi yılkıda ınğa ermez ay Ey hükümdar, insan hayvandan daha aşağı bir mahlûk

beg, değildir; bunu kıyâs tutarsan, iş ölçüsüne göre olur.
munı teŋlese iş bolur ülgü
teg
2976 Boğuz todrur aşnu kişi insan önce hayvanın karnını doyurur; sonra bu insan

yılkınıŋ, ondan istifâde eder.
basa asğı kötrür bu yalŋuk
anıŋ
2977 Açığ berse begler tilin edgü Beyler ihsanda bulunur ve iyi sözle onu takdir ederlerse,

söz, hizmetkâr beyine kendisini feda eder.
tapuğçı yuluğlar begiŋe et öz
2978 İsinür tapuğçı bağırsak bolur, Hizmetkâr böylece onu sever, ona candan bağlanır;

özin emgetür beg sevinçin beyinin huzûrunu temin için, kendisi zahmet çeker.
kolur
2979 Muŋar meŋzetü sözlemiş söz Zeki bir insan buna benzer bir söz söylemiştir; insan bilgi

tetig, ile etrafına hâkim olur.
bilig birle yalŋuk uzatur elig
2980 Kişi edgülükke sevüg cân insan, iyiliğe karşılık, aziz canını verir; bir iyiliğe karşı on

berür, iyilik yapar.
bir edgü yanutı on edgü kılur
2981 Asığ bolsa yalŋuk özin kul Menfaati olursa, insan kendisini kul yapar; başkasının

kılur, kölesi olur ve zahmete katlanır
aŋar kul bolur özke emgek
urur
2982 Tapuğka körü bergü edgü Ona, hizmetine göre, bol ihsanlarda bulunmalı; çıplak ise,

açığ, giydirmeli; aç ise, doyurmalıdır.
yalıŋnı bütürgü todurğu açığ
2983 Negü beg bolur ol ay elig Ey devletli hükümdar, eğer kuldan fakir adını

kutı, kaldıramazsa, o nasıl bir bey olur?
kitermese kuldın çığaylık atı
2984 Negü ter eşitgil avuçğa sözi, İhtiyarlar ne derler, dinle; onların sözü gençlerin gözüdür.

avuçğa sözi ol yegitler közi
2985 Kişi emgek ıdsa kişi yurnıŋa, Bir kimsenin bir insan parçasına emeği geçerse, o buna

yanutı kişilik kılur ornıŋa karşılık ona insanlık yapar.
2986 Kişi emgeki bilmegüçi kişi, însan emeğini takdir etmeyen kimseye insan dememelidir;

kişi tep atamağu yılkı tuşı o hayvana benzer.
2987 İki törlüg ol bu tapuğ kılğuçı, Hizmette bulunan kimseler iki türlü olur; biri — hür, biri —

biri boş biri kul umınç tutğuçı kul.
2988 Bu kul kendü erksiz tapuğçı Kul kendi ihtiyarı dışında hizmet eder; işi görmezse,

bolur, beyden dayak yer.
tapuğ kılmasa begde berge
bulur
2989 Boşuğ kör bu tapnur özin kul Hür insana bak, o kendisini kul edip, hizmet eder; onun

kılıp, hizmetini takdir etmek ve emeğini karşılamak lâzımdır.
munıŋ emgekin yulğu tapğın
bilip
2990 Boş âzâd kişi barça edgü Hür ve serbest insanlar hep iyiliğin kuludurlar; bunlara her

kulı, vakit iyilik yolunu açık bulundurmalıdır.
bularka aça bergü edgü yolı
2991 Boşuğ kul bile tutsa bolmaz Hür insanı kul ile bir tutmak olmaz; hür insana hür

bu tüz, muamelesi yap, kulu da kul gibi kullan.
boşuğ boş teŋi tut kuluğ
kulça üz
2992 Bu begler kapuğı erej kapğı Beylerin kapısı huzur kapısıdır; huzur kapısına

ol, kapılanmak, kendi menfaati icâbıdır.
erej kapğı tutmak özüŋ asğı
ol
2993 Tapuğçı bayusa beg atı Hizmetkâr zenginleşirse, bey nâm kazanır ve bu nâmı duâ

bolur, ile ebedî kalır.
bu atı duâ birle meŋü kalur
2994 Ay elig tapuğçı bile beg Ey hükümdar, hizmetkâr ile bey arasındaki münâsebet,

mesel, gerçekten, tam bir alıcısatıcı münasebeti gibidir.
satığçı osuğluğ bolur çın
tükel
2995 Satığçı berür neŋ aŋar mün Satıcı mal verir ve bu ona sermâye olur; alıcı da bunu alır

sanı, ve bunu memlekettenmemlekete dolaştırır.
alığlı alır elde evrer anı
2996 Yıl ay kün tükese asığ Yıl, ay ve günler geçince, kâr birikir; tekrar karşılaşırlar ve

yomdarur, her biri kendi kârını alır.
yüz utru ulaşur öz asğı alur
2997 Muŋar meŋzer emdi tapuğçı işte bunun gibi, hizmetkârın işi de beyi ile ortak hesaba

kişi, bağlıdır.
begi birle ortuk sakışlığ işi
2998 Begi neŋ berür kulka edgü Bey kula mal verir ve iyi sözle onu teşvik eder; hizmetkâr

sözün, ise, kendi vücûdu ile ona hizmet eder.
tapuğçı et öz birle tapnur
özün
2999 Urur cân yuluğlap tapuğçı Hizmetkâr canını feda ederek, kılıç sallar; bunun kârı,

kılıç, şüphesiz, ildeki memleket ve şehirlerdir.
anıŋ asğı el kend uluşlar
erinç
3000 Yağı boynı yençer hazine Düşmanın başını ezer ve hazine toplar; dilek, arzu ve

urur, nîmet birbiri ardınca gelir.
tilek ârzû nimet ulaşu kelür
3001 Bu barça asığ sanı boldı Bunların hepsi gelir ve kâr gibidir, ey beyim, kâr getiren

tegim, hoş tutulmalıdır.
asığ kılğuçığ edgü tutğu
begim
3002 Negü ter eşitgil bu sartlar Tüccarbaşı, kendi kârı uğurunda dünyayı dolaşan insan,

başı, ne der, dinle.
öz asğın tilep dünyâ kezgen
kişi
3003 Asığlığ kul erse oğulda Faydalı olan kimse, kul bile olsa, oğuldan daha yakındır;

yakın, faydasız oğulu düşman bil ve ondan sakın.
asığsız oğulnı yağı bil sakın
3004 Kamuğ teprenigli asığka Bütün uğraşan insanlar menfaatleri uğrunda koşarlar; bir

yorır, menfaati olmasa idi, avcı evinde ihtiyarlayıp giderdi.
asığ bolmasa avçı evde karır
3005 Er at boldı begler kanatı Asker beylerin kanat tüyüdür; ey beylerbeyi, kanatsız kuş

yügi, uçamaz.
kanatsız kuş uçmaz ay
begler begi
3006 Er at birle begler küçi Beylerin kuvvet ve kudreti asker ile belli olur; beyler asker

belgürer, ile düğümleri çözerler.
er at birle begler tügünler
yörer
3007 Yumıtsa kayu begke ersig Hangi beyin etrafında cesur asker toplanırsa, o dünyaya

eren, sâhipkıran bir bey olur.
ajunka bu beg boldı sâhib
kırân
3008 Kayu begde erdem yumıtsa Hangi beyde bütün faziletler birleşirse, bütün istedikleri

tükel, şeyler onun etrafında toplanır.
aŋar yığlur ârzû ne kolsa
tükel
3009 Ajunçıkaerdem kerek miŋ Dünya hâkimine binlerce fazilet lâzımdır; dünya hâkimi bu

tümen, faziletler ile cihanı elde eder.
bu erdem bile yer ajunçı
cihân
3010 Uçuz tutma erdemni ögren Ey oğul fazileti kıymetsiz sayma, öğren; bu faziletin tabiatı

oğul, ak kuşa benzer.
bu erdem yorıkı ürüŋ kuş teg
ol
3011 Ürüŋ kuş kutı teg bu erdem Bu faziletin saadeti ak kuşunki gibidir; haydi, sen fazilete

kutı, kuş adını ver.
yorı kuş atağıl sen erdem atı
3012 Negü ter eşitgil ürüŋ başlığ Dünyayı ihtiyarlatmış, çok yaşamış, ak saçlı insan ne der,

er, dinle.
ajunuğ karıtmış uzun yaşlığ
er
3013 Bilig erdem ögren ağır tut Bilgi ve fazilet öğren, ona hürmet et; bu fazilet sonra sana

anı, da hürmet te'min eder.
ağır kılğay âhır ol erdem seni
3014 Bilig bil ukuş uk yorıma yava, Bilgi edin, anlayış sahibi ol, vaktini boş geçirme; vakti

üdi kelse edgü berür ol küni gelince, o sana iyilik getirir.
İlig cevabı Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
3015 Bu sözler eşitti sevindi elig, Hükümdar bu sözleri dinledi, sevindi ve: — Ey akıllı, ey

ayur ay ukuşluğ uruğı silig nesebi temiz — dedi —
3016 İdi yakşı urduŋ kişilik ulı, İnsanlığın temelini çok iyi tesbit ettin; gerçekten vefalı

bu ol çın vefâlığ kişiler yolı insanların yolu budur.
3017 Bodun erki boldı meniŋ bu Ben kendim halk üzerine hâkim oldum; her şeye muktedir

özüm, oldum ve sözüm her yerde geçer oldu.
uzun boldı elgim yorık til
sözüm
3018 Küvenmez men emdi bu Şimdi ne bu beyliğe nail olduğum ve ne de bu hayatta

beglik bulup, kendi huzurumu dilediğim için öğünüyorum.
öz inçlik tilep me tiriglik bulup
3019 Tilekim bu ol kim maŋa Asıl dileğim şudur : bana gelen kimse zenginleşsin, benim

kelgüçi, sayemde kudret ve nüfuzu artsın.
bayusa meniŋdin bedüse
küçi
3020 Bu begler sevinçi yarınkı Bu beylerin sevinci yarının kârıdır; buna karşılık hayırduâ

asığ, ve iyi adla zikredilmem bana yeter.
duâ tap maŋa edgü atın
yanığ
3021 Bu barı hazine bu altun Bütün bu hazineyi, bu bir çok altın, gümüşü askere

kümüş, dağıtmak için biriktirdim.
er atka ülegüke tirdim üküş
3022 Kişike berürmen tilep edgü İyi nâm kazanmak arzusu ile, bunları başkalarına

at, veriyorum; çok duâ kazanayım ve Tanrı adımı dünyaya
duâ artsu atım yorıtsu bayat yaysın.
3023 Tilekim bu ol kim maŋa Dileğim şudur: bana hizmet edenler ve bundan sonra

tapğuçı, yaşayacak olan hizmetkârlarım sıkıntı çekmesinler.
bayup kalsa minde kedin
kalğuçı
3024 Özüm köçse barsa kalır bu Ben göçüp giderim, bu halk kalır; o zaman beni diıâ ile

bodun, anmalarını isterim.
duâ birle tapsa maŋa ol üdün
3025 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve:— Hükümdar bu işi akıl ve bilgi

elig, ile çok ıyi kavradı — dedi —
yetürdi bu işke tükel ög bilig
3026 Ölügli kişike negü bar adın, Ölen insan için, kendisinden sonra iyi adının Jcalmasından

meger edgü atı yorısa kedin daha başka ne olabilir.
3027 Bu dünyâ tilese ülegü Bu dünyayı isteyen insan gümüş dağıtmalıdır; ukbâ isteyen

kümüş, için de kurtuluş yolu budur.
kalı ukbi kolsa bu ol hem
yuluş
3028 Bu altun kümüşüg üle ay Ey hükümdar, altın ve gümüş dağıt; hangi memleketi

elig, istersen, oraya hâkim olursun.
kayu el tilese yetilgey elig
3029 Negü ter eşitgil bügü beg tili, Hâkim bey ne der, dinle; bu devler işinin temelini o atmıştır.

bu beglik işiŋe ol urmış ulı
3030 Ülegü neŋ er tutğu begler Beyler mal dağıtmalı ve çok asker tutmalıdır; ne zaman

kalın, isterse, düşmanının memleketini ele geçirir.
kaçan kolsa tutğay yağısı
elin
3031 Hazine nerek köp er at çok Hazine neye gerek, çok asker lâzım; beyin zenginliğine

kerek, lüzum yok, halk tok olmalıdır.
begi bay kereksiz bodun tok
kerek
3032 Er at bolsa begler eli Asker bulundukça, beylerde memleket eksik olmaz; asker

eksümez, olmasa, bey memleketine uzun müddet hâkim kalamaz.
er at bolmasa beg elin keç
yemez
3033 Er at bolsa begdin sevinçlig Asker beyden memnun oidumu, bey hangi memleketi

yaruk, isterse, onu elinde bulur.
kayu el tilese bulur beg anuk
3034 Akı bolsa elgi ajun begleri, Dünya beylerinin eli açık olursa, onlar her iki dünyada baş

ikigü ajunnuŋ bu buldı töri köşeye otururlar.
3035 Negü ter eşitgil biliglig tilin, Bilgili ne der, dinle; hasis bir bey memleketine hâkim

saranlık bile beg yeyümez olamaz.
elin
3036 İki neŋ karıştı yakışmaz Bu iki şey birbirine zıddır, onlar birbirlerinden kaçarlar;

kaçar, insan hasise yanaşmaz, cömerde sıkıca yapışır.
saranka yağumaz akığ berk
kuçar
3037 Sarandın kaçar barça Bütün faziletli insanlar hasisten kaçarlar ve cömerdin

erdemlig er, etrafında toplanarak, dilek ve arzularına kavuşurlar.
akıka yumıtur tilek ârzû yer
3038 Saranlık bile boldı beglik Hasislik ile beylik birbirine düşmandır; hasise karşı her

yağı, yerde isyanedilir.
saranka kopar tegme yerde
çoğı
3039 Adın iki neŋ ol bu el tutrukı, Memleketi ayakta tutan daha iki şey vardır : biri — som

birisi sav altun kılıç bir takı altın, biri de — kılıçtır.
3040 Akılık bile beklegü ol elig, Memleketi cömerdlikle muhafaza etmelidir; ey hükümdar,

akılık bile beg bedür ay elig bey cömerdlikle büyür.
3041 Kür alp er kötürse yaşın teg Cesur, kahraman adam, yıldırım gibi kılıç sallarsa, azılı

temür, muhariplerin damarı patlar.
azığlığ erenlerde teşlür
tamur
3042 Sav altun bile türtse begler Altın verevere eli nasır tutan beyler memleketi kılıç

elig, kullanmadan, söz ile idare ederler.
kılıçsız tili birle evrer elig
3043 Bu iki bile itgü uş bu elig, Memleketi şu iki şey ile tanzim etmeli; ey hükümdar, insan

bu iki bile er bedür ay elig bu iki şey ile büyür.
3044 Sav altun yazar ol tügülmiş Çatılan yüzleri som altın güldürür, bozulmuş işlen som altın

kişig, yoluna koyar.
sav altun iter ol buzulmış işig
3045 Kılıç kayda erse kümüş anda Kılıç nerede ise, gümüş oradadır; gümüş nerede ise, kılıç

ol, oraya yönelir.
kümüş kayda erse kılıç tuttı
yol
3046 Ayâ beg kümüş saç tirilsü Ey hükümdar, gümüş saç, yiğit kimseler toplansın; kendin

ked er, için gümüş toplarsan, etrafındaki kılıçlı yiğitler dağılır.
kümüş yığsa saçlur kılıçlığ
kur er
3047 Kılıçlığ kür er kör kümüşke Kılıçlı, cesur yiğit, bak, gümüşe rehindir; toplanmış som

tutuğ, altın kılıca feda olsun.
yumıtmış sav altun kılıçka
yuluğ
3048 Saran beg tirer neŋ hazine Hasis bey mal toplar ve hazine yapar, cömert bey bunu

urur, kılıç ile vuravura alır.
akı beg kılıç birle artlap alur
3049 Bu yaŋlığturur bu ajun Bu dünyada böyle âdet olmuştur: hasise söğerler, cömerdi

öŋdisi, öğerler.
saranka söküşi akı öŋdisi
3050 Sözin kesti ögdülmiş öpti Öğdülmiş sözünü bitirdi, yer öptü; hükümdara duâ etti ve

yerig, Tanrıyı öğdü.
eligke duâ kıldı ögdi birig
3051 Bu sözler eşitti sevindi elig, Hükümdar bu sözleri dinledi ve sevindi; ellerini kaldırarak,

duâ kıldı rabka kötürdi elig Tanrı'ya duâ etti.
3052 Ayur ay bağırsak ınanğu Sonra dedi: — Ey inandığım, merhametli rabbim; ey

idim, müşkül anlarda sığındığım rabbim.
katığlık yerinde sığıŋu idim
3053 Seniŋde adın yok yölekim Benim senden başka istinatgahım yoktur; güvendiğim

maŋa, bizzat sensin, ümidim sendedir.
küvençim sen ök sen
umınçım saŋa
3054 Kayu edgü kaldı maŋa Bana yapmadığın hangi iyilik var; yerine getirmediğin hangi

kılmadıŋ, arzum kaldı.
negü ârzû kaldı maŋa
bermediŋ
3055 Neteg tapnuğaymen bu ol Ey ebedî ve ganî Tanrım, doğrusunu söylüyorum, benim

çın sözüm, bu âciz varlığım sana nasıl lâyıkı ile kulluk edebilir.
ayâ meŋü muŋsuz bu
muŋluğ özüm
3056 Seniŋdin kolurmen basut Sana niyaz ederim, yardımın ve kudretin ile doğru yola

küç bile, yönelt, bana destek ol.
köni yol öze tut meni sen
yöle
3057 Kamuğ edgülükte takı artukı, Bütün bu iyilikler arasında en iyisi, şimdi ruhumu doyuran

bu ögdülmiş ol emdi köŋlüm bu Öğdülmiş'tir.
tokı
3058 Munı berdiŋ emdi maŋa sen Onu sen bana ihsan ettin; bunun için sana yüz bin defa

atâ, şükür ederim.
kılurmen munıŋ şükri yüz
miŋ kata
3059 Et öz cân yuluğlar meniŋ Benim işim uğrunda tenini, canını feda ediyor ve bu fâni

işime, hayatımda bana çok duâ kazandırıyor.
duâ arturur bu keçer yaşıma
3060 Maŋa küç ber emdi öteyin Şimdi bana kuvvet ver, onun hakkını ödeyeyim; memnun

hakın, olsun ve bana kalpten bağlansın.
sevinsü maŋa bolsu köŋli
yakın
3061 Yana aydı elig ay ögdülmişe, Hükümdar yine söyle dedi: — Ey öğdülmiş, akıllı ve bilgili

ukuşluğ biliglig seni ögmişe her kes seni medhetmiştir.
3062 Ukuşluğ tilese ukuş sen Akıllı biri lâzım olursa, sen aklın kendisisin; bilgili biri lâzım

tükel, olursa, sen bilginin kendisisin.
biliglig tilese bilig sen kemâl
3063 İnançlığ bağırsak bütün sen Güvenilir, içten bağlı doğru ve temizsin; senin bütün

silig, hareketlerin dâima doğruluk yolunda olmuştur.
könilik bile sen kötürdüŋ elig
3064 Tapınduŋ açığda aşundı Hizmet ettin, senin hizmetin benim ihsanımı aştı; yerine

tapuğ, getirmediğin hizmet kalmadı.
tapuğ kalmadı sen yetürdüŋ
kamuğ
3065 Meniŋdin kerek emdi edgü Benden şimdi iyi bir karşılık görmelisin; sana hakkını

yanut, ödeyeyim, sen hayatını ona göre tanzim et.
saŋa hak öteyin tiriglik anut
3066 Neteg kim sevindi seniŋdin Benim gönlüm senden nasıl hoşnut ise, ey oğul, Tanrı seni

köŋül, de öyle sevindirsin.
bayat bersü andağ sevinç ay
oğul
3067 Sözüg kesti elig serindi turu, Hükümdar sözünü bitirdi ve bir müddet sustu, durdu;

yer öpti tapuğçısı koptı örü hizmetkârı yer öptü ve ayağa kalktı.
3068 Turup çıktı andın sevinçlig Oradan memnun ve mesrur olarak çıktı; bir az sonra atına

bolup, binip, evine döndü.
atın mindi keldi eviŋe turup
3069 Kıyıksız keçe taŋda kıldı Yine sadâkatle, sabahakşam hizmet etti; hizmeti takdir

tapuğ, edildi ve saadet kapıları açıldı.
yaradı tapuğ açtı devlet
kapuğ
3070 Tirildi ögi hem koyuldı bilig, Felek dönüp, kudreti artınca, aklı derlenip toplandı, bilgisi

bolu berdi evren uzadı elig derinleşti.
3071 Negü ter eşitgil kutı belgülüg, Saadete eren ve bu suretle memlekete adını yayan ve

kutı birle elde çavıkmış külüg şöhreti bulunan insan ne der, dinle.
3072 Kimiŋ birle devlet yaraşsa Kime saadet gelip, onunla uyuşursa, onun başını

kelip, yükselterek, göğe erdirir.
başın kökke tegrür yokaru
kılıp
3073 Kelü berse devlet yumıtsa bu Saadet gelir ve servet toplanırsa, insanın gönülü huzura

neŋ, kavuşur, yüzü sevinçle parlar.
kişi körli tirlür bolur kızğu eŋ
3074 Muŋar meŋzetü aydı kökçin Kır saçlı sana buna benzer bir söz söylemiştir; ey

saŋa, kahraman yiğit, bu sözü iyice dinle.
bu söz yakşı tıŋla ay ersig
toŋa
3075 Kimiŋ bolsa devlet uzadı elig, Kim devlete ererse, onun kudreti artar; bütün eğrisi —

kamuğ tetrüsi öŋ sözi ög bilig doğru, her söylediği — hikmetin tâ kendisi olur.
3076 Ajun feylesûfı neŋi bolmasa, Dünya feylesufu ne kadar natuk olursaolsun, serveti

neçe tıldam erse kişedi tilig yoksa, dili kösteklidir.
3077 Bu yaŋlığturur bu ajun Dünyanın âdeti böyledir; dönek dünya ve devletin adı böyle

öŋdüsi, çıkmıştır.
yayığ dünyâ devlet çavıkar
küsi
3078 Yavuzka yüz ursa yüzi Eğer o kötü birine teveccüh ederse, o kimse şeref kazanır;

suvlanur, eğer küçüğe bakarsa, o büyüklük bulur.
kiçigke köz açsa bedüklük
bulur
3079 Tegir erse kimke bu devlet Bu devlet kime nasip olursa, onun içinidışmı düzeltir ve

kelip, her şeyini tanzim eder.
tüzer iç taşını bu barça itip
3080 Kalı kelse keldrür kamuğ Devlet kime gelirse, bütün istenilen şeyleri beraber getirir;

ârzûlar, o insan dünyada meşhur olur, adı her tarafa yayılır.
ajunda çavıkar atı belgürer
3081 Kalı barsa eltür bu Eğer giderse, bu getirdiklerini de beraber götürür;

keldürmişin, yükselttiği başı tekrar kara toprağa indirir.
yağız yerke ildrür kötürmiş
başın
3082 Ayâ ög köŋüllüg ukuşluğ Ey akıl ve gönül sahihi, anlayışlı ve uyanık olan insan, bu

oduğ, dünyaya hiç gönül verme, onun beklenmedik yerlerde sana
ayı sevme dünyâ tokığay zararı dokunur.
yoduğ
3083 Nerek bu karaŋku tünerig Bu karanlık zulmet yeri neye gerek, durulmuş ebedî ülke

orun, için önceden hazırlan.
süzük meŋü elke aşunğıl
burun
3084 Tünek ol bu dünyâ kötürgil Bu dünya bir zindandır, ona gönül bağlama; sen yüsek

köŋül, saray ve ülke iste, huzur ve sükûna kavuş.
ediz ordu el kol sen amrul
amul
3085 Negü ter eşitgil ay köŋli Gönülü durulmuş ve her işinde gönülü dürüst olan insan ne

süzük, der, dinle.
kamuğ iş içinde ay köŋli
tüzük
3086 Ay himmet idisi ajun kol talu, Ey himmet sahibi, güzel bir dünya iste; güzel olanı isteyen

talu koldaçı er kutı top tolu insanın saadeti eksiksiz olur.
3087 Keçer dünyâ kodğıl tile Bu fâni dünyayı bırak, ukbâyı dile; sen dünyayı

ukbini, bırakmazsan, o seni bırakır.
kodu bermese dünyâ kodğay
seni
3088 Cefâçı bu dünyâ cefâ kıl Bu dünya cefakârdır, sen de ona cefâ et; ona ne kadar
aŋar, cefâ edersen, o da sana o kadar râm olur.
cefâ kılsa ötrü yaraşur saŋar
3089 Ayâ yolda azmış başı Ey yoldan azmış, başı dönmüş adam, bu dünyaya hiç

tezginük, gönül verme, onun dibi bataklıktır.
ayı sevme dünyâğ tüpi ol
öyük
3090 Öyükke kirigli üyüldi kodı, Bataklığa giren dibe batar, oradan kimse bir daha çıkamaz;

örü kelmedi ol sevinç orada sevinç arama.
bulmadı
3091 Örü tartğıl özni öyüktin kutul, Kendini yukarı çek, bataklıktan kurtul; ibâdet ile kulluk

özüŋ kullukın sen tapuğ birle vazifelerini yerine getir.
yul
3092 Yana yanğıl emdi tilek birge Bugün tekrar ona dön, senin dileğini o verecektir; artık

öz, aksini söyle, başkaca söylenecek söz kalmadı.
tiliŋ evre yandur turu kaldı
söz
3093 Köŋül tüzdi ilig kör anda Bundan sonra hükümdar gönlünü doğrulttu; halka iyi

naru, kanunlar vaz'etmekte devam etti.
bodunka berü turdı edgü törü
3094 Bodun inçke tegdi turuk Halk huzura kavuştu, zayıflar kuvvetlendi; onu sevenler

semridi, yükseldi, düşmanları zayıfladı.
severi bedüdi yağı yavrıdı
3095 Keçürdi küvençin sevinçin Gününü sevinç içinde güvençle geçirdi; adı, şöhreti ve

küni, nâmı dünyaya yayıldı.
ajunka yadıldı atı çav üni
3096 Tirildi bir ança yorıdı bu yaŋ, Bir müddet böyle yaşadı ve böyle hareket etti; kurt ile kuzu

böri toklı birle kozı boldı teŋ müsavi oldu.
3097 İlig bir kün oldrup kör Hükümdar bir gün yalnız otururken, Öğdülmiş'i yanına

ögdülmişig, çağırttı; günlerin nasıl geçtiğini ve işleri sordu. —
okıdı ayıttı keçer kün işig
3098 Negü teg keçer kün ay Ey Öğdülmiş, söyle, gün ve aylar nasıl geçiyor; memlekette

ögdülmiş ay, yoksul mu çoğaldı, yoksa zenginmi.
çığaymu telim boldı ilde ya
bay
3099 El içre negü bar yarağsız Memleket içinde kötü, uygunsuz neler var; bana halkın

yavuz, vaziyetini anlat, benden bir şey gizleme.
bodun hâli açğıl maŋa örtme
söz
3100 Bodun tillerinde negü söz Halk arasında ne gibi sözler dolaşıyor, öğenleri mi daha

yorır, çok, yoksa, zammedenleri mi.
söküşmü telimrek ya ögdi
kelir
3101 Münümmü üküşrek azu Kusurummu daha çok, yoksa fazîletimmi; bana söyle, ben

erdemim, de ona göre tedbirler alayım.
ayu ber maŋa sen kılayın
emim
3102 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve: — Ey hükümdar, memlekette

ilig, herkes arzu ettiği şeyleri bulmaktadır — dedi —
tilek keldi tuttı tegürdi elig
3103 İlig devletinde itildi ajun, Hükümdarın devleti sayesinde dünya düzeldi; keder kısa

sakınç kısğa boldı sevinçler ve sevinçler uzun oldu.
uzun
3104 Bayudı bodun inçke tegdi Halk zenginleşti ve huzura kavuştu; memleket ve şehirler

yatur, süslendi, gönüller ferahladı.
uluş kend bezendi köŋül
yilgütür
3105 Erej birle erter bodun künleri, Halk günlerini huzur içinde, gecelerini de hep sevinç içinde

sevinçin keçer kör bütün geçiriyor.
tünleri
3106 Tilin sözledi barça edgü Her kesin dilinde medih ve senan dolaşıyor, nefes alan her

senâ, canlı durmadan sana duâ ediyor.
duâ birle tınmaz tınığlı tına
3107 Törü suv teg ol küç kör ot teg Kanun su gibidir; zulüm ise, ateş gibi her şeyi mahveder;

yoduğ, sen berrak su akıttın ve ateş söndü.
süzük suv akıttıŋ udıttı otuğ
3108 Törü tüz yorıttıŋ itildi ajun, Kanunu doğru tatbik ettin, dünya düzene girdi; hiç kimse

kim erse küçek ilde körmez memlekette artık bir zorbaya rastlamıyor.
közün
3109 Ay ilig üç iştin tegir küç Ey hükümdar, şu üç şey zulüm ve tazyıka sebep olur; biri

basınç, — beyin ihmalkârlığı ki, bundan musibet gelir.
biri beg osal bolsa tegse irinç
3110 İkinçi basınçak bodun başlar ikincisi — halkın başında bulunan insanın zayıf olması;

er, üçüncüsü de — halkın bağrını yiyen tamahkârlıktır.
üçünçi suk erse bodun bağrı
yer
3111 Seniŋde yok emdi bu üçte Şimdi bu üçünden hiç biri sende bulunmadığından,

biri, memleketin neresinde bir zorba zuhur edebilir.
kayudın tegir ilke küçkey eri
3112 Ay edgü törülüg arığ beg Ey âdil, temiz ve halîm bey, Tanrı sana akıl, bilgi ve bir çok

silig, faziletler verdi.
bayat berdi erdem saŋa ög
bilig
3113 Özüŋ buldı tevfik kamuğ Her türlü iyilik için Allah sana tevfik verdi; halkın karnı tok

edgüke, ve sırtı pek oldu.
bodun todtı bütti yegü
kedgüke
3114 Şükür kıl bayatka tapuğ kıl Tanrıya şükür et, ibâdet kıl ve sevin; müsterih ol, bir az

sevin, huzur ve rahat içinde yaşa.
erej kıl bir ança sen inçin
avın
3115 Taşırtın negü tuşsa yaŋluk Dışarıda yanlış veya yersiz ne olursa, işte senin hizmetine

yazuk, koşan kulun ben varım.
munu men yügürdeçi kul
men anuk
3116 Şükür kıldı artuk sevindi ilig, Hükümdar şükür etti ve çok sevindi; elini kaldırdı ve

senâ kıldı rabka kötürdi elig Tanrıya sena etti.
3117 Ayur ay bağırsak idim sen Ey merhametli rabbim — dedi — sen büyüksün; bu zayıf

uluğ, kulunun memlekette itibârını yükselttin.
ağır kıldıŋ ilde bu yunçığ
kuluğ
3118 Tegürdüŋ maŋa sen kamuğ Sen bana her türlü iyilikleri ihsan ettin; şükür etmek

edgülük, boynumun borcudur.
munıŋ şükri boynum öze
boldı yük
3119 Bu şükrüğ kaçan kılğa özüm Ben sana bu şükrü ne zaman hakkı ile ödeyebilirim; benim

yete, şükür borcumu sana sen öde.
munıŋ şükri mendin saŋa
sen öte
3120 Yana aydı ilig ay ögdülmişim, Hükümdar devam etti:— Ey Öğdülmişim, seni bulmam

bayat fazlı erdi seni bulmışım bana Tanrının bir lutfu idi.
3121 Sebeb sen sen emdi kamuğ Zulme mâni olmama, adaleti yerine getirmeme ve her türlü

edgüke, iyiliğe sebep şimdi sen oldun.
küçüg tıdğuka hem törü
bergüke
3122 Bayat berdi emdi kamuğ Tanrı bana bugün bütün iyilikleri ihsan etti; bir de

edgülük, bunlardan on misli fazla değerde olan seni verdi.
seni berdi artuk adın on ülüg
3123 Neçe beg katığlansa yalŋuz Bey yalnız, tek başına ne kadar gayret ederseetšin, kulun

özün, yardımı olmazsa, bunu uzun zaman devam ettiremez.
bolu bermese kul itümez
uzun
3124 Beg içtin bolur körgü taştın Bey içeridedir, onun dışarıdaki gözü, sâdık kuludur; o beyin

közi, hem gözü, hem sözüdür.
bağırsak kulı ol közi hem
sözi
3125 Közüm sen tilim sen elim sen Sen de benim gözüm, dilim ve elimsin; ey mert yiğit, ben

maŋa, bu sayede iyi nâm kazandım.
anın edgü boldı atım ay toŋa
3126 Negü ter eşit emdi hakan tili, Dünya hâkimi ve bütün memleketleri idaresi altına almış

ajun başlamış bütrü basmış olan hakan ne der, dinle.
eli
3127 Bağırsak kuluğ bulsa begler Beyler arayıp, sâdık bir kul bulurlarsa, onu altın ve gümüş

tilep, mahfaza içinde tutmalıdırlar.
anı tutğu altun kümüşke
kalap
3128 Köni çın kişi bulsa begler Beyler doğru, dürüst ve itimat edilir bir insan bulurlarsa,

bütün, kendileri huzura kavuşurlar ve hayatları saadet içinde
özi inçke tegdi tirildi kutun geçer.
3129 Tapuğçı talusı bağırsak Hizmetkârın seçkini içten bağlı olur; böyle bir hizmetkârı

bolur, kim arayıp bulabilir.
bağırsak tapuğçığ tilep kim
bulur
3130 Bağırsak yok erse ajunda Dünyada seçkin ve içten bağlı kimseler bulunmasa idi;

talu, insanlık nasıl kemâle erişirdi.
kişilik kaçan turğay erdi tolu
3131 Esirkermen emdi ay Bana babandan yadigâr olarak yalnız senin kalmana çok

ögdülmiş e, teessüf ediyorum.
bir ök sen ataŋdın maŋa
kalmış a
3132 Takı bir bar erse seni teg Senin gibi daha başka biri bulunmuş olsa idi, senden önce

adın, veya senden sonra aynı yolu takip etmiş olurdu.
uda bergey erdi kör öŋdün
kedin
3133 Bir ök sen maŋa kör ay kılkı Ey dürüst tabiatlı, benim yanımda şimdiden teksin; seni

köni, kaybedersem, başka birini nerede bulurum.
seni öz yetürse adın bir kanı
3134 Bu yalŋuzlukuŋka özüm Ben senin böyle tek olmandan korkuyorum, ey kudretli

eymenür, insan; kâşki senin bir eşin daha bulunsa idi.
takı bir iş erse saŋa ay unur
3135 Saŋa tegmegey erdi emgek Bütün bu zahmet senin üzerinde kalmazdı; ben de daha

üküş, çok duâ kazanmış olurdum.
maŋa ma duâ teggey erdi
ülüş
3136 Tile barmu körgil kadaşlar Ara, akrabaların arasında senin yolunu takıp edebilecek bir

ara, kimse var mı, soruştur.
saŋa udğu teg bir ayıtğıl köre
3137 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve : — Hükümdar sağ olsun, iş

ilig, yapacak kimseler her vakit bulunur — dedi —
esen bolsu işke yetilgey elig
3138 Erejlensü ilig tuçı inçrünü, Hükümdar her vakit rahat ve huzur içinde bulunsun; sükûn

tilek ârzû kelsü özi tınçrunu içinde bütün dilek ve arzuları yerine gelsin.
3139 Meniŋ emgerimke ilig altunı, Benim zahmetime karşılık hükümdarın altını var; hiç endişe

ağır kılmasu köŋli tutsu köni etmesin ve gönülünü ferah tutsun.
3140 Maŋa tegse emgek erej me Ben zahmet çekiyorsam, rahat da ediyorum; huzur ile

tegir, zahmet yan yana yürür.
erej birle emgek yanaşu yorır
3141 Kalı el işiŋe tusulğu kişi, Eğer hükümdar memleket işinde faydalı ve halkın başında

tiler erse ilig bodun el başı bulunacak bir insan istiyorsa,
3142 Negü ter eşitgil ay ilçi bügü, Bak, hikmeti ile her gün yeni bir tedbir arayan hakîm devlet

bügülep kılur ilçi künde ögü adamı ne der, dinle.
3143 Üküş bolsa ilke basutçı tile, Ne kadar çok olursaolsun, memleket işine yardımcılar ara;

el itlür bedük beg yatıp yer memleket böyle tanzim edilir ve büyük bey huzur içinde
küle bütün arzularına kavuşur.
3144 Telim bolsa ilde tusulur tetig, Memlekette faydalı ve zeki insanlar ne kadar çok olursa,

begig inçke tegrür kılur bu işleri bunlar görürler, bey de o kadar rahat eder.
itig
3145 Yok ermez kadaşlar ara bar Yok değil, benim akrabalarım arasında da çok geniş bilgili

meniŋ, böyle bir insan vardır.
bu yaŋlığ kişi bilgi artuk anıŋ
3146 Kamuğ erdemi bar sakınuk Kendisi her türlü fazilet ve takva sahibi olup, uyanıktır ve

oduğ, elinden her türlü iş gelir.
kayu işke tegse bodur tü
boduğ
3147 Kılınçı köni atı odğurmış ol, Hareketi doğru ve adı Odgurmış'tır; o her türlü iyiliğe el

kamuğ edgülükke elig urmış vurmuştur.
ol
3148 Velikin evürdi bu dünyâda Fakat o bu dünyadan yüzünü çevirdi; kalkıp dağa çıktı,

yüz, dünya endişelerini gönlünden uzaklaştırdı.
turup tağka kirdi köŋül kıldı
tüz
3149 Bayat tapğı birle özin Tanrıya ibâdet ederek, kendisini zahmete veriyor ve

emgetür, ibâdetle günah hastalığını tedavi ediyor.
tapuğ birle yazuk igin
emletür
3150 Meniŋde yüz üsteŋ anıŋ Onun fazileti benimkinden yüz misli fazladır; o halkın ileri

erdemi, geleni ve insanların seçkinidir.
bodunda talusı kişi ködrümi
3151 Meni birle bolsa meniŋ ol Benim bu akrabam burada yanımda bulunsa idi, o bize her

kadaş, işte bilgisi ile rehberlik ederdi.
kamuğ işke bolğay anıŋ bilgi
baş
3152 İlig altunı tınğa köŋli bütüp, Hükümdar, altınına lüzum kalmadan, ona gönülden

sevinçin tirilgey ajunuğ tutup inanarak, dünyayı idare eder ve sevinç içindeyaşardı.
3153 İlig aydı ârzûm tilekim bu ol, Hükümdar:—Arzum ve dileğim budur — dedi— onu

anı bulsa ötrü tayanğay bulursam, her işte ona emniyet edebilirim.
köŋül
3154 Negü teg kılur sen bu işke Bu işin çâresi ne ise, bak; ey zeki, sen onu muhakkak

itig, benim yanıma getir.
maŋa yakru ber sen anı ay
tetig
3155 Negü teg okılım anı ay berü, Onu buraya nasıl davet edelim, onu çağırmak üzere kimi

kimi ıdsa bolğay okıtçı naru gönderelim.
3156 Bitigmü kerek ya söz ıdsa Mektûpmu lâzım yahut ağızdan sözmü ulaştırmak; sen

tilin, nasıl münâsip görürsen, öyle yap.
yarağı negü teg sen andağ
kılın
3157 Yanut berdi ögdülmiş aydı bu Öğdülmiş cevap verdi: —Hükümdarın suâline cevabım

söz, şudur — dedi —
ayıtmış ka ilig cevâb kıldı öz
3158 Kadaşım barını ötündi özüm, Böyle bir akrabamın bulunduğunu arzettim, fakat gelip

kelirmü ya kelmez açılmaz gelmeyeceği hakkında bir şey söyleyemem.
sözüm
3159 Kalı kelse edgü ağırladı söz, Eğer gelirse, çok iyi, emrinize hürmet gösterdi demektir;

apaŋ kelmese bolğa yarlığ eğer gelmezse, fermanınıza ehemmiyet vermemiş olur.
uçuz
3160 Sarılğaymu erki ilig altunı, Hükümdarın altını acaba ona tesir ederrñi; o doğru insan

ileŋeymü erki maŋa ol köni acaba beni tekdir mi eder.
3161 İlig aydı men söz ayıttım Hükümdar : — Ben sana bir şey sordum, sen de kendi

saŋa, bildiğini bana söyledin — dedi—
sen öz bilmişiŋ sözni aydıŋ
maŋa
3162 Okı kelse kelgey kalı Çağır gelirsegelir; eğer gelmezse ve benim sözümü

kelmese, dinlemezse, senin ne kabahatin var.
negüke ileŋü sözüm tutmasa
3163 Sen ögdüŋ anıŋ törlüg Sen onun her türlü faziletlerini öğdün, bu faziletlerinden

erdemlerin, dolayı ben onu istiyorum.
ol erdem üçün men tilermen
erin
3164 Biliglig ukuşluğ tidüküŋ üçün, Hava ve hevese düşman olduğundan, sen de bilgili ve

anı ârzûladım havâka öçün akıllı dediğin için, onu arzuladım.
3165 Biliglig ukuşluğ kişi ol kişi, insan dediğin bilgili ve akıllı insandır; onun dışındakilerin

anıŋda naru barça yılkı tuşı hepsi de hayvan gibidir.
3166 Biliglig ukuşluğ bilir bilse iş, iş bilirse, bilgili ve akıllı insan bilir; iş yaparsa, bilgili ve akıllı

biliglig ukuşluğ kılur kılsa iş insan yapar.
3167 Muŋar meŋzer emdi bu söz Bu gerçekten şuna benzer; ey merd kahraman bunu dinle.

belgülüg,
eşitgil munı sen ay ersig
külüg
3168 Bilig birle yazlur kamuğ ters Bütün kör düğümler bilgi ile çözülür; bilgi bil, anlayışlı ol,

tügün, akıl ile yaşa.
bilig bil ukuş uk tirilgil ögün
3169 Bilig işke tutğıl takı til köni, Bilgi ile iş gör, sözün doğru olsun; öğrenmekte devam et,

takı ögrenü tur usanma bu bu günü boş geçirme.
kün
3170 Maŋa yalŋuz ermez anıŋdın Bu akrabandan yalnız ben değil, sen de istifâde edeceksin

asığ, ve hoşnut olacaksın.
saŋa ma kadaştın asığ hem
tatığ
3171 Kadaşlığ bolur sen kerek bu insanın akrabası varsa, yanında bulunmalı; akrabası

kadaş, yoksa, insan ahbap edinmelidir.
kadaş bolmasa tutğu erke
adaş
3172 İdi yakşı aymış kör ilçi başı, Dinle, memleket hâkimi çok yerinde söylemiş; akrabaları

kamuğda küçi bek kadaşlığ olan kimse her keşten daha kuvvetlidir.
kişi
3173 Kadaşlığ kişi küsi çavı Akrabaları olan kimsenin nâm ve şöhreti büyüktür;

bedük, arkadaşları olan insanın adı ve sözü muteberdir.
adaşlığ kişi atı savı bedük
3174 Kadaşıŋ yok erse yorı tut Akraban yoksa, arkadaş ve ahbap edin, iyi arkadaş akraba

adaş, gibi olur.
adaş edgü bolsa bu boldı
kadaş
3175 Yanut berdi ögdülmiş ilig Öğdülmiş cevap verdi:— Ey devletli hükümdar, onu sen

kutı, gerçekten arzu ediyorsan, çâresine bakayım —dedi—
anı çın tilese iteyin otı
3176 İlig yarlıkasa barayın özüm, Hükümdar emir buyurursa, kendim gideyim; meseleyi

okıyın anı men açayın açarak, onu buraya davet edeyim.
sözüm
3177 Tilin sözleyin men tükel Bilgi, akıl ve zekâmı kullanarak, türlü dil döküp, onu iknaya

törlügün, çalışayım.
biligdin ukuştın söz üdrüp
ögün
3178 İlig me bitisü öz elgin bitig, Hükümdar da kendi eli ile mektup yazsın ve o zeki insan

okısu ılığ yarlığın ol tetig da hükümdarın fermanını bizzat okusun.
3179 Maŋa bütsü mendin teyü Bana itimat etsin ve bunun yalnız benim arzum olduğunu

bilmesü, sanmasın; fermanı da duysun ve arzuya muhalefet
yeme yarlığ eştip kite etmesin.
turmasu
3180 Neçe me özüm sözlese söz Ben ağızdan ne kadar söz söylesem dahi, hükümdarın

tilin, fermanı, yazılı sözü başkadır.
üilig yarlığı bu bitig söz adın
3181 Negü ter eşitgil ay aslı ağı, Dinle, aslı sırmalı ipek gibi temiz ve kıymetli olan ne der :

kara köŋlin avlar begi yarlığı —Beyin fermanı halkın gönlünü avlar.
3182 Takı yakşı aymış biliglig özi, Bilgili ne kadar güzel söylemiş : — Beyin sözü kapalı

tügülmiş köŋülni yazar beg gönülleri açar.
sözi
3183 İsig sözlese kulka begler tilin, Beyler kula iltifat ederlerse, kul bunu hayatı boyunca

unıtmaz anı kul tirilse yılın unutmaz.
3184 Kalı beg tili yumşak erse Eğer beyin dili yumuşak ve tatlı ise, onu, büyükküçük,

süçig, bütün halk sever.
anı sevdi bodnı uluğ tut kiçig
İlig cevabı Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E GEVABI
3185 İlig aydı emdi bu erse yarağ, Hükümdar:— Münâsip görüyorsan, şimdi mektubu

bitiyin bitigim aŋar bolsu ağ yazayım, bu onu avlayacak bir ağ olsun — dedi —
3186 Saŋa barğu erse itiŋil itig, Senin gitmen lâzım ise, hazırlan; ben de bir mektup yazıp,
munu men özümdin bitiyin sana vereyim.
bitig
XXXIX Küntoğdı İlig Odgurmışka Hükümdar KünToğdı'nın Odgurmış'a Mektup Yazıp

Bitig Bitip Idmışın Ayur Gönderdiğini Söyler
3187 Devât koldı kâğıd bitidi bitig, Hükümdar hokka ve kâğıt istedi, mektup yazdı; mektup ile

bitig birle itti işiŋe itig işini düzene koydu.
3188 Bayat atı birle sözüg başladı, Tanrı adı ile başladı: — Yaratan, besleyen ve göçüren odur

törütgen igidgen keçürgen — dedi.
tedi
3189 Ayurmen bitidim bayatım Sonra devam etti : — Tanrının adını yazdım, bu ad her

atı, türlü derde devadır.
bu at ol kamuğ törlüg igke otı
3190 Üküş ögdi artuk telim miŋ Tanrıya pek çok hamd ve binlerce sena ederim, onun için

senâ, fânilik yoktur.
kılurmen bayatka aŋar yok
fenâ
3191 Tiledi törütti kamuğ teprerig, Bütün hareket edenleri o diledi ve yarattı; onlara rızık ve

tirilgü berür yem tutar ol tirig hayat veren odur.
3192 Uğan ol köni çın törü Kadirdir, âdildir, hak kanunları koyan odur; yarattığı bütün

bergüçi, mahlûklara gücü yeter.
törümiş kamuğ halkka yetrür
küçi
3193 Yaşıl kök yarattı yaruttı kün Mavi göğü yarattı, güneş ve ayı aydınlattı; karanlık gece ve

ay, aydın gün yıl ve ay hesabını bulmak içindir.
kara tün yaruk kün sakışlığ
yıl ay
3194 Törütti bu evren tuçı evrülür, Bu feleği yarattı, durmadan döner; Tanrının hükmü ve

bayat hükmi takdir bile takdiri ile hareket eder.
tezginür
3195 Törütmezde aşnu yorıttı Yaratmadan önce, kaza tâyin etti; kazaya razı ol, boyun eğ

kazâ, ve ona uy.
kazâka tapı bol boyun eg
uda
3196 Negü kolsa kıldı ne kolsa Ne istedi ise, yaptı ve ne isterse, yapar; ne dedi ise, oldu

kılur, ve ne derse, olur.
negü aysa boldı ne aysa
bolur
3197 İligdin selâm köŋül aytu bitig, Bu hükümdardan selâm ve hatır sorma mektubudur; ey

bitidim esenlik öze ay tetig zeki insan, bunu sana sağlık dileği ile yazdım.
3198 Esen barmu erki et öz Vücûdun sağ ve sıhhattemidir; devran yükünü acaba nasıl

inçlikin, yükleniyor.
negü teg yüder erki üdlek
yükin
3199 Eşittim seniŋ edgü kılkıŋ Senin iyi tavır ve hareketini duydum; bu devirde sana denk

yaŋıŋ, ve eş bulunmadığını işittim.
bu üdte yok ol tep saŋa tuş
teŋiŋ
3200 Bayat kılmış emdi saŋa Tanrı sana şimdi lütfetmiş, bilgi vermiş; fazilet, akıl ve

edgülük, anlayış nasip etmiştir.
bilig bermiş erdem ukuş ög
ülüg
3201 Bu yaŋlığ kılınçıŋ eşitti özüm, Senin böyle olduğunu işittim, ey güzel yüzlüm, gönülüm

sini ârzûladı ay körklüg seni arzuladı.
yüzüm
3202 Kadaşıŋnı ıdtım bu Akrabanı, Öğdülmiş'i gönderdim; sözümü ve anlayıp,

ögdülmişig, bildiklerini sana eriştirecektir.
sözümni tegürgey ukup
bilmişig
3203 Yakın ka kadaştın yitürmiş Sen yakın akraba ve kardeşlerden uzaklaşmışsın; köy,

sen öz, kasaba ve şehir halkından yüz çevirmişsin.
uluş kend bodundın evürmiş
sen yüz
3204 Turup tağka kirmiş özüŋ İbâdet etmek için, kalkıp, tek başına dağa çıkmışsın; fakat

yalŋuzun, bu ibâdet çok uzun sürmüş.
tapuğ kılğuka bu tapuğ ked
uzun
3205 Negü kıldı erdi kadaşlar Akrabaların sana ne yaptı, niçin onlardan yüz çevirdin;

saŋa, bunu bana izah et.
nelük yüz evürdüŋ aça ay
maŋa
3206 Kalı tegdi erse saŋa küç Eğer zulüm görmüş isen, bana gel; bu dert ve endişeni

basınç, bana anlat.
berü kel maŋa ay bu kadğu
sakınç
3207 Saŋa men bereyin törü küç Ben kudretimle senin hakkını te'min edeyim; neş'e ve

bile, sevinç içinde burada yaşa.
bu yerde tirilgil sevinçin küle
3208 Kadaştın kadaşka asığlar Akraba akrabadan istifâde eder; insan bu suretle zevka

bolur, kavuşur.
asığ birle yalŋuk tatığlar
bulur
3209 Barışğu kerek ka kadaşlar Akraba ve kardeşler ile barışmak, eş ve dostlar ile

bile, kaynaşmak lâzımdır.
katılğu kerek iş adaşlar bile
3210 Kayuda yaraşıklık erse Nerede yakınlık ve uygunluk varsa, o işte fayda vardır;

yakın, bunu iyice düşün.
ol işte bolur asğı köŋlün
bakın
3211 Negü ter eşitgil bu şir ayğuçı, Şâir ne der, dinle; iki insan birbirine uygun düşerse, bu

ikigü yaraşsa asığ yer tuçı dâima onların faydalarına olur.
3212 Yağız yer yaşıl suv yaraştı Kara toprak, mavi su birbiri ile uyuştu; ortada binlerce çiçek

bile, gülerek, açıldı.
ara miŋ çeçekler yazıldı küle
3213 Yaraşık yorısa kadaş ya Akraba veya arkadaşlar birbirlerine uygun hareket

adaş, ederlerse, bunlardan yeni akraba ve ahbaplıklar meydana
olardın bolur kap kadaşka gelir.
bile
3214 Kalı bardıŋ erse tapuğ Eğer ibâdet etmek için oraya gittin ise, ibâdeti şehirde kıl;

kılğalı, din yolu budur.
tapuğ kendte kılğıl bu ol din
yolı
3215 Uluş kendte tâat telim bar iyice düşünürsen, Allanın büyük emirlerini yerine getirmek

ıduk, fırsatı, oraya nisbetle, burada daha çoktur.
uş ol yerde yetrü körü barsa
yok
3216 Bilig ögren aşnu tapuğka ibâdet etmek için, önce çok bilgi edin, bilgisiz ettiğin ibâdet

üküş, fayda gelmez.
biligsiz tapuğ asğı bolmaz
ülüş
3217 Kişi iki törlüg kişi atanur, iki türlü insana insan derler: biri —öğreten, biri— öğrenen.

biri ögretigli biri ögrenür
3218 İkide naru barça yılkı sanı, Bu ikisinden başkasını hep hayvan olarak kabul et;

tilese munı tut tilese anı hangisini istersen, onu seç.
İlig pendi Odgurmışka HÜKÜMDARIN ODGURMIŞ'A NASİHATİ
3219 Sen emdi kayu sen maŋa ay Şimdi sen hangisisin, bana açıkça söyle; ikisinden biri ol,

aça, üçüncüsünden kaçın.
ikide biri bol üçünçte kaça
3220 Bilig bildiŋ erse tükel Zahmetle öğrenerek, bütün bilgilere sahip oldun; şimdi

ögrenip, bunları, zahmet çekmeden, işlet.
anı işlet emdi kör emgek ıdıp
3221 Kalı bilmediŋ erse ögren Eğer henüz öğrenmedin ise, bilgi öğren ve ibâdetlere de

bilig, ondan sonra başla.
tapuğlarka ötrü tegürgil elig
3222 Negü ter eşitgil bilig bergüçi, Bilgi veren ve bilgi ile tâat ve ibâdet eden ne der, dinle.

bilig birle tâat tapuğ kılğuçı
3223 Bilig birle yakğıl bayat Tanrı ibâdetine bilgi ile yaklaş; bilgi cehennem kapısını

tapğıŋa, mühürler.
bilig tamğa bolur tamu
kapğıŋa
3224 Bilig birle tâat muyanı tümen, Bilgi ile yapılan ibâdetin sevabı çoktur; bilgisiz kimse ibâdet

biligsiz tapuğ kılsa bulmaz ederse, sevap kazanamaz.
muyan
3225 Biligsiz tapuğ kılmışında Bilgisizin ibâdet ile meşgul olmasından, bilgilinin

körü, uyumasının sevabı daha çoktur.
biliglig udımış muyanı örü
3226 Uluş kend içinde tapuğ bar Köy ve şehir içinde yapılacak çok ibâdet vardır; orada

telim, bunun yarısı bile bulunmaz.
uş ol yerde kılsa bulumaz
yarım
3227 Seniŋ anda tapğuŋ namâz ol Senin oradaki ibâdetinin biri namaz, biri de tuttuğun

biri, oruçtur, ey oğul.
takı biri rûza tutar sen urı
3228 Munıŋda adın anda tâat Bunlardan başka orada hangi ibâdet var; söyle, göster.

kayu,
maŋa körkitü ber tilin sözleyü
3229 Atandı özüŋ emdi zâhid atı, Sen şimdi zahit adını aldın; bu adın ibâdetin için sana

bu atıŋ saŋa boldı tâat yutı büyük bir felâket oldu.
3230 Muŋar arsıkar erse emdi Bununla şimdi kendini aldatıyorsun, bu ibâdet boşunadır;

özüŋ, sözünü kes.
bu tâat yava boldı kesgil
sözüg
3231 Tapuğ kılğu halktın anı ibâdet kılmalı, fakat onu halktan gizlemeli; ibâdet ne kadar

kizlegü, çok olsa dahi, onu azımsamalıdır.
üküş tâat erse anı azlağu
3232 Kişi edgüsi kılsa tâat tapuğ, insanların iyisi tâat ve ibâdet ederken, onu halktan gizler ve

anı halkta kizler yapar bu kapısını kapatıı.
kapuğ
3233 Negü ter eşit emdi mani bu Şimdi bu sözün mânası nedir, dinle; ey iyi insan, bu söze

söz, göre hareket et.
bu söz işke tutğıl ayâ edgü
öz
3234 Eren er katında özin kizledi, Gerçek insan başkalarının yanında kendisini gizlemiş; yüz

tapuğ kıldı yüz yıl anı azladı yıl ibâdet kılmış ve bunu da azımsamıştır.
3235 Tapuğ kizlegü kıl kişi İbâdeti gizlemeli; yap, fakat insanlar görmesin; bu sözüm

körmesü, bir sır idi; iste şimdi açığa vurdum.
bu söz sırrım erdi özüm
sözledi
3236 Berü kel uluş kendte kılğıl Buraya gel, köy veya şehir içinde ibâdet et; sana her türlü

tapuğ, iyilik kapıları açılsın.
kamuğ edgülükke açılsu
kapuğ
3237 Bodunka tusulğıl muŋıŋa Halka faydalı ol, muhtaçlara yardım et; akrabalarına

yara, yakınlık göster, bağrını aç.
kadaşka bağır ber yakınlık
ula
3238 Telim ögsüzüg kör ya tul Bak, burada bir çok yetim, dul, âciz, kör, kötürüm ve

tulsakığ, topallar vardır.
ya közsüz ya oldrum yeme
aksakığ
3239 Cemâat bile kıl fariza namâz, Farz namazlarını cemâat ile kıl, fakirler haccı olan cuma

çığaylar hacı kıl âdina namâz namazlarını edâ et.
3240 Halâl dünyâ kazğan çığayka Helâl dünyalık kazan ve fakirlere dağıt; insanlara yardımda

üle, bulun ve onlara güler yüzle muamele et.
kişi elgi tutğıl yanut kıl yöle
3241 Bu samış tapuğ barça tâat Bu sayılan hizmetler birer ibâdettir; bunları yerine getiren

turur, herkes müsterih olabilir.
bu tâat bile barça râhatturur
3242 Munı barça kodtı özüŋ Bütün bunları sen terkettin; tek başına namaz kılıyor ve

yalŋuzun, oruç tutuyorsun, ey asîl tabiatlı.
namâz rûza tuttı ay kılkı
tüzün
3243 Namâz rûza barça öz asğıŋ Namaz ve oruç, bunlar hep kendi menfaatin içindir; hep

turur, kendi menfaatini düşünen insan hodkâm olur.
öz asğın tilegli bağırsız bolur
3244 İdi yakşı aymış kişi üdrümi, insanların seçkini ve olgun olanı merhametli insan çok

kişike bağırsak kişi ködrümi güzel söylemiş.
3245 Kişi edgüsi bu öz asğın insanların iyisi — kendi menfaatini bırakıp, zahmet

kodup, yüklenerek, başkalarının faydasını isteyen kimsedir.
kişi asğı kolsa kör emgek
yüdüp
3246 Bağırsak kerek er ne bağrı İnsan merhametli olmalı ve kötülere acıyarak, onlara

süçıp, şefkatle iyi yolu göstermelidir.
törü berse edgü isizke açıp
3247 Tirig yalŋuk oğlı tusulğan Hayatta iken, insanoğlu faydalı olmalı; faydalı olmayacak

kerek, kimse, doğar doğmaz ölmelidir.
tusulmaz kişi tuğsa ölgen
kerek
3248 Kişike tusulur kişi edgüsi, insanların iyisi başkalarına faydalı olur; halk için lüzumlu

bu edgü kişi ol bodun olan bu iyi insandır.
todğusı
3249 Tapuğka ınanıp kayu erse İbâdetine güvenen bir kul Tanrıyı memnun edecek yolu

kul, henüz bulamamış demektir.
bulumadı teŋri sevinçiŋe yol
3250 Bayatım sevinçi tilese özüŋ, Sen Tanrının rızasını elde etmek istersen, müslümanların

müsülmân sevinçi tile kes memnun olmasını dile; sözü fazla uzatma.
sözüg
3251 Seniŋ tapğıŋa muŋluğ ermez Tanrı senin ibâdetine muhtaç değildir; kendi kulluğunu

bayat, yerine getir ve iyi ad kazanmağa bak.
özüŋ kullukı kıl tile edgü at
3252 Kimiŋ atı kul bolsa kılkı Adı kul olanın yapacağı şey ibâdettir; bütün ibâdetsiz

tapuğ, kulların adı bir mecazdan ibarettir.
tapuğsuz kul atı mecâz ol
kamuğ
3253 Tapuğ kıl tapuğ tınma kulluk ibâdet, durmadan ibâdet kıl, kulluk budur; ibâdete dikkat et

bu ol, ve bu yoldan ayrılma.
tapuğka baka kör me bekle
bu yol
3254 İdi yakşı aymış bügü bilgi Bilgisi geniş hakîm çok yerinde söylemiş; buna göre

keŋ, hareket et, ey eli açık insan.
munı işke tutğıl ayâ elgi keŋ
3255 Tapuğ tâatim tep küvenme İbâdet ve tâatte bulundum diye, fazla gurur getirme;

üküş, ibâdete devam et, Tanrıya ibâdet eden insan azizdir.
tapuğ kıl bayatka tapuğluğ
küsüş
3256 Tapuğ kıl bayatka bu ol İbâdet kıl, Tanrıya kulluğun budur; fakat ibâdet kıldım diye,

kullukuŋ, idrâkini kaybetme.
tapındım teyü sen unıtma
ukuş
3257 Ay odğırmış emdi okırmen Ey Odgurmış, bugün seni davet ediyorsam, kendi

seni, menfaatimi düşünüyorum zannetme.
öz asğı tiler tep sakınma
meni
3258 Kalı kelse asğı tususı saŋa, Eğer gelirsen, senin için faydalı olur; gelmezsen de, bana

yeme kelmese sen yası yok bir zarar gelmez.
maŋa
3259 Okırmen seni halkka edgü Seni halkın iyiliği için davet ediyorum; bu iyilik halkın

üçün, menfaatidir; buna karşı gelme.
bu edgü bodun asğı buzma
küçün
3260 Baka körmen aymış bu Benim bu söylediklerime bir dikkat et; doğru ise, oradan

sözler tapa, kalk, buraya gel.
çın erse berü kelgil andın
kopa
3261 Meni birle turğıl maŋa kıl Benimle beraber ol, bana yardım et; fakirleri destekle,

basut, onların vaziyetini düzeltmeğe çalış.
çığayığ yülegil neŋin edgü tut
3262 Özüŋke muyan ol maŋa Bu senin için sevaplı bir iş ve benim için ise, iyi bir addır;

edgü at, buna karşılık kadir Tanrı sana her iki dünyayı nasip eder.
ikigü ajun birge erklig bayat
3263 İnini edgeke yet özüŋ edgü Beni iyiliğe doğru götür, kendin iyi ol; insan iyi insanlara

bol, bakarak, yolunu düzeltir.
kişi edgü erdin tüzer edgü
yol
3264 Sebeb bolğıl emdi maŋa Bugün bana iyilik yapmam için bir sebep ol; ey pehlivan,

edgüke, Tanrı sana da bunun karşılığını verir.
bayat birge edgü saŋa ay
böke
3265 Negü ter eşitgil tejik bilgesi, İranlı âlim ne der, dinle; iranlı âlimlerin şöhreti büyüktür.

tejik bilgeleri çavıkar küsi
3266 Begi bolsa edgü bodunka Bey halka karşı iyi ve âdil olursa, onun faydası bütün halka

bütün, dokunur ve halk saadete kavuşur.
anıŋ asğı barça bodun yer
kutun
3267 Özüŋ edgü kolma begiŋ Kendi iyiliğini istersen, beyin iyi olmasını iste; beyin iyi

edgü kol, olması halkın menfaatidir.
begi edgü bolsa bodun asğı
ol
3268 Kara edgü bolsa bir özke Halk iyi olursa, bu iyiliği onun yalnız kendisi içindir; beyi iyi

bolur, olursa, halk gün görür.
begi edgü bolsa bodun kün
körür
3269 Kişi tep ayurlar kayu ol kişi, insan derler, insan kimdir; insan başkalarına faydalı olan

kişike asığ kılsa itse işi ve onların işlerini gören kimsedir.
3270 Tüzü yalŋuk oğlı sever Bütün ınsanoğulları iyiyi severler; iyi nerede, ben de onu

edgüni, öğeyim.
bu edgü kayu ol ögeyin anı
3271 Bu edgü ol ol kılsa halkka iyi, halka faydalı olan ve bundan dolayı ona zevk veren

asığ, şeydir.
bu asğı bile bulsa bodnı tatığ
3272 Bağırsak bolur halkka edgü iyi insan halka karşı şefkatli olur; merhametli olursan, sen

kişi, de iyi insan olursun.
bağırsak bolun bulduŋ edgü
başı
3273 Munu sözledim söz bitigin işte yazı ile ulaştırılacak sözlerimi söyledim; sözümü

ulam, bitirdim ve kalemi sildim.
tükettim sözümni kurıttım
kalem
3274 Takı ma negü erdi erse Bundan başka daha söylenecek. ne gibi sözüm varsa,

sözüm, akraban bunları da ağızdan bildirecektir, ey ay yüzlüm.
kadaşıŋ tegürgey tilin ay
yüzüm
3275 Bitig türdi badı öze tamğalap, Mektubu katladı, bağladı ve üzerini mühürleyerek, uzattı;

sunup berdi ögdülmiş aldı Öğdülmiş gelip, elinden aldı.
ulap
3276 İlig aydı barğıl takı ma negü, Hükümdar : — Git, daha münâsip ne gibi söz varsa, ona

yarağlığ söz erse tegür ay ulaştır, ey hakîm — dedi —
bügü
3277 Katığlan anı keldür emdi Şimdi gayret et, onu bana getir; ey yiğit, bana onsuz, boş

maŋa, gelme.
kuruğ kelme ansız maŋa ay
toŋa
3278 Biliglig negü ter eşitgil özüŋ, Bilgili ne der, dinle; zeki elçi gönder ve sözünü ona tevdi et.

yalavaç tetig ıd tutuzma
sözüg
3279 Negü tutzayın men saŋa Ben sana şimdi ağızdan "ne söyleyeyim; ey kalbi doğru,

emdi söz, söylenecek sözlerin hepsini sen biliyorsun.
kamuğ söz seniŋde ayâ köŋli
tüz
3280 Negü sözlegü erse sözle Ne söylemek icap ederse, sen ağızdan söyle; nasıl

tilin, münâsip görürsen öyle hareket et.
yarağı ne erse sen andağ
kılın
3281 İlel tep turup çıktı ögdülmişe, iyi terbiyeye, iyi tavır ve harekete sahip olan Öğdülmiş—

ol edgü kılınç birle igdilmişe "Baş üstüne!"— diyerek, kalkıp çıktı.
3282 Atın mindi evke yüz urdı Atına bindi, evine doğru hareket ederek, gelip indi; evine

turup, girdi, yaka ve kuşağını çözdü.
kelip tüşti kirdi yaka kur
yörüp
3283 Yaşık yandı yerke yakurdı Güneş döndü, başını yere yaklaştırdı; dünyanın aydınlık

başın, yüzü kırmızı sise büründü.
yaruk dünyâ meŋzi karardı
ışın
3284 Küdı ıdtı kesme yaruk yüz Perçemini aşağı salıverdi, parlak yüzü kapandı ve güzel

tudı, zülfü her tarafı kapladı.
sevüg zülfi toldı yokaru kodı
3285 Turup yundı kıldı bu yatğu Kalkıp abdest aldı ve yatsı namazını kıldı; döşek istedi ve

namâz, yatıp, bir az uyudu.
töşek koldı yattı udıp bardı
az
3286 Beliŋlep odundı kötürdi Birden silkinerek, tekrar uyandı, başını kaldırdı; sis gök

başın, yüzünü siyah zenciye döndürmüştü.
kara zengi kılmış yüzini ışın
3287 Turup yundı kıldı yana taŋ Kalkıp abdest aldı, sabah namazını kıldı; duâ etti, teşbih

namâz, çekti; yine bir az bekledi.
duâ kıldı tesbih yeme küdti
az
3288 Tüme torku kalkan kötürdi Yüzünü örten ipek kalkan sıyrıldı; gülen parlak yüz gibi,

öşün, dünya aydınlandı.
yaruk yüz küler teg yarudı
ajun
XL Öğdülmiş Odgurmış Tapa Öğdülmiş in Odgurmış'ı Ziyaretini Söyler
Barmışın Ayur
3289 Ederledi terkin atını tutup, Atını tutup, derhal eyerledi; oradan kalkıp, akrabasına

kadaşı tapa bardı evdin turup doğru gitti.
3290 Yakın tegdi erse kadaşka Akrabasına yaklaşınca, atından aşağı indi, yürüyerek,

barıp, kapısına geldi.
atındın kodı tüşti tegdi yorıp
3291 Tegip akru elgin tokıdı Gelip, eli ile yavaşça kapıyı çaldı; Odgurmış ibâdeti bıraktı,

kapuğ, yerinden kalktı.
turup çıktı odğurmış ıdtı
tapuğ
3292 Kapuğ açtı çıktı kadaşın Kapıyı açtı, çıktı; hısımını gördü, kucaklaşıp, öpüşerek

körüp, selâmlaştı.
kuçuştı esenleşti yüz köz
öpüp
3293 Elig aldı evke kigürdi bat a, Elinden tutup, hemen içeri aldı; yer gösterdi ve elini

orun berdi oldurdı elgin tuta tutarak, oturdu.
3294 İdi ök sevindi kadaşın körüp, Akrabasını gördüğüne pek çok sevindi; Tanrıya çok hamd

bayatka şükür kıldı artuk ve şükür etti.
ögüp
3295 Ne körklüg sevinç ol kişi İnsanın ayrıldıktan sonra tekrar araması ve gelip, sağ

adrılıp, sâlim kavuşması ne büyük bir saadettir.
selâmet kavuşsa tileyü kelip
3296 Ne edgü bolur ol kadaştın Akrabalardan uzaklaştıktan sonra, yakınlık hisleri ile tekrar

yırap, kavuşup, görüşmek ne kadar hoş oluyor.
barıp tegse tuşsa yağukluk
ulap
3297 Ne körklüg bolur kör Akrabaların birbirine candan yakınlık ve samimiyet

bağırsak kadaş, göstermeleri ne güzel şeydir.
kadaşka yağukluk ulasa
adaş
3298 Ne körklüg bolur kör Akrabanın akrabaya merhametle ve gönülden bağlı olması

bağırsaklıkın, ne güzel olur.
kadaşka kadaş köŋli bolsa
yakın
3299 Negü ter eşitgil bağırsak Akrabasına dostluk ve gönülden yakınlık gösteren şefkatli

kadaş, akraba ne der, dinle.
yakınlık ulağlı köŋüldeş adaş
3300 Kamuğ ğâyib özler körüşse Birbirini kaybedip, tekrar buluşan şahısların kederleri kısa,

közün, sevinçleri uzun sürer.
sakınç boldı kısğa sevinçi
uzun
3301 Ne körklüg bolur kör kişi Ayrılıktan sonra iki şahısın tekrar birbirine sağsâlim

adrılıp, kavuşması ne kadar güzel şeydir.
selâmet kavuşsa iki öz özün
Odgurmış suali Öğdülmişke ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
3302 Ayıttı kadaşların odğurmışa, Odgurmış akrabalarını soruşturdu; Ögdilmiş onların sağ ve

esen tep haber berdi salim olduklarını söyledi.
ögdülmişe
3303 Yana aydı odğurmış ayğıl Odgurmış tekrar sordu:—Bana söyle, şimdi buraya ne

maŋa, maksatla geldin, sana ne oldu böyle.
kalı keldiŋ emdi ne boldı
saŋa
3304 Eşittim seni men ilig birle tep, Ben senin hükümdarın yanında bulunduğunu, bilgin ile

bodunka tusulur bilig birle halka faydalı olduğunu duydum,
tep
3305 Nelük keldiŋ erki olarnı Halkın yükünü boynuna yüklendikten sonra, onları bırakıp,

kodup, nasıl buraya geldin.
bodun yüklerin sen boyunka
yüdüp
Öğdülmiş cevabı ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
Odgurmışka
3306 Yanut berdi ögdülmiş aydı Ögdilmiş cevap verdi ve :—Ey güzel yüzlüm, benim seni

özüm, göreceğim geldi — dedi—
seni ârzûladı ay körklüg
yüzüm
3307 Turup keldim emdi köreyin Seni merak ettim, bu meraktan kurtulayım — diye, kalkıp

teyü, buraya geldim.
sakınç kadğu bağın yöreyin
teyü
3308 Küser erdim artuk seni Seni görmeği candan istiyordum; sana gelmek için ancak

körgüke, bugün fırsat bulabildim.
bu kün buldum inçlik saŋa
kelgüke
3309 Büte keçti üdlek seni Seni görmeyeli çok zaman geçti; görüşmeği çok arzu

körmedim, ediyordum, fakat vakit bulamadım.
tiler erdim ârzûn üdi
bulmadım
3310 Üdi emdi ermiş munukı Vakti bugün imiş, işte geldim; çok şükür, sana kavuştum.

özüm,
saŋa tuştı şükrin kılur til
sözüm
3311 Esen bolsa ermiş bu yalŋuk insan sağ olursa, dileğine ulaşırmış, ey benim cana yakın

özi, kuzum.
tilekke tegir ay bağırsak kozı
3312 Negü ter eşitgil küsemiş kişi, Zamanın çok çabuk geçipgittiğini iyice tecrübe etmiş ve

keçer üdlekig ked sınamış kavuşmağı özlemiş olan insan ne der, dinle.
kişi
3313 Tirig bolsa yalŋuk tilekin İnsan sağ olursa, dileğini bulur; hayat dilek için bir

bulur, sermâyedir.
tilek bulğuka mün tiriglik
bolur
3314 Tirig bolsa yalŋuk tilep tapşur İnsanlar sağ olurlarsa, birbirini arayıp bulurlar; can sağ

ok, olursa, ayrılan yine muhakkak kavuşur.
esen bolsa barmış yana
kavşur ok
3315 Tiriglik tilegil tileme tilek, Dilek dileme, sağlık dile; hayat dileğe erişmek hususunda

tilek bulğuka bu tiriglik yölek ancak bir yardımcıdır.
3316 Bayat berdi âhır tilekim Tanrı nihayet arzumu yerine getirdi; ben sağsâlim sana

maŋa, kavuştum.
esenlik bile men kavuştum
saŋa
3317 Adın ma sözüm bar bu Bundan başka bir sözüm daha var; dinlersen, onu da

sözde basa, söyleyeyim.
anı ma ayayın özüŋ tıŋlasa
XLI Odgurmış Öğdülmiş Birle Odgurmış'ın Öğdülmiş İle Münazara Ettiğıni Söyler

Münâzara Kılmışın Ayur
3318 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi : — Söylediklerini dinledim, sen de

sözüg, benim sözlerimi dinle — dedi —
eşittim sözümni eşitgil özüŋ
3319 Yakınlık ulamış üçün bir Gösterdiğin bu yakınlığın Tanrı ecrini ihsan etsin, iyi

bayat, insanlara bahşettiği yüz binlerce sevaba sen de nail ol.
muyan bersü miŋ miŋ tümen
edgü at
3320 Takı bir sözüg ay ne erki Başka söyleyeceğin söz ne imiş, onu da bana söyleyiver.

adın,
anı ma maŋa sözle kodrna
kedin
Öğdülmiş cevabı ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMUŞ'A CEVABI
Odgurmışka
3321 Cevâb kıldı ögdülmiş aydı bu Öğdülmış cevap verdi ve : — Bu sözüm şudur — dedi—

söz, seni görünce, özüm parladı.
seni kördi erse yaruk boldı
köz
3322 Kişi öz tilekin yorısa yoluğ, insan kendi arzusu ile yol yürürse, zahmet çekmez, ey

aŋar tegmez emgek ay bilgi bilgisi büyük.
uluğ
3323 Negü ter eşitgil sınamış sözi, Tecrübeli insan ne der, dinle; mânasına dikkat et, ey

anıŋ manisi uk ay köŋli yazı huzura kavuşmuş insan.
3324 Kayu işke ârzû yorısa tilek, Hangi işe arzu ve dilek ile girişilirse, bu dilek her adımda

adak ursa buldı ol ârzû yölek ona bir destek olur.
3325 Tilek birle maŋsa yırak yer istekle yürüyünce, uzak yer yakın olur; arzuladığı yüzü

yakın, görünce, can sahibini bulur.
kaçan körse yüzin bulur cân
ilek
3326 Yana aydı ögdülmiş uş bu Öğdülmiş devam etti:—îşte ben dâima seni merak

özüm, ediyorum, dilimden düşürmüyorum.
saŋa kadğura tilde kesmez
sözüm
3327 Uluş kendni kodtuŋ yakın ka Köy ve şehri, yakın akraba ve kardeşleri bıraktın,

kadaş, insanlardan uzaklaştın; burada hiç bir tanıdık ve ahbabın
kişide yıradıŋ biliş yok adaş yok.
3328 Ağır yük yüdüp bu özüŋ Tek başına ağır zahmetlere katlandın; aç ve çıplak

yalŋuzun, yaşıyorsun, dermansız bir hâldesin.
yalıŋ aç yorır sen ne yunçığ
özün
3329 Kadaş köŋli barça saŋa Senin için bütün akrabaların sızlanıyor; görmek isteyince,

kadğurar, bulamıyor ve iştiyak içinde çırpınıyorlar.
körü ıdsa bulmaz köŋül
yelgürer
3330 Apa oğlanı barça yalŋuz Hiç bir insan tek başına yapamaz; sen burada yalnızsın,

umaz, hasta da olabilirsin.
özüŋ munda yalŋuz kalı
iglemez
3331 Bu kadğu meni evde Bu düşünce ile ben evde duramadım; endişe ve kayguya

yatğurmadı, karşı koyamadım.
sakınç kadğu birle özüm
umadı
3332 Saŋa ok törütmedi teŋri Tanrı cehennemi yalnız senin için yaratmadı; bütün bu

tamuğ, azapları yalnız senin için zikretmedi.
saŋa aymadı bu adâbığ
kamuğ
3333 Negü ol nelük munça emger Niçin ve neden kendine böyle eziyet ediyorsun; bana bunu

özüŋ, açıkça söyle, ben de senin bu husustaki fikirlerini
maŋa belgülüg ay bileyin anlayayım.
sözüg
Odgurmış cevabı ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
Öğdülmişke
3334 Yanut berdi odğurmış aydı Odguımış cevap verdi :— Bu sözünü dinledim; ben de

bu söz, cevap vereyim, dinle— dedi —
eşittim eşitgil cevâb bersü öz
3335 Bu söz kim sen aydıŋ Bu söylediğin sözler senin şefkatinden ileri geliyor; bu

bağırsaklık ol, akrabalık nişanesi ve yakınlık alâmetidir.
kadaş belgüsi hem yağuk
yaklık ol
3336 Kadaş kadğuların kadaş Akrabaların kederini akrabalar paylaşır; insanın bir

yemese, akrabası olmazsa, onun İstırabına yabancı kimseler nasıl
adın yat kaçan yer kadaş ortak olabilirler.
bolmasa
3337 Özüm ka kadaştın neçe Ben de kardeş ve akrabalardan ayrılarak, buraya gelip,

adrılıp, niçin bu kadar zaman burada kaldım.
nelük turğay erdim bu yerke
kelip
3338 Baka kördüm emdi dinim Çünki dinimin selâmetini ve kendi menfaatimi bunda

yegliki, gördüm.
bu yerde köründi özüm
yegliki
3339 Anın keldim emdi bu yerke Onun için kalkıp, buraya geldim; halvete çekilip, böylece

turup, Tanrıya ibâdetle meşgul olmak istedim.
bayat tapğı kılsa men yalŋuz
bolup
3340 Bu dünyâ işiŋe katılmış kişi, Bu dünya işlerine karışan kimse aynı zamanda ibâdet ve

kılumaz tapuğ birle ukbi işi âhiret işini yerine getiremez.
3341 Bu halkka tüzü yapmağınça İnsan bütün bu halka kapısını kapatmayınca, yaratan

kapuğ, Tanrıya ibâdet edemez.
törütügli rabka kılumaz tapuğ
3342 Havâ nefs boyunın sığu ked İnsan ibâdette zevk bulabilmek için, hevesin kafasını iyice

katığ, ezmelidir.
özüŋ ötrü bulsa tapuğda tatığ
3343 Negü ter eşitgil sakınuk kişi, Takva sahibi insan ne der, dinle; nefsine kapılan kimse din

havâ bire bolmaz bütün din işini tam yapamaz.
işi
3344 Havâ nefs bile kör yağı ol Din hevesin ve nefsin en büyük düşmanıdır; bu ikisi ibâdet

uluğ, etmek isteyen kulu yolundan şaşırtır.
bu iki azıtur tapuğçı kuluğ
3345 Havâka bolu berse tutğun Nefsine kapılırsa, insan onun esiri olur; tenin arzusuna

bolur, uyarsam, beni kul eder
et öz ârzû bulsa meni kul
kılur
3346 Havâka basıkma ukuş birle Hevesin tesirinde kalma, akıl ile karar ver; ten baş

kes, kaldırırsa, bilgi ile hâkim ol.
et öz baş kötürse bilig birle
bas
3347 Bu yaŋlığ üçün men uluş Böyle olduğu için, ben köy ve şehirleri bırakıp, ağır

kend kodup, zahmetlere katlanarak, buraya sığındım.
bu yerke sığındım ağır yük
yüdüp
3348 Kişide öŋin boldum erse kalı, İnsanlardan ayrı yaşıyorsam, buna mukabil boş söz de

kuruğ sözlemezmen ne sarfetmiyorum ve dedikodu yapmıyorum.
ğibet tili
3349 Bu yalŋuzturur sen tediŋ ay Ey kardeş, sen bana:—Yalnız yaşıyorsun—dedin; ey

kadaş, dostum, zikruHah benim için kâfi bir arkadaştır.
bayat yadı iş tap maŋa ay
adaş
3350 Yakın ka kadaştın yırak Yakın akraba ve kardeşlerden uzak bulunmama gelince,

boldukum, ne aç olduğum zaman ve ne tok olduğum zaman, onlara
olarka tüdürmedim açım bir yük olmadım.
tokum
3351 Bodun köŋli yuvka Halkın gönülü yufkadır, onu muhafaza etmek çok güçtür;

küdezmeki sarp, burada gönül kınlırsa, ilâhî adaletle karşılaşılır; bu ise,
köŋül sınsa hasmı bayat adli kâfidir.
tap
3352 Neçe bolmasa halkka Her ne kadar benden halka fayda yok ise de, onlar benden

mendin asığ, zarar da görmezler.
yeme körmegeyler meniŋdin
yasığ
3353 Asığ yas ne edgü ne isiz Fayda ve zarar, iyilik ve kötülük hep Tanrıdan gelir; bu

barı, onun takdiridir.
bayattınturur kör anıŋ takdiri
3354 Bu arşta kodı kör serâka Yukarıdaki Arş ile aşağıdaki toprak arasında bulunan her

tegi, şey, aynı şekilde, Tanrıya muhtacdır.
tüzü barça bir teg bayatka
muŋı
3355 Negü bar kişiler ara ay külüg, Ey namlı, insanlar arasında ne var, fayda yahut zarar ve

asığ tut ya kor yas saŋa ziyan, onu sen biliyorsun.
belgülüg
3356 Negü asğı bar tep ayur sen İbâdetin ne faydası var — diye soruyorsun; ibâdet kulluktur

tapuğ, ve kula kapıları açar.
tapuğ kulluk ol kulka açtı
kapuğ
3357 Kul atı anın boldı kulka ayağ, Kul adı bundan dolayı kula unvan oldu; o dağa çekilip,

tapuğ kılsa tün kün ulu bolsa gecegündüz ibâdet etmelidir.
tağ
3358 Yaratsa yaratmasa erklig Kula bu ad verilmemiş olsa bile, kadir Tanrı ister kabul

bayat, etsinister etmesin, ibâdet ve zikir dilden düşmemelidir.
tapuğ atı tilde atamasa at
3359 Bu yalŋuzlukumdın maŋa Bu yalnızlığımın bana zararı yoktur; ten ve din sıhhatini

yası yok, ben burada buldum.
et öz din esenin munın
buldum ok
3360 Negü ter eşitgil bu beyt Şu beyti söyleyen ne der, dinle; dışına bakma, içine ve

ayğuçı, mânasına dikkat et.
taşı körme mani baka kör içi
3361 Yorı yalŋuz işsiz ay yalŋuk Ey insanların mahiri, tek başına ve arkadaşsız yürü; bak,

uzı, papağan konuşmağı ve söz söylemeği kendi başına elde
tutı kıldı yalŋuz tili kör sözi etti.
3362 Tapuğçı tapınsa bu yalŋuz Kul yalnız ve tek başına ibâdet ederse, bu tek bir kimseden

özün, halka nasıl zarar gelebilir.
negü kor kılur künke yalŋuz
özi
3363 Kişike katılmaknı ögdüŋ Ey kardeş, insanlara karışmağı öğdün; fakat insan onlara

kadaş, nasıl katılır ve onlar ile nasıl ahbap olur.
negü teg kalılğu ya bolsa
adaş
3364 Maŋa kelmişiŋde berü men işte bana geldiğinden beri ben bugün ibâdetten geri

bu kün, kaldım; bir düşünsene.
tapuğdın kesildim baka kör
ögün
3365 Tek ök bir saŋa öz katılmış Bir tek seninle buluşmanın zararı bu kadar olursa, artık

üçün, beni fazla zorlama.
yası munça erse küçeme
küçün
3366 Özüm kirse emdi kişiler ara, imdi ben insanlar arasına girersem, ibâdete ne zaman elim

kaçan tegge elgim tapuğka değer.
kör e
Odgurmışka
3367 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve: — Sözünü dinledim, sen de beni

sözüg, dinle, yüzünü çevirme — dedi —
eşittim eşit sen evürme
yüzüŋ
3368 Sen aymış bu söz barça Söylediklerinin hepsi doğrudur; lâkin dikkat edersen, bunlar

andağturur, hakikatte ancak birer bahanedir.
hakikat körü barsa tıldağ
turur
3369 Kişike tusulğu kerek bu tirig, İnsan hayatında kendisini yükseltmek ve adını yaşatmak

tirig tutsa atın kopursa erig için, başkalarına faydalı olmalıdır.
3370 Tiriglik nişânı ne ol belgüsi, İnsanlar ondan bir iyilik görmezlerse, onun yaşadığı

kişi körmese bir anıŋ edgüsi nereden belli olur.
3371 Kisi alğu tuğsa oğul kız üküş, İnsan evlenmeli ve bir çok çolukçocuk sahibi olmalıdır;

oğulsuz tese erke körksüz "evlâtsızdır" — demek, insan için bir hakarettir.
söküş
3372 Negü ter eşitgil kişi üdrümi, İnsanların seçkini ne der, dinle; neslin kesilmemesinin

uruğ kesmegüke kisi ol emi çâresi kadındır.
3373 Oğulsuz ölürde ökündi tilin, Evlâtsız insan ölürken peşimanlığını ikrar etti ve:— Ey

ayâ kin keligli oğul kız kılın benden sonra gelen sen, çolukçocuk sahibi ol— dedi.
3374 Kimiŋ oğlı kalsa atada kedin, Öldükten sonra evlâdı kalan bir baba için "yaşamıyor"

atama anı sen tirigde adın denilemez.
3375 Oğulsuz kişi ölse kesti uruğ, Evlâtsız insanın, ölünce, nesli kesilir; dünyadan adı silinir

ajunda atı yitti ornı kuruğ ve yeri boş kalır.
Öğdülmişke
3376 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi ve : —Doğru, fakat bunun başka

bu çın, türlü bir şekli de var — dedi —
munıŋda adınsığ yeme bar
adın
3377 Kalı edgü bolsa oğul kız silig, Eğer çolukçocuk iyi ve hayırlı olursa, bu iş senin dediğin

anı teg bolur kim yorıttıŋ tilig gibi olur.
3378 Kalı bolsa isiz ulıtğay seni, Eğer evlât hayırsız çıkarsa, hayatta seni inletir; ölünce de,

özüŋ ölse terkin unıtğay seni seni çabucak unutur.
3379 İsiz kılğa atıŋ öze karğışın, Senin adını kötüler ve üstelik, büyükler başta olmak üzere,

seni sökge yat baz uluğlar bütün yatyabancı bedduâ ederek, sana söğer.
başın
3380 Oğul kız yağı ol yağı ne Çolukçocuk insana düşmandır, düşman neyine gerek;

kerek, düşmansız hayat sürmek daha iyidir.
yağısız tiriglik takı edgürek
3381 Yağıdın negü teg yarukluk Düşmandan nasıl rahatlık umarsın; düşmanın atı bile senin

bolur, aleyhine şahitlik eder.
yağı atı yaska tanukluk berür
3382 Ne edgü bilig berdi bilgi Bilgisi derin olan insan ne iyi bilgi vermiştir; oğulkızın adı,

koyuğ, insan için, giderilemeyen bir gölgedir.
oğul kız atı erke kitmez oyuğ
3383 Muŋar meŋzer emdi biliglig Bilgilinin buna benzer bir sözü vardır; dikkat edersen, temiz

sözi, kalpli insan doğru söylemiştir.
köni sözlemiş körse köŋli
yazı
3384 Özüŋ sızğurur sen oğul kız Sen oğulkız diye, kendini üzersin; bu zahmeti takdir eden

teyü, oğulkız nerede.
bu emgek biligli oğul kız
kayu
3385 Terer sen harâmığ barır sen Haram toplarsın; gidersen, kalır; sen inleyeinleye git,

kalır, safâsını o sürsün.
sen ınçık yeyü bar ol ârzû
yeyü
3386 Kime mindi sakın kisi alğuçı, Evlenen kimseyi bir gemiye binmiş farzet, gemiye binen

teŋiz otra kirdi kime miŋüçi kimse denize açılır.
3387 Oğul kız törüse kimesi sınur, Oğulkız dünyaya gelirse, gemisi parçalanır; gemi

kime sınsa suvda tirig kim parçalanınca, su içinde kim diri kalır.
kalur
3388 Oğul kız atasın suyurkağu ol, Oğulkız sahibi insanın kusuruna bakmamak; evlât

oğul kız atası yemi ağu ol sahibinin yediği zehirdir.
3389 Oğul kız isizi atada kedin, Evlâtların hayırsızı ölen anne ve babasını, bir kerre olsun,

atamaz atasın anasın adın anmaz.
3390 Bu yaŋlığ iyâldın kaçan bar Böyle çocuktan hiç vefa umulurmu; onun tabiatı kötü ve işi

vefâ, gücü cefâdır.
kılıkı yavuz ol kılınçı cefâ
3391 Oğul kız atası tü emgek Oğulkız babası her türlü zahmete katlanır; belâ ve

küder, mihnetleri de fil gibi yüklenir.
belâ mihnet erse yaŋan teg
yüder
3392 Adaş koldaş ardaş tutuŋu Dost, ahbap ve arkadaş edinmeli—dedin; bu iyi, fakat

tediŋ, bunların yükünü yüklenmek çok zordur.
bu edgü idi ters yüki
yüdmekiŋ
3393 Yeme yakşı aymış bügü bilgi Parlak bilgili hakîm yine çok güzel söylemiş; insanın gönülü

yarp, yufka ve muhafazası güçtür.
kişi köŋli yuvka küdezmeki
sarp
3394 Sırınçğa sakışıturur bu Gönül sırça gibidir; ey oğul, onu çok iyi muhafaza et,

köŋül, kırılmasın.
idi ked küdez sınmasu ay
oğul
3395 Köŋül oğlağu ol sınağı Gönül nazlıdır, bu tecrübe edilmiştir; şöyle ki, sıcakta erir,

muŋar, soğukta donar.
isigke erir terk soğukka toŋar
3396 Adaş köŋli sınsa bolur kır Dostun gönülü kırılırsa, o içinden sana düşman olur;

yağı, düşmanın bulunduğu yerde huzur ve sükûn kalmaz.
yağı kayda bolsa bolur miŋ
çoğı
3397 Yağıdın tiriglik tatığsız bolur, Düşman yüzünden hayat tatsızlaşır; nerede olursaolsun,

yağı kayda erse yarağsız düşman zararlıdır.
bolur
3398 Neçe me kiçig erse düşmân Düşman senin için ne kadar küçük olursaolsun, sen onu

saŋa, büyük kabul et, ey merd ve cesur insan.
anı sen uluğ tut ay ersig toŋa
3399 Çıbun boldı düşman Sinek fil için büyük bir düşmandır; fili ısırdığı zaman, onu

yaŋanka bedük, zıp zıp zıplatır.
ısırsa yaŋanığ suçıtur ked ök
3400 Negü ter eşitgil yağılığ kişi, Dinle, düşmanı olan ve ömrünü düşman ile çarpışarak

yağı birle urşu tükemiş yaşı geçiren insan ne der.
3401 Kiçig düşmânım tep usanma Düşmanım küçüktür — diye, sen ihmalkâr davranma; —

özün, niçin korkayım — diyerek, öğünme.
nelük korkayın tep küvenme
sözün
3402 Yağıŋ boldı erse osal Düşmanın varsa, onu ihmâl etme; düşmana karşı

bulmağıl, düşmanca hareket et; iyi huylu insana karşı da halîmsehm
yağıka yağı bol tüzünke ol.
tüzün
Odgurmışka
3403 Yanut berdi ögdülmiş açtı Ögdilmiş cevap verdi, söze başladı : — Sözümü dinle ve

tilin, kalbine yerleştir — dedi —
ayur söz eşitgil köŋülke alın
3404 Törütti bayat bu ajunuğ bilip, Tanrı bu dünyayı bilerek yarattı; helâlinden yiyecek ve

yegü içgü ıdtı halâldin kılıp içecek gönderdi.
3405 Katılsa karılsa tutup edgü iş, iyi arkadaş edinerek, onlarla düşüpkalkmalı; insanın

işi edgü bolsa kılur edgü iş arkadaşı iyi olursa, kendisi de iyi olur.
3406 Kişi asğı bolsa kişike katıl, Başkalarına faydalı olabileceğin yerde insanlara karış; bil

kişike tusulmak kişi asğı bil ki, insanlara faydalı olmak insanın kendi menfaatidir.
3407 Bu yalŋuz yorığlı kişi kıvçakı, Ey cömert, bu tek başına yaşayan yabanî adamın

kişike tusulmaz bolur ay akı başkalarına faydası dokunmaz.
3408 Kişike tusulmaz kişi ol ölüg, Başkalarına faydası dokunmayan insan ölü gibidir; faydalı

tusulğıl ölüg bolma ersig ol, ölü olma; ey mert yiğit.
külüg
3409 Telim bolsa erke adaş Bir kimsenin arkadaş ve ahbabı ne kadar çok olursa, onun

koldaşı, adı o nisbette memlekete yayılır ve işi yoluna girer.
yadıldı atı ilke itti işi
3410 Bu dünyâ içinde bulur bu O bu dünyada dileğine kavuşur; eğer âhiret saadeti isterse,

tilek, onu da bununla temin eder.
kalı ukbi kolsa bu ol hem
yölek
3411 Sakınç kadğu bolsa yuluğlar Kara gününde bu dostlar onun uğrunda hayatlarını feda

özüŋ, ederler, sevinçli gününde de sevinçten gözleri parlar.
sevinç bolsa sevnür yarutur
közüg
3412 Yadar erdemin barça halkka Onun faziletini her kese söyler ve yayarlar; kusurunu

ayur, görünce de, ağızlarını açmazlar, gizlerler.
münin körse kizler til açmaz
tuyur
3413 Yağı ol erig yatsa odğurğuçı, insanı gaflet uykusundan uyandıran düşmandır ve yine

münin erdemin ilke bildürgüçi düşmandır ki, onun kusıîr ve faziletlerini memlekete ilân
eder.
3414 Yağı bolmağınça er ersigliki, Düşmanı olmazsa, insanın mertliği, adı ve aslı ne zaman

kaçan belgürer ilde atı köki belli olur.
3415 Üküş bolsa emdi bu erdem Kimin fazileti çok olursa, onun dengi olmayan düşmanı da

kimiŋ, o kadar çok olur.
üküş boldı teŋsiz yağısı anıŋ
3416 Kimiŋ erdemi bolsa aslı ağı, Kim faziletli ve asîl nesepli olursa, memleketin her

tepiz el kişisi ol erke yağı tarafında bir çok kimseler ona düşman olurlar.
3417 Ked erke bolur kör yağı iyi insanın düşmanı belli olur; kötünün düşmanı yoktur;

belgülüg, kötü adam zâten ölüdür.
yavuzka yağı yok yavuz er
ölüg
3418 Kayu erke düşmân yumıtsa Hangi insanın etrafına bir düşman kalabalığı toplanmış ise,

kalın, bil ki, o insanın fazileti diğerlerinden fazladır.
ol er erdemi erde artuk bilin
3419 Yağı birle tegşıp er atı bedür, Düşman ile çarpışaçarpışa insanın adı büyür; düşmansız

yağısız kişi atı kopmaz yatur kimsenin adı yükselmez, yerde kalır.
3420 Negü ter eşitgil kör erdemlig Faziletli insan ne der, dinle; bu fazilet ile insan dilek ve

er, arzusuna nâıl olur.
bu erdem bile er tilek ârzû
yer
3421 Negü er bolur kör miŋ er Bin tane düşmanı olup da, hakkında her gün bin defa
düşmânı, konuşulmayan insana insan denilirmi.
miŋer sözlemese küniŋe anı
3422 Börimü bolur körgil ıtta Bak, arkasından binlerce köpeğin sesini duyunca, kaçana

kayar, kurt mu denir.
udula işitse miŋ itler üni
3423 Kişig soŋdamazmen tediŋ Yalnız olunca, insanları çekiştirmem; dilimi lüzumsuz ve

yalŋuzun, boş lâflar ile günaha sokmam — dedin.
kuruğ sözlemezmen tediŋ til
sözün
3424 Kimi sözlegey sen kişi Ortada kimse yoksa ve kendin insanlar arasında

bolmasa, oturmuyorsan, kimin hakkında konuşacaksın.
kişiler arala özüŋ turmasa
3425 Er ol erturur kör kişiler ara, Bak, yiğit o kimsedir ki, insanlar arasında gezer, fakat dilini

yorıp til küdezse bu bulsa muhafaza eder ve böylece başköşeye geçer.
töre
3426 İrig sözke yumşak yanut Kaba söze yumuşak cevap vermeli ve acı sözlere de tatlı

kılsa öz, sözle mukabele etmelidir.
açığ sözleseler süçig tulsa
söz
3427 Kişi yüki yüdse yüdürmese Başkalarının yükünü yüklenmeli, fakat onlara yük

yük, yüklememeli; cefâ edenlere karşı, ses çıkarmadan, vefa
cefâ kılsalar bu vefâ kılsa göstermelidir.
şük
3428 Köŋülde kiterse kör öç Öç ve kibiri gönülden atmalı, gönlünde ne varsa, dilinde de

keklerin, o olmalıdır.
tilinde yorıtsa köŋülde barın
3429 Negü ter eşitgil kişi edgüsi, İyilik ile nâm ve şöhret kazanmış olan, insanların iyisi ne

bu edgü bile yadmış atı küsi der; dinle.
3430 İrig sözlemegil kişike tilin, İnsanlara karşı kaba söz söyleme; kaba sözün acısını

irig sözke ağrır köŋül keç gönül uzun yıllar çeker.
yılın
3431 Seni kim söker erse öggil Sana kim söğerse, sen onu eğmelisin; böyle olursa, o

anı, küstahlardan sayılır, sen de asillerden sayılırsın.
otun ol bolur sen tüzünler
sanı
3432 Cefâ kılğuçıkakılu tur vefâ, Cefâ edene karşı vefa göstermekte devam et; yiğit olan

vefâ er kılur ol isizler cefâ vefa gösterir; kötüler ise, cefâ ederler.
3433 Kesilse seniŋdin yakın ka Yakınların, akraba ve kardeşlerin senden uzaklaşsalar bile,

kadaş, ey arkadaş, sen onlara karşı dâima yakınlık göster.
yakınlık ula sen aŋa ay adaş
3434 Saŋa küç kılur erse küçkey Eğer zâlim sana zulüm ederse, sen onu affet, din yolu

kalı, budur.
keçürgil anı sen bu ol din yolı
3435 Yazuk kılsa kul küŋ keçür ol Kul ve câriye suç işlerlerse, sen onların suçunu bağışla; bu

yazuk, suç bağışlama sevabını, âhiret için, kendine azık et.
bu yazuk keçürmiş muyan kıl
azuk
3436 Bu ol erlik anın eren yük Yiğitlik budur; bunun için er olanlar zahmete katlanıp,

yüdüp, sabırla ölümü bekleyerek dolaşırlar.
yorır sabrı birle ölümüg
küdüp
3437 Bu kün sen bir evke kirip Bugün sen tek başına bir eve kapanmakta ne gibi bir fayda

yalŋuzun, umuyorsun, ey yumuşak huylu.
ne edgü bulur sen ay kılkı
tüzün
3438 Erej ârzû nimet közün Huzur, arzu ve nimeti gözünle görmedin; gümüş,

körmediŋ, mücevher, altın ve bakıra da hiç sahip olmadın.
kümüş gevher altun bakır
bulmadıŋ
3439 Sarây karşı yer suv seni birle Senin sarayın, köşkün, yerin ve yurdun yok; at, koşum,

yok, çolukçocuk hani; bunlardan hiç biri sende yok.
at üstem kız oğlan kanı birle
yok
3440 Kişiler öze yok saŋa erk elig, İnsanlar üzerinde de senin hiç bir kuvvet ve hâkimiyetin

özüŋ yığsa sen bolsa atıŋ yok ki, onu kötüye kullanmayasın ve temiz nâm kazanasın.
silig
3441 Kayu neŋ bulup kodtuŋ emdi Ne buldun ki, sonra ondan vaz geçtin; hangi mecnûn sana

anı, zâhid adını taktı.
kayu telve zâhid atadı seni
3442 Üküşüg kodup er azığ Erkek olan, çoğu elde edebildiği hâlde, az ilev iktifa eder;

taplasa, böyle bir insan zâhidlik mertebesine erişir.
bu er ötrü zâhid bolur kur
basa
3443 Tilep bulmasa barça zâhid Yoksa, aradığını bulamayan her kes zâhid olur; sabırdan

bolur, başka bir çâre bulamadığından, elindeki ile yetinir.
sabırda adın hile bulmaz
turur
3444 Er ol er bolur kör miŋ ârzû Erkek o kimsedir ki, bin arzusunu bulur ve ondan mertçe

bulup, yüz çevirir.
aŋar yüz evürse eren teg
bolup
3445 Yetürse içürse çığayka ülep, Yedirir, içirir ve malını fakirlere dağıtarak, Tanrıya can ve

bayatka tapuğ kılsa köŋlin gönülden ibâdet eder.
ulap
3446 Kelir bolsa dünyâ köŋül Gelen dünya nimetlerine gönül bağlamaz; elinden

bamasa, gidenlere de içi sızlayıp, yüzü buruşmaz.
barır erse ağrıp kaşın
tügmese
3447 Kalı üstese elgi ârzû öze, Arzusunu elde etmek için kuvvet bulduğu hâlde, kendisini

özini tutunsa köŋül til tüze tutar, gönülüne ve diline hâkim olur.
3448 Bu sözke yakar körse mani Dikkat edersen, şu sözün mânası buna uyar; dinle ve ona

bu söz, göre hareket et, ey yumuşak huylu.
eşit işke tutğıl ayâ kılkı tüz
3449 Erende eri ol kamuğ neŋke Erlerin eri odur ki, her şeye muktedir olur; fakat yapmağa

erk, gelince, nefsine karşı mukavemet eder.
bulup kılğu yerde özin tutsa
berk
3450 Takı erde yegrek eren ol Yine bu erden daha iyi erkek odur ki, bir arzusuna nail

turur, olduğu hâlde, kendisine derhal hâkim olur.
miŋ ârzû bulup bu özin tıdsa
terk
Öğdülmişke
3451 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi:—Doğru söyle, arzun nedir, ey ay

çın ay, gibi güzel yüzlüm — dedi —
negü ol tilekiŋ ayâ körki ay
3452 Negü sözlese men sözümni Ben ne söylersem, reddediyorsun; sözümü beğenmeyip,

yerip, itirazda bulunuyorsun.
cevâbın kılur sen özümni
serip
3453 Açukluğ maŋa ay tilekiŋ ne Bana açık söyle, dileğin nedir; ne istiyorsan, açıkça söyle

ol, ve iste.
negü kolğu erse aça sözle
kol
Odgurmışka
3454 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi : — Ben buraya bir maksatla geldim,

özüm, dileğimi arzedeyım — dedi —
tilek birle keldi açayın sözüm
3455 Bu kün toğdı ilig eşitti seni, Hükümdar KünToğdı seni haber aldı; sana ihtiyacı olduğu

öziŋe kereklep kör ıdtı meni için, beni gönderdi.
3456 Katığ ârzûladı seni körgüke, Seni görmeği çok arzu etti; seni çağırıp götürmek İçin,

meni sözçi ıdtı okıp eltgüke dâvetçı olarak, beni yolladı.
3457 Neçe me ağır kelse barğu Ne kadar ağır gelse bile, senin oraya kadar gidip,

kerek, hükümdara bir görünmen gerekir.
iligke tegip bir körüngü kerek
3458 İlig me idi edgü sultânturur, Hükümdar çok iyi bir padişahtır; çok merhametli, halkın

bodunka bağırsak sevüg candan sevdiği bir insandır.
cânturur
3459 Kim ilig yüzin körse kutluğ Hükümdarın yüzünü gören her kes kutlu olur; her iki

bolur, dünyada tam saadete kavuşur.
ikigün ajunda tükel kut bulur
3460 Negü ter eşitgil bu el kend Devleti idare eden, memleket işlerinde dirayet sahibi olan

begi, memleket beyi ne der, dinle.
ajun başlap ilke yetilmiş ögi
3461 Törülüg köni beg kut ol Kanunlara riâyet eden, doğru bey, gerçekten, bir saadettir;

belgülüg, onun saadetinden her kes kendisine hisse alır.
kutı birle tegrür tözüke ülüg
3462 Kayuda çavıksa köni beg atı, Nerede adaleti ile şöhret bulan bir bey bulunursa, oraya

aŋar barğu andın bulur er gitmeli; insan onda saadetini bulur.
kutı
3463 Bu kök tirgüki ol könilik törü, Adalete istinat eden kanun — bu göğün direğidir; kanun

törü artasa kök turumaz örü bozulursa, gök yerinde duramaz.
3464 Törülüg bu begler yok erse Bu kanun koyan beyler hayatta bulunmasalardı, Tanrı yedi

tirig, kat yerin nizâmını bozmuş olurdu.
bayat buzğay erdi yeti kat
yerig
3465 Köni beg yüzi körse kutluğ Adil beyin yüzünü gören kutlu olur; sevaba girer ve

bolur, günahtan kurtulur.
muyanka tegir hem yazukı
yulur
3466 Bilir sen bu kün men kişi Bilirsin, bugün benim adam olmama sebep hükümdardır; o

boldukum, bana destek olmuştur.
sebeb ilig erdi yölekim tokum
3467 Bayat berdi erdi ukuş ög Tanrı bana anlayış, akıl ve bilgi verdi ve ben bundan dolayı

bilig, her türlü iyiliği yapmağa muvaffak oldum.
tüzü edgülükke tegürdüm
elig
3468 Bayat berdi tevfik kamuğ Halka faydalı olmak ve onun yükünü yüklenmek

edgüke, hususunda her türlü iyilik için Tanrı bana tevfık ihsan etti.
bodun asğıŋa hem yüki
yüdgüke
3469 Seni me tiler emdi ilig bu Elele verip, beylik düğümünü çözmek için, hükümdar

kün, bugün seni de istiyor.
elig bir kılıp yazsa beglig
tügün
3470 Okıtçı meni ıdtı emdi saŋa, Şimdi sana dâvetçi olarak beni gönderdi; ey mert yiğit, ben

meni yalŋuz ıdma ay ersig yalnız dönmeyeyim.
toŋa
3471 Bitig ıdtı ilig öz elgin bitip, Hükümdar kendi eli ile yazıp, sana bir mektup da gönderdi;

negü sözledi erse körgil okıp ne demiş ise, kendin bak, oku.
3472 Çıkardı bitig berdi elgin Çıkarıp, mektubu sundu; Odgurmış aldı ve bir az

sunup, düşünceli, mektubu açtı.
bitig aldı odğurmış açtı tutup
3473 Okıdı bitig keç sakındı uzun, Mektubu okudu, uzunuzun düşündü ve: — Hükümdar çok

ayur ked bilig bermiş ilig manalı sözler yazmış —dedi —
sözün
3474 Okımış ilig emdi kelgil teyü, îmdi hükümdar— "Gel!" — diye davet etmiş, her türlü

kamuğ edgülükni atamış iyilikleri tekerteker sayıp dökmü
sayu
3475 Bedük işturur kör bu işler Bunlar benim için çok büyük bir iştir; söyle, bana bir akıl

maŋa, öğret, ne yapmalı?
neteg kılğu ayğıl keŋeş ber
muŋa
Odgurmışka
3476 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi : — Hükümdar dâima senden

ilig, bahseder, bir ân bile seni dilinden düşürmez — dedi —
seni sözleyü şük kurıtmaz
tilig
3477 Tili teprese sözde atıŋ çıkar, Konuşmağa başlarbaşlamaz, ağzından adın çıkar; o seni

seni körgüke ol köz açtı dört gözle beklemektedir.
bakar
3478 Kimi sevse ermiş köŋül Gönül arzulayarak, kimi severse, her sözde onun adı

ârzûlap, dilinden düşmezmiş.
tilin sözde atı yorır söz ulap
3479 Sevitmiş negü ter bu beytig Şu beyti oku, kendisini sevdirmiş insan ne der; gönlü

okı, doyuran, sevgilinin yüzüdür.
sevüglüg yüzi ol köŋül toklukı
3480 Köŋül kimni sevse körür Gönül kimi severse, göz dâima onu görür; göz nereye

közde ol, bakarsa, orada o uçar.
közün kança baksa uçar
yüzde ol
3481 Köŋülde negü erse ârzû tilek, Gönülde arzu ve dilek ne ise, insan söze başlayınca,

ağız açsa barça tilin sözde ol dâima ondan bahseder.
Öğdülmişke
3482 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi : — Ey yiğit, bana tavsiyede bulun,

maŋa, ne yapmalıyım — dedi —
keŋeş ber yarağı ne ol ay
toŋa
3483 Bağırsak kadaşım sen ök Sevgili kardeşim, bana yakın ol=>n sensin; bir fikir ver,

sen yakın, kardeşlik hakkını yerine getir.
keŋeş ber ötegil kadaşlık
hakın
3484 Seniŋdin kolurmen bu işke Bu işte senin bilgin ile mütenâsip bir tavsiyede bulunmanı

keŋeş, istiyorum.
bilig birle sen bu keŋeşke
teŋeş
3485 Kadaş sen tilese yeme tut Sen bir kardeşsin, istersen arkadaş olarak da kabul et,

adaş, kardeş ve arkadaş arasında fark yoktur.
adaşlı kadaşlı ikigün tüdeş
3486 Bağırsak sen ök sen bu kün Bugün bana gerçekten bağlı olan sensin; ne yapmalı,

çın maŋa, söyle; sana güveniyorum.
negü kılğu ayğıl bütermen
saŋa
Odgurmışka
3487 Yanut berdi ögdülmiş aydı bu Ögdülmiş cevap verdi ve: —Ey mübarek insan, bunu sen

söz, bana sorma — dedi —
ayıtma maŋa sen ayâ kutluğ
öz
3488 Meni ıdtı ilig okıtçı saŋa, Hükümdar beni sana dâvetçi olarak gönderdi; sen şimdi

negü teg keŋeşür sen emdi benim ile nasıl istişarede bulunursun.
maŋa
3489 Baralım timekte adın yok Gidelim—demekten başka, benim bir sözüm yoktur; ben

sözüm, sana nasıl "gitme" diyebilirim.
neteg ayğa barma teyü bu
özüm
3490 Seni birle bolsa kör asğı Seninle birlikte bulunmak benim için çok faydalıdır; kendi

üküş, faydasını isteyen kimse ile akıllı insan istişare etmez.
öz asğın tilerke keŋeşmez
ukuş
3491 Negü ter eşitgil biliglig çigil, Bilgili çiğil ne der, dinle; ey bilgisiz, dinle ve buna boyun eğ.

biligsiz eşitgil boyun bir egil
3492 Öz asğı tilerke keŋeşmegü Kendi istifâdesi bahis mevzuu olan bir kimse ile istişarede

söz, bulunmamalı; ey mübarek insan, bundan sana fayda
saŋa asğı bolmaz ayâ kutluğ gelmez.
öz
3493 Keŋeş ol kişike keŋeş ay Ey arkadaş, istişare ederken, kendi faydasını düşünmeyen

kadaş, kimse ile istişare et.
ol er kolmaz erse öz asğın
adaş
3494 Öz asğın tilegli öz ülgi üçün, Kendi faydasını düşünen kimse, menfaati için, münâsip

yarağlığnı teŋsizturur ter olanın dahi uygun olmadığını söyler.
küçün
3495 Neçe iş kişike keŋeşgü Bâzı işler vardır ki, insanlar ile istişare etmek lâzımdır;

kerek, fakat neticede insan yine gönlünün münâsip gördüğü işi
köŋül taplamış işni kılğu yapmalıdır.
kerek
3496 Özüŋke bağırsak seniŋ öz Seni en çok düşünen yine bizzat kendinsin, insanlara

özüŋ, güvenme; işte o kadar.
kişike ınanma kesildi sözüg
3497 Sen ök bil negü kılğu erse Ne yapmak lazımsa, bunu kendin bilmelisin; istişare et,

keŋeş, fakat benden bu iş için fikir sorma.
tileme meniŋdin bu işke
keŋeş
3498 Seni alğalı keldim andın Oradan kalkıp, buraya seni götürmek için geldim; tavsiyem

turup, şu: yürü, buradan kalkıp, oraya gidelim.
keŋeş bu yorı barğıl emdi
kopup
3499 Kişiler arakı muyan edgülük, İnsanlar arasına karıştığın zaman elde edeceğin sevap ve

bu yerde bulunmaz munu iyilik burada bulunmaz, bu şüphesizdir.
belgülük
3500 Uluş kend içindeki edgü Kasaba ve şehir içindeki çeşitli iyilikleri şimdi sana teker

neçe, teker ve açık olarak söyledim.
saŋa sözledim emdi adra
seçe
3501 Bilir sen bu gözler köni Bunları doğru söylediğimi takdir edersin; Tanrı bilir ki, senin

sözledim, iyiliğini istedim.
saŋa edgü koldum bilir bir
idim
3502 Kişidin kaçar sen ne kıldı İnsanlardan kaçıyorsun, onlar sana ne yaptı; insanlara

kişi, karış ve onlar gibi yaşa.
kişike katıl it kişiler işi
3503 Müsülmân işin it muŋıŋa Müslümanların işini gör, ihtiyaçlarına yardım et; Tanrı sana

yara, cennet verir, yerin başköşe olur.
bayat birge uçmak kör ornuŋ
töre
3504 Köŋül til köni tut kılınçıŋ Gönlünde ve dileğinde hulûs sahibi ol, hareketin dürüst

bütün, olsun; nerede istersen, orada saadet içinde ömür sür.
kayuda tilese tirilgil kutun
3505 Kişisiz tirilme kişiler ara, insanlardan uzaklaşıp, yalnız yaşama; başkasının

kişi aybı körme özüŋni kör e kusurunu görme, kendine bak.
3506 Muŋar meŋzer emdi bu beyt Ey hakîm, şu beyit imdi buna benzer; bunu okumalı ve ona

ay bügü, göre hareket etmelidir.
okığu munı ötrü işke bağu
3507 Kayuda tilese yorı edgü bol, Nereye gidersen git, yalnız iyi ol; soya ve asalete bakma,

tüpi aslı kolma özüŋ edgü kol kendinde iyilik ara.
3508 Kişi edgüsi kör unıtmaz özin, İnsanların iyisi gaflete düşmez; nereye giderse, orada

kayuda yorısa teler edgü yol doğru yolu arar.
3509 Er edgü kerek tutsa edgü İnsan iyi olmalı; iyi hareket eden kimse her yerde bin türlü

kılınç, sevinç bulur.
kayuda tilese bulur miŋ
sevinç
3510 Bu edgü kamuğ yerde edgü İyilik her yerde iyidir; insan iyiliğe karşı her yerde iyilik

bolur, bulur.
ol edgü yanutı hem edgü
bulur
3511 Sen edgü kılınç tut isiz Sen iyilik yap, kötü olma; böylelikle nerede istersen, orada

bolmağıl, korkmadan dolaşabilirsin.
kayuda tilese yorı korkmağıl
XLII Odgurmış Öğdülmişke Odgurmış Öğdülmiş'e Dünyanın Kusurlarını Söyler

Dünyâniŋ Ayıbların Ayur
3512 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi ve : — Ben senin sözlerini dinledim,

özüm, şimdi sen de benim sözlerimi dinle — dedi —
sözüŋni eşitti eşitgil sözüm
3513 Bu dünyâ özin ked sevitmiş Bu dünya kendisini sana çok sevdirmiş; onun bütün

saŋa, kusurları sana fazilet gibi görünmüş.
kamuğ aybı erdem körünmiş
saŋa
3514 Taŋ ermez seniŋdin meselde Sana hayret etmem; meselde de vardır : hangi şey

kelir, sevilirse, onun kusurları görünmez.
kayu neŋ sevüg bolsa aybı
barır
3515 Sevitmiş üçün dünyâ aybı Ey memleketin büyüğü, dünya kendisini sevdiği için, onun

kamuğ, bütün kusurları sana fazilet gibi gelmiş.
saŋa bolmış erdem ay ilde
uluğ
3516 Negü ter eşitgil bu sevmiş Sevmiş insan ne der, dinle; seven nazarında sevgilinin

kişi, kusuru en büyük fazilettir.
sevügke sevüg aybı erdem
başı
3517 Sevüglüg nişânı bu ol Ey şöhretli, sevgilinin nişanı, hakikatte şudur: sevilenin

belgülüg, kusuru fazilet olur.
sevüg aybı erdem bolur ay
külüg
3518 Özüŋ dünyâ sevmiş nişânı Senin dünyayı sevdiğinin alâmeti budur; onun bütün

bu ol, kusurlarını gönlün fazilet gibi kabul etmiş.
kamuğ aybın erdemke tutmış
köŋül
3519 Negü teg öger sen bu dünyâ Bu dünyayı sen bana nasıl öğersin; onun kusurlarını sana

maŋa, ben söyleyeyim.
anıŋ aybını men ayayın saŋa
3520 Apa yazdı erse bayat kınadı, Adem günah işleyince, Tanrı onu cezalandırdı; kadir Tanrı

bu dünyâğ tünek kıldı erklig bu dünyayı ona zindan yaptı.
idi
3521 Tünekte ne ârzû tiler sen Zindanda ne gibi arzu ve dilek ararsın; dilek, arzu ve

tilek, saadet cennet içinde bulunur.
tilek uçmak içre bolur kut
yölek
3522 Apa uçmak içre yedi kör Adem cennet içinde buğday tanesi yedi; bu dünya evi ona

evin, bir temizlenme yeri olarak yaratıldı.
arıŋu kılındı bu dünyâ evin
3523 Bayat yirmişi ol bu yek Bu şeytanın sevdiği Tanrının yerdiğidir; Tanrının sevip

sevmişi, bıraktığını ise, o daha çok sever.
takı artukı ol sevüp salmışı
3524 Üdürse bayat bir tilemiş Tanrı her hangi bir kulunu seçerse, ona dünya malı

kulın, vermez; bu sûrede onun yolunu temizler.
aŋar dünyâ bermez arıtur
yolın
3525 Ayı edgü ermez bu dünyâ Bu dünya saadeti hiç de iyi bir şey değildir, insanı

kutı, Tanrı'dan uzaklaştırır; din için asıl felâket budur.
bayattın yıratur bu ol din yutı
3526 Bayatmen tegüçi kişi telvesi, Tanrıyım— diye böbürlenen insan dünyaya hâkim olmak

ajun koldı bardı uş ol itesi istedi ve köpek gibi, geberipgitti.
3527 Bayusa bolur ol bodun insan zenginleşirse, aşağılık olur; alçak gönüllülük ancak

kötkisi, fakirlik ile mümkündür.
çığaylık bile ol köŋül kodkısı
3528 Yalıŋ toğmış er kör yalıŋ Çıplak doğmuş olan insan çıplak gidecektir; dünya malını

barğu ol, toplamak neye yarar, tekrar bırakılacak olduktan sonra.
nelük dünyâ termek yana
kodğu ol
3529 Nelük arsıkar sen ayâ öldeçi, Ey fânî, niçin kendini aldatıyorsun; sen burada iki günlük

özüŋ iki künlük konuk misafirsin.
boldaçı
3530 Bilir sen tiriglik ölümketurur, Bilirsin ki, hayat ölmek içindir; ölüm hazırlanmıştır, sâdece

anundı ölüm uş üdiŋe küdür vaktini bekliyor.
3531 Kapuğ açtı dünyâ takı bir Bir kapı açıldı — dünya kapısı; bir kapı daha açılır, o kapı

kapuğ, ölüm kapısıdır ve her kes oraya girer.
ölüm kapğı açlur kirür halk
kamuğ
3532 Özüŋ iki künlük avınğu üçün, iki günlük avunma için, kendini bilebile zorla âteşe atma.

körürde küyürme özüŋni
küçün
3533 Yayığ dünyâ irsel kutı Dönek dünya vefasızdır, saadeti kararsızdır; ne verdi ise,

evrülür, yine çabucak alır.
negü berdi erse yana terk
alur
3534 Adırmaz kişisin kuluğ ya insanları kul veya bey diye ayırmaz; bu daha iyi veya daha

begig, kötüdür diye, ayırt etmez.
üdürmez talusın yavuz ma
yegig
3535 Birig beglenür kör takı bir Birini kendisine bey olarak seçer; fakat bakarsın, her gün

begin, başka bir beyi çağırmakta devam eder.
okıyuturur tegme künde
öŋin
3536 Körü barsa dünyâ kölike Dikkat edersen, dünya gölge gibidir, takip edersen, kaçar;

sanı, kaçarsan, o senin peşine düşer.
ederse kaçar kaçsa edrer
seni
3537 Muŋar meŋzer emdi körü bar Dikkat et,imdi şu söz buna benzer; ey hâlis yürekli, bunun

bu söz, mânasını anla.
munıŋ manisi uk ayâ köŋli
tüz
3538 Bu dünyâ kaçar kim ederse Kim kendisini kovalarsa, bu dünya ondan kaçar; eğer

anı, ondan kaçarsan, bu defa o seni kovalar.
kalı kaçsa andın ederür seni
3539 Yana dinka öçlüg bu dünyâ Bir de bu dünya malının dine karşı kini vardır; dünyaya nail

neŋi, olunca, din ihmâl edilir; buna dikkat et.
yese dünyâ din yer baka kör
munı
3540 Bezenip bu dünyâ özin Bu dünya insanın karşısına süslenerek çıkar; süslü bir

körkitür, gelin gibi, gönülü heyecanlandırır.
itinmiş kelin teg köŋül yilgitür
3541 Köŋül berse kurtğa bolur bir Gönül verirsen, huysuz bir acuze olur; yaka ve yene

turı, yapışır, dırdırının ardıarkası kesilmez.
yaka yeŋ tutar künde
kesmez urı
3542 Yana kılkı irsel kılınçı yayığ, Tavır, hareketi de vefasız ve dönektir; kocası ile doğru

begi birle turmaz tükel üç dürüst üç ay bile geçinmez.
ayığ
3543 Kim erse köŋül badı erse Bir kimse ona gönül bağlarsa, yazık, hayatını boşuna ona

aŋar, feda etmiş demektir.
yava kıldı isiz tiriğlik muŋar
3544 İdi kız erür bu tiriglik küni, Bu hayâtın her günü çok kıymetlidir, bunu boş yere sarf

yava işke işletse bolmaz etmek doğru olmaz.
müni
3545 Tiriglik mün ol kör kamuğ Hayat her türlü iyilik için bir sermâyedir; ey kuvvetli insan,

edgüke, sen onu boşuna harcama.
yava kılmağıl sen anı ay
böke
3546 Bu üçte adın yok bu dünyâ Bu dünya malının yalnız üç vasfı vardır: o ya helâl ya

neŋi, şüpheli yahut haramdır.
halâl ol ya şübhe harâm ol
öŋi
3547 Halâlka sakış ol harâmka ma Helâl için hesap, haram için ceza vardır; eğer şüpheli ise,

kın, bundan da çok sakın.
kalı şübhe erse yeme ked
sakın
3548 Sevitse kimi dünyâ âhır Dünya önce kendisini sevdirir, fakat sonra seveni kovar;

sürer, huzur içinde avutur, fakat çabucak ondan bıkar.
avıtsa erej birle terkin irer
3549 Sevinç birle igdıp tükel Güler yüzle onu besler, iyice semirtir; fakat türlü endişe ve

semritür, kaygılar ile onu tekrar zayıflatır.
sakınç kadğu birle yana
yavrıtur
3550 Sevinçin körü barsa âhır Sevincine dikkat edersen, sonu endişedir; endişe ile geçen

sakınç, hayâtın sonu da sevinçtir.
sakınçın tirilse bolur kin
sevinç
3551 Uçı nimet erse tüpi mihnet ol, Tepesi nîmet ise, dibi minnettir; başı mihnet ise, sonu

başı mihnet erse soŋı nimet nimettir.
ol
3552 Negü ter eşitgil sakınuk Takva sahibi ve uyanmış olan insan ne der, dinle; uzak

oduğ, dur, bu dünya malının sana zararı dokunur.
yırak tur bu dünyâ tegürgme
yoduğ
3553 Seniŋ baylıkıŋ kör çığaylık Senin zenginliğin, bak, fakirliktir; senin nazarında kim fakir

turur, ise, asıl zengin olan odur.
saŋa kim çığay erse baylık
turur
3554 Seni kim yese yer sen âhır Seni kim yerse, sonunda sen onun etini yersin; kara

etin, toprağın altında öcünü alırsın.
öçüŋni alır sen kara yer katın
3555 Buzulğuturur bu itilmişleriŋ, Sağladığın bu nizam bozulacaktır; bu topladıkların tekrar

saçılğuturur bu dağılacaktır.
yumıtmışlarıŋ
3556 Barığlıturur bu ajun terk Bu dünya kısa bir zamanda gidecek, öbür dünya

üdün, gelecektir; çok uyanık ol.
keligliturur ol ajun ked odun
3557 Barığlı barur künde sendin Gidecek olan gider, gün geçtikçe senden uzaklaşır,

yırar, gelecek olan gelir, kısa bir zamanda sana ulaşır.
keligli kelir terk saŋa öz ular
3558 Barığlıka bermez biliglig Bilgili insan fânî olana gönül vermez; akıllı ve ağırbaşlı

köŋül, insan gelecek, olana hazırlanır.
keliglike itnür ukuşluğ amul
3559 Ölümüg biligli sevinmez Ölümü bilen insan dünya saadetine kapılmaz; öleni gören

özün, insan da uzun müddet avunmaz.
ölürüg körügli avınmaz uzun
3560 Yorığlı kişi yolda itmez evin, Yola çıkan insan yol üzerinde evini yapmaz; göç eden

köçügli kişi evde kodmaz kimse de eşyasını evde bırakmaz.
neŋin
3561 Konuk sen bu dünyâ saŋa bir Sen misafirsin, bu dünya sana bir misafirhanedir;

tüşün, misafirhanede çok fazla şey aranmaz.
tüşünde sakınç tutma artuk
uzun
3562 Ayı edgü ermez bu dünyâ Bu dünya malı hiç de iyi bir şey değildir; o kendisine sahip

neŋi, olanın tavır ve hareketini değiştirir.
kimiŋ bolsa evrer kılınçı yaŋı
3563 Bedel kıldı ebdâl neŋin hem Tarikat ehli malınımülkünü hakka verdi; zâhid, esassız

mâlın, olduğunu anlayarak, bu dünyayı terketti.
bakıp kodtı zâhid bu dünyâ
ulın
3564 Körünmez teg ol bu tuzakçı Tuzak kuran her ne kadar sana görünmezse de, onun

saŋa, saçtığı yem bu dünya malıdır.
bu dünyâ neŋi ol saçılmış
meŋe
3565 Usayuk bu yalŋuk idi suk însan gafildir ve gözü de çok haristir; böyle olan insan nasıl

közi, tuzağa düşmez.
kalı torka kirmez bu yalŋuk
özi
3566 Negü ter eşitgil sakınuk başı, Dinle, takva sahibi ve bu dünya işlerinde ihtiyatlı davranan

bu dünyâ işindin sakınmış insan ne der.
kişi
3567 Tuzakçı körünmez meŋin Tuzak kuran görünmez, yalnız yemini gösterir; süslenmiş

körkitür, bir gelin gibi, gönülü çeler.
bezenmiş kelin teg köŋül
yilgitür
3568 Közi suk serimsiz usayuk Gözün harîs, kendin sabırsız ve gafilsin; yemini tadarsan,

özüŋ, ayağın bağlanır.
meŋin tattıŋ erse adak
berkitür
3569 Kamuğ dünyâ birke yumıtsa Bütün bu dünya nimetleri bir kimsede toplansa ve o huzâr

bütün, ve saadet içinde bin yıl yaşasa bile,
erej birle miŋ yıl tirilse kutun
3570 Negü asğı âhır kara yer koyı, Ne fayda, sonunda onun da gireceği yer bu kara toprağın

anıŋ tüşneki ol yağız yer oyı altı, bu yağız yerin çukurudur.
3571 Keçürmiş tiriglik saŋa bolğa Geçirdiğin hayat sana bir rüya olacak; ne yaptınsa, bunun

tüş, karşılığını göreceksin.
negü kıldıŋ erse yanut kelge
tuş
3572 Uş ol kün ökünse ökünç asğı O gün peşiman olursan, bunun faydası yoktur; ne yaptınsa,

yok, yıl, ay ve gün buna şahittir.
negü kıldıŋ erse yıl ay kün
tanuk
3573 Ajun tatğı barça bu üç neŋ Bütün dünya zevki şu üç şeydir; her üçünün tadı da

turur, birbirine müsavidir.
üçegü tatığları tüz teŋturur
3574 Yemek içmek ol kör bu üçte Bu üçün biri yemekiçmektir; biri de erkeği avutan kadındır.

biri,
takı bir tişi ol avıtsa eri
3575 Üçünçi esenin tiriglikturur, Üçüncüsü ise, sıhhatte yaşamaktır; bu üç şeyden en

bu üçte bu bir ked kereklig lüzumlu olanı da budur.
turur
3576 Bu üç neŋ sevinçi tatığı Bu üç şeyin bütün neş'e ve zevki, karşılığında yapılması

kamuğ, icap eden diğer üç şeye değmez, ey memleketin büyüğü.
adın üçke tegmez ay ilde
uluğ
3577 Yemek içmek ol bir tatığ ay Ey kardeş, zevkin biri yemekiçmektir; ey arkadaş, buna

kadaş, mukabil bunlar çıkarken fenadır.
yanutı çıkarda yavuz ay adaş
3578 Bu tatğıŋ üç ernek boğuzka Bu zevkin üç parmaklık boğaz içindir; ondan öteye giderse,

turur, karına,dolar.
anıŋda naru barsa karnıŋ
tolur
3579 Kalı siŋmese aş tadu artatur, Eğer yemek hazım edilmezse, esas unsurları bozar;

tadu artasa er kör iglep yatur unsurlar bozulursa, insan hastalanıp, yatağa düşer.
3580 İg ol aşnu erke ölüm tutğakı, însan için hastalık, her şeyden önce, ölüm habercisidir; ey

ölümde tatığ yok ayâ er sakı insanların ihtiyatlısı, ölüm zevkli bir şey değildir.
3581 Takı bir tatığ tu tişi tatğı ol, Başka bir zevk da kadın zevkidir; buna mukabil soğuk su

soğuk suvka yunmak anıŋ ile yıkanmak vardır.
yaŋı ol
3582 Anıŋda basa kör oğul kız Ondan sonra çolukçocuk dünyaya gelir; onların yükünü

turur, yüklenmek zahmetli bir iştir.
oğul kız yükin yüdmek
emgek erür
3583 Negü ter eşitgil bu beyt Bu beyti söyleyen ne der, dinle; kadın ve çocuklar erkeğin

ayğuçı, kuvvetini keser.
tişi hem oğul kız üzer er küçi
3584 Tişi birle şuhbet idi ked tatığ, Kadm ile beraber bulunmak çok güzel bir zevktir; fakat

soğuk suvka yunmak yanutı buna karşılık soğuk su ile yıkanmak zordur.
katığ
3585 Tatığ kayda erse tatığsız Zevk nerede ise, mihnet de beraberdir; tatlı nerede ise,

bile, orada acı vardır.
süçig kayda erse soŋında
açığ
3586 Tiriglik tatığı bu erse kalı, Hayâtın zevki eğer bu ise, dünya tatsız bir mihnet yoludur.

tatığsızturur dünyâ mihnet
yolı
3587 Süçig bu tatığlığ tiriglik Bu zevk içinde geçen günler tatlıdır; fakat sonunda acı

künüm, ölüm bunu tatsızlaştırır.
tatığsız kılur âhır açığ ölüm
3588 Bu üç neŋturur dünyâ tatğı Dünyanın bütün zevki bu üç şeydir; ey yumuşak huylu,

bütün, bunları takip eden mihnetleri duydun.
yanutı eşittiŋ ay kılkı tüzün
3589 Bu dünyâ yağı ol et öz bir Bu dünya bir düşman, vücut ise, başka bir düşmandır; bu

yağı, iki düşmanın ağı her tarafa yayılmıştır.
bu iki yağınıŋ yadığlığ ağı
3590 Üçünçi yağı yek bu din Üçüncü düşman şeytan, bu din hırsızıdır; Tanrı bunların

oğrısı, şerrinden muhafaza etsin.
tegürmesü teŋri bularnıŋ yası
3591 Bularda idi sarp bu yavlak Bunlar arasında en sert ve kötü düşman vücuttur, en çok

yağı, gürültü de ondan çıkar.
et özdin tegir ol üküşrek çoğı
3592 Bayat atı aysa tezer yek Tanrı adını zikredersen, şeytan kaçar, gider; dünyayı

barır, bırakıp gidersen, ondan kurtulursun.
kodu barsa dünyâ seniŋdin
kalır
3593 Et özni negü teg kitergü Fakat vücûdu nasıl bırakırsın; onu ancak ölüm senden

bolur, ayırabilir.
meger kim ölüm tutsa kalsa
kalur
3594 İdi yakşı aymış biliglig bügü, Bilgili hakîm çok güzel söylemiş; bilgili hakimlerin sözünü

biliglig bügüler sözin tıŋlağu dinlemek lâzımdır.
3595 Meni muŋka tegrür et öz Bana vücûdum ıztırap ve zahmet çektirir; bâzan güldürür,

emgetür, fakat bâzan da ağlatır.
ara küldürür kör ara yığlatur
3596 Ajun tezginürmen tilekin Onun arzusuna uyarak, dünyayı dolaşırım; bâzan aç

udu, yatarım, bâzan da tok.
ara aç yaturmen arala todu
3597 Bir ârzû yitürse takı bir kolur, O bir arzusuna kavuşursa, bir başkasını ister; onu da

takı birni bulsa tükel beg bulursa, artık insana tamamen hâkim olur.
bolur
3598 Basumaz özüm bu et özni Ben bu vücûdu yenip, ona hâkim olamıyorum; merhametli

utup, rabbim, sen ona hâkim ol.
basa bir bağırsak idim sen
tutup
3599 Bu yavlak osuğluğturur bu Bu vücût böyle kötü bir tıynettedir; onu kuvvetlendirirsen,

et öz, daha çok kötüleşir.
semiz tutsa artuk bolur bu
yavuz
3600 Bulak semrise kör munar Haşarı at semirirse, kudurur ve azar; sahibini yere vurur ve

hem azar, ondan kaçar.
idisin çalar yerke andın tezer
3601 Tükel avçı ıt teg et özke Vücûda bak, tam bir av köpeği gibidir; semirirse, sahibinin

bakın, hakkını tanımaz.
semiz bolsa bilmez idisi
hakın
3602 Karın todsa avka yügürmez Karnı doyarsa, ava koşmaz olur; sahibinin arzusuna göre

bolur, hareket etmez, yerinde durur.
idisi tilekinçe barmazturur
3603 Kiçig oğlan özlüg et öz Vücût küçük çocuğa benzer; karnı doyarsa, koşar,

meŋzegi, akranlarını arar.
boğuz todsa yügrür tiler öz
tiki
3604 Karın todsa et öz bolur Karın doyarsa, vücût tembelleşir; arzu ettiğin gibi olmasını

ermegü, istersen, onun istediğini vermemelisin.
tilekçe tilese tilek bermegü
3605 Tiriglik tükeli tükel üç kün ol, Hayat tamâmıtamâmına üç gün sürer; bundan ötesi bir

anıŋda narusı neçe tüş tün ol kaç rüya ve gecedir.
3606 Birisi yarın ol biri keçti tün, Bu üç günden biri — yarındır; biri — dün geçti; bugünkü

yarınka tegirmü tiriglik bu hayat acaba yarına ulaşacakmı.
kün
3607 Anıŋda narukı tiriglik neçe, Bundan başka daha ne varsa, onu hayat telâkki etme;

tiriglikke tutma söz aydım sana bunları izah ettim.
aça
3608 Tişi suhbeti me bu erlik otın, Kadın ile bulunmak da ancak bâzı anlarda erkeklik âteşini

öçürmek üçün ol birer sâatın söndürmek içindir.
3609 Bu otuğ negü teg öçürse insan bu âteşi nasıl söndürse olur; ister güzel, ister çirkin

öçer, olsun, sırası geldikçe kucaklar.
kerek erse körklüg ya
körksüz kuçar
3610 Boğuz tatğı barça karın Bütün boğaz zevkleri karnın doymasıdır;' karın doyunca,

todmak ol, en faydalı olanı yemekten el çekmektir.
karın todsa artuk asığ
kodmak ol
3611 Karın todsa arpa ya halvâ bir Karın doyarsa, arpa veya helva birdir; hepsi artar, kalır;

ol, gireceği yol tıkanır.
kalur barça artıp tolur kirgü
yol
3612 Şeker halvâ yegli ya arpa îster şeker, helva, ister arpa, darı yemiş olsun, doyup yatan

üyür, sabah tekrar aç kalkar.
todup yatsa taŋda yana aç
turur
3613 Negü ter eşitgil sakınuk Dinle mal bakımından yoksul olduğu hâlde, gözü ve gönülü

çığay, zengin olan, takva sahibi fakir ne der.
çığay erse neŋke közi köŋli
bay
3614 Şekerlig yidiŋ sen ajun Sen tatlı dünya nimetleri yedin; ben ise, ancak kudretimin

nimeti, yettiği kepek ve darı yedim.
kavuk yür yedim men özüm
tâkatı
3615 İkigün todup teŋ keçe Her ikimiz aynı derecede doyup akşam yattık; günüm geçti,

yattımız, gitti.
keçip bardı kelmiş künüm
sâatı
3616 Ajunuğ neçe terse öz Dünyayı ne kadar toplarsantopla, senin bundan muhakkak

ölgülüg, olarak beraber götüreceğin ancak iki bez parçasıdır.
iki böz tegir ol saŋa belgülüg
3617 Çığay bay ikigün ölümde Fakir ve zengin, ölümden sonra, her ikisi de kara toprağın

kedin, altında tekrar müsavi olur.
yana tüz bolurlar kara yer
katın
3618 İki künki erter erejke bolup, Hayatta iki günlük geçici huzur için neden kendini

nelük arsıkar sen tiriglik aldatıyorsun.
bulup
3619 Özüŋ suklanur sen ajun Sen dünya malını toplamak için can atıyorsun; ölüm ise,

tergeli, seni yakalamak için can atıyor.
ölüm suklanur kör seni
tutğalı
3620 Tiriglik barır künde sendin Hayat geçer ve her gün senden bir az daha uzaklaşır; bu

kaçar, ölüm fenadır senin kökünü kazır.
yavuz bu ölüm kör uluŋnı
bıçar
3621 Seziksiz ölür kör tirig boldaçı, Diri olan, şüphesiz, ölür; fakat hangi gün öleceğini bilen

kayu kün ölürüg yok ol yoktur.
bildeçi
3622 Kiçig erse umnur sakal Küçük iken, insan sakal çıkmasını bekler; sakal çıkınca,

öŋüke, beyaz olmasını bekler.
sakal önse umnur ürüŋ
bolğuka
3623 Sakalıŋ ürüŋ bolsa keldi Sakalın beyazlaşınca, ölüm geldi demektir; okyay, silâh

ölüm, ölüme karşı fayda etmez.
ölümke asığ kılmaz ok ya
tolum
3624 Körürde küyürme özüŋni Kendini göz göregöre zorla yakma; bu dünya için, kendini

küçün, âteşe atma.
özüŋ otka atma bu dünyâ
üçün
3625 Açığ suv teg ol kör bu dünyâ Bu dünya malı acı su gibidir; insan ne kadar içse, kanmaz;

neŋi, damağı bile nemlenmez.
neçe içse kanmaz ölimez eŋi
3626 Kuruğ kumka okşar bu Bu insan kuru kuma benzer; onun tamahkâr gözü derya

yalŋuk özi, girse, doymaz.
ögüz kirse todmaz bu sukluk
közi
3627 Sakığ> Bu dünya seraptır, gözünden uçar; ne kadar takip edersen,

neçe öz ederse ol o kadar kaçar.
ança kaçar
3628 Et öz ârzû sürgen tapuğka Nefsinin arzularını kendisinden uzaklaştıran ve ibâdete

tezig, koşan kimse, gizli düşmana fırsat vermez.
körünmez yağıka bu bermez
kezig
3629 Et özke alık berme egme Vücûda tâviz verme ve ona boyun eğme; onun avutması

boyun, ıztırap, ettiği de hava ve hevestir.
avınçı sakınç ol tileki oyun
3630 Keçürmiş tiriglik barır Geçen hayat bir daha dönmemek üzere gider; geri kalanı

kelgüsüz, ne kadar sürer, bu da belli değildir.
neçe ol bu kalmış yeme
belgüsüz
3631 Bu bolmış künüŋ barı kılma Bari elde bulunan bugünü başına geçirme; ölüme hazırlan,

yava, ibâdete koş.
ölümke anunğıl tapuğ kıl ive
3632 Negü ter eşitgil odunmış kişi, Uyanmış ve bütün bulanıklıklardan süzülmüş olan insan ne

kamuğ bulğanuktın süzülmiş der, dinle.
kişi
3633 Keçürdüŋ keçigli bu tünki Dün geceni geçirdin, gelen gününün geçeceğinden

tünüŋ, şüphemi ediyorsun.
keçermü siziklig keligli künüŋ
3634 Keçürmiş keçürgü ara bir Geçmiş ile geçecek arasında ancak bir konak vardır; bir

tüşün, konaklık hayat için, bu kadar gürültü etme.
tiriglikke munça bedütme
ünüŋ
3635 Büte boldı munda tiriglik Epiyi bir zaman oldu, hayatımı burada geçirdim; zamanla

yedim, nefsin belini kırdım.
üd üdlek ıdıp nefs butını
sıdım
3636 Bu kün kend uluşka okır sen Bugün sen beni kasabaya ve şehre çağırıyorsun; orada

meni, nefsimin esiri olursam, beni kurtaracak bulunurmu.
bulun kılsa nefsim yuluğlı
kanı
3637 Et öz bir yağı ol idi sarp yağı, Bu vücut bir düşmandır ve çok çetin bir düşmandır; o her

kamuğ yerde yadmış tuzakı yere tuzak ve ağını yaymıştır.
ağı
3638 Tilekinçe ıdma katığlan tiren, Onu arzusuna bırakma, gayret et, mukavemet göster; akıllı

et öz ülgi bermez ukuşluğ insanlar vücûda tâviz vermezler.
eren
3639 Negü ter eşitgil özin basmış Hava ve hevese gâlip gelerek, nefsine hâkim olmuş insan

er, ne der, dinle.
havâ boynı yençip özin
tutmış er
3640 Et özke bulun bolma bilgi Ey büyük bilgi sahibi, vücûdun esiri olma; vücût seni esir

uluğ, ederse, fidye olarak, dinini ister.
et öz bulnasa kör kolur din
yuluğ
3641 Biliglig tese bolmağay ol Her işi hava ve hevese uyarak yapan adama bilgili demek

kişig, caiz değildir.
havâsı udu kılsa barça işig
3642 Ukuşluğ tese bolmağay ol Ey diri gönüllü, vücûdun esiri olan adama akıllı demek

erig, mümkün değildir.
et öz bulnı bolsa ay köŋli tirig
3643 Biligsiz kişi ol bolur belgülüg, Vüvcûda dâima tâviz veren insan, gerçekten, bilgisiz

et özke berür bolsa tutçı ülüg insandır.
3644 Ukuşsuz kişiler ol ol ay Ey kardeş, kendilerini hava ve heveslerine baş yapanlar

kadaş, akılsız kimselerdir.
havâ ârzûlarka özin kılsa baş
3645 Munukı bu yaŋlığturur bu İşte bu dünya böyledir; onun bütün kusurlarını söyledim,

ajun, artık sen düşün.
münin barça aydım sen ukğıl
özün
XLIII Öğdülmiş Odgurmışka Öğdülmiş Odgurmış'a Dünya Vâsıtası İle Âhiretin

Dünyâ Birle Cukbi Kazanılmasını Söyler
Kazğaŋusın Ayur
3646 Yanut berdi ögdülmiş aydı bu Ögdilmiş cevap verdi: — Ey mübarek insan, söylediğin

söz, sözleri dinledim — dedi —
eşittim sen aydıŋ ayâ kutluğ
öz
3647 Munı ma eşitgil takı belgülüg, Bir de sen şunu dinle; bu söz, geçekten, bilgi ve akıl için bir

biligke ukuşka bu söz ölçüdür.
ülgülüg
3648 Neçe andağ erse bu dünyâ Bu dünyanın hâli her ne kadar dediğin gibi ise de, sen

hâli, kendisine hayatı o kadar zehir etme.
açığ kılma özke tiriglik yolı
3649 Bu keŋ dünyâ özke küçün Bu geniş dünyayı kendine zorla daraltma; günahkâr kulu

kılma tar, için, Tanrının fazlı ve rahmeti vardır.
yazukluğ kulıŋa bayat fazlı
bar
3650 Adâbı telim erse rahmet Azabı çok ise, rahmeti de boldur; günahkârlar için rahmet

üküş, aziz bir şeydir.
yazukluğ üçün boldı rahmet
küsüş
3651 Adâbka katığ kork umın Azabından çok kork, fakat rahmetinden de ümit kesme;

rahmetin, ibâdet kıl ve bu kulluk adının icaplarını yerine getir.
tapuğ kıl yetürgil bu kulluk
atın
3652 Ajun bodnı barça uluş kend Bütün dünya halkı kasaba ve şehirleri bırakıp, büyük yük

kodup, yüklenerek, kalkıp, dağlara ihtifâya çekilmiş olsalardı,
turup tağka kirse uluğ yük
yüdüp
3653 Buzulğay ajun barça kalğay Dünya bozulur, her taraf boş kalır ve insanoğullarının nesli

kuruğ, kesilmiş olurdu.
apa oğlanı barça kesgey
uruğ
3654 İki ev yarattı bu halkka Tanrı bütün bu halk için iki ev yarattı: birinin adı cennet,

kamuğ, birinin de cehennemdir.
biri atı uçmak biriniŋ tamuğ
3655 Yana barça yalŋuk bu dünyâ Yine bütün insanlar geceyigündüze katıp, bu dünya

tilep, peşinde koşarak,
yügürse tüni barça künke
ulap
3656 Tapuğ kodsa dünyâ tilese İbâdeti bırakıp, dünya nimetlerine rağbet etseler ve buna

turuğ, mukabil cehenneme girseler, cennet yine de boş kalmazdı.
yeme kalğay erdi bu uçmak
kuruğ
3657 Bayat berdi kulka iki köz Tanrı kula iki göz ve iki kulak verdi; biri ile bu dünyaya

kulak, bakarsa, biri ile de âhirete bakmalıdır.
biri dünyâ baksa biri ukbi bak
3658 Elig berdi iki sunup tutğuka, Uzanıp elde etmek için, insana iki el verdi; birini bu dünya

biri dünyâka tut biri ukbika için kullanırsan, birini de âhiret için kullan.
3659 Adak berdi iki yorığu üçün, Yürümek için iki ayak verdi; biri ile bu tarafa bir adım

berü maŋsa biri naru maŋ atarsan, bir adımı, senin için zahmetli de olsa, oraya at.
küçün
3660 Yeme yakşı aymış bügü bilgi Dünyaya şöhret salmış, cömert, eli açık, hakîm ve geniş

keŋ, bilgili insan gene güzel söylemiş.
ajunda çavıkmış akı elgi keŋ
3661 Ayâ kul boluğlı ukuşluğ Ey kul olan akıllı ve uyanık insan, ihmalkâr olma; dikkatli ol,

oduğ, başkasının yüzünden sana zarar gelmesin.
osal bolma saklan tokığay
yoduğ
3662 Törütti bayat bu ikigün ajun, Bu her iki dünyayı da Tanrı yarattı; birini bulunca, koş,

munı bulsa tavrat anı kol diğerini de ara.
özün
3663 Apa oğlanın barça erklig Kadir Tanrı insanoğullarının hepsini acıkan ve doyan

bayat, mahlûklar olarak yarattı ve onlara böyle ad verdi.
açığlı toduğlı törütti bu at
3664 Eginke kedim ya boğuzka İnsanın sırtına elbise ve boğazı için yemek lâzımdır; ey

yemi, kardeş, bunlar hayat ilâçlarıdır.
kerek ay kadaş bu tiriglik emi
3665 Tirigke bu neŋdin keçiş yok Sırtını örtmek için elbise ve karnını doyurmak için yemek,

kadaş, ey kardeş, yaşayanlar için bunlardan vazgeçmek
egin bütgü ton hem karın imkânsızdır.
todğu aş
3666 Halâl dünyâ bulsa yese Helâl dünya nîmeti bulmalı ve kazanıp yemeli, bir kısmını

kazğanıp, da fakirlere dağıtmalıdır.
çığayka ülese anıŋdın alıp
3667 Kişi ağrukı bolmasa bu Kâşki bu pılıpırtı ve bu boğaz olmasa; bu pılıpırtı ve bu

boğuz, boğaz insanın vaz geçemediği şeylerdir.
kişi unmazı ol bu ağruk
yavuz
3668 Bayat adliŋe tutçı korku yorı, Tanrının adinden dâima korkarak yaşa, fakat fazlından da

umın fazlıŋa tutçı tegnü yorı hiç bir zaman ümit kesme.
3669 Bu iki ara boldı kulluk bilin, Kulluk bu ikisinin arasındadır, bunu bil; yol budur, bu kulluk

bu ol yol yaŋılma bu kulluk yolunu kaybetme.
yolın
3670 İdi yakşı aymış bilig bergüçi, Bilgisizlere bilgi, öğüt ve nasihat veren insan çok güzel

biligsizke öt sav erig bergüçi söylemiş.
3671 Ricâ birle havfnı kanat sen Sen rica ile havfi kendine kanat edin; bu ikisinin arasındaki

kılın, yoldan şaşma.
bu iki arakı yoluğ sen alın
3672 Bayat yarlığın kıl özüŋ Tanrının emirlerini yap, kulluğunu yerine getir; saraya

kullukı, uçarak gir ve huzura kavuş.
uçup kir sarayka erejin salın
3673 Ricâ havf bu iki kanat sanı Rica ile havf, bu ikisi iki kanat gibidir; bu ikisi ile uçan göğe

ol, yol bulur.
bu ikin uçuğlı bulur kökke yol
3674 Yazukum üküş tep umınç Günahım çok diye ümit kesmemeli; yalnız ibâdete

kesmegü, güvenerek de ibâdette ifrata gitmemeli.
tapuğka ınanıp tapuğ
yasmağu
3675 Tapuğ kıl tapuğ boldı kulluk İbâdet kıl, kulluk hep hizmetten ibarettir; kimin adı kul

kamuğ, olursa, onun şiarı hizmettir.
kimiŋ atı kul bolsa kılkı tapuğ
3676 Ağır tutğu yarlığ uçuz kılsa İnsan Tanrının emirlerini üstün ve kendisini değersiz

öz, tutmalıdır; böyle davranmakla, sonunda kendisi kıymet
uçuzluktın ötrü ağır bolsa öz bulur.
3677 Tapuğka özüŋni çığay bil İbâdette kendini fakir bil, fakir; ibâdetçe fakir ve günahça

çığay, zengin bil.
tapuğka çığay bil yazuklarka
bay
3678 Kişide yavuzı özüŋ bil özüŋ, Kendin de, sözün de iyi olsa dahi, insanlar arasında

meger edgü bolsa özüŋ hem kendini kötü bil, kendini.
sözüg
3679 Munu bilmişimni ayu berdim İşte ben bildiklerimi sana söyledim; sözüme göre hareket

uş, edersen, yarın karşılığını bulursun.
sözüm işke tutğıl yarın kelge
tuş
3680 Kalı tutmasa sen bu Eğer bu söylediklerimi kabul etmezsen, cevap ver, ey merd

aymışlarım, yiğit, ben de döneyim.
cevâb kıl yanayın ay ersig
erim
3681 Uzun boldı sözler neŋi asğı Söz çok uzun oldu, bunu daha fazla uzatmakta artık bir

yok, fayda yoktur.
takı ma uzatıp adın tusğı yok
Öğdülmişke
3682 Elig başka urdı bu odğırmış Odgurmış başını elleri arasına aldı, uzunuzun düşündü,

a, sonra başını kaldırdı ve: —
sakındı uzun keç kötürdi baş
a
3683 Ayur ay kadaş tegdi emgek Ey kardeş —dedi— sana zahmet oldu; kardeşlik

saŋa, göstererek, bunları bana söyledin.
kadaşlık kılıp sözlediŋ sen
maŋa
3684 Maŋa edgü saknıp bu söz Benim iyiliğimi düşünerek, bu sözleri söyledin; Tanrı sana

sözlediŋ, bunun sevabını versin, benim derdimi kendine derd
muyan bersü teŋri sakınçım edindin.
yediŋ
3685 Baka kördüm emdi bu işte Dikkat ettim, imdi bu işte bana bir çıkar yol görünmüyor; ey

maŋa, merd yiğit.
salâhı körünmez ay ersig
toŋa
3686 Köŋül taplamadı bu iştin Gönlüm bunu beğenmedi ve bu işten çekiniyor; gönlün

kaçar, beğenmediği işe girişmek tehlikelidir.
köŋül taplamaz işke yaksa
hatar
3687 Ne edgü bilig berdi bilgi Bilgisi derin ve kendisini her kese sevdirmiş olan, temiz

bedük, gönüllü insan ne iyi bilgi vermiştir.
sevitmiş sevüglerke köŋli
süzük
3688 Kayu işni kılmak tilese özüŋ, Hangi işi yapmak istersen, önce bunu gönlüne danış.

köŋül birle aşnu keŋeşgil
sözüg
3689 Kişike keŋeşgil ayıt barça Sonra başkaları ile meşveret et, her sözünü danış; fakat

söz, içine sinmezse, o işten kendini uzak tut.
köŋül taplamasa yırak tutğıl
öz
3690 Kamuğda bağırsak özüŋke Sana her keşten daha yakın olan kendindir; gönlün tasvip

özüŋ, etmediği işi bırak, işte bu kadar.
köŋül taplamaz işni kod kes
sözüg
3691 Köŋül taplamasa kayu Ey gönülü diri, hangi işi gönül beğenmezse, o işten bir

işlerig, fayda gelmez.
asığ bolmaz anda ay köŋli
tirig
3692 Köŋül taplamadı bu işni Gönül bu işi severek arzu etmediğinden, ben de bundan

seve, vaz geçtim.
özüm yandı emdi bu sözdin
eve
3693 Seniŋdin kolurmen munu Beni mazur görmeni rica ediyorum, ey insanların seçkini,

udrümi, beni kendi hâlime bırak.
kodu ber meni ay kişi
ködrümi
3694 İligke tusulğu yok Ben ne tabiatım, ne tavır ve hareketim, ne de sözlerim ile

erdemlerim, hükümdara faydalı olabilecek bir fazilete mâlik değilim.
ne kılkım kılınçım savım
sözlerim
3695 Özüm dünyâdın kaçtı keldi Kendim dünyadan kaçarak, buraya geldim; tekrar oraya

berü, nasıl giderim.
yana men negü teg barayın
naru
3696 Bayat tapğıŋa bu ulanmış Tanrı kulluğuna kendisini vakfetmiş olan kimseye insan

özüm, kulluğu yapmak yakışırımı, ey asîl tabiatlım.
kişi tapğı kılmak yararmu
tüzüm
3697 Kodu bergil emdi meni Beni şimdi Tanrı ibâdetinde bırak, senin iyiliğin için duacı

teŋrike, olayım.
duâçı bolayın saŋa edgüke
3698 İki öz körüşmek tilese küsep, Birbirimizi arzulayıp, görüşmek istersek, sen bana gelme,

maŋar kelme sen men ben seni arayıpbulayım.
barayın tilep
3699 Maŋa tegsü emgek sen inçin Zahmeti ben çekeyim, sen huzurunu bozma; hükümdarın

tiril, hizmetinde, halkın faydasına çalış.
ilig tapğı birle bodun asğı kıl
3700 Negü ter eşitgil bağırsak kişi, Yakınlık gösteren, candan hizmet eden ve içten bağlı insan

yakınlık ulağlı tapuğsak kişi ne der, dinle.
3701 Komıtsa köŋül kör yorıtsa Gönül heyecanlanır ve insanı harekete getirirse, bil ki,

kişig, istenilen iş çabuk olacaktır.
yakın boldı sakın tilemiş işig
3702 Tilek birle maŋsa kişi insan arzu ile ve isteyerek yürürse, yorulup yolda kalmaz,

ârzûlap, dileğine ulaşır.
arıp yolda kalmaz tilekin ulap
3703 Tilekke barur erse yalŋuk Arzusuna ulaşmak için arzu ile yola çıkan insan yarı yolda

yorıp, yorulup kalmaz, dileğini bulur.
bulur ol tilekin bu kalmaz arıp
3704 İdi yakşı aymış sevitmiş kişi, Vefası ile şöhret bulmuş, sevmiş ve kendisini de sevdirmiş

vefâka çavıkmış sevügler olan insan çok güzel söylemiş.
başı
3705 Yakın bolsa köŋlün yırak yer insan gönülden yakınlık duyarsa, ona uzak yer yakın olur;

yakın, yakınlık vefakârlığı için dâima gönüle bak.
yakınlık vefâsın köŋülke
bakın
3706 Toğardın batarka bir orlam Yakınlık hakkı vefakârlıkla takdir edilirse, doğu ile batı

yer ol, arası hemen bir tepe aşılınca ulaşılacak kadar yakın bir
vefâ birle bilse yakınlık hakın mesafe olur.
Odgurmışka
3707 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi : — Senin sözlerini dinledim, şimdi

sözüm, beni dinle — dedi —
eşitgil eşitti sözüŋni özüm
3708 Tilekiŋ bu erse seniŋ ay Ey kardeş, arzun bu ise, ben seni zorlamam; kalbin

kadaş, kırılmasın.
küçemezmen emdi köŋül
kılma baş
3709 Kesildi sözüm sen esen Başka bir diyeceğim kalmadı, sen sağ ve esen kal;

edgü kal, hükümdara bir mektup ver, beni mahcup etme.
iligke bitig ber yüzüm kılma
al
3710 Bitig ıdtı ilig öz elgin bitip, Hükümdar kendi eli ile yazıp, mektup gönderdi; kendin

özüŋ barmasa sen bitig ber gelmeyeceksen sen de ona bir mektup yaz.
itip
3711 Tutayın men emdi maŋa bir Söylediğin sözleri ölçüptartarak, bana şimdi bir cevap ver;

cevâb, ben de ona göre hareket edeyim.
sözüg sözleyük öz tilin
ülgülep
3712 Tilin sözlegil hem bitigil bitig, Hem ağızdan söyle, hem mektup yaz, ey zeki âlim; ben de

iligke yanayın ay bilge tetig hükümdarın yanına döneyim.
XLIV Odgurmış İligke Bitig Bitip Odgurmış'ın Hükümdara Mektup Yazıp Gönderdiğini

Idmışın Ayur Söyler
3713 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmuş cevap verdi:— Bir az bekle, mektup yazayım,

bitig, ey zeki âlim — dedi.
bitiyin kör ança ay bilge tetig
3714 Devât koldı kağad kötürdi Hokka ve kâğıt istedi, eline kalem aldı ve hükümdara

kalem, mektup yazmağa başladı.
iligke bitig başladı söz ulam
3715 Bayat atı birle sözüg başladı, Tanrı adı ile söze başladı : — Yaratan, besleyen ve

törütgen igidgen keçürgen göçüren odur — dedi —
tedi
3716 Üküş ögdi sansız senâ bu Bu dilimle Tanrıya aylar ve yıllarca sonsuz hamd ve sayısız

tilin, sena etmekteyim.
kılurmen bayatka ayın hem
yılın
3717 Yağız yer yaşıl kök yarattı Kara toprağı, mavi göğü, güneşi ve ayı, karanlığı ve

kün ay, aydınlığı, fakiri veya zengini hep o yarattı.
karaŋku yarukluk çığay tut ya
bay
3718 Törütti kalın bod bu sansız Sonsuz varlıkları ve sayısız canlıları o halketti; o bunların

tirig, hepsine rızkını verir ve hiç birini aç bırakmaz.
tirilgü berür kodmaz açın
berig
3719 Bir ol bir idi kim törütti iki, Kendisi birdir, fakat yarattığı ikidir; onun birliği hesaba

sakışka katılmaz anıŋ birliki girmez.
3720 Bir ol bar seziksiz kalı O bir ve vardır; şüphesiz, nasılsız ve nicesizdir; onu

kançasız, düşünürken, ona bir benzer ve şerik tasavvur etmemelidir.
köŋülde yırak tutğu okşağ
meŋiz
3721 Uluğluk aŋar ol bedüklük Ululuk ona ve büyüklük ona mahsustur; kadir ve hâkimdir

aŋar, ve her hususta tektir.
uğan erklig ol bir kamuğdın
sıŋar
3722 Yarattı kalın barça sansız Bütün bu sonsuz ve sayısız kulları o yarattı; dilediğine her

kuluğ, türlü izzeti ihsan etti.
tilemişke berdi ağırlık kamuğ
3723 Karaŋku titigsig bu börk ev Bu kubbe evin içi balçıktan yapılmıştır ve karanlıktır; onun

içi, hâkim kudreti bunu güneş ile aydınlattı.
yaruttı yaşık birle erklig küçi
3724 Yaşıl kök töritti kötürdi ediz, Mavi göğü yarattı ve yükseklere çıkardı; güneş, ay ve

kün ay birle yulduz bezedi yıldızlar ile üzerini süsledi.
bediz
3725 Kodısı yağız yer yaşıl suv Altı kara toprak ile mavi' sudur; üstü süzülmüş yel ile

bile, âteştir.
örüsi süzük yel öze ot ula
3726 İsig tumlığığ hem kuruğ ya Sıcak ile soğuğu, kuru ile yaşı birbirine yaraştırdı ve halka

ölüg, kısmetini verdi.
yaraşturdı halkka tegürdi
ülüg
3727 Törütti tilek teg tilemiş tilek, Dilediğini istediği gibi yarattı, bu işte onun yardımcıya

kerek bolmadı anda arka ihtiyâcı olmadı.
yölek
3728 Tilese ağırlar tapuğsuz İsterse, ona kulluk etmeyen bir kulu aziz kılar; isterse,

kuluğ, kulluk edeni zelîl eder ve onun kulluğu hiç bir şeye
tilese uçuzlar tusulmaz tapuğ yaramaz.
3729 Tilemiş tileki bolur bol tese, Ol ! —derse, dilediği olur; her işte, karar verdiği gibi,

yorıtur kazâsın ne erse kese hukümünü yürütür.
3730 Üküş miŋ selâmım sevüg Sevgili resule, o doğru rehber ve iyi kılavuza binlerce

savçıka, selâm.
ol edgü kulavuz köni yolçıka
3731 İligke duâçı bitidim bitig, Hükümdara duacı sıfatıyle mektup yazdım; ey zeki, sana

selâmın esenlik öze ay tetig selâm eder ve sağlık dilerim.
3732 İlig yarlıkamış bitig birle söz, Hükümdar mektup yazmak lutfunda bulunmuş; mektubu

okıdım bitigin yaruk boldı köz okudum, gözüm sevinçle parladı.
3733 Üküş edgü yarlığ tümen öt Bu pek güzel fermanda bana bir çok öğüt ve nasihat

erig, lütfetmiştir.
maŋa yarlıkamış kamuğ
sözlerig
3734 Yeme vade kılmış üküş Bir de mevki, ihsan, yiyecek ve giyecek hususunda bir çok

edgülük, lutuflar vadinde bulunmuşlar.
ağırlık açığlar yegü kedgülük
3735 Yorığlı bu yalŋuk bu ârzû Bütün insanlar bunu isterler ve bunu elde etmek için,

öze, dünyayı gezip dolaşırlar.
yorırlar tileyü ajunuğ keze
3736 Tapuğsuz özüm bulsa edgü Ben hiç uğraşmadan, böyle bir lütuf ve ihsana nail olursam,

açığ, bu saadeti ve bu hayatı nasıl beğenmeyebilirim.
kalı taplamazmen bu devlet
tatığ
3737 Velikin bu bir kaç müni bar Fakat bunun bir kaç kusuru da vardır; eğer ben oraya

adın, gidersem, bu iyilikleri zararlar takip edecektir.
özüm barsa yası ma kelgey
kedin
3738 Olarda biri bu tapuğ bilmez Bunlardan biri — ben şahsan bu hizmetleri bilmiyorum;

öz, gidip de hizmet edemezsem, benden hiç kimse memnun
barıp tapnumasa yarumağa kalmaz.
yüz
3739 Törü yok toku yok yeme kılk Bende usûlerkân, bu işlere lâyık tavırhareket ve vukuf

kılınç, yoktur; âdâb ve erkânı bilmeyen hizmetkâr hiç bir işe
törüsüz tapuğçı yaramaz yaramaz.
erinç
3740 İkinçi cefâçı bu dünyâğ bilip, ikincisi — bu cefâcı dünyanın bana da cefâ edeceğini

cefâ kıldım aşnu cefâ kılğa bildiğim için, ben ondan evvel davranıp, ona cefâ ettim.
tep
3741 Bayatka sığındım özüŋ Tanrıya sığındım, nefsime hâkim oldum; rabbim bu din ve

bekledim, imanımı korusun.
bu din birle imân küdezsü
idim
3742 Boğuzka eginke barım Şimdi elimde olan şeyler, yiyecek ve giyecek bana kâfidir;

yetgey ök, ondan fazlasının ne lüzumu var, o bana ancak yük olur.
nerek anda naru maŋa bolğa
yük
3743 Boğuzka yeyim hem eginke Boğazım için yiyeceği ve sırtım için giyeceği yaratan

kedim, Tanrım bana eksik etmez.
maŋa kılmaz eksük törütgen
idim
3744 Törütti igidti bu üdke tegi, Beni o yarattı ve bugüne kadar besledi; ey dünya beyi, o

takı ma igidgey ay dünyâ beni ileride de besleyecektir.
begi
3745 Saŋa berdi dünyâ O sana, hiç esirgemeden, dünya nimetlerini verdi; vergili

esirkemedi, rabbim bana da vermezmi.
maŋa bermegeymü berigli idi
3746 Kamuğ edgü isiz çığay Ey cömerd yığitirri, bütün iyilik ve kötülüğü, fakirlik ve

baylıkım, zenginliği Tanrı'dan bilirim.
bayattın körürmen ay ersig
akım
3747 Bayat kapğı tuttum kılurmen Ben Tanrı kapısını tuttum, ona kulluk ediyorum; bütün

tapuğ, halkın toplanacağı hakikî kapı budur.
kamuğ halk yumıtğu bu ol
çın kapuğ
3748 Saŋa ya seniŋ kapğıŋa men Sana yahut senin kapına gidip, hayatımı vakfetmeme

barıp, mukabil, ben senden ne bekleyebilirim.
negüni tileyin tiriglik ıdıp
3749 İkigü bayat kullarımız biz ök, Biz ikimiz de Tanrı kullarıyız; bu kulluk husuûsunda ikimiz

bu kulluk içinde kurumız tüz de aynı mertebedeyiz,
ök
3750 Bu kul kulka kulluk yarağsız Kulun kula kulluk etmesi yakışmaz; hizmetkâra hizmet

bolur, eden kimsenin kıymeti kalmaz.
tapuğçıkatapsa uçuzluk bulur
3751 Kişi himmeti bolsa mundağ İnsan himmet sahibi ise, böyle olmalıdır; Tanrıya kulluk

kerek, etmeli ve bu yolda metaneti elden bırakmamalıdır.
bayat tapğı kılsa urunsa
yürek
3752 İdi yakşı aymış süzülmiş Âlım, akıllı, durmuşoturmuş ve temiz kalpli insan çok güzel

köŋül, söylemiş, dinle.
eşitgil ay bilge ukuşluğ amul
3753 Açığlı toduğlıka kılma tapuğ, Kendisinde acıkma ve doyma vasıfları bulunan bir kimseye

negüke kılur sen tapuğka kulluk etme; kulluk için neye bir put ararsın.
butuğ
3754 Tapın bir bayatka tuşı Durupdinlenmeden bir Tanrıya tapın; gecegündüz açık

tınmadın, olan bu kapıdan şaşma.
tünün kündüzün bul açığlığ
kapuğ
3755 Ay ilig bu tört hâcetim kıl Ey hükümdar, şu dört hacetimi yerine getir; ben de el ve

revâ, yüz öperek, sana kulluk edeyim.
saŋa tapnayın men elig yüz
ova
3756 Tiriglik kolurmen özüm Ben ölümsüz bir hayat isterim, ihtiyarlığı olmayan bir

ölgüsüz, gençlik dilerim.
yegitlik tilermen karı
bolğusuz
3757 Esen tut meni sen tuçı Sen beni dâima sıhhat içinde ve sağ tut; zenginleştir ve hiç

igsizin, bir vakit fakir ve malsız bırakma.
bayutğıl çığay kılmağıl
neŋsizin
3758 Bu tört neŋ maŋa bir saŋa Bu dört şeyi bana te'min et, sana kulluk edeyim; sevgili

tapnayın, canımı feda ederek, kendimi emrine hâzır bulundurayım.
sevüg cân yuluğlap özüm
itneyin
3759 Bu neŋler maŋa berse sen Ey hükümdar, bana bu şeyleri te'min edersen, ben de

ay ilig, kendimi kul ederek, sana bağlanırım.
özüm kul kılayın bereyin elig
3760 Munı bergüke bir küçüŋ Eğer bunları te'mine kudretin yetmezse, benden ne

yetmese, üstünlüğün var, bana açık söyle.
ne artuklukuŋ bar maŋa ay
kese
3761 Yegü kedgü erse yegüm bar Bu yemek, içmek ise, yiyeceğim ve giyeceğim var; daha da

kedim, lâzım olursa, bunu da rabbim verecektir.
takı ma kerek bolsa bergey
idim
3762 Ağırlık uçuzluk bayattın îzzet bulmak veya zelîl olmak Tanrıdandır; ölüm ve hayat

turur, da ondandır.
ölüm ya tiriglik hem andın
erür
3763 Munı çın biligli ukuşluğ kişi, Bunu gerçek bilen akıllı insan başka türlü davranırını, ey

adınsığ bolurmu ay ilçi başı büyük hükümdar.
3764 Meni bir bayatım küdezmişi Ey asîl bey, beni Tanrımın koruduğu gibi, sen beni

teg, koruyamazsın.
küdezümegey sen ayâ aslı
beg
3765 Seni men küdezgü kerek Geceleri seni benim korumam lâzımdır; beni koruyan ise,

men keçe, odur; sözümü açıkça söyledim.
meni ol küdezür söz aydım
aça
3766 Özüŋ todmağınça maŋa Sen doymadan, bana yemek gelmez; Tanrı ise, kendisi

tegmez aş, yemek yemekten münezzeh .olduğu hâlde, beni doyuruyor.
mini todrur öŋdün özi yemez
aş
3767 Ötügçi kereksiz muŋadsa Başım darda kalırsa, aracıya lüzum yoktur; dilim daha

özüm, hareket etmeden, sözümü işitiyor.
tilim tepremedin eşitür
sözüm
3768 Kapuğçı tıdumaz ya yol Kapıcı veya yolgösterici bana mâni olamaz; hiç bir kibir ve

kılğuçı, azamet taslayan bana kafa tutamaz.
tegürmez maŋa bir küvez kür
küçi
3769 Saŋa yazsamen sen Sana karşı bir kusur işlersem, sen beni affetmeyeceksin;

keçürmege sen, rabbim beni, bin kusur işlesem dahi, affeder.
keçürgey idim miŋ yazuk
kılsamen
3770 Negü ter eşitgil yazukluğ Dinle, günahkâr kul ne der; bak, gönül sırrını açarak, ne

kulı, söyler.
köŋül sırrı açtı kör ötnür tili
3771 Ayâ çın vefâlığ bağırsak Ey gerçek vefalı, merhametli rabbim, senden daha

idim, merhametli başka birini bulmadım.
seniŋde bağırsak adın
bulmadım
3772 Muŋadmış özümke berür sen Başım darda kalırsa, istediğimi verirsin; hiç bir desteği

tilek, olmayanlara sen destek ve yardımcısın.
yavuz arkasızka sen arka
yölek
3773 İgimke şifâ sen sakınçka Sen hastalığıma şifâsın, kederime sevinçsin, derdime

sevinç, dermansın; sıkıntılı zamanımda da beni teselli eden
muŋumka tayançım irikse sensin.
avınç
3774 Küvençim avınçım sevinçim Güvencim, avuncum ve sevincim hepsi senin rızan

kamuğ, içindedir, ey ulu.
sevinçiŋ içindeturur ay uluğ
3775 Üküş kıldım emdi saŋa men Ben sana karşı çok günah işledim; senin rahmetin

yazuk, karşısında bu günah çok azdır.
seniŋ rahmetiŋde bu yazuk
az ok
3776 Keçürgil yazukum saŋa yası Günahımı bağışla; senin için bunun bir zararı olmadığı gibi,

yok, beni cezalandırmanın da sana bir faydası yoktur.
kınama meni sen saŋa asğı
yok
3777 Yazukum telim erse rahmet Günahım çok ise, senin'rahmetin de var; bana karşı rahîm

me bar, ol; sana bu yakışır.
anı kıl meniŋ birle sendin
yarar
3778 Eger kınasa sen yarağlığ ma Eğer cezalandırırsan, ben buna da lâyıkım; bağışlarsan

men, bağışla, sen de buna lâyıksın.
keçürse keçür sen yarağlığ
ma sen
3779 Bilir sen bilirmen seni bir Bilirsin ki, seni bir rabbim bilirim; bilirim, ki, sana bir

idim, dediğimi bilirsin.
bilirmen bilir sen seni bir
tedim
3780 Otunmen otunluk bile öz Ben küstahım, küstahlığımdan dolayı azap çekiyorum; sen

ulır, halimsin, hilm de senden sâdir olur.
tüzün sen tüzünlük me
sendin kelir
3781 Orunçakturur bu sevüg cân Bu gidecek olan sevgili can emânettir; emânet olan bir şey

revân, başkasına emânet olarak bırakılamaz.
orunçak yana bir kötürmez
bu cân
3782 Ay ilig bu dünyâ keçimlig Ey hükümdar, bu dünya geçicidir; gün geçtikçe hayat

turur, eksilir ve tükenir.
tiriglik küniŋe tüker alkınur
3783 Negüke ınanıp sakıŋu uzun, Neye güvenerek, uzun emeller besleyeceksin; neye

negüke süçinip avıŋu özün sevinerek, kendini avutacaksın.
3784 Ata bardı iş tuş eçi ya ini, Anneni, babanı kaybettin; eşdost, büyük veya küçük

ana bardı oğluŋ kızıŋ kör kardeş ortadan silindi gitti; bir bak, oğlun, kızın nerede.
kanı
3785 Ölüglig körür sen ölüg sen Ölümlüleri görüyorsun, sen de öleceksin; her diri olan,

tirig, şüphesiz, bir gün toprak ile örtülecektir.
sizik tutma bir kün eşüŋey
yerig
3786 Usanma ay ilig udıma odun, Gafil olma, ey hükümdar, uyuma, uyan; kendinden sonra

özüŋde kedin edgü atıŋ iyi ad bırak.
kodun
3787 Yava kıldıŋ erse keçürmiş Geçmiş gününü heder ettin ise, bari gelecek geceni heder

künüŋ, etme.
yava kılma emdi keligli tünüŋ
3788 Keçer kün içinde kerekiŋ Geçer gün içinden gerek olan şeylerini al; senin hayattan

alın, göçürecek olanın her ân gelebileceğini düşün ve ona göre
köçütçi kelirke itigin kılın hazırlıklı bulun.
3789 Bu hâlığ körürde meniŋ bu Ben gözüm ile bu hâli görürken, nasıl senin yanına

közüm, gelebilirim.
negü teg barağay saŋa bu
özüm
3790 Cefâlığ ajundın kötürdüm Bu cefalı dünyadan gönlümü çektim; huzur içinde vefalı

köŋül, rabbime sığındım.
vefâlığ idimke sığındım amul
3791 Kodu ber ay ilig meni sen Ey hükümdar, sen beni kendi hâlime bırak; burada ben

maŋa, sana duacı olayım.
duâçı bolayın bu yerde saŋa
3792 Negüke tusulğay saŋa bu Ben senin neyine faydalı olabilirim; sözümü dinle, sen

özüm, kendin kendine faydalı ol.
özüŋke özüŋ ök tusul tut
sözüm
3793 Kişidin tüŋüldüm tüŋül sen Ben insanlardan elimieteğimi çektim, sen de vaz geç;

yeme, sana ve bana insanlardan fayda yoktur.
kişidin asığ yok saŋa ya
maŋa
3794 Men emdi bu kalmış tiriglik Ben imdi bu geri kalan günlerimi ibâdetle ve Tanrımın

ıdıp, rızasını taleple geçirmek istiyorum.
bayatım sevinçin tilermen
tapıp
3795 Barı tap kereksiz adın Olanım bana yeter, bundan fazlası lüzumsuzdur; ey

artukum, tamahkâr, bu dünyanın dibi kurutulması imkânsız bir
bu dünyâ tüpi ked öyük ol bataklıktır.
sukum
3796 Tüpi yel keçer teg tiriglik Tipi geçer gibi, hayat geçince, ben artık uyandım ve şimdi

keçip, ona içim yanıyor.
odundum men emdi küyer
men açıp
3797 Egin bütti boğuzum yeme Sırtım pek, karnım da tok oldu; dünya yere batsın, onun

boldı tok, başka ne faydası vardır.
töbün barsu dünyâ adın asğı
yok
3798 Negü ter eşit boğuzı egni Karnı tok, sırtı pek olan ne der, dinle : — Bu bana yeter —

bütün, diyen insan mes'ûd bir bey olur.
barım tap tese er bolur beg
kutun
3799 İdi yakşı aymış tapı bolmış Olanı ile yetinen ve bu kanâati ile tam bir saadete

er, kavuşmuş olan insan çok güzel söylemiş.
tapılık içinde kutı tolmış er
3800 Boğuzka yeyimçe ajunda Dünyada açlığımı giderecek kadar yedim; sırtımı örtecek

yedim tap, kadar elbisem de var.
eginke kedimçe eginde
kedim tap
3801 Tiriglik bolurça yegümni Hayat devam ettikçe, yiyeceğimi bulurum; lâzım olunca,

bulurmen, bana bir rabbim yetecek kadar verecektir.
kerek bolsa bergey maŋa bir
idim tap
3802 Tusulmak üçün ünder erse Hükümdar beni kendisine faydam dokunması için

ilig, çağırıyorsa, bende istifâde edilecek kadar bilgi ve akıl
meniŋde tusulğu ukuş yok yoktur.
bilig
3803 Kalı el işiŋe tusulsu tese, Eğer memleket işinde faydalı olmam isteniliyorsa, ka'î

tusulğu yeri yok söz aydım söylüyorum, benim istifâde edilecek bir tarafım yoktur.
kese
3804 Kalı iş küdügdin ter erse Eğer bana işgüçten bahsedıliyorsa, kardeşim sana bm

maŋa, kişinin işini yapacaktır.
miŋ er işi kılğay kadaşım
saŋa
3805 Apaŋ edgü ter erse ilig meni, Eğer sen beni iyiliğimden dolayı istiyorsan, kendin iyi ol, bu

özüŋ edgü bolsu yarutğay iyilik seni kâfi derecede sevindirir.
seni
3806 Miŋ edgüg adakını tutğınça Sen bin iyinin ayağına yapışacağına, bir defacık olsun,

sen, sağlamca kendi yakana yapış.
yakaŋnı bir ök yolı tutğıl esen
3807 Ajunda çavıkmış ne törlüg Dünyaya ün salmış bin bir çeşit insan hükümdarın etrafına

eren, toplanmıştır.
iligke yumıtmışturur miŋ
tümen
3808 Negü bolğa mendin iligke Hükümdara benden ne gibi bir fayda gelebilir; faydasız işi

asığ, yapmakta ise, bir zevk yoktur.
asığsız işig kılsa bolmaz
tatığ
3809 Özüm udri koldum men emdi Şimdi ben senden özür dili yorum; bana sarılma, beni

saŋa, kendi hâlime bırak.
kodu ber meni sen sarılma
maŋa
3810 Takı ma negü söz yorımış Başka ne gibi söz ve çâre konuşulmuş ise, onları da

alın, kardeşim duydu ve size arzedecektir.
kadaşım eşitti ötüŋey tilin
3811 Tüketti sözin türdi badı bitig, Sözünü tamamladı; mektubu katlayıp, bağladı; uzattı ve

sunup berdi aldı kadaşı tetig zeki kardeşi aldı.
3812 Ayurmen bitidim tilekim Sonra: — Ben arzumu ve sözümü yazdım; ağızdan

sözüm, söylenen sözleri de kendin duydun — dedi —
tilin sözlemiş soz eşittiŋ
tüzüm
3813 Tilin me ötüŋil eşitsün ilig, Bunları şifahen de arzet, hükümdar işitsin; beni kendi

kodu bersü mendin kötürsü hâlime bıraksın ve benden elini çeksin.
elig
3814 Yalavaç söz eltür yanutı Elçi söz iletir ve cevabını ister; cevabını duydun, ey kudretli

kolur, insan, onu götür.
yanut söz eşittiŋ tegür ay
unur
3815 Negü ter eşitgil uç ordu hanı, Birer hakikat olan sözleri her tarafa yayılan UçOrdu ham

tüzü ilke yaŋzap söz aymış ne der, dinle.
köni
3816 Yalavaçka mün yok sözin Elçi sözünde hilaf etmez ve kendisine emânet edilen sözü

kıymasa, doğru ve tam olarak söylerse, ona zeval yoktur.
tutuzmış sözüg çın tükel
sözlese
3817 Takı munda yegrek ayur türk Türk hanı bundan daha güzel söyler : kendisine emânet

hanı, edilen sözü aynen tekrar eden elçiye gazap etme.
kınama yalavaç söz aysa
köni
3818 Yalavaçka bolmaz ölüm ya Elçi işittiği sözü aynen ulaştırırsa, ona ölüm veya ceza

kıyın, yoktur.
eşitmiş sözin çın tegürse tilin
3819 Yalavaç tedüküm bu ilçi işte elçi dediğim böyle olan elçidir; bu elçi ne söylerse

turur, söylesin, ona zeval yoktur.
bu ilçi sözin aysa ölmez kalur
3820 Yalavaç tutuzmış sözin Elçi kendisine emânet edilen sözü söyleyince, ona ihsanda

sözlese, bulun, onu medhet; işte bu kadar.
açığ bir tilin ög söz aydım
kese
Odgurmışka
3821 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi : — Söylediğin sözlerin hepsini

sözüg, dinledim— dedi.
eşittim negü sözledi söz
özüŋ
3822 Bitidiŋ bitigke yanutı bitig, Mektuba karşı cevap yazdın; şimdi izin ver, onu götüreyim,

maŋa bir bereyin ay bilge ey zeki âlim.
tetig
3823 Velikin sezikim bu ol ay Fakat, ey kardeş, benim şüphem şudur: hükümdar seni

kadaş, kendisinden uzak bırakmayacaktır.
ilig kılmağay kör seni özde
taş
3824 Yanamu meni ıdğay erki ilig, Ey temiz kalpli insan, seni tekrar davet etmek için,

okığalı yandru ay kılkı silig hükümdar, hiç şüphesiz, beni yine gönderecektir.
3825 Yana yandru terkin meni Çok geçmez, o beni buraya gönderecektir; sen ona

ıdğa ol, gitmedikçe, o ısrar etmekte devam edecektir.
eger barmasa sen köŋül
kodğa ol
Öğdülmişke
3826 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi : — Kardeşim, böyle söyleme;

kadaş, kalbim kırılır — dedi —
bu söz sözlemegil köŋül
bolğa baş
3827 Özüm barğu ermez bu yerdin Ben buradan kalkıp, oraya gidecek değilim; kendini

naru, zahmete sokup, tekrar buraya gelme.
özüŋ emgetip kelme yandru
berü
3828 Tilep bolmağu neŋ tilese istemekle elde edilemeyecek olan şeyi istemek fenadır;

yavuz, te'sir etmeyen bir sözü söylesen, sözün kıymeti kalmaz.
yorımağu söz sözlese sen
uçuz
3829 Negü ter eşit emdi bilgi Derin bilgili, bütün iyi ve kötüyü tecrübe ile bilen insan ne

koyuğ, der, dinle.
sınap bilgüçi edgü isiz
kamuğ
3830 Kolup bermegü neŋi kolma istemekle alınamayacak şeyi zorla isteme; aramakla

küçün, bulunamayacak şeyi zorla arama.
tilep bolmağu neŋ tileme
küçün
3831 Yorıp tegmegü yerke barma Yürümekle erişilemeyecek yere yaya gitme; eğer gidersen,

yadağ, kendi kendine eziyet vermiş olursun.
kalı bardıŋ erse öz emger
küçün
3832 Yana aydı odğurmış emdi Odgurmış bir de ilâve etti : — Şimdi yürü, bir daha buraya

yorı, gelme, ey merd yiğit.
yana evre kelme ay ersig urı
Odgurmışka
3833 Örü turdı ögdülmiş aydı Öğdülmiş ayağa kalktı: — Sana söyleyecek sözüm

sözüm, kalmadı, artık ben gideyim — dedi.
kesildi seniŋdin barayın
özüm
3834 Kadaşı uzattı kör ögdülmişig, Kardeşi Öğdülmiş'i uğurladı, şifahen beyan ettiği fikirlerini

tutuzdı takı söz ömiş bilmişig de ona emanet etti
3835 Atın mindi ögdülmiş evre Öğdülmiş atına bindi; geri dönerek, evine gelip, indi; yatıp,

yanıp, biraz dinlendi.
eviŋe kelip tüşti yattı tınıp
3836 Yaşık yerke yandı yüzin Güneş yere indi, yüzünü gizledi; gök yüzü parlak bir samur

kizledi, kürke büründü.
kalık meŋzi kiş teg bolup
örledi
3837 Ajun türtti yüzke kömür teg Dünya yüzüne kömür renginde bir boya sürdü; görür gözler

boduğ, kapandı, uyanık olanlar uyudu.
körür köz yumuldı udıdı oduğ
3838 Töşek koldı yattı kör Öğdülmiş döşek istedi, yattı; bir az uykuya daldı, tekrar

ögdülmiş e, başını kaldırdı.
udıp bardı ança kötürdi baş a
3839 Toğardın butıklandı ot teg Doğudan ateş gibi alev dallandı ve gelin yüzünü yeni

yalın, açmış gibi, dünya aydınlandı.
yarudı yaŋı yüz açar teg
kelin
3840 Kopa keldi örlep sata Mızrak ve kalkanı kalkarak, yükselmeğe başladı; dünya

kalkanı, yüzü beyaz cevher gibi oldu.
ajun meŋzi boldı ürüŋ erdini
3841 Çıkıp karşıka bardı evdin Öğdülmiş kalkıp, evinden çıktı ve saraya gitti; yol isteyerek,

turup, hükümdarın huzuruna çıktı.
iligke köründi özi yol kolup
3842 Ayıttı ilig aşnu odğurmışığ, Hükümdar önce Odgurmış'ı sordu, sonra: — Söyle neye

ayur sözle keltür sözüŋni karar verdiniz — dedi —
bışığ
3843 Negü az yorıdı ne boldı işiŋ, Neler konuştunuz, arzu edilen iş ne oldu; arkadaşın geliyor

tilekiŋ ne boldı kelürmü işiŋ mu?
3844 Bitig berdi ögdülmiş aşnu Öğdülmiş ilk önce mektubu verdi; hükümdar aldı, açtı ve

turup, dikkatle okudu.
ilig aldı açtı okıdı körüp
3845 Yüzi kızdı oŋdı yana külçirip, Yüzünde gâh sevinç belirdi, gâh keder; sonra tekrar

sakındı bir ança uzun keç irip gülümsedi; bir müddet teessürle düşünceye daldı.
3846 Ayur bu kadaşıŋ irig Kardeşin çok haşin cevap vermiş; ben ona ipek gönderdim,

sözlemiş, o ise, diken işlemiş — dedi —
aŋar torku ıdtım tiken
çiknemiş
3847 Müni yok bu sözke köni Ne ise, zararı yok, doğru söylemiş; doğru söz haşin olur; o

sözlemiş, da haşin söylemiş.
köni söz irig ol irig çoğlamış
3848 Negü erdi sözler tilin Ağızdan söylediği sözleri nedir; işittiklerini ve

sözlemiş, düşündüklerini şimdi bana söyle.
maŋa ayğıl emdi eşitmiş
ömiş
3849 Ötündi iligke eşitmiş sözin, Öğdülmiş dinlemiş olduğu sözleri, nasıl konuştuğunu,

ne yaŋlığ yorıtmış sözin tüp olduğu gibi, hükümdara arzetti.
tözin
3850 Ayur söz yorıdı neçe Aramızda kaç türlü söz geçti; onun akıl ve idrâk dâiresinde

törlügün, söylediği sözlere ben de öylece cevap verdim — dedi —
ol aydı men aydım ukuşun
ögün
3851 Meniŋ sözçe barça yanut Benim her sözüme bir söz ile karşılık verdi; yakaladığım

kıldı söz, zaman, gözünü sımsıkı kapadı.
takı tuttum erse katığ yumdı
köz
3852 Negü kıldım erse berü Ne kadar ısrar ettim, fakat buraya gelmedi; kat'î konuştu,

kelmedi, razı olmadı.
kese sözledi söz köŋül
bermedi
3853 Eşitti anıŋ sözlerin kör ilig, Hükümdar onun sözlerini dinledi; dediklerinin hepsi

sözi erdi barça ukuş ög bilig anlayış, akıl ve bilgi ile dolu idi.
3854 Takı ârzûladı komıdı köŋül, Onu tekrar görmek istedi, gönülü heyecanlandı; günül

komısa köŋül kör kişike muŋ coşarsa, insana derd olur.
ol
3855 Körü barsa yakşı ayur er Dikkat edersen, yiğitlerinbaşı güzel söylemiş : insan

başı, gönülünün esiri olursa, kendisine hâkim olamaz.
köŋül bulnasa boldı erksiz
kişi
3856 Beg ol bu köŋül kör kamuğ Gönül beydir, bütün vücût onun kuludur; bey nereye

öz kulı, giderse, kul onu takip eder.
begi kança barsa udu kul yolı
3857 Komısa köŋül kör tilese tilek, Gönül heyecanlanır ve bir dilekte bulunursa, dileğini elde

tilek bolmağınça bu bulmaz etmeden, o sükûnet bulmaz.
yölek
3858 Yana aydı ilig ay ögdülmiş e, Hükümdar: — Ey Öğdülmiş —dedi—kardeşin gerçekten

kadaşıŋ tükel ök kişi ermiş e kâmil bir insan imiş.
3859 Eşitmegüm erdi anıŋ Kâşki onun sözlerini duymamış; ne tabiatı ve tavrını, ne de

sözlerin, bilgisini, hiç birini bilmemiş olsa idim.
ne kılkı kılınçı ne bilgi barın
3860 Eşittim köŋülke sığurdum Fakat duydum ve ona gönlümde yer verdim; gayret et, beni

anı, bu dileğime kavuştur.
katığlan tilekke tegürgil meni
3861 Meniŋ öz ilimde tilekim Benim hâkim olduğum bu memlekette bir dileğim olur da,

bolup, ben onu ister ve bulamazsam, bu yakışık almaz.
yarağsız bolur bulmasa men
kolup
3862 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi: — Ey hükümdar, ey halkın seçkin

ilig, beyi, ey yumuşak huylu insan — dedi —
bodunda talu beg ay kılkı
silig
3863 Yanarda kadaşımka aydım Dönerken kardeşime : — Hükümdar tekrar beni sana

bu söz, gönderecek ve ben de geleceğim.
yana ıdğay ilig saŋa kelgey
öz
3864 Kodı bermegey âhır eltgey Nasılsa seni bırakmayacak ve sonunda kendi yanına

seni, alacaktır; ona hürmet göster, şimdiden gel— dedim.
bu kün bar tedim men
ağırlap anı
3865 Tüŋüldürdi aydı yana kelme Ümidimi kırdı ve : — Bir daha gelme, ben gidecek değilim;

tep, ısrar etme, beni zorlama — dedi.
özüm barğu ermez küçün
kolma tep
3866 İlig aydı uktum eşittim sözüg, Hükümdar : — Anladım, söylediklerini duydum — dedi —

bu söz işke kirmez yobatma fakat bu sözlerin faydası yoktur; kendini avutma.
özüŋ
3867 Negü beg bolur ol tilekin Bu kadar arzu ettiği hâlde, dileğini elde edemeyen bey

tilep, nasıl bir bey olur.
anı bulmasa ol tuçı ârzûlap
3868 Ne erklig bolur ol bodunka Kendi memleketinde fermanını yürütemeyen kimse, nasıl

uluğ, halkın büyüğü ve hâkimi olur.
yorıtmasa ilde bu yarlığ
kamuğ
3869 Bedüklük nişânı bu ol Hakikî büyüklüğün nişanı, şüphesiz, arzuladığı şeyi elde

belgülüg, etmektir.
tilemiş tilektin bu bulsa ülüg
3870 Köŋül ârzû kolsa negü Gönül herhangi bir şeyi arzu ederse, bunun tek çâresi onu

erseni, dileğine kavuşturmaktır.
emi ol tilekke tegürse anı
3871 Yana ma bu ârzû maŋa boldı Bu arzu benim için artık bir hastalık oldu; bunun burada

ig, tedavisine imkân yoksa, benim oraya gitmem gerekir.
munı emlemese özüm barğu
yeg
3872 Negü ter eşitgil bu beytig okı, Bu beyti oku, ne der, dinle; bunun mânasını anla, ey

anıŋ manisi uk ay köriglüm gönlümü doyuran insan.
tokı
3873 Kamuğ igke ot ol emi Her hastalığın bir ilâcı ve çâresi vardır; bu hastalığı tedavi

belgülüg, eden kam da bulunur.
ol ig emlegüçi kamı belgülüg
3874 Köŋül ârzû birle kalı iglese, Eğer gönül bir şeyi arzular ve bu arzu onda hastalık

tilek bulsa oŋlur kemi derecesine varırsa, o ancak dileğini bulmakla şifa bulur.
belgülüg
3875 Yana aydı ögdülmiş ilig kutı, Öğdülmiş cevap verdi: — Ey devletli hükümdar, dünyada

ajunda negü bar aŋa yok otı çâresi olmayan ne var — dedi —
3876 İlig inç esenin tirilsün uzun, Hükümdar sağlık ve sıhhat içinde çok yaşasın, ben senin

saŋa men bolayın yuluğ bu uğruna feda olayım.
özün
3877 Bu söz men ötündüm iligke Hükümdara arzettiğim bu sözlerden dolayı yıllarca

tilin, peşimanlık duyacağım, fakat bunun bugün bir faydası
asığ yok bu kün öz ökünse yoktur.
yılın
3878 Negü ter eşitgil ukuşluğ Dinle, akıllı insan sana ne der : Sözü düşünerek söyle, ey

saŋa, merd yiğit.
sözüg saknu sözle ay ersig
toŋa
3879 Tilin sözlemese söz asğı Sözü söylememenin faydası çoktur; bu dilim beni

telim, söylemekle peşiman etti.
ökündürdi sözlep meni bu
tilim
3880 Sözüg sözlemese saŋa kul Sözü söylemezsen, o söz sana kul olur; eğer söylersen, o

bolur, seni kendisine kul eder.
kalı sözlese sen seni kul kılur
3881 Sözüg saknu sözle sen Sözü düşünerek söyle, acele etme, sabırlı ol; acele

evme serin, söylenen sözden yarın peşimanlık gelir.
eve sözlemiş söz ökünçi
yarın
3882 Sezinmedim erdi kör Odgurmış'in davet edilince, geleceğinden hiç şüphe

odğurmışığ, etmemiştim; o olgun bir insan idi.
okıp kelmegüsin er erdi bışığ
3883 İlig bir tilese özüm miŋ tiler, Hükümdar bir isterse, ben bin isterim; o bana her gün on

tusulğay maŋa tegme künde misli faydalı olacak idi.
onar
3884 Tilekim bu ok men bile bolsa Benim arzum onun ile birlikte çalışmak ve elbirliği ile daha

men, iyi hizmet etmek idi.
elig bir kılıp ked tapuğ kılsa
men
3885 Neçe tuttum erse anı men Ben ona ne kadar şiddetle ısrar ettimse, o da o kadar

katığ, direndi ve tadını kaçırdı.
ol ança tirendi iletti tatığ
3886 Yana barğu erse barayın Tekrar gitmem icap ederse, ben giderim; ne söylemek

özüm, lazımsa, ona söylerim.
negü ayğu erse ayayın
sözüm
3887 İlig me yana bir bitig bersüni, Hükümdar tekrar bir mektup yazıp versin ki, o mektubu

okısun bitig ol maŋa bütsüni okusun ve bana itimat etsin.
İlig cevabı Öğdülmişke HÜKÜMDAR'İN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3888 İlig aydı ıdtım bitig bir yolı, Hükümdar dedi : — Bir defa mektup gönderdim, bu

bitigke yanut kıldı taş teg tolı mektuba taş ve dolu gibi cevap verdi —
3889 Yana ok negü teg bitiyin Ona tekrar nasıl mektup yazayım, ey zeki; mektup yerine

bitig, işte sen gidiyorsun.
bitig ornıŋa sen bitig sen
tetig
3890 Yanut berdi ögdülmiş ilig Öğdülmiş cevap verdi : — Ey devletli hükümdar, bu her ne

kutı, kadar böyle ise de, bir de mektup yaz.
neçe andağ erse bitig me biti
3891 Yalavaç neçe çın ked erse Elçi ne kadar dürüst, mahir ve temkinli olursaolsun,

amul, mektup olmazsa, kalbinde şüphe kalır.
bitig bolmasa sözke bütmez
köŋül
3892 Tanığlı kişike tanuk ol bitig, İnanmayan kimse için, mektup bir delildir; delîl bulunursa,

tanuk bolsa hile yorımaz itig hîle ve düzene yer kalmaz.
İlig cevabı Öğdülmişke HÜKÜMDAR'İN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3893 İlig aydı ârzûŋ bu erse kalı, Hükümdar : — Eğer arzun bu ise, söze yol açmak üzere,

bitig me bitiyin açıp söz yolı mektup da yazayım — dedi —
3894 Bitig me bitiyin munukı İşte bu sözleri mektuba da yazayım, fakat sen yalnız

sözün, mektuba güvenme, kendin de gayret et.
bitigke ışanma katığlan özün
3895 Negü sözlegü erse sözle Ne söylemek lazımsa, söyle; her çâreye baş vurarak, sen

tilin, onu buraya setir.
anı ündegil sen maŋa ber
alın
XLV Küntoğdı İlig Odgurmışka Hükümdar KünToğdı'nın Odgurmış'a İkinci Mektubu

İkinç Bitig Idmışın Ayur Gönderdiğini Söyler
3896 Devât koldı kâğad yana ok Hükümdar kalem, kâğıt istedi; kalemi eline alıp, mektup

ilig, yazdı.
kalem aldı elgin bitidi bitig
3897 Bayat atı birle sözüg başladı, Tanrı adı ile söze başladı: — Yaratan, besleyen ve

törütgen igidgen keçürgen göçüren odur — dedi.
tedi
3898 Ayur miŋ senâ ol uğan O kadir Tanrıya bin sena olsun, doğru ve eğriye ezel

teŋrike, hükmünü o eriştirir.
ezel hükmi tegrür köni egrike
3899 Bir ol bir katıksız karıksız O bir tektir, temizdir; ona hiç bir şey katılmamış ve

arığ, karışmamıştır; yoğu var eder ve varı da yok eder.
yokuğ bar kılur ol kılur yok
barığ
3900 Bir ök bil tilin ög bütürgil Onu bir tek bil, ona hamd et ve gönülden inan; ibâdet kıl,

köŋül, imanın gıllugîşten ârî olsun.
tapuğ kıl köŋül til köni tut
amul
3901 Negü kolsa kolmış tilekin O ne irâde ederse, irâdesi yerini bulur; neye "ol" derse, o

bulur, olur.
negüg bol tese ol tilemiş
bolur
3902 Tüzü teprenürke tirilgü berür, Bütün canlıların rızkını o verir; her kese hayatı verdiği gibi,

tiriglik tuşı bu ölüm ol ıdur ölüm de onun emri iledir.
3903 Ağırlık uçuzluk anıŋ hükmi İzzet ve zillet, büyüğe ve küçüğe bu yollar onun hükmü ile

ol, açılır.
uluğka kiçigke yeme açsa yol
3904 Tilemiş tilekin biliglisi yok, Onun dilediği şeyi bilen yoktur; ilâhî kazanın cereyanına

yorıtur kazâsın tıdığlısı yok kimse mâni olamaz.
3905 Tümen miŋ selâmım sevüg Tanrı sevgili resule, o doğru yolu gösterene, yüz binlerce

savçıka, salât ve selâmımı eriştirsin.
tegürsün bayatım köni
yolçıka
3906 Tüzü işleriŋe yeme ök selâm, Tanrı onun bütün ashabına da, devamlı olarak, selâmlarımı

tegürsün bayatım kesüksüz ulaştırsın.
ulam
3907 İligdin üküş ögdi aytığ selâm, Hükümdar seni çok öğerek, hatırını soruyor ve selâm

ıdurmen saŋa ay ukuşı gönderiyor, ey kâmil akıllı insan.
temâm
3908 Köŋül aytu ıdtım bitidim bitig, Hatır ve gönül sormak üzere, sana mektup yazdım, ey zeki

negü teg erür sen ay bilge âlim, nasılsın ?
tetig
3909 Saŋa ıdtım erdi kadaşıŋnı Sana kardeşini göndermiş ve senin bana gelmeni

men, istemiştim.
tilekim ol erdi maŋa kelse
sen
3910 Özüŋ taplamaduk berü Sen bana gelmeği, benimle buluşmağı ve yüzümü görmeği

kelmekiŋ, kabul etmemişsin.
maŋa tuşmaku hem yüzüm
körmekiŋ
3911 Bitigke yanut söz bitimiş Mektuba karşı bir cevap yazmışsın, kardeşin ağızdan

özüŋ, söylediklerini de nakletti.
tilin me kadaşu tegürdi sözüg
3912 Okıdım bitigniŋ ukuldı bu Mektubunu okudum, sözlerin anlaşıldı; fakat benim

söz, sözümü de dinle, kendini gizleme.
sözümni eşitgil kaçurmağıl
öz
3913 Şekerde süçigrek söz ıdtım Sana şekerden daha tatlı söz gönderdim; karşılığı bana

saŋa, zehirden daha acı olarak geldi.
ağuda açığ keldi yaŋı maŋa
3914 Eşitgil yana bu meniŋ Benim bu sözlerimi de bir kere dinle; ey temiz kalpli insan,

sözlerim, bunları iyice düşün.
köŋülke alın ay bağırsak
erim
3915 Özüŋ koldı erse bu zâhid Sen bu zâhid adını istediğin için, adın zâhid oldu ve kendin

atın, de dağlara çekildin.
atıŋ boldı zâhid özüŋ tağ
katın
3916 Bu çav birle atıŋ yadıldı kör Bu şöhret ile adın yayıldı ve bütün insanlar arasında alem

e, oldu.
bedük belgü boldı kişiler ara
3917 Tapuğ kılmışıŋ barça atıŋ Senin ibâdet ile meşgul olman hep bu ad içindir; sen zorla

üçün, kendi nasibini böyle heder etme.
yava kılmağıl sen öz ülgüŋ
küçün
3918 Bodun közi tegse tapuğka Eğer ibâdet halkın gözü önünde yapılırsa, bu ibâdet

kalı, esassız ve mânâsız olur.
buzuldı bu tapğuŋ yıkıldı ulı
3919 Bayat tapğı barça kerek Tanrıya yapılan bütün ibâdetler gizli yapılmalı ve bu örtü

örtügün, bugün de her kese açılmamahdır.
açılmasa halkka bu örtüg bu
kün
3920 Bayat kizledi kör sevügrek Tanrı sevdiği kullarını gizlemiştir; halk bu kullar arasında

kulın, onları tanıyamaz.
bu kullar ara halk bilümez
tilin
3921 Öz özin me ol kul bilümez Böyle bir kul da kendisi Tanrıya düşmanmıdır, yoksa yakın

bakın, dost mudur, bunu kendisi bilemez.
yağımu bayatka bilemü yakın
3922 Berü kel uluş kend içinde tiril, Buraya gel, kasaba ve şehir içinde yaşa; sen halk arasına

seni bilmesü halk katılğıl katıl ve karış, onlar da senin kim olduğunu bilmesinler.
karıl
3923 Halâl dünyâ kazğan özüŋni Helâl dünya malı kazan, kendine sarfet; açları doyur ve

yetür, çıplakları giydir.
todur aç yalıŋnı hem oprak
bütür
3924 Halâl dünyâ bulsa kişi Helâl dünya malına sahip olan insan her iki dünyaya nail

edgüsi, olur; onun yiyeceği ve giyeceği eksik olmaz.
bulur iki ajun yegü kedgüsi
3925 Bu sözni eşit ay maŋa Ey bana gelmek istemeyen, bu sözü dinle; temiz bilgili ve

kelmedük, büyük bir hulûs sahibi insan ne der.
negü ter arığ bilge bağı
bedük
3926 Tuşar erse dünyâ kalı Eğer dünya malı iyi insana rastlarsa, o her iki dünyada

edgüke, rahat ve huzur te'min eder.
yarar iki ajun yegü kedgüke
3927 Bulup dünyâ mâlın yeyü Dünya malını bulup da, onu yemesini bilmeyenin nasibi,

bilmese, yüklenmesi güç olan bir hesaptan ibarettir.
sakış tegdi ülgi ağır yüdgüke
3928 Bayat kullarıŋa tusul ay Ey hakîm, Tanrının kullarına faydalı ol; insanlara faydalı

bügü, olan kimselere ancak insan denilir.
kişike tusulur erig er tegü
3929 Seni men müsülmân tususı Ey zâhid, ben seni müslümanların istifâdesi için, ısrarla

üçün, buraya çağırıyorum.
okırmen bu yerke ay zâhid
küçün
3930 Berü kel tusulğıl kişike yara, Buraya gel, insanlara faydalı ol; faydasız kimse diriler

tusulmaz ölüg ol tirigler ara arasında bir ölüdür.
3931 Öz asğın tilegli kişimü bolur, Kendi menfaatini güden insanmı olur; insan olan halk

kişi ol bolur kör el asğın kolur menfaatini güder.
3932 Akılık ol ermez ülese neŋin, Mal dağıtmak cömerdlik değildir; asıl cömerd insan, canını,

akı ol yuluğ kılsa cânın tenin tenini feda eden insandır.
3933 Bağırsak ol ermez özin Kendisini koruyan kimse merhametli değildir; merhametli

beklese, insan başkalarının iyi olmaları için çalışan kimsedir.
bağırsak ol ol kör kişig
edlese
3934 Kişi edgü terler bu edgü îyi insan derler, bu iyi insan nerede; ey âlim hakîm, bana

kayu, haber ver.
maŋa ayu berğıl ay bilge
bügü
3935 Kişi edgü terler bu edgü kim iyi adam derler, iyi adam kimdir; iyi adam derdi olanlara

ol, deva olan kimsedir.
bu edgü kişi muŋda erke em
ol
3936 Ay köŋli süzük er ay bilgi Ey duru gönüllü insan, ey bilgisi çok olan, dikkat et ve bu

üküş, söz üzerinde düşün.
baka kör bu sözke yetürgil
ukuş
3937 Bu aymış sözüm çın erürmü Bu söylediğim doğrumu, bir bak; doğru ise, nefsine hâkim

kör e, ol, buraya gel ve burada yaşa.
çın erse havâ bas berü kel
tur a
3938 Uzun sözlese söz irinçig Söz uzun olursa, bıktırır; akıllı insanlar sözü kısa keserler.

bolur,
ukuşluğ kişiler sözüg az kılur
3939 Bu söz tap kıl emdi adın Bu sözü şimdi kâfi gör ve başka bir şey söyleme, akıla ve

sözleme, bilgiye karşı itiraz etme.
ukuşka biligke tilin özneme
3940 Takı ma negü erse kalmış Daha başka, kalan ne gibi sözüm varsa, kardeşime

sözüm, emânet ettim, o sana ulaştıracaktır.
kadaşıŋ tegürgey tutuzdı
özüm
3941 Tüketti bitig türdi badı katığ, Mektubu tamamladı, dürdü ve iyice bağladı; havadan serin

kalık tanı esti kurıttı hatığ bir esinti esti ve yazıyı kuruttu.
3942 Kötürdi bitig kör öze Üzerini mühürleyip, mektubu eline aldı ve uzattı; Öğdülmış

tamğalap, aldı.
sunup berdi ögdülmiş aldı
ulap
3943 Yana aydı ilig ay ögdülmişe, Hükümdar devam etti : — Ey Öğdülmiş, mektubu götür ve

bitig ber yeme ay tilin bilmişe bildiklerini de ağızdan söyle — dedi —
3944 Katığlan yarağı ne erse takı, Daha ne lazımsa, onu da yap; gayret et, onu kasabaya ve

anı kıl anı kend uluşka okı şehre getirmeğe çalış.
3945 Tileki ne erse bu yerke kelip, Buraya gelince, ben ona lâzım olan her şeyi yapar ve

anı men bereyin itigin kılıp bütün arzularını yerine getiririm.
3946 İlel tep turup çıktı ögdülmişe, Öğdülmiş, o iyi arkadaş — Baş üstüne ! — diyerek, kalkıp

yorıp keldi evke ol edgü işe çıktı ve yürüyerek, evine geldi.
3947 Tegip tüşti oldurdı evke kirip, Gelip eve girdi; oturdu; yedi, içti ve bir müddet istirahat etti.

yedi içti tındı bir ança serip
3948 Yüzin kizledi yerke rûmi kızı, Rûmî kızı yüzünü yere gizledi, dünyanın yüzü zenci derisi

ajun kırtışı boldı zengi yüzi gibi oldu.
3949 Kalık bütrü tuttı kara kuş öŋi, Hava tamamiyle karakuş rengini aldı, bütün dünya kara

ajun barça toldı kara kuş kuş tüyü ile doldu.
yüŋi
3950 Töşek koldı yattı sakındı Yatak istedi, yattı; kardeşi ile karşılaşınca, neler

özün, söyleyeceğini uzun uzun düşündü.
negü sözlegüsi kadaşı közün
3951 Udup bardı azrak odundı Bir az uykuya daldı, tekrar uyandı; gece, sönmüş kömür

yana, gibi, karanlık idi.
öçükmiş kömür teg karaŋku
tün e
3952 Usı uçtı koptı adakın örü, Uykusu kaçtı, ayağa kalktı; karanlık gece eteğini yukarı

kara tün kötürmiş etekin örü kaldırdı.
3953 Yaşık koptı yerdin kötürdi Güneş yerden kalktı, başını kaldırdı; sevgili yüzün

başın, tebessümü gibi parlak dişleri gözüktü.
yaruk yüz küler teg yırıştı
tişin
3954 Kopup yundı kıldı yana taŋ Kalkıp yıkandı, sabah namazını kıldı; namazdan sonra da

namâz, bir müddet oturup, duâ etti.
yeme turdı ança duâ kıldı az
3955 Atın tuttı terkin bir oğlan bile, Bir uşağa çabucak atını hazırlattı ve neş'e içinde evinden

turup çıktı evdin sevinçin çıktı.
küle
3956 Barıp tegdi erse kadaşka Kardeşinin evine yaklaşınca, onun hatırını sayarak, bir az

yakın, uzakta atından indi.
yırak tüşti attın küdezdi hakın
3957 Yorıp bardı akru tokıdı Yürüyerek vardı ve yavaşça kapıyı çaldı; kardeşi ibadetini

kapuğ, bırakıp, ayağa kalktı.
kadaşı örü turdı kodtı tapuğ
3958 Kapuğ açtı terkin ol utru Hemen kapıyı açtı, çıkıp selâm verdi; müsâfaha ettiler.

çıkıp,
selâm kıldı tuttı kör elgin alıp
3959 Yana kirdi odğırmış elgin Odgurmış onun elini tutup, içeri girdi; ona hürmetle baş

tutup, köşede yer gösterdi.
orun kıldı törde ağırlap öpüp
3960 Ayur ay kadaşım nelük Sonra dedi: —Ey kardeşim, neye zahmet ettin; bu defa da

emgediŋ, sen bana her hâlde boşuna gelmedin.
yana ok maŋa sen tekin
kelmediŋ
3961 Kese sözledim söz eşittiŋ Sana kat'î sözümü söyledim, sen bunu duydun; neden beni

anı, ısrarla bu işe zorluyorsun.
nelük emgetür sen küçeyü
meni
3962 Negü ter eşitgil bilig bergüçi, Bilgi veren, tecrübe ile iyi ve kötü kimseleri ayırt eden insan

sınap edgü isiz kişig bilgüçi ne der, dinle.
3963 Kişike sınağı bir ök körse İnsanı tecrübe etmek için, onu bir defa görmek kâfidir;

tap, arzusunu anlamak için, onun bir kaç sözü kâfidir.
tilek bilgüke bir tilin yörse tap
3964 Bakır altunuğ er körüp Eğer insan bakır ile altını görüp, tefrik edemezse, bunun

bilmese, için bir taş alıp, azacık sürtmek kâfidir.
alıp azkına bir taşığ sürse
tap
Odgurmışka
3965 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve : — Kardeşim, bana gücenme,

kadaş, gönlünü yaralama — dedi —
maŋa buşmağıl sen köŋül
kılma baş
3966 Tapuğçı köz açsa begini Hizmetkâr gözünü açınca, karşısında beyini görür; beyler

körür, ne emrederlerse, onu aynen yerine getirir.
negü aysa begler anı ok kılur
3967 İligke bitigin tegürdüm sözüg, Hükümdara mektubunu verdim ve söylediklerini de

tilin me negü aydı erse özüŋ kendisine olduğu gibi anlattım.
3968 Sözüŋke yanut kıldı ıdtı bitig, Bunlara cevap verdi ve mektup gönderdi. — Mektûpu

çıkardı bitig berdi elgin tetig çıkarıp, eli ile uzattı.
3969 Bitig aldı odğurmış açtı Odgurmış mektubu aldı ve açtı, okudu; bakıp kendi

turup, kendisine düşündü.
okıdı bitigin sakındı körüp
3970 Ayur ay kadaşım ne erki igiŋ, Sonra: —Ey kardeşim, senin ne eksiğin var ki, beyin beni

meni munça yavlak ederdi bu kadar ısrarla takip ediyor — dedi.
begiŋ
XLVI Öğdülmiş Odgurmış Birle Öğdülmiş'in Odgurmış İle İkinci Defa Münazara Ettiğini

İkinç Kata Münâzara Söyler
Kılmışın Ayur
3971 Yanut berdi ögdülmiş açtı Öğdülmiş cevap verdi, söze başladı ve: —Ey kardeşim —

tilin, dedi— sözümü dinle ve bil ki,
ayur ay kadaşım eşit söz
bilin
3972 İligniŋ tileki saŋa edgü ol, Hükümdarın senin hakkındaki düşüncesi iyidir; bu iyilik ile

bu edgü içinde tiler edgü yol yetinmeyip, daha iyiye doğru yol arıyor.
3973 Bilür sen bu yerde bu tâat Bilirsin ki, burada bu tâat ve ibâdet ile meşgul olman, sana

tapuğ, bir çok iyiliklerin kapısını açacaktır.
kıluruŋ neçe edgü esiz
kamuğ
3974 Yana kend uluşta men Diğer taraftan şehir ve kasabalarda da, benim

aymışlarım, söylediklerim gibi, bir çok iyilikler vardır, ey yiğitim.
neçe törlüg edgüturur ay
erim
3975 Yavuz ermez emdi bu dünyâ Bu dünyanın saadetini bulup, yaşamasını bilmek ve nâm

kutın, kazanmak hiç de fena bir şey değildir.
bulup tirlü bilse kopursa atın
3976 Özüŋ dünyânı kodsa ay Ey zâhid, sen âhıreti istiyorsan, onu da bulursun; orada da

zâhid bolur, nîmet ve sevaba nail olabilirsin.
muyan edgü mundın iletse
bolur
3977 Yavuz tese bolmaz bu dünyâ Bu dünya malını kötülemek doğru değildir; bunu sarfetmek

neŋin, ve dağıtmak suretiyle halkı sevindirmek mümkündür.
yese berse halkka kızartsa
eŋin
3978 Yeme yakşı aymış akılar Cömerdlerbaşı da çok güzel söylemiş; ey iyi insan, sen

başı, bunu dinle.
eşitgil munı sen ay edgü kişi
3979 Kamuğ edgülükke neŋ ol Her türlü iyiliğe yol gösteren şey varlıktır; her türlü hastalığı

yolçısı, tedavi eden şey varlıktır.
kamuğ ig toğaka neŋ ol
emçisi
3980 Neŋi bolsa yalŋuk bulur ög Varlığı varsa, insan akıl ve bilgiyi bulur ve her türlü iyilik

bilig, yapmağa muktedir olur.
kamuğ edgülükke uzatur elig
3981 Bu neŋ birle yalŋuk tilese insan arzu ederse, bu varlık sayesinde mavi göğe yükselir;

tilek, servet çok mühim bir destektir.
yaşıl kökke yoklar neŋ ol ked
yölek
3982 Hac erse tilekiŋ kerek neŋ Arzun hacca gitmek ise, bunun için mal ve servet lâzımdır;

tavar, gazilik dilersen, yine bu servet senin işine yarar.
ğâzilık tilese yeme bu yarar
3983 Neŋi bolmasa er alıp Verecek malı olmazsa, insan hiç bir iyiliğe el uzatamaz.

bergüke,
elig kısğa boldı kamuğ
edgüke
3984 Negülük kodur sen bu Bu iyiliklere niçin yüz çeviriyorsun; bu öğüt ve nasihatleri

edgülerig, niçin kabul etmiyorsun.
nelük taplamaz sen bu öt sav
erig
3985 Tapuğka negü teg ınansa ibâdete nasıl inansan da olur; insan ibâdet etmiş olduğunu

bolur, kabul ederse, bütün yaptıkları boşa gider.
tapındım teyü bilse müflis
kalur
3986 Bayatığ tapuğ birle bulmaz Kul Tanrıyı ibâdet ile bulmaz, kulun yolu çok ince bir

kulı, yoldur.
idi yinçge yol bu tapuğçı yolı
3987 Neçe miŋ tapuğçı tapındı Kaç bin kul yıllarca ibâdet ile meşgul oldular ve tam can

yılın, verecekleri sırada dalâlete düştüler.
çıkar cân üdinde yitürdi yolın
3988 Neçe miŋ tapuğsuz yazukluğ Kaç bin âsî günahkâr kullar da, son nefesleri kesilirken,

kulı, doğru yolu buldular.
âhır tın keserde oŋardı yolı
3989 Bilirmen bayatım sevinçi Biliyorum, Tanrının rizâsı hep ibâdet ve tâat içindedir, ey

kamuğ, ulu.
tapuğ tâat içreturur ay uluğ
3990 Bilümese emdi bu tâat çını, insan hakikî ibâdetin ne olduğunu bilemezse, yaptıklarının

kayu tâat erki ukumaz munı hangisinin ibâdet olduğunu anlayamaz.
3991 Kalı mundağ erse kamuğ Böyle olduğuna göre, bu bahsi geçen zevkleri bulmak için,

tâatığ, bütün bu ibâdetlerin hepsini yapmak lâzımdır.
tükel kılğu bulsa bu aymış
tatığ
3992 Baka kör bu sözler kim iyice dikkat et, sana söylediklerim doğrumudur, değilmidir,

aydım saŋa, açıkça bana söyle.
bu yartlığ erürmü ayu ber
maŋa
3993 Kalı mundağ erse kim aydım Eğer sana söylediğim şekilde ise, bunu itiraf et, sözümü

bu söz, tut, ey hâlis kalpli insan.
tilin kön sözüm tut ayâ köŋli
tüz
3994 Havâka bulun bolma köndür Nefis ve havanın esiri olma, gönlünü doğrult, insanlara

köŋül, karış ve huzur içinde yaşa,
kişike katılğıl yorığıl amul
Öğdülmişke
3995 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi ve:—Kardeş, beni kederlendirdin,

kadaş, aşımı şimdi bana zehir ettin — dedi —
muŋadturduŋ emdi ağu kıldıŋ
aş
3996 Tutayın sen aymış sözüg Farzedelim, senin dediklerini dinledim ve hükümdarın

tıŋladım, yanına gidip, hizmete başladım.
iligke barıp men tapuğ
başladım
3997 Tapuğka eŋ aşnu törü bilgü Hizmet etmek için ilk önce insan yolutöreyi bilmelidir; onun

öz, tavrı hareketi ile sözü teşrifata uygun olmalıdır.
yeme kılk kılınçı sözi sözke
tüz
3998 Kirü hem çıkabilse oldruğ O girmesini, çıkmasını, durmasını ve oturmasını bilmelidir;

turuğ, insan hizmet etmesini bilmezse, boşuna zahmete girmiş
tapuğ bilmese er tek emger olur.
kuruğ
3999 Negü ter eşitgil tapuğ bilgüçi, Teşrifata vâkıf olan insan ne der, dinle; tecrübesi ile o en

sınap bilmişin aydı azrak üçi az şu üç şey üzerinde durmuştur.
4000 Bu beglerke tapmak tilese Sen beylere hizmet etmek istersen, gönül ve dilini doğru

özüŋ, tut, sözüne hâkim ol.
köŋül til köni tut küdezgil
sözüg
4001 Törü hem toku birle ögren Töre ve usûle göre hizmet etmesini öğren; hizmet etmesini

tapuğ, bilirsen, muvaffak olursun.
tapuğ bildiŋ erse yarudı
yüzüŋ
4002 Kişide yıramışturur bu Ben insanlardan uzaklaşmış bulunuyorum; töre bilmem, yol

özüm, bilmem; hizmete yakışacak ne tavır ve hareket, ne de söz
törü yok toku yok ne kılkım söylemek kabiliyeti bende var.
sözüm
4003 Negü teg kılurmen begiŋke Ben beyine nasıl hizmet ederim; bu kapı artık benim için

tapuğ, kapanmıştır.
yapılmışturur kör maŋa bu
kapuğ
4004 Negüke küçer sen meni berk Niçin beni sıkıştırıyor ve her sözüme itiraz ederek,

tutup, hükümdarın hizmetine girmeğe zorluyorsun.
iligke tapın tep sözümni utup
Odgurmışka
4005 Yanut berdi ögdülmiş aydı bu Öğdülmiş cevap verdi ve : —Ey hâlis kalpli insan, bu söz

söz, de pek yerinde değildir — dedi —
yeme edgü ermez ayâ köŋli
tüz
4006 Seniŋdin kötürgey ilig bu Hükümdar seni teşrifat ile mükellef tutmayacaktır; sen

törü, istersen otur, istersen ayakta dur.
kerek erse oldur kerek tur
örü
Öğdülmişke
4007 Yanut berdi odğırmış aydı bu Odgurmış cevap verdi ve : — Ey kâmil insan, bu söz de

söz, pek yerinde değildir — dedi —
idi yakşı ermez ayâ kılkı tüz
4008 Negü teg yaraşur saŋa ya Töre bilmeden, şaşkınşaşkın dolaşmak, sana veya bana

maŋa, nasıl yakışır.
törü bilmese öz yorısa aŋ a
4009 Bu el itgü tutğu bodun Bu beyler memleketi tanzim ve idare etmek, halkı düzene

tüzgüke, sokmak ve dünyayı temizlemek için nasbedilmişlerdir.
bu begler tikildi ajun süzgüke
4010 Bu el kün itigi bu begler işi, İnsanlar halkın idaresini ve beylerin işini muayyen bir töre

törü hem toku birle itti kişi ve usûle göre yürütürler.
4011 Anın ötrü begler uzattı elig, Bu beyler bu şekilde memlekete hâkim oldular, âkılâne

ukuş utru tuttı yorıttı tilig hareketleri ile emirlerini dinlettiler.
4012 İdi yakşı aymış ajun ilçisi, Bilgili, akıllı ve halkın başında bulunan dünya hâkimi çok

biliglig ukuşluğ bodun güzel söylemiş.
başçısı
4013 Ajun tutğuçı er ukuşluğ Dünyayı tutan insan akıllı olmalıdır; halkın başında bulunan

kerek, kimse de cesur olmalıdır.
bodun basğuçıkakerek ked
yürek
4014 Bu iki bulunsa basa tapğuçı, Bu ikisinden sonra, hizmetkârların da töre ve usûle vâkıf

törülüg tokuluğ kerek bilgüçi olmaları lâzımdır.
4015 Anın ötrü begler bedütür Beyler kudretlerini bunlar ile yükseltirler; düşmanlarının

küçin, başını ezer ve öçlerini alırlar.
yağı boynı yençer alır öz
öçin
4016 Biz emdi bu öŋdi törü Bu kanun ve töreyi kendimizin vaz'etmemiz icap ederken,

ürsemiz, töreyi bozmamız bize nasıl yakışır.
negü teg yaraşur törü
buzsamız
Odgurmışka
4017 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmış cevap verdi ve:— Kardeş bu iş o kadar güç

kadaş, değildir — dedi — aş bir kere yapılsın, nasıl olsa yenir ve
idi ters iş ermez yutar kılsa hazmolunur.
aş
4018 Munu men bilirmen bu öŋdi İşte ben bu kanun ve töreyi biliyorum; şimdi sana

törü, söyleyeyim; sen de dikkatle dinleyerek, öğren.
ayayın men emdi sen ögren
körü
4019 Kişi bilmese ögrenür kör bilir, insan bilmezse, öğrenir, bilir; bildikten sonra arzusuna

bilip ötrü yalŋuk tilekke tegir kavuşur.
4020 Muŋar meŋzetü aydı bilgi Bilgisi açık olan, bu mesele hakkında bir söz söylemiştir;

açuk, bu sözü tutmayan insanın bilgisi yarımdır.
bu söz tutmaz erniŋ biligi
bıçuk
4021 Toğa bilge toğma kişi insan doğuştan âlım doğmaz, sonradan öğrenir, dil

ögrenür, doğuştan konuşmaz, zamanla konuşmağa başlar.
toğa sözlemez til turu
sözlenür
4022 Kişi ögrenip ötrü bilge bolur, insan öğrenerek, âlim olur; bilgi sahibi olduktan sonra, her

bilig bilse ötrü kamuğ iş unur işi yoluna girer.
Öğdülmişke
4023 Yanut berdi odğırmış aydı Odgurmış cevap verdi:— Senin istediğin bu ise, benim

seniŋ, buna bir diyeceğim yok — dedi —
tilekiŋ bu erse tilek yok
meniŋ
4024 Ayı muŋkarur sen bu kün Bugün sen benim canımı çok sıkıyorsun; bu hizmet nasıl

sen meni, olur, söyle bakalım.
negü teg bolur ay bu tapğuŋ
kanı
4025 Köŋülke kirürmü sözüg Bu söz aklıma yatarmıyatmazmı, bir dinleyeyim; ben

tıŋlayın, öğrenebilir miyim, bunu bir anlayayım.
özüm ögrenürmü anı aŋlayın
4026 Maŋa ayğıl emdi törüni neçe, Bana şimdi kaç türlü töre ve usûl olduğunu, isimlerini birbir

tokularnı sayu atayu biçe sayıp, kesin olarak anlat.
Odgurmışka
4027 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi : — Ey bahtiyar insan, mükemmel ve

tükel, doğru bir söz söyledin — dedi —
köni sözlediŋ söz ayâ edgü
fâl
4028 Ukuşka yırak erdi aşnu Önce tuttuğun yol akıldan uzak idi; sen şimdi temelini

yoluŋ, doğruluk üzerine kurdun.
könilikke urduŋ sen emdi
uluŋ
4029 Men emdi ayayın eşitgil Şimdi ben anlatayım, düşünerek dinle; öğren ve senin için

ögün, bu düğüm çözülsün;
sen ögren yazılsu saŋa bu
tügün
4030 Kalı ögrenür erse emdi özüŋ, Eğer şimdi öğrenmek istersen, sen sus ve beni dinle.

tilin tıldama emdi kesgil
sözüg
XLVII Öğdülmiş Odgurmışka Öğdülmiş Odgurmış'a Beylere Hizmet Etmenin Usûl Ve

Beglerke Tapınmak Nizâmını Söyler
Törüsin Tokusın Ayur
4031 İki törlüg ol bu tapuğçı kişi, Bu hizmetkârlar iki türlü olur; hizmet ederlerse, işleri

tapuğ kılsa itlür küniŋe işi günden güne yoluna girer.
4032 Biri oğlan erken tapuğka Bunlardan biri— çocukken hizmete girer, biri —

kirür, büyüdükten sonra bu işe intisap eder.
takı bir bedük bolsa ötrü kılur
4033 İkide talu edgüreki ol ol, Bunlardan küçükken hizmete girip, benlik ve gururdan

kiçigde tapuğ kılsa bassa geçenler daha iyidir.
köŋül
4034 Neçe me bu kün söz saŋa Her ne kadar bugün bunları sana anlatıyorsam da,

aysa öz, sözlerimi küçükleri göz önünde bulundurarak,
kiçiglerke başlap ayayın bu söyleyeceğim.
söz
4035 Sözüg örte tutsa soŋı yeg Sözü kapalı tutarsan, sonu çiğlik olur; çiğ olan her şeyin

bolur, altında zarar vardır.
kayu neŋ yig erse tüpi ig
bolur
4036 Bışığlığ tilese bışurğu sözüg, Olgun olmasını istersen, sözü pişirmelisin; doğruluk

bütünlük tilese bütürgü özüŋ dilersen, kendin doğru yoldan ayrılmamalısın.
4037 Tapuğka açayın tese er insan hizmet kapısını açmak isterse, küçük yaşta hizmete

kapuğ, başlamalıdır.
kiçig oğlan erken kılınğu
tapuğ
4038 Törü hem toku bilse tüzse Töre ve usûlü öğrenmeli, hareketini düzeltmeli, giriş ve

yorık, çıkış tarzlarını bilmeli, tavır ve hareketi edep dâiresinde
kirü hem çıkabilse itse kılık olmalıdır.
4039 Tapuğka erig bolsa erte Erkenden kalkıp, hizmete hâzır bulunmalıdır; sözlerinde ve

turup, hareketlerinde mütevâzi olması lâzımdır.
köŋül til kiçig tutsa kodkı
bolup
4040 Yumuşka erig bolsa yügrü Her işi sür'atle ve vakfında yapmalı; işine iyice dikkat

turu, ederek, gözü ve kulağı tetikte bulunmalıdır.
kulak köz yiti tutsa aşru körü
4041 Özinde uluğka tapuğ kılsa Kendisinden büyüğe hizmet etmeli; dilini tutmasını bilmeli

öz, ve uluorta söz söylememelidir.
tilin beklese ked katığ tutsa
söz
4042 Tapuğuğ oŋarsa bu yaŋlığ Böyle bir genç hizmette başarı gösterirse, beyine yakın

kiçig, olur ve merhaleleri muvaffakiyetle geçer.
begiŋe yağudı oŋardı keçig
4043 Kirür hem çıkar bolsa anda Bundan sonra girerken, çıkarken, dilek ve ricaları

naru, arzederken, usûlüne göre hareket etmelidir.
ötünse ötüg sav törüçe körü
4044 Kiçig kur bu yerke tege Küçük rütbeli kimseler bu mertebeye erişince, bey bundan

törçise, sonra onların yapacakları işleri, tâyin eder.
negüke yararın seçer beg
basa
4045 Tapuğçı tetig erse kılkı Hizmetkâr akıllı ve dürüst tabiatlı olursa, o dilekleri

bütün, hükümdara arz vazifesine yarar ve çabuk yükselip, ikbâle
ötügke yarar bu kopar terk erer.
kutun
4046 Atım ersig erse bolur ok yaçı, iyi nişancı ve cesur ise, o okçu ve yaycı olur; doğru tabiatli

köni erse kılkı bolur tamğaçı ise, mühürdar olur.
4047 Kılınçı arığ erse körklüg yüzi, Tavrı, hareketi temiz ve güzel yüzlü ise, onu bey saki

idişçi kılur beg ay köŋli yazı yapar, ey iyi kalpli insan.
4048 Bitig bilse sakış ağıçı bolur, Yazı ve hesap işlerini bilirse, hazinedar olur; anlayış ve

ukuş ög ked erse bitigçi bolur zekâsı iyi ise, kâtip olur.
4049 Bularda kayuka ulansa bu însan bunlardan hangisine erişirseerişsin, çok dikkatli ve

öz, ihtiyatlı olmalı ve çok iyi hizmet etmelidir.
idi korku aynu tapuğ kılğu uz
4050 Negü ter eşitgil tapuğ kılğuçı, Hizmet eden ve hizmeti sayesinde dileğine kavuşan kimse

tapuğ yetrüp ötrü tilek ne der, dinle.
bulğuçı
4051 Yüz utruturur bolsa begke Beyin huzurunda bulunurken, çok dikkatli ol ve

özüŋ, görülmeyecek şeylere bakma ve onları görme.
idi korku turğıl küdezgil
közüŋ
4052 Kılınç it yorık tüz özŋni Hareketini doğrult, tavrını düzelt, kendini gözet; gönlün,

küdez, dilin dürüst olsun, sözünü kısa kes.
köŋül til köni tut kısurğıl
sözüg
4053 Tapuğ birle itlür kamuğ törlüg Her türlü iş hizmet ile yoluna girer; hizmet sayesinde insan

iş, iyi arkadaşlara nail olur.
tapuğ birle kavşur saŋa edgü
iş
4054 Negü edgü kolsa saŋa bu Her hangi bir iyiliğe nail olmak istersen, önce hizmet et;

özüŋ, hizmetin senin yüzünü güldürür.
tapuğ kıl tapuğuŋ yarutğay
yüzüŋ
4055 Kalı begke utruturur erse Beyin huzurunda bulunduğun zaman gözün yerde, kulağın

sen, başköşede olsun.
közüŋ yerde tutğıl kulak
törde sen
4056 Elig kavşuru tut adakıŋ tüze, Ellerini kavuştur, ayaklarını birbirine bitiştir; sağ elini sol

bu oŋ elgiŋ urğıl sol elgiŋ öze elin üzerine koy.
4057 Kapuğda kirürde oŋuŋ aşnu Kapıdan girerken, önce sağ ayağını at; sana emir

maŋ, buyurulurken, aklın, fikrin onda olsun.
tilin yarlıkarda ögüŋ birle aŋ
4058 Ötüg ötnür erken köni tut Bir şey arzederken, ellerini aşağıya doğru sarkıt; iki diz

elig, üzerine çök, arzı ihlâs ve sükûn ile yap.
iki tiz bile sök tüzün bol silig
4059 Kaya bakma anda solun ya Huzurda iken, sağa veya sola bakınma; havf ve hürmet

oŋun, üzere ol, sözü dikkatle dinle.
özüŋ eymenü tur eşit söz
ögün
4060 Saŋa söz ayıtsa ötün söz Sana bir söz sorarsa, doğruyu söyle; cevap verirse, emrini

çını, sadâkatle yerine getir.
cevâb berse yarlığ tegürgil
köni
4061 Süçig içme boşlağ yorıma içki içme, faydasız ve boşuboşuna dolaşma; yakışmayan

yava, ve fena işlerden derhâl uzaklaş.
yarağsız yavuz işte kaçğıl
eve
4062 Eşitmiş sözüg sen eşitmedük İşittiğin sözleri işitmemiş gibi ol, gözünün gördüklerini

et, görmemiş gibi ol.
közüŋ körmişin sen
körünmedük et
4063 Bu yaŋlığ tapınsa yaransa însan böyle hizmet eder ve kendisini beğendirirse, ikbâli

kişi, günden güne artar, işi yoluna girer.
kutı künde artar kör itlür işi
4064 Kayusı alur hıl bolur hıl başı, Bunlardan kiminin emrine takım verilir ve o takımbaşı olur;

kayusı at adğır öze el başı kimi ataygır üzerinde ilbaşı olur.
4065 Kayusı sü başı kayusı hâcib, Kimi sübaşı, kimi hâcip, kimi hükümdarın sır tevdî ettiği

kayusı ılımğa bolur söz açıp kâtibi olur.
4066 Bu kurka tegip uz tapınsa bu Bu derecelere erişip, iyi hizmet eden kimseler büyüklüğe

er, ulaşır ve bütün arzularına kavuşurlar.
uluğlukka yetlür tükel ârzû
yer
4067 Kayuka ögelik tegir ög bolur, Kimi aklı ile öğeliğe yükselir; kimi kökayukluk ile şöhret

kayu kök ayukluk öze at alur bulur.
4068 Kayusı ınanç beg kayu çağrı Kimi ınançbey, kimi çağrıbey, kimi tiginbey ve kimi çavlı

beg, bey olur.
kayusı kül erkin kayu çavlı
beg
4069 Kayu yavğu yuğruş bolur el Kimi yavgu, kimi yugruş veya ilbeyi, kimi unvanının eşi

begi, olmayan eröği olur.
kayu atı teksin bolur er ögi
4070 Bu yerke tegi ol tapuğçı kurı, Hizmetkârların dereceleri buraya kadardır; bundan sonra

munıŋda naru yok ağırlık kurı onlar için artık bir yükseliş derecesi yoktur.
4071 Bu kurka tegürse tapuğçığ Bir bey hizmetkârlarını bu derecelere yükseltirse, onlara

bu beg, hakkını kendisine minnettar bırakacak kadar ödemiş olur.
ötedi tapuğçı hakın öggü teg
4072 Bu kurka tegip er tapınsa Bu derecelere yükselen her hizmetkâr kendi vazifesini

birer, yaparsa, o beyine çok faydalı olur ve bey de arzusuna
idi ked tusulur begi ârzû yer kavuşur.
4073 Kalı ornasa bu otun er eli, Eğer bu mevkilere küstah ve aşağılık adamlar yerleşirse,

idi ök uluğ yas kılur bu kulı bu hizmetkârlardan beye büyük zararlar gelebilir.
4074 İdi yakşı aymış ukuşluğ Akıllı ve hakîm insan çok güzel söylemiş :— Lâyık olmayan

bügü, kimselere bu mevkiler verilmemelidir.
tegimsiz kişike bu kur
bermegü
4075 Takı munda yegrek ayur bu Bilgili insan bundan daha iyi söylemiş : — Ey beyim,

bilig, bilgisizin elinden tutma— demiştir.
biligsizke berme ayâ beg elig
4076 Ukuşsuz kişiler bilig artatur, Akılsız kimseler bilgiyi tahrif ederler; bilgisiz kimseler halkı

biligsiz kişiler bodun yavrıtur harap ederler.
4077 Biligsizke berse begi kur Eğer bir bey bilgisiz kimseyi yükseltir ve ona mansıp

orun, verirse, şunu önceden bil ki, o kimse beyine sadâkat
begiŋe yazığlı munı bil burun göstermez.
4078 Uluğlukka tegse ukuşsuz Akılsız kimse büyüklüğe ulaşırsa, ey büyük hükümdar, o

kişi, efendisinin başını yer.
idisi başın yer ay ilçi başı
4079 Kerek emdi begler tapuğçı Onun için beylerin hizmetkâr kullarının derecelerini onların

kulın, bilgileri nisbetinde yükseltmeleri gerekir.
biligi teŋinçe bedütse ulın
4080 Kuluğ ked sınağu kılınçı Kulu önce, tavrı ve hareketi bakımından, iyice tecrübe

yaŋı, etmeli; sonra anlayışı nisbetinde ona paye vermelidir.
ukuşı teŋinçe tegürgü oŋı
4081 Bağırsak kerek kul begiŋe Kul sâdık olmalı ve her vakit beyini korumalıdır; ancak

açır, böyle kullara beylerin ihsanda bulunmaları doğru olur.
anı ötrü begler açınsa tegir
4082 Negü ter eşitgil törü bergüçi, Kanun koyan ve kanun ile beyliğin işini tanzim eden insan

törü birle beglik işin itgüçi ne der, dinle.
4083 Neçe kul bedüse kul atı kul Kul ne kadar yükselirseyükselsin, kulun adı kuldur; o

ok, yükselten beyine karşı her vakit hizmetkâr olarak
bedütmiş begiŋe tapuğçı ol kalmalıdır.
ok
4084 Neçe beg kiçig erse atı beg Bey ne kadar küçük olursaolsun, onun adı beydir;

ök, hizmetkâr adından bey adı her vakit üstündür.
tapuğçı atında beg atı yeg ök
4085 Ay begler ağırlap bedük Ey beylerin değer verip, yükselttikleri kimse, beyine karşı

bolmış er, gelme; onu büyük bil ve ona hürmet et.
basınma begiŋni bedük tut
ağır
4086 Öçeşme bu begler bile sen Sen hiç bir vakit bu beyler ile rekabete kalkışma; iyice

bolup, düşünmeden, ancak onların kullanmağa salahiyetli
sözin sözlemegil meger ked oldukları sözleri söyleme.
körüp
4087 Olar kuttururlar kut elgi Onlar ikbâldirler, ikbâlin eli her şeye uzanır; onlar yanar

uzun, âteştirler, başkalarını yakarlar.
küyer ottururlar küyürgey
özün
4088 Zamânetururlar zamâne Onlar zemânedirler; sevinmesi ve yüzünün gülmesi için,

bile, insanın zemâne ile uzlaşması lâzımdır.
yaraşık kerek er sevinse küle
4089 Takı yakşı aymış sınap Tecrübe ile bilen ve hizmet ile yükselerek, dileğine

bilmiş er, kavuşmuş olan insan da güzel söylemiş.
tapuğ birle kopmış tilek
bulmış er
4090 Küle baksa begler saŋa öz Sana beyler güler yüz gösterirler ve teveccüh ile

közün, bakarlarsa, sen buna sevinme ve ona güvenme.
sevinme aŋar sen küvenme
özün
4091 Tapuğka tayanma kötürme Hizmete güvenip, gurur getirme; eğer yanılırsan, beyler

köŋül, sana tekrar kaşlarını çatarlar.
saŋa tügge begler yaŋılsa
yüzün
4092 Kiçig ya uluğ tut ne çavluğ İster büyük, ister küçük olsun, ister şöhretli ve namlı olsun,

külüg, şu muhakkaktır ki, hizmetkâr — hizmetkârdır.
tapuğçı tapuğçıturur
belgülüg
4093 Katığlanğu begke tapuğ Gayret etmeli, beye karşı hizmette kusur etmemeli ve

yazmasa, hizmet yolundan şaşmamalıdır.
tapuğçı yolında oŋın azmasa
4094 Neçe me yakın tutsa begler Beyler seni ne kadar kendilerine yakın tutarlarsatutsunlar,

seni, sen kendini unutma ve doğruluktan ayrılma.
özüŋni unıtma yorığıl köni
4095 Neçe edgü tutsa özüŋ korku Beyler sana ne kadar iyi muamele ederlerseetsinler, sen

tur, onlardan emin olma, onları kendine eş sayma; dâima
işimsinmegil sen kaya baknu etrafını kolla.
tur
4096 Ara ot bolur kör ara suv Onlar bâzan ateş olurlar, bak, bâzan su olurlar; bâzan

bolur, güldürürler, fakat bâzan da insanı ağlatırlar.
ara küldürür kör ara yığlatur
4097 Bu üç neŋke bolma yakın Şu üç şeye yakın komşu olma : yanar ateş, akar su ve bu

koşnısı, beylerin şan ve şöhreti.
küyer ot akar suv bu begler
küsi
4098 Kür arslanka okşar körü Dikkat edersen, bey pek yürekli arslana benzer; öğerek

tursa beg, yaklaşırsan, yumuşar, ipek gibi olur.
öge tegse yumşar bolur torku
teg
4099 Kalı basnu tegse buşar baş Eğer ona saygısızca yaklaşırsan, hiddetlenir ve baş keser,

keser, damarını deler; insanın kanını emer, içer.
tamurın teşer kör sorup kan
içer
4100 Buşar üdte barma begiŋke Hiddetlendiği vakit beyine yaklaşma; eğer yaklaşırsan,

yağuk, itibardan düşeceğin muhakkaktır.
kalı bardıŋ erse uçuzluk
anuk
4101 Ayıttukta sözle okıdukta kir, Sorduğu vakit cevap ver, çağırdığı vakit yanına gir; sağ ve

selâmet tirilgil tuçı bol ağır selâmet yaşa, dâima ikbâlde ol.
4102 Telim sözni eştip eşitmez Bir çok sözleri duyduğun hâlde, duymamış gibi davran;

itin, gözünle gördüklerini içinde gizle.
közün körmişiŋni yetürgil
katın
4103 Negü ter eşitgil özin tutnur Nefsine hâkim olmasını bilen ve vaktinde girip, hükümdara

er, mâruzâtta bulunan insan ne der, dinle.
ödinde kirip kör ötüg ötnür er
4104 Kirü tur teseler ağırlık üküş, Gir! derlerse, bu büyük bir lutüftür; "çık!" derlerse, bu

çıkatur tese kör yüzüŋke insanın yüzüne karşı bir hakarettir.
söküş
4105 Közüŋni küdezgil özüŋni Gözüne ve nefsine hâkim ol; nefsine hâkim olan insan bu

tutun, dünyada azizdir.
özin tutğuçı er ajunda küsüş
4106 Üç işte yırak tur katığlan usa, Mümkün olduğu kadar gayret et, şu üç işten uzak dur: biri

biri kılma beglik söz aydım — beylik taslama; sözüm katidir.
kese
4107 Takı biri yalğan biri sukluk ol, Biri — yalan, biri — tamahkârlıktır; bu üç işin üçü de

bu üç iş üçegü tüpi yokluk ol sonunda insanı mahveder.
4108 Yoŋama kişig sen uşak Sen başkaları hakkında gammazlık etme, dedikodu

sözleme, yapma; doğru sözü söyle, doğruyu gizleme.
köni sözlegil söz barın
kizleme
4109 Özüŋni arığ tut kamuğdın Her bakımdan kendini temiz tut; bu beyler temizdir ve

sıŋar, temiz şeyleri severler.
arığ ol bu begler arığ neŋ
sever
4110 Özüŋ karşıka kirse baknu Saraya girdiğin vakit dikkat et; sana kim hürmet ederse,

yorı, sen de ona hürmet göster.
seni kim ağırlar ağırla anı
4111 Küvezlenme elgiŋ sala Kibirli olma, elinikolunu sallayarak girme; orada selâm

kirmegil, verirken de fazla lâübâli hareketlerde bulunma.
elig alşu tutşu yeme turmağıl
4112 Özüŋ oldurur erse ornuŋ Oturduğun vakit yerini bil; insanları incitme; onlara karşı

bilin, nazikâne muamele et.
kişig satğamağıl siliglik kılın
4113 Kakırma sen anda ya sudma Orada gürültü ile boğazını temizleme ve tükürme; bu

katığ, küstahlık olur ve hoş karşılanmaz.
otunluk bolur bu kiterür tatığ
4114 Yana bağdaş ilme yanın Bir de bağdaş kurma ve yan yatma; yüksek sesle kahkaha

yatmağıl, atma.
ünün katğura sen katığ
külmegil
4115 Yana alma tırŋak adışma Bir de tırnak kesme, bacaklarını yayıpoturma; bu insanı

butuŋ, itibardan düşürür ve ikbâle mâni olur.
uçuzluk tegürgey iletgey
kutuŋ
4116 Seniŋde uluğrak sözin Senden büyük biri söz söylerken, konuşmağı bırakıp, onu

sözlese, dinlemelisin.
sözüg barça kodğu anı
tıŋlasa
4117 Köni sözle sözni kızartğay Doğru söz söyle, bu seni mesûd eder; söz söylerken de

eŋiŋ, yalnız kendi haddin olan sözü söylemelisin.
sözüg sözlemegil meger öz
teŋiŋ
4118 İçip karşıka kirme özni tutun, Sarhoş olarak saraya girme, nefsine hâkim ol; sarhoş

yarağsız bolur ol içigli otun insan küstah ve münasebetsiz olur.
4119 Bu üç neŋturur er insan kendisini gözetmezse, şu üç şey derhâl onun başını

küdezmese öz, götürür, bu sözü dinle.
başın alsıkar terk eşit uş bu
söz
4120 Birisi bu begler sözin tutğu Biri— bu beylerin sözünü sözlerin beyi olarak kabul etmeli

bek, ve onu kendi sevgili canı gibi tutmalıdır.
küdezgü anı öz sevüg cânı
teg
4121 İkinç yazmasa ilke tursa İkincisi — dürüst olmalı ve memlekete sâdık kalmalı;

köni, karışıklık günlerinde kendisini iyice gözetmelidir.
özin ked küdezse bu bulğak
küni
4122 Üçünç karşı içre köni tutsa Üçüncüsü — saray içinde doğru hareket etmeli; uygunsuz

öz, ve yakışıksız işlerden uzak durmalıdır.
yırak tutsa teŋsiz yarağsızda
köz
4123 Bu üçte birisin kılığlı kişi, Bu üçünden birini yapan insanın, ne kadar büyük olursa

neçe me bedük erse keslür olsun, başı kesilir.
başı
4124 Adakın yorığlı ay kılkı tüzün, Ey saray içinde gezipdolaşan, halım tabiatli insan, vakti

üdi bolmağınça körünme gelmeden, huzura girme.
özün
4125 Kalı oldurur erse öz kur Eğer kendi akranların ile oturuyorsan, çağırırçağırmaz,

bulup, yerinden kalk ve huzura gir.
okıp başlasa ötrü kirgil turup
4126 Kaçan söz sorar erse begler Beyler sana bir şey sorarlarsa, ey cesur yiğit, cevap ver,

saŋa, fakat sözünü pek uzatma.
uzatma sözüŋni ay ersig
toŋa
4127 Ayıtsa ötüŋil bilirin özüŋ, Sorunca, kendi bildiğini arzet; sözünü keserse, bırak,

sözin kesse kodğıl uzatma sözüne devam etme.
sözüg
4128 Kalı aşka begler okısa seni, Eğer beyler seni ziyafete davet ederlerse, yemeği edep ile

edeb birle aş ye ked ögren ye; bunu iyice öğren.
munı
4129 Oŋ elgiŋ bile sen kötürgil Yemeği sağ elin ile ye; ey hakîm insan, yemeğe besmele

yegü, ile başla.
bayat atı aşnu ayıt ay bügü
4130 Kişi utrukı aşka sunma elig, Başkalarının önündeki yemeğe el uzatma; ey temiz kalpli

özüŋ utrukı aş yegil ay silig insan, kendi önündeki yemeği ye.
4131 Biçek tartma anda süŋük Orada bıçak kullanma, kemik sıyırma; başkalarına yemek

kemdime, uzatma ve buyur etme.
aşığ tartmağıl sen kişig
ündeme
4132 Teşi teg yemegil yeme Yerken obur gibi yeme ve acele etme; fakat dişi gibi de
tavrakın, fazla nazlanma.
silig bolma artuk tişi teg
sakın
4133 Neçe me tok erse yegü beg İnsan ne kadar tok olsa bile, beyin yemeğini yemelidir; bu

aşı, beylerin yemeği ikbâlin başlangıcıdır.
bu begler aşı ol ağırlık başı
4134 Ne törlüg bu işke tegir erse Her hangi bir işe memur edildiğin vakit, o işi can ve

öz, gönülden yap; bu seni mesûd eder.
bağırsaklıkın teg yaruk kılğa
köz
4135 İdi yakşı aymış biliglig kişi, Bilgili insan çok güzel söylemiş; bu söze göre hareket eden

bu söz tutsa asğı sav altun kimse karşılığında saf altın bulur.
tuşı
4136 Kalı tegse beglik saŋa Eğer sana gerçekten beylik nasip olursa, ey namlı, işi bilgi

belgülüg, ile idâre et.
bilig birle işlet işig ay külüg
4137 Kalı yavğu teŋsiz bolur erse Eğer eşsiz yavgu olursan, ne kadar kuvvetli olursanol, hiç

sen, bir vakit sadâkatten ayrılma.
vefâ kıl neçe küç bulur erse
sen
4138 Apaŋ tegse emdi sü erki Eğer sana ordu başına geçmek kısmet olursa, ey merd

saŋa, yiğit, cömerd ol ve uyanık dur.
akı bol oduğ tur ay ersig toŋa
4139 Tegir erse hıl ya saŋa on Sana takım veya onotag rütbesi teveccüh ederse, malını

otağ, dağıtıp, kılıç ve yaya sarılmalısın.
elig yazğu mâlın kılıç tutğu
yağ
4140 Vezirlık tegip bolsa elgiŋ Vezirlik isabet eder ve eline iktidar geçerse, kötü kanunlar

uzun, vaz'etme, dâima halım ve yumuşak ol.
törü urma isiz silig bol tüzün
4141 Ögelik tegir erse ögleŋü ol, Birine öğelik kısmet olursa, o akıllıca hareket etmeli ve beyi

yaŋılsa begi bu ayu berse yol yanıldığı vakit, ona doğru yolu göstermelidir.
4142 Kalı kök ayukluk tegir erse Eğer kökayukluk nasip olursa, insan kendisini çok iyi

kör, gözetmelidir; o saadet kemerini kuşanmış demektir.
özin ked küdezgü kutı badı
kur
4143 Sü başı ya el başı bolsa Eğer sen ordu veya eyâlet başına geçersen, doğruluktan

özüŋ, ayrılma; kulağını keskin tut.
köni bol yiti tut kulakıŋ közüŋ
4144 Özüŋ bolsa hâcib orunç Eğer hâcib olursan, rüşvet almamalısın; fakir, dul ve

almağu, yetimlerin arzularını dinlemelisin.
çığay tul yetimler sözin
tıŋlağu
4145 Ağılıkka kılsa ağıçı seni, Seni hazineye hazinedar yaparlarsa, itimat kazanmağa

bütün çın bolup sen yorığıl çalış; dâima doğru ve dürüst hareket et.
köni
4146 Bitigçi ılımğa bulunsa özüŋ, Eğer kendin kâtip veya sırkâtibi olursan, gönül sırrını sıkı

köŋül sırrı bek tut çıkarma muhafaza et; ağzından söz kaçırma.
sözüg
4147 Bu ol atka tegmiş tapuğ Asıl mansıp sahibi olan hizmetkârlar bunlardır; diğer

kılğuçı, hizmetkârlar ise, bunlara tâbi olurlar.
munıŋda narusı uda bergüçi
4148 Bir ança yeme bar takı Döşekçi, kuşçu ve aşçılar gibi, bâzı işçiler daha vardır.

işçiler,
töşekçi ya kuşçı yeme
aşçılar
4149 Bu yaŋlığ tapuğda yırak tur Bu nevi hizmetlerden sen uzak dur; bunların huzuru az,

saŋa, fakat zahmeti çoktur.
ereji birer ol kör emgek miŋe
4150 Ağırlık tileseŋ özüŋke tuçı, Kendin her vakit hürmet görmek istersen, ey yükselen

ağırla kişig sen ayâ koptaçı insan, başkalarına da hürmet et.
4151 Uluğuğ uluğla küdez hürmeti, Büyüğü büyük tut, onun itibarını gözet, sana da devlet ve

saŋa kelge devlet uluğluk ululuk saadeti gelir.
kutı
4152 Negü ter eşitgil avuçğa sözi, Dinle, atalarımız ne der; atalar sözünü tutan kimsenin gözü

avuçğa sözi tutsa açlur közi açılır.
4153 Uluğ hürmeti bar ajunda törü, Büyükler muhteremdir, bu dünya kanunudur; büyük

uluğ kelse kopğıl adakın örü gelince, ayağa kalk.
4154 Yaraşur uluğka kiçig hürmeti, Küçüğün büyüğe hürmet etmesi lâzımdır; büyük de küçüğe

uluğ ma kiçigke kılur ok körü aynı şekilde mukabele eder.
4155 Sözin kesti ögdülmiş aydı Öğdülmiş sözünü kesti ve:— îşte bey böyle, hizmetkâr da

munu, öyle olur — dedi —
bu yaŋlığ bolur beg tapuğçı
unu
4156 Men aydım eşittiŋ sen Ben söyledim, sen dinledin ve işin esâsını öğrendin; nasıl

ögrendiŋ ul, hizmet edileceğini iyice anladın.
negü teg tapınğu tükel bildiŋ
ul
4157 Bu yaŋlığturur begke kılğu Beye yapılacak hizmet böyledir; hizmet makbule geçerse,

tapuğ, ikbâl kapısı açılır.
tapuğ siŋse ötrü açar kut
kapuğ
4158 Tusulğu tapuğ bu munı bilgü Faydalı hizmet budur, bunu bilmek kâfidir; bunu

tap, öğrenirsen, sen de beyin yakını olabilirsin.
kalı bildiŋ erse özüŋ begke
sap
4159 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi:— Ey muhterem zat, ben şimdi bu

bu söz, sözleri dinledim — dedi —
eşittim men emdi ayâ edgü
öz
4160 Takı bir sözüm bar ayıtğu Sana soracak bir sözüm daha var, onu da bana söyle.

saŋa,
anı ma ayu bergil emdi maŋa
4161 Özüm kendke kirse ilig Ben hükümdarın hizmeti için, şehre inersem, her gün onun

tapğıŋa, kapısına gitmem icap edecek.
baru turğu künde anıŋ
kapğıŋa
4162 Negü teg yorıkın biliŋü adaş, Orada insanların dostlukları ne gibi hareketleri ile belli olur;

tiriglik olardınturur ay kadaş ey kardeş, bu hayat dâima onlar ile birlikte geçer.
4163 Er at birle şeksiz katılğu Hizmetkârlar ile, şüphesiz, münâsebetler kurmak ve onlar

kerek, ile münâsip bir şekilde geçinmek lâzım gelecektir.
olarka yaraşı tirilgü kerek
4164 Munı ma ayu ber maŋa sen Bugün sen bunu da bana söyle; onlar ile nasıl

bu kün, münâsebetler kurmalıdır, bunu da iyice öğrenmiş
negü teg katılğu ukayın ögün bulunayım.
XLVIII Öğdülmiş Kapuğdakı Er At Öğdülmiş Kapıdaki Hizmetkârlar İle Nasıl

Birle Negü Teg Tirilgüsin Geçinileceğini Söyler
Ayur
4165 Yanut berdi ögdülmiş aydı bu Öğdülmiş cevap verdi: — Ey kardeş buda çok mühim ve

ma, üzerinde durulacak bir meseledir — dedi —
kerekligturur ay kadaş
aysama
4166 Munı ma saŋa emdi ögretgü Bunu da şimdi sana anlatmalıyım; bu hususta nasıl hareket

ol, edileceğini bilmen lâzımdır.
negü teg yorığu anı bilgü ol
4167 Tiriglik olarnıŋ bile ol kadaş, Ey kardeş, hayat onlar ile geçer; onlardan kimini kardeş ve

kayusın kadaş tut kayusın kimini de kendine dost edinmelisin.
adaş
4168 Kapuğdakı birle yaraşğu Kapıdaki insanlar ile iyice anlaşmalı, onlar ile karışmalı ve

kerek, onlara gidipgelmelidir.
katılğu kelişgü barışğu kerek
4169 Kapuğdakı birle yaraşmasa Kapıdakiler ile iyice anlaşmazsan, ey iyi insan, hayatın

uz, zevkini tadamazsın.
tiriglik tatımaz ayâ edgü öz
4170 Negü ter eşitgil tapuğ kılğuçı, Hizmet eden ve töreye göre kapı işleri tanzim eden insan

törü birle başlap kapuğ ne der, dinle.
tüzgüçi
4171 Yakınlık tilese özüŋ beg bile, Sen beye yakın olmak istersen, kapıdakiler ile yakınlık

kapuğdakı birle yakınlık tile te'sis etmeğe çalış.
4172 Uluğluk tapayın tese sen Sen büyüklük bulmak istersen, hizmetkârlara iyi muamele

özün, et, ey halim insan.
er at birle yakşı yorı ay tüzün
4173 Neçe me yakın tutsa begler Beyler seni ne kadar yakın tutarlarsatutsunlar,

seni, hizmetkârlar ile iyi münâsebet kur ve onlara karşl dürüst ol.
yaraşğıl er at birle turğıl köni
4174 Tükel üç kotu ol kapuğda Kapıdaki insanlar tam üç sınıftır ve hayat işi bunlar ile

kişi, görülür.
bularnıŋ bile ol tiriglik işi
4175 Bularda biri özde ulğuŋturur, Bunlardan biri senin büyüklerindir; büyüğe hizmet edersen,

uluğka tapınsa özüŋ kut sen de saadete erersin.
bulur
4176 Uluğla olarnı ağırla sözin, Onları büyük bil, sözlerine hürmet et; onlar da sana güler

seni edgü tutğay yarutğay yüz ile iyi muamele ederler.
yüzin
4177 İdi yakşı aymış biliglig bügü, Bilgili hakîm çok güzel söylemiş; hakimlerin sözüne itibâr

bügüler sözini uçuz tutmağu etmek gerekir.
4178 Kiçigke uluğluk uluğdın kelir, Küçüğe büyüklük büyükten gelir; büyüğe hizmet ederse,

uluğka tapınsa kiçig kut alır küçük saadete ulaşır.
4179 Uluğlar sözin tut yumuş kıl Büyüklerin sözünü dinle, hizmetlerine koş; büyüklerin

yügür, sözünü tutan, arzusuna erişir.
uluğ sözi tutsa tilekke tegir
4180 Uluğlar kut ol kör tilese Büyükler ikbâldir; ikbâle kavuşmak istersen, hizmet et;

kutuğ, ikbâl için rehin olarak hizmet vermelidir.
tapınğıl tapuğkaturur kut
tutuğ
4181 Takı bir saŋa teŋ tuş ol ay Ey kardeş, bir de sana denk ve akran olanlar vardır; onları

kadaş, kendinden uzaklaştırırsan, sana düşman, yaklaştırırsan,
yıratsa yağı ol yağutsa adaş dost olurlar.
4182 İşiŋ hem tuşuŋ bu katılğu Derece itibârı ile sana denk olan bu insanlar aralarına

kişi, karışacağın kimselerdir; onların hareket ve muamelelerine
yanutka yanut kıl işiŋe tuşı karşılık, sen de aynı muameleyi göster.
4183 Takı bir seniŋde basa ol Biri de senden sonra gelen küçüklerdir; hayatın acı ve tatlı

kiçig, anları bunlar ile birlikte duyulur.
bularnıŋ bile ol açığ ya süçig
4184 Basıtma katığlan kiçigke Gayret et, küçüklerin sana tahakküme kalkışmalarına

özüŋ, meydan verme; onlarla ağız şakası yapma, diline hâkim ol.
tilin oynamağıl tıda tut sözüg
4185 Tapuğ kılsa bir neŋ yazuk Bunlar hizmet ederken, her hangi bir şeyde yanlışlık

kılsa ur, yaparlarsa, cezalandır; onları başıboş bırakma, işlerini
yava ıdma boşlağ işin aytu dâima murakabe et.
tur
4186 Adaş koldaş ardaş kalın tut Çok dost, ahbap ve arkadaş edinmeğe çalış ve onlar ile

katıl, sıksık görüş; ahbapların çok olursa, her kes seni
kalın bolsa koldaş öger medheder.
tegme til
4187 Yağı kılma özke kişig İnsanları bilmeyerek kendine düşman etme; düşmanı olan

bilmedi, insanlar sevinç yüzü görmezler.
yağlığ kişiler sevinç bulmadı
4188 Neçe az yağı erse yası telim, Düşman ne kadar az olursaolsun, zararı çoktur;

yağıda asığ bar tep aymaz düşmanda fayda olduğunu söylemeğe dilim varmaz.
tilim
4189 Negü ter eşitgil ay köŋli Ey uyanık gönüllü insan, dinle, düşman yüzünden ziyan

oduğ, görmüş olan insan ne der.
yağı yası tegrüp tokımış
yoduğ
4190 Bir ök erse düşmân miŋ ol Düşman biricik de olsa, onun zararı bindir; binlerce dostun

yaslıkı, olsa bile, dâima bir tanesi eksiktir.
miŋin dôstuŋ erse bir ol azlıkı
4191 Kişi düşmânındın asığ insan düşmanından fayda görmemiştir; eğer görmüş ise,

kılmadı, bu ancak kendi mahareti sayesinde olmuştur.
kalı kıldı erse özi uzlukı
4192 Negü teg kılınsa saŋa Arkadaşın sana nasıl muamele ederse, sen de ona öyle

koldaşıŋ, muamele et, sevinsin.
sen andağ kılınğıl sevinsü
işiŋ
4193 Özüŋke teŋeşi tutunğıl adaş, Kendine denk olan kimseyi ahbap edin; insan ancak

teŋeşlig teŋeşi bile ol tüdeş kendisine denk olan ile hemrenk olabilir.
4194 İsiz iş tutunma yırak tur teze, Kötüyü arkadaş edinme, ondan uzak dur, kaç; kötü

isiz iş azıtur seni yol öze arkadaş seni yolundan şaşırtır.
4195 Özüŋ edgü atlığ bolayın Sen iyi nâm kazanmak istersen, elinden geldiği kadar,

tese, kötüler ile düşüpkalkmamağa gayret et.
isizke katılma katığlan usa
4196 Kamuğ neŋni kördüm öz Nereye baktım ise, her mahlûkun kendi hemcinsi ile

ügrün yorır, gezdiğini gördüm; insan, hayvan, kuşkurt hemcinsini bilir.
kişi yılkı kuş kurt öz ügrin bilir
4197 Negü ter eşitgil ay ilçi başı, iyi ve kötüyü tecrübe ile hayatını geçirmiş olan büyük

sınap edgü isiz keçürmiş hükümdar ne der, dinle.
yaşı
4198 Sığırçuknı kördüm uçar kak Sığırcığı gördüm, kaklar arasında uçar; arkadaşlarına

ara, bakınca, gördüm ki, ikisi de karadır.
teŋin baktım erse ikigü kara
4199 Kuğuka katılmaz körü tur Dikkat edersen, yugak kuğuya katılmaz; akkuş ile kara

yuğak, kuş birbirinden çok uzaktır.
kara kuş ürüŋ kuş bile ked
yırak
4200 Uçar kuş işin bildi tuttı ügür, Uçar kuş bile eşini bilir ve sürüsünü bulur; sen insansın,

kişi sen katılğu kişigni üdür içine karışacağın adamları seç.
4201 İki törlüg ol bu yakınlık işi, Yakınlıktan aranılan şey iki türlü olur; bu iki şey için insan

bu iki üçün dôst tutar ol kişi dost edinir.
4202 Biregü tutar iş kişig teŋrilik, Biri, her türlü menfaat dışında, ilâhî bir sevgi ile arkadaş

bu işlik içinde yok ol egrilik edinir; bu arkadaşlık içinde sadakatsizlik hâtıra gelmez.
4203 Takı bir tutar iş öz asğı üçün, Biri de kendi menfaati için arkadaş edinir; bu arkadaşlık

bu işlik tüp ükmez bolur ol zorakidir ve hiç bir vakit esaslı olmaz.
küçün
4204 Kalı teŋrilik iş tutunsa özüŋ, Eğer sen menfaatsiz ve ilâhî bir sevgi ile arkadaş edinmek

yükin yüd açığ kılma tügme istersen, onun yükünü yüklen, hiç bir vakit yüzünü ekşitme
yüzüŋ ve kaşlarını çatma.
4205 Munıŋ asğı munda tileme Bunun faydasını burada arama, sabırlı ol; bunun ecrini

serin, yarın orada Tanrı verecektir.
bu asğıŋ bayat birge anda
yarın
4206 Apaŋ dünyâ asğı üçün erse Eğer dostluk dünya menfaati için ise, onlar ile arkadaşlık

iş, etme; eğer etmiş isen, ayrıl.
bu işke katılma katılsa se
şeş
4207 Negü ter eşitgil adaş tutmış Dost edinmiş olan ve dostluğun fayda ve zararlarını

er, tecrübe ile bilen insan ne der, dinle.
adaş asğı yası sınap bilmiş
er
4208 Adaşığ asığ yas içinde sına, Dostu menfaat ve zarar içinde tecrübe et; eğer o bu

bu yerde adak tikse bek tut hâllerde de dostluğuna devam ederse, ona sıkı yapış.
sene
4209 Adaş köŋli bilmek tilese Dostun içini öğrenmek istersen, sen onu sözle hiddetlendir

özüŋ, ve ona kaşlarını çat.
buşurğıl sözün sen yeme tüg
yüzüŋ
4210 Sever sevmezin sen bileyin Seni sevipsevmediğini anlamak istersen, ondan çok

tese, sevdiği bir şeyini iste, derhâl anlaşılır.
sevügrek neŋin kol ukulğay
basa
4211 Kaşın tügmese ol bu iki yirig, Eğer bunların her ikisinde de infial göstermezse, bu insanı

bu cân birle tüz tutğu uş bu canın gibi aziz tut.
erig
4212 Ozunçı kişike katılma yıra, Müfterilere katılma, onlardan uzak dur; müfterinin dilinde

ozunçı tilinde küyer ot kör e yanar ateş vardır.
4213 Ozundın kopar ol ajun Dünya karışıklığı iftiradan kopar; ey merd cömert,

bulğakı, müfterinin başını kes.
ozunçı başın kes ay ersig akı
4214 Yana umduçı birle bolma Bir de menfaatperest insana yakın durma; o sana,

yağuk, şüphesiz, düşman olacaktır.
seziksiz saŋa bu yağı bolğay
ok
4215 Kalı umdusın bulsa ol Eğer menfaatperest insan umduğunu bulursa, sana büyük

umduçı, veya küçük kardeş gibi muamele eder.
atağay seni ol ini ya eçi
4216 Kalı bulmasa ol evürgey Eğer bulamazsa, senden yüz çevirir, seni hiç görmemiş

yüzin, gibi davranır ve senden uzaklaşır.
toğup körmedük teg yıratğay
özin
4217 Adaş koldaş ardaş tutun Menfaat gözetmeyen dost, ahbap ve arkadaş edinmeğe

umdusuz, çalış; onlara inan ve kaygısız yaşa.
ınanğıl aŋar sen tiril
kadğusuz
4218 Adaş koldaş ardaş sevinç Dost, ahbap ve arkadaş sevinç ve kaygıda, iyi ve kötü

kadğuda, zamanlarda insana faydalı olan kimselerdir.
tusulur kişike isiz edgüde
4219 Sevigli üküşrek tilese özüŋ, Seni daha çok sevmelerini istersen, onlara tuzekmek yedir

tuz etmek yitürgil açuk tut ve her vakit güler yüz göster.
yüzüŋ
4220 Bu iki kılıkka isinür kişi, Bu iki hareket insanı kendine ısındırır; o da iyi ve kötü

isiz edgüde bu kılur öz işi anlarda kendisinin üzerine düşen vazifeyi yapar.
4221 Muŋar meŋzetü sözlemiş söz Bilgi buna benzer bir söz söylemiştir; ey temiz tabiatli

bilig, insan, sen buna göre hareket etmeğe çalış.
bu söz işke tutğıl ay kılkı silig
4222 Tuz etmek yetürgil kişike İnsanlara güler yüz göster ve onlara tatlı sözle tuzekmek

küle, yedir.
yüzüŋni yaruk tut süçig söz
bile
4223 Kişig kul kılığlı bu iki kılınç, İnsanları kul yapan bu iki harekettir; ben başkasını

adın bulmadım men bulunsa bulamadım; varsa, sen bul.
tile
4224 İki törlüg ol kör yeme ol yağı, Düşman da iki türlü olur; bir insanın düşmanı olursa,

yağı bolsa erke yadıldı ağı kendisine tuzak kurulmuş demektir.
4225 Biri teŋrilik ol yağı boldaçı, Düşmanlardan biri din düşmanıdır; bu kâfir düşman her

bu kâfir yağılar yağı ol tuçı vakit düşmandır.
4226 Takı bir yağılık asığ yas Bir de menfaat yüzünden düşmanlık olur; bu düşmanlığı

üçün, insan intikam hissi ile yapar.
bolur bu yağılık kılur er öçün
4227 Yağılağu kâfir yağısın katığ, Kâfir düşmanla amansız mücâdele etmelidir; bu işe,

yuluğla bu işke et öz kıl satığ gönüllü olarak, kendini feda et.
4228 Asığ yas üçün bolsa emdi Sana bir kimse menfaat için düşman olursa, ey cömert,

yağı, sen kendi menfaatinden vaz geç ve onunla barış.
aŋar kod ol asğıŋ yaraş ay
ağı
4229 Yağıka asığ kılsa boldı Düşmanın menfaati te'min edilirse, o sana yaklaşır;

yağuk, böylece onun zararı yerine, sana faydası dokunur.
yağı yası kılğay kör asğı
anuk
4230 Katığlan yağıŋnı yakın kıl Düşmanını dost etmeğe gayret et; onunla barışarak,

yaraş, emniyet ve huzur içinde yaşa.
selâmet tirilgil esen bolğa
baş
4231 Yağıda asığ yok yetürgil Bir kimse ile düşman olmakta hiç bir fayda yoktur, bunu

bilig, iyice bil; faydası olmayan işe el sürme.
asığ bolmaz işke tegürme
elig
4232 Tapuğ öz kılın kılma özke Sen hizmette kusur etme, kendine düşman edinme;

yağı, düşmanı olan kimsenin başı bin türlü derde girer.
yağılığ kişike kopar miŋ çoğı
4233 Adaş tut kişide talusın kedin, iyi ve seçkin kimseleri ahbap edin; insanın eşi ve arkadaşı

yavuz bolsa iş tuş ökünç yer kötü olursa, sonunda peşiman olur.
kedin
4234 Talu er tilese yakın tutğuka, Yakınlık göstermek için seçkin bir kimse dilersen, bu

iki törlüg ol bu tilek bulğuka arzuna iki türlü insanla erişebilirsin.
4235 Biri aslı edgü kişi üdrümi, Biri aslındaesâsında iyi ve insanların seçkini olan bir

bulunsa adaş tut ay er kimsedir; bulursan, onu arkadaş edin, ey olgun insan.
ködrümi
4236 Takı bir sakınuk bayatığ bilir, Biri takva sahibi ve Tanrıyı bilen kimsedir; her türlü insanlık

kişi ol kişilik munıŋdın kelir ondan gelir.
4237 Yakınlık bu iki kişi birle tut, Bu iki türlü insana yakınlık gösterir; bunlar senin

bulardın saŋa teggey edgü dostluğuna dâima iyilik ile mukabele ederler.
yanut
4238 İsizke çavıkmış kişidin yıra, Kötülükleri ile şöhret bulan kimselerden uzak dur; böyle

bu yaŋlığ kişiler kılınçı kara kimseler kara huylu insanlardır.
4239 Karaka yağuma ay kılkı ürüŋ, Ey akpâk tabiatlı insan, sen karaya yaklaşma; dikkat et,

ürüŋke kara terk yukar ol beyaza siyah çabuk bulaşır.
körüŋ
4240 Ne edgü bilig berdi bilge öge, Alim müşavir ne güzel bilgi vermiş; bilgili bunu okursa,

biliglig okısa sakınğa öge düşünür ve daha ihtiyatlı olur.
4241 İsizke katılma ay edgü kişi, Ey iyi insan, kötüye katılma; o kötünün tabiati gibi, seninki

isiz bolğa kılkıŋ ol isiz tuşı de kötü olur.
4242 Yavuzka yağuma ay üdrüm Ey seçkin, güzide insan, kötüye yaklaşma; adın kötü olur

talu, ve saadetine halel gelir.
yavuz bolğa atıŋ irilgey tolu
4243 Yarağsız kişike yorıma yaka, Münasebetsiz kimselere yakın gitme; yoksa onlar da sana

yarağsız saŋa kelge tutğa gelir ve yakanı bırakmazlar.
yaka
4244 Üküş kördüm edgü atanmış îyi nâm ile tanınmış bir çok kimseleri gördüm; kötü insanlar

kişi, ile karışınca, işleri bozuldu.
isizke katıldı buzuldı işi
4245 Telim kördüm edgüg isiz iş Kötü arkadaş yüzünden zarar gören ve zorla adısanı

üçün, silinipgiden iyiler çok gördüm.
yoduğka ilindi yokadlı küçün
4246 Bu begler evi atı karşıturur, Bu beyler evine saray ( karşı ) derler; bu saray içindekiler

bu karşı içindeki karşıturur her vakit birbirlerine karşı gelirler.
4247 Tepizlik bolur bu kapuğda Bu saray kapısında birbirini çekememek çok olur; nerede

üküş, çekememek olursa, orada kavga eksik olmaz.
tepiz kayda erse tütüş ol
uruş
4248 Seniŋde uluğuŋ seni Senden büyükler seni çekemezler; sen de itibardan düşer

tepsegey, ve peşiman olursun.
uçuz bolğa özüŋ ökünçler
yegey
4249 Yeme tepsegey kör saŋa teŋ Seninle müsâvî derecede olanlar da seni çekemezler;

tuşuŋ, yapmış olduğun iyilikler görülmez ve günün geceye döner.
körülmege edgüŋ tünergey
künüŋ
4250 Seniŋde kiçigiŋ saŋa tapsula, Senden küçükler sana haset ederler; çekememezlik

tilemegey edgüŋ tepizlik bile yüzünden, senin iyiliğini istemezler.
4251 Bu yaŋlığ üçün karşı karşı Böyle olduğu için saraydaki insanlar birbirine karşı olurlar;

bolur, bunlardan ikisi birbirlerine karşı gelirse, biri ölür.
ikigün karışsa birisi ölür
4252 Katığlan sen emdi ay köŋlüm Ey gönülümün güneşi, sen şimdi insanlara karşı hasûd

küni, olmamağa ve doğruluktan ayrılmamağa çalış.
kişig tepsemegil yorığıl köni
4253 Tepizlik ig ol bir otatğu uzun, Çekememek bir hastalıktır ve uzun bir tedaviye muhtacdır;

yemişi anı yer sızar bu özün onun yediği kendisini yer ve o kendikendisini eritir.
4254 Bayat hükmi ol barça edgü iyilik ve kötülük hep Tanrı hükmüdür; Tanrı verirse,

isiz, çekemeyen insan hased ile ona mâni olamaz.
bayat berse tepsep tıdumaz
tepiz
4255 Negü asğı ötrü kişig Böyle olunca, insanları çekememenin ne faydası var;

tepsemek, insanları çekemeyen kimsenin sonu hastalıktır.
kişig tepsegüçi soŋı iglemek
4256 Uğınça kamuğka özüŋ edgü Gücün yettiği kadar her kese iyilik et; hiç şüphe etme, sana

kıl, bundan ancak iyilik gelir.
saŋa edgü bolğay sezik
tutmağıl
4257 Sevinç bolsa kimke özüŋ Birinin sevinci varsa, buna sen de sevin; o keder ve

sevnü ber, kaygıya düşerse, sen de kederlen.
sakınç kadğu tegse yeme
saknu ber
4258 Atıŋ edgü bolğay seni Böylece adın iyi olur; insanlar da seni severler ve her kes

sevgeler, seninle dost olmağa can atar.
saŋa katlayın tep tüzü ivgeler
4259 Yağı kılma özke katığlan Kardeşim, ne kadar çok kardeş veya dost edinirsenedin,

kadaş, yalnız kendine düşman edinmemeğe gayret et.
neçe tutğıl emdi kadaş ya
adaş
4260 Kalı bolsa emdi saŋa bir Eğer sana biri düşman olursa, gafil olma; sen de ona karşı

yağı, ağını hazır tut.
osal bolmağıl sen anuk tut
ağı
4261 Negü ter eşitgil yağılamış er, Düşmanla çarpışmış ve düşmanını alt etmiş olan insan ne

yağısı özele elig bulmış er der, dinle.
4262 Usanma yağıka yakın turma Gâfıl olma, düşmana yakın durma, uzaklaş; düşmanı sen

kit, gafil avla ve onu tuzağa düşürmeğe bak.
yağığ sen usandur anı torka
yet
4263 Sınama yağığ sen bedük bil Düşmanı deneme, sen onu büyük ve kuvvetli bil; elinde

uluğ, sopa olan düşmana karşı sen demir kalkan hazırla.
tayaklık yağıka temür kalkan
et
4264 Bu iş tuş yükin yüd sıma Eş ve arkadaşlarının yükünü yüklen, gönüllerini kırma;

köŋlini, sözünü unutma, bunu dâima göz önünde tut.
sözümni unıtma küdezgil
munı
4265 Yağı bolsa işiŋ öŋer cânıŋa, Eğer arkadaşın sana düşman olursa, o senin canına yahut

ya tirmiş yumıtmış anuk toplayıp biriktirdığin malına kasdeder.
mâlıŋa
4266 İçiŋni taşıŋnı adaşıŋ bilir, Arkadaşın senin içinidışını bilir; bu içidışı bilen insan

bu iç taş biligli kişi neŋ alır senden bir çok şeyler koparır.
4267 Tilese neŋiŋe tegürgey elig, O isterse, senin malına el uzatır; isterse, canını ilik ile

tilese cânıŋka yetürgey yilig besler.
4268 Özüŋni negü teg küdezse Sen kendini nasıl gözetirsen, arkadaşını da öyle gözet;

özüŋ, sözü uzatma.
işiŋni anı teg küdez kes
sözüg
4269 Adaş tutmak âsân Dost edinmek kolay, fakat dostluğu muhafaza etmek güç;

küdezmeki sarp, düşman olmak kolay, fakat barışmak güçtür.
yağı bolmak âsân yaraşmakı
sarp
4270 Yağıŋ boldı erse et öz cân Düşmanın varsa, canını ve tenini koru; düşmanı olan

küdez, insanların kurtulması güçtür.
yağılığ kişiler kutulmakı az
4271 İki törlüg erke katılma yıra, Şu iki türlü kimse ile münâsebette bulunma, onlardan uzak

katıldıŋmu bulğak kopurğay dur; eğer onlara karışırsan, bakarsın, karışıklık çıkarırlar.
kör e
4272 Birisi ozunçı yoŋağ kılğuçı, Biri müfteridir, gammazlık eden adamdır; biri iki yüzlü,

biri iki yüzlüg kişi umduçı menfaatperest kimsedir.
4273 Yeme tutma borçı kişig sen Bir de içkiye düşkün kimseyi kendine arkadaş edinme; o

adaş, sana vefa göstermez, ancak kalbini kırar.
vefâ kılmağay ol köŋül kılğa
baş
4274 Öz asğı tiler dôstka berme Yalnız kendi menfaatini gözeten dosta gönül bağlama;

köŋül, fayda görmezse, sana düşman olur; ondan vaz geç.
asığ bulmasa boldı düşmân
tüŋül
4275 Yakınlık kılu tursu tese özün, İnsanların sana her vakit yakınlık göstermelerini istersen,

bulıp koltğu kolma bolu bir onlardan hiç bir istekte bulunma ve onların suyuna git.
sözün
4276 Sevinçin tiriglik bulayın tese, Hayatını sevinç içinde geçirmek istersen, mümkünse,

kişig tepsemegil katığlan usa insanlara hased etmemeğe gayret et.
4277 Yağığ kul kılayın tese sen Düşmanlarını kendine râm etmek istersen, saf altın dök ve

tükel, onların sakalını eline al.
töküp ıd sav altun sunup tut
sakal
4278 Yakınığ yıratmak tilese özüŋ, Yanındakini kendinden uzaklaştırmak istersen, ona

negü kolsa berme irig tut istediğini verme ve onunla bir az kaba konuş.
sözüg
4279 Tiriglik uzunın tiler erse sen, Eğer uzun ömür dilersen, cömert ol; başkalarından

akı bol tuz etmek yetür usa mümkün mertebe tuzekmeği esirgeme.
sen
4280 Kamuğka sevitmek tilese Kendini her kese sevdirmek istersen, sözün ve fikrin

özüŋ, birbirine uygun ve dilin tatlı olsun.
köŋül til biriktür süçig tut
sözüg
4281 Ağırlık bulayın tese sen Sen kendine hürmet edilmesini istersen, başkalarına

özün, hürmet et, ey yumuşak huylu insan.
ağırla kişig sen ay kılkı tüzün
4282 Tükel bay bolayın tese Her bakımdan tam zengin olmak istersen, kanaatkar ol;

belgülüg, böylece kendi nasibini elde etmiş olursun.
barıŋa tapı bol kötürdüŋ ülüg
4283 Kişi tutçı ögmek tilese özüŋ, İnsanların seni her vakit eğmelerini istersen, onlara karşı

kılınç edgü tutğıl yaruk tut iyi ol ve güler yüzle muamele et.
yüzüŋ
4284 Bu yaŋlığ bolur ol kişi aslısı, Asıl insan böyle olur; insana karşı insanlık göstermek

kişike kişilik kişi belgüsi insanlık şiarıdır.
4285 Kişi aslı bilmek tilese özüŋ, Bir kimsenin aslını öğrenmek istersen, onun hareketine

kılınçında körgil açılğay bak, hemen anlaşılır.
sözüg
4286 İdi yakşı aymış bu beyt Şu beyti söyleyen, sözü ve mânasını birbirine şahit

ayğuçı, gösteren insan çok güzel söylemiş.
sözin mani birle tanuk kılğuçı
4287 Kişi aslı bilmek tilese açuk, İnsanın aslını açık olarak bilmek istersen, dikkat et, onun

köŋül til kılınçı bu işke tanuk düşüncesi, sözü ve hareketi buna şahittir.
4288 Kılınç edgü bolsa köŋül til Hareketi iyi, düşüncesi ve sözü doğru ise, bu onun aslına

köni, esâsına derhâl şehâdet eder.
tüpi aslıŋa bu tanuk ol anuk
4289 Otunka katılma ay aslı arığ, Adî kimselere katılma, ey temiz asıllı insan, onlar sende hiç

yüzüŋnüŋ suvın eltge sendin yüz suyu bırakmazlar.
arığ
4290 Negü ter eşitgil törülüg kişi, Kendisini bu nevi âdî ve küstah kimselerden uzak tutan,

otundın yıramış ukuşluğ başı akıl ye terbiye bakımından ileri gelen insan ne der, dinle.
4291 Otunka katılma silig bol Küstah kimselere katılma, temiz ve halım ol; ey oğul, bütün

amul, kavgalara bu küstahlar sebep olurlar.
tütüş aslı barça otundın oğul
4292 Buşı birle bolma yeme ked Bir de celalli kimse ile pek yakın olma; eğer hiddetlenirse,

yakın, yakınlık hakkını ayak altına alır.
kalı buşsa buzğay yakınlık
hakın
4293 Köŋül sırrı açma sözüg Gönül sırrını ve sözünü her kese açma; eğer açarsan,

tegmeke, kendin zahmete düşersin.
kalı açtıŋ erse özüŋ emgek e
4294 Yakınlık tilese tuçı üstikü, Dâima artan bir yakınlık görmek istersen, tamahkârlığı

kötürgil tamanı tirilgil bökü ortadan kaldır; ona her yerde manî ol.
4295 Kalı kolsa sen tutçı meŋziŋ Eğer yüzünün dâima gülmesini istersen, doğru ol;

kızıl, endişesiz ve huzur içinde yaşa.
köni bol kutulduŋ sen inçin
tiril
4296 Uzunluk tilese özüŋ hem Hem kendinin hem sözünün nüfuzunu kırmamak istersen,

sözüg, her işe müdâhale etme; bu suretle onu te'min etmiş
elig kısğa tutğıl kutuldı özüŋ olursun.
4297 Yüzüŋ tutçı suvluğ tutayın Her vakit şeref ve itibarını muhafaza etmek istersen,

tese, ağzından yalan söz çıkarmamağa gayret et.
tilin sözleme sözni yalğan
usa
4298 Kayu yerde devlet kötürse Nerede ikbâl başını yükseltirse, ey iyi insan, sen derhâl

başı, onun suyuna git.
bolu ber aŋar sen ay edgü
kişi
4299 Öçeşme bu devlet bile sen Sen ikbâl ile mücâdeleye kalkma, onunla anlaş;

yaraş, anlaşamazsan, o sana yediğin yemeği zehir eder.
yaraşmazsa devlet ağu kılğa
aş
4300 Kalı kolsa sen söz yorık Eğer sözünün dâima nafiz ve müessir olmasını istiyorsan,

bolğusın, sordukları vakit söyle ve sözün doğru, dürüst olsun.
ayıttukta sözle köni bolsu çın
4301 Kuruğ sözleme sen kişig Boş söz konuşma, insanları çekiştirme; dedikoduya uyma

soŋdama, ve kendin de dedikodu yaparak, fitne uyandırma.
uşak söz ederme yeme
kikneme
4302 Tüpi yılturur söz köŋül Söz her şeyi altüst eden bir rüzgârdır, kalbi sızlatır; kalbi

ağrıtur, sızlayan kimse seni mahvedebilir.
köŋül ağrısa er seni yavrıtur
4303 Özüŋde uluğka tilin özneme, Kendinden büyüklerin sözüne karşı gelme; cevap vermek

cevâb kılğu yerde irig icap ettiği zaman, kaba söz söyleme.
sözleme
4304 Uluğuğ ağırla küdez hürmeti, Büyüklere saygı göster, hürmette kusur etme; böylece sen

uluğluk saŋa kelgey yukğay de yükselirsin, onların saadeti sana da bulaşır.
kutı
4305 Saŋa teŋ tuşuŋ birle eltiş Sen kendi akranlarını sıksık ziyaret et; onlara katıl ve

barış, onlar ile münâsebetini kesme.
katılğıl karılğıl alış hem beriş
4306 Ağırla seni ol ağırlasa çın, Sana gerçekten hürmet gösterenlere sen de hürmet et;

uçuzla uçuzlasa barma yakın saygısızları sen de sayma ve onlara yakın durma.
4307 Negü teg kılınsa sen andağ Onlar nasıl hareket ederlerse, sen de öyle yap; tatlı söz

kılın, söyleyenlere sen de tatlı dil ile mukabele et.
süçig sözlese söz süçig bol
tilin
4308 Kamuğ edgüke bol sen edgü İyilere karşı dâima iyi insan ol; kötülere karşı da, kötülükleri

kişi, derecesinde, kötü ol.
isizke isiz bol ol isiz tuşı
4309 İdi yakşı aymış törü bilmiş er, Töreyi bilen, töre ve kanun ile halkı idare eden insan çok iyi

törü öŋdi birle bodun tüzmiş söylemiş.
er
4310 Seni siz teseler anı siz tegil, Sana "siz" diyenlere sen de "siz" tâbirini kullan;

takı anda yegrek yanut mukabelede dâima karşındakinden daha nâzik davran.
sözlegil
4311 Kaya yaŋkusındın kodı Kaya yankısından daha aşağı kalma; sana "sen" diyenleri

bolmağıl, sen de senle.
seni sen teseler anı senlegil
4312 Bu yaŋlığ bolur kör er at Hizmetkârlar ile münâsebet böyle olur; onlar arasında

suhbeti, yaşamak istersen, devası ve çâresi budur.
katılmak tilese emi bu otı
4313 Ayu berdim emdi eşitti özüŋ, İşte ben söyledim, sen dinledin; bunlar hatırında bulunsun;

köŋülke alınğıl uzatma sözüg işte bu kadar.
4314 Yanut berdi odğırmış aydı bu Odgurmış cevap verdi ve:— Bu sözleri dinledim, ey temiz

söz, kalpli insan — dedi —
eşittim men emdi ayâ köŋli
tüz
4315 Munıŋda adın ma takı bar Bundan başka bir sözüm daha var; ey güzel yüzlüm, onu

sözüm, da bana söyleyiver.
anı ma ayu ber ay körklüg
yüzüm
4316 Bu kün bu özüm kend uluşka Bugün kendim kasaba ve şehre gidersem, halk arasına

kirip, karışmak ve onlar ile birlikte yaşamak icap eder.
katılğu karılğu bodunka yorıp
4317 Negü teg yorığu olarnıŋ bile, Onlar ile nasıl bir münâsebet kurmalıyım; söz açılmışken,

munı ma ayu ber maŋa söz bunu da bana anlat.
ula
Odgurmışka
4318 Yanut berdi ögdülmiş aydı bu Öğdülmiş cevap verdi:— Bu söz, ey temiz kalpli insan,

söz, gerçekten lüzumlu bir sözdür — dedi —
kereklig erür çın ayâ kılkı tüz
4319 Kerek bolğu sözni ayıttıŋ İleride sana lüzumlu olacak bir meseleyi bana sordun;

maŋa, dinle, ben şimdi sana söyleyeyim.
ayayın eşitgil munı men saŋa
XLIX Öğdülmiş Odgurmışka Öğdülmiş Odgurmış'a Avam İle Nasıl Münâsebet

Kara Âm Bodun Birle Kurulması Lâzım Geldiğini Söyler
Neteg Katilğu Kerekin Ayur
4320 Kara âm bodun barça kılkı Avam halkın tabiatı tamamen ayrıdır; onun bilgisi, aklı ve

öŋi, tavrı da tabiatı gibidir.
biligi ukuşı kılınçı teŋi
4321 Kılıksız bolurlar kara âm Avam halk görgüsüz olur; aralarındaki münâsebetlerinde

bodun, ne töre, ne de usûl vardır.
törü yok toku yok katılmış
üdün
4322 Velikin bularsız yeme bolmaz Fakat yine bunlarsız iş olmaz; onlara karşı iyi muamelede

iş, bulun, fakat onlarla arkadaşlık etme.
tilin edgü sözle aŋar bolma iş
4323 Kara kılkı barça bolur kap Avâmm, kara halkın, tabiati her vakit kapkaradır; iyice

kara, dikkat et, kendini karaya bulaştırma.
kara kılma özni küdezü tur a
4324 Kara kılkı başsız kılınçı saşı, Kara halkın hareketi başıboş ve tabiati birbirini tutmaz;

işi küdgi barça kılınçı tuşı onun işi gücü de hep tabiati gibidir.
4325 Yemekig bilirler karın Karınlarını doyurmak için yemeği bilirler; onların boğazdan

todğusı, başka bir kaygıları yoktur.
boğuzda adın yok olar
kadğusı
4326 Negü ter eşitgil kara kılkını, Tecrübeye dayanan ve yolundan hiç şaşmayan insan kara

sınap sözlegüçi kişi barkını halkın tabiati hakkında ne der, dinle.
4327 Kara kadğusı barça karnı Kara halkın kaygısı hep karnıdır; onun çalışıpdidinmesi

üçün, hep boğazı içindir.
bodun tevşigi barça boğuzı
üçün
4328 Telim halklar öldi bu boğuzı Bir çok kimseler bu boğaz uğrunda canlarını vermişlerdir;

üçün, şimdi de kara toprak altında peşimanlıkla ateş yerler.
kara yer katında yeyür ot
öçün
4329 Kara karnı todsa tili başsırar, Kara halkın karnı doyarsa, ilerigeri konuşmağa başlar;

basa tutmasa bek özi erk iyice itaat altına alınmazsa, kendisi hâkim olmağa kalkışır.
sürer
4330 Olarka yeme ök katıl ay Ey kardeş, onlar ile de münâsebet kur; onların yiyecek ve

kadaş, içeceklerini eksik etme.
birü tur olarka yegü içgü aş
4331 Tilin sözle yumşak negü Onlara karşı yumuşak dil kullan, ne isterlerse, ver; dikkat

kolsa ber, et, veren alır ve kârından istifâde eder.
berigli alır kör anıŋ asğı yer
4332 Üküş sözleme söz serin til Çok söz söyleme, kendine hâkim ol ve dilini muhafaza et;

küdez, çok söylenen sözün kıymeti kalmaz.
üküş sözlemiş söz suvı kaldı
az
4333 Negü ter eşitgil özin tutmış Kendisine hâkim olan ve dilini sıkı tutan, bilgili insan ne

er, der, dinle.
tilin bek tutuğlı bilig bilmiş er
4334 Sözüg barça söz tep çıkarma Her sözü söz diye ağzından çıkarma; lüzumlu olan sözü

tilin, düşünerek ve ihtiyatla söyle.
körü saknu sözle kerekin
bilin
4335 Ukuşluğnı kördüm kör az Bir akıllı insan gördüm, az konuştu; fakat "çok konuştum"

sözledi, diye yıllarca peşiman oldu.
üküş sözledim tep ökündi
yılın
L Aleviler Birle Katılmaknı AliEvlâdı İle Münâsebeti Söyler
Ayur
4336 Er atta öŋin beg kişisinde Hizmetkârlardan başka ve beyin adamları dışında,

taş, münâsebette bulunacak kimseler şunlardır.
katılğu kişiler bu ol ay kadaş
4337 Olarda biri savçı urğıturur, Bunlardan biri Peygamberin neslidir; bunlara hürmet

bularnı ağır tutsa kut kıv edersen, devlet ve saadete kavuşursun.
bulur
4338 Bularnı katığ sev köŋülde Bunları pek çok ve gönülden sev; onlara iyi bak ve

berü, yardımda bulun.
neŋin edgülük kıl baka tur
körü
4339 Bular ehlibeyt ol habibka Bunlar ehli beyttir, Peygamberin uruğudur; ey kardeş, sen

kadaş, de onları, sevgili Peygamber hakkı için, sev.
habib savçı hakkı üçün sev
adaş
4340 İçin irtemegil ya kılkın tözin, Ağızlarından yakışıksız bir söz çıkmadıkça, onların içini

meger tilde teŋsiz yorıtsa dışını ve aslınıesâsını araştırma.
sözin
LI Bilge Âlimler Birle Âlimler İle Münâsebeti Söyler
Katılmaknı Ayur
4341 Takı bir kotu bilge âlimler ol, Diğer bir zümre de âlimlerdir, onların ilmi halkın yolunu

olar ilmi halkka yaruttaçı yol aydınlatır.
4342 Olarnı katığ sev ağırla sözin, Onları pek çok sev ve onlardan hürmetle bahset; çok veya

biliglerin ögren üküş ya azın az, onların bilgilerini öğren.
4343 Bular ol yarar ya Faydalı ve zararlı şeyleri birbirinden ayırt ederek, doğru ve

yaramazlarığ, temiz yol tutan kimseler bunlardır.
seçip adra tutğan köni yol
arığ
4344 Usa ilmi ögren biligleri bil, Mümkünse, ilimlerini öğren ve bilgilerini bil; onlara iyilik yap

neŋin edgülük kıl küdez ve yardımda bulun; onlara dil uzatma.
bekrü til
4345 Bular ol hakikat bu din Bu dinin direği gerçekten bunlardır; doğru şeriatin temeli

tirgüki, bunların bilgisidir.
olar bilgi ol çın şeriat köki
4346 Yok erse ajunda bu âlim Dünyada bu âlim ve hakimler olmasa idi, ekilmiş olsa bile,

bügü, yerden yiyecek çıkmazdı.
tikip önmegey erdi yerde
yegü
4347 Olar ilmi boldı bodunka yula, Onların ilmi halk için bir meş'ale oldu; geceleyin meş'ale

yarusa yula tünle azmaz yola yanarsa, insanlar yolu şaşırmazlar.
4348 Neŋiŋde ülüg kıl süçig söz Onlara malından hisse ayır, onları yedir, içir; güler yüz ve

bile, tatlı sözle hizmetlerinde bulun.
aş içgü yitürgil tapuğ kıl küle
4349 Tilin serme irme bolun Sert ve kaba dil kullanma, onlardan çekin; onların eti

eymenük, yenmez, zehirdir.
ağu ol olarnıŋ eti birtem ök
4350 Tilin irme serme tuz etmek Onlara karşı sert ve kaba bir dil kullanma; tuzekmek yedir,

yetür, saygı göster ve hürmet et.
ağır tut olarığ ağırla kötür
4351 Eşit ilmi işlet tilin soŋdama, Onları dinle, bilgilerine göre hareket et; tavır ve hareketleri
ya kılkın kılınçın yavuz tep hakkında arkalarından dedikodu yapma.
teme
4352 Olardın kereki saŋa ilmi ol, Senin için lâzım olan onların ilmidir; onlar insanlara yol

könilikke yetse ayu berse yol göstererek, doğruluğa sevkederler.
4353 Bular ol sürüg koyka erkeç Bunları koyun sürüsünün koçu telâkki et; onlar başa geçip,

sanı, sürüyü doğru yola götürsünler.
koyuğ başlasa sürse yolça
köni
4354 Katılğıl bularnıŋ bile edgüleş, Bunlar ile münâsebet kur ve iyi geçin; böylece saadete

kutadğay saŋa iki ajun ulaş kavuşarak, her iki dünyada mes'ûd olursun.
LII Otaçılar Birle Katılmaknı Tabipler İle Münâsebeti Söyler

Ayur
4355 Bularda basa kaç kotu bar Bunlardan sonra daha bir kaç zümre vardır; dikkat

adın, edersen, birinin bilgisi diğerininkinden farklıdır.
baka körse bilgi biligde öŋin
4356 Olarda birisi otaçıturur, Bunlardan biri tabiplerdir; bütün hastalıkları ve ağrıları

kamuğ ig toğaka bu emçi bunlar tedavi ederler.
erür
4357 Yeme ök kereklig saŋa bu Bu insanlar da senin için lüzumludur; hayat işi onlarsız

kişi, sağlanamaz.
anıŋsız oŋulmaz tiriglik işi
4358 Tirig bolsa yalŋuk yeme igler insan hayatta iken hastalanabilir; tabibe müracaat ederse,

ök, tabip o hastalığı ilâç ile tedavi eder.
igin emçi körse otun emler
ök
4359 İg ol kör kişike ölüm koldaşı, insan için hastalık ölümün arkadaşıdır; yaşayan her insan

ölüm ol kişike tiriglik tuşı için de ölüm vardır.
4360 Bularnı yeme edgü tutğıl Bunlara karşı iyi davran ve onları kendine yakın tut; bunlar

yakın, lüzumlu insanlardır, haklarını gözet.
kereklig kişi bu küdezgil
hakın
LIII Muazzimler Birle Efsuncular İle Münâsebeti Söyler

Katılmaknı Ayur
4361 Bularda basa keldi Bunlardan sonra, efsuncular gelir; cin ve periden gelen

afsûnçılar, hastalıkları bunlar tedavi ederler.
bu yel yeklig igke bu ol
emçiler
4362 Bularka yeme ök katılğu Bunlar ile de görüşmektanışmak gerektir; cin ve peri

kerek, çarpmasından gelen hastalıkları okutmak lâzımdır.
bu yel yeklig igke okığu
kerek
4363 Kalı asğı tegsün tese sen Eğer sana faydaları dokunmasını istersen, ey merd yiğit,

saŋa, onlara karşı da iyi muamele et.
yeme edgü tutğıl ay ersig
toŋa
4364 Otaçı unamaz muazzim Tabip efsuncunun sözünü beğenmez; efsuncu da tabibe
sözin, kıymet vermez.
muazzim otaçıka evrer yüzin
4365 Ol aymış otuğ yese igke Birinin sözüne göre, ilâç alınırsa, hastalığa iyi gelir;

yarar, diğerinin sözüne göre, muska taşırsan, cinler senden
bu aymış bitig tutsa yekler uzaklaşır.
yırar
LIV Tüş Yorğuçılar Birle Rüya Tâbircıleri İle Münâsebeti Söyler

Katılmaknı Ayur
4366 Takı bir bilig kör bu tüş ilmi Bir ilim de rüya ilmidir; rüya görünce, yoran kimse onu

ol, hayra çevirir.
tüşese yoruğlı açar edgü yol
4367 Udısa bu yalŋuk tüşer ök bu insan uyuyunca, rüya görür; tâbirci yormasını bilirse, dediği

tüş, derhâl çıkar.
yora bilse terkin kelir ağzı tuş
4368 Tüşüg edgü yorsa bu tüş Bu rüya yoran kimse onu iyiye yorarsa, rüya dâimi iyi çıkar

yorğuçı, ve insan sevinir.
ol edgü kelir kör bu sevnür
tuçı
4369 Kalı teŋsiz erse tüşi ked Eğer rüya münasebetsiz ve çok fena ise fakirlere sadaka

yavuz, vererek, vücûdu onun şerrinden korumak lazımdır.
çığayka berip neŋ küdezgü
et öz
4370 Bu tüş ilmi körgil bağırsak Bu rüya ilmine bak. merhametli Tanrı kulunun iyiliğini

bayat, arzuladı ve ona rüyada alâmetler gösterdi.
kulı edgüsin koldı berdi âyât
4371 Tüşi edgü bolsa sevinse Rüya iyi olursa, onu görünce, sevinmeli; fena bir rüya

körüp, görünce de. kalkıp Tanrıya sığınmalıdır.
isiz körse rabka sığınsa
turup
4372 Çığayka ülese kümüş neŋ Fakirlere gümüş ve mal dağıtılıra, Tanrı insanı bela ve

tavar, kazalardan muhafaza eder.
bayat kolsa andın belânı
yığar
4373 Yörügke barır tüş tüşüg Rüya tâbire bakar, rüyayı daimâ iyiye yor; ey rüya yoran

yakşı yör, kimse, rüyayı çok dikkatli incele.
ayâ tüş yörügli tüşüg yinçge
kör
4374 Bu yaŋlığ tüşüg uz yörügli Rüyaları böyle iyi yoran bunlardır; onlar bilgileri ve

bular, gönülden bağlılıkları ile insana iyilik ederler.
biliglig bağırsak bolup
edgüler
4375 Bularığ yeme edgü tutğıl Ey kardeş bunlara karşı da iyi davran, onlara istersen

kadaş, kardeş, istersen dost muamelesi yap.
tilese kadaş tut tilese adaş
LV Yulduzçılar Birle Müneccimler İle Münâsebeti Söyler
Katılmaknı Ayur
4376 Munıŋda basa emdi yulduzçı Bunlardan sonra da müneccimler gelir; iyı'ce dikkat

ol, edersen,
baka körse yetrü idi yinçge
yol
4377 Yıl ay kün sakışı bularda Yıl, ay ve günlerin hesabını bunlar tutarlar; ey kudretli

bolur, insan, bu hesap çok lüzumlu bir şeydir.
kerekligturur bu sakış ay
unur
4378 Bileyin tese sen okı Bunu öğrenmek istersen, hendese okumalısın; bundan

hendese, sonra sana hesap kapısı açılır.
açılğay sakış kapğı munda
basa
4379 Okı zarb u kısmet tükel bil Darb ve taksim oku, bütün kesirleri iyice ögren; bu kamil bir

küsûr, insan için, mükemmel bir imtihandır; bunu yap.
tükelke tükel imtihân ol yetür
4380 Ya tazif ya tansif özüŋ yetrü Sen taz'if ve tansifi iyice öğren; bunları öğrendikten sonra,

bil, aded cezrini ele al.
kalı bildiŋ erse aded cedri kıl
4381 Yana cem ü tefrik misâhatka Sonra cemi, tefrik ve mesahayı geç; yedi kat feleği, bir çöp

öt, parçası imiş gibi, avucunda tut.
yeti kat felekni yatur yamça
tut
4382 Takı kolsa cebr ü mukâbel Daha da istersen, cebir ve mukabele oku; bir de Oklidis'in

okı, kapısını da iyice çal.
yeme oklidis kapğı yetrü tokı
4383 Kerek dünyâ işi kerek ukbi Gerek dünya işi, gerek ahiret işi olsun, inan ki. âlim bunları

tut, hesap ile birbirinden ayırarak, zapteder.
sakış birle adra tutar bilge
büt
4384 Sakış artasa dünyâ ukbi işi, Hesap bozuluru, dünya ve ahiret işi de onunla birlikte

neçe birle artar ay edgü kişi bozulur, ey iyi insan.
4385 Kılayın tese sen özüŋ iş Her hangi bir işe başlamak istenen, önce zamanın bunun

küdüg, için iyi veya kötü olupolmadığını sormak lazımdır.
ayıtğu kerek edgü isiz üdüg
4386 Kün ay kutluğı bar yeme Gün ve ayların kutlusu olduğu gibi, kutsuzu da vardır;

kutsuzı, bunları sor ve kutlu olanını seç; ey remiz kalpli insan.
ayıt kutluğın tut ay yalŋuk
tüzi
4387 İdi yakşı aymış biliglig karı, Bilgili, görmüşgeçirmis ihtiyar çok güzel söylemiş; isini her

biligligke aytıp işiŋ kıl yorı vakit bilgiliye sor ve ona göre hareket er.
4388 Bilig birle yalŋuk işin İnsan ise bilgi ile baslara, onun her işinde muvaffak

başlasa, olacağını önceden kabûl et.
tilek boldı sakın negü işlese
4389 Tükel işte aşnu tusulur bilig, Her iste önceden bilgi edinmek faydalıdır; bilgi sonraya

kenikse bilig işke yetmez elig bırakılırsa, insan isinde muvaffak olamaz.
4390 Ayıt söz olarka yeme bütme Sözü onlara sor, fakat hemen inanıverme; her şeyi bilen

terk, Tanrıdır ve ancak ona kuvvetle sarılmalıdır.
biligli bayat ol munı tutğu
berk
4391 Bularığ yeme edgü tutğıl Bunlara da iyi muamele er, anlat; onlara çıkışma ve

yaraş, incitecek söz söyleyerek, kalplerini kırma.
tilin serme irme köŋül kılma
baş
LVI Şairler Birle Katılmaknı Şâirler İle Münâsebeti Söyler

Ayur
4392 Basa keldi şâir bu söz Sonra söz dizenler, insanları öğen veya yeren bu şâirler

tergüçi, gelir.
kişig öggüçiler yeme yergüçi
4393 Kılıçta yitigrek bularnıŋ tili, Bunların dili kılıçtan daha keskindir ve kalplerinin yolu ise,

yana kıldı yinçge bu hâtır yolı kıldan incedir.
4394 Batığ yinçge sözler ukayın Derin ve ince manalı sözleri anlamak istersen, sözü

tese, bunlardan dinle, anlarsın.
bulardın eşit söz ukulğay
basa
4395 Teŋizke kirür körse köŋlün İyice dikkat edersen, onlar denize dalarak, güher, inci ve

tükel, yakut çıkaran insanlara benzerler.
güher yinçü yakut çıkarur
mesel
4396 Olar ögseler ögdi ilke barır, Bunlar medhederlerse, bu medih bütün ülkelere yayılır;

kalı sökseler atı artap kalır eğer hicv ederlerse, insanın adı dâima kötü olarak kalır.
4397 Usa edgü tutğıl bularnı Ey kardeş, bunlara mümkün olduğu kadar iyi muamele et;

kadaş, ey dost, bunların diline düşme.
bularnıŋ tiliŋe ilinme adaş
4398 Kalı edgü ögdi tilese özüŋ, Eğer kendin öğülmek istersen, bunları memnun et; işte bu

bularnı sevindür kesildi kadar.
sözüg
4399 Negü kosa bergil bularka Bunlar ne isterlerse, ver, hiç bir şeyi esirgeme; böylece

tükel, bunların dilinden kendini satın al.
bularnıŋ tilindin özüŋ satğın
al
LVII Tarığçılar Birle Katılmaknı Çiftçiler İle Münâsebeti Söyler

Ayur
4400 Tarığçıturur kör takı bir kotu, Başka bir zümre de çiftçilerdir; bunlar da lüzumlu

kereklig kişilerturur bu botu insanlardır.
4401 Bularnıŋ bile sen katıl hem Sen bunlar ile de temas et, münâsebet kur ve böylece

karıl, boğazın hususunda endişesiz yaşa.
boğuzdın sıŋar sen sakınçsız
tiril
4402 Kamuğ teprenürke bulardın Her canlı bunlardan istifâde eder; yemekiçmek zevkini her

asığ, kese bunlar verir.
tözüke tegir yem içimdin tatığ
4403 Tüzü tın tokığlı açıp todğuçı, Bütün canlılar, acıkan ve doyanlar, bütün yaşayanlar

muŋar boldı muŋluğ tirig bunlara muhtacdırlar.
bolğuçı
4404 Saŋa ma seziksiz kerek bu Boğazının ihtiyâcını te'min etmek için, şüphesiz, sana da

kişi, bunlar lâzım olacaktır.
itilse anın ötrü boğuzuŋ işi
4405 Bularnıŋ bile me katıl ay Ey kardeş, bunlar ile de temas et ve münâsebette bulun;

kadaş, boğazın temiz kalır ve yiyeceğin halâl olur.
arığ bolğa boğuzuŋ halâl
bolğa aş
4406 Negü ter eşitgil sakınuk başı, Her işinde tedbirli hareket eden, takva sahiplerinin ileri

kamuğ törlüg iştin sakınmış gelenlerinden olan insan ne der, dinle.
kişi
4407 Köni yol tutayın tese Çok ince olan bu doğru yolda yürümek istersen, ey temiz

yinçgelig, kalpli insan, önce yediğinin halâl olmasına dikkat et.
boğuzuğ arıtğu ay kılkı silig
4408 Sakınuk bolayın tese Gerçekten takva sahibi olmak istersen, boğazının ve

belgülüg, sırtının nasibi halâl olmalıdır.
boğuzka eginke halâl bir ülüg
4409 Çığay bolmayın bay bolayın Fakirliğe düşmemek ve dâima zengin kalkmak istersen, hiç

tese, bir vakit zina etmemeğe gayret et.
zinâ kılma hergiz katığlan
usa
4410 Ağırlık bulayın tese sen Kendin dâima itibarda kalmak istersen, ey yumuşak tabiatlı

özün, insan, hiç bir vakit fesada karışma.
fesâdka katılma ay kılkı
tüzün
4411 Fesâd ol buzuğlı tüpüg Her şeyin aslını, esasını bozan fesaddır; her iyi izi ortadan

yıldızığ, silen fesaddır.
fesâd ol buzuğlı bu edgü ızığ
4412 Fesâddın kürer ol bulunmış Saadeti bulan kimse fesada yaklaşmaz, sönmüş olan ateşi

kutuğ, fesad tutuşturur.
fesâd tamdurur ol udunmış
otuğ
4413 İdi yakşı aymış kılınçı silig, işe bilgi ile el uzatan, temiz kalpli insan çok iyi söylemiş.

bilig birle işke yetürmiş elig
4414 Fesâd tegre turma yorıma Fesad etrafında dolaşma, ona yakın gitme; nerede fesad

yağuk, varsa, orada itibarsızlık hâzırdır.
fesâd kayda bolsa uçuzluk
anuk
4415 Fesâd birle devlet turumaz Saadet fesad ile bir arada duramaz, kaçar; onun ancak bir

kaçar, gecelik misafir olmasına hayret etmemelidir.
kalı tursa taŋ yok tünerçe
konuk
4416 Tarığçı kişiler bolur elgi keŋ, Çiftçilerin elleri geniş olur; Tanrının verdiğini geniş gönülle

bayat bermişindin tutar köŋli sarf ederler.
keŋ
4417 Kamuğ teprenigli tüzü yer Her mahlûk kendi nasibini alır; yürüyenler yiyeceklerini ve

oŋı, uçanlar da yemlerini bulurlar.
yorığlı aşı ol uçuğlı meŋi
4418 Bularka katılğıl karılğıl özüŋ, Sen de bunlara katıl ve münâsebet kur; onlara tatlı söz

tilin yakşı sözle açuk tut söyle ve güleryüz göster.
yüzüŋ
LVIII Satığçılar Birle Katılmaknı Satıcılar İle Münâsebeti Söyler

Ayur
4419 Munıŋda basası satığçı Bundan sonra gelenlersatıcılardır; bunlar durmadan ticâret

turur, yapar ve kâr peşinde koşarlar.
satığ birle tınmaz asığçıturur
4420 Ajun tezginürler tirilgü tilep, Akıl ve gönüllerini hep Tanrıya yönelterek, hayatlarını

ögi köŋli bütrü bayatka ulap kazanmak için, dünyayı dolaşırlar.
4421 Olarka katılğıl keliş hem Onlara katıl, git ve onlar da sana gelsinler; ne isterlerse,

barış, ver; alışverişte bulun.
negü kolsa bergil alış hem
beriş
4422 Olarda bolur bu ajun ârzûsı, Halkın beğendiği ve bu dünyada arzulanan seçme, iyi ve

bodun körki üdrüm talu güzel şeyler hep onlarda bulunur.
edgüsi
4423 Toğardın batarka yorıp Doğudan batıya kadar gezip, dolaşırlar ve arzu ettiğin

tezginür, şeyleri sana getirirler.
tilemiş tilekiŋ saŋa keldürür
4424 Tümen tü ağılar ajun taŋsukı, Ey bilgili cömerd insan, her türlü ipekliler, dünyanın nâdir

olarda bolur ay biliglig akı şeyleri onlarda bulunur.
4425 Satığçı yok erse ajun Dünyayı dolaşan bu satıcılar olmasa idi, kara samur kürkü

kezgüçi, ne zaman giyerdin.
kaçan kedgey erdiŋ kara kiş
eçi
4426 Hıtay arkışı kesse arkış toğı, Hıtay kervanları yolları tozdumana boğmamış olsalar idi,

kayun kelgey erdi tümen tü bu çeşitli ipekliler nereden gelirdi.
ağı
4427 Satığçı yorımadı erse kezip, Satıcılar gezipdolaşmamış olsalar idi, bu inci dizilerini kim

közün kim körür erdi yinçü seyreredebilirdi.
tizip
4428 Saka barsa mundağ bu Böyle sayarsan, buna benzer şeyler pek çoktur; sözü

yaŋlığ telim, uzatmamak için, burada kesiyorum.
uzun bolğa söz tep tireldi
tilim
4429 Bu yaŋlığ bolur bu satığçı Bütün satıcılar hep böyle olurlar, onlara katıl ve kapını her

kamuğ, vakit açık tut.
katılğıl olarka açuk tut kapuğ
4430 Katığlan olarığ idi edgü tut, Onlara karşı çok iyi muamelede bulunmağa gayret et;

seniŋ atıŋ edgün yırak barğa senin adın da iyilikle uzaklara gider, buna şüphe etme.
büt
4431 Bular ol ajunda kör at eltgüçi, Dünyanın her tarafına adını ulaştıran bunlardır; iyi olsun,

isiz edgü erse anı yadğuçı kötü olsun, adını dünyaya bunlar yayarlar.
4432 Saŋa az üküş neŋ törü Sana az veya çok, bir şeyler hediye ederlerse, karşılığını

kılsalar, vermek suretiyle, sen de onları sevindirmelisin.
yanut kılğu ötrü sevinç
bulsalar
4433 Asığ yasta yinçge bolur Kâr ve zarar hususunda çok hassas olurlar; onlar ile iş

kılkları, görürken, bu hususa çok dikkat etmelisin.
katılsa munı ked küdezip yorı
4434 Negü ter eşitgil ajun kezmiş Dünyayı gezmiş, bir çok şeyler görmüşgeçirmiş insan ne

er, der, dinle.
başında keçürmiş telim
körmiş er
4435 Ajunda atıŋnı yadayın tese, Dünyaya adını yaymak istersen, mümkünse, yolculara iyi

ümeg edgü tutğıl katığlan muamelede bulunmağa gayret et.
usa
4436 Çavıkmak tilese özüŋ Sen gerçekten meşhur olmak istersen, satıcılara iyi

belgülüg, muamele et ve onların haklarını ver.
satığçıkaedgü yanut kıl ülüg
4437 At edgü tilese ödür ay urı, Ey oğul, sen iyi nâm kazanmak istersen, yolcu ve

ümeg arkışığ edgü tutğıl yorı kervanlara karşı her vakit iyi hareket et.
4438 Bu yaŋlığ katılğıl satığçı bile, Satıcılara karşı işte böyle muamele et ve iyi ad kazanarak,

tiril edgü atın sevinçin küle sevinç ve huzur içinde yaşa.
LIX İgdişçiler Birle Katılmaknı Hayvan Yetiştirenler İle Münâsebeti Söyler

Ayur
4439 Munıŋda basa ol bu Bundan sonra hayvan yetiştirenler gelir; hayvan sürülerinin

igdişçiler, başında bunlar bulunurlar.
kamuğ yılkılarka bular
başçılar
4440 Bütün çın bolurlar katı yok Bunlar doğru ve dürüst insanlardır, hiç bir gizlikapaklı

büki, tarafları yoktur ve kimseye de yük olmazlar.
kişilerke tegmez bularnıŋ
yüki
4441 Yegü kedgü miŋü at adğır Yiyeceği, giyeceği ve ordunun binek atı, aygırı ile yük

sülük, hayvanlarını bunlar yetiştirirler.
bulardın çıkar hem yüdürgü
kölük
4442 Kımız süt ya yüŋ yağ ya Kımız, süt yahut yün, yağ veya yoğurt ve peynir ile evin

yoğrut kurut, rahatını te'min eden yaygı veya keçe hep bunlardan gelir.
yadım ya kidiz hem azar
evke tut
4443 Asığlığ kişiler bolur bu kotu, Bu zümreye dâhil kimseler çok faydalı insanlardır; ey

bularığ yeme edgü tut ay yavrum, bunlar ile de iyi münâsebette bulunmalısın.
botu
4444 Katılğıl karılğıl yitür hem içür, Onlara katıl, karış; onları yedir, içir ve hayatını doğruluk

könilik özele tiriglik keçür içinde geçir.
4445 Negü kolsa bergil kerek Ne isterlerse ver; ne lâzım olursa, al; hîle bilmeyen bu

bolsa al, zümrenin dâima doğru hareket ettiğini gördüm.
köni kördüm uş bu kotu
bilmez al
4446 Bularda tileme törü ya bilig, Bunlarda görgü veya bilgi arama, tavır ve hareketleri de

yorıkları keŋrü bolur ay silig serbest olur; ey temiz kalpli insan.
4447 Bularka katılsa özüŋni tutun, Bunlar ile münâsebette kendine dikkat et; bunlar görgüsüz,

törüsüz tokusuz bolurlar otun usulsüz ve kaba insanlardır.
4448 Tilin edgü sözle işimsinmegil, Onlara tatlı söz söyle, fakat onlara arkadaş gibi hareket

basınğan bolurlar biligsiz etme; bunlar câhil ve başın insanlardır.
çigil
4449 İdi yakşı aymış törü bergüçi, Kanun koyan ve halk arasına karışarak, onu tecrübe yolu

bodun birle katlıp sınap ile tanıyan insan çok güzel söylemiş.
bilgüçi
4450 Biligsizni artuk yakın Bilgisiz kimseyi kendine fazla yakın tutmamalısın; yakın

tutmağu, tutarsan, şüphesiz, münasebetsiz bir harekette bulunur.
yakın tutsa şeksiz kılur
kılmağu
4451 Takı munda yakşı ayur kör Bak, bilgi bundan daha güzel söyler; işe dâima bilgi ile el

bilig, uzatmalıdır.
bilig birle işke tegürgü elig
4452 Biligsizke yakma özüŋni Bilgisiz kimselere yaklaşma, kendine hâkim ol; kendisine

tutun, hâkim olan insan hayatını saadet içinde geçirir.
özin tutğuçı er tirildi kutun
4453 Biligsiz kişidin yırak tur teze, Bilgisiz insanlardan uzak dur, kaç; bilgisizin sözü ve

biligsiz sözi kılkı barça otun hareketi dâima kabadır.
4454 Bu yaŋlığ bolur emdi işte hayvan yetiştirenler böyle olurlar; onlara katılmak

igdişçiler, istersen, bu sözüm sana yolu gösterir.
katılmak tilese sözüm
yolçılar
4455 Ayu berdim emdi saŋa Nasıl yaşamak ve nasıl kendi nasibini almak lâzım geldiğini

belgülüg, işte sana açıkça izah ettim. Gönderen GunGun zaman: :
negü teg tirilgü alınğu ülüg
LX Uzlar Birle Katılmaknı Ayur Zenâat Erbabı İle Münâsebeti Söyler
4456 Takı bir kotusı bu uzlarturur, Başka bir zümre de bu zanaat erbabıdır; kendi hayatlarını

tirilgü tilep özke uzluk kılur kazanmak için, zanaat ile meşgul olurlar.
4457 Kereklig kişiler yeme bu Bunlar da sana lüzumlu insanlardır; ey yiğit, onları kendine

saŋa, yakın tut, faydaları dokunur.
yakın tut bularığ tusulğay
toŋa
4458 Temürçi etükçi yana kırmaçı, Bunlar demirci, ayakkabıcı, derici yahut cilacı, boyacı veya

ya sırçı bedizçi ya okçı yaçı okçu ve yayadır.
4459 Bu dünyâ itigi bulardınturur, Bu dünyanın süsü bunlardan gelir; hayret verici hünerler

ajunda taŋ işler bulardın bunlardan çıkar.
törür
4460 Telim bar bu yaŋlığ sasa söz Bunların sayısı pek çoktur; sayarsan, söz uzar; kalanlarını

uzar, sen kendin tasavvur et, ben sözümü kesiyorum.
özüŋ sen uka bar özüm söz
üzer
4461 Bularnı bile me katıl hem Bunlar ile de görüştanış; onları sevindir ki, kendi hayatın

karıl, da huzur içinde geçsin.
sevindür olarığ sevinçin tiril
4462 İşiŋ kılsalar terk terin tegrü Senin ısmarladığın bir işi yapınca, onların hizmet hakkını

ber, derhâl öde, bolbol yedir, içir.
yetürgil içürgil aşın keŋrü ber
4463 Ayıŋlamasunlar seni halk Çok dikkat et, halk arasında seni kötülemesinler; adın

ara, lekelenmesin.
atıŋ artamasun munı ked kör
e
4464 Yeme yakşı aymış biliglig Bilgili, halka merhametli, temiz ve berrak kalpli insan çok iyi

süzük, söylemiş.
bodunka bağırsak ne köŋli
tüzük
4465 Tiriglik tileme at edgü tile, Yalnız hayat isteme, iyi nâm iste; insana hayat ile birlikte iyi

at edgü kerek bu tiriglik bile ad da lâzımdır.
4466 Özüŋ ölgü âhır bu atıŋ kalır, Kendin nihayet öleceksin, fakat adın kalacaktır; adın iyi

atu edgü bolsa tiriglik tatır olursa, hayatın zevkli geçer.
4467 Kimiŋ atı isiz bolup artasa, Kimin adı lekelenir ve kötüye çıkarsa, onun için hayırlısı

aŋar yegreki ol tirig turmasa ölmektir.
4468 Münol bu tiriglik tile edgü at, Bu hayat bir sermâyedir, onun ile iyi ad kazanmağa çalış;

isiz kılma edgün kılın meŋü onu boşuna geçirme, iyilik ile adını ebedîleştir.
at
LXI Çığaylar Birle Katılmaknı Fakirler İle Münâsebeti Söyler

Ayur
4469 Bularda basası çığaykır Bundan sonra fakirler gelir; onlara mal ile iyilik et, yedir,

turur, içir.
neŋin edgülük kıl içkıl ür hem
yetür
4470 Duâçıtururlar saŋa ay Ey kardeş, bunlar sana duacıdırlar; ey dostum, bu duâ çok

kadaş, iyi bir şeydir.
idi edgü neŋ bu duâ ay adaş
4471 Olardın tileme tavarın yanut, Onlardan, karşılık olarak, mal bekleme; buna mukabil Tanrı

yanutı bayat berge edgü sana cenneti nasıp eder.
konut
4472 Bu ol ilde törlüg katılğu kişi, Onların sana veya senin onlara işiniz düşerse, memlekette

saŋa tüşse iş ya olarka işi temas edilecek kimseler bunlardır.
4473 Törü bir işinde bağırsaklıkın, Bunların işlerini hallederken, merhametli davran; böylelikle

saŋa bolğa barça kişiler bütün bu insanlar sana yakın olurlar.
yakın
4474 Özüŋ bulğa iki ajun edgüsi, Böylece kendin her iki dünya nimetini elde edersin; iyi nâm

atıŋ edgü bolğay yadılğay kazanırsın ve şöhretin dünyaya yayılır.
küsi
LXII Evlik Negü Teg Almaknı Nasıl Evlenileceğini Söyler

Ayur
4475 Kalı evlik almak tilese özüŋ, Eğer evlenmek istersen, çok dikkatli ol ve iyi bir kız ara.

talusın tile ked yiti kıl közüŋ
4476 Köki edgü bolsun uruğ hem Alacak kimsenin soyusopu ve ailesi iyi olsun; kendisinin

tarığ, de haya ve takva sahibi, temiz olmasına dikkat et.
uvutluğ sakınuk tilegil arığ
4477 Usa ev kızı al elig tegmedük, Alacaksan, el değmemiş ve senden başka erkek yüzü

seniŋde adın er yüzin görmemiş olan, bir aile kızı almağa çalış.
körmedük
4478 Seni sevge sendin adın Böylesi seni sever ve senden başkasını tanımaz, yakışık

bilmegey, almayan münasebetsiz hareketlerde de bulunmaz.
yarağsız ya teŋsiz kılık
kelmegey
4479 Özüŋde kodı al kisi alsa sen, Evleneceksen, kendinden aşağı derecede biri ile evlen;

bedük tüp ke yakma bulun kendinden yüksek ailelere yaklaşma, sonra onun esiri
bolğa sen olursun.
4480 Negü ter eşitgil sınamış kişi, Tecrübe etmiş olan insan ne der, dinle; tecrübeli insanın işi

sınamış kişiniŋ bışığ ol işi dâima mükemmeldir.
4481 Kisi alsa özde kodı al köni, Evleneceksen, kendinden aşağı derecede biri ile evlen;

sevinçin keçürgey sen üdlek ömrünü huzur içinde geçirirsin.
küni
4482 Yüzi körki kolma kılınç edgü Onda yüz güzelliği arama, güzel huy ara; huyu iyi olursa,

kol, seni memnun eder.
kılınç edgü bolsa yarutğay
seni
4483 Kisi alma alsa özüŋke kurı, Ey takva sahibi insan, evlenme; evlenirsen, kendi dengin

sen alğıl sakınuk erenler eri ile evlen.
4484 Yüzi körki kolma kılınç edgü Yüz güzelliği arama, güzel huy ara; huyu güzel olursa, o

kol, mükemmel demektir.
kılınç edgü bolsa tükel bolğa
ol
4485 Ay körklüg koluğlı munı Ey güzellik arayan, güzellik arama; sen al yanağını boş

kolmağıl, yere sarartma.
kızıl meŋziŋi sen sarığ
kılmağıl
4486 Kim evlik alayın tese törtte Evlenmek isteyen kimseler şu dört nevi kadın ile evlenirler,

taş, ey erkeklerin ileri geleni.
adın almaz evlik ayâ erde
baş
4487 Biregü bay evlik tiler üstikip, Biri zengin kadın ile evlenmek ister; biri güzel olmasını ister

takı biri körklüg tiler köz tikip ve ona göz diker.
4488 Takı bir uruğluğ tüp aslı Bir başkası soyusopunun asîl olmasını ister ve bu asalet

kolur, payesi ile iftihar eder.
uluğluk atıŋa küvenür bolur
4489 Takı biri yinçge sakınuk tiler, Başka biri de çok takva sahibi olmasını arzular; onu

anı bulsa terkin aŋar öz ular bulunca, ken dişini ona derhâl kaptırır.
4490 Bularda talusın ayayın saŋa, Bunlardan hangisinin daha iyi olduğunu sana söyleyeyim;

kisi alğu erse kulak tut maŋa evlenmek istersen, bana kulak ver.
4491 Ayâ bay tilegli sen evlik talu, Ey seçkin ve bilgili insan, sen zengin bir kadın ile evlenmek

bulun bolmağıl sen ay bilgi isteyerek, kendini onun esiri durumuna sokma.
tolu
4492 Bedütgey tilin köŋli neŋke O malına güvenerek, dilini uzatır; o bir çok şeyler ister ve

bolup, onun bütün bu arzularını yerine getirmek icap eder.
kötürgü kerek neŋ tilese
kolup
4493 Ayâ körk tilegli kişi edgüsi, Ey güzellik arayan insanların iyisi, kadında güzellik arama,

kisi körki kolma bodun âleme maskara olursun.
külgüsi
4494 Tozu halk sever ol kisi Kadının güzelini her kes arzular; fakat onu ancak Tanrının

körkini, fazlı koruyabilir.
meger teŋri fazlı küdezse anı
4495 Ayâ tüp tilegli bedüklük bile, Ey asalet ve büyüklük arayan insan, bu asîl aile içinde

uçuz kılmağu öz bedük tüp küçük mevkie düşme.
bile
4496 Uruğluğ tarığlığ bedükler tili, Soyusopu büyük olan kimseler yüksekten konuşurlar; sen

bedükrek bolur bolma evçi kadın esiri olma.
kulı
4497 Ay yinçge sakınuk tilegli ınal, Ey alacağı kadının takva sahibi olmasını isteyen beyzâde,

munı bulsa bulduŋ bu tört böylesine rastlarsan, her dört şeyi de bir arada elde etmiş
neŋ tükel olursun.
4498 Kalı bulsa edgü sakınuk tişi, Eğer iyi ve takva sahibi bir kadın bulursan, bu fırsatı

yava kılma alğıl ay edgü kişi kaçırma, derhâl evlen, ey iyi insan.
4499 Tilek baylık erse tire birge Arzun zenginlik ise, o tasarruf ederek, seni zenginleştirir ve

neŋ, yüzünü güldürür.
bayutğay seni ol kızıl bolğa
eŋ
4500 Kılınçı köni erse körki kelir, Ahlâkı dürüst olan kimse güzel görünür; kadının güzelliği

tişi körki kılk ol biligli bilir onun tavır ve hareketidir; bunu bilen bilir.
4501 Sakınuk arığ bolsa aslı bolur, Kadın takva sahibi ve temiz olursa, asîl demektir ve diğer

ol üç neŋ bu yerde bolur ay üç şey de onda birleşir, ey kudretli insan.
unur
4502 Sakınuk tile sen kisi ay bügü, Ey hakîm insan, takva sahibi olan kadın iste; takva sahibi

sakınuk bulunsa bolur biri bulunursa, her dört şey onda birleşmiş olur.
törtegü
4503 Munı teg bulur erse sen bir Böyle bir kadın bulursan, çabuk davran; fırsatı kaçırma; ey

tişi, mert kişi.
katığlan yava ıdma ersig kişi
LXIII Oğul Kız Tuğsa Neteg Çocukların Nasıl Terbiye Edileceğini Söyler

İgidgüsin Ayur
4504 Oğul kız törüse seniŋ ay Senin ay gibi bir oğlun veya kızın doğarsa, onu kendi

teŋin, evinde terbiye et, bu işi başka ellere bırakma.
eviŋde igidgil igidme öŋin
4505 Avurtası edgü kişi tut arığ, Süt ninesi olarak iyi ve temiz bir kadın tut; oğlun kızın temiz

oğul kız arığ kopğa turğay büyür ve uzun ömürlü olur.
fâriğ
4506 Oğul kızka ögret bilig hem Oğulkıza bilgi ve edep öğret; bu her iki dünyada onlar için

edeb, faydalı olur.
aŋar iki ajun anıŋ asğı tap
4507 Oğulka kisi al kızığ erke ber, Oğula kız al, kızı ere ver; ömrünü derdsiz geçir, ey mes'ûd

sakınçsız tirilgil ayâ kutluğ er insan.
4508 Kamuğ erdem ögret oğulka Oğula bütün faziletleri tam olarak öğret; o bu faziletler ile

tükel, ileride mal sahibi olur.
ol erdem bile bu tere berge
mâl
4509 Süre ıdma boşlağ oğuluğ Oğulu başıboş dolaşmağa bırakma; başı boş kalırsa, her

yava, tarafa gider ve yazık olur.
yava bolğa boşlağ yügürgey
eve
4510 Kızığ tutma evde uzun Kızı çabuk evlendir, uzun müddet evde tutma, yoksa

begsizin, hastalığa lüzum kalmadan, yalnız bu peşimanlık seni
ökünç birle ölgey özüŋ öldürür.
igsizin
4511 Ayâ koldaş ardaş söz aydım Ey dost arkadaş, sana kesin bir söz söyleyeyim; bu kızlar

kese, doğmasa, doğarsa yaşamasa daha iyi olur.
bu kız toğmasa yeg tirig
turmasa
4512 Kalı tuğsa yegrek aŋa yer Eğer dünyaya gelirse, onun yerinin toprağın altı veya

koyı, evinin mezara komşu olması daha hayırlıdır.
evi bolsa koşnı ölügler toyı
4513 Tişilerni evde küdezgil tuçı, Kadınları her vakit evde muhafaza et; kadının içi dışı gibi

tişiniŋ taşı teg bolumaz içi olmaz.
4514 Yatığ evke ıdma çıkarma Yabancıyı eve sokma, kadını dışarıya çıkarma; bu

tişig, kadınları sokakta gören göz onların gönlünü çeler.
körüp yolda alğan köz ol bu
kişig
4515 Közün körmese ârzû kolmaz Göz görmezse, gönül arzu etmez; ey oğul, gözün görürse,

köŋül, gönlün arzular.
közüŋ körse köŋlüŋ kolur ay
oğul
4516 Közüŋni küdezgil köŋül Gözünü gözetirsen, gönülün bir şeye akmaz; arzu

kolmağay, etmeyince de, insan hiç bir şeye kapılmaz.
köŋül kolmasa öz bulun
bolmağay
4517 Tişig katma erke yegü Yemekte, içmekte kadınları erkeklere katma; eğer

içgüde, katarsan, ölçüyü kaçırırlar.
kalı kattıŋ erse keçer
keçgüde
4518 Tişig ıdma evde öŋin çıkğalı, Kadını evden dışarı bırakma; eğer çıkarsa, doğru yoldan

kalı çıksa yitrür könilik yolı şaşar.
4519 Tişi aslı et ol küdezgü etig, Kadının aslı ettir; eti muhâfaza etmeli; gözetmezsen, et

yıdır et küdezmese bolmaz kokar; bunun çâresi yoktur.
itig
4520 Ağır tut tişig sen negü kolsa Kadına saygı göster, ne isterse, ver; evin kapısını kilitle ve

bir, eve erkek sokma.
eviŋ kapğı bekle yırak tutğıl
er
4521 Vefâ yok bularda ozadın Bunlarda öteden beri vefa yoktur; gözleri nereye bakarsa,

berü, gönülleri oraya akar.
közi kança baksa bu köŋli
naru
4522 Cefâ birle önmiş igidmiş Onlar zahmetle süren ve yetişen bir ağaca benzer;

yığaç, meyvası zehirdir, ona karşı iştiha ve ihtiras besleme.
yimişi ağu ol aŋar bolma aç
4523 Neçe miŋ azığlığ eren erkeki, Nice bin kudretli ve erlerin eri erkekler kadınlar yüzünden

tişilerde ötrü üzüldi köki mahvolup gitmişlerdir.
4524 Neçe kızğu eŋlig yüzi suvluğ Nice al yanaklı ve yüzü sıhhatle pırılpırıl parlayan erkekler,

er, kadınlar yüzünden, toprak olupgitmişlerdir.
tişilerde ötrü özi boldı yer
4525 Tümen miŋ külüg çavlığ Bu kadınlar binlerce namlı ve şöhretli kahramanları diridiri

ersiglerig, yere gömmüşlerdir.
tişiler anı yerke kömdi tirig
4526 Negü teg küdezgü olarığ Onları nasıl zapt ve rapt altına alabilirsin; meğer ki, her

tutup, şeyi koruyan Tanrı onlarla başa çıksın.
küdezigli teŋri küdezsü utup
LXIV Elig Asrakılarığ Negü Teg Hizmetçilere Nasıl Muamele Edileceğini Söyler

Tutğusın Ayur
4527 Yeme edgü tutğıl elig Bir de hizmetçilere iyi muamele et; onlara yiyecek, içecek

asrakığ, ver ve giyeceklerini eksik etme.
yegü içgü bergil bütür
oprakığ
4528 Küçiŋe teŋeşi yüdürgil yükin, Onlara kudretleri nisbetinde iş ver; kadir Tanrı bunların

ayıtğay seniŋdin bayat hesabını senden soracaktır.
erkligin
4529 Ayı artuk emgek tegürme Onlara kudretlerinin fevkinde işler yaptırıp, eziyet etme;

aŋar, aksi hâlde karşında Tanrıyı bulursun.
bayat ol saŋa hasmı andın
sıŋar
4530 Olar ma bayat kulları ol Onlar da Allahın kuludur; onlara zulüm ederek, kendine

kamuğ, cehennemi satın alma.
aŋar küç kılıp özke alma
tamuğ
4531 Uluğ sen olar boldı sende Sen büyüksün, onlar senden küçüktür; büyük küçüğe karşı

kiçig, dâima lütufkâr ve müşfik olur.
kiçigke uluğ boldı açığ süçig
4532 Uluğ bolduŋ erse kiçig tut Ne kadar büyük olsan da, alçak gönüllü ol; ey oğul, büyüğe

köŋül, tevâzû yakışır.
uluğka kiçiglik yaraşur oğul
4533 Negü ter eşitgil ukuşluğ Dinle, akıl sahibi sana ne der, ey geniş bilgili insan, bu

saŋa, söze göre hareket et.
bu söz işke tutğıl ay bilgi keŋ
e
4534 Kalı bolsa sen beg bodunka Eğer sen bey ve halkın büyüğü olursan, buna karşı tevâzû

uluğ, ve nezâket fedakârlığını göze al.
köŋül til kiçig tut özüŋke
yuluğ
4535 Özüŋni unıtma yaŋılma Kendini unutma, hareketlerinde doğru yoldan şaşma;

yorık, saadetin yolunu kapama ki, o sana sağsâlim erişebilsin.
kelir kutka yapma selâmet
yoluğ
4536 Eviŋ barkıŋ ked arığ tut silig, Evinibarkını çok temiz ve pâk tut; ey cömert ve açık elli

saŋa kelge devlet akı keŋ insan, bu sana saadet getirir.
elig
4537 Aş içgü tuz etmek yeme Bir de yiyeceği, içeceği ve tuzekmeği bol tut; iyi nâm

keŋrü tut, kazanırsın ve saadet sana yâr olur.
atıŋ edgü bolğay kelü berge
kut
4538 Kirişke yaraşı çıkış kıl yakın, iradına göre masrafını ayarla; masrafına göre de derhâl

çıkış bolsa terkin kirişke iradını tanzim et.
bakın
4539 Alımka berimke oŋay edgü Alırkenverirken kolaylık göster ve dürüst hareket et; böyle

bol, yaparsan, yolun her vakit açık olur.
kayu üdte kılsa açuk bolğa
yol
4540 Elig tarlıkı tegse emdi saŋa, Eğer elin dara girerse, ey mert yiğit, başkalarına bundan

kişike muŋadma ay ersig sızlanma
toŋa
4541 Severiŋ eşitgey elig Sevenlerin duyar, fakat yardımına koşmazlar; seni

tutmağay, sevmeyenler ise gülmek için bir fırsat bulurlar.
sini sevmegüçi küle
tınmağay
4542 Uçuz tutğa koldaş adaş ya Arkadaş, dost veya kardeş nazarında itibârın kalmaz ve

kadaş, bunun acısından gönülün yaralanır.
anıŋ ağrığında köŋül bolğa
baş
4543 Kişi edgüsiŋe katılğıl karıl, iyi insanlara katıl ve onlarla münâsebette bulun; insan ol ve

kişi bol kişiler arala tiril insanlar arasında yaşa.
4544 Ülüşlerde turma ya tutma Hisseli işlere girişme ve böyle işe mal yatırma; al yanağın

neŋiŋ, peşimanlıktan sararır.
ökünçün sarığ bolğa kızğu
eŋiŋ
4545 Uluğ yolka tutma sen ev bark Evinbarkın büyük ve işlek yollara yakın olmasın, sana

yakın, zararı dokunur; bunu iyice düşün.
tokığay yoduğ sen munı ked
sakın
4546 Begig koşnı kılma ya yadğun Beye veya taşan nehre komşu olma; hisara yakın durma,

ögüz, ey dürüst kalpli insan.
hisârka yakın turma ay köŋli
tüz
4547 Bu üç koşnılıktın saŋa asğı Bu üç komşuluktan sana bir fayda olmadığı gibi, bunlardan

yok, gelecek zarar da önlenemez.
anıŋ yası tegse aŋar osğı
yok
4548 Ev almak tilese ayıt koşnısın, Ev almak istersen, komşusunu sor; yer almak istersen,

yer almak tilese ayıtğıl suvın suyunu sor.
4549 İsizke katılma selâmet yorı, Kötüye katılma, selâmetle yürü, dâima doğru ve dürüst ol;

kılınçıŋ köni tut kevel teg küri küheylân gibi, meydanda cevelân et.
4550 Barığ tapkıl emdi beg atın Ne varsa, ona kanâat et, bey adını al; hırsına hâkim ol ve

alın, huzur içinde yaşa.
sakınç kısğa tutğıl sevinçin
salın
4551 Ölümüg unıtma odulğay Ölümü unutma, gaflete düşmezsin; rabbini unutma, gözün

özüŋ, kapalı kalmaz.
idiŋni unıtma açılğay közüŋ
4552 Sözüŋ saknu sözle sakınç Sözünü düşünerek söyle, sana keder gelmez; hayatını

kelmegey, boşuna geçirme, peşiman olmazsın.
yava kılma üd kün ökünç
bolmağay
4553 Küvezlenme artuk turı bolğa Çok gururlanma, her kes senden tiksinir; çok hasis de

sen, olma, sana söğerler.
saran bolma artuk söküş
bulğa sen
4554 Negü ter eşit köŋli alçak kişi, Alçak gönüllü ve insanlığa karşı insanlık gösteren adam ne

kişilik kılığlı kişilik tuşı der, dinle.
4555 Özüŋ edgü atlığ bolayın İyi nâm kazanmak istersen gayret et, çok cömert olmağa

tese, çalış.
akı bolğıl artuk katığlan usa
4556 Boşuğ kul kılayın tese Hür insanı gerçekten kul etmek istersen, cömert ol, mal

belgülüg, dağıt; karşılığını görürsün.
akı bol üle neŋ kötürdüŋ ülüg
4557 Başım kökke tegsün tese Bir gün başının göklere ermesini istersen, her işi dikkatle

sen turup, ve bilgi ileyap.
bilig birle işle kamuğ iş körüp
4558 Ajunka yadılmak tilese atıŋ, Adının dünyaya yayılmasını istersen, yolcuya iyi muamele

ümeg edgü tutğıl yügürdi atıŋ et, adın dünyayı dolaşır.
4559 Erejlig bolayın tese sen Huzur içinde yaşamak istersen, ey yumuşak huylu insan,

özün, ihmalkârlığı bir tarafa bırak.
osallıknı kodğıl ay kılkı tüzün
4560 Kılayın tese sen bayatka Tanrıya kulluk etmek istersen, vücûda arzuladığı şeyleri

tapuğ, verme ve bunun kapısını kapat.
et özke ömiş berme yapğıl
kapuğ
4561 Kamuğ edgülükke tegeyin Her türlü iyiliğe erişmek istersen, vücûdu zapt ve rapt altına

tese, al ve nefsine hâkim ol.
et özni kısa tut havânı basa
4562 İdi yakşı aymış sakınuk kişi, Takva sahibi çok güzel söylemiş, ey ürkek ve mütereddit

bu söz işke tutğıl ay kılkı saşı insan, buna göre hareket et.
4563 Bu et özke berme tilek Bu vücûdun dilek ve arzusunu yerine getirme; dileğine

ârzûsın, kavuşursa, sahibinin başını yer.
tilek bulsa yeyür idisi başın
4564 Muŋar edgü kılsa bu isiz Ona iyilik yaparsan, o sana kötülük eder; ona kötülük

kılur, yaparsan, çaresiz, sana karşı boyun eğer.
isiz kılsa boynın eger
erksizin
4565 Sözin kesti ögdülmiş aydı Öğdülmiş sözünü bitirdi ve:— Ey kardeş avamın tavır ve

kadaş, hareketi böyledir — dedi —
bu yaŋlığturur âm yorıkı
adaş
4566 Ayu berdim emdi eşitti özüŋ, işte, duyduğun gibi, sana izah ettim; bunları anladınsa,

munı uktuŋ erse kesildi artık soracak bir şeyin kalmamıştır.
sözüg
4567 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi ve:—Ben bu sözlerin hepsini

bu söz, dinledim, ey dürüst tabiatli insan — dedi —
eşittim tükelmen ayâ kılkı
tüz
4568 Takı bir sözüm bar ayıtğu Sana soracak bir şeyim daha var, onu da bana izah et.

saŋa,
anı ma ayu ber aça sen
maŋa
4569 Katılsa özüm men kişiler bile, Ben insanlara karışırsam, onlara gidipgelirken, bunu

barışğu kelişgü kerekmen endişesiz ve huzur ile yapmam lâzımdır.
küle
4570 Seziksiz meni aşka Şüphesiz, beni yemeğe çağıracaklar ve ben çağırınca,

ündegeler, onlar da bana geleceklerdir.
men ündep olar ma maŋa
kelgeler
4571 Neteg barğu aşka neteg Yemeğe nasıl gitmeli ve yemeği nasıl yemeli; çağırırken de

yegü aş, nasıl çağırmalı, ey kardeş.
okısa negü teg okığu adaş
4572 Munı ma ayu ber maŋa Bunu da bana açık olarak söyle, bu hususta da bir az

belgülüg, malûmatım olsun.
bu iştin yeme ök alayın ülüg
LXV Öğdülmiş Odgurmışka Öğdülmiş Odgurmış'a Ziyâfete Gitmek Âdabını Söyler

Aşka Barmak Törüsin Ayur
4573 Yanut berdi ögdülmiş aydı bu Öğdülmiş cevap verdi ve : — Ey kardeş, bu da izah

ma, edilmesi gereken bir şeydir — dedi —
kerekligturur bu kadaş aysa
ma
4574 Üküş törlüg ol bu okığu kişi, Çağıran kimseler muhtelif sınıf ve tabakalara mensup

telim törlüg ol bu konukluk olduğu gibi, ziyafetler de türlütürlü olur.
aşı
4575 Olarda birisi küdenke aş ol, Bunlardan biri — düğün ziyafetidir; biri de—ya bir oğlun

ya sünnet aşı ya toğursa doğumu sünneti dolayısiyle verilen ziyafettir.
oğul
4576 Ya iş tuş okığay ya koldaş Birde eş, dost yahut arkadaş, ahbap, büyük veya küçük,

adaş, yakın veya veya kardeş ziyafete çağırır.
uluğ ya kiçig tut yakın ya
kadaş
4577 Yoğ aşı bolur ya ölüg atıŋa, Yahut bir ölü için yapılan yog aşı olur yahut biri bir rütbe

ya ol at bulup aş berür yatıŋa alınca, başkalarına ziyafet çeker.
4578 Bularda kayu erse aş suv Bu ziyafetlerden hangisine gitmek ve hangisine gitmemek

yegü, icap ettiğini bilmek lâzımdır.
anı teŋle barğu azu barmağu
4579 Adaş koldaş ardaş kadaş Arkadaş, dost, ahbap ve kardeş ziyafetleri olursa, oraya

aşları, gidip eşi, dostu görmelidir.
bolur erse körgü barıp işleri
4580 Turu bergü aşta körüp yat Ziyafette bilhassa yat ve yabancılara itina göstermeli,

bazığ, yiyecek ve içeceğin az veya çok dağıtılmasına dikkat
aş içgü tegiri üküş ya azığ etmelidir.
4581 Yakın koşnı aşnı aş itse Yakın komşu senin için bir ziyafet verir yahut âhiret

saŋa, kardeşin seni davet ederse, ey yiğit,
azu teŋrilik iş okısa toŋa
4582 Olarka yeme bar küdezgil Onlara git, gönüllerini kırma; onları sevindir ve kendin de

köŋül, sevin, ey oğul.
sevindür olarnı sevin ay oğul
4583 Kalı itseler aş saŋa oğrayu, Eğer senin için bir ziyafet çekerlerse, o ziyafete de git;

ol aşka yeme bar sevindür yemeklerini yiyerek, onları memnun et.
yeyü
4584 Apaŋ munda taştın bolur Bunların dışında başka ziyafetlere davet ederlerse, bunlara

erse aş, gitmemek daha iyidir, gönlün yaralanır.
aŋar barmasa yeg köŋül
bolğa baş
4585 Yazım ya yitim bolğa oldruğ Oturma yerleri yarımyamalak olur; duracak yeri bulunmaz;

turuğ, ey asîl nesepli insan, kalbin kırılır.
yavuz bolğa köŋlüŋ ay edgü
uruğ
4586 Ya esrük tütüş kılğa Ya ziyâfettekiler sarhoş olup, kavga ederler; yediğin içine

ahsumlağay, sinmez, sâdece canın sıkılır.
aşıŋ siŋmegey tek köŋül
ağrığay
4587 Kamuğ bir todum yem aş Bir doyumluk bu' yiyecek ve içecek için, kendini zorla

içgü üçün, itibardan düşürme.
özüŋni uçuz kılmağıl sen
küçün
4588 Negü ter eşitgil boğuz Boğazına hâkim olan ve icap ettiği zaman kendisini

tıdğuçı, yemekten men' edebilen insan ne der, dinle.
özi boğuzıŋa erk bolup
tutğuçı
4589 Boğuzuŋ küdez bolma erniŋ Boğazını gözet ve aşağılık insan olma; bir boğaz için,

eli, insanların kulu durumuna düşme.
bu boğuzuŋ üçün bolma
yalŋuk kulı
4590 Telim kördüm emdi ağır Şimdiye kadar itibarda bulunmuş bir çok kimseleri gördüm;

bolmış er, boğazlarına hâkim olmadıkları için, toprak ölupgittiler.
tıdumadı boğuzı üçün boldı
yer
4591 Üküş kördüm ilde bedümiş Memlekette yükselmiş bir çok insan gördüm; boğazlarının

erig, esiri oldular ve toprağa düştüler.
bulun kıldı boğuzı töşendi
yerig
4592 Telim baynı kördüm boğuz Bir çok zenginler gördüm, boğazlarının esiri oldular ve

bulnadı, böylece iflâs ederek, tekrar fakirliğe düştüler.
özi boldı müflis çığaylık yedi
4593 Boğuzka bulun bolma boğuzı Boğazın esiri olma, ey boğazına düşkün adam; bağazın

uluğ, esiri olursan, bir daha bu esaretten kurtulamazsın.
boğuzka bulun bolsa bolmaz
yuluğ
4594 Kayu törlüg aşka barır erse Hangi ziyafette olursaolsun, yemek yerken, mümkün

sen, olduğu kadar, edep dâiresinde hareket et.
edeb birle aş ye bilir erse
sen
4595 Törü bilmez ögsüz kılıksız Usûl bilmez, akılsız ve nasıl hareket edeceğini bilmeyen

kişi, kimseler, usûle vâkıf insanları görünce, şaşırırkalırlar.
törülüg kişi körse yaŋlur başı
4596 Seniŋde uluğ aşka sunsa Senden büyük yemeğe başladıktan sonra, sen elini uzat;

elig, bak, âder böyledir.
sen ötrü elig sun bu ol kör
bilig
4597 Oŋ elgiŋ bile sun bayat atı Yemeğe sağ elini besmele ile uzat; böylece yemeğin

ay, bereketi artar, sen de zengin olursun.
yegü üdregey hem özüŋ
bolğa bay
4598 Kişi utrukı türmek alma tigü, Başkasının önündeki lokmalara dokunma; kendi önünde

öz utru negü erse alğu yegü ne varsa, onu al ve ye.
4599 Bıçak tartma anda kötürme Sofrada bıçak çıkarma ve kemik sıyırma; çok obur olma ve

süŋük, pek de sünepe oturma.
ayı bolma kovdaş ne silkim
sepük
4600 Neçe me tok erse yeyü turğu Ne kadar tok olursaolsun, insan ikram edilen yemeği

aş, reddetmemelidir; ey kardeş, yemeği adamına göre ikram
kişi aş kişike körü ber kadaş et.
4601 Yegü alsa tişle uşak tançula, Yemeği alınca, ısır ve ufakufak çiğne; sıcak yemeği ağzın

işig aşnı ürme sen ağzıŋ bile ile üfleme.
4602 Yer erken aşığ türtme tirki Yemek yerken, sofra üzerine sürünme; insanların

öze, huzurunu kaçırma, hareketine dikkat et.
kişi körki buzma kılınçıŋ tüze
4603 Törüsüzlük ol bu törüçe yorı, Bütün bunlar usûl bilmezlikten ileri gelir, usûle uygun

törüsüz kişiler kişike korı hareket et; usûl bilmeyen insanların başkalarına zararı
dokunur.
4604 İdi yakşı aymış törülüg kişi, Usûl bilen kimse çok güzel söylemiş; insan usûl bilirse,

törü bilse yalŋuk bulur tör başköşeye geçer.
başı
4605 Kamuğ neŋke öŋdi törü bar Her şeyin usûlü, âdap ve erkânı vardır; usûlü tam olarak

sözi, tatbik eden kimsenin yüzü güler.
törü tüz yorıtsa yarur er yüzi
4606 Kılıksız törü öŋdi bilmez kişi, Usûl, âdap ve erkânı bilmeyen kimse insanlara katılırsa,

kişike katılsa itilmez işi işinde muvaffak olamaz.
4607 Aşığ tatğanu ye sen elgiŋ Yemeğe elini uzat, haz ve arzu ile ye; ev hanımı, seni

sunup, görerek, memnun olsun.
seni körse evlik sevinsün
turup
4608 Kişi emgek ıdsa saŋa itse aş, însan zahmet edip, sana ziyafet hazırlarsa, bu zahmeti

yava kılma emgek anı kılma boşa çıkarma; onun hatırını kırma.
baş
4609 Köni sözlemiş körse köŋli Gönülü uyanık insan çok doğru söylemiş; dikkat edersen,

oduğ, onun sözü çok renkli ve manalıdır.
sözi körse mani berür tü
boduğ
4610 Kişi köŋli yuvka sırınçğa insanın gönülü incedir, o bir sırçaya benzer; ona çok dikkat

sanı, et, kaba söz söyleme, kırılır.
idi ked küdez sınğa serme
anı
4611 Serilse kişi köŋli kitti tatığ, İnsanın gönülü kırılırsa, işin tadı kaçar, yakınlık uzaklaşır

yakınlık kesildi yıradı asığ ve ondan faydalanmanın arkası kesilir.
4612 Yakınlık tilese küdezgil Yakınlık istersen, gönülü gözet; gönül kırılırsa, yakınlık

köŋül, gider ve bil ki, artık o senin dostun değildir.
köŋül sınsa killi yakınlık tüŋül
4613 Aşığ teŋleyü ye yeme aş Yemeği ölçülü ye, çok fazla yemek yeme; akıllı ve aziz

üküş, insan bana böyle dedi.
maŋa mundağ aydı ukuşluğ
küsüş
4614 Üküş yeglilerniŋ aşı yeg Çok yiyenlerin yemeği hazmolunmaz; yemeği iyi

bolur, hazmedemeyen kimseler dâima hasta olurlar.
aşı yeg kişi tutçı iglig bolur
4615 Boğuzdın kirür ig boğuzuğ Hastalık boğazdan girer, boğazı koru, yemeği ölçü ile ye;

küdez, insan her vakit az yeyip, az içmelidir.
aşığ teŋleyü ye yegü içgü az
4616 Bu ığ tutsa terkin kişig insana bir hastalık gelirse, onu derhâl kuvvetten düşürür;

yavrıtur, tedavi edilmezse, ölüm koşargelir.
anı emlemese ölüm tavratur
4617 Yeme yakşı aymış otaçı Tabip hakîm de çok güzel söylemiş; hakimlerin sözüne kim

hakim, fena diyebilir.
hakimler sözini yavuz tigli
kim
4618 Ölümdin yumuşçı ig ol Hastalık ölümün ilk habercisidir; insan hastalandımı, ölüm

aşnusı, yanı başındadır.
kişi igledimü ölüm koşnısı
4619 Belâ mihnet ol ig ölüm Hastalık belâ ve mihnettir ve ölümün öncüsüdür; ölümün

tutğakı, zevki yoktur, onun iyisi olmaz.
ölümde tatığ yok azu yakşısı
4620 Kişimen tegüçi apa oğlanı, Ben insanım — diyen âdemoğlu sıcağı ve soğuğu ayırt

isig tumlığığ bilgü adra anı edebilmelidir.
4621 Tadu bilgü aşnu yaraşık Uygun olan şeyleri yemek için, önce tabiatı bilmeli; tabiata

yese, uygun olmayan yemeklere mümkün mertebe
taduka yaraşmaznı kodğı yanaşmamalıdır.
usa
4622 İsig artsa terkin soğık iç öze, Sıcaklık fazlalaşırsa, üzerine derhâl soğuk bir şey içmeli;

soğık artar erse isigin tüze soğukluk fazlalaşırsa, onu sıcak ile tâdil etmelidir.
4623 Yegit erse yaşıŋ yaz erse Yaşın genç ve ömrün bahar yıllarında ise, soğuk şeyler

yılıŋ, kullan, kanın bunları ısıtır.
soğık işke tutğıl üşütür kanıŋ
4624 Yaşıŋ kırkta keçse kün ay Yaşın kırktan fazla ve mevsim son bahar ise, tabiatini sıcak

erse küz, şeyler ile tanzim et.
isig neŋ bile sen özüŋ tabı
tüz
4625 Yaşıŋ erse altmış üdüŋ erse Yaşın altmış ve vaktin de kış ise, sıcak şeyler kullan; soğuk

kış, şeyler ile arkadaşlık etme.
isig işke tutğıl soğık kılma iş
4626 Kuruğ tumlığ artsa isig öl Kuruluk ve soğukluk fazlalaşırsa, sıcak ve yaş şeyleri hazır

anut, tut; bu ikisi onlara karşı koyar.
bu iki aŋar kılğa evre yanut
4627 Bu öl tumlığ artsa saŋa kılsa Bu yaşlık ve soğukluk fazlalaşır ve sana zarar verirse,

yas, sıcak ve kuru şeyler ile onları karşıla.
isigin kuruğun anı yandru
bas
4628 Taduŋ tumlığ erse isigin Tabiatın soğuk ise, onu sıcakla kuvvetlendir; sıcak ise,

küçe, soğuk şeyler ye ve soğuk şeyler iç.
isig erse tumlığ yeyü tur içe
4629 Kalı samduy erse taduŋ Eğer tabiatın kat'î olarak ılık ise, onu, sırasına göre, sıcak

belülüg, ve soğuk şeyler ile besle.
isigli soğıklı ara bir ülüg
4630 Bu yaŋlığ küdezgil taduŋnı Tabiatini bu şekilde tanzim et, hayatın huzur ve sıhhat

köni, içinde geçer.
esen bolğa inçin tiriglik küni
4631 Negü ter eşitgil otaçı sözi, Tabip ne söylemiş, dinle; bunun mânasını anlayarak yaşa,

munıŋ manisi uk tirilgil kozı kuzum.
4632 Özüŋ tabını men ayayın Ben senin tabiatini izah edeyim; bu ya kızıl, sarı, ak veya

yora, kara olur.
kızıllı sarığlı ürüŋli kara
4633 Bularda birisi biriŋe yağı, Bunlardan her biri diğerlerine düşmandır; düşman

yağusa yağıka yağı adrara düşmana yaklaşınca, bu renkler ile ayırt edilir.
4634 Ukuşluğ kerek öz taduğ Tabiati mutedil tutmak için, insanın akıllı olması gerektir;

teŋlese, uygun olan ne ise, ancak o şeyler yenmelidir.
yaraşık ne erse anı ok yese
4635 Kişi yılkı birle adırtı bu ol, İnsan ile hayvan arasındaki fark, tabiate uygun şeyleri

taduka yaraşık yese ay oğul yemekle belli olur, ey oğul.
4636 Negü ter eşit emdi kökçin Şimdi aksakal ne der, dinle; bunu anlamağa çalış ve

sakal, ihtiyarlığında şaşırma.
uka bar munı sen turu kalma
kal
4637 Kişi kırk yaşap öz tadu İnsan kırk yaşına gelir ve kendi tabiatini bilmezse, nutuk

bilmese, sahibi olmasına rağmen, o tam bir hayvandır.
tükel yılkı ol bu neçe sözlese
4638 Sınayu körü bilmese er bilig, Tecrübe ve görgüsünden bilgi edinmeyen kimseyi

kişike samağu anı ay silig insandan saymamalı, ey temiz kalpli insan.
4639 Başında keçip er yorık Tecrübelerine rağmen, hareketini tanzim edemeyen

tüzmese, kimseye "hayvan" derlerse, doğru söylemiş olurlar.
köni sözlemiş boldı yılkı tese
4640 Üd üdlek keçip bolmasa er Zaman geçtiği hâlde, hikmet sahibi olmamış ise, ona

bügü, "insan" değil "hayvan" demelidir.
kişi tep atamağu yılkı tegü
4641 Körü barsa yakşı ayur Dikkat edersen, tabipler çok iyi söylemişler : insan yemeği

emçiler, ne kadar az yerse, o kadar sıhhatli ve neşeli olur.
aşığ az yese er esenin küler
4642 Esenlik tilese kör igsizlikin, Dâima sıhhatte kalmak ve hiç hasta olmamak istersen,

az atlığ otuğ ye tiril ay tigin "az" adlı ilâç ye ve öyle yaşa, ey beyzâdem.
4643 Öz inçlik tilese ereji uzun, Uzun zaman huzur içinde ve rahat yaşamak istersen, "dil"

til atlığ etig ye tiril ay tüzün adlı eti ye ve öyle yaşa, ey temiz kalpli insan.
LXVI Öğdülmiş Odgurmışka Öğdülmiş Odgurmış'a Ziyafete Davet Usûlünü Söyler

Aşka Okımak Törüsin Ayur
4644 Kalı sen okıyın tese sen Eğer sen başkalarını davet etmek istersen, davet et, fakat

kişig, bunun için evvelce çok iyi hazırlık gör.
okığıl velikin ked itgil işig
4645 Ayak tirki ev bark arığ tut Evbark sofra ve tabakların temiz, odan minderlerle

töşek, döşenmiş, yiyecek ve içeceklerin de seçkin olmalıdır.
töşegil aş içgü yeme ked
kerek
4646 Arığ it aş içgü tatığlığ silig, Misafirlerin arzu ile yiyebilmeleri için, yiyecek ve içeceklerin

yesü ârzû birle sunuğlı elig temiz ve lezzetli olması lâzımdır.
4647 Okımasa aş suv müni bir Ziyafete davet etmezsen, bir kusur işlemiş olursun; davet

bolur, edersen, gelenler, bir kusur yerine, bin kusur bulurlar.
okısa körügli birig yüz kılur
4648 Usa edgü itgil sen aş suv Bütün misafirlerin sofradan doyarak kalkması için, yiyecek

arığ, ve içeceği mümkün mertebe iyi ve temiz hazırla.
todup kopsu barsu keligli
arığ
4649 Adaşığ kadaşığ yırak ya Arkadaş, kardeş, uzak ve yakın, her kesin hakkını gözet ve

yakın, onları yemeğe davet et.
tözüg aşka ünde küdezgil
hakın
4650 Keliglisi kelgey kalı kelmese, Gelen gelir; gelmeyenler olursa, onların da hatırı kalmamış

köŋül kalmağay kör anıŋda olur.
basa
4651 Boğuz övkesi bolsa yavlak Boğaz meselesinden doğan öfke çok fena bir şeydir; insan

bolur, ölünceye kadar kin ve intikam besler.
öçep kek sürer ölse ötrü
kalur
4652 Körü bar tözüke aş içgü Dikkat et, her kese yiyecek ve içecek yetiştir; geciken

tegür, varsa, onu da yemeksiz bırakma.
kinikmiş bar erse yeme aş
yitür
4653 Kişi aş yese sen öze içgü tut, Yemekte misafirin içeceğini eksik etme; biri biterbitmez,

anı içse içgü yeme ök anut diğeri hazır bulunsun.
4654 Kayuda yegü bolsa içgu Yemek yenilen yerde içecek de bulunmalı; yiyecek ve

kerek, içecek birbirine denk olmalıdır.
yegü içgü birle teŋeşgü
kerek
4655 Yegü bolsa içgü anuk Yemek yanında içecek de hazır olmazsa, o yemek,

bolmasa, yiyenler için, zehir olur.
ağu boldı sakın ol aşnı yese
4656 Tilese fukâ ber tilese mizâb, ister fuka', ister mîzâb, istersen cülengbîn veya cülâb

tilese cülengbin tilese cülâb şertbetlerini ver.
4657 Munıŋda narukı negü Bunlardan başka daha neler vereceğini bana sorma; bunu

bergüŋi, başkalarına sor.
maŋa sen ayıtma ayıtğıl öŋi
4658 Uluğlar yese aş tükese yeyü, Büyükler yemeklerini yeyip sofradan kalktıktan sonra,

kiçiglerke bergü aş içgü yegü küçüklere yiyecek ve içecek verilmelidir.
4659 Tözüke tegür aş körü Her kese yemek yetiştir, hiç kimseyi gözden kaçırma;

kodmağıl, onları aç bırakma, sana söğerek dönmesinler.
söke barmasunlar açın
ıdmağıl
4660 Aş içgü yeseler nukul ur Yiyecek ve içecek tamam olunca, çerez ve meyva ver;

yimiş, kuru ve yaş meyva yanında, bir mikdar simiş de bulunsun.
kuruğ öl yimiş ur bir ança
simiş
4661 Bıçış kıl küçüŋ yetse bıçğıl Hediye ver; gücün yeterse, ipekli kumaş ver; mümkün ise,

ağı, diş kirası ver ki, gelenlerin ağzı kapansın.
usa tiş teri bir kesilsü çoğı
4662 Tükel boldı emdi aş içgü işi, Bu ziyafet işi böylece tamam olur, kapıları aç; misafirler

aça ber kapuğ barsa tıdma gitmek isterlerse, artık onlara mâni olma.
kişi
4663 Bu aşka okığlı bolur tört kotu, Ziyafete davet edenler dört zümre olduğu gibi, buna icabet

barığlı yeme tört bolur ay eden. insanlar da dört türlü olur, ey yavrum.
botu
4664 Biregü barır aşka ündeseler, Bunlardan biri davet edildiği her ziyafete gider ve ziyafette

aş içgü içer yer negü ne ikram edilirse, yer, içer.
berseler
4665 Yana öz eviŋe okımaz kişi, Fakat kendisi evine başkalarını çağırmaz; yemeğini evine

başı bürnü yer evde yalŋuz kapanıp, yalnız başına yer.
aşı
4666 Takı bir kişi körse aşka barır, Biri de ziyafete gider, yemeği yer ve kendisi de onu

aşın yer anı yandru aşka okır yemeğe davet eder.
4667 Takı bir kişi aşka barmaz Biri de, kendisi ziyafete gitmediği gibi, başkalarını da evine

bolup, davet etmez.
kişig me eviŋe okımaz körüp
4668 Ölüg ol munı sen tirigke Böyle bir insan ölüdür, sen onu diriden sayma; ona katılma

sama, ve onunla birlikte bulunma.
katılma muŋar sen tiriglik
yeme
4669 Takı bir kotu aşka barmaz Bir kısmı da davete gitmez; fakat kendisi, hayvanlar

okıp, keserek, başkalarını ziyafete çağırır.
kişig aşka ünder tokımlar
tokıp
4670 Bularda eŋ edgü yorık bu Bunlardan en iyisi bu sonuncusudur, hakîm ve âlim

turur, insanların beğendikleri hareket de budur.
bügü bilge ögmiş kılık bu
turur
4671 Kerek aşka barğıl kerek ister ziyafete git, ister gitme; fakat boğazına hâkim ol,

barmağıl, yemeği az ye ve sıhhatle yaşa.
boğuz tıd aş az ye esenin tiril
4672 Üküş yegli yalŋuk kör igçil Çok yiyen insan her vakit hastalıklı olur, yüzü sarı, kendisi

bolur, cılız olur ve itibardan düşer.
sarığ meŋzi kovdak atı el
bolur
4673 Muŋar meŋzeyür kör otaçı Mizacı bilen, fikir ve bilgisi geniş olan tabip de bu hususta

sözi, bunu teyit eder bir söz söylemiştir.
tadu bilgüçi köŋli bilgi yazı
4674 Boğuzdın kirür ig kişike aşın, İnsana hastalık boğazdan ve yemekle birlikte girer; hastalık

kişig ig karıtur tükemez yaşın insanı ihtiyarlatır ve o ömrünü tamamlayamaz.
4675 Boğuzuğ küdez tutçı igsiz Boğazı dâima gözet ve hasta olmamağa çalış; hastalık

yorı, insanın yüzünü yişin yapar.
kılur ig kişiniŋ yüzini ışın
4676 Bu yaŋlığ bolur kör aş içgü Ziyafet işi, gerek davete icabette, gerek başkasını davet

işi, ederken, işte böyle olur.
okığlıka barsa ya kelse kişi
4677 Munu sözledim men eşitti İşte ben söyledim, sen dinledin; bunu şimdilik kâfi bul ve

özüŋ, sözü uzatma.
munı tapkıl emdi uzatma
sözüg
4678 Bu ol dünyâ hali yorıkı yolı, Eğer insanlar arasına karışmak istersen, bu dünyanın hâli,

kişike katılmak tilese kalı tavrı ve yolu budur.
4679 Ay köŋlüm yarukı hakikat Ey gönlümün ışığı ve gerçekten yakınım olan insan,

yakın, sözümün mânasını anla ve iyice düşün.
sözüm manisin uk yeme ked
sakın
LXVII Odgurmış Öğdülmişke Odgurmış Öğdülmiş'e Dünyadan Yüz Çevirip, Olana

Dünyâdın Yüz Evrüp Kanâat Ettiğini Söyler
Barıŋa Tapı Bolmakın Ayur
4680 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi ve : — Ben sözlerini dinledim; şimdi

bu söz, sen de banların mahzurlu taraflarını dinle — dedi —
eşittim men emdi eşit evre
söz
4681 Sen aymış bu sözler kim Senin söylediğin bütün bu şeyleri insanlar öğrenirlerse, bu

ögrenseler, dünyada dilek ve arzularına erişirler.
ajun içre bulğay tilek ârzûlar
4682 Velikin tiriglik bolurmu yegü, Fakat hayat yalnız yiyipiçmektenmi ibarettir; ey hakîm

munı bilgü aşnu ay bilge âlim, önce bunu bilmelidir.
bügü
4683 Kişi munça emgek bile Bu dünyada uzun müddet kalmayacak olduktan sonra,

kazğanıp, insanın bu kadar zahmete katlanıp, bu malı toplaması neye
uzun kalmaz erse nerek neŋ yarar.
yığıp
4684 Bu dünyâ tileyü yügürse kişi, insan bu dünya peşinde koşarsa, tâat ve ibâdet işini bir

yatu kaldı tâat tapuğlar işi tarafa bırakır.
4685 Bu kün sen maŋa kelmişiŋde Bugün senin bana geldiğinden beri, bak işte, bütün ibâdet

berü, olduğu gibi geri kaldı.
baka kör tapuğ barça kaldı
turu
4686 Kamuğ bir kişike katılmış Yalnız bir tek insan ile görüşüpkonuşmak beni bu derece

üçün, zarara sokarsa, artık bana gücenme ve beni zorlama.
yası munça erse küçeme
öçün
4687 Uluş kendke kirse meniŋ bu Ben kalkıp, kasaba ve şehre inersem, bütün işimgücüm

özüm, insanlar ile olacaktır.
kişi birle bolğa işim hem
sözüm
4688 Negü teg kılurmen bu tâat Ben tâat ve ibâdetimi nasıl edâ edebilirim; bu kapı artık

tapuğ, benim içın kapanmış olacaktır.
yapulğay maŋa bu sıŋardın
kapuğ
4689 Kiçiglikte yandım karıdım bu Gençlikten ayrıldım, bugün artık ihtiyarladım; hayatımı

kün, Tanrıya hamd u sena ve ibâdet ile geçirdim.
bayat tapğı birle tirildim ögün
4690 Yana yandru yanmak yavalık Heder olacak bir hayata tekrar geri dönmek bana

tapa, yakışırını, ey merhametli insan.
yararmu maŋa ay bağırsak
apa
4691 Ne edgü bilig berdi bilgi Bilgisi ırmak gibi gür akan âlim ne iyi söylemiş; ey temiz

ögüz, kalpli insan, sen bunu dinle.
eşitgil munı sen ayâ köŋli tüz
4692 Yegitlikte kılğıl karılık işi, İhtiyarlıkta yapılacak işleri gençken yapmağa çalış; insan

karısa barır küç yetilmez kişi ihtiyarlayınca, kuvveti kalmaz ve bunlar yapılamaz.
4693 Yegitlikte tavrat bayat tapğı Gençlikte davran, Tanrıya ibâdet kıl; ihtiyarlıkta bu

kıl, yapılamaz, bunu iyice bil.
karılıkta bolmaz munı yetrü
bil
4694 Kiçig oğlan erken kılınç edgü Genç iken iyi hareket etmeğe çalış; ihtiyarlık gelince, bu

tut, ateş söner.
uluğlukka tegse udınur bu ot
4695 Ne edgü bolur kör yegitlik Yiğitlik çağında her iyilikten kendisine bir hisse almak ne

üdün, kadar güzel bir şeydir.
ülüg alsa özke kamuğ
edgüdün
4696 Ne teŋsiz bolur kör karımış ihtiyarlamış bir kimsenin vaktini heder ederek, gençken

kişi, yapılması icâp eden şeyler ile uğraşması ne kadar
yava bolsa kılsa yegitler işi yakışıksız olur.
4697 Tiriglik üçün boldı dünyâ Dünya malı hayat için yaratılmıştır; hayat sona erince, mal

neŋi, derdi de ortadan kalkar.
tiriglik tükese tüker neŋ muŋı
4698 Tiriglik uçuktı tirip bu neŋiŋ, Mal toplayatoplaya hayatın sonuna geldi; nefesin kesilirse,

anuk kimke kodğu kesilse bunları kime bırakacağın bellidir.
tınıŋ
4699 Tutayın sen aymış ilig Senin dediğin gebi, hükümdarın hizmetine girdiğimi ve eş

tapğını, dost ile halkın tavır ve hareketini tam öğrendiğimi
tükel bildim iş tuş bodun düşünelim.
kılkını
4700 Negü asğı âhır ölür erse öz, Sonunda ölecek olduktan sonra, bunun faydası ne; bütün

saŋa teggüsi yok meger iki bunlardan elinde kalacak olan iki bez parçasıdır.
böz
4701 Bu munça isinmek azu Sıcakta bu kadar terleyecek ve soğukta bu kadar

tumlımak, titreyeceksin ve neticede ıkı arzunu elde edeceksin, ey
tilek iki boldı ay ersig çomak müslüman yiğit.
4702 Biri dünyâ mâlın bedüse Biri bu dünya malı ile kendini yükseltmek, biri de

özüŋ, memlekette sözü geçen bir adam olmaktır.
takı bir yorık bolsa ilde sözüg
4703 İdi edgü erdi bu iki bulup, Eğer bu ikisini elde ettikten sonra, ölümün pençesine

ölüm tutmasa kalsa meŋü düşmeyecek ve burada ebedî olarak kalacak olsa idim, bu
bolup çok güzel bir şey olurdu.
4704 Ölüm aldı mendin bu iki tatığ, Bu iki zevki ölüm benim elimden aldıktan sonra, şimdi bu

nerek emdi dünyâ ay bilgi dünyanın bana ne lüzumu var; ey derin bilgili insan.
batığ
4705 Kişi kutluğınıŋ bolur belgüsi, İnsanlar arasında saadete nail olan kimsenin nişanı olur,

küniŋe yegedür anıŋ edgüsi onun iyiliği gündengüne artar.
4706 Kalı kutsuz erse kişig Eğer insan talihsiz ise, o başkalarını kendisinden soğutur

tumlıtur, ve ihtiyarlık gününde ahlâkı bozulur.
karılık üdinde kılınç artatur
4707 İdi yakçı aymış bügü bilgi Hakîm ve bilgisi geniş olan insan çok iyi söylemiş; ey al

keŋ, yanaklı, sen bunu dinle.
eşitgil munı sen ayâ kızğu eŋ
4708 Kişi kutluğı ol neçe ulğadu, İnsanların kutlusu yükseldikçe iyi olur ve kötülüğü bırakır.

baru edgü bolsa isizlik kodu
4709 Tükel belgülüg bil kişi Şunu açık olarak bil ki, ihtiyarladığı hâlde, nefsine uyarak,

kutsuzı, onun peşinde koşan kimse de insanların talihsizidir.
karıp yügrür erse havâsı udu
4710 Kanı ol bu dünyâ tilep Dünyayı isteyip, eline alan ve kendisine demirden şehir ve

tutğuçı, kale yaptıran kimse nerede.
öziŋe temür kend tura
yapğuçı
4711 Kanı ol otun ıt bu dünyâ Bu dünyayı bulan ve kartala binerek, mâvî göğe çıkan o

bulup, küstah köpek nerede.
yaşıl kökke sundı kara kuş
münüp
4712 Kanı ol bayatmen tegüçi Ben Tanrıyım"" diyen ve sonunda Tanrının denizin dibine

otun, gönderdiği küstah nerede."
teŋizde kodı ıdtı teŋri töbün
4713 Kanı ol bu dünyâ neŋin Bu dünya malını toplayan ve malı ile birlikte yerin dibine

tergüçi, geçen;insan nerede.
neŋi birle yerde kodı barğuçı
4714 Kanı ol toğardın batarka tegi, Doğudan batıya kadar sefer ederek, bir çok memleketleri

yorıp el tutuğlı bu dünyâ begi hâkimiyeti altına alan dünya beyi nerede.
4715 Kanı ol tayakı yılan bolğuçı, Asası yılana çevirilen ve deniz yarılarak, oradan yürüyüp

teŋiz yarlıp ötrü yorıp geçen insan nerede.
keçgüçi
4716 Kanı ol peri kuş bu yalŋuk Peri, kuş ve insanlara hükmeden o âdil insan nerede.

öze,
uluğluk kılığlı kılınçı tüze
4717 Kanı ol ölüg tirgürügli kişi, Ölüleri dirilten insan nerede; o da nihayet ölümün esiri

ölümke tutuğ boldı âhır işi olmuştur.
4718 Kanı ol kişide üdürmiş talu, insanlar arasında seçilmiş olan o iyi zât nerede; dünya

kokuz kaldı dünyâ irildi tolu onsuz boş kaldı, bir tarafı eksildi.
4719 Ölüm tuttı eltti bu samışlarığ, Bu saydıklarımın hepsini ölüm yakaladı ve götürdü; ey

sinimü kodur kör ay kılkı arığ temiz kalpli insan, senimi burada bırakacaktır.
4720 Bu yaŋlığturur bu ajun Bu dünyanın kanunu böyledir; ister buna göre hareket et,

öŋdisi, ister aksi yolu tut.
kerek öŋdisi tut kerek tüŋdisi
4721 Baka körgil emdi yağız yer Dikkat et, imdi bu kara toprak altına ne çeşit insanlar

koyı, girmiştir; onun çukuru hâlâ dolmamıştır.
ne yaŋlığ kişi kirdi tolmaz oyı
4722 Açıp körse erdiŋ kara yer Kara toprağın altını bir az açıp baksa idin, orada ne kadar

katın, seçkin ve iyi insanların cesetlerini görürdün.
ne üdrüm talular yatur ınçıkın
4723 Ne begler yaturlar kara yer Ne beyler kara toprak olmuş, yatarlar; ne âlim ve hakimler

bolup, ölüp, toprağa karışmışlardır.
ne bilge bügü sızdı yerde
ölüp
4724 Begin kulda adra bilümez Ben orada beyi kuldan seçemiyorum; gözüm fakiri

özüm, zenginden ayırt edemiyor.
çığayığ bayında seçümez
közüm
4725 Neçe kür küvezler bir ig Hayatlarında hiç bir hastalık görmeyen ne kadar cesur ve

iglemez, mağrur insanlar kara toprak altına girdiler; kımıldanmağa
kara yerke kirdi kanı mecalleri yok.
tepremez
4726 Bu yaŋlığ kişiler töşendi Bütün bu insanlar toprağı döşendiler; burada senin ile

yerig, benmi diri kalacağız.
ya senmü kalır sen ya
menmü tirig
4727 Yorıyu turuğlı bu barkın kişi, Bu büyük yolda yalnız dinlenmek için bir az duran yolcu ev

uluğ yolda itmez bu ev bark bark yapmaz.
işi
4728 Özümdin kötürdüm bu ârzû Ben içimdeki bütün arzu ve dilekleri yok ettim; beni bırak,

tilek, Tanrım bana yeter bir destektir.
kodu bir bayatım maŋa tap
yölek
4729 Kişig kul kılığlı bu sukluk İnsanı kul eden bu ihtirastır; ben ihtirası bıraktım, artık

turur, gözüm toktur.
kiterdim bu sukluk közüm
tokturur
4730 Negü ter eşit dünyâ kodmış Dünyayı bırakmış ve bu dönek dünyadan bıkmış olan

kişi, insan ne der, dinle.
yayığ dünyâka köŋli todmış
kişi
4731 Ajunda tilekin bulundı özüm, Ben bu dünyada dileğimi buldum, her türlü ihtiras

harislık özindin kiterdi közüm gözümden silindi.
4732 Özüm kodtı dünyâ tilek Bu dünya ile ilgimi kestim ve bütün dilek ve arzuları

ârzûsın, üzerimden attım, artık dileğim kalmadı; işte bu kadar.
tilekim tükendi kesidi sözüm
4733 Bu dünyâ içi bir tarığlağ Bu dünya bir tarladır, burada bugün ne ekilirse, yarın o

turur, biçilir.
negü ekse munda yarın ol
önür
4734 Uruğ edgü ekse öner iyilik tohumu ekilirse, iyilik çıkar ve bu iyilik senin için

edgülük, yiyecek ve giyecek olur.
ol edgü bolur ol yegü
kedgülük
4735 Uruğ isiz ekse isiz ök önür, Fenalık tohumu ekilirse, fenalık çıkar ve bu fenalık yarın

ol isiz boyunka yarın yük insanın boynuna bir yük olur.
bolur
4736 Bu kün kodmağınça havâ Bugün bu nefsi ve arzuları üzerimden atmadan, benim

ârzûlar, yarın iyilik bulmama imkân yoktur.
yarın bulğu ermez özüm
edgüler
4737 Seni kodmaz erken bu Bu dünya seni terketmeden, sen onu bırak; o senden

dünyânı kod, bıkmadan, sen daha önce davran, onu gözünden düşür.
saŋa todmaz erken sen ir
aşnu tod
4738 Anı kodmasa sen seni kodğa Sen onu terketmezsen, o seni bırakacaktır; sen ondan

ok, bıkmazsan, o senden bıkacaktır.
aŋar todmasa sen saŋa
todğa ok
4739 Bolup kalğu erse nerek bu Böyle olduktan sonra, bu dünyanın ne lüzumu var; onun

ajun, seni terketmesini beklemektense, sen onu bırak.
seni kodğu erse anı kod
özün
4740 Munı kod tile ol ajunuğ turup, Bunu bırak, şimdi o dünyayı iste ve orada huzur içinde,

erejin tiril anda meŋü bolup ebedî hayat sur.
4741 Takı munda yegrek tileyin Bundan daha iyisi de var; eğer yapabilirsen, bunların ikisini

tese, de isteme.
ikigün ajunuğ tileme usa
4742 Yorı iki ajun idisin tile, Yürü, bu iki dünyanın sahibini iste; dünya ve âhiret, bu

nerek dünyâ ukbi ikigün bile ikisinin de ne lüzumu var.
4743 Törütgenni bulsa törümiş Türeteni bulursan, türeyen senindir; yaratanı bulursan,

seniŋ, yaratılan senindir.
yaratğannı bulsa yaratmış
seniŋ
4744 Törümişke korkma tileme Türeyenden korkma ve ondan hiç bir dilekte bulunma;

tilek, türetenden kork ve her şeyi ondan iste.
törütgenke korkğıl anı tut
yölek
4745 Törütgen idi tapğı evre Türeten rabbin ibâdetini geri bırakıp, türeyene uymak ve

kodup, ona hizmet etmek değermi.
törümişke tapmak bolurmu
udup
4746 İkide adın yok tapuğa işi, Hizmetkârın şu iki şeyden başka kazancı yoktur : ya onun

ya tapğı yarağay kötürgey hizmeti makbule geçer ve başı yükselir.
başı
4747 Ya tapğı yaramağa Yahut hizmeti ve zahmetleri makbule geçmez; vakti ve

emgekleri, ömrü boşuna harcanmış olur.
yava bolğa üd kün tiriglikleri
4748 Yarasa tapuğ beg kötürse Eğer hizmeti makbule geçer ve bey yükseltirse, aradığını

anı, bulduğu gün, o artık kendisine hâkim olamaz.
bolur özke erksiz bu bulmış
küni
4749 Ara aç ara tok yügürgü Bunun için bâzan aç, bâzan tok koşmak lâzım; beyi rahat

kerek, ederse, onun zahmetini hizmetkârının yüklenmesi lâzımdır.
begi yatsa emgek bu körgü
kerek
4750 Kalı siŋmese kör bu kılmış Eğer onun bu yapmış olduğu hizmeti makbule geçmezse,

tapuğ, bütün bir hayat, çok yazık ki, boşuna geçmiş olur.
yava boldı isiz tiriglik kamuğ
4751 Kayu ol tapuğçıkaayğıl asığ, Söyle, hizmetkârın elde ettiği nedir, onun bu hizmetinde ne

bu tapğı içinde negü ol tatığ gibi bir zevk vardır.
4752 Negü ter eşitgil ıla erkini, Hizmetkârlık âdap ve erkânı hakkında ila büyüğü ne der,

tapuğçı törüsin ayur kör anı dinle.
4753 Baka barsa ters iş bu begler Dikkat edersen, bu beylerin işi ters bir iştir; insan çok

işi, çalışmakla onlara kendisini kolaykolay beğendiremez.
tapınsa telim terk yaranmaz
kişi
4754 Yarasa tapuğ özke erksiz Hizmeti beğenilirse, o kendikendisine hâkim olamaz;

bolur, hizmeti beğenilmezse, o gündengüne itibardan düşer.
yaramasa tapğı küniŋe ilür
4755 Tapuğka ınanma ay tapğı Ey hizmeti çok olan insan, sen hizmetine güvenme; bu

telim, hizmet, sonunda, senin başına mal olur.
tapuğ kılğa âhır başıŋnı
kalım
4756 Sevindi tedükte sasıtur O "memnun oldu" derken, ortalığı berbat eder, söğer;

söker, "yüzü güldü" derken, hiddetlenir, kaşlarını çatar.
yazıldı tedükte buşup kaş
tüger
4757 Tükel bilse bolmaz kılıklarını, Onların tabiatlerini tamamiyle öğrenmek imkânsızdır;

yeme alsa bolmaz alıklarını yapacakları fenalıkları da önlemek mümkün değildir.
4758 Tüpi yelturur bu ajun kör Ey oğul, bu dünya bir kasırga rüzgârıdır; o hiç bir yerde

oğul, karar etmeyen bir gölgedir.
köliketurur kör karârı yok ol
4759 Sakım ol körü barsa körnü Dikkat edersen, o ancak göze görünen bir seraptır; tutmak

turur, istersen, ele girmez, yok olur.
tutayın tedükte yiter yok
bolur
4760 Kezigçe kelir kör bu devlet Bu saadet nöbeti, bak, sıra iie gelir; o dönektir, kaçmak

kurı, ister, bir de çabuk ihtiyarlar.
tezig ol yayığ hem bolur terk
karı
4761 Kerek bolmaz emdi bu dünyâ Bana böyle bir dünyanın lüzumu yoktur; bu sıtmaya

maŋa, benzeyen saadet nöbetini de istemem, ey kahraman yiğit.
ya devlet kezigi kezig ay
toŋa
4762 İdim yadı iş tap sevingü Rabbimin zikri bana kâfi bir iştir ve yerinde bir sevinçtir;

sevinç, onun emirlerini yerine getirmek, benim için kâfi bir
anıŋ yarlığı tap avınğu avınç meşgaledir.
4763 Sevüg bolmasa tap idim Rabbimin sevdiği işler kâfi gelmezse, mücâdele etmek için,

sevmişi, düşmanım olan şeytan vardır.
yağım yekturur öz
yağılamışı
4764 Tilekim anıŋdın umınçım Her arzumu Tanrıdan diler ve ona ümit bağlarım; her

aŋar, şeyde Tanrıya iltica eder ve ona güvenirim.
sığınğu idim ol küvençim
aŋar
4765 Tonum koy yüŋi tap yegüm Giymek için, koyun yünü ve yemek için, arpa aşı bana

arpa aş, yeter; ey kardeş, bu dünyadan başka bir şey
tükel boldı dünyâ maŋa ay beklemiyorum.
kadaş
4766 Negü ter eşitgil bağırsak Mağarada yaşayan, merhametli ve takva sahibi insan ne

sözi, der, dinle.
üŋürde turuğlı sakınuk özi
4767 Ajunda alındım özümke öŋi, Dünyadan kendi hissemi aldım; kepekten yiyecek ile koyun

kavuk sökti yem tap tonum yününden elbise bana yeter.
koy yüŋi
4768 Şekerde tatığlığ kavuk yür Kepek yemeği, benim için, şekerden daha tatlıdır; bu

maŋa, beyaz elbise, sırmalı ipeklilere bedeldir.
çuz ol bu örüm ton ağılar teŋi
4769 Karın todğuça ye kamuğ Her yiyecek ve içecekten ancak karnı doyuracak kadar

yem içim, yemeli; içinde ister arpa, ister darı olsun, bu da benim
kerek arpa yür tut todurğu karnımı doyuracaktır.
açım
4770 Toru ölmegüçe yegil ây Ey kardeş, sen ölmeyecek kadar bir şey ye; öküz gibi çok

kadaş, yeme, mizacın bozulur.
yeme udlayu sen taduŋ
bolğa baş
4771 Tatığ sürme tatığ kını ked Zevksafa sürme, zevkin cezası çok ağırdır; zevk

katığ, karşılığında elde edilen yer berbat bir bataklıktır.
tatığka yanut ornı teŋsiz
batığ
4772 Açığ süçig aşlar boğuz tatğı Ekşi veya tatlı yemekler boğaz zevkidir; boğazına düşkün

ol, adam hayvandan başka bir şey değildir.
boğuz tatğı sürgen kişi yılkı
ol
4773 Ağı çuz kedim ton kişi İnsanlar ipekli ve sırma elbiseler giyerler; sen ancak

kedgüsi, vücûdunu örtecek bir şeyle iktifa et, ey erkeklerin iyisi. ¦
et öz örtgü tap kıl ay er
edgüsi
4774 Boğuz bir todunsa iki kün Boğaz bir doyarsa, bu iki gün devam eder; sırta giyilen bir

barır, elbise iki yıl dayanır.
egin kedse bir ton iki yıl kalır
4775 Bu iki üçün özüm kul kılıp, Bu iki şey için insanların hizmetine girmekle, kendini bile

kişi tapğı kılmak yararmu bile kul etmek değer mi.
bilip
4776 Ediz arşta altın serâ’ka tegi, Yukarıda Arş'tan aşağıdaki toprağa kadar, dünyada

tüzü barça muŋluğturur bir mevcut ne varsa, bunların hepsi, istisnasız, muhtaç
teŋi durumdadır.
4777 Meger bir bayat ol tükel Her şeyden müstağni ancak bir Tanrı vardır; o ihtiyaçları

muŋsuzun, bilir, merhametli ve halimdir.
muŋuğ bildeçi ol bağırsak
tüzün
4778 Köŋül bir bayatka uladım Gönlümü ihlâs ile bir olan Tanrıya ulaştırdım; ısteyici sıfatı

köni, ile yalnız onu istiyorum.
tilekçi bolupmen tilermen
anı
4779 Barı boldı şeksiz maŋa Onun varlığına gönülden iman ettim; gönlüm inandı ve

belgülüg, dilim şevkle onu zikreder.
köŋül bütti yırlar tilim ülgülüg
4780 Barıŋa mukırmen tiler> Varlığını ikrar ediyor ve gecegündüz uyumadan, onu

kayuda tilegü özüm belgüsüz istiyorum; fakat onu nerede arayacağımı kendim de
bilmiyorum.
4781 İdimni tiler> nışânın bulur Geceleri gözlerimi kırpmıyorum, rabbimi diliyorum; nişanını

men körüglisi yok buluyorum, fakat onu gören yok.
4782 Tilegli udımaz tile tınmağıl, Arayan uyumaz, durmadan ara; arayıp ona yaklaşmışken,

tilep bulmadım tep titip bulamadım diye, geri dönme.
yanmağıl
4783 Tile tutçı tınma tilep yetgü Durupdinlenmeden ara; aramakla ona erişebilen yok;

yok, fakat arayıp da, bulamadım diye, yan yatmak da doğru
tilep bulmadım tep yanın değildir.
yatğu yok
4784 Tilegli yügürgü kerek Arayan kimse dinlenmeden koşmalıdır; dinlenerek yatan

tınmadı, kimseler aradıklarını bulamadılar.
tınıp yatğuçılar tilek bulmadı
4785 Tilep tınmağuçı ne bulmaz Durmadan arayanlar neler bulmazlar; kim dinlenip

bolur, yatmakla arzusuna kavuşur.
tınıp yatsa ârzû tilek kim
bulur
4786 Meni ol tiledi eŋ aşnu sevip, ilk önce, severek, o beni arzuladı; ben de şimdi çırpınarak,

anı men tiler boldum emdi onu arar oldum.
ivip
4787 Meni aşnu ol koldı erdi ezel, Önce o beni ezelde istemiş idi; onun için şimdi ben de

anın men kolur boldum emdi yalnız onu ister oldum.
tükel
4788 Bu mundağ idimni kalı Böyle rabbimi nasıl sevmem; onu arayıpbulmak için, nasıl

sevmeyin, çırpınıp durmam.
tilep bulğuka öz kalı ivmeyin
4789 Muŋumka takımka maŋa ol Muhtaç olduğum zaman, başım sıkıldığı zaman, bana o

yarar, yardım, eder; belâ ve kaygı gelirse, beni o kurtarır.
belâ kadğu tegse meni ol
yular
4790 Meni ol üdürdi eŋ aşnu tilep, ilk önce o beni isteyerek seçti; bu sebepten şimdi ben onu

anın öz tiler boldı köŋlin ulap gönülden arzuluyorum.
4791 Meni ol törütti bu ol çın Bu sözüm doğrudur, beni o yarattı, yetiştirdi ve ben de

sözüm, böylece büyümüş oldum.
meni ol igidti bedüdi özüm
4792 Tüŋüldüm bu halktın Ben halktan vaz geçtim, Tanrıya sığındım; o beni her

sığındım aŋar, şeyden korur.
küdezgey meni ol kamuğdın
sıŋar
4793 Özüm kalsa yalŋuz idim yadı Yalnız kalırsam, bana rabbimin zikri yeter; zikretmek için,

tap, bana rabbimin adı yeter.
özüm sözlegüke idim atı tap
4794 Avıŋum sığıŋum yölekim Avunacağım, sığınacağım, desteğim ve dayanağım odur;

tokum, açlığımda ve tokluğumda beni gözeten o bir olan
ol ol bir idi todğu açım tokum rabbimdir.
4795 Negü ter eşitgil süzülmiş kişi, Kalbi temizlenmiş ve Tanrıya gerçekten ulaşmış olan insan

idisi bile çın tüzülmiş kişi ne der, dinle.
4796 Köŋüldeki sırrım açarmen Gönüldeki sırrımı sana açarım, dilek ve arzu ile sana

saŋa, uçarım.
tilek ârzû birle uçarmen
saŋa
4797 Küvengü avınğu sığınğu Benim güvenecek, avunacak ve sığınacak rabbim sensin;

idim, her şey ile ilgimi kestim, sana sığınırım.
kamuğdın üzüldüm kaçar
men saŋa
4798 Ol ajunka ornuŋ bu ajun Senin o dünyadaki yerin bu dünyaya bağlıdır; bu dünya

turur, hava ve heveslerinden vazgeçmeden, o dünyayı kim
munı kodmağınça anı kim kazanabilir.
bulur
4799 Yüz utru kitergü bu dünyâ Bu dünyadan uzaklaşıp, ondan vaz geçmek lâzımdır;

salıp, ancak böylelikle ukbâ elde edilebilir.
anın bolsa ukbi bulunğay alıp
4800 Yayığ dünyâ bekrü eligde İnsan bu dönek dünyaya sarılır ve onun zevklerine

tutup, mukavemet etmezse, ebedî dünyayı nasıl bulur.
negü teg bulur meŋü ajun
yatup
4801 Hatarlığturur dünyâ nûşı Bu dünya tehlikeler ile doludur, onun şerbeti zehirdir; sen

ağu, bütün içecek ve yiyeceklerde temizlik ara.
arığın tile barça içgü yegü
4802 Kodu bergü dünyâ tilek Ukbâda iyi bir yer bulabilmek için insan bu dünyanın dilek

ârzûsın, ve arzularından vazgeçmelidir.
anın bulsa ukbi orun edgüsin
4803 Hakikat munı bil ay Ey Öğdülmiş'im, ben sana kendi bildiklerimi söyleyeceğim;

ögdülmişim, sen bunları hakikat bil.
ayayın saŋa men özüm
bilmişim
4804 Bu tört neŋ tükel insan şu dört şeyden tamamen vazgeçmedikçe, diğer dört

kodmağınça kişi, işi iyice yapamaz.
adın tört kılumaz kişi uz işi
4805 Bu dünyâ işin kodmağınça Bu dünya işini tamamen bırakmadıkça, insan ukbâ işini

tükel, yapamaz, ey inanılır insan.
kılumaz bu ukbi işin ay ınal
4806 Kişide yırak bolmağınça Ey kardeş, insanlardan uzaklaşmadıkça, Tanrıya ibâdet ile

kadaş, meşgul olunamaz.
bayat tapğıŋa tegse bolmaz
adaş
4807 Havâ ârzû boynı sımağınça Kendi nefis ve hevesinin başını ezmedikçe, vücût doğruluk

öz, yoluna giremez.
könilik yolıŋa kirümez et öz
4808 Köŋüldin çıkarğu kamuğ Gerçek Tanrı sevgisinin girebilmesi için, insan gönlünden

dünyâsın, bütün dünya arzularını çıkarıpatmalıdır.
aŋar ötrü kirse bayat sevgi
çın
4809 Tünek ol bu dünyâ Bu dünya müslümanlar için bir zindandır; zindanda huzur

müsülmân öze, arama; gönlünü doğrult.
tünekte erej kolma köŋlüŋ
tüze
4810 Et öz ülgi berme katığlan Elinden geldiği kadar vücûdun isteklerini yerine

usa, getirmemeğe gayret et; ancak böylelikle kendin doğru yola
özüŋ yolka köŋey anıŋda girebilirsin.
basa
4811 Yava kılmağıl bu keçer üd Bu geçici zaman ve gününü boşuna sarfetme, her geçen

künüŋ, gecen bir daha geri dönmeyecektir.
yana bulğu ermez keçigli
tünüŋ
4812 Keçer kün yava bolsa öknür Geçen günün boşuna geçerse, sonunda peşiman olursun;

kedin, bu hayatı boşuna harcarsan, onu tekrar elde edemezsin.
tiriglik yava kılsa bulmaz
adın
4813 Negü ter eşit kör ay bilgi Dinle, bilgisi deryalar kadar geniş, mütevazı, gönülü alçak,

teŋiz, fakat kendisi yüksek olan insan ne der.
özi kodkı alçak ne köŋli ediz
4814 Uluştın uluşka köçügli kişi, Diyardandiyara göçen insan eşyalarını önceden

köçin öŋdün ıdsa iter uz işi gönderirse, işini daha iyi yapmış olur.
4815 Bu köçmezde açnu köç ıdsa Kendisi daha göç etmeden, göçünü önceden gönderirse,

oza, oraya varınca, onun için çok faydalı olur.
köçüp barsa asğı yarutur
köze
4816 Kerek ıd köçüŋni kerek Göçünü ister gönder, ister gönderme; fakat sonunda

ıdmağıl, kendin nasılsa göçeceksin, gafil olma.
özüŋ köçgü âhır osal
bolmağıl
4817 Kerek erse beg bol kerek ister bey ol, ister kul, burada uzun zaman kalacak değilsin;

erse kul, ölüm artık seni yolda bekliyor.
uzun kalğu ermez ölüm tuttı
yol
4818 Kerek miŋ yaşağıl kerek on ister bin yıl yaşa, ister on sekiz, bir gün öleceksin; eser

sekiz, olarak, iyi ad bırakmağa çalış.
özüŋ ölgü edgü atıŋ kodğıl iz
4819 Kerek erse bay bol kerek yok ister zengin ol, ister yoksul ve fakir, her geçen yıl, ay ve

çığay, gün hayatı kemirmektedir.
tiriglikni yer bu keçer yıl kün
ay
4820 Başıŋ kökke tegse bedüklük Büyüklük ve şöhretle başın ne kadar göklere yükselirse

atın, yükselsin, sonunda giripyatacağın yer kara toprağın
kirip yatğu ornuŋ kara yer altıdır.
katın
4821 Tiriglik bulup er yava kılsa Hayat nimetini elde edip de vaktini boşuna geçiren insan

üd, kendisini ateşe atmış demektir; o hayvandan farksızdır.
özin otka attı uş ol yılkı ud
4822 Esenlik bulup er yava kılsa insan sağlık bulup da ömrünü boşuna sarfederse, ey

yaş, kardeş, bu çok çirkin bir hayat olur.
bu körksüz tiriglik bolur ay
kadaş
4823 Meniŋ kadğumı sen yeme ay Ey kardeş, sen benim kaygımı yeme; sen gözünden yaş

kadaş, dökerek, kendi derdin ile uğraş.
sen öz kadğuŋı ye töküp
közde yaş
4824 Bu dünyâ işi bek tuzakçı Bu dünya işi sağlam bir tuzaktır; tuzağa düşme, seni sım

turur, sıkı yakalar.
tuzakka ilinme seni berkitür
4825 Bu kün keldi devlet tilekçe Bugün sana saadet geldi, senin arzuna göre hareket eder;

yorır, fakat sen ona inanma, o yine çabuk gider.
ınanma aŋar sen yana terk
barır
4826 Usanma ölümke sakınma Gafil olma, ölümü uzak sanma; onu beklemediğin bir anda,

uzun, pusudan çıkan bir düşman gibi, karşında bulursun.
busuğdın çıkar teg çıkar
üdsüzün
4827 Üküş miŋ osalığ ölüm Binlerce gafil kimseye bu ölüm baskın yapmıştır; bir çok

basmış ol, toplulukları bu ölüm dağıtmıştır.
telim yumğılarığ ölüm saçmış
ol
4828 Negü ter eşit emdi köŋli Şimdi gönülü uyanık insan ne der, dinle; ölüme karşı gafil

oduğ, davranma, zararını görürsün.
ölümke osal bolma teggey
yoduğ
4829 Üküş ternekig kör taradı Bir çok toplulukları, bak, ölüm dağıttı; ölüm hatırıma

ölüm, geldikçe, göz yaşım çeşme gibi akar.
ölümüg sakınsa akar köz
yulum
4830 Menin köksegüçi meni Ben diyerek, göklere yükselmek isteyenin benliği kalmadı;

kalmadı, silâhlı ordular ona karşı kâr etmedi.
asığ kılmadı sü itiglig tolum
4831 Usanma tiriglik barır Gafil olma, hayat belli etmeden gider; bu zaman ve gün bir

belgüsüz, daha geri gelmemek üzere geçer.
keçer uş bu üd kün yana
yanğusuz
4832 Erejke avınma yava bolğa Huzura dalıp, kendini avutma, yoksa günün boşuna geçer;

kün, bu saadete inanma, o dönek ve küstahtır.
bu kutka ınanma yayığ ol
otun
4833 Bedük men tegüçini tuttı Ben büyüğüm diyeni ölüm yakaladı; "ben uluyum" diyeni

ölüm, ölüm yendi.
uluğ men tegüçini uttı ölüm
4834 Ölüm buzdı ordu telim kend Ölüm bir çok şehir ve memleketleri viraneye çevirdi; ölüm

uluş, bir çok saray, köşk ve evleri yıktı.
ölüm buzdı karşı saray ev
üküş
4835 Neçe miŋ tirig öldi tolup Yaşayan kaç bin insan öldü ve yerin altına giripgizlendi;

yatur, orada bizim de gelmemizi bekliyorlar.
biziŋ kelgümizni küdezip
yatur
4836 Baka kör olarığ sen açğıl Onlara dikkatle bak, gözünü aç; beyi kuldan ayırabilirmisın.

közüŋ,
begig kulda adra bilürmü
özüŋ
4837 Uluğluk ölümke asığ kılmadı, Büyüklük ölüme karşı fayda etmedi; ölümden kaçan —

ölümdin kaçığlı keçig kaçacak bir yol bulamadı.
bulmadı
4838 Ağır savçılarığ iletti ölüm, Nice ulu peygamberleri ölüm götürdü; artık kim ona karşı

adın kim itügey ot em ya ilâç, deva veya silâh bulabilir.
tolum
4839 İnançsızturur bu cefâçı ajun, Bu cefacı dünyaya inanılmaz, o dönektir; onun tabiatı

yayığ kılkı irsel kılınçı otun vefasızdır, küstahça hareket eder.
4840 Negü teg keçürse keçer terk Nasıl geçersegeçsin, onun günü çabuk geçer; iyisi de,

küni, kötüsü de, eğrisi de, doğrusu da fânidir.
barır edgü isiz ne egri köni
4841 Tokun ma keçer hem açın insan doysa da geçer, aç kalsa da geçer; ne beye yüz

ma keçer, verir, ne zengin, ne de kul seçer.
ne begke kılur yüz ne bay kul
seçer
4842 Ereji uzamaz ne emgekleri, Onun ne huzuru ve ne de zahmeti uzun sürer; ey oğul, bu

nerek ötrü munça çoğı ün urı kadar gürültü ve patırdıya ne lüzum var.
4843 İdi yakşı aymış bügü bilgi Hakîm, bilgisi geniş, düşünce ve hareketi birbirine uygun

keŋ, olan kimse çok iyi söylemiş.
kılıkı yorıkı bile köŋli teŋ
4844 Az edgüke yalŋuk unıtur Küçük bir saadete erince, insan kendisini unutur; sözünü

özin, mâvî gökten daha yukarılara yükseltir.
yaşıl kökte üstün yorıtur
sözin
4845 Neçe kür kögüzlüg küvenür Nice kabadayı, kibirli ve mağrur insanların göğüsünü ölüm

erig, ezmiş ve gözünü çıkarmıştır.
ölüm yençti kögsin saçıttı
közin
4846 Bu erdi saŋa çın İşte bu söylediklerim sana gerçek bağlılığımın bir nişanıdır,

bağırsaklıkım, ey cömerdim.
munu sözledim men saŋa ay
akım
4847 Kim erse bu halığ bilür erse Bu hakikate vâkıf olan insan hiç bir zaman bu dünyaya

çın, kıymet vermez.
arçar bolğu ermez bu dünyâ
yakın
4848 Yitürdüm yegitlik yetildi Gençliği kaybettim, yaşım ileriledi; misk yerine başım kâfur

yaşım, örtündü.
yıpar kitti kâfûr eşündi başım
4849 Seziksiz ölümke anunğu üdi, Ey insanların iyisi, bundan sonra artık, şüphesiz, ölüme

bu künde naru ol ay yalŋuk hazırlanma zamanı gelmiştir.
kedi
4850 Ölüm kadğusı tuttı ketti Ölüm kaygısı sardı, sevinç artık bizden gitti; ölümden

sevinç, sonra, acaba, hâlimiz nice olacaktır.
ölümde kedin iş negü teg
erinç
4851 Bu kadğu sakınç birle erken Ey temiz kalpli insan, ben bu kaygı ve endişe içinde

özüm, kıvranırken, nasıl kalkıp, hükümdarın yanına giderim.
negü teg iligke barırmen
tüzüm
4852 İligke meniŋdin asığ Hükümdar benden hiç istifâde edemeyecektir; kendisine

bolmağay, faydalı olmamı istiyorsa, ona hiç bir faydam
tusulsu tese hem tusu dokunamayacaktır.
bulmağay
4853 Kalı ol ajunluk tilese meni, Eğer beni öteki dünya için yanında istiyorsa, beni yanında

meni bardı saknıp yorısu farzederek, doğru yola gitsin.
köni
4854 Apa oğlını emdi erklig bayat, Kadir Tanrı insanoğlunu iki şey için yaratmış ve bundan

törütti iki iş üçün berdi at dolayı ona bu adı vermiştir.
4855 Tamuğka ya uçmak begi O ya cehennemde yanmak veya cennette bey olarak, sefa

bolğuka, sürmek için yahud bu dünyada itibarlı veya itibarsız olmak
ağırlık üçün ya uçuz kılğuka için yaratılmıştır,
4856 Ağırlık tilese ayu berdi yol, itibarlı olmak istersen, bunun yolunu göstermiştir;

uçuzluk yolın ma seçe berdi itibarsızlık istiyorsan, onun da yolunu çizmiştir.
ol
4857 Kerek emdi kulka özi Şimdi kulun, Tanrının tevfikına mazhar olması için, kendi

kullukın, kulluğunu tam olarak yerine getirmesi lâzımdır.
tükel kılğu bulsa bayat
tevfikın
4858 Kalı bulsa tevfik bayattın kulı, Eğer kul Tanrının tevfikına nail olursa, ona bütün iyiliklerin

kamuğ edgülükke açıldı yolı yolu açılmış demektir.
4859 Katığlaŋu ötrü yetürgü tapuğ, Bundan sonra da bütün ibâdetlerin yerine getirilmesine

tümen edgülükke açılğay gayret etmelidir; böylece insanı binlerce iyiliklere götüren
kapuğ kapılar açılır.
4860 Bu erdi munukı meniŋ İşte benim bildiklerim bunlar idi; sana söyledim, ey iyi

bilmişim, arkadaşım.
saŋa sözledim men ay edgü
işim
4861 Selerke meniŋdin asığ söz Size benim faydalı sözlerim lâzımdır; benim sözlerim

kerek, kendimden daha iyidir.
özümde körü bu sözüm
edgürek
4862 Kalı ukbi kolsa yorıkı bu hâl, Eğer ukbâ istersen, onun yolu böyledir; eğer dünya

kalı dünyâ kolsa bilir sen istersen, sen kendin bunu daha iyi bilirsin.
tükel
4863 Bolu berdi eren kelü berdi Felek rast getirdi, sen saadete kavuştun; başka ne gibi

kut, arzuların varsa, anlar da gelecektir, buna inan.
negü kolsa ârzû kelü berge
büt
4864 Meniŋde negü bar adın edgü Bende size faydah olacak başka ne gibi bir iyilik var, ey iyi

iş, arkadaşım.
silerke asığ kılsa ay edgü iş
4865 Kodu bersü ilig meni teŋrike, Hükümdar beni Tanrıya bıraksın; iyiliği için, ona duacı

duâçı bolayın aŋar edgüke olayım.
4866 Bilig aytur erse unu bilmişim, Bilgi istiyorsa, işte bildiklerim bunlardır; sen işittin, sana

eşittiŋ ayu ber negü aymışım söylediklerimi ona da naklet.
4867 Sözümni tutuŋlar kalı Sözümü tutunuz; eğer tutmazsanız, bugün

tutmasa, ummadıklarınızın hepsi yarın başınıza gelecektir.
yarın kelge barça bu kün
bütmese
4868 Bu söz yakşı aymış ay bilgi Denizler kadar bilgili insan şu sözü çok iyi söylemiş; insan

teŋiz, buna göre hareket ederse, bahtiyar olur.
munı işke tutsa kızartur
meŋiz
4869 Bu kün bu sözüm kör saŋa Bu sözüm, bak, bugün sana eş olur; yarın orada bunun

tuş bolur, ecrini bulursun.
yarın anda körgil saŋa tüş
bolur
4870 Usanma katığlan sözüm işke Gafil olma, sözüme göre hareket etmeğe gayret et; eğer

tut, sözümü tutmazsan, işte söylediklerim başına gelir.
kalı tutmasa sen munu uş
bolur
4871 İligdin kolu ber meniŋ Hükümdardan benim için özür dile; ne yapmak lâzım ise,

udrümi, onu yap ve bu işi hallet.
yarağı ne erse otı kıl emi
4872 Saŋa tegdi emgek kelü hem Boraya gelipgitme zahmetine katlandığın için, Tanrı sana

baru, bunun ecrini ihsan etsin, güneş gibi parla.
yanutı bayat bersü kün teg
yaru
4873 Ağır kılma köŋlüŋ maŋa ay Ey kardeş benim için kendini üzme; bana karşı duyduğun

kadaş, sevgiyi eksik etme.
yakınlık içinde meni tutma
taş
Öğdülmiş cevabı OĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
Odgurmışka
4874 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve : — Şimdi ben hakikat yolunu

tilin, anladım — dedi —
özüm uktı emdi könilik yolın
4875 Eşittim sözüŋni ögün Söylediklerini dikkatle dinledim; sözlerini iyice tarttım;

tıŋladım, diyecek sözüm kalmadı.
sözüm kestim emdi sözüg
teŋledim
4876 Köni sözlediŋ söz bütünlük Doğru söyledin, hakikat budur; bundan başkası hep eğri

bu ol, yoldur.
munıŋda narukı neçe egri yol
4877 Seniŋdeturur çın meniŋde Hakikat sendedir, benimki ise, oyundur; hakikate boyun

oyun, eğiyorum ve oyunu bırakıyorum.
oyun kaldı çınka berürmen
boyun
4878 Barayın men emdi esen Şimdi ben gideyim, sen sağ ve esen kal; ey her iki dünya

edgü kal, saadetine kavuşan insan.
ikigün ajunluk ayâ edgü fâl
4879 Bayat bersü tevfik saŋa küç Ey kardeşim, Tanrı sana tevfik ve kuvvet versin; dualarında

kadaş, beni de unutma, gönülden çıkarma.
duâda unıtma köŋül tutma
taş
4880 Meni me bayattın kolu bir Benim için de Tanrı'ya duâ et; Tanrı beni uyandırsın ve

turup, gönül gözümü açsın.
aça bersü köŋlüm bayat
odğurup
4881 Sözin kesti koptı adakın örü, Sözünü kesti, ayağa kalktı, vedâlaştı ve evine doğru yola

esenleşti evke yüz urdı körü düştü.
4882 Atın mindi evre eviŋe kelip, Atına binip, tekrar evine geldi ve girip, bir az dinlendi.

tüşüp kirdi turdı bir ança tınıp
4883 Yedi içti ança sakındı özün, Yedi, içti ve bir müddet düşünceye daldı; işittiği sözler

eşitmiş sözini bışurdı uzun üzerinde uzunuzun durdu.
4884 Yaşık badı yüzke kura yüz Güneş yüzüne siyah peçe örttü, her tarafı tozduman rengi

bağı, kapladı.
ajun toldı bütrü kara yer toğı
4885 Küjek yazdı rûmi kızı örtti Rûmî kızı zülüflerini çözerek, yüzünü örttü; her taraf siyah

yüz, zülüf rengini aldı.
kara saç boduğı ajun toldı
tüz
4886 Tükel zengi yüzi urundı kalık, Göğün her tarafı zenci yüzüne döndü; uçan kuşlar kondu,

uçar tındı kodtı yorığlı yorık dolaşan mahlûklar durdu.
4887 Yunup kıldı yatğu namâzın Kalkıp, âbdest aldı ve yatsı namazını kıldı; yatak istedi ve

turup, işlerini bitirip, yattı.
töşek koldı yattı yarağın
körüp
4888 Udıp bardı azrak odundı Bir az uykuya daldı, tekrar uyandı; Merih yıldızı tepeden

yana, kenara kaymıştı.
töpüdin savılmış bakırsukuna
4889 Yana kördi ülker savılmış Tekrar baktı, Ülker yıldızının başı ufka kaymış, karşısında

başı, şarktan Akrep kalkıp, yükselmişti.
toğardın çadan kopmış örlep
tuşı
4890 Yana yattı ança usı kelmedi, Tekrar bir az yattı, fakat uyuyamadı; bir nöbetçi gibi,

keziglig kişi teg közin gözünü yummadı.
yummadı
4891 Usuz yattı saknu bir ança Uyumadan, bir müddet yattı, düşündü; göğün derisi kâfura

oduğ, boyandı.
kalık kırtışı tuttı kâfûr boduğ
4892 Abir bürkirer teg tünerdi Abîr serpilmiş gibi, gök alacalandı; ufuktan etrafa

kalık, dallanarak, mızraklar yükseldi.
sata koptı yerdin yadıldı
butık
4893 Yaşık örledi yerde koptı toğı, Güneş yükseldi, yerden toz kalktı; dokuz al tuğu

yaka keldi aşnu tokuz al tuğı yaklaşmağa başladı.
4894 Turup koptı yundı kör Öğdülmiş kalkıp, âbdest aldı; namazını kıldı ve duâ etti.

ögdülmişe,
namâzın yetürdi okıp bilmişe
4895 Kıza baktı yerdin sata Kızarmış mızraklar ile kalkan ufuktan gözükürken, kalkıp,

kalkanı, saraya gitti ve doğruca içeri girdi.
turup karşıka bardı kirdi köni
4896 Eşitti ilig kör aŋar kıldı yol, Hükümdar geldiğini haber alınca, onu yanına çağırttı;

bu kirdi iligke kavuşturdı kol Öğdülmiş huzuruna girip, ellerini kavuşturdu.
4897 İlig imledi berdi oldruğ orun, Hükümdar işaret etti ve ona oturacak yer gösterdi; o

bu keçti orunka siliglik kurun edeple, vakarla gösterilen yere geçti.
4898 Bir ança turup söz ayıttı ilig, Bir parça durduktan sonra, hükümdar sordu : — Ey temiz

ayur sözle keldür ay kılkı silig tabiatlı, söyle, ne haber — dedi —
4899 Negü ter kadaşıŋ ne boldı Kardeşin ne diyor, işin nasıl oldu; dileğin ne oldu,

eşiŋ, arkadaşın geliyor mu.
ne boldı tilekiŋ kelirmü işiŋ
4900 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi, onun söylediği sözleri, neler

sözi, konuştuklarını, hepsini olduğu gibi anlattı.
negü teg yorımış sözi tüp
tözi
4901 İkigün arala yorımış sözüg, İkisi arasında konuşulan sözleri hükümdara aynen arzetti.

ötündi iligke kamuğ tüp tözüg
4902 Eli turdı ança sakındı özün, Hükümdar bir az durdu ve kendikendine düşündü; gönülü

köŋül bertti yaşı yuvuldı yaralandı ve gözlerinden yaş döküldü.
közün
4903 Ayur ol kadaşıŋ köni Hükümdar : — Kardeşin doğru söylemiş; söz onun

sözlemiş, söylediği sözdür — dedi —
söz ol sözturur kim ol aymış
temiş
4904 Bu kün biz kılurmız özümizke Bugün biz kendimize zulüm ettiğimiz gibi, ona da zulüm ve

küç, eziyet ediyoruz.
aŋar ma takı küç kılurmız
hem öç
4905 Keçigliturur bu ajun Bu dünya geçicidir, kalmaz; bu kalan hayatın da ne kadar

kalğusuz, süreceği belli değildir.
bu kalmış tiriglik yeme
belgüsüz
4906 Seziksiz kelir utru meŋü Hiç şüphe yok, ebedî dünya bize doğru yaklaşmaktadır;

ajun, ister bize huzur, ister zahmet getirsin, gelmesi uzun
erej erse emgek uzalmaz sürmez.
uzun
4907 Meŋilik ol ol anda bulsa ereş, Nerede huzur varsa, rahat oradadır; orada insanın yeri ve

bolur edgü ornı bulur edgü yolu iyi olur.
eş
4908 Odunmışturur ol kadaşıŋ Senin kardeşin gafletten tamâmiyle kurtulmuştur; onu

tükel, çağırtmakla buraya getirmemize imkân yoktur.
anı biz okımak idi ked muhâl
4909 Biziŋ bu özümiz havâka Bizim bu varlığımız hava ve hevesin esiridir; zamanımız ve

bulun, hayatımız boşuboşuna geçipgidiyor.
yavalıkka üdlek keçip bardı
kün
4910 Negü ter eşit emdi köŋli tirig, Dinle, imdi gönülü diri olan insan ne der; bak, sana iyi

saŋa yakşı sözlep berür öt sözler ile öğüt ve nasihat verir.
erig
4911 Havâ nefs yağı ol kalı bulsa Hava ve nefis sana düşmandır; imkân bulursa, hiç şüphe

küç, etme, senden eski öcünü alacaktır.
yetürgey seziksiz saŋa eski
öç
4912 Havâ nefs tirilse ölür bu Hava ve nefis canlanırsa, gönül ölür;gönül ölürse, ibâdet

köŋül, ihmâl edilir, ey oğul.
köŋül ölse tâat kalur ay oğul
4913 Biziŋ köŋlümiz öldi bolğa bu Hava ve nefis boynunun bu kadar kalınlaşmış olduğuna

kün, bakılırsa, bizim gönlümüz bugün ölmüş olmalıdır.
havâ nefs me kıldı boyun
ked yoğun
4914 Uluğluk bedüklük bu devlet Ululuk, büyüklük ve bu saadet günleri uzun sürecek

küni, değildir, ey temiz kalpli insan.
uzun turğu ermez ay köŋli
köni
4915 Ereji az ol körse emgek Dikkat edersen, bu dünyanın huzuru az, eziyeti çoktur;

üküş, zahmeti çok olduğu gibi, üstelik bir de lanet ve bedduâya
baş ağrığ telim bar ma karğış uğramak felâketi vardır.
söküş
4916 İdi yakşı aymış biliglig kişi, Bilgili ve dünyada tecrübeler görerek yaşı ilerilemiş olan

ajunuğ sınayu yetilmiş yaşı insan çok iyi söylemiştir.
4917 Uluğlukka artuk küvenme Büyüklük ile fazla sevinme ve gururlanma; insan

küle, büyüdükçe zahmeti de artar.
uluğ bolduŋ erse baş ağrığ
bile
4918 Sevinç kayda erse soŋında Sevinç nerede ise, sonunda belâ vardır; huzur nerede ise,

belâ, bin türlü eziyet de oradadır.
erej kayda erse miŋ emgek
bile
4919 Yana aydı ilig ay ögdülmişim, Hükümdar tekrar: — Ey Öğdülmiş'im — dedi— kardeşini

tilekim bu erdi anı kolmışım buraya çağırmaktan maksadım,
4920 Sebeb bolsa erdi maŋa Beni iyiliğe sevketmesi idi; ey pehlivan, acaba gönlüm

edgüke, tekrar canlanabilirini.
tirilgeymü erdi köŋül ay böke
4921 Tirendi unamaz berü kelgeli, Direndi, buraya gelmeğe, eşdost ve kardeşlerinin yüzünü

ne iş tuş kadaşlar yüzin görmeğe razı olmadı.
körgeli
4922 Ol aymış sözüg körse barça Dikkat edersen, söylediklerinin hepsi doğrudur; onu şimdi

köni, zorlamak da yerinde olmaz.
küçese yeme bolmaz emdi
anı
4923 Saŋa ma üküş tegdi emgek Sana da gidipgelmek zahmet oldu; çok konuştun, çok

yorıp, koştun ve çok yoruldun.
tilin sözlediŋ hem yügürdüŋ
arıp
4924 Küdelim körelim yeme ay Bekleyelim, bir bakalım, ey cömert; sonu ne olacak ve

akı, zaman bize daha neler gösterecektir.
negü ol âhır hal üd üdlek takı
4925 Kara tün içindeturur kelgü Gelecek hâdiseler karanlık geceye bürünmüştür, ey iyi

iş, arkadaşım, ancak parlak güneş aydınlatabilir.
yarutur yaruk kün ayâ edgü
iş
4926 Kuruğluğturur bu zamâne "Zamane yayı kuruludur; insanlara bâzan faydası, bâzan

yası, de zararı dokunur.
ara asğı tegrür arala yası
4927 Bayat hükmiŋe kod kamuğ Bütün işleri Tanrı hükmüne bırak; vakti gelince, yoluna

işlerig, girer ve kendiliğinden açılır, ey gönlü diri olan insan.
üdi kelse itlür açar ay tirig
4928 Kayu iş kılıp bulmasa ol İnsan hangi iş ile uğraşır ve ondan netice alamazsa, onu

tatığ, bir müddet bir tarafa bırakmalıdır; ey derin bilgili insan.
kodu bergü ançan ay bilgi
batığ
4929 Bu dünyâ yaŋı bu ederse Bu dünyanın huyu böyledir; peşine düşersen, senden

kaçar, kaçar; vaz geçsen, sana doğru gelmeğe başlar.
kodu berse evre saŋa yol
açar
4930 Küdelim bir ança sınalım Bir az bekleyelim ve onu tecrübe edelifn; sonu ne olacak

anu, ve önümüzdeki günler bize neler gösterecek.
negü teg âhır hal zamâne
küni
4931 Yana bolğa bizni tilegey Olabilir ki, bir gün bizi ister; iyice düşünerek, kendisi için

turup, hangisi daha faydalı ise, onu yapar.
özi öz yegin kılğa yetrü körüp
4932 Muŋar tegdi kesti sözini ilig, Buraya gelince, hükümdar sözünü kesti; Öğdülmiş yavaşça

turup çıktı ögdülmiş akru silig kalkıp, dışarı çıktı.
4933 Yeme keçti kaç kün bu sözke Bu konuşmadan sonra yine bir kaç gün geçti; hükümdar

adın, iyice baktı, bu işin ilerisini ve gerisini düşündü.
sakındı ilig baktı ördün kedin
LXVIII Küntoğdı İlig Odgurmışnı Hükümdar KünToğdı'nın Odgurmış'ı Üçüncü Defa

Üçünç Yolı Ündeyü Idmışın Davet Ettiğini Söyler
Ayur
4934 Okıdı elig bir kün ögdülmişig, Hükümdar bir gün Öğdülmiş'i çağırdı ve: — Sana bir

ayur kılğu boldı saŋa bir işig zahmet daha görünüyor — dedi —
4935 Okıdım kadaşıŋ maŋa Davetime rağmen, kardeşin bana gelmedi; ben de bu arzu

kelmedi, ve dileğime kavuşamadım.
ol ârzû tilekni özüm bulmadı
4936 Kiterdim men uş bu tilemiş Ben bu arzumdan vaz geçtim; şimdi dileğime erişmek için,

tilek, başka bir yol düşündüm.
adın boldı emdi tilekke yölek
4937 Bu ol kör bu künki tilekim Artık benim arzum onun yüzünü, bir defa olsun, görmektir.

meniŋ,
özüm bir yüzini köreyin anıŋ
4938 Aŋar men barayın ya kelsün Ziyaret etmek için, ya ben ona gideyim yahut o bana

maŋa, gelsin, ey bahtiyar insan.
ziyâret üçün ol ay kızğu eŋe
4939 Maŋa tuşsu bersü bir öt sav Bana gelsin, öğüt ve nasihat versin; sonra tekrar yerine

erig, dönüp, kendi işi ile meşgul olsun.
yana yansu kılsu kılur işlerig
4940 Maŋar asğı tegsün aŋar yası Bana faydası dokunsun, ona bundan bir zarar gelmez;

yok, gönlüm saf ve emin olsun.
süzülsün özümdin kamuğ
bulğanuk
4941 Yanut berdi ögdülmiş aydı bu Öğdülmiş cevap verdi ve: —Bu söz, gerçekten, çok yerinde

söz, bir sözdür, ey kutlu zât — dedi —
osuğluğturur çın ayâ kutluğ
öz
4942 Bu iş kılğa ilig tilese anı, Hükümdar arzu ederse, bu işi yapayım; emir ederse, tekrar

okıyın yana yarlıkasa meni onu davet edeyim.
4943 Barayın bu sözni aŋar Gideyim, ona bu sözü söyleyeyim; hükümdar huzurunu

sözleyin, bozmasın, ben onu buraya getireyim.
ilig barmasun men anı
keldreyin
4944 Yana bir bitig yarlıkasun ilig, Hükümdar tekrar bir mektup lütfetsin; o temiz insan da

okıp bütsü kelsü saŋa ol silig okuyup, sana inansın ve buraya gelsin.
4945 İlig aydı emdi nerek bu bitig, Hükümdar dedi : — Bu mektup da şimdi neye, mektuptan

bitigde bütünrek bütün sen daha iyi itimat edilecek kimse sensin, ey zeki insan.
tetig
4946 Bitig bütmegü teg kişike Mektup itimat edilemeyecek kimseye verilir; senden daha

bolur, inanılacak bir insan bulunurmu.
seniŋde bütünrek adın kim
bulur
4947 Negü ter eşit yakşı yağma Dinle, her türlü işe aklı eren Yağma beyi ne der.

begi,
kamuğ iş içinde yetilmiş ögi
4948 Yalavaçka bütse bitig ne Elçi itimada şâyân olursa, mektuba ne lüzum var; ona

kerek, itimat edilirse, ayrıca hazırlık külfeti neye gerek.
bütünlük bulunsa itig ne
kerek
4949 Sözüŋni tilin ay sözini eşit, Kendi sözünü söylersen ve onun cevaplarını dinlersen, ey

takı bir bitig ay tetig ne kerek zeki insan, bir de mektuba ne lüzum var.
4950 Bu ança iş ermez ağır kelgü Bu öyle ağır gelecek ve ürkülüpkaçınılacak bir iş değildir.

teg,
bu iştin beliŋlep yırak tezgü
teg
4951 Nerek munça sözke bitig ya Bu kadarcık işe mektup veya ayrıca tertibat neye; sen

itig, benim itimat ettiğim insansın, mektup sensin, ey zeki.
bütun sen bitig sen maŋa ay
tetig
4952 Maŋa kelsü tuşsu yana Buraya gelip, benimle buluşsun ve tekrar hemen gitsin;

barsu terk, zorla ona mâni olmayacağım; kararında serbesttir.
küçün tıdmağay men aŋa
berdim erk
4953 Idurmen seni kör bu hâcet Bu iş için seni gönderiyorum; onu zorlama, güzellikle

üçün, buraya davet et.
okı edgü birle okıma küçün
4954 Berü kelmese men barayın Eğer o buraya gelmezse, ben oraya gideyim; yüzünü

naru, görüp, tekrar geri döneyim.
yüzini köreyin yanayın berü
4955 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve:—Tanrı yardım ederse, bu dilek

tilek, yerine gelecektir — dedi—
tükel bolğa bolsa bayattın
yölek
4956 Özümdin yana ok katığlaŋa Kendi tarafımdan ben de bizzat gayret edeceğim, bu arzu

men, ve dileği yerine getireceğim.
bu ârzû tilekiŋ tükel kılğa
men
4957 İlig altunı inç esen bolsunı, Hükümdar sağ olsun ve huzur içinde yaşasın, Tanrı bütün

bayat birge barça tilek dilek ve arzularını yerine getirsin.
kolsunı
4958 Turup çıktı atlandı keldi Kalkıp çıktı; atına binip, geri döndü; inip, evine girdi ve

yana, elbiselerini çıkardı.
tüşüp kirdi evke suçuldı tona
4959 Kızıl yüz öŋi oŋdı boldı sarığ, Gök yüzünün al rengi soldu, sarardı; dünyanın her tarafı

ajun boldı altun öŋgi teg arığ altın rengini aldı.
4960 Yaşık türtti yüzke sarığ Güneş yüzüne sarı safran sürdü; cihan ise, mına rengine

zaferân, büründü.
özin kıldı minâ öŋi teg cihân
4961 Kalık bütrü tuttı sevügler Göğün her tarafı âşık kaşları ile doldu; dünya zencihabeş

kaşı, derisine büründü.
ajun boldı zengi habeş kırtışı
4962 Yedi içti yundı yetürdi Yedi, içti; abdest alıp, namaz kıldı; döşek istedi ve yatıp, bir

namâz, az uyudu.
töşek koldı yattı udıp bardı
az
4963 Sarığ sandvaç ötti ünün Sarı bülbül öttü, güzel sesi ile şakıdı; Öğdülmiş irkilerek

sayradı, uyandı, uykusu dağıldı."
beliŋlep odundı usı kelmedi
4964 Oduğ yattı ança anı tıŋlayu, Bülbülü dinleyerek, bir müddet uyanık yattı; bu sese

avındı ol ünke turup taŋlayu hayran olarak, onunla bir az oyalandı.
4965 Usı yitti artuk uzadı tüni, Uykusu kaçtı, gece fazla uzun geldi; günün ağarmasını

küsüş boldı ârzûn yaruğu iştiyakla bekledi.
küni
4966 Kalık yırttı kedmiş kara Gökyüzü üzerine geçirdiği siyah gömleği yırttı; peçesini

köŋlekin, kaldırdı, parlak yüzü açıldı.
açıldı yaruk yüz kötürdi egin
4967 Küle baktı örlep talu kız yüzi, Yükselen güzel kız yüzü gülerek baktı; dünyanın her tarafı

yarudı bu dünyâ iri hem kuzı ışıklara boğuldu.
4968 Toğa keldi örlep çıkardı Güneş doğdu ve yükselerek, yüzünü gösterdi; dünyanın

yüzin, bütün vadi ve ırmaklarını parlattı.
yaruk kıldı dünyâ kolın hem
özin
4969 Yana koptı yundı tonandı Öğdülmiş kalktı, yıkandı ve giyinip, hazırlandı; namaz kıldı

tükel, ve bu işte muvaffak olması için, dualar etti.
namâz kıldı özke yorup edgü
fâl
4970 Atın tuttı mindi bir oğlan bile, Atını tuttu, bindi ve bir uşağım yanına aldı; gülerek,

kadaşı tapa bardı sevnü küle sevinerek, kardeşine doğru yola çıktı.
4971 Yakın tegdi erse anıŋ üskiŋe, Onun bulunduğu yere yaklaşınca, atından indi ve yavaşça

tüşüp bardı akru yorıp yürüyüp, kapısına vardı.
kapğıŋa
4972 Tokıdı kapuğ akru elgin Eli ile kapıyı hafifçe vurdu; kardeşi duyarak, kalkıp kapıya

tutup, çıktı.
turup çıktı terkin kadaşı ukup
Odgurmış suali Öğdülmişke ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
4973 Közün kördi erse kör Karşısında Öğdülmiş'i görünce: — Ey kardeşim, sen işi

ögdülmişig, uzattın — dedi —
ayur ay kadaşım uzattıŋ işig
4974 Nelük emgetürsen özüŋni Niçin kendini zorla zahmete sokuyorsun; niçin bu

küçün, meselede bu kadar ısrar ediyorsun.
negüke karışıŋ maŋa bu
öçün
4975 Yorı kel kirelim maŋa ay Haydi gel, girelim, neden tekrar buraya geldiğini anlat

sözüg, bakalım.
nelük evre keldi yana bu
özüŋ
4976 Turup evke kirdi bu iki kadaş, iki kardeş böylece eve girdiler; zahit kardeşini bir az

kadaşıŋa zâhid alın tügdi kaş soğukça karşıladı.
Odgurmışka
4977 Keligli kadaşı ayur ay tüzüm, Gelen kardeşi : — Ey iyi kalpli insan — dedi — derhâl

kaşıŋ tügme aşnu eşitgil kaşını çatma, önce sözümü dinle.
sözüm
4978 Sen aymış sözüg barça Senin dediğin bütün sözleri, eksiksiz olarak, hükümdara

eksüksüzün, eriştirdim ve kendim de ricada bulundum.
iligke tegürdüm ötündüm
özün
4979 Eşitti ilig söz tükel tıŋladı, Hükümdar bu sözleri işitti, hepsini dinledi; sözünü duydu ve

sözüŋni eşitti üküş teŋledi uzun uzun düşünüptaşındı.
4980 Kodu berdi emdi seni ay Ey kardeş, hükümdar şimdi seni serbest bıraktı; fakat

kadaş, bundan başka bir arzusu daha var.
munıŋda adın bir tilek koldı
taş
4981 Meni sözçi ıdtı bu işke saŋa, Bu işi için beni sana elçi olarak gönderdi; ey kahraman,

uvut kılmağıl sen meni ay sen beni artık utandırma.
toŋa
4982 Kamuğ neŋke had ol teŋi Her şeyin hududu ve ölçüsü var; işin ölçüsünü kaçırma, ey

belgülüg, şöhretli insan.
teriginde keçürme işiŋ ay
külüg
4983 Negü ter eşitgil ukuşluğ tili, Akıllı insan ne der, dinle; her şeye uyan ve her söze temel

kamuğ neŋke yaŋzağ bu ol olan söz budur.
söz ulı
4984 Teŋinde keçürme kamuğ işni Hiç bir işte ölçüyü kaçırma; ölçüyü aşan iş çığırından çıkar.

sen,
teŋinde keçürse yana kaçğa
san
4985 Kamuğ işke yaŋzağ teŋi ol Her şeyin bir itidali, usûlü ve âdabı vardır; her şey itidal ile

yaŋı, selâmete kavuşur.
kamuğ neŋ teŋi birle boldı
esen
4986 İlig kodtı emdi ozakı tilek, Hükümdar evvelki arzusundan vaz geçti; seni şimdi yalnız

okır bir ziyâretka bolğıl yölek ziyaret için çağırıyor; bunu da artık reddetme.
4987 Barıp tuş aŋar sen ya kelsün Gidip, onunla buluş yahut o sana gelsin; ey geniş yürekli

saŋa, insan, o senin yüzünü bir defa görsün.
yüzüŋ körsüni bir ay köŋli
keŋ e
4988 Munıŋda yası yok saŋa ay Ey kardeş, bundan sana bir zarar gelmez; ey taş yürekli

kadaş, insan, bir defa da benim sözümü dinle.
bolu ber maŋa sen ayâ bağrı
taş
4989 İlig me idi edgü sultânturur, Hükümdar da çok iyi bir sultandır; fakirler ve suçlular, ihsan

çığayka yavuzka sevüg cân ve affından dolayı, onu canları gibi severler.
turur
Öğdülmişke
4990 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi : — Bu söz akla yakındır, ey temiz

bu söz, kalpli insan — dedi —
ukuşka yakın ol ayâ köŋli tüz
4991 Müsülmân kadaşka Müslüman müslümana kardeştir ve onlar birbirlerini ziyaret

müsülmân kadaş, ederler, ey gönülü gönlüme uygun insan.
ziyâret kılur ok ay köŋli tüdeş
4992 Bu sözke egildim berürmen Bu söz karşısında boyun eğiyorum; ben bugün, onu ziyaret

boyun, ederim.
ziyâret kılayın aŋar men bu
kün
4993 Munıŋda oza barmadım men O benden bir fayda beklediği için, bundan önce ben ona

aŋar, gitmedim.
öz asğı tiler erdi mendin
sıŋar
4994 Anı küdtı tuttı könilik yolın, Şimdi o bundan vaz geçti ve doğru yola girdi; ben de bu

kirürmen könilikke köndüm yola giriyorum; onun arzusunu yerine getireceğim; emin ol.
bilin
4995 Barayın iligke ilig kelmesün, Ben hükümdara gideyim, o buraya gelmesin; bu zahmete

maŋar tegsü emgek aŋar ben katlanayım, o eziyet çekmesin.
tegmesün
4996 İlig el begi ol bodunka uluğ, Hükümdar memleketin beyi ve halkın büyüğüdür; ona her

aŋar kılğu hürmet ağırlık türlü hürmet ve tazimi göstermek lâzımdır.
kamuğ
4997 Yorık tüzse ötrü könitse sözi, Böylece o hareketlerini düzeltir, sözünde sâdık olur ve

arıtsa elinde isizler izi memlekette kötülerin izini yok eder.
4998 Negü ter eşitgil ay bilgi teŋiz, Bilgisi deniz gibi geniş, akıllı, sakin ve gönülü çok yüksek

ukuşluğ amul köŋli yüksek olan insan ne der, dinle.
ediz
4999 Raiyetka vâcib begi yarlığı, Beyin emirini yerine getirmek raiyet için vaciptir; büyük ve

ağır tutsa estıp kiçig uluğı küçük onu duyan her kes, bu emre riâyet etmelidir.
5000 Ağırlağu begler özin hem Bu bey para ile satın alınmış köle dahi olsa, onun herh

sözin, kendisine, hem de emrine riâyet gösterilmelidir.
kerek hindû bolsun kümüş
yuluğı
5001 Ağırlarmen emdi ilig Ben de hükümdarın emrine hürmet eder ve onu ziyaret

yarlığın, için, yanına giderim.
ziyâret kılurmen bolurmen
yakın
5002 Yorı yanğıl emdi eligke Şimdi sen yürü, dön, hükümdara sözünü ulaştır;

sözüm, geleceğimi söyle, işte sözüm budur.
tegürgil kelür tep munu bu
özüm
5003 Yaruk dünyâ yüzke eşünse Parlak dünya yüzüne örtü örtünce, ben oraya gelirim, ey

eşük, eski düşkün.
men ötrü barayın ay eski
tüşük
5004 Kişi körse kündüz meni Gündüz insanlar beni görürlerse, peşime takılırlar; benim

soŋdağa, hakkımda ilerigeri konuşarak, kendilerini ateşe atarlar.
özin otka atğa meni sözlege
5005 Yorı barğıl emdi sen evde Haydi, şimdi sen git, evde bekle, ben sana gelirim; bugün

küdez, bir az geç uyursun.
saŋa kelge men anda yatma
sen az
5006 Eŋ aşnu saŋa men tuşayın İlk önce ben sana gelirim, sende buluşuruz; ne yapmak

barıp, lazımsa, birlikte düşünürüz.
neteg kılğu andın kılalım
yorıp
Odgurmışka
5007 Sevindi kör ögdülmiş aydı Öğdülmiş sevindi ve : — Bu cevap çok güzeldir ve çok

cevâb, doğrudur — dedi —
idi körklüg ol bu yeme ked
savâb
5008 Barayınmen emdi ilike Ben şimdi kalkıp, hükümdarın yanına gideyim, bu sözleri

turup, ona haber vereyim; duysun da sevinsin.
ayayın bu sözler sevinsün
ukup
5009 Meniŋde basa sen bütürgil Ben gittikten sonra sen de sözünde dur ve kararlaştırılan

sözüg, zamanda orada bulun.
umınç kılmış üdte yetürgil
özüŋ
5010 İkigü sözi tındı bir söz öze, Bu söz üzerinde ikisi de mutabık kaldılar; Öğdülmiş, yüzü

sevinçin turup çıktı kaşın gülerek, sevinç içinde oradan ayrıldı.
yaza
5011 Yana ok tutuzdı ayur ay Bir de ilâve etti:— Ey kardeş, sözünü tutmazlık etme,

kadaş, muhakkak gel, ey gönlü gönlüme uygun insan — dedi —
sözüg kıyma kelgil ay köŋli
tüdeş
5012 Yaşık yerke yansa yüzin Güneş batıp, yüzünü gizledikten, dünya yüzüne, kömür

kizlese, gibi, siyah bir deri bağladıktan sonra,
kömür kırtışı dünyâ yüzke
basa
5013 Seni küdgemen evde kelgil Seni evde beklerim, bana gel; senin için ne yapmak icap

maŋa, ederse, onu yapar, hâzırlarım.
yarağın körüp iş kılayın saŋa
5014 Atın mindi keldi iligke turup, Atına bindi ve oradan kalkıp, doğruca hükümdarın sarayına

tüşüp kirdi ilig tapa yol kolup geldi; atından inip, müsâade isteyerek, huzura çıktı.
5015 Tegürdi iligke ukulmış sözin, Konuşulan sözleri hükümdara arzetti; hükümdarın sevinç

sevindi ilig yazdı kaşın közin içinde yüzü güldü.
5016 Ayur edgü boldı bu bir iş Hükümdar : — Bu iyi bir iş oldu — dedi. — yalnız o da,

barı, senin söylediğin gibi, sözünde dursun.
sözüg teg çın erse ol
aymışları
5017 Yana aydı ilig ne üdke kelir, Hükümdar devamla : — Ne zaman gelir, onunla nerede

kayuda tuşarmen angar ay buluşacağız — dedi.
bilir
Öğdülmiş cevabı İligke ÖĞDÜLMİŞ İN HÜKÜMDARA CEVABI
5018 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve : — Akşam, parlak dünyanın yüzü

keçe, iyice kararınca,
yaruk dünyâ meŋzi tünerse
çiçe
5019 Meniŋ evke kelmekturur ol O benim evime gelecek; ne zaman gelmesini

maŋa, emrederseniz, o zaman huzurunuza çıkacaktır.
kaçan kel tese sen kelir ol
saŋa
5020 İlig aydı emgep yügürdüŋ Hükümdar şöyle dedi : — Çok koştun ve çok zahmet

üküş, çektin; bu zahmetlere mukabil Tanrı sana hak ettiğin
yanut bersü teŋri ol emgekke mükâfatı versin.
tuş
5021 Bu erdi meniŋ bu igimke emi, Benim hastalığımın devası bu idi; artık içim rahat etti.

sevindürdi emdi meniŋ
köŋlümi
5022 Sen evde küdez kelse eştür Sen evinde bekle ve gelince, derhâl bana haber ver; ben

maŋa, de, davet için, sana bir adam gönderirim.
kişi barğa mendin okıtçı saŋa
5023 Kadaşıŋnı alğıl maŋa kel Sen kardeşin ile birlikte bana gelirsin, ben de teberrüken

turup, onun yüzünü görmüş olurum.
ziyâret kılayın yüzini körüp
5024 Muŋar meŋzetür emdi bilge Şimdi bir âlimin buna benzer sözünü dinle; bu mesele

sözin, hakkında, bak, o ne der.
negü ter eşitgil bu tüpi tözin
5025 Kişi köŋli tutçı tiler ârzûnı, însan gönülü dâima bir şeyler ister ve arzu eder; dileğini

avıtur tilek bulğuka özini elde edinceye kadar kendisini durmadan oyalar.
5026 Kalı bulsa ârzû tilekin tükel, Bütün dilek ve arzularını bulunca da, onları gönlünden

köŋül kötrür anda keser çıkarır ve bir daha ağzına almaz.
sözini
5027 İlel tep turup çıktı ögdülmişe, Öğdülmiş "baş üstüne" diyerek, kalkıp çıktı; atına binip,

eviŋe kelip kirdi kıldı tüşe evine döndü.
5028 Yaşık yerke indi yüzin Güneş yere indi; yüzünü gizledi; dünyayı kara bir duman

kizledi, kapladı.
kararıp tuman tozdı dünyâ
tudı
5029 Ajun tul tonın kedti kaşın Dünya iztırap içinde, tekrar dul elbisesini giydi; gök, şeytan

tügüp, yüzü gibi, soldu, karardı.
kalık yek yüzi teg karardı
oŋup
5030 Kamuğ teprenür tındı yumdı Bütün canlı mahlûklar sükûna erip, gözlerini yumdular; ses,

közi, gürültü, söz kesildi, hayattan eser kalmadı.
çoğı ün kesildi tirigler sözi
LXIX Odgurmış Öğdülmiş Tapa Odgurmış'ın Öğdülmiş'e Geldiğini Söyler

Kelmişin Ayur
5031 Turup akru keldi kör Odgurmış evinden kalkıp, yavaşyavaş yürüyerek, geldi;

odğurmışa, Öğdülmiş onu bekleyip, karşıladı.
küdezip körü aldı ögdülmişe
5032 Selâm kıldı ötrü alıştı elig, Selâmlaşıp, el sıkıştılar; bu iki temiz kalpli insan elele eve

turup evke kirdi bu iki silig girdiler.
5033 Aş içgü çıkardı yetürdi körü, Öğdülmiş yiyecek ve içecek çıkardı ve itina ile onu ağırladı;

kişi ıdtı ilig tapa ukturu hükümdara haber vermek üzere, adam koşturdu.
5034 Eşitti ilig kıldı yandru cevâb, Hükümdar haberi alıralmaz, derhâl mukabelede bulundu

okıdı olarıg yakınlık ulap ve yakınlık göstererek, onları saraya davet etti.
LXX Küntoğdı İlig Odgurmış Hükümdar KünToğdı'nın Odgurmış İle Görüştüğünü

Birle Körüşmişin Ayur Söyler
5035 İkigü turup bardı ilig tapa, Her ikisi kalkıp, hükümdara gittiler; hükümdar yerinden

körü aldı ilig yorıdı kopa kalktı, onlara doğru yürüdü ve kendilerini karşıladı.
5036 Selâm kıldı ilig eŋ aşnu Karşılaşınca, önce hükümdar selâm verdi; zahit ise, yalnız

körüp, onun selâmına mukabele etti.
aleyk berdi zâhid selâmka
turup
5037 Eligleşti ilig bu zâhid bile, Hükümdar zahit ile el sıkıştı, sevinç içinde güler yüzle hâl

ayıttı ilig yazlu sevnü küle hâtır sordu.
5038 Orun kıldı artuk öziŋe yakın, Kendisinin yanıbaşında yer verdi, ona aşırı bir iltifat ve

ağırladı aşru bağırsaklıkın hürmet gösterdi.
5039 Ayur emgediŋ sen ay Ey Odgurmış, yaya olarak buraya kadar gelmekle çok

odğurmış a, büyük zahmetlere katlandın — dedi.
yadağın bu yerke özüŋ
kelmiş e
Odgurmış cevabı İligke ODGURMIŞ'IN HÜKÜMDARA CEVABI
5040 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi : ve : — Seni görünce, ben bu

közüm, zahmetleri unuttum — dedi —
seni kördi emgek unıttı özüm
5041 Özüm ârzûlap keldi emdi Ben sana kendi arzumla geldim, ey hükümdar; bu bana

saŋa, nasıl zahmet olabilir.
nelük teggey emgek ay ilig
maŋa
5042 Kişi öz tilekin yorısa barıp, İnsan kendi arzusu ile yola çıkarsa, gideceği yere çabuk

tegir terk tilekke bu kalmaz erişir ve yolda yorulup kalmaz.
arıp
5043 Negü ter eşitgil böke Aklı ile dünyaya şöhretini yaymış olan Böke yavgusı ne

yavğusı, der, dinle.
ukuş birle yadmış ajunka
küsi
5044 Köŋül ârzûlasa yırak yer Gönülden arzulanırsa, uzak yer yakın olur ve insan dileğini,

yağuk, kendisi için hazırlanmış gibi, derhâl elde eder.
bolur terk tilekin bulur ol
anuk
5045 Köŋül birle maŋsa kişi insan isteyerek ve arzulayarak yola çıkarsa, bu sevgi ile

ârzûlap, dileğine çabuk erişir.
tegir ârzûka terk yağukluk
ulap
5046 Köŋülsüz kayu yerke maŋsa Arzu edilmeyen bir yere doğru yola çıkılırsa, bu yol ne

adak, kadar yakın olursaolsun, yine uzak gelir.
neçe yer yakın erse boldı
yırak
5047 Adakın yorığlıka emgek tegir, Yayan yürüyen insan zahmet çeker; fakat gönül arzusu ile

köŋül birle maŋsa ol emgek yürüyünce, bu zahmet ortadan kalkar.
barır
5048 Köŋül birle keldim saŋa ay Ey hükümdar, ben sana gönül arzusu ile geldim; bu bana

ilig, niçin zahmet olsun.
kaçan tegge emgek yetürgil
bilig
5049 Köŋül kimni sevse tilese Gönül birini sever ve arzu ederse, onun bulunduğu yer ne

bakın, kadar uzak olursaolsun, yine yakın görünür.
neçe yer yırak erse boldı
yakın
İlig suali Odgurmışka HÜKÜMDARIN ODGURMIŞ'A CEVABI
5050 İlig aydı sözde eŋ aşnu saŋa, Hükümdar: —Her şeyden önce sana soracak bir sözüm

ayıtğu sözüm bar ayu ber var, bana cevap ver — dedi —
maŋa
5051 Sen emdi köŋül birle keldiŋ Sen şimdi gönül arzusu ile bana geldin; fakat şu iş nasıl

maŋa, oldu, ey kudretlim.
velikin neteg ol bu iş ay toŋa
5052 Bilir sen selâm fazlı artuk Bilirsin ki, selâmın fazileti çok büyüktür; kim daha önce

uluğ, bunu yaparsa, bu fazileti o göstermiş olur.
kim aşnu aşunsa açar bu
yoluğ
5053 Meni kördüŋ erse selâm Sen beni görünce, selâm vermedin; bu fazileti ve sevabı

kılmadıŋ, neden istemedin.
bu fazlığ muyanığ kalı
kolmadıŋ
5054 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi ve : — Ben bilerek bunu yaptım ve

selâm, önceden selâm vermedim — dedi —
bilip kılmadım men eŋ aşnu
ulam
5055 Selâm ol kişike selâmet yolı, Selâm insana selâmet yoludur; kim selâm verirse,

selâm kıldı erse uruldı ulı karşısındakine te'minat vermiş olur.
5056 Selâm ol kişike iminlik emân, Selâm insan için emniyet ve selâmettir; selâm veren kimse

selâm kılsa ötrü imin boldı karşısındakinin hayatını emniyet altına almış olur.
cân
5057 Muŋar meŋzetü keldi emdi Şimdi buna benzer bir söz vardır, ey temiz kalpli insan,

bu söz, dinle.
eşitgil munı sen ayâ köŋli tüz
5058 Emân berdi erke selâm Selâm veren kimse insana âmân verir; selâmı alan kimse,

kılğuçı, selâmette olur.
selâmet bulundı aleyk alğuçı
5059 Selâm ol selâmet kişi Selâm insanı insanların şerrinden korur; selâma mukabele

şerriŋe, eden kimse selâmetini te'minat altına almış olur.
selâmetlık aldı yanut kılğuçı
5060 Uluğlar kerek kim kiçigke Büyüklerin küçüklere selâm vermesi lâzımdır ve böylece

selâm, işler yoluna girer.
aşundursa ötrü bolur iş
temâm
5061 Kiçig tutsa kılsa uluğlar sözi, Küçükler büyüklerin sözünü dinler ve ona göre hareket

selâmet tirildi kutuldı özi ederlerse, selâmetle yaşarlar ve emniyette olurlar.
5062 Kiçig bolsa imin uluğ Küçükler büyüklerin şerrinden emin olmalıdırlar; böylece

şerrindin, onlardan hayır umarak, emniyet içinde yaşarlar.
selâmet bulunsa umup
hayrındın
5063 Meniŋdin iligke kaçan tegge Benden hükümdara ne gibi bir kötülük dokunabilir; ben

şer, küçüğüm, küçükten büyüğe nasıl bir zarar gelebilir.
kiçig men kiçigdin negü yası
bar
5064 İlig elgi barça bodunka uzun, Hükümdarın eli bütün halka uzanır; gazaba gelirse,

negü kolsa kılğay tügülse istediğini yapabilir.
yüzün
5065 Körü bar kara begke kılmaz Dikkat et, selâmın bu mânasından dolayı halk beye selâm

selâm, vermez, ey bütün bunları bilen insan.
bu mani üçün ol ay bilgi
tamâm
5066 Meni sen eŋ aşnu tapuğka ilk önce sen benim hizmetine girmemi istedin; çok arzu

tilep, ederek, beni yanma çağırdın.
özüŋke okıdıŋ üküş ârzûlap
5067 Bolu bermedim men sözüg Ben bunu kabul etmedim ve sözünü dinlemedim; çünki ben

tutmadım, bu aldatıcı dünyaya inanmıyorum.
bu alçı ajunka özün
bütmedim
5068 Anı kodtuŋ emdi ziyâret Ondan vazgeçip, sâdece seni ziyaret etmemi istedin; işte

üçün, ben de şimdi bu gece ziyarete geldim.
okıdıŋ munu keldim emdi bu
tün
5069 Takı eymenür erdim emdi Yine de senden çekmiyordum; fakat sen selâm ile bana

saŋa, emniyet verdin.
selâmın emân berdiŋ emdi
maŋa
5070 Yana aşnukı sözke yaŋay Tekrar eski fikrine dönecek diye, senden çekiniyor ve

teyü, korkuyordum.
takı korkur erdim saŋa
eymenü
5071 Tükel büttüm emdi saŋa Şimdi sana tamamıyle ve gerçekten inandım, bana senden

belgülüg, ancak iyilik gelebilir.
maŋa edgü teggey seniŋdin
ülüg
İlig cevabı Odgurmışka HÜKÜMDARIN ODGURMIŞ'A CEVABI
5072 İlig aydı begke idi ked yavuz, Hükümdar şu mukabelede bulundu : — Bir bey için, verdiği

tilin sözlemiştin yana yansa sözden dönmek çok fena bir şeydir.
öz
5073 Uluğluk yemesün ol elgi Verdiği sözden dönen bey hiç bir zaman büyüklüğe

uzun, ermesin.
yanar erse tilde yorıtmış
sözün
5074 Ajunka elig bolmasun ol kişi, Yalancı ve öfkeli insan hiç bir zaman dünyaya hâkim

tili yalğan erse kılınçı buşı olmasın.
5075 Neteg beg bolur ol bodunka Yalancı ve hasis kimse nasıl halka beylik edebilir.

uluğ,
tili yalğan erse kör elgi kuruğ
5076 Takı munda yegrek bilig Bilgi de bundan daha iyi bir söz söylemiştir : insan

sözlemiş, sözünden dönerse, saadet de ona yüz çevirir, ondan
sözüg kıysa kıylur kaçar kut kaçar.
temiş
5077 Kişide yavuzrakı yalğan Yalancı — insanların kötüsüdür; kötülerin kötüsü ise,

bolur, verdiği sözünden dönen kimsedir.
yavuzda yavuz vade kıyğan
bolur
5078 İdi yakşı aymış köni sözlüg Doğru sözlü insan çok iyi söylemiş; doğru söyleyen insanı

er, Allah ecre nail etsin.
köni sözlüg erke bayat bersü
ter
5079 Sözi çın kerek beg kıyıksız Bey sözü dürüst olmalı ve o bundan caymamalıdır;

köni, sözünden dönen kimseye erkek denilmez.
sözinde yanığlığ teme er anı
5080 Tilin sözlemiş sözde yanmaz Erkek insan verdiği sözden geri dönmez; sözünden

eren, dönenleri sen kadın bil.
sözinde yanığlı işiler sanı
5081 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmuş cevap verdi:—Hükümdar bu iyi hareketlere

ilig, vâsıta oldu— dedi —
bu edgü kılıklarka buldı elig
5082 Bayat arturu bersü ilig saŋa, Ey hükümdar, Tanrı senin bu iyi hareketlerin ile bu iyi

bu edgü kılıklar bu edgü ahlâkını dâim etsin ve artırsın.
yaŋa
5083 Bodunda talu ol bu begler Halk içinde seçkin olan bu beylerin hareketleri ve sözleri

özi, de, kendileri gibi, seçkin olmalıdır.
özi teg talu tutğu kılkı sözi
5084 Biliglig bilig berdi mundağ Bilgili insan bilgi verir ve şöyle der : Bey iyi ve doğru olursa,

ayur, halk zenginleşir.
beg edgü köni bolsa bodnı
bayur
5085 Negü ter eşitgil ürüŋ başlığ Ak saçlı, dünya görmüş ve yaş yaşamış insan ne der,

er, dinle.
ajunuğ keçürmiş uzun yaşlığ
er
5086 Kılınç edgü tut ay ajun Ey dünyaya hâkim olan, iyi hareket et; saadet geldiği gibi,

tutğuçı, tekrar gidebilir.
keligliturur kut yana barğuçı
5087 Katığlan özüŋke kodun edgü Gayret et, iyi ad kazan; saadet vefasızdır; sana tekrar

at, yabancı muamelesi yapabilir.
vefâ kılmağay kut seni kığa
yat
5088 İsiz kılmağıl sen ay elgi Ey kudret sahibi, sen kötülük yapma; sözünle ve

uzun, hareketinle her vakit iyilik etmeğe çalış.
kamuğ edgülük kıl kılınçın
sözün
5089 Uluğluk bu beglik yüz evrür Büyüklük ve bu beylik sana yüz çevirebilir; yalnız iyilik sana

saŋa, yüz çevirmez.
meger edgülük yüz evürmez
toŋa
5090 Bu kün edgü kazğan bodun Bugün iyilik kazan, halkın yükünü yüklen; zaman geçer,

yüki yüd, gider ve yarın sana bundan iyilik gelir.
yarın edgü kelgey keçip
barsa üd
5091 Tüpi yelturur bu tiriglik küni, Bu ömrün günleri fırtına gibi geçer; saadet vefasızdır, bir

ınançsızturur kut keçürgey gün seni de bırakır.
seni
5092 İlig aydı ukğıl ay bilgi uluğ, Hükümdar : — Ey bilgisi büyük olan insan, dinle — dedi—

tilekim bu ol sinde açğıl senden dileğim şudur : bana iyilik yolunu göster.
yoluğ
5093 Seni munça bekrü tutup Seni bu kadar ısrarla istemekten maksadım da bu idi, ey

koldukum, gönlümü doyuran insan.
bu erdi tilekim meniŋ ay
tokum
5094 Maŋa bergil emdi bu öt sav Bütün gayretimi yalnız iyilik yoluna hasretmem için, bana

erig, şimdi öğüt ve nasihat ver.
meger edgülükke yetilgey
elig
5095 Kişi bar kalın bod boğuz Etrafımda geçinen kalabalık bir insan kütlesi var; fakat

ağrukı, bunlar arasında, ey cömert insan, doğru, dürüst ve sâdık
köni çın bağırsak yok ol ay kimse yoktur.
akı
5096 Bu begler bulur barça ârzû Beyler bütün arzu ve dileklerini bulurlar; fakat kendilerine

tilek, müessir olabilecek bir yardımcı bulamazlar.
özi köŋliŋe sığğu bulmaz
yölek
5097 Kapuğda kalın baş yumıttı Kapıda bir sürü insan dolaşır, durur; fakat bana faydası

yorır, dokunacak bir kimse yoktur, ey bilir.
tusulur kişi yok maŋa ay bilir
5098 Muŋar meŋzer emdi bu beyt Ey cömert, şimdi şu beyit buna benzer; anlamak istersen,

ay akı, işte, oku.
ukayın tese sen munukı okı
5099 Kişi tep yorıglı telim bar sanı, İnsanım diye gezen pek çok kimse var; bunların içinde

kişike tusulğu tilese kanı insana faydalı olanını ararsan, nerede.
5100 Kılur bir kişi miŋ kişiniŋ işin, Bir insan bâzan bin kişinin işini yapar; bâzan binlerce insan

üküş miŋ yumıtsa kılumaz toplanır ve bir kişinin işini göremez.
anı
5101 Yana aydı ilig ay odğurmış a, Hükümdar devamla:—Ey Odgurmış, sen Tanrının bütün

bayat fazlı barça özüŋ faziletlerini kendinde toplamış bir insansın — dedi —
bulmış a
5102 Atıŋka yaraşı kılınçıŋ bütün, Tabiatin adına yakışır şekilde mükemmeldir; Tanrı seni

tilekiŋ tükel bersü teŋri kutun mes'ûd etsin ve bütün arzularını yerine getirsin.
5103 Bayat bermişindin maŋa kıl Tanrının sana verdiğinden bana da bir hisse ayır; gönülüm

ülüg, dirilsin ve nefsim ölsün.
tirilsü köŋül bolsu nefsim
ölüg
5104 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi ve : — Ey hükümdar, insanlar benim

ay beg, görünüşümü öğerler; sen de ancak bu zahirimi görüyorsun
taçımnı körür sen kişi öggü — dedi —
teg
5105 Kalı bildiŋ erse içim ay böke, Ey kudretli insan, eğer içimi bir bilse idin, bana binlerce

bu kün sürgey erdiŋ meni lanet edip, buradan kovardın.
miŋ söke
5106 Maŋa at uruldı bu zâhid atı, Bana zahit adı takıldığından beri bu ad benim için bir

bu atım maŋa boldı tâat yutı felâket olmuştur.
5107 Meni alktaçı kör bu atım Beni mahveden bu adımdır; bu adımdan dolayı nefsim

turur, bana hâkim olmuştur.
bu atım üçün nefs maŋa beg
bolur
5108 Kebit ked bezedim kişi İnsanların göreceği dükkânımı çok iyi süsledim, fakat

körgüsi, burada kâr ve ticâretten eser yoktur.
asığ yok kebitte satığ belgüsi
5109 Taşın körmegil sen ay ilig Ey hükümdar, sen insanın dışına bakma; insanın içine,

kişig, onun gizli emellerine bak.
kişiniŋ için kör yaşutluğ işig
5110 Neçe körklüg erse kağun taş Kavunun dışı, kokusu, şekli veya rengi ne kadar güzel

yüzi, olursaolsun,
yıdı ya bedizi ya meŋzi tözi
5111 İçinde tatığ bolmasa ol içinde tadı yoksa, o kavunu kaldırıp atmak icap eder, ey

kağun, dağ keçisi gibi çevik insan.
anı taştın atğu bolur ay sığun
5112 Negü ter eşit emdi köŋli Dinle, şimdi uyanık insan ne der : içini süsle, dışını

oduğ, boyayıpcilâlama.
içiŋni beze tutma taş sır
boduğ
5113 Kamuğ neŋ kötürgüsi içtin Her nesneyi yükselten şey onun içinden gelir; içi yoksa,

bolur, dışı hiçbir işe yaramaz.
içi bolmasa taş yaramaz
kalur
5114 Yanut berdi ilig ayur ay Hükümdar cevap verdi : — Ey saf gönüllü insan, senin için

süzük, ve dışın her bakımdan iyidir — dedi —
içiŋ me taşıŋ birle barça
tüzük
5115 Özüŋ yük yinitti bu dünyâ Bu dünyadan vaz geçmekle sen yükünü hafiflettin; ben ise,

kodup, ona tutuldum ve ağır yük altına girdim.
ilindim men emdi ağır yük
yüdüp
5116 Bu dünyâ işi kıldı meşğul Bu dünya işi beni meşgul etti; Tanrı ibâdeti nerede, ona

meni, artık vakit bulamıyorum.
bayat tapğıŋa öz tegümez
kanı
5117 Maŋa öt erig bir tutunsu Bana öğüt ve nasîhat ver, ona göre hareket edeyim;

özüm, sözüm saadet getirsin ve ben gerçekten ruhumu tasfiye
kutadsu sözüg çın süzülsü edeyim.
özüm
Odgurmış cevabı İligke OGDURMIŞ'IN HÜKÜMDARA CEVABI
5118 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi:—Ey hükümdar, her türlü iyiliğe sen

beg e, iyilikle erişmeğe çalış — dedi —
kamuğ edgülükke sen edgün
teg e
5119 Bayat kullarında meniŋde Ey bilgisi nehir gibi akan, bil ki, Tann kulları arasında

yavuz, benden kötü başka biri yoktur.
adın bilmegil sen ay bilgi
ögüz
5120 Meniŋde yavuzrak bayatım Ey hükümdar, Tanrının benden daha kötü kulunu istersen,

kulı, o yine benim.
men ökmen ay ilig tilese kalı
5121 Negü asğı bolğay meniŋ Benim sözlerimin ne faydası olacaktır; acaba nasihatlerim

sözlerim, sana faydalı olabilir mi.
tusulğaymu erki saŋa ötlerim
5122 Yana men idimdin umınç Buna rağmen, ben rabbimden ümidimi kesmedim; bütün

kesmedim, günahları affeden o bir rabbimdir.
yazuk yarlıkağlı ol ol bir idim
5123 Negü ter eşitgil yazukluğ Günahlarını itiraf eden ve Tanrıdan afiv ve mağfiret dileyen

kulı, günahkâr kul ne der, dinle.
yazukın bilip udri koldı tili
5124 Yazukluğ cefâlığ kuluŋmen Ben senin günahkâr, cefakâr kulunum; iyice bakarsan, ben

otun, baştan ayağa günahım.
baka körse barça yazukmen
bütün
5125 Seniŋde adın yok sığınğu Senden başka sığınacak rabbim yok; günahımı bağışla ve

idim, saadet yolunda beni destekle.
yazukuın bağışla yölegil
kutun
5126 Yanut berdi ilig ayur ay oduğ, Hükümdar cevap verdi : — Ey uyanık insan, bu güzel

bu kılkıŋ bodudı bu edgü vücûdu Tanrı bu güzel ahlâk ile süslemiştir — dedi —
boduğ
5127 Özüŋni yavuzrak biliriŋ üçün, Kendini daha kötü olarak bildiğin için, isteristemez, halkın

bodunda sen edgü bolur sen en seçkini oluyorsun.
küçün
5128 Köŋül til arıttıŋ arıdı özüŋ, Gönlünü ve dilini temizledin, kendin de temiz oldun; öğüt

meni ötlegil bir tusulsu sözüg ver, ben de senin sözünden istifâde edeyim.
5129 Ay edgü kılıklığ bütün işi çın, Ey iyi tabiatli, inanılır ve işi doğru olan insan, bana acı,

maŋa öt erig ber öğüt ve nasihat ver.
bağırsaklıkın
5130 Bayat berdi barça saŋa Tanrı sana her türlü iyilikleri ihsan etmiş; ey namlı, bu iyilik

edgülük, yolunu bana da aç.
bu edgü yolın aç maŋa ay
külüg
5131 Ay edgü kişi ötle emdi maŋa, Ey iyi insan, şimdi bana öğüt ver; yarın Tanrı sana bunun

yanut berge teŋri yarınlık ecrini ihsan eder.
saŋa
LXXI Odgurmış İligke Pend Odgurmış'ın Hükümdara Öğüt Verdiğini Söyler

Bermişin Ayur
5132 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi ve: — Ey hükümdar, Tanrı her işte

ilig, sana tevfikini refik etsin — dedi —
bayat bersü barça tilekke elig
5133 Bu kıvçak kovı dünyâ kiçki Bu kof ve boş dünya çok eski bir âlemdir; o nice beyleri

ajun, ihtiyarlattı, kendisi ihtiyarlamaz.
neçe beg karıttı kanmaz
özün
5134 Seni teg telim beg keçürdi Senin gibi bir çok beyleri sevdi ve nihayet onlardan yüz

sevip, çevirdi; şimdi senin için hazırlandı, fakat seni de çabuk
saŋa ma anundı keçürgey bırakacaktır.
evip
5135 Bamağıl muŋar sen hakikat Sen ona inanıp, gönül bağlama; o sana hakikî bir vefa

köŋül, gösterecek değildir, ondan vaz geç.
vefâ kılğu ermez hakikat
tüŋül
5136 Meniŋdin nerek emdi öt sav imdi benim öğüt ve nasihatime ne lüzum var, ey diri; sana

erig, feleğin verdiği ibret yeter.
bu üdlek öti tap saŋa ay tirig
5137 Seniŋde ozakı ajun tutğuçı, Senden önce dünyaya hâkim olanlar hani, nereye gittiler; o

kanı kança bardı kanı ol küçi kudret ve ihtişamları nerede.
5138 Olar kança bardı körü bar Onlar nereye gittiler, ibretle bak, düşün; senin için de oraya

sakın, gidilecek gün yakındır.
saŋa ma naru barğu üd kün
yakın
5139 Saŋa tegdi emdi bu beglik Bu beylik sırası şimdi sendedir, fakat uzun kalacak değildir;

kurı, işini ona göre tut.
uzun kalğu ermez iş itnıp
yorı
5140 Olarka negü kıldı erse asığ, Onlar için ne faydalı oldu ise, bugün sen de onu yap; yarın

bu kün sen anı kıl yarın bul bunun zevkini tadarsın.
tatığ
5141 Negüke ökündi ölürde olar, Ölürken, onlar neye peşiman oldular ise, sen ondan uzak

sen andın yırak tur tile dur ve ancak iyilik düşün.
edgüler
5142 İdi yakşı aymış biliglig bügü, Bilgili hakîm çok iyi söylemiş; bilgilinin sözü inci ve yakut

biliglig sözi yinçü yâkût tegü gibidir.
5143 Ölügni körügli me kalmaz Ölüyü gören hiç kimse diri kalmaz; ölüme hazırlan, haşîn

tirig, olma.
ölümke anun tutma kılkıŋ irig
5144 Ölümüg biligli ay kılkı osal, Ey ölümü bilip de gafil davranan, hayat geçer, ondan

keçer bu tiriglik özüŋ ülgi al nasibini al.
5145 Usanıp yorığlı ay ârzû kulı, Gafletle yürüyen ey arzuların esiri, ölüm sana baskın

ölümke basıkma kelir alğalı yapmasın; o muhakkak bir gün seni almağa gelecektir.
5146 Baka kör keçürmiş küniŋni Geçmiş günlerine bugün dikkatle bak, hepsi bir rüya oldu;

bu kün, aklını kullan ve iyi düşün.
tükel boldı tüş teg sakınğıl
ögün
5147 Kalı kıldı erse özüŋ edgülük, Eğer sen kentlin iyilik yaptın ise, bundan sen kendine

asığ kıldıŋ özke eçü meŋülük ebedî bir ecir kazandın.
5148 Yava kıldıŋ erse tiriglik kalı, Eğer ömrünü boşuna geçirdin ise, gecegündüz durup

ökünç birle tün kün udıma ulı dinlenmeden, peşimanlıkla inle.
5149 Tilep bulğu ermez tiriglik tuçı, Arzu etmekle devamlı bir hayat temin edilemez; gençlik

yana yaŋu ermez yegitlik kuvveti de bir daha geri dönecek değildir.
küçi
5150 Bu bulmış üdüg barı kılma Bari bu bulduğun zamanı boşuna geçirme; ölüme hazırlan,

yava, ibâdete istical et.
ölümke anunğıl tapuğka eve
5151 Ay ilig baka kör seniŋde oza, Ey hükümdar, bak, memlekette senden önce idareyi elinde

beg erdi ataŋ ilde erk türk tutan bey senin baban idi.
tüze
5152 Hazine haşem sü idisi bolup, Hazinesi, maiyeti ve askeri vardı; bunlara dayanarak, her

tirildi bir ança tilekin bulup isteğini buldu ve böylece bir müddet yaşadı.
5153 Ölüm tuttı âhır iletti anı, Sonunda ölüm onu yakaladı ve götürdü; onun büyük

asığ kılmadı ol bedümiş üni şöhreti bir fayda etmedi.
5154 Ataŋ öldi bardı saŋa berdi Baban öldü, gitti ve bu ölümü ile sana öğüt verdi; baba

pend, nasihatini tutarsan, o sana balşeker olur.
ata pendi tutsa şeker bolğa
kand
5155 Muŋar meŋzer emdi eşit uş îmdi buna benzeyen şu sözü dinle; tutarsan, faydalı olur ve

bu söz, senin görür gözün olur.
asığ kılğa tutsa ayâ özke köz
5156 Ataŋ öldi erse kalı ne üdün, Baban öldüğü zaman sana şöyle söylemiş olur:— Ey oğul,

saŋa aydukı ol oğul kör odun bak ve uyan.
5157 Ölüm tuttı bardım kelir uş Ölüm beni yakaladı, gidiyorum; şimdi sıra senindir; gayret

saŋa, et, kendinden sonra iyi ad bırak.
katığlan kedin edgü atıŋ
kodun
5158 Atanıŋ ananıŋ ölümi tükel, Anababanın ölümü çocuklar için tam bir nasihattir; bunu

oğul kızka pend ol ukup özke anlayıp, benimse.
al
5159 Ataŋnı anaŋnı ölüm Ananı, babanı ölüm bırakmadı; vakti gelince, senimi

kodmadı, bırakır.
senimü kodur kör yetilse üdi
5160 Olarka cefâ kıldı dünyâ titip, Onlara acımayan ve cefa eden bu dünya, tabiatini

saŋamu vefâ kılğa kılkın itip değiştirip, sanamı vefa gösterecek.
5161 Küsüş tut tiriglik kerek işke Hayatı aziz bil ve ancak lüzumlu işlerde kullan; insanlara

ıd, ihsanlarda bulun ve kendine sevap kazan.
üle neŋ kişike muyan özke
tıd
5162 Keçer kün içinde kerekiŋ Geçici günler içinden ancak lüzumlu olan şeyleri .al; zaman

alın, seni de geçirecektir, buna göre hazırlığını yap.
keçürgey seni üd itigiŋ kılın
5163 Özüŋ yüdti munça bodun Sen bu kadar halkın yükünü yüklenmiş bulunuyorsun;

yükleri, uyanık ol, gafil bulunma ve düşünerek hareket et.
oduğ tur osal bolma saknu
yorı
5164 Kalın aç böriler yığıldı saŋa, Bir sürü aç kurt senin etrafına toplanmıştır; ey kahraman

koyuğ ked küdezgil ay ilçi hükümdar, koyunları iyi muhafaza et.
toŋa
5165 İliŋde biregü keçe kalsa aç, Memlekette bir kimse bir gece aç kalırsa, onu Tanrı sana

anı sendin aytur bayat közni soracaktır; gözünü aç.
aç
5166 Yula teg küyer sen bu kün ay Ey hükümdar, bugün sen bir meş'ale gibi yanıyorsun, fakat

ilig, bunun ışığı başkaları içindir; ey temiz kalpli insan.
yarukluk adınkaturur ay silig
5167 Tiriglik uçuksa yetilse yaşıŋ, Yaşın ileriler ve hayat da sonuna yaklaşırsa, bu adamların

negüke tusulğay saŋa bu sana ne gibi faydaları dokunabilir.
kişig
5168 Özuŋ otka atma kişiler üçün, İnsanlar için kendini ateşe atma, göz göregöre zorla

özüŋni küyürme körürde kendini yakma.
küçün
5169 Uluğluk bedüklük bu beglik Ölüm gelip, kapıyı çalarsa, ululuk, büyüklük ve bütün bu

kamuğ, beyliğin hepsi burada kalır.
kalır bu ölüm kelse açsa
kapuğ
5170 Köni bol könilik öze kıl törü, Doğru ol ve doğruluk üzere hüküm et; beylik ancak

uzun turğa beglik adakın örü böylelikle uzun müddet payidar olabilir.
5171 Ne edgü bilig berdi bilgi uluğ, Büyük bilgin ne iyi bilgi vermiş, bu söze göre hareket et ve

bu söz işke tutnup yorı bu bu yoldan yürü.
yoluğ
5172 Bekütmek tilese bu beglik ulı, Bu beyliğin temelini sağlamlaştırmak istersen, hüküm

törü bergü tutğu könilik yolı ederken, dâimi doğruluk yolunu tutmalısın.
5173 Takı bir ajunuğ tutayın tese, Öteki dünyayı elde etmek istersen, yine bu doğruluk

könilikni tutğu söz aydım yolunda devam etmelisin; bunda şüphe yoktur.
kese
5174 Ay begmen tegüçi bedütme Ey "ben beyim!" diyen, gurur getirme; dünya ve saadet

köŋül, vefasızdır, ondan vaz geç.
vefâsızturur dünyâ devlet
tüŋül
5175 Bu dünyâ kutıŋa ınanma Bu dünya saadetine pek güvenme; onun tabiati dönektir,

ayığ, ona inanılmaz.
ınançsızturur kör kılınçı
yayığ
5176 Ay ilig bu karşı bu ordu orun, Ey hükümdar, bu köşk, bu saray, bu taht senin için, dikkat

saŋa tegmişi ber tüşün ol et, ancak bar durak yeridir.
körün
5177 Seniŋde ozakı tüşüp keçtiler, Senden evvelkiler oraya uğrayıp, geçtiler; menzilde

yerikmedi tüşte udu köçtiler yerleşmediler ve öncekileri takip ederek, göçtüler.
5178 Saŋa tegdi emdi bu ordu Bu saray ve taht şimdi sana ulaştı; göçünü kendinden önce

orun, gönder.
köçüŋni özüŋde oza ıd burun
5179 Bu kün munda etme bu karşı Bugün bu saray ve köşkü burada yapma; bu geçen yıl, ay

sarây, ve gün seni beraber sürükleyecektir.
sini kodmağay bu keçer yıl
kün ay
5180 Özüŋ yatğu ornı gûr ol Senin yatacağın yer, şüphesiz, mezardır; onu iyilikler ile

belgülüg, süsle, ey nâmdar.
anı itgü edgü bile ay külüg
5181 Meniŋ tep bilir sen bu karşığ Bugün bu sarayı "benim" diye bilirsin; iyice düşünürsen,

bu kün, gerçekte o böyle değildir.
hakikat baka körse ermez
ögün
5182 Negü ter eşitgil bu karşı Dinle, bu saray sana ne der; dikkat edersen, çok doğru

saŋa, söyler, ey kahraman.
baka körse çın ok ayur ay
toŋa
5183 Munı sen ayur sen meniŋ tep Bunu sen "benimdir, benim!" diye söylersin; niçin böyle

meniŋ, dersin, bu nasıl senin olur.
negüke ayur sen negü teg
seniŋ
5184 Seniŋde basakı saŋa çık Senden sonrakiler sana "çık!" der; onlar da oraya girmeğe

teyür, hazırlanıp, "benimdir, benim!" diye beklerler.
anundı küder uş meniŋ ter
meniŋ
5185 Tünek ol bu dünyâ ay dünyâ Ey dünya beyi, bu dünya bir zindandır; zindan içinde

begi, endişeden başka bir şey bulunmaz.
tünek içre bolmaz sakınçta
öŋi
5186 Tünekte sen artuk tileme Zindanda sen fazla sevinç bekleme; sevinme ve avunma

sevinç, yeri ancak cennettir.
sevinç aslı uçmakturur hem
avınç
5187 Bu erter erejig erej tutmağıl, Geçici rahatı huzur olarak kabul etme, geçecek sevince de

ya keçgü sevinçig sevinç sevinç deme.
temegil
5188 Ne yaŋlığ bu devlet turumaz Saadet böyledir, duramaz, kaçar; topladığın malları o hep

kaçar, saçar.
terilmiş neŋiŋni tükel ol saçar
5189 Anı kıl tutaşı tirilgü orun, Ancak orasını ebedî hayat yeri telâkki et; bu dünya malını

bu ajun neŋin kod aŋar yüz bırak, yüzünü oraya doğru çevir.
urun
5190 Erej kut tilek ârzû meŋü tile, Bu huzur, arzu ve dilekleri bırak, ebediyeti ara; ebedî

bu meŋü erej kolsa emgek huzuru isteyen bunun zahmetine katlanmalıdır.
bile
5191 Bayat fazlıŋa bir baka kör Düşün, Tanrı fazlı ile sana ne kadar iyilik etmiştir, buna

sakın, dikkat et.
neçe edgülük kıldı yetrü
bakın
5192 Kalın halk öze kıldı elgiŋ Kalabalık halk üzerine seni hâkim kıldı; dilek ve arzularını

uzun, verdi ve fermanlarını yürüttü.
tilek ârzû berdi yorık til sözün
5193 Seni teg et özlüg bayat Senin gibi olan Tanrı kullarını sana muhtaç etti; işte

kulların, bunların hepsini görüyorsun.
saŋa kıldı muŋluğ körür sen
barın
5194 Munıŋ şükri kılğu bu kün ay Ey hükümdar, bugün buna şükür etmeli; Tanrının

ilig, yarattıklarına karşı iyi ol ve temiz kalple muamele et.
bayat hâlkıŋa bolğıl edgü
silig
5195 Könilik üçün teŋri tikti seni, Tanrı seni doğruluk için bu mevkie getirdi; haydi doğru ol

köni bol könilik öze tur kanı ve doğruluk ile yaşa.
5196 Ukuş birle işle kamuğ işlerig, Her işi akıl ile işle, nefsin esiri olma, gönlünü diri tut.

havâka basıkma köŋül tut
tirig
5197 Bağırsak bulun barça Bütün halka karşı merhametli ol; büyüğeküçüğe doğruluk

bodnuŋ öze, ile hüküm et.
törü kıl uluğka kiçigke tüze
5198 Bodun kılkı teŋsiz bolup Halkın tavır ve hareketi değişir ve bozulursa, onu dâima

artasa, göz önünde bulundurup, fesada sapmalarına meydan
körü ıdma itgil kısa tut basa verme.
5199 Negü ter eşitgil ay bilgi teŋiz, Ey hükümdar, dinle, bilgisi deryalar gibi engin olan insan

bilig birle işlep kızartğıl ne der; bilgi ile hareket et, yüzün güler.
meŋiz
5200 Bu kün edgü bolsun tese sen Bugün her kesin iyi olmasını istersen, kendin iyi ol, ey

kamuğ, memleketin büyüğü.
özüŋ edgü bolğıl ay ilde uluğ
5201 Kamuğ bulğanuknı süzeyin Bütün bulanıklıkları durultmak istersen, kendi ruhunu

tese, tasfiye et; halk, isteristemez, durulur.
özüŋ süzgü bodnuŋ süzülgey
basa
5202 Bu begler baş ol kança barsa Bu beyler baştır; baş nereye giderse, onu takip eden bütün

başı, insanlar da ona uyarlar.
udula barır barça udmış kişi
5203 Bodun artasa anı begler Halk bozulursa, onu beyler düzene koyar; eğer beyler

tüzer, bozulursa, onları kim düzeltir.
kalı artasa beg anı kim süzer
5204 Sen öz kılkıŋ itgil kılınıŋ Sen kendi hareketini doğrult, tavrını düzelt; halkın hareketi

könit, kendiliğinden düzene girer.
bodun kılkı itlür sen özni avıt
5205 Yarağlığnı itmek tilese özüŋ, Sen kendine yakışır şeyler yapmak istersen, yakışmayan

yarağsızka yakma kesildi şeylere yaklaşma; işte bu kadar.
sözüg
5206 Otunka katılma fesâddın Küstahlara uyma, fesattan uzak kal; bu iki işi insanı karaya

yıra, bulaştırır.
bu iki kılıktın bolur er kara
5207 Yarağsız yavuz neŋ özüŋ Kat'î olarak söylüyorum ki, uygunsuz ve kötü şeylerle

kolmasa, karşılaşmak istemiyorsan, yakışık almayan şeyleri yapma.
yarağsıznı kılma söz aydım
kese
5208 Erejke avınma sen içme Rahata dalıp oyalanma, içki içme; bu ikisi öyle bir denizdir

süçig, ki insana geçit vermez.
teŋiz ol bu iki aŋar yok keçig
5209 Kılıkıŋ köni tut kılınçıŋ silig, Tavrın doğru ve hareketin temiz olsun; yoldaşın akıl ve

ukuş bolsu yolıŋ keŋeşçiŋ müşavirin bilgi olsun.
bilig
5210 Köŋül til köni tut kör erdem Gönül ve dili doğru, fazileti ise, yüksek tut; gaflete dalma

uluğ, ve yolunu şaşırma.
özüŋni unıtma yaŋılma yoluğ
5211 Kötürme köŋül sen Alçak gönüllü ol, gururlanma; "hizmetkârlarım ve askerim

küvezlenmegil, çok!" diye kibirlenme.
er at sü telim tep kögüz
kermegil
5212 Neçe kür kögüzlüg küvenür Nice cesur, mağrur ve kibirli insanları ölüm yere gömdü ve

erig, üzerlerini toprak ile örttü.
ölüm yerke kömdi eşüdi yerig
5213 Yeme yakşı aymış biliglig Bilgili büyük insan da iyi söylemiş; bilgili sözünü tutan her

bedük, yerde iyilikle karşılaşır.
biliglig sözi tutsa tuşlar ked
ök
5214 Hazinem üküş tep küvenme Hazinem çok! diye, bu mala güvenme; ,.hizmetkârım ve

neŋin, askerim çok!" diye gururlanma.
haşem sü telim tep kötürme
egin
5215 Küçiŋe küvenip kögüz Kuvvetine güvenerek, kibirlenen kimse bir sineğe bile çâre

kergüçi, bulamadı.
yorıtumadı bir çıbunka alın
5216 Buşı bolma işte sen övke Bir işle meşgul olurken, hiddetlenme, öfkene mâni ol; eğer

yığın, gazaba gelirsen, dilsiz imiş gibi hareket et.
kalı kelse övkeŋ özüŋ kıl
ağın
5217 Eve işleme iş meger din işi, Din işinden başka işlerde acele etme; insan acele işin

ivek işte asğın bulumaz kişi faydasını görmez.
5218 Açığ bergü erse ivit terk ihsanda bulunurken, acele et ve çabuk ver; cezalandırmak

tegür, ve dayak atmak hususunda teenni ile hareket et.
kının berge ursa amulluk
üdür
5219 İvek kurğu bolma kılınçın Harekette aceleci ve sözde zevzek olma, sabırlı ol; sabırlı

sözün, insana halîm derler.
seriŋil seriŋen atanur tüzün
5220 Akı bol bodunka üle neŋ Cömert ol, halka mal dağıt ve yedir; beyler hasis olursa,

yetür, adları kötüye çıkar.
saran bolsa begler atın
artatur
5221 İrig sözlemegü özüŋ tutğu Beyler haşîn söz söylememeli ve kendilerine hâkim

berk, olmalıdır; haşîn söz insanların gönlünü çabuk soğutur.
irig sözke tumlır kişi köŋli
terk
5222 Süçig sözle barça kiçike tilin, Her kese tatlı söz söyle, yüzünü açık ve alnını parlak tut.

açuk tut yüzüŋni yaruk tut
alın
5223 Bodunda talu sen talu tut Sen halkın seçkinisin, hareketin de seçkin olsun; düşüncen

kılık, ve sözün de dürüst ve doğru olsun.
köŋül til köni tut köni tut yorığ
5224 Kara edgü bolsa anıŋ Ey halkın göz diktiği insan, avam halk iyi olursa, onun iyiliği

edgüsi, ancak kendisinedir.
öziŋe bolur ay bodun belgüsi
5225 Kalı edgü tutsa bu begler Eğer bu beyler iyi hareket ederlerse, bütün memleket bin

kılınç, türlü sevinç ile dolar.
kamuğ edgü ilke bolur miŋ
sevinç
5226 Apaŋ bolsa begler kılınçı isiz, Beyler kötü hareket ederlerse, kötüler kuvvetlenir iyi

isizler küçeyür buzar edgü iz an'aneleri bozarlar.
5227 İsiz bolma atıŋ isiz kılmağıl, Kötü olma ve adını kötüye çıkarma; kötüleri zapt ve rapt

isizlerni kısğıl bolu bermegil altında bulundur, onlara müsamaha göstesme.
5228 İsizlik ağu ol yeme bu ağu, Kötülük zehirdir, o zehri yeme; zehir yiyenin hayatı

ağu yegli bolmaz tiriglik yegü mahvolur.
5229 Ukuşluğ kim erse anı tut Akıllı kimseleri kendine yakın tut; bilgilinin sözüne göre

yakın, hareket et ve onun hakkını gözet.
biliglig sözin tut küdezgil
hakın
5230 Bütün çın köni edgü atlığ Bütün dürüst, doğru ve iyilikle şöhret kazanmış kimseleri

kişig, kendine yakın tut ve işi onlara ver.
özüŋke yakın tut aŋar ber
işig
5231 Bu alçı ajun kılkı irsel yayığ, Bu aldatıcı dünyanın hareketi vefasız ve dönektir; gafil

osal bolma saklan yolı ked olma; dikkat et, yolu çok kaygandır.
tayığ
5232 Bezenip kör itnıp köŋülüg O bezenip süslenerek, gönülü alır; gönül verince de

alır, senden yüz çevirir, gider.
köŋül berdiŋ erse yüz evrer
barır
5233 Ölümüg unıtma sakınç kısğa Ölümü unutma, uzun emeller besleme, ölümün baskınına

tut, uğrama, ey devletli hükümdar.
ölümke basıkma ayâ ilçi kut
5234 Udıma bu ğaflet bile ay ilig, Ey hükümdar, bu gaflet uykusuna dalma; ey temiz kalpli

esürme bu beglik bile ay silig insan, bu beylik seni sarhoş etmesin.
5235 Bu künki erejke avınma Bugünkü huzura aldanma, dikkatli ol ve iyice düşün, yarınki

sakın, huzuru ara.
yarınkı erejig tile ked bakın
5236 Sevinçi uzun ol erej üküş, Onun sevinci çok ve huzuru uzun sürer; hüzûr olunca,

erej bolsa mundağ kerek böyle olmalıdır.
bolsa tuş
5237 Erej edgü kolsa yorı edgü Huzur ve iyilik istersen, yürü, iyi ol; bol nîmet içinde ebedî

bol, hayat sür.
üküş nimet içre yorı meŋü
bol
5238 Negü ter eşitgil bilig bulmış Bilgi elde eden ve bilgi ile memlekette hürmet kazanmış

er, olan insan ne der, dinle.
bilig birle ilde ağır bolmış er
5239 Bayat berse izzin yok ol Tanrı izzet verirse, bunun sonu yoktur; bol rahmet içinde

ğâyeti, rahat yaşarsın.
üküş rahmet içre özüŋ râhati
5240 Kalı öz kürese uçuzluk anuk, Eğer ondan kaçarsan, zillet hazırdır; zilletin azabına kim

uçuzluk kıyınka kimiŋ tâkati tahammül edebilir.
5241 Ay ilig otaçı sanı sen bu kün, Ey hükümdar, sen bugün bir hekimsin; halkın ise, sana

bodun barça iglig saŋa muhtaç olmanın hastasıdır.
muŋluğun
5242 Kayusı kötürmiş bolur küç Bâzısı darlığa düşmüştür ve bedbahttır; bir kısmı da fakirlik

irinç, iztırâbı içindedir.
kayusı çığaylık bile yer
sakınç
5243 Kayu aç kayusı yalınmış Bâzısı aç, bâzısı da çıplaktır; bâzısı ise, endişe içinde

bolur, kıvranır.
kayu kadğu birle olınmış
bolur
5244 Seniŋdeturur kör bularnıŋ Bütün bunların devası sendedir; sen onların hekimi ol, ilâç

emi, ver ve tedavi et.
otağıl dârû birle bolğıl kamı
5245 Kalı kılmasa sen emi ya otı, Eğer sen bunlara, ilâç vererek, tedavi etmezsen, halk için

bodunka bolur sen tiriglik yutı bir hayat felâketi olursun.
5246 Seniŋdin ayıtğay yarın bir Tanrı bunu yarın sana sorar; orada kendini kurtaracak

bayat, cevabı hazırla.
cevâbın anutğıl özüŋke berât
5247 Tiriglik keçer terk bu beglik Hayat çabuk geçer, bu beylik kalır; sana lâzım olan iyi

kalur, adındır.
kereklig saŋa edgü atıŋturur
5248 Tarılağturur bu ajun ay ilig, Ey hükümdar, bu dünya tarladır; bu el buraya ne ekerse,

negü ekse anda alır bu elig orada onu biçer.
5249 Yorı edgülük kıl ekin Yürü, iyilik yap, iyilik ek; bundan sen ebedî iyilik bulursun.

edgülük,
saŋa edgü bolğay eçü
meŋülük
5250 Negü ter eşitğıl bügü ilçi beg, Memleket idare eden hakîm bey ve bu idare işinde yol

bu beglik işini bilir yolçı beg gösteren bey ne der, dinle.
5251 Ayâ beg boluğlı bodunka Ey halkın büyüğü olan hükümdar, kendine fidye olarak,

uluğ, tevazuu ve tatlı dili kullan.
köŋül til kiçig tut özüŋke
yuluğ
5252 Ayâ baş boluğlı ay üsteŋ Ey memleketin başı, ey iktidar sahibi, sen her işte önce

elig, bilgiyi tatbik et.
kamuğ işke aşnu sen işlet
bilig
5253 Bilig birle işle kamuğ törlüg Her türlü işi bilgi ile işle; her güzel iş bilgi ile meydana gelir.

iş,
biligdin kelir ol kamuğ
körklüg iş
5254 Barığlıturur bu ajun Bu âlem kalacak değil, nasıl olsa gidecektir; sen kaybolup

kalğusuz, gitmeyecek bir iyilik yap.
özüŋ edgülük kıl yitip
barğusuz
5255 Kalır dünyâ âhır toğuğlı ölür, Dünya kalır, doğan nihayet ölür; insandan kalan ancak iyi

isiz edgü erse kör atı kalur veya kötü addır.
5256 İsizke katılma küyürgey isiz, Kötüye katılma, kötü seni yakar; adın iyi olursa, senden iyi

atıŋ edgü bolsa kalır edgü iz iz kalır.
5257 Ay ilig katığlan oduğ tur Ey hükümdar gayret et, uyanık dur, uyanık; gafil olan

oduğ, kimseye başkalarının zararı dokunur.
usayuk kişike tokınur yoduğ
5258 Bu beglik köki sak oduğluk Beyliğin kökü ihtiyatlı olmak ve uyanık durmaktır; bir dünya

turur, daha istersen, onu da bunlarla bulursun,
takı bir ajun kolsa mundın
bulur
5259 Usanma usansa bu beglik Gafil olma; gafil olursan, bu beylik gider; gafil insan her iki

barır, dünyada bedbaht olur.
usayuk ikigün ajunda ulır
5260 Hasım kılma özke yeme Kendine düşman edinme ve kan dökme; can çıkarken, bu

tökme kan, iki günahtan dolayı inler.
bu iki yazukka ulır çıksa cân
5261 Harâmka katılma küdez öz Harama el uzatma, kendini iyice gözet; haram yiyenin yeri

katığ, cehennemin dibidir.
harâm yegli ornı tamu ol
batığ
5262 Bağırsak bulun barça yalŋuk Bütün insanlara karşı merhametli ol; başkalarının zararını

öze, isteme, yolunu şaşırma.
kişi yası kolma yorıma aza
5263 Bor içme fesâdka katılma Şarâp içme, fesada katılma; onlardan uzaklaş; bu ikisi

yıra, köşk, saray ve kaleleri yıkar.
bu iki buzar karşı ordu tura
5264 Ölümke tuğar bu tuğuğlı kişi, Her doğan ölmek için doğar; ölen kimse adı ile bir iz

atın iz kodur bu ölügli kişi bırakır.
5265 Tutamça tiriglik tüker alkınur, Bu bir tutam hayat tükenir, sona erer; insanın, ister iyi, ister

isiz edgü erse kör atı kalur kötü olsun, ancak adı kalır.
5266 Avınç birle ögrir bu dünyâ Bu dünya seni avutarak oyalar; gafil olma, gaflet seni

seni, uyutmasın.
usanma udıtmasu ğaflet küni
5267 Bu ğafletturur kör udıtur İnsanı uyutan bu gaflettir; uyuyan insan işinigücünü Wakir.

kişig,
udığlı kişi kodtı yumğı işig
5268 Bu ğaflet yok erse kişike însan bu gaflete hiç düşmese idi, o melek olur ve yalnız

kamuğ, ibâdet ederdi.
firişte bolup kılğay erdi tapuğ
5269 İdi yakşı aymış biliglig sözi, Bilgili insan bu sözü çok iyi söylemiş; ey gönülü açık, şimdi

uka barğıl emdi ay köŋli yazı bunu anlamağa çalış.
5270 Kamuğ ğaflet ol bu sevinçin Sevinç ile neş'e hep gaflet eseridir; bu gaflet ile insan

sarab, kendisini öyle mahveder ki.
bu ğaflet bile öz yokadur
aceb
5271 Usanma udıtmasu ğaflet usı, Gafil olma, gaflet uykusu seni uyutmasın; ey rabbim, beni

bu ğaflet usındın küdezgü ya bu gaflet uykusundan koru.
rab
5272 İliŋde yiti tut közüŋ kulğakıŋ, Memleketinde gözünü ve kulağını keskin tut; merhametini

tözüke tegürgil bağırsaklıkıŋ her kese ulaştır.
5273 Saŋa bolğa âhır bayat aytığı, Sonunda Tanrı sana bunu soracaktır; her günahkâr

bayat aytığı ol yazukluğ ağı Tanrının suâl ağına düşer.
5274 Baka tur negü ter sakınuk Dikkat et, takva sahibi insan ne der; takva sahibinin sözünü

kişi, tutanların işi yoluna girer.
sakınuk sözin tutsa itlür işi
5275 Ay boşlağ yorığlı bodun Ey isyan vadilerinde başıboş dolaşan insan, Tanrı bunu

öktemi, senden soracaktır, cevabını hazırla.
bayat aytığı bar anutğıl emi
5276 Köŋülçe yorığlı ay teltük Ey kendi arzusuna göre hareket eden günahkâr ve mâyûp

müne, insan, birgün Tanrı bunun hesabını senden soracaktır.
ayıtğay seniŋdin bayat bir
küne
5277 Ay yegli içigli yavalık bile, Ey yiyipiçmekle hayatını boşuna geçiren, hesaba hazırlan,

sakışka anunğıl çıkış yol tile çıkar yol ara.
5278 Ayıtğuturur kör bayat Tanrı her şeyi soracaktır; kaçıpkurtulacak yerin var mı,

barçanı, hani.
kutulğu yeriŋ barmu kaçğıl
kanı
5279 Ay ilig kılıç berge sende Ey hükümdar, kılıç ve sapa sendedir; bu kamçılar, bu

turur, cezalar kötüler içindir.
bu berge kıyınlar isizke erür
5280 İsizler isizliklerin esmese, Kötüler kötülüklerini bırakmadıkları nisbette, sen de

sen esme kının berge tutğıl cezalarını eksik etme, elinde sopan hazır bulunsun.
basa
5281 İsizlerke berge urup Kötüler, dayak atıldığı hâlde, yola gelmezlerse, kendini

könmese, mümkün mertebe onlardan korumağa çalış.
özüŋ saknu turğu olardın usa
5282 İlig bolsa isiz ajunuğ buzar, Hükümdar kötü olursa, dünyayı bozar; ona mâni olan

kısığlısı bolmasa yoldın azar çıkmazsa, yolunu şaşırır.
5283 Ağırla sen edgüg tegür Sen iyiye kıymet ver, ona her türlü iyiliği yap; ey nâmdar,

edgülük, böylece bütün halk iyi olur.
bodun edgü bolğay tüzü ay
külüg
5284 Oyunka avınma özüŋni Oyunla oyalanma, kendini koru; rahata güvenme, günün az

küdez, kalmıştır.
erejke sevinme künüŋ kaldı
az
5285 Könilik öze sen turu kıl törü, Sen her vakit doğrulukla hüküm et; beylik kanun ile ayakta

törü birle beglikturur ol örü durur.
5286 Küçüŋ yetmişinçe katığlansu insan gücü yettiği kadar gayret göstermeli, ihmâl ettikleri

öz, için de her vakit Allahtan affını istiğfar etmelidir.
yava kılsa udrı kolu tursu öz
5287 Negü ter eşitgil bodun Dinle, halkın başında bulunan ve kanun ile memlekete

başçısı, şöhretini yayan insan ne der.
törü birle ilde yadığlı küsi
5288 Ayâ beg katığlan bu tâkat Ey bey, gücün yettiği kadar kanunu tatbik et ve halkın

teŋi, hakkını vermeğe çalış.
törü kıl bodunka tegürgil oŋı
5289 Kalı tuşsa takşır yana udri Eğer kusur edersen, Tanrıdan affını dile ve her gün tekrar

kol, tekrar tövbe et.
tilin künde tevbe kılınğıl yaŋı
5290 Üküş kaznak urma sen altun Çok altıngümüş toplayıp, hazine yapma; ne bulursan, ver,

kümüş, çok dağıt.
negü bulsa bergil ülegil üküş
5291 Seniŋde kedin kalğa tutsa Ölüm yakalarsa, bu mal geride kalacak ve evlâtlar onu kötü

ölüm, yollarda sarfedeceklerdir.
oğul kız isizlikke bulğay
tolum
5292 Katığlan tiriglikte mâl açnu Malın; kendinden önce, henüz hayatta iken, göndermeğe

ıd, gayret et; o baş belâsından kurtul, yerine sevap kazan.
sakıştın kutulğı muyan özke
tıd
5293 İdi yakşı aymış bodunlar Halkın beyi, halkın büyüğü ve insanların iyisi çok yerinde

begi, söylemiştir.
bodunda bedüki kişide yegi
5294 Ay kaznak uruğlı ajun Ey hazine toplayan dünya beyi, yürü, kendinden sonra

begleri, hazine bırakma.
özüŋde kedin kodma kaznak
yorı
5295 Erej adnağu kılğa sakış Huzuru başkası sürüp, derdi sana kısmet olmasın, ey asîl

saŋa, ihtiyar.
ülüg tegmesü ay uruğluğ karı
5296 Ayâ bay boluğlı bodunda Ey zengin ve halkın seçkini, bu serveti dağıt, bolbol sevap

talu, al.
kokuz kıl bu baylık muyan al
tolu
5297 Vefâsız ajunka köŋül Vefasız dünyaya gönül bağlama, ona uyma, sonunda o

bamağıl, sana cefâ edecektir.
cefâ kılğa âhır bolu bermegil
5298 Ayâ beg boluğlı bodunda Ey halkın ileri geleni olan bey, bu beyliği önceden bırak ve

burun, kendine bir yer hazırla.
burun ıd bu beglik sen itgil
orun
5299 Közi suk ay artuk uzun Ey aç gözlü ve tamahkâr insan, henüz ölüm yakalamadan,

saknur er, neyin varsa, hepsini ver.
ölüm tutmaz erken barıŋ
barça ber
5300 Ölüm tutsa âhır bu neŋ asğı Nihayet ölüm yakalayınca, bu malın faydası yoktur; malın

yok, geri kalacak ve artık onun zevkini süremeyeceksin.
turu kalğa mâlıŋ saŋa tatğı
yok
5301 Aş az ye ay ilig üküş kıl Ey hükümdar, az ye, çok ibâdet kıl; bütün faziletleri bil,

tapuğ, fakat sözü az söyle.
söz az sözle ögren sen
erdem kamuğ
5302 Çığay tul yetimig baka tur Fakir, dul ve yetimleri kolla; bunları korumak, kanunu

körü, gerçekten tatbik etmek demektir.
bularığ küdezse bolur çın
törü
5303 Uşakçı kişig kılma özke Dedikoducu kimseyi kendine yakın tutma; müfteriyi

yakın, kendinden uzaklaştır, ondan sakın.
ozunçığ özüŋdin yırak tut
sakın
5304 Bu yaŋlığ kişi ol kişi yaslığı, insanların zararlısı böyle kimselerdir; zararlı kimseleri sen

kişi yaslığın sen yağı bil yağı her vakit kendine düşman bil.
5305 Kişi sukıŋa berme ilde elig Aç gözlü kimseye memlekette mevki verme; onun

sizik, memleket nizâmını bozacağından hiç şüphe etme.
tutma buzğay itilmiş ilig
5306 Katığlan özüŋni tamudın Gayret et, kendini cehennemden uzaklaştır; her vakit iyilik

yırat, yap, Tanrı seni korur.
kamuğ edgülük kıl küdezgey
bayat
5307 Bu künki künüŋde yarınkı Bugünkü gününden yarınki günün ve gecen daha iyi olsun.

künüŋ,
barı edgü bolsun yarınkı
tünüŋ
5308 İdi yakşı aymış biliglig tüzün, Bilgili ve yumuşak huylu insan çok iyi söylemiş ve

bitimiş bu kılğu işiŋni sözün yapacağın işi yazı ile tesbit etmiştir.
5309 Bu künke yarın bar ayıtğu Bugün için yarın bir hesap günü vardır; yarını düşünerek,

küni, doğru hareket et.
yarınka sakınsa yorığı köni
5310 Usanma oduğ tur udıma Gafil olma, uyanık dur, uyuma, uyan; uyuyan gözü uyanık

odun, tut, bu uykuyu bırak.
udır köz oduğ tut unıt bu unı
5311 Bu din dalı dünyâ dalı karşı Din dalı ile dünya dalı birbirine karşıdır; ikisi birbirine

ol, yaklaşmaz, bunların yolu birbirini keser.
yağuşmaz ikigün yolı yarşı ol
5312 Bu din dünyâ birle birikmeki Dinin dünya ile birleştirilmesi güçtür; bu ikisi bir araya

sarp, gelmez, bunu bilmek kâfidir.
kavuşmaz ikigün munı bilse
tap
5313 Birisi yağusa birisi tezer, Biri yaklaşırsa, diğeri kaçar; ikisini birlikte tutmak isteyen

iki birle tutsa kişi yol azar kimse yolunu şaşırır.
5314 Tüpi yelturur dünyâ yağmur Dünyayı fırtına ve yağmur bil; gelir, gürler, fakat çabuk

sanı, sükûn bulur.
kelir çoğlayur az öçer terk
üni
5315 Kelir kut kapuğda kalın Saadet gelir, kapıda bir kalabalık toplanır; ona gönül

yumdarur, bağlarsan, hepsini başkasına verir.
köŋül basa yumğığ adınka
berür
5316 Bayudum tese sen çığay Zenginleştim derken, bir gün fakir oluverirsin; "itibardayım"

bolğu ber, derken, toprak seni zelîl ediverir.
ağırmen tese sen uçuz kılğa
yer
5317 Ajun toklukı barça açlıkturur, Dünya tokluğu hep açlıktan ibarettir; onun huzuru, sevinci

ereji sevinçi kör emgek erür hep zahmettir.
5318 Ay ilig bu nefsiŋ yağıla katığ, Ey hükümdar, bu nefsine kuvvetle karşı koy; onun

tilekini berme yitürme tatığ arzusunu yerine getirip, ona zevk sürdürme.
5319 Kamuğda isizrek yağı bu En kötü düşmanın budur; sen ona iyilik yaparsan, o sana

turur, kötülük eder.
muŋar edgü kılsa bu isiz kılur
5320 Vefâ kılsa yandru yanutı Vefalı olursan, karşılığında sana cefâ eder; ona cefâ

cefâ, edersen, vefakârlık gösterir.
cefâ kılsa ötrü kılur bu vefâ
5321 Bu nefsiŋ uçuzla ağır bolğa Bu nefsine değer verme, canın aziz olur; bilgi bey olup, akıl

cân, hanlık eder.
bilig beg bolup kör ukuş
bolğa han
5322 Bu dünyâ yağı ol bu nefsiŋ Bu dünya bir düşmandır, nefsin ise, başka bir düşmandır;

yağı, bu iki düşmanın her yerde tuzağı hâzırdır.
bu iki yağınıŋ yadığlığ ağı
5323 Bu kutka küvenip kötürme Saadete güvenme, alçak gönüllü ol; hayata pek inanma,

köŋül, ondan elini çek.
ınanma tiriglikke artuk tüŋül
5324 Bedüklük uluğluk bu keçgü Büyüklük ve ululuk, bunlar geçicidir; bu saadet ateşi bir

turur, gün söner.
bu devlet otı barça öçgü
turur
5325 Negü ter eşitgil ay aslı Aslı büyük olan ne der, dinle; sana acıyan insanın sözünü

bedük, tutarsan, çok fayda görürsün.
bağırsak sözi tutsa asğı ked
ök
5326 Bu beglik bile sen kötürme Sen beylik ile mağrur olma, fazla kibir getirme; kendini

egin, koru.
kögüz kerme artuk özüŋni
sakın
5327 Yirindi ajunuğ süründike kod, Bu hakir dünyayı sür, at; Tanrı orada sana her türlü iyi

bayat birge anda tü nimet nimet ihsan eder.
yegin
5328 Ay ilig ked üdrüm tile üç Ey hükümdar, şu üç işe çok seçkin kimseleri ara ve bu

kişig, işleri onlara ver.
anıŋda basa bir bu üçke işig
5329 Bularda biri kazı yinçge arığ, Bunlardan biri— kadıdır; halka faydalı olabilmesi için, onun

sakınuk kerek tegse halkka çok temiz ve takva sahibi olması lâzımdır.
asığ
5330 İkinçi halifet kerek çın bütün, İkincisi — hükümdara vekâlet edecek olan kimsedir; halkın

bodun bulsa inçlik tirilse huzur bulması ve saadetle yaşaması için, bunun dürüst ve
kutun güvenilir bir kimse olması şarttır.
5331 Üçünçi ked üdrüm kerek bu Üçüncüsü—vezirdir; bunun çok seçkin bir kimse olması

vezir, lâzımdır; halka ne gelirse, ondan gelir.
bodunka negü tegse mundın
tegir
5332 Bu üç işte bolsa kişisi köni, Bu üç işe bakan kimseler doğru olursa, halk huzura

bodun inçke tegdi yarudı kavuşur, günü aydın olur.
küni
5333 İtilgey iliŋ hem bayuğay Memleketin düzene girer ve halk zenginleşir ve neticede

bodun, bunlar sana hayırduâ ederler.
saŋa artğa edgü duâ ol üdün
5334 Bu üç işte bolsa yarağsız Bu üç yerde işe yaramayan insanlar bulunursa, bütün

kişi, halkın işi kötü olur.
yarağsız bolur barça el kün
işi
5335 Muŋar meŋzetü keldi emdi Şimdi aklıma buna benzer bir söz geldi; ey güzel yüzlüm,

sözüm, sen bunu dinle
eşitgil munı sen ay körklüg
yüzüm
5336 Bu begke vezir ol tutup Bir beye yol gösteren vezirdir; halka, muhafızlara ve

yetgüçi, hizmetkârlara nizam veren odur.
eli kapğı atı bu ol etgüçi
5337 Kalı tetrü yetse burunduk Eğer vezir yuları ters tarafa çekerse, her şey ters olur; bu

vezir, benim kanâatimdir.
kamuğ tetrü boldı özüm
ayğuçı
5338 Bu dünyâ itiglig bu tirki sanı, Dünyayı kurulu bir sofra bil; insanlar hayat müddetince

yorığlı bu yalŋuk neçe yer burada bulunan nimetlerden ne kadarını yiyebilirler.
anı
5339 Biziŋde ozakı kotu barğuçı, Bizden önce gelen ve şimdi ölüpgiden nesiller ondan yedi,

yedi todtı kandı ölüp yatğuçı doydu ve kalktılar.
5340 Uluğ toy bakıp kör yaturlar Büyük bir kalabalık mahşeri bekleyerek yatıyor ve bizi

küdü, çağırıyor, biz de onları takip edeceğiz.
okır bizni barğu seziksiz udu
5341 Takı bir kotu ol karındakılar, Diğer bir nesil de ana karnındakilerdir; bizden sonra bu

biziŋde basa tirki yegli olar sofradan yiyecekler onlardır.
5342 Biziŋ kopğumıznı küder bu Bu nesil bizim kalkmamızı bekliyor; ötekiler ise, bizim

kotu, gelmemizi bekliyorlar, ey yavrum.
küder kelgümizni olar ay
botu
5343 Bu kün bizke tegdi bu tirki Bu sofradan yemek yemek bugün bize nasîp oldu; acaba

yemi, bize daha ne kadar yiyecek ve giyecek verecek.
neçe birge erki yegü
kedgümi
5344 Okırlar ölüp yatğuçılar naru, Ölüpyatanlar oraya çağırılıyorlar; karındakiler ise, bu

sürerler karındakılar kop teyü sofradan "kalk" diye bizi zorluyorlar.
5345 Birisi sürer kör birisi okır, Biri iter, biri çağırır; bu ikisi arasında kim huzura

bu ikin ara kim erejke tegir kavuşabilir.
5346 Ay ilig usanma sakınma Ey hükümdar, gafil olma, uzun emellere kapılma; ey asîl

uzun, tabiatli, burada uzun kalınacak değildir.
uzun kalğu ermez ay kılkı
tüzün
5347 Harâmka katılma ay ilig Harama el uzatma, kendini gözet; ey hükümdar, iyi bil ki,

sakın, haram gönülü karartır.
harâmka kararur köŋül bil
yakın
5348 Sakınuk bolayın tese ay Ey şöhretli insan, takva sahibi olmak istersen, halâl ye,

külüg, nasibini halâlden al.
halâl ye halâldin kötürgil ülüg
5349 Negü ter eşitil halâl yegli er, Takva sahiplerinin başı, gerçekten halâl arayan ve halâl

sakınuk başı çın halâl tegli er yiyen insan ne der, dinle.
5350 Halâl yegli kılmaz bayatka Halâl yiyen kimse Tanrıya karşı günâh işlemez; halâl ye,

yazuk, yarın için azığın da halâl olsun.
halâl ye halâl kıl yarınlık
azuk
5351 Kimiŋ boğuzı egni bar erse Kimin boğazı ve üstübaşı temiz olursa; onun üzerinden

arığ, bütün günahlar gider.
arıdı anıŋdın yazukı arığ
5352 Arığlık tilese arıtğıl boğuz, Temizlik istersen, boğazından geçen halâl lokma olsun;

arıtsa boğuz boldı asğıŋ böyle yapan insanın elde edeceği nimetler, nehirler gibi,
ögüz bol ve devamlı olur.
5353 Özüŋ asğı kolma bodun asğı Kendi menfaatini arama, halkın menfaatini düşün; senin

kol, menfaatin halkın menfaati içindedir.
bodun asğı içre özüŋ asğı ol
5354 Negü ter eşitgil uluğ kend Her türlü işe aklı eren UluğKent beyi ne der, dinle.

begi,
kamuğ iş içinde yetürmiş ögi
5355 Kut ol beg bodunka kutadğu Bey halk için bir saadettir, halk mes'ûd olmalıdır; halkın

kerek, mes'ûd olması için, karnının doyması lâzımdır.
kutadsa bodun karnı todğu
kerek
5356 Bu begler teŋiz ol tüpi Beyler dibi inci dolu bir denizdir, denize yakın duran

yinçülüg, zenginleşmelidir.
teŋizke yağuğlı bayuğu kerek
5357 Bu begler tağ ol kâni altun Bu beyler, içinde altın ve gümüş mâdenleri bulunan bir

kümüş, dağdır; gümüş mâdenlerine kazma vuran insan çok zengin
kümüş kân kazığlı bayur ol olur.
üküş
5358 Asığlığ kerek beg kör elgi Bey insanlara faydalı ve cömert olmalı, dünya halkına

akı, ondan tokluk gelmelidir.
ajun bodıŋa tegse andın tokı
5359 Yaşık teg yaruğıl ay ilçi Ey hakîm hükümdar, güneş gibi parla; halk senin sayende

bügü, bol yiyecek ve içeceğe kavuşsun.
bodun bulsu sendin kör içgü
yegü
5360 Emânet yüdürdi bayat Tanrı senin boynuna emânet yüklemiştir; bu emâneti

boynuŋa, gözet, onu sana soracaktır.
küdez bu emânet ayıtğa
saŋa
5361 Ay ilig baka kör sen özke Ey hükümdar, sen kendine bir bakıver; sen üzerinde ne

közün, kadar şey toplamışsın.
bir özke neçe neŋ terer sen
özün
5362 Teŋizdeki gevher tükemez Denizdeki gevher senin için tükenmez; dibindeki incinin

saŋa, arkası kesilmez.
tüpütdeki yâkût yetümez
saŋa
5363 Yağız yer katındakı altun Sen kara toprak altındaki altmgümüşü toplar ve hazineler

kümüş, vücûda getirirsin.
terer sen hazine urur sen
üküş
5364 Bu tağlar katında çıkar Bu dağlar altından çıkan cevherleri kazakaza sana

gevherığ, yetiştiremezler, ey temiz ruhlu insan.
kazıp yetrümezler saŋa ay
arığ
5365 Yağız yer özele önügli evin, Kara toprak üzerinde biten hububatı sen toplayıp,

terip sen tolular sen kaznak ambarlarını doldurursun.
evin
5366 Uçuğlı yorığlı suv içre balık, Uçan, yürüyen ve suda yüzen mahlûkların hiç biri senin

kutulmaz seniŋdin ayâ sarp elinden kurtulamaz, ey çetin huylu insan.
kılık
5367 Ajun tezginür ilde arkış yorıp, Kervanların diyârdiyâr gezerek, dünyayı dolaşır; sen ipekli

ağı çuz tiyiŋ kiş alır sen terip ve sırmalı kumaşlar ile sincap ve samur kürkleri toplarsın.
5368 Kasab tûsi rûmi ajun taŋsukı, Kasab, tûzî ve rûmî kumaşları gibi, dünyanın nadide şeyleri

saŋa kelse tolmaz ağı sana gelir; fakat hazinen ve ambarların yine dolmaz.
kaznakı
5369 Kevel tazı büktel tağı arkunı, Arap küheylanı, binek ve diğer cins atlar ile ahırların

akur toldı tolmaz bu sukluk dolmuştur; fakat bu aç gözlülük doymak bilmez.
kanı
5370 Tirildi tümen miŋ talu köp Binlerce seçme dişi deve, ovada kalabalık at sürüleri ve

titir, ahırda katırlar toplanmıştır.
yazıda kalın yond akurda
katır
5371 Yazı tağ yerig tut yorır koy Ova ve dağlık yerlerde dolaşan koyun sürüleri, kul, câriye

sürüg, ve hizmetkârların dolu; ey sakin tabiatli insan.
ya kul küŋ tapuğçı ay kılkı
örüg
5372 Ya kuzda yorığlı kalın köp Bir de şimaldeki dağlarda sürülerle dolaşan yaban sığırı

kotoz, veya ovada dolaşan inek ve öküz sürüleri.
ya tüzde yorığlı ud iŋek öküz
5373 Kayada yorığlı bu ımğa teke, Kayalara tırmanan bu dağ keçileri ve geyikler; ey yiğit

kutulmaz seniŋdin ay ersig pehlivan, hiç bin senin elinden kurtulamaz.
böke
5374 Sığun muyğak erse sukak ya Erkek ve dişi dağ keçileri, ak geyik veya sarp kaya

ıvık, geyikleri, bunlar senin için tükenmez bir yiyecek, ey iyi
saŋa yem tükemez ay edgü tabiatli.
kılık
5375 Kulan ya tağı tut takı kök İster yaban eşeği veya tagı, ister boz geyik olsun,

teke, eypehlivan, bunları, yakalayıp, hep sana getirirler.
tutup keldürürler saŋa ay
böke
5376 Böri tilkü arslan adığ ya Kurt, tilki, arslan, ayı veyadomuz hiç biri senin elinden

toŋuz, kurtulamaz, hepsini de avlar öldürürsün.
seniŋdin kutulmaz ölür avda
tüz
5377 Kuğu korday erse ya turna Her cins kuğular, turna ve su kuşları yahut toy kuşu veya

yuğak, yügdik, todlıç ve kazlar;
ya toy tut ya yögdik ya todlıç
ya kak
5378 Kalıkta uçuğlı kara kuş yorı, Havada uçan karakuş sürüleri. . ., ey boz kurt, canlarını

seniŋdin keçümez ayâ kök senin elinden kurtaramazlar.
böri
5379 Uçarığ uçurmaz seniŋ Senin av kuşların uçanı uçurmaz; senin kaplanın, köpeğin

kuşlarıŋ, yürüyeni yürütmez.
yorırığ yorıtmaz kör esriŋ ıtıŋ
5380 Atalığ atasız kalır yalŋuzun, Babalı babasız olur, yetim kalır; analı anasız olur, öksüz

analığ anasız bolur ögsüzün kalır.
5381 Bu munça ajun barça bütrü Bütün bunların hepsi senin için bıtmeztükenmez; fakat sen

saŋa, tükenirsin, ey kudretli yiğit.
tükemez tüker sen ay küçlüg
toŋa
5382 Kamuğ bir boğuzka eginke Hep bu boğazına yiyecek ve sırtına giyecek bulmak için,

bolup, bütün dünyayı topladın; fakat bir gün ölüp, bunları arkada
ajun barça terdiŋ kodur sen bırakacaksın.
ölüp
5383 Negü asğı âhır ajun Bu dünya malını toplamanın nihayet faydası nedir; bak,

terdüküŋ, ecel can toplar ve senin kökünü kazır.
ecel cân terer kör üzer bu
köküŋ
5384 Körü barsa barça bu sukluk Dikkat edersen, bütün bunlar açgözlülüktür; tamahkârlıkla

turur, acıkan kimseler ne vakit doyarlar.
sukun açmış özler kaçan tok
bolur
5385 Negü ter eşitgil közi tok kişi, Gözü tok insan ne der, dinle; zenginliğin başı tok gözlü

bu köz toklukı ol bu baylık olmaktır.
başı
5386 Ajun bütrü bulsa közi suk Gözü aç olan bütün dünyayı elde etse bile, ona zengin

tükel, denilmez, denilemez.
anı bay tese bolmağay bu
muhâl
5387 Çığay tep ayurlar kayu ol Fakir derler, fakir olan kimdir; fakir, istediği kadar zengin

çığay, olsun, aç gözlü olan kimsedir.
közi suk çığay ol neçe erse
bay
5388 Közi suk kişike bayup asğı Aç gözlü kimseye zenginliğin bir faydası yoktur; ey gönülü

yok, tok olan, aç gözlüye acı.
sukuğ yarlıkağıl ayâ köŋli tok
5389 Közi sukka tütmez bu dünyâ Aç gözlüye bütün bu dünya malı az gelir; olana kanâat

bütün, eden kimsenin ömrü saadet içinde geçer.
barı tap tegüçi tirildi kutun
5390 Közi suk kişi neŋke todmaz Gözü aç insan; kara toprağın tozu gözüne doluncaya

közi, kadar, mala doymaz.
meger tolmağınça kara yer
tozı
5391 Bu erdi ay elig meniŋ Ey hükümdar, benim bildiğim bu kadardır; düşündüklerimi

bilmişim, ve inandıklarımı sana söyledim.
saŋa sözledim men negü
ukmışım
5392 Munu sözledim söz eşitti İşte ben söyledim, sen dinledin; iyice bakarsan, gönülün ve

özüŋ, gözün açılır.
yete baksa köŋlüŋ açılğa
közüŋ
5393 Sözüm tutsa asğı yarın Sözümü tutarsan, yarın faydası dokunur; eğer tutmazsan,

teggey ök, vebal altında kalırsın.
kalı tutmasa sen saŋa bolğa
yük
5394 Negü ter eşitgil ukuşluğ tili, Akıllı insan ne der, dinle; eğer dinlersen, bu senin için bir

saŋa ötler emdi eşitse kalı nasihattir.
5395 Nasihat kişike kılur ol tusu, Nasihat insana fayda getirir; nasihati lokmalokma ver,

nasihat tigüle tilese yesü isterse, yesin.
5396 Kalı bu tegüni yeyü bilmese, Eğer bu lokmaları yemeyi bilmezse, karışma; bırak, kor

katılma kodu ber küyer ot yesin.
yesü
5397 Bu sözler eşitti elig yığladı, Hükümdar bu sözleri dinledi, ağladı ve : — Ey insanların

ayur ay odğurmış kişide kedi iyisi ve seçkini — dedi —
5398 Meŋilig sen emdi ay köŋli Ey gönülü uyanık ve huzur içinde bulunan insan, bu beylik

oduğ, şimdi bana bir felâket oldu.
bu beglik maŋa boldı emdi
yoduğ
5399 Men emdi bilindim açıldı Ben artık iyice anladım ve gözüm açıldı; ben kendimi ateşe

közüm, atmışım.
meni otka atmış meniŋ bu
özüm
5400 Könilikte azmış özüm ay Ey ulu, ben doğruluktan ayrılmışım; sen şimdi o yolu bana

uluğ, gösterdin.
ayu berdiŋ emdi könilik yoluğ
5401 Duâ kıl ay odğurmış emdi Ey Odgurmış, şimdi bana duâ et; Tanrı iyilik yolunda bana

maŋa, tevfikini refik etsin.
bayat bersü tevfik kör edgü
yaŋa
5402 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi : — Ey hükümdar, Tanrı senden

ay beg, istediğin tevfikı esirgemesin — dedi —
bayat bersü tevfik tilekiŋke
teg
5403 Katığlan ukuş birle basğıl Gayret et, akıl ile heva ve hevesi zapt ve rapt altına al;

havâ, kendisini heva ve hevese kaptıran kimsenin hayatı heder
havâka basıksa bolur er olur.
yava
5404 Seni alktaçı bu et öz tatğı ol, Seni bitiren bu nefsânî zevklerdir, senin için vaz geçilmesi

et öz kılkı barça saŋa katğı ol zor olan işte bu nefsânî arzulardır.
5405 İdi kiçki dünyâturur bu karı, Bu dünya çok eski ihtiyar bir dünyadır; bu haşîn dünya bir

telim beg keçürdi bu kılkı turı çok beyleri görüpgeçirdi.
5406 Telim beg karıttı seniŋ teg Senin gibi yiğit bir çok beyleri ihtiyarlattı; seni de uzun

erig, müddet yaşatmaz.
seni me uzun tutmağay bu
tirig
5407 Olar bardı kaldı saŋa bu Onlar gitti ve bu taht sana kaldı; vaktini boş geçirme,

orun, hazırlık gör.
yava kılma üd kün kerekiŋ
körün
5408 Ölümüg unıtma ay elig odun, Ey hükümdar, uyan, ölümü unutma; şüphe etme, o çok

sezik tutma kelgey saŋa terk kısa bir zamanda sana da gelecektir.
üdün
5409 Özüŋni unıtma ay ilig sakın, Ey hükümdar, dikkatli ol, kendini unutma; eğer kendini

kalı öz unıtsa tüp üŋke bakın unutursan, aslını hatırla.
5410 Bu iki neŋig kim unıtsa kalı, Eğer bir kimse bu iki şeyi unutursa, o doğruluk yolundan

anıŋdın yıradı könilik yolı uzaklaşır.
5411 Negü ter eşitgil özin bilmiş Dinle, kendini bilen, heva ve hevesini aklına esir eden

er, insan ne der.
havâsın ukuşka bulun kılmış
er
5412 Ölümüg unıtma gûrüŋ yurtuŋ Ölümü unutma, asıl yerin mezarındır; "kendini unutma"

ol, sözünü her ân hatırla.
özüŋni unıtma savı yurtuŋ ol
5413 Menidin törümiş özüŋ men Sen meniden türemişsin, "ben!" deme; sen "ben!" dersen,

teme, bak, işte değerin.
özüŋ men tese ay unu ornuŋ
ol
5414 Busuğdaturur bu körünmez Bu görünmez ölüm pusudadır; karşıma çıkmak isterse, hiç

ölüm, bir zaman izimi kayıp etmez.
çıkatuşsa hergiz unıtmaz
yolum
5415 Tirigke adın hiç yok erse insan için başka hiç bir eziyet olmasa bile, bu acı ölüme

kıyın, bakmak kâfidir.
tap erdi bu açığ ölümke
bakın
5416 Tap erdi yana bu ölümde Ölümden sonra kara toprak altında çürüyüpdağılmak da

basa, yeter bir ibrettir.
kara yer katında ölüp oprasa
5417 Anıŋda basa kör neçe işler Bundan başka, ölüm sana yol açınca görülecek daha nice

ol, işler vardır.
anı barça körgü ölüm açsa
yol
5418 Bu halığ bilirde ukuşluğ kişi, Akıllı insan bu hâli görürken, nasıl rahat uyur ve nasıl yiyip

negü teg udır inç neteg yer içebilir.
aşı
5419 Negü ter eşitgil bilig bergüçi, Dinle, bilgi veren ve bilgi ile dünyanın hakikî değerini

bilig birle himmet ulu tutğuçı anlayan insan ne der.
5420 Bedük tut bu himmet ediz tut Himmeti büyük ve gönülü yüksek tut; bu dünyayı bırak,

köŋül, ondan vaz geç.
kodu ber bu dünyâ munıŋdın
tüŋül
5421 Tünek ol bu dünyâ içi ok Bu dünya, içi engerek yılanı dolu, bir zindandır; onu bırak,

yılan, aydın ve hakikî dünyaya ulaşmağa çahş.
munı kod yaruk çın ajunka
ulan
5422 Süzük cân kepi bu kara yer Bu duru canın kalıbı olan vücûd bu kara toprak tıkacıdır; ey

tuğı, gönlünde hazineler taşıyan insan, kara toprak bunlar ile
kara yer kep örtnür ay kılkı dolar.
ağı
5423 Bu dünyâ tünek ol kararçku Bu dünya bir zindan, karanlık bir kuyudur; burası dâima

kuduğ, belâ, mihnet ve felâketler ile doludur.
belâ mihnet ol barça munda
yoduğ
5424 Ne inçlik tiler sen tünekte Zindanda bulundığun müddetçe ne huzur istersin, aklına

turup, ve kalbine gelen ne gibi şeyi arzu edebilirsin.
ne ârzû kolur sen köŋül ög
urup
5425 Kodu ber avutça kara Bu bir avuç kara topraktan vaz geç, büyük ve ebedî diyarı

toprakığ, iste; bu seraba neden aklanıyorsun.
uluğ meŋü el kol nerek bu
sakığ
5426 Bu toğ toz tumandın örü tart Bu toz, toprak ve dumanın fevkına yüksel, duru ve ebedî

özüŋ, diyarı iste, gözünü aç.
süzük meŋü el kol sen açğıl
közüŋ
5427 Neçe miŋ yaşasa sen âhır Sen ne kadar çok yaşarsanyaşa, ölüm nihayet bir gün

ölüm, gelip, seni yakalar, ey günüm.
yeter ök tutar ok seni ay
künüm
5428 Neçe artsa dünyâ baş Dünya malı ne kadar artarsa, onun derdi zevkinden daha

ağrığları, fazla olur, ey yiğit oğul.
takı artuk artar ay ersig urı
5429 Neçe miŋ yaşap er tilese insan binlerce sene yaşayıp, arzu ettiği şeylere kavuşsa

tilek, bile, yine dileği bitmez.
tükel ök bolumaz bulunsa
tilek
5430 Negü ter eşitgil ay kılkı arığ, Temiz kalpli ve bu zemâne oku ile gönülü yaralanmış olan

bu üdlek okı birle köŋli balığ kimse ne der, dinle.
5431 Tükel miŋ yaşasa tilekin insan bin yıl yaşasa bile; arzu ve ihtiyaçlarının hepsini

temâm, tamamlayamaz.
tükel ök bulumaz kerekin
temâm
5432 Tilekin tilegli tükelin tiler, Arzu eden kimse her çeşit dilekte bulunur; arzusunun

tilekin tüketse tüker çın tükenmesi ile ancak onun dilekleri sona erer.
temâm
5433 Söz asğı ol ermez üküş Sözün faydası çok söylemekte veya söylenenleri hayretler

sözlese, içinde çok dinlemekte değildir.
ya sözni taŋırkap üküş
tıŋlasa
5434 Söz asğı ol ol kör eşitmiş Sözün faydası işittiğin sözü işe tatbik etmekte ve böylece

sözüg, kendini doğru yola yöneltmektedir.
alıp işke tutsa könitse özüg
5435 Üküş sözledim söz eşittiŋ Çok söz söyledim, sen hepsini dinledin; bu sözlerime göre

tükel, hareket et ve bunların faydasını gör.
sözüm işke tutğıl anıŋ asğı al
5436 Tilim tıdnumadı telim sözledi, Dilim kendisini tutamadı ve çok konuştu; sözüm azalmadı,

sözüm eksümedi suvı eksüdi fakat itibârı azaldı.
5437 Bayat bersü tevfik saŋa ay Ey hükümdar, Tanrı sana tevfik versin de çok iyilikler yap.

ilig,
kamuğ edgülükke tegürgil
elig
5438 Tilek bersü teŋri küdezsü Tanrı sana dileğini versin ve seni korusun; ey hükümdar,

seni, sen beni duada unutma.
duâda unıtma ay ilig meni
5439 Sözin kesti koptı adakın örü, Sözünü kesti, ayağa kalktı; hükümdar: —Bir az daha otur

ilig tıdtı aydı az oldur teyü — diyerek ,onu alakoydu.
5440 Çıkardı yegü içgü törlüg aşı, Her türlü yiyecek ve içecek çıkardı : — Ey aziz insan,

ayur azkına tat ay edgü kişi azıcık bunlardan tat — dedi.
5441 Elig sundı odğurmış aldı Odgurmış elini uzatıp, bir lokma aldı; bir az yedi ve içti.

tegü,
yedi içti azrak ol içgü yegü
5442 Elig tarttı aştın yemedi adın, Yemekten elini çekti ve fazla yemedi; Tanrıya şükür etti,

şükür kıldı rabka atadı atın onun ismini zıkreyledi.
5443 Örü turdı odğurmış aydı Odgurmış ayağa kalktı ve selâm verdi; hükümdar da ayağa

selâm, kalkıp, ona mukabelede bulundu.
ilig me yanut berdi kıldı
kıyâm
5444 Turup çıktı odğurmış andın Odgurmış odadan çıktı, hükümdar da onu teşyi için,

yorıp, arkasından geldi.
udu çıktı ilig uzatu barıp
5445 Esenleşti ilig bile ol kör e, O hükümdar ile vedâlaştı, müsâfaha ettiler; hükümdar

eligleşti kaldı ilig kadğur a mahzun bir hâlde kaldı.
5446 Turup bardı andın yana tağ Odgurmış oradan ayrılıp, dağlara doğru gitti; kardeşi elini

tapa, öptü ve bir müddet beraber yürüdüler.
kadaşı udu bardı elgin öpe
5447 Evürdi kadaşın kör odğurmış Odgurmış kardeşini geri çevirdi; Öğdülmiş onunla

a, vedâlaşarak, ayrıldı.
esenleşti yandı kör ögdülmiş
e
5448 Eviŋe kelip kirdi köŋli kokuz, Öğdülmiş evine gelip girdi; içinde bir boşluk hâsıl oldu;

sakınç kadğu birle udıtmadı keder ve kaygıdan gözüne uyku girmedi.
köz
5449 Toğardın yaşık baş kötürdi Doğudan güneş başını yukarı kaldırdı; dünyanın her tarafı

örü, kuğu rengine büründü.
kuğu kırtışı boldı dünyâ tolu
5450 Yaşık koptı kögsin kötürdi Güneş çıktı, göğüsünü yükseltti; dünyanın her tarafı

örü, saçılan kâfur ile doldu.
ajun toldı kâfûr saçar teg tolu
5451 Firişte yüzi teg yarudı ajun, Dünya, melek yüzü gibi, parladı; gök yüzü kâfur saçılmış

kalık boldı kâfûr saçar teg gibi oldu.
yüzün
5452 Yana koptı terkin töşekin Yatağından çabucak kalktı ve âbdest alarak, ihlâs ile

türüp, namazını edâ etti.
ma yundı yükündi köŋül tüz
urup
5453 Tonın kedti atlandı evdin kör Giyindi ve evinden çıkıp, atına binerek, saraya gitti.

e,
yana karşıka bardı andın kör
e
5454 Tüşüp kirdi karşı içiŋe yorıp, Atından inip, saraya girdi; içeriye doğru yürüdü;

okıdı ilig bu köründi kirip hükümdarın daveti üzerine, huzura girdi.
5455 Ayıttı ilig aşnu odğurmışığ, Hükümdar önce Odgurmış'ı, onun ne kadar kaldığını ve ne

neçe kalmışığ hem kaçan zaman gittiğini sordu.
barmışığ
5456 Yana aydı ilig ay ögdülmişim, Sonra: —Ey Öğdülmış'im, yemek bana artık zehir oluyor —

açığ boldı emdi maŋa yer dedi—
aşım
5457 Negü teg tirilgü bu künde Bugünden sonra nasıl yaşarım; omuzlarım çöktü, artık bir

naru, daha kalkamaz.
çöküp bardı egnim kopumaz
örü
5458 Nerek emdi beglik bu yalŋuk İmdi bu beyliğe ve insanların yükünü taşımağa ne lüzum

yüki, var; bu endişe ve kaygı kalbimi parçaladı.
bu kadğu sakınç üzdi köŋlüm
köki
5459 Er atsız bolumaz bodun Halkı idare eden veya beyliğin bütün işlerini gören bir bey

başlasa, hizmetkârsız yapamaz.
ya beglik işin barça beg
işlese
5460 Er at tutsa şeksiz kerek neŋ Hizmetkâr olunca da, şüphesiz, mal ve servet lâzımdır; mal

tavar, olmazsa, başkasının hizmetine kimse girmez.
bu neŋ bolmasa er yığılmaz
aŋar
5461 Negü ter eşitgil bu sü başlar Ordunun başında bulunan ve hayatını feda ederek, beyin

er, emirlerini yerine getiren insan ne der, dinle.
tiriglik ıdıp beg işin işler er
5462 Hazine er at boldı begler Hazine ve ordu beylerin kuvvetini teşkil eder; bu ikisi ile

küçi, insan kendi öcünü alır.
bu iki bile er alır öz öçi
5463 Bu iki bile beg bedüklük Bu ikisi ile bey büyüklük bulur; bu ikisi bir araya gelirse,

bulur, beylik tacı azamet kazanır.
bu iki yumıtsa bedür beg tâcı
5464 Er at tirgüke kör telim neŋ Asker toplamak için, çok masrafa lüzum vardır; mal

barır, toplamak için de bile bile cebir kullanmak gerekir.
neŋ almak tilese körü küç
tegir
5465 Bir egnim meniŋ me bir ök Benim ancak bir sırtım ve bir tek boğazım var; niçin bu

bu boğuz, kadar insanın vebalını yükleneyim.
nelük munça yalŋuk yüki
yüdmek öz
5466 Neçe me çığay erse kalmaz Ne kadar fakir olsa bile, insan aç kalmaz; bu ölüm her

açın, yaşayandan bir gün öcünü alır.
alır bu ölüm kör tirigde öçin
LXXII Öğdülmiş İligke İl İtgü Öğdülmiş Hükümdara Memleketi Tanzim Etme

Törüsin Ayur Usûlünü Söyler
5467 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmış cevap verdi ve : — Hükümdar önceden her türlü

ilig, tedbiri alsın — dedi —
kamuğ işke öŋdün yorıtsun
elig
5468 Yarağsız yorıtma tiliŋde Onun ağzından fena ve yakışıksız söz çıkmasın; ey bilgisi

yavuz, nehirler gibi bol olan, Tanrı bunu hoş karşılamaz.
bayat taplamağay ay bilgi
ögüz
5469 Bu beglik küçün almadıŋ sen Bu beylik mesnedine sen isteyerek gelmedin; onu Tanrı

tilep, kendi fazlı ile sana ihsan etti.
bayat berdi fazlı bile belgülep
5470 Ağırladı berdi bu beglik saŋa, Lütuf ederek, sana bu beyliği verdi; ey bilgisi geniş olan

munıŋ şükri kılğıl ay bilgi keŋ insan, buna şükür et.
e
5471 Köŋül tüz özüŋsüz bayatka Hâlis gönül ve temiz kalple Tanrıya ibâdet kıl, halka

tapın, merhamet ve şefkat göster.
bodunka törü kıl
bağırsaklıkın
5472 Havâŋnı ukuş birle basğıl Heva ve hevesini yenerek, akıl ile ona hâkim ol, bilgi ile

utup, nefsin başını ez.
bu nefsiŋ bilig birle yençgil
tutup
5473 Negü ter eşitgil bilig bergüçi, Bilgi veren ve bilgi ile nefis ve hevaya hâkim olan insan ne

bilig birle nefsig havâğ der, dinle.
basğuçı
5474 Et öz tüz tilese havâ boynı Vücûdun doğru olmasını istersen, heva ve hevesin

sı, boynunu ez; heva ölürse, vücûdun eğriliği düzelir.
havâ ölse könlür et öz egrisi
5475 Katığlan havâka bulun Gayret et, nevanın esiri olma; heva ve nefis, bunların ikisi

bolmağıl, de din hırsızıdır.
havâ nefs ikigün bu din
oğrısı
5476 Nelük boldı âciz özüŋ ay ilig, Ey hükümdar, sen nasıl böyle âciz duruma düştün; her

kamuğ edgü kılğu küçüŋ bar türlü iyiliği yapabilirsin, kuvvet ve kudretin var.
elig
5477 Negüke muŋadur sen munça Niçin bu kadar çok kederleniyorsun, neden bu hayatı

katığ, kendine zehir ediyorsun.
negüke kılur sen tiriglik açığ
5478 Hazine telim bar er at sü Hazinen çok, adamların ve askerin var; her türlü işe yol

üküş, gösteren bilgi ve akla sahipsin.
kamuğ işke yolçı bilig bar
ukuş
5479 Er atnı sevindür hazine üle, Hazineni aç ve servet dağıt, adamlarını sevindir; onlar

olardın özüŋke miŋ ârzû tile senin her arzunu yerine getirirler.
5480 Negü ter eşitgil yağıçı kür er, Düşmana karşı koyan cesur insan ne der, dinle; altın ve

kümüş berse altun yağısın gümüş veren düşmanını mağlûp eder.
urar
5481 Kalı kolsa sen tutçı üsteŋ Eğer sen her vakit üstün gelmek istersen, adamlarını

elig, memnun et ve onlara değer verip, öğerek, şevke getir.
er atnı sevindür öge ber erig
5482 Er atnı sevindür tilegil tilek, Adamlarını önce memnun et, sonra onlardan iş bekle;

tilek barça kelgey yağı boynı bütün arzuların yerine gelir; düşman önünde boyun eğer.
eg
5483 Er at köp kalın tut sevindür Adamların çok ve kalabalık olsun, onları sevindir; onlar da

sen e, bir gün senin için sevgili canlarını verirler.
sevüg cânnı bergey saŋa bir
kün e
5484 Er at sü bile yenç bu kâfir Asker ve ordu ile bu düşman kâfirini ez; gönül temizliği ile

yağığ, Tanrıdan kuvvet ve tevfik dile.
bayattın tile küç sen arkaŋ
arığ
5485 Bu kâfir üçün tut er at sü Asker, ordu ve silâhını kâfirlere çevir; kâfirler ile

tolum, dövüşürken ölmek, ölüm değildir.
ölüp tüşse kâfirde bolmaz
ölüm
5486 Evin barkın örte sığıl Onların evinibarkını yak, burkanını kır; yerine cami yap,

burhanın, etrafına islâm cemâati toplansın.
anıŋ ornı mescid cemâat
kılın
5487 Bulun kılğıl oğlın kızın kul Oğlunu ve kızını esir ederek, kul ve câriye er; oradan

küŋin, aldığın servetle hazine kur.
hazine ur anda sen almış
neŋin
5488 Müsülmânlık açğıl şeriatnı İslâmiyeti aç, şeriati yay; böylece seçkin bir şahsiyet olur

yad, ve iyi bir nâm kazanırsın.
atıŋ bolğa edgü özüŋ bolğa
ked
5489 Müsülmânka yakma tegürme Müslümanlara karışma ve onlara tecâvüz etme; ey

elig, hükümdar, onların karşısında Tanrı vardır.
anıŋ hasmı teŋriturur ay ilig
5490 Müsülmân müsülmân bile ol Müslüman müslüman ile kardeştir; kardeşe karşı

kadaş, düşmanca davranma, onlar ile her vakit iyi geçin.
kadaşka katılıma ulam
edgüleş
5491 Törü ber bodunka erej Halka huzur ve rahat sağlayacak bir nizam kur; sana hayır

kılsunı, duâ etsinler.
saŋa edgü birle duâ bolsunı
5492 Bayat berge ötrü sevinçin Tanrı sana bunun ecrini verir; her iki dünya senin olur, ey

saŋa, kahraman.
seniŋ bolğa iki ajun ay toŋa
5493 İlig aydı körklüg ayur sen bu Hükümdar:—Bu sözleri güzel söylüyorsun—dedi—ben de

söz, aynı şeyleri yapmak istiyorum.
özüm me munı ok tiler kılsa
öz
5494 Kanıkı muŋar teggü işim ay Ey yiğit, bununla meşgul olacak insan nerede, bu işleri

er, başarmak için sen bana yardım et.
munı kılğuka sen maŋa yarı
bir
5495 El itgü bodun süzgü aşnu İlk önce memleket düzene girmeli ve fesad ortadan

turup, kalkmalıdır; iç ve dış işlerin ıyı yürümesine dikkat etmelidir.
bu iç taş yorığlı yarağın
körüp
5496 Severig sevindür kör açığ Dostlarını ihsanlarda bulunarak, sevindir; düşmanlarını

berip, acımadan sürgün et.
seni sevmegüçini sürgil serip
5497 Munıŋda eŋ aşnu el itgü Bunun için ilk önce memleket düzene girmeli ve bütün

kerek, meyhaneler ortadan kaldırılmalıdır.
bu iç taş kebitler arıtğu kerek
5498 Bodunuğ törü birle tüzgil Memlekette bu kötü yerler tasfiye edilmeli; halka kanunla,

tükel, her bakımdan, düzen verilmelidir.
süzülsü kör ilde yarağsız
muhâl
5499 Kanı inç el itgü tegümez Huzur ve memleketin nizâmı nerede, bunun için kendim

özüm, uğraşamıyorum; iş iş üzerine yığıldı, gözümü yumacak
bu iş iş öze boldı yummaz vaktim yok.
közüm
5500 Yanut berdi ögdülmiş aydı ay Öğdülmış cevap verdi ve: —Ey hükümdar, işi

beg, sürüncemede bırakma, her işle meşgul ol — dedi —
uzatma işig sen kamuğ işke
teg
5501 Negüke uzatur sen kılğu işiŋ, Yapacağın işi niçin geri bırakıyorsun; işini geri bırakma,

uzatma işiŋ kıl keçer bu yap; ömür geçip gidiyor.
yaşıŋ
5502 Bu kün kılmasa iş yarın iş Bugünkü işi yapmazsan, yarının işi de buna eklenir; iş iş

bolur, üzerine gelir ve yığılır, kalır.
işiŋ iş öze bolsa irklıp kalur
5503 Bu künki işiŋ kodma kılma Bugünkü işini yarına bırakma; yarın işin olursa, bu

yarın, yapılamadan kalır.
yarın bolsa işiŋ kalur
kılmadın
5504 İte tur süze tur bu el işlerin, Halkın ve kendinin yarın huzura kavuşabilmeniz için, bu

bodun inçke teggey özüŋ me memleket işlerinin günügününe görülmesi lâzımdır.
yarın
5505 İsiz bolma isiz isizke yorıt, Zâlim olma, zulmü kötülere karşı tatbik et; bütün memleketi

isizlerni barça iligdin arıt kötülerden temizle.
5506 Köni bol köni kıl köni tut Doğru ol, doğru yola git ve her vakit doğruluk ile hareket et;

yorık, böylece kötü ve eğri yola gelir ve tavrını değiştirir.
isiz egri köŋey evürgey kılık
5507 Bu tetrü kılınçlığ bu tetrü kişi, Bu ters tabiatlı, zararlı ve kötü adamların elikolu

isiz tügmeginçe oŋarmaz işi bağlanmadıkça, işler selâmetle yürümez.
5508 İsizig yağutma tokığay Kötüyü kendine yaklaştırma, zararı dokunur; dâima uyanık

yoduğ, ol ve doğru insanlar ile yaşa.
köniler bile sen tirilgil oduğ
5509 Negü ter eşitgil köni köŋli Doğru ve dürüst gönüllü, düşüncesi, sözü, işi ve bütün

tüz, hareketi iyi olan insan ne der, dinle.
köŋül til kılınçı kamuğ kılkı uz
5510 İsizke katılma yorığıl köni, Kötüye katılma ve doğruluktan ayrılma; kötüler arasında

köni egri birle küni tar küni doğru insanın güneşi kararır.
5511 Kim isiz kılınsa yolında Kötülük yapanlar hüsrana mahkûm olurlar; kıyamet

yoduğ, gününde Tanrının karşısına doğru insan olarak çık.
könike köni bol könilik küni
5512 Ay ilig er attın saŋa çâre yok, Ey hükümdar, çaresiz, sana adamlar lâzımdır; beyler

er at birle begler süzer fesadı bunlar ile ortadan kaldırırlar.
bulğanuk
5513 Er at tergü yığğu açınğu Bir çok adamlar toplamalı ve onlara ihsanlarda bulunmalı;

açığ, fakiri zenginleştirmeli ve açı doyurmalıdır.
çığayığ bayutğu todurğu açığ
5514 Tapuğda yorığlı umınçka Hizmette bulunan kimse bir şeyler ümit eder; hizmetkâr

yorır, ümidini keserse, durmaz, gider.
tapuğçı umınç kesse turmaz
barır
5515 Ay ilig tapuğçı bu kaç törlüg Ey hükümdar, hizmetkâr bir kaç türlüdür; bunları seç ve

ol, aynayrı muameleye tâbi tutarak, hizmet gördür, yollarını
seçe adra tutğıl yaŋılmasu şaşırmasınlar. ..'
yol
5516 Olarda birisi tiler yüz suvı, Onlardan biri şeref için çalışır; onu, şeref vermek suretiyle,

aŋar yüz suvı kılğu kansa tatmin et.
kıvı
5517 Takı bir kotusı tiler neŋ tavar, Biri mal ve mülk ister; ona mal ver, canını sana feda etsin.

yuluğ kılsu cânın tavar ber
aŋar
5518 Takı bir tiler neŋ yeme yüz Bâzısı hem mal, hem şeref ister; bir de unvan, hıl'at ve

suvı, nüfuz peşindedir.
hem at ton tiler kör yorısa
savı
5519 Kalı alp atım erse bergil Eğer cesur ve kahraman kimse ise, ona gümüş ver; kılıç

kümüş, kullansın, sana şehir ve memleketler fethetsin.
kılıç ursu açsu saŋa kend
uluş
5520 Biliglig ukuşluğ er erse silig, Bilgili, akıllı ve temiz kalpli insan ise, ona hürmet göster,

ağırla tegür neŋ uzatğıl elig ihsanlarda bulun ve himaye et.
5521 İsiz erse küçkey kötürme anı, Kötü ve zâlim olan kimseyi yükseltme, ona memlekette

elig berme ilke ulıtğay seni nüfuz verme; seni. çok üzer.
5522 Kötürme bayutma isiz Zâlim ve kötü kimseyi yükseltme ve onu zengin etme; o

öktemig, sana, şüphesiz, ilâç ve devayı zehir hâline getirir.
ağu kılğa şeksiz saŋa ot
emig
5523 Negü ter eşitgil böke Böke yavgusu ne der, dinle; en zayıf insan bile,

yavğusı, zenginleşirse, ferman dinlemez olur.
bayusa baş egmez bodun
yuvğası
5524 İsizig bayutma ay kılkı unur, Ey kudretli hükümdar, kötüleri servet sahibi etme; kötüler,

isizler bayusa kılınç artatur zenginlenince, hâl ve tavırlarını değiştirirler.
5525 Elig tarlıkı bolsa edgü yime, Eli darlıkta kalıp, muhtâc duruma düşünce, iyilerin bile tavır

kılınç artatur kör muŋadıp bu ve hareketi bozulur.
ma
5526 Muŋadsa ma edgü kılıklığ iyi tabiatlı insanın da, muhtâc duruma düşünce, iyiiiği

kişi, nisbetinde hareketi kötüleşebilir.
kılınç artatur hem ol edgü
tuşı
5527 İsizig uçuzla köninge yorık, Kötüye değer vermezsen, o gittikçe tavır ve hareketini

ağırlağıl edgüg ol itgey kılık düzeltir; iyiye itibar gösterırsen, onun hâl ve tavrı daha da
iyi olur.
5528 Bağırsak kişig tut özüŋke Sana gönülden bağlıolan kimseyi kendine yakın tut;

yakın, hayâsız kimseleri de kendinden uzaklaştır, onlardan
uvutsuznı özdin yırak tut kendini koru.
sakın
5529 Asığlığ kayu ol asığsız kayu, Kim faydalıdır, kim faydasızdır, ey âlim hakîm, sen bunları

sen adra seçe tut ay bilge iyice seç.
bügü
5530 Sever sevmezig me seçe tut Seni seven ve sevmeyenleri de iyice ayırt et; sevene karşı

öŋin, sevimli ve düşmana karşı da yalın ateş gibi ol.
severke sevüg bol yağıka
yalın
5531 Yırak tut sevinçiŋ tilemez Senin memnun olmanı istemeyen kimseyi kendinden uzak

kişig, tut; onu başkalarına da sevdirme ve ona hiç bir vazife
sevitme aŋar berme kılğu verme.
işig
5532 Eminig hiyânet bile katmakıl, Hıyanet ile emniyeti bir araya getirme; yarayan ile

yarağlığ yarağsız bile yaramayanı bir arada tutma.
tutmağıl
5533 Bir işni ikigüke ayma tilin, Bir işi iki kişiye birden tevdi etme; onlar birbirlerine yüklerler

işeŋü bolur iş kalur kılmadın ve iş yapılmadan kalır.
5534 İşiŋ iş biligli kişilerke bir, işi iş bilen kimselere ver; iş yapamayan insan onu

kılu bilmese iş sınıp kadğu beceremezse, üzülür ve müteessir olur.
yer
5535 Tapuğka bolup berme erke Hizmettir diye, olurolmaz insanlara iş verme; işi sana

işig, faydalı olacak şekilde becerikli kimselere ver.
özüŋke tusulğu üçün tut kişig
5536 El asğı tile me öz asğıŋ tile, Memleketin faydasını kendi menfaatin ile telif et;

kişi asğıŋa bakma turma ile başkasının menfaatini düşünüp, ona bağlanma.
5537 Kişi köŋli körme ol asğı üçün, Başkasının gönülüne bakma, her kes kendi istifâdesini

el asğı tile özni buzma küçün kollar; memleket menfaatini ara ve kendini zorla fena
duruma düşürme.
5538 Saŋa kim tusulur tusulğıl Sana kim faydalı ise, sen de ona faydalı ol; faydasız

aŋar, kimseyi kendinden uzak bulundur.
tusulmaz kişig kıl özüŋde
sıŋar
5539 Ağırlayu tut sen asığlığ kişig, Faydalı insana her vakit itibar göster; ey hükümdar,

aŋar ber ay ilig kereklig işig lüzumlu işleri ona gördür.
5540 Saŋa kılğu işler bu ol ay ilig, Ey hükümdar, senin yapacağın işler bunlardır; bunları

munı kıldıŋ erse sen ittiŋ ilig yaparsan, memleket düzene girer.
5541 Atıŋ edgü bolğa kutulğay Adın iyi olur, kendin kurtulursun; dünyada senden sonra da

özüŋ, adını ve sözlerini dâima yâd ederler.
seniŋde kedin kalğa atıŋ
sözüg
5542 Bayuğay bodun el itilgey Halk zenginleşir, memleket ve saltanat işleri tanzim edilir;

orun, ne kadar istersen, o kadar hazine toplayabilirsin.
neçe kolsa kaznak hazine
urun
5543 Negü ter eşitgil bağırsak kişi, İçten bağlı olan insan ne der, dinle; onun dili ile gönülü

bağırsaklıkı kör söziŋe tuşı birdir.
5544 Kayu el begi bolsa edgü Hangi memleketin beyi iyi ve doğru olursa, o memleketin

köni, halkı zenginleşir ve başına gün doğar.
bayudı ol el bodnı tuğdı küni
5545 Bodun baylıkı begke baylık Halkın zenginliği beyin zenginliğidir; ister onu, ister bunu

turur, temin et.
tilese anı tut tilese munı
5546 Uluş kend içinde sen oğrığ, Şehir ve kasaba içinde hırsızı ortadan kaldır, yolcu ve

arıt ümeg arkışığ yolda imin kervan emniyet içinde sefer etsin.
yorıt
5547 İç ilde kötürgil bodun Memleket içinde halka zulüm edenleri yok et, dış

küçlerin, eyâletlerde de bir tane yol kesen şaki bırakma.
taşırtın arıtğıl karakçı barın
5548 İsizniŋ kını birle kılkın evür, Kötüyü, ceza vererek, doğru yola getir; kötüye kötü

isizke isizlik yaraşur tegür muamele lâyıktır, sen de öyle yap.
5549 İsizig ya çoğda oruda kerek, İyinin serbest dolaşabilmesi için, kötünün ya zincirde veya

yorık bolsa edgü ayâ sarp zindanda olması lâzımdır, ey metin yürek.
yürek
5550 Adın ma bu el bodnı kaç Bir de memleketin ahâlisi bir kaç türlüdür; her kesin

törlüg ol, rahatça çalışabilmesi için, bunlara ayrıayrı muamelelerde
munı adra tutğu açuk bolsa bulunmalıdır.
yol
5551 Olarda biri bilge âlimturur, Onlardan biri âlimlerdir; bunlar insanı devlet ve saadete

bu âlim bile erke kut kıv bolur kavuştururlar.
5552 Ağırla bularığ negü aysa kıl, Onlara izzet ve ikramda bulun, ne derlerse, yap; şeriat

şeriat yolı tut boyun ber egil yolunu tut, hükümlerine itiraz etme ve önlerinde hürmetle
eğil.
5553 Bularnıŋ hakı tıdma içgü Ey hakîm hükümdar, onların hukukunu muhafaza ve

yegü, yiyecek, içeceklerini temin et, muhtaç duruma düşmesinler.
berü tur muŋadmasu ilçi
bügü
5554 Köŋül inçliki birle ögretsüler, Gönül huzuru ile öğretsinler, bilgisizler de onlardan bilgil

biligsizler andın ma öğrensinler.
ögrensüler
5555 Bulurda basa muhtesibler Bunlardan sonra muhtesipler gelir; ey kudretli, bunlar

turur, kuvvetli olmalıdırlar.
bular elgi küçlüg kerek ay
unur
5556 Kısa tutsa fâsık yava Fâsık, serseri ve başıboş dolaşanları inzibat altında

boşlağığ, bulundursunlar; mescidleri cemâat ile dolu tutsunlar.
tolu tutsa mescid
cemâatlarığ
5557 Basakı kotu ol saŋa tapğuçı, Bundan sonraki zümre senin hizmetinde bulunanlardır;

tıda tutmasa sen bu ol mâni olamazsan, sana karşı gelebilecek olanlar bunlardır.
kopğuçı
5558 Bular yük kötürmez bularnıŋ Bunlar yük altına girmezler; hizmetleri nisbetinde bunların

yüki, yükünü sen kendin yüklenmelisin.
saŋa yüdgü tegse munıŋ
emgeki
5559 Bularda basa kaldı bodnuŋ Bunlardan sonra avam kısmı gelir; bunlara kanunu tatbik et

kara, ve iyi bak.
bularnı törü birle edgü kör e
5560 Bu ma üç kotu ol munı adra Bunlar da üç .zümredir, bunları birbirlerinden ayrı tut; onları

tut, zorlama; zorlarsan, bu memleket için felâket olur.
küçeme küçese bolur elke
yut
5561 Bularda birisi bu baylarturur, Bunlardan biri zenginlerdir, ey kudretli insan, halk arasında

bodun küçlügi bu ay kılkı kuvvetli olanlar bunlardır.
unur
5562 Bularda basası kör ortu kişi, Bunlardan sonra orta hâili insanlar gelir; orta halliler

bu ortu kılumaz bu baylar işi zenginlerin yaptıklarını yapamazlar.
5563 Çığaylarturur kör bularda Bunlardan sonra fakirler gelir; her şeyden önce bunlar

basa, korunmalıdır.
bularığ küdezgü kamudın
oza
5564 Yüdürmegü baylar yükin Zenginlerin yükü orta hallilere yüklenmemelidir; yoksa, bu

ortuka, orta halliler bozulur ve büsbütün sarsılır.
bu ortu buzulğa tükel artağa
5565 Çığayka yüdürmegü ortu Orta hâili kimselerin yükünü fakirlere yüklememeli; yoksa,

yüki, fakir açlıktan kırılır ve mahvolur.
çığay ölge açın üzülge köki
5566 Çığayığ küdezilse ortu bolur, Fakiri korursan, o orta hâili olur; orta hâili bir az kendisini

bu ortu berer tınsa baylık toplarsa, zengin olur.
bulur
5567 Çığay ortu bolsa bu ortu Fakirler orta hâili olursa, orta halliler zenginleşir; orta

bayur, halliler zenginleşirse, memleket zengin olur.
bayusa bu ortu iliŋ bay tolur
5568 El itlür erejke tegir bu bodun, Memleket düzene girer ve halk huzura kavuşur; o zaman

duâ artar ötrü saŋa ol üdün sen de çok hayırduâ alırsın.
5569 Negü ter eşitgil uç ordu hanı, UçOrdu hanı ne der, dinle; ey fânî insan, iyi ad dile.

at edgü tile ay ölügli kanı
5570 Kimiŋ edgü atı bile çıksa Kim iyi ad bırakarak, ölürse, onun adı hayırduâ ile

cân, yaşamakta devam eder.
kesilmez anıŋ atı edgü duân
5571 Ölüp kim kalur erse edgü Kim ölür ve hayırduâ ile anılırsa, o yeniden doğarak,

duâ, tekrar hayat bulmuş olur.
yana bir tiriglik bulur bu toğa
5572 Kerek yer öze tur kerek yer İyi ad ile şöhret kazandıktan sonra, ister yerin üstünde,

katın, ister altında ol.
çavıksa özüŋ kör bu edgü
atın
5573 At edgü kerek kör öz ölgü İyi ad lâzımdır, vücud bir gün ölecektir; vücûd ölür, adı

turur, kalan insan ebedi olur.
ölür öz atı kalsa meŋüturur
5574 Raiyyet hakı bar seniŋde kör Tebeanın senin üzerinde üç hakkı vardır; bu hakları öde ve

üç, onları zorluğa düşürme.
bu haknı ötegil özün kılma
küç
5575 Birisi iliŋde arığ tut kümüş, Banlardan biri memleketinde gümüş temiz kalsın, onun

yarın küdezgil ay bilgi üküş ayarını koru, ey bilgili insan.
5576 Takı bir bodunka törü bir ikincisi halkı âdil kanunlar ile idare et; birinin diğerine

köni, tahakküme kalkışmasına meydan verme, onları koru.
kötür bir ikedin küçin kör anı
5577 Üçünçi imin tut kamuğ Üçüncüsü bütün yolları emin tut; yol kesici ve haydutların

yollarığ, hepsini ortadan kaldır.
karakçığ sekerçig arıtğıl arığ
5578 Ötemiş bolur sen raiyyet Böylece' tebea hakkını ödedikten sonra, sen de onlardan

hakı, kendi hakkını isteyebilirsin, ey cömert hükümdar.
sen ötrü hakıŋ kol ay ilçi akı
5579 Raiyyet öze ol seniŋ üç Tebea üzerinde senin üç hakkın vardır; bunu onlardan

hakıŋ, istemelisin, iyice dinle.
tilegü olardm sen aç kulğakıŋ
5580 Biri yarlığıŋnı ağır tutsalar, Biri halk senin emirlerine hürmet etmeli ve bu emir ne

negü erse terkin anı kılsalar olursaolsun, onu derhâl yerine getirmelidir.
5581 İkinç tıdmasalar hazine hakı, ikincisi hazine hakkını gözetmeli ve bunu vaktinde

üdinde tegürse ay elgi akı ödemelidirler, ey di açık insan.
5582 Üçünçi yağıka yağı bolsalar, Üçüncüsü senin dostuna dost ve düşmanına düşman

severiŋ kim erse anı sevseler olmalıdır.
5583 Ötemiş bolur sen özüŋ Böylece sen onlara karşı vazifeni yapmış olursun, onlar da

hakların, senin hakkını ödemiş olurlar.
olar ma ötemiş bolur öz
hakın
5584 Bu yaŋlığ kerek beg yorısa Ey ulu, bu yolun yolculuğunda bey böyle olmalı, tebea da

yoluğ, böyle olmalıdır.
râiyyet uş andağ kerek ay
uluğ
5585 Bodun bulsa ötrü begi Böylelikle halk beyinin iyiliğini görür; bey de huzura

edgüsin, kavuşur ve dünyaya şöhretini yayar.
begi bulsa inçlik yorıtsa küsin
5586 Ay ilig bu ol bu kutuŋ Ey hükümdar, sana her iki dünyayı te'min edecek kısmet

belgülüg, ve saadet, şüphesiz budur.
saŋa iki ajun tegürgü ülüg
5587 Anıŋda basa bilge âlim turup, Bundan sonra âlimler harekete geçip, ihlas ile halka bilgi

bodunka bilig bersü yetrü versinler.
körüp
5588 Yana elgi küçlüg bolur Muhtesibin de elinde salâhiyet olmalıdır; o da cemâati

muhtesib, dolaşarak, kötülüklere mâni olsun.
isizlerni yığsu cemâat kezip
5589 Satığçı küdezsü emanetlerin, Satıcı emânetlerini gözetsin; san'at ustaları başkalarını

kılu tursu uzlar nasihatların yetiştirmekte devam etsinler.
5590 Tarığçı tarığka erig bolsunı, Çiftçiler çiftlikte gayret etsinler, hayvan besleyenler de

yeme yılkıçı igdiş üklitsüni onları çoğaltsınlar.
5591 Er at kaldı emdi saŋa Şimdi senin hizmetinde bulunan kimseler kaldı; düşmana

tapğuçı, ve kurda karşı koyan bunlardır.
yağıka börike bu ol yortğuçı
5592 Sevindür bularığ açın neŋ Onları memnun et, ihsanlarda bulun; dikkat et, onlara

bile, başka iş verme; verilmiş ise, onu bu işten al.
körü tur adın işke katma yul
a
5593 Tusulur teŋinçe ağırla açın, Faydalı oldukları nisbette onlara izzet, ikram ve ihsanda

bayutğıl neŋin sen bedütgil bulun; gelirlerini artır ve rütbelerini yükselt.
küçin
5594 Yağıka börike itinsü tolum, Düşmana ve kurtlara karşı silâhlarını hâzır bulundursunlar;

adaşka bolup öz yağıka ölüm dosta yâr olup, düşmana ölüm olsunlar.
5595 Açılğay seçilgey kamuğ Böylece bütün yakın olanların seçilir ve belli olur; bütün

işleriŋ, işlerin de durulur ve yoluna girer.
süzülgey itilgey kamuğ işleriŋ
5596 Saŋa bolğa iki ajun edgüsi, Sen her iki dünyada iyilik bulursun ve Tanrım da senden

bayatım sevinçi özüŋ bolğusı razı olur.
5597 Könilik bu ol kör köni bol Bak, doğruluk budur, doğru ol, doğru; doğruluk seni

köni, dileğine kavuşturur.
tilekke tegürgey könilik seni
5598 Seni teŋri sevgey könilik Sen doğrulukla Tanrının sevgisini kazanırsın; halka kızıp,

üçün, onlara karşı doğruluktan ayrılma.
könide adın kılma halkka
öçün
5599 Negü ter eşitgil ay köŋli Gönülü parlak olan insan ne der, dinle; bak, bunun

yaruk, mânasını bu söz te'yit eder.
munıŋ manisi kör bu sözke
anuk
5600 Könilik üçün kök adakın Doğruluk yüzünden gök ayakta durur; yer sabit olduğu İçin,

turur, üzerinde ot ve ekin biter.
yayılmaz üçün yerde ot yem
önür
5601 Yayılma köni tur köŋül tut Sağa sola meyletme, doğru dur, gönlünü dürüst tut; doğru

köni, olan her iki dünyada doğruluk bulur.
köni iki ajun könilik bulur
5602 Ay ilig munukı özüm bilmişin, Ey hükümdar, işte ben bildiklerimi, gizliâşikãr, sana

ötündüm saŋa men için hem arzettim.
taşın
5603 İkigün ajunluk asığ kılğu söz, Her iki dünya için faydalı olan sözler işte benim sana

bu erdi munukı ayu berdi öz söylediklerimdir.
5604 Bu ajun ereji bile edgü at, Bu dünya huzuru sana dünyayı ve iyi ad bırakmak için

saŋa bolğa dünyâ ya ukbi çalışman da sana ukbâyı te'min edecektir; ona göre
ulat hareket et.
5605 Bu dünyâ neŋi barça kalğu Bütün bu dünya malı kalacak ve kendin bir gün öleceksin;

turur, iyi ad kazanmağa çalış.
atıŋ edgü kılğıl öz ölgüturur
5606 Bilig yakşı sözler muŋa Bilgili insan buna kıyas ederek, çok güzel bir söz

meŋzetü, söylemiştir.
sözi mani birle aŋar yaŋzatu
5607 Atım edgü bolsun özüm Kendim öleyim, adım iyi olsun; her diri nihayet ölecektir,

ölsüni, dünyada adım kalsın.
tirig ölgü âhır atım kalsunı
5608 Usa edgülük kıl at edgü tile, Mümkün mertebe iyilik yap, iyi ad dile ve bu ebedî ad ile

özünç meŋü atın tirig bolsunı yaşamakta devam et.
5609 Eşitti ilig söz sevindi katığ, Hükümdar bu sözleri duyunca, çok memnun oldu; sevinçle

köŋül köz yaruttı bulundı gönül gözü parladı ve hayattan tekrar tad almağa başladı.
tatığ
5610 Öküç alkıtu ögdi ögdülmişig, Hükümdar Öğdülmiş'i candan alkışladı, öğdü ve : — Sen

ayur sözlediŋ sen özüŋ kendi bildiğini söyledin — dedi —
bilmişig
5611 Bayat bersü tevfik bu künde Bugünden itibaren Tanrı bana tevfik versin; senin

naru, söylediğin sözleri dikkatle yerine getireyim.
sen aymış bu sözler tutayın
körü
5612 Seni teg basutçı maŋa berdi Rabbim bana senin gibi bir yardımcı verdi; isterse, onun

rab, diğer dileklerimi de vereceğini umarım.
umarmen tilese tilek berge
tep
5613 Bayat bersü ârzû tilekiŋ Sen benim bütün arzularımı yerine getirdin; ey iyi talih,

tükel, Tanrı senin de bütün arzu ve dileklerini yerine getirsin.
tükel kıldıŋ ârzûm ayâ edgü
fâl
5614 Bu künde naru sen Bugünden sonra da sen sadâkatle bana yardımda devam

bağırsaklıkın, et, ey gönülü bana yakın olan insan.
basut kıl maŋa sen ay köŋli
yakın
5615 Bütermen saŋa çın ınanur Ben sana inanıyor ve gerçekten itimat ediyorum; ne

özüm, düşündüğünü bana açıkça söyle, ey güzel yüzlüm.
sözüg örtme mende ay
körklüg yüzüm
5616 Maŋa kün negü teg yarumış Sen benim parlak güneşimsin; ben şimdi kusurlarımı senin

künüm, sayende görüyorum.
seniŋde körürmen men
emdi münüm
5617 İdi yakşı sözler köŋül bulmış Gönül sahibi, düşüncesi ve sözü bir olan dost insan çok iyi

er, söylemiştir.
köŋül til birikip yakın bolmış
er
5618 Köŋül kimke bütse anı küzŋü Gönülün tamamen inandığı kimseyi kendine ayna edin;

tut, kendini görebilmek için onu dâima karşında bulundur.
özüŋ körge sen tep anı utru
tut
5619 Bağırsak kişi özke küzŋü İçten bağlı olan kimse insana ayna olur; insan ona

bolur, bakarak, tabiat ve tavrını düzeltebilir.
aŋar baksa kılk yaŋnı tüzgü
bolur
5620 Kimiŋ köŋli kimke yakin Bir kimse birine içten bağlı olur ve gerçekten yakınlık

bolsa çın, gösterirse, ona itimat edilmelidir.
aŋar bütgü özke yakın bolsa
çın
5621 Bütülmiş kişike ayıtğu sözüg, Sözü itimat edilen kimseye sormalı ve böyle bir kimsenin

bütülmiş kişi aysa tutğu de sözünü tutmalıdır.
sözüg
5622 Eşitti kör ödülmiş ilig sözin, Öğdülmiş hükümdarın sözlerini işitti, yüzü güldü ve

sevindi ilel tep yaruttı közin sevinerek "baş üstüne!" dedi.
5623 Sözin kesti ilig özi amrulup, Hükümdar müsterih olarak, sözünü bitirdi; Öğdülmiş kalkıp,

kopup çıktı ögdülmiş andın huzurdan çıktı.
turup
5624 İlig anda naru kör inçlik Hükümdar bundan sonra rahatını bırakıp, çok zahmet

kodup, yüklenerek, ilini tanzim etti ve düzeltti.
ilin itti tüzdi köp emgek
yüdüp
5625 İsizig yırattı kör edgüg Kötüleri kendisinden uzaklaştırdı, bütün iyileri de etrafına

kamuğ, topladı ve onlara çalışma imkânları verdi.
öziŋe yakın kıldı berdi yoluğ
5626 Tüzüldi bodun hem süzüldi Memleketi duruldu ve halkı da düzene girdi; halkın şikâyeti

eli, kesildi ve uzun bir müddet için huzura kavuştu.
tınıp inçke tegdi yıl ay kün tili
5627 Tatıdı tiriglik el asğı bile, Memleketin refahı sayesinde hayatın zevki arttı; hak

erejin avındı sevinçin küle sevinçle ve gülerek, günlerini huzur içinde geçirdi.
5628 İlig me ağırladı ödülmişig, Hükümdar Öğdülmiş'i de takdir etti ve ona itimat ederek,

ınandı aŋar berdi barça işig bütün işleri eline bıtraktı.
5629 Yorıdı bir ança bu Öğdülmiş bir müddet böyle devam etti; fakat endişe, kaygı

ögdülmişe, içinde kıvranıyor ve kendisini günahkâr addediyordu.
tirildi / erildi sakınç kadğu
birle bışa
5630 Öziŋe baka kördi kılkın işin, Kendine dikkat etti, hâl ve tavrına baktı; hayatını ve

tiriglik yegitlik yava kılmışın gençliğini sosuna geçirmiş olduğunu gördü.
5631 Açıldı yarup köŋli kögsi közi, Gönülü, kalp gözü parlayarak açıldı; gönlünün tamamiyle

arıtmak tiledi bu köŋli tözi temizlenmesini arzu etti.
LXXIII Öğdülmiş Keçmiş Öğdülmiş İn Geçen Hayatına Acıyarak Tövbe Ettiğini

Tiriglikke Açip Tevbeka Söyler
Oğramışın Ayur
5632 Ayurmen yorıdım osalın Öğdülmiş : — Ben gaflet içinde kendimi mes'üd sandım; bu

küle, gaflet içinde hayatım heder oldu — dedi —
tiriglik yava boldı ğaflet bile
5633 Tiriglik küçi bardı mendin Yaşama kudreti beni terketti, uzaklaştı; ben bu zindeliği

kitip, bırakıp, elime deynek aldım.
tayak tuttı elgim bu tirgin atıp
5634 Ökündi ayur bardı isiz Peşıman oldu ve : — Ah, ne yazık ki, günlerim geçti;

künüm, ömrüm tükendi, gecem artık kararmaktadır — dedi —
tiriglik tükedi kararur tünüm
5635 Yedi ârzû nimet özüm Ben, öküz gibi, heves ve nimet yedim; bilerekbilmeyerek,

udlayu, bir öküz gibi yaşadım — dedi.
tirildim hem ud teg bilü
bilmeyü
5636 Ayurmen yorıdım osalın Sonra devam etti: — Ben gaflet içinde kendimi bahtiyar

küle, zannettim; günlerimi boşuboşuna geçirdim.
künümni keçürdüm yavalık
bile
5637 Yegitlik küçi bardı mendin Gençlik kuvveti beni terkederek, uzaklaştı; bu giden

kite, gençliğime acıyor ve yanıptutuşuyorum.
açırmen yegitlikke küyüp
tüte
5638 Tiriglik uçuktı yağudı ölüm, Hayat nihayet sonuna geldi, ölüm yaklaştı; ölüme karşı bir

ölümke itig yok ya ötkü çâre olmadığı gibi, ondan kurtulacak bir yol da yoktur.
yolum
5639 Saçım boldı suŋkur tüsi teg Saçım, sungur rengi gibi, kır oldu; sakalım yazdan kalmış

şeşüt, kuru ota döndü.
sakal boldı yazkı kelef teg
orut
5640 Otuz iki tişim ürüŋ yinçüler, Otuz iki dişimin, bu beyaz incilerimin, ipi koptu ve onlar da

üzüldi yipi kör saçıldı birer birer birer döküldü.
5641 Körür erdi közler bu künlük Gözlerim bu güneşli yer yüzünde her şeyi görürdü; şimdi

yerig, gözlerime karanlık çöktü, önündeki insanları bile göremez
tünerdi körümez katında erig oldu.
5642 Yırak eştür erdi kulak tutsa İyice dinlersem, uzaklardan duyardım; bugün ben artık

ma, insanlar ile ancak işaretle anlaşır oldum.
bu kün boldı elgin özüm
imleme
5643 Kara erdi kuzğun tüsi teg Başım, kuzgun gibi, siyah idi; şimdi başıma kuğu kondu,

başım, yaşım da çok ileriledi.
kuğu kondı başka yetildi
yaşım
5644 Özüm yanğu boldı bayatka Bugün artık Tanrıya rücû edecek zamanım geldi;

bu kün, günahlarım için, feryâd ederek, ağlamalıyım.
yazuklar üçün yığlasamen
ünün
5645 Özüm yanğu boldı bayatka Artık kalkıp, Tanrıya dönmeliyim; günahlarım için, tövbe ve

turup, istiğfar etmeliyim.
yazuklarka udri tilese kolup
5646 Özüm kodsa emdi Benim artık faydasız şeyleri bırakmam ve gönlümü

yarağsızlarığ, mâsivadan temizlemem lâzımdır.
körigül bulğanuktın süzülse
arığ
5647 Özi tevbekılmak tiledi turup, Öğdülmiş böylece tövbe ve istiğfar ederek, Tanrıya

bayatka sığınsa yazukın sığınmak istedi.
kolup
5648 Yana saknu aldı ayur Fakat birden bire durup, düşündü ve : — Acele hareket

ivmeyin, etmemeliyim; çünkü acele etmek zararlıdır; bunu
iveklikte yas ol anı kılmayın yapmamalıyım — dedi —
5649 Eŋ aşnu bu işke keŋeşgü ilk önce bu iş için istişare etmem ve zararlı olan şeylerden

kerek, vaz geçmem lâzımdır.
yarağsıznı özdin kemişgü
kerek
5650 Keŋeş birle kılğu kerek iş Her işi bilerek ve danışarak yapmalıdır; danışmayan her

bilip, kes işinde zarar görmüş ve sonunda peşiman olup,
ökündi keŋeşmegli işte ulıp inlemiştir.
5651 Negü ter eşitgil kişi tildemi, Dinle, Tanrıdan insanlara haber getiren nebine der: her

kamuğ kılğu işke keŋeş ol yapılacak işe meşveret ile çâre bulunur.
emi
5652 Keŋeşgü kerek öz yakınka insan her işini yakını ile danışmalıdır; her türlü iş danışma

keŋeş, yolu ile halledilir.
keŋeş birle itlür kamuğ törlüg
iş
5653 Keŋeşse oŋarur kişi öz işi, insanisinde ancak danışmak suretiyle muvaffak olur;

ökünçlüg bolur kin keŋeşmez danışmayan kimse sonunda peşiman olur.
kişi
5654 Barayınmen emdi kadaşım Ben şimdi kardeşimin yanına gideyim ve bu işi onunla

tapa, istişare edeyim.
keŋeyin aŋarmen bu iş ay
apa
5655 Yarağlığ tesemen kılayın bu O da mâkûl görürse, ben bu işi yaparım; eğer mâkûl

iş, görmezse, bu işten vaz geçerim.
yarağsız tese kalsunı bu
keŋeş
5656 Kişi öz işin öz bilümez körüp, İnsan kendisi kendi işini iyice bilemez; onu başkasına

adınka ayıtğu kerek eştürüp danışarak yapmak faydalı olur.
5657 Keŋeşse keŋür ol kişike bilig, Danışırsa, insanın bilgisi genişler; eğer bu danışmaya bilgi

keŋeşke bilig kirse yetlür elig de katılırsa, o iş, tereddütsüz, elde edilir.
5658 Negü ter eşitgil keŋeşür kişi, İstişare eden insan ne der, dinle; insan kendi işini istişare

keŋeşin eter ol kişi öz işi ile yoluna koyar.
5659 Negü iş kıluruŋ kişike keŋeş, Ne gibi bir iş yapmak istersen, onu başkalarına danış;

keŋeşmez kişini adaş tutma danışmayan kimseye karışma, ondan uzak dur.
eş
5660 Kayu işke tegse keŋeş ötrü Her hangi bir işe girişmek istersen, önce istişare et; dilek

kıl, ve arzularını istişâre ile yerine getir.
tilemiş tilekke keŋeşin teŋeş
5661 Keçe yattı erte turup yundı Gece yattı, sabah kalkıp, âbdest aldı; atına binip, saraya

kör, gitti.
atın mindi ilig tapa bardı kör
5662 Yorıp kirdi ilig tapa yol kolup, Müsâade isteyip, hükümdarın huzuruna girdi; hükümdar

orun berdi ilig ağırlap körüp ona iltifat ederek, yer gösterdi.
Öğdülmiş suali İligke ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA SUÂLİ
5663 İligke ötündi ayurmen bu Hükümdara arzetti ve: —Ben bugün kardeşimi şöyle bir

kün, ziyaret etmek istiyorum — dedi —
kadaşımka barğum kelir
örtügün
5664 Kalı yarlıkasa barayın naru, Müsade ederseniz, oraya gideyim; ziyaret edip, çabucak

ziyâret kılıp terk yanayın buraya dönerim.
berü
5665 İlig aydı barıl meniŋdin Hükümdar : — Git, ona benden de selâm götür, ey bilgisi

selâm, kâmil insan — dedi —
tegürgil aŋar sen ay bilgi
tamâm
5666 Unıtmasunı ol duâda meni, Sırrını doğruca Tanrıya ulaştırdığı vakit, duada beni de

bayatka uladukta sırrın köni unutmasın.
5667 Bayattın kolu bersü Günahlarımın affını Tanrıdan niyaz eylesin; belki kerîm

yazuklarım, rabbim beni duâ sayesinde beni affeder.
duâ birle bolğay keçürgey
kerim
5668 İlel tep turup çıktı ögdülmişe, Öğdülmiş "baş üstüne!" diyerek, kalkıp çıktı ve sevinç

eviŋe kelip tüşti yazdı kaşa içinde evine döndü.
5669 Ajun kırtışı boldı altun öŋi, Dünya yüzü altın rengine girdi; güneş yakut rengini safrana

yaşık zaferân kıldı yâkût öŋi çevirdi.
5670 Kalık tügdi kaşın tünertti Gök kaşlarını çattı, yüzünü kararttı; bütün insanların

yüzin, gözünü tutup bağladı.
tutup badı barça kişiler közin
5671 Namâz kıldı yattı töşekke Öğdülmiş namazını kıldıktan sonra, yatağa, girdi; bir

kirip, müddet düşünerek, uyanık kaldı, sonra bir parça daldı.
bir ança udıdı ol ança erip
5672 Bir ança udıdı bir ança oduğ, Bir az uyudu, tekrar bir müddet uyanık yattı; düşünceleri

kopa keldi saknu toğa keldi onu bırakmadı, tekrar kalktı.
toğ
5673 Töşek koldı yattı udıdı uzun, Tekrar yattı ve uzun bir müddet uyudu; kendikendine

beliŋlep odundı özi yalŋuzun ürkerek, birden uyandı.
5674 Yumulmadı yandru ikile közi, Düşünceler içinde bir daha gözlerini kapatamadı;

oduğ yattı saknu irikti özi uyuyamadı ve kendisini çok yalnız hissetti.
5675 Baka kördi öŋdün kara kuş Dikkat etti, önce Müşteri yıldızı kalkıp, alev gibi, yerden

toğup, yükselmeğe başladı.
kopa keldi yerdin yalın teg
bolup
5676 Yarudı basa yıldrık adğır Sonra Aygır ile Yıldırık yıldızları parladı, bunlara bir de

bile, Erentir katıldı; bu yıldızları kendine işaret bil.
tizildi erentir özin belgüle
5677 Sükiç koptı örlep kalıkka Seher kuşu kalktı ve göğe doğru yükseldi; Mezamir okur

ağip, gibi, yabancı bir dilde ötmeğe başladı.
ünün sumlıdı sûri ibri okıp
5678 Kötürdi yaşık baktı maşrık Başını kaldırdı ve şarka doğru baktı, güneşin yerinden

tapa, kopup, yükselmeğe başladığını gördü.
körür ağdı yerdin yokarı kopa
5679 Butıklandı yerde yokaru sata, Yerden yukarıya doğru mızraklar budaklandı; gök yüzü

kalık meŋzi boldı yalın teg ateş ve alev hâline geldi.
ota
5680 Sevüg külçirer teg yarudı Dünyanın yüzü, sevgilinin gülümsemesi gibi, parladı;

ajun, kederler dağıldı ve sevinçler başladı.
sakınç kısğa boldı sevinçler
uzun
5681 Yana turdı yundı namâzın Öğdülmiş yerinden kalktı, âbdest aldı ve namazını kıldı;

kılıp, atına binip koşturarak, dağa doğru koyuldu.
atın mindi tağka yüz urdı
yelip
5682 Tekip tüşti akru tokıdı kapuğ, Oraya varınca, atından indi ve yavaşça kapıyı vurdu;

kadaşı kapuğ açtı kodtı kardeşi ibâdeti bırakıp, kapıyı açtı
tapuğ
5683 Selâm kıldı ötrü kör Öğdülmiş ona selâm verdi, Odgurmış da buna mukabelede

ögdülmişe, bulundu.
yanut berdi yandru kör
odğurmışa
5684 Turup kirdiler evke alşıp elig, Müsâfaha ederek, birlikte eve girdiler, kardeşi söz açarak,

kadaşı ayıttı kör açtı tilig ona sordu.
5685 Ayur ay kadaşım kalı keldiŋ Ey kardeşim, niçin geldin, söyle; seninle buluşalı henüz bir

ay, ay bile geçmedi — dedi —
saŋa tuşğalı men takı
keçmez ay
5686 Tüşükrek körürmen seniŋ Senin gönülünü bir az düşük gürüyorum; penbe yüzünü de

köŋlüŋi, daha sararmış buldum.
sarığrak körürmen kızıl
meŋziŋi
5687 Negü kadğu tegdi ne erki Başına ne gibi bir derd geldi, neyin var, bana" söyle, izah

hâlıŋ, et.
maŋa sözlegil söz sen açğıl
tiliŋ
Ödgülmiş cevabı ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
Odgurmışka
5688 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi ve : — Kardeşim zemâne ok ile beni

kadaş, vurdu, gönlümü yaraladı — dedi —
okun urdı üdlek köŋül kıldı
baş
5689 Üd üdlek yarutsa berip öt Eğer zemâne öğüt ve nasihati ile gönülü aydınlatırsa, o

erig, gönül ölmüş olsa bile, yeniden dipdiri olur.
köŋül ölmiş erse bolur tep
tirig
5690 Udımış bu köŋlüm özüm Gaflet yüzünden bu gönlüm uyumuş idi; bu zemâne

ğafleti, nasihati beni uyandırdı.
meni odğuru berdi üdlek öti
5691 Köŋül közi birle bakıp Gönül gözü ile bakarak, şöyle bir denedim ve doğru yoldan

teŋledim, ayrılmış olduğumu hayretle gördüm.
özüm yolda azmış turup
taŋladım
5692 Tiriglik uçuktı yüküm ağrudı, Hayat sonuna geldi, yüküm ağırlaştı; benim artık

yazuktın özüm boldı yanğu günahlardan tövbe etme zamanım geldi.
üdi
5693 Kişi tapğı kıldım tiriglik ıdıp, Hayatım boyunca insanlara hizmet ettim; bu ihmâl ve gaflet

bayat tapğı kaldı usandım uykusu içinde Tanrıya ibâdet geri kaldı.
udıp
5694 Kelü berdi dünyâ tiriglik barır, Mâsivâ karşıma çıktı; hayat ise, gitmektedir; hayat tükenir,

tiriglik tüker kör bu dünyâ fakat bu dünya kalır.
kalır
5695 Tiriglik üçün men tiledim Ben dünyayı hayat için arzulamıştım; hayat tükendi, bu

ajun, değersiz dünyanın şimdi ne lüzumu var.
tiriglik tükedi nerek bu otun
5696 Keçer uş munukı bu künki İşte bu bugünkü günüm geçmektedir, acaba ben o gelecek

künüm, gecemi kazanabilecekmiyim.
bulurmu özüm bu keligli
tünüm
5697 Saçım boldı yazkı kelef teg Saçım, bahar kelef otu gibi, kurulaştı; sakal ise, sungur

orut, tüyü gibi, alaca oldu.
sakal boldı suŋkur tüsi teg
şeşüt
5698 İtiŋü kerekmen yarınkı itig, Ey zeki insan, yarınki işimin arzu ettiğim şekilde olması

itilse yarınkı işim ay tetig için, benim bugünden hazırlık yapmam lâzımdır.
5699 Muŋar meŋzetü keldi emdi Buna benzer şöyle bir söz vardır; ey temiz kalpli insan, bu

bu söz, söze göre hareket et.
bu söz işke tutğıl ayâ köŋli
tüz
5700 Bu keçmiş tiriglikke öknür Ben bu geçmiş hayata peşımanım; ey güzel yüzlüm, acaba

özüm, bundan sonraki günlerim nasıl geçecektir.
neçe erki kalmış künüm ay
yüzüm
5701 Yava bardı isiz yegitlik küni, Gençlik günlerim boşuna geçti ve yazık oldu, bari o

yava barmasu bu keligli gelecek gecelerim heder olmasın.
tünüm
5702 Yarın bolğu işke bu kün it Yarın için bugünden hazırlık gör; bilgili ve zeki insan bana

itig, böyle söyledi.
maŋa mundağ aydı biliglig
tetig
5703 Bu kün it usanma bu tapğun Gafil olma, bu ibâdet işini bugün yap; bu işi bugün

işig, yaparsan, yarın için hazırlık görülmüş olur.
bu kün itse itlür yarınkı itig
5704 Yedim içtim ud teg yorıdım Öküz gibi yedim, içtim ve ömrümü boşuna geçirdim; vakit

yava, geçmeden, vücûdu riyâzâta çekmeliyim.
açıp suvsatayın munı men
eve
5705 Üküş ârzû nimet yeyü O pek çok arzu ve nimetlere nail oldu ve semirdi; artık vakti

semridi, geldi, bugün onu zayıflatmalıyım.
bu kün arğurayın yetildi üdi
5706 Telim yattı inçin tilekçe turu, istediği gibi hareket ederek, huzur içinde çok yattı;

bu kün tursu emdi adakın örü bugünden itibaren artık ayak üzere dursun.
5707 Hasım kıldı özke kalın köp O bir çok insanları kendisine düşman etti; ben artık iyilikler

kişig, yaparak, onları tekrar memnun etmeliyim.
sevinçlig kılayın iteyin işig
5708 Elig til uzattım kişike telim, insanlara karşı pek çok el ve dil uzattım; bugün dilim

anıŋ udri kılsu bu kün bu tilim bunlardan istiğfar etmelidir.
5709 Kişig satğayu men yorıdım Ben insanları çiğneyerek, çok dolaştım; ey insanların azizi,

üküş, artık kendimi ayak altına almalıyım.
özüŋ satğayın men ay erde
küsüş
5710 Kürek men idimdin küremiş Ben bir kaçağım, rabbimden kaçmış bir âsîyim; bütün

otun, varlığım boyunca günâha batmıştır.
kamuğ öz yazukka kömüldi
bütün
5711 Bu kün tevbe birle yanayın Bugün ben tövbe ederek, ona rücû ve rabbimden bunun

mene, affını niyaz etmeliyim.
idimdin bu udruğ kolayın
mene
5712 Ölüm tutmaz erken kılayın Ölüm henüz yakama yapışmadan, ibâdet ile meşgul

tapuğ, olmalıyım; ölüm bir kere yakaladı mı, artık ibâdet mümkün
ölüm tutsa kalgay tapuğlar olmaz.
kuruğ
5713 Negü ter eşit tıŋla bilgi batığ, işit, derin bilgili insan ne der, dinle; ey haşîn gönüllü insan,

saŋa ötler emdi ay köŋli katığ işte sana nasihat veriyor.
5714 Ölümde oza yan özüŋni yığ Ölüm gelmeden Allaha yönel, kendini topla; ölüm

a, yakalayınca, peşimanlık fayda etmez.
ölüm tutsa öknüp asığ
kılmağ a
5715 Ölümüg unıtma anun Ölümü unutma, tövbeye hazırlan; gafil olma, ölüm gelir ve

tevbeka, yakana yapışır.
usanma ölüm kelge tutğa
yaka
5716 Yegitlik üdinde yetürgil İbâdeti gençlik çağında yerine getir; ihtiyarlık gelince,

tapuğ, insanın kuvveti kalmaz.
karılık yetilse barır küç
kamuğ
5717 Tiriglik küsüş tut eve kıl Hayatı aziz bil, ibâdete acele et; ölüm henüz yakalamadan,

tapuğ, uyanık dur ve dikkatli ol.
ölüm tutmaz erken baka tur
oduğ
5718 Ölüm tutmaz erken oduğ bol Ölüm henüz yakalamadan, uyanık ol, dikkat et; ölüm

sakın, yakalayınca, bak, bundan bir fayda gelmez.
ölüm tutsa asğı bulumaz
bakın
5719 Men emdi saŋa keldim andın Ben şimdi oradan kalkıp, sana geldim; iyice düşünerek, bu

turup, hususta bana yol göster.
bu işke keŋeş ber idi ked
körüp
5720 Bağırsak kadaşım sen emdi Sen benim candan bağlı kardeşimsin; ey kahraman, söyle,

maŋa, ne yapmak lâzımdır.
yarağı negü ol ayu ber toŋa
LXXIV Odgurmış Öğdülmişke Odgurmış'ın Öğdülmiş'e Tavsiyede Bulunduğunu

Keŋeş Bermişin Ayur Söyler
5721 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi ve : — Ey kardeş, sözümü dinle; ey

kadaş, gönlü gönülüme uyan—dedi —
eşitgil sözümni ay köŋli tüdeş
5722 İdi edgü niyyetni kılmış özüŋ, Sen çok iyi niyet etmişsin, Tanrı seni muvaffak ve mes'ûd

bayat bersü tevfik yarutsu etsin.
közüŋ
5723 Bir ök törlüg ermez bu işke Bu iş için tek bir bilgi kâfi değildir; bunun için dünyada

bilig, yapılacak pek çok iş vardır.
büte törlüg iş bar tegürgü elig
5724 Olarda biri bu ayayın eşit, Onlardan biri şudur, dinle, sana söyleyeyim; muvafık

yarağı körüp bil sen ötrü iş it görürsen, düşün ve ona göre hareket et.
5725 Bu kün anda turmak saŋa Bugün orada bulunmak senin için dana iyidir; burada

edgürek, durmak da benim için daha iyidir.
yana munda turmak maŋa
edgürek
5726 Seniŋdin bu kün ilke asğı Memleket bugün senden çok istifâde görmektedir; bu

üküş, faydaya halel gelirse, yerini lanet ve bedduâ alır.
buzulsa asığ bolğa karğış
söküş
5727 İlig kıldı ilke kör elgiŋ uzun, Hükümdar sana memleket işlerinde salâhiyet verdi; sen

kılur sen kamuğ edgü atıŋ iyiliklerin ve halım, selîm varlığın ile tanınmışsın.
tüzün
5728 Bodun inçke tegdi itildi eli, Halk huzura kavuştu ve memleket işleri düzene girdi; halk

duâ birle tınmaz raiyyet tili durmadan sana hayırduâ etmektedir.
5729 Negü ter eşitgil tusulur kişi, Başkalarına faydalı olan kimse ne der, dinle; başkalarına

tusulur kişi ol kişide başı faydalı olan insan insanların başıdır.
5730 Kişiler ara kör kişi ol bolur, İnsanlar arasında insan olan kimse, başkalarına faydası

anıŋdın kişiler asığlar bulur dokunan kimsedir.
5731 Asığsız kişiler kişide turı, Başkalarına faydası dokunmayan kimseler insanların

asığlığ kişi asğı ilke tolur menfurudur; faydalı insandan bütün memleket istifâde
eder.
5732 Niyet edgü kılsa köŋülde kişi, İnsan gönlünde iyi niyet besleyerek hareket ederse, o

ajunda tilek teg itildi işi dünyada istediği her işte muvaffak olur.
5733 Niyet edgü kılğanka edgü İyi niyetle hareket eden insan her vakit iyilik görür; niyetini

bolur, tahakkuk ettiremese bile, bunun ecrini bulur.
neçe kılmasa ol muyanın
bulur
5734 İminlik törü ilke inçlikturur, Emniyet ve kanun memleketin huzurunu te'mın eder; gerek

ilig bodnı sendin sevinçlig hükümdar, gerek halk senden memnundurlar.
turur
5735 Törü öŋdi edgü uruldı tükel, Her tarafta iyi kanun ve idare hâkim oldu; kötüler hiyle ve

isiz yetti ilde kodup hile al sahtekârlıklarını terkedip, ortadan kayboldular.
5736 Bularığ kodup sen berü kelse Sen bunları bırakıp, buraya gelirsen, bütün bu işler bozulur

sen, ve sen de peşıman olursun.
ol işler buzulğay ökünç bulğa
sen
5737 Yana tegşürülgey bu öŋdi Bu kanun ve nizam yine değiştirilir, memleket bozulur ve

törü, yaptıklarından hiç bir eser kalmaz.
buzulğa iliŋ kalmağay bir örü
5738 Seniŋ ornuŋka bir isiz Senin yerine bir kötüsü geçer ve hiç kimseye rahat ve

ornağay, huzur yüzü göstermez.
bodunuğ ulıtğay bir inç
ıdmağay
5739 İsiz yolka tartğay iligni isiz, Kötü insan hükümdarı da kötülüğe sevkeder, kötülere

isizler işini tüzüp kodğa iz hizmet eder ve böylelikle kötü bir iz bırakır.
5740 Seniŋdin ayıtğay munı bir Bir olan Tanrı bunu sana soracaktır; Tanrı hesap

bayat, soracaktır, bundan başka iyi bir ad bırakmak da vardır.
bayat aytığı bar yeme edgü
at
5741 İsiz kılmağu hem törü Kötülük yapmamalı, kötü kanun vaz'etmemeli ve kötülük

urmağu, yapanlara da uymamalıdır.
isiz kılğuçıka bolu bermegü
5742 Negü ter eşit kılkı köŋli köni, Tabiati ve gönlü doğru olan insan ne der, dinle; bu senin

saŋa ötledi kör unıtma munı için bir nasihattir, dikkat et ve bunu unutma.
5743 İsizke katılma törü urma sen, Kötüye katılma ve kötü nizam kurma; kötülük yapana da

isiz kılğuçıka bolu berme sen müsamaha gösterme.
5744 Özüŋ edgülük kıl törü edgü Sen iyilik yap, iyi nizam kur; her iki dünyada da kötülük

ur, görmeden, yaşa.
tiril iki ajun isiz körme sen
5745 Bayat berdi tevfik saŋa Tanrı sana, iyilik yapmak ve her türlü iyiliklere erişebilmek

edgüke, için, tevfikini refik etmiştir.
kamuğ edgülükke sunup
teggüke
5746 Negüke buzar sen bu Bu iyilikleri niçin bozarsın, ey gönülü diri, bunun sana

edgülerig, zararı dokunur.
saŋa yası teggey ay köŋli
tirig
5747 El asğın buzup sen öz asğıŋ Memleket menfaatini tehlikeye düşürerek ve kendi

kodup, menfaatini de bırakarak, buraya gelmekten ne gibi bir
ne edgü tiler sen bu yerke fayda umuyorsun.
udup
5748 Maŋa munda yegrek tidüki Benim için burasının daha ıyı olduğunu sana anlatayım, ey

özüm, güzel yüzlüm.
ayayın saŋa men ay körklüg
yüzüm
5749 Özüm dünyâ devlet bolup Ben şahsan dünya ve devletin ne olduğunu görmedim,

körmedi, dilek ve arzulara da gönül vermedim.
tilek ârzûlarka köŋül bermedi
5750 Bodun birle katlıp yorık Halk ile karışarak, hareketlerimi onlara uydurmamış

tüzmedim, olduğum gibi, beylerin maiyetinde yaşamanın usûl ve
ya begler bile men kılık âdabını da öğrenmedim.
bilmedim
5751 Özüm körmedi bu ajun Ben bu dünya malını görmediğim gibi, iyi veya kötü, bu

mâlını, insanların hâline de vâkıf değilim.
ya edgü isiz bu kişi hâlını
5752 Bu hâlığ bilirde naru barsa Bu durumu bilebile ben oraya gider ve ibâdeti bırakırsam,

men, çok fena bir iş yapmış olurum.
idi artak erdi tapuğ kodsa
men
5753 Kişi körmedük bolsa altun Altın ve gümüş görmemiş olan bir kimse bunları bulursa,

kümüş, onun tabiatı değişir ve kendi üzerine bm bir lanet çeker.
körüp bulsa kılkı kılur miŋ
söküş
5754 Negü ter eşit emdi sartlar Şimdi dinle, tüccarlar ve dünyayı dolaşan Hıtay kervanları

başı, başı ne der.
ajun tezginigli hıtay arkışı
5755 Çığayın tirilse kişi neŋsizin, Fakir ve zaruret içinde yaşayan bir kimse zenginleşirse,

bayusa kodur ol kılınç bütün iyi hareketlerini terkeder.
edgüsin
5756 Çığay bay bolup ol bayusa Eğer bir fakir kimse servete kavuşursa ve zenginleşirse,

kalı, doğruluk yolundan çabucak ayrılır.
anıŋdın kiter terk könilik yolı
5757 Bu kut bulmaduk er kalı Devleti görmemiş olan bir kimse saadete kavuşursa, onun

bulsa kut, tabiatı gittikçe bozulur ve memlekete felâket getirir.
baru kılkı artar kılur elke yut
5758 Elig bulmaduk bulsa ilke elig, idarede bulunmamış bir kimse memleketin idaresini eline

uzatur bodunka elig hem tilig alırsa, hem eli hem de dili ile halka zulüm eder.
5759 Sen emdi tükel dünyâ devlet Sen imdi dünya ve devletin her çeşidini elde ettin; gönlüne

yediŋ, hâkim olarak, heva ve nersıne mâni oldun.
köŋül bastıŋ ârzû havâ
beklediŋ
5760 Közüŋ todtı köŋlüŋ yeme Gözün tok ve gönlün de huzur içinde, hükümdar ile birlikte,

amrulup, iyi yolda yürüyorsun.
yorır sen ilig birle edgü bolup
5761 Bu barça bayat fazlı erdi Bunların hepsi sana Tanrının bir fazlıdır, o sana her türlü

saŋa, iyiliği vermiş ve seni sevindirmiştir.
kamuğ edgülük berdi kızdı
eŋe
LXXV Könilikke Könilik Kişilikke Doğruluğa Karşı Doğruluk Ve İnsanlığa Karşı İnsanlık

Kişilik Kılmakın Ayur Gösterilmesini Söyler
5762 Bu bir törlügi ol takı birsini, Bu bir türlüsüdür; birini daha dinle, ben onu da sana izah

ayayın eşitgil açamen anı edeyim.
5763 Unıttıŋmu erki azu örtülüp, Sen bir şeyi acaba unuttunmu, yoksa bu kapalımı kaldı; ne

bu iş utru tuttuŋ ne asğı fayda umarak, bu işi yapmak istiyorsun.
körüp
5764 Bilir sen ajunda bu ögdi Bilirsin ki, dünyada vefalı insanlar çok takdir edilir ve

üküş, alkışlanır, ey aziz insan.
vefâlığ kişike bolur ay küsüş
5765 Ajun boldı erse törü öŋdisi, Dünya yaratılalı beri bir kanun ve âdet vardır ve bunun

kişike kişilik bolur belgüsi nişanesi de insanlara karşı insanlık göstermektir.
5766 Kişi edgülükke kılur edgülük, insan iyiliğe karşı iyilik yapar; hattâ bir iyiliğe on iyilik ile

biriŋe yanutı kılur on ülüg mukabele etmelidir.
5767 Kimiŋ aslı bolsa atadın arığ, Kimin soyu babadan temiz ise, ondan memlekete iyilik ve

anıŋdın kelir edgü ilke asığ fayda gelir.
5768 Ana oğrılık suv alınsa yaşut, Eğer ana hırsızlık suyunu gizlice alır ve bundan bir oğul

oğul tuğsa andın bolur doğarsa, o memleket için bir âfet olur.
halkka yut
5769 Baka kör sen emdi ilig Şimdi hükümdarın iyiliği için çalış, sen ondan, yiyecek,

edgüsin, giyecek gibi, bir çok nimetler gördün.
özüŋ buldı nimet yegü
kedgüsin
5770 Bu erdem bilig ya ukuşka Bütün bu faziletlere, bilgi ve anlayış sahibi olmana

kamuğ, hükümdar sebep oldu ve bu yüzden sana bütün kapılar
sebeb boldı ilig açıldı kapuğ açıldı.
5771 Seni at ayağ birle kıldı uluğ, O sana unvan ve rütbeler verdi, seni yükseltti; iyilik

saŋa edgülükke ol açtı kapuğ kapılarını o sana açtı.
5772 Unıttıŋmu erki bu edgülerig, Bu iyilikleri, acaba unuttunmu; ey gönülü diri; bütün bunlara

yanut kılmağumu ay köŋli karşı hiç bir mukabelede bulunmamalımı.
tirig
5773 İrig sözledim men sözüg ay Ey kardeş, ben bir az sertçe konuştum; bana kızma,

kadaş, hiddetlenme ve gönlün kırılmasın.
erilme serilme köŋül kılma
baş
5774 Köni söz irig ol köŋülke açığ, Doğru söz sert olur ve gönüle acı gelir; bu sözün mânasını

siŋürse anıŋ asğı bergey iyice ruhuna sindirirsen, faydası senin için tatlı olur.
tatığ
5775 İrig sözke buşma kalı tegse Eğer sana sert söz söyleyen olursa, buna kızma; doğru

söz, söz sert olur, sen buna karşı sertlik gösterme.
köni söz irig ol iriglenme öz
5776 Muŋar meŋzetü keldi emdi İmdi buna benzer bir sözüm var; ey güzel yüzlüm, onu

sözüm, dinle.
eşitgil munı sen ay körklüg
yüzüm
5777 Köni söz açığ ol siŋürgil anı, Doğru söz acıdır; onu hazmedebiiirsen, yarın faydasını

yarın asğı kelgey süçitgey görürsün, o sana zevk verir.
seni
5778 Köni söz köŋülke kör açığ Doğru söz, bak, gönüle acı ve sert gelir; sert söz doğrudur;

irig, o doğru söz nerede.
irig söz köni ol köni söz kanı
5779 Sen oğlan kiçig erken öldi Sen henüz küçük iken, baban öldü; sen de bilgi ve fazilet

ataŋ, kazanarak, saadete ermemiş idin.
bilig erdem üstep
kızartmadıŋ eŋ
5780 İlig aldı körgil igidti seni, Hükümdar seni aldı ve terbiye etti; bu sayede imdi sen

anın bolduŋ emdi kişiler sanı insanlar sırasına girdin.
5781 Bu kul küŋ at adğır bu yer Bu kulcâriye, ataygır ve bütün bu yersu hükümdardan

suv kamuğ, geldi ve sana devlet kapısı açıldı.
iligdin tegip açtı devlet kapuğ
5782 Özuŋ buldı nimet kamuğ Sen her türlü nîmet ve iyilikleri buldun; adın memlekette

edgülük, yayıldı ve sen de meşhur oldun.
yadıldı atıŋ ilde bolduŋ külüg
5783 Yararmu saŋa emdi yandru Şimdi bütün bunlara karşı kalkıp, düşman gibi, ondan yüz

turup, çevirmek sana yakışırını.
özüŋ yüz evürse yağı teg
bolup
5784 Tusulğu udında sen andın Onun için faydalı olabileceğin bir zamanda ondan kaçıp,

kaçıp, uzaklaşırsan, onun gönlünü ıztırap içinde bırakmış olursun.
öŋin tursa sen kalğa köŋli
açıp
5785 Saŋa kıldı ilig kamuğ Hükümdar sana her türlü iyilikleri yapdı; ey şöhretli insan,

edgülük, buna mukabele etmek gerekmezini.
yanutı kereksizmü yandru
külüg
5786 Kişi körse ögse seni alkayu, İnsanlar gördükçe seni öğsünler, memlekette adın vefalı

atıŋ barsa ilde vefâlığ teyü insan olarak yayılsın.
5787 Negü ter eşitgil kişi edgüsi, insanların iyisi ne der, dinle; gerçek insanların nişanesi

kişilik bolur çın kişi belgüsi insanlıktır.
5788 Kişilik kıl ay er kişi bol uluğ, Ey mert insan, insan ol ve bu vasfınla yüksel; insan

kişi mundağ urdı kişilik yoluğ insanlık yolunu böyle tarif etti.
5789 Kişi bol kişike kişilik kılın, însan ol, insanlara karşı insanlık yap; insan vasfını kendin

kişi atı ögdi özüŋke alın için en yüksek bir unvan olarak taşı.
5790 Saŋa edgü kıldı ilig miŋ Hükümdar sana iyilik yaptı, sen de bu iyiliği iyilik ile

yanut, karşılamağa çalış.
ol edgü yanutı sen edgü anut
5791 Yanutluğ kişi ol kişi edgüsi, İyiliği karşılıksız bırakmayan kimse, insanların iyisi, halkın

bodunda talusı kişi belgüsi seçkini ve insanlık nişanesini taşıyandır.
5792 Kiçig erdiŋ oğlan biligsiz Sen bilgisiz, değersiz, küçük bir çocuk idin; sana o destek

otun, oldu ve saadet içinde o seni ylükseltti.
sini ol yöledi kopurdı kutun
5793 Yuluğ kıl aŋar emdi cânıŋ Canını ve tenini şimdi ona feda et; uyuyup yatma, gece

teniŋ, gündüz onun hizmetinde bulun.
udıp yatma tün kün işin kıl
anıŋ
5794 Ol edgü yanutı bu edgü anut, O iyilik karşılığında bu iyilik hazır olsun; Tanrı sana da

saŋa ma bayat berge edgü buna mukabil iyilik verir.
yanut
5795 Negü ter eşitgil ay köŋli Kalbi yakın olan ve içten bağlılık ile insanlık yolunda

yakın, yürüyen adam ne der, dinle.
kişilik kılığlı bağırsaklıkın
5796 Kimiŋ sen aşın yese sen kıl Sen kimin ekmeğini yersen, onun işini gör; bağlılığını

işin, gittikçe arttır ve yediğin ekmek sana halâl olsun.
bağırsaklık artur halâl ye
aşın
5797 Tuz etmek hakını küdezip İnsan olanlar tuzekmek hakkını gözeterek, bunu verene

eren, canlarını feda ederler.
yetürmiş kişike yuluğlar
başın
5798 Tilek bulduŋ ârzû kamuğ Bütün dilek ve arzularını buldun ve ıyı yola girdin, bugün

edgü yol, sen de iyilikle ona faydalı ol.
bu kün edgü birle aŋar sen
tusul
5799 Ağı kedti haz baz özüŋ örtti Sen sırma giydin ve vücûdunu ipekler ile örttün; hased

öz, edenlerin gözlen sana bakıp, kamaştı.
seni yaŋsağuçı körüp kamdı
köz
5800 Sen emdi iligke kedür edgü Şimdi sen hükümdara iyi nâm kazandır; düşmanlar bunu

at, görüp, sinsinler ve yabancılar boyun eğsinler.
körüp sızsu düşmân boyun
egsü yat
5801 Tümen ârzû nimet yediŋ Sen huzur içinde bin türlü arzu ve nimetlere nail oldun; bir

inçlenip, boğa gibi, boyun ve enseni kalınlaştırdın.
boyun yal bedüttüŋ buka teg
kılıp
5802 Bu küç tutğıl emdi uğ işiŋe, Bu kuvveti şimdi hükümdarın hizmetine kullan; uzun

duâ artsu edgü uzun yaşıŋa ömürlü olması için, halk ona hayırduâ etsin.
5803 Ajun mâlı terdiŋ özüŋ boldı Sen dünya malını topladın ve zenginleştin; her türlü arap

bay, atlarına, cins atlara ve taylara mâlik oldun.
kevel mindiŋ arkun yeme tazı
tay
5804 İligke yuluğ kılğıl işlet bu Bu malı kullan ve hükümdarın uğrunda onları feda et; onun

neŋ, arzulan yerine gelsin ve yüzü gülsün.
tilekleri bolsu kızıl kılsu eŋ
5805 İlig tahtka minsün bu kün Hükümdar bugün huzur içinde tahtına çıksın; onun

inçrünüp, düşmanı uzaktan başını eğip, yer öpsün.
yağısı yer öpsü yırak
yinçrünüp
5806 Uzun kıldı elgiŋ yorık kıldı O sana salâhiyet verdi ve emirlerinin dinlenmesini sağladı;

söz, dost düşman, her kes sana bakıyor.
sever sevmez erse saŋa açtı
köz
5807 Sen emdi duâ artur edgü Ey dostum, sen şimdi hayırduânın artmasına bak; saadet

adaş, ve huzur içinde uzun bir ömür sür.
seniŋ bolsu devlet uzun
bolsu yaş
5808 Kişi aslı mundağ kılur Asıl insan böyle iyilik yapar ve onun adı dünyada ebedî

edgülük, kalır.
ot atı ajunda kalır meŋülük
5809 İdi yakşı aymış bu tazı tili, Arapçada insanların aslını bilmeğe yol açan çok iyi bir söz

kişi aslı bilgüke açmış yolı vardır.
5810 Kişi aslıŋa kör kılınçı tanuk, İnsanların aslına onun hareketi şâhiddir; hareketi nasıl ise,

kılınçı ne erse kör aslı olok aslı da odur.
5811 Kimiŋ aslı edgü kılınçı oŋay, Kiminin aslı iyi ise, onun hareketi aslına uygun olur;

isiz aslıŋa kendü kılkı tanuk kötünün aslına onun kendi tavır ve hareketi delildir.
5812 İlig kılk evürse ay kılkı silig, Ey temiz tabiatli insan, hükümdar tavır ve hareketini

anı evre yandur ayu ber bilig değiştirirse, onu tekrar doğru yola sevk et ve bilgi ile onu
aydınlat.
5813 Kamuğ edgülükke ilig boldı Bütün iyilikler hükümdar yanındadır; bu iyiliği bırakıp, sen

baş, bunun dışında kalma.
bu edgüg kodup sen özüŋ
kılma taş
5814 Keŋeş kıldıŋ emdi ınanıp Bana itimat ederek, benim ile istişarede bulundun, ben de

maŋa, bütün bildiklerimi söyledim.
özüm bilmişin barça aydım
saŋa
5815 Men aymışlarım hem özüŋ Benim söylediklerim ile kendi bildiklerini iyice mukayese

bilmişiŋ, eder ve dikkatle gözden geçirirsen, işin kolayca halledilir.
bakıp teŋleyü kör açılğay işiŋ
Odgurmışka
5816 Sevindi kör ögdülmiş aydı Öğdülmiş sevindi ve : — Ey kardeş, büyük insan böyle

kadaş, olmalıdır — dedi —
bu yaŋlığ kerek ay kişilikke
baş
5817 İdi yakşı aydıŋ bu sözler bu Bu sözleri bugün çok iyi söyledin; bu düğüm benim için

kün, çözülmüş oldu.
yazıldı maŋa bu tügülmiş
tügün
5818 Maŋa örtüg erdi bu sözler Bütün bu söylediklerin benim için mechûl bulunuyordu;

neçe, izahların ile bu örtüyü kaldırdın.
kötürdüŋ bu örtüg sen aydıŋ
aça
5819 Özüm kodtı emdi bu ârzû imdi ben bu arzumdan vaz geçtim, Tanrı bana destek ve

tilek, yardımcı olsun.
bayat ok bolu bersü arka
yölek
5820 Küdezsü idim tutsu köŋlüm Rabbim beni korusun, gönlümü temiz tutsun ve

tüze, hareketlerimde, beni doğru yoldan ayırmasın.
ne kılkım kılınçım könilik öze
5821 Duâ birle yarı basut kıl Sen de duâ ederek, muvaffak olmam için bana yardımda

maŋa, bulun; beni unutma, kendimi sana teslim ettim.
unıtma meni sen tutuzdum
saŋa
5822 Sözin kesti koptı adakın örü, Sözünü kesti ve ayağa kalktı, vedâlaştı ve atına binip, geri

esenleşti atlandı keldi berü döndü.
5823 Eviŋe kelip tüşti kirdi yorıp, Evine gelip, atından indi ve yürüyerek içeri girdi; yemeğini

aş içgü yedi tındı ança serip yedi ve bir müddet istirahat etti.
5824 Kodı ıdtı kesme yaruk yüz Gök dul elbisesini giydi ve belini bağladı; zülfünü dağıtıp,

tudı, parlak yüzünü kapadı.
kalık tul tonı kedti belin badı
5825 Yaşık yazdı bolğay örüglüg Güneş örülmüş saçını çözmüş olacak, dünya içi sincap ve

saçı, samur rengine büründü.
tiyiŋ kiş öŋi tuttı dünyâ içi
5826 Töşek koldı yattı bir az Yatağını hazırlattı ve yatıp, bir az istirahat etti; bir müddet

inçrünüp, tatlı ve sakin bir uykuya daldı.
udıdı bir ança süçig amrulup
5827 Odundı baka kördi kötrüp Uyandı ve başını kaldırarak, yukarı baktı, gök yüzü kızların

başın, tebessümü gibi, dişlerini gösterdi.
kalık kız küler teg yırıştı tişin
5828 Yaşık baş kölürdi yüz açtı Güneş başını kaldırdı, tekrar yüzünü açtı; dünyanın her

yaŋı, tarafı akkuş rengine girdi.
ajun bütrü tuttı ürüŋ kuş öŋi
5829 Turu keldi terkin kör Öğdülmiş acele yerinden kalktı; âbdest alıp, sabah

ögdülmişe, namazını kıldı; bir az bir şeyler yedi.
yunup taŋ namâz kıldı tattı
aşa
5830 Atın mindi bardı yana Atına binip, tekrar saraya gitti; inip, doğruca hükümdarın

karşıka, yanına girdi.
tüşüp kirdi ilig taparu oka
5831 Ayıttı ilig andın odğurmışığ, Hükümdar ona Odgurmış'ı sordu ve : — O kâmil insanın

ayur inç esen barmu kılkı sıhhati nasıldır, râhatmıdır — dedi —
bışığ
5832 Negü ter meni üşgürürmü Ne der, beni duada hatırlıyor mu; Tanrıya duâ sayesinde

duân, insan belâlardan aman bulur.
duâ ol bayattın belâka amân
5833 Duâ birle yalŋuk bulur însan duâ ile iyilik bulur, duâ ile ebedî cennete kavuşur.

edgülük,
duâ birle uçmak bulur
meŋülük
5834 Ajunda yok erse bu edgü Dünyada hayırduâ bulunmasa idi, bu kötü dünya çoktan

duâ, felâket çukuruna yıkılmış olurdu.
esiz yer kodı baray erdi toğa
5835 Yanut berdi ögdülmiş aydı bu Öğdülmiş cevap verdi: —Hükümdarın bu sözü doğru, ilme

söz, ve akıla uygundur — dedi —
köni yarlıkadı bilig birle tüz
5836 Kadaşım bu kün anda Kardeşim bugün orada yalnızlık ve zaruret içinde, bize duâ

yalŋuzlukun, etmekle meşguldür.
duâ birle bizni kolur
muŋluğun
5837 Biziŋde osalrak adın kim Bizden daha gafil kim olabilir; günâhı biz işleriz, o ise,

bolur, bizim için duâ eder.
yazuk biz kılurmız duâ ol
kılur
5838 Bu kün ol iligke bağırsaklıkın, Bugün o hükümdara, muhabbet ve ihlâs ile, dâima duâ

duâ tilde kesmez ne köŋli etmektedir.
yakın
5839 Anıŋda bağırsak takı kim Ondan daha merhametli kim olabilir; kendi derdini

bolur, bırakmış, bizim için Tanrıdan mağfiret niyaz eder.
özi kadğusın kodtı bizni kolur
5840 Biziŋde osalrak kim ol ay ilig, Ey hükümdar, bizden daha gafil kim olabilir; ömrümüz

yava boldı üd kün tegümez boşuna geçti, ibâdete elimiz değmedi.
elig
5841 Özüŋ ârzû nimet bile Vücûdumuzu dünya heves ve nimetleri ile semirterek,

semritip, yatıp, huzur içinde avunup duruyoruz.
erej birle avnur özümiz yatıp
5842 Et öz ölgü âhır yegey kurt Vücût nihayet ölecektir, onu kurtlar ve yılanlar yiyecektir;

yılan, can çıkıp giderken, elde peşimanlıktan başka bir şeyimiz
ökünçte adın yok çıkıp barsa bulunmayacaktır.
cân
5843 Negü ter eşitgil ukuşluğ sözi, Akıllı insan ne der, dinle; ey kuzum, buna göre hareket

bu söz işke tutsa tap ol ay edersen, bu söz sana yeter.
kozı
5844 Et öz semrir erse yılan kurt Vücût semirirse, onu yiyecek kurtlar ve yılanlar hazırdır;

anuk, kendi sevincine gelince, sen ancak konupgeçen bir
özüŋ sevnür erse keçigli yolcusun.
konuk
5845 Tüşüŋ teg keçer bu tiriglik Bu ömür rüyan gibi geçergider; hayatın geçeceğine her

barır, geçen gün delildir.
tiriglik keçerke keçer kün
tanuk
5846 Yanut berdi ilig ayur ay bügü, Hükümdar cevap verdi ve: — Ey hakîm, insan nasıl

neteg tutğu özni negü teg hareket etmeli ve kendisini nasıl korumalıdır — dedi —
kögü
5847 Seniŋde bağırsak adın yok Bana karşı senden daha bağlı bir kimse yoktur; ben imdi

maŋa, sana inanır ve itimat ederim.
ınanıp ışanurmen emdi
saŋa
5848 Men emdi ev içre yaturmen Ben şimdi ev içinde gafil yatıyorum; ey kâmil insan, işlerim

osal, hep dışarıdadır.
işim barça taştın ay bilgi
tükel
5849 Közüm sen kulakım sen Sen benim gözüm ve kulağımsın, sen gör ve işit; uygunsuz

körgil eşit, ne görürsen, onu öyle bırakma, düzelt.
ne teŋsiz körünse körü ıdma
it
5850 Meniŋdin kerek bolsa yarı Sana her hangi bir işte benim de yardımım icap ederse,

basut, bana söyle, ben o işe bir çâre bulayım.
maŋa ay kılayın ol işke men
ot
5851 Nü kılsun er at bir ikindi bile, Hizmetkârların birbirleri ile olan münâsebetlerini yola koy;

yava kılma meni sevinçim tile beni onlarla boş yere meşgul etme, ben de bir az nefes
alayım.
5852 Bodundın yırak tutsu küçkey Zâlimin eli halk üzerinden uzak olsun; bilgisiz kötü insanlar

elig, ortadan kalksın, bilgili insanlar kalsın.
biligsiz isiz ölsü kalsu bilig
5853 Bayusu bodun hem itilsü ilim, Halk zenginleşsin ve memleketim düzene girsin; ben de

anıŋ şükri kılsu meniŋ bu bunlar için Tanrıya şükür ile meşgul olayım.
tilim
5854 Yanut berdi ögdülmiş aydı ay Öğdülmiş cevap verdi: — Ey hükümdar, ey insanların iyisi,

beg, Tanrı sana tevfık ihsan etsin — dedi —
bayat bersü tevfik ayâ erde
yeg
5855 Tilekim bu ol kör kerekim bu Arzum ve bana lâzım olan da budur; Tanrı doğruluk ve

ol, iyilik yolunu açık tutsun.
aça bersü teŋri köni edgü yol
5856 Erejlensü ilig tirilsü kutun, Hükümdar huzura kavuşsun ve saadet içinde yaşasın;

maŋa tegsü emgek baş ağrığ bütün zahmet ve dertler bana gelsin.
bütün
5857 Saŋa kıldım emdi özümni İmdi kendimi sana feda ettim; ey ulu hükümdar, sen huzur

yuluğ, içinde yaşa!
sen inçin tirilgil ay ilçi uluğ
5858 Bir ök hâcetim bar seniŋdin Senden bugün yalnız bir tek dileğim var, düşünerek ve

bu kün, içten duyarak, bu dileğimi kabul et.
yorık kıl anı sen sevinçin
ögün
5859 Bilir sen kimi tutsa begler Bilirsin ki, beyler kimi kendilerine yakın tutarlarsa, insanlar

yakın, dâima onun varımyoğunu çekiştirirler.
kişi barça soŋdar anıŋ bar
yokın
5860 Neçeme meni edgü tutsa Sen bana ne kadar iyi gözle baksan bile, gammazların

özüŋ, fitneleri seni benden soğutabilir.
yoŋağçı yoŋasa tügülgey
yüzüŋ
5861 Negü ter eşitgil toŋa alp erig, Kahraman ve cesur insan ne der, dinle; bu öğüt ve nasihati

bilip sözlemiş kör bu öt sav o bilerek vermiştir.
erig
5862 Et ol bu kişi köŋli artar yıdır, İnsan kalbi ettendir, bozulur ve kokar; ey iradeli insan, onu

anı ked küdezgü ay kılkı çok iyi korumalıdır.
kadır
5863 Neçe ked er erse yoŋağ Ne kadar olgun ve iftiralara kulak asmaz bir insan olsa bile,

tıŋlamaz, müfteri araya girince, itidalini muhafaza edemez.
ozunçı ara kirse sernü umaz
5864 Neçe ked beg erse ukuşluğ Ne kadar akıllı ve uyanık bey olursaolsun, kendisine

oduğ, yaklaşan gammazın zararından kurtulamaz.
yoŋağçı yakın bolsa tegrür
yoduğ
5865 Köŋül begturur bu et öz kul Gönül beydir, bu vücut ise, kul ve esirdir; o kendisine

esir, söylenen sözlerden bâzan soğur, bâzan da ısınır.
ara sözke tumlır arala isir
5866 Kişi tabı tört ol karışma yağı, İnsanın tabiati birbirine muhalif ve düşman olan

biri küldürür bir kılur ün çoğı unsurlardan meydana gelir; biri güldürür, biri gürültü ve
kavga çıkarır.
5867 Biri ivse biri amulluk tiler, Biri acele ederse, biri sükûnet ister; biri gülerse, biri

biri külse biri sığıtka ular ağlamağa başlar.
5868 Sevinçlig tedükte sakınç Sevinçli derken, endişeli oluverir; kederli derken, o sevinçle

keldürür, gülmeğe başlar.
sakınçlıg tese bu sevinç
küldürür
5869 Muŋar eymenürmen ay ilig Ey devletli hükümdar, benim çekindiğim şudur : insanların

kutı, köpeği olan bu gammaz iftira ederse,
yoŋağlı yoŋasa bu yalŋuk ıtı
5870 Ağır bolğa köŋlüŋ tüŋülgey Canın sıkılır; sen ümidini keserek, benden yüz çevirirsin ve

özüŋ, benim hizmetim de heder olur.
yava bolğa tapğum evürgey
yüzüŋ
5871 Tilekim bu ol hem ötügüm Senden dileğim ve ricam şudur: beni biri çekiştirirse, bunu

saŋa, önce bana sor.
meni kim yoŋasa ayıtğıl
maŋa
5872 Tüp iŋe tegü irte artuk ayıt, Sonuna kadar araştır ve iyice soruştur; neticede ne

negü belgürer erse kılğıl ivit çıkarsa, ona göre karar ver.
5873 Saŋa kim yoŋasa eşitgil Sana kim gammazlık ederse, sözünü dinle; fakat bunun

sözin, doğru olup olmadığını, aslınıesâsını çok iyi araştır.
çının yalğanın ked ayıt tüp
tözin
5874 İdi yakşı aymış kişide burun, insanların ilen geleni çok iyi söylemiştir: sözü dinle, fakat

sözüg tuŋla kılma köŋülde her söze gönlünde yer verme.
orun
5875 Takı munda yegrek ayur uş Bundan daha güzel şöyle bir söz vardır; buna göre hareket

bu söz, et, ey iyi insan.
munı işke tutğıl ayâ edgü öz
5876 Sözüg barça tıŋla kerekini al, Her sözü dinle, ancak lüzumlu olanı al; lüzumsuz olan

kereksiz sözüg sen yana sözleri orada bırak.
evre sal
5877 Eşitgil sözüg irte yalğan Sözü dinle, doğru veya yalan olupolmadığını araştır;

çınığ, doğruyu kabul et, yalanı cezalandır.
çınıg özke alğıl kına yalğanığ
5878 Bu yalğan kişi birle artar Bu dünyayı yalancılar ıfsad eder; ey memleketin hâkimi,

ajun, doğru ve dürüst insanları kolla.
köni çın kişi tut ay elgi uzun
5879 Yanut berdi ilig ayur ay kişi, Hükümdar cevap verdi:—Ey hakikî insan, arzun, istediğin

revâ boldı hâcet tilekiŋ tuşı gibi, kabul edilmiştir — dedi —
5880 Kişilik saŋa berdi erklig Kadir Tanrı sana insanlık verdi; gönülün, dilin, ahlâkın ve

bayat, adın doğru oldu.
köŋül til kılık hem köni boldı
at
5881 Seniŋdin kaçan kelge isiz Senden ne vakit bir kötülük gelebilir; sen bu iyi ahlâkı

yorık, ananın, ak sütü ile kazanmışsın.
ürüŋ süt bile kirdi edgü kılık
5882 Seni sözlegüçi kişiler maŋa, Seni çekiştiren adamları ben kendi düşmanım bilirim, ey

yağı teg yağı ol ay bilgi keŋ e bilgili insan.
5883 Kaçan tıŋlağaymen olarnıŋ ister çok, ister az söylesinler, ben onların sözüne hiç kulak

sözin, asarmıyım.
apaŋ sözleseler üküş ya azın
5884 Negü teg bolur ilde ilçi uluğ, iyi ve kötüyü birbirinden tefrik edemeyen bir kimse nasıl

adırmasa edgü isizig kamuğ memleketin başına geçer ve onu idare eder.
5885 Neteg beg bolur ol bodun Doğru ile eğriyi ayırt edemeyen bir kimse nasıl bey ve halk

erkligi, üzerinde hâkim olur.
köni egrini adra tutmaz ögi
5886 Kaçan yer ilin ol tünermiş Tecrübe edilmiş bir kimseyi tekrartekrar tecrübeye

kün e, kalkışan o kara bahtlı insan nasıl bir devletin başına
sınamış kişig ol sınasa yana geçebilir.
5887 Kalı ârzû yer ol törü bergüçi, Doğru ile yalanı ayırt etmekten âciz olan bir hâkim işinde

köni yalğanığ adra tutmaz nasıl muvaffak olabilir.
tuçı
5888 Bayattın maŋa çın atâ sen Sen bugün bana Tanrının gerçek bir ihsanısın; bütün çetin

bu kün, düğümler senin sayende çözülmüştür.
seniŋdin yazıldı kamuğ berk
tügün
5889 Tapuğ kıldıŋ artuk Sen bana büyük bir sadâkatle hizmet ettin ve yediğin tuz

bağırsaklıkın, ekmek hakkını ödedın.
ötediŋ maŋa sen tuz etmek
hakın
5890 Meniŋdin kerek emdi edgü Senin geçinmen ve hizmetimde hazır bulunabilmen için,

yanut, benim de şimdi sana buna karşılık ıyı bir mukabelede
saŋa tegse sen ye tiriglik bulunmam lâzımdır.
anut
5891 Negü ter eşitgil kişi edgüsi, İnsanların iyisi olan ve halk arasında doğrulukla şöhret

könilik bile halkka yadmış kazanan ne der, dinle.
küsi
5892 Kişi edgüsi kim kişiler başı, İnsanların iyisi ve insanların başı başkalarına karşı her

kişilik kılığlı kişike tuşı vakit insanca hareket eden kimsedir.
5893 Kişike yanut kıl kişilik teŋi, İnsana insanlığı nisbetınde mukabelede bulun; böyle

yanutluğ üçün at urundı kişi mukabelede bulunduğu için, insana insan adı verilmiştir.
5894 Yanut berdi ögdülmiş aydı Ögdilmiş cevap verdi : — Hükümdar huzur içinde bulunsun

ilig, ve memleketi bilgi ile idare etsin — dedi —
erejlensü ilke yetürsü bilig
5895 Bayat bersü iki ajun edgüsi, Tanrı ona her iki dünya nimetlerini ihsan etsin; bütün arzu,

ava kelsü ârzû tilek umdusı dilek ve umdukları eli altında bulunsun.
5896 Bolu bersü evren oŋay Devran onun olsun ve muradlnca dönsün; zemâne onun

evrülüp, arzu ve dileklerine uygun hareket etsin.
udu bersü üdlek tilekçe bolup
5897 Ay köŋli köni kılkı alçak Ey ıhlâs sahibi, dürüst ve mütevazı hükümdar, sağ ol,

bütün, sıhhatli yaşa ve saadet içinde ömür sür.
tirig bol esen tur tirilgil kutun
5898 Maŋa tegdi sendin kamuğ Ben senden izzet ve ikram, servet, giyecek ve yiyecek, her

edgülük, türlü iyiliği gördüm.
ağırlık ya baylık yegü
kedgülük
5899 Munu kur badım men İşte ben hizmet etmek için gönülden niyet ettim; ey derin

tapuğka katığ, bilgili insan, Tanrı bana tevfik ihsan etsin.
bayat bersü tevfik ay bilgi
batığ
5900 Yana aydı ögdülmiş ilig kutı, Ögdilmiş devam etti : — Ey devletli hükümdar, Tanrı senin

ajunka bayat yadtı edgü atı iyi adını dünyaya yaydı.
5901 At edgü tilegil bayat berdi Sen iyi ad dile, Tanrı sana saadet verdi; saadete erişince,

kut, gönlüne hâkim ol.
kutuğ bulduŋ erse köŋül
edgü tut
5902 Tuçı beg bolayın tese Her vakit meşhur bir bey olarak kalmak için, Allah nasıp

belgülüg, ederse, şu dört şey lâzımdır.
bu tört neŋ kerek ötrü tegse
ülüg
5903 Biri til köni bolsa kavli bütün, Biri doğru sözlü olmak, ikincisi memlekette kanunu devletle

ikinçi törü kılsa ilke kutun tatbik etmek.
5904 Üçünçi elig yazsa bolsa akı, Üçüncüsü açık elli ve cömert olmak, halka karşı şefkat

tegürse bodunka bağırsaklıkı göstermek.
5905 Bu törtinç titimlig kerek bolsa Dördüncüsü düşmanına boyun eğdirmek ve memleket

alp, işlerini yapmak için, azimkar ve cesur olmak.
yağı boynın egse işin kılsa
yarp
5906 Kayu beg bu tört iş tükel Her hangi bir bey bu dört şeyi tam olarak yerine

kılmasa, getirmezse, memleket inhitata doğru gider.
irüklük kirür ilke anda basa
5907 Bu ol emdi beglik köki yıldızı, Beyliğin kökü ve temeli işte budur; iyi beylik vasıflarına

bu ol edgü begler yorıkı izi iyice sahip olan beylerin tuttukları ve tutacakları yol budur.
5908 Yorık buzmağıl sen bu izçe Sen bu gidişi bozma, bu izden yürü; senden öncekiler bu

yorı, mertebeye erişmişlerdi.
bu erdi seniŋde ozakı kurı
5909 Kayu beg bu yol kodsa tutsa Hangi bey bu yolu bırakıp, başka bir yol tutarsa, o beyliğini

öŋin, bozar ve bu devletten nasibini alamaz.
buzar beglikin ol alumaz oŋın
5910 Ağır tut ay ilig bu üç törlügüg, Ey hükümdar, şu üç türlü insana değer ver; sana

ayayın saŋa men maŋa tut söyleyeyim, iyice dinle.
ögüg
5911 Biri alp atım kurç yüreklig Biri cesur, kahraman ve tunç yürekli yiğit insandır; o kılıcı

eren, ile, memlekete pek çok faydalı olur.
kılıç birle ilke tusulur tümen
5912 İkinçi bügü bilge ilçi kişi, ikincisi hakîm ve âlim devlet adamıdır; bu insan istişare için

keŋeşke tusulur iter el işi faydalı olur ve memleket işini tanzim eder.
5913 Üçünçi tetig uz bitigçi bolur, Üçüncüsü zeki ve mahir kâtiptir; devletin gelir ve giderinin

kiriş hem çıkış bilse kaznak hesabı iyi tutulursa, hazine dolar.
tolur
5914 Seçe tut bularığ sen adra Sen bunları çok iyi seç ve başkalarından farklı muameleye

öŋi, tâbi tut; faydalı oldukları nisbette, onlara in'âm ve ihsanda
ağırla açınğıl kör asğı teŋi bulun.
5915 Turu itlü barğay kamuğ Böylece bütün işlerin yavaşyavaş düzene girer; ülken

işleriŋ, gündengüne genişler ve toprakların artar.
iliŋ arta barğay keŋügey
yeriŋ
5916 Atıŋ edgü bolğay çavıkğay Adın iyi olur ve sen şöhret bulursun, dünya halkı senin

özüŋ, yüzünü görmeği arzular.
ajun bodnı körmek tilegey
yüzüŋ
5917 Yeme yakşı aymış kişi Yine insanların âlimi çok güzel söylemiş : insan ölse bile,

bilgesi, bu iyi ad ölmez.
kişi ölse ölmez kör at edgüsi
5918 Ne edgü bolur kör at edgü Ne güzel, bak, adı iyi olunca, insan kendisi ölse .bile, nâmı

bolup, ortadan kalkmıyor.
ölüp barsa barmaz kör atı
ölüp
5919 Tirig te kim ölse kör edgü iyi ad bırakmış olan bir kimse, her ne kadar kara toprak

atın, altında çürüse bile, sen onu diri bil.
neçe yatsa oprap kara yer
katın
5920 Tiriglik tileme at edgü tile, Sen hayat isteme, iyi ad iste; adın iyi olduğu müddetçe sen

atıŋ edgü bolsa tirig sen küle dirisin ve bununla iftihar edebilirsin.
5921 Tiriglik kayu ol kör edgü Hayat nedir ve iyilik nasıl olur; ey âlim hakîm, bunu bana

kayu, izah et.
ayu ber maŋa sen ay bilge
bügü
5922 Bu edgüturur kör könilik Bu iyilik, gerçekte, doğruluktur; buna iyice dikkat edersen,

çını, bu hayatın tâ kendisidir.
tiriglikturur körse edgü anı
5923 Kim edgü kılınç tutsa boldı Kim iyi hareket ederse, o diridir; kimin tabiatı kötü ise, o

tirig, daha hayatta iken, ölmüş sayılır.
kim isiz kılık tutsa öldi tirig
5924 Keçer dünyâ keçmez bu Bu dünya geçer, fakat iyitabiat ve bu iyi tabiatin çizdiği iyi

edgü kılık, yol kalır.
bu edgü kılık birle edgü yorık
5925 Yayığ dünyâ sendin evürse Dönek dünya senden yüz çevirirse, ey kuzum, ondan senin

yüzi, beraberinde götüreceğin şey ancak yaptığın iyiliklerdir.
kerek bolğu edgüturur ay
kozı
5926 Avınma bu dünyâ bile ay ilig, Ey hükümdar, bu dünyaya güvenme; o sana vefa edecek

vefâ kılğu ermez yetürgil bilig değildir, bunu iyice bil.
5927 Oyun sakışı ol bu dünyâ işi, Bu dünya işi bir oyuna benzer; ayağını istersen, o sana

adakın tilese berür bu başı başını verir.
5928 Oyunka katılma usa ay unur, Ey kudretli insan, mümkün ise, onun oyununa düşme; bu

oyunka katılsa boyun tuzağa düşünce, insanın boynu bağlanır.
bağlanur
5929 Körü barsa yakşı bitimiş Dikkat edersen, kitapta çok güzel yazılmış; ey uyanık kalpli

bitig, insan, bu sözü unutma.
unıtma bu sözni ay köŋli tetig
5930 Bu dünyâ işi kör oyun ol Bu dünya işi oyundur, oyun; oyuna katılma, oyunun ne

oyun, lüzumu var.
oyunka katılma nerek bu
oyun
5931 İdiŋ yarlığı kıl özüŋ kullukı, Tanrının emirlerini ve kendi kulluğunu yerine getir; eğer

kalı kılmasa sen anuk tut bunu yapmazsan, boynunun gitmesine hazırlan.
boyun
5932 Munukı ay ilig özüm bilmişin, Ey hükümdar, gizliâşikâr, bütün bildiklerimi işte sana

ötündüm saŋa men için hem arzettim.
taşın
5933 Sözüm tutsa tutğıl kalı Sözümü tutarsan, tut; eğer bana inanmaz ve sözümü

tutmasa, tutmazsan, neticesini, şüphesiz, bir gün kendin görürsün.
özüŋ körge şeksiz maŋa
bütmese
5934 İlig aydı tevfik kolurmen Hükümdar : — Ben gönlümü Tanrıya yönelterek, ondan bu

turup, iş için tevfik dilerim — dedi —
bayattın bu işke köŋül tüz
urup
5935 Tilese bayat berge yarı isterse, Tanrı yardım eder ve bana zahir olur; benim

basut, göremediğim şeyleri sen bana bildir.
maŋa örtlür erse anı sen
yarut
5936 Katığlan taşırtı kamuğ işke Gayret et, dışarıdaki her işi idare et; uyanık ol, gözünü ve

bak, kulağımı keskin ve tetikte tut.
oduğ bol kulak köz yiti tut ma
sak
5937 Küçüŋ yetmişin kıl ınanma Gücün yettiği her şeyi kendin yap, bana bel bağlama;

maŋa, yapamadıkların kalırsa, ben sana yardım ederim.
takı kalsa yarı kılayın saŋa
5938 Sözüg kesti ilig tilin tındı ol, Hükümdar sözünü kesti ve sustu; Öğdülmiş kalkıp, yavaş

turup çıktı ögdülmiş akru ve sessizce huzurdan çıktı.
amul
5939 Atın mindi keldi eviŋe yana, Atına bindi ve evine dönüp geldi; atından inip, içeri girdi ve

tüşüp kirdi evke suçuldı tona soyundu.
5940 Keçe yattı erte yana atlanıp, Gece yattı, sabah tekrar atma binip, saraya geldi ve inip,

turup karşıka kirdi attın enip içeri girdi.
5941 Katığlandı ögdülmiş anda Öğdülmiş bundan böyle gayretle işe sarıldı; durup

naru, dinlenmeden, bu işler ile meşgul oldu.
kamuğ işni kıldı adakın örü
5942 Bodun inçke tegdi itildi ajun, Halk huzura kavuştu, dünya düzene girdi; hükümdar

erejlendi ilig avındı özün rahatladı ve memnun oldu.
5943 Eli toldı edgü duâ birle söz, Memleketi hayırduâ ile medh u senaya büründü; adı

atı kaldı meŋü bolup yitgüsüz ebedîleşti; ve unutulmaz oldu.
5944 Ne edgüturur kör bu edgü Bak, bu iyi kanun ne kadar güzel bir şeydir; beylik kanun ile

törü, ayakta durur.
törü birle beglikturur ol örü
5945 Bu yaŋlığ beg erse bodun Halkın başında böyle bir bey bulunursa, halk ve memleket

başçısı, dâima rahata kavuşur.
meŋilig bolur bodnı el
barçası
5946 Bodun ma muti bolsa kılkı Halk da mutî ve dürüst insanlardan mürekkep olursa,

köni, beyler bu sayede saadete kavuşurlar.
anın ötrü begler yarutur küni
5947 Bu begler bayattın musallat Bu beyler hâkimiyetlerini Tanrıdan alırlar; halk iyi olursa,

turur, bey de iyi olur.
bodun edgü bolsa beg edgü
bolur
5948 İsiz kılsa bodnı beg isiz kılur, Halk kötülük yaparsa, bey de kötülük yapar; kötülere ancak

isizke isiz kılsa ötrü tılur kötülük yapmak suretiyle mâni olunabilir.
5949 Yorık tüzse bodnı begi kılk Halk tavrını düzeltirse, bey de tabiatini düzeltir; beyler

tüzer, tabiatlerını düzeltirlerse, temiz kalpli insanlar memleketi her
kılık tüzse begler tüzün el türlü kötülüklerden temizlerler.
süzer
5950 Bir ança yeme keçti üdlek Zaman, aylar ve günler bir müddet bu minval üzere geçti;

kün ay, dünya güzelliğini buldu ve halk zengin oldu.
ajun körki keldi bodun boldı
bay
5951 Tuman toz arıdı açıldı taŋuk, Toz, duman ortadan kalktı, ruhlar inşiraha kavuştu; her

tüzüldi süzüldi kamuğ türlü bulanık işler süzüldü ve düzene girdi.
bulğanuk
5952 Şükür kıldı ilig bayatka yana, Hükümdar tekrar Tanrıya şükür etti; ona çok hamd ve

telim ögdi birle okıdı senâ senada bulundu.
LXXVI Odgurmış İglig Bolup Odgurmış'ın Hastalanarak Öğdülmiş'i Çağırdığını

Öğdülmişni Ündemişin Söyler
Ayur
5953 Bu künlerde bir tün bu Günlerden bir gün Öğdülmiş başını yatağa koyup, uyumak

ögdülmiş e, üzere iken,
turup yatğalır erdi yastap baş
a
5954 Kapuğda ün itti bedük Birinin kapıda gürültü ettiğini ve yüksek sesle bağırdığını

ündedi, duydu ve "Git, bak!" diye, acele birini gönderdi.
kişi ıdtı tavrak baka kör tedi
Oğlan cevabı Öğdülmişke HİZMETÇİNİN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABİ
5955 Yumuşçı bakıp aydı bir er Hizmetçi baktı: —Bir adam gelmiş, söylenecek sözüm var

turur, diye, yanınıza girmek istiyor — dedi.
sözüm bar tuşayın teyü yol
kolur
Öğdülmiş suali Oğlanka ÖĞDÜLMİŞ'İN HİZMETÇİYE SUÂLİ
5956 Yana aydı barğıl ayıtğıl sözi, Öğdülmiş : — Git, sor; sözü ne imiş, kim imiş, ne

ne ermiş negü ter kim ermiş söyleyecekmiş — dedi.
özi
Oğlan suali yumuşçıka HİZMETÇİNİN HABERCİYE SUÂLİ
5957 Yana çıktı oğlan ayıttı sözin, Hizmetçi tekrar çıktı ve gelene nereden geldiğini; kim

kayun kelmişin hem tilekin olduğunu, arzusunun ne olduğunu sordu.
özin
Yumuşçı cevabı Oğlanka HABERCİNİN HİZMETÇİYE CEVABI
5958 Bu er aydı odğurmış ıdtı O— Beni Odgurmış gönderdi, bir sözüm var; haydi,

meni, kardeşini göreyim — dedi.
sözüm bar kadaşın köreyin
kanı
Oğlan cevabı Öğdülmişke HİZMETÇİNİN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5959 Ukup kirdi aydı negü Hizmetçi geri dönüp, onun dediklerini ve kardeşinin onun

aymışın, vasıtası ile bir haber göndermiş olduğunu söyledi.
kadaşı anıŋdın yumuş
ıdmışın
Öğdülmiş suali yumuşçıka ÖĞDÜLMİŞ'İN HABERCİYE SUÂLİ
5960 Kopa keldi terkin aŋar kıldı Öğdülmiş derhâl yerinden kalkıp, onu içeri almalarını

yol, söyledi; adam bunun üzerine girip, selâm verdi.
bu er kirdi ötrü selâm kıldı ol
5961 Ayıttı kayudın kelir sen teyü, Öğdülmiş ona: —Nereden geliyorsun— diye sordu —

tilekiŋ ne erki sözüg ay bügü arzun ve sözün nedir, ey hakîm, söyle — dedi.
Yumuşçı cevabı Öğdülmişke HABERCİNİN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5962 Bu aydı meni ıdtı odğurmışa, Haberci : — Beni buraya Odgurmış gönderdi; senin için,

saŋa aydı kelgil maŋa bir gelsin; onu bir göreyim, dedi.
tuşa
5963 Ağır boldı köŋli yatur ınçıkın, Artık ağırlaştı, bitkin bir hâlde yatıyor; ey gönülü yakın,

tegip tuş aŋar bir ay köŋli gidip onu bir görün — dedi.
yakın
Öğdülmiş cevabı yumuşçıka ÖĞDÜLMİŞ'İN HABERCİYE CEVABI
5964 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi: — Gel, bir şeyler ye, beraber gideriz

kel e, —dedi.
negü erse yegil baralım bile
Yumuşçı cevabı Öğdülmişke HABERCİNİN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5965 Unamadı aydı kadaşıŋ hâlı, Haberci bunu kabul etmedi ve: — Kardeşinin hâli çok

yavuzrak ay bilgem köner ağırdır; ey bilginim, yolcu gibi görünüyor.
teg yolı
5966 Men aşnu barayın seniŋdin Ben acele önceden gideyim; ey temiz kalpli insan, sen

oza, yavaşça arkadan gel — dedi.
sen akru udu kel ay kılkı tüze
5967 Kapuğdın yana evre yandı Kapıdan tekrar koşarak geri döndü, Öğdülmiş ellerini

ive, ovuşturarak, şaşırmış bir hâlde kaldı.
eŋip kaldı ögdülmiş elgin ova
5968 Turup evke kirdi idi Kalkıp, derin kaygı içinde eve girdi; neşesi kaçtı, büyük bir

kadğuluğ, yeise kapıldı.
sevinç kitti boldı sakınçı uluğ
5969 Yatu kördi ança usı kelmedi, Bir müddet yattı, baktı ki, uykusu gelmiyor; gecesi yıl kadar

tüni boldı yılça yitip bolmadı uzadı, bitmek bilmedi.
5970 Közin yumdı erse udımak Uyumak arzusu ile gözlerini kapamak istedi, fakat

tilep, gözünden uykusu uçup gitti.
usı uçtı bardı közindin yırap
5971 Yana turdı ança bu oldurdı a, Tekrar kalkıp, bir parça oturdu; sarı tan atmağa başladı ve

sarığ taŋ ata keldi oŋdurdı a yayını kurdu.
5972 Çeçeklikte sandvaç ünün Bahçede bülbül yabancı bir dilde bir şeyler söyledi; bunu

sumlıdı, duyan sevdâlının gönlü tutuştu.
üdiklig eşitti köŋül yelgüdi
5973 Atın mindi bardı kadaşı tapa, Atına bindi ve kardeşine doğru gitti, varıp girdi; el ve

tegip kirdi tuştı elig yüz öpe yüzünü öperek, onunla buluştu.
5974 Kadaşını kördi uzatu yatur, Kardeşine baktı, uzanarak yatmış; abasını döşenmiş ve

çögesin töşenmiş yiŋin başını yenine yaslamıştı.
yastanur
Öğdülmiş suali Odgurmışka ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A SUÂLİ
5975 Ayıttı ne boldı özüŋ ay Öğdülmiş:—Ey kardeş, sana ne oldu; seni böyle görünce,

kadaş, gönülüm yaralandı — dedi.
seni kördüm emdi köŋül
boldı baş
Öğdülmişke
5976 Ayur ay kadaşım yolum Odgurmış cevap verdi : — Ey kardeşim, yolum göründü;

köŋelir, ölüm öncüsü yakaladı, artık gitmek üzereyim,
ölüm tutğakı tuttı öz barğalır
5977 Seniŋ bir yüzüŋni köreyin Yüzünü bir defa daha göreyim diye seni buraya çağırdım;

teyü, sana zahmet oldu — dedi.
saŋa tegdi emgek okıdım
berü
Odgurmışka
5978 Yanut berdi ögdülmiş aydı ay Öğdülmiş cevap verdi : —Ey canım, insan hayatta oldukça,

cân, acılara ve hastalığa mâruz kalabilir — dedi —
tirig bolsa yalŋuk yorır ig
toğan
5979 Yavuz kılma könlüŋ tiliŋni yığ Gönülüne fena şeyler getirme, böyle şeyler söyleme; ağrı

a, ve hastalık günahlara kefaret olur.
yazukka kefâret bolur ig toğa
5980 Negü ter eşitgil biliglig sözi, Bilgilinin sözü ne der, dinle; gönülün tozunu gideren

bilig ol kiterdeçi köŋül tozı bilgidir.
5981 Yazukka kefâret ig ol kör Senin için bu hastalık günahların kefaretidir; günahsız kim

saŋa, var, bana söyle.
yazuksuz kişi kim ayu ber
maŋa
5982 Kişi iglese barça töklür İnsan .hastalanırsa, onun bütün günahları dökülür; ey

yazuk, kahraman, günah dökülünce, insan kurtulur.
yazuk tökse kutlur kişi ay
toŋa
5983 Kişi barça yazuk kılur az Her insan azçok günah işler; günahsız insan bu dünyada

üküş, nâdirdir.
yazuksuz kişi bu ajunda
küsüş
5984 İgiŋ edgü bolğa esen bolğa Hastalığın iyileşecek ve sen de sıhhate kavuşacaksın;

sen, günahın temizlenecek ve sevaba nail olacaksın.
yazukuŋ arığay muyan bulğa
sen
5985 Nelük tilde körksüz yorıtur Niçin böyle fenafena sözler söylüyorsun; ey temiz kalpli

sen söz, insan, öleceğini neden anladın.
ölürüŋ ne bildiŋ ayâ köŋli tüz
Öğdülmişke
5986 Yanut berdi odğurmış aydı Odgurmış cevap verdi : — Sebebi şudur, rabbim rüyamda

sebeb, bana ölümü gösterdi — dedi —
ölümüg tüşümde yaruk kıldı
rab
5987 Tüşedim tüşümdin açıldı Rüya gördüm, rüyamda bu bana belli oldu ve öleceğim

maŋa, anlaşıldı, ey kahraman.
ölürüm ukuldı maŋa ay toŋa
5988 Bayat edgü isiz yorıtsa kazâ, Tanrı, iyi veya kötü, kazasını bildirmek isterse, bunu gece

yorıtur anı yatsa tünle uda yatarken, uykuda bildirir.
Odgurmışka
5989 Yanut berdi ögdülmiş aydı bu Öğdülmiş cevap verdi : — Ey temiz kalpli insan, bu söz de

söz, iyi değildir — dedi —
yeme edgü ermez ayâ köŋli
tüz
5990 Ölür erse iglep kişi tegme ig, İnsan her hastalıktan Ölse idi, yer yüzünde canlı kimse

kişi kalmağay erdi yerde tirig kalmazdı.
5991 Tirig yalŋuk oğlı igin igler ök, Hayatta insanoğlu her vakit hastalanabilir, fakat her

kamuğ ig ölüm birle kesmez hastalık bu kökü ölümle kesmez.
bu kök
5992 Tüşer ök kişi tüş udısa yatıp, insan yatıp, uyursa, rüya görür; ancak tâbirciler onu iyi bir

anı yörgüçiler yörer uz itip şekilde yorabilir.
LXXVII Öğdülmiş Odgurmışka Tüş Öğdülmiş Odgurmış'a Rüya Tâbirini Söyler

Yörügin Ayur
5993 Bu tüş ilmi bilgü kerek aşnu Rüyayı yorabilmek için, önce bu tâbir ilmini çok iyi bilmek

ked, lâzımdır.
yöre bilse ötrü idi saknu ked
5994 Telim törlüg ol emdi tüşke Bu rüya tâbiri çok çeşitlidir; ey sakin tabiatli insan, bunların

yörüg, hepsini bilmek gerekir.
anı bilgü barça ay kılkı örüg
5995 Biligsizke ayma tüşüŋni aça, Bilgisize rüyanı açma ve anlatma, rüyanı bilene sor ve

bilirke ayıt tüş ayıtma keçe bunu geciktirme.
5996 Kiçeki tüşüŋke yörügi adın, Gece gördüğün rüyanın tâbiri başka, gündüz gördüğün

yana körse kündüz körügi rüyanın tâbiri başkadır.
adın
5997 Bu tüş ilmiŋe baksa şartı Bu rüya tâbiri, dikkat edersen, bir çok şartlara bağlıdır;

üküş, buna akıl erdirmek için, önce şunları bilmek lâzımdır.
munı bilgü aşnu yetürse
ukuş
5998 Tüşüg yörmegü öz köŋülçe Rüya görünce, onu kendi gönülüne göre yormamah ve her

körüp, kese bunu söylememelidir.
yeme aymağu tegme erke
turup
5999 Tüşüŋ barça tüş tep tilin Her rüyayı da rüya diye yormamah, ey hakîm, rüyanın

yörmegü, tâbiri çoktur.
bu tüşnüŋ yörügi telim ay
bügü
6000 Tüşüŋ yörme yörse bilig birle Rüyanı yorma; yorarsan, bunu bilerek yor ve mânasını

yör, dikkatle mukayese et.
kıyâs mani birle idi yetrü kör
6001 Kişi tüş tüşese yörügke barır, İnsan nasıl yorarsa, rüya ona göre zuhur eder; tâbir

yöre bilmese tüşnüŋ asğı etmesini bilmezsen, rüyanın faydası yoktur.
kalır
6002 Negü ter eşitgil ay bilgi teŋiz, Denizler kadar geniş bilgili insan ne der, dinle; bu söze

bu söz işke tutğıl kızartğıl göre hareket et, yüzün gülsün.
meŋiz
6003 Yörügke barır tüş tuşüŋ Rüya yormağa bakar, rüyanı dikkatle, bilerek ve anlayarak

yakşı yör, yor.
tüpi aslı bilgil ukuş birle kör
6004 Neteg yörse tüşni anı teg Rüyayı nasıl yorarsan, neticesi ona göre olur; rüyayı

bolur, kötüye yorma, sana zararı dokunur.
yavuz yörme tüşni saŋa kılğa
kor
6005 Telim tüş bolur yem içimke Bir çok rüyalar vardır ki, yemek ve içmekten gelir;

barır, yaramayan yemekler yenilmiş ise, rüya da uygunsuz olur.
yarağsız yemiş bolsa teŋsiz
kelir
6006 Takı bir tüş ol kör bu yıl Bâzı rüyalar vardır ki, yılın mevsimlerine bağlıdır; ahlattan

faslıŋa, biri kuvvetlenerek, rüyayı kendi aslına çeker.
tadusı küçenip barır aslıŋa
6007 Yıl ülgi yaz erse kiçig erse Yılın mevsimi bahar ve insan da çok genç ise, her şeyi kızıl

er, ve yeri kara görürse,
kızıl körse barça yağız körse
yer
6008 Anı kan küçemiş bolur Belli ki, onun kanı kuvvetlenmiştir, ona bir mikdar kan

belgülüg, aldırması tavsiye edilir.
ayu ber kan alsun aŋar
ülgülüg
6009 Yıl ülgi yay erse tüşegli yegit, Yılın mevsimi yaz ve rüya gören delikanlı ise, rüyasında

sarığ al tüşese ya kürküm sarı, penbe renklerle safran veya öğütülmüş bir şey
ögit görürse,
6010 Sarığı küçenmiş bolur ay Ey hakîm, onun safrası kuvvetlenmiş olur; midesini

bügü, boşaltması ve kudrethalvası yemesi lâzımdır.
özini boşutğu terengbin yegü
6011 Yıl ülgi küz erse er erse orut, Yılın mevsimi güz ve insan da geçkin bir yaşta ise,

kara körse tağ ya kuduğ rüyasında siyah, dağ, kuyu veya çukur görürse,
körse üt
6012 Bu sevdâ küçenmiş bolur ay Ey kardeş, onun sevdası kuvvetlenmiştir; ey dostum, o ilâç

kadaş, içmeli ve beynini temizlemelidir.
ot içgü meŋesin arıtğu adaş
6013 Kış erse yana tüş körügli Mevsim kış ve rüya gören de ihtiyar ise, rüyasında akar su

karı, veya buz, kar ve dolu görürse,
akar suv tüşese ya buz kar
tolı
6014 Küçenmiş bolur kör anıŋ Onun balgamı kuvvetlenmiş olur; bunun ilâcı ona sıcak

balğamı, şeyler yedirmek ve içirmektir.
isig neŋ yitürgü içürgü emi
6015 Takı biri azğasu ahlâm Bir de bir nevi karışık rüyalar vardır; ey kudretli insan, bu

bolur, rüyalara tâbir yoktur.
bu tüşke yörüg yok ay kılkı
unur
6016 Keçe saknu yatsa anı körse Bir kimse akşam bir şey düşünerek yatar ve bunu

tüş, rüyasında görürse, bunun için de uygun bir tâbir yoktur.
aŋar ma yörüg yok anıŋ
yanğı tuş
6017 Takı bir tüş ol körse yektin Yine bir rüya vardır ki, bu şeytandan gelir; bu rüyayı gören

bolur, kimse gusül etmelidir.
tüşegli anı körse suvka yunur
6018 Yana pişesin körse tüşte kör Eğer bir kimse rüyada kendi san'atini görürse, ey cesur

er, insan, bunun da tâbiri yoktur.
aŋar ma yörüg yok ay kılkı
kür er
6019 Munı barça bilgü yetürgü Bunların hepsini iyice bilmeli, anlamalı, ayırmalı, seçmeli

ukuş, ve sonra rüyaları tâbir etmelidir.
adırğu üdürgü anın yörse tüş
6020 Negü ter eşitgil muabbir Rüya tâbir eden hakîm ne der, dinle; rüyayı kim görmüş

hakim, ise, tâbirini de o sormalıdır.
ayıtğu kerek er tüşer erse
kim
6021 Bu tüş körse yörme bilü Rüya görünce, onu bilirbilmez yormamalı; rüya nasıl

bilmeyü, yorulursa, öyle çıkar.
neteg yörse tüşni bolur
anlayu
6022 Sakınç körse tüşte yanutı Kederli bir rüya görülürse, bunun karşılığı sevinçtir; sevinç

sevinç, görülürse, kaygı gelir ve insanı ağlatır.
sevinç körse kadğu bolur
yığlayu
6023 Bir ök yaŋlığ ermez bu tüşke Her rüya aynı şekilde tâbir edilmez, ey mekîn insan, bunu

yörüg, çok iyi düşünmelidir.
munı ked sakıŋu ay kılkı
örüg
6024 Kara âm tüşiŋe yörügi adın, Avam rüyasının tâbiri başka, beylerinki ise, başkadır;

adın boldı begler tüşi kör dikkat et.
adın
6025 Sevinç körse tüşte oyun ya Bir kimse rüyasında neş'e, oyun ve raks görürse, keder ve

büdig, kaygılar başlayacak demektir.
sakınç kadğularka açıldı
sezig
6026 Yana yığlasa tüşte körse Eğer biri rüyada ağlar ve keder görürse, o kimse rahat

sakınç, içinde avunur ve bin türlü sevinç bulur.
erej birle avnur bulur miŋ
sevinç
6027 Yana tüş bolur kör yörügi Bir de öyle rüya vardır ki, bunun tâbiri başkasını ilgilendirir,

anıŋ, sana bir faydası olmaz.
adınka bolur asğı bolmaz
seniŋ
6028 Kişike körüp yörlür emdi bu Rüya adamına göre tâbir edilir; yorarken, akıl ona uygun

tüş, olanı yakıştırır.
aŋar yakşığ erse yağutur
ukuş
6029 Tüş ol kör anı körse beklik Rüya vardır ki, onu gören sıhhate kavuşur; aynı rüya başka

bulur, birini hasta eder.
olok tüş takı birni iglig kılur
6030 Munı barça bilgü kerek ay Ey kardeşim, bunun hepsini bilmek gerek; ey dostum, rüya

kadaş, ondan sonra yorulur.
anın ötrü yörse tüşüg ay
adaş
6031 Negü ol tüşüŋni maŋa ay Şimdi sen nasıl bir rüya gördün, bana bunu iyice anlat, ben

aça, de onu düşünüptaşınarak, tâbir edeyim.
anı men yöreyin kör adra
seçe
LXXVIII Odgurmış Öğdülmişke Tüş Odgurmış Öğdülmiş'e Rüya Gördüğünü Söyler

Körmişin Ayur
6032 Yanut berdi odğırmış açtı Odgurmış söze başladı ve cevap verdi: — Pek âlâ,

tilin, söyleyeyim, sen dikkatle dinle — dedi —
ayur sözleyin men köŋülke
alın
6033 Satu kördüm elig anıŋ Rüyamda bir merdiven gördüm, onun elli basamağı vardı;

bağnası, yüksek ve enli, karşıma dikilmişti.
yüz utru uruğluğ ediz hem
yası
6034 Aŋar ağdım emdi birer Ben bu basamaklara birerbirer basarak, yukarı çıktım;

bağnaça, sonuna kadar kaç basamak olduğunu saydım.
başıŋa tegi bağna sadım
neçe
6035 Başında bir atçı maŋa suv Son basamakta bir atlı bana su uzattı; ben de alıp, sonuna

berür, kadar içtim ve suya kandım.
alırmen tüketü içip öz kanur
6036 Anıŋda basa kökke uçtum Ondan sonra havaya yükselerek, göğe uçtum ve yükseklip,

teŋip, gözden kayboldum.
özüm belgüsüz boldı örlep
siŋip
LXXIX Öğdülmiş Odgurmış Öğdülmiş Odgurmış'ın Rüyasını Tâbir Eder

Tüşiŋe Tabir Kılmışın Ayur
6037 Yanut berdi ögdülmiş aydı bu Öğdülmiş cevap verdi ve: —Bu rüya çok iyi ve çok güzel

tüş, bir rüyadır — dedi —
idi edgü tüş ol kör asğı üküş
6038 Nelük özke teŋsiz yörer sen Niçin rüyanı kendine fena yoruyorsun; ey nefsine hâkim

yörüg, olan insan, rüya tâbirine göre çıkar.
yörügke barır tüş ay köŋli
örüg
6039 Ağış barça tüşte ağırlık Bütün rüyalarda yükselme itibâra delâlet eder, insan

bolur, yükseldiği nisbette şeref bulur.
ağarı teŋinçe uluğluk bulur
6040 Neçe ağsa tüşte ağar kut Rüyada insan ne kadar yükselirse, onun bahtı ve hâli de o

kıvı, kadar yükselir.
ağırlık bulur ked bulur yüz
suvı
6041 Şatuka ağar teg ağar ol kutı, Merdivenden çıkar gibi, onun saadeti yükselir ve adı

uluğluk bile ilde yadlur atı büyüklük ile şöhret bulur.
6042 Munukı bu sözke tanuk keldi işte bu söz buna delildir, rüya tâbırcısi bunun öyle yorup

söz, bırakmıştır.
tüşüg yörgüçi tüş yörüp kodtı
öz
6043 Şatu tüşte izz ol ağarı teŋi, Rüyada merdiven izzettir, insan yükseldiği nisbette ve her

birer bağna sayu ağırlık öŋi basamak için ayrı bir itibar görür.
6044 Neçe ağsa ança ağırlık Ne kadar yükselirse, o kadar hürmet görür; saadet, talih ve

bulur, dünya malından nasibini alır.
ajun mâlı kut kıv bulur öz oŋı
6045 Idışlığ suvuğ sen alıp Kaptaki suyu alıp içmek kendinin ve neslinin uzun hayata

içtüküŋ, nâıl olacağına delâlettir.
tiriglik uzun bolğa yıldız
köküŋ
6046 Uçup kökke örlep tükel Kalkıp göklere uçarak, en yükseklere çıkman ise, Tanrının

ağdukuŋ, senin bütün arzularını yerine getireceğine delâlet eder.
tilek birge teŋri negü
koldukuŋ
LXXX Odgurmış Bu Tüşke Adın Odgurmış Bu Rüyaya Başka Bir Tâbir Söyler

Yörüg Ayur
6047 Yanut berdi odğırmış aydı Odgurmış cevap verdi ve : — Ey dostum, rüyanın tâbiri

tüşüm, böyle değildir — dedi —
yörügi bu ermez ay eşim
tuşum
6048 Özüŋ körmiş erse bu tüşni Eğer uykuda bu rüyayı sen görmüş olsa idin, bunun tâbiri

yatıp, de senin güzelce yorduğun gibi olurdu.
yörügi ol erdi kim aydıŋ etip
6049 Seniŋ himmetiŋ barça Senin gayretin hep bu dünya içindir; bu dünyayı isteyen bu

dünyâturur, dünyayı bulur.
bu dünyâ tilegli bu dünyâ
bulur
6050 Meniŋ bu özüm kaçtı dünyâ Ben ise, bu dünyayı bırakıp kaçtım; zahmetlere katlanarak,

kodup, burada yaşıyorum.
bu yerdetururmen kör
emgek yüdüp
6051 Tükel yörmediŋ tüş yörügin Sen benim rüyamı tam olarak yormadın; dinle, bu rüyayı

maŋa, ben sana tâbir edeyim.
eşitgil bu tüş men yöreyin
saŋa
6052 Ediz bağnalığmen şatu Gördüğüm basamaklı yüksek merdiveni, ey kardeş, ben

kördüküm, hayat olarak yoruyorum.
tiriglikturur ay kadaş
yördüküm
6053 Şatunuŋ başıŋa tegi Merdivenin başına kadar yükselmem, yaşımın tükenmesi,

yokladım, hayatımın tamamlanmasıdır.
yaşımnı tükettim tiriglik
yedim
6054 Başıŋa ağıp men ol atçı Merdivenin başına kadar yükseldim ve o atlının gelerek

kelip, bana verdiği suyu alıp içtim.
maŋa berdüki suvnı içtim alıp
6055 Ol atçıturur kör atalığlarığ, Evlâtları babasız bırakan bu atlıdır, ey temiz kalpli insan.

atasız kılığlı ay kılkı arığ
6056 Ol atçıturur kör itilmişlerig, Tanzim edilenleri bozan ve hayattaki canlıları hareketsiz

buzuğlı yorıtımağlı cânlığ bırakan bu atlıdır.
tirig
6057 Idışlığ suvuğ men tükel Benim kaptaki suyu alıp içmiş olmamı sen hayata yordun

içmişim, ve ömrümü uzattın.
tiriglikke yördüŋ uzattıŋ
yaşım
6058 Tiriglik bolur suv sen aymış Su, eğer yarısı içilir ve yarısı bırakılırsa, senin dediğin gibi,

teg ök, hayata delâlet eder.
yarım içse kalsa yarımı ülüg
6059 Yarım sav içip kodtum erse Ben de suyun yarısını içip, yansını bırakmış olsa idim,

yarım, ömürümün yansı kalmış olurdu.
yarım kalğay erdi tirigliklerim
6060 Idışlığ suvuğ içtim emdi Kaptaki suyun tamamını içtim ve hayatımı tamamladım,

tükel, sen sağ ve hoşça kal.
tükettim tiriglik esen edgü kal
6061 Negü ter eşitgil ukuşluğ Akıllı hakîm insan ne der, dinle; hakimlerin sözünü sözlerin

bügü, temeli ve esâsı olarak kabul etmelidir.
bügüler sözin sözke ul tüp
tegü
6062 Idışlığ suvuğ tüşte içse Rüyada bir kaptaki suyun yarısı içilirse, hayatın yarısı

yarım, tükendi ve yarısı borç olarak kaldı;
tükedi tiriglik yarımı birim
6063 Kalı içse suvnı tüketü tükel, Eğer suyun tamamı sonuna kadar içilirse, hayat sonuna

tükedi tiriglik kazıldı karım erdi ve mezar kazıldı demektir.
6064 Yokaru uçup bu özüm Benim yukarı uçup, kaybolmam ve mâvî göğe çıkıp,

teŋdüki, boşluğa karışmam,
yaşıl kökke örlep teŋip
siŋdüki
6065 Süzük cânturur ol bu keptin Temiz canın bu kalıbından çıkarak, bir daha yerine

çıkıp, dönmemek üzere uçmuş olmasına delâlet eder.
yana yandı kelmez yeriŋe
ağıp
6066 Bayat tüşte belgürtti emdi Tanrı bana şimdi bunu rüyada malûm etti; ey kahraman,

maŋa, artık ölüme hazırlanmam lâzımdır.
ölümke anunğu kerek ay
toŋa
6067 Bu tüşnüŋ yörügi bu yaŋlığ Bu rüyanın tâbiri böyle olur; ey kudretli insan, sen bunu

turur, bana başka türlü yoruyorsun.
adınsığ yörer sen maŋa ay
unur
6068 Sen edgü kılur sen meniŋ Sen benim gönlümü teselli etmek istiyorsun; fakat ölüm

köŋlümi, karşıma geldi, bunun çâresi ve devası yoktur.
ölüm utru keldi otı yok emi
6069 Baka körgil emdi ay köŋli Ey gönülü diri olan insan, dikkat et, ölüm kara toprakları

tirig, tepeciklere çevirdi.
ölüm kötki kıldı yağız yerlerig
6070 Neçe karşı ordu bezeklig Hey, ölüm nice konak, köşk ve süslü sarayları darmadağın

sarây, etti ve ıssız bıraktı.
ölüm buzdı barça turu kaldı
hây
6071 Neçe kür küvenür bedük Ölüm nice cesur ve kendine güvenir büyük beyleri toprağa

beglerig, soktu, ey yaşayan insan, dikkat et.
ölüm yerke soktı baka kör
tirig
6072 Neçe küç bileklig Ölüm nice kuvvetli bileklerin topladıklarını alıp, hepsini

yumıtmışlarığ, saçtı ve dağıttı.
ölüm tuttı saçtı yırattı arığ
6073 Taŋ ermez ölüm tuğsa Buna şaşmamalı; ölüm doğarsa, insan ölür; bütün nefes

yalŋuk ölür, alanlar ölmeğe mahkûmdur.
kamuğ tın tokığlı ölümke
törür
6074 Taŋı buturur kör ölügli et öz, Şaşılacak şey şudur ki, fâni vücûd ölümü unutur ye bunun

ölümüg unıtıp kodur tilde söz lâfını bile etmez.
6075 Usayuk bu yalŋuk bilir Bu insan gafildir; öleceğini bildiği hâlde, gaflet uykusundan

ölgüsin, kurtulamaz.
özindin kitermez osallık usın
6076 Ölüm hakturur kör keçiş yok Ölüm haktır, ondan kurtulmak imkânı yoktur; ölümden

adın, sonra acaba hâlim nice olacak.
negü erki hâlim ölümde
kedin
6077 Sakınçım bu ol ay köŋüldeş Ey gönül arkadaşım, endişem budur; Tanrı ölümden

eşim, sonraki işlerimi düzene koysun.
ölümde kedin teŋri itsü işim
6078 Barın tap kılıp men Ne varsa, ona kanâat ederek, günümü geçirdim; huzur

keçürdüm künüm, veya zahmet, bunlar geçti; gecem de sonsuz olmadı.
erej emgek ertti yarudı
tünüm
6079 Elig kısğa tuttum tavar Elimi kısa tuttum, mal toplamadım, heva ve arzulara gönül

termedim, vermedim.
havâ ârzûlarka köŋül
bermedim
6080 Bu künke sakındım özüm Bu günümü düşünerek üzerimdeki bütün yükleri ve

yüklerin, günahlarımı hafifletmek istedim.
yinitmek tiledim yazukum
barın
6081 Negü ter eşitgil bilig bergüçi, Bilgi öğreten, nasihat ve öğüt veren merhametli insan ne

bağırsak bu öt sav erig der, dinle.
bergüçi
6082 Usanma katığlan yüküŋni Gafil olma, gayret et, yükünü hafiflet; yolun kıldan incedir,

yinit, doğru yürü.
yoluŋ kılda yinçge özüŋni
könit
6083 Bu kün yatma emge işiŋni Bugün yatma, zahmet çek, işini tanzim et, bu geçici

itin, zahmetlerini sen göçerken unut.
keçer emgekiŋ sen köçerde
unıt
6084 Yana aydı ay çın bağırsak Yine dedi; — Ey gerçekten bana bağlı kardeşim, ben

kadaş, gidiyorum, benim arkamdan sen de geleceksin.
barırmen udu sen kelir sen
adaş
6085 Saŋa kaç ağız söz özüm Sana bir kaç söz söyleyeyim, sen bunları benden sonra da

sözleyin, unutma.
unıtma anı sen meniŋde
kedin
6086 Tirigde bağırsak özüm Henüz hayatta iken, sana bir iyliğim dokunsun; ben

bolsunı, gittikten sonra bu söz de benden kalsın.
özümde kedin bu sözüm
kalsunı
LXXXI Odgurmış Öğdülmişke Odgurmış'ın Öğdülmiş'e Nasîhat Ettiğini Söyler

Pend Bermişin Ayur
6087 Sözüm bu osal bolmağıl ay Sözüm şudur : Ey kardeş, gâfil olma, hayatı ve ömrü

kadaş, fenalıkla boşuna geçirme.
isizke tiriglik yava kılma yaş
6088 Köni bol yitürme könilik yolın, Dürüst ol, doğruluk yolundan ayrılma; bil ki, insanı dilek ve

bu yol eltse ârzû tilekke bilin arzularına bu yol ulaştırır.
6089 Bağırsak bulun barça tınlığ Her mahlûka karşı merhametli ol, gönülün ile dilini bir

öze, ederek, Tanrıya ihlâsla ibâdet kıl.
tapuğ kıl bayatka köŋül til
tüze
6090 Sakınç kısğa tutğıl tapuğ kıl Dünya düşüncesini kısa tut, ibâdeti uzun; acele ederken,

uzun, sakin ve hiddetlenirken de, halîm ol.
iverde amul bol buşarda
tüzün
6091 Ölümüg unıtma itigiŋ kılın, Ölümü unutma, bunun hazırlığını gör; kendini unutma,

özüŋni unıtma tüp aslıŋ bilin aslını ve menşeini bil.
6092 Karağurma dünyâka sukluk Dünyaya tamah ederek, ruhunu karartma; dünya kalır,

kılıp, fakat sen peşimanlık ile inleyerek gidersin.
kalır bu barır sen ökünçün
ulıp
6093 Bayat hükmi tapla negü Tanrı hükmüne razı ol; ne gelirse, ona tahammül et; sırası

kelse yüd, geldikçe, halka faydalı ol.
bodunka asığ kıl bolu berse
üd
6094 Köni sözle kavliŋ tükel kıl Doğru söyle, sözün dürüst ve tam olsun; sözü yalan

bütün, kimseler küstah olur.
bolur kavli yalğan kişiler otun
6095 Küler yüz isig söz kılınç edgü Güler yüzlü, tatlı sözlü ol ve iyi hareket et; böylece devir

tut, döner ve sana saadet geliverir.
bolu berge üdlek kelü berge
kut
6096 Akı bolğıl alçak tuz etmek Cömert ve alçak gönüllü ol, tuzekmek yedir; başkalarının

yetür, aybını görme, ört ve yok farzet.
kişi aybı açma sen örtüp yitür
6097 Havâ basğıl övkeŋ kelir erse Arzularına hâkim ol; öfkelenirsen, kendini tut; nefsin eğri

yığ, yola saparsa, ona mâni ol.
el öz egri yolka barır erse yığ
6098 Özüŋ asğı kolma bodun asğı Kendi menfaatini düşünme, halkın menfaatini düşün; halka

kol, yük yükleme, yükü kendin taşı.
yüdürme yük ilke özüŋ yükçi
bol
6099 Tavar neŋ barın kıl özüŋke Malını, mülkünü, neyin varsa, günahlarının kefareti olarak

yuluğ, dağıt; halkı sevindir, ey derin bilgili insan.
bodunuğ sevindür ay bilgi
uluğ
6100 Kişi üdrümi kör kişini yular, İnsanların seçkini insanları kurtarır; onların sevinci uğrunda

sevüg cân yuluğlap sevinçin kendi sevgili canını feclâ eder.
tiler
6101 İdi yakşı aymış kör üdrüm Yüksek, seçkin, bilgili, akıllı ve çok iyi düşünen insan pek

talu, güzel söylemiştir.
biliglig ukuşluğ meŋesi tolu
6102 Asığlığ kişi ol kişi üdrümi, insanların seçkini faydalı olan insandır; halk nazarında

bağırsak kişi ol bodun muteber kimse, merhametli olan insandır.
ködrümi
6103 Kişilik atı kör iki neŋturur, insanlık adını taşıyabilmek için, iki şey lâzımdır; biri

bağırsak biri bir akı neŋ merhametli olmak, biri de cömert olup, mal dağıtmaktır.
berür
6104 Takı munda yegrek ayur kör Bak, akıl bundan daha güzel söyler; aklın yolunu tutmanın

ukuş, faydası çoktur.
ukuş yolı tutsa asığlar üküş
6105 Akı tep ayurlar kayu ol akı, Cömert derler, cömert kimdir; cömert canını feda ederek,

akı cân yuluğlap öter er hakı insanın hakkını veren insandır.
6106 Akılık ol ermez ülese kümüş, Gümüş dağıtmak cömertlik değildir; cömert halk için canını

akı cânı halkka kılur ol yuluş feda eder.
6107 Akıtsa akı er bodunka tavar, Cömert insan halka malını akıtırsa, halk da koşarak, onun

aka yığlu tirlür aŋar halk avar etrafında toplanır.
6108 İki neŋturur dünyâ atı çavı, Dünyada şân ve şöhret iki şey ile kaimdir; biri mal, mülk

biri neŋ tavar ol biri yüz suvı sahibi, biri şerefli olmaktır.
6109 Bu iki bulup miŋ yaşasa Bu iki şeyi bulup, insan tam bin yıl yaşasa bile, sonunda

tükel, ölüm gelince, durum değişir.
ölüm tutsa âhır adın bolğu
hâl
6110 Kara tapsa begler bedüyür Halk vazifesini yaparsa, beyler büyür, yükselir; üzengi

kopar, varsa, insan yuları kuvvetli tutar.
üzeŋü bar erse çigen berk
kapar
6111 Bu ol dünyâ devlet karanıŋ Dünyanın, devletin ve halkın ahvâli budur; bunlar

kurı, bulunmaz; bulununca da bey artık ihtiyarlamış olur.
bulunmaz bulunsa bolur beg
karı
6112 Özüŋ köçgü atıŋ seniŋ Sen göçeceksin, senin adın geçecektir; son gününde seni

köçkün ol, göçüren ölüm gelecektir.
köçütçi ölüm kelgü âhır kün
ol
6113 Köçügli kişi itmez ordu saray, Göçecek olan kimse köşk ve saray yapmaz; gezgin kimse

yorığlı kişi yolda kalmaz yıl yolda aylar ve yıllarca kalmaz.
ay
6114 Özüŋni yol ötgen sakın ay Ey kardeş, kendini bu yolu geçmiş bil; bu dünyada fazla

kadaş, sevinip gülme.
sevinç kılma artuk yazuk
kılma kaş
6115 Keçigliturur bu ajun Bu dünya kalmaz geçicidir; insan ölecektir, bunun günü

kalğusuz, belli olmaz.
ölügliturur öz küni belgüsüz
6116 Anunmışturur bu ölüm Ölümün pençesi hazırlanmıştır; gaflet içinde yürürken,

tarmakı, onun çengeli insana saplanır.
usanıp yorırda iler karmakı
6117 Bu dünyâ aş ol bir bu aş Bu dünya bir yemektir; bu yemeği yiyenin adını sen söyle,

yegliniŋ, ona benim cesaretim yok.
atını sen ök ay şatım yok
meniŋ
6118 Tilek ârzû sürme havâŋnı Heva ve arzu peşinde koşma, nefsine mâni ol; başkalarını

yığın, çekiştirme, dilini tut.
kişig soŋdamağıl tiliŋ kıl ağın
6119 Negü ter eşitgil ay köŋli Gönülü uyanık insan ne der, dinle; bu söze göre hareket

oduğ, edersen, sana zarar gelmez.
bu söz işke tutsa tokınmaz
yoduğ
6120 Tilek ârzû sürmek idi ked Heva ve arzu peşinde koşmak çok zevklidir; fakat bu zevk

tatığ, için yarın ağır bir şekilde hesap sorulacaktır.
tatığ aytığı bar yarınlık katığ
6121 Tatığka tatığsız süçigke açığ, Tatlıya karşı tatsız, lezzetliye karşı acı, çıkışa karşı iniş ve

ağışka eniş ol edizke batığ yüksekliğe karşı da derinlik vardır.
6122 Tükel kız kılınçlığturur bu Bu dünya tam bir kıza benzer; ey yumuşak huylu insan, o

ajun, seni aldatmasın.
seni armasunı ay kılkı tüzün
6123 Telim yelke berdi seni O senin gibi bir çok insanları yele verdi; hükümdar gibi bir

teglerig, çok beyleri gördügeçirdi.
keçürdi ilig teg telim beglerig
6124 Köz açtı silerke bu berdi elig, Bugün size baktı ve el uzattı, gâfıl olma, ey temiz yürekli

osal bolmağıl sen ay kılkı insan.
silig
6125 Negü berdi erse yana alğay Sana ne verdi ise, yine alacaktır; sende neler topladı ise,

ok, onları yine dağıtacaktır.
neçe terdi erse yana saçğay
ok
6126 Neçe külse âhır yana Ne kadar gülersegülsün, bir gün yine ağlatır; ne kadar

sığtatur, düzeltirse düzeltsin, bir gün bozar, dağıtır.
neçe itse evre buzar artatur
6127 Kılıkı cefâ ol kılınçı otun, Onun tabıati cefâcı ve küstahtır; aydınlığı az, tozu ve

yaruklukı azrak üküşi tütün dumanı daha çoktur.
6128 Bezenür kişike özin körkitür, Süslenir, insana kendini gösterir; gönül verirsen, senin

köŋül berdiŋ erse adak eliniayağını bağlar.
berkitür
6129 Şeker birle igdür berür kin Şeker ile besler, sonunda zehir verir; eyhakîm, dönek

ağu, saadet böyledir.
yayığ kut kılınçı bu ol ay
bügü
6130 Negü ter eşitgil sakınuk başı, Takva sahibi insan ne der, dinle; ey saadete eren kimse,

sakınğıl ay devlet idisi kişi bunu iyice düşün.
6131 Kalır dünyâka berme saklan Geriye bırakacağın bu dünyaya gönül verme, sakın; ey

köŋül, sakin tabiatlı insan, o cefa edicidir.
cefâçıturur bu ay kılkı amul
6132 İdi yakşı aymış kör üdrüm Bak, yüksek, seçkin, bilgili ve çok akıllı insan ne kadar

talu, güzel söylemiş.
biliglig ukuşluğ hiredi tolu
6133 Yayığ kutka ilnıp yaŋılma Dönek saadete kendini kaptırıp, yolunu şaşırma; saadete

yorık, inanılmaz, bakarsın, değişiverir.
ınançsızturur kut kör evrer
kılık
6134 Köliketurur dünyâ devlet Dünya ve saadet günleri bir gölgedir; gölge dâima aynı

küni, yerde ve aynı şekilde kalmaz.
kölike bir ök yerde turmaz
köni
6135 Diniŋni ağır tut bu dünyâŋ Dinine kıymet ver, bu dünyaya değer verme; ey bilgisi

uçuz, deniz gibi olan insan, sana dinin kıymet kazandırır.
ağır kılğa diniŋ ay bilgi ögüz
6136 Erejke avınma sevinme Rahata erdim diye, avunma ve sevinme, kendini tut;

sakın, Tanrıya zikret ve ibâdetle meşgul ol.
bayat yadı birle tapuğ kıl
bakın
6137 Esürtmesü devlet seni ay Ey kardeş, saadet seni sarhoş etmesin; ayılınca, hiç şüphe

kadaş, yok, gözün yaşla dolar.
adıldukta şeksiz közüŋ tolğa
yaş
6138 Negü ter eşitgil bu bodun Akıllı, anlayışlı ve sözünü tecrübeye dayanarak söyleyen

begi, bey ne der, dinle.
sınap sözlemiş sözni yetlip
ögi
6139 Kimi erse devlet esürtse Saadet gelip, kimi sarhoş ederse, onun kara toprak altında

kelip, inlemekten kalbi parçalanır.
yağız yerde yarlur yüreki ulıp
6140 Uluğlukka esrüp kim Kim büyüklükten sarhoş olup, kendini kaybederse,

ahsumlasa, sonunda kara toprak altında bunun cezasını çeker.
kara yer katında kıyın yer
basa
6141 Yegitlik ya baylık bu kut Gençlik, zenginlik veya bu saadet sarhoşluğu, ey kudretli

esrüki, insan, şarap sarhoşluğundan beterdir.
süçig esrükinde beter ay beki
6142 Esürse kalı borçı bornı içip, Eğer içki içen şaraptan sarhoş olursa, uyuyunca bu

udıp kopsa adlur usında sarhoşluk geçer ve kalkınca ayılmış olur.
keçip
6143 Bu devlet esürtse adın Saadetin sarhoş ettiği kimse ise, bir daha ayılamaz; ölüm

adlumaz, yakalayıncaya kadar uyur, uyanmaz.
ölüm tutmağınça udır
odnumaz
6144 Atıŋ boldı kul kılma begler Adın kul oldu, sen beyler işi ile uğraşma; ey iyi insan, kendi

işi, kulluğun ile meşgul ol.
özüŋ kullukı kıl ay edgü kişi
6145 Telim kalğu ermez tiriglik Hayat çok uzun sürecek değildir; büyüklük şöhreti pek

küni, uzaklara gidecek değildir.
uzun barğu ermez uluğluk
üni
6146 Neçe miŋ yaşasa öz ölgü Binlerce yıl yaşasa bile, insan nihayet bir gün ölecektir;

turur, vücudda birleşmiş olan azalar birbirlerinden ayrılacaktır.
ulaşmış et özler üzülgüturur
6147 Muŋar meŋzer emdi eşit bu Şimdi buna benzer şu sözü dinle, onu benimse ve

sözüg, küçümseme.
köŋülke alınğıl evürme yüzüg
6148 Tilek ârzû nimet tükel yese Bütün arzularına ve dünya nimetlerine nail olsan, âbı

sen, hayatı bulup, ondan içsen,
tiriglik suvın sen bulup içse
sen
6149 Sunup tutsa elgiŋ eger kök Elini uzatarak, gökteki yıldızları tutsan ve başın göğe

közin, değse bile, sonunda sen yine yerdesin.
başıŋ kökke tegse yana
yerde sen
6150 Köni sözleyin söz saŋa ay Ey kardeş, sana doğrusunu söyleyeyim; ey gönüldeş,

kadaş, senden niçin gizleyeyim.
negü kizleyin men ay köŋli
tüdeş
6151 Kalı sevmez öz kör bu dünyâ Bu dünya malını, türlü nimetini, güzel yüzlülerin nâz ve

neŋin, işvelerini insan nasıl sevmez.
tü nimet talu tüz kılınçın
yaŋın
6152 Erej ârzû nimet bu kodmak Rahat, arzu ve bu nimetlerin hepsini terk edince, dönek

kamuğ, dünya bana bu kapıyı kapadı.
yayığ dünyâ yaptı maŋa bu
kapuğ
6153 Bayattın yıratur bu dünyâ Bu dünya insanı Tanrıdan uzaklaştırır; iyi işlere mâni olur

kişig, ve yapılmasına meydan vermez.
tıdar kıldru ıdmaz bu edgü
işig
6154 Bu korkınç üçün bilge dünyâ Bundan korktuğu için, arif dünyayı bırakıp, zahmeti tercih

kodup, ederek, dünyayı dolaşırdurur.
ajun tezginü yügrür emgek
yüdüp
6155 Kayu tağda yügrür üŋürde Biri dağda koşar, evi mağaradır; onun yediği ot kökü, içtiği

evi, yağmur suyudur.
yemi ot köki içgü yağmur
suvı
6156 Kayusı biyâbanda yügrür Biri Tanrıya karşı bu korku ve endişe ile, bitkin bir hâlde,

kezip, çöllerde koşar.
bayatka bu korku sakınçıŋ
sızıp
6157 Kayusı örüm kedti bükri uça, Biri çullara bürünmüş, biri gözünden yaş dökerek, diyâr

kayu yer kezer bu közi yaş diyâr dolaşır.
saça
6158 Kayusı yemez aş özin Biri yemek yemez, kendini zayıflatır; biri gece yatmaz,

sızğurur, ayakta durur.
kayu tünle yatmaz adakın
turur
6159 Bu yaŋlığ yorırlar odunmış Uyanmış insanlar böyle yaşarlar; gafillerin gafili biz ise,

kişi, uykuya dalmışız.
udımıştururmız usayuk başı
6160 Sen emdi küdezgil özüŋ ay Ey kardeş, sen şimdi kendini koru; dünya senin oldu, sen

kadaş, baş oldun.
seniŋ boldı dünyâ özüŋ boldı
baş
6161 Havâ bas ukuş birle nefs Heva ve arzularına hâkim ol, akıl ile nefsin boynunu kır;

boynı sı, insanlık nişanı ve akıllılık alâmeti budur.
bu ol er nişânı ukuş belgüsi
6162 Bu iki bile er yokadur küçün, Bu ikisi ile insan zorla kendini mahveder; kim bunların esiri

muŋar kim bulun bolsa olursa, onu iztıraba sürükler.
emger öçün
6163 Munukı barırmen bu kün işte ben bugün ayrılıp gidiyorum; senin de yolun budur;

adrılıp, iyilik yap da beni öyle takip et.
seniŋ me yoluŋ bu kel edgü
kılıp
6164 İsizke katılma kılınç edgü tut, Kötülere katılma, her vakit iyi hareket et; kötü insan için,

isiz iki ajun kılur özke yut her iki dünya felâketler ile doludur.
6165 Negü ter eşit köŋli bışmış Gönülü olgunlaşmış, ölmeden önce âhiret işini yoluna

kişi, koymuş olan insan ne der, dinle.
ölümde oza işin itmiş kişi
6166 İsizke yüreklig ayâ buğrağu, Ey deve aygırı gibi, cesaretle kötülüğe koşan insan,

isiz kılma isiz yemi ol ağu kötülük etme, kötülüğü zehir besler.
6167 Ayâ keŋ yorıklığ bodun Ey insanlara geniş bir salâhiyetle hüküm eden kimse, ölüm

öktemi, yetişmek üzeredir, çabuk bir çâresine bak.
ölüm yetgelir terk otı kıl emi
6168 Ayâ men tegüçi meni sav Ey ben diyen insan, şu beni, beni bırak; ölüme hazırlan, o

meni, seni, seni diyor.
ölümke anunğıl yanur ked
seni
6169 Ayâ aç közi suk bu dünyâ Ey aç gözlü, tamahkâr, bu dünyanın kulu olan insan, ölüm

kulı, seni tutmak için tamah ediyor.
ölüm suklanur kör seni
tutğalı
6170 Ayur ay kadaşım barırmen Odgurmış devam etti : — Ey kardeşim, keder içinde

muŋun, gidiyorum; bugün bilhassa şu iki şey için üzülüyorum.
iki neŋke artuk açırmen bu
kün
6171 Biri bir bayat tapğı mendin Biri Tanrıya ibâdet edemeyeceğim, ikincisi de dilim Tanrıyı

kalır, zikredemeyecektir.
ikinçi idim yadı tilde barır
6172 Bu kün ya yarın tut yumulsa Bugün veya yarın bu göz kapanınca, ben de sizin duanıza

bu köz, muhtaç olacağım.
selerniŋ duâka bolur muŋluğ
öz
6173 Duâda unıtma meni ay Ey kardeş, duada beni unutma; benden sonra sen

kadaş, geleceksin, yanaş.
meniŋde kedin sen kelir sen
ulaş
6174 Munukı körür sen meniŋ Benim hâlimi işte görüyorsun, bu sana ibret olsun; buna

hâlimi, göre bir çâre ve tedbir al.
saŋa bolsu ibret otı kıl emi
6175 Ölüm keldi eltür barırmen Ölüm geldi, götürüyor, ben keder içinde gidiyorum; benden

muŋun, sonra sana gelecektir, sen hazırlıklı bulun.
saŋa kelge mende basa sen
anun
6176 Bu kün adrılurmen muŋun Bugün ben üzüntü içinde ayrılıp gidiyorum; bir daha ne

öz barır, zaman kavuşacağımızı ancak Tanrı bilir.
kavuşğum kaçan erki teŋri
bilir
6177 Negü ter eşitgil ölügli kişi, Ölen ve ölürken inleyerek, başını yere vuran insan ne der,

ölürde ulıp yerke çalmış başı dinle.
6178 Ölürmen ökünçün akar köz Ölüyorum, peşimanlıktan iki gözüm iki çeşme oldu; bu

yulum, ölüm tatlıları tatsızlaştırıyor.
tatığlar tatığsız kılur bu ölüm
6179 Ölümde basa kör iki yol Ölümden sonra insanı ıkı yol bekler; acaba bu ikisinden

küder, hangisi benim yolum olacaktır.
ikide kayu erki barğu yolum
6180 Yana ok ayur ay bağırsak Odgurmış devamla : — Ey merhametli kardeşim, benim

kadaş, kaygımla sen gönlünü yaralama— dedi —
meniŋ kadğuma sen köŋül
kılma baş
6181 Ulıma köŋül bertme mende Benden sonra feryad etme ve gönlünü üzme; mümkün

basa, mertebe kendine hâkim olmağa çalış ve bana duâ et.
köŋül bas duâ kıl katığlan
usa
6182 Sığıt kılma artuk tıda tut Fazla ağlama, buna mâni olmağa gayret et; bu Tanrının

özüŋ, emridir, işte bu kadar.
bu işni bayat ıdtı kesgil
sözüg
6183 Yorı yanğıl emdi yana evke Haydi, şimdi dön, tekrar evine git; bu keder ve kaygı ile

bar, canını sıkma.
sakınç kadğu birle köŋül
kılma tar
6184 Kereklig tutuzdum saŋa Sana lüzumlu olan her sözü söyledim; ey temiz kalpli

barça söz, insan, sözümü unutma.
unıtma sözümni ayâ köŋli tüz
6185 İligke tegürgil meniŋdin Hükümdara benden selâm söyle; ey kemâl sahibi insan, bu

selâm, artık son selâmımdır.
bu âhır selâm ol ay bilgi
tamâm
Öğdülmiş cevabı Odgurmış ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
ka
6186 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş bir az durupdüşündükten sonra, cevap verdi: —

turup, Ben seni böyle bırakıp, nasıl giderim — dedi —
negü teg barayın seni men
kodup
6187 Ağır ig bile sen özüŋ Sen tek başına bu ağır hasta hâlinde ne yaparsın, ey asîl

yalŋuzun, insan.
negü teg kılur sen ay urğı
tüzün
Öğdülmişke
6188 Yana aydı odğırmış emdi Odgurmış tekrar: — Oğlum, şimdi git; sen benim için hiç

yorı, üzülme — dedi —
meniŋ kadğumı sen yeme ay
urı
6189 İdim yadı tap ol avınğu işim, Rabbimin zikri beni teselliye kâfidir; Tanrı beni bırakmaz; o

körü ıdmağay teŋri itgey işim benim işimi yoluna koyar.
6190 Kimi edgü tutsa bayat Tanrı kime lütuf etmiş ve onu aziz eylemiş ise, artık onun

edlese, her işi iyi gider.
kamuğ edgü boldı anıŋda
basa
6191 İdi yakşı aymış köni sözlüg Doğru sözlü ve her işi önceden gören keskin görüşlü insan

er, çok güzel söylemiş :
içig aşru körmiş yiti közlüg er
6192 Bayat kimke kılsa inâyet Tanrı kime inayet ve yardım ederse, dünya onun olur ve o

basut, saadete kavuşur.
anıŋ boldı ajun bolu berdi kut
6193 Bayat fazlı kimke yetilse Kim Tanrının fazlına tamamen mazhar olursa, o .her iki

tükel, dünya saadetine nail olur.
bulur iki ajun bolur edgü hâl
6194 Kimi kodtı erse ay ersig urı, Ey cesur oğul, Tanrı onu terk ettikten sonra, ister köpek

kerek bolsunı ıt kerek kök olsun, ister bozkurt, hepsi birdir.
böri
6195 Sözin kesti odğırmış aydı Odgurmış:—Kardeşim, haydi git, sağ ol, gözünden yaş

kadaş, dökme — dedi — ve sözünü kesti.
yorı bar esen tur közün
tökme yaş
6196 Turup kuçtı ögdülmiş Öğdülmiş kalkıp, Odgurmış'ı kucakladı ve öpüp ağlayarak,

odğurmışığ, göz yaşı döktü.
öpüp yığladı yerke tökti yaşığ
6197 Sığıt birle çıktı kör andın Üzüntü ile oradan kalkıp çıktı; atına binip, evine doğru yola

turup, koyuldu.
atın mindi keldi yüz evke
urup
6198 Tüşüp kirdi evke sakınçın Gelip evine girdi; yüzü kederli, neş'esız ve gönülü hüzün ile

tügük, dolmuş idi.
sevinçi kitip köŋli kadğun
ükük
6199 Ne muŋluğturur körse însan oğlu, dikkat edersen, ne kadar zayıf bir mahlûktur;

yalıŋuk özi, sevinci az ve her şey onun için bir kaygı kaynağıdır.
sevinçi az ol barça kadğu
tözi
6200 Tilek barça bulsa sevinç Bütün dileklerine kavuşursa, sevinç onu neş'elendirir; kaygı

küldürür, gelirse, keder onu ağlatır.
kalı kadğu kelse sakınç
yığlatur
6201 Severin bulup körse sevnü Sevdiklerini bulunca, onlara sevinerek ve gülerek bakar;

küle, ayrıldığı zaman yine kederi ile başbaşa kalır.
kalır adrılurda bu kadğu bile
6202 Arala avıtur sevinçin visâl, Bir bakarsın, visal onu sevinçle oyalar; bir bakarsın, firak

ara yığlatur kör firâkın tükel onu sonsuz bir kederle ağlatır.
6203 Negü bar ajunda firâkta Dünyada firaktan daha güç ne var; firakın kaygıları

katığ, denizden daha derindir.
firâk kadğuları teŋizde batığ
6204 Tirigle firâk bolsa kavşur Sağ iken, ayrılsalar bile, insanlar yine kavuşurlar; isteyip

yana, arayarak, tekrar birbiri ile buluşurlar.
tilep irteşü yandru tapşur
yana
6205 Kamuğda katığrak firâk bu Hepsinden güç olan ayrılış bu ölümdür; ölüme çâre yok,

ölüm, ona silâhla karşı konulmaz.
ölümke itig yok ya tutmaz
tolum
6206 Kamuğnuŋ firâkı yakın ya Her şeyin firakı yakın veya uzak olabilir; ölümün firakı uzak

yırak, bir firaktır.
ölümnüŋ firâkı yırak bu firâk
6207 Muŋar meŋzer emdi bu Şimdi buna benzeyen şu beyti oku; okursan, mânasını da

beytig okı, iyice anlarsın :
okısa aça birge mani takı
6208 Kamuğda katığrak ölüm ol Her şeyden ağır olan firak ölümdür; şu gören göz firak

firâk, yüzünden yaş döker.
firâkın töker yaş körügli
karak
6209 Tirigle firâkka visâl bar Sağ iken, firaka karşı bir visal ümidi vardır; ölen ise,

umınç, şüphesiz, visalden uzaktır.
ölügli visâldın seziksiz yırak
6210 Yedi içti ögdülmiş az Öğdülmiş bir az teselli bularak, yedi içti ve kalkıp, namazını

inçrünüp, kıldı.
namâzın yetürdi adakın turup
6211 Yaşık yerke endi yüzin Güneş yere indi ve yüzünü gizledi; gök yüzü karşısından

kizledi, yükselerek, onun izini takip etti.
kalık karşu keldi izin izledi
6212 Töşek koldı yattı usı kelmedi, Döşek istedi, yattı, uykusu gelmedi; keder ve kaygı içinde

sakınç kadğu birle közin gözünü yummadı.
yummadı
6213 Kopup çıktı ilke yuvuldı yaşı, Kalkıp, kapıya çıktı, göz yaşı döktü; dünyanın rengi habeş

ajun meŋzi boldı habeş derisine benzemişti.
kırtışı
6214 Yana yandı evke töşekke Tekrar odasına dönüp, yatağına girdi; kederine hâkim

kirip, olarak, bir az teselli buldu.
yatıp bardı bir az sakınçın
serip
6215 Yüzin kizledi yerke rûmi kızı, Rûmî kızı yüzünü yere gizledi; dünyanın rengi zenci

ajun meŋzi boldı bu zengi yüzüne döndü.
yüzi
6216 Usı kelmedi turdı baktı yana, Uykusu gelmedi, kalktı, tekrar baktı; Ülker yıldızı aşağıya

kör ülker savulmış uçukmış inmiş ve gece sonuna yaklaşmıştı.
tün e
6217 Közin kökke tikti baka turdı Gözlerini göğe dikerek, uzun müddet seyre daldı; karanlık

keç, gece olduğu gibi devam etti ve bir türlü aydınlanmak
kara tün tünerdi yarumadı hiç bilmedi.
6218 Yatıp bardı azrak odundı Bir az yattı, uyudu; tekrar uyanıp, kalktı; başını kaldırıp,

turup, mavi göğe baktı.
yaşıl kökke baktı yokaru
körüp
6219 Toğardın kara kuş kopup Doğudan KaraKuş yıldızı çıktı, yükseldi; düşman

örledi, meş'alelerini yakmış gibi, ateş parladı.
yağı ot kötürmiş teg ot
yıldradı
6220 Yetiken kötürdi yana baş örü, YediKardeşler başını yukarı kaldırdı; Yıldırık yıldızı Aygır

tüŋitti yana yıldrık adğır naru burcuna doğru eğildi.
6221 Erentir başı endi yerke Erentir'in başı yere yakın bir noktaya kadar indi; güneş

yağuk, başını kaldırdı ve parlak yüzünü açtı.
yaşık baş kötürdi yüz açtı
yaruk
6222 Yana koptı yundı tarandı Öğdülmiş tekrar kalktı, âbdest aldı, temizlendi, tarandı;

arığ, namaz kıldı, evradını okudu.
namâz kıldı virdin okıdı arığ
6223 Ajun kırtışı boldı altun öŋi, Dünya altın rengine büründü, gök yüzü alev gibi kızardı.

yalın teg bolup dünyâ kızdı
eŋi
6224 Tonın kedti terkin atını tutup, Elbiselerini giyip, derhâl atına bindi ve evinden çıkıp, tekrar

yana karşıka bardı evdin saraya geldi.
turup
6225 Tüşüp kirdi karşıka terkin inip, yürüyerek, doğruca saraya girdi; hükümdar çağırınca,

yorıp, kendisini toparladı, huzura çıktı.
okıdı ilig kirdi köŋlin terip
6226 Baka kördi ilig kör Hükümdar Öğdülmiş'e dikkatle baktı ve bu iyi insanın

ögdülmişig, gönlünü kederli gördü.
tüşük kördi köŋlin ol edgü
kişig
6227 Ayıttı ilig emdi hâliŋ ne ol, Hükümdar sordu : — Bu hâlin nedir, ey sakin huylu insan,

sakınçlık körürmen özüŋ ay ben seni düşünceli buluyorum.
amul
6228 Negü yük kötürdüŋ köŋülke Gönlüne bugün nasıl bir derd yüklendi; alnındaki düğümde

bu kün, bunun alâmetini görüyorum.
nişânın körürmen alında
tügün
6229 Nelük al boduduŋ kızıl Kırmızı yüzün neden bugün solmuş? dünya başka ne

meŋziŋi, endişeler çıkardı ?
negü berdi dünyâ saŋa öz
öŋi
6230 Takı kut evürmedi sendin Henüz saadet senden yüz çevirmedi; bu dönek dünya ve

yüzin, saadet henüz sana tebessüm ediyor.
yayığ dünyâ devlet yarutur
közin
6231 Oŋay evrilür emdi evren Felek henüz senin muradınca devrediyor; ey kahraman,

saŋa, ay, güneş, zaman arzu ettiğin gibi doğuyor.
tilekçe tuğar ay kün üdlek
toŋa
6232 Saŋa tügmedim men bu Ben sana karşı henüz kaşımı çatmış değilim; senden çok

kaşım közüm, memnunum, sana hep iltifat ediyorum.
küler yüz tutarmen sevinçlig
özüm
6233 Saŋa kim tegürdi bu kadğu seni bu kaygı ve kedere düşürdü; bu hâlin nedir; cevâbını

sakınç, öğrenmek isterim.
negü erki hâliŋ sözüg ne
erinç
6234 Negü kadğu vaktıturur ay Ey oğul, böyle bir zamanda bu nasıl bir derddir; bana

oğul, söyle, ey sakin tabatli insan, ben de bileyim.
maŋa ay bileyin ay kılkı amul
6235 Saŋa tegse emgek ya kadğu Sen zahmet çekerken veya endişe içinde iken, ben nasıl

sakınç, sevinç duyabilirim.
maŋa ma kaçan bolğa anda
sevinç
6236 Yanut berdi ögdülmiş açtı Öğdülmiş cevap verdi; söze başlayarak, kardeşinin

sözin, hastalığını ve durumunun nasıl olduğunu,
kadaşı igi hâli ne erdükin
6237 Özi barmışın hem neteg Kendisinin oraya gittiğini ve onu nasıl bulduğunu, onun

körmişin, nasıl öğüt ve nasihatte bulunduğunu birerbirer anlattı.
ayu berdi öt sav negü
aymışın
İlig suali Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖGDİLMİŞ'E SUÂLİ
6238 Köŋül bertti ilig yuvuldı yaşı, Hükümdar çok müteessir oldu, ağlamağa başladı ve:—O

ayur ay diriğâ ol edgü kişi iyi insana çok yazık — dedi —
6239 Bağışlasu teŋri anıŋ cânını, Tanrı onun canını bağışlasın, onun etine ve kanına bir

koratmasu andın eti kanını halel getirmesin.
6240 Yana aydı hâli negü ol anıŋ, Devamla : — Onun hâli nasıldır; onu bırakıp gelmeğe

negü teg kodup keldi köŋlüŋ gönlün nasıl razı oldu — dedi —
seniŋ
6241 Anı kim küdezür igin kim Ona kim hizmet eder, hastalığına kim bakar; o hastahasta

körür, yalnız başına nasıl orada kalır.
ol ig birle yalŋuz negü teg
yatur
6242 Nelük sermediŋ anda ança Niçin orada bir müddet kalmadın; onu kime emânet ettin

turup, de, bu hâlde bıraktın, geldin.
anı kimke kodtuŋ bu yaŋlığ
körüp
6243 Yanut berdi ögdülmiş aydı bu Ögdilmiş cevap verdi : — Ey deniz gibi derin bilgili insan,

söz, bu sözleri ona ben de söyledim — dedi —
aŋar sözledim men ay bilgi
ögüz
6244 Meni evre sürdi sözüm Bana itiraz etti, sözümü dinlemedi; sözüne karşı koymağı

tutmadı, denedim, fakat gücüm yetmedi.
sözin kadra kördüm küçüm
yetmedi
6245 İlig aydı teŋri küdezgey anı, Hükümdar : — Onu Tanrı korusun; o isterse, şifa ihsan

şifâ birge kolsa kopurğay anı ederek, onu ayağa kaldırır — dedi —
6246 Bayatka ulamışturur ög O gönlünü, fikrini Tanrıya bağlamıştır; ey oğul, bir olan

köŋül, Tanrı onu elbette boş bırakmayacaktır.
yava kılmağay bir bayat ay
oğul
6247 Kayu kul kamuğdın evürse Hangi kul her keşten yüz çevirip, yaratan rabbine sığınırsa,

yüzi,
yaratmış idike sığınsa özi
6248 Seziksiz küdezür anı bir Bir olan Tanrı onu, şüphesiz, korur, onun arzularını yerine

bayat, getirir ve o da iyi nâm kazanır.
tilekin berür hem bulur edgü
at
6249 Muŋar meŋzer emdi bu sözni Şimdi buna benzeyen şu sözü dinle; bu senin gönlünde

eşit, bulunsun, her işinde onu hatırla :
köŋülke alın ötrü özke iş it
6250 Bayatka sığınğıl kamuğdın Her şeyi terk et, Tanrıya sığın; gönül ve dilini temiz tut;

üzül, hareketini düzelt.
köŋül til arığ tut kılınçın süzül
6251 Bayat birge barça tilekiŋ Bütün arzularını Tanrı verecektir; şeytana karşı iyice

tükel, mücâdele et; Tanrıya karşı da ihlâsını bozma.
yekig ked yağıla bayatka
tüzül
6252 Yana aydı ilig ay ögdülmiş e, Hükümdar devamla:—Ey Öğdülmiş, fazla keder ve endişe

sakınç kadğu birle yorıma edip, üzülme — dedi —
buş a
6253 Ol edgü kişi erdi edgü başı, O iyilerin başında gelen iyi bir insan idi; ölünce de Tanrı

kalı ölse itgey bayatım işi onun işini kolaylaştıracaktır.
6254 Biziŋeturur iş yarın ay bügü, Ey hakîm, bu iş yarın bize de gelecektir; acaba hayatımız

ne erki tiriglik ne erki tigü nasıl geçecek ve bunda bizler ne kazanacağız.
6255 İsiz öz yegitlik yava kıldımız, Yazık, biz gençliğimizi boşuna geçirdik; yazık, vücûdumuz,

isiz kep köŋül ög isizde isiz kalbimiz ve fikrimiz hep kötüden de kötüdür.
6256 Keçürmiş tiriglik bu kün boldı Hayat bugün rüya gibi oldu; o nasıl geçti ise, mükâfatı da

tüş, öyle olacaktır.
neteg keçti erse yanut kelge
tuş
6257 Bu kalmış tiriglik yava Bu kalan ömrü artık heder etmemeli, heva ve arzulara

kılmağu, gönül vermemelidir.
havâ ârzûlarka köŋül
bermegü
6258 Neçe kılsa âhır öz ölgüturur, Nasıl olsa sonunda bu vücud ölecektir ve ölümden sonra

ölümde kedin miŋ öküŋü da bin peşimanlık vardır.
turur
6259 Bu künde naru sen taşırtı Bugünden itibaren sen dışarıda halka şefkat göster ve

turup, onun derdleri ile meşgul ol.
bodun küçlerin kör bağırsak
bolup
6260 Meni kutaru bir özüŋni bile, Beni ve kendini böylece kurtarmağa çalış, bunun

yanutı bayat birge edgü yola karşılığında Tanrı bize iyi yol gösterecektir.
6261 Negü ter eşitgil ay kılkı amul, Sakin tabiatlı olan ve Tanrı kullarına karşı merhametle

bayat kullarıŋa bağırsak hareket eden insan ne der, dinle.
köŋül
6262 Kim edgü kılınsa hem edgü Kim iyilik ederse.Tanrı bunun karşılığında ona da iyilik

yanut, verir; ey iyi insan, sen müsterih ol.
bayat ok berür edgü közni
yarut
6263 Kim isiz kılınsa öziŋe kılur, Kim kötülük ederse, kendisine eder; o kütülüğün karşılığı

ol isiz yanutı hem isiz bolur da kötü olur.
6264 İsizlik tilese bar isiz kılın, Kötülük istersen, git, kötülük yap; fakat şunu da bil ki, bu

ol isiz yanutı ulıtğay bilin kötülüğün karşılığı seni bir gün inletecektir.
6265 Yanut berdi ögdülmiş aydı Öğdülmiş cevap verdi: — Hükümdar bu şekilde öğüt ve

ilig, nasihatleri ile beni desteklemekte devam ettiği müddetçe,
bu yarlığ berü tursa öt sav
erig
6266 Kamuğ edgü bolğay Halka tatbik edilen kanunlar dâima iyi olur; Tanrı da bu

bodunka törü, beyliği her vakit ayakta tutar — dedi —
tuta birge teŋri bu beglik örü
6267 İlig ked yaşasu kutadsu Hükümdar çok yaşasın, saadeti ve kudreti dâim olsun;

kutun, benim canım, tenim ve bütün varlığım ona feda olsun.
yuluğ bolsu cânım tenim öz
bütün
6268 Ölür özke tegmez meger Ölümlü insan için, iyi addan başka, hiç bir şeyin değeri

edgü at, yoktur; kudretli Tanrım iyi ad ile ömür sürdürsün.
bu atın tirig tutsu erklig bayat
6269 Anunmışturur bu ölüm Bu ölüm seni yakalamak üzere hazırlanmış bulunmaktadır;

tutğalı, kendini gaflet uykusuna bırakma.
özüŋ ıdmağıl sen udıp
yatğalı
6270 İdi yakşı aymış biliglig tili, Bilgili insan çok güzel söylemiş; takva sahibi olan insan bu

bu yaŋlığ bolur kör sakınuk yoldan yürür.
yolı
6271 Busuğda küder bu körünmez Görünmez ecel pusuda bekler, ümit peşinde koşan gafil

ecel, insanları ansızın yakalayıverir.
osalın basıkur umınçın amel
6272 İsiz edgü barça kara yer Ezelden yazılmış olan ecel erişince, iyi veya kötü, her kes

bolur, kara toprak olur.
bitilmiş ecelke yetilse ezel
6273 İlig aydı teŋri bu künde naru, Hükümdar: —Bugünden itibaren Tanrı bana tevfik versin

maŋa bersü tevfik kılayın de ben bu yolda hukümü yürüteyim — dedi.
törü
6274 Sözin kesti ilig özi amrulup, Hükümdar durdu ve sözünü kesti; Öğdülmiş kalkıp,

yorıp çıktı ögdülmiş andın huzurdan çıktı.
turup
6275 Yeme serdi kaç kün bu Öğdülmiş yine bir kaç gün sabır etti; keder ve endişesini

ögdülmiş e, içine akıttı.
sakınç kadğu birle yorıdı tuş
a
6276 Sakınçın kadaşı üçün Kardeşi için üzüntü içinde idi; gittikçe sarardı, kederden

kadğurup, adetâ eridi.
sarığ kıldı meŋzin özin
sızğurup
6277 Turup sernümedi kadaşı Fakat fazla tahammül edemedi; tekrar gidip, kardeşini

üçün, görmek istedi.
yana barğusı keldi evre
küçün
6278 Turup bardı ilig taparu yorıp, Kalkıp saraya gitti, hükümdarın daveti üzerine, huzura

okıdı ilig bu köründi kirip çıktı.
Öğdülmiş suali İligke ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA SUÂLİ
6279 Ötündi iligke ayurmen bu Hükümdara mâruzâtta bulundu ve : — Ben bugün

kün, kardeşimi yoklamak üzere, onu ziyaret etmek istiyorum—
barayın kadaşım taparu dedi —
yodun
6280 Negü erki hâli köreyin anıŋ, Acaba ne hâldedir, onu bir göreyim; hayatta olup

tirig barmu erki kadaşım olmadığını bir öğreneyim.
meniŋ
6281 İlig aydı barsa yarağlığturur, Hükümdar: — Gidersen, çok iyi edersin; kardeşlik ve

kadaşlık yakınlık ulaşu bolur yakınlık karşılıklı ziyaretler ile yerine getirilir — dedi —
6282 Yorı bar meniŋdin yeme ök Git, benim tarafımdan da hatırını sor; hastalığına bak,

ayıt, nasıldır; kendisini teselli et.
negü ol igin kör me köŋlin
avıt
6283 İlel tep turup çıktı andın Öğdülmiş "baş üstüne" diyerek, oradan kalkıp çıktı; evine

yana, gelip, bir az dinlendi.
eviŋe kelip tüşti aldı tına
6284 Aş içgü yedi az yana at Bir az yedi, içti; tekrar atına binip, mahzûnmahzûn,

tutup, kardeşinin bulunduğu yere doğru yola çıktı.
kadaşı tapa bardı kadğu
yüdüp
6285 Yakın tegdi tüşti yorıp bardı Yaklaşınca, atından inip, yayan yürüdü; kapıya gelip,

ol, seslendi ve girmek için izin istedi.
kapuğka tegip ündedi koldı
yol
LXXXII Kumaru Öğdülmişke Kumaru Öğdülmiş'e Odgurmış'ın Öldüğünü Söyler

Odgurmışniŋ Ölmişin Ayur
6286 Kadaşı müridi kumaru çıkıp, Kardeşinin müridi Kumaru çıkıp, onu göz yaşlan ile

selâm kıldı ötrü közi yaş karşıladı.
saçıp
6287 Yorıp keldi utru ayur ay Ona yaklaşarak : — Ey kardeş, gönlün yaralanmasın,

kadaş, sabırlı ol; Allah ecrini ihsan eder — dedi —
muyan bersü teŋri köŋül
kılma fâş
6288 Kadaşıŋ keçip bardı kodtı Kardeşin göçtügitti, bu dünyayı terketti; Tanrı sana sağlık

ajun, ve uzun ömürler versin.
sen inçin tirilgil yaşağıl uzun
6289 Ulıma sen emdi seriŋil tıdın, Şimdi sen ağlayıpinleme, sabret, kendine hâkim ol;

tirigke çıkış yok ölümde adın hayatta bulunanlar İçin, ölümden başka çıkar yol yoktur.
6290 Tuğuğlı ölür ök sevüg cân Her doğan ölür, sevgili can gider; dünyada ne bey, ne kul,

barur, ne de peygamber kalır.
kerek beg kerek kul ne savçı
kalur
6291 Biziŋe anunmışturur bu Bu ölüm bizim içinde hazırlanmıştır; ölüme karşı bir çâre

ölüm, veya müessir bir silâh yoktur.
ölümke itig yok azu berk
tolum
6292 Ünün sığtadı eştip ögdülmiş Bunu duyan Öğdülmiş feryâd ederek, döğündü ve göz yaşı

e, döktü.
urundı tokındı akıttı yaş a
LXXXIII Kumaru Öğdülmiş Ke Kumaru'nun Öğdülmiş'e BaşSağlığı Dilediğini Söyler

Taziyet Kılmışın Ayur
6293 Kumaru tegip tıdtı aydı serin, Kumaru onun feryâdlarına mâni olmağa çalıştı : — Sabırlı

bayat hukmi tapla köŋül ög ol, Tanrının hükmüne gönlünle, aklınla ve dilinle riza göster
tilin — dedi —
6294 Tözüketurur bu ölüm kelgü Her kes için bu ölümün geleceği bir gün vardır; o öldü,

kün, şimdi de sen ölüme hazırlan.
ol öldi sen emdi ölümke anun
6295 Negüke kılur sen sığıt ay urı, Ey oğul, niçin ağlıyorsun; sana vuran, söğen kim, kimden

kim urdı ya kim sökti ne ol ne zarar gördün ?
korı
6296 Bayat berdi erdi aŋar cân Bu fâni canı ona Tanrı vermişti, şimdi bunu gen aldı ve can

revân, da çıktığım.
yana yandru aldı çıkıp bardı
cân
6297 Ol evre yana yanğu ermez O bir daha geri dönecek değildir; kısa bir zaman sonra, sen

berü, de ben de oraya gideceğiz.
saŋa hem maŋa barğu terk
ol naru
6298 Ayur tur kadaşıŋ gûrin Bir de ilâve etti : — Kardeşinin mezarını bir gör, onu ziyaret

körgile, edip, öyle geri dön.
ziyâret kılıp sen yana yanğıla
LXXXIV Öğdülmiş Odgurmışka Yas Öğdülmiş'in Odgurmış İçin Matem Tuttuğunu Söyler

Tutmişin Ayur
6299 Turup bardı kördi kadaşı Kalkıp gitti ve kardeşinin mezarını gördü; onu kucaklayıp,

gûrin, ağladı ve göz yaşlarını döktü.
kuçup yığladı yaşı saçtı barın
6300 Ayur ay kadaşım maŋa bak Ey kardeşim, kalkıp bana bir bak, yüzünü göreyim de

turup, hasretim dinsin — dedi —
üdiklerim uçsun yüzüŋni
körüp
6301 Küsep keldim erdi seni Buraya seni görmek arzusu ile gelmiştim; benden neden

körgeli, yüzünü gizledin.
nelük kizlediŋ yüz maŋa
kelgeli
6302 Ay köŋlüm talusı sevüg Ey gönlümün tacı, sevgili cana can; sensiz bu fâni can

cânka cân, nasıl yaşasın.
seniŋsiz negü teg tirilsü
revân
6303 Tüşümdemü kördüm seni Seninle geçen hayatımız bir rüyamı idi : görürken

men yatıp, kaybettim; sen gözlerimden silinip, benden uzaklaştın.
körürde yitürdüm yıradıŋ [Metin eksik]
batıp
LXXXV İlig Öğdülmişke Taziyet Hükümdarın Öğdülmiş'e BaşSağlığı Dilediğini Söyler

Kılmışın Ayur
6304 Eşitti ilig keldi evdin turup, Hükümdar bunu haber alınca, saraydan kalkıp, Öğdülmiş'in

aŋar taziyet kıldı köŋlin urup yanına geldi; ona gönülden başsağlığı diledi.
6305 İlig aydı öglen ay ögdülmiş e, Hükümdar : — Ey Öğdülmiş, mâkûl ol; sen duâ ile ona

duâ birle itgil aŋar sen iş e yardım etmeğe çalış — dedi —
6306 Bayat yarlıkasu ol Odgurmış'a Tanrı rahmet eylesin ve onun bütün

odğurmışığ, günahlarını affetsin.
keçürsü anıŋdın yazuk
kılmışığ
6307 Bu kadğu üçün bersü teŋri Tanrı sana bu felâketin ecrini versin; Tanrı senden razı

muyan, olsun ve cehennemden korusun.
bayattın sevinç bul tamudın
emân
6308 Kapuğ beklemiş sen yeme Sen yolunu kesmiş ve kapını kapamışsın; yüzünü gizlemiş,

yol kesip, ağzını kilitlemişsin.
yüzüŋ kizlemiş sen tilin söz
basıp
6309 Seniŋdin yaramaz bu yaŋlığ Böyle bir hareket sana yakışmaz; akıllı insan böyle bir yolu

kılık, ihtiyar etmez.
ukuşluğ yorımaz bu yolça
yorık
6310 Saŋa kim tegürdi maŋa ay Bana söyle, seni kim bu sıkıntıya düşürdü; kim sana kızdı

bu küç, veya kim sana kin bağladı.
ya kim övkeledi ya kim kıldı
öç
6311 Bayat hükmi erdi kadaşıŋ Kardeşinin başına gelen Tanrının hükmüdür, o kazâi

öze, ilâhîyi yerine getirdi; sen kendine bak ve nefsini İslah et.
yorıttı kazâsın sen öz kılk
tüze
6312 Negüke ulır sen negü bu Neye ağlayıp, feryad ediyorsun; bu şekilde hareket etmek

sığıt, iyi değildir; sen böyle yapma.
bu kılk edgü ermez munı sen
ağıt
6313 Toğuğlı ölür ol ağığlı ilür, Doğan ölür, yükselen iner; yürüyen durur ve veren alır.

yorığlı tınur ol berigli alur
6314 Kadaşıŋ ölümi saŋa bolsu Kardeşinin ölümü sana ibret olsun; sabır et, ecrine nâıl

pend, olursun, şekerin kand olur.
seriŋil muyan ur şeker bolsu
kand
6315 Ölürüg körügli tirig kalğuçı, Ölümü görünce, hayatta kalanların bundan ibret almaları

kerek pend tutunsa kanı lâzım idi; alan hâni.
tutğuçı
6316 Ölüg pendini bak ayur kör Ölenin nasihatine dikkat et, ne der:— Bana bak, beni ölüm

meni, yakaladı, gittim; şimdi seni de yakalar.
ölüm tuttı bardım tutar uş
seni
6317 Muŋar meŋzer emdi bu Şimdi buna benzeyen şu beyti oku; okuyup, iyice gönülüne

beytig okı, yerleştir.
okıp ked köŋülke alınğıl takı
6318 Seniŋde ozakı ölügli miŋe, Senden evvel binlerce ölüpgidenler sana nasihat verirler

berür pend ayur uş maŋa kör ve derler ki, işte bana bak, bana.
maŋa
6319 Usanıp yorıdım avındım Gaflet içinde yaşadım, uzun zaman oyalandım; beni ölüm

üküş, yakaladı, gittim; sıra sana da gelir.
ölüm tuttı bardım kelir uş
saŋa
6320 Ayıttı ilig evre odğurmışığ, Hükümdar sonra Odgurmış'ı, onun nasıl öldüğünü ve bu

neteg ölmişin hâl negü hususta neler bildiğini soruşturdu.
bilmişig
6321 Ötündi iligke negü körmişin, Öğdülmiş neler gördüğünü ve ölürken vasiyet edip,

ölürde vasiyyet itip kodmışın bırakmış olduğu mirası hükümdara arzetti.
6322 Turup rekve birle tayakın Kalkıp, kardeşinden yadigâr kalan çanak ile değneği alıp,

alıp, hükümdarın önüne koydu. —
ilig utru urdı kumaru kılıp
6323 Ayur uş kadaşım maŋa îşte kardeşimin bana bırakmış olduğu miras bunlardır—

kodmışı, dedi —
bu erdi neŋi uş turu kalmışı
6324 İlig me kötürsü kumaru birin, Hükümdar bunlardan birini, yadigâr olarak, kendine alsın;

kutadğay bu kün hem bu yadigâr dünyada uğur getireceği gibi, âhirette de faydalı
tusulğay yarın olur.
6325 İlig sundı aldı tayak elgiŋe, Hükümdar uzanıp, değneği eline aldı : — Bu yadigâr bana

ayur bu kumaru kutadsu uğurlu olsun — dedi —
maŋa
6326 Sen alğıl bu rekve kadaşıŋ Sen bu çanağı al, kardeşini özlediğin zaman, onu bununla

özin, hatırlarsın.
munıŋ birle üşgür tilese yüzin
6327 Sunup aldı rekve kör Öğdülmiş çanağı aldı; gönülü sızladı, gözünden yaşlar

ögdülmişe, boşaldı.
köŋül bertti közde yuvuldı
yaşa
6328 İlig aydı körgil bu ibret bu Hükümdar : — Bak şimdi bugün âkil ve düşünen bir insan

kün, için, bu ibret kâfidir — dedi —
biriŋe tap emdi sakınsa ögün
6329 Ol andağ tirildi tükedi ajun, O öyle yaşadı, hayatı sona erdi; ondan dünya ve bir de

takı kaldı artıp ay kılkı tüzün bunlar kaldı, ey temiz kalpli insan.
6330 Negü ter eşitgil kılınçı silig, Tavrı, hareketi temiz ve her işe akıl ile el uzatan insan ne

ukuş birle işke yetürmiş elig der dinle.
6331 Üküş bolsa artmaz bu dünyâ Bu dünya malı ne kadar çok olursaolsun, fazla gelmez; ne

neŋi, kadar az olsa bile, yerine göre kâfi gelir.
neçe me az erse yeter öz
teŋi
6332 Bu dünyâ müni miŋ bir ol Bu dünyanın kusuru bin, meziyeti ise, birdir; insan bunu

erdemi, nasıl geçirirse, o öyle geçer.
negü teg keçürse keçer
âdemi
6333 Üküşlük ne asğı ölümde Ölümden sonra bolluğun faydası nedir; senden sonra

kedin, ancak onu yiyen sevinir.
anı yegli sevnür seniŋde
adın
6334 Kadaşıŋ kodup kaçtı dünyâ Kardeşin dünya malını bırakıp kaçtı; kendi seviyesine göre,

neŋin, çul giydi ve arpa yedi.
örüm kedti arpa yedi öz teŋin
6335 Keçürdi tiriglik toru ölmedi, Ömrünü geçirdi ve bu vaziyetten dolayı ölmedi; hazır

anuk yeglilerke neŋin yiyicilere de mal bırakmadı.
kodmadı
6336 Katığlandı tün kün yinitti yüki, Gecegündüz gayret etti, yükünü hafifletti; bu yolda çektiği

keçip bardı andın ajun dünya zahmetleri de geçtigitti.
emgeki
6337 Ol itti işin kör kutuldı bu kün, O işini yoluna koydu, bugün artık kurtuldu; bizim hâlimiz

biziŋ iş ne erki yazılmaz acaba nasıl olacak, bu düğüm hâlâ çözülmedi.
tügün
6338 İlig ötledi kör miŋ edgü Hükümdar bir çok iyi sözle öğüt ve nasihatte bulundu;

sözün, öğütler vererek, içini boşaltıp, rahatladı.
köŋül hem karın urdı ötlep
uzun
6339 Yana karşıka bardı ilig turup, Hükümdar kalkıp, tekrar saraya döndü; inip, düşünceli bir

tüşüp kirdi evke sakınçlığ hâlde, odasına girdi.
bolup
6340 Sakınç kıldı kaç kün bu Öğdülmiş bir kaç gün yas tuttu; matem günleri geçince,

ögdülmişe, nihayet bir az kendine geldi.
keçürdi bu kadğu yazıldı
kaşa
6341 Unıttı bu kadğu sakınçığ Bu kaygı ve kederleri de unuttu, tekrar yedi, içti, sevindi ve

yeme, yüzü güldü.
yedi içti küldi sevindi yana
6342 İdi yakşı aymış bodun başlar Halkın başında bulunan ve halkın işini bilgi ile idare eden

er, insan çok güzel söylemiş.
bilig birle el kün işin işler er
6343 Neçe kadğu sakınç seni Kaygı ve keder seni ne kadar esir ederseetsin, ne kadar

bulnasa, ağlatırsaağlatsın, bir gün yüzün tekrar gülecektir.
yana ok küler köz neçe
yığlasa
6344 Ajun öŋdisi bu telimde berü, Bu dünyanın çok eski bir kanunudur; kötülük veya iyilik ne

isiz edgü erter neçe yıllasa kadar uzun sürersesürsün, bir gün geçer.
6345 Sakınçın keçürdi kör Öğdülmiş de yasını geçirdi; vazifesine başlayarak, işine

ögdülmiş e, devam etti.
tapuğka baka turdı itti iş e
6346 Harislık bile ol tapuğ başladı, Büyük bir gayret ile işe sarıldı, sabah erkenden, akşam geç

keçe taŋda bardı işin işledi vakte kadar işi ile meşgul oldu.
6347 Okıdı ilig bir kün ögdülmişig, Hükümdar bir gün Öğdülmiş'i çağırdı, halkın durumunu ve

ayıttı bodun hâli el kün işig memleket ahvâlini sordu. —
6348 Ayur el hâli ne bodun hâli ne, Memleket ve halkın hâli nasıl, şimdi günler ve zaman nasıl

negü teg keçer emdi üdlek geçiyor — dedi —
kün e
6349 Maŋa köz kulak sen işimni Sen benim gözüm ve kulağımsın; her işle senin meşgul

kamuğ, olmanı istiyorum, bütün işleri sen hallet.
seniŋdin tilermen aça bir
kapuğ
6350 Saŋa tegdi kaç kün bu kadğu Bu bir kaç gün kaygı ve keder içinde kaldığın için, sen de

sakınç, işle pek meşgul olamadın; acaba işler nasıl gidiyor.
tegümediŋ işke işiŋ ne erinç
6351 Yanut berdi ögdülmiş aydı ay Oğdülmış cevap verdi ve: — Ey beyim, halkın hâli çok

beg, iyidir; halk durmadan sana hayırduâ ediyor — dédi —
bodun hâli edgü duâ artğu [Metin eksik]
teg
6352 Biri söz boğuz köz bu şehvet Bir de söz, boğaz, göz ve bu şehvet âteşidir; bunlar

otı, ibâdete manî olur ve insan için bir felâkettir. [Metin eksik]
bular ol kişike bu tâat yutı
6353 Biri boğuzı tıdsa bir az Kim boğazının arzularına ram olmaz, az söyler ve

sözlese, yakışmayan şeylerden kendisini uzak tutarsa,
yırak tutsa özdin yarağsız
usa
6354 Havâ ârzûlarka bolur erse Kim heves ve arzularına hâkim olur, gazaba gelip,

erk, hiddetlendiği vakit, onu yenebilirse,
buşup övke kelse özin tutsa
berk
6355 Ukuşluğ bu ol hem biliglig bu Akıllı ve bilgili insan odur; akıllı ve sakin tabiatlı olan kimse

ol, buna muvaffak olur.
munı alsa bolğay ukuşluğ
amul
6356 Ukuşluğ kişiler sözi öggü teg, Akıllı insanların sözü öğülecek sözlerdir; o doğru ve dürüst

köni tüz bolur ol özi belgü teg olur ve kendisini her vakit belli eder.
6357 Yarağsızka yakmaz yıratur Onlar yakışmayanlara yaklaşmaz ve kendilerini bu gibi

özin, şeylerden uzak tutarlar; lüzumsuz şeyleri görmezler, ona
kereksizni körmez yumıtur göz yumarlar.
közin
6358 İlig aydı körklüg ayur sen bu Hükümdar:—Çok güzel söylüyorsun, bu çok samimî ve

söz, fevkalâde faydalı bir sözdür—dedi —[Metin eksik]
asığlığturur bu sözüg artuk
öz
6359 Sefâcıturur bu et öz me Bu vücûd cefakâr ve küstahtır; cefacıya karşı cefâ kıl ve

otun, kendine hâkim ol. [Metin eksik]
cefâka cefâ kıl özüŋni tutun
6360 Neçe edgü kılsa et özke Bir kimse ne kadar vücûdu sever ve ona iyilik ederse, o da

seve, ona o kadar cefa ve kötülük eder.
aŋar ança yavlak kılur bu
cefâ
6361 Yeme yakşı aymış kişi İnsanların seçkini çok güzel söylemiş; onun sözü cefâcı

üdrümi, vücûda karşı bir çâre ve tedbirdir.
cefâçı et özke otı hem emi
6362 Vefâ kimke kıldıŋ cefâka Birine vefa gösterdi isen, ondan cefâ görmeğe hazırlan;

anun, cefakâr nefsin seni bir gün cefâya duçar edecektir.
cefâçı cefâsın tegürgey
künün
6363 Kimi edgü tuttuŋ aŋar korku Kime iyi muamele ettinse, ondan kork; onun kötülüğü bir

tur, gün seni inletecektir.
seni isizin ol ulıtğay ünün
6364 Ay ilig bu üç ara semzi Ey hükümdar, şu üç şeyin semizi fenadır; biri köpek, bir av

yavuz, kuşu, biri de vücûttur.
biri ıt biri kuş birisi et öz
6365 Açurğu bularığ yolın tutsa İyice yola gelmeleri için, bunları aç bırakmak lâzımdır;

ked, bunlar ancak böylelikle yola gelir ve boyun eğerler.
anın yolka kirse boyun egse
ked
6366 Yolın kısmasa kuş meŋin Yolunu sıkı bir murakabe altında bulundurmazsan, kuş

edlemez, avını yakalamaz; köpek tok ve semiz olursa, av peşinden
semiz bolsa ıt tok avın koşmaz.
avlamaz
6367 Et öz todsa kansa bolur Vücût doyar ve kanarsa, deveaygırı gibi olur; yaptığın

buğrağu, iyilikleri önüne katarak sürer ve götürür, onu
kaçar edgülerin süre ıdmağu bırakmamalıdır.
6368 Kuşuŋ avlamasa bir ördek Kuşun avlamazsa, bunun zararı bir ördektir; köpeğin avını

yas ol, bırakırsa, zararı nihayet bir kakımdır.
ıtu kodsa avın yası bir as ol
6369 Özüŋ buğrağursa bedütse Vücûdun deveaygırına döner ve enseni kalınlaştırırsa,

boyun, seni ateşe sürükler ve acıacı feryad ettirir.
seni otka tartar ulıtur ünün
6370 Meŋiligturur kör meŋi yok Yiyeceği olmayan fakir de huzur içindedir; o eline geçene

çığay, kanâat eder ve gönül zenginliği içinde yaşar.
barın tap kılıp ol yorır köŋli
bay
6371 Egin bütse boğuzın todursa Sırtına bir şey geçirip, boğazını doyurunca, Tanrıya ibâdet

aşın, kılar ve âhiret' işini yoluna koyar.
kılur teŋri tapğı iter ol işin
6372 Uluğluk bu devlet bu kut kıv Büyüklük, bu devlet ve bu saadet insanı, yapmakla

kişig, mükellef olduğu işleri bırakıp, kibirli olmağa sürükler.
küvezlikke tartar kodup öz
işig
6373 Küvezlik bayattın yıratur Gurur kulu Tanrıdan uzaklaştırır; akıllı insan böyle bir yolu

kuluğ, ihtiyar etmez.
ukuşluğ yorımaz bu yaŋlığ
yoluğ
6374 Çığay ma ölür ök yeme bay Fakir de ölür, zengin de; bunların ikisinin de götürecekleri

ölür, şey ancak bir kefenden ibarettir ve nihayet kara toprak
iki böz iletür kara yer bolur olurlar.
6375 Çığay ölse kutlur kiter Fakir ölürse, zahmetlerinden kurtulur; zengin ölürse, malını

emgeki, bırakır, fakat onun vebalini birlikte götürür.
bay ölse kalur neŋ iletür yüki
6376 Muŋar meŋzer emdi bu söz Gerçekten buna benzeyen bir söz vardır; bu sözden

belgülüg, kendine bir hisse al.
bu sözde özüŋke kötürgil
ülüg
6377 Ay nimet idisi ölüm mihnetiŋ, Ey nimet sahibi, ölüm senin mihnetindir; ey mihnet sahibi,

ay mihnet idisi ölüm nimetiŋ ölüm senin nimetindir.
6378 Çığay ölse kutlur kiter Fakir ölürse, zahmetlerinden kurtulur; ey zengin ölüm

emgeki, yakalarsa, senin bir de hesap vermen vardır.
ölüm tutsa ay bay sakış
bermekiŋ
İlig sözi Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SÖZÜ
6379 Yana aydı ilig bu dünyâ içi, Hükümdar devamla :— Bu dünya bir çok zehirli yılan ve

yılanı çadanı telim tikgüçi çıyanlar ile doludur — dedi —
6380 Aşı az yegüke ağusı üküş, Yiyecek nimeti az, zehiri çok olduğu gibi, medhedılecek

yana öŋdisi az üküşi söküş şeyi az, nefret edilecek şeyi de çoktur.
6381 Ukuşluğ sunup alğusı az Bu dünyada akıllı insanın elini uzatıp, alacağı şey azdır;

neŋi, bilgilinin iştiha ile yiyeceği nimet de azdır.
biliglig açıp az yegüsi meŋi
6382 Biligsizke uçmakturur bu Bilgisiz için bu dünya cennettir; o huzur içinde avunur ve

ajun, hiç bir şeye ihtiyaç hissetmeden yaşar.
erej birle avnur yorır
muŋsuzun
6383 Tiken ol ukuşluğka dünyâ Akıllı insan için dünya dikenler ile doludur; yere basınca,

tolu, ayağına batar, dikkat etmek lâzımdır.
adak ursa yerke kirür
saklağu
6384 Ağu ol biligligke dünyâ içi, Bilgili insan için dünya zehir ile doludur; bundan dolayı o

anın aş yeyümez üzer öz yemek yemez, güçtenkuvvetten kesilir.
küçi
6385 Anın kaçtı zâhid oğul kız Zâhid bundan dolayı çolukçocuğunu bırakıp kaçtı; âbid

kodup, onun için dünyayı bırakıp, kendini ibâdete verdi.
munın kodtı âbid tapuğka
udup
6386 Bu kün biz ilinmiştururmız Biz bugün buna kendimizi kaptırmış bulunuyoruz; Tanrı bu

muŋar, belâdan bizi korusun.
küdezsün bayat bu belâdin
sıŋar
6387 Yanut berdi ögdülmiş aydı bu Öğdülmiş cevap verdi : — Bu söz sözlerin en doğrusu ve

söz, akla en yakın olanıdır — dedi —
tükel söz çını ol ukuş birle
tüz
6388 Körü barsa dünyâ kılınçı teŋi, Dikkat edersen, dünyanın, tabiati gibi, tavrı ve hareketi de

yegen yel büke teg bu kılkı doymak bilmez bir ejderhaya benzer.
yaŋı
6389 Özi igdür ök san özi semritür, însanı, san ki, kendisi bizzat besler ve kendisi semirtir;

özi ök etin yer özi yavrıtur sonra kendisi onun etini yer ve onu zayıflatır.
6390 Baka barsa yetrü ajun hâlini, Dünyanın hâline iyice dikkat eder ve onun mâhiyetini

eŋip kalğu taŋlap kör uksa anlarsa, insan hayretler içinde kalır.
anı
6391 Apalı havâlı ajunka ilip, Adem ve Havva yer yüzüne inip, dünya içinde insan neslini

uruğ yadtı dünyâ içinde kelip çoğalttı.
6392 Olarda berü tut bu üdke tegi, Onlardan itibaren bugüne kadar dünyaya ne türlü insanlar

ne yaŋlığ eren koptı begler ve ne kadar beyler beyi geldi.
begi
6393 Kayu bilge tuğdı kayu alp Kimi âlim doğdu, kimi cesur, kahraman; kimi yalçın kaya

atım, gibi, mağrur ve kabadayı.
kayu kür küvez er kaya teg
yalım
6394 Kayusı ukuşluğ kayusı bügü, Kimi akıllı, kimi hakîm; kimi deli ve ahmak ıdı; kimi de

kayu tilve munduz kayu tenbel idi.
ermegü
6395 Neçe savçı tuğdı okıtçı amul, Kaç peygamber, kemâl sahibi kaç elçi geldi ve Tanrı

bayat hükmi birle ayu berdi hükmü ile bize yol gösterdi.
yol
6396 Kayu az yaşadı kayusı uzun, Kimi az yaşadı, kimi çok; kimi hakimane sözleri ile yüksek

kayu baş kötürdi bedükrek makama erişti.
sözün
6397 Kayusı törütmiş idike turup, Kimi yaratan Tanrıya karşı, düşman gibi, yayını kurup, ok

yağı teg ok attı yasını kurup attı.
6398 Okığıl bu beytig negü ter Şu beyti oku, dinle, ne der; iyice anla ve kendi tabiatini ona

eşit, göre düzelt.
uka barğıl emdi özüŋ kılkı it
6399 Kerek bilge bolğıl kerek miŋ İster âlim ol, ister bin yaşa, ister bütün dünyayı ele geçir ve

yaşa, bütün nimetlerine nail ol.
tutup bütrü ajun erejin aşa
6400 Âhır ölgü özüŋ kara yer Sonunda sen de öleceksin ve kara toprak olacaksın; ölüm

bolup, yakalayınca götürür; sonra peşiman olursun.
ölüm tutsa eltür ökünçün
yaşa
6401 Neçe edgü koptı bu bilge Bu dünyaya ne kadar iyi insanlar, âlim ve hakimler geldi;

bügü, bütün arzularına rağmen, ebedî hayata nail olamadılar.
tilep bulmadılar tiriglik yegü
6402 Bu kün kör neçe toğmaduk Bugün bak, nasıl dünyaya hiç gelmemiş gibi olup, kara

teg bolup, toprak altında yatarlar.
kara yer katında yaturlar ölüp
6403 Ne törlüg ne yaŋlığ kişi koptı Ne türlü ve ne çeşit insanlar bu dünyaya geldi; bak, kara

kör, toprak hepsini yedi ve yuttu.
yağız yer olarığ yedi optı kör
6404 İtiglig sarây ordu karşı Süslü saray, köşk ve evlerini bırakıp, kara toprağı

kodup, döşenerek, bekleyip yatarlar.
yağız yer töşenip yaturlar
küdüp
6405 Udırmu üni yok ya tınmaz Uyurlar mı, sesleri yok ve nefes almazlar; hâlleri acaba

tını, nasıldır, bunu bilen hani.
negü erki hâli biligli kanı
6406 Olar barça muŋluğ bu kün Onların hepsi bugün iyiliğe muhtacdır; elleri yiyecek ve

edgüke, giyeceğe erişmez.
eligleri yetmez yegü kedgüke
6407 Ökünçün yaturlar kör Bak, peşimanlıkla inleyip yatarlar; bin iştiyak ile iyilik

ınçıklayu, isterler.
küsep edgülükni miŋ ârzû
yeyü
6408 Bayat berdi bizke bu kün bu Tanrı bize bugün bu günü verdi; ele geçen bu fırsatı heder

künüg, etmemelidir.
yava kılsa bolmaz bu bulmış
üdüg
6409 Bayat bersü tevfik bu künde Tanrı bize bugünden sonra her türlü iyilik için tevfik versin,

naru, ey mülkün iyi nizâmı.
kamuğ edgülükke ay edgü
törü
6410 Tilin berdi alkış kör Öğdülmiş hükümdarı öğdü ve : — Ey hakîm hükümdar,

ögdülmişe, ömrün uzun olsun — dedi —
ayur ay bügü beg uzun keç
yaşa
6411 Ajun kalmasunı seniŋsiz Dünya sensiz kalmasın, sensiz âlem pek boş olur; Tanrı

kuruğ, senin neslini kesmesin.
bayat kesmesüni seniŋdin
uruğ
6412 Negü erse ârzû tilekiŋ Ne gibi arzu ve dileğin var ise, Tanrı sana bunların

kamuğ, kapılarını dâima açık tutsun.
aça bersü teŋri saŋa ol
kapuğ
6413 Negü erse ârzû tilekiŋ takı, Daha ne gibi arzu ve dileğin olursa, ey cömert, Tanrı

tükel bersü teŋri saŋa ay akı bunları da sana ihsan etsin.
6414 Sevinçin avınçın tirilgil uzun, Sevinerek, avunarak, uzun ömür sür ve huzur içinde yaşa,

erejlengil ança ay kılkı tüzün ey halîm, selîm insan.
6415 Diriğâ seniŋ teg kişiler ölüp, Senin gibi insanlar ölür ve kemikleri toprak altında dağılmış

kara yerde yatsa süŋüki ulup yatarsa, çok yazık olur.
6416 Negü kılğu teŋri bu dünyâ işi, Ne yapalım, Tanrı bu dünyayı böyle yaratmış ey büyük

bu yaŋlığ törütmiş ay ilçi başı hükümdar.
6417 Neçe ölse bolmaz seni teg Senin gibi, iyilikler yapan bir hükümdar ölse bile, ölü

ölüg, sayılmaz.
özüŋ edgülerdin ilindi ülüg
6418 Kerek öl kerek keç yaşağıl Gerek öl, gerek uzun ömürlü ol, adın artık iyilik ile dünyaya

uzun, yayılmıştır.
atıŋ edgü birle yadıldı sözün
6419 Severiŋ üküş bolsu Dostların çok olsun, düşmanların perişan olsun,

sevmezleriŋ, memleketin genişlesin.
saçılsu birerin keŋüsü yeriŋ
6420 Yer öpti turup çıktı kesti Öğdülmiş sözünü kesti, yer öptü ve kalkıp, dışarı çıktı;

sözin, atına binip, evine doğru gitti.
atın mindi urdı eviŋe yüzin
6421 Kelip tüşti kirdi eviŋe yorıp, Gelince, atından inip, evine girdi; yedi, içti, bir müddet

yedi içti yattı bir ança serip yatıp, istirahat etti.
6422 Yana koptı erte işin başladı, Sabah tekrar kalktı ve işine başladı; emirler verdi, işleri

ayu berdi kördi özi işledi gözden geçirdi, kendisi de çalıştı.
6423 Köŋül til köni tuttı tüzdi yorık, Sadâkat ve hulûs ile hareketlerini tanzim etti; bütün eğriler

kamuğ egriler köndi itti kılık onu görerek, doğru yola girdi ve huylarını düzelttiler.
6424 İtildi ajun arttı ed kü duâ, Dünya düzene girdi; hayırduâ çoğaldı; bunun bereketi ile

kutadtı küni künde edgü duâ memlekette gündengüne saadet arttı.
6425 Olar bardı kaldı ol edgü atı, Onlar gitti, fakat iyi adları kaldı; onların adı dâima hürmetle

yitip barğu ermez atı hürmeti yâd edilecektir.
6426 Körü barğıl emdi bu yaŋlığ Dikkat et, imdi böyle insanlar insan mı olur; onların

kişi, yaptıkları işler meleklere yakışacak işlerdir.
kişimü bolur bu firişte işi
6427 Kişi erdi erse olar ne üdün, Eğer o vakit bunlar insan idi iseler, söyle bakayım,

negü ol ayu ber bu künki bugünkü insanlar nedir.
bodun
6428 Kalı biz kişi ersemiz ay bügü, Ey hakîm, eğer biz insan isek, onlara, şüphesiz, melek

olarığ seziksiz firişte tigü demek lâzımdır.
6429 Olarnıŋ kılınçı ne kılkı sözi, Onların tavrı, hareketi ve sözü ile bıraktıları iyi izler

eşitip kutadğu ol edgü izi hakkında söylenenleri duymak da bir saadettir.
6430 Ukuşluğ ukar ol biliglig bilir, Akıllı anlar ve bilgili bilir; hiç şüphesiz, insan ölür ve bu

ölür öz bu dünyâ seziksiz dünya kalır.
kalır
6431 Bulunmış bu üd kün yava Ele geçen bu zamanı boşuna geçirmeden, ibâdet

kılmadın, kılmalıdır; insanın bu dünyadan elde edebileceği menfaat
tapuğ kılğu tegmez munıŋda ancak budur.
adın
6432 Munıŋda uluğ pend takı ne Senden öncekiler ölür, sen de görürsün, bundan daha

bolur, büyük nasihat ne olabilir.
seniŋde ozakı ölür köz körür
6433 Kalır karşı ordu saraylar Bütün saray, köşk ve konakların hepsi kalır; ey büyük,

kamuğ, insan bunlara devamlı olarak tasarruf edemez.
anı bend tutumaz bu öz ay
uluğ
6434 Neçe karşı ordu neçe berk Nice saray ve köşkleri, nice sağlam kaleleri ölüm bozdu ve

tura, kara toprağa çevirdi, bak.
ölüm buzdı kıldı kara yer kör
e
6435 Neçe kend uluş bağ Nice şehir ve memleketleri, bağ ve bahçeleri bu ölüm ıssız

çeçekliklerig, bıraktı, ey diri.
kuruğ kodtı kör bu ölüm ay
tirig
6436 Kalır karşı ordu saray pâk Saray, köşk ve konaklar boşalır, sana kalır; sen alır ve

saŋa, kendine bend ettim zannı ile, onları kullanırsın.
alıp sen tutar sen bu bend
tep maŋa
6437 Kalın sü idisi ajunçı kanı, Kalabalık bir orduya sahip olan o cihan beyi hani; ordusunu

süsin kodtı boldı kara yer bıraktı, kendisi kara toprak oldu.
sanı
6438 Kanı ol suk ilçi ilim az tedi, Hani o memleketim az diyen haris hükümdar; bir çok

üküş el küçedi yeyü bilmedi memleketleri hâkimiyeti altına aldı, fakat elinde tutamadı.
6439 Kanı ol küçegli kişiler yerin, Hani o başkalarının memleketine göz diken kimse; şimdi

kulaç yer alındı yatur ınçıkın bir kulaç yerde ıztırap çekip yatar.
6440 Kanı ol müsülmân kanı Hani o müslümanların kanını döken insan, niye toprağa

tökgüçi, girdi, onun gücü, kuvveti ne oldu.
nelük kirdi yerke kanı ol küçi
6441 Kanı ol kişig satğağuçı kişi, Hani o başkalarına iftira eden adam, bu müfteri nasıl

nelük boldı satğağ kara yer toprağa kalboldu.
tuşı
6442 Kanı ol tütüşügli dünyâ üçün, Hani o dünya için mücâdele eden insan, dünya yerinde

turu kaldı dünyâ ol öldi küçün kaldı, o ise, ölüme karşı koyamadı.
6443 Kanı ol tirigli tavar kodmadın, Hani o mal, mülk, ne varsa kendinin olmasını isteyen

iki böz iletti tilemez adın insan; o beraberinde ancak iki bez götürebildi.
6444 Kanı ol üküş yer tilegli kişi, Hani o çok yer isteyen adam, kendisi kara toprağa döşendi

kara yer töşendi itildi işi ve dâva bitti.
6445 Bu yaŋlığturur dünyâ hâli Bütün dünyanın hâli böyledir; anlayış ile bakarsan, idrâk

kamuğ, kapılan açılır.
ukuş birle körgil açılğay
kapuğ
6446 Erejleri emgek sevinçi Onun huzuru zahmet, sevinci keder, izzeti zillet ve rahatı

sakınç, mihnettir.
ağırı uçuzluk avınçı irinç
6447 Negü kelse yüdgil sen Ne gelirse; yüklen, şikâyet etme; huzur olsunzahmet

ınçıklama, olsun, ikisi de geçer.
erej erse erter ne emgek
yeme
6448 Eşitgil negü ter bilig bergüçi, Ey felâketler karşısında sabreden insan, bilgi veren insan

ay emgek bile sen sabır ne der, dinle.
kılğuçı
6449 Ay nimet idisi şükür kıl yegil, Ey nîmet sahibi, bundan şükür ederek istifâde et; ey

ay mihnet idisi habır kıl egil mihnet sahibi, kaderine boyun eğ, tahammül et.
6450 Sabır kılsa mihnet bolur Sabır edersen, mihnet senin için nîmet olur; nîmet için

nimetiŋ, şükür edersen, bu nîmet daha da artar, bunu böyle bil.
şükür kılsa nimetka artar tigil
6451 Körü bar ay bilge bu künki Ey âlim, bugünkü zamana dikkat et, işler tamamen değişti.

üdüg,
öŋin boldı barça kamuğ iş
küdüg
6452 Biliglig uçuz boldı tutnur özin, Bilgili hakir oldu, bir tarafa sinip kalıyor; akıllı dilsiz oldu,

ukuşluğ ağın boldı açmaz ağzını açmıyor.
sözin
6453 Telim boldı elde bu yavlak Memlekette fena adamlar çoğaldı; halîm insanlar ayak

kişi, altında kaldı, başlarını kaldıramıyorlar.
yavaş boldı satğağ kötürmez
başı
6454 Borun yüz yuğuçı namâz Şarap ile yüzlerini yıkayan ve ibâdeti bırakanlar şimdi yiğit

kodğuçı, sayılıyor ve istediklerini yapıyorlar.
kür ersig atandı yorıtur küçi
6455 Fesâd fisk idisi atandı eren, Fesat ve fısk yapanlar merd sayıldı; şarap içmeyen

bor içmez kişi atı boldı saran kimseler hasis sayıldı.
6456 Namâz rûza birle yorığlı kişi, Namazına ve orucuna devam eden insanlar münafık

munâfik atandı ay elçi başı sayıldı, ey memleketin başında bulunan insan.
6457 Halâl yitti barça haram Halâl büsbütün ortadan kalktı, haram çoğaldı; haram

üstedi, yiyenin gönlü kara kirle kaplandı.
harâm yegli köŋlin kara kir
tudı
6458 Halâl atı kaldı körüglisi yok, Halâlin ancak adı kaldı, onu gören yok; haram kapışıldı,

harâm karma boldı toduğlısı hâlâ ona doyan yok.
yok
6459 Kanı bu harâmıŋ haram Hani bu harama haram diyen, haramı bırakıp, halâl yiyen

tegüçi, insan nerede.
harâmığ kodup bir halâl
yegüçi
6460 Sakınuk tegüçi kim ol çın Gerçekten dürüst ve takva sahibi denilecek kim kaldı; fakat

köni, güneşi parlayan bir kıyamet günü vardır.
könilik küni bar yarutur küni
6461 Harâm birle artuk karardı Kalpler haram ile çok fazla karardı; ey oğul, halâli nerede

köŋül, arayıp bulmalı.
halâl kayda bulğu tilep ay
oğul
6462 Muŋar meŋzetü keldi emdi Buna benzer şöyle bir söz vardır, bunu iyice dinle, ey temiz

bu söz, kalpli insan.
munı yakşı tıŋla ayâ köŋli tüz
6463 Harâm birle köŋlüm kara Gönlüm haram ile karardı ve kirlendi; ben bilgiyi yüzde bir

boldı kir, işte dahi kullanmam.
bilig işke tutmaz özüm yüzde
bir
6464 Et öz eglü bilmez havâ Vücût artık eğilmez, hevâ ve heves onu esir etti; ben artık

bulnadı, ibâdetle meşgul olamıyorum; işte sırrımı açtım.
tapuğka tegümez özüm açtı
sır
6465 Ajun kılkı barça adın boldı Dünyanın tabiati tamamen değişti, insanların gönlü ile

kör, dilleri birbirine uymuyor.
kişi köŋli tilde öŋin boldı kör
6466 Vefâ kitti halkta cefâ üstedi, Halktan vefa gitti, cefâ çoğaldı; itimad edilecek bir kimse

tilep bir ınanğu kişi kalmadı ararsan, bulamazsın.
6467 Vefâ ketti halkta cefâ urdı iz, Halktan vefa gitti, yerini cefâ aldı; itimad edilecek,

ınanğu tayanğu kişi boldı kız inanılacak kimse pek nâdir.
6468 Yakınlık yağukluk yırattı Akrabalar arasından yakınlık ve kardeşlik uzaklaştı; artık

kadaş, candan arkadaşlık kalmadı.
bağırsaklıkın kodtı edgü
adaş
6469 Kiçigde edeb yok uluğda Küçüklerde terbiye, büyüklerde bilgi yok; kaba insanlar

bilig, çoğaldı, nâzik insanlar ortadan kalktı.
otunlar üküş boldı yitti silig
6470 Yakınlık neçe boldı yarmak İnsanlar para uğrunda birbirlerine yakmlaştılar; doğruluk ve

üçün, hakikat yolunda iş gören nerede.
kanı iş kılığlı köni hak üçün
6471 Emanet atı bar kanı kıldaçı, Emânetin adı var, onu yerme getiren nerede; nasihatin

nasihat sözi bar kanı tuttaçı sözü var, onu tutan nerede.
6472 Kanı emrü marûf kılığlı kişi, Mârufu emreden kim, münkeri nehyeden kim.

kanı nehyü münker tıdığlı
kişi
6473 Satığçı kötürdi emânetlerin, Satıcılar emânet vasfını kaybettiler, ustalar artık nasihatten

bu uzlar kötürdi nasihatlerin vazgeçtiler.
6474 Biliglig köni sözleyümez Bilgili sözünü dosdoğru söyleyemez oldu; kadınlardan

sözin, haya gitti, yüzlerini örtmezler.
tişide uvut kitti örtmez yüzin
6475 Köni bardı keldi neçe egrilik, Doğruluk gitti, yerine nice eğrilik geldi; Allah için iş gören

kanı kalmadı bir kişi teŋrilik tek bir insan kalmadı.
6476 Kişi barça yarmak kulı insanların hepsi para kulu oldu; gümüş kimde ise, ona

boldılar, boyun eğdiler.
kümüş kimde erse boyun
berdiler
6477 Cemâat köp erdi bu Cemâatler çok, camiler az idi; şimdi camiler çoğaldı,

mescidler az, cemâatler azaldı.
kalın boldı mescid cemâatler
az
6478 Negü ter eşitgil sakınuk kişi, Dinle, takva sahibi insan ne der; ey iyi insan, sen bunu

köŋülke alın sen ay edgü gönlüne yerleştir.
başı
6479 Kanı bir könilik kılığlı kanı, Hani, doğruluk ile hareket eden kim var; hani Allah rızâsı

kanı teŋilik iş yorığlı kanı için iş gören kim var.
6480 Ajun barça bütrü tükel artadı, Dünyanın her tarafı baştanbaşa bozuldu; buna bakıp,

körüp taŋladaçı kanı bir munı hayret eden bir kimse varmı.
6481 Müsülmân karıştı için et Müslümanlar karıştı, birbirlerinin etlerini yiyorlar; kâfirler

yeşür, ise, tam bir huzur içinde yaşıyorlar.
tükel inçke tegdi bu kâfir
yatur
6482 Kapuş karma boldı Müslümanların malı çalındı, yağma edildi; haramı halâlden

müsülmân neŋi, ayıran ve buna riâyet eden nerede.
kanı adra tutğan harâmığ öŋi
6483 Fesâd fisk üni kör udıtmaz Fesad ve fısk o kadar sesini yükseltti ki, insan geceleri

keçe, uyuyamıyor; ilim ve Kur'an sesi hiç duyulmuyor bile.
kanı ilm ü kur’ân üni az çıça
6484 Köŋüller katığ boldı til Gönüller katılaştı, diller yumuşadı, doğruluğun kendisi gitti,

yumşadı, ancak kokusu kaldı.
könilik özi bardı kaldı yıdı
6485 Atalık kılur kör ataka oğul, Oğul babaya babalık eder, oğul bey ve baba ise, kul oldu.

oğul beg bolup kör ata boldı
kul
6486 Tiriglik kısıldı uzadı sakınç, Hayat zorlaştı, endişe çoğaldı; hırs ve tamah gittikçe arttı,

baru arttı sukluk koradı huzur azaldı
sevinç
6487 Çığay tul yetimig suyurkağlı Fakir, dul ve yetimlere şefkat gösteren yok; dünyayı başka

yok, bir kalıba koydular da hayrete düşen kimse yok.
ajun tegşürüldi taŋırkağlı yok
6488 İdi yakşı aymış bügü bilgi Hakîm, bilgisi geniş, dünyayı tecrübe etmiş, cömert ve eli

keŋ, açık olan insan çok güzel söylemiş.
ajunuğ sınağlı akı elgi keŋ
6489 Ajun boldı âhır törü artadı, Dünyanın sonu geldi; nizam bozuldu; iyiler kötülere

isizlerig edgü körü artadı bakarak, değiştiler.
6490 Ukuşluğ ukar ol biliglig bilir, Akıllı anlar, bilgili bilir; yıl, ay, gün geçtikçe dünya günden

yıl ay kün küniŋe baru artadı güne bozuldu.
6491 Oğul kız kemişti ata hürmeti, Oğulkız babaya hürmetini bıraktı; ihtiyar kelimesi insana

söküş boldı erke avuçğa atı bir hakaret sözü oldu.
6492 Kamuğ tegşürüldi törü Nizâm ve kanunların hepsi değişti; ak ve kara birbirinden

öŋdiler, farksız oldu.
karalı ürüŋli bir ök boldılar
6493 Bu barça uluğ kün nişânı Bunlar hep kıyamet gününün alâmetidir; alâmeti

turur, görünürse, gelecek olan gelir.
nişânı körünse keligli kelür
6494 Küdezsü uğan teŋri Kadir Tanrı encamımızı hayretsin; bu fitne, belâ ve kötü

imânımız, âdetleri ortadan kaldırsın.
kötürsü bu fıtne belâ isiz iz
6495 Yıl altmış iki erdi tört yüz Yıl dört yüz altmış iki idi, bu eseri yazıp, tamamladım.

altmış iki bile,
bitiyü tükettim bu söz ülgüle
6496 Ögüm yetmişi söz bitirdim Aklımın erdiği sözlerin hepsini yazdım, ey okuyan ve

tükel, anlayan insan, bundan hisse al.
okığlı ukuğlı özüŋ ülgi al
6497 Kayu törlüg erse yorıkıŋ Nasıl hareket edeceğini ve hangi yola gideceğini bir parça

yoluŋ, izah ettim; sen buna göre hareket ederek, hayatına esaslı
ayu berdim azrak bekütgil bir temel kur.
uluŋ
6498 Bu ol din yolı hem bu dünyâ Bunlardan biri din yolu, biri de dünya yoludur; bu esaslı

yolı, yoldan şaşma.
bu yolça yorı yolda azma ulı
6499 Kalı dünyâ kolsa yolı uş unu, Eğer dünya istersen, onun yolu işte bu; eğer âhiret

apaŋ ukbi kolsa izi uş munu istersen, onun da yolu işte budur.
6500 Özüŋ kullukı kıl bayat birge Sen kendi kulluğunu yerine getir; Tanrı sana kuvvet verir;

küç, bunlardan hangisini istersen, onu seç, fakat üçüncü bir yol
kayusın tilese tile kılma üç arama.
6501 İlâhi özüm bu sözüg başladı, Ben bu söze başlarken, kasdimin ne olduğunu sen

tilekim ne erdi bilir sen idi biliyordun, ey rabbim!
6502 Tilemedim özke kü çav edgü Ben kendime şan ve şöhret veya iyi ad dilemedim; yakın

at, olsun uzak olsun, ben her kesin iyiliğini istedim.
kişi asğı koldum öz erse ya
yat
6503 Okığlı okısa meni üşgürüp, Bunu okuyan okudukça, beni hatırlayıp, belki bana da bir

duâ kılğamu tep maŋa bir duâ eder diye düşündüm.
turup
6504 Tilekim bu erdi umınçım bu Dileğim bu idi, ümidim de budur; okuyan bana her hâlde bir

ok, duâ edecektir.
okığlı maŋa bir duâ ıdğa uk
6505 Tilim sözledi söz bitidi elig, Dilim söyledi, elim de bunu yazdı, ey temiz kalpli insan,

ölür bu elig til ay kılkı silig benim bu dilim ve elim fânidir.
6506 Elig til nişânı munu bu bitig, Ey zeki insan, dilden ve elden kalan nişane, işte sana

saŋa kodtum emdi bitip ay yazıp bırakmış olduğum bu kitaptır.
tetig
6507 Unıtma meni ay okığlı tirig, Ey bunu okuyan canlı, ben dünyayı bırakıp, toprağa

özüm dünyâ kodsa töşense düşünce, beni unutma.
yirig
6508 Ayâ meŋü muŋsuz idim sen Ey ebedî ve ihtiyacdan vareste olan rabbım, sen büyüksün,

uluğ, bu muhtaç kulunun günahlarını sen bağışla.
sen ök yarlıkağıl bu muŋluğ
kuluğ
6509 Küremiş kul erdim yazukum Ben yolunu kaybetmiş bir kul idim, günahım çoktur;

telim, günahlarımı affet, sen benim rabbimsın.
yazuk yarlıkağıl sen ök sen
idim
6510 Kuluŋ men idim sen kul atı Ben kulunum, sen rabbimsin, kulun adı kuldur; sen

kul ok, rabbimsin, merhametlisin, sen efendiliğini göster.
idim sen tüzün sen idilik kıl
ok
6511 Kuluŋ men idim sen maŋa ay Ben kulunum, sen benim rabbimsın; ey gafur, beni affet,

ğafûr, günahlarımı bağışla.
meni yarlıkağıl yazukum
keçür
6512 Yeme yarlıkağıl kamuğ Bir de, doğudan batıya kadar, bütün müminlerin

mü’minığ, günahlarını bağışla.
toğardın batarka tegi ay arığ
6513 Otun men otundın otunluk Ben bir küstahım, küstah insandan küstahlık gelir; sen

kelir, merhametlisin; ey her şeyi bilen Tanrım, günahlarımı sen
tüzün sen yazukum keçür ay affet.
bilir
6514 Yıpardın yıpar ok yıdır ol ıdı, Miskten ancak misk kokusu gelir; fena koku murdar şeyden

peliddin kelir ol arığsız yıdı çıkar.
6515 Umınçım sen ök sen maŋa Ey ümidim, bana ümit bizzat sensin; ey ümidim, senden

ay umınç, ümidimi kesmeyeceğim.
umınç kesmegey men saŋa
ay umınç
6516 Yazukluğ kulurmen kılınçım Ben günahkâr kulunum, yaptığım cefâdır; sen benim vefalı

cefâ, rabbimsin, bana vefa göster.
vefâlığ idim sen maŋa kıl
vefâ
6517 Cefâdın cefâ ok kelir ay idim, Ey Rabbim, cefadan yine cefâ gelir; vefada vefadan başka

vefâda vefâdın adın bir şey görmedim.
bilmedim
6518 Tüzü yarlıkağıl kamuğ Bütün müminleri affet; onların hürmetine bütün günahlarımı

mü’minığ, bağışla.
yazukum olarka bağışla arığ
6519 Tümen miŋ selâmım tegür Tanrım, iyi kılavuz olan ve doğru yolu gösteren

savçıka, Peygamber'e binlerce selamımı ulaştır.
ol edgü kulavuz köni yolçıka
6520 Tüzü tört eşiŋe meniŋdin onun dört arkadaşına benden durmadan ve dâima binlerce

selâm, selâm eriştir.
tegür ay bayatım tutaşı ulam
E İLAVELER
I Yegitlikke Açıp Gençliğine Acıyarak, İhtiyarlığını Söyler
Avuçğalıkın Ayur
6521 Yorığlı bulıt teg yegitlikni Gençliğimi, geçen bulut gibi, geçirdim; ömrümü fırtına

ıdtım, sür'ati ile tükettim.
tüpi yel keçer teg tiriglik
tükettim
6522 İsizim yegitlik isizim yegitlik, Yazık gençliğime, gençliğime yazık; ben seni tutmasını

tuta bilmedim men seni terk bilmedim, çok çabuk elden kaçırdım.
kaçıttım
6523 Yana kelgil emdi yegitlik Ey gençlik, sen bana şimdi tekrar gel; ben seni el üstünde

maŋa sen, tutayım; bak, senin için ipekliler ve sırmalar döşettim.
ayada tutayın ağı çuz
töşettim
6524 İsiz bu yegitlik kanı kança Yazık bu gençliğe, hanı, nereye gitti; ne kadar arayıp,

bardı, arattımsa da bulamadım.
tilep bulmadım men neçe me
tilettim
6525 Tiriglikke tatğı süçig cân Sordum, gençlik kadar hayata zevk veren ve tatlı canı

sevinçi, mes'ûd eden iyi bir şey yokmuş.
yegitlik teg edgü yok ermiş
ayıttım
6526 Kiçiglik tatığı yegitlik ereji, Ben şimdi gençlik zevkini ve yiğitlik huzurunu kaybettim,

yitürdüm men emdi tutarda elimde tutarken, kaçırıverdım.
kürettim
6527 Karılıkta kor yok köni turdum Eğer doğru bir hayat yaşamış olsa idim, ihtiyarlığın da

erse, zararı yoktu; fakat ne yazık ki, onu boş yere sarfettim.
yavalıkka isiz tiriglikni ıdtım
6528 Esirkep açırmen saŋa ay Ey gençlik, esef ederek sana kızıyorum; bütün güzelliğimi

yegitlik, sen uzaklaştırdın, ben uzaklaştım.
kamuğ körkümi sen yırattıŋ
yırattım
6529 Temâm erğuvân teg kızıl Benzim kırmızı, tam bir erguvan gibi idi; bugün yüzüme

meŋzim erdi, safran tohumu ektim.
bu kün zaferân urğın eŋde
tarıttım
6530 Yıparsığ kara başka kâfûr Misk gibi kara başıma kâfur örttüm; dolun ay gibi dolgun

eşüdüm, yüzü nereye götürdüm.
tolun teg tolu yüz kayuka
ilettim
6531 Yaruk yaz teg erdim tümen Rengârenk çiçekler ile dolu, parlak bahar gibi idim;

tü çeçeklig, hazânamı uğrattım, hepsini kuruttum.
hazanmu tüşüttüm kamuğnı
kurıttım
6532 Kadıŋ teg bodum erdi ok teg Kayın gibi vücûdum ok gibi düz ve dik idi; şimdi yay gibi

köni tüz, eğri oldu, eğdim, eğildim.
ya teg egri boldı egildim
tüŋittim
6533 Yava kıldım isiz tiriglik Yazık, hayan boş yere israf ettim; peşimanlıkla gözden

avınçın, kanlı yaşlar akıttım.
ökünç birle közde kanın yaş
akıttım
6534 Kiçiglik keçürdüm yegitlik Çocukluğu geçırdım, gençliği kaybettim; günümü

yitürdüm, kararttım, kendimi çökerttim.
künüm çalpaladım özümni
çökittim
6535 Yemek içmek erse yidim Yerken, içerken, öküz gibi yedim, içtim; hevâ ve heves

içtim ud teg, peşinde koşarken, tozu dumana kattım.
tilek sürmek erse tümen toğ
tozıttım
6536 Neçe kuşka avka avındım Nice kuş ve geyik avı ile avundum, sevindim; uçan kuş

sevindim, gibi, cins atları ağımdan kaçırdım.
uçar kuş teg arkun ağımdaı
kürettim
6537 Adaş koldaşımka sevüg cân Kardeş ve arkadaşlar için sevgili can gibi idim; düşmanımı

teg erdim, ise, haşarı tay gibi sıçrattım.
yağım boldı erse tosun teg
suçıttım
6538 Sere söktüm emdi neçe Ben imdi nice insanlara kızdım, söğdüm; günahsız ve

yalŋukuğ men, yoksullara el kaldırdım, dil uzattım.
yazuksuzka yarlığ elig til
uzattım
6539 Kögüz kerdim ança yağı Düşmanına galip gelen insan gibi, öylesine göğüs

sançmış er teg, kabarttım; mağrur insan gibi, kabadayı olup, kaya gibi
küvez teg kür erip kaya te karşılarına dikildim.
kadıttım
6540 İçip yatmış er teg udıp odlu İçip yatmış olan adam gibi, uyuyup uyanınca, yoldan

keldim, çıkmış olduğumun farkına vardım, Tanrıdan utandım.
özüm yolda azmış bayatka
uyadtım
6541 Bayat tapğı kaldı kişi tapğı İnsanlara hizmet ettim, Tanrı ibâdeti kaldı; dünya etrafında

kıldım, koşarak, yolumu azıttım.
ajun tegre yügrü özümni
kürettim
6542 Tilek ârzû birle yügürdüm Ben nice dilek ve arzu arkasından koştum; kudurmuş kurt

neçe men, gibi, dünyayı inlettim.
kuturmış böri teg ajunnı
ulıttım
6543 Kişig tuttum aldım küçün Ben insanları tutup, zorla paralarını aldım; kimine çıkıştım,

yarmakın men, kimini yerdim, kiminin de canını yaktım.
kimig serdim irdim kimi me
açıttım
6544 Maŋa rabbım aysa nelük Rabbim bana: — Nasıl böyle yaptın?—diye sorarsa, ne

kıldıŋ andağ, mârzeretim var; çok utanılacak hâle düştüm.
negü tıldağım bar uvutka
tuşıktım
6545 Kayu telve kılkı bolur munda Hangi deli bundan daha ters hareket edebilir; geçici olan

tetrü, günler ile avunarak, hayatı boşuna harcadım.
keçer künke avnıp tiriglikni
ıdtım
6546 Sevinç keçti emgek yeme Huzur geçti, zahmet de geçecek idi; gün ve aylar boşuna

keçgey erdi, heder oldu, peşimanlığa düştüm.
yava boldı kün ay ökünçke
basıktım
6547 Tutayın ya kisrâ ya kaysarça Farzedelim ki, ben kisrâ veya kayser oldum ya Şeddâd ve

boldum, Âd gibi, bir de cennet yaptırdım.
ya şeddâd u âd teg takı
uçmak ittim
6548 Ajun bütrü tuttum sikender iskender gibi, bütün dünyayı elimde tuttum, tam Nûh'un

tutarça, yaşını yaşadım ve yaşattım.
tükel nûh yaşın men
yaşadım yaşattım
6549 Özüm haydar erse yaşın teg Yıldırım kılıçlı Haydar veya Rüstem gibi, dünyada meşhur

kılıçlığ, oldum.
ya rüstemleyü men ajunda
çavıktım
6550 Ya isâ bolup kökke ağdım Isa gibi, ben göğe çıktım veya Nûşirevan gibi, memleketi

takı men, adaletle idare ettim.
ya nûşinrevân teg törü tüz
yorıttım
6551 Ya kençim tükel boldı kârûn Yahut hazînem, Karun'unki gibi, doldutaştı veya Eshâbi

neŋi teg, Res gibi, demirden kale yaptırdım.
ya ashabı res teg temür
kend tokıttım
6552 Negü asğı âhır yanış yerke Fakat bunların faydası ne, sonu toprağa dönüş oldu; dünya

boldı, geride kaldı, beraberimde ancak iki bez götürdüm.
turu kaldı dünyâ iki böz
ilettim
6553 Yalıŋ keldim erdi yalıŋ kirgü Çıplak gelmiş idim, toprağa yine çıplak gireceğim; neden

yerke, kendimi dünyaya bu kadar bağladım.
nelük dünyâka özni munça
isittim
6554 Keçer dünyâ keçti tüpi yel Bu fâni dünya, tipi gibi, estisavurdu ve geçti; gaflette bu

keçer, fâni dünyanın baskısı altında kaldım.
teg keçer dünyâka öz osalın
basıttım
6555 Tiriglikke asğı kanı edgü Hayatta ne gibi bir iyilik yaptım; hayatta iken ektiğim tarla

kılkım, nerede.
tegitlikte tarlağ kayu yerke
ektim
6556 Negü ektim erse anı orğu Ne ektim ise, sonunda onu biçtim; ne biçtim ise, ondan

âhır, zevk aldım.
negü ordum erse anın öz
süçittim
6557 Yegitlikni ıdtım karılıkka Gençliğimi elden çıkardım, ihtiyarlığa geldim; sadede

tegdim, gelelim, sözü niye dağıttım.
yana yanğıl emdi negü söz
tağıttım
6558 Uzun tünle yatma idike tapın Uzun geceleri yatıpuyumakla geçirme, Tanrıya ibâdet kıl;

sen, uyanık ol, durmadan ağla; günahlarımın yükü altına girdim.
odun yığla tınma yazukka
basıttım
6559 Yılan kurt koŋuz yemi öz Yılan, haşerat ve böceklerin yemi olan bu vücûdu ben

igdileyü, neden nîmet içinde besleyerek, yetiştirdim.
bu nimet bile men negüke
igidtim
6560 Ayâ usrık öz sen odun yığla Ey uyuklayan vücût, uyan, ağla durma; Tanrıya ibâdet kıl;

tınma, yoksa, ben mahvoldum.
bayatka tapuğ kıl yok erse
yokadtım
6561 Karılık kavurdı yegitlik yıradı, ihtiyarlık yakaladı, gençlik uzaklaştı, hayatın tadı kalmadı;

tatığ bardı barğu udu yol artık gidilecek doğru yolu buldum.
könittim
6562 İdi keçki dünyâ üküş ardı Çok eski olan bu dünya bir çok halkları aldatmıştır; ben

halkığ, hangisindenim, neden bu kadar onu kendime sevdirdim.
kayusında menmen ne
munça sevittim
6563 Ya rab odguru ber meni ay Ey rabbım, beni uyandır; sen rabbimsın, beni kovma, ben

idim sen, gönlümü temizledim.
süre ıdmağıl men köŋülni
arıttım
6564 Sen ök sen yazuk yarlıkağlı Günahlarımı bağışlayan sen bir rabbimsin, sen beni affet;

idim bir, günahlarımın sayısını ben bile unuttum.
suyurka meni sen yazukum
unıttım
II Öçlek Artakın Dôstlar Zemânenin Bozukluğunu Ve Dostların Cefâsını Söyler
Cefâsın Ayur
6565 Turayı barayı ajunuğ kezeyi, Kalkayım, gideyim, dünyayı gezeyim; dünyada acaba

vefâlığ kim erki ajunda tileyi vefalı kimse varmı, arayayım.
6566 Kişi kızlıkı boldı kayda tilegü, insan nâdir oldu, onu nerede aramalı; aramakla

tilep bulğu erse tileyü köreyi bulunacaksa, bir arayıp bakayım.
6567 Kamuğ ârzû buldum kişi Ben bütün arzularımı buldum, fakat bir insan bulamadım;

bulmadım men, eğer bu arzum da yerine gelirse, onun yüzüne bir bakayım.
kalı bulsa ârzûm yüziŋe
bakayı
6568 Vefâ kahtı boldı cefâ toldı Vefa kıtlaştı, dünya cefa ile doldu; vefa acaba kimde vardır,

dünyâ, ben ondan bir az isteyeyim.
vefâ kimde erki men azrak
kolayı
6569 Apaŋ bulsa men bir vefâlığ Eğer bir vefalı, cömert insan bulursam, onu sırtımda

akı er, taşıyayım, gözüme süreyim.
eginke yüdeyi közümke urayı
6570 Kalı bulmasa men vefâ birle Eğer ben bir vefalı insan bulamazsam, yabani hayvanlar ile

yalŋuk, birlikte ömür süreyim.
keyik tağı birle tiriglik kılayı
6571 Yigüm ot köki bolsu yağmur Yiyeceğim ot kökü olsun, yağmur suyu bana yeter; kumdan

suvı tap, döşek yapıp, geceleyeyim, çuldan elbise giyeyim.
ediz kum tüneyi tağar ton
kedeyi
6572 Ya vahşı bolup men Veya vahşi olup, çöllerde koşayım; insanlardan

biyâbanda yügrü, uzaklaşarak, dünyadan silinip gideyim.
kişide yırayı ajunda yiteyi
6573 Takı bolmaz erse ajun barça Daha da olmazsa, bütün dünyayı bırakarak, nehir gibi

kodtum, akayım, kasırga gibi göklere yükseleyim.
ögüz teg akayı tüpi teg
toğayı
6574 İdim muŋka tegdim vefâsızka Ey rabbim, sıkıntı içindeyim, vefasızlara rastladım; vefalı

tuştum, acaba kimdir, ona sevgili canımı feda edeyim.
vefâlığ kim erki sevüg cân
bereyi
6575 Atı kaldı yalŋuk kişi kılkı İnsanın ismi kaldı, insanlık kayboldu; bu insanlık nereye

bardı, gitti, ben de arkasından gideyim.
bu kılk kança bardı udu men
barayı
6576 Bağırsak kişi yok ajunda Aradım, dünyada candan bağlı bir insan yoktur; vefasız

tiledim, kimselere nasıl gönül bağlayayım.
bağırsızka köŋlüm negü teg
ulayı
6577 Kimi özke köz teg yakın Kimi, gözüm gibi, kendime yakın tutturma, o, şeytan gibi,

tuttum erse, düşman çıktı; ben şeytanı ne yapayım.
yağı çıktı yek teg yekig ne
kılayı
6578 Kimi sevdim erse sevüg Kimi sevdim ise, onu sevgili canım gibi tuttum; fakat ondan

cânça tuttum, da cefâ geldi; artık kimi seveyim.
cefâ keldi andın kimi met
seveyi
6579 Kişi köŋli bilgü tanuk erdi til İnsanın gönlünü anlamak için, onun dili ve sözü bana şâhid

söz, idi; şimdi gönül ve dil alaca oldu; kime itimat edeyim.
köŋül til ala boldı kimke
büteyi
6580 Bu kün munda mınça kimi iş Bugün burada kendime eş diyeyim, kime inanayım veya

kılayı, kimi dost edineyim.
ya kimke büteyi kimi dôst
tutayı
6581 Köŋül kimke bergü muŋum Kime gönül vermeli, derdi kime açmalı; ben şimdi

kimke ayğu, gamlıyım, bir az içimi dökeyim.
muŋadtım men emdi bir
azrak ayayı
6582 Adaş koldaşımda umınç Dost ve ahbaplarımda ben sadâkat bulamadım; kardeşim

bilmedim men, bana yabancı gibi duruyor, ona gönlümü nasıl açayım.
kadaş kılkı yat teg negü teg
açayı
6583 Apaŋ andka erse iminlik Eğer inanç ve güvenlik and ile ise, bu andı tutan kim ki,

bütünlük, ona erkek diyeyim.
bu and tutğuçı kim anı er
atayı
6584 Tuz etmek hakı tep küdezigli Tuz, ekmek hakkını gözeten varmı; ben onu altın, gümüş

barmu, ve gevhere garkedeyim.
kümüş gevher altun bile men
kalayı
6585 Kanı koşnı aşnı sevinç Konukomşu, sevinç ve keder arkadaşı nerede; ben ona

kadğuka iş, her şeyimi vereyim, evimi bile ona terkedeyim.
kamuğum bereyi men evdin
çıkayı
6586 Adaş koldaşım tep ınanç Arkadaş ve dost diye itimat edilecek kim var; ben onu bey

boldaçı kim, yapıp, kendim ona kul olayım.
anı beg kılıp men özüm kul
bolayı
6587 Kişi bulmadım men muŋadur Ben insan bulamadım, derdliyim ve yalnızım, kederden

ma yalŋuz, eriyorum; ben de bir sevineyim, güleyim.
sakınçın sızarmen sevinçin
küleyi
6588 Nelük artadı halk negü öŋdi Halk neden bozuldu, niçin iyi âdetleri bıraktı; hangi zamana

kodtı, rastladım, nereye gideyim.
kayu üdke tuştum ya kayda
turayı
6589 Azu tilve munduzmu boldum Yahut ben deli ve budala olup, aklımımı kaybettim; neden

ya mundum, böyle sözler söyledim; anlat, anlayayım.
negü sözledim men ayu ber
ukayı
6590 Ya sevdâ küçedip meŋim Veya sevda çoğalarak, beynimemi te'sir etti veya

artadı ol, gözümemi öyle görünüyor; ben bir ilâç içeyim.
közümkemü körnür özüm
hab içeyi
6591 Maŋa okmu tuştı bu yaŋlığ Bu çeşit insanlar yalnız banamı rastladılar yahut ben

kişiler, kendimmi ters bir kimseyim; bu huyumdan vazgeçeyim.
azu menmü tetrü kişimen
yanayı
6592 İsizim isizim kanı ol kişiler, Esef ederim, ben fenayım; fakat dünyada vefa adı bırakan

vefâ atı kodtı ajunda ögeyi insanlar nerede, onları medhedeyim.
6593 Bu kün körse erdi bu öŋdi Onların koydukları iyi âdet, kanun ve an'aneleri bugün

törü kılk, göreyim de, ben de sevineyim.
olar kodmış erse sevinçlig
bolayı
6594 Yok erse ayu bersü öŋdi törü Eğer böyle değilse, iyi âdet, kanun ve an'aneleri

kılk, vaz'etsinler; halîm insanlar başköşeye geçsin, küstahları
tüzün törke keçsü otunuğ kovayım.
süreyi
6595 Kamuğ edgü bardı törü öŋdi Bütün iyiler gitti, kanunu ve iyi an'aneleri beraber

eltti, götürdüler; burada insan artığı kaldı, iyileri nasıl bulayım.
kişi soŋı kaldı ne edgü bulayı
6596 Bu bod sın yorığlı kişi erse Bu insan kılığında dolaşanların hepsi adam ise, evvelkiler

barça, melek mi idiler; ne bileyim.
firiştemü erdi olar ne bileyi
6597 Olar bardı kaldım bularnı bile Onlar gitti, ben bunlar ile kaldım; nasıl hareket edeyim ve

men, onlar ile nasıl bağdaşayım.
negü teg yorıyı ne kılkın
yarayı
6598 Neçe sözlesemen tükemez Ne kadar söylesem de söz tükenmez; şimdilik bu kadar

takı söz, yerer; diyeceğin varmı, ben gideyim.
bu munça tap emdi sözüŋ ne
barayı
6599 Maŋa munda yegrek adın Ben kendim için burada daha iyi bir şey bulamadım;

bulmadım men, memleket ve şehirleri bırakayım, insanlardan uzaklaşayım.
uluş kend kodayı kişide
yırayı
6600 Atım bilmesünler meni Adımı bilmesinler, beni görmesinler ve arayıp da

körmesünler, bulmasınlar; sözümü keseyim.
tilep bulmasunlar sözümni
keseyi
6601 Çadan teg tikerler çıbun teg Onlar akrep gibi sokarlar, sinek gibi kanımı emerler, köpek

sorarlar, gibi havlarlar; hangisine yetişeyim.
köpek teg ürerler kayusın
urayı
6602 Olındım men emdi otunlarka Ben artık usandım, küstahlar arasına düştüm; gece

tuştum, gündüz peşimanlık içinde bütün bu yükü nasıl taşıyayım.
ökünç birle tün kün neçe yük
yüdeyi
6603 Cefâ cevri barı maŋa Dünyanın bütün çevir ve cefâsı bana gelmesin, küstah ve

tegmesüni, kaba insanlardan uzak olayım.
otun bifalardın sıŋardın
bolayı
6604 İlâhi rûzi kıl sevüg savçı Ey rabbim, sevgili Peygamberimizin dıdannı bana nasıp et;

yüzin, bir de onun dört arkadaşının yüzlerini göreyim.
yeme tört işiniŋ yüzini köreyi
III Kitâb İdisi Yûsuf Uluğ Kitap Sâhlbl Yusuf, Büyük Hâs Hâcib, Kendi Kendine

Hacib Öziŋe Pend Berür Nasîhat Eder
6605 Bilig bil özüŋke orun kıl tör e, Bilgi bil ve yerin başköşe olsun; bilgi insan için sağlam bir

bilig bilse özke idi berk tura kalkandır.
6606 Biligsiz yürek til negüke Bilgisiz yürek ve dil neye yarar; bilgi ile, su gibi, her kese

yarar, faydalı ol.
bilig birle suv teg kamuğka
yara
6607 Neçe bildiŋ erse takı bir tile, Ne kadar bilsen de yine ara; bak, bilen dileğine sorarak

biligli tegir kör tilekke sora erişir.
6608 Bilirmen tese sen biligdin Bilirim dersen, sen henüz bilgiden uzaksın; bilenler

yırak, arasında sen bilgisizlerden sayılırsın.
biligsizke sandıŋ biligli ara
6609 Bilig bir teŋiz ol uçı yok tüpi, Bilgi bir denizdir, onun ucubucağı yoktur; serçe emse

neçe suv kötürgey semürgük emse bundan ağzına ne kadar su alabilir.
sora
6610 Bu bilgiŋ bile öz başıŋ Bu bilgin ile senin başın döner; kendisini bilmeyen kendini

tezginür, kendinden uzaklaştır.
bilümez özüŋni özüŋde yıra
6611 Bilig bil kişi bol bedütgil Sen ya bilgi bil, insan ol ve kendini yükselt yahut hayvan

özüŋ, adını al ve insanlardan uzaklaş.
ya yılkı atanğıl kişide yıra
6612 Biliglig yazılmaz sakınçın Bilgilinin yüzü gülmez, onun yüzü her vakit düşünceli ve

tügük, çatıktır; bilgisiz dâima sevinç içinde katılakatıla güler.
biligsiz sevinçin küler katğura
6613 Bilig bilse kadğun kalı Bilgili insan bu kaygı içinde nasıl kahkaha atar; ey bilgisiz,

katğurar, sen dağ keçisi gibi, debelen, dolaş.
biligsiz sığun sen ağınap yor
a
6614 Biliglig kişeldi turup Bilgilinin ayaklan kösteklendi, kalkıp koşamaz; bilgisiz, bak,

yügrümez, arzularının peşinde durmadan koşar.
biligsiz yorır kör tilekin süre
6615 Ay bilge kişeldiŋ biligsiz Ey âlim, senin ayağında köstek var; bilgisiz ise, yürür;

yorır, bilgisiz bir kösteklenirse, sen onun kösteğini sıkılaştır.
biligsiz kişelse kişenin bür e
6616 Elig sundum uş men biligni işte ben bilgi isteyerek, ona el uzattım; sözü söze katarak,

tilep, dizip, sıraladım.
sözüg sözke tizdim
şaşurdum ura
6617 Keyik tağı kördüm bu türkçe Bu türkçe sözü yabanî geyik gibi gördüm; onu yavaşça

sözüg, tuttum, aldatarak, kendime yaklaştırdım.
anı akru tuttum yakurdum
ara
6618 Sıkadım sevittim köŋül berdi Okşadım, ısındırdım, çabucak bana gönül verdi; yine de

terk, arasıra ürküyor, korkuyor.
takı ma beliŋler birerde yere
6619 Sunup tutmışımça ederdim Ele geçirdiğim gibi, sözü takip ettim; onun miski güzel

sözüg, kokular saçmağa başladı.
kelü berdi ötrü yıparı bura
6620 Köni sözledim söz irig hem Sözü doğrîı söyledim, o sert ve acı oldu; doğru söze

açığ, tahammül eden akıllı insandır.
köni sözni yüdgen ukuşluğ er
e
6621 Okığlıka artuk ağır Okuyana fazla ağır gelmesin, ben uzunuzadıya izah

kelmesün, ederek, özrümün bağışlanmasını istedim.
özüm udri koldum aça hem
yora
6622 Köni sözde taştın sözüg söz Doğru sözden başkasına söz deme; doğru ile eğri

teme, arasındaki fark beyaz ile siyah arasındaki fark gibidir.
köni egri farkı ürüŋli kara
6623 Yıl (altmış iki) erdi tört yüz Hayatımda bu sözleri söylediğim zaman, sene dört yüz

altmış iki bile, altmış iki idi.
bu söz sözledimmen tutup
cân süre
6624 Tükel on sekiz ayda aydım Bu sözleri tam on sekiz ayda söyledim; sözleri toplayıp,

bu söz, derleyerek, seçtim ve ayırdım.
üdürdüm adırdım söz evdip
tire
6625 Yadım tü çeçek teg yıdı kin Çeşitli çiçekler yaygısı gibi, kokusu miske benzer; ben

burar, bunu düzene koyup, tamamladım ve her kesin istifâdesine
ötündüm men itnü tükettim arzettim.
türe
6626 Sözüg kim tüketür neçe Ne kadar söylense bile, sözü kim tüketir, o pınarlar

sözlese, arasından durmadan akar, gider.
aka tınmaz erter bulaklar ara
6627 Ay yûsuf kerek sözni sözle Ey Yusuf, gerekli ve doğru sözü söyle; gereksiz sözü gizle,

köni, onun zararı dokunur.
kereksiz sözüg kizle kılğa kor
a
6628 Üküş sözlediŋ söz suvı Sözü çok söyledin, dikkat et, tazeliğini kaybetmesin; çok

barmasun, sözden insan usanır ve bıkar.
üküş sözke yalkar bu yalŋuk
ire
6629 İnançsız ajun kılkı irsel Bu dünya itimâda şayan değildir; vefasız ve dönek

yayığ, huyludur; ey akıllı insan, ondan uzak dur, uzaklaş.
ukuşluğ özindin yırak tur yıra
6630 Sen emdi yapuştuŋ bu Sen şimdi bu dünyaya kuvvetle yapıştın; onunla alâkanı

dünyâğa berk, kesmeğe, gönlünü ondan çevirmeğe gayret et.
katığlan köŋül mundın üzgil
bura
6631 İmin bolma dünyâka artuk Bu dünyaya güvenme; sen çok daha emin olan Tanrıya

imin, sığın ve ona yalvar.
bayatka sığınğıl katığ yalvara
6632 Üküş halknı ıdtı bu irsel ajun, Bu vefasız dünya bir çok insanlardan yüz çevirdi; ne kadar

köni yolda azdı kişi ked köre insanlar doğru yoldan şaştılar, buna iyice dikkat et.
6633 Saŋa ma itindi bezenip küler, Şimdi de senin için hazırlandı; süslenip, yüzüne güler; ona

ayı sevme azrakkına katğura çok fazla bağlanma; gaflet içinde o kadar çok sevinip,
gülme.
6634 Neçe dünyâ yegli ajun Dünyaya nail olan nice cihan beylerini ölüm yakaladı ve

begleri, onlar gözleri ile etrafından duâ dilenerek gittiler.
ölüm tuttı bardı közi telmire
6635 Yegitlik yava boldı isiz Gençlik boşuna heder oldu, hayatıma yazık oldu; bu hayat

künüm, tükenir, ıztırap çek, nadim ol.
tüker bu tiriglik ökün kadğura
6636 Neçe miŋ yaşasa âhir Binlerce sene yaşasan bile, sonunda nihayet öleceksin;

ölgülüg, dünyayı ne kadar toplasan da, bir gün bırakıp gideceksin
neçe tirse dünyâ kalır arkara
6637 Saŋa ok sığındım bayat sen Ey Tanrı, sana sığındım, sen kendin koru; bu gaflet

küdez, uykusundan beni uyandır.
bu ğaf et usındın meni
odğura
6638 Uvutsuz kuluŋ men yazukum Ben utanmaz bir kulunum, günâhım çoktur; sen rahimsin,

telim, şefkat senden gelir.
tüzünlük seniŋdin kelür
belgüre
6639 Saŋa yazdı sendin küredi Sana karşı günaha girdim, senden kaçtım; bugün

özüm, yalvararak, tekrar sana sığınıyorum.
bu kün sığnu keldim saŋa
yalvara
6640 Negüke ınandıŋ ayâ muŋluğ Ey muhtaç vücût, neye inandın; göz göregöre kime

öz, dayandın.
kayuka tayandıŋ körür köz
kör e
6641 Yoluŋ tüzgil emdi yorıkıŋ Şimdi yolunu düzelt, doğru hareket et, her iki dünyada da

köni, baş köşeye geç.
özüŋ iki ajunda bulğıl töre
6642 Sevinçin süzilmiş bu dünyâ Bu dünyanın her tarafı zevkle doludur; onu bırak, öteki

bütün, dünyaya bak.
munı kod takı bir ajunka kör
e
6643 Tiliŋ tıd boğuz yığ udıma Dilini tut, boğazına hâkim ol, çok uyuma, gözünü yum,

üküş, kulağını tıka ve böylece huzur içinde yaşa.
közüŋ yum kulak tu bir inçin
tur a
6644 Yâ rab yarlıkağıl kamuğ Ey rabbim, bütün müminleri affet; bol rahmetini onlardan

mü’minığ, esirgeme.
telim rahmetiŋdin tükel
turğura
6645 Tegür savçımızka tümen miŋ Peygamberimize ve onun dört arkadaşına da binlerce

selâm, selâm ulaştır.
tüzü tört eşiŋe takı ertüre
Baş | Orhun Yazıtları | Göktürkçe | Türkler

Kutadgu Bilig Metni PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kutadgu Bilig Metni PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

9/10/2015 Kutadgu Bilig Metni

III Tört Sahâbeniŋ Ögdisin Dört Sahabenin Medhini Söyler

100 Tapuğka kelip kut kapuğda­ Saadet hizmet için gelmiş, kapıda durur; kapıda duran

101 Bu yaŋlığ tapuğka itindi ajun, Dünya kulluk için böyle hazırlandı; düşman boyun eğdi,

102 Ajunda çavı bardı hakan Hakanın nâmı, sânı dünyaya yayıldı; onu göremeyen

103 Ajun inçke tegdi tüzüldi törü, Dünya asayişe kavuştu ve nizam kuruldu; o adını kanunla

104 Akı sûretin kim köreyin tese, Kim cömert yüzü görmek isterse, gelsin, hakanın yüzünü

105 Cefâsız vefâlığ tilese kutun, Kim mes'ûd, kimseyi incitmeyen ve vefakâr birini görmek

106 Asığ kolsa barça özüŋ Zarar görmeden, kendine hep fayda sağlamak dilersen,

107 Tüzün kılkı alçak bağırsak Asîl, alçak gönüllü, şefkatli ve yumuşak huylu bir kimse

108 Ay edgü kılınç aslı edgü Ey iyi tabiatli ve asîl nesepli hakan, dünya senden mahrum

109 Bayat berdi devlet ay terken Ey devletli hükümdar, Tanrı sana saadet verdi; adını bin

110 İdi keçki söz ol meselde kelir, Çok eski bir ata­sözü vardır : babanın yeri ve adı oğula

111 Ata ornı kaldı atı ma bile, Babanın yeri, adı ile birlikte, sana kaldı; bunlara daha

112 Talu neŋ taŋuk tuttı miŋ miŋ Binlerce el, hediye olarak, ona çok nadide şeyler sundu;

113 Olarnıŋ taŋukı kelir hem Onların hediyesi gelir, geçer; bu benim hediyem ise, ebedî

114 Neçe terse dünyâ tüker Dünya malı ne kadar toplanırsa­toplansın, tükenir, bir gün

115 Kitâbka bitindi bu hakan atı, Bu hakan adı kitaba geçti; ey devletli hükümdar, bu ad

116 Ya rab üste devlet tükel kıl Ey rabbim, sen onun devletini arttır; bütün dileklerini yerine

117 Severin esen tut yağısın Onun sevdiğini esen tut, düşmanını ortadan kaldır;

118 Yağa tursu yağmur yazılsu Yağmur yağmakta devam etsin, çiçekler açılsın; kurumuş

119 Bolu bersü evren tuçı evrilü, Felek hep dönmekte devam etsin; düşmanın başı hep

120 Yağız yer bakır bolmağınça Kara toprak kızıl bakır oluncaya kadar, âteşten yeşil çiçek

121 Tirilsüni terken kutı miŋ Devletli hükümdar bin saadet içinde yaşasın;

122 Takı ma negü erse ârzû tilek, Daha başka ne gibi dileği var ise, Tanrı ona dâima arka ve

123 Sevinçin avınçın küvençin Sevinç, huzur ve güvenç içinde memlekete hâkim olsun,

124 Bayat atı birle sözüg Tanrı adı ile söze başladım; o yaratan, yetiştiren ve

125 Törütti tilek teg tüzü âlemığ, Bütün âlemi dilediği gibi yarattı; dünya için güneş ve ayı

126 Yarattı kör evren tuçı evrilür, Bak, feleği yarattı durmadan döner; onunla birlikte hayat da

127 Yaşıl kök yarattı öze yulduzı, Mâvî göğü ve üzerinde yıldızları yarattı; karanlık geceyi ve

128 Bu kökteki yulduz bir ança Bu gökteki yıldızların bir kısmı süs, bir kısmı kılavuz, bir

129 Bir ança yarutmış halâyıkka Bir kısmını halk için aydınlatmıştır; bir kısmı kılavuzdur,

130 Kayusı örürek kayusı kodı, Bâzıları daha yüksek, bâzısı daha alçaktır; bâzıları daha

131 Bularda eŋ üstün sekentir Bunlardan en üstte Zuhal dolaşır; bir burcda iki yıl sekiz ay

132 Anıŋda basa boldı ikinç Ondan sonra ikinci olarak Müşteri gelir; bir burcda on iki ay

133 Üçünçi kürüd keldi köksün Üçüncü olarak, Merih gelir, gazapla dolaşır; nereye

134 Yaşık boldı törtinç yaruttı Dördüncüsü Güneş'tir, dünyayı aydınlatır; yaklaşanları,

135 Sevüg yüz urundı beşinçi Beşincisi Zühre'dir, sevimli yüzünü gösterir; sanà severek

136 Basa keldi ârzû tilek ârzûlar, Bundan sonra Utarit gelir; ona kim yaklaşırsa, dilek ve

137 Bularda eŋ altın bu yalçık Bunlardan en altta bu Ay dolaşır; Güneş ile karşı­karşıya

138 On iki ükek ol bularda adın, Bunlardan başka bir de on iki burç vardır; bunların bâzıları

139 Kozı yazkı yulduz basa ud Hamel bahar yıldızıdır, sonra Sevr gelir; Cevza ile Seretân

140 Kür arslan bile koşnı buğday Bak, Esed'in komşusu Sünbüle'dir; sonra Akreb ve Kavs'in

141 Basa keldi oğlak könek hem Bundan sonra Cedi, Delv ve Hût gelir; bunlar doğunca, gök

142 Üçi yazkı yulduz üçi yaykı bil, Bil ki, bunlardan üçü — bahar yıldızı, üçü — yaz, üçü —

143 Üçi ot üçi suv üçi boldı yel, Bunların üçü — âteş, üçü — su, üçü — yel ve üçü —

144 Bularda birisi biriŋe yağı, Bunlar birbirlerine düşmandır; Tanrı düşmana karşı

145 Karışmaz yağılar yaraştı için, Uyuşmaz olan düşmanlar kendi aralarında barıştılar;

146 İtigli bayatım ite berdi öz, Her şeyi yoluna koyan Tanrım bunları da yola getirdi;

147 Basa aydım emdi munu Bundan sonra imdi insandan bahsettim; onun değeri bilgi,

148 Törütti üdürdi seçü yalŋukuğ, Tanrı insanı yarattı, seçerek yükseltti; ona fazilet, bilgi, akıl

149 Köŋül berdi hem me yorıttı Ona hem gönül verdi, hem de onun dilini açtı; ona güzel

150 Bilig berdi yalŋuk bedüdi bu Ona bilgi verdi ve insan bugün yükseldi; ona anlayış verdi

151 Bayat kimke berse ukuş ög Tanrı kime anlayış, akıl ve bilgi verirse, o pek çok iyiliklere

152 Biligni bedük bil ukuşnı uluğ, Bilgiyi büyük ve anlayışı ulu bil; seçkin kulu bu iki şey

153 Bu sözke tanukı munu keldi Buna şahit olarak, işte şu söz geldi; bu sözü işit ve bu

154 Ukuş kayda bolsa uluğluk Anlayış nerede olursa, orası ululuk kazanır; bilgi kimde

155 Ukuşluğ ukar ol biliglig bilir, Anlayışlı olan anlar, bilgili olan bilir; bilen ve anlayan her

156 Bilig manisi bil negü ter bilig, Bilginin mânasını bil; bak, bilgi ne der : bilgiyi bilen

157 Biligsiz kişi barça iglig bolur, Bilgisiz insan hep hastalıklı olur; hastalık tedâvî

158 Yorı ay biligsiz igiŋni ota, Ey bilgisiz, git, hastalığını tedavi ettir; ey mes'ûd âlim,

159 Ukuş ol burunduk anı yetse Anlayış bir yulardır; insan onu elinde tutarsa, dileğine erişir

160 Ukuş bolsa erke kör asğı Anlayışın insana faydası çok olur; insan bilgi bilirse, aziz

100 Tapuğka kelip kut kapuğda Saadet hizmet için gelmiş, kapıda durur; kapıda duran

110 İdi keçki söz ol meselde kelir, Çok eski bir atasözü vardır : babanın yeri ve adı oğula

114 Neçe terse dünyâ tüker Dünya malı ne kadar toplanırsatoplansın, tükenir, bir gün

137 Bularda eŋ altın bu yalçık Bunlardan en altta bu Ay dolaşır; Güneş ile karşıkarşıya

161 Ukuş birle işler kamuğ iş Bütün işinigücünü anlayış yolu ile yap; eline geçen bu

179 Biligsiz karağuturur Bilgisiz insan, şüphesiz, kördür; ey bilgisiz, yürü; bilgiden

195 Baka kördüm erse yinik boldı Dikkatle bakınca, yüküm hafifledi; kendikendime : —

211 Kişi köŋli tüpsüz teŋiz teg İnsan gönülü dibi olmayan bir deniz gibidir; bilgi onun

212 Teŋizdin çıkarmasa yinçü İnsan inciyi denizden çıkarmadıkça, o, ister inci olsun

214 Biliglig çıkarmasa bilgin tilin, Bilgili bilgisini dili ile meydana çıkarmazsa, yıllarca yatsa

220 Kayu üdte erse bu künde Hangi çağda olursaolsun, bugüne kadar daha yüksek yer