CANCIONEIRO Vol 1

Cancioneiro Popular
da Provincia de Ourense
Volume I
(Concellos de Avión e Beariz)
Cancioneiro Popular
da Provincia de Ourense
Volume I
(Concellos de Avión e Beariz)
Dirección Mariló e Xulio Fernández Senra
Análise e Estudio Literario Fº Xavier C. Álvarez Campos

Salomé Fernández Senra
Transcrición de Partituras e Estudio Musical Carlos Iglesias Borrajo

Ana Rosa Morán Viera
Ilustracións Luís Cid
Asesor Lingüístico Delfín Caseiro Nogueiras
Traballo de Campo Equipos de Investigación

da Escola Provincial de Danzas
da Deputación de Ourense
e da Agrupación Castro Floxo
Ex-Libris Tomás Vega
Edita
1ª Edición. Ourense, 1997
Maqueta e infografía X. L. Vázquez & N. Carpentier, S.C. • Ourense
Impresión Gráficas RODI, Ourense
I.S.B.N. 84 - 87575 - 47 - 1
Tódolos dereitos de reproducción, adaptación, traducción ou representación dos tex-
tos, ilustracións e partituras están reservados, e só poderán ser exercidos por terceiros
previa solicitude e correspondente permiso dos editores ou no seu defecto dos autores.
DEDICATORIA
A tódalas xentes dos concellos
de Avión e Beariz,
que coa súa forma de vida
contribuíron e contribúen
a perpetuar por transmisión oral
este inmenso patrimonio cultural,
constituído por centos e centos
de cantigas,
recibidas en herdanza
dos seus devanceiros
e que eles transmiten
da mesma forma a fillos e netos.

memoria dun pobo non aparece moitas veces escrita,
senón que se reflecte máis fielmente en coplas,
cantigas e tradicións populares
transmitidas de xeito oral e que, co paso do tempo
e a chegada de novos costumes, corren o risco de perderse.
Por eso, a realización por parte da Escola Provincial de Danzas

e da Agrupación “Castro Floxo”
dun traballo de recompilación dun amplo cancioneiro popular
hai que entendelo como unha contribución esencial
para manter sólida a nosa historia
e garanti-la pervivencia dunha riqueza cultural
que doutro xeito correría un gran perigo.
Neste libro, ademais de diferentes partituras, poderán atopar vostedes

cantigas de amor, de divertimento, de humor, de traballo, relixiosas ou de desafío.
Cada unha delas ten o seu encanto e, dende logo,
en todas elas agáchase un grandioso saber popular.
Agardo que disfruten deste traballo,

que saiban avalia-lo esforzo que hai detrás destas páxinas
e espero que sexa un libro útil para o futuro.
José Luis Baltar Pumar

Presidente da Deputación Provincial de Ourense
Índice Xeral
P R E L I M I N A R 11 C A N T I G A S 91
I N T R O D U C C I Ó N 13 CANTIGAS DE AMOR 93
Cantigas que fan referencia ao canto 95
Breve descrición xeográfica 13 Cantigas que fan referencia ao baile 97
Método de traballo 17 Cantigas que tratan das relacións entre os namorados 99
Problemas coa métrica e coa rima 20 Cantigas de galanteo e louvanza 107
Emprego do castelán 23 Cantigas referidas a amores pasados e esquecidos 109
Problemas de clasificación 25 Cantigas referidas a máximas e ditos amorosos 113
Abundancia de variantes 26 Cantigas de confesión amorosa 117
Coplas universais 27 Cantigas referidas a consellos amorosos 121
Comentario Musical 29 Cantigas de ronda 123
Cantigas que expresan desexos 125
Cantigas irónicas, burlonas e picarescas 127
Cantigas que expresan sufrimento por amor 131
Cantigas de desprezo e desdén 135
CANTIGAS DE DIVERTIMENTO 137

Cantigas referidas ao baile 139
Cantigas referidas ao canto 145
P A R T I T U R A S 33 Cantigas referidas ao canto, baile e instrumentos 151
Cantigas referidas á música e instrumentos 155
Cantigas referidas a temas diversos 159
ESPIÑEIRO (Avión) Cantigas referidas a temas filosóficos 163
“Jota” 37 Cantigas de despedida 165
Muiñeira 38 Cantigas referidas aos lugares, aldeas e á súa veciñanza 169
Pasodobres 39 Cantigas de ronda 177
LIÑARES (Avión) CANTIGAS DE HUMOR 179

“Jotas” 41 Cantigas referidas aos mozos e mozas 181
Muiñeiras 51 Cantigas referidas ao casamento 187
Pasodobres 55 Cantigas referidas aos curas 191
Valses 60 Cantigas referidas a temas diversos 195
Romances 62 Cantigas que fan referencia á familia 199
Canto de Seitura 64 Cantigas referidas ao viño e ás borracheiras 203
Cantigas referidas ás relacións entre o home e a muller 205
MANGOEIRO (Avión) Cantigas referidas ás relacións entre a xente de distintos lugares 207
“Jota” 65 Cantigas referidas á sogra e ao sogro 209
Muiñeira 66 Cantigas referidas aos animais 211
OROSO (Avión) CANTIGAS DE TRABALLO 213

“Jotas” 67 Cantigas de traballo 214
Muiñeiras 70
Pasodobres 72 CANTIGAS RELIXIOSAS 217
Valses 76 Cantigas relixiosas 218
DOADE (Beariz) CANTIGAS DE DESAFÍO 221

“Jotas” 78 Cantigas de desafío 222
Muiñeira 81
Valse 82
XIRAZGA (Beariz)
“Jota” 83 A P É N D I C E S 225
Muiñeiras 84
“Tremeliques” 86
Ruada 88 RELACIÓN DE INFORMANTES 227
Canto de Reis 89 RELACIÓN DE ALDEAS E LUGARES 229
Preliminar
Presentamos neste traballo o labor de investigación de varios anos; labor

calado e escuro, feito de forma sinxela, sen pretenciosidade, virtuosismo ou
ampulosidade...
Coa publicación deste cancioneiro non se pretende falar ex cátedra; simple-

mente o concebimos como a constatación dun feito cultural de carácter popu-
lar, manifestación moi valiosa e merecente de ser descrita, subliñada e divul-
gada. Este feito cultural forma parte dunha realidade que non pode ser reflec-
tida na súa totalidade, aínda que se intentou facer da maneira máis exhaus-
tiva. Estamos seguros de que neste cancioneiro han faltar centos de coplas
que se conservan na memoria das nosas xentes nos lugares que nós visitamos
e investigamos, mais que por diversos motivos non puideron ser recollidas e,
polo tanto, non se pode dar conta da súa existencia.
Consideramos este traballo como unha aportación máis para a conservación

da nosa cultura popular. Pensamos que a descrición destas cantigas ademais
de ser testemuño da súa pervivencia nestas datas e lugares, contribuirá a que
estas non acaben perdéndose, dada a evolución da sociedade, que acaba atei-
gando de modernidade os recunchos máis arredados da nosa xeografía e que,
a pesar de que nalgúns lugares a transmisión oral segue moi arraigada,
pouco a pouco se vai diluíndo nese mar de modernidade que chegará a asu-
lagar todo.
11
RELIMIMAR
Así mesmo, concebimos esta publicación como unha porta aberta e instru-
mento de traballo para todos aqueles que estean interesados en profundar no
seu estudio, coñecemento e divulgación.
A transcrición das cantigas non se somete á normativa lingüística por consi-

derarmos que sería unha terxiversación da realidade. Faise unha transcri-
ción literal do texto recollido, respectando todas e cada unha das súas parti-
cularidades lingüísticas: variantes locais, castelanismos, deturpacións..., pre-
sentando as cantigas da forma máis auténtica. Non pretendemos corrixir aos
nosos informantes e menos exercer de xuíces: “isto é bon e isto non é bon”;
“isto é aceptable e isto non”. Non queremos corrixir a historia, pero tampou-
co validar manifestacións foráneas. En último termo, ha ser o propio pobo
quen o faga. Nós non entramos nese debate; simplemente queremos deixar
constancia dun feito cultural irrefutable, amosando a realidade da cultura
popular tal como se manifesta nunhas datas e lugares específicos. Por ese
motivo, ao final de cada apartado reséñanse as cantigas recollidas en caste-
lán.
Facemos a continuación unha pequena introducción que de ningún modo foi

pensada como un estudio exhaustivo, minucioso, riguroso ou cientificamente
puro; este requeriría máis tempo, máis espacio e un tratamento totalmente
diferente. Preséntase aquí un razoamento sinxelo coas explicacións necesa-
rias para comprender a filosofía do traballo e coas indicacións precisas para
que non haxa lugar a dúbidas sobre as nosas intencións reais á hora de facer
esta recompilación. Neste estudio preliminar faise o comentario das caracte-
rísticas e particuliaridades máis comúns a tódalas cantigas.
12
Introducción
BREVE ESCRICIÓN XEOGRÁFICA
Os lugares polos que nos movemos para realizar o traballo que agora presentamos están
situados nos concellos de Avión e Beariz, localizados no noroeste da provincia de
Ourense. Zona montañosa, cunha altitude media superior aos cincocentos metros; atra-
vesada de norte a sur pola serra do “Suído”, onde hai altitudes superiores aos mil
metros; como o Alto Mallao (1022 m.), e outras que lle andan perto, como Pena
Redonda (986 m.), Alto da Portela (724 m.) ou Alto do Paraño (800 m.). Na composi-
ción xeolóxica destas montañas sobresae a lousa, o granito; e no norte, principalmente
no concello de Beariz, tamén se atopa estaño e volframio. Todos estes montes están
surcados por abundantes regatos e ríos, como os de Magros, Cardelle, Beariz, Doade,
Couso ou o da Cubeta. O máis destacado, o Avia, recibe abundantes augas de numero-
sos regatos que, despois dun pequeno repouso no encoro de Albarellos, percorre toda
a zona vinícola do Ribeiro e morre na vila de Ribadavia, vertendo as súas augas no
grande río da nosa terra, o pai Miño.
13
NTRODUCCIÓN
BREVE DESCRICIÓN XEOGRÁFICA
A paisaxe está debuxada por piñeirais, monte baixo na cima das montañas onde abun-
dan as carqueixas, uces e toxos, prados e soutos de carballos nos vales e numerosos
regatos bordeados de amieiros e salgueiros.
O seu clima poderíase clasificar como continental, suavizado pola proximidade do
Atlántico (50 km.) con choivas habituais nos meses de inverno e primavera. As nevadas
son frecuentes, principalmente en Febreiro, o que fai que a vida nestas terras sexa un
pouco máis dura. Os veraos non son moi calorosos.
A orografía, a hidrografía e o clima condicionan a forma de vida dos homes e mulleres

que viven nestas comarcas ourensanas. As comunicacións non son moi boas; con más
estradas; tanto Avión como Beariz distan 50 km. aproximadamente da cidade de
Ourense.
Zona eminentemente agrícola e gandeira, con abundante gando solto polos montes, o
que propiciou un tipo de construcción popular denominado “chozo”: pequeno habitá-
culo onde os pastores se abrigaban cando andaban no pastoreo. Hoxe os “chozos” for-
man parte do patrimonio arquitectónico da serra do Suído, e posibelmente, co tempo,
poidan chegar a ser un atractivo turístico para a zona.
As feiras de Avión –12 e 22 de cada mes– e a de Beariz constitúen o principal merca-

do que permite comerciar cos productos locais. O millo, as patacas, o centeo, a forraxe
e o liño son os principais productos que se cultivan, estando hoxe o último practica-
mente abandonado. O gando vacún, bovino, cabrún e equino pastoréase por toda a
serra; soía deixarse ceibo polo monte, principalmente o equino
O descobrimento de estaño no ano 1830 fixo que se volvesen a traballar as minas

(pobos celtas e romanos aproveitaran xa este recurso mineral) chegándose incluso a
exportar lingotes, a mediados do século XIX, a Barcelona, Toledo e Sevilla. A má comu-
nicación nunca fixo moi productiva esta actividade. Como se pode comprobar nas can-
tigas, esta actividade sempre estivo na mente dos habitantes da zona:
Todo furado por dentro,

ese alto Marcofán,
ten a barriga de wolfrán
e os ollos de metal.
¡Ai, ás minas de Valcobo,

canto metal lle tiramos!
¡Ai, que cancións e aturuxos
nos camiños lle botábamos!
14
NTRODUCCIÓN
BREVE DESCRICIÓN XEOGRÁFICA
Outra profesión á que se dedicaban os homes desta terra era á de canteiro; traballo que
os obrigaba a saír lonxe das súas casas, chegando mesmo a Castela, como se reflicte na
cantiga:
Os canteiriños de Beariz,
cando veñen de Castela,
non veñen polo Paraño
que veñen por Pena Marela.
Como xa dixemos, o liño era outro dos cultivos que abundaban na zona e hoxe está
practicamente abandonado. Pervive en topónimos como Liñares. O cultivo desta plan-
ta fixo que abundasen as tecedeiras, sobre todo en Beariz; vese reflectido na música e
no canto:
Tecedeiras de Beariz,
tece no liño que tece,
o voso tecer, tecer,
venvos así desde o berce.
Tecedeiras, tecedeiras,
tecedeiras de Beariz,
o voso tecer ben feito
xa vos ben desde a raíz.
A emigración foi, sen dúbida, unha das causas polas que a poboación da zona ten ido a
menos. Avión ten un censo aproximado de 3.200 persoas; e Beariz, de 1.800.
Predominan as mulleres sobre os homes e téndese a un envellecemento progresivo.
Avión está distribuído en nove parroquias: Abelenda, Amiudal, Avión, Baíste, Barroso,
Córceres, Cortegazas, Couso e Neva. Beariz, máis pequeno, ten tan só tres parroquias:
Beariz, Lebozán e Xirazga.
No mapa que acompañamos resaltamos todos os lugares onde se fixo algún tipo de tra-
ballo e tamén todos os topónimos localizables nas cantigas: aldeas, ríos, montes... Ao
final faise unha relación onde se sinala o concello ao que pertencen e a páxina en que
se achan.
15
NTRODUCCIÓN
Concellos de Avión e Beariz
16
NTRODUCCIÓN
ÉTODO DE TRABALLO
Os primeiros contactos que tivemos coas xentes desta terra foron no verao de 1981; con-
cretamente, no lugar de Liñares do concello de Avión. Aquí descobrimos as pandeiradas:
reunións que se celebraban os domingos ou días festivos nas casas das rapazas, desde o
mes de Setembro até o entroido, para cantar, bailar e se divertir; todo isto acompañado
somente por instrumentos de percusión: pandeiretas, pandeiros, latas do pemento, etc...
Os mozos chegaban a percorrer máis de dez quilómetros polos camiños e montes para
asistir a estas festas. Cando chegaban ao lugar onde se realizaba a pandeirada eran invita-
dos a bailar. Despois de botar un baile, que estaba composto por “jota”, muiñeira e aga-
rrado (en calquera das súas modalidades), valse, pasodobre, tremelique ou tarrantantán,
daban paso a outro grupo de mozos mentres eles falaban con algunha moza, descansaban
ou cantaban até que se rematase o ciclo. Isto explica que haxa coplas que fan alusión a
lugares moi afastados do sitio onde foron recollidas. Así, en Mangoeiro recollemos esta
copla referida a Liñares e aos seus mozos:
Viva o lugar de Liñares,

vivan os do pano branco,
viva quen se lles pasea
domingos e días santos.
Este costume perdeuse a finais dos anos sesenta e principios dos setenta, manténdose só
de forma esporádica cando viñan os emigrantes. Gracias ao labor de D. Eladio Rodríguez,
párroco de Liñares por aquela época, e á valoración positiva de moita xente deuse en reto-
mar o costume e as pandeiradas volveron ser máis habituais. A pesar da emigración e da
influencia negativa da radio e da televisión, continuaron cos seus cantos e bailes, coa festa
da Sta. Isabel, patroa do lugar, coas pandeiradas... e, en fin, facendo o que sempre fixeran:
bailar a “jota”, a muiñeira e o agarrado, ao ritmo das súas cantigas.
Chamounos vivamente a atención ver a persoas de setenta, de cuarenta e de vinte anos,

turnándose para tocar e bailar, facendo que a tradición non se perdese. Isto resultaba máis
chamativo ao saber que a maioría da xente en idade de traballar estaba emigrada e só viña
á súa terra no verao, traendo aos seus fillos e mulleres e facendo que se integrasen total-
mente no ambiente do lugar. O costume de facer unha festa ao vello xeito era unha moti-
vación máis para que todos os anos volvesen.
17
NTRODUCCIÓN
MÉTODO DE TRABALLO
Despois, no outono, volvemos para participar con eles no magosto. Fomos aprendendo os
seus bailes e cantigas, moi a modiño; pero ao tempo íamolos rexistrando en cintas de
audio e de vídeo. De aquí sae o primeiro material do que dispomos para realizar este tra-
ballo. Así, participando nas súas festas, integrámonos con eles nos seus costumes e, coa
inestimábel colaboración do párroco, D. Eladio, fomos aprendendo e apreciando o que
viamos; asemade dabámonos conta de que nesta zona había unha grande riqueza patri-
monial en vías de lenta extinción.
Primeiro foi Liñares e, a continuación, fomos coñecendo outros lugares como Couso,
Xirazga, Mangoeiro...
En case todos estes sitios, a forma de comezar a relación era por medio de algunha persoa
que nos presentaba aos veciños. Despois, a música e o baile facían que tanto eles como
nós nos sentísemos máis soltos e animados para exteriorizar todo o que cada quen levaba
dentro; e así, con confianza, os veciños das aldeas que visitabamos comprendían o noso
traballo e colaboraban gostosos.
O método de traballo que seguimos para recoller o material que agora expomos consistiu
en reunir aos veciños da aldea no lugar habitualmente empregado para facer as “pandei-
radas”. Alí, sen moito esforzo, xa que o ánimo desta xente ía sempre por diante, e despois
de lles explicar en que consistía o noso traballo, animabámolos a que tocasen algunha
peza e de seguido púñanse a cantar e bailar. Xeralmente cantaban en grupos, máis ou
menos numerosos, polo que na maioría dos casos non podemos falar dun informante con-
creto, senón que teremos que aludir a un informante colectivo. Máis adiante, facemos
unha relación de informantes na que aportamos os datos máis relevantes que puidemos
conseguir.
Ao ser varios os informantes e estaren todos xuntos, despois de moito tempo sen realiza-
ren este tipo de reunións, a compenetración que tiñan cando eran novos perdérase. Isto
non é impedimento para cantar e tocar, pero si á hora de analizar o material, facendo o
traballo máis difícil, xa que moitas coplas están cantadas ao unísono por varias mulleres e
ás veces cantaban versións diferentes, o que complica a súa comprensión. Outras veces a
mesma copla cantábase varias veces ao longo dunha tarde, con dúas, tres ou máis varian-
tes, o que indica que o canto é algo moi vivo na vida desta xente. Isto, aínda que entor-
pece e dificulta, tamén gratifica porque enriquece o noso folclore.
O material sempre quedou recollido en cintas de audio e vídeo para despois ser analizado
coidadosamente e poder transcribir tanto a música como a letra, respectando en todo
momento o orixinal.
As partituras están ordenadas alfabeticamente segundo o lugar onde foron recollidas,

comezando polo concello de Avión. Colocamos primeiro as “jotas”; despois as muiñeiras;
18
NTRODUCCIÓN
MÉTODO DE TRABALLO
e, por último, os valses, pasodobres..., respectando a orde que eles mesmos establecen á
hora de tocalas para bailar.
Nas partituras sinalamos cando e onde foron recollidas, tipo de cantiga e nome que se lle
dá na comarca. Transcribimos a letra das coplas que nos cantaron nese preciso momento,
marcando en negriña o estribillo, considerando como tal o “ai la la la”, habitual en case
todas as cantigas da zona.
Hoxe aínda seguimos visitando a toda esta xente, facendo festas con eles, divertíndonos,
mantendo viva a relación que nacera gracias á música, ao canto e ao baile; en definitiva,
ao folclore. Sempre atopamos algunha cousa nova. Déixanos abraiados pensar na cantida-
de de información que encerran e tamén un pouco apesados imaxinar todo o que se ten
perdido por non ter comezado antes este labor de recollida e clasificación. Quixeramos
que isto servise para animar a máis persoas a buscar, recompilar e estudiar o noso patri-
monio cultural, evitando que o tempo o faga desaparecer.
19
NTRODUCCIÓN
PROBLEMAS COA ÉTRICA E COA RIMA
A maioría das cantigas son coplas, é dicir, catro versos octosílabos coa rima asonante nos
pares, ficando libres os impares:
Para cantar bebo viño, -

para bailar augardente, a
e ás mociñas de Liñares -
non hai quen lles poña frente. a
Aparecen tamén con frecuencia cuartetas
Non te cases cun ferreiro a

que é moi malo de lavar-e, b
cásate cun mariñeiro a
que ven lavado do mar-e. b
Abundan igualmente os casos de coplas e cuartetas en que se repite un mesmo verso, o

que nos fai pensar que puidesen ser na orixe, tercetos que por necesidade da cantiga
foron convertidos en cuartetas ou ben mostras de paralelismo:
Bailador, baila lixeiro, -

bailador, baila lixeiro, a
un bailador coma ti -
aínda non veu ao turreiro a
Heille tocar o pandeiro, a

heillo de repinicar, b
heille tocar o pandeiro a
aos mozos que van bailar. b
A este esquema xeral hai que engadirlle unha serie de excepcións, nas que abundan as
irregularidades tanto de métrica como de rima.
Isto ven demostrar que estas coplas son creadas de forma espontánea, intuitiva e pouco
ou nada académica; este tipo de irregularidades constitúe unha das características propias
da poesía popular.
20
NTRODUCCIÓN
PROBLEMAS COA MÉTRICA E COA RIMA
Na realidade as irregularidades métricas non supoñen ningún problema para o emprego

das coplas no seu ámbito natural, xa que na súa execución son regularizadas podendo
facerse de dúas formas diferentes:
a) Alongando vocais, cando o número de sílabas é escaso
Non me mires, non me mires,

que ben miradiña vou;
non me mirou tanto
miña nai que me criou
b) Agrupando varias sílabas nun só pulso, no caso de que haxa algunha de máis:
Cantade, mozas, cantade todas,

alegrade os corazóns;
non digan que temos pena
por outos amores platóns
Entrade, mociños, entrade

por esa porta pa dentro,
que aquí non vos está
quen traedes no pensamento
Ás veces, co emprego da castelán acontecen casos curiosos :
Inda que te volvas culebra

e te botes ao mar
e te envolvas na areia,
os meus ollos hante buscar
O primeiro verso ten nove sílabas. Sen embargo, de ser empregada a forma galega “cobra”,
o verso tería as oito sílabas propias da copla. Así debeu ser en orixe.
Hai casos en que se utiliza o apócope para conseguir unha métrica exacta:
Se queres aquí, aquí,

se queres, alá, alá,
se queres na cas do cura,
na cas do cura será.
21
NTRODUCCIÓN
PROBLEMAS COA MÉTRICA E COA RIMA
Hai veces que se utiliza a forma castelá de algunha palabra para conseguir a rima:
Aquí aparta o camiño,

aquí se aparta a raia,
aquí aparta o camiño,
compañeiro hasta mañana
Neste caso utilízase a forma mañana para que rime con raia. Ainda que tamén temos que
considerar a posibilidade de que sexa unha adaptación dunha copla castelá. O mesmo
acontece coa copla
¡Ai que boa noite está

para ir aos limones
á horta dos meus pais,
ao xardín dos meus amores!
Hai moitos casos en que o problema da rima non se soluciona de ningunha forma que-
dando todo os versos libres, sen rima ou cambiando a estructura rítmica da estrofa. Velaí
un exemplo sen rima nen ritmo:
O cariño é o demo
e polos ollos se mete,
e ao chegar ao corazón
dá puñaladas de morte.
Outro caso curioso é o uso do “e” paragóxico exclusivamente para conseguir a rima
Os mociños que hai agora

e moitos que agora veñen
xa rabean, xa rabean
porque a barba non lle vén-e.
22
NTRODUCCIÓN
EMPREGO DO ASTELÁN
O emprego do castelán mesturado co galego non é ningunha novidade nas coplas popu-
lares xa que é unha práctica habitual en toda Galicia. Pero ¿por que se emprega o caste-
lán? Pódense establecer diversas interpretacións, na procura dunha explicación para os
numerosos casos de interferencias de castelán detectados no repertorio estudiado:
A) Para solucionar problemas de rima e métrica. Caso recollido e explicado no apartado

anterior.
B) Introdución na cantiga de fraseolóxia castelá, combinando un ou máis versos en caste-

lán con versos en galego:
Se eu fora cazador
e tivera unha escopeta
mataría unha perdiz
“de las que gastan peineta”.
Aí vos vai a despedida

como dan os labradores,
“con el sombrero en la mano,
muy buenas tengan señores”.
C) Co obxectivo de ridiculizar tamén se emprega en ocasións o castelán:
Repinica el panderillo,
repinica el panderillo
también lo repinicaba
si fuera marinerillo.
D) Como exemplo de dilingüísmo, en que o emprego de un ou de outro idioma non ten

máis razón que o uso habitual do mesmo, aínda que sexa en situacións moi concretas e
específicas como veremos a continuación. Aquí poderíamos diferenciar dous grandes
apartados.
Por unha parte, temos un conxunto de coplas que, sendo compostas en galego, empregan
o castelán da mesma forma que se empregaría na fala habitual, utilizando palabras ou for-
mas gramaticais que conviven coa forma galega, con uso indiscriminado de ambas as for-
mas:
23
NTRODUCCIÓN
EMPREGO DO CASTELÁN
Se eu fora mariposa,
voaría á túa ventana
e daríache os bos días
en una feliz mañana.
Alegría, alegría,
dichoso de quen a ten.
A miña foise en Abril
e hasta Navidad non ven.
Adiós muelle de Vigo,

muelle da embarcación,
onde meus ollos choraron
lágrimas do seu corazón.
Por outra parte, temos un grupo bastante numeroso de coplas elaboradas integramente en
castelán, que se recollen ao final de cada apartado. A proliferación, difusión e conserva-
ción destas cantigas casteláns, préstase a diversas interpretacións, existindo distintos pun-
tos de vista que defenden teorías diferentes, baseados en datos máis ou menos obxectivos
e facilmente comprobables. Polo que respecta á zona obxecto deste estudio, inclinámo-
nos a pensar que existiron e existen unha serie de condicionamentos socioeconómicos
que favoreceron a implantación, divulgación e posterior pervivencia destas cantigas en
castelán. Dúas poderían ser as razóns principais que se conxugaron e favoreceron este
fenómeno:
a) A situación económica da zona impuña unhas condicións de vida pouco idóneas, o que
propiciou desde sempre a emigración, fose temporal ou estable. Esta emigración funda-
mentalmente aos países americanos de fala española e tamén a León e Castela, motivou e
favoreceu a incorporación de coplas, cantigas e romances alleos, que nuns casos se con-
servaron integramente en castelán e noutros casos se foron adaptando e variando paulati-
namente.
b) O sentimento de “autoodio”, do que tanto se ten falado, fixo un labor xordo e calado a
prol da aceptación destas cantigas, coplas e romances casteláns e a súa posterior pervi-
vencia. Moitos eran os mozos e mozas que se consideraban máis finos, “señoritos”, cultos
e interesantes se utilizaban o castelán e demostraban o seu coñecemento e dominio.
Certamente non o utilizaban na súa vida cotiá, pero facían uso esporádico desta lingua nas
horas de lecer, non como lingua de relación senón como instrumento de autoexaltación;
considerábanse de “máis categoría” se ademais dos cantos propios galegos, demostraban
coñecemento e dominio de cantares alleos que aprendían por diversos medios en caste-
lán. Por esa razón, cantigas, romances e coplas alleas tanto idiomática como musicalmen-
te, fóronse popularizando de vagar, chegando a ser sentidas e valoradas como autóctonas
a medida que o uso as difundía por festas, pandeiradas, ruadas,...
24
NTRODUCCIÓN
PROBLEMAS DE LASIFICACIÓN
Cando nos encontramos con un grupo tan numeroso de coplas para estudiar, un dos pri-
meiros problemas que se nos plantexa é o da súa clasificación.
Se atendemos como é este o caso á temática, temos que basearnos de entrada nun só tema
por copla; de non ser así habería que duplicar, triplicar e ás veces cuadruplicar as coplas
xa que a maioría delas poderían encadrarse en máis dun apartado. Por iso, calquera tra-
ballo de clasificación que se poida facer será ,cando menos, discutible.
Cada copla presenta diversos niveis de lectura e en función do tipo de lectura que faga-
mos integrarémola en diferentes apartados. Hai un tipo de interpretación do significado
real de cada palabra e cada frase e hai un segundo tipo de lectura que atende ao signifi-
cado figurado; así mesmo existen outros aspectos que deben ser considerados á hora de
facer unha clasificación. Por exemplo, na copla:
As mociñas de Liñares
cantan e poden cantar-e
que teñen a santa Isabel
á entrada do lugar-e.
En función do tema está clasificada como cantiga referida ao canto. É evidente que o tema
da cantiga se refire ao canto das mozas de Liñares. En segundo lugar podemos clasificala
como cantiga referida aos topónimos, xa que alude directamente ao lugar de Liñares e á
igrexa de Sta. Isabel que ubicada precisamente na “entrada do lugar-e”. Ainda poderíamos
integrala no apartado de cantigas relixiosas xa que se pode considerar que o tema princi-
pal está constituido polos favores da Santa ás mozas de Liñares, ás que lles outorga unha
boa voz para cantar.
Esta análise das coplas poderiamos aplicalo á maioría delas, pero, ademais de ser dema-
siado laboriosa e confusa, non aportaría elementos primordiais para unha mellor organi-
zación do cancioneiro. Resultaría necesario e imprescindible nun estudio serio e profun-
do dos “temas” que abarcan as cantigas populares. Con todo, non podemos pasar por alto
o problema real que se nos plantexa á hora de realizar a clasificación real e metódica des-
tas cantigas, pensando sobre todo no complexo que resultaría encadrar cada unha das
coplas nos diferentes apartados nos que debería aparecer polos temas que incorpora. Por
iso optamos por encadrar cada copla nun só apartado, guiándonos polo tema considera-
do principal.
25
NTRODUCCIÓN
ABUNDANCIA DE ARIANTES
Cando unha persoa se achega por primeira vez ao mundo do folclore, soe experimentar
unha primeira sensación de desorientación ante a gran cantidade de variantes sobre un
mesmo asunto: variantes na mesma melodía musical, variantes nos mesmos contos, varian-
tes no traxe, variantes no baile, variantes tamén nas coplas...
¿Cal poderíamos considerar en cada caso a forma máis válida? Nós pensamos que non se
pode falar de unhas formas máis válidas que outras, pois estimamos que toda cantiga,
como forma de expresión da cultura popular, é froito dun pobo en singular, pero forma-
do por moitas persoas; unha pluralidade de persoas que aportan a súa particular inter-
pretación perfectamente asumible polo patrimonio colectivo, sempre que esa aportación
encaixe culturalmente. Polo tanto, en lugar de tratar de unificar todas e cada unha das
variantes, é moito máis enriquecedor aceptar todas aquelas que o pobo xa incorporou
como propias. Todas estas variantes son inherentes á condición de manifestacións orais e
populares e responden a un proceso de contextualización e actualización das cantigas.
Neste apartado os exemplos serían innumerables.
Viva a gaita e o gaiteiro,

viva a gaita e o gaiteiro,
vivan as mozas bonitas
que hai no mundo enteiro.
(variante 1 )
vivan as nenas bonitas
vivan en todo o Ribeiro.
(variante 2 )
vivan as mozas bonitas
do lugar de Acibeiro.
26
NTRODUCCIÓN
COPLAS NIVERSAIS
Cando falamos de coplas universais, facemos referencia a un fenómeno que hoxe é moi
normal e que é preciso aceptar nunha visión do folclore como algo vivo que se enriquece
con expresións foráneas, xa que se non se aceptasen aportacións limitaríase o desenvol-
vimento, variedade e riqueza da cultura en diversos aspectos.
Partindo desta base, observamos neste cancioneiro un bo número de coplas comúns a

toda Galicia e relacionados con coplas de outros países.
Temos que ter en conta que a zona de Liñares é terra dunha intensa emigración. O con-
tacto entre dúas culturas nunca é impermeable e as contribucións son recíprocas.
Vexamos algún exemplo:
O cantar do arrieiro
é un cantar moi baixiño,
cántano en Doade
e resoa no Eixido.
O cantar do arrieiro
é un cantar moi baixiño,
cando canta en Ribadavia
resoa no Carballiño.
A primeira cantiga sitúase nos lugares de Doade e O Eixido, sendo unha adaptación ou
“adopción” da cantiga segunda que fai referencia a Ribadavia e ao Carballiño pertencen-
tes a outra bisbarra.
Outro exemplo de maior afastamento pode ser o seguinte:
Da banda de aló do río

ten meu pai un castiñeiro,
dá castañas en Agosto,
uvas brancas en Xaneiro.
Na zona de Tras-os-Montes en Portugal cántase deste xeito:
No alto daquela serra

ten meu pai un castiñeiro,
27
NTRODUCCIÓN
COPLAS UNIVERSAIS
dá castañas en Agosto,
uvas brancas en Xaneiro.
Así mesmo encontramos coplas que nos trasladan a outras zonas de España e que aquí se
achan traducidas ao galego casi literalmente:
Din que Liñares é feo

porque non ten bos balcóns,
pero ten unhas rapazas
que rouban os corazóns.
Dicen que León es feo

porque no tiene balcones,
pero tiene unas mocitas
que roban los corazones.
Tamén temos casos curiosos, como coplas casteláns que son practicamente traduccións
de algunhas galegas, cantadas noutras partes de Galicia:
Algún día por verte

daba cien vueltas
y ahora por no verte
doy cuatrocientas.
A copla lémbranos claramente estoutra:
Algún día por te ver-e

abrín portas e ventanas
i agora por te non ver
tódalas teño pechadas.
Autores prestixiosos inspíranse, a veces, en creacións populares para elaborar as súas com-
posicións e viceversa. É o caso da copla:
Vexo a casa de meus pais,

Tamén vexo a dos meus sogros,
¿cando serei eu dona
daquel caserío todo?
Que nos recorda clamente a Rosalía
Vexo Vigo, Vexo Cangas

tamen vexo Redondela,...
28
NTRODUCCIÓN
COMENTARIO USICAL
Hai distintas formas de apreciar o folclore: escoitando, cantando, tocando, bailando...

Estas maneiras de percibir a música, axúdannos a sentila e a expresala. Pero outra forma
de achegamento a ela (altamente gratificante) é o labor de investigación: recopilación de
material, clasificación, transcrición de cantigas, e un longo etc. Esta forma de estimación
do noso folclore, acudindo ás fontes vivas, analizando e reflexionando sobre o material
recollido, proporcionounos unha nova forma de entendelo e valoralo até o punto de
expresar o noso máis sincero respecto, admiración e gratitude a todas aquelas xentes que
o gardaron na memoria e o ensinaron a través de xeracións.
Queremos salientar a peculiaridade das pezas recollidas nesta zona, tanto pola súa orixi-
nalidade melódica como rítmica, así como polo emprego de instrumentos de percusión
improvisados, como pode ser unha lata de pemento.
Cómpre destacar que a maioría das pezas recollidas aquí tiñan como finalidade primordial
a de ser cantadas para bailar. Como xa se sinalou, a súa orde era sempre esta: “jota”, mui-
ñeira e “agarrado”. É importante resaltar que nesta zona se xeneralizan co nome de
“valse” os ritmos que eles bailan agarrados; proba disto é que hai abundantes coplas nas
que se fala de “valsear”, cando o que están bailando non é un valse.
Aprendei a valsear-e,
mociños que non sabesen,
aprendei a valsear-e
e despois valsearedes.
Por esta razón, ao facermos a transcrición musical, aparecen co nome de pasodobre, xa

que son acompañadas con pandereitas e con lata, en figuración rítmica de negras e baila-
das con unha estructura similar ao do pasodobre.
Aínda que moitas delas poden escribirse en compás de 2/4, como a maioría dos pasodo-
bres, se ben tamén nisto hai excepcións; sirva de exemplo o Pasodobre “El Relicario” que
29
NTRODUCCIÓN
NTRODUCCIÓN
COMENTARIO MUSICAL
aparece escrito en 3/4, nós preferimos respectar o tipo de acompañamento rítmico que
eles empregan ao cantar.
Noutros casos, debido á alternancia de compases binarios e ternarios, sería inviable man-
ter o compás de 2/4.
Canto ás pezas que teñen unha estructura clara de 3/4, mantense o apelativo de valse.
As cantigas recompiladas nesta zona son de estilo silábico (cada nota, unha sílaba) e con
pequenos melismas, como é habitual no folclore galego, posibilitando comprensión e cla-
ridade do texto, acorde coa música. Así o podemos comprobar nas páx.73-78-88...
Hai unha tendencia á liña melódica descendente e ondulante. As melodías son diatónicas,
por graos conxuntos e semitonos diatónicos. Séguenlles en importancia os saltos de ter-
ceira, cuarta e quinta, preferentemente ascendentes. Prevalece a terminación de frase
feminina e comezo tético. Todo isto reflicte o carácter e o sentir deste povo: alegría e exal-
tación, xúbilo, ánimo; en definitiva, sentimentos positivos (saltos ascendentes: pax. 46-47-
48-53-64...); recollemento, intimidade (liña descendente: pax. 51-67-68); así como a incer-
tidume, a dúbida e o pesar (liña ondulante: pax. 62-63-72-73).
Chaman tamén a atención as apoyaturas nos finais de frase, como se pode ver nas
pax. 40-46-48-60-64...
Aínda que destacan as cantigas en tonalidade Maior, moitas das pezas están nas modalida-
des antigas (xeralmente transportadas), sobre todo no modo Frigio (Pax. 47-64-67-73-75).
Algunhas combinan un modo Maior ou Menor, con xiros ou terminacións modais case
sempre descendentes (Pax. 40-52-71-74...).
Os modos menores, normalmente están na escala natural.

En moitas, a extensión melódica é de sexta; séguenlles as de séptima, aínda que hai algun-
has de extensión reducida (cuarta ou quinta), reliquias quizais da nosa cultura:
Pax. 38. Muiñeira, Espiñeiro-Avión ano 1992. Ámbito de cuarta (Sol3-Do4). Modo
Mixolidio.
Pax. 44. “Jota”, Liñares-Avión ano 1981. Ámbito de quinta (Sol3-Re4). Modo
Mixolidio.
Pax. 51. Muiñeira, Liñares-Avión. Ámbito de quinta (Sol3-Re4). Modo Frigio transpor-
tada a Sol.
30
NTRODUCCIÓN
COMENTARIO MUSICAL
A pesar da sinxeleza que se aprecia na regularidade rítmica e simetría de fraseo, encon-

tramos pezas con alternancia de compases binarios e ternarios. Pax. 38-52-66-71-84...
Comentario das pezas
Por tratarse dunha transmisión oral, encóntrase sempre algún tipo de variantes, como fica
reflectido nos seguintes casos:
Pax. 40-55-58-75
Pax. 55 e 58 Liñares. Coinciden no tema inicial pero a segunda parte cambia rítmica e
melodicamente. A da páx. 58 mantén a figuración inicial. A outra emprega máis a sínco-
pa, e as semicorcheas.
Pax. 40. O tema inicial coincide coas anteriores, tonal, pero na segunda parte inclue dous
temas de carácter modal e contraposto.
Pax. 75. O arranque melódico conser va a estructura do segundo tema da
pax. 40 (Espiñeiro).
Pax. 47-48
A segunda é unha variante da primeira, con grande coincidencia rítmica e melódica. A pri-
meira é de carácter modal e a segunda está en tonalidade Maior, o que nos fai pensar que
posiblemente a segunda sexa máis actual que a primeira.
Pax. 60-82
Baila Manuel. Unha recollida en Liñares e outra en Doade, teñen unha estructura rítmi-
co-melódica practicamente igual, variando tan só melodicamente os compases 1, 5, 6 e 7.
Pax. 86-87
Tremelique. Coinciden no tema inicial, tonal. No segundo tema, unha cantiga mantén a
similitude rítmica co primeiro tema, mentras a outra é máis rítmica (puntilleo) e sincopa-
da. O segundo tema é de carácter modal en ambas.
31
NTRODUCCIÓN
COMENTARIO MUSICAL
Estructura rítmica
Encontramos unha estructura rítmica xeneralizada en todos os lugares, salvo en Liñares e

Xirazga, onde marcan os remates das coplas cunhos toques especiais.
Liñares, “jota”
Liñares, muiñeira
Xirazga, “jota”
“Tremelique”
32
Partituras
Índice de partituras
ESPIÑEIRO (Avión)
“Jota” 37
Muiñeira 38
Pasodobres 39, 40
LIÑARES (Avión)
“Jotas” 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50
Muiñeiras 51, 52, 53, 54
Pasodobres 55, 56, 57, 58, 59
Valses 60, 61
Romance «María a Canceliña» 62
Romance de «Helena» 63
Canto de Seitura 64
MANGOEIRO (Avión)
“Jota” 65
Muiñeira 66
OROSO (Avión)
“Jotas” 67, 68, 69
Muiñeiras 70, 71
Pasodobres 72,73, 74, 75
Valses 76, 77
DOADE (Beariz)
“Jotas” 78, 79, 80
Muiñeira 81
Valse 82
XIRAZGA (Beariz)
“Jota” 83
Muiñeiras 84, 85
“Tremeliques” 86, 87
Ruada 88
Canto de Reis 89
“ ota”
Espiñeiro Avión. Agosto 1992
O carballo da Portela A foliada vai boa,

ten a folla revirada ela non vai de perder-e,
que lla revirou o aire quen non ten amores nela
nunha mañá de xeada deseará de os ter-e.
37
uiñeira
Eu cantar, cantaba ben-e Chove quediño na herbeira,

i a garganta non me axuda, chove quediño na herbeira;
heina de mandar/deixar quedar o cantar de media noite
nunha laranxa madura. é o das mozas solteiras.
Por cantar e por bailar-e Mira pra ela galán-e,

nadie se perdió en el mundo, mira pra ela bribón-e,
se perdió por “marmurar” xa lle deches a palabra
la vida de cada uno. e agora dislle que non-e.
Baila, que podes bailar-e, Arriba e abaixo non-e,

baila, que podes bailar-e, arriba e abaixo non-e,
levaches a mellor moza onde se vai a laranxa
que había neste lugar-e. tamén se vai o limón-e.
A Pepiña do Rodeiro, Toca, miña pandereta,

ela deu esa tonada, se non heite de rachar-e,
ela que sone que non-e, que me custaches os cartos,
eu tamén vou na manada. axúdamos a gañar-e.
38
asodobre
Daime unha pinga de viño Esta noite e mais a outra

para mollar a garganta, e mais a outra pasada
cantarei como unha rula abalei unha pereira
verás como a rula canta. que nunca foi abalada.
¿De onde son que bailan ben-e,

de onde son que bailan ben-e?
Son do povo de Liñares
xa cho me parece ben-e.
39
asodobre
Para que me preguntas se son de Vigo Como os maordomos da festa,

se a noite pasada falei contigo, como eles non os hai-e,
falei contigo, nena, falei contigo, como os maordomos da festa,
para que me preguntas se son de Vigo. como eles miña nai-e.
40
“ ota”
Liñares Avión. Novembro 1981
Arriba que alá hei de ir, Para cantar bebo viño,

arriba que alá hei de ir, para bailar aguardente,
a coller a flor de Maio ás mociñas de Liñares
e a de Abril deixala ir. non hai quen lles poña frente.
Aturuxos, aturuxos, Para cantar veño eu,

por riba do carqueixal-e, para bailar meu irmao-e,
aturuxos, aturuxos, para tocar o pandeiro
para min non han faltar-e. viva quen o ten a mao-e.
Ai que piñeiro tan alto, Pera que estás na pereira,

ai que piñas amarelas, dame unha pera madura
ai que falas ten os homes para darlle á miña sogra
quen se lles fiará delas. que está nos cornos da lúa.
Liñares xa ten a sona, ¡Quen me dera na Edreira

unha soa non é nada; unha parriña con uvas
vaia unha, vaian dúas, para lle dar aos amores
vaian tres e catro vaian. e mirar se están maduras!
41
“ ota”
Cantaruxa, cantaruxa, Cantan os galos ao día,

filla da cantaruxeira, regalo dos namorados;
heiche de cantaruxar ímonos de aiquí, meus ollos,
inda que túa nai non queira. que nos pillan descoidados.
O cantar quería gracia Meu amor, cando marchou,

i eu non lla sabía dar-e, díxome que non chorase,
o Señor que ma non deu que me divertira moito
tamén ma podía dar-e. pero que non o olvidase.
Esta noche, por mi gusto, Queridiña, doenche os ollos,

yo no me voy a la cama, tamén che me doen os meus;
que me tengo que rondar vámolos lavar ao río,
desde ahora a la mañana. onde a troita lava os seus.
42
“ ota”
Se ti viras o que eu vin A pandeira toca ben

habías de estrelecer, e as ferriñas danlle un son-e,
unha formiga rabela e as meniñas que a tocan,
que me quería comer. elas de Liñares son-e.
Axudaime, compañeiras, Eu aquí nunca cantei,

axudaime por Dios-e; eu aquí nunca cantei,
axudaime, miñas irmás por ser a primeira vez
que non se rían de nós-e. non sei que tocarei.
Eu cantar, cantaba ben Sabe Dios de hoxe nun ano,

i a garganta non me axuda, sabe de hoxe nun día,
heina de mandar untar sabe Dios de hoxe nun ano
cunha laranxa madura. ¿quen terá máis alegría?
As mociñas de Liñares As mociñas de Liñares

cantan a gracia da terra, cantan e poden cantar,
din que se leva da i-auga, que ten a Santa Isabel
din que da i-auga se leva. á entrada do lugar.
43
“ ota”
Os curas e os taberneiros A galiña pío, pío,

teñen moito parecido; o capón cacaracá,
os curas bautizan nenos a galiña vai ao día,
e os taberneiros o viño. o capón vai á mañá.
Vámonos de aiquí correndo, Rapaciña, dame un bico

vámonos de aiquí correndo; que che hei dar un pataco;
eu aiquí non teño amores, non quero bicos dos homes
¿que estou eu aiquí facendo? que me cheiran ao tabaco.
44
“ ota”
Viva o lugar de Liñares Bailai todos en ringleira,

pola santiña que ten, bailade nova fileira,
ela é ben cariñosa, primeiro bailade a “jota”
eu tamén lle quero ben. e despois a muiñeira.
Esta si que che vai boa, Agora si que vin mozos,

esta si que boa vai, agora si que os vin-e,
esta si que che vai boa, agora si que vin mozos
á porta da túa mai. que me gustaron a min-e.
¿De onde é ise bailador-e,

ise bailador de onde é,
de onde é ise bailador-e
tan lixeiriño do pé?
45
“ ota”
A foliadiña de hoxe Viva o noso amo de hoxe

de mañá será sonada, que ten cara de alegría;
i ela que sone que non, se non lle acabamos hoxe
ela vai de foliada. volverémoslle outro día
Canta ti que tes a gracia, Hay arriba, hay arriba una mora,
canta ti que tes a gracia, yo le traigo un clavel y una rosa;
e a miña cando nacín un clavel y una rosa te traigo,
quedou na flor da liñaza. para ti, niña hermosa, un regalo.
Si mañana te preguntan Non hai flor, non hai flor, Maruxiña,

quien fueron los de parranda; non hai flor como a túa e a miña;
fueron los chicos del pueblo, non hai flor, non hai flor, Maruxeira,
porque en ellos nadie manda. non hai flor como a da laranxeira.
46
“ ota”
Liñares xa ten a sona, Liñares pra cantar,

Liñares a sona ten-e, Liñares pra cantar,
Liñares xa ten a sona anque non altea moito
de cantar e bailar ben-e. sábeno adonairar.
De Liñares para el cielo, Vou dar a despedida

de Liñares para el cielo, como a dan os labradores,
hasta las mismas paredes con o sombreiro na mao
dirán que me das consuelo. moi boas teñan señores.
¡Quen me dera nesta rúa, Voy a dar la despedida

quen nesta rúa me dera, a todos en general,
quen me dera nesta rúa que mi corazón no puede
que non puden vir a ela! con ninguno quedar mal.
47
“ ota”
Cantarei o que andas a facer, Para cantar estou eu,

cantarei o que andas a facer: para bailar meu irmao,
arriba o que dirán-e, para tocar o pandeiro
¡ai! que mira que bailas ben. viva quen o ten na mao.
Liñares para bailar-e ¡Ai! aquí non cantan todas,

anque non entres agora, ¡Ai! aquí non cantan todas;
Liñares para bailar-e, unhas porque teñen alma
a ruadiña vai boa. e outras porque son señoras.
A ruadiña vai boa,

ela non vai de perder-e,
quen non ten amores nela
deseará de os ter-e.
48
“ ota”
49
“ ota”
Liñares Avión. Maio 1993
Miña nai , miña naiciña, Aquí canto, aquí canto

como miña nai ningunha, al estilo de mi tierra,
que me quentou toda a cariña aquí canto, aquí canto
co calorciño da súa. aunque a puñaladas muera.
O que non foi, queridiña,

non o deixes morrer,
i o que non foi, queridiña,
o que non foi ha de ser.
50
uiñeira
Miña garganta de neve, Viva quen a min me axuda,

miña garganta de neve, viva quen me ha de axudar-e,
non vou a parte ningunha, vivan os da miña terra
garganta que non te leve. e mais os do outro lugar-e.
Viva la tierra que piso, Pola manga da camisa

viva la que estoy pisando, vinche subir un piollo,
vivan los señores todos viña de se enamorar
que me están acompañando. do que levabas no gorro.
51
uiñeira
Se non somos eu e ti, ¿De onde ves María? *En Mangoeiro recollemos esta
eu e ti e a camarada, Veño da verdura, mesma cantiga engadíndolle
se non somos eu e ti, que rico repolo este estribillo:
¿quen faría esta ruada? ten o noso cura,
ten o noso cura, Aires de la Habana,
Canta, que che hei dar as peras, ten o noso cura, aires del querer,
canta, que chas hei de dar-e, ¿De onde ves María? aires de la Habana,
canta, que che hei dar as peras Veño da verdura. para no volver.
que as teño a madurar-e. Manuel, Manuel, Para no volver,
ramo de loureiro, para no volver,
Se chover, deixa chover-e, cásate Manuel, aires de la Habana,
se nevar, deixa nevar-e, non quedes solteiro, aires del querer.
eu ben sei un abriguiño non quedes solteiro,
onde me hei ir abrigar-e. non quedes solteiro,
Manuel, Manuel,
ramo de loureiro.
52
uiñeira
O pandeiro e mais as cunchas, ¡Lugarciño de Liñares,

María, miña María; cantos sospiros me debes,
o pandeiro e mais as cunchas cantas veces te rondei
quitan a malencolía. á sombra das túas paredes!
Liñares xa ten a sona, Bailador, vai ablandando,

Liñares a sona ten-e, bailador, vai ablandando,
Liñares xa ten a sona qua xa che me doen as maos
de cantar e bailar ben-e. de che estar aquí tocando.
Heiche tocar o pandeiro, Cantarei pola varanda,

heino de repinicar, cantarei pola varanda,
heille tocar o pandeiro viva quen anda en amores,
aos mozos que van bailar. viva quen en amores anda.
Santa Isabel de Liñares A pandeira toca ben

díxome que lle rezase, e as ferriñas danlle o son,
que me había de valer as meniñas que a tocan,
cando por ela chamase. elas de Liñares son.
53
uiñeira
Liñares Avión. Agosto 1981
Mandei o recado enriba, O pandeiro toca ben-e,

non me colle nunha mao-e, e as meniñas danlle o son-e,
dállo á miña cuñada, e as mociñas que o tocan
a muller do meu irmao-e. elas de Liñares son-e.
Vente vindo de ladeira, Hoxe aquí, mañá alá,

vente vindo de ladeira, pasado mañá na feira,
que che vai o meu rapaz ¿quen a min me ha de privar
cunha galiña vermella. de falar con quen eu queira?
¡Quen me dera nesta festa,

nesta festa quen me dera,
quen me dera nesta festa
que non puden vir a ela!
54
asodobre
Pola túa porta pasa Viva a gaita e o gaiteiro,

un regueiro de auga fría, viva a gaita e o gaiteiro,
onde os mozos van a ver vivan as nenas bonitas
os amores de algún día. que se lavan no Ribeiro.
55
asodobre
Concha del alma, non llores, Bailade no arredor-e,

no tienes por que llorar-e, bailade a derradeira,
porque al venir de la guerra, acabei o chiculate,
contigo me he de casar-e, rompín a chiculateira,
Concha del alma. Concha del alma.
Tengo de amar estos días,

tengo de amar estos tiempos,
aunque la pena me mata,
la alegría me da aliento,
Concha del alma.
56
asodobre
¿Por que non hei de cantar-e? Aquí canto, aquí canto,

¿Por que non hei de cantar-e? al estilo de mi tierra;
Non teño pena ningunha aquí canto, aquí canto,
que eu non poda levar-e. aunque a puñaladas muera.
Agarrado, agarrado,
bailade no agarrado,
os veciños lle decimos
que non vaian a outro lado.
57
asodobre
O que non foi queridiña, Eu ben vir estar o demo

non o deixes morrer; de cabalo dunha bruxa;
o que non foi queridiña, o demo dalle que dalle
o que non foi ha de ser. e a bruxa puxa que puxa.
Eu ben vin estar o moucho

naquil alto penedo;
anque me rinches o dente,
moucho non che teño medo.
58
asodobre
59
alse
A veces me comparas con la verbena, ¿Qué quieres que te traiga, niña, de Orense?
si la verbena es blanca, yo soy morena; Un pañuelo de seda que dure siempre;
yo soy morena niña, yo soy morena, que dure siempre, niña, que dure siempre;
a veces me comparas con la verbena. ¿qué quieres que te traiga, niña, de Orense?
Para tener un hombre se necesita A la orilla del río tengo mis mulas
tener mucho dinero y ser bonita; pa carretar vino a las viudas;
y ser bonita, niña, y ser bonita, a las viudas, niña, a las viudas,
para tener dinero se necesita. a la orilla del río tengo mis mulas.
Algún día por verte daba cien vueltas A la orilla del río tengo mi macho
y ahora por no verte doy cuatrocientas; pa carretar vino a los borrachos;
doy cuatrocientas, niña, doy cuatrocientas, a los borrachos, niña, a los borrachos,
algún día por verte daba cien vueltas a la orilla del río tengo mi macho.
Algún día por verte dinero daba, A la orilla del río tengo mis bienes,
y ahora por no verte bajo la cara; una vaca parida con perendengues;
bajo la cara, niña, bajo la cara, con perendengues, niña, con perendengues,
algún día por verte dinero daba. a la orilla del río tengo mis bienes.
60
alse
Velos aí veñen vindo, Agora que nos xuntamos,

velos aí veñen vindo; nós e mais os de alá arriba,
o barqueiro que os trae agora que nos xuntamos
parece que ven durmindo. viva a nosa compañía.
61
omance “María a Canceliña”
Cadrou que na misma hora,

Andrés de revolta viña,
de botarlle auga á veiga
que arrimada á dela tiña.
Viva la mar salada.
Cando chega Andrés ao prado, Antes de ir onde os teus pais Quéroche vir de contado
miraille como a mira, teño que falar contigo, ahorita a falar contigo,
¿Queres que vaia a axudarche para ver se ti queres ou dixécheslle aos teus pais
a segar a herba, María? tomar amores comigo. que te quedaras comigo.
Viva la mar salada. Viva la mar salada. Viva la mar salada.
A outra cousa, moitas gracias, Tomar amores contigo Ao sair desta apurada,
que a teño que eu segar, pra min sería unha fortuna, Andrés fálame por Dios,
ti has ter apurada, que non quero tomar amores ao pesar da nosa vida,
non has querer esperar. con outra nena ningunha. eu non sei que ha ser de nós.
Cando estou á túa beira Marcharon os namorados A teu lado non me sento
nunca che estou apurado, moi contentos de alegría, porque o demo éche tendeiro,
que ti es a que me tes, que xa quedaron citados que se cadra sen pensar
o meu corazón roubado. pra volver ao outro día. prende lume do chisqueiro.
O teu corazón, Andrés, Ao outro día María, Válgate Dios, Maruxiña,

telo no peito encerrado, mandárona ir á herba, pra que tes tanto coidado,
pra lle dar a quen ti queiras non se lle vía pousar o pau que ha de ser pró lume
que pra min non o tes guardado. os pés na terra xiquera. xa naceu pra ser queimado
Digo eu, hasme crer, Ao pasar o Pasadeiro Séntate aquí ao meu lado,
téñoche tanto cariño, xa ven o Andrés de contado, e entre os dous acordaremos
ven prá casa dos meus pais regañando a moa e rindo en que tempo che parece
non colliches camiño. tras dun salgueiro deitado. é millor que nos casemos.
Viva la mar salada. Viva la mar salada Viva la mar salada.
62
omance de “Helena”
Eran dos enamorados En el patio, Helena Madre, vente a dormir

que se querían se desmayó, vente a mi lado,
pero hacía cinco años él era un gran tunante, que antes de morir quiero
que se perdían, cogió y marchó, darte un recado,
que se perdían. cogió y marchó. darte un recado.
Ella lo amaba niña, Pronto bajó de arriba Que si volviese a verme
ella lo amaba, la madre anciana, después de muerta,
él era un gran tunante la cogió en sus brazos, no le dejes que pase
que la engañaba, la llevó a cama, de aquella puerta,
que la engañaba. la llevó a cama. de aquella puerta.
El día de su santo En esta noche madre, Dígale que no pase,
le regaló vi las estrellas, y si pasara,
dos pañuelos de seda ábreme la ventana no dejarás que vea
que le bordó, que quiero verlas, mi linda cara,
que le bordó. que quiero verlas. mi linda cara.
El día de su santo No te la abro Helena, Ya se murió Helena,
le regalaba ya estás malita ya se murió,
un vestido de seda y el aire de la noche la pobre de la madre
que le enseñaba, te perjudica, como quedó,
que le engañaba. te perjudica. como quedó.
¿Que te ha pasado Juán, Madre, dile a Dolores Encima de la tumba
que estás muy triste? que la perdono, llevaba flores,
¿Por que no estás, Helena? ella no tiene culpa un letrero que dice:
Ya te lo dije, de mi abandono, murió de amores,
ya te lo dije. de mi abandono. murió de amores.
Que no te quiero, Helena, Madre, dile a Dolores A las tres de la tarde
yo quiero a otra que vea con él, fue el entierro
que mis ojos han visto ella no tiene culpa y Juan estaba fuera,
la más hermosa, que Juan le adore, pasó pa dentro,
la más hermosa. que Juan le adore. pasó pa dentro.
63
anto de seitura
Liñares Avión. Febreiro 1996
Carolina no baile Algún día por verte

dixo en voz alta: daba cien vueltas;
se me gustan os mozos ahora por no verte
é pola gaita. doy cuatrocientas.
Carolina en el baile Carolina en el baile

calló de culo, rompió las medias;
se le vió el fandango ¡pobre de Carolina,
todo peludo. como las lleva!
64
“ ota”
Mangoeiro Avión. Outubro 1990
Moito baila, moito baila, Viva o lugar da costeira

o amor da camarada, por todos os arredores;
moito baila, moito baila, terra de moitas castañas,
que parece unha monada. viva a nosa castañeira.
Viva o lugar de Liñares, Esta miña pandeireta

vivan os do pano branco, ten o pelico de ovella,
viva quen se lles pasea inda onte comeu herba,
domingos e días santos. hoxe toca que rabea.
O pandeiro rabeou, Se queres que o carro cante,

o pandeiro rabeou; móllalle o eixo no río;
tamén ha de rabear-e despois, co eixo mollado,
quen a barriga rachou. canta como un asubío.
65
uiñeira
Mangoeiro Avión. Outubro 1990
Santa Isabel de Liñares Vou a dar a despedida

díxome que lle rezase, como a dan os labradores,
que me habías de valer co sombreiro na mao,
cando por ela chamase. moi boas tardes teñan, señores.
66
“ ota”
Oroso Avión. Decembro 1994
No la llevaba con vino Se queres aquí, aquí,

que la llevaba con agua, se queres alá, alá,
para regar los claveles se queres na “cas” do cura,
que tenía en la ventana. na “cas” do cura será.
As mociñas de Oroso, Arriba pandeiro roto,

eu direi quen elas son-e, abaixo manta mollada,
delgadiñas da cintura onde se sentan as mozas
e alegres de corazon-e. os mozos non valen nada.
67
“ ota”
No lugarciño de Oroso Da túa ventana á miña,

teño a quen quero ver; do teu corredor ao meu,
teño por riba da fonte hai unha larga cadea
e por baixo tamén. e quen a pasea son eu.
Ponde leña a ese lume, Da túa ventana á miña

anque sexa de carrasco, hai o salto dunha cobra;
que van saír a bailar ¡quen lle pudera chamar
a Carriza e mais o Chasco. á túa nai miña sogra!
Inda agora reparei,

inda agora reparei;
se me parara máis cedo
non amaba a quen amei.
68
“ ota”
Eiquí todas, eiquí todas, O meu amor díxome onte

a redor do meu sombreiro, que me había de ver hoxe;
heivos de casar a todas se é hoxe inda non tarda
i eu hei de quedar solteira. que ten o camiño lonxe.
Eu non podo anque queira,

eu non podo anque queira,
non podo coller a rosa
riba daquela roseira.
69
uiñeira
Dices que te vas mañana, Oroso tiene las llaves

yo me voy al otro día, del paraíso del cielo
espera por mi si quieres, y las de mi corazón las tiene
iremos en compañía. un chaval moreno.
Logo lles vou a parar-e,

logo lles vou a parar-e,
bailadores do turreiro
teñen que disimular-e.
70
uiñeira
A la fuente voy por agua, Eu aquí non veño a nada,

al molino por moler, eu aquí non veño a nada,
y a la casa de tus padres solo son foliadeira,
solo voy por irte a ver. veño a ver a foliada.
A la fuente voy por agua Por cantar e por bailar,

y a la huerta por verdura, eso faino todo o mundo,
y a la casa de tus padres se perdió por mormurar
voy por ver tu hermosura. la vida de cada uno.
Non chas quero, non chas quero O gaiteiro de Soutelo

as palabriñas dos homes, foi tocar á Santa Marta,
parécenche moi boas e no medio do camiño
e rouban os corazones. escangallóuselle a gaita.
Bailador, baila lixeiro, Manuel, Manueliño,

bailador, baila lixeiro, Manuel, Manueliño,
un bailador coma ti o día da túa voda
inda non veu ao turreiro. eu hei ser o teu padriño.
71
asodobre
Voulles parar de repente, Eu pasei pola túa porta

voulles parar de repente, por ver a túa hermosura
miña nai non me criou-e e a porca da túa nai-e
para devertir á xente. lapaba na lavadura.
As mociñas de Oroso, O noso amiño de hoxe

digan o que queiran delas, ten bon viño pra beber-e;
son as que levan a palma ten o viño na bodega,
debaixo das estrelas. moito nos dá de beber-e.
Porque canto, porque canto, O carballo da Portela

e se choro, porque choro, inda non lle cae a folla;
se me ven falar contigo eu non me quero casar-e
xa me din que te namoro. anque me botan a sona.
Este lugar de Oroso O que non canta nen baila

heino de arrasar a tiros, ¿que vén facer ao serán?
hai un rapaciño nel-e Vén oír catro mentiras
lévame os cinco sentidos. para contar de mañán.
Eu cantar, non sei cantar

eu bailar, non sei dar voltas;
inda teño de aprender-e * A cantiga comeza con esta frase.
coas veciñas da porta. Despois do estribillo seguen as coplas.
72
asodobre
Bágoas que os meus ollos choran, Púxenme a chorar un pouco

lavan un cesto de roupa, á sombra de aquela carqueixa;
¿Como non hei de chorar, respondeume a flor do toxo,
tu nunha terra e eu noutra? non chores por quen te deixa.
Ao mar foron meus ollos Arrimeime a un pino verde

por auga para chorar-e; por ver se me consolaba;
e viñéronse sen ela o pino, como era novo,
porque estaba seco o mar-e. ao verme chorar choraba.
Anque me vou, non me vou, Como de aiquí ao mar-e,

anque me vou, non te olvido, como do mar a Marín-e;
anque marcho co corpo tanto hai de aquí ao mar-e,
non me vou co meu sentido. tanto hai que te non vin-e.
Bailai de aquí a mañá,

bailai de aquí a mañá-e;
para vos tocar a vós
nunca me cansou a mao-e.
73
asodobre
Canta, miña camarada, Agarrarivos, agarrarivos,

canta, miña camarada; se vos querés agarrar-e;
se cantaches de solteira, que vos agarrés que non-e,
¿por que cantas de casada? eu parar hei de parar-e.
O anillo do meu dedo, Unha pera, dúas peras,

xa se foi quen o levou; non tiña máis a pereira;
foi a cara máis bonita unha era para min-e,
que por Ourense pasou-e. outra para a compañeira.
74
asodobre
Var. Espiñeiro
75
alse
76
alse
Eu tenho um cancinho Eu tenho um cancinho

e voçê tem dous; e voçê tem quatro;
adiós meu amor a cara do cão
um dia despois. é o seu retrato
Eu tenho um cancinho Se o meu retrato

e voçê tem três; é a cara do cão
o mais pequeninho parece-se a ti,
já me guarda a res. será teu irmão.
77
“ ota”
Doade Beariz. Outubro 1990
O señor cura non baila Ao caravel según nace

porque ten unha coroa; chámanlle caraveliño;
baile, señor cura, baile, tamén os fillos do cura
que Dios todo llo perdoa. chámanlle ao pai señor tío.
Santa Isabel de Liñares,

Santa Isabel de Liñares,
tráemo diante dos meus ollos,
quen eu quero ben o sabes.
78
“ ota”
Doade Beariz. Febreiro 1993
Santo Domingo nació

y yo también he nacido,
con intención de quererte
y por eso no te olvido.
79
“ ota”
Esta noite e mais a outra, Arriba, arriba ollos,

e mais a outra pasada, arriba os ollos morenos,
abalei unha pereira arriba, arriba ollos,
que nunca fora abalada. non sei cando nos veremos.
80
uiñeira
Vouche dando palabriñas, Míraa que baila ben,

palabriñas de papel; míraa que baila ben;
moitos anos se pasean é filla dunha viuda,
o home e a muller. mira pra ela, míraa ben.
Mándame unha carta, manda, Por aquel que entrou no baile,

meu irmao da miña vida; por aquel que entrou agora,
mándame unha carta,manda, por aquel que entrou no baile
da túa mao despedida. tocarei a noite toda.
81
alse
Var. de Liñares Doade Beariz. Febreiro 1993
82
“ ota”
Xirazga Beariz. Novembro 1985
¿De onde é ise bailador, Tes un caravel na boca

ise bailador de onde é, e os dentes son as folliñas;
de onde é ise bailador namóranme as túas falas
tan lixeiriño do pé? pero dásme moi pouquiñas.
Viva o lugar do Alén, Miña gargantiña rouca,

viva polos catro lados, miña gargantiña rouca,
vivan os mozos e as mozas, heite de levar á feira,
vivan tamén os casados. heite de cambiar por outra.
Algún día cantei ben, Miña garganta de neve,

agora vella non podo; miña garganta de neve,
o que canta ben de novo non vou a parte ningunha,
sempre lle vai dando un modo. garganta, que non te leve.
Onde vai que non cantei, I alá vai e non vai outra,
onde vai que non cantei, i esta vai e non vai outra,
vou ver a miña garganta para tocar xa non podo,
se está como a deixei. para cantar estou rouca.
83
uiñeira
Xirazga Beariz. Outubro 1985
Saca puntos, saca puntos, Xirazguiña viva, viva,

galanciño no turreiro; Xirazguiña viva ben,
saca puntos, saca puntos, Xirazguiña viva, viva
ti e mais o compañeiro. porque canta e baila ben.
Inda che hei de botar unha , Xirazguiña pra cantar,

inda che hei de botar outra; Xirazguiña pra cantar,
inda che hei de botar unha anque non canta moi alto
que che hei de queimar a roupa. sábeno adonairar.
Perendengues nas orellas Inda lle hei de preguntar

tamén os ten o meu can; a ese que aturuxou,
cando vai detrás das lebres en que lugar foi nacido
vai mirando se lle can. e en que sitio se criou.
Esta muiñeira nova, Garabullos, garabullos,

esta nova muiñeira, garabullos todos xuntos,
esta muiñeira nova aos señores bailadores
tróuxena eu da ribeira. acabáronselle os puntos.
84
uiñeira
A foliada vai boa, Quedaron de vir, han vir,

ela non vai de perder, quedaron de vir, han vir,
ela non vai de perder, quedaron de vir, han vir;
quen non ten amores nela eles deron a palabra
deseará de os ter; i eles hana de cumprir;
quen non ten amores nela eles deron a palabra
deseará de os ter. i eles hana de cumprir.
Saca punto, saca punto,

galanciño, no turreiro;
galanciño, no turreiro,
saca punto, saca punto,
ti e mais o compañeiro;
saca punto, saca punto,
ti e mais o compañeiro.
85
“ remelique”
Baila con ela sen duda, Baila como has de bailar,

baila con ela sen duda, non andes facendo a risa
é filla do arrieiro que antes de saír do baile
i hache regalar a burra. has de sacar a camisa.
86
“ remelique”
Xirazga Beariz. Xullo 1996
Baselisa está na cama

pola tunda que lle deron;
levántate, Baselisa,
que pouco mal che fixeron.
87
uada
Xirazga Beariz. Outubro 1985
88
anto de Reis
Xirazga Beariz. Xullo 1996
La licencia la traemos Nós non lle somos soberbios,

del señor corregidor, con pouco nos contentamos,
a las puertas que cantemos por dous perniles que quedan,
que nos dean lo mejor. eses tamén os levamos.
Déannos de todo algo, Aí lle van os nosos reis

de todo aunque sea pouco, con toda confianza,
déannos touciño e medio pra levar o porco enteiro,
e mais a metade do outro. fáltannos as miudanzas.
89
Cantigas
Cancioneiro Popular
da Provincia de Ourense.
Vol. 1
CANTIGAS DE
mor
Cantigas que fan referencia ao canto
Cantigas que fan referencia ao baile
Cantigas que tratan das relacións entre os namorados
Cantigas de galanteo e louvanza
Cantigas referidas a amores pasados e esquecidos
Cantigas referidas a máximas e ditos amorosos
Cantigas de confesión amorosa
Cantigas referidas a consellos amorosos
Cantigas de ronda
Cantigas que expresan desexos
Cantigas irónicas, burlonas e picarescas
Cantigas que expresan sufrimento por amor
Cantigas de desprezo e desdén

CANTIGAS DE AMOR
CANTIGAS QUE FAN REFERENCIA AO
anto
Se queres que cho diga,

cantando cho direi;
cantando tomei amores,
cantando (chorando) os olvidei.
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS QUE FAN REFERENCIA AO CANTO
1 4
Cantaruxa, cantaruxa, Se queres que cho diga,

filla da Cantaruxeira, cantando cho direi:
heiche de cantaruxar cantando tomei amores,
inda que a túa nai non queira. cantando (chorando) os olvidei.
1 5
Cando canto este cantar-e, Cantade mozas, cantade todas,

meu ramalliño de flores, alegrade os corazóns;
cando canto este cantar-e non digan que temos pena
acórdanme os meu amores. por outros amores platóns.
3 6
Cantarei pola Baranda, Se sobera que cantando

cantarei pola Baranda, reducía unha morena,
viva quen anda en amores, toda a noite cantaría
viva quen en amores anda. anque de día durmira.
96
CANTIGAS DE AMOR
CANTIGAS QUE FAN REFERENCIA AO
aile
Entrade, mociños, entrade,

por esa porta para dentro,
que aquí non vos está
quen traedes no pensamento.
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS QUE FAN REFERENCIA AO BAILE
1 5
Moito baila, moito baila, Entrade, mociños, entrade,

o amor da camarada; por esa porta para dentro,
moito baila, moito baila, que aquí non vos está
que parece unha monada. quen traedes no pensamento.
2 6
Baila ben o bailador Quedaches de vir, viñeches,

e tamén a bailadora; miña mazá colorada;
se a vista non me engana, quedaches de vir, viñeches,
ha de ser a súa noiva. esta noite á pandeirada.
3 7
A pandeirada vai boa Arriba, arriba con ela,

pero non vai de perder-e; con esta foliadiña;
quen non ten amores nela, esta noite “cortegei” ,
¡ai! deseará de os ter-e. unha moza que foi miña.
4
A ruadiña vai boa,

ela non vai de perder;
quen non ten amores nela
deseará de os ter.
98
CANTIGAS DE AMOR
CANTIGAS QUE TRATAN DAS RELACIÓNS ENTRE OS
amorados
Algún día era eu só

a que o teu xardín regaba,
agora xa somos moitas
a beber da túa auga.
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS QUE TRATAN DAS RELACIÓNS ENTRE OS NAMORADOS
1 8
Arrechégate, arrechégate, María, ti es o demo,

arrechégate, amor meu, sempre me andas tentando;
arrechégate, arrechégate, vou ao río, vou á fonte,
se non arrechégome eu. sempre te encontro lavando.
2 9
Non me mires, non me mires, Morena e amorenada,

que ben miradiña vou, morena e amorenada,
non me mirou tanto dalle unha volta ao pelo,
miña nai que me criou. que che quero ver a cara.
3 10
Non me tires con pedriñas A palabra que me deches

cando estou lavando a roupa (louza), o día de Santa Isabel,
tírame con palabriñas a palabra que me deches
onde miña nai non ouza. haina que cumplir, Manuel.
4 11
Non quero que te levantes Mira para ela galan-e,

que estás en panos menores, mira para ela brivón-e
quero que desde a cama xa lle deches a palabra
me escoites catro razones. e agora dislle que non-e
5 12
Heiche roubar un bico, Ben te vin, ben te mirei,

mira que cho hei de roubar, meu ramilliño de azafrán,
a carón da túa porta ben te vin, ben te mirei,
sen que me vexa o teu pai. non che puden dar a man.
6 13
Heiche de dar, queridiño, Ben te vin estar na misa,

heiche de dar o que teño, ben te vin arrodillar-e,
heiche de dar, queridiño, ben te vin polos meus ollos
o anillo do meu dedo. de rodillas no altar-e.
7 14
Hei de facer un reló Caravel, caraveliño,

de rebandas de pantrigo caravel, caraviñol,
para saber os minutos o día que eu non te vexo
que estou ao serán contigo. para min non raia o sol.
100
CANTIGAS DE MOR
15 22
Se ti me quixeras ben Pola túa porta pasa

e me tiveras cariño, o correo das mentiras,
de lonxe farías perto inda lle podes pagar,
e do perto bon camiño. que pasa todos os días.
16 23
Inda que te volvas culebra Pensaches de me engañar

e te botes ao mar, con palabras amorosas,
e te envolvas na areia, eu non son tonta nen cega
os meus ollos hante buscar. que non vexa ben as cousas.
17 24
Corazón por corazón, Sempre me estás voume, voume,

o meu non deixes de amar, xa te podías ter ido;
mira que o meu corazón se te foras fai un ano
inda non é de deixar. xa me tiñas esquecido.
18 25
Maruxiña, Maruxiña, Non mas botes tan altas

téñoche o ollo botado, que xa chegan ás estrelas,
ou te has de casar comigo, anque son rapaza nova,
ou te ha de partir un raio. non deixo de comprendelas.
19 26
Algún día era eu só Se mo deches foi no muíño,

a que o teu xardín regaba, se mo deches fixeches ben,
agora xa somos moitas se mo deches foi no muíño,
a beber da túa auga. era de noite e non vía ninguén.
20 27
Fun ás mozas a Baiste Non me mires de reollo,

e pillei unha molladura, non me mires de reollo
inda así cheguei contento, que eu non son a que me caso
xa está a mazá madura. nen a que che leva o mozo
21 28
Inda che hei de botar unha, Non me mires, non me mires,

inda che hei de botar outra, que ben miradiña vou ,
inda che hei de botar unha o galán que me pretende
polo burato da porta. a tanto non reparou.
101
CANTIGAS DE MOR
29 36
Anque me vou, non me vou, Loureiro da folla preta,

anque me vou, non te olvido, loureiro da folla preta,
anque me vou co meu corpo, entre dous que ben se queren
non me vou co meu sentido. nunca falta quen se meta.
30 37
Fuches contar mal de min A carballeira de Barcia

a onde tanto me querían, ten un carballo cerquiño,
a ti todo che aceptaban, debaixo dese carballo
a min todo me decían. arrúloche ao meu meniño.
31 38
Decías que non me querías, Esta si que che vai boa,

decías que non me querías, esta si que boa vai,
cunha mao me botabas, esta si que che vai boa,
con outra me recollías. á porta da túa nai.
32 39
Non me rondes, non me rondes, Á túa nai xa llo dixen

que non quero ser rondada, e ao teu pai heillo dicer-e,
que son filla de bons pais, a ti non che digo nada,
non quero ser marmurada. fai como che parecer-e.
33 40
Moza que vendes as peras, Arrímateme miña prima,

cantas che mandaron dar-e; arrímateme por Dios,
para ti, meu galanciño(queridiño), arrímateme miña prima
non mas mandaron contar-e. que non se rían de nós.
34 41
As estreliñas van altas, Maruxiña do Portelo,

meniña vaite deitar, Maruxiña do Portelo,
esas contas sonche as miñas á túa nai xa llo dixen
que teño que madrugar. e ao teu pai téñolle medo.
35 42
O río, cando vai grande, Somos primos, somos primos,

no medio fai un remanso; somos e non o negamos,
eu nos teus brazos, meniña, e en calquera romería
anque non durmo descanso. somos nós os que pintamos.
102
CANTIGAS DE MOR
43 50
Túa nai anda a decir Baila con ela galan-e,

que ti a raíña mereces; baila con ela galan-e,
eu como non son a raíña anque llo vaias pedir-e,
non quero que me desprecies. eu ben sei que cha non dan-e.
44 51
Chamáchesme moreniña Toda a miña vida andiven

a vista de tanta xente, atrás un mozo, Manuel,
e agora vaime quedar-e agora que o atopei,
moreniña para sempre. cáeme a sopa por el.
45 52
Chamáchesme moreniña, Písalle a punta do pé,

era do polvo da eira, písalle a punta do pé,
xa me verás pró domingo anque lla pises e pises
como a rosa na roseira. ela para ti non é.
46 53
Chamáchesme moreniña, Non te achegues moito a ela,

blanquiña vaite lavar, non te achegues moito a ela,
dixeches que non tiña amores, anque che está solteiriña
inda chos poido prestar. non ten o amor na terra.
47 54
Chegaron as pimenteiras, Non lle toques no mandil,

hai alegría na praza, non lle toques no mandil,
vou ver se chegou con elas que ela é rapaza nova,
tamén a miña rapaza. ten o home no Brasil.
48 55
O anelo do meu dedo A sombra do castiñeiro

ten pechadura e chave, é moi boa para o vrao,
o secreto do meu peito heite de levar a ela,
só meu amor o sabe. queridiña, pola mao.
49 56
Déixame subir ao alto Agora que vén a noite

que no alto vexo ben, vén a miña regalía,
tamén vexo os meus amores para ver os meus amores
se me falan con alguén. que non os vin polo día.
103
CANTIGAS DE MOR
57 64
O meu amor se é de lei, Ai, que ventanas tan altas

quedou en vir aquí hoxe, que non as podo subir,
se ha de vir(se é hoxe) inda non tarda bótame ti, Maruxiña,
que ten o camiño lonxe. as trenzas do teu mandil.
58 65
O meu amor díxome onte Da túa ventana á miña,

que me había de ver hoxe, do teu corredor ao meu
se é hoxe inda non tarda hai unha larga cadea
que ten o camiño lonxe. e quen pasa son eu.
59 66
Quedaches de vir, viñeches, O que non foi, queridiño,

e cumpliches a palabra, non o deixes morrer,
se a de hoxe non cumpliras o que non foi, queridiño,
outro día non cha daba. o que non foi, ha de ser.
60 67
Hoxe o meu aquí non vén, O muíño anda en vao,

hoxe o meu aquí non vén, o muíño anda en vao;
caeume nun barranco, vamos eu e ti, meniña,
¿a cabaliño de quen? vámoslle achegar o grao.
61 68
Quedaches en vir ás nove, Se queres aquí, aquí,

viñeches ás nove e media, se queres alá, alá,
¿pensas que non é pecado se queres na cas do cura,
enganar a unha morena? na cas do cura será.
62 69
Moza que estás na ventana Se queres que vaia e vaia,

coa punta do pano fóra, meniña ao teu lugar,
eu a cara non cha vexo has de encerrar a cadela
e o pano non me namora. que non fai senón ladrar.
63 70
Ergue arriba ese sombreiro Se me queres, di que si,

que che quero ver a cara, se non, dime que me vaia,
que me din que es moreno, non me teñas ao sereo
e a min moreno me agrada. que non son cántaro de auga.
104
CANTIGAS DE MOR
71 74
Se soubera que este mozo Vouche dando palabriñas,

viña por tomar amores, palabriñas de papel,
íballe poñer na rúa moitos anos se pasean
un ramalliño de flores. o home e a muller.
72 75
Se soubera que ti dabas Eu querer; quéroche ben

pasadiñas por me ver-e, na raíz do corazón,
tamén che eu daba a palabra solo me falta saber
de outros amores non ter-e. se ti me queres ou non.
73
Se canto porque canto

e se choro porque choro,
se me ven falar contigo
xa me din que te namoro.
76 79
Amor mío, vienes tarde, A la luna de Valencia

has de dormir al sereno; solo le falta un día;
ábreme las puertas, abre, y a ti te falta un año,
que yo sé que tarde vengo. querido, para ser mío.
77 80
Mi madre por ser mi madre, Que te quiero, bien lo sabes,

con todo el poder que tiene, que te adoro, sol divino;
no es quien para privarme no quiero ser despreciada,
de querer a quien me quiere. es el favor que te pido.
78 81
Todos los toritos bravos, Tengo la garganta mala,

tienen gitanas en arranque; necesito otra mejor,
solo te acuerdas de mi ya la tengo a serenar
cuando me tienes delante. en los labios de mi amor.
105
CANTIGAS DE MOR
81 85
Dicen que la hierba mora A la fuente voy por agua,

desciende del agua clara. al molino por moler
¿Para que me quieres hoy y a la casa de tus padres
si te he de olvidar mañana? solo voy por irte a ver.
83 86
Si me quieres dar la muerte, A la fuente voy por agua,

olvídame, prenda mía; y a la huerta por verdura
no hay cuchillo más fuerte y a la casa de tus padres
para quitarme la vida. voy por ver tu hermosura.
84 87
Dices que te vas mañana, Arrímate a mi que soy,

yo me voy al otro día. arrímate a mi que he sido,
Espera por mi si quieres, arrímate a mi que soy
iremos al otro día. el amante más querido
106
CANTIGAS DE AMOR
CANTIGAS DE
alanteo
e louvanza
Moi ben canta, moi ben canta

“la señorita en el mar.”
Os mariñeiros dan volta
solo por oíla cantar
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS DE GALANTEO E LOUVANZA
1 7
Teño un amor como un sol O meu amor é soldado,

e eu a Dios non llo merezo, o meu amor é sargento,
todos me din que o venda e unha cara como a del
e o meu amor non ten prezo. non entrou no regimiento.
2 8
Teño unha paloma branca Os teus ollos son luceiros,

encima do valo da eira, a túa cara unha custodia,
non lle tires cazador os teus beizos escaleiras
que é a miña compañeira. para subir deica a gloria.
3 9
Indo pola carretera, Eu son minero nas minas

moito pican as areas, de Marcofán, na ladeira,
non hai amor como o meu e a miña moza de Valcobo
debaixo das estrelas. é a mellor lavandeira.
4 10
Manuel, Manueliño, Rosiña, Rosiña, Rosa,

a túa chaqueta ben cheira, Rosiña do torovisco,
cheira a rosa, cheira a flor, o que che puxo Rosiña,
cheira a flor da laranxeira. moitas rosas tiña visto.
5 11
Moi ben canta, moi ben canta ¡Ai que boa parexiña,
“la señorita en el mar.” ai que boa talla fan,
Os mariñeiros dan volta ai que boa parexiña,
solo por oíla cantar a Manuela e mais o Xan!
6 12
Tes dous olliños na cara Agora si que vin mozos,

que parecen dous luceiros. agora si que os vin,
O día que non chos vexo agora si que vin mozos
de sentementos me morro. que me gustaron a min.
13 14
¡Ay que manos para guantes, Tienes unos ojos negros

ay que dedos para anillos, que parecen dos luceros,
ay que labios tan hermosos que salen a los caminos
para recibir cariños! a robar a los pasajeros.
108
CANTIGAS DE AMOR
CANTIGAS REFERIDAS A
mores
pasados e
esquecidos
Pola túa porta pasa

un regueiro de auga fría,
onde os mozos van a ver
os amores de algún día.
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS REFERIDAS A AMORES PASADOS E ESQUECIDOS
1 7
Dentro do meu peito teño Algún día que te quixen

unha rosa sen abrir, foi por ir pasar o tempo,
xa me tiveches na mao, agora xa non te quero,
non me deixaras saír. pois teño conocimento.
2 8
Dentro do meu peito teño Algún día ben te quixen,

dúas escaleiras de vidro, agora xa non te quero ,
por unha sobe o amante, agora me gabo eu
por outra baixa o olvido. que te quería e te deixo.
3 9
Olvidáchesme, olvideite, Pola túa porta pasa

perdinche a vista dos ollos, un regueiro de auga fría,
o día que me olvidaches onde os mozos van a ver
xa tomei amores noutro(novos). os amores de algún día.
4 10
Ti deixáchesme, eu deixeite, Pasouche o sol pola porta,

corvos che piquen os ollos, axudáraste meniña,
o día que me deixaches o río, cando vai baixo,
xa tomei(collín) amores novos. tarde ou nunca vai arriba.
5 11
Algun día ben cantaba, O anillo do meu dedo

algun día ben cantei, caeu no río e mollouse,
algun día ben cantaba e agora, meu queridiño,
agora xa me olvidei. o noso amor acabouse.
6 12
Algún día fuches miña, O anelo que me deches

agora véñote ver-e, inda cho traigo no dedo,
que che quero preguntar-e que cho penso demandar
se me volves a querer-e. polo primeiro correo.
(se queres volver a ser-e.)
110
CANTIGAS DE MOR
13 20
Cando quixen, non quixeches, Pena non teño ningunha,

agora queres, non quero, nen teño por que a ter,
agora me alabo eu os amores esquecidos
que te quería e te deixo. xa non me volven querer.
14 21
Pensaches que te quería, Canta ti, cantarei eu,

era un engano teu, farémolos dous cantando.
desa túa fermosura Canta ti que tes amores
non me namoraba eu. que os meus vanse acabando.
15 22
Como queres que te queira, Eu tiven moitos amores

que che teña atención, que me decían chorando,
se outros paxariños voan que nunca me olvidarían
dentro do meu corazón. e me estaban olvidando.
16 23
Os amores de algún día, Antonio, meu Antoniño,

o meu regalo era velos, meu arelo de apretar,
agora tanto me dá fuches polo río abaixo
amalos como perdelos. e mais deixeite marchar.
17 24
Eu namoreime do vento, Meu amante traidor,

do vento me namorei, meu amante traidor,
o vento como é lixeiro, ti por min non pases pena
eu sen amores quedei. e eu por ti non paso dor.
18 25
Alá arriba, naquel alto, Eras unha verde estrela

sentín chorar e escoitei, cando eu te conocín,
moi perdidiños andades, agora amas a outra,
amores que eu olvidei. xa non te acordas de min.
19 26
Carreteiriña da serra, Inda agora reparei,

enladrillada de pizarra, inda agora reparei,
pasaron os meus amores se reparara máis cedo
cando lle verei a cara. non amaba a quen amei.
111
CANTIGAS DE MOR
27 29
Si te quise fue un sueño, Yo tenía un amor firme,

que te olvidé, no lo ignoro. de tan firme me olvidó.
La culpa la tienes tu, La culpa no ha sido de el
por buscarme con tanto empeño. sinó de quien le aconsejó.
28 30
No quiero del pan quemado El río vuelve a su cauce,

que me amarga la corteza; la golondrina a su nido.
conversaciones contigo, A mi corazón no vuelve
las que he tenido me pesan. la ilusión que se ha perdido.
112
CANTIGAS DE AMOR
áximas
e ditos
amorosos
Muíños non son muíños,

que son casiñas dos ratos,
onde se dan os cariños
e mais os moitos abrazos.
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS REFERIDAS A MÁXIMAS E DITOS AMOROSOS
1 8
Chove e mais non hai orballo, O candil que non alumea

chove e mais non hai orballo, non se colga no pontón,
o amor que ha de ser meu, e o amor que non é firme
non terá tanto traballo. non se trae no corazón.
2 9
Amores ao lonxe, lonxe, O cariño é o demo

é unha cousa perdida, e polos ollos se mete,
cando dos ollos se apartan, ao chegar ao corazón
do corazón se olvidan.(retiran) dá puñaladas de morte.
3 10
Amores ao lonxe, lonxe, O caravel cando nace

querediño do meu ben, rompe polas catro esquinas,
amores ao pé da porta o amor que se pretende
non dan proveito a ninguén. non conta senón mentiras.
4 11
Amores ao lonxe, lonxe, Muíños non son muíños,

queridiña do meu ben, que son casiñas dos ratos,
amores ao lonxe, lonxe, onde se dan os cariños
que ao perto calquera os ten. e mais os moitos abrazos.
5 12
A raíz do toxo verde O amor que ha de ser meu

é moi mala de arrincar-e, non ha de ser bandolero,
os amoriños primeiros non ha de virar no aire,
son moi malos de olvidar-e. cantas vexo, cantas quero.
6 13
Debaixo da oliveira Eu corteille o pico á rula

non se pode namorar, porque me foi ao centeo,
ten a folla meudiña, quen ten o amor bonito,
deixa pasar o luar. rise de quen o ten feo.
7
O candil que non alumea

non se colga da parede,
o amor que non é de gusto
non se ama como debe.
114
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS REFERIDAS A MÁXIMAS E DITOS AMOROSOS
14 15
Amores privan el sueño, El corazón de mi amor

amores privan el sueño. dicen que lo tengo yo.
Yo como no tengo amores El corazón sin el cuerpo
por eso descanso y duermo. ¿para que lo quiero yo?
115
116
CANTIGAS DE AMOR
CANTIGAS DE
confesión
amorosa
O meu amor é aquel

que está naquela ventana;
non é o que di o mundo,
que o mundo tamén se engana.
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS DE CONFESIÓN AMOROSA
1 8
Manuel es de nome, O lugar de Candeliño,

o apelido non cho sei, na cima ten un loureiro,
mañá vou a túa casa, cando paso por alí
xa cho preguntarei. aloméame o luceiro.
2 9
Se te chamaras Xosé Lugarciño de Correa

levaríate no sombreiro, por debaixo pasa o río,
como es Manuel del alma, por arriba se pasea
no corazón te levo. “el amor que ha de ser mío.”
3 10
O meu amor é Manuel, Carretera de Doade,

o seu amor é Manuel, as silveiras botan flores,
todos me din que o traio por aquelas carrreteras
na punta do caravel. paséanse os meus amores.
4 11
Todos os Manueles son De Liñares a Baiste,

lindos como caraveles, de Baiste a Rubillón,
eu que non son moi xeitosa, paséanse os meus amores
mórrome por dous Manueles. anque me digan que non.
5 12
Farruco, por ti me arrisco, Xirarguiña, xirargués,

por ti me hei de arriscar, Xirarguiña, xirargués,
o primeiro fillo que teña, olliños da miña cara
Farruquiño se ha de chamar. en Xirarga quedarés.
6 13
Sete letras ten o nome Pasei o Cotopeira,

do máis querido que eu teño, pasei o Cotopeira,
a primeira é unha L, olliños que ben me queren
as outras non as entendo. quedan no campo da feira.
7 14
O amiero prende de póla, Cando paso pola túa porta

e o salgueiro de raíz, e te vexo na ventana,
tamén prenden os meus ollos o corazón alegráseme
no lugar de Beariz. para toda a semana.
118
CANTIGAS DE MOR
15 22
Da túa porta á miña Namoreime de noite

hai o salto dunha cobra, dunha loira panadeira
inda lle hei de chamar que coas colores do forno
á túa nai miña sogra. íbase pondo morena.
16 23
Teño unha casiña branca Todos me din que te esqueza,

na mariña entre os lameiros, cousa que non pode ser,
teño paz e teño amor, esquecerte coa morte,
estou vivindo no ceo todo pode suceder.
17 24
Teño de ir, teño de vir-e, Válgame Deus do ceo,

meniña ao teu lugar-e, quen agora aquí chegou,
teño de ir, teño de vir-e, estaba para marchar
até que te hei de levar-e. e agora xa non me vou.
18 25
Eu tirei cunha laranxa Prende salgueiriño, prende,

desde aquí a Portonovo, ao pé da fonte pequena,
dentro de aquela laranxa tamén prenden os meus ollos
iba o meu corazón todo. no corazón dunha nena.
19 26
A laranxa pequeniña Unha vez caín ao río,

cabe dentro dun limón, outra caínche no mar,
tamén ti, meu queridiño, outra nos teus brazos, nena,
cabes no meu corazón. non me poiden levantar.
20 27
O meu amor é aquel O día que ti te vaias

que está naquela ventana; desta terra para outra,
non é o que di o mundo, coa auga dos meus ollos
que o mundo tamén se engana. lavarei a túa roupa.
21 28
Namorada veño nai, Mándame unha carta, manda,

namorada dunha pedra, meu amor da miña vida,
namorada dun canteiro, mándame unha carta, manda,
do canteiro que anda nela. da túa mao escrebida.
119
CANTIGAS DE MOR
29 32
Vente comigo meniña, Se eu fora mariposa

deixa a nai que te criou, voaría á túa ventana
inda que ela te queira ben, e daríache os bos días
non che dá o que eu che dou. “en una feliz mañana.”
30 33
O meu corazón, voando, Á misa que ti vaias

dentro do teu foi caír, teño dito que non vou,
partíronlle as dúas alas, nen ti rezas, nen eu rezo,
de alí non pode saír. nen con devoción estou.
31 34
Tes o cabelo amarelo, O anillo do meu dedo

amarelo deica a punta, xa se foi quen mo levou,
o día que non te vexo, foi a cara máis bonita
ceo e terra se me xuntan. que por Ourense pasou.
35 39
Las estrellas en el cielo Asómate a la ventana,

tienen su sitio sabido, y si no a la ventanilla,
pero la que a mi me alumbra y si no tienes ventana,
esta noche no ha salido. a tu puerta, vida mía.
36 40
Te quiero porque te quiero Santo Domingo nació

y porque me da la gana, y yo también he nacido
porque me sale de dentro con intención de quererte
de las raíces del alma. y por eso no te olvido.
37 41
Te quiero más que a mi vida Cuando me veas con otros

aunque mi vida es amable no me pongas mala cara,
y si no fuera pecado yo con todos me divierto
más que a la Virgen del Carmen. pero para ti estoy guardada.
38
Cuando me veas con otros

no me pongas mala cara,
yo con todos me divierto,
para ti estoy guardada.
120
CANTIGAS DE AMOR
consellos
amorosos
Non te cases cun ferreiro

que o queiman as muxicas,
cásate cun carpinteiro
que fai as casas bonitas.
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS REFERIDAS A CONSELLOS AMOROSOS
1 6
Non te namores, meniña, Quen ten os amores lonxe

meniña, non te namores, e regueiros que pasar,
non te namores, meniña, fágalle a ponte de pedra
das palabriñas dos homes. que a de pau pódea levar.
2 7
Non te namores, meniña, Todos me din que te esqueza,

do canteiro que ben canta, que me vas dar mala vida,
é a fariña da pedra onde vai boi que non are,
que se lle pon na garganta. senón á cortaduría.
3 8
Non te cases cun ferreiro Nena, peina o teu cabelo,

que o queiman as muxicas, non sexas tan preguiceira
cásate cun carpinteiro que o cabelo é a honra
que fai as casas bonitas. dunha rapaza solteira.
4 9
Non te cases cun ferreiro O meu amor cando marchou

que é moi malo de lavar-e, díxome que non chorase,
cásate cun mariñeiro que me divertira moito
que vén lavado do mar-e. pero que non o olvidase.
5 10
Non te fíes dos homes Queridiña dóenche os ollos,

inda que os vexas chorar-e, tamén che me doen os meus,
que as lágrimas che din vámolos lavar ao río,
o pago que che han de dar-e. onde a troita lava os seus.
122
CANTIGAS DE AMOR
CANTIGAS DE
onda
Debaixo da túa ventana

pegoume o sono e durmín,
e despertáronme os galos
cantando quiquiriquí
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS DE RONDA
1 7
Teño unha moza en Padrón Esta noite hei de ir alá,

que tamén é pimenteira, meniña non teñas medo,
cando vou vela de noite coa punta da espada
ládrame o can desde a eira. heille dar ao tarabelo.
2 8
Para ir e vir de noite Esta noite hei de ir alá,

ao lugar de Cabadosa, meniña non teñas medo,
para ir e vir de noite, deíxame a porta trancada
aliméame unha rosa. cunha palla de centeo.
3 9
Dende Beariz a Valcobo Ladran os cans, alguén vén,

teño os pasos ben contados, ladran os cans, alguén vén.
dende Valcobo a Beariz, Son os mozos da outra noite,
téñochos ben repasados. quedaron de vir e vén.
4 10
Carreteiriña da Brea, Miña nai pensa que estou

cando eu a paseaba deitado na cama nova.
era de noite e chovía Ando por estos camiños
pero eu non me mollaba. percurándolle unha nora.
5 11
Ai, vámonos de aquí correndo, Debaixo da túa ventana

ai, vámonos de aquí correndo. pegoume o sono e durmín,
Eu aquí non teño amores. e despertáronme os galos
¿Que estou eu aquí facendo? cantando quiquiriquí.
6 12
Cantan os galos ao día, Hai que boa noite está

ragalo dos namorados, para ir aos limones,
vámonos de aiquí meus ollos á horta de meus pais,
que nos pillan descoidados. ao xardín dos meus amores.
13
Y a la una de la noche,
y a las dos de la mañana,
me agarraron prisionero
debajo de tu ventana.
124
CANTIGAS DE AMOR
CANTIGAS QUE EXPRESAN
esexos
Vexo a casa dos meus pais,

tamén vexo a dos meus sogros.
¿Cando serei eu a dona
de aquel caserío todo?
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS QUE EXPRESAN DESEXOS
As estrelas corren, corren

e non se apartan da lúa,
queira Dios que non se aparte
a miña i-alma da túa.
2 9
As estrelas polo ceo Señora Santa Isabel

e o sol pola carretera, da capela de Liñares,
o meu corazón polo teu tráeme diante dos ollos
suspira unha noite enteira. a quen quero, ben o sabes.
3 10
Quen me dera, quen me dera, Nosa Señora do Carmo

quen me dera o que non teño, e mais a da Conceución,
unha veiga en Lebozán tráeme diante dos ollos
e os amores en Soutelo. a quen teño no corazón.
4 11
Quen me dera dar un si O muíño troula, troula,

que me ouviran alá arriba, e a auga faino troulear,
que dixeran meus irmaos: e a filla do muiñeiro
esa é a irmana miña. rabea por se casar.
5 12
Quen me dera na Edreira Río da ponte da Pedra

unha parriña con uvas, baixa a modo e vén mansiño,
para levarlle aos amores deixa que me chegue enxoito
e mirar se están maduras. de Magros o meu cariño.
6 13
Quen me dera o que non teño, Vexo a casa dos meus pais.,
quen me dera o que non teño, tamén vexo a dos meus sogros.
unha casa en Mouriscados ¿Cando serei eu a dona
e un amorciño en Sobredo. de aquel caserío todo?
7 14
Nosa Señora do Couso Repoliño, repoliño,

e mais a de Rubillón, repoliño, repolado,
traédeme diante dos ollos quen me dera, repolo,
a quen teño no corazón. na miña horta plantado.
8 15
Señora Santa Isabel Eu non podo anque queira,

non lle veño a pedir grao, eu non podo anque queira,
véñolle a pedir un mozo non podo coller a rosa
que faga tremer o chao. por riba daquela roseira.
126
CANTIGAS DE AMOR
CANTIGAS
rónicas,
burlonas e
picarescas
Se chove, deixa chover,

se neva, deixa nevar,
que eu ben sei dun abriguiño
onde me hei de abrigar.
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS IRÓNICAS, BURLONAS E PICARESCAS
1 8
Teño un amor que me quere, Maruxa fixo unha fonte,

outro que me dá diñeiro, botoulle un bico de prata,
outro que me desengana, e Manuel non bebe nela ,
ese é o verdadeiro. Maruxa todo se mata.
2 9
Teño un amor, teño dous-e, Esta noite tiven un sono,

teño tres, non quero máis-e, un sono moi divertido,
teño un amor enganado, soñei que tiña na cama
non quero enganar a máis-e. a forma do teu vestido.
3 10
Teño unha moza en Xirazga, O meu amor trata en peras,

teño outra en Lebozán, compra a oito e vende a nove,
e para ver á de Beariz e coa ganancia das peras,
vou pola ponte Garfián. o meu amor ha ser home.
4 11
Teño un amor na montaña, Se chove, deixa chover,

teño un amor montañés, se neva, deixa nevar,
teño un amor na montaña, que eu ben sei dun abriguiño
no Ribeiro teño tres. (na ribeira) onde me hei de abrigar.
5 12
Cando saín de Beariz Eu ben sei onde dixeches

andaba ás apalpadelas, que ti para min xa non eras,
como non se vía nada, outros navíos máis grandes
fun bater na túa cancela. navegaron con menos vela.
6 13
Esta noite e mais a outra Teño unha moza na Hermida

e mais a outra pasada, que lle reza a San Antonio
abalei unha pereira para que case comigo,
que nunca foi abalada. anque son un demonio.
7 14
¡Ai que noite, queridiño, Dame da mazán que comes,

ai que noite de luar-e, da pera un bocadiño,
ai que noite, queridiño, dame da punta da lengua
de coller e sementar-e! donde metelo cariño.
128
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS IRÓNICAS, BURLONAS E PICARESCAS
15 18
¡Ai que piñeiro tan alto, O amor que ha de ser meu

ai que piñas amarelas, ten que ter o cu de pao,
ai que falas ten os homes, a barriga de pantrigo
quen se lles fiará delas! e a cara de bacallau.
16 19
Cada vez que chove, chove Carballo da rama alta,

unha chuvia miudiña, carballo da rama alta,
se chove na túa cama, anque ti me olvidache
viraste deitar á miña. outro coma ti non falta.
17
Rosiña, Rosiña, Rosa,

dame a mao pola ventana,
que me din que durmes sola,
durmirás acompañada.
20 22
Si supiera en donde duermes ¿Por qué me dices toma,

y donde tienes la cama, si no tienes que me dar?
hiciera como la hiedra, ¿Para qué quieres amores
subiera por tu ventana. si no los sabes amar?
21
En el aire te las comprendo,

en el aire te las comprendo,
debajo de mis zapatos
siento mis piernas naciendo.
129
CANTIGAS DE AMOR
CANTIGAS QUE EXPRESAN
ufrimento
por amor
Á porta dos meus pais

non te poñas a chorar,
porque as bágoas che din
o pago que che han de dar.
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS QUE EXPRESAN SUFRIMENTO POR AMOR
1 Alá arriba, naquil alto,

O meu amor foise, foise, púxenme a chorar un pouco,
a Porteliña pasou, choraba por meu irmao,
moitas saudades leva, o que se aleda por outro.
moitas a min me deixou. (e o pesar era por outro.)
2 9
Pasei a ponte de Ourense, Arrimeime a un pino verde

puxen a mao na beiriña, por ver se me consolaba,
cantas saudades levo o pino como era verde
por culpa dunha meniña. ao verme chorar choraba.
3 10
Lugarciño de Liñares, Bágoas que os meus ollos choran,

cantos sospiros me debes, lavan un cesto de roupa;
cantas veces te rondei ¡como non han de chorar,
á sombra das túas paredes. ti nunha terra i eu noutra!
4 11
Tres días hai que non como O pandeiro e mais as cunchas,

senón lágrimas e pan, María, miña María,
estos son os desaiunos o pandeiro e mais as cunchas
que meus amores me dan. quitan a malencolía.
5 12
Cando meus irmaos marcharon A pandereta que toco

púxenme a chorar un pouco, ten o aro de madeira,
choraba por meus irmaos fáltame aiquí o amor
e o pesar era por outro. e mais o da compañeira.
6 13
Púxenme a chorar un pouco Arriba, non podo máis,

á flor de aquela carqueixa, arriba, non podo máis,
respondeume a flor do toxo: non poden os meus suspiros
non chores por quen te deixa. alcanzar os vosos ais.
7 14
Choras polo teu cariño, Suspirando dei un ai,

meniña; ¿quen cho levou-e? suspirando un ai daría,
Pasas o río de noite, suspirando dei un ai,
a i-auga cho mareou-e. polo amor que che tería.
132
CANTIGAS DE MOR
15 22
Á porta dos meus pais Miña naiciña querida,

non te poñas a chorar, que xa non me quere o home,
porque as bágoas che din voume pola carretera
o pago que che han de dar. que me mate un automóbel.
16 23
Algún día por te ver, Na oliveira do adro

abrín portas e ventanas, descansan os paxariños,
agora que te casaches, eu, anque queira, non podo
todas as teño pechadas. olvidar os teus cariños.
17 24
Castiñeiriña da fraga, Aínda que estou aquí,

eu ben lle vexo as candeas, ben vexo campiños a verdexar,
do que me podes quitar, tamén vexo os meus amores
do meu corazón son penas. e non lle podo falar.
18 25
Ao mar foron meus ollos Teño un caravel na boca

por auga para chorar-e e os dentes son as folliñas,
e viñeron sen ela namóranme as túas falas
porque estaba seco o mar-e. pero, ¡dasme tan pouquiñas!
19 26
Costureiriña que coses, Alegría, alegría,

dame unha agulla de prata dichoso de quen a ten.
para tirar unha espiña A miña foise en Abril,
diste corazón que me mata. hasta Navidad non ven.
20 27
Xastre, quéroche un recado, Ven para onda min,

pero non é de costura, ven para onda min,
que che quero preguntar que che quero preguntar
se o mal de amores ten cura. en que che aborrecín.
21
Engañoume unha muller,

Virxe da Soledá,
engañoume unha muller,
outra non me ha de engañar.
133
CANTIGAS DE MOR
28 32
Dicen que me vas a dar Si me muero que me entierren

una puñalada, prenda; en un jardín de flores;
dámela en el corazón, los ojos de mi morena,
donde remedio no tenga. si tienen pena que lloren.
29 33
Amor mío, no lo eres; Tengo que morir cantando

si lo eres, no me asistes; porque llorando nací;
cuando te vas y me dejas la fortuna de este mundo,
estas soledades tristes. ella no fue para mi.
30 34
Esta noche tuve un sueño: Aunque a puñaladas muera,

que dos moros me mataban. la mía me ha de valer;
Eran tus hermosos ojos puñaladas por amores
que enojosos me miraban. poco me pueden valer.
31
Yo tenía un cariñito
guardado en el corazón
y cuando iba a ser mío
la muerte me lo llevó.
134
CANTIGAS DE AMOR
CANTIGAS DE
esprezo
e desdén
Eu a ti quéroche tanto
como á auga da Barrela,
que vai polo río abaixo
non fago máis caso dela.
CANTIGAS DE MOR
CANTIGAS DE DESPREZO E DESDÉN
1 8
Mira para ela galan-e Pensaches que te quería

mira para ela bribón-e, porque eras vinculeiro.
que lle diches a palabra Un galo mellor ca ti
e agora dislle que non-e. xa cantou no meu poleiro.
2 9
Ti querías e eu non quero, Inda vaias que non volvas,

ti querías e eu non quero, nen aparecido sexas,
ti levas a vida triste, nen encontres o que buscas,
eu ben alegre a levo. nen logres o que desexas.
3 10
Non te quero, non te quero, Pasei pola túa porta,

e á cara cho digo, pedinche auga e non ma deches.
que non me criaron meus pais Cando pases pola miña
para casarme contigo. hei facer como fixeches.
4 11
Non me rondes máis á porta Eu a ti quéroche tanto

que é de cristal e romperá, como á auga da Barrela,
cando ti non me rondes que vai polo río abaixo
outro me rondará. non fago máis caso dela.
5 12
Pensas que che quero moito Ti deixáchesme por pobre,

porque miro para ti, eu por rico te deixo.
así Deus me favoreza Vale máis pobre con honra
como me río de ti. que rico de mala lei.
6 13
O paxaro cando bebe Algún día era algo,

mete o rabo na silveira, hoxe son malpocadiño,
asi fai o ruín home (as boas mozas) xa non me queren as mozas
cando non hai quen o queira. porque estou acabadiño.
7 14
Mira, ventana de freixo, Ti dis que non me queres

aire veña que te esfache, porque non teño caudais,
corazón arrepentido para ti , ben da miña vida,
en tan pouco te empleaches. abastan meus ollos reais.
136
Cancioneiro Popular
Vol. 1
CANTIGAS DE
ivertimento
Cantigas referidas ao baile
Cantigas referidas ao canto
Cantigas referidas ao canto, baile e instrumentos
Cantigas referidas á música e instrumentos
Cantigas referidas a temas diversos
Cantigas referidas a temas filosóficos
Cantigas de despedida
Cantigas referidas a lugares, aldeas e á súa veciñanza
Cantigas de ronda
CANTIGAS DE DIVERTIMENTO
CANTIGAS REFERIDAS AO
aile
Dalle donaire ao corpo,

querediño do meu ben,
dalle donaire ao corpo,
que o corpo donaire ten.
CANTIGAS DE IVERTIMENTO
CANTIGAS REFERIDAS AO BAILE
1 8
Para quen entrou no baile, Bailade no agarrado,

para quen entrou agora, bailade no agarrado,
para quen entrou no baile pouco me importa o que digan,
tocarei a noite toda. quero bailar ao teu lado.
2 9
Agardamos, agardamos, Saide (Entrade) a bailar mociños,

vamos ter que agardar-e, anque sexa no bulleiro,
pra botar un baile novo saide (entrade) a bailar mociños,
imos ter-e que agardar-e. que vai soar o pandeiro.
3 10
Con esa que entrou no baile, Sae a bailar, Manoliño,

con esa que entrou agora, sae a bailar agora,
con esa que entrou no baile, sae a bailar, Manoliño,
hei pasar a noite toda. que a ruadiña vai boa.
4 11
Deses que andan no baile, Ponde leña nese lume

¿quen se casará primeiro? anque sexa de salgueiro
Ou a dama do mandil que vai a entrar a bailar
ou o galán do sombreiro. o neto do carrasqueiro.
5 12
Para bailar veño eu Baila con ela sen duda,

con esa saia redonda, baila con ela sen duda,
para bailar veño eu é filla dun arrieiro,
coas mozas de Baronda. hache regalar a burra.
6 13
Heille tocar o pandeiro, Moi ben baila, moi ben baila

heillo de repinicar, o amor da compañeira,
heille tocar o pandeiro, que ninguén me ha de quitar
aos/ás mozos/as que van bailar. de bailar con quen eu queira.
7 14
Baila como has de bailar-e, ¿De onde son aqueles mozos

maquieiro da mestura, que bailan con tanto rumbo?
baila como has de bailar-e Son do lugar de Amiudal,
e non andes facendo a burla. que teñen a sal do mundo.
140
15 22
Baila, miña camarada, Moi ben baila, moi ben baila

baila, miña camarada, o amor da camarada;
a que baila de solteira, moi ben baila, moi ben baila
tamén baila de casada. que parece unha monada.
16 23
Baila ben e bota fora Unha volta polo aire,

baila ben e bota fora outra polo arredor-e,
que tamén queren bailar así fai o que ben baila,
os demais que están afora. así fai o bailador-e.
17 24
Moi ben baila, moi ben baila Bailador, vai ablandando,

o do remendo no cu; bailador, vai ablandando,
moi ben baila, moi ben baila, que xa che me doen as maos
quen llo botou fuches tu. de che estar aquí tocando.
18 25
Moi ben baila, moi ben baila Bailador, baila lixeiro,

o amor da camarada; bailador, baila lixeiro,
ti por min non teñas pena, un bailador coma ti
eu por ti non teño ansia aínda non foi ao turreiro.
19 26
Que ben baila, que ben baila, ¿De onde é ese bailador,
o da chaquetilla longa; ese bailador de onde é,
inda mellor bailaría de onde é ese bailador
se a tivera redonda. tan lixeiriño do pé?
20 27
¿De onde son que bailan ben, Quita puntos, quita puntos,
de onde son que bailan ben.? galanciño do turreiro;
Son do povo de Liñares. quita puntos, quita puntos,
Xa cho mo parece ben. ti e mais o compañeiro.
21 28
Parece que baila ben, Quitai puntos, quitai puntos,

parece que baila ben; bailadores do turreiro;
unha volta polo aire, quitai puntos, quitai puntos,
outra polo aire vén. que non vos custa diñeiro.
141
29 36
Garabullos, garabullos, Aprendei a valsear-e,

garabullos todos xuntos, mociños que non sabese;
aos señores bailadores, aprendei a valsear-e
acabáronselle os puntos. e despois valsearedes.
30 37
¡Ai que punto delicado, Os mociños do turreiro,

ai que punto delicado! se non paran de bailar-e,
Agora van a sacar outro os mociños do turreiro,
que vai a ser acabado. pronto se han de cansar-e.
31 38
Agarraivos, agarraivos Arrimaivos ás paredes,

mociños no turreiro, arrimaivos ás paredes,
agarraivos, agarraivos deixai o turreiro libre
que non vos custa diñeiro. pra danzar a cana verde.
32 39
Agarrado, agarrado, ¡Ai que ruíña, ruada,

bailade no agarrado; ai que ruíña, ruada!
os veciños lle decimos Por esta porta pra dentro
que non vaian a outro lado. hoxe non entra máis nada.
33 40
Se queredes o agarrado, ¡Quen me dera nesta rúa,

bailadores do turreiro, quen nesta rúa me dera,
se queredes o agarrado, quen me dera nesta rúa
bailai a “jota” primeiro. que non puden vir a ela!
34 41
Dalle donaire ao corpo, Se non somos eu e ti,

querediño do meu ben, os demais non bailan nada;
dalle donaire ao corpo, se non somos eu e ti,
que o corpo donaire ten. ¿quen faría esta ruada?
35 42
Dalle (Dade) voltas de arredor-e, Eu aquí non veño a nada,

dalle (dade) voltas de arredor-e, eu aquí non veño a nada;
que así fai o que ben baila, solo son foliadeira,
así fai o bailador-e. veño a ver a foliada
142
43 50
A ruadiña de hoxe, Axudaime aquí, por Dios,

de mañá será sonada, axudaime aquí, por Dios,
ela que sone que non, axudaime, axudaime,
nós habemos de ruada. que non se rían de nós.
44 51
A ruadiña vai boa, Vén un airiño de riba,

ela non vai de perder-e, Dios o revire de abaixo,
quen non tén amores nela para que veñan chegando
deseará de os ter-e. os mociños de alá abaixo.
45 52
Esta muiñeira nova, Agora que nos xuntamos,

¿quen a trouxo a esta terra? nós e mais os de alá arriba,
O zapateiro de Noia, agora que nos xuntamos,
na punta dunha subela. viva a nosa compañía.
46 53
¿Como queres que che sone? Viva a terra que piso,

Hai que facer a foliada; viva a que estou pisando,
ela que sone que non, vivan os señores todos
ela vai de foliada. que me están acompañando.
47 54
A foliada de hoxe Eiquí todos, eiquí todos,

mañá será sonada; arredor do meu sombreiro,
ela que sone que non, heivos de casar a todos
ela vai de foliada. e eu hei de quedar solteiro.
48 55
Á pandeirada de Amiudal Agora que estamos xuntos,

non me mandes, que eu irei; nós e mais os de alá arriba,
á pandeirada de Amiudal, agora que estamos xuntos,
o camiño ben o sei. viva a nosa compañía.
49 56
Axudaime, compañeiras Bailadores do turreiro,

axudaime, camaradas, xa podedes ir parando,
axudaime, compañeiras, que somos rapazas novas,
a levar a foliada. xa nos imos enfadando.
143
57 61
Bailai ben e botai fora Viva quen a min me axuda,

bailai ben e botai fora viva quen me ha de axudar-e,
que van entrar a bailar vivan os da miña terra
todos os que están de roda. e mais os do outro lugar-e.
58 62
Baila que podes bailar-e, Logo lles vou a parar-e,

baila, que podes bailar-e, logo lles vou a parar-e,
levaches a mellor moza bailadores do turreiro,
que había neste lugar-e. tedes que disimular-e.
59 63
Bailai todos en ringleira, Agarraivos, agarraivos,

bailade nova fileira, se vos querés agarrar-e;
primeiro bailade a jota que vos agarrés, que non-e,
e despois a muiñeira. eu parar, hei de parar-e.
60 64
Liñares para bailar-e Míraa que baila ben,

anque non entres agora, míraa que baila ben;
Liñares para bailar-e, é filla dunha viúda,
a ruadiña vai boa. mira para ela, mira ben.
144
anto
Pola Portela cantando,

pola Portela cantando,
as mociñas de Doade
quedan no río lavando.
CANTIGAS REFERIDAS AO CANTO
Canta, que che hei dar as peras, 8
canta que chas hei de dar, O cantar do arrieiro

canta, que che hei dar as peras, é un cantar moi baixiño,
canta que as teño a madurar. cántano en Doade
(... que chas teño...) e resoa no Eixido.
2 9
Canta ti, que tes a gracia, O cantar do arriero

canta ti, que tes a gracia, é un cantar moi baixiño,
que a miña cando nacín cando canta en Ribadavia,
quedou na flor da liñaza. resoa no Carballiño.
3 10
Canta rula, canta rula, O cantar quería gracia,

na rabela do arado; e eu non lla sabía dar-e,
onde hai camiños, hai cruces, o Señor, que ma non dou,
meniñas tende coidado. tamén ma podía dar-e.
4 11
Canta como has de cantar-e, O cantar quería gracia

non fagas unha mestura, e eu non lla sabía dar-e,
canta como has de cantar-e, e o señor que me mandou
non andes facendo a burla. tamén ma podía dar-e.
5 12
Canta ti que tes a sona, Eu cantar cantaba ben

canta ti que tes a sona, e a garganta non me axuda,
se non cantas coma min, heina de mandar untar (quedar)
mala centella te coma. cunha laranxa madura.
6 13
I este cantarciño novo, Cantigas leva o aire,

¿quen aquí o traería? cantigas leva o vento,
As mociñas de Liñares o que se fía en cantigas,
con muchísima alegría. varíalle o pensamento.
7 14
Este cantarciño é novo, Eu cantigas sei un cento,

este cantarciño é vello, e mais unha fandeliña,
cantábao miña nai se queredes que volas diga,
en vida do meu abuelo. tirade pola baraciña.
146
15 22
¡Onde (Canto) vai que non cantei, Eu aquí nunca cantei,

onde (Canto) vai que non cantei, eu aquí nunca cantei,
vou a ver a miña gorxa por ser a primeira vez
se está como a deixei! non sei se tocarei.
16 23
Algún día cantei ben, Axudáchesme a cantar,

agora vella, non podo; que Dios che dea saúde,
e o que canta ben de mozo na cara se che coñoce
sempre lle vai dando un modo. que es unha pura virtude.
17 24
Onte á noite non cantei, Hei de cantar ao revés

onte á noite non cantei, para ver se Deus me axuda:
vou ver a miña gracia nove, oito, sete, seis,
se está como a deixei. cinco, catro, tres, dous, unha.
18 25
¡Ai de min se xa non podo, Aturuxos, aturuxos,

ai de min se xa non podo, por riba do carqueixal-e;
ai de min se xa non podo aturuxos, aturuxos,
cantar como xa cantei.! para min non han faltar-e.
19 26
¡Canto vai que non cantei, Inda lle hei de preguntar

canto vai que non cantei, a ese que aturuxou,
vou a ver á miña xente en que terra foi nacido
se está como a deixei! e en que lugar se criou.
20 27
¿Por que non hei de cantar-e, Dame unha cunca (pinga) de viño
por que non hei de cantar-e? para mollar a garganta,
Non teño pena ningunha cantarei como unha rula,
que eu non poda levar-e. verás como a rula canta.
21 28
Viva quen canta comigo, Miña garganta de neve,

viva quen comigo canta, miña garganta de neve,
viva quen canta comigo non vou a parte ningunha,
e mais a miña garganta. garganta, que non te leve.
147
29 36
Miña gargantiña rouca, Por Vilariño pasei,

miña gargantiña rouca, por Vilariño cantando,
heite de levar á feira, as mozas de Vilariño
heite de trocar (cambiar) por outra. quedan no río lavando.
30 37
As mociñas de Liñares Doadiño para cantar,

cantan e poden cantar-e, Doadiño para cantar,
que ten a Santa Isabel-e anque non altea moito,
á entrada do lugar-e. sábeno adonairar.
31 38
As mociñas de Liñares ¡Ai! aquí non cantan todas,

cantan e volven cantar, ¡ai! aquí non cantan todas,
dicen que é da i-auga, unhas porque teñen alma,
dicen que da i-auga será. outras porque son señoras.
32 39
As mociñas de Liñares Maruxiña da Revolta,

cantan a raza da terra, Maruxiña da Revolta,
din que se leva da i-auga, o teu cantar, Maruxiña,
din que da i-auga se leva. o teu cantar non ten volta.
33 40
Liñares para cantar, Anque estou aquí cantando,

Liñares para cantar, ben sabe o meu corazón,
anque non cantan moi alto, que o teño tan amarelo
sábeno adonairar. coma as paras dun limón.
34 41
Pola Portela cantando, Comenzade vós primeiro,

pola Portela cantando, comenzade vós primeiro,
as mociñas de Doade na miña terra comenzan
quedan no río lavando. tocadoras do pandeiro.
35 42
Pola Portela cantando, A Pepiña do Rodeiro,

pola Portela cantando, ela deu esa tonada,
mociños os de Doade ela que sone e que non-e,
quedan na Braña xogando. eu tamén vou na manada.
148
43 45
Chove, queridiño, na herbeira, Voulles parar de repente,

chove, queridiño, na herbeira; voulles parar de repente;
o cantar de media noite miña nai non me criou-e
é o das mozas solteiras. para divertir á xente.
44 46
¿Por qué non hei de cantar-e? Canta, miña camarada,

¿Por qué non hei de cantar-e? canta, miña camarada;
Non teño pena ningunha se cantaches de solteira
que eu non a poda levar-e. ¿por que non cantas (non fas) de casada?
47 49
Aquí canto, aquí canto, La luna para salir,

al estilo de mi tierra, a nadie pide licencia,
aquí canto, aquí canto, yo para cantar aquí,
aunque a puñaladas muera. la pido con reverencia.
48
Si canto, que soy cantista,

y si no canto, cobarde,
si bebo vino, borracho,
si no bebo, miserable.
149
anto,
baile e
instrumentos
Tocadora do pandeiro,
dalle que haxa unha cantada,
dalle coa mao dereita
que a esquerda non é nada.
CANTIGAS REFERIDAS AO CANTO, BAILE E INTRUMENTOS
1 8
Polos que veñen chegando, Este pandeiro que toco,

polos que chegan agora, no medio ten un ramo,
polos que veñen chegando, ten un letreiro que di:
tocarei a noite toda vivan os que están bailando.
2 9
Cantarei que andas facer, Para cantar veño (chego,estou) eu,

cantarei que andas facer; para bailar meu irmao,
arriba o que dirán, para tocar o pandeiro
¡ai! que nunca (anda mira que) bailas ben. viva quen o ten na mao.
3 10
Liñares xa ten a sona, Este pandeiro que toco,

Liñares a sona ten-e, que no medio ten un ramo,
Liñares xa ten a sona ten un letreiro que di:
de cantar e bailar ben-e. Liñares está bailando.
4 11
Folgosiño ten a sona, Hei de tocar o pandeiro,

Folgosiño a sona ten, heino de repenicar-e,
Folgosiño ten a sona hei de tocar o pandeiro
de cantar e bailar ben. i as rapazas han bailar-e.
5 12
Aí vos vai a muiñeira, Tocadora do pandeiro,

aí vos vai a muiñeira, dalle que haxa unha cantada,
que a quere ir bailar dalle coa mao dereita
el e mais a refaixeira. que a esquerda non é nada.
6 13
Vai esta e non vai outra, Toca o pandeiro redondo,

vai esta e non vai outra; toca o pandeiro redondo,
para cantar xa non podo, que vai a bailar o peinado
para bailar estou rouca. e mais o do bico longo
7 14
Cantai todos a unha, Sei cantar e sei bailar,

cantai todos a unha; sei tocar a pandereta,
no cantar-e e no bailar-e tamén sei facer a risa
non hai disputa ningunha. de quen me fai a puñeta(chufleta).
152
CANTIGAS REFERIDAS AO CANTO, BAILE E INTRUMENTOS
15 18
Agardamos, agardamos, O que non canta nen baila

vamos a ter que agardar-e; ¿que vén facer ao serán?
pra botar un baile novo, Vén ouvir catro mentiras
o pandeiro vai parar-e. para cantar de mañán.
16 19
Vai tirando da chaqueta, Eu cantar non sei cantar,

vai tirando da chaqueta, eu bailar, non sei dar voltas,
que eu tamén vou a tirar inda teño que aprender-e
coa miña pandereta. coas veciñas da porta.
17
Por esa (Para quen) que anda no baile,

por esa (para quen) que entrou agora,
por esa (para quen) que anda no baile
tocarei a noite toda.
153
CANTIGAS REFERIDAS Á
úsica
e
instrumentos
Esta miña pandereta

ten o pelico de ovella,
inda onte comeu herba
e hoxe toca que rabea.
CANTIGAS REFERIDAS Á MÚSICA E INSTRUMENTOS
1 8
Moito te queren as nenas, O pandeiro rabeou,

¡ai! Manuel da rúa alta, o pandeiro rabeou
moito te queren as nenas tamén ha de rabear
porque lles tocas a gaita. quen a barriga rachou.
2 9
Viva a gaita e o gaiteiro, Este pandeiro que toco

viva a gaita e o gaiteiro , éche de coiro de can,
vivan as mozas bonitas que o comeron os lobos
que hai no mundo enteiro. no alto de Margalán.
3 10
Viva a gaita e o gaiteiro, Este pandeiro que toco

viva a gaita e o gaiteiro, non é meu que é de María,
vivan as nenas bonitas que mo prestou onte á noite
vivan en todo o Ribeiro. para ir de romería.
4 11
Este pandeiro que toco O pandeiro toca ben,

ten un arco de mimosa, as ferriñas de ouro son,
ten un letreiro que di: as meniñas que o tocan,
animaivos que vai nosa. elas do Espiñeiro son.
5 12
O pandeiro toca ben, Este pandeiro que toco,

que a ferriña era nova, non é meu que é do xuez;
e os mociños do turreiro toca pandeiro, toca,
tocan ben as castañolas. toca que bendito es. (ben rico)
6 13
O pandeiro toca ben Toca, pandeiro, toca,

e as mociñas (meniñas) danlle o son, senón heite de partir-e,
e as meniñas que o tocan, que me custaches os cartos,
elas de Liñares son. axúdame a divertir-e.
7 14
Este pandeiro que toco Esta miña pandereta

é de pelexo de ovella, ten o pelico de ovella,
onte comía na herba, inda onte comeu herba
hoxe toca que rabea. e hoxe toca que rabea.
156
CANTIGAS REFERIDAS Á MÚSICA E INSTRUMENTOS
15 20
Toca, miña pandereta, Heille tocar a latiña,

se non heite de de rachar-e, heilla de repinicar-e,
que me custaches os cuartos, heille tocar a latiña
axúdame a os gañar-e. (axudamos) aos mozos que van bailar-e.
16 21
Toca, miña pandereta, Tocarémoslle a latiña,

que che teño de partir-e; tocarémoslle o latón,
toca miña pandereta tocarémoslle a latiña
que che hei de repetir-e. aos mozos de Rubillón.
17 22
Teño que esconder o aire, Muiñeira ribeirana,

tes que disimular-e, muiñeira ribeirana,
que collín a pandereta muiñeira como ela
e non a sei tocar-e. tócocha de mala gana.
18 23
Cara de corno e candil, Castañetas de sanguiño,

cara de corno e candil, quen as soubera tocar,
con pelexo de cadela os mociños de Doade
fixeches este tamboril. sábenas repinicar.
19
Cara de corno e candil,

cara de corno e candil,
ollos da miña cadela,
barriga de (fixeches este)tamboril.
24 25
Repinica el panderillo, Si toco la pandereta,

repinica el panderillo, si la pandereta toco,
también lo repinicaba si toco la pandereta
si fuera marinerillo. es por divertirme un poco.
157
CANTIGAS REFERIDAS A TEMAS
iversos
Paxariño piador,
¿onde vas facer o niño?
Ao carballo da Portela,
ao máis alto ramalliño.
CANTIGAS REFERIDAS A TEMAS DIVERSOS
1 8
Ao anelo do meu dedo Arriba, que alá hei de ir,

xa lle caeu o orín; arriba, que alá hei de ir,
así lle caia a lingua a coller a flor de Maio
a quen fala mal de min. e a de Abril deixaina ir.
2 9
Asubía que vai vento, Vente vindo de Ladeira,

asubía que vai vento; vente vindo de Ladeira,
tamén eu asubiaba se che dá o sol na cara,
cando era do teu tempo. porás a miña bandeira.
3 10
Déixame ir que vou de présa Vente vindo de Ladeira,

coa auga de regar, vente vindo de Ladeira,
que mañá é día santo que che vai o meu rapaz
falaremos de vagar. cunha galiña vermella.
4 11
Alumea cunha vela, Son morena de color,

alumea cunha vela, son morena de color,
que eu tamén alumeaba máis moreniña é a terra
se fora na miña terra. e mais ten o seu valor.
5 12
Teño un saquetiño cheo Eu e mais a compañeira

e mais unha saquetiña, sempre nos quixemos moito;
se me turran pola idea a primeira que morrera,
dareiche unha baraciña. a segunda puña loito.
6 13
Polainas, miñas polainas, Somos dúas compañeiras

non me vou de aquí sen elas máis unidas que a terra;
que me preguntan as nenas se hai algún valentón,
todas as noites por elas. que saia á carretera.
7 14
Arriba, naquel alto, Á sombra da oliveira

doulle a volta ao meu capote, dá gusto parrafear;
acórdome do meu irmao ten a folliña miúda,
e mais das papas do pote. deixa pasar o luar.
160
15 21
Tiña un caravel na horta Se queres que o carro cante

e leveino pra ventana, coma a gaita do gaiteiro,
veu o aire e levouno; bótalle o eixo de bido
adiós, caravel da alma. e as dentoiras de amieiro.
16 22
Unha pera, dúas peras, Se queres que o carro cante,

non tiña máis a pereira; mételle o eixo no río;
unha pera para min, despois, co eixo mollado,
outra para a compañeira. botarache un asubío.
17 23
Da banda de alá do río Agora que imos baixando

ten meu pai un castiñeiro, cara a San Juán de Cerdedo,
dá castañas en Agosto, mociños de Vilablanca,
uvas brancas en Xaneiro. agora non teño medo.
18 24
O río, cando vai grande Fuches a Vilagarcía,

leva carballos e flores; fuches e non viches nada,
tamén podía levar non viches nacer o sol
as linguas mormuradoras. nunha mazá colorada.
19 25
Da banda de alá do río As miñas maus son de plata

asubíame unha melra; heinas de mandar dorar-e;
a melra que me asubía saben tocar a latiña
anda segando na herba. e tamén sei traballar-e.
20 26
Paxariño piador, Pasei a ponte de Ourense,

¿onde vas facer o niño? paseina nunha carreira,
Ao carballo da Portela, topei un anelo de ouro
ao máis alto ramalliño. dunha mociña solteira.
161
27 29
El día que yo nací, Carrito de cuatro ruedas

nacieron tres cosas buenas: que vas por ese tejado,
nació el sol y la luna despierta a esa jovencita
y nacieron las estrellas. que tiene el sueño pesado.
28
Caballo mío, caballo,

yo no te puedo entender,
que te pongo la cebada
y no la quieres comer.
162
ilosóficos
Alá, na porta do muíño,

púxenme a considerar
as voltas que deu a roda
e inda as que ten que dar.
CANTIGAS REFERIDAS A TEMAS FILOSÓFICOS
A campana cando toca,

non toca polos que morren,
que toca polos que quedan,
para que da morte se acorden.
Estreliñas do luceiro
e mais as da claridá,
vaise o día, vaise a noite,
vaise a nosa mocedá.
Liñares da miña vida,

Liñares da miña vida,
cando de Liñares saia,
hei de ir para o campo de arriba.
7 8
Compañera, tu y yo, Por cantar y por bailar

ninguna tenemos padre, nadie se perdió en el mundo;
todo el mundo corta un ramo se perdió por mormurar
del arbolito que cae. la vida de cada uno.
164
CANTIGAS DE
espedida
Pereira, dame unha pera,

noceira, dame unha noz;
adiós mociñas bonitas,
adiós, mociñas, adiós.
CANTIGAS DE DESPEDIDA
1 8
Vouvos dar a despedida, A despedida vou dando,

e con esta xa van trece; a despedida vou dando,
eu non lles podo cantar que despedida alegre
o que esta xente merece. que me despido cantando.
2 9
Vou a dar a despedida Aí vos vai a despedida,

e na despedida un ramo como a dan os labradores,
e no ramo un papeliño con el sombrero en la mano,
con letras de ouro bordado. muy buenas tengan señores.
3 10
Vou a dar a despedida Cando saín de Beariz,

como dan as codornices, os meus ollos eran fontes;
con esto quero decirlles adiós montes de Beariz,
que o pasen moi felices. adiós meu Beariz de Montes.
4 11
Vou a dar a despedida Cando pasei por Soutelo,

a todos en xeneral, os meus ollos eran fontes;
que meu corazón non pode adiós montes de Soutelo,
con ninguén quedar a mal. adiós Soutelo de Montes.
5 12
Vou a dar a despedida, Adiós feira de Doade,

vou a dar a derradeira, feira de pasar o tempo,
acabouse o chiculate, onde se van pasear
rompeuse a chiculateira. catro cabezas de vento.
6 13
Vou a dar a despedida Adeus Doadiño, adeus,

por riba dunha xesta, as costas che vou mirando,
aiquí está a boa xente, a despedida é hoxe,
aiquí está a flor da festa. e a volta sabe Deus cando.
7 14
Aquí dan a despedida Pola Portela da Cruz,

como fan os labradores, meus suspiros van correndo
co seu sombreiro na mao, Adiós lugar de Doade,
moi boas teñan señores. tan lonxe te estou querendo.
166
CANTIGAS DE DESPEDIDA
15 20
Adiós, casa de meus pais, ¡Ai arriba, arriba ollos,

ventanas e corredores, ai arriba ollos morenos,
adiós lugar de Doade, ai arriba, arriba ollos,
todo cuberto de flores. non sei cando nos veremos!
16 21
Adiós, muelle de Vigo, Vai esta e non vai outra,

muelle da embarcación, vai esta e non vai outra,
onde os meus ollos choraron para bailar xa non podo,
lágrimas do seu corazón. para cantar estou rouca.
17 22
Pereira, dame unha pera, Alá vai e non vai outra,

noceira, dame unha noz; e esta vai e non vai outra,
adiós, mociñas bonitas, para tocar xa non podo,
adiós, mociñas, adiós. para cantar estou rouca.
18 23
Aquí aparta o camiño, Sabe Dios de hoxe nun ano,

aquí aparta o carreiro, sabe Dios de hoxe nun día;
aquí aparta o camiño ¡sabe Dios de hoxe nun ano
prós que van cara Acibeiro. quen terá máis alegría!
19 24
Aquí aparta o camiño, Cumpre que deixemos esto

aquí se aparta a raia, e fagamos unha festa;
aquí aparta o camiño, ¡sabe Dios de hoxe nun ano
compañeiro, hasta mañana. quen fará outra como esta!
25
Allá va, allá va, allá va,

allá va, allá va la mía,
allá va, allá va, allá va,
allá va, allá va la despedida.
167
CANTIGAS REFERIDAS AOS
ugares,
aldeas e
á súa
veciñanza
Pasei a ponte de Ourense,

paseina nunha carreira,
iba detrás dunha lebre,
saíume unha costureira.
CANTIGAS REFERIDAS A LUGARES, ALDEAS E Á SÚA VECIÑANZA
1 8
Lévame, barquiño, leva, Polas mozas de Liñares,

lévame, barco veleiro, por elas darei a vida,
lévame, barquiño de vela, pero polas de outro lado,
desta terra de Mangoeiro. todo será costa arriba.
2 9
No lugar de Mangoeiro As mociñas de Liñares

hai dúas pedras de asento, cantan a gracia da terra,
unha é de namorar din que se leva da i-auga,
e outra é de pasar o tempo. din que da i-auga se leva.
3 10
Mangoeiro, viva sempre, As mociñas de Liñares

Mangoeiro, viva sempre, cantan e poden cantar,
hai moita moza bonita que ten a Santa Isabel
e moito home valente. á entrada do lugar.
4 11
O lugar de Mangoeiro Eu pasei Pena Marela

é pequeno e ten gracia; por ir ao San Xoán de Magros,
ten unha fonte no medio topeime cos de Liñares
e dá de beber a quen pasa. que viñan facendo estragos.
5 12
Din que Liñares é feo Para cantar bebo viño,

porque non ten bons balcóns, para bailar aguardiente,
pero ten unhas rapazas e as mociñas de Liñares
que rouban os corazóns. non hai quen lles poña frente.
6 13
Liñares ten unha fonte, Liñares xa ten a sona,

unha fonte de auga fría; unha sona non é nada,
boa auga pode ser vaia unha, vaian dúas,
que boas rapazas cría. vaian tres e catro vaian.
7 14
Viva o lugar de Liñares As mociñas de Couso,

polas mociñas que ten, eu direi quen elas son,
elas son cariñosas, delgadiñas de cintura
eu tamén lles quero ben. e alegres de corazón.
170
15 22
As mozas de Couso, Lugarciño de Alén,

¡ai, como elas miña nai, cuberto de panos blancos,
ai, como as mozas de Couso, onde hai festa e se pasea
como elas non as hai! domingos e días santos.
16 23
As mociñas de Couso Ao subir ao Casteliño

van todas xuntas á misa, e ao baixar a Cabadón,
entran pola porta grande, as mociñas da Xirazga
aí vai a flor de Galiza. lévoas no meu corazón.
17 24
Cousiño, Cousiño, Couso, As mociñas da Xirazga

terra onde me criei; cantan e poden cantar,
Santa Isabel de Liñares, que ten a San Salvador
onde amores tomei. á entrada do lugar.
18 25
No lugarciño de Couso De Lebozán a Xirazga,

non entra carro ferrado, fun polo monte a través,
soio os mozos de Taboazas cando pasei por Costolla,
cos cas presos polo rabo. xa non podía cos pés.
19 26
Lugarciño de Alén, O carballo da Portela

lugar que de todo ten, ten a folla revirada
boas mazás, boas peras que lla revirou o aire
e boas mozas tamén. nunha mañá de xeada.
20 27
O lugarciño de Alén Viva o lugar da Xirazga,

de lonxe parece vila, ladeiras, costas e fondos,
se non foran os outeiros viva o lugar da Xirazga
que ten do lado de riba. cos seus veciños contornos.
21 28
Viva o lugar do Alén, Viva o lugar de Liñares,

viva polos catro lados, vivan os do pano branco,
viva os mozos e as mozas, viva quen se lles pasea
vivan tamén os casados. domingos e días santos.
171
29 36
Fun de Beariz a Soutelo Azoutaba un vento tolo

cun chover que era arroiar, cando pasei polas Santas;
cando cheguei a Santiago, nen que alí se arrexuntaren
era hora de cear. todos os ventos das Santas.
30 37
Pasei a Ponte Liñares, Dicen que as galiñas das Santas

paseina todo mollado, ten o rabo revirado,
e fun chegando a Beariz porque van poñer o ovo
cos zocos case enxugados. sempre debaixo do carro.
31 38
O salgueiro prende de póla, Seica as galiñas das Santas,

o amieiro de raíz, ten o rabo revirado,
tamén os meus ollos prenden que llo revirou o vento
no lugar de Beariz. na rabela do arado.
32 39
Fun a pé, desde Beariz, Disque as galiñas das Santas

rezarlle ao San Saturniño; seica ten o rabo torto;
cando cheguei ao Regueiro, ¿quen o aguantará direito,
a auga sóubome a viño. cando se pasa este porto?
33 40
Cando saín de Beariz O lugarciño de Oroso

pola ponte das Coireiras, de lonxe parece vila,
cantaban no monte os grilos un caravel na entrada
e o cuco nas carballeiras. e unha rosa na saída.
34 41
Ir desde as Santas á Ermida Esta vai que rechochea,

un día de vendaval, esta vai que rechochea,
é para chegar sen monteira vivo no lugar do Outeiro,
e se é crego sen canal. e mais que rabeia.
35 42
Bateume a neve na testa No lugar de Margalán

cando pasei polas Santas, hai unha pedra redonda,
e os ventos do Suído onde se sentan os mozos
cortaban como navallas. cando veñen dar a ronda.
172
43 50
Os mociños de Loureiro Todos din que viva, viva,

ten as pernas esfoladas, o caravel no sombreiro;
de rubir pola ventana eu tamén digo que viva,
pra comer as larpeiradas. o lugar de Prexegueiro.
44 51
Viva o Seoane, que tiña Río da ponte da Pedra,

unha luz como na Estrada, baixa a modiño pró Avia,
o caseto na Barreira, que se baixas á carreira,
e o Santo Cristo na plaza. non podo beberche a auga.
45 52
A costiña do Cruceiro Ricobanca, Ricobanca,

é moi mala de subir, tenche envidia Compostela,
as mociñas de Espiñeiro se ela ten a catedral,
suben a cantar e a rir. ti tes a ponte de pedra.
46 53
Viva o lugar de Costeiras O Candedo ten a sona

e todos os arredores; de ter as mellores mozas,
terra de moitas castañas, e Rubillón e Baiste,
vivan os sacudidores. de tecer mellor as corozas.
47 54
Adiós, feira de Doade, ¡Ai que carballos tan altos

feira de pasar o tempo, vos ten esta carballeira!
onde se van pasear ¡Carballos tan feitos,
catro cabezas de vento. nen que foran da Cepeira!
48 55
Teño uns zapatiños novos, ¡Que carballos repoludos,

outros dados a solar, que cocos tan feituquiños
de Doade para a Cabada, ten os carballos de Barcia,
todos os hei de gastar. onde as aguias fan os niños!
49 56
¡Carballeira da Meimoa, Á carballeira da Barcia,

que carballos tan floridos! dígolle adiós dende Outeiro,
Conózovos un por un, á carballeira da Barcia
todos sodes meus amigos. hai que tirarlle o sombreiro.
173
57 64
O castiñeiro xarado Pasei a ponte de Ourense,

non sirve para castañetas; paseina nunha carreira,
as mociñas do Rodeiro topei un anelo de ouro
enseñan barriga e tetas. dunha mociña solteira.
58 65
Baixa a modo, baixa a modo, Pasei a ponte de Ourense,

río da ponte Freixeira; paseina nunha carreira,
baixa a modo, baixa a modo, iba detrás dunha lebre,
non leves tanta carreira. saíume unha costureira.
59 66
Carreteiriña da Bouza, Pasei a ponte de Ourense

chapeada de pizarra, e deille a volta ao capote,
para pasaren de noite acordáronme os meus fillos
os mociños de Cabada. e mais as papas do pote.
60 67
Pereira, dame unha pera, Neste lugar de Amiudal

nogueira, dame unha noz amores hei de tomar:
mociñas das de Correa, ou no cima, ou no fondo,
¿quen se ha de apartar de nós? ou no medio do lugar.
61 68
Esta vai que rechupea, Fun de Beariz a Acibeiro

esta vai que rechupea, cun chover que era arroiar;
viva o lugar de Oroso estaba a cair en Soutelo
e mais quen por el pasea. o diluvio universal.
62 69
Arriba pola Portela, Os mociños de Liñares,

miña leal camarada; ¡que pequenos se quedaron!
arriba pola Portela, Naceron no mes de Agosto,
que polo camiño hai auga. coa seca xa non medraron.
63 70
¿De onde son que bailan ben-e, As mociñas de Loureiro,

de onde son que bailan ben-e? non é unha que son todas,
Son do povo de Liñares, poñen dous pares de medias
xa cho mo parece ben-e. pra facer as pernas gordas.
174
71 75
As mociñas de Rozados, No lugarciño de Oroso

delas non hai que falar, teño a quen quero ver;
poñen o pé na auga teño por riba da fonte
e non se lle quere enlodar. e por baixo tamén.
72 76
Carballeira de San Xusto, As mociñas de Oroso,

carballeira de enramada, digan o que queiran delas,
naquela carballeiriña son as que levan a palma
perdín a miña navalla. debaixo das estrelas.
73 77
¡Quen me dera na Edreira Este lugar de Oroso

unha parriña con uvas heino de arrasar a tiros,
para lle dar aos amores hai un rapaciño nel-e,
e mirar se están maduras! lévame os cinco sentidos.
74
Viva o lugar da Edreira

por todos os arredores;
terra de moitas castañas,
viva a nosa castañeira.
78 80
Oroso tiene las llaves De Xirazga para el cielo,

del paraíso del cielo, de Xirazga para el cielo,
y las de mi corazón hasta las mismas paredes
las tiene un chaval moreno. tiran penas y dan consuelo.
79
De Liñares para el cielo,

de Liñares para el cielo,
hasta las mismas paredes
dirán que no hay consuelo.
175
CANTIGAS DE
onda
Esta noite vai de ronda,

a que vén vai de parranda
e para a outra que vén
estarei na túa cama.
CANTIGAS DE RONDA
1 4
Esta noite vai de ronda, Naquela ventana hai luz,

a que vén vai de parranda seica se van acostar-e;
e para a outra que vén “válgame Dios de los cielos,”
estarei na túa cama. nós por aquí a rondar-e.
2 5
No lugar de Margalán Vivan os mozos de fóra

hai unha pedra redonda, que veñen ao noso serán,
onde se sentan os mozos que lles está a noite fría,
cando veñen dar a ronda. iranse pola mañán.
3 6
Naquela ventana hai luz Hoxe aquí e mañá alá,

seica se vai a acostar-e; pasado mañá na feira;
vámonos de aquí, meus ollos, ¿quen a min me ha de privar
non é tempo de rondar-e. de falar con quen eu queira?
Esta noche, por mi gusto,

yo no me voy a la cama,
que la tengo de rondar-e
desde ahora a la mañana.
178
Cancioneiro Popular
Vol. 1
CANTIGAS DE
umor
Cantigas referidas aos mozos e mozas
Cantigas referidas ao casamento
Cantigas referidas aos curas
Cantigas referidas a temas diversos
Cantigas que fan referencia á familia
Cantigas referidas ao viño e ás borracheiras
Cantigas referidas ás relacións entre o home e a muller
Cantigas referidas ás relacións entre a xente de distintos lugares
Cantigas referidas á sogra e ao sogro
Cantigas referidas aos animais

CANTIGAS DE HUMOR
ozos e
mozas
Polo mar abaixo vai

un barquiño de afileres;
as mentiras son dos homes,
as verdades das mulleres.
CANTIGAS DE UMOR
CANTIGAS REFERIDAS AOS MOZOS E MOZAS
1 8
Se queres que che cante Chamáchesme pouca roupa;

“coplitas a lo valiente,” se tes moita, é teu proveito,
tírame de esa ventana téñoche menos traballo
unha silla en que me sente. á noite cando me deito.
2 9
Teño un anelo de prata, Chamáchesme trigo limpo,

heino de mandar dourar; inda che teño algún xoio;
os mociños do meu povo para discutir contigo
todos saben traballar. faime falta ter de todo.
3 10
Se queres que che cante Chamáchesme pito grolo

“coplitas a lo valiente,” porque nacín no Xaneiro;
tírame de esa ventana se non me come o raposo
un bico pra que me quente hei cantar no teu poleiro.
4 11
Canta rula, canta rula Pensaches de darme palla,

na rabela do arado; cousa que eu nunca comín;
onde hai meniñas hai cruces; o teu palleiro non ten
meniñas, tende coidado. palla pra me dar a min.
5 12
Basilisa está na cama Criticaches da Virxen

dunha tunda que lle deron; sendo doncella no parto,
levántate Basilisa, anque critiques de min,
que pouco mal che fixeron. mala lengua, non me espanto.
6 13
Chamáchesme pera podre, Téñoche un can de palleiro

eu a ti mazá podrida; que de noite anda ceibado;
a pera podre se come, ten coidado, Maruxiña,
a mazá podrida se tira. Maruxiña, ten coidado.
7 14
Chamáchesme pequeniña A perdiz detrás dun toxo

e ti pra moito non vales; de todas as herbas come,
pequeniñas son as moscas o donaire dunha nena
pra enmoscar aos animales. tres días mantén a un home.
182
CANTIGAS DE UMOR
15 22
Ese da gorra patela, Cásate comigo, nena,

ese da gorra patela, que teño moito diñeiro,
parece que lla fixo o demo teño tres cartos e medio
do coiro dunha cadela. metidos nun tabaqueiro.
16 23
Paxaro que vas voando O muíño de meu pai

e as plumas che van caíndo, non é muíño, que é convento;
¡se souberas paxariño as casadas para afora
o que de ti van decindo! e os solteiros para adentro.
17 24
Se eu fora un cazador Non me namorei de ti

e tivera unha escopeta nen das túas almendrillas,
mataría unha perdiz namoreime dos canastros
“de las que gastan peineta”. que tiñan boas espigas.
18 25
Asubíame no monte O meu amor é pequeno;

como se fora un perdido, se é pequeno é porque eu quero,
eu non son un can de caza con cuarta e media de tela
que entenda por asubíos. xa o poño de caballero.
19 26
O carballo que é pequeno, As mociñas deste povo

tamén fai pequena sombra; son pequenas e redondas,
a meniña que é pequena, colgadas no campanario,
pequena dote lle abonda. botan tiros como bombas.
20 27
O carballo dá a landra, As/Os mociñas/os que hai agora

o castiñeiro o ourizo, gábanse que ten diñeiro,
as mozas de Vilatuxe mandan solar os zapatos
ten a cola do carrizo. con cascas de castiñeiro.
21 28
O castiñeiro xarado As meniñas, as de agora,

non serve para castañetas; cando van de cara á misa,
as mociñas do Rodeiro, entran nas cortes das cabras
non teñen barriga nen tetas. a rillar palla mallada (maisa).
183
CANTIGAS DE UMOR
29 36
As meniñas, as de agora, O gaiteiro de Soutelo

teñen o color do leite, foi tocar á Santa Marta,
comen o caldo sen unto adormeceu no camiño
e as sardiñas sen aceite. e os cans rilláronlle a gaita.
30 37
Os mociños que hai agora O paragüeiro foi á misa

e moitos que agora veñen e non sabía rezar-e;
xa rabean, xa rabean andaba de Santo en Santo:
porque a barba non lle ven-e. ¿hai paraguas que arreglar-e?
31 38
Si soubera, queridiño, Pasei a ponte de Ourense,

que para ti me peinaba, paseina con moita risa;
botaría o peite ao río vintecinco costureiriñas
e o cabelo o cortaba. cosendo nunha camisa.
32 39
Cando o río vaia cara arriba Por decir viva San Roque
e os carballos dean uvas, prenderon a meu irmán;
hánselle crer as verdades agora que o soltaron,
aos homes de barbas rubias. viva San Roque i o can.
33 40
Na túa porta, Maruxa, Alabado sexa Deus,

hai un lagarto con crista; que chegou a barateira;
canta en todas as portas, os homes van a real
baila que Dios nos asista. e as mulleres a peseta.
34 41
Pola túa porta pasa Pon o sombreiro de lado

o correo das mentiras; e a monteira ao nivel,
inda lle podes pagar inda que es mozo garboso
que pasa todos os días. inda non tes a muller.
35 42
O gaiteiro de Soutelo, Sempre te andas alabando

¡mala centella cho mate! de que teu pai é moi rico,
Non quere tocar a gaita e a riqueza do teu pai
se non lle dan chocolate. lévaa un corvo nun pico.
184
CANTIGAS DE UMOR
43 50
Teste por moi bon mozo, A muller, pra ser bonita,

e por certo que o es; ten que ter a croca baixa,
tes unha nariz na cara a barriguiña pequena,
que dá para comer dez. pra asentar o pao na caixa.
44 51
Pós a gorriña de lado, Pantalón de mil reás,

como se foras alguén; pantalón de mil reás
inda lle podes pagar para que digan as mozas:
a quen na casa te ten. ¡raio, que pantalón tras!
45 52
Á túa nai xa llo dixen Polo mar abaixo vai

e ao teu pai heillo dicer-e, un barquiño de alfileres;
a ti non che digo nada, as mentiras son dos homes,
fai como che parecer-e. as verdades das mulleres.
46 53
As tellas do teu tellado Este bandiño de mozas,

botan auga sen chover; este bandiño é o meu;
así fai a mala xente, téñame conta con el,
os que non me poden ver. señor San Bartolomeu.
47 54
Maruxiña, dame un bico, O carballo da Portela

eu a ti douche un pataco. ten dúas bolas no pé;
Non quero bicos de home coidai delas, queridiñas,
que me cheiran ao tabaco. que o carballo pra vós é.
48 55
Cando eu tiña diñeiro Eu non deixo de falar-e

chamábanme don Tomás; de dúas mozas de Oroso;
agora que non o teño levan os chourizos no seo
Tomasito e nada máis. e os chourizos no pescozo.
49 56
Entrei en Madrid cantando Ás gatelas que elas fan

sen saber o que facía; trémenlle moito as orellas,
a conta do meu diñeiro póñenlle trescentas ao carro
aprendín a cortesía. e lévano dúas ovellas
185
CANTIGAS DE UMOR
57
Sempre somos e seremos,

sempre somos e seremos,
sempre levamos a palma
e sempre a levaremos.
58 60
Si mañana te preguntan El hombre es como la naranja,

quien fueron los de parranda, que el hilo la bambolea;
fueron los mozos del pueblo por fuera parece buena,
porque en ellos nadie manda. por dentro no hay quien la vea.
59
A veces me comparas
con la verbena,
si la verbena es blanca,
yo soy morena.
186
CANTIGAS DE HUMOR
asamento
Heime de casar cun vello,

heime de fartar de rir,
heille de poñer a cama
onde non poida subir.
CANTIGAS DE UMOR
CANTIGAS REFERIDAS AO CASAMENTO
1 8
Eu queríame casar-e, Heime casar en Xaneiro

miña nai dime que é cedo; anque sexa cun rapaz;
ela, como está casada, os rapaces fan aos homes,
non sabe as ganas que eu teño. non quero quedar atrás.
2 9
Eu queríame casar-e, Heime de casar cun vello,

miña nai non teño roupa; heime de fartar de rir,
casa, miña filla, casa, heille de poñer a cama
que unha perna tapa a outra. onde non poida subir.
3 10
Eu queríame casar-e, Casadiña de tres días,

miña nai non teño roupa; ¿onde che van os colores?
heite de levar á feira Vanche dentro das almoadas
i heite de cambiar por outra. e tamén dos cobertores.
4 11
Eu queríame casar-e, Casadiña de tres días,

miña nai non me deixou; xa levaches unha tunda;
agora vou de soldado, se cho saben as solteiras,
boa muller me buscou. non se che casa ningunha.
5 12
Eu caseime por un ano Miña nai por me casar-e

por saber que vida era; prometeume unha galiña,
agora o ano acabouse, e agora que me casei,
solteriña quen me dera. díxome que non a tiña.
6 13
Eu caseime con un vello, Miña nai por me casar-e

seica o demo me tentou; ofreceume tres ovellas,
por ser a primeira noite unha cega e outra coxa,
sete tundiñas me dou. e outra xa non tiña orellas.
7 14
Eu caseime e ampareime, Miña nai por me casar-e,

e agora estou amparada; meu pai por me dar o dote,
de solteira, roupa nova armaron un zafarrancho,
e agora mal remendada partíronlle os pés ao pote.
188
CANTIGAS DE UMOR
CANTIGAS REFERIDAS AO CASAMENTO
15 21
Miña nai por me casar-e San Antón de Augasantas (Cambeses),

ofreceume bois e vacas, casamenteiro de vellas,
agora que me casei ¿por que non casas ás novas,
deume unha cunca de papas. que mal che fixeron elas?
16 22
Solteiriña, non te cases, ¿Por que non te casas, Pepe?

todo che ha de pesar; ¿Por que non te casas Xoán?
a vida das solteiriñas Porque as morenas non quero
é moi mala de olvidar. e as bonitas non mas dan.
17 23
Solteirña, non te cases, Eu penso que teño o fillo

mira que tes moi boa vida; deitado na casa nova;
eu ben sei dunha casada el anda polos camiños
que está ben arrepentida. procurándome unha nora.
18 24
Solteiriña, non te cases, Todo quere ser usado,

non deixes a boa vida; todo quere ser usado,
que eu sei de moitas casadas o que toca de solteiro,
que choran de arrepentidas. tamén toca de casado.
19 25
Sei cantar e sei bailar, Manuel, Manueliño,

sei tocar a pandereta; Manuel, Manueliño,
a que se case comigo, o día da túa voda
terá a música completa. eu hei ser o teu padriño.
20 26
Baila, rapaza, baila; Ao carballo da Portela

rompe medias e zapatos, inda non lle cae a folla;
que despois de casadiña eu non me quero casar-e
non che faltarán traballos. anque me boten a sona.
189
CANTIGAS DE HUMOR
uras
Micaela foi á fonte

e o cura mirou pra ela;
ao cura tamén lle gustan
as pernas da Micaela.
CANTIGAS DE UMOR
CANTIGAS REFERIDAS AOS CURAS
1 8
Un cura chamoume rosa, O cura e mais a criada

eu tamén lle respondín: ordenaron de cocer;
esta rosa, señor cura, tiñan a leña no monte
non a hai no seu xardín. e a fariña por moer.
2 9
O cura vendeu a burra O cura foi ao muíño

pra lle non dar a cebada; e caíu da ponte embaixo;
agora vai aos enterros mozos, acudide ao crego
a cabalo da criada. que vai polo río abaixo.
3 10
O cura, cando vai fóra, O cura, cando vai fóra,

monta á criada na burra; déixalle dito á criada:
na primeira carballeira veña tarde, veña cedo,
dalle unha sacudidura. déitate na miña cama.
4 11
O cura ten un paxaro, Os curas e os taberneiros

non sei que paxaro é; teñen moito parecido:
alá pola media noite os curas bautizan nenos,
pónse o paxaro de pé. e os taberneiros o viño.
5 12
O cura ten un paxaro O curiña de Pesqueiras

que lle canta na bragueta; non ten capa nen capelo;
alá pola media noite, viva o noso de Xirazga
a criada dalle a teta. que a ten de terciopelo.
6 13
O cura de Beariz O curiña da Xirazga

está chorando na horta, cando vai decir a misa
que lle roubaron a Pepa dá unha volta no adro,
polo burato da porta. viva a flor da Galiza.
7 14
O cura e mais a afillada O curiña da Xirazga

ordenaron unha festa, ten a camisa rabela
peneiraron a fariña que lla fixo a costureira
ao abrigo dunha xesta. pra que non cagase nela.
192
CANTIGAS DE UMOR
CANTIGAS REFERIDAS AOS CURAS
15 18
O señor cura non baila Lugarciño de Xirazga,

porque ten unha coroa; ¡que fortuna foi a nosa!
baile, señor cura, baile, temos un curiña novo,
que Dios todo llo perdoa. bonito como unha rosa.
16 19
Ao caravel cando nace, A cama do cura é boa

chámanlle caraveliño; e no medio ten un ai;
tamén as fillas dos curas mociña que nela durma,
chámanlle ao pai, señor tío. ao reino de Dios non vai
17
Micaela foi á fonte

e o cura mirou pra ela;
ao cura tamén lle gustan
as pernas da Micaela.
193
CANTIGAS DE HUMOR
iversos
Teño sono, teño sono

teño gana de dormir-e,
teño un olliño pechado
e outro non o podo abrir-e.
CANTIGAS DE UMOR
1 7
A castaña, no ourizo, Teño sono, teño sono

quixo rir e rebentou, teño gana de dormir-e,
caeu do castaño en baixo, teño un olliño pechado
vaia tombo que levou. e outro non o podo abrir-e.
8
2
Sei dun niño de carrizo
Pera que estás na pereira,
na cabeza dun repolo;
déixate estar que estás ben,
deron os nenos con el,
que de abaixo non che chegan
levaron cabeza e todo.
e de arriba non vén ninguén.
9
3
¡Na miña vida vin outra,
Eu arrimeime ao loureiro,
na miña vida vin outra!
pensando que era calado,
Un pé de muíño colgado
loureiro langoreteiro,
nun castiñeiro da Bouza.
que traes todo averiguado.
10
4
Ti queres rubir ao alto,
Arriba ao monte á leña,
ao alto queres rubir,
arriba ao monte á leña;
mais o que máis alto rube
eu arriba non vou máis
ao máis baixo vai cair.
que teño a corda pequena.
11
5
Adiós, martes do Entroido,
Vaite, Febreiriño,
cos teus vinte e oito, sempre fuches un gandulo,
se duras máis catro, que para tres días de festa,
non queda can nin gato. sete semanas de xexuno.
12
6
Adiós, martes de Entroido,
Alegría, Deus a dea,
adiós, meu queridiño,
alegría, Deus a dea,
até o domingo de Pascua
que non hai mais alegría
non comerei máis touciño.
que ter a barriga chea.
196
CANTIGAS DE UMOR
13 14
¡Ai! que alta va la luna, Digan de mi lo que quieran,

tan alta nunca la vi; y lo que quieran decir,
más alta lleva Dios tengo muy buenas espaldas
la fortuna para mi. para todo recibir.
197
CANTIGAS DE HUMOR
CANTIGAS QUE FAN REFERENCIA Á
amilia
Miña nai, miña naiciña,

meu rosario de cadena,
cando vexo a miña nai
vexo a miña casa chea.
CANTIGAS DE UMOR
CANTIGAS QUE FAN REFERENCIA Á FAMILIA
1
8
Miña nai deume unha tunda Miña nai, miña naiciña,
e despois deume un abrazo, como miña nai ningunha,
de alí a pouco acariñoume que me quentou a cariña
cos mesmos dentes do angazo. co calorciño da súa.
2
9
Miña nai deume unha tunda Miña nai era probiña,
co aro dunha peneira, non tiña pan pra me dar-e,
e despois deulle vergonza, encheume a cara de bicos
que viña a xente da feira. e rebentou a chorar-e.
3
10
Miña nai e mais a túa Miña nai deixoume dito,
quedan no río rifando antes que Dios a levase,
por culpa dunha galiña que cantar por costa arriba,
que ten amores cun galo. non é ningunha aventaxe.
4
11
Miña nai era coelleira, Miña nai, miña naiciña
meu pai cazador de lebres, apréndame a costureira
eu como son fillo deles se a chuvia non me molla,
son amigo das mulleres. vén o sol e non me queima.
5
12
Miña nai deixoume dito Eu son filla de solteira,
antes que Deus a levase, a culpa túvoa meu pai;
que andivese aseadiña din que son filla do demo
e a todo o mundo agradase. que embruxou á miña nai.
6
13
¡Miña nai, miña naiciña, As mociñas de Rezada,
que boa nai teño eu, eu ben sei que elas son,
que vendeu seu coletiño collen ao pai polas barbas,
para me comprar o meu! corre pra aquí castrón.
7
14
Miña nai, miña naiciña, Miña cuñadiña é nova
meu rosario de cadena, e meu cuñado é pequeno
cando vexo a miña nai se queres que medre pronto
vexo a miña casa chea. dalle o almorciño cedo.
200
CANTIGAS DE UMOR
CANTIGAS QUE FAN REFERENCIA Á FAMILIA
15 18
Mandei o recado enriba, Pasei pola túa porta

non me colle nunha mao-e, e mirei polo portillo,
dallo á miña cuñada, a puta da túa irmá
á muller do meu irmao-e. dixo que lle fixera un fillo.
16 19
Pasei pola túa porta Mándame unha carta, manda,

e mirei polo burato, meu irmao da miña vida;
a ladroa da túa irmá mándame unha carta, manda,
quíxome dar cun sacho. da túa mao escribida.
17
Eu pasei pola túa porta

por ver a túa hermosura,
e a porca da túa nai-e
lapaba na lavadura.
20
Mi madre me lo decía,
se lo deba al corazón,
que debía ser soldado
del primer batallón.
201
CANTIGAS DE HUMOR
iño
e ás
borracheiras
Anque somos de alá arriba,

detrás do carrasco macho,
sabemos beber o viño
como calquera borracho.
CANTIGAS DE UMOR
CANTIGAS REFERIDAS AO VIÑO E ÁS BORRACHEIRAS
1 5
Pillei unha borracheira Heicho de dar queridiña,

onte, na fonte da Nugalla; heicho de dar que o teño,
como a fonte non deitaba, o viño da cuba grande,
botáronme viño a esgalla. papas do pote pequeno.
2 6
Pillei unha borracheira Non quero máis caldo de uvas

onda fonte da Nugalla; que fai falar inglés,
déronme viño por auga, pola maña castelán
adeus fonte da Nugalla. e pola noite francés.
3 7
O viño é cristalino O noso amiño de hoxe

criado na cepa torta, ten bon viño pra beber-e,
a uns prívalles o sentido ten o viño na bodega,
e outros non certan da porta. mosto nos dá de beber-e.
4
Anque somos de alá arriba,

detrás do carrasco macho,
sabemos beber o viño
como calquera borracho.
8 10
Echa vino, tabernera, El sábado y el domingo,

echa vino, criatura; borrachera de costumbre,
el dinero de la Habana y el lunes por la mañana,
tarde viene y poco dura. al trabajo nadie acude.
9
Borracho me acosté de noche,

borracho me levanté,
será perdición la mía,
ya estoy borracho otra vez.
204
CANTIGAS DE HUMOR
CANTIGAS REFERIDAS ÁS
elacións
entre o home
e a muller
María vaime na feira

mercar un porco rabelo;
non merques porco, María,
métete ti no cortello.
CANTIGAS DE UMOR
CANTIGAS REFERIDAS ÁS RELACIÓNS ENTRE HOME E MULLER
1 7
Toca o pandeiro, Farruco, Cando a leña vai ao lume,

toca o pandeiro, Farruco. a verde nunca ha de arder;
A muller que non ten home, á muller de ruín home,
fíalle as calzas ao cuco. máis lle valía morrer.
2 8
Eu nacinche na mariña, Se mo vedes por alá,

nacinche na beira do mar; o espantallo do meu home,
a muller que a min me leve decídelle que veña logo,
bon peixe vai levar. senón na casa non dorme.
3 9
A miña muller é vella, Das alas dunha mosca

de vella caeulle o coiro; hei de facer un vestido,
heille facer un pandeiro e dos retales que sobren
para correr o antroido. unha capa ao meu marido.
4 10
A muller de Roque Troque O tempo das esfolladas

está bailando na eira; non dá proveito a ninguén;
Roque Troque está mirando mandei ao meu home a elas
como a súa muller se peneira. e esfollaronmo tamén.
5 11
A muller de Roque Troque María vaime na feira

e mais outra baldroqueira mercar un porco rabelo;
tiraron co malpocado non merques porco, María,
de patulas na lareira. métete ti no cortello.
6
A miña muller é vella,

de vella non pode andar;
heina de por de cancela
na entrada do lugar.
206
CANTIGAS DE HUMOR
CANTIGAS REFERIDAS ÁS
elacións
entre a xente
de distintos
lugares
Á entrada deste povo,

á saída do lugar,
ofrecéronme unha tunda,
saia quen ma vai a dar.
CANTIGAS DE UMOR
CANTIGAS REFERIDAS ÁS RELACIÓNS ENTRE A XENTE DE DISTINTOS LUGARES
1 7
Petoleiras de Baíste, Lugarciño de Alén,

¿que lle facedes aos de Montes? pequeniño pero forte;
Dámoslle petolo quente mociño que nel entrar-e,
e auga de todas as fontes. ha de levar pasaporte.
2 8
Longanizos e petolos, Adiós, feira de Doade,

eu ben sei onde os dan-e; onde se perden as dores,
no lugarciño do Edreira as casadas aos seus homes,
cando os de Liñares van-e os solteiros aos amores.
3 9
Pasei a ponte Baíste, No medio de Candediño

paseina nunha carreira, hai unha pedra cadrada,
pensei pillar unha lebre, que a fixeron os mozos
pillei unha costureira. coa punta da navalla.
4 10
Anque somos da Candosa, A Porteliña da Cruz

sabemos facer as cestas, debía de estar cuberta
non somos como os de Magros, prós mociños da Xirazga
que son un fatos de bestas. cando van a Barcia á festa.
5 11
Quen veña á corrida de Magros, Á entrada deste povo,

que veña ben preparado, á saída do lugar,
que ao mellor vén de galiño ofrecéronme unha tunda,
e vai co lombo escaldado. saia quen ma vai a dar.
6
Velaí vén os de Amiudal

cos culeiros das mazás;
cambiámosllas por patacas
ou encirrámoslle os cas.
208
CANTIGAS DE HUMOR
CANTIGAS REFERIDAS Á
ogra e
ao sogro
Miña sogra non me quere

porque lle falo co fillo;
heille de mandar recado
que o meta no bolsillo.
CANTIGAS DE UMOR
CANTIGAS REFERIDAS Á SOGRA E AO SOGRO
1 6
Miña sogra, cando berra, Miña sogra, ao peneirar,

ponse no medio da casa; todo o corpo sarandea;
ela dime: bota fóra; rabea por ter un home
e eu digo: ten boa traza. e está caendo de vella.
2 7
Miña sogra morreu onte, Miña sogra, forradora

enterreina nun palleiro, do que non ha de gastar-e;
deixeille un brazo fora inda ten un gato vello
para que tocara o pandeiro. ó que non ha de matar-e.
3 8
Miña sogra morreu onte, Pereiriña do cu torto,

que vaia o demo con ela; dame unha pera madura,
meu sogro está acabando para darlle á miña sogra
que leva o camiño de ela. que está nos cornos da lúa.
4 9
Miña sogra non me quere Ao muíño de meu sogro,

porque lle falo co fillo; eu ben lle sei o tempero,
heille de mandar recado cando está alto, baixalo,
que o meta no bolsillo. e cando está baixo, erguelo.
5
Miña sogra é o demo,

heina de facer rabear;
nen lle hei de casar co fillo,
nen llo hei deixar casar.
10
Todos tienen una suegra,

yo quisiera tener dos
para ponerlas al carro,
y de carretero yo.
210
CANTIGAS DE HUMOR
nimais
Eu ben vin estar o moucho

no máis alto do penedo;
anque me riches o dente,
moucho, non che teño medo.
CANTIGAS DE UMOR
CANTIGAS REFERIDAS AOS ANIMAIS
1 8
O corazón dunha pulga, Eu ben vin pasar o demo

¡quen o soubera guisar! de a cabalo dunha bruxa;
Daba xantar e merenda, o demo dalle que dalle,
e cea para cear. e a bruxa puxa que puxa.
2 9
Por baixo do meu vestido, Eu ben vin estar o moucho

unha pulga me picou; no máis alto do penedo;
agarreina polo rabo, anque me riches o dente,
¡que bofetada levou! moucho, non che teño medo.
3 10
Pola faldra (manga) da camisa Paxariño, gorrión,

vinche subir un piollo, non me comas nas cereixas,
viña de Sierra Morena, que non teño pai nin nai,
traía o camiño longo. nen a quen hei dar as queixas.
4 11
Se ti viras o que eu vin, Comín ril de melra gorda,

habías de estralecer; regordiña melra asada;
unha formiga rabela comín ril de melra gorda,
que me quería comer. non poiden comer máis nada.
5 12
Se ti viras o que eu vin, A galiña, pío, pío,

na feira de Monterroso; e o galo cacaracá;
unha formiga rabela a galiña vai ao día,
de a cabalo dun raposo. e o capón vai á mañá.
6 13
Alí vai o raposo Vente vindo de ladeira,

pola rodeira do carro, vente vindo de ladeira,
leva os ollos na cabeza que che vai o meu rapaz
e o cu debaixo do rabo. cunha galiña vermella.
7 14
Alá vai e alá vai, Perendengues nas orellas,

o raposo polo millo; tamén os ten o meu can;
comer, non volo come cando vai detrás das lebres
pero vaino sacudindo. vai mirando se lle can.
212
Cancioneiro Popular
Vol. 1
CANTIGAS DE
raballo
Tecedeiras, tecedeiras,
tecedeiras de Beariz,
o voso tecer ben feito
xa vos vén desde a raíz.
CANTIGAS DE RABALLO
1 8
Manuel foi ao muíño, Os canteiros de Beariz,

cun fato de mozas (nenas) novas, cando veñen de Castela,
elas todas en camisa non veñen polo Paraño,
e el no medio en cirolas. veñen por Pena Marela.
2 9
Manuel foi ao muíño, Vexo Beariz e o Candedo

meteu a cabeza dentro, desde o alto de Marcofán,
trougo fariña na barba vexo aos canteiros que veñen
para facer o fermento. de traballar de Canfrán.
3 10
Fun ao muíño de abaixo Os canteiros de Beariz

e volvín polo de arriba; teñen a sona e a fama,
o de abaixo ten forrollo pois non hai no mundo enteiro
e o de arriba caravilla. quen pique mellor a pedra.
4 11
O muíño troula, troula, O río da Ponte Inés,

e a i-auga faino troulear, ten a ponte moi estreita,
e a filla do muiñeiro presínanse os carreteiros
rabea por se casar. para pasala á primeira.
5 12
Unha noite no muíño, Aquí vimos as do toxo,

unha noite non é nada, aquí vimos as das toxeiras,
unha semaniña enteira, que collemos vinte carros
esa si que é muiñada. de vinte e cinco carreiras.
6 13
A nena foi ao muíño, Tecedeiras, tecedeiras,

meteu a cabeza dentro, tecedeiras de Beariz,
coa fariña na mao o voso tecer ben feito
para facer o fermento. xa vos vén desde a raíz.
7 14
Canteiriños, miña nai, Tecedeiras de Beariz,

canteiros de Pontevedra, tece no liño que tece,
que fixeron vir a auga o voso tecer, tecer,
de Madrid a Redondela. venvos así desde o berce.
214
CANTIGAS DE RABALLO
15 22
¡Ai ás minas de Valcobo, Axúdame, compañeira,

canto metal lle tiramos! deste ladiño direito,
¡Ai que cancións e que aturuxos, que se non me dás unha axuda,
nos camiños botabamos! esta noite non me deito.
16 23
Todo furado por dentro, Vivan os que aquí me axudan,

ese alto Marcofán, vivan os que me han de axudar-e,
ten a barriga de wolfrán vivan os da miña terra
e os ollos ten de metal. e mais os do outro lugar-e.
17 24
Pena Marela é un monte Escomenza, escomenza,

e a Picota é un montiño; se a queres escomenzar-e;
para subir a Marcofán o que primeiro escomence,
hai que andar medio camiño. primeiro ha de acabar-e.
18 25
Miña nai, miña naiciña, Arriba, arriba con ela,

aprendeume a costureira; arriba, arriba con ela
chuvia e neve non me mollan, que che vimos das castañas,
ven o sol e non me queima. alá, da Pena Marela.
19 26
Velos aí veñen vindo, Viva o noso amo de hoxe

velos aí veñen vindo; que ten cara de alegría;
o barqueiro que os trae se non lle acabamos hoxe
parece que vén durmindo. volveremos outro día.
20 27
Como as mociñas da Bouza Castellanos de Castilla,

non as hai no mundo enteiro, ¿vistes alá meu irmao?
saben traballar de todo, Quédache en Serra Morena,
e tamén de carpinteiro. cunha fouciña na mao.
21 28
A miña nena pequena, Para cantar e bailar

heina de aprender a todo, son como a primavera,
a cocer-e e a amasar-e, pero para traballar
e a botar o pan ao forno. teño moi mala maneira.
215
CANTIGAS DE RABALLO
29
Si me non dás unha axuda

á do ladiño direito,
si me non dás unha axuda,
esta noite non me deito.
30
Todos los pájaros , madre,

nacieron para volar;
yo también nací en el mundo
para trabajos llevar.
216
Cancioneiro Popular
Vol. 1
CANTIGAS
elixiosas
Sempre me andas preguntando

de que romería veño;
veño do Santo Domingo,
do Santo Domingo veño.
CANTIGAS ELIXIOSAS
1 8
Á Virxen de Beariz, Sempre me andas preguntando

teño que comprarlle un manto, de que romería veño;
para que así as malas lenguas, veño do Santo Domingo,
de min non se acorden tanto. do Santo Domingo veño.
2 9
A Virxen de Beariz Santa Isabel de Liñares

foi tres anos muiñeira; é nai de San Juan de Magros;
tiña a palanquiña de ouro sendo parentes cal sodes,
e a vasoira de oliveira. ¿por que pelexades tanto?
3 10
San Antoniño da Ermida San Pedro é quen ten as chaves,

díxolle a San Xoán de Magros: San Pedro é o chaveiro,
se non che caso eu ás mozas, San Pedro é quen ten as chaves
ti non dás unha no clavo. do ceo e do seu carreiro.
4 11
San Antoniño da Ermida San Bartolomeu da Bouza

e tamén o de Cambeses, ten a ermida no outeiro,
dous santos casamenteiros, que lla fixeron de noite
máis guapos que caraveles. unha muller e un canteiro.
5 12
Nosa Señora do Carme, San Salvador en Xirazga

pequeniña e ben feita, e o Carme en Doade,
que me bote a bendición e Santo Domingo foise
coa súa mao dereita. pró monte porque era frade.
6 13
Nosa Señora do Carme, Se vas ao San Benitiño,

alabada sexa ela, non vaias ao de Paredes,
ela é miña madriña, vai ver ao de Pardesoa,
eu son afillada dela. que inda é mellor que o de Lérez.
7 14
O Carme está en Doade Sta. Isabel de Liñares

e en Magros está San Xoán, díxome que lle rezase,
Santa Cruz e a Candelora, que me había de valer
estanvos en Lebozán. cando por ela chamase.
15
218
CANTIGAS ELIXIOSAS
Sta. Isabel de Liñares,

Sta. Isabel de Liñares,
tráemo diante dos ollos,
quen eu quero ben o sabes.
16
Santo Domingo nació

con una estrella en la frente,
también nacería yo
si me viniera la suerte.
219
Cancioneiro Popular
Vol. 1
CANTIGAS DE
esafío
Onde has de ir á herba

que che hei de ir erguer;
dareiche un abrazo,
miña Maruxa do meu querer.
Un abrazo non,
que me ve meu pai
e despois na pedra,
meu queridiño, vaime pegar.
CANTIGAS DE ESAFÍO
Ao anelo do meu dedo Non foi casca de cebola

xa lle caeu o orín; que foi casca de laranxa;
así lle caia a lingua ti por min non teñas pena,
a quen fala mal de min. eu por ti non teño ansia.
Á entrada deste pueblo,

4
á saída do lugar,
Aí vos vai o desafío,
ofrecéronme unha tunda,
pola banda do Candedo;
salga quen ma vai a dar.
aí vos vai o desafío,
a ver se non tendes medo.
Eso chámase falar;
mociños non vos metades
Nós queremos desafío,
en camisas de once varas
e tamén volo vamos dar,
pra que as chapras non perdades
e non hemos de ser nós
quen nos hemos de gabar.
Ídevos pois, retirando,
non nos fagades falar,
Vós se non vos gabaredes,
metédevos na cociña,
coitados pitos sen plumas;
ponde a lengua a remollar.
como non tendes de que,
han de vir vosas avoas.
2
Pasei pola túa porta, Non precisamos ninguén

abrín os ollos e vin-e, pra decir quen nós somos,
hai un letrero que dicía: pra falar do que fixemos
eu para ti non nacín-e. e tamén do que faremos.
Eu como sabía ler-e,

5
mira o que puxen noutro:
Onde has de ir á herba
se ti pra min non naciches,
que che hei de ir erguer;
eu para ti tampouco.
dareiche un abrazo,
miña Maruxa do meu querer.
3
Onte á noite resbalaches Un abrazo non,

na casca dunha cebola; que me ve meu pai
se por min perdiches sono, e despois na pedra,
podes dormín agora. meu queridiño, vaime pegar.
222
CANTIGAS DE ESAFÍO
6 9
Pola nai que me pariu, O cariño que che teño

pola nai que me criou, e mais o que che hei de ter,
pola nai que me pareu, cabe na folla dun toxo,
eu de aquí xa non me vou. e inda non a ha de encher.
Pola nai que te pariu, O cariño que che teño

polo leite que mamaches e mais o que che hei de tomar,
non lle digas ao teu pai cabe na folla dun toxo,
o que comigo falaches. e inda sobra pra atar.
7 10
As de alá arriba Eso si que che ten tripas,

cando van co gando, se un sabe ou non soubera,
espetan a vara e por vergonza calara,
e bailan o tango, fiárase un de calquera.
e bailan o tango Pois falando de fiarse,

e mais a muiñeira, foi o raposa ás galiñas,
ás de alá arriba parece ser que esta noite,
non hai quen as queira. a un galiñeiro que as tiña.
A galiña que ti dis

8
inda está co rabo erguido,
Mira cara min dereito, e inda o eixo está medrando
ollo de gato rachado, no cañoto do seu bido.
mira cara min dereito
senón darei-che co sacho. Ese bido que ti dis
e do que andas a falar,
Mira cara min dereito, vai andar, dentro de pouco,
mira cara min dereito, nos camiños de rodar.
que che quero preguntar-e
o mal que che teño feito. Ti podes dormir tranquilo,
que non es ti o carpinteiro
quen vai cortar ese bido,
nen tampouco o carreteiro.
223
CANTIGAS DE ESAFÍO
Quixera saber que é, 11
carreteiro ou carpinteiro, Algún día por verte,

porque oín ladrar os cas daba cien vueltas
e eu a ti vinte primeiro. y ahora por no verte,
doy cuatrocientas.
Quen te vin fun eu a ti,
facendo lume no chao, Algún día por verte,
cos teus zoques a correr, ni me doblaba,
petabas cos pés no cu. ahora por no verte,
bajo la cara.
Velaquí está o meu cu
e os meus zoques aquí están, Algún día por te ver
o cu non está gastado abrín portas e ventanas,
e os zoques de ir polo chao. agora por non te ver
todas as teño pechadas.
Xa non lles queda unha charpa,
a eses zoques pra un remedio,
porque as pillaron as vacas,
alá nas chousas do medio.
Non sei de que medio falas,

mozas ídevos lavar,
que aquí mellor morra a cousa,
e nós botemos a andar.
224
Apéndices
Relación de informantes
Queremos facer patente o noso especial agra- Informantes de LIÑARES (Avión):

decemento a D. Eladio Rodríguez Rodríguez,
cura-párroco de Beariz, pola súa permanente Laureano Justo Ruiz, 1914
colaboración, póndonos en contacto con Aurora Prol Ruiz, 1920
tódolos informantes que coñecía nesta zona, Leonia Justo Ruiz, 1921
e axudándonos sempre que o precisamos. Manuel Paz, 1921
A continuación damos a relación de persoas Manuel Diz Vázquez, 1922
que colaboraron connosco, e sinalamos o Dario Justo Prol, 1923
nome do lugar, da parroquia cando sexa dis- Alsira Otero Janeiro, 1924
tinta e do concello. Somos conscientes da Julio Justo Vázquez, 1924
ausencia nesta lista de numerosos informan- Elidia Otero da Cosa, 1927
tes que aportaron valiosa información, e que Erminia Ruiz Fernández, 1929
por un motivo o por outro non podemos Manuel Vázquez Janeiro, 1932
incluír nesta relación. Vaia para eles tamén o Encilia Justo Vázquez, 1937
noso especial agradecemento e recordo. Ricardo Estévez, 1940
Irene Justo Prol, 1943
Juana López Diz, 1943
Orentino Justo Estévez, 1943
Víctor Fernández Fernández, 1943
Aurentina Estévez Justo, 1944
Mª Ida Estévez Justo, 1947
Informantes de ESPIÑEIRO (Avión): Inés Justo Fernández, 1948
Olga Vázquez Rodríguez, 1948
Ángel Rodríguez Souto, 1924 Mª Helena Janeiro Justo, 1957
Placeres Ramos Rodríguez, 1930 Enma Candedo Vázquez, 1959
Aurelio Otero, 1930 Maribel Justo López, 1961
Milo Rodríguez Beleiro, 1935 Adela Rodríguez Prol, 1963
Esperanza Colselo Guerra, 1937
María Blanco Piñeiro, 1938
María Colselo Guerra, 1939 Informantes de MANGOEIRO (Avión):
Olga Cañizo Otero, 1940
Esther Pérez Rodríguez, 1944 Jovita Hermida Estévez, 1928
José Antón Fernández, 1944 Leonor Álvarez Martínez, 1928
Alfredo Merellos Ramos, 1945 Alicia Colín Rodríguez, 1928
Olida Antón Souto, 1946 Manuel Estévez Álvarez, 1931
Hermitas Rodríguez Ramos, 1947 Alicia Gandarela Hermida, 1932
227
Manuel Hermida Estévez, 1936 Informantes de ALÉN, XIRAZGA (Beariz):
Manuel Taboada Gandarela, 1937
Antonio Gandarela Álvarez , 1939 Manolo Rial
Rosalía Hermida Alonso, 1940 Clarita Gil
Benilde Alonso Hermida, 1940 Palmira Ramos Ogando
María Alonso Hermida, 1940 Celsa Tato Garcia
Amancio Hermida Estévez, 1942 Cándida Gil
María Estévez Rodríguez, 1943 Alsira Gil Ramos, 1920
Lola Colín Rodríguez, 1944 Manuel Vázquez Valiñas, 1921
Manuel Álvarez Martínez, 1945 Orosia Gil Ramos, 1922
Pepita Colín Rodríguez, 1946 Olida Diz Ramos, 1926
Manuel Hermida Hermida, 1954 Manuel Diz Ramos, 1927
Jaime Diz Cañizo, 1940
Marina Tato Varela, 1946
Informantes de OROSO (Avión): Guadalupe Vázquez Diz, 1958
Piedad Martínez
María Rosendo Gabicia
Pura Vázquez Vázquez
Lucinda Ronudo Vázquez
Maria Rosendo Gabido, 1911
Lucinda Rosendo Vázquez, 1914
Olga Costal Pérez, 1917
Pura Vázquez Vázquez, 1922
Sara Rosendo Barreiro, 1930
Apolinar Gavián Rodríguez, 1931
José Fernández Rosendo, 1949
Nélida Fernández Rosendo, 1957
Informantes de RODEIRO (Avión):
Alicia Bandarela, 1936

Rosalía Hermida, 1940
Antonio Candarela, 1940
Mª Lucía Estévez Hermida, 1945
Informantes de DOADE, XIRAZGA (Beariz):
Hermida Ramos Dango, 1924

Inés Nair Olindo Valiñas, 1924
Ermitas Valiña Cid, 1924
Plácida Paz Cortizo, 1926
Dosinda Ramos Rivas, 1928
Lidia Bairas do Campo, 1938
Celina Vázquez Valiñas, 1942
228
Relación de aldeas e lugares
que aparecen nas partituras e nas coplas
De seguido expoñemos os topónimos que Portela 37, 72

aparecen nas partituras e nas coplas recolli- Regueiro 55
das, ordenados alfabeticamente. Tamén sina- Revolta 62
lamos as páxinas nas que aparecen. Ribeiro 55
Tentamos separar os nomes das aldeas dos de Santa Marta 71
lugares como montes, pontes ou ríos.
Relación de aldeas e lugares que

aparecen nas coplas
Relación de aldeas e lugares que Aldeas Pax.

aparecen nas partituras
Acibeiro 166, 174
Alén 171, 169, 208
Aldeas Pax. Amiudal 140, 142, 174, 208
Augasantas 189
Alén 83 Baiste 100, 118, 173
Doade Barcia 102, 173, 208
Edreira 41 Baronda 140
Liñares 39, 41, 43, 45, 47, 48, Beariz 118, 124, 128, 166,
53, 54, 56, 65, 66, 78 172, 174, 192, 213, 214, 218
Loureiro 52 Bouza 174, 196, 215, 218
Mangoeiro 52 Brasil 103
Oroso 67, 68, 70, 72 Brea 124
Ourense 74 Cafrán
Rodeiro 38 Cambeses 218, 189
Soutelo 71 Candedo 173, 214, 222
Vigo 40 Candosa 208
Xirazga Canedo
Carballiño 146
Castela 214
Castilla 215
Lugares Pax. Cepeira 173
Cerdedo 161
Pasadeiro 62 Compostela 173
229
Couso 126, 170, 171 Lugares Pax.
Doade 118, 144, 146,
148, 157, 166, 172, 208, 218 A Porteliña 123, 208
Edreira 126,175, 208 Avia 173
Espiñeiro 156, 173 Barreira 173
Folgosiño 152 Braña 148
Galiza 171, 192 Cabada 173, 174
Lebozán 126, 128, 171, 218 Cabadón 171
Lérez 218 Cabadosa 124
Liñares 118, 126, 132, 141, 144, 146, Candedo 173, 214, 222
148, 152, 156, 164, 170, 171, Candeliño 118
172, 174, 175, 208, 218, 219 Casteliño 171
Loureiro 102, 118, 173, 174, 196 Correa 118, 174
Madrid 185, 214 Costeiras 173
Magros 126, 170, 208, 218 Costolla 171
Mangoeiro 170 Cotopeira 118
Monterroso 212 Cruceiro 173
Montes 208 Eixido 146
Mouriscados 126 Marcofán 108, 214, 215
Noia 143 Margalán 156, 172, 178
Nugalla 204 Meimoa 173
Oroso 172, 174, 175, 185 Paraño 214
Ourense 120, 132, 161, 169, 174, 184 Pena Marela 170, 214, 215
Outeiro 172, 173, 218 Picota 215
Padrón 124 Ponte da Pedra 126, 173
Pardesoa 218 Ponte das Coireiras 172
Paredes 218 Ponte freixeira 174
Pontevedra 214 Ponte Garfián 128
Portonovo 119 Ponte Inés 214
Redondela 214 Ponte Liñares 172
Rezada 200 Portela 145, 148, 159, 161,
Ribadavia 146 171, 174, 185, 189
Ricobanca 173 Portela da Cruz 166
Rodeiro 148, 174, 183 Porteliña da Cruz 208
Rozados 175 Prexegueiro 173
Rubillón 118, 126, 157, 173 Regueiro 109, 110, 172
Santiago 172 Revolta 148
Sobredo 126 Ribeiro 128, 156
Soutelo 126, 166, 172, 174, 184 San Saturniño 172
Taboazas 171 Santa Marta 184
Valcobo 108, 124, 215 Sierra Morena 212
Valencia 105 Suído 172
Vigo 167
Vilablanca 161
Vilagarcía 161
Vilariño 148
Vilatuxe 183
Xirazga (Parroquia) 128, 171, 175, 192,
193, 208, 218
230

CANCIONEIRO Vol 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

CANCIONEIRO Vol 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Cancioneiro Popular

(Concellos de Avión e Beariz)

Dirección Mariló e Xulio Fernández Senra

Análise e Estudio Literario Fº Xavier C. Álvarez Campos

Transcrición de Partituras e Estudio Musical Carlos Iglesias Borrajo

Ilustracións Luís Cid

Asesor Lingüístico Delfín Caseiro Nogueiras

Traballo de Campo Equipos de Investigación

Ex-Libris Tomás Vega

1ª Edición. Ourense, 1997

Maqueta e infografía X. L. Vázquez & N. Carpentier, S.C. • Ourense

Impresión Gráficas RODI, Ourense

Tódolos dereitos de reproducción, adaptación, traducción ou representación dos tex-

A tódalas xentes dos concellos

que coa súa forma de vida

a perpetuar por transmisión oral

este inmenso patrimonio cultural,

constituído por centos e centos

dos seus devanceiros

e que eles transmiten

da mesma forma a fillos e netos.

Por eso, a realización por parte da Escola Provincial de Danzas

Neste libro, ademais de diferentes partituras, poderán atopar vostedes

Agardo que disfruten deste traballo,

José Luis Baltar Pumar

CANTIGAS DE DIVERTIMENTO 137

LIÑARES (Avión) CANTIGAS DE HUMOR 179

OROSO (Avión) CANTIGAS DE TRABALLO 213

DOADE (Beariz) CANTIGAS DE DESAFÍO 221

Presentamos neste traballo o labor de investigación de varios anos; labor

Coa publicación deste cancioneiro non se pretende falar ex cátedra; simple-

Consideramos este traballo como unha aportación máis para a conservación

A transcrición das cantigas non se somete á normativa lingüística por consi-

Facemos a continuación unha pequena introducción que de ningún modo foi

BREVE ESCRICIÓN XEOGRÁFICA

BREVE DESCRICIÓN XEOGRÁFICA

A orografía, a hidrografía e o clima condicionan a forma de vida dos homes e mulleres

As feiras de Avión –12 e 22 de cada mes– e a de Beariz constitúen o principal merca-

O descobrimento de estaño no ano 1830 fixo que se volvesen a traballar as minas

Todo furado por dentro,

¡Ai, ás minas de Valcobo,

BREVE DESCRICIÓN XEOGRÁFICA

Concellos de Avión e Beariz

Viva o lugar de Liñares,

Chamounos vivamente a atención ver a persoas de setenta, de cuarenta e de vinte anos,

As partituras están ordenadas alfabeticamente segundo o lugar onde foron recollidas,

PROBLEMAS COA ÉTRICA E COA RIMA

Para cantar bebo viño, -

Aparecen tamén con frecuencia cuartetas

Non te cases cun ferreiro a

Abundan igualmente os casos de coplas e cuartetas en que se repite un mesmo verso, o

Bailador, baila lixeiro, -

Heille tocar o pandeiro, a

PROBLEMAS COA MÉTRICA E COA RIMA

Na realidade as irregularidades métricas non supoñen ningún problema para o emprego

a) Alongando vocais, cando o número de sílabas é escaso

Non me mires, non me mires,

Cantade, mozas, cantade todas,

Entrade, mociños, entrade

Ás veces, co emprego da castelán acontecen casos curiosos :

Inda que te volvas culebra

Se queres aquí, aquí,

PROBLEMAS COA MÉTRICA E COA RIMA