You are on page 1of 25

VERBOS EN AYMARA

ARUCHIRINAKA

 Achikaña juparux walpin achikasta


 Achjaña uka anux walpin achji
 Achuña ch’uqix achuskiwa
 Ajlliña jichhürux ch’uq ajlliñäni
 Akhulliña jupanakax inal mam akhullisipki
 Alaña tawaqutakis isix alañarakiwa
 Aliña ch’uqi alix kusapuniwa
 Allintaña ch’uq allintañäni
 Allsuña waj allsuñäni
 Alxaña /aljaña jupax yänak alxaskäna
 Amtaña janipuniw kuns amtaskti
 Amuyuña amuyustati/ amuyasxamaya
 Apantaña q’ipinak utar apantarapita
 Apaña pankanak yatiqañ utar aparapita
 Apaqaña masinakapax qullq apaqapxatayna
 Aparaña jupax awichat qullq aparanitayna
 Apayaña awatirir quq apayanim
 Aptaña wawajax qillqañanak aptasitayna
 Arkaña wasayp’ux lunthataw utar arkitütu
 Armjaña utamar jutañ armjasitätwa
 Arsuña yatiqirinakax jan wali arunak arsupxi
 Arjaña yuqall jan arsumti, arjaskarakitasma
 Asaña chuw astanim
 Askichaña k’añaskunak askichätawa
 Atintaña qalampiw atintäta
 Atipaña jumamp nayamp atipt’asiñäni
 Awatiña uywanak awatiskañäni
 Ayaña uka law ayanïta
Ch'

 Ch'allaña pachamamar ch’allt´añäni


 Ch'amuña chankak ch’amuñäni



 Ch'iwraña yatichirix ch’am ch’irwsutawa
 Ch'iyaña nayax wasayp’ux is ch’iyjasta
 Ch'ukuña uka is ch’ukuyasimaya

Ch y Chh


 Chhaqhaña /chhaqaña

Janiw chhaqasitäti, ukataraki


 Chhaxraña chhaxrañ uñjtati, wawanakar chhaxrañax ch’amawa

 Chinuña uywanak chint’anim

 Chulluña ch’uñux chullxataynawa/ khunux chullurxataynawa
 Churaña uka tatar t’ant’ churañäni

 Ikiña jumampiw ikiñäni


 Imaña pirwar juyranak imañäni
 Iraña qharürux jumax qullq iranïta
 Irtaña khächiqat qal irtanim
 Ist'aña jilïrinakarux ist’añapuniwa/ist’añapiniwa
 Ituña phukh ittanirapita
 Iwxaña/ixwaña wawanakar sum iwxäta

 Jachaña jumax jachak jachasktaxa


 Jakaña kuspin jakasïta/ kunarak jakañasti
 Jakhuña qullq jakhuñäni /uywanak jakhuñäni


 Jalaña khä waynax wal jali



 Jaljaña chikat chikat t’ant’ jaljasiñäni
 Jamp'atiña waynamp tawaqumpix jamp’atisisipkiwa
 Jaqichaña waynamp tawaqumpix jaqichataxiwa
 Jaquña qalampiw jaqt’itu
 Jariña ampar jariqt’asim
 Jark'aña iwij yaput jark’äta
 Jasiña p’iqiw wal jasitu
 Jat'iña phisimpiw jat’irayasitayna



 Jaytaña utakam jaytanïta
 Jik'iña quranak jik’suñäni
 Jilaña uka lluqallax walpin jili /yuqalla


 Jiskhiña may jiskt’asima/ kuna jiskt’awinakas utji
 Jist'aña punkux jist’antatawa
 punk jist’aranim

 Jist'araña punk jist’aranim
 Jithiña jittamaya
 Jiwaña niyapuniw jiwanukta
 Jiwayaña Altu patanx lunthataruw jiwayapxatayna
 Juchhantaña chayr juchhantatäwa

 Junt'uchaña manq’ junt’ucharapita


 Jutaña laqapiniw jutäta
 Jank’akiw jutäta
 Mäkiw jutäta

K'

 K'uphaña khulanak k’upjäta


 K'uthaña kayu luk’an k’utjasitäna

 Katuqaña

 Nayrürux Tiwanak markan machaq mar katuqapxatayna

Kh

 Khariña urumanx iwij kharsuñäni, ukat phunchhäw wakiyañäni




 Khistuña khuspin khistunti
 Khiwiña janiw q’aysill q’awchipxätati
 Ajay khiwt’anim
 Ch’ankh khiwt’am
 Khuyuña khä waynax khuyuskiwa
 Jupax wasürux khuyuwa

 Khuchjaña isinak khuchjatayna


 Wawanakax q’alpin isinak khuchjapxatayna
 Kutiña kutinïtawa
 Jank’akiw markamat kutinïta

L y LL

 Lakiña uywanak lakiñäni


 Qharürux yatiqañ utan pankanak lakirañäni
 Laruña khä tawaqux walpin larusi
 Jupax walpun larusi
 -puni
 -pini
 Liq'intaña uta punk liq’intam
 Atit liq’intam
 Liwaña wakar quranak liwanim
 Uywanakar qur liwantati


 Lluphantaña achak p’iy lluphanttati
 Phukh lluphantarapita
 Luqaña ampar luqantasimaya
 Thayaw ampar luqantasim
 Luraña jichhürux yap lurañäni
 Jichhax kunanaks lurañäni





 Mayiña Qharürux tatamat qullq mayisïta
 Jupax muxsa achunak mayisitayna
 musq’a
 Miraña Uywanak walpin mirantaytanxa
 Qarwa uywanak mirayañäni
 Mistuña Qullu patar mistuñäni
 Anqar mistsuñäni
 Muytir mistsuñäni
 Anqar mistsum

 Munaña nayax juparuw muntta

Nayax t’ant’ muntta

Jupax misk’ muni

Wawanakax anatañ munapxi

 Muspaña Walpin muspayista


 Jakäwipax muspkañapiniwa

NyÑ

 Nakhaña k’añaskuw nakhanti


 Utaw nakhantatäna
 Nukhuña Yatiqir wawanakax nukhusipxiwa
 K’añask nukhuñäni


 Nuwaña Uka achachix warmiparuw nuwatayna
 Uka warmix chachaparuw nuwatayna
 Wawanakax nuwasipxiwa

P'

 P'usuntaña amparapax wali p’usuntatawa

P y Ph

 Pachjaña t’ant’ pachjasiñäni


 P’akiña chuwanak p’akjatayna
 Phukhunak p’akiratayna
 Phallaña k’anw phallayatayna
 Piqutax phallatawa
 Phawaña juph phawañäni
 Siwar phawaski

 Phayaña jumax p’isq phayäta
 Jumax wallaq phayäta
 Phichhaña thanthanak phichhantaski
 Utap phichhantatayna
 Phiskhuña qirunak phisksüta
 Ajan phiskhurasim
 Phuqhaña qullqi man phuqhañäni
 Wakullar um phuqhantañäni
 Phusaña thayax walpin phust’ani
 Uka waynax sik phusi
 Pichaña utanak pichthapïta
 Ikiñ utam pichthapïtawa
 Pirqaña ut pirqañäni
 Jichhüruw yatiqañ ut pirqañäni
 Puriña qhatut qaritaw puri
 Khä jilatax qhipt’ataw puri

Q'


 Q'apt’aña kunkat q’apt’ayasitayna, ukat jiwañat qhispitayna
 Uta punkunak q’apt’awiyatawa

 Q'asaña qala kayuw q’asi
 Lunthatax mä tawaquruw q’asayatayna
 Qaqilu


Q y Qh

 Qalltaña qillqañ qalltañäni


 Phunchhäwiw qalltani
 Tantachäwiw qalltarakini
 Qariña wasayp’ux sinti qaritaw utar purxta
 Wali qaritapiniwa
 Qhantaña walpin qhantani
 Jayat k’añaskux qhantani
 Qhathiña niyat manq’ax qhathitäxi
 Niyaw kullakanakax manq’ qhathiyapxatayna
 Qhispiña jiwañat qhispitayna
 Janiw kuns qhispiyaskti
 Qhulliña jichhürux yap qhulliñäni
 Jichhürux yapuchañatak uraq qhulliñani
 Qhumaña jichhürux urumawa, qhumantasiñäni
 Waynamp tawaqumpix walpin qhumantasipxi
 Qillqaña jichhax aymarat qillqasktanxa
 Chapar arunaka, jayllïwinaka, jamusiñanak qillqañäni


 Samaraña amp suma samarañäni


 Akawjar samart’añani
 Samkaña jan walpin samkasta
 Jiwak samkasitata
 Saña sañakipï

 Saraña phunchhäwir sarañäni
 Yatiqañ utar sarañäni
 Saraqaña jichhaw saraqaniskta
 Patillanakchiq saraqä
 Sart'aña warm irpaqiriw sart’añäni
 Jilapuraw sart’asipxatayna
 Sataña jichhüruw jawas satañäni
 Ch’uq satañäni
 Sayjaña khayjan sayjaskäna
 Sayt'aña akjaruw k’añask sayt’ayi

 Suyaña niya suykpachituwa
 Akjan suyitäta

 T'aqaña ch’ankh t’aqxatayna
 T'axlliña anchhitaw t’axllima
 T'ijtaña jank’ak t’ijtäta

T'

T y Th

 Takintaña
 Taksuña
 Thaqhaña
 Thujsaña
 Tipusiña
 Tukuña
 Tuqiña
 Tuyuña

 Uchaña
 Ullaña
 Umaña
 Uñjaña
 Uñtaña
 Unxtaña
 Utachaña
 Utjaña
W

 Wallaqiña
 Wakichaña
 Warantaña
 Warariña
 Warkuña

 Wayuña
 Williña

 Yatichaña
 Yatiña
 Yatiqaña
 Yuriña

mmmmmmmmmmmmmmm
Algunos Verbos COMUNES

== A ==

achikaña=rogar

achjaña=morder

achuña=madurar

ajlliña=escoger

akulliña=masticar coca

alaña=comprar

aliña=crecer(vegetales)

allintaña=enterrar

allsuña=desenterrar

alxaña=vender

amtaña=recordar

amuyuña=prevenir

apaltaña=bailar

apaña=llevar

apaqaña=bajar algo

aparaña=despoja
apayaña=enviar

aptaña=levantar

arkaña=seguir

armjaña=olvidar

arsuña=hablar

arxaña=molestar

asaña=llevar recipiente

askichaña=arreglar

atintaña=cerrar construindo un muro

atipaña=ganar

atiraña=abrir deshaciendo un muro

awatiña=pastorear

ayaña=llevar palos

ayiña=ir en grupo

== Ch ==

ch'allaña=salpicar

ch'amuña=chupar

ch'aquña=comer

ch'armiña=guiñar
ch'axmiña=molestar

ch'iwraña=estrujar

ch'iyaña=desgarrar

ch'ukuña=coser

ch'uqaña=amarrar

ch'uwaña=escurrir

chhallmaña=desmenuzar allanando la tierra

chhaqhaña=perder

chhaxnaña=buscar en medio de un labrado

chhaxraña=peinar

chhukulliña=calambre

chinuña=atar

chipiña=alegrar

chulluña=remojar

churaña=dar

chutaña=marcar

== I ==

ikiña=dormir

imaña=ocultar

iraña=llevar cosas pequeñas en una mano


irpaña=conducir gente

irtaña=recoger

ist'aña=escuchar

ituña=cargar objetos con ambos brazos

iwxaña=rogar, jachaña=llorar

== J ==

jakaña=vivir, jakhuña=contar

jakiña=encontrar

jalaña=correr

jalaqaña=caer un objeto

jallmuña=comer sin masticar

jallpiña=lamer

jalxaña=separar

jamp'atiña=besar

jaqichaña=casar

jaquña=arrojar

jariña=lavar
jark'aña=proteger

jasiña=comezón

jat'iña=rascar

jaxsaña=miedo

jaxskataña=ahogar

jaychjaña=atragantar

jaytaña=dejar

jik'iña=arrancar

jilaña=crecer

jiphiqaña=echarse

jiskhaña=jalar

jiskhiña=averiguar

jist'aña=cerrar

jist'araña=abrir

jithiña=deslizar

jiwaña=morir

jiwayaña=matar

juchhantaña=sorber

junt'uchaña=calentar

junuña=insertar
jurqiña=escarbar el suelo

jutaña=venir

== K ==

k'uphaña=arar

k'utaña=golpear

katsuña=coger

katuqaña=recibir

khariña=cortar carne

kharkhatiña=temblar

khistuña=masticar

khiwiña=agitar

khutuña=masticar granos tostados

khuyuña=silvar

killpiña=arrodillar

kuchjaña=cortar tejido

kutiña=volver

== L ==
lakiña=agrupar

laruña=reír

lat'xaña=montar

liq'intaña=tocar la puerta

liwaña=alimentar

liwiña=arrojar

llamaysuña=cosechar

llullaña=engañar

llullumiña=bailar

llunkuña=pulir

llupantaña=entupir

luqaña=servir

luraña=hacer

luxriña=cavar

== M ==

malliña=probar comida

mamuña=comer sin masticar

mantaña=entrar

mat'aqiña=dar cozes
mayiña=pedir

miraña=reproducir

mistuña=salir

mukhiña=oler

munaña=querer

musiña=cuidar

musphaña=estar estupefacto por causa de algo

muyukipaña=rodear

== N , Ñ ==

nakhaña=arder

Ñatuña=amasar

nukhuña=empujar

Ñusuña=podrir

nuwaña=pelear

== P ==

p'usuntaña=hinchar

pachjaña=dividir con las manos

pakiña=romper sólidos (quebrar)


parlaña=hablar

phallaña=reventar

phawaña=sembrar granos

phayaña=cocinar

phichaña=quemar(fuego rápido)

phiskuña=frotar

phuqhaña=llenar

phusaña=soplar

pichaña=barrer

pirqaña=construir pared

puquña=madurar un fruto

puriña=llegar

== Q ==

q'alluña=trozar

q'aptaña=apretar con la mano

q'asaña=gritar

q'aspaña=chamuscar

q'ultintaña=tomar líquidos ansiosamente haciendo vibrar la garganta

q'upaña=apretar
q'uq'intaña=destruir

qalltaña=comenzar

qariña=cansar

qataña=arrastrar

qhantaña=alumbrar

qhatiña=cocer

qhawaña=vigilar

qhispiña=escapar

qhulliña=arar

qhumaña=abrazar

qillqaña=escribir

qimiña=apoyar

qiswaña=bailar

== S ==

samaraña=descansar

samkaña=soñar

saña=decir

saraña=ir

saraqaña=bajar,caminando
sart'aña=visitar

sataña=sembrar batatas

sayjaña=detener

sayt'aña=levantar

sisaña=satisfazer de comida

sixsiña=escocer

sulluña=abortar

suwaña=agotar

suyaña=esperar

== T ==

t'aqaña=romper por tensión(cuerdas)

t'axlliña=aplaudir

t'ijtaña=correr

t'it'uña=engañar

t'ixiña=forrar

t'uruña=comer tostado

takintaña=patear

taksuña=pisotear

thalaña=sacudir
thallmaña=rebuscar

thaqhaña=buscar

thawthiña=hablar de cualquier manera

thixiña=freir

thujsaña=apestar

thupaña=limar

thuqsuña=saltar

thuquthaltaña=bailar

tinkiña=caer una persona que estaba de pie

tipusiña=encolerizar

tukuña=terminar

tumantaña=rodear

tumpaña=extrañar(nostalgia)

tuqiña=reñir

tuyuña=flotar

== U ==

uchaña=poner

ullaña=leer
umaña=beber

uñiña=odiar

uñjaña=ver

uñtaña=mirar

unxtaña=mover

urquraña=padecer

usuña=doler

usuntaña=enfermar

utachaña=construir casa

utjaña=existir

== W ==

wakiña=concertar

wallaqiña=hervir

wankaña=cantar

waqichaña=distribuir

warakuña=asustar

warantaña=echar líquido

warariña=chillar

warkuña=colgar
wat'aqiña=patalear

wayjaña=jalar

wayt'aña=jalar

wayuña=cargar líquido

williña=desparramar

wiskaña=mendigar

== Y ==

yatichaña=enseñar

yatiña=saber

yatiqaña=aprender

yuriña=nacer

You might also like