Professional Documents
Culture Documents
ARUCHIRINAKA
Ch y Chh
Chhaqhaña /chhaqaña
Chhaxraña chhaxrañ uñjtati, wawanakar chhaxrañax ch’amawa
Chinuña uywanak chint’anim
Chulluña ch’uñux chullxataynawa/ khunux chullurxataynawa
Churaña uka tatar t’ant’ churañäni
K'
Katuqaña
Kh
L y LL
Lluphantaña achak p’iy lluphanttati
Phukh lluphantarapita
Luqaña ampar luqantasimaya
Thayaw ampar luqantasim
Luraña jichhürux yap lurañäni
Jichhax kunanaks lurañäni
Mayiña Qharürux tatamat qullq mayisïta
Jupax muxsa achunak mayisitayna
musq’a
Miraña Uywanak walpin mirantaytanxa
Qarwa uywanak mirayañäni
Mistuña Qullu patar mistuñäni
Anqar mistsuñäni
Muytir mistsuñäni
Anqar mistsum
NyÑ
Nuwaña Uka achachix warmiparuw nuwatayna
Uka warmix chachaparuw nuwatayna
Wawanakax nuwasipxiwa
P'
P y Ph
Q'
Q'apt’aña kunkat q’apt’ayasitayna, ukat jiwañat qhispitayna
Uta punkunak q’apt’awiyatawa
Q'asaña qala kayuw q’asi
Lunthatax mä tawaquruw q’asayatayna
Qaqilu
Q y Qh
T'
T y Th
Takintaña
Taksuña
Thaqhaña
Thujsaña
Tipusiña
Tukuña
Tuqiña
Tuyuña
Uchaña
Ullaña
Umaña
Uñjaña
Uñtaña
Unxtaña
Utachaña
Utjaña
W
Wallaqiña
Wakichaña
Warantaña
Warariña
Warkuña
Wayuña
Williña
Yatichaña
Yatiña
Yatiqaña
Yuriña
mmmmmmmmmmmmmmm
Algunos Verbos COMUNES
== A ==
achikaña=rogar
achjaña=morder
achuña=madurar
ajlliña=escoger
akulliña=masticar coca
alaña=comprar
aliña=crecer(vegetales)
allintaña=enterrar
allsuña=desenterrar
alxaña=vender
amtaña=recordar
amuyuña=prevenir
apaltaña=bailar
apaña=llevar
apaqaña=bajar algo
aparaña=despoja
apayaña=enviar
aptaña=levantar
arkaña=seguir
armjaña=olvidar
arsuña=hablar
arxaña=molestar
asaña=llevar recipiente
askichaña=arreglar
atipaña=ganar
awatiña=pastorear
ayaña=llevar palos
ayiña=ir en grupo
== Ch ==
ch'allaña=salpicar
ch'amuña=chupar
ch'aquña=comer
ch'armiña=guiñar
ch'axmiña=molestar
ch'iwraña=estrujar
ch'iyaña=desgarrar
ch'ukuña=coser
ch'uqaña=amarrar
ch'uwaña=escurrir
chhaqhaña=perder
chhaxraña=peinar
chhukulliña=calambre
chinuña=atar
chipiña=alegrar
chulluña=remojar
churaña=dar
chutaña=marcar
== I ==
ikiña=dormir
imaña=ocultar
irtaña=recoger
ist'aña=escuchar
iwxaña=rogar, jachaña=llorar
== J ==
jakaña=vivir, jakhuña=contar
jakiña=encontrar
jalaña=correr
jalaqaña=caer un objeto
jallpiña=lamer
jalxaña=separar
jamp'atiña=besar
jaqichaña=casar
jaquña=arrojar
jariña=lavar
jark'aña=proteger
jasiña=comezón
jat'iña=rascar
jaxsaña=miedo
jaxskataña=ahogar
jaychjaña=atragantar
jaytaña=dejar
jik'iña=arrancar
jilaña=crecer
jiphiqaña=echarse
jiskhaña=jalar
jiskhiña=averiguar
jist'aña=cerrar
jist'araña=abrir
jithiña=deslizar
jiwaña=morir
jiwayaña=matar
juchhantaña=sorber
junt'uchaña=calentar
junuña=insertar
jurqiña=escarbar el suelo
jutaña=venir
== K ==
k'uphaña=arar
k'utaña=golpear
katsuña=coger
katuqaña=recibir
khariña=cortar carne
kharkhatiña=temblar
khistuña=masticar
khiwiña=agitar
khuyuña=silvar
killpiña=arrodillar
kuchjaña=cortar tejido
kutiña=volver
== L ==
lakiña=agrupar
laruña=reír
lat'xaña=montar
liq'intaña=tocar la puerta
liwaña=alimentar
liwiña=arrojar
llamaysuña=cosechar
llullaña=engañar
llullumiña=bailar
llunkuña=pulir
llupantaña=entupir
luqaña=servir
luraña=hacer
luxriña=cavar
== M ==
malliña=probar comida
mantaña=entrar
mat'aqiña=dar cozes
mayiña=pedir
miraña=reproducir
mistuña=salir
mukhiña=oler
munaña=querer
musiña=cuidar
muyukipaña=rodear
== N , Ñ ==
nakhaña=arder
Ñatuña=amasar
nukhuña=empujar
Ñusuña=podrir
nuwaña=pelear
== P ==
p'usuntaña=hinchar
phallaña=reventar
phawaña=sembrar granos
phayaña=cocinar
phichaña=quemar(fuego rápido)
phiskuña=frotar
phuqhaña=llenar
phusaña=soplar
pichaña=barrer
pirqaña=construir pared
puquña=madurar un fruto
puriña=llegar
== Q ==
q'alluña=trozar
q'asaña=gritar
q'aspaña=chamuscar
q'upaña=apretar
q'uq'intaña=destruir
qalltaña=comenzar
qariña=cansar
qataña=arrastrar
qhantaña=alumbrar
qhatiña=cocer
qhawaña=vigilar
qhispiña=escapar
qhulliña=arar
qhumaña=abrazar
qillqaña=escribir
qimiña=apoyar
qiswaña=bailar
== S ==
samaraña=descansar
samkaña=soñar
saña=decir
saraña=ir
saraqaña=bajar,caminando
sart'aña=visitar
sataña=sembrar batatas
sayjaña=detener
sayt'aña=levantar
sisaña=satisfazer de comida
sixsiña=escocer
sulluña=abortar
suwaña=agotar
suyaña=esperar
== T ==
t'axlliña=aplaudir
t'ijtaña=correr
t'it'uña=engañar
t'ixiña=forrar
t'uruña=comer tostado
takintaña=patear
taksuña=pisotear
thalaña=sacudir
thallmaña=rebuscar
thaqhaña=buscar
thixiña=freir
thujsaña=apestar
thupaña=limar
thuqsuña=saltar
thuquthaltaña=bailar
tipusiña=encolerizar
tukuña=terminar
tumantaña=rodear
tumpaña=extrañar(nostalgia)
tuqiña=reñir
tuyuña=flotar
== U ==
uchaña=poner
ullaña=leer
umaña=beber
uñiña=odiar
uñjaña=ver
uñtaña=mirar
unxtaña=mover
urquraña=padecer
usuña=doler
usuntaña=enfermar
utachaña=construir casa
utjaña=existir
== W ==
wakiña=concertar
wallaqiña=hervir
wankaña=cantar
waqichaña=distribuir
warakuña=asustar
warantaña=echar líquido
warariña=chillar
warkuña=colgar
wat'aqiña=patalear
wayjaña=jalar
wayt'aña=jalar
wayuña=cargar líquido
williña=desparramar
wiskaña=mendigar
== Y ==
yatichaña=enseñar
yatiña=saber
yatiqaña=aprender
yuriña=nacer