Περιοδικό Φιλοσοφεῖν

Βιβλιοκριτικές
Δημήτριος Λυπουρλής, Ομότιμος Καθηγητής Α.Π.Θ.

Κριτική στο βιβλίο:

Αριστοτέλης - Ηθικά Μεγάλα

Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Βασίλειος Μπετσάκος

Εκδόσεις Ζήτρος
Σειρά: «Αρχαίοι Συγγραφείς», αρ. 136 Θεσσαλονίκη 2010

Ο ι «Εκδόσεις Ζήτρος» (Θεσσαλονίκη, Πλάτωνος

2), εύφημα ήδη γνωστές στο μεγάλο κοινό για
τις επιμελημένες εκδόσεις αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων
(με κατατοπιστικότατες εισαγωγές, αρχαίο κείμενο, επι-
μελημένη μετάφραση, χρησιμότατα σχόλια), έθεσαν εντε-
λώς πρόσφατα σε κυκλοφορία τον τόμο «Αριστοτέλης Η-
θικά Μεγάλα». Ο 750 σελίδων τόμος είναι καρπός μακρο-
χρόνιας ενασχόλησης με το συγκεκριμένο αριστοτελικό
έργο του κ. Β. Μπετσάκου, ενός σχετικά νέου επιστήμονα
φιλολόγου, που έχει κυριολεκτικά «εισβάλει» με μεγάλη
επιτυχία εδώ και μερικά χρόνια στον χώρο των αριστοτε-
λικών σπουδών στον τόπο μας (ήδη οι «Εκδόσεις Ζή-
τρος» παρουσίασαν και τη λαμπρή επίσης δουλειά του στα
Φυσικά του Αριστοτέλη). Τα Ηθικά Μεγάλα, ένα από τα
τρία ηθικού περιεχομένου έργα που μας παραδόθηκαν από
την αρχαιότητα με το όνομα του μεγάλου Σταγειρίτη φι-
λοσόφου (τα άλλα δύο είναι τα Ηθικά Νικομάχεια και τα
Ηθικά Ευδήμεια) προκάλεσαν, ήδη από την αρχή σχεδόν
των αριστοτελικών σπουδών στα νεότερα χρόνια, εντονό-
τατες συζητήσεις μεταξύ των αριστοτελιστών για τη γνη-
σιότητα και τη χρονολόγησή τους, μαζί φυσικά και για
την ερμηνεία τους. Το γεγονός αυτό προκαλεί κιόλας τον

© Copyright Φιλοσοφεῖν 153 Ιούνιος 2011

 Περιοδικό Φιλοσοφεῖν

πρώτο έπαινο για τον κ. Μπετσάκο, ο οποίος τόλμησε να

ασχοληθεί με ένα τόσο προβληματικό έργο. Ο έπαινος του
απονέμεται εντελώς δικαιολογημένα, αφού ανέλαβε την
παρουσίαση του έργου με πλήρη επιστημονικό εξοπλισμό:
πολύ καλή φιλολογική κατάρτιση, απόλυτη κατοχή της τε-
ράστιας βιβλιογραφίας, σύνεση και φρόνηση στην αντιμε-
τώπιση των γενικών και των επιμέρους ειδικών προβλημά-
των.
Σκοπός του ανθρώπου, κατά τον Αριστοτέλη, είναι η
ευδαιμονία του, το ύψιστο από τα αγαθά που ο άνθρωπος
πετυχαίνει με τις πράξεις του. Κατά την αριστοτελική ηθι-
κή διδασκαλία η ευδαιμονία πετυχαίνεται, όπως το λέει ο
Μπετσάκος, «μέσα στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλ-
λον της πολιτικής κοινότητας αποτελώντας συγκεκριμένο
σύνολο ενεργών και έλλογων σχέσεων με τους συνανθρώ-
πους και την πόλη. Οι σχέσεις αυτές του ενός συμπολί-
τη προς τους άλλους απαρτίζουν την ηθικήν αρετήν ως πα-
γιωμένη προσωπική του ιδιότητα (άλλου είδους σχέσεις
απαρτίζουν την ηθική αστοχία, την κακίαν)». Θεωρώντας
ότι ουσιαστικός πυρήνας της ευδαιμονίας του ανθρώπου
είναι η αρετή ο Αριστοτέλης έκανε τη μελέτη της περιεχό-
μενο των ηθικών έργων του. Κέντρο της διδασκαλίας του
αυτής είναι ο εκπληκτικός του λόγος για την αρετή ως με-
σότητα ανάμεσα στην υπερβολή και την ένδεια, την έλλει-
ψη. Εκπληκτικός, γιατί στο τέλος τέλος είναι ένας λόγος
συγκινητικά ανθρώπινος: με επίγνωση του πόσο δύσκολο
είναι για τον άνθρωπο να πετύχει το μέσον, ο Αριστοτέλης
δεν παραλείπει να τον ενθαρρύνει στην προσπάθειά του
αυτή· ξέρω, του λέει, ότι συνεχώς στην προσπάθειά σου
άλλοτε θα κλίνεις προς την υπερβολή και άλλοτε προς
την έλλειψη· μη στενοχωριέσαι γι’ αυτό, φτάνει να μη ξε-
χνάς τον τελικό σου στόχο! Κυρίως να μη ξεχνάς ότι η ευ-
δαιμονία, η ευτυχία, ανήκει στον ενάρετο άνθρωπο, στον
σπουδαίον κατά την αριστοτελική ορολογία.

© Copyright Φιλοσοφεῖν 154 Ιούνιος 2011

 Περιοδικό Φιλοσοφεῖν

Δεν είναι από τα πιο εύκολα έργα του Αριστοτέλη τα

Ηθικά Μεγάλα του. Το γεγονός όμως ότι τα πιο πολλά από
τα σχετικά με το έργο αυτό ερωτήματα έχουν μείνει ως τις
μέρες μας αναπάντητα, έχει και τη θετική του πλευρά,
γιατί η ενασχόληση με τα ερωτήματα αυτά έχει ως ένα
βαθμό συμβάλει στην καλύτερη γνώση της ηθικής φιλο-
σοφίας του Αριστοτέλη. Και όσο τα ερωτήματα αυτά θα
εξακολουθούν να παραμένουν αναπάντητα, η γνώση μας
της ηθικής φιλοσοφίας του Σταγειρίτη φιλοσόφου θα γίνε-
ται όλο και πιο βαθιά. Η δουλειά, πάντως, του Μπετσάκου
όχι μόνο αναδεικνύει τα ερωτήματα αυτά, αλλά και προ-
σπαθεί, μέσα από τον κυκεώνα των απαντήσεων που έ-
χουν δοθεί, να ενημερώσει με τον καλύτερο τρόπο τον α-
ναγνώστη του. Και το πιο σπουδαίο: αντίθετα με τον τρέ-
χοντα φιλοσοφικό λόγο, που καταντάει συνήθως θελημα-
τικά ασαφής και δυσνόητος, ο λόγος του Μπετσάκου εξα-
κολουθεί να είναι σαφής και εύληπτος -άλλος ένας λόγος
να αποδοθεί στον Μπετσάκο ο δίκαιος έπαινος. Στο κάτω
κάτω τι έχει μεγαλύτερη αξία: ο επιστήμονας να απευθύ-
νεται στους λίγους σχετικούς “εν τη επιστήμη” συναδέλ-
φους του ή να επιδιώκει να μεταδώσει τις γνώσεις του σε
ένα όσο γίνεται ευρύτερο κοινό, συντελώντας έτσι ουσια-
στικά στην καλλιέργειά του; Είναι φανερό ότι ο Μπετσάκος
με την έκδοσή του αυτή επιδιώκει σε μεγάλο βαθμό το δεύ-
τερο. Το δείχνει η λαμπρή του εισαγωγή στο έργο, το δεί-
χνει η μετάφρασή του, το δείχνουν τα εκτενή του σχόλια
(έστω και αν τα τελευταία επιδιώκουν να κατατοπίσουν
έναν στενότερο κύκλο αναγνωστών και να συμβάλουν σε
μια ουσιαστική ερμηνεία του έργου). Είναι χαρακτηριστικά
όσα γράφει για τη μετάφρασή του ο Μπετσάκος: «Προ-
σπάθησα να δώσω με τη μετάφρασή μου ένα νεοελληνικό
κείμενο που να διαβάζεται αυτόνομα, έτσι ώστε να απο-
λαύσει τα διανοήματα της πραγματείας και ο αναγνώστης

© Copyright Φιλοσοφεῖν 155 Ιούνιος 2011

 Περιοδικό Φιλοσοφεῖν

που δεν προτίθεται να εντρυφήσει στα (κάποιες φορές)

κουραστικά και εξεζητημένα Σχόλια».
Οι «Εκδόσεις Ζήτρος» μπορούν να είναι υπερήφανες
που περιέλαβαν στη σειρά «Αρχαίοι Συγγραφείς» τη δου-
λειά του Μπετσάκου, τα Ηθικά Μεγάλα. Αυτός, άλλωστε,
πρέπει να είναι και ο πραγματικός χαρακτήρας της σειράς:
με τον σοβαρό τους χαρακτήρα οι εκδόσεις αυτές πρέπει
τελικά να έχουν έναν ουσιαστικά παιδευτικό χαρακτήρα.
Ο Μπετσάκος με την εργασία του αυτή ανταποκρίθη-
κε πλήρως σ’ αυτόν τον στόχο και σ’ αυτήν την ανάγκη.

Αριστοτέλης - Ηθικά Μεγάλα

© Copyright Φιλοσοφεῖν 156 Ιούνιος 2011