Javni prihodi-osnovni pojmovi i

karakteristike
Analiza i vrednovanje učinaka javnog sektora (master studij,
poslovne i javne finansije)

Dr Lejla Lazović-Pita, Ekonomski fakultet,

Univerzitet u Sarajevu
 Javni prihodi
• Novčana sredstva koja prikuplja država
• Karakteristike javnih prihoda:
– Izraženi su u novcu
– Ubiru se i troše godišnje
– Njihovo trošenje ne dovodi u pitanje postojeću
imovinu
– Služe za podmirivanje troškova koji imaju opšti
karakter
• Različiti oblici javnih prihoda/ u javne prihode ubrajamo:
poreze, doprinose, takse i druge neporeske prihode

Dr L.Lazovic-Pita
 Javni prihodi
• Dadžbinski (fiskalni) prihodi – davanja koja država uvodi
prisilnim putem, na bazi svog fiskalnog suvereniteta
• Prihodi koji ne nose dažbinski karakter – prihodi koje
država dobiva od svojih privrednih preduzeća i imanja;
rezultat privredne aktivnosti države
• Karakteristike dažbina:
– Obaveznost i prinuda plaćanja
– Bespovratna davanja
– Postojanje direktne protuusluge za plaćene prihode
zavisi od vrste prihoda

Dr L.Lazovic-Pita
 Javni prihodi - porezi
• U strukturi javnih prihoda savremenih država, porezi su
najzastupljeniji oblik javnih prihoda
• Karakteristike poreza:
– U osnovi poreza leži prinuda
– Davanje bez direktne protunaknade
– Prihod kod koga nije unaprijed utvrđena svrha za koju će biti
upotrebljen
– Naplaćuje se isključivo u novcu
• Značaj “neutralnih poreza” u ostvarivanju vanfiskalnih
dejstava (karakteristike savremenih poreza)

Dr L.Lazovic-Pita
 Prikaz ‚viška poreskog tereta‘

a
Cijena kg ječma

Sb*
(1+tb)Pb

g f Poreski prihodi

Višak poreskog tereta

h d
i
Pb
Sb

Db

Rosen, H (2009):
Kg ječma „Javne finansije“,
Q2 Q1 CID, Beograd, p.
godišnje
368
Dr L.Lazovic-Pita
 Ciljevi poreza
• Fiskalni cilj: pribavljanje finansijskih sredstava državi
• Vanfiskalni ciljevi: efikasan instrument politike države u
ostarivanju ekonomsko-političkih i socijalno-političkih
zadataka
• Provođenje odgovarajuće poreske politike se vrši u
skladu sa ekonomskom politikom zemlje u datom periodu
– Favoriziranje i defavoriziranje razvoja određenih privrednih grana
– Favoriziranje i defavoriziranje uvoza ili izvoza
– Djelovanje na strukturu potrošnje i na nivo cijena proizvoda i
usluga
– Instrument antiinflatorne politike

Dr L.Lazovic-Pita
 Poreski sistem
• Cjelokupnost poreskih prihoda koje uvodi i
ubire jedna država
• Pet poželjnih karakteristika poreskog
sistema:
– Ekonomska efikasnost
– Jednostavnost u administrativnom pogledu
– Fleksibilnost
– Politička odgovornost
– Pravičnost
Dr L.Lazovic-Pita
 Ekonomski uticaj poreza
• Efekti na ponašanje
– Rad, obrazovanje, penzionisanje
– Štednja, investicije, izlaganje riziku
– Trud uložen u izbjegavanje poreza umjesto u
stvaranje bogatstva
– Brak i razvod
• Finansijski efekti
– Posebne beneficije
– Finansijska struktura firmi
Dr L.Lazovic-Pita
 Ekonomski uticaj poreza
• Organizacioni efekti
– Korporacije naspram neakcionarskih preduzeća
– Isprepletanost s finansijskim efektima
• Efekti opšte ravnoteže
– Često značajni indirektni efekti, posebno sa
široko zasnovanim porezima, kao što su porezi
na zarada ili kamatu
• Efekti najave i kapitalizacija
– Budući porezi na neku imovinu odražavaju se na
cijenu te imovine u vrijeme najave
Dr L.Lazovic-Pita
 Porezi i ekonomska efikasnost
• Svi porezi uticu na ponasanje (smanjuju mogucnost
potrosnje); distorzije se dovode u vezu s oim sto
pojedinac preduzima da bi izbjegao poreze, npr. ako
manje radi, smanjit ce mu se poreska obaveza
• Paušalni porezi su fiksni porezi koje pojedinac ni jednim
svojim postupkom ne moze da promjeni
• Time sto uvode poreze na aktivnosti koje stavaraju
negativne efekte, npr. na zagadjivanje zivotne sredine,
korektivni porezi istovremenom ostvaruju prihod i
unapredjuju ekonomsku efikasnost
• Korektivni porezi i dvostruka dividenda

Dr L.Lazovic-Pita
 Pravičnost/Pravednost u oporezivanju

• Horizontalna pravicnost: identicni pojedinci (ili oni

cije su ekonomske prilike sustinski slicne) trebalo bi
da budu tretirani na isti nacin i da placaju iste
poreze
• Osnovne pitanje: koje razlike su relevantne?
• Vertikalna pravicnost: pojedinci s vecom plateznom
sposobnoscu, ili oni koji su u boljem materijalnom
polozaju, ili oni sto imaju vece koristi od drzavnih
usluga, trebalo bi da plaćaju vece poreze

Dr L.Lazovic-Pita
 Pravičnost/Pravednost u oporezivanju

• Osnovna pitanja:
– Sta bi trebalo da bude osnov za oporezivanje?
– Kako bi trebalo mjeriti „plateznu sposobnost“ ili
„dobijene koristi“ ili „ekonomsko blagostanje“?
– Koliko bi vise trebalo da plate oni za koje se
smatra da su u bolje polozaju?
• Prihod/dohodak se najcesce koristi kao osnov za
oporezivanje; to je indirektna i nesavrsena mjera
kako platezne sposobnosti tako i ekonomskog
blagostanja
Dr L.Lazovic-Pita
 Pravičnost/Pravednost u oporezivanju

• Potrosnja bi mogla da bude „pravednija“ –

ona mjeri ono sto neko uzima od drustva,
a ne ono sto daje
• Potrosnja tokom zivota jednaka je prihodu
tokom zivota. Prihod tokom zivota bio bi
pravedniji osnov od godisnjeg prihoda ( to
je bolja mjera ukupne platezne
sposobnosti ili blagostanja)

Dr L.Lazovic-Pita
 Pravičnost/Pravednost u oporezivanju
• Potrosnja tokom zivota i prihod tokom zivota nisu adekvatno
mjerilo platezne sposobnosti, buduci da nepravedno dovode u
gori polozaj pojednica koji se opredjeli da mnogo radi umjesto
da uziva u slobodnom vremenu; to nije realna mjera necijih
startnih pozicija
• Oporezivanje koristi sputava to sto se koristi, tesko se moze
izmjeriti kada su u pitanju cista javna dobra
• Sta bi bile pravedne korekcije oporezivanja na osnovu
prihoda, uzimajuci u obzir razlike u vezi sa zdravljem, bracnim
stanjem djecom (ono sto nazivamo licnim karakteristikama
poreskog obveznika)?
• Pareto-efikasni poreski sistemi

Dr L.Lazovic-Pita
 Javni prihodi - porezi
• Poreze dijelimo na:
– Direktne
– Indirektne poreze
• Na bazi čega su porezi klasifikovani na direktne i
indirektne?
– Ukoliko je u proces oporezivanja uključena
poreska incidencija riječ je o indirektnim
porezima;
– Direktnim porezima se oporezuje dohodak,
imovina i bogatstvo, a indirektnim potrošnja
Dr L.Lazovic-Pita
Tačke djelovanja poreza u kružnom toku
dohotka

Dr L.Lazovic-Pita
Izvor: Musgrave&Musgrave, 1993.
 Doprinosi
• “Jednostrano utvrđena i, bez obzira na individualno korištenje
ili poželjnost ustanove koju treba finansirati, novčana davanja
od takve grupe lice ili organa koji od te ustanove treba da
imaju stvarne ili pretpostavljene koristi”
• “Prisilna davanja za osnivanje određenih privrednih
organizacija ili socijalnih ustanova od strane države ili opštine,
a naplaćuju se od one grupe lica za koju se pretpostavlja da
će od tih organizacija ili ustanova imati bilo direktne ili
indirektne koristi”
• Dvije koncepcije o doprinosima:
– Davanja sa izraženim elementom protuusluge
– Plaćanje se uglavnom vrši od strane užeg kruga lica koji
imaju direktnu korist od izvršenih poslova
Dr L.Lazovic-Pita
 Takse
• Novčani ekvivalent za usluge koje čine organi državne
administracije fizičkim i pravnim licima
• Elemenat dorovoljnosti, neelastičnost i neizdašnost
• Davanje u novcu radi pokrića potreba društva
• Visina takse zavisi od prirode usluge koja se dobiva od
države
• Dvije metode naplate takse:
– Direktna metoda (dobija se potvrda)
– Indirektna metoda (plaćanje putem taksenih maraka
ili određenih formulara)

Dr L.Lazovic-Pita
 Parafiskalni prihodi
• “Davanja u ekonomskom i socijalnom interesu u korist
javno pravnih i privatno pravnih lica izuzev države i
teritorijalnih jedinica.”
• Ekonomska i socijalna priroda
• Nema elementa prinude
• Karakteristike parafiskaliteta:
– Plaćaju ih samo članovi uže grupacije povezani zajedničim
ecc/soc. interesima,
– Služe za pokriće rashoda koji stoje izvan budžeta,
– Namjenjeni su finansiranju određenih zadataka, ekonomskog ili
socijalnog karaktera,
– Ne potpadaju pod direktno regulisanje fiskalnog organa države.

Dr L.Lazovic-Pita
 Javni prihodi - ponavljanje
• Prikupljanjem javnih prihoda država teži zadovoljiti koje
ciljeve?
– Fiskalne i vanfiskalne
• U strukturi javnih prihoda, najveće učešće imaju
– Porezi
• Karakteristike poreza su:
– Prinuda
– davanje bez direktne protunaknade
– Nedestiniranost prikupljenih prihoda
– Naplaćuju isključivo u novcu

Dr L.Lazovic-Pita
 Zadatak
• Razmislite i dajte kratak odgovor/komentar/analizu
sljedeceg:
– Kakva je struktura javnih prihoda u BiH/po
entitetima?
– Da li poreski sistem BiH/po entitetima
zadovoljava principe efikasnosti i pravicnosti?
– Citanje: Dostavljeni materijal za pripremanje
gradiva: pp.457-490
– Odgovore poslati do 23/3/2020. na stranici. Max.
3 stranice teksta za sva pitanja (TNR, ft12, 1,5
prored)
Dr L.Lazovic-Pita