Javna dobra- nastavak

Analiza i vrednovanje učinaka javnog sektora (master studij,

poslovne i javne finansije)

Dr Lejla Lazović-Pita, Ekonomski fakultet,

Univerzitet u Sarajevu
Prethodne napomene

Klasifikacija javnih
dobara (lokalna,
Izvor: IJF, 2001. regionalna...)?
Dr L.Lazovic-Pita
 Pozicija države u mješovitoj ekonomiji

• U th. javnih finansija, eksternalije su posljedica neuspjeha, ili

nesposobnosti da se uspostave vlasnička prava
• Eksternalije - aktivnosti jednog subjekta koji van tržišnog mehanizma
utiču na blagostanje drugog
• Eksternalije mogu biti u proizvodnji I potrošnji te pozitivne i negativne
• Javna dobra kao posebna vrsta eksternalija

Dr L.Lazovic-Pita
 Javni rashodi i javna dobra
• Privatna rješenja eksternalija:
– Pregovaranje i Kousova teorema
– Spajanje (spajanje malog broja učesnika može dovesti do rješavanja problema eksternalija)
– Društvene konvencije (podstiču ljude da, internalizuju eksternalije nastale uslijed svojih
aktivnosti tj. da vode računa o drugima)

• Kousova teorema: pod uslovom da su transakcioni troškovi zanemarljivi, efikasno rješenje za

problem eksternalija postiže se dokle god neko – ma ko to bio – ima vlasnička prava
• Da bi Kousova teorema važila nužni uslovi su:
– troškovi pregovaranja zainteresovanih strana su niski
– vlasnici resursa mogu da identifikuju izvor koji nanosi štetu njihovoj svojini i da tu štetu zakonski
spriječe

• Kousova teorema je relevantna za situacije kada je izvor zagađenja jasno definisan i kada se efekti
zagađenja tiču samo nekoliko učesnika
Dr L.Lazovic-Pita
Rješavanje problema neg.eksternalija

Izvor:
Rosen&Gayer,
2009.

Dr L.Lazovic-Pita
 Odgovori javnog sektora na eksternalije

• Javna dobra i problemi besplatnog jahača i eksternalija (+ i -)

• Dva posredna načina za uključivanje eksternalija: subvencioniranje ili oporezivanje
• Th. javnih finansija nudi sljedeća rješenja problema eksternalija / rješenja javnog
sektora:
– uvođenjem Piguovskih poreza
– dodjeljivanjem subvencija
– uvođenjem naknada za zagađenje
– primjenom sistema “ograniči i trguj”

Dr L.Lazovic-Pita
 Rješavanje problema neg.eksternalija - Analiza Pigouova poreza

• Pigov porez je poreski namet na svaku jedinicu oneciscenja (proizvodnje) iznad trzisno
optimalne. Jednak je granicnoj steti koju oneciscivac nanosi pri efikasnoj razini proizvodnje
– Ako se Pigovov porez nametne na svaku jedinicu emisije (oneciscenja) , a ne na svaku
jedinicu proizvodnje onda je rijec o emisijskoj naknadi
– Da li je opravdano poreski prihod podjeliti onima koji trpe štete nastale uslijed
eksternalija?
– Time postoji rizik da subvencija privuče veliki broj dodatnih korisnika i da time njihova
proizvodnja bude veca od optimalne

Dr L.Lazovic-Pita
Rješavanje problema neg.eksternalija - Analiza Pigouova poreza

Izvor:
Rosen&Gayer,
2009.

Dr L.Lazovic-Pita
Rješavanje problema neg.eksternalija - Analiza Pigouove subvencije

• Ako postoji fiksan broj zagađivača, efikasan nivo proizvodnje mogao bi

se dostići plaćanjem takvim proizvođačima da ne proizvode tj. da ne
zagađuju (dodjeljuje im se subvencija koja će maksimirati profit
smanjivanjem proizvodnje sve dok se granična korist ne izjednači sa
ukupnim graničnim troškovima)
• Da li sa stanovišta raspodjele dohotka postoji razlika između uvođenja
poreza i odobravanja subvencija?

Dr L.Lazovic-Pita
Rješavanje problema neg.eksternalija - Analiza Pigouove subvencije

Izvor:
Rosen&Gayer,
2009.

Dr L.Lazovic-Pita
 Rješavanje problema neg.eksternalija

• Naknada za zagađenje je troškovno efikasna – ona podstiče sve zagađivače da

smanjuju zagađenje do tačke u kojoj su granični troškovi smanjenja jednaki
visini naknade, a to znači da su i granični troškovi svih zagađivača jednaki
• U sistemu „ograniči i trguj“, država može da izda određeni broj dozvola za
zagađenje i da ih podijeli (ili proda) zagađivačima i da im dopusti da trguju
dozvolama
– Bez obzira na inicijalnu raspodjelu dozvola zagađivači imaju interesa da njima trguju sve
dok se njihovi granični troškovi smanjenja zagađenja ne izjednače
– Na troškovno efikasnom nivou zagađenja tržišna cijena dozvole jednaka je iznosu
naknade za zagađenja
– Moguće je kombinovati ova dva sistema
– Pozitivni eksterni efekti i subvencije?

Dr L.Lazovic-Pita
Rješavanje problema neg.eksternalija

Izvor:
Rosen&Gayer,
2009.
Dr L.Lazovic-Pita
Rješavanje problema neg.eksternalija

Izvor:
Rosen&Gayer,
2009.

Dr L.Lazovic-Pita
Praktični primjeri

Dr L.Lazovic-Pita
 Praktični primjeri
• Sta od navedenog predstavlja primjer
mješovitog javnog dobra?
– Javne biblioteke
– Muzej
– Umjetničke galerije
– Preciscivaci vode i kanalizacioni kolektori
– BHRT
– Nextbike

Dr L.Lazovic-Pita