Μονοπολικόηηηα, Ηγεμονία

και Σηραηηγικές ηων Μεγάλων Δσνάμεων ζηον

Μεηαδιπολικό Κόζμο

Δίθνζη πεξίπνπ ρξφληα κεηά ηε δηάιπζε ηεο Δ΢΢Γ θαη ηεο ζπλεπαθφινπζεο θαηάξξεπζεο ηεο
δηπνιηθήο ηάμεο πξαγκάησλ πνπ ραξαθηήξηδε γηα 45 πεξίπνπ ρξφληα ην κεηαπνιεκηθφ θφζκν
κπνξεί λα είλαη πξνθαλέο πνηα είλαη ε ππεξδχλακε ηνπ πιαλήηε, αιιά δελ είλαη θαη ηφζν
μεθάζαξν πνηα είλαη ε δηάδνρε δνκή θαη πνηα ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο. ΢ηφρνο ηεο
παξνχζαο αλάιπζεο είλαη λα δψζεη νξηζκέλεο απαληήζεηο ζηα παξαπάλσ εξσηήκαηα θαη λα
ζπκβάιεη ζηελ δηακφξθσζε κίαο ζπλνιηθήο θαη νινθιεξσκέλεο εηθφλαο γηα ην κεηαδηπνιηθφ
θφζκν.

Η μεηαδιπολική δομή
Αλαπφθεπθην ζεκείν εθθίλεζεο απνηειεί ην γεγνλφο πνπ ζεκαηνδφηεζε ηελ θαηάξξεπζε
ηεο δηπνιηθήο δνκήο ηνπ ζχγρξνλνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο θαη ην νπνίν ήηαλ ε θαηάξξεπζε ηεο
Δ΢΢Γ. Η εμέιημε απηή είρε σο επαθφινπζν ην δηακνηξαζκφ ησλ ζεκαληηθφηαησλ πιηθψλ θπξίσο
ζπληειεζηψλ ηζρχνο ηεο ηειεπηαίαο ζηα δηάδνρα θξάηε ηεο Κνηλνπνιηηείαο Αλεμαξηήησλ
Κξαηψλ, ηελ απνδπλάκσζε ηεο άιινηε θξαηαηήο Μφζραο θαη, θαηά ζπλέπεηα, ηελ αλάδπζε ελφο
θελνχ ηζρχνο ζηελ πεξηνρή ηεο Δπξαζίαο. Σελ ίδηα ζηηγκή, θακία απφ ηηο ππφινηπεο κεγάιεο
δπλάκεηο ηνπ ζπζηήκαηνο δε δηέζεηε εθείλε ηελ ζπλνιηθή ηζρχ πνπ ζα ηεο επέηξεπε λα αλαιάβεη
ην ξφιν ηνπ ελαιιαθηηθνχ πφινπ απέλαληη ζε κία ρψξα φπσο νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο, ηηο νπνίεο
ρψξηδε, φρη κφλν απφ ηηο αληίπαιεο κεγάιεο δπλάκεηο αιιά θαη απφ ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο, έλα
επξχ ράζκα ζε φξνπο ζπλνιηθήο ζρεηηθήο ηζρχνο.
Έλαο αθφκα ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξέαδε ηελ ζηάζε ησλ κεγάισλ δπλάκεσλ,
ηελ κεηαβαηηθή απηή πεξίνδν, απέλαληη ζηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο θαη απνκάθξπλε ηελ πξννπηηθή
πηνζέηεζεο απφ ηηο πξψηεο κίαο ζηξαηεγηθήο επζείαο αληηπαξάζεζεο κε ηελ ππεξδχλακε ήηαλ ην
εθηεηακέλν δίθηπν ησλ ζρέζεσλ αιιειεμάξηεζεο, πνπ ηφζν κειεηεκέλα είρε δεκηνπξγήζεη ε
ηειεπηαία θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ςπρξνχ πνιέκνπ1, θαη κέζσ ηνπ νπνίνπ ζεκαληηθνί ηνκείο ηεο
αζθάιεηαο πνιιψλ εθ ησλ κεγάισλ θαη κεζαίσλ δπλάκεσλ ηνπ πιαλήηε ήηαλ δσηηθά
ζπλδεδεκέλνη κε ηελ ππεξδχλακε. Απηή ε εμάξηεζε είρε απμήζεη ππεξβνιηθά γηα ηηο ζπκκαρηθέο

1
Γηα κία επηζθφπεζε ηνπ δηθηχνπ ησλ ζπκκαρηψλ ηεο ππεξδχλακεο βι. Kurt M. Campbell, «The End of
Alliances? Not So Fast», The Washington Quarterly, vol.27, No. 2 (Spring 2004) pp. 153-157

1
κεγάιεο δπλάκεηο ην θφζηνο κίαο πηζαλήο ξήμεο απηψλ ησλ δεζκψλ κε ηηο ΗΠΑ, θαζψο κία
ηέηνηα εμέιημε ζα νδεγνχζε αλαπφθεπθηα ζηελ απψιεηα ελφο κεγάινπ κέξνπο ηεο ζρεηηθήο ηνπο
ηζρχνο. Έηζη ζα απμαλφηαλ αθφκα πεξηζζφηεξν ην ράζκα κεηαμχ απηψλ θαη ησλ Ηλσκέλσλ
Πνιηηεηψλ, θαη ζπλεπψο ζα κεηψλνληαλ κε ηξφπν επζέσο αλάινγν νη πηζαλφηεηεο αλάδπζήο ηνπο
ζε αληαγσληζηηθνχο πφινπο ηζρχνο ζην λέν δηεζλέο πεξηβάιινλ. Σα πην ραξαθηεξηζηηθά
παξαδείγκαηα απηήο ηεο εμάξηεζεο ήηαλ, θαη εμαθνινπζνχλ λα είλαη, ε Γεξκαλία θαη ε Ιαπσλία
νη νπνίεο δελ κπφξεζαλ λα κεηαθξάζνπλ ζε ζηξαηησηηθή ηζρχ ηελ αλαδπφκελε νηθνλνκηθή ηνπο
ππεξνρή ιφγσ ηεο κέρξη πξφηηλνο βαζηάο εμάξηεζήο ηνπο ζηνλ ηνκέα ηεο αζθάιεηαο απφ ηηο
ζηξαηεγηθέο ζπκκαρηθέο ηνπο ζρέζεηο κε ηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο.
Θα κπνξνχζε βέβαηα λα ππνηεζεί φηη ε επηδεηνχκελε εμηζνξξφπεζε ηεο ππέξκεηξεο
ηζρχνο ησλ ΗΠΑ ζα ήηαλ εχθνιν λα επηηεπρζεί κε ηε δεκηνπξγία ελφο πφινπ κε πεξηζζφηεξεο
ηεο κίαο κεγάιεο δπλάκεηο, θαζψο κέρξη ζηηγκήο νη κεγάιεο δπλάκεηο παξνπζηάζηεθαλ κφλν σο
αλεμάξηεηα δξψζεο κνλάδεο. Ωζηφζν, νη πεξηνξηζκνί πνπ παξαηέζεθαλ ζηηο πξνεγνχκελεο
παξαγξάθνπο εμαθνινπζνχλ λα ηζρχνπλ θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο δξάζεο νκαδνπνηήζεσλ. Όπσο
θαηαγξάθεηαη θαη ζηελ ζπλέρεηα κέζα απφ ηελ αλάιπζε κεηξήζηκσλ κεγεζψλ, αθφκα θαη ε
πηζαλή ζπζπείξσζε ησλ κεγάισλ δπλάκεσλ ζε κπινθ δε ζα κπνξνχζε λα νδεγήζεη, απφ ηελ
άπνςε ηεο ζπγθέληξσζεο ηζρχνο, ζηελ επίηεπμε κίαο θαηάζηαζεο ηζνξξνπίαο. Απφ ηελ άιιε, ε
ζχζηαζε ελφο αληίπαινπ πφινπ ζα απαηηνχζε, πέξα απφ ηελ πξναλαθεξζείζα θαηάιπζε ησλ
ζπκκαρηθψλ δεζκψλ κε ηηο ΗΠΑ, ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ελφο κεγάινπ αξηζκνχ κεγάισλ
δπλάκεσλ κε δηαθνξεηηθά, θαη αληηθξνπφκελα πνιιέο θνξέο, ζπκθέξνληα. Αλ θαη κία ηέηνηα
εμέιημε δελ ζα ήηαλ απίζαλε, φπσο έρεη απνδείμεη ε λεφηεξε επξσπατθή αιιά θαη παγθφζκηα
ηζηνξία, θαίλεηαη φηη ζε απηφ ην κεηαβαηηθφ ζηάδην δελ είραλ δηακνξθσζεί εθείλεο νη ζπλζήθεο
πνπ ζα επέηξεπαλ κηα ηέηνηα ππέξβαζε. Μεηαμχ ησλ αλαγθαίσλ πξνυπνζέζεσλ γηα κία ηέηνηα
εμέιημε, ε πην θαζνξηζηηθή ζα ήηαλ ε αλάδπζε ελφο πεξηβάιινληνο πςειφηαηνπ βαζκνχ
αλαζθάιεηαο, θπξίσο κεηαμχ ησλ ζπκκαρηθψλ δπλάκεσλ ησλ ΗΠΑ, ην νπνίν ζα εδξαδφηαλ ζηελ
ππέξκεηξε ηζρχ ηεο ππεξδχλακεο θαη ζηε ρξήζε απηήο ελαληίνλ ησλ ζπκθεξφλησλ ησλ
ππφινηπσλ κεγάισλ δπλάκεσλ.
Αληηζέησο, ην αίζζεκα έληνλεο αλαζθάιεηαο θαη αλεζπρίαο πνπ είρε δεκηνπξγεζεί ζηηο
κεγάιεο δπλάκεηο ηεο πεξηνρήο ηεο Δπξαζίαο ιφγσ ηεο αζηάζεηαο θαη ηνπ θελνχ ηζρχνο πνπ είρε
πξνθχςεη ηφζν ζηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε φζν θαη ζηηο πξψελ ΢νβηεηηθέο δεκνθξαηίεο απφ ηελ
θαηάξξεπζε ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο, θαη ε αλάγθε άκεζεο αληηκεηψπηζεο πηζαλψλ απεηιψλ
αζθαιείαο ζηελ πεξηθέξεηά ηνπο, είραλ σο απνηέιεζκα ηελ αλαγλψξηζε ηεο ηζρχνο ησλ ΗΠΑ,
φζν ππεξκεγέζεο θαη λα ήηαλ, σο παξάγνληα ζηαζεξφηεηαο παξά σο πξφβιεκα. Σα
παξαδείγκαηα ηεο θαηαιπηηθήο ζπκβνιήο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ζηελ επηδεηνχκελε

2
ζηαζεξφηεηα είλαη πνιιά θαη πεξηιακβάλνπλ ηελ επέκβαζή ηνπο γηα ηνλ ηεξκαηηζκφ ηνπ
εκθπιίνπ ζηελ πξψελ Γηνπγθνζιαβία, ηε δηακεζνιάβεζε ηνπο ζην δήηεκα ηεο κε δηαζπνξάο ηνπ
ππξεληθνχ νπινζηαζίνπ ηεο πξψελ Δ΢΢Γ θαη θπξίσο ηνλ θαζνξηζηηθφ ηνπο ξφινο ζηελ
απνθαηάζηαζε ηεο πεξηθεξεηαθήο ηζνξξνπίαο ζηε Μέζε Αλαηνιή κε ηνλ πξψην πφιεκν ηνπ
Κφιπνπ.
Δπηπιένλ ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν πξαγκαηνπνηήζεθε ε παξαηεξνχκελε κεηάβαζε απφ ηε
δηπνιηθή δνκή, κείσζε αθφκα πεξηζζφηεξν ηελ αλαζθάιεηα πνπ κπνξεί λα πξνθαινχζε ε ηζρχο
ησλ ΗΠΑ. Η πηψζε ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο κπνξεί λα ήηαλ ην ηειηθφ απνηέιεζκα ελφο
νινθιεξσηηθνχ αληαγσληζκνχ ηζρχνο κεηαμχ ησλ δχν ππεξδπλάκεσλ, αιιά ζε θακία πεξίπησζε
δελ πξνέθπςε εμαηηίαο κίαο άκεζεο πνιεκηθήο αληηπαξάζεζεο. ΢ε κία ηέηνηα πεξίπησζε, ην
κέγεζνο ηεο ηζρχνο ηεο ππεξδχλακεο, πνπ ζα εμεξρφηαλ ληθεθφξα απφ απηή ηε ζχγθξνπζε, ζα
πξνθαινχζε ηελ αληίδξαζε ησλ ππφινηπσλ κεγάισλ δπλάκεσλ, αθφκα θαη εθείλσλ πνπ κέρξη
εθείλε ηε ζηηγκή κπνξεί λα είραλ ηαρζεί ζην πιεπξφ ηεο, θαζψο ζα είρε απνδεηρζεί ζηελ πξάμε,
θαη κάιηζηα ζην πεδίν ηεο κάρεο, ηφζν ε επηζπκία ηεο γηα αλαηξνπή ηεο θαζεζηεθπίαο ηάμεο φζν
θαη ε ηθαλφηεηά ηεο λα ην πξαγκαηνπνηήζεη.
Η απνπζία ελφο ζπζηεκηθνχ ή/θαη εγεκνληθνχ πνιέκνπ επέηξεςε ηαπηφρξνλα,
πεξηζζφηεξν απφ νηηδήπνηε άιιν, ηελ επηβίσζε θαη ηε ζπλέρηζε νξηζκέλσλ ζεκειησδψλ
δηαξζξψζεσλ θαη θαζεζηψησλ ηεο δηπνιηθήο δνκήο, ζπκβάιινληαο κε ηνλ ηξφπν απηφ ζηελ
ζπλέρηζε θαη επέθηαζε ηεο θπξηαξρίαο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ζηε λέα επνρή ηνπ δηεζλνχο
ζπζηήκαηνο. ΢πγθεθξηκέλα, νη πξνεγνχκελεο ζπζηεκηθέο αιιαγέο ζεκαηνδνηνχληαλ απφ
πνιεκηθέο ζπγθξνχζεηο κεγάιεο θιίκαθαο, νη νπνίεο θαηέιπαλ ην ζχλνιν ησλ δνκψλ θαη ησλ
θαλφλσλ πνπ ραξαθηήξηδαλ ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κεγάισλ δπλάκεσλ θαη νδεγνχζαλ ηειηθά
ζηελ εκθάληζε ελφο λένπ πιέγκαηνο ζρέζεσλ ζηε βάζε ηεο αλαδηαλεκεκέλεο παγθφζκηαο
ηζρχνο. Αληηζέησο, ζε απηή ηε δνκηθή αιιαγή παξαηεξείηαη ε αδηάιεηπηε ζπλέρεηα ελφο κεγάινπ
κέξνπο ησλ πνιηηηθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη ζηξαηησηηθψλ ζρέζεσλ πνπ είραλ δνκεζεί απφ ηηο
Ηλσκέλεο Πνιηηείεο θαηά ηηο πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο, θαζψο θαη ησλ ζρεκάησλ πάλσ ζηα νπνία
απηέο ζηεξίδνληαλ. Έηζη νη ΗΠΑ δελ ρξεηάζηεθε λα κπνπλ ζηε ρξνλνβφξα θαη πνιπδάπαλε
δηαδηθαζία εγθαζίδξπζεο λέσλ κεραληζκψλ πξνψζεζεο ησλ εζληθψλ ηνπο ζπκθεξφλησλ, φπσο
αλαγθάζηεθε λα θάλεη ε Μφζρα, ηδίσο ζηελ πεξίπησζε ησλ πξψελ ζνβηεηηθψλ δεκνθξαηηψλ,
αιιά, αμηνπνηψληαο ηνπο ππάξρνληεο ζεζκνχο θαη ηελ ηζρχ πνπ δηέζεηαλ εληφο απηψλ, πέηπραλ κε
ηδηαίηεξα ρακειφ θφζηνο απφ ηε κία ηελ αθφκα κεγαιχηεξε ηελ εδξαίσζε ηεο ηζρχνο ηνπο ζε
εθείλεο ηηο πεξηνρέο φπνπ δξαζηεξηνπνηνχληαλ παξαδνζηαθά, θαη απφ ηελ άιιε ηελ πξνβνιή ηεο
ηζρχνο ηνπο ζε αθφκα κεγαιχηεξε θιίκαθα.
΢ην ζεκείν απηφ, κπνξνχκε λα πνχκε φηη είλαη πξνθαλέο φηη ην δηπνιηθφ κνληέιν ηνπ

3
κεηαπνιεκηθνχ θφζκνπ έδσζε ηε ζέζε ηνπ ζε κία δηάξζξσζε ηζρχνο ε νπνία έρεη ηα
ραξαθηεξηζηηθά κίαο κνλνπνιηθήο δνκήο, κε επίθεληξν ηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο. Πξφθεηηαη
βέβαηα γηα κηα δηαπίζησζε ε νπνία, αλ θαη θνηλά απνδεθηή, έρεη δηράζεη ηνπο αθαδεκατθνχο θαη
αλαιπηέο ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ ζε φ,ηη αθνξά ην δήηεκα ηεο ζηαζεξφηεηαο θαη επνκέλσο ηεο
δηάξθεηαο ηεο παξαηεξνχκελεο θαηαλνκήο ηζρχνο. Υαξαθηεξηζηηθή κάιηζηα είλαη ε ζπδήηεζε
πνπ ιακβάλεη ρψξα ζηνπο αθαδεκατθνχο θχθινπο γηα ην αλ πξφθεηηαη γηα κία «κνλνπνιηθή
ζηηγκή»2 ή φρη.
΢ην πιαίζην απηφ, ε πξσηνθαζεδξία ησλ ΗΠΑ απνηειεί, γηα έλα ζεκαληηθφ αξηζκφ
αθαδεκατθψλ θαη αλαιπηψλ κε επηξξνέο ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηε ξεαιηζηηθή ζρνιή, θνκκάηη
κίαο αλψκαιεο, αζηαζνχο θαη πξφζθαηξεο θαηαλνκήο ηζρχνο, ε νπνία ζα αληηθαηαζηαζεί
ζχληνκα απφ κία πνιππνιηθή3. ΢ε απηή πξσηαγσληζηέο ζα είλαη κεγάιεο δπλάκεηο φπσο ε Κίλα,
ε Γεξκαλία θαη ε Ιαπσλία, νη νπνίεο δηαζέηνπλ εθείλνπο ηνπο ζπληειεζηέο ηζρχνο πνπ ζα ηνπο
επηηξέςνπλ λα ζέζνπλ ζε θίλεζε κία θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο. Γηα ηνπο ζηαζψηεο ηεο παξαπάλσ
πξνζέγγηζεο, ε κνλνπνιηθφηεηα ζπληζηά απιά κία κεηαβαηηθή πεξίνδνο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο
νπνίαο εθθηλνχλ αξγά αιιά ζηαζεξά νη κεραληζκνί ηεο ηζνξξνπίαο ηεο ηζρχνο. Η δηαδηθαζία
απηή είλαη κνλφδξνκνο θαζψο ζε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε έρνπκε λα θάλνπκε κε έλα ζρεδφλ
«ηεξαξρηθά» δνκεκέλν ζχζηεκα, γεγνλφο πνπ έξρεηαη ζε ζχγθξνπζε ηφζν κε ηηο ζεκειηψδεηο
αξρέο ηεο λενξεαιηζηηθήο ζεψξεζεο ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ φζν θαη κε ηηο βαζηθέο παξαδνρέο ηεο
ζεσξίαο ηεο ηζνξξνπίαο ηεο ηζρχνο. Η άξλεζε, εμάιινπ, ησλ δνκηθψλ ξεαιηζηψλ λα δερηνχλ ηελ
επηθξάηεζε κίαο κνλνπνιηθήο δνκήο είλαη εκθαλήο ζηελ άπνςε πνπ ν Kenneth Waltz δηαηχπσζε
ζε άξζξν ηνπ θαη ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε δνκή ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο εμαθνινπζεί λα είλαη
δηπνιηθή εμαηηίαο ηεο επηβίσζεο ησλ ππξεληθψλ νπινζηαζίσλ ησλ δχν ςπρξνπνιεκηθψλ
αληηπάισλ4.

2
Ο φξνο απηφο έγηλε γλσζηφο απφ ην νκψλπκν άξζξν ηνπ Charles Krauthammer, "The Unipolar Moment,"
Foreign Affairs: America and the World, Vol. 70, No. 1 (1990/91). Αθνινχζεζαλ άξζξα πνπ
επηρεηξεκαηνινγνχζαλ ππέξ ηεο δηαηήξεζεο απηήο ηεο ζηηγκήο, βι. William C. Wohlforth, «The Stability
of a Unipolar World», International Security, vol. 24, No. 1. (Summer 1999), pp. 5-41; Michael
Mastanduno, «Preserving the Unipolar Moment: Realist Theories and U.S. Grand Strategy After the Cold
War» ζην Ethan B. Kapstein and Michael Mastanduno, (eds.), Unipolar politics:Realism and state
strategies after the Cold War (New York: Columbia University Press, 1999) θαη Stephen G. Brooks and
William C. Wohlforth,, «American Primacy in Perspective», Foreign Affairs, vol. 81, Νν. 4 (July-August
2002) αιιά θαη άξζξα πνπ είλαη αληίζεηα κε απηή ηελ άπνςε, βι. Christopher Layne, «The Unipolar
Illusion Revisited: The Coming End of the United States’ Unipolar Moment», International Security, Vol.
31, No. 2 (Fall 2006), pp. 7–41
3
Βι. Kenneth N. Waltz, «The Emerging Structure of International Politics», International Security, vol. 18,
No. 2.(Fall, 1993), ζζ.44-79 θαη Christopher Layne, «The Unipolar Illusion: Why New Great Powers Will
Rise», International Security, Vol. 17, No. 4. (Spring, 1993), pp. 5-51
4
Kenneth N. Waltz, op.cit, p. 52

4
 ΢ηελ αληίπεξα φρζε, κία ζεκαληηθή κεξίδα επηζηεκφλσλ αλαγλσξίδεη ζηε ζεκεξηλή
θαηαλνκή ησλ δπλαηνηήησλ κεηαμχ ησλ κεγάισλ δπλάκεσλ κία θαζαξά κνλνπνιηθή δνκή, ε
νπνία δελ απνηειεί απιά κία ζηηγκή αιιά ελέρεη ζηνηρεία πνπ κπνξνχλ λα επηηξέςνπλ ηελ
αλάδεημή ηεο ζε κία λέα καθξά πεξίνδν ζηελ ηζηνξία ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ. Βάζε απηήο ηεο
αληίιεςεο ζπληζηά ε θπξίαξρε ζέζε ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ, ε νπνία ζπλνδεχεηαη απφ ηελ
πηνζέηεζε εθ κέξνπο ηεο ππεξδχλακεο κίαο ζηξαηεγηθήο θηιειεχζεξεο ή/θαη ήπηαο εγεκνλίαο.
Πην ζπγθεθξηκέλα, απηφ ζεκαίλεη φηη ε ππεξνρή ησλ ΗΠΑ θαζηζηά αδχλαηε κε φξνπο ηζρχνο
ηελ αλαηξνπή ηνπο απφ ηελ θνξπθή ηεο λέαο δνκήο, ελψ ηαπηφρξνλα ε εγθαζίδξπζε κίαο
εγεκνληθήο ηάμεο πξαγκάησλ, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ νθέιε γηα φινπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζε
απηή αιιά θαη ηνλ ζηξαηεγηθφ απηνπεξηνξηζκφ ηνπ εγεκφλα, αληηζηαζκίδεη ηελ αλαζθάιεηα πνπ
κπνξεί λα πξνθαιεί κία ηφζν αληζνκεξή θαηαλνκή ηεο ηζρχνο5. Παξ’ φια απηά, ε ηφζν ζηελή
δηαζχλδεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο κνλνπνιηθήο δνκήο κε ηηο ζηξαηεγηθέο επηινγέο ηεο
ππεξδχλακεο δεκηνπξγεί έλαλ έληνλν πξνβιεκαηηζκφ σο πξνο ηελ παξαπάλσ ππνζηεξηδφκελε
ζηαζεξφηεηα θαη δηάξθεηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο δνκήο.
Τπάξρνπλ βέβαηα θαη αλαιπηέο νη νπνίνη αλαγλσξίδνπλ ηελ ζπλχπαξμε ζηνηρείσλ ηφζν
ηεο κνλνπνιηθήο φζν θαη ηεο πνιππνιηθήο δνκήο, πξνζθέξνληαο έηζη κία ελδηάκεζε,
ελαιιαθηηθή εξκελεία ησλ δηεζλψλ ζπζρεηηζκψλ. Έλαο απφ απηνχο είλαη θαη ν Samuel
Huntington ν νπνίνο ηζρπξίδεηαη πσο ην λέν δηεζλέο ζχζηεκα ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί
κνλν-πνιππνιηθφ6. ΢χκθσλα κε ηνλ Huntington ην κεηαδηπνιηθφ ζχζηεκα είλαη «έλα πεξίεξγν
πβξίδην…. κε κία ππεξδχλακε θαη αξθεηέο κεγάιεο δπλάκεηο. Η δηεπζέηεζε θξίζηκσλ δηεζλψλ
δεηεκάησλ απαηηεί ηελ δξάζε ηεο κνλαδηθήο ππεξδχλακεο αιιά πάληα κε θάπνην ζπλδπαζκφ
ησλ άιισλ κεγάισλ θξαηψλ·ε κνλαδηθή ππεξδχλακε κπνξεί, σζηφζν, λα αζθήζεη βέην ζηε
δξάζε ζπλδπαζκψλ ησλ ππφινηπσλ κεγάισλ θξαηψλ ζε θξίζηκα δεηήκαηα» 7. Η αλάιπζε απηή
βαζίδεηαη ζην ζεκαληηθφ ξφιν πνπ εμαθνινπζνχλ λα παίδνπλ νη ππφινηπεο κεγάιεο δπλάκεηο ζηηο
δηεζλείο εμειίμεηο, έζησ θαη δεπηεξεπφλησο, θαη πξνζπαζεί λα απνηππψζεη ηελ κηθξφηεξε ζε
ζρέζε κε ην δηπνιηθφ ζχζηεκα ζπγθέληξσζε ηζρχνο πνπ παξαηεξείηαη ζηελ πεξίπησζε ησλ

5
Βι. G. John Ikenberry, « Liberal Hegemony and the future of American postwar order» ζην T.V. Paul and
John A. Hall, (eds.), International Order and the Future of World Politics (Cambridge: Cambridge
University Press, 1999) ζζ 123-145
6
Samuel P. Huntington, «America’s Changing Strategic Interests», Survival, 33, 1, (January-February
1991), ζ. 6. Γηα αλάινγεο απφςεηο ζρεηηθά κε ηε δνκή ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο βι. Josef Joffe,
«"Bismarck" or "Britain"? Toward an American Grand Strategy after Bipolarity», International Security,
Vol. 19, No. 4. (Spring, 1995), ζζ. 94-117
7
Samuel P. Huntington , “The lonely superpower”, Foreign Affairs, Vol. 78, No. 2 (Mar. - Apr., 1999), ζ.
36.

5
Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ8.
Σν ζεκαληηθφηεξν ζηνηρείν ησλ παξαπάλσ ζεσξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ είλαη φηη φιεο
δηαζέηνπλ έλα θνηλφ ζεκείν ηαχηηζεο, ην νπνίν είλαη ε παξαδνρή ηεο ππεξνρήο ησλ ΗΠΑ ,θαη
άξα ηεο κνλνπνιηθφηεηαο9, θαη ην νπνίν επηβεβαηψλεη ηελ πξνεγεζείζα αλάιπζε πεξί ηεο
χπαξμεο θαηά ηελ παξνχζα ρξνληθή πεξίνδν ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο κίαο θαζαξά κνλνπνιηθήο
δνκήο. Παξ’ φια απηά, ε δηαπίζησζε απηή πξνο ην παξφλ ζηεξείηαη πνζνηηθήο ζεκειίσζεο κε
απνηέιεζκα λα θαζίζηαηαη αλαγθαία θαη επηβαιιφκελε ε πνζνηηθή αιιά θαη πνηνηηθή πιένλ
αλάιπζε ηεο θαηαλνκήο ηεο ηζρχνο ζην ζχγρξνλν δηεζλέο ζχζηεκα πξνο επίξξσζε ηεο ζέζεο
πεξί κνλνπνιηθφηεηαο. Με ηνλ ηξφπν απηφ πέξα απφ ηελ ελίζρπζε ηεο ζεσξεηηθήο βάζεο, ζα
δνζεί ε επθαηξία λα απνθαιπθζνχλ ζε φιε ηνπο ηε δηάζηαζε ηφζν ην κέγεζνο ηεο ακεξηθαληθήο
ππεξνρήο φζν θαη ην ράζκα πνπ παξαηεξείηαη κεηαμχ ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ θαη ησλ
ππφινηπσλ κεγάισλ δπλάκεσλ. Απηφ ζα επηηεπρζεί κέζα απφ ηε ζχγθξηζε ησλ κεγεζψλ αιιά θαη
ησλ πνηνηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ παξνπζηάδνπλ εθείλνη νη ζπληειεζηέο ηζρχνο ησλ ππφ
εμέηαζε θξαηψλ νη νπνίνη παίδνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε ζπλνιηθή ηζρχ ηνπο.

Μονοπολικόηηηα και ζτεηική ιζτύς

Πξνηνχ πξνρσξήζνπκε, σζηφζν, ζηελ απφδεημε χπαξμεο κίαο κνλνπνιηθήο δνκήο,

πξψην κέιεκά καο ζα πξέπεη αλ είλαη ε απνζαθήληζε ηνπ πνηνη ζα είλαη απηνί νη ζπληειεζηέο
ηζρχνο νη νπνίνη ζα απνηειέζνπλ αληηθείκελν αλάιπζεο θαη ζχγθξηζεο, θαζψο απφ ηελ επηινγή
απηή ζα θξηζεί ε αμηνπηζηία θαη ε αληηθεηκεληθφηεηα ηεο εηθφλαο πνπ ζα ζρεκαηίζνπκε γηα ην
δηεζλή ζπζρεηηζκφ δπλάκεσλ θαη επνκέλσο ησλ ζπκπεξαζκάησλ πνπ ζα εμαρζνχλ. Έλα ζηνηρείν
ην νπνίν δηεπθνιχλεη πνιχ ηελ παξαπάλσ επηινγή είλαη ην γεγνλφο φηη επίθεληξν ηεο αλάιπζήο
καο απνηεινχλ νη κεγάιεο δπλάκεηο κηαο θαη ε πνιηθφηεηα ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο θαζνξίδεηαη
βάζεη ηνπ λενξεαιηζηηθνχ παξαδείγκαηνο απφ ηνλ αξηζκφ αιιά θαη ηελ ηζρχ ησλ κεγάισλ
δπλάκεσλ πνπ ππάξρνπλ ζε απηφ10. Μεηαμχ ινηπφλ ησλ ζπληειεζηψλ ηζρχνο πνπ ραξαθηεξίδνπλ

8
Γηα ηε ζεκαζία ηεο ζπγθέληξσζεο ηεο ηζρχνο ζηηο δηεζλείο ζρέζεηο βι. Edward D. Mansfield,
«Concentration, Polarity, and the Distribution of Power», International Studies Quarterly, vol. 37, No. 1.
(March 1993), ζζ. 105-128
9
Η παξαηεξνχκελε ηαχηηζε απφςεσλ ζηελ παξαδνρή ηεο κνλνπνιηθφηεηαο δηθαηνινγείηαη απφ ην θξηηήξην
ηεο θνηλήο ινγηθήο θαη αίζζεζεο πνπ πξνθξίλεη νWaltz θαηά ηε κειέηε ηεο δηεζλνχο πνιηηηθήο. Βι.
ζρεηηθά Kenneth N. Waltz, Theory of International Politics. (Reading, MA: Addison-Wesley, 1979) p. 131
10
Τπάξρνπλ ζπγγξαθείο νη νπνίνη νξίδνπλ ηνπο πφινπο ηνπ ζπζηήκαηνο κε βάζε φρη ηνλ αξηζκφ
κεκνλσκέλσλ θξαηψλ ηα νπνία παξνπζηάδνπλ απμεκέλεο ηθαλφηεηεο αιιά ηηο ζπκκαρίεο ή ηελ πφισζε
(δειαδή ηε ζπγθέληξσζε ηζρχνο) εληφο ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο. Γηα κηα αλαζθφπεζε Βι. Edward D.
Mansfield, op.cit No 8, ζ 107-8.

6
θάζε ρψξα, ππάξρεη έλα ζχλνιν απηψλ ην νπνίν δηαδξακαηίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ
αλαβάζκηζε ελφο θξάηνπο ζην επίπεδν ηεο κεγάιεο δχλακεο.
΢χκθσλα κε ηνλ Waltz νη ζεκαληηθφηεξεο παξάκεηξνη ηεο ηζρχνο κίαο ρψξαο είλαη «ην
κέγεζνο ηνπ πιεζπζκνχ θαη ηεο επηθξάηεηαο, ε χπαξμε θπζηθψλ πφξσλ, ε νηθνλνκηθή ηθαλφηεηα,
ε ζηξαηησηηθή ηζρχο, ε πνιηηηθή ζηαζεξφηεηα θαη ηθαλφηεηα» 11. Τπάξρνπλ βέβαηα ζπγγξαθείο νη
νπνίνη δίλνπλ κεγαιχηεξε έκθαζε ζε άιινπο παξάγνληεο ηεο δηεζλνχο δξαζηεξηφηεηαο, κε
θπξηφηεξν παξάδεηγκα ηελ έλλνηα ηεο «ήπηαο» ηζρχνο ηελ νπνία έρεη εηζαγάγεη ν Joseph Nye12.
Παξ’ φια απηά ε «ζθιεξή» ηζρχο, ε νπνία πξνθχπηεη απφ ηηο επηδφζεηο ζηνπο παξαπάλσ
ζπληειεζηέο, απνηειεί ηνλ θαηαιιειφηεξν πξνζδηνξηζηηθφ παξάγνληα ηεο δπλαηφηεηαο
επηβίσζεο ησλ θξαηψλ εληφο ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο απηνβνεζείαο, θαζψο απηή δηαζθαιίδεη
ηα ζπκθέξνληα ησλ θξαηψλ, κε πξσηεχνλ ηελ αζθάιεηά ηνπο, θαη ζε απηή ζηεξίδεηαη ε επηηπρία
ηνπο θαηά ηελ απφιπηε δνθηκαζία ηεο ίδηαο ηεο χπαξμήο ηνπο, δειαδή ηνλ πφιεκν. Δπφκελν
βήκα επνκέλσο είλαη ε ζπγθξηηηθή κειέηε ησλ ζπληειεζηψλ απηψλ, πξνθεηκέλνπ λα απνηππσζεί
ν βαζκφο ζπγθέληξσζεο ηεο ηζρχνο ζε θάπνηεο ή θάπνηα απφ ηηο κεγάιεο δπλάκεηο θαη έηζη λα
εμαρζεί ε πνιηθφηεηα ηεο λέαο δνκήο ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο.

Σηραηιωηική Ιζτύς
Όπνηεο δηαθσλίεο θαη αλ ππάξρνπλ κεηαμχ ησλ ζεσξεηηθψλ ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ
ζρεηηθά κε ηε ζεκαζία θαζελφο απφ ηνπο ζπληειεζηέο ηζρχνο ζηελ θαηαλνκή ησλ ηθαλνηήησλ
κεηαμχ ησλ θξαηψλ, ε ζηξαηησηηθή ηζρχο απνηειεί ην ζεκείν ζπλάληεζεο ησλ απφςεσλ. Η
ζηξαηησηηθή ηθαλφηεηα ελφο θξάηνπο είλαη εθείλε πνπ εμαζθαιίδεη ηελ επηβίσζε θαη ηελ
αλεμαξηεζία ζηελ επηινγή ησλ ζηξαηεγηθψλ θαη ησλ πνιηηηθψλ πνπ ζα αθνινπζήζεη. Όζν φκσο
απμάλνληαη νη ζπγθεθξηκέλεο ηθαλφηεηέο ηνπ, ηφζν απμάλεηαη θαη ε πηζαλφηεηα ην θξάηνο λα
απνδπζεί ζε κία πξνζπάζεηα πξνβνιήο ηεο ηζρχνο πνπ έρεη αξρίζεη λα απνθηάεη, πξψηα ζηνπο
γείηνλεο θαη αξγφηεξα ζε πην καθξηλέο πεξηνρέο ηεο πθειίνπ13. Η απνηειεζκαηηθή πξνβνιή
απηήο ηεο ηζρχνο απνηειεί επηβεβαίσζε ηεο ζηξαηησηηθήο ηζρχνο κίαο ρψξαο αιιά θαη κέηξν ηεο

11
Kenneth N. Waltz, op.cit. No 9, ζ 131
12
Ο Nye ππνζηεξίδεη ηελ αδπλακία ησλ παξαδνζηαθψλ κνξθψλ ηζρχνο λα αληηκεησπίζνπλ ηηο πξνθιήζεηο
ηεο κεηαδηπνιηθήο επνρήο αιιά θαη ην πςειφ ηνπο θφζηνο γηα ηα θξάηε. Δπνκέλσο πξνηείλεη κηα άπνςε
ηεο ηζρχνο ε νπνία ζα ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα θάλεη ηα άιια θξάηε λα ζέινπλ ην ίδην κε απηφ πνπ ζέιεη ην
θξάηνο πνπ ηελ αζθεί, αμηνπνηψληαο πφξνπο φπσο ηελ πνιηηηζηηθή ειθπζηηθφηεηα, ηελ ηδενινγία θαη ηνπο
δηεζλείο ζεζκνχο, βι. Joseph S. Nye, Ήπια ιζσύρ, (Αζήλα: Παπαδήζεο, 2005)
13
΢χκθσλα κε ηνλ Mearsheimer ζθνπφο ησλ κεγάισλ δπλάκεσλ είλαη ε κεγηζηνπνίεζε ηεο ηζρχνο ηνπο
ιφγσ ηνπ θφβνπ πνπ αηζζάλνληαη ε κηα γηα ηελ άιιε θαη ε εγεκφλεπζε ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο, ε νπνία
σζηφζν πεξηνξίδεηαη ζηελ πεξηθέξεηά ηνπο ιφγσ ησλ πεξηνξηζκψλ πνπ ζέηεη ε χπαξμε ησλ κεγάισλ
ζαιάζζησλ καδψλ, βι. John J. Mearsheimer, op. cit. No 29.

7
ζπλνιηθήο ζρεηηθήο ηζρχνο ηεο, θαζψο αλαθέξεηαη ζην βαζκφ ηεο βίαο πνπ κπνξεί λα
ρξεζηκνπνηήζεη πξνθεηκέλνπ λα ηθαλνπνηήζεη ηα εζληθά ηνπ ζπκθέξνληα.
Έλαο δείθηεο πνπ κπνξεί λα παξέρεη κία ζαθή εηθφλα ηεο ζηξαηησηηθήο ηζρχνο ελφο
θξάηνπο είλαη νη δαπάλεο πνπ θαηαβάιεη κία ρψξα γηα ηηο έλνπιέο ηεο δπλάκεηο. Οη δαπάλεο
απηέο εμαξηψληαη απφ ην κέγεζνο ηνπ ζηξαηεχκαηνο, ηνλ εμνπιηζκφ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη, ηηο
ππνρξεψζεηο πνπ κπνξεί λα έρεη κία ρψξα ζην εμσηεξηθφ, φπσο βάζεηο ή/θαη πξνγξάκκαηα
παξνρήο ζηξαηησηηθήο βνήζεηαο. Μία ρψξα ινηπφλ κε απμεκέλεο ζηξαηησηηθέο δαπάλεο είλαη
ηζρπξή ζηξαηησηηθά θαη πηζαλφλ λα έρεη ηελ ηθαλφηεηα πξνβνιήο ηεο ζηξαηησηηθήο ηεο ηζρχνο.
Απφ ηελ άιιε βέβαηα ππάξρεη ε πηζαλφηεηα ηα ζηνηρεία πνπ έρνπκε ζηε δηάζεζή καο λα καο
παξαπιαλνχλ σο πξνο ηε πξαγκαηηθή θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζηηο έλνπιεο δπλάκεηο κίαο
ρψξαο. Έηζη νη πςειέο ακπληηθέο δαπάλεο κπνξεί λα νθείινληαη ζην ππεξάξηζκν ζηξάηεπκα, ζε
παξσρεκέλα θαη δαπαλεξά νπιηθά ζπζηήκαηα ή θαη ζε ππνρξεψζεηο πνπ αλ θαη απαηηνχλ
νηθνλνκηθή ελίζρπζε δελ πξνζζέηνπλ ην παξακηθξφ ζηε ζηξαηησηηθή ηζρχ. Απαηηείηαη επνκέλσο
θαη κηα δηεξεχλεζε ησλ πνηνηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ ελ ιφγσ δαπαλψλ πξνθεηκέλνπ λα
απνθεπρζεί ε ιαλζαζκέλε εθηίκεζε ησλ ζηξαηησηηθψλ δπλαηνηήησλ κηαο ρψξαο.
΢χκθσλα ινηπφλ κε ηε παξαπάλσ πξνζέγγηζε ην δηάγξακκα 1.1.1 θαηαγξάθεη ηηο
ακπληηθέο δαπάλεο ησλ εθηά ηζρπξφηεξσλ θξαηψλ ηνπ πιαλήηε. Ίζσο πξνθαιεί απνξία ε έληαμε
ζε απηήλ ηελ νκάδα ηεο Γεξκαλίαο θαη ηεο Ιαπσλίαο, νη νπνίεο ελψ απνηεινχλ ηζρπξά θξάηε ζην
δηεζλέο ζχζηεκα δελ δηαζέηνπλ ζχκθσλα κε πνιινχο αλαιπηέο εθείλνπο ηνπο ζπληειεζηέο ηζρχνο
πνπ ζα ηηο θαηέηαζζαλ ζηηο κεγάιεο δπλάκεηο 14. Ωζηφζν πξφθεηηαη γηα δχν κεγάιεο νηθνλνκηθέο
δπλάκεηο κε ζηαζεξά πνιηηηθά ζπζηήκαηα νη νπνίεο ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990
αλακέλνληαλ λα παίμνπλ έλα ξπζκηζηηθφ ξφιν ζην κεηαδηπνιηθφ δηεζλέο ζχζηεκα 15. Η
ζπκπεξίιεςή ηνπο επηηξέπεη ηε δηεχξπλζε ηνπ πεδίνπ ηεο αλάιπζεο θαη ζπκβάιεη ζηελ
ηζρπξφηεξε ζεκειίσζε ηνπ επηρεηξήκαηνο πεξί ακεξηθαληθήο ππεξνρήο ζην ζχλνιν ησλ
θιαζηθψλ ζπληειεζηψλ ηζρχνο πνπ θαζνξίδνπλ ηελ θαηαλνκή ηεο ηειεπηαίαο ζην δηεζλέο
ζχζηεκα.
Η πξνζεθηηθή εμέηαζε ηνπ γξαθήκαηνο νδεγεί ζηελ δηαπίζησζε πσο πξάγκαηη ζηνλ
ηνκέα ησλ ακπληηθψλ δαπαλψλ ε πξσηνθαζεδξία αλήθεη αλακθηζβήηεηα ζηηο ΗΠΑ. Σν απφιπην

14
Βαζηθφ επηρείξεκα είλαη ε απνπζία κηαο ηζρπξήο ζηξαηησηηθήο κεραλήο θαη θπξίσο ε κε θαηνρή
ππξεληθψλ φπισλ, φπσο ζπκβαίλεη κε ηηο ππφινηπεο πέληε κεγάιεο δπλάκεηο.
15
Δλδεηθηηθφ ησλ πξνζδνθηψλ πνπ είραλ δεκηνπξγήζεη ζηνπο αλαιπηέο νη ζπγθεθξηκέλεο ρψξεο σο πξνο ηε
ζέζε ηνπο ζην κεηαδηπνιηθφ ζχζηεκα είλαη ε εηδηθή θαη εθηελήο αλαθνξά πνπ γίλεηαη ζηηο δπλαηφηεηέο
ηνπο ζε ζεκαληηθά έξγα ηεο δηεζλνχο θαη ειιεληθήο βηβιηνγξαθίαο, βι. Kenneth N. Waltz, op. cit. No 3 θαη
Kenneth N. Waltz, Op. cit. No 35, Samuel P. Huntington, op. cit. No 6 θαη No 7, Christopher Layne, op.
cit. Νν 3 θαη Αζαλάζηνο Πιαηηάο, Σο Νέο Διεθνέρ ΢ύζηημα: Ρεαλιζηική πποζέγγιζη διεθνών ζσέζεων
(Αζήλα: Δθδφζεηο Παπαδήζε, 1995).

8
κέγεζνο ησλ δαπαλψλ ηεο απνθαιχπηεη απφ κφλν ηνπ κία ηζρπξή ζηξαηησηηθή κεραλή. Η
ζχγθξηζε φκσο κε ηηο ππφινηπεο ρψξεο είλαη εθείλε πνπ καο δίλεη ηελ πξαγκαηηθή δηάζηαζε ηεο
ζέζεο ηεο ακεξηθάληθεο ζηξαηησηηθήο ηζρχνο ζηε δηεζλή ζθελή. Σν πνζφ πνπ δαπαλά ε
θπβέξλεζε ησλ ΗΠΑ γηα ηηο ακπληηθέο ηεο αλάγθεο, αθφκα θαη πξηλ απφ ηελ 11 ε ΢επηεκβξίνπ
2001, είλαη πνιιέο θνξέο πνιιαπιάζην απφ ην αληίζηνηρν πνζφ ησλ ππνινίπσλ ρσξψλ,
κεκνλσκέλα. Αιιά αθφκα θαη αλ ήηαλ εθηθηή κία πξνζέγγηζε φισλ ησλ ππνινίπσλ κεγάισλ
δπλάκεσλ ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο θαη ην ζρεκαηηζκφ ελφο ζηξαηησηηθνχ ζπλαζπηζκνχ, νη
ακπληηθέο ηνπο δαπάλεο αζξνηζκέλεο, ζηελ θαιχηεξε πεξίπησζε, ζα πιεζίαδαλ νξηαθά απηέο ησλ
ΗΠΑ. Τπάξρεη ινηπφλ έλα ηεξάζηην ράζκα ζηξαηησηηθψλ δπλαηνηήησλ κεηαμχ ηεο ππεξδχλακεο
θαη ησλ ππνινίπσλ κεγάισλ δπλάκεσλ.
΢ηελ πεξίπησζε κάιηζηα πνπ εληάμνπκε ζηελ αλάιπζή καο θαη πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά
ησλ ελφπισλ δπλάκεσλ ησλ ππφ εμέηαζε θξαηψλ, ζα απμεζεί αθφκα πεξηζζφηεξν ε παξαπάλσ
απφζηαζε. Απηή είλαη ε αιήζεηα θπξίσο ζηελ πεξίπησζε ηεο Ρσζίαο θαη ηεο Κίλαο, νη νπνίεο
εκθαλίδνληαη σο νη πηζαλφηεξνη ελ δπλάκεη αληαγσληζηέο ησλ ΗΠΑ ζε ζηξαηησηηθφ επίπεδν
ιφγσ ησλ ζπγθξνπφκελσλ ζπκθεξφλησλ ηνπο. Πέξα απφ ην γεγνλφο φηη απηέο νη δχν ρψξεο είλαη
νπξαγνί ζηηο ακπληηθέο δαπάλεο, ηαπηφρξνλα νη έλνπιεο δπλάκεηο ηνπο πεξλνχλ κία ηδηαίηεξα
επίπνλε θάζε αλαδηνξγάλσζεο θαη εθζπγρξνληζκνχ ε νπνία θαη ζα θξίλεη ηελ επίηεπμε ηεο
γεθχξσζεο ηνπ ράζκαηνο πνπ δηαπηζηψζακε πξνεγνπκέλσο 16.
Αμίδεη λα ζεκεηψζνπκε πσο απηφ ην πνηνηηθφ ράζκα δελ παξαηεξείηαη κφλν κεηαμχ ησλ
Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ θαη ησλ αληαγσληζηηθψλ πξνο απηέο ρσξψλ αιιά θαη κεηαμχ απηψλ θαη
ησλ ζηελψλ ηνπο ζπκκάρσλ. Πξφθεηηαη γηα έλα πξφβιεκα ην νπνίν είλαη γλσζηφ ζηνπο
ΝΑΣΟτθνχο θχθινπο σο ράζκα ηθαλνηήησλ (capabilities gap)17 θαη είλαη ππεχζπλν γηα ηελ
αλαπνηειεζκαηηθή επηρεηξεζηαθή ζπλεξγαζία ησλ ζπκκάρσλ ζε πεξηπηψζεηο φπσο ην
Αθγαληζηάλ θαη ην Ιξάθ. Δίλαη πξνθαλέο πσο απηή ε εμέιημε είλαη κάιινλ αξλεηηθή γηα έλαλ
θαηά βάζε ζηξαηησηηθφ νξγαληζκφ, αλαδεηθλχνληαο θαη ηα κεηνλεθηήκαηα πνπ αθνινπζνχλ ηε
ζηξαηησηηθή ππεξνρή.

16
Γηα ηελ πεξίπησζε ηεο Κίλαο βι. David Shambaugh, «China’s Military Modernization: Making Steady
and Surprising Progress» ζην Ashley J. Tellis and Michael Wills (eds.), Strategic Asia 2005-06: military
modernization in an era of uncertainty, (Seattle, WA and Washington, DC: The National Bureau of Asian
Research, 2005). Αληίζηνηρα γηα ηηο ξσζηθέο έλνπιεο δπλάκεηο βι. Steven E. Miller and Dmitriĭ Trenin,
The Russian military: power and policy (Cambridge, Mass. : American Academy of Arts and Sciences,
2004)
17
Βι. Michael Ruhle, “NATO after Prague: Learning the Lessons of 9/11”, Parameters, (Summer 2003)
ζζ. 94-5.Σν ζπγθεθξηκέλν δήηεκα έρεη πξνθαιέζεη ηδηαίηεξεο ηξηβέο κεηαμχ ησλ δηαηιαληηθψλ ζπκκάρσλ
θαζψο αζθνχληαη ηζρπξέο πηέζεηο απφ ηηο ΗΠΑ γηα ηελ θάιπςε ηνπ ελ ιφγσ ράζκαηνο.

9
 Έλα ηειεπηαίν ζηνηρείν πνπ ζα νινθιεξψζεη ηελ εηθφλα ηεο πξσηνθαζεδξίαο ησλ ΗΠΑ
ζηνλ ηνκέα ηεο ζηξαηησηηθήο ηζρχνο είλαη ε ηθαλφηεηα πξνβνιήο απηήο ηεο ηζρχνο αλά ηνλ
θφζκν. Ο θαιχηεξνο ηξφπνο εμέηαζεο απηήο ηεο παξακέηξνπ είλαη ε θαηαγξαθή ηνπ δηθηχνπ ησλ
ζηξαηησηηθψλ βάζεσλ πνπ δηαζέηνπλ νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο ζε δηάθνξεο γεσγξαθηθέο
πεξηθέξεηεο ηνπ πιαλήηε, ηδίσο ζε απηέο πνπ κπνξεί λα απνηεινχλ πεδίν δξαζηεξηνπνίεζεο θαη
άιισλ κεγάισλ δπλάκεσλ. Ο ιφγνο πνπ δίλεηαη ηδηαίηεξε ζεκαζία ζε απηέο ηηο πεξηνρέο είλαη ε
δπζθνιία ηεο πξνβνιήο ηεο ηζρχνο ελφο θξάηνπο ζε κία πεξηνρή φπνπ ήδε έρεη ελεξγνπνηεζεί έλα
άιιν ηζρπξφ θξάηνο ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο.
Η πεξηθέξεηα πνπ ζπγθεληξψλεη ηα παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθά είλαη ε Δπξαζία ζηελ
νπνία ηνπνζεηνχληαη γεσγξαθηθά φιεο νη ππφινηπεο κεγάιεο δπλάκεηο θαη ε νπνία απνηειεί θαη
ην ζεκαληηθφηεξν πεδίν δξάζεο ηνπο ιφγσ ησλ πεξηνξηζκέλσλ ηθαλνηήησλ ηνπο. Απηφ πνπ
δηαπηζηψλεηαη είλαη ε χπαξμε ηζρπξψλ ακεξηθαληθψλ δπλάκεσλ ζηελ Δπξψπε, ηε Μέζε Αλαηνιή
θαη ηελ Άπσ Αλαηνιή. ΢πγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ηα επίζεκα ζηνηρεία ηνπ ακεξηθάληθνπ
ππνπξγείνπ άκπλαο νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο δηαζέηνπλ ζπλνιηθά 766 ζηξαηησηηθέο εγθαηαζηάζεηο
ζε δηάθνξεο μέλεο ρψξεο18 ελψ ν αξηζκφο ησλ ζηξαηεπκάησλ ζε απηέο αλεξρφηαλ ζε 197.000 ην
200219. ΢ε απηέο βέβαηα δελ πεξηιακβάλνληαη νη εθζηξαηεπηηθέο δπλάκεηο ζε Ιξάθ θαη
Αθγαληζηάλ πνπ απνηεινχληαη απφ 162000 άληξεο. ΢πλνιηθά, επνκέλσο, νη αλαπηπγκέλεο ζην
εμσηεξηθφ ζηξαηησηηθέο δπλάκεηο ησλ ΗΠΑ ππνινγίδνληαη ζε 400.000 πεξίπνπ απφ ηηο νπνίεο νη
300.000 είλαη εγθαηεζηεκέλεο ζηελ Δπξαζία. Σν κέγεζνο ηεο ακεξηθαληθήο παξνπζίαο ζηε
ζπγθεθξηκέλε γεσγξαθηθή πεξηνρή γίλεηαη αθφκα πην έληνλα αληηιεπηφ ζπγθξηλφκελν κε ηηο
ζηξαηησηηθέο δπλάκεηο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη νη ππφινηπεο ρψξεο ζηελ ίδηα γεσγξαθηθή έθηαζε
θαη νη νπνίεο κεηά βίαο πιεζηάδνπλ ηηο 100.000. Δπηπιένλ ε θαηαλνκή ησλ ακεξηθαληθψλ
δπλάκεσλ καξηπξά ηελ ηθαλφηεηα ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ λα πξνβάινπλ ηελ ζηξαηησηηθή
ηνπο ηζρχ ζε λεπξαιγηθά ζεκεία ηεο Δπξαζίαο φπνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη νη απξηαλνί ίζσο
ακθηζβεηίεο ηεο ππεξνρήο ηεο φπσο ε Κίλα θαη ε Ρσζία επηηπγράλνληαο κε ηνλ ηξφπν απηφ ηνλ
έιεγρφ ηνπο.

Οικονομική Ιζτύς
Ο επφκελνο βαζηθφο ζπληειεζηήο πνπ θαζνξίδεη ηελ ηζρχ ελφο θξάηνπο ζην πιαίζην ηνπ
δηεζλνχο ζπζηήκαηνο είλαη ε νηθνλνκηθή ηνπ επξσζηία. Ο πξψηνο θαη θπξηφηεξνο ιφγνο ηεο
ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο κίαο ηζρπξήο νηθνλνκίαο είλαη ε βάζε ηελ νπνία απνηειεί γηα νπνηαδήπνηε

18
US Department of Defense, “Base structure repor: fiscal year 2006 baseline”, 2006, αλαθηήζεθε απφ
http://www.acq.osd.mil/ie/download/bsr/BSR2006Baseline.pdf.
19
Zdzislaw Lachowski, “Foreign Military Bases in Eurasia”, SIPRI Policy Paper No. 18, June 2007, ζ.6

10
άιιε δξαζηεξηφηεηα ηνπ θξάηνπο θαη θπξίσο γηα ηε ρξεκαηνδφηεζε ησλ ακπληηθψλ ηνπ
αλαγθψλ20. Δπηπιένλ ε νηθνλνκηθή ηζρχο ρξεζηκνπνηείηαη πνιχ ζπρλά ζηηο δηεζλείο ζρέζεηο θαη
σο έλα εξγαιείν άζθεζεο επηξξνήο θαη ειέγρνπ πνπ εθαξκφδεηαη ζε άιινπο δξψληεο ηνπ
δηεζλνχο ζπζηήκαηνο.
Σν ζεκαληηθφηεξν πξφβιεκα πνπ ζπλαληάηαη θαηά ηε κειέηε ηεο ζπγθεθξηκέλεο
δηάζηαζεο ηεο ηζρχνο ησλ θξαηψλ είλαη ε επηινγή ηνπ δείθηε πνπ ζα παξέρεη κία φζν ην δπλαηφλ
νινθιεξσκέλε εηθφλα ηεο νηθνλνκίαο ελφο θξάηνπο. Δίλαη θπζηθφ ζηελ πεξίπησζε ελφο ηφζν
πνιχπινθνπ ηνκέα ηεο θξαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο λα είλαη αδχλαηε ε εμαληιεηηθή παξνπζίαζή
ηνπ κέζσ ελφο κφλν δείθηε. Παξ’ φια απηά, ην ζχλνιν ζρεδφλ ησλ κειεηεηψλ ησλ δηεζλψλ
ζρέζεσλ ζπκθσλνχλ πσο ην αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ θάζε ρψξαο απνηειεί έλα αξθεηά
πεξηεθηηθφ, ζαθή θαη εχρξεζην εξγαιείν ζηελ πξνζπάζεηα απηή.
Η ζπγθξηηηθή παξνπζίαζε ηνπ ΑΔΠ, ινηπφλ, ησλ θξαηψλ πνπ βξίζθνληαη ππφ αλάιπζε,
επηβεβαηψλεη θαη απηή κία θαηάζηαζε κνλνπνιηθφηεηαο ζην δηεζλέο ζχζηεκα. Όπσο
παξαηεξείηαη ζην δηάγξακκα 1.1.2, ε νηθνλνκία ησλ ΗΠΑ φρη κφλν ππεξέρεη ζε απφδνζε ησλ
ππνινίπσλ αιιά γλσξίδεη θαη κία ζπλερή αχμεζε ηνπ ΑΔΠ, γεγνλφο ην νπνίν απνκαθξχλεη φιν
θαη πεξηζζφηεξν ηηο ΗΠΑ απφ ηα ππφινηπα θξάηε. ΢ηελ πεξίπησζε απηή βέβαηα αλαδεηθλχεηαη ε
ηδηαίηεξε πεξίπησζε ηεο Ιαπσλίαο, ε νπνία αλ θαη θάλεθε λα πιεζηάδεη ζε απφδνζε ηελ
ακεξηθάληθε νηθνλνκία ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, αξγφηεξα πεξηήιζε ζε ηέικα θαη
έκεηλε πίζσ ζηνλ νηθνλνκηθφ αληαγσληζκφ κε ηηο ΗΠΑ21. ΢ήκεξα ηε ζέζε ηεο Ιαπσλίαο ζηνλ
αληαγσληζκφ απηφ έρεη θαηαιάβεη ε νκάδα ησλ θξαηψλ πνπ απαξηίδνπλ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε,
κε επηθεθαιήο ηηο κεγάιεο επξσπατθέο δπλάκεηο. Πξαγκαηηθά, ε Δπξσπατθή Έλσζε απνηειεί
πιένλ κηα κεγάιε παγθφζκηα νηθνλνκηθή δχλακε ε νπνία κπνξεί λα ακθηζβεηήζεη ηελ θπξηαξρία
ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ζην δηεζλέο νηθνλνκηθφ ζχζηεκα. Ωζηφζν ε πνιηθφηεηα ηνπ
ζπζηήκαηνο θαζνξίδεηαη βάζε ησλ δπλαηνηήησλ πνπ παξνπζηάδνπλ νη κνλάδεο πνπ ην
απαξηίδνπλ, δειαδή ηα θξάηε. Καζψο ινηπφλ ε ΔΔ δελ δηαζέηεη ηα ραξαθηεξηζηηθά κηαο θξαηηθήο

20
Δίλαη πνιχ ελδηαθέξνληα ηα ηζηνξηθά παξαδείγκαηα ηξηψλ επξσπατθψλ κεγάισλ δπλάκεσλ (Γαιιία,
Γεξκαλία θαη Ρσζία) πνπ παξνπζηάδεη ν Mearsheimer πξνο ππνζηήξημε ηεο ζέζεο φηη ν πινχηνο απνηειεί
ζεκέιην ηεο ζηξαηησηηθήο ηζρχνο ηα νπνία φλησο ηελ επηβεβαηψλνπλ, βι. John J. Mearsheimer, op. cit. No
29, ζζ. 67-75.
21
Η Ιαπσλία φθεηιε ηελ κεγάιε νηθνλνκηθή ηεο αλάπηπμε θαηά ηελ κεηαπνιεκηθή πεξίνδν ζηελ
πξνζαλαηνιηζκέλε ζηηο εμαγσγέο νηθνλνκηθή ηεο ζηξαηεγηθή ε νπνία ζηεξηδφηαλ ζηελ απμεκέλε
αληαγσληζηηθφηεηα πνπ ηεο πξνζέθεξε ην ππνηηκεκέλν γελ. Ωζηφζν ε απψιεηα απηήο ηεο
αληαγσληζηηθφηεηαο θαηά ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 έζεζε ππφ ακθηζβήηεζε ην «Ιαπσληθφ κνληέιν»
θαη πξνθάιεζε ηελ παξαηεηακέλε θαη βαζηά χθεζε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990. Γηα πεξηζζφηεξα βι. Michael
Mastanduno, “Models, markets, and power: political economy and the Asia-Pacific, 1989-1999”, Review of
International Studies), vol. 26, No 4 (2000), ζζ. 493-507, Takeo Hoshi and Anil K. Kashyap, «Japan's
Financial Crisis and Economic Stagnation», The Journal of Economic Perspectives, Vol. 18, No. 1 (Winter,
2004), ζζ. 3-26.

11
νληφηεηαο, αλ θαη παξνπζηάδεη κηα εληαία νηθνλνκηθή, εκπνξηθή θαη θπξίσο λνκηζκαηηθή
πνιηηηθή, δελ κπνξεί λα εηπσζεί φηη ζπληζηά πφιν ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο θαη επνκέλσο δελ
είλαη δπλαηφ λα γίλεη ιφγνο γηα νηθνλνκηθή ηζρχ ηεο ΔΔ, ζπγθξίζηκε κε απηή ησλ ΗΠΑ. Απφ ηελ
άιιε, θαλέλα απφ ηα θξάηε κέιε ηεο δελ παξνπζηάδεη εληππσζηαθέο νηθνλνκηθέο επηδφζεηο κε
εμαίξεζε ηελ Γεξκαλία ε νπνία, αλ θαη δηαθξίλεηαη ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο επξσπατθέο
κεγάιεο δπλάκεηο σο πξνο ηελ νηθνλνκηθή ηεο επξσζηία, παξνπζίαζε κηα ζηαζηκφηεηα αλάινγε
ηεο Ιαπσλίαο22. Δθείλε ε ρψξα πνπ αμίδεη λα ζεκεησζεί είλαη ε Κίλα θαζψο κηα απιή
παξαηήξεζε ηνπ γξαθήκαηνο θαηαδεηθλχεη ηελ ζπλερφκελε θαη ζηαζεξή αχμεζε ηνπ ΑΔΠ ηεο, ε
νπνία ην 2006 ηελ θαηέηαζζε ηέηαξηε κεηαμχ ησλ επηά θξαηψλ ηνπ δηαγξάκκαηνο φηαλ ην 1993
θαηείρε ηελ έθηε ζέζε.
Η ηειεπηαία παξαηήξεζε εηζάγεη ηε κεηαβιεηή ηνπ ξπζκνχ κεηαβνιήο ηνπ ΑΔΠ ε νπνία
πξνζθέξεη κηα πνηνηηθή δηάζηαζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ησλ θπξηνηέξσλ θξαηψλ
πξνζδηνξίδνληαο ηε ζηαζεξφηεηα ηεο νηθνλνκίαο, ηε βησζηκφηεηα ησλ αθνινπζνχκελσλ
νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ θαη ηελ ηθαλφηεηα επηηπρνχο πξνζαξκνγήο ζηηο δηεζλείο νηθνλνκηθέο
ζπλζήθεο. Δπηπιένλ ν ζπγθεθξηκέλνο δείθηεο επηηξέπεη ηε δηεμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ ζρεηηθά
κε ηελ κειινληηθή πνξεία ησλ εμεηαδφκελσλ νηθνλνκηψλ κε απνηέιεζκα λα θαζίζηαηαη δπλαηή ε
πξφβιεςε, σο έλα βαζκφ, ηνπ κεζνπξφζεζκνπ ζπζρεηηζκνχ δπλάκεσλ ζην νηθνλνκηθφ πεδίν ηεο
δηεζλνχο πνιηηηθήο. Έηζη θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο παξνχζαο αλάιπζεο ν ξπζκφο κεηαβνιήο ηνπ
ΑΔΠ ζα δείμεη αλ ππάξρνπλ δεδνκέλα πνπ λα ζπλεγνξνχλ ζε κία κειινληηθή αλαηξνπή ηνπ
κνλνπνιηθνχ ζπζηήκαηνο.
΢ην γξάθεκα 1.1.3, ινηπφλ, έρνπκε ην αλά έηνο πνζνζηφ ηεο κεηαβνιήο ηνπ ΑΔΠ
θαζελφο απφ ηα επηά ηζρπξά θξάηε. Απηφ πνπ αμίδεη λα παξαηεξήζνπκε ζην ζπγθεθξηκέλν
γξάθεκα είλαη ην γεγνλφο φηη ε νηθνλνκία ησλ ΗΠΑ αλαπηχζζεηαη κε έλα ξπζκφ ηεο ηάμεο ηνπ
3-5% θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ 1993-2006, κέγεζνο πνπ ηελ ηνπνζεηεί ζηελ ίδηα θαηεγνξία
κε ηηο ινηπέο επξσπατθέο δπλάκεηο θαη ηελ Ιαπσλία. Απελαληίαο ε Κίλα θαη ε Ρσζία γλσξίδνπλ
ξπζκνχο αλάπηπμεο πνπ είλαη πςειφηεξνη απφ εθείλνπο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ. Ιδηαίηεξα
δπλακηθή είλαη κάιηζηα ε αλάθακςε ηεο ξσζηθήο νηθνλνκίαο ε νπνία απφ ην 2000 θαη έπεηηα
γλσξίδεη γηα πξψηε θνξά κεηά θαηάξξεπζε ηνπ 1991 αξθεηά πςεινχο ξπζκνχο αχμεζεο ηνπ
ΑΔΠ ηεο. ΢εκαληηθφηεξν ζηνηρείν σζηφζν απνηειεί ε παξαηεξνχκελε ζπλέρεηα ησλ παξαπάλσ

22
Η πεξίπησζε ηεο Γεξκαλίαο κνηάδεη πνχ κε απηή ηεο Ιαπσλίαο θαζψο αθνινπζήζεθε ην ίδην ζρεδφλ
κνληέιν αλάπηπμεο ην νπνίν βαζηδφηαλ ππεξβνιηθά ζηηο εμαγσγέο βηνκεραληθψλ πξντφλησλ. Οη δνκηθέο
αιιαγέο φκσο ηεο δηεζλνχο νηθνλνκίαο θαη ε αλάδπζε λέσλ ηνκέσλ ηεο δηεζλνχο δξαζηεξηφηεηαο φπσο
απηφο ησλ ππεξεζηψλ βξήθαλ απξνεηνίκαζηε ηε γεξκαληθή νηθνλνκία ε νπνία δελ κπφξεζε λα
πξνζειθχζεη λέεο μέλεο επελδχζεηο θαη λα αθνινπζήζεη ηελ αλάπηπμε ρσξψλ φπσο νη ΗΠΑ, βι. Herbert
Kitschelt and Wolfgang Streeck, «From stability to stagnation: Germany at the beginning of the twenty-
first century», West European Politics, Vol 26, Νν 4, October 2003, ζζ. 1-34.

12
εηήζησλ κεηαβνιψλ ε νπνία θαλεξψλεη κηα ζηαζεξνπνίεζε ησλ παξαπάλσ νηθνλνκηψλ θαη κηα
αλνδηθή αλαπηπμηαθή πνξεία. Δπίζεο έλα άιιν δεδνκέλν ην νπνίν πξνθχπηεη απφ ην παξαθάησ
δηάγξακκα είλαη ε αλζεθηηθφηεηα ηεο θηλεδηθήο νηθνλνκίαο θαζψο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο κεγάιεο
ρξεκαηνπηζησηηθήο θξίζεο ηνπ 1997-98 πνπ έπιεμε ηηο γεηηνληθέο ηεο ρψξεο, θαη κεηαμχ απηψλ
θαη ηελ ηζρπξή ηαπσληθή νηθνλνκία, ε Κίλα ζπλέρηζε λα παξνπζηάδεη έλα πςειφ πνζνζηφ
αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ ηεο23. Βέβαηα νη παξαηεξήζεηο απηέο δελ απνηεινχλ επηρείξεκα ππέξ ηεο
άκεζεο αλάδπζεο κίαο πνιππνιηθφηεηαο ζην δηεζλέο ζχζηεκα θαζψο ε νηθνλνκηθή επξσζηία δελ
απνηειεί κνλαδηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ κεηαηξνπή κηαο ρψξαο ζε ζεκαίλνληα παξάγνληα ηνπ
δηεζλνχο ζπζηήκαηνο. Ωζηφζν, ηα παξαπάλσ ζηνηρεία θαηακαξηπξνχλ φηη ζηαδηαθά
δεκηνπξγνχληαη νη βάζεηο γηα ηελ αχμεζε αξρηθά ηεο νηθνλνκηθήο ηζρχνο θαη ηε βειηίσζε ζηε
ζπλέρεηα θαη ησλ φισλ ησλ ππφινηπσλ ζπληειεζηψλ ηζρχνο κεξηθψλ απφ ηνπο ελ δπλάκεη
αληαγσληζηέο ηεο ακεξηθαληθήο ππεξνρήο.

Πλοσηοπαραγωγικοί Πόροι
Μεηαμχ ησλ θξίζηκσλ ζπληειεζηψλ ηζρχνο πάλσ ζηνπο νπνίνπο ζηεξίδεηαη ηφζν ε
νηθνλνκηθή επξσζηία φζν θαη ε ζηξαηησηηθή ηθαλφηεηα ελφο θξάηνπο, θαη ηδίσο κίαο κεγάιεο
δχλακεο, είλαη ε θαηνρή αιιά θαη ε ηθαλφηεηα πξνκήζεηαο νξηζκέλσλ θπζηθψλ πφξσλ πνπ
ζρεηίδνληαη κε ζηξαηεγηθνχο ηνκείο ηεο ηζρχνο ελφο θξάηνπο. Όπσο είλαη θαηαλνεηφ ηελ
πξσηεχνπζα ζεκαζία κεηαμχ απηψλ ησλ πφξσλ θαηέρνπλ εθείλνη πνπ αθνξνχλ ηελ ελέξγεηα, ε
νπνία απνηειεί ηελ θηλεηήξηα δχλακε ηφζν ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο φζν θαη ηεο
ζηξαηησηηθήο κεραλήο θάζε θξάηνπο. Έηζη ε εμέηαζε ηεο πνζφηεηαο ηεο ελέξγεηαο πνπ
θαηαλαιψλεη κία ρψξα κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ζεκαληηθέο δηαπηζηψζεηο σο πξνο ην κέγεζνο ηεο
νηθνλνκίαο ηεο αιιά θαη ηνπο θηλδχλνπο ελεξγεηαθήο εμάξηεζεο πνπ κπνξεί λα αλαθχςνπλ ιφγσ
απμεκέλσλ αλαγθψλ.
΢χκθσλα κε ην γξάθεκα 1.1.4 νη ρψξεο κε ηηο κεγαιχηεξεο ελεξγεηαθέο αλάγθεο είλαη νη
ΗΠΑ θαη ε Κίλα, κε ηηο ΗΠΑ λα δηαηεξνχλ ηελ πξσηνθαζεδξία θαη ζε απηφλ ηνλ ηνκέα. Αλ θαη
ζηε δηακφξθσζε απηήο ηεο εηθφλαο έρεη ζπκβάιεη ην κέγεζνο ηνπ πιεζπζκνχ ησλ Ηλσκέλσλ
Πνιηηεηψλ, απηφ δελ θαίλεηαη λα απνηειεί ηνλ θαζνξηζηηθφ παξάγνληα θαζψο ε Κίλα κε
πιεζπζκφ ηεηξαπιάζην απφ απηφ ησλ ΗΠΑ εκθαλίδεη πνιχ κηθξφηεξεο ελεξγεηαθέο αλάγθεο, ελψ
θαη ε Ρσζία, πνπ δηαζέηεη κία εμίζνπ κεγάιε επηθξάηεηα θαη πιεζπζκφ, βξίζθεηαη αξθεηά πην
ρακειά ζηελ θαηαλάισζε ελέξγεηαο. ΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα απηή ε παξαηεξνχκελε πςειή

23
΢ρεηηθά κε ηνπο ιφγνπο πνπ ε Κίλα επηβίσζε ηεο Αζηαηηθήο θξίζεο βι. Fernald, John G. and Babson,
Oliver D., «Why Has China Survived the Asian Crisis So Well? What Risks Remain?», FRB International
Finance Discussion Paper No. 633 (February 1999)

13
ελεξγεηαθή θαηαλάισζε απφ ηελ πιεπξά ησλ ΗΠΑ θαλεξψλεη ην κέγεζνο ηφζν ηεο νηθνλνκηθήο
δξαζηεξηφηεηαο πνπ ιακβάλεη ρψξα ζε απηέο θαη πνπ ηηο ηνπνζεηεί ζην επίθεληξν ηνπ δηεζλνχο
νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο φζν θαη ηεο ακεξηθάληθεο ζηξαηησηηθήο κεραλήο, ε νπνία παξνπζηάδεη
απμεκέλεο ελεξγεηαθέο αλάγθεο24. Με ηνλ ηξφπν απηφ επηβεβαηψλεηαη ε ππεξνρή ησλ Ηλσκέλσλ
Πνιηηεηψλ ζηνπο ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο ηνπ δηεζλνχο θαηακεξηζκνχ ηζρχνο θαη επνκέλσο ην
επηρείξεκα πεξί κνλνπνιηθφηεηαο ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο.
Αμίδεη λα αλαθεξζεί, σζηφζν, ε πεξίπησζε ηεο Κίλαο, ε νπνία παξνπζηάδεη κηα αχμνπζα
πνξεία σο πξνο ηελ θαηαλάισζε ελέξγεηαο, ηδηαίηεξα απφ ην 2001 θαη κεηά. Έηζη αλ θαη ε Κίλα
θαηέγξαθε ήδε απμεκέλεο ελεξγεηαθέο αλάγθεο ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο κεγάιεο δπλάκεηο εμαηηίαο
ηνπ ζηαζεξά αλνδηθνχ ξπζκνχ αλάπηπμεο ηεο νηθνλνκίαο ηεο25, ηα ηειεπηαία ρξφληα ε
παξαηεξνχκελε απμεηηθή ηάζε καξηπξεί κηα ελίζρπζε ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο
ρψξαο θαη θπξίσο ηνπ βηνκεραληθνχ ηνκέα ν νπνίνο ζηελ Κίλα είλαη ηδηαίηεξα ελεξγνβφξνο.
Απηή ε παξαηήξεζε, επνκέλσο, είλαη ίζσο κηα αθφκα έλδεημε κηαο κειινληηθήο κεγέζπλζεο ηνπ
θηλεδηθνχ θξάηνπο θαη ησλ αιιαγψλ πνπ ζα επέιζνπλ ηφζν ζηηο ζηξαηεγηθέο επηινγέο ηεο
αζηαηηθήο κεγάιεο δχλακεο φζν θαη ζην δηεζλέο ζχζηεκα.
Παξ’ φια απηά, νη απμεκέλεο ελεξγεηαθέο αλάγθεο δελ απνηεινχλ κφλν έλδεημε ηζρχνο
ελφο θξάηνπο θαη θπξίσο κηαο κεγάιεο δχλακεο. Σελ ίδηα ζηηγκή κπνξεί λα αληαλαθινχλ ηελ
κείσζε ηεο ελεξγεηαθήο ηνπ αζθάιεηαο θαζψο ε αλεπάξθεηα ησλ απαξαίηεησλ θπζηθψλ πφξσλ
γηα λα θαιπθζνχλ νη ζπγθεθξηκέλεο αλάγθεο κπνξεί λα έρνπλ σο απνηέιεζκα απμεκέλεο
εηζαγσγέο θαη επνκέλσο ηελ εμάξηεζή ηνπ απφ μέλεο ρψξεο. Μηα αλάινγε θαηάζηαζε
αληηκεησπίδνπλ ηφζν νη ΗΠΑ φζν θαη ε Κίλα φζνλ αθνξά ηηο αλάγθεο ηνπο ζε πεηξέιαην θαη ηα
παξάγσγά ηνπ ήδε απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 θαη κάιηζηα κε ζπλερψο απμαλφκελν
ξπζκφ, ηδίσο ζηελ πεξίπησζε ηεο ηειεπηαίαο. Η θαηάζηαζε απηή, βέβαηα, θαζηζηά θαη ηηο δχν

24
Σν Τπνπξγείν Άκπλαο ησλ ΗΠΑ απνηειεί ηνλ κεγαιχηεξν θαηαλαισηή ελέξγεηαο ζηηο Ηλσκέλεο
Πνιηηείεο θαηαλαιψλνληαο 1100 ηξηζεθαηνκκχξηα Btu κφλν ην 2006. Αλ θαη ην ζπγθεθξηκέλν πνζφ
αληηζηνηρεί κφλν ζην 1% ηεο ζπλνιηθήο θαηαλάισζεο ελέξγεηαο ησλ ΗΠΑ, ηζνδπλακεί κε ηελ
θαηαλαιηζθφκελε ελέξγεηα ηεο Νηγεξίαο ησλ 140 εθαηνκκπξίσλ θαηνίθσλ, βι. Sohbet Karbuz, «US
military energy consumption-facts and figures”, Energy Bulletin, March 2007, αλαθηήζεθε απφ
http://www.energybulletin.net/node/29925, Gregory J. Lengyel, «Department of Defense Energy Strategy:
Teaching an Old Dog New Tricks», The Brooking Institution, August 2007, αλαθηήζεθε απφ
http://www.brookings.edu/~/media/files/rc/papers/2007/08defense_lengyel/lengyel20070815.pdf. ΢χκθσλα
κε έθζεζε ηνπ Τπνπξγείνπ Άκπλαο ησλ ΗΠΑ ην 2001 ην 70% πεξίπνπ ηνπ θνξηίνπ πνπ απαηηείηαη γηα ηελ
ηνπνζέηεζε ηνπ ζεκεξηλνχ ακεξηθάληθνπ ΢ηξαηνχ ζην πεδίν ηεο κάρεο είλαη θαχζηκα. Γηα πεξηζζφηεξα
βι. Kip P. Nygren, Darrell D. Massie and Paul J. Kern, “Army energy strategy for the end of cheap oil”,
United States Military Academy, 2006, αλαθηήζεθε απφ http://www.dtic.mil/cgi-
bin/GetTRDoc?Location=U2&doc=GetTRDoc.pdf&AD=ADA481778.
25
Γηα ηε ζρέζε θηλεδηθήο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη θαηαλάισζεο ελέξγεηαο βι. Jia-Hai Yuan, Jian-Gang
Kang, Chang-Hong Zhao and Zhao-Guang Hu, «Energy consumption and economic growth: Evidence
from China at both aggregated and disaggregated levels», Energy Economics, Vol 30, Νν 6, November
2008, ζζ. 3077-3094.

14
ρψξεο εμαηξεηηθά εμαξηεκέλεο απφ ηηο ρψξεο εηζαγσγήο απηψλ ησλ πξψησλ πιψλ, κε
απνηέιεζκα λα αηζζάλνληαη ελεξγεηαθά αλαζθαιείο θαη λα αλαδεηνχλ ζηξαηεγηθέο πνπ ζα
πεξηνξίζνπλ ηνπο θηλδχλνπο κηαο μαθληθήο δηαθνπήο ηεο ξνήο πεηξειαίνπ πξνο απηέο. Βαζηθέο
ζπληζηψζεο απηψλ ησλ ζηξαηεγηθψλ είλαη ηφζν ε αχμεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο
θαηαλάισζεο ελέξγεηαο φζν θαη ε γεσγξαθηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο δηαδηθαζίαο πξνκήζεηάο ηεο 26.
Ωζηφζν κεηαμχ ησλ δχν ρσξψλ, ε Κίλα εκθαλίδεη έλα ζρεηηθφ πιενλέθηεκα θαζψο ε
βηνκεραλία ηεο ζηεξίδεηαη θαηά 70% ζηελ θαηαλάισζε άλζξαθα γηα ηελ παξαγσγή ελέξγεηαο, ην
νπνίν θαιχπηεηαη ζρεδφλ εμνινθιήξνπ απφ ηα θνηηάζκαηα ηεο ρψξαο. Πξφθεηηαη βέβαηα γηα έλα
επηζθαιέο πιενλέθηεκα θαζψο ην πεηξέιαην απνθηά φιν θαη κεγαιχηεξε ζεκαζία γηα ηελ
θηλεδηθή νηθνλνκία θαη ηειηθά ην Πεθίλν ζα βξεζεί ζε πνιχ δχζθνιε ζέζε φηαλ ρξεηαζηεί λα
εμαζθαιίζεη αθφκα κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο πεηξειαίνπ, ηε ζηηγκή πνπ είλαη ήδε ε δεχηεξε
κεγαιχηεξε ζε θαηαλάισζε ρψξα κεηά ηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο. Μέρξη ζηηγκήο φκσο ηα
θνηηάζκαηα άλζξαθα απνηεινχλ κηα δηθιείδα αζθαιείαο γηα ηελ θηλέδηθε νηθνλνκία θαζψο
κπνξεί λα απνδεηρζνχλ ζσηήξηα γηα ηνλ βηνκεραληθφ ηζηφ ηεο ρψξαο ζε πεξίπησζε δηαθνπήο ησλ
ππφινηπσλ ξνψλ ελέξγεηαο.

Τετνολογική Καινοηομία
Αλ θαη ηα ζηνηρεία κέρξη ηψξα είλαη αδηάζεηζηα ππέξ ηεο κνλνπνιηθήο δνκήο, είλαη
ρξήζηκε ε αλαθνξά θαη ζε αθφκα κία παξάκεηξν ζηελ θαηαλνκή ηεο ηζρχνο. Πξφθεηηαη γηα ηελ
ηερλνινγηθή θαηλνηνκία ε νπνία ζήκεξα πιένλ παίδεη δσηηθφ ξφιν ζε θάζε ηνκέα ηεο
αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο. Σα θξάηε ινηπφλ πνπ έρνπλ λα παξνπζηάζνπλ ζεκαληηθά
ηερλνινγηθά επηηεχγκαηα είλαη θαη εθείλα πνπ βξίζθνληαη κεηαμχ ησλ πξσηνπφξσλ ηνπ δηεζλνχο
ζπζηήκαηνο ζηνλ νηθνλνκηθφ θαη ζηξαηησηηθφ ηνκέα. Απηφ έρεη σο ζπλέπεηα θάζε ρξφλν λα
δαπαλψληαη ππέξνγθα πνζά ζηελ ηερλνινγηθή έξεπλα θαη αλάπηπμε κεηαμχ ησλ κεγάισλ
δπλάκεσλ. Σε κεξίδα ηνπ ιένληνο θαη ζε απηή ηελ πεξίπησζε θαηέρνπλ νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο
θαζψο δαπαλνχλ δεθάδεο δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα ζηελ αλάπηπμε θαηλνηφκσλ ηδεψλ. Ιδηαίηεξα
αλνδηθή είλαη θαη ε πνξεία ηεο Κίλαο ε νπνία επηρεηξεί λα αληαγσληζηεί ηηο ΗΠΑ ζε ζέκαηα
ηερλνινγίαο, κε επφκελε ηελ Ιαπσλία θαη ηηο ινηπέο κεγάιεο δπλάκεηο. ΢χκθσλα κε ηα ζηνηρεία

26
Η Κίλα έρεη πιένλ ζηξαθεί πξνο ηε Ρσζία θαη ηηο ρψξεο ηεο Κεληξηθήο Αζίαο αιιά θαη ηηο ρψξεο ηεο
Αθξηθήο πξνθεηκέλνπ λα κεηψζεη ηελ εμάξηεζή ηεο απφ ηα θνηηάζκαηα ηνπ Πεξζηθνχ Κφιπνπ θαη ηεο
Μέζεο Αλαηνιήο γεληθφηεξα, φπνπ κεηά ην 2003 αζθνχλ ζεκαληηθφ έιεγρν νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο, βι.
International Energy Agency,China’s Worldwide Quest for Energy Security,ζ. 50-1, αλαθηήζεθε απφ
http://www.iea.org/textbase/nppdf/free/2000/china2000.pdf. Γηα ηνπο ζηξαηεγηθνχο ιφγνπο πνπ βξίζθνληαη
πίζσ απφ απηή ηελ δηαθνξνπνίεζε βι. Erica Strecker Downs, China’s Quest for Energy Security, RAND
Corporation, 2000. Μηα αλάινγε ζηξαηεγηθή αθνινπζείηαη θαη απφ ηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο κε κεγαιχηεξε
έκθαζε ζηηο ρψξεο ηεο Αθξηθήο θαη ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο, φπσο ε Βξαδηιία.

15
βέβαηα απηή ε εληππσζηαθή αχμεζε ησλ δεκφζησλ δαπαλψλ ζηελ Κίλα γηα Έξεπλα θαη
Αλάπηπμε εζηηάδεηαη ζε ηνκείο πνπ άπηνληαη κε-ζηξαηησηηθψλ θαη θπξίσο νηθνλνκηθψλ
δξαζηεξηνηήησλ, θαζψο ην πνζνζηφ πνπ πξννξίδεηαη γηα ηελ αλάπηπμε ζηξαηησηηθψλ
εθαξκνγψλ αλέξρεηαη κφιηο ζην 16% ησλ ζπλνιηθψλ δαπαλψλ. Έηζη ζηνλ ζηξαηησηηθφ ηνκέα, ν
νπνίνο είλαη θαη ν πην ζεκαληηθφο γηα ηελ ηζρχ ελφο θξάηνπο, νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο παξακέλνπλ
θαη κάιινλ ζα εμαθνινπζήζνπλ λα βξίζθνληαη ζηελ θνξπθή ηεο ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο,
θαζψο ην αληίζηνηρν πνζφ πνπ δαπαλάηαη απφ ηνλ θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ είλαη ηεο ηάμεο ηνπ
60% ησλ ζπλνιηθψλ θεθαιαίσλ γηα Δ&Α27.
Με βάζε ηα ζηνηρεία πνπ παξαζέζακε ζηηο πξνεγνχκελεο ζειίδεο είλαη πξνθαλέο φηη νη
Ηλσκέλεο Πνιηηείεο δηαζέηνπλ έλα απνθαζηζηηθφ θαη ζρεδφλ αγεθχξσην πξνβάδηζκα έλαληη
φισλ ησλ ππφινηπσλ κεγάισλ δπλάκεσλ ηνπ κεηαδηπνιηθνχ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο. Η αιήζεηα
είλαη βέβαηα φηη ζε ηνκείο φπσο ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε, νη νπνίνη πξνζθέξνπλ κία καηηά ζην
κέιινλ, δηαθαίλεηαη κία αιιαγή ζηνπο ζπζρεηηζκνχο ηζρχνο. Πξνο ην παξφλ φκσο απηή ε
κεηαβνιή πξαγκαηνπνηείηαη κε ηδηαίηεξα αξγνχο ξπζκνχο, γεγνλφο ην νπνίν κπνξεί λα επηηξέςεη
ηελ επηβίσζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο δνκήο γηα έλα ζρεηηθά κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. ΢ε απηή ηελ
πεξίπησζε, απηφ πνπ ζα πξέπεη λα αθνινπζήζεη είλαη ε εμέηαζε ηεο ζέζεο ησλ ΗΠΑ κέζα ζε
απηή ηελ θαηαλνκή ηζρχνο θαη θαηά ζπλέπεηα ηεο ζρέζεο κνλνπνιηθφηεηαο θαη εγεκνλίαο.

Μονοπολικόηηηα και ηγεμονία

Πξνηνχ αθνινπζήζεη ε πεξαηηέξσ αλάιπζε ηεο ζρέζεο κνλνπνιηθφηεηαο θαη εγεκνλίαο

φπσο απηή απαληάηαη ζηελ παξνχζα θαηαλνκή δπλάκεσλ, είλαη ζθφπηκν λα ηεζεί ην ζεσξεηηθφ
πιαίζην απηήο θαη λα δηαηππσζεί έλαο νξηζκφο ηεο εγεκνλίαο. Καη’ αξράο, ζα πξέπεη λα
δηεπθξηληζηεί φηη ε χπαξμε κίαο κνλνπνιηθήο δνκήο δε ζεκαίλεη ηαπηφρξνλα θαη ηελ εγεκνλία
ηεο ππεξδχλακεο. Μπνξεί κία κνλνπνιηθή θαηαλνκή ηεο ηζρχνο λα απνηειεί αλαγθαία ζπλζήθε
γηα ηελ εγεκνλία ελφο θξάηνπο, ηφζν ζε πεξηθεξεηαθφ φζν θαη ζε παγθφζκην επίπεδν, σζηφζν
δελ είλαη ηθαλή απφ κφλε ηεο λα εμαζθαιίζεη ζην θξάηνο απηφ κία ζέζε εγεκνληθήο ππεξνρήο, ε
νπνία ζα ηνπ πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα λα επνπηεχεη ηηο δηεζλείο εμειίμεηο θαη λα επηβάιιεη ηε
ζέιεζή ηνπ ζηνπο ππφινηπνπο παίθηεο ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο. Η εγεκνλία εμαξηάηαη απφ έλα
ζχλνιν παξαγφλησλ θαη δελ εληάζζεηαη ζηα δνκηθά ζηνηρεία ηνπ ζπζηήκαηνο, αιιά ζηηο
ζηξαηεγηθέο επηινγέο ηνπ ηζρπξφηεξνπ θξάηνπο, πνπ θαζίζηαληαη δπλαηέο ράξε ζηε
27
Γηα πεξηζζφηεξα ζηνηρεία βι. Michael Brzoska, “Trends in Global Military and Civilian Research and
Development (R&D) and their Changing Interface”, Institute for Peace Research and Security Policy at the
University of Hamburg (IFSH), δηαζέζηκν ζην http://www.ifsh.de/pdf/aktuelles/india_brzoska.pdf.

16
κνλνπνιηθφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο.
Όζνλ αθνξά ζηνλ νξηζκφ ηεο εγεκνλίαο, απηή, ζχκθσλα κε ηνλ David Willkinson,
νξίδεηαη σο «κία εμαηξεηηθά άληζε πνιηηηθή ή πνιηηηθν-ζηξαηησηηθή ζρέζε επηξξνήο»28. ΢ε
ζπζηεκηθφ επίπεδν κάιηζηα, ν Willkinson ππνζηεξίδεη φηη «ε εγεκνλία εθθξάδεη κία κνλνπνιηθή
δνκή ηζρχνο πνπ ζπλδπάδεηαη κε κία κνλνπνιηθή δνκή επηξξνήο»29. Δίλαη πξνθαλέο ινηπφλ φηη
απηή ε απμεκέλε ηθαλφηεηα επηξξνήο έρεη σο βάζε ηεο ηελ άληζε θαηαλνκή ηεο ηζρχνο κεηαμχ
ησλ κνλάδσλ πνπ αιιειεπηδξνχλ, ε νπνία απνηειεί θαη ηελ αλαγθαία ζπλζήθε γηα ηε
δηακφξθσζε κίαο εγεκνληθήο ζρέζεο. Ηγεκφλαο θαζίζηαηαη πάληα ην ηζρπξφηεξν θξάηνο
εμαηηίαο ηεο ηθαλφηεηάο ηνπ λα θηλεηνπνηήζεη έλα ζεκαληηθφ αξηζκφ πφξσλ θαη έηζη λα
επεξεάζεη θαη λα δηακνξθψζεη ηηο ζηξαηεγηθέο επηινγέο ησλ ππφινηπσλ κεγάισλ δπλάκεσλ ηνπ
ζπζηήκαηνο.
Απηή ε ππεξνρή σζηφζν πξέπεη λα ζπλνδεχεηαη απφ ηελ βνχιεζε ηεο ππεξδχλακεο, πνπ
θηινδνμεί λα θαηαζηεί εγεκνληθή δχλακε, λα εμαξγπξψζεη ηελ ηζρχ ηεο θαη λα ηε κεηαθξάζεη ζε
επηξξνή. Η δηαδηθαζία απηή δελ είλαη απηφκαηε νχηε επηβαιιφκελε απφ ηελ ππέξκεηξε ζρεηηθή
ηζρχ ηνπ ελ δπλάκεη εγεκνληθνχ θξάηνπο, αλ θαη νη ζπζηεκηθέο πηέζεηο πξνο απηή ηελ
θαηεχζπλζε είλαη εμαηξεηηθά ηζρπξέο ζε έλα κνλνπνιηθφ ζχζηεκα. Ωζηφζν ε αλάδπζε ζε
εγεκνληθή ζέζε είλαη ζε κεγάιν βαζκφ κηα ζπλεηδεηή επηινγή ηεο ρψξαο πνπ βξίζθεηαη ζηελ
θνξπθή ηεο θαηαλνκήο ηεο ηζρχνο, επηινγή ε νπνία αληηθαηνπηξίδεηαη ζηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή
πνπ ε ηειεπηαία έρεη πηνζεηήζεη. Υαξαθηεξηζηηθά κίαο εγεκνληθήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο είλαη ε
εγθαζίδξπζε ελφο πιέγκαηνο ζπκκαρηψλ ζην θέληξν ησλ νπνίσλ εδξάδεηαη ε εγεκνληθή δχλακε,
ε αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ γηα ηελ δξαζηηθή επίιπζε θξίζηκσλ δηεζλψλ δεηεκάησλ θαη
πξνβιεκάησλ ζε δηάθνξεο πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε, ε πνιηηηθή ή ζηξαηησηηθή επέκβαζε ζε
θαηαζηάζεηο θξίζεσλ πνπ απεηινχλ ηε ζηαζεξφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ν ζπληνληζκφο ελφο
πιήζνπο δηεζλψλ δξαζηεξηνηήησλ νηθνλνκηθήο, πνιηηηθήο θαη ηερληθήο θχζεσο. Με ηελ
πηνζέηεζε κίαο ηέηνηαο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, ε εγεκνληθή δχλακε ηνπνζεηεί ηνλ εαπηφ ηεο ζην
θέληξν ηεο δηεζλνχο πνιηηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη κεηαηξέπεηαη ζε ζεκαληηθφ ξπζκηζηή ησλ
δηεζλψλ ππνζέζεσλ.
Ωζηφζν εμίζνπ θαζνξηζηηθή κε ηελ επηινγή κίαο κεγάιεο δχλακεο λα αμηνπνηήζεη ηελ
πξνλνκηαθή ζέζε πνπ θαηέρεη ζην ζχζηεκα θαη λα θαηαζηεί εγεκφλαο, είλαη «ε απνδνρή θαη ε

28
David Wilkinson, «Unipolarity without Hegemony», International Studies Review vol. 1, No. 2(1999), p.
142
29
Ibid.

17
ππνζηήξημε απφ κία θπξίαξρε ζπκκαρία εληφο ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο»30 θαη ε πηνζέηεζε απφ
ηα κέιε ηεο κίαο ζηξαηεγηθήο ζχκπιεπζεο απέλαληη ζηηο πξσηνβνπιίεο θαη δξάζεηο ηεο
εγεκνληθήο δχλακεο. Η αλαγλψξηζε απηή απνηειεί γηα ηνλ εγεκφλα κία ζεκαληηθή
λνκηκνπνίεζε πνπ ηνπ επηηξέπεη λα ελεξγεί πξνο δηαηήξεζε ηεο πθηζηάκελεο παγθφζκηαο ηάμεο
ρσξίο λα αλεζπρεί γηα ηελ αλάδπζε εμηζνξξνπεηηθψλ ζπλαζπηζκψλ. Απφ ηελ άιιε, βέβαηα, απηή
ε ζχκπιεπζε δελ ζπληζηά θαη ηελ ππνηαγή ησλ ππφινηπσλ κεγάισλ δπλάκεσλ ζηηο επηζπκίεο
ηνπ, θαζψο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα απνζχξνπλ αλά πάζα ζηηγκή ηελ εκπηζηνζχλε ηνπο πξνο ηελ
εγέηηδα δχλακε θαη λα αθνινπζήζνπλ κία ζηξαηεγηθή πεξηζζφηεξν εμηζνξξνπεηηθή.
Βαζηθφ θξηηήξην πνπ ζα θαζνξίζεη ηε ζηήξημε πξνο ηνλ ελ δπλάκεη εγεκφλα είλαη ε
απνδεδεηγκέλε ηθαλφηεηά ηνπ λα δηαθπιάμεη ηε ζηαζεξφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο θαη παξάιιεια λα
δηαρεηξηζηεί ηηο δνκέο πνπ ιεηηνπξγνχλ εληφο απηνχ κε ηνλ πην απνηειεζκαηηθφ θαη επσθειή γηα
φινπο ηξφπν. Σν θαηαιπηηθφ φκσο πξνζφλ ηεο εγεκνληθήο δχλακεο είλαη ζπλήζσο ε επηηπρήο
εγεζία ηεο θαηά ηε δηάξθεηα ελφο πνιέκνπ ή κίαο αληηπαξάζεζεο κε ζεκαληηθέο πξνεθηάζεηο γηα
ηελ εζληθή αζθάιεηα ηεο πιεηνςεθίαο ησλ θξαηψλ ηνπ ζπζηήκαηνο. Απνηειεί ηελ θαιχηεξε
επίδεημε ησλ δπλαηνηήησλ απηνχ ηνπ θξάηνπο θαη ηα πιενλεθηήκαηα ηεο ρξήζεο ηνπο πξνο
φθεινο ηεο δηεζλνχο αζθάιεηαο. Η Αζήλα, ηελ επνρή κεηά ην ηέινο ησλ Πεξζηθψλ πνιέκσλ, θαη
νη ΗΠΑ, κεηά ην ηέινο ηνπ Β΄ παγθνζκίνπ πνιέκνπ, απνηεινχλ δχν πνιχ ραξαθηεξηζηηθά
παξαδείγκαηα θξαηψλ ηα νπνία αλαδείρζεθαλ ζε εγεκφλεο θαηφπηλ κίαο ληθεθφξαο πνιεκηθήο
πεξηπέηεηαο31.
Η δηαηήξεζε απηήο ηεο ππνζηήξημεο θαη απνδνρήο δελ είλαη εχθνιε ζε έλα ζχζηεκα ελφο
ηέηνηνπ βαζκνχ αληζνκεξνχο θαηαλνκήο ηεο ηζρχνο φπσο ην κνλνπνιηθφ, θαη γη’ απηφ ε
εγεκνληθή δχλακε πξέπεη λα επηδείμεη «ζπλεηή ρξήζε ηεο ηζρχνο ηεο» 32 αιιά θαη ηεο εμνπζίαο ε
νπνία ηεο έρεη αλαγλσξηζηεί. Όζν εγεκνληθή θαη αλ είλαη επνκέλσο ε εμσηεξηθή ηεο πνιηηηθή, ζα
πξέπεη λα ιακβάλεη ππφςε ηεο ηα ζπκθέξνληα αζθαιείαο ησλ ππνινίπσλ κεγάισλ δπλάκεσλ.
Γηαθνξεηηθά, ε ζπλαίλεζε πνπ ππήξρε ακβιχλεηαη, κε απνηέιεζκα λα ακθηζβεηείηαη πιένλ ε
εγεηηθή ζέζε ηνπ θξάηνπο πνπ ηελ θαηείρε, λα απνξξίπηνληαη νη ζηξαηεγηθέο πνπ πηνζεηεί θαη λα
θάλνπλ ζηαδηαθά ηελ εκθάληζή ηνπο πξνζπάζεηεο εμηζνξξφπεζεο. Ωζηφζν ν εγεκφλαο
εμαθνινπζεί λα δηαζέηεη ηελ πξνεγνχκελε ππέξκεηξε ηζρχ, ε νπνία πιένλ είλαη ε κφλε βάζε ηεο

30
Thomas S. Mowle, and David H. Sacko, The Unipolar World: An unbalanced future (New York:
Palgrave Macmillan, 2007), p. 11
31
Γηα ηελ αλαινγία κεηαμχ Αζήλαο θαη ΗΠΑ βι. Richard Ned Lebow and Robert Kelly, «Thucydides and
hegemony: Athens and the United States», Review of International Studies , 27 (2001), pp 593–609 θαη
Nick Pappas, «Athens and America» ζην Gustafson, Lowell S. (ed.), Thucydides’ theory of international
relations: A lasting possession (Baton Rouge: Louisiana State University Press, 2000)
32
Richard Ned Lebow and Robert Kelly, op.cit, p. 603

18
εμσηεξηθήο ηνπ πνιηηηθήο θαη ηεο πξνζπάζεηάο ηνπ λα δηαηεξήζεη ηελ εγεκνληθή ηάμε
πξαγκάησλ πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί. ΢ηελ πξνζπάζεηά ηνπ απηή, θαη θαζψο ζηεξίδεηαη κφλν ζηελ
ηζρχ, ε ζηάζε ηνπ γίλεηαη φιν θαη πην επηζεηηθή θαη νδεγείηαη ζηελ ππεξεπέθηαζε φζνλ αθνξά
ηελ πξνβνιή ηεο ηζρχνο ηνπ33. Απηφ νδεγεί ζε πεξαηηέξσ κείσζε ηεο ππνζηήξημεο ησλ πνιηηηθψλ
ηεο εγεκνληθήο δχλακεο θαη ηειηθά ζηελ έθπησζή ηεο ζε έλα απηαξρηθφ θέληξν ηζρχνο. Λνγηθή
απφξξνηα απηήο ηεο εμέιημεο είλαη ε ζπεηξνεηδήο θιηκάθσζε ηεο αλαζθάιεηαο ησλ ππφινηπσλ
κεγάισλ δπλάκεσλ θαη ε ζέζε ζε θίλεζε ησλ κεραληζκψλ ηεο ηζνξξνπίαο ηεο ηζρχνο. Όκσο, ν
πξψελ εγεκφλαο αδπλαηεί λα ειέγμεη ηελ αλάδπζε απηψλ ησλ κεραληζκψλ κε ηελ ίδηα
απνηειεζκαηηθφηεηα, θαζψο έρεη πιένλ λα αληηκεησπίζεη ην δπζβάζηαρην γηα ηνπο πφξνπο ηνπ
θφζηνο ηεο επηζεηηθήο πνιηηηθήο θαη ηεο ππεξεπέθηαζεο ζηελ νπνία επηδφζεθε.
΢ην ζεκείν απηφ είλαη εμαηξεηηθά ρξήζηκν λα επηζεκαλζεί ε δηαθνξνπνίεζε ηεο
εγεκνλίαο απφ ηελ απηνθξαηνξία, θαζψο πξφθεηηαη γηα δχν φξνπο πνπ ζπρλά ρξεζηκνπνηνχληαη
ζρεδφλ ηαπηνινγηθά, ηδίσο ζηελ αγγινζαμνληθή βηβιηνγξαθία. Πξψηνλ, αλ θαη νη δχν απηέο
ζρέζεηο εμνπζίαο αλαπηχζζνληαη γχξσ απφ έλα ηζρπξφ θέληξν εμνπζίαο, πξέπεη λα επηζεκάλνπκε
φηη ε εγεκνλία αθνξά νπζηαζηηθά ηε ζρέζε κεηαμχ θπξίαξρσλ θξαηηθψλ κνξθσκάησλ, θαηά ηελ
νπνία ε αληζνκεξήο πξνο φθεινο ηνπ θέληξνπ θαηαλνκή ηεο ηζρχνο επηηξέπεη ζε απηφ λα αζθεί
απμεκέλε επηξξνή. Απφ ηελ άιιε, ζηελ πεξίπησζε ηεο απηνθξαηνξίαο, ν έιεγρνο πνπ αζθεί ην
θέληξν ζηελ πεξηθέξεηα είλαη πνιχ πην άκεζνο κε απνηέιεζκα ε ηειεπηαία λα έρεη δηαηεξήζεη
κφλν κία de jure απηνλνκία/αλεμαξηεζία. Γεχηεξνλ, ππάξρεη κία αθφκα δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ
απηνθξαηνξηθψλ θαη εγεκνληθψλ θξαηψλ, ε νπνία αλαθέξεηαη απφ ηνλ Robert Gilpin, θαη ε
νπνία αθνξά ηνπο ζπληειεζηέο ηζρχνο ησλ δχν απηψλ κνξθσκάησλ. ΢χκθσλα κε απηή, ηα κελ
απηνθξαηνξηθά θξάηε ηείλνπλ λα είλαη ζηξαηησηηθά ηζρπξά αιιά νηθνλνκηθά αδχλακα ή
ππναλάπηπθηα, ηα δε εγεκνληθά είλαη παλίζρπξα ηφζν ζηξαηησηηθά φζν θαη νηθνλνκηθά 34.
Με ηελ νινθιήξσζε ηεο αλάπηπμεο ηνπ ζεσξεηηθνχ ππφβαζξνπ πεξί εγεκνλίαο, είλαη
δπλαηφ πιένλ λα δηεξεπλεζεί ε χπαξμε ή φρη εθείλσλ ησλ δεδνκέλσλ πνπ ζα κπνξνχζαλ λα
ππνζηεξίμνπλ ηελ άπνςε πεξί εγεκνλίαο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ζην κεηαςπρξνπνιεκηθφ
δηεζλέο ζθεληθφ.

Η ηγεμονική περίοδος ηοσ μεηαδιπολικού ζσζηήμαηος

33
Γηα κηα αθφκα θνξά ην παξάδεηγκα ηεο Αζήλαο, κε απνθνξχθσκα ηελ εθζηξαηεία ζηε ΢ηθειία,
ιεηηνπξγεί άθξσο δηαθσηηζηηθά σο πξνο ηελ ηάζε ηνπ εγεκφλα πξνο κηα επεθηαηηθή εμσηεξηθή πνιηηηθή,
βι. Ibid, p. 596.
34
Robert Gilpin, War and Change in World Politics (Cambridge: Cambridge University Press, 1981), p.
129

19
 Η πεξίνδνο απφ ηελ θαηάξξεπζε ηνπ δηπνιηθνχ ζπζηήκαηνο κέρξη θαη ην 2001 θαη ηελ
ζηξαηησηηθή επηρείξεζε ησλ ΗΠΑ ζην Αθγαληζηάλ, ζπγθεληξψλεη φια εθείλα ηα ζηνηρεία κηαο
εγεκνληθήο επνρήο γηα ηελ ππεξδχλακε. Πξάγκαηη, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ
ρξνληθνχ δηαζηήκαηνο, νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο φρη κφλν ζπγθεληξψλνπλ φιεο ηηο θξίζηκεο
παξακέηξνπο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ αλάιεςε ηεο παγθφζκηαο εγεζίαο αιιά θαίλεηαη θαη πσο
απνδέρνληαη απηφ ην ξφιν. Ο πφιεκνο ηνπ Κφιπνπ ην 1990-91, πξηλ αθφκα απνδηαξζξσζεί ε
΢νβηεηηθή Έλσζε, απνηειεί ηελ πξψηε απφδεημε ηεο εγεηηθήο ζέζεο ησλ ΗΠΑ. ΢ε απηφλ
θαηνξζψλνπλ λα εγεζνχλ κίαο απφιπηα επηηπρνχο ζηξαηησηηθήο επηρείξεζεο ζηελ νπνία
ζπκκεηείραλ φιεο νη κεγάιεο δπλάκεηο ηεο επνρήο, εθηφο απφ ηελ παξαθκάδνπζα Δ΢΢Γ θαη ηελ
απην-απνκνλσκέλε Κίλα, θαη κε ηελ νπνία απνθαηαζηάζεθε ε ζηαζεξφηεηα θαη ην status quo ζε
κία απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο πεξηθέξεηεο ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο.
Η θαηάξξεπζε ηνπ αληίπαινπ πφινπ πνπ αθνινχζεζε, πέξα απφ ην γεγνλφο φηη
εθηφμεπζε ηε ζρεηηθή ηζρχ ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ζε απξφζηηα χςε, ελίζρπζε αθφκα
πεξηζζφηεξν ην εγεηηθφ ηνπο πξνθίι θαζψο ήηαλ κία λίθε πνπ νθεηιφηαλ θαηά θχξην ιφγν ζηηο
πξνζπάζεηεο ησλ ΗΠΑ. Μπνξεί λα κελ έιαβε ρψξα κία πνιεκηθή αληηπαξάζεζε κεγάιεο
θιίκαθαο, φπσο ζηελ πεξίπησζε ηνπ Β΄ Παγθνζκίνπ πνιέκνπ, φκσο ν ςπρξφο πφιεκνο ήηαλ
αξθεηφο, κέζα ζην πιαίζην ηεο ακνηβαίαο ππξεληθήο θαηαζηξνθήο, γηα λα αλαγλσξίζνπλ νη
ππφινηπεο κεγάιεο δπλάκεηο ηηο πξαγκαηηθέο δπλαηφηεηεο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ. Ιδίσο ζηελ
πεξίπησζε ησλ επξσπαίσλ ζπκκάρσλ ηνπο, ε εμνπδεηέξσζε ηεο απεηιήο πνπ απνηεινχζε ε
΢νβηεηηθή Έλσζε γηα ηελ αζθάιεηά ηνπο, ε νπνία ήηαλ εμίζνπ ζεκαληηθή κε ηελ αληηκεηψπηζε
ηεο λαδηζηηθήο Γεξκαλίαο, θαζηζηνχζε ηελ ππεξδχλακε άμηα ηηκήο θαη ζεβαζκνχ, αλάινγεο κε
εθείλεο πνπ γλψξηζε ε Αζήλα κεηά ην ηέινο ησλ Πεξζηθψλ πνιέκσλ 35.
Οη ζπλζήθεο απηέο επέηξεςαλ ζηηο ΗΠΑ λα δηακνξθψζνπλ κία εμσηεξηθή πνιηηηθή,
βαζηθφο ζηφρνο ηεο νπνίαο ήηαλ, θαη εμαθνινπζεί λα είλαη, «ε ελζσκάησζε ησλ ππφινηπσλ
ρσξψλ ζε δηεπζεηήζεηο πνπ ζα ζηεξίδνπλ έλα θφζκν ζχκθσλα κε ηα ζπκθέξνληα θαη ηηο αμίεο
ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ»36. Απηή ε πνιηηηθή είλαη ραξαθηεξηζηηθή κίαο εγεκνληθήο δχλακεο ε
νπνία πξνζπαζεί λα αμηνπνηήζεη ηελ ππεξνρή ηεο κέζα ζην ζχζηεκα πξνθεηκέλνπ λα ην
αλακνξθψζεη ζχκθσλα κε ηηο δηθέο ηεο επηδηψμεηο θαη έηζη λα επηηχρεη ηνλ έιεγρφ ηνπ θαη ηειηθά
ηελ καθξφρξνλε παξακνλή ηεο ζε απηή ηε ζέζε. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ζα πινπνηνχληαλ ηα
παξαπάλσ ήηαλ, κέζσ ηεο δηαηήξεζεο αιιά θαη ηεο αχμεζεο ηεο ακεξηθαληθήο δχλακεο θαη

35
Βι. Richard Ned Lebow and Robert Kelly, op.cit No 13, p. 597
36
Richard Haass, «Defining U.S. Foreign Policy in a Post-Post-Cold War World», φπσο παξαηίζεηαη ζε
δηάιεμε ηνπ Arthur Ross, Foreign Policy Association, 22 Απξηιίνπ 2002, αλάθηεζε 29/11/2007 απφ
http://www.fpa.org/topics_info2414/topics_info_show.htm?doc_id=108768

20
επηξξνήο, ε ζπλέρηζε ηεο πθηζηάκελεο ππξεληθήο ηζνξξνπίαο, ε θηιειεπζεξνπνίεζε ηεο
παγθφζκηαο νηθνλνκίαο θαηά ηα ακεξηθαληθά πξφηππα θαη ηέινο ε ππεξάζπηζε θαη δηάδνζε ησλ
ηδεσδψλ ηεο δεκνθξαηίαο θαη ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ37.
Απηή ινηπφλ ε εγεκνληθή εμσηεξηθή πνιηηηθή ζηέθζεθε κε απφιπηε επηηπρία θαηά ηε
δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 θαη πέηπρε ζε κεγάιν βαζκφ ηνπο ζηφρνπο πνπ είρε ζέζεη.
Καζνξηζηηθφο βέβαηα παξάγνληαο ζε απηή ηελ επηηπρία ήηαλ ε κεηξηνπαζήο ζηάζε πνπ ηήξεζε ε
ππεξδχλακε θαηά ηελ πινπνίεζή ηνπο, επηδηψθνληαο ηε δηαζθάιηζε κίαο ειάρηζηεο δηεζλνχο
απνδνρήο, ηε δξάζε ηεο ζην πιαίζην ηεο δηεζλνχο θνηλσλίαο θαη ηε ρξήζε κεζφδσλ πνπ δε ζα
έθζεηξαλ ηελ ακεξηθαληθή ππεξνρή. Με ηνλ ηξφπν απηφ κπφξεζε λα αλαδεηρζεί ζε κία
«θαινθάγαζε» (benevolent)38 εγεκνληθή δχλακε, ε νπνία επηιέγεη ην δξφκν ηεο ζπλεξγαζίαο θαη
ηεο ζπλαίλεζεο.
Σα ραξαθηεξηζηηθά απηά θαζίζηαληαη αθφκα πην εκθαλή κέζα απφ ηελ εμέηαζε ησλ
ζηξαηησηηθψλ επεκβάζεσλ θαη επηρεηξήζεσλ ησλ ΗΠΑ, νη νπνίεο θπζηθά εληάζζνληαη ζηελ
πξνζπάζεηα δηαηήξεζεο θαη ηαπηφρξνλα επέθηαζεο ηεο ακεξηθαληθήο ηζρχνο. Απηή ε πξνζπάζεηα
ζήκαηλε ηελ εκπινθή ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ζε φιν θαη πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο δηεζλψλ
πξνβιεκάησλ πνπ απαηηνχζαλ επίιπζε θαη ηελ νπνία κπνξνχζαλ λα επηβάιινπλ απηέο σο ε
κνλαδηθή ππεξδχλακε, θπξίσο κε ηελ παξνπζία ζηξαηεπκάησλ ηνπο. Ο πφιεκνο ζηνλ Πεξζηθφ
Κφιπν ην 1990 απνηέιεζε ηελ πξψηε πεξίπησζε απηήο ηεο θαηεγνξίαο, επηβεβαηψλνληαο ηελ
ηθαλφηεηα ησλ ΗΠΑ λα αληαπνθξηζνχλ ζην ξφιν ηνπ εγγπεηή ηεο παγθφζκηαο θαη πεξηθεξεηαθήο
ζηαζεξφηεηαο θαη ζέηνληαο ην πιαίζην ηεο επηηπρίαο κίαο αλάινγεο επέκβαζεο εθ κέξνπο ηνπο. Η
επηρείξεζε ζην Ιξάθ δηέζεηε ηε λνκηκνπνίεζε ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο κέζσ ησλ ςεθηζκάησλ
ηνπ ΢πκβνπιίνπ Αζθαιείαο ηνπ ΟΗΔ, είρε σο ζηφρν ηελ απνθαηάζηαζε ηεο πεξηθεξεηαθήο θαη
θαη’ επέθηαζε ηεο δηεζλνχο ηζνξξνπίαο θαη αζθάιεηαο θαη εμππεξεηνχζε θξίζηκα εζληθά
ζπκθέξνληα ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ.
Πνιχ ζχληνκα, θαη ζπγθεθξηκέλα ην 1992, ε ππεξδχλακε θιήζεθε λα αληηκεησπίζεη κία
λέα θξίζε δηεζλνχο ελδηαθέξνληνο, ηελ αλζξσπηζηηθή θαηαζηξνθή ζηε ΢νκαιία. Η απνζηνιή
απηή παξά ηελ αξρηθή ηεο επηηπρία, ε νπνία απέδεημε γηα κία αθφκα θνξά ηελ ηθαλφηεηα ησλ
Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ λα επηβάιινπλ ηε ζέιεζή ηνπο, νινθιεξψζεθε ηειηθά κε ηελ βηαζηηθή
απνρψξεζε ησλ ακεξηθαληθψλ ζηξαηεπκάησλ απφ ηελ πεξηνρή. Οη ιφγνη πνπ νδήγεζαλ ζε απηή
ηελ επηινγή ήηαλ ε απνπζία ελφο ζεκαληηθνχ ζηξαηεγηθνχ δηαθπβεχκαηνο θαη νη πνιπάξηζκεο
γηα ηε θχζε ηεο επηρείξεζεο απψιεηεο ησλ ακεξηθαληθψλ ζηξαηεπκάησλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο

37
Stephen Μ. Walt, ΢ηπαηηγικέρ ανηίζηαζηρ ζηην ηγεμονία ηων ΗΠΑ (Αζήλα: Καζηαληψηε, 2007) ζ. 58
38
Πξφθεηηαη γηα έλαλ φξν πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε αξθεηά ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία γηα λα πεξηγξάςεη ηελ
κεηξηνπάζεηα ησλ ΗΠΑ, βι. Christopher Layne, op.cit No 3, ζζ 16-19 θαη G. John Ikenberry, op.cit No 5

21
δεχηεξεο θαη πην έθξπζκεο θάζεο ηεο απνζηνιήο. Αλ θαη ραξαθηεξίζηεθε σο απνηπρία θαη
δείγκα αδπλακίαο ηεο ππεξδχλακεο, ε επηρείξεζε ζηε ΢νκαιία ππήξμε ηδηαίηεξα ρξήζηκε ζηηο
ΗΠΑ θαζψο ηνπο απνθάιπςε ηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο εγεκνληθήο πνιηηηθήο θαη ηνπο επέηξεςε λα
αλαγλσξίζνπλ λσξίο ηνπο θηλδχλνπο ηεο ππεξ-επέθηαζεο, νδεγψληαο ηεο ζε κία πεξηζζφηεξν
πξνζεθηηθή θαη ζπληεξεηηθή πξνζέγγηζε ησλ δηεζλψλ ππνζέζεσλ θαη ζηελ πηνζέηεζε κίαο
πεξηζζφηεξν επηιεθηηθήο ζηξαηεγηθήο.
Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ην δφγκα ηεο «επηιεθηηθήο εκπινθήο»39,
ζχκθσλα κε ην νπνίν ε ππεξδχλακε ζα αμηνινγνχζε ην εθάζηνηε δηεζλέο πξφβιεκα θαη ζα
επελέβαηλε κφλν ζηελ πεξίπησζε πνπ απηφ απνηεινχζε κία ζνβαξή απεηιή γηα ηε δηεζλή
αζθάιεηα θαη «ππνζρφηαλ ζεκαληηθά λα απμήζεη… ηηο πηζαλφηεηεο ελφο πνιέκνπ κεηαμχ ησλ
κεγάισλ δπλάκεσλ»40. ΢ηνλ ππξήλα βέβαηα απηήο ηεο ζηξαηεγηθήο εμαθνινπζνχζε λα βξίζθεηαη
ε πξνζπάζεηα δηαηήξεζεο ηεο ακεξηθαληθήο ππεξνρήο θαη ηεο πξνψζεζεο ησλ ακεξηθαληθψλ
εζληθψλ ζπκθεξφλησλ. Η απνθαηάζηαζε ηεο δεκνθξαηίαο ζηελ Ατηή ην 1994 θαη θπξίσο νη
ζηξαηησηηθέο επηρεηξήζεηο ζηελ πξψελ Γηνπγθνζιαβία ην 1995 θαη ην 1999 αιιά θαη νη
βνκβαξδηζκνί ζην Ιξάθ ην 1998 πξαγκαηνπνηήζεθαλ κε γλψκνλα απηφ ην δφγκα. ΢ηελ πξψηε
πεξίπησζε επηβεβαηψζεθε ν ξπζκηζηηθφο ξφινο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ζηελ Καξατβηθή, ζηελ
Γηνπγθνζιαβία επηηεχρζεθε ε παχζε ελφο απνζηαζεξνπνηεηηθνχ πνιέκνπ, θαη ζηε ζπλέρεηα ε
απνδπλάκσζε ηεο αλαζεσξεηηθήο ΢εξβίαο, ελψ ζθνπφο ζην Ιξάθ ήηαλ ε απνηξνπή ηνπ
επαλεμνπιηζκνχ ηνπ θαη ε θζνξά ηεο εμνπζίαο ηνπ ΢αληάκ Υνπζεΐλ. Δπξφθεηην γηα επεκβάζεηο
νη νπνίεο πξαγκαηνπνηνχληαλ ζηεξηδφκελεο ζηε λνκηκνπνίεζε ή αλνρή ησλ ππφινηπσλ κεγάισλ
δπλάκεσλ θαη ζηφρεπαλ θπξίσο ζηε ζηαζεξνπνίεζε πεξηνρψλ θξίζηκσλ, είηε σο πξνο ηα
ακεξηθαληθά ζπκθέξνληα είηε απηά ηεο πιεηνςεθίαο ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο. Η ππεξάζπηζε ησλ
αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη ησλ δεκνθξαηηθψλ αμηψλ θαη ζεζκψλ κέζσ ησλ ζηξαηησηηθψλ
επεκβάζεσλ εμαθνινπζνχζαλ λα απνηεινχλ ζεκαληηθφ ζηφρν αιιά πιένλ δελ ζπληζηνχζαλ
κνλαδηθφ θξηηήξην ζηελ απφθαζε ιήςεο δξάζεο.
Η επέθηαζε, σζηφζν, ηεο ακεξηθαληθήο επηξξνήο, πξνζδηνξηδφκελε κε φξνπο ζθιεξήο
ηζρχνο, δελ θαηέζηε εθηθηή κφλν κέζα απφ ηηο απνζηνιέο ζηξαηεπκάησλ αιιά θαη ράξε ζηελ
ηθαλφηεηα ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ φρη απιά λα δηαηεξήζνπλ αιιά θαη λα δηεπξχλνπλ ηηο δνκέο
ηεο ζηξαηησηηθήο ζπλεξγαζίαο ζηηο νπνίεο ήδε πξσηνζηαηνχζαλ, θαη θπξίσο ην ΝΑΣΟ. Η
εηζδνρή ην 1997 ησλ ηξηψλ λέσλ κειψλ ηνπ θαη πξψελ δνξπθφξσλ ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο ζηελ

39
Όξνο πνπ δηαηππψζεθε απφ ηνλ Robert Art θαη αλαπηχζζεηαη εθηελψο ζην βηβιίν ηνπ Robert Art, A
Grand Strategy for America (Ithaca, N.Y.: Cornell University Press, 2003).
40
Barry R. Posen, «Command of the Commons: The Military Foundation of U.S. Hegemony»,
International Security, Vol. 28, No. 1 (Summer 2003), ζ 6, ππ. 6.

22
θεληξηθή Δπξψπε ζεκαηνδφηεζε ηελ «εηζβνιή» ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ζε κία πεξηνρή
δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηα εζληθά ζπκθέξνληα θαη ηελ αζθάιεηα ηεο Ρσζηθήο Οκνζπνλδίαο. Μία
θίλεζε ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε κε κεγάιε πξνζνρή θαζψο νη Ναηντθνί ζχκκαρνη θαη θπζηθά
νη ΗΠΑ, εθείλε ηε ρξνληθή πεξίνδν, επέιεμαλ λα πξνζθαιέζνπλ σο κέιε κφλν εθείλα ηα θξάηε
πνπ απνηεινχζαλ ηελ «εμσηεξηθή» πεξίκεηξν αζθαιείαο ηεο Ρσζίαο θαη απέθπγαλ ηελ
ελζσκάησζε ζηε βνξεηναηιαληηθή ζπκκαρία ησλ πξψελ ζνβηεηηθψλ δεκνθξαηηψλ πνπ
εθιακβάλνληαλ απφ ην ηέσο αληίπαιν δένο ηνπ ΝΑΣΟ σο νπδέηεξε δψλε (buffer zone). Με ηνλ
ηξφπν απηφ θαηφξζσζαλ λα πεξηνξίζνπλ ηηο αληηδξάζεηο εθ κέξνπο ηεο Ρσζίαο αιιά θαη ηηο
πηζαλφηεηεο απνζηαζεξνπνίεζήο ηεο εμαηηίαο ελφο αηζζήκαηνο απμεκέλεο ζηξαηεγηθήο
αλαζθάιεηαο. Η επηινγή απηή απνηειεί κία αθφκα απεηθφληζε ηεο ζπληεξεηηθήο θαη
κεηξηνπαζνχο ζηάζεο ηεο ππεξδχλακεο, ε νπνία απηή ηε θνξά ζηφρεπε ζηελ δηαηήξεζε ηεο
επξσπατθήο πεξηθεξεηαθήο ζηαζεξφηεηαο.
Μηα αθφκα απφδεημε ηεο κεηξηνπάζεηαο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ θαηά ηελ εμεηαδφκελε
πεξίνδν ήηαλ ε απνθπγή αλάιεςεο κνλνκεξνχο δξάζεο ζε πεξηπηψζεηο απεηιήο ηεο δηεζλνχο
αζθάιεηαο. Απηφ ζήκαηλε, θαη’ αξράο, ηελ πξνζπάζεηα ππαγσγήο ησλ φπνησλ επηρεηξήζεσλ ππφ
ηελ ηππηθή έζησ αηγίδα θάπνηνπ δηεζλνχο ή πεξηθεξεηαθνχ νξγαληζκνχ βάζεη ζπγθεθξηκέλεο
απφθαζεο θαη ελ ζπλερεία ηελ θαηά πεξίπησζε ζπγθξφηεζε πνιπεζληθψλ ζηξαηησηηθψλ
δπλάκεσλ. Με ηνλ ηξφπν απηφ νη ΗΠΑ πεηχραηλαλ ηελ δηεζλή λνκηκνπνίεζε ηεο δηεζλνχο
ζηξαηησηηθήο ηνπο δξάζεο θαη ζπλεπψο εμαζθάιηδαλ ηελ πξναλαθεξφκελε απνδνρή ηεο εγεηηθήο
ζέζεο ηνπο απφ ηελ πιεηνςεθία ησλ ππφινηπσλ κεγάισλ δπλάκεσλ. Η αλαγλψξηζε ηεο
αλαγθαηφηεηαο απηήο ηεο λνκηκνπνίεζεο απνδείρζεθε ζηελ πεξίπησζε ησλ επεκβάζεσλ ζηε
Γηνπγθνζιαβία, φηαλ ε απνηπρία πηνζέηεζεο ηεο απφθαζεο αλάιεςεο ζηξαηησηηθήο δξάζεο απφ
ην ΢πκβνχιην Αζθαιείαο ηνπ ΟΗΔ εμαηηίαο ηεο άξλεζεο ηεο Ρσζίαο έζηξεςε ηελ ππεξδχλακε
ζην ΝΑΣΟ θαη ηηο ππφινηπεο επξσπατθέο κεγάιεο δπλάκεηο.
Παξάιιεια, νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο επηρείξεζαλ λα δηεπζεηήζνπλ έλα άιιν θξίζηκν
δήηεκα ηεο δηεζλνχο αζθάιεηαο θαη ηζνξξνπίαο, απηφ ηεο δηαηήξεζε ηνπ status quo ζην ππξεληθφ
επίπεδν, εληείλνληαο ηηο πξνζπάζεηέο ηνπο πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο κε δηάδνζεο ησλ ππξεληθψλ
φπισλ ζε θξάηε πνπ ζα κπνξνχζαλ λα αλαηξέςνπλ απηή ηελ ηζνξξνπία. Γχν λέα δεδνκέλα
ζπλέβαιαλ ζηελ αλέιημε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δεηήκαηνο ζηελ θιίκαθα ησλ πξνηεξαηνηήησλ ηεο
ππεξδχλακεο. Σν πξψην ήηαλ ν μαθληθφο πνιιαπιαζηαζκφο ζην ρψξν ηεο πξψελ ΢νβηεηηθήο
Έλσζεο ησλ θξαηψλ πνπ δηέζεηαλ ππξεληθά φπια θαη κέζα κεηαθνξάο απηψλ, εμαηηίαο ηεο
θαηάξξεπζεο ηεο ηειεπηαίαο. Μία ηέηνηα δηαζπνξά φπισλ καδηθήο θαηαζηξνθήο, φπσο ήηαλ
θπζηθφ, ζεσξήζεθε επηθίλδπλε θαη εμαηξεηηθά αζηαζήο κε απνηέιεζκα λα ελεξγνπνηεζεί ε

23
ακεξηθαληθή δηπισκαηία πξνθεηκέλνπ λα απνθαηαζηαζεί ην status quo ante ζηελ πεξηνρή41 θαη λα
επηηεπρζεί ε ζπγθέληξσζε ηνπ ζνβηεηηθνχ ππξεληθνχ νπινζηαζίνπ ππφ ηνλ έιεγρν ηεο Ρσζηθήο
Οκνζπνλδίαο. Η επηηπρία ηεο ζπγθεθξηκέλεο πξνζπάζεηαο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ
επηβεβαίσζε ηφζν ηελ εγεκνληθή ζέζε ηνπο, γηα κηα αθφκα θνξά, φζν θαη ηελ επηζπκία ηνπο γηα
ηε ζπλέρηζε ηνπ ςπρξνπνιεκηθνχ modus vivendi ζηνλ ηνκέα απηφ.
Η δεχηεξε εμέιημε πνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ πξψηε πξνθάιεζε ηελ αλαδσπχξσζε ηνπ
ελδηαθέξνληνο ησλ ΗΠΑ γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο δηάδνζεο ηεο ηερλνινγίαο ππξεληθψλ νπιηθψλ
ζπζηεκάησλ ππήξμε ε αλάιεςε θαη ε πξνψζεζε θηιφδνμσλ ππξεληθψλ πξνγξακκάησλ απφ
ρψξεο φπσο ην Ιξάλ, ε Ληβχε, ε Βφξεηα Κνξέα θαη θπζηθά ε Ιλδία θαη ην Παθηζηάλ. Καη ζε
απηήλ ηελ πεξίπησζε, πξσηαξρηθή επηδίσμε ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ήηαλ ε δηεζλνπνίεζε ηνπ
ηξφπνπ αληηκεηψπηζεο ησλ θηλδχλσλ πνπ κπνξεί λα πξνθαινχζε ε επφδσζε απηψλ ησλ
πξνζπαζεηψλ, κέζσ ηεο πνιπκεξνχο δηαπξαγκάηεπζεο θαη ηεο ππνζηήξημεο θαη πξνψζεζεο
δεζκεπηηθψλ θεηκέλσλ ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ φπσο ε ΢πλζήθε γηα ηε Με Γηάδνζε ησλ
Ππξεληθψλ Όπισλ. Τπήξμαλ βέβαηα θαη πξνζπάζεηεο πεηζαλαγθαζκνχ εθ κέξνπο ηεο
ππεξδχλακεο κέζσ ηεο επηβνιήο νηθνλνκηθψλ θπξίσο θπξψζεσλ, θαζψο ε ρξήζε ζηξαηησηηθήο
βίαο αληελδείθλπηαη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ αθνξνχλ ζε ππξεληθά νπιηθά ζπζηήκαηα.
Ωζηφζν, ε εηθφλα ηεο εγεκνλίαο ησλ ΗΠΑ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 δελ
ζηεξίδεηαη κφλν ζηηο δηεπζεηήζεηο πνπ αθνξνχζαλ απνθιεηζηηθά ζέκαηα αζθαιείαο. Η
εγεκνληθή δηάζηαζε ηεο ακεξηθάληθεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ηελ πεξίνδν απηή θαζίζηαηαη
ηδηαίηεξα πξνθαλήο θαη κέζα απφ ηελ εμέηαζε ηνπ ξφινπ πνπ απέθηεζε ε ππεξδχλακε ζηελ
παγθφζκηα νηθνλνκία θαη ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν αμηνπνίεζε ηελ ηεξάζηηα νηθνλνκηθή ηεο
ππεξνρή πξνθεηκέλνπ λα επηηχρεη ηνπο ζηφρνπο ηεο. Η νινθιεξσηηθή θαηάξξεπζε ηνπ
ζνζηαιηζηηθνχ κνληέινπ αλάπηπμεο, ηνπ θεληξηθά ειεγρφκελνπ νηθνλνκηθνχ ζρεδηαζκνχ θαη ηνπ
παγθφζκηνπ κεραληζκνχ ζηήξημεο απηνχ ηνπ πξνηχπνπ νηθνλνκηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ θξάηνπο
πνπ ζπλφδεπζε ηελ θαηάξξεπζε ηεο Δ΢΢Γ νδήγεζε αλαπφθεπθηα ζηελ θπξηαξρία, σο επί ην
πιείζηνλ ζηα λεφηεπθηα θξάηε ηεο θεληξηθήο θαη αλαηνιηθήο Δπξψπεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο
ηεο Ρσζίαο, ηνπ νηθνλνκηθνχ θηιειεπζεξηζκνχ πνπ επαγγειηδφηαλ ην δπηηθφ ζηξαηφπεδν ηεο
δηπνιηθήο αληηπαξάζεζεο. Οη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο σο εγέηηδα δχλακε ηνπ δπηηθνχ ζπλαζπηζκνχ
θαη εμαηηίαο ηνπ κεγέζνπο ησλ νηθνλνκηθψλ ζπληειεζηψλ ηζρχνο ηνπο βξέζεθαλ επηθεθαιήο ηεο
λέαο δηεζλνχο νηθνλνκηθήο ηάμεο αλαιακβάλνληαο έλαλ ξπζκηζηηθφ θαη ζπληνληζηηθφ ξφιν ζε

41
Σν 1991 ην Κνγθξέζν ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ςήθηζε ηελ Πξάμε Μείσζεο ηεο ΢νβηεηηθήο Ππξεληθήο
Απεηιήο πνπ ζηφρεπε ζηελ αζθαιή απνζπλαξκνιφγεζε ησλ ππξεληθψλ φπισλ ζηε ΢νβηεηηθή Έλσζε θαη,
θαηά ζπλέπεηα, ζηα δηάδνρα θξάηε. Μέρξη ην ηέινο ηνπ 1995 νη ΗΠΑ είραλ πξνζθέξεη ζπλνιηθά 1.25 εθαη.
δνιάξηα γηα ηελ απνππξεληθνπνίεζε ηεο Λεπθνξσζίαο, ηνπ Καδαθζηάλ, ηεο Ρσζίαο θαη ηεο Οπθξαλίαο.

24
απηήλ ηελ επέθηαζε ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο. Δπξφθεηην βέβαηα γηα κηα δηαδηθαζία ε νπνία
ιεηηνπξγνχζε θπζηθά πξνο φθεινο θαη ησλ ζπκθεξφλησλ, νηθνλνκηθψλ αιιά θαη εζληθήο ηζρχνο,
ησλ ΗΠΑ θαζψο κε ηνλ ηξφπν απηφ αθελφο ζα ηζρπξνπνηνχζαλ ηελ εγεκνληθή ηνπο ζέζε ζην
δηεζλή ζπζρεηηζκφ δπλάκεσλ θαη αθεηέξνπ ζα πεηχραηλαλ ηελ νξγάλσζε ηεο δηεζλνχο
νηθνλνκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο θαηά ηα δηθά ηνπο πξφηππα, γεγνλφο ην νπνίν ζα ηνπο εμαζθάιηδε
έλα ηζρπξφ ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα έλαληη πηζαλψλ αληηπάισλ κεγάισλ δπλάκεσλ42.
Πξνθεηκέλνπ λα πξνάγνπλ απηήλ ηελ νηθνλνκηθή θηιειεπζεξνπνίεζε ηνπ δηεζλνχο
ζπζηήκαηνο, νη ΗΠΑ ρξεζηκνπνίεζαλ σο νρήκαηα απηήο ηνπο ηεο πξνζπάζεηαο, ζε ζπλδπαζκφ
κε ηελ έιμε πνπ πξνθαιεί ην νηθνλνκηθφ ηνπο κέγεζνο, ηξεηο δηεζλείο νξγαληζκνχο θαη πην
ζπγθεθξηκέλα ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν, ηελ Παγθφζκηα Σξάπεδα θαη ηνλ Παγθφζκην
Οξγαληζκφ Δκπνξίνπ. Πξφθεηηαη γηα νξγαληζκνχο νη νπνίνη είλαη θξίζηκνη γηα ηελ παγθφζκηα
νηθνλνκία αιιά θαη πνιιέο εζληθέο νηθνλνκίεο εμαηηίαο ησλ ξπζκίζεσλ πνπ έρνπλ εηζάγεη θαη
ησλ ππεξεζηψλ πνπ πξνζθέξνπλ ζε ηνκείο φπσο ε καθξννηθνλνκηθή ζηαζεξφηεηα, ε αλάπηπμε
θαη ην δηεζλέο εκπφξην. Δπηπιένλ ν ηεξάζηηνο βαζκφο επηξξνήο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ζηηο
εζσηεξηθέο δηεξγαζίεο θαη ηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ απηψλ ησλ νξγαληζκψλ43, είηε ιφγσ
ηεο ρξεκαηνδφηεζεο ησλ ηειεπηαίσλ θαηά έλα κεγάιν κέξνο απφ απηέο είηε ιφγσ ηεο απμεκέλεο
ηζρχνο ηεο ππεξδχλακεο ζηνλ ηνκέα δξάζεο ηνπο, ηνπο θαζηζηά εχθνια ρεηξαγσγήζηκνπο θαη
εμαηξεηηθά απνηειεζκαηηθέο δηφδνπο γηα ηελ επηδίσμε ησλ ακεξηθαληθψλ νηθνλνκηθψλ θαη
πνιηηηθψλ ζηφρσλ.
Μεηαμχ απηψλ, ηνλ πιένλ θαζνξηζηηθφ ίζσο ξφιν έπαημαλ ην ΓΝΣ θαη ε Παγθφζκηα
Σξάπεδα θαζψο κέζσ απηψλ ησλ ήδε ππαξρφλησλ νξγαληζκψλ επηδηψρζεθε ν δηπιφο
πξσηαξρηθφο θαη δνκηθφο ζηφρνο ηεο καθξννηθνλνκηθήο ζηαζεξνπνίεζεο ησλ αλαπηπζζφκελσλ
εζληθψλ νηθνλνκηψλ πνπ παξνπζίαδαλ κεγάιν ελδηαθέξνλ γηα ηε λέα δηεζλή νηθνλνκηθή ηάμε θαη
ηα ζπγθεθξηκέλα νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα ηεο ππεξδχλακεο,44 θαη ηεο πξνψζεζεο ζε απηέο ηηο
ρψξεο θξίζηκσλ δηαξζξσηηθψλ θαη δνκηθψλ αιιαγψλ θαη κεηαξξπζκίζεσλ ζε δεκνζηνλνκηθφ θαη
λνκηζκαηηθφ επίπεδν κε θαζαξά θηιειεχζεξν πξνζαλαηνιηζκφ 45. Βαζηθά κέζα γηα ηελ επίηεπμε

42
Βι. Stephen M. Walt, op.cit No 19, ζ 85.
43
Γηα ηελ έθηαζε ηεο ακεξηθαληθήο επηξξνήο ζην εζσηεξηθφ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ βι.
Ngaire Woods, The Globalizers: The IMF, the World Bank and Their Borrowers (Ithaca, NY: Cornell
University Press, 2006), ζει. 15-38 θαη Thomas Oatley, and Jason Yackee,«American Interests and IMF
Lending», International Politics, 2004, 41, ζζ. 415-429
44
΢χκθσλα κε ηνπο Oatley θαη Yackee ην ΓΝΣ πξνζθέξεη κεγαιχηεξα δάλεηα ζε ρψξεο πνπ είλαη
ππεξβνιηθά ρξεσκέλεο ζε ακεξηθαληθέο εκπνξηθέο ηξάπεδεο απφ φηη ζε άιιεο ρψξεο, βι.Thomas Oatley
and Jason Yackee, op.cit., ζει. 416
45
Θεκέιην ησλ πξνηεηλφκελσλ αιιαγψλ απφ ην ΓΝΣ απνηεινχζε ην κνληέιν Polak ην νπνίν πξφθξηλε ηε
δεκνζηνλνκηθή πεηζαξρία θαη ηε ιήςε απζηεξψλ λνκηζκαηηθψλ κέηξσλ. Γηα κηα παξνπζίαζε ηνπ
ζπγθεθξηκέλνπ κνληέινπ, ην νπνίν θαζφξηζε ηε ζηάζε ηνπ ΓΝΣ γηα πάλσ απφ ηέζζεξηο δεθαεηίεο, βι.
Ngaire Woods, op. cit. No 25, ζει. 40-1.

25
ηνπ παξαπάλσ ζθνπνχ ππήξμαλ νη πηζηψζεηο θαη ηα πξνγξάκκαηα δνκηθήο πξνζαξκνγήο ηνπ
πξψηνπ θαη νη αλαπηπμηαθέο ρξεκαηνδνηηθέο δξάζεηο θαη πξνγξάκκαηα ηεο δεχηεξεο, ηα νπνία
ζηφρεπαλ ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ αληζνξξνπηψλ ηνπ ηζνδπγίνπ πιεξσκψλ, ηελ πξφιεςε
λνκηζκαηηθψλ ππνηηκήζεσλ θαη ηελ ελίζρπζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο.
Όπσο είλαη γλσζηφ ε παξνρή απηψλ ησλ ρξεκαηνδνηήζεσλ ιακβάλεη ρψξα φηαλ ηα
θξάηε δελ δηαζέηνπλ επαξθείο ίδηνπο νηθνλνκηθνχο πφξνπο γηα λα εμππεξεηήζνπλ ην εμσηεξηθφ
δεκφζην ρξένο ηνπο θαη λα πξνρσξήζνπλ ζηηο αλαγθαίεο αλαπηπμηαθέο επελδχζεηο. Η δξάζε
ινηπφλ απηψλ ησλ νξγαληζκψλ, θαη πξσηαξρηθά ηνπ ΓΝΣ, ιάκβαλε ηε κνξθή ελφο «δαλεηζκνχ
ηεο έζραηεο αλάγθεο» εμππεξεηψληαο νπζηαζηηθά ηελ απνζηνιή ηνπ εγεκφλα ηνπ δηεζλνχο
ζπζηήκαηνο σο «κηα πεγή δηεζλνχο ξεπζηφηεηαο, κηα αγνξά γηα πιενλάδνληα αγαζά, θαη ηνπ
ζπληνληζηή ηνπ καθξννηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο»46. Έηζη ε χπαξμε αιιά θαη ε
απνηειεζκαηηθφηεηα απηήο ηεο αζθαιηζηηθήο δηθιείδαο γηα ηε ζπλνιηθή ζηαζεξφηεηα ηνπ
ζπζηήκαηνο απνηεινχζε έλαλ αθφκα παξάγνληα απνδνρήο ηεο εγεκνληθήο ζέζεο ησλ Ηλσκέλσλ
Πνιηηεηψλ ζηε δηεζλή ζθελή.
Ωζηφζν, ε παξαηεξνχκελε εγεκνληθή νηθνλνκηθή πνιηηηθή ηεο ππεξδχλακεο δελ
πεξηνξίζηεθε ζην πεδίν ησλ καθξννηθνλνκηθψλ κεγεζψλ αιιά ηαπηφρξνλα επεθηάζεθε θαη ζηνλ
πνιχ θξίζηκν ηνκέα ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ. Οη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο
δεθαεηίαο ηνπ 1990, θαη θπξίσο ζηηο αξρέο ηεο, πξνψζεζαλ κε ηδηαίηεξα θηιφδνμν ηξφπν ηελ
θηιειεπζεξνπνίεζε ηνπ πνιπκεξνχο εκπνξηθνχ ζπζηήκαηνο αλαιακβάλνληαο έλαλ πξσηνθαλή
γα ηα κεηαπνιεκηθά δεδνκέλα αξηζκφ πξσηνβνπιηψλ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε ηφζν ζε
πεξηθεξεηαθφ φζν θαη ζε δηεζλέο επίπεδν.
Όπσο ήηαλ θπζηθφ, βάζεη ηεο αλαινγηθήο πηνζέηεζεο ηεο ζέζεο ηνπ Mearsheimer φηη νη
κεγάιεο δπλάκεηο «επηδηψθνπλ ηελ πεξηθεξεηαθή εγεκνλία»47, νη ΗΠΑ μεθίλεζαλ ηελ εθαξκνγή
απηήο ηεο εκπνξηθήο πνιηηηθήο απφ ην εγγχο πεξηθεξεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ, θαη ζπγθεθξηκέλα ηε
Βφξεηα Ακεξηθή θαη ηελ πεξηνρή ηνπ Δηξεληθνχ σθεαλνχ. Έηζη ην 1994 πξνρψξεζαλ ζηελ
ίδξπζε ηεο NAFTA ε νπνία νινθιήξσλε θαη ζεζκνπνηνχζε ηελ νηθνλνκηθή εγεκνλία ηνπο ζηνλ
βνξά ηεο ακεξηθαληθήο επείξνπ θαη εληαζζφηαλ ζηελ πξφζεζή ηνπο λα δεκηνπξγήζνπλ κέρξη ην
2005 κία δψλε ειεχζεξνπ εκπνξίνπ πνπ ζα πεξηειάκβαλε νιφθιεξε ηελ Ακεξηθή 48. Παξάιιεια
επεδίσμαλ ηελ άξζε ησλ εκπνξηθψλ θξαγκψλ θαη ζηελ πεξηνρή ηνπ Δηξεληθνχ, φπσο απνδεηθλχεη
ν πξσηαγσληζηηθφο ηνπο ξφινο ζηε ζπγθξφηεζε θαη ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ APEC. Μάιηζηα ν

46
Charles P. Kindleberger, The World in Depression, 1929-1939, 2nd ed. (Berkley, CA: University of
California Press, 1986), φπσο παξαηίζεηαη ζην Thomas S. Mowle, and David H. Sacko, op.cit No 12, ζ. 12
47
John J. Mearsheimer, The Tragedy of Great Power Politics (New York: W.W. Norton & Company,
2001), ζ. 140.
48
Jeffrey A. Frankel and Peter R. Orszag (eds.), American Economic Policy in the 1990s (Cambridge: MIT
Press, 2002), ζ. 279.

26
ηειεπηαίνο ζεσξήζεθε φηη ζα ιεηηνπξγνχζε σο ην ππφβαζξν γηα ηελ θηιειεπζεξνπνίεζε ηνπ
εκπνξίνπ θαη ησλ επελδχζεσλ ζηελ πεξηνρή ζε βάζνο ρξφλνπ, κε απνηέιεζκα αλάινγν ίζσο κε
απηφ ηεο NAFTA.
Αλ θαη νη παξαπάλσ πξνηηκεζηαθέο εκπνξηθέο ζπκθσλίεο ζπληζηνχζαλ ζεκειηψδεο
ηκήκα ηεο εκπνξηθήο πνιηηηθήο ησλ ΗΠΑ, ε ζέζε ηνπο σο νηθνλνκηθή ππεξδχλακε ηνπο
«ππαγφξεπε» ηελ ίδηα ζηηγκή ηελ θηλεηνπνίεζή ηνπο γηα ην άλνηγκα ησλ αγνξψλ ζε παγθφζκηα
πιένλ θιίκαθα. Βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζηφρνπ ήηαλ ε αλακφξθσζε ηνπ
δηεζλνχο ζεζκηθνχ πιαηζίνπ πνπ είρε πξνθχςεη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξνεγνχκελσλ δεθαεηηψλ
κέζα απφ ηηο πνιπκεξείο εκπνξηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο ηνπ κεραληζκνχ ηεο GATT θαη ην νπνίν,
αλ θαη είρε ήδε θηιειεπζεξνπνηήζεη ζε κεγάιν βαζκφ ηνπο δαζκνχο θαη ην εκπφξην ησλ αγαζψλ
θαηά ηελ κεηαπνιεκηθή πεξίνδν, δελ κπνξνχζε λα αληαπνθξηζεί ζηα αλαδπφκελα πξνβιήκαηα
ηεο λέαο δηεζλνχο νηθνλνκηθήο ηάμεο. Έηζη νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο δξαζηεξηνπνηήζεθαλ
ηδηαίηεξα ζην πιαίζην ηνπ Γχξνπ ηεο Οπξνπγνπάεο ππνζηεξίδνληαο ηε ζχλαςε πνιπκεξψλ
εκπνξηθψλ ζπκθσληψλ ζε ηνκείο πέξαλ ηνπ εκπνξίνπ ησλ αγαζψλ, πάλσ ζηνπο νπνίνπο
ζηεξηδφηαλ ε ακεξηθαληθή νηθνλνκία θαη ήηαλ ην εκπφξην ησλ ππεξεζηψλ, ηα δηθαηψκαηα
πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο θαη νη επελδχζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην εκπφξην αγαζψλ. Δπηπιένλ
παξείραλ ηελ αλαγθαία ζηήξημε γηα ηελ ζεζκηθή αλαβάζκηζε ηνπ πιαηζίνπ ησλ πνιπκεξψλ
δηαπξαγκαηεχζεσλ θαη ηελ πηνζέηεζε ηεο απφθαζεο γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ Παγθφζκηνπ
Οξγαληζκνχ Δκπνξίνπ ην 1995, ν νπνίνο ζα ζπλέβαιε ζηνλ απνηειεζκαηηθφηεξν ζπληνληζκφ ησλ
δηεζλψλ εκπνξηθψλ ζρέζεσλ, ηελ εθαξκνγή ησλ δηεζλψλ θαλφλσλ θαη ηελ επίιπζε ησλ φπνησλ
δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ κειψλ ηνπ νξγαληζκνχ. ΢ηελ νπζία βέβαηα ν νξγαληζκφο ζα ρξεζίκεπε γηα
ηελ επέθηαζε ησλ δπηηθψλ πξνηχπσλ φζνλ αθνξά ζηηο εκπνξηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζε νιφθιεξε
ηελ πθήιην θαη θαηά ζπλέπεηα ζηε δεκηνπξγία ελφο πεξηβάιινληνο επλντθνχ γηα ηα ακεξηθάληθα
ζπκθέξνληα.
Πέξα φκσο απφ ηηο πξνζπάζεηεο επηθξάηεζεο ηνπ θηιειεχζεξνπ κνληέινπ νηθνλνκηθήο
αλάπηπμεο, ε ππεξδχλακε απνδχζεθε παξάιιεια ζε έλαλ αγψλα πξνάζπηζεο ησλ αλζξσπίλσλ
δηθαησκάησλ αλά ηελ πθήιην θαη δηάδνζεο ησλ δεκνθξαηηθψλ ζεζκψλ δπηηθνχ ηχπνπ. Απηή ε
ζπκπεξηθνξά ππήξμε απνηέιεζκα ηεο αληίιεςεο πνπ δηακνξθψζεθε ηελ επνκέλε ηεο αλάδπζεο
ηεο κνλνπνιηθήο δνκήο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ππήξραλ πιένλ απηέο απνδείμεηο γηα ηελ ππεξνρή
ηνπ δπηηθνχ κνληέινπ θνηλσληθήο, νηθνλνκηθήο θαη πνιηηηθήο νξγάλσζεο θαη νη Ηλσκέλεο
Πνιηηείεο, σο ν παλίζρπξνο εθπξφζσπφο ηνπ θαη ε ππεξδχλακε πιένλ ηνπ ζπζηήκαηνο, είρε ηελ
επζχλε ηεο δηάδνζεο θαη θπξίσο ηεο πξνάζπηζεο απηψλ ησλ αμηψλ. Γηα κία αθφκα θνξά ινηπφλ
νη ΗΠΑ βξέζεθαλ ζην πξνζθήλην φρη απιά σο έλαο θάξνο δεκνθξαηίαο αιιά σο άιινη

27
ζηαπξνθφξνη49, νη νπνίνη ρξεζηκνπνίεζαλ ηελ ηζρχ ηνπο γηα λα εμαζθαιίζνπλ ην δηθαίσκα ηεο
απηνδηάζεζεο θαη λα απνηξέςνπλ ηελ εζληθή εθθαζάξηζε ησλ Βφζλησλ θαη ησλ Κνζνβάξσλ γηα
παξάδεηγκα, αιιά θαη γηα λα εληζρχζνπλ ή θαη λα επηβάιινπλ ηε δεκνθξαηία δπηηθνχ ηχπνπ ζε
δηάθνξεο πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε σο ηνλ κνλαδηθφ παξάγνληα εηξήλεο, ζηαζεξφηεηαο θαη
επεκεξίαο50.
Ωζηφζν πίζσ απφ απηή ηελ ηδεαιηζηηθή πξνζέγγηζε ηεο αλακφξθσζεο ησλ αμηψλ ηεο
δηεζλνχο θνηλφηεηαο, θξχβεηαη ε επηζπκία ηνπ εγεκφλα ηνπ ζπζηήκαηνο λα πξνσζήζεη έλαλ
πςειφ βαζκφ νκνηνγέλεηαο σο πξνο ηηο νξγαλσηηθέο δνκέο ησλ θξαηψλ πνπ ην απαξηίδνπλ. Απηή
ε νκνηνγέλεηα επηηξέπεη ζηελ εγεκνληθή δχλακε λα δηαρεηξηζηεί πνιχ πην απνηειεζκαηηθά θαη κε
ιηγφηεξε πξνζπάζεηα ηηο δηεζλείο ππνζέζεηο θαη λα εμαζθαιίζεη έλα ειάρηζην επίπεδν
θαηαλφεζεο, ζπλελλφεζεο θαη ζπλεξγαζίαο, ην νπνίν αλαπηχζζεηαη κεηαμχ φκνησλ νληνηήησλ.
Αθφκε, σο ην ηζρπξφηεξν κέινο κίαο ηέηνηαο νκνηνγελνχο νκάδαο απνθηά ηε δπλαηφηεηα
επθνιφηεξεο πξφζβαζεο ζηηο εζσηεξηθέο δηεξγαζίεο ησλ ππνινίπσλ θξαηψλ κε απνηέιεζκα λα
κπνξεί λα ειέγμεη αιιά θαη λα επεξεάζεη ηε δηεζλή ηνπο ζπκπεξηθνξά. Σέινο, ε χπαξμε ελφο
νκνηνγελνχο δηεζλνχο ζπζηήκαηνο51 κεηψλεη ηελ αλαζθάιεηα πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ
αληηκεηψπηζε απεηιψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ θξάηε πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ έλα ηειείσο
δηαθνξεηηθφ ζχζηεκα αμηψλ, ζπκθεξφλησλ θαη ηξφπνπ δξάζεο52. Πνιιέο θνξέο κάιηζηα απηή ε
αλαζθάιεηα νδεγεί ηα θξάηε πνπ αηζζάλνληαη φηη απεηινχληαη ζηελ δηεμαγσγή πνιέκσλ θαη ζηελ
πξνζπάζεηα βίαηεο αλαηξνπήο θαζεζηψησλ πνπ δελ αληαπνθξίλνληαη ζηα δηθά ηνπο πξφηππα 53.
Οη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο ινηπφλ επεδίσμαλ δπλακηθά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξψηεο
πεξηφδνπ ηεο κνλνπνιηθήο δνκήο απηή ηελ νκνηνγέλεηα θαη ηελ αλακφξθσζε ηνπ θφζκνπ θαηά
ηελ εηθφλα ηνπο ζχκθσλα κε ηελ παξαηήξεζε ηνπ Jervis, αθφκα θαη ηελ επηβνιή ηεο κε ηε ρξήζε
ζηξαηησηηθήο βίαο. Παξ’ φια απηά εμαθνινχζεζαλ λα θηλνχληαη κέζα ζην πιαίζην ηεο δηεζλνχο

49
Απηή ε εμέιημε ήηαλ απνηέιεζκα ηεο επηξξνήο πνπ αζθεί αθφκα ζε έλα κεγάιν κέξνο ηεο ακεξηθαληθήο
πνιηηηθήο εγεζίαο ν νπηιζνληαλφο ηδεαιηζκφο θαη ελδεηθηηθή ηεο πνιηηηθήο θπξηαξρίαο θαηά ηε
ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν ησλ θηιειεχζεξσλ ηδεαιηζηψλ, βι. Κσλζηαληίλνο Αξβαληηφπνπινο, Η
ακεξηθαληθή εμσηεξηθή πνιηηηθή κεηά ηνλ ςπρξφ πφιεκν: Ιδενινγηθά ξεχκαηα (Αζήλα: Δθδφζεηο
Πνηφηεηα, 2000), ζει. 31-34.
50
Η εδξαίσζε ηεο εηξήλεο κέζσ ηνπ πνιιαπιαζηαζκνχ ησλ δεκνθξαηηθψλ θαζεζηψησλ ππνζηεξίδεηαη
απφ ηελ «ζέζε» ηεο δεκνθξαηηθήο εηξήλεο θαη ηνλ θπξηφηεξν εθπξφζσπφ ηεο Michael W. Doyle ζηα έξγα
ηνπ Michael W. Doyle, “Kant, Liberal Legacies, and Foreign Affairs, Parts 1 and 2”, Philosophy and
Public Affairs, vol. 12, Nos 3 and 4 (Summer and Fall 1983) θαη Michael Doyle, “Kant: Liberalism and
World Politics”, American Political Science Review, Vol. 80, No. 4 (December 1986), ζει. 1151-1169.
51
Γηα ηνλ νξηζκφ ησλ νκνηνγελψλ θαη εηεξνγελψλ ζπζηεκάησλ βι. Raymond Aron, Peace & war : a
theory of international relations (New Brunswick, N.J. : Transaction Publishers, 2003) ζζ 99-101
52
Robert Jervis, «The Remaking of a Unipolar World», The Washington Quarterly, 29, 3. (Summer 2006),
ζ 13
53
Kenneth N. Waltz, «Structural Realism after the Cold War», International Security, vol. 25, No. 1.
(Summer 2000), ζ 11

28
θνηλφηεηαο, απνθεχγνληαο ηε κνλνκεξή δξάζε, πξνθεηκέλνπ λα κελ πξνθαιέζνπλ κία αχμεζε
ζηελ αλαζθάιεηα ησλ ζπκκάρσλ ηνπο θαη επηθέξνπλ ηειηθά ην αληίζηξνθν απνηέιεζκα, δειαδή
λα θαηαζηεί ν αληαγσληζκφο ηζρχνο ζεκαληηθφηεξνο απφ νπνηαδήπνηε ηδενινγηθή θαη πνιηηεηαθή
νκνηνγέλεηα ηνπ ζπζηήκαηνο. Απηφ θαηέζηε δπλαηφ θαζψο ε εγεζία ηεο ππεξδχλακεο δελ
επέηξεςε ζηελ «ηεξαπνζηνιηθή δηπισκαηία»54 λα απνηειέζεη ηνλ νδεγφ ηεο εγεκνληθήο
εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ηνπο, ηδίσο κεηά ηελ απνηπρία ζηε ΢νκαιία, ε νπνία ζα ηελ νδεγνχζε ζε
κία απμεκέλε ηάζε κνλνκεξνχο παξεκβαηηθφηεηαο θαη θαηά ζπλέπεηα ζηελ ππεξεπέθηαζε.

Η παρακμή ηης ηγεμονίας ηων ΗΠΑ και η μεηάβαζη ζηη μη ηγεμονική

μονοπολική δομή.

΢ηα ηέιε φκσο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο, παξ’ φιν πνπ είραλ
επηηχρεη ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ ην ζχλνιν ησλ ζηφρσλ πνπ είραλ ζέζεη, βξέζεθαλ εγθισβηζκέλεο
ζηελ εγεκνληθή ζέζε ηελ νπνία ηφζν πνιχ πξνζπάζεζαλ λα θαηαθηήζνπλ. Η εγεκνληθή ηάμε
πξαγκάησλ ηελ νπνία είραλ δεκηνπξγήζεη θαη κε ηελ νπνία είραλ ζπλδέζεη ηα εζληθά ηνπο
ζπκθέξνληα έπξεπε ηψξα λα δηαηεξεζεί. Η έθηαζε φκσο ησλ δεζκεχζεσλ πνπ είραλ αλαιάβεη
θαη ε παξνπζία ηνπο ζε ζρεδφλ θάζε γσληά ηνπ πιαλήηε είραλ νδεγήζεη ζηε δηακφξθσζε ελφο
εμαηξεηηθά πνιχπινθνπ πιέγκαηνο ζπκθεξφλησλ αζθαιείαο πνπ έζεηε πιένλ πεξηνξηζκνχο ζηηο
ζηξαηεγηθέο επηινγέο θαη ηνπο ειηγκνχο ηνπο. Απηή ε θαηάζηαζε είρε σο απνηέιεζκα ηε
ζηαδηαθή αχμεζε ηνπ αηζζήκαηνο αλαζθάιεηαο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ θαζψο ζεσξνχζαλ φηη
νπνηαδήπνηε αλαηξνπή ηεο θαζεζηεθπίαο ηάμεο ζα είρε άκεζν αληίθηππν ζηα ζπκθέξνληα θαη
ηελ ηζρχ ηνπο. Έηζη «αλαηαξαρέο νη νπνίεο ζα αγλννχληαλ ζε έλα δηπνιηθφ ή πνιππνιηθφ θφζκν
θάληαδαλ πνιχ κεγαιχηεξεο γηα ηνλ εγεκφλα»55 θαη έπξεπε λα ηχρνπλ άκεζεο θαη
απνηειεζκαηηθήο αληηκεηψπηζεο.
Έλα άιιν γεγνλφο, ην νπνίν είρε αλεζπρεηηθέο πξνεθηάζεηο γηα ηηο ΗΠΑ ήηαλ νη
κεηαβνιέο ηνπ παγθφζκηνπ ζπζρεηηζκνχ ηζρχνο πνπ ιάκβαλαλ ρψξα αξγά αιιά ζηαζεξά, θαη νη
νπνίεο, αλ θαη δελ νδεγνχζαλ ζηελ αλαηξνπή ηεο πθηζηάκελεο ππεξνρήο ησλ Ηλσκέλσλ
Πνιηηεηψλ, επέθεξαλ πνηνηηθέο αιιαγέο ζηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κεγάισλ δπλάκεσλ. Μία ηέηνηα
εμέιημε ήηαλ γηα παξάδεηγκα ε νηθνλνκηθή άλζεζε ησλ Δπξσπαίσλ ζπκκάρσλ ηεο κέζσ ηεο
ελίζρπζεο ησλ κεραληζκψλ ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο θαη ε επηζπκία ηνπο γηα ηελ αλάιεςε
ελφο πεξηζζφηεξν αλεμάξηεηνπ ξφινπ ζηε δηεζλή ζθελή56. Οκνίσο ην ζηαδηαθφ άλνηγκα θαη ε

54
Henry Kissinger, Diplomacy (New York: Simon & Schuster, 1994), ζει. 39.
55
Robert Jervis, op.cit No 34, ζ 14
56
Βι. Kenneth N. Waltz, op.cit No 35, ζ 31

29
απζηεξά ειεγρφκελε θηιειεπζεξνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο ηεο Λατθήο Γεκνθξαηίαο ηεο Κίλαο θαη
ε επαθφινπζε αικαηψδεο αλάπηπμή ηεο ζε φινπο ηνπο ηνκείο απνηεινχζαλ ηα πξψηα ζεκάδηα
ηεο αλάδπζήο ηεο ζε ζεκαληηθφ παξάγνληα ζηηο δηεζλείο εμειίμεηο. Αθφκα θαη ε εμαληιεκέλε θαη
παξαθκάδνπζα πξψελ ππεξδχλακε, ε Ρσζία, είρε αξρίζεη λα εκθαλίδεη δείγκαηα αλάθακςεο,
κεηά ηελ αλάιεςε ηεο εγεζίαο απφ ηνλ Vladimir Putin, ράξε ζηε ξηδηθή αλαδηνξγάλσζε ηνπ
θξάηνπο θαη ηελ επλντθή ζπγθπξία ζηνλ ηνκέα ησλ ελεξγεηαθψλ πφξσλ. Σν γεγνλφο φηη φιεο
απηέο νη αιιαγέο εληνπίδνληαλ ζηνλ νηθνλνκηθφ ηνκέα δελ πεξηνξίδεη ηε ζεκαζία ηνπο, θαζψο
φπσο γλσξίδνπκε ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη επξσζηία απνηειεί κία ζεκειηψδε πξνυπφζεζε γηα
ηελ αχμεζε ηεο ζπλνιηθήο, θαη πξψηηζηα ηεο ζηξαηησηηθήο, ηζρχνο ελφο θξάηνπο 57.
Όζν, βέβαηα, θαη αλ ηα παξαπάλσ δεδνκέλα πξννηψληδαλ ηελ παξαθκή ηεο εγεκνληθήο
ηάμεο πξαγκάησλ, ηα γεγνλφηα πνπ έπαημαλ θαηαιπηηθφ ξφιν ζηελ επηηάρπλζε απηήο ηεο
δηαδηθαζίαο ήηαλ νη ηξνκνθξαηηθέο επηζέζεηο ηεο 11 εο ΢επηεκβξίνπ 2001. Σα πξσηνθαλή απηά
ρηππήκαηα ζηελ επηθξάηεηα ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ άιιαμαλ ξηδηθά ηελ εηθφλα πνπ είραλ νη
ηειεπηαίεο γηα ηνλ θφζκν, ν νπνίνο πιένλ γηλφηαλ αληηιεπηφο σο εμαηξεηηθά ερζξηθφο θαη
επηθίλδπλνο. Η εηθφλα απηή εληζρπφηαλ απφ ην γεγνλφο φηη απηέο νη επηζέζεηο είραλ επηηχρεη ηελ
θαηάξξεπζε ηνπ αηζζήκαηνο εζληθήο αζθάιεηαο ζην εζσηεξηθφ θαη έλα ηξνκεξφ πιήγκα ζηελ
εηθφλα ηεο ακεξηθαληθήο ππεξνρήο ζηε δηεζλή ζθελή, απνθαιχπηνληαο ηελ ηξσηφηεηα ηεο
ππεξδχλακεο. Άκεζε ζπλέπεηα απηψλ ησλ εμειίμεσλ ήηαλ ε αλαζεψξεζε ηεο κέρξη ηφηε
αθνινπζνχκελεο ζηξαηεγηθήο ηεο ππεξδχλακεο θαη ε ξηδνζπαζηηθνπνίεζε ηεο ακεξηθάληθεο
εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, ε νπνία εθδειψζεθε κε ηελ πηνζέηεζε κίαο επηζεηηθήο θαη γεληθφηεξα
αλαζεσξεηηθήο ζηάζεο58. Με ηνλ ηξφπν απηφ νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο ζεσξνχζαλ φηη νη ζηφρνη
ηεο εμσηεξηθήο ηνπο πνιηηηθήο, νη νπνίνη παξέκελαλ νη ίδηνη, ζα κπνξνχζαλ λα πινπνηεζνχλ πνιχ
πην απνηειεζκαηηθά κέζα ζην λέν, ερζξηθφ θαη πνιχ δηαθνξεηηθφ απφ ηελ πξνεγνχκελε δεθαεηία
ζηξαηεγηθφ πεξηβάιινλ.
Πξψην παξάδεηγκα απηήο ηεο λέαο πξνζέγγηζεο ππήξμε ε θήξπμε ηνπ πνιέκνπ θαηά ηεο
ηξνκνθξαηίαο, ν νπνίνο ζηφρεπε ζηελ πάηαμε ηεο ηξνκνθξαηίαο αλά ηελ πθήιην κε ηε ρξήζε ηεο
ζηδεξάο ππγκήο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ. Δπξφθεηην γηα κία γηγαληηαία επηρείξεζε ε νπνία
απαηηνχζε ηελ παξνπζία ηεο ππεξδχλακεο ζε αθφκα πεξηζζφηεξεο πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε θαη ηελ
εηνηκφηεηά ηεο γηα ηε δηεμαγσγή πνιεκηθψλ επηρεηξήζεσλ ζε πεξηζζφηεξα απφ έλα πνιεκηθά
ζέαηξα ηαπηφρξνλα. Γηα ηελ απνηειεζκαηηθή, επνκέλσο, νινθιήξσζε απηνχ ηνπ πνιέκνπ, νη
ΗΠΑ έπξεπε λα δηαζέζνπλ έλα πνιχ κεγάιν κέξνο ησλ ζηξαηησηηθψλ ηνπο δπλάκεσλ θαη λα ηηο
αλαπηχμνπλ ζε ζέαηξα επηρεηξήζεσλ ηα νπνία γεσγξαθηθά απείραλ πνιχ φρη κφλν απφ ηελ

57
Βι. John J. Mearsheimer, op.cit. No 29, ζζ 67-75
58
Robert Jervis, op.cit No 34, ζζ 9-10

30
ακεξηθαληθή ήπεηξν αιιά θαη απφ ηελ παξαδνζηαθή πεξηνρή δξάζεο ηνπο.
Απηέο νη απαηηήζεηο ηεο λέαο πνιηηηθήο πνπ επέιεμαλ λα αθνινπζήζνπλ επαιεζεχηεθαλ
ζηελ πεξίπησζε ηεο επέκβαζεο ησλ ακεξηθαληθψλ δπλάκεσλ ζην Αθγαληζηάλ ην 2001, έδξα ηεο
Αι-Κάηληα, ελφο απφ ηα κεγαιχηεξα ηξνκνθξαηηθά δίθηπα. Αλαιακβάλνληαο απηή ηελ
επηρείξεζε, νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο ήιπηδαλ πσο ζα είραλ ηελ επθαηξία λα εμαιείςνπλ έλα
ζεκαληηθφ ππξήλα ηεο δηεζλνχο ηξνκνθξαηίαο, λα δηαζθαιίζνπλ ηελ κε επαλάιεςε ρηππεκάησλ
αλάινγσλ ηεο 11εο ΢επηεκβξίνπ θαη παξάιιεια λα εγθαηαζηήζνπλ ηηο δπλάκεηο ηνπο ζε κία
πεξηνρή ηδηαίηεξεο γεσπνιηηηθήο ζεκαζίαο. Απφ ηελ άιιε φκσο, ε θηιφδνμε απηή επηρείξεζε
ζεκαηνδφηεζε ηελ αξρή κηαο δηαδηθαζίαο ππεξ-επέθηαζεο, ε νπνία ηειηθά ζα εμαζζελνχζε ηελ
ίδηα ηελ ππεξδχλακε, ζα πξνθαινχζε ηελ αληίδξαζε ησλ ζπκκάρσλ ηεο θαη ηελ ζηαδηαθή
αλαηξνπή ηεο απφ ηελ εγεκνληθή ζέζε πνπ θαηείρε.
Ωζηφζν, ζηελ αξρή αθφκα απηήο πεξηφδνπ, φηαλ ηα αξλεηηθά απνηειέζκαηα ηεο ππεξ-
επέθηαζεο δελ είραλ θάλεη ηελ εκθάληζή ηνπο, νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο βξέζεθαλ κπξνζηά ζηελ
επθαηξία λα αμηνπνηήζνπλ απηή ηελ λέα δηεζλή θαηάζηαζε αλαζθάιεηαο πξνο φθειφο ηνπο θαη
έηζη λα δηαηεξήζνπλ, έζησ θαη πξφζθαηξα, ηελ εγεκνλία ηνπο ζην δηεζλέο ζχζηεκα. Σα
ηξνκνθξαηηθά ρηππήκαηα ηεο 11εο ΢επηεκβξίνπ θαλέξσλαλ κία γεληθφηεξε απεηιή γηα ηελ
αζθάιεηα ησλ κνλάδσλ ηνπ ζπζηήκαηνο, γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο νπνίαο ηα ππφινηπα θξάηε,
θαη θπξίσο νη κεγάιεο δπλάκεηο, ζηεξίρηεθαλ ζηελ ππεξνρή ηνπ εγεκφλα, πξνζθέξνληαο
πξφζπκα ηελ ππνζηήξημή ηνπο κέζα απφ έλα πιήζνο δηεπθνιχλζεσλ. Απφδεημε ηεο
παξαηεξνχκελεο ζπκπαξάηαμεο κε ηηο ΗΠΑ ππήξμε ε ελεξγνπνίεζε γηα πξψηε θνξά ζηελ
ηζηνξία ηνπ ΝΑΣΟ ηεο δηάηαμεο πεξί θνηλήο άκπλαο ζε πεξίπησζε επίζεζεο ζε έλα απφ ηα κέιε
ηνπ νξγαληζκνχ59, ε νπνία απνηεινχζε παξάιιεια κία έκπξαθηε απνδνρή απφ ην ζχλνιν ησλ
κειψλ ηεο ζπκκαρίαο ηεο ακεξηθαληθήο εξκελείαο ησλ ηξνκνθξαηηθψλ ρηππεκάησλ σο
επηζέζεσλ ελαληίνλ ηεο εδαθηθήο αθεξαηφηεηαο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ. Η ππνζηήξημε απηή
φκσο δελ πεξηνξίζηεθε κφλν ζηελ ελεξγνπνίεζε ησλ κεραληζκψλ θνηλήο άκπλαο, θαζψο ηφζν νη
παξαδνζηαθνί ηνπο ζχκκαρνη φζν θαη θξάηε πνπ είραλ επηιέμεη ηε ζπκπφξεπζε κε ηελ
ππεξδχλακε, απνθάζηζαλ λα ζπλεηζθέξνπλ ελεξγά θαη ζηηο «πνιεκηθέο» ηεο επηρεηξήζεηο.
Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε επέκβαζε ζην Αθγαληζηάλ φπνπ ε ζπκκεηνρή, κε
πνηθίινπο ηξφπνπο, ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο μεπέξαζε θαη εθείλε ζηνλ πφιεκν ζηνλ Πεξζηθφ
θφιπν ην 199060, γεγνλφο ην νπνίν απνδεηθλχεη ηελ απνδνρή ηεο εγεηηθήο ζέζεο ησλ Ηλσκέλσλ
Πνιηηεηψλ ζηνλ αγψλα γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο δηεζλνχο ηξνκνθξαηίαο θαη ηε ζηαζεξνπνίεζε

59
Πξφθεηηαη γηα ην πεξίθεκν άξζξν 5 ηνπ θαηαζηαηηθνχ ράξηε ηνπ Οξγαληζκνχ Βνξεηναηιαληηθνχ
΢πκθψλνπ.
60
Οη ρψξεο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ επηρείξεζε Enduring Freedom θαη ζηελ ISAF αλέξρνληαη ζε 50 ελψ
ζηνλ πξψην πφιεκν ηνπ Κφιπνπ ε ζπκκαρία απνηεινχληαλ απφ 34 πεξίπνπ θξάηε.

31
ηνπ ζπζηήκαηνο.
Δίλαη αμηνζεκείσην ην γεγνλφο φηη ε παξαηεξνχκελε απηή αλαζθάιεηα ήηαλ ηφζν
κεγάιε, ψζηε ε ππνζηήξημε πξνο ηελ εγεκνληθή δχλακε εμαθνινπζνχζε λα πθίζηαηαη αθφκα θαη
κέζα ζε έλα πιαίζην απφξξηςεο θαη απαμίσζεο απφ ηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο ησλ πθηζηάκελσλ
δηεζλψλ πξαθηηθψλ. Η ζηάζε απηή ηεο ππεξδχλακεο απνζθνπνχζε ζηελ αλαζεψξεζε ηνπ κέρξη
ηφηε ηξφπνπ δξάζεο θαη ηελ απαιιαγή απφ ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ ηνπο επέβαιαλ νη θαλφλεο ηνπ
ζπζηήκαηνο. Η ζεκαληηθφηεξε ίζσο απφ απηέο ηηο αιιαγέο ήηαλ ε απφθαζή ηνπο λα αλαιάβνπλ
δξάζε ελάληηα ζηελ απεηιή ηεο ηξνκνθξαηίαο ρσξίο λα αλαδεηήζνπλ πξνεγνπκέλσο ηελ
απαξαίηεηε ηππηθή λνκηκνπνίεζε απφ ηε δηεζλή θνηλφηεηα, ηελ νπνία ζα ηνπο παξείρε ε
πηνζέηεζε κίαο ζρεηηθήο απφθαζεο απφ θάπνην δηεζλή νξγαληζκφ φπσο ν ΟΗΔ ή αθφκα θαη ην
ΝΑΣΟ. Αληηζέησο επέιεμαλ λα πξνσζήζνπλ κία ad hoc ζπκκαρία θξαηψλ, ηε ζπκκαρία ησλ
πξνζχκσλ φπσο νλνκάζηεθε, ρσξίο θάπνηα ζπγθεθξηκέλε ζεζκηθή δνκή θαη κε επίθεληξν ηελ
ππεξνρή ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ61. Έηζη απέθηεζαλ πνιχ κεγαιχηεξε ειεπζεξία επηινγψλ θαη
θηλήζεσλ θαζψο δε ρξεηαδφηαλ λα ινγνδνηήζνπλ ζε θαλέλα. Οη δηεζλείο νξγαληζκνί ζηελ νπζία
είραλ απνθηήζεη έλα δεπηεξεχνληα ξφιν θαη θπξίσο απηφ ηεο δηαηήξεζεο ηεο εηξήλεο θαη ηεο
ηάμεο ζηηο πεξηνρέο πνπ επελέβαηλαλ νη ακεξηθαληθέο δπλάκεηο. Απνθαιππηηθφ παξάδεηγκα απηήο
ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ππήξμε ε απφθαζε γηα ηελ απνζηνιή ζηξαηεπκάησλ ζην Αθγαληζηάλ ππφ
ηελ αηγίδα ηνπ ΟΗΔ θαη κε ηελ νλνκαζία International Security Assistance Force(ISAF) - ε
νπνία είλαη ελδεηθηηθή ηνπ βνεζεηηθνχ ξφινπ πνπ απηή είρε – αθνχ είρε νινθιεξσζεί ε
επηρείξεζε αλαηξνπήο ησλ Σαιηκπάλ.
Σελ ίδηα ζηηγκή, ε αξρηθή επηηπρία ζηνλ πφιεκν ελαληίνλ ηεο ηξνκνθξαηίαο, ηελ νπνία
ζήκαλε ε αλαηξνπή ηνπ θαζεζηψηνο ηνπ Σαιηκπάλ θαη ν έιεγρνο ησλ ζεκαληηθφηεξσλ πφιεσλ
θαη πεξηνρψλ ηνπ Αθγαληζηάλ απφ ηηο ακεξηθαληθέο δπλάκεηο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο επλντθέο
ζπλζήθεο πνπ πεξηγξάςακε πξνεγνπκέλσο αιιά θαη ηε ζπλερηδφκελε αλαζθάιεηα πνπ βίσλαλ νη
ΗΠΑ, είραλ εδξαίσζε ζηελ εγεηηθή νκάδα ησλ ηειεπηαίσλ έλα ζηξεβιφ αίζζεκα αλαγθαηφηεηαο,
αιιά θαη ηθαλφηεηαο, κίαο πην δπλακηθήο αληηκεηψπηζεο θαη ησλ ππφινηπσλ θξαηψλ πνπ
ζπληζηνχζαλ απεηιή γηα ηα ακεξηθαληθά ζπκθέξνληα. ΢ηελ θαηεγνξία απηή εληάζζνληαλ εθείλε
ηελ πεξίνδν ην Ιξάθ, ην Ιξάλ θαη ε Β. Κνξέα, ρψξεο πνπ ραξαθηεξίδνληαλ απφ ηελ επηζπκία
απφθηεζεο ππξεληθψλ νπινζηαζίσλ, απφ απηαξρηθά θαζεζηψηα θαη δηέζεηαλ εγέηεο
απξφβιεπηνπο θαη κε έληνλα αληηακεξηθαληθά αηζζήκαηα θαη απφςεηο. Ο ζπλδπαζκφο απηφο ηα
θαζηζηνχζε αζηάζκεηνπο παξάγνληεο ησλ πεξηθεξεηαθψλ ζπζηεκάησλ ζηα νπνία αλήθαλ, θαη

61
Γηα κία ηππνινγία ησλ λέσλ ζπκκαρηθψλ ζρέζεσλ ησλ ΗΠΑ βι. Kurt M. Campbell, op.cit No 1, ζζ 158-
160. Δπίζεο βι. Bruno Tertrais, «The Changing Nature of Military Alliances», The Washington Quarterly,
vol.27, No. 2 (Spring 2004) pp. 135–150

32
θαη’ επέθηαζε ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο, θαζψο απεηινχζαλ λα αλαηξέςνπλ ηελ ππξεληθή
ηζνξξνπία θαη ηνπο ηνπηθνχο ζπζρεηηζκνχο ηζρχνο. Δπηπιένλ, νη ρψξεο απηέο αλήθνπλ
γεσγξαθηθά ζε πεξηνρέο κεγάινπ ζηξαηεγηθνχ ελδηαθέξνληνο γηα ηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο,
γεγνλφο πνπ ελίζρπε αθφκα πεξηζζφηεξν ηελ αλάγθε λα ηεζνχλ ππφ ακεξηθάληθν έιεγρν. Έηζη νη
Ηλσκέλεο Πνιηηείεο απνθάζηζαλ λα εθκεηαιιεπηνχλ ηε δπλακηθή πνπ είρε δεκηνπξγήζεη ν
πφιεκνο θαηά ηεο ηξνκνθξαηίαο θαη λα εληάμνπλ ζε απηφλ ηελ αληηκεηψπηζε ησλ παξαπάλσ
θξαηψλ, θαη θπξίσο ηνπ Ιξάθ.
Η έληαμε απηή δελ πξαγκαηνπνηήζεθε κφλν ζε επίπεδν ζηξαηεγηθνχ ζρεδηαζκνχ θαη
επηρεηξήζεσλ αιιά θαη ζε ηδενινγηθφ. Με ηνλ ηξφπν απηφ νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο επεδίσθαλ λα
εθκεηαιιεπηνχλ ζην έπαθξν ηελ αλαζθάιεηα πνπ πξνθαινχζε ε δηεζλήο ηξνκνθξαηία θαη λα
ελεξγνπνηήζνπλ κεραληζκνχο αλάινγνπο κε εθείλνπο πνπ ζηφρεπαλ ζηελ αλάζρεζε ηνπ
θνκκνπληζηηθνχ θηλδχλνπ παιηφηεξα θαη νη νπνίνη ζα έζεηαλ ηηο ίδηεο ζην επίθεληξφ ηνπο. Η
απφδνζε επνκέλσο κίαο έληνλεο ηδενινγηθήο θαη ςπρνινγηθήο δηάζηαζεο ζηελ απεηιή πνπ
ζπληζηνχζαλ ηα θξάηε απηά γηα νιφθιεξν ην ζχζηεκα ζα επέηξεπε ηε λνκηκνπνίεζε ηεο
επηζεηηθήο ζηξαηεγηθήο πνπ επηζπκνχζαλ λα εθαξκφζνπλ αιιά θαη ηε ζπζπείξσζε ησλ
ππφινηπσλ θξαηψλ ζην πιεπξφ ηεο ππεξδχλακεο. Δλψ, ινηπφλ, ηα θξάηε απηά απνηεινχζαλ ζην
παξειζφλ απιά αλαζεσξεηηθέο πεξηθεξεηαθέο δπλάκεηο θαη αληηκεησπίδνληαλ αλαιφγσο, φπσο
απέδεημαλ ν πφιεκνο ηνπ Πεξζηθνχ θφιπνπ ην 1990 αιιά θαη ν βνκβαξδηζκφο ηνπ Ιξάθ ην 1998,
κε ηελ εκθάληζε ηεο ηξνκνθξαηηθήο απεηιήο ε δξάζε ηνπο απηή ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ
ππνζηήξημε ηξνκνθξαηηθψλ δηθηχσλ απνθηνχζε, ζχκθσλα κε ηελ ππεξδχλακε, ραξαθηεξηζηηθά
ηξνκνθξαηίαο ζε ζπζηεκηθφ πιένλ επίπεδν. Ο ραξαθηεξηζκφο «Άμνλαο ηνπ Καθνχ» πνπ είρε
απνδνζεί απφ ηελ θπβέξλεζε Bush ζηα θξάηε απηά είλαη εμαηξεηηθά απνθαιππηηθφο σο πξνο ηελ
ηδενινγηθή θφξηηζε πνπ επηρεηξήζεθε λα απνδνζεί.
Πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζνπλ ινηπφλ απηή ηε λέα νκάδα αληηπάισλ, νη Ηλσκέλεο
Πνιηηείεο πξνρψξεζαλ ηαπηφρξνλα ζηελ πηνζέηεζε κίαο λέαο ζηξαηεγηθήο αληίιεςεο σο πξνο
ηνλ ηξφπν πνπ ζα έπξεπε λα δξάζνπλ. Αθξνγσληαίνο ιίζνο ηεο ήηαλ ην δφγκα ηνπ πξνιεπηηθνχ
πνιέκνπ ελαληίνλ εθείλνπ ηνπ αληηπάινπ πνπ ζρεδίαδε λα πιήμεη ηα ζπκθέξνληα ησλ ΗΠΑ θαη
πάλσ απ’ φια ηελ αζθάιεηά ηνπο. Μπνξεί ην ζπγθεθξηκέλν δφγκα λα κηκνχηαλ, θαη κε ηνλ ηξφπν
απηφ λα αληηζηάζκηδε, ην πιενλέθηεκα ηεο λέαο απεηιήο, ην νπνίν ήηαλ ν αηθληδηαζκφο, σζηφζν
κεγέζπλε παξάιιεια ηηο πηζαλφηεηεο παξεξκελείαο ησλ πξνζέζεσλ θαη ησλ θηλήζεσλ ησλ
αληηπάισλ νδεγψληαο ζηε ζπλέρεηα ζε ππεξβνιηθέο αληηδξάζεηο. Έλα αθφκα κεηνλέθηεκα ηνπ
πξνιεπηηθνχ πνιέκνπ είλαη φηη εληζρχεη ηελ ήδε ππάξρνπζα ηάζε ππεξεπέθηαζεο ηνπ εγεκφλα
θαζψο ηνλ νδεγεί ζηελ αλάιεςε δξάζεο ζε πεξηθέξεηεο ηνπ ζπζηήκαηνο ζηηο νπνίεο ππάξρεη κελ
ε πηζαλφηεηα απνζηαζεξνπνίεζεο, αιιά δελ ππάξρνπλ απηά ζηνηρεία επηζεηηθψλ θηλήζεσλ εθ

33
κέξνπο θάπνηνπ θξάηνπο. Έηζη ππήξρε ν θίλδπλνο νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο λα επέκβνπλ ζε
πεξηνρέο φπνπ ηειηθά κπνξεί λα ελεξγνπνηνχηαλ ην πεξηθεξεηαθφ ζχζηεκα ηζνξξνπίαο ηεο
ηζρχνο, θαη έηζη ε επέκβαζή ηνπο λα είρε σο απνηέιεζκα ηελ επηδείλσζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαη
φρη ηε ιχζε ηνπ. Σέινο, ην βαζηθφηεξν φισλ ήηαλ ην γεγνλφο φηη ην δφγκα απηφ απνθάιππηε κε
ηνλ πην ζαθή ηξφπν ηελ αλαζεσξεηηθή θαη ξηδνζπαζηηθή αληίιεςε ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ γηα
ην ξφιν ηνπο ζην λέν ζηξαηεγηθφ πεξηβάιινλ πνπ δηακφξθσζαλ νη επηζέζεηο ηεο 11 εο
΢επηεκβξίνπ62.
Παξά ηα κεηνλεθηήκαηά ηνπ, ην δφγκα ηνπ πξνιεπηηθνχ πνιέκνπ ηέζεθε ζε ηζρχ απφ ηηο
ΗΠΑ γηα πξψηε θνξά ζηελ πεξίπησζε ηνπ Ιξάθ, ην νπνίν ήηαλ ην πην αδχλακν θαη ηαπηφρξνλα
ην πην λεπξαιγηθφ θξάηνο ζηελ πεξηνρή ηεο Μέζεο Αλαηνιήο. Η ηαθηηθή πνπ αθνινπζήζεθε
ήηαλ αλάινγε κε εθείλε πνπ νδήγεζε ζηνλ βνκβαξδηζκφ ηνπ 1998: νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο
απαίηεζαλ ηελ αχμεζε ησλ εξεπλψλ γηα ηελ χπαξμε φπισλ καδηθήο θαηαζηξνθήο απφ ηνπο
επηζεσξεηέο ηεο Γηεζλνχο Τπεξεζίαο Αηνκηθήο Δλέξγεηαο, ε Βαγδάηε θάπνηα ζηηγκή αληέδξαζε
θαη θαηεγνξήζεθε φηη απνθξχπηεη ζηνηρεία θαη νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο επηρείξεζαλ λα
απνζπάζνπλ ηελ έγθξηζε ησλ Ηλσκέλσλ Δζλψλ γηα ζηξαηησηηθά αληίπνηλα πνπ ζα ππνρξέσλαλ
ην Ιξάθ λα ζπκκνξθσζεί. Σειηθά νη ΗΠΑ δελ πήξαλ πνηέ απηή ηελ έγθξηζε θαη ηελ
επηδεηνχκελε λνκηκνπνίεζε, θαζψο δελ θαηάθεξαλ λα πείζνπλ θακία απφ ηηο κεγάιεο δπλάκεηο,
νχηε θαλ ηηο επξσπατθέο - εθηφο πάληα απφ ηε Μεγάιε Βξεηαλία - , γηα ηελ απεηιή πνπ
ζπληζηνχζε ην Ιξάθ. Ωζηφζν, ζίγνπξεο γηα ηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα δηεμάγνπλ δχν πνιέκνπο
ηαπηφρξνλα63, θαζψο νη επηρεηξήζεηο ζην Αθγαληζηάλ ζπλερίδνληαλ, νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο
επέκεηλαλ ζηελ αξρηθή ηνπο ζέζε γηα ην Ιξάθ θαη ελεξγνπνίεζαλ γηα κία αθφκα θνξά ηε
ζπκκαρία ησλ πξνζχκσλ. Έηζη ηνλ Μάξηην ηνπ 2003, έρνληαο σο βαζηθφ ηνπο ζχκκαρν ηε
Μεγάιε Βξεηαλία, εηζέβαιαλ ζην Ιξάθ κε ζηφρν ηελ θαηαζηξνθή ηνπ ππνηηζέκελνπ ππξεληθνχ
νπινζηαζίνπ ηνπ θαη ηαπηφρξνλα ηελ αλαηξνπή ηνπ εγέηε ηνπ, ΢αληάκ Υνπζεΐλ.
Η απνηπρία ηεο λέαο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ, ηελ νπνία
απεηθφληδε απηή ε εηζβνιή, ήηαλ εκθαλήο ήδε απφ ην ζηάδην ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ κε ηηο
ππφινηπεο κεγάιεο δπλάκεηο. Οη ΗΠΑ ζεσξνχζαλ φηη ζε απηή ηε δηαδηθαζία νη ζχκκαρνί ηεο
θαηά ηε δηεμαγσγή ηνπ πνιέκνπ ζην Αθγαληζηάλ ζα πηνζεηνχζαλ γηα κηα αθφκα θνξά ηηο

62
Γηα ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο πξνιεπηηθήο ρξήζεο ηζρχνο, ηνπ ακεξηθαληθνχ αλαζεσξεηηζκνχ θαη ηεο
λνκηκνπνίεζεο βι. Ian Hurd, «Breaking and Making Norms: American Revisionism and Crises of
Legitimacy», International Politics, 44, (2007), pp 194–213
63
Δίλαη ραξαθηεξηζηηθή ε αξρή «4-2-1» πνπ πηνζεηήζεθε απφ ηελ θπβέξλεζε G.W.Bush φζνλ αθνξά ηε
καρεηηθή ηθαλφηεηα ησλ ακεξηθαληθψλ ελφπισλ δπλάκεσλ θαη πξνέβιεπε ηελ αλάζρεζε ζε ηέζζεξηο
πεξηνρέο, ηελ αληεπίζεζε ζε δχν θαη, αλ είλαη αλαγθαίν, ηελ θαηάιεςε ηεο πξσηεχνπζαο ηνπ ερζξνχ ζε
κία απφ ηηο δχν. Βι. Barry R. Posen, op.cit No 22, ζ 7

34
απφςεηο θαη ηηο απνθάζεηο ηεο γηα ηελ αλάιεςε δξάζεο ελαληίνλ ελφο αθφκα ππξήλα
απνζηαζεξνπνίεζεο κίαο θξίζηκεο πεξηθέξεηαο ηνπ πιαλήηε. Όπσο απνδείρζεθε φκσο κεγάιεο
επξσπατθέο δπλάκεηο φπσο ε Γαιιία, ε Γεξκαλία θαη ε Ρσζία αξλνχληαλ λα απνδερζνχλ ηελ
χπαξμε ελφο πξαγκαηηθνχ «Άμνλα ηνπ Καθνχ» αιιά θαη ηελ αλαγθαηφηεηα θαη ηε ρξεζηκφηεηα
ηνπ δφγκαηνο ηνπ πξνιεπηηθνχ πνιέκνπ, ε εθαξκνγή ηνπ νπνίνπ ζα δεκηνπξγνχζε έλα
πξνεγνχκελν ζηηο δηεζλείο ζρέζεηο θαη επνκέλσο πηζαλφλ λα πξνθαινχζε αλαζηάησζε ζην
ζχζηεκα. Δπίζεο, ε ππεξδχλακε δελ έιαβε ππφςε ηεο ηα ζπκθέξνληα ησλ δηαθσλνχλησλ
κεγάισλ δπλάκεσλ ζηελ πεξηνρή, φπνπ επηθαιχπηνληαλ πεξηζζφηεξα θαη ζεκαληηθφηεξα
ζπκθέξνληα απφ φηη ηελ πεξίπησζε ηνπ Αθγαληζηάλ θαη ηα νπνία ζίγνληαλ απφ ηελ εγθαζίδξπζε
ελφο ζηελνχ ακεξηθαληθνχ ειέγρνπ. Σέινο, άιινη ζεκαληηθνί παξάγνληεο ζηελ άξλεζε ησλ
δπλάκεσλ απηψλ, θαη θπξίσο ηεο Γαιιίαο, λα ππνζηεξίμνπλ ηηο ΗΠΑ ήηαλ ε έιιεηςε εθ κέξνπο
ηνπο ηζρπξήο ζηξαηησηηθήο δχλακεο, ε κηθξή εκβέιεηα πξνβνιήο απηήο ηνπο ηεο ηζρχνο θαη
θπξίσο ε ηαπηφρξνλε εκπινθή ηνπο ζε κία πνιιή δχζθνιε γηα ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο επηρείξεζε
ζην Αθγαληζηάλ ε νπνία βξηζθφηαλ αθφκα ζε πιήξε εμέιημε.
Έλα άιιν ζεκειηψδεο ζηνηρείν πνπ έθξηλε ηελ επηηπρία ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθήο
ησλ ΗΠΑ, εθηφο απφ ηελ παξαπάλσ άξζε ηεο απνδνρήο πνπ απνιάκβαλαλ ζην βαζηθφηεξν
ηνκέα ηεο δηεζλνχο πνιηηηθήο, δειαδή ηεο ζηξαηησηηθήο ηζρχνο, ήηαλ ε απφδνζε ηεο ίδηαο ηεο
ππεξδχλακεο ζην δηκέησπν απηφ πφιεκν ηεο κεηαςπρξνπνιεκηθήο πεξηφδνπ. Σν κέγεζνο ηεο
επηρείξεζεο ζην Ιξάθ θαη ε αδπλακία ησλ θξαηψλ πνπ ζπκκεηείραλ λα ζπλεηζθέξνπλ αλάινγεο
δπλάκεηο κε απηέο ησλ ΗΠΑ, αλάγθαζαλ ηηο ηειεπηαίεο λα απνζχξνπλ έλα κέξνο ησλ δπλάκεσλ
πνπ είραλ αλαπηχμεη ζην Αθγαληζηάλ πξνθεηκέλνπ απηέο λα αμηνπνηεζνχλ ζην Ιξάθ. Απηή φκσο
ε εμέιημε δπζρέξαλε αθφκα πεξηζζφηεξν ηελ επηηπρή δηαηήξεζε ηεο θαηάζηαζεο πνπ είρε
επέιζεη κε ηελ αλαηξνπή ησλ Σαιηκπάλ απφ ηελ εμνπζία, δίλνληαο ζηνπο ηειεπηαίνπο ηελ
επθαηξία λα αλαθάκςνπλ θαη έηζη λα εληαζνχλ θαη πάιη νη ζηξαηησηηθέο επηρεηξήζεηο απφ ηελ
πιεπξά ηεο ISAF, πνπ είρε πιένλ πεξάζεη ζηα ρέξηα ηνπ ΝΑΣΟ. Απφ ηελ άιιε, ε πξνζδνθία γηα
κία γξήγνξε θαη εχθνιε λίθε ζην έδαθνο ηνπ Ιξάθ αλάινγε κε εθείλε ηνπ 1990 δελ
εθπιεξψζεθε πνηέ, θαζψο νη ακεξηθαληθέο δπλάκεηο αληηκεηψπηζαλ έλα πξσηνθαλέο αληάξηηθν
πφιεσλ, ην νπνίν θάλεθαλ απξνεηνίκαζηεο λα αληηκεησπίζνπλ παξά ηελ αξηζκεηηθή θαη
ηερλνινγηθή ηνπο ππεξνπιία. Δπηπιένλ, φηαλ νη ΗΠΑ θαηφξζσζαλ ηειηθά λα δηαιχζνπλ φινπο
ζρεδφλ ηνπο ππξήλεο αληίζηαζεο ζην εζσηεξηθφ ηνπ Ιξάθ, βξέζεθαλ μαθληθά λα έρνπλ ππφ ηνλ
έιεγρφ ηνπο έλα πιήξσο απνδπλακσκέλν θαη νπζηαζηηθά ππφ δηάιπζε θξάηνο, ε ζηαζεξφηεηα
θαη ε εδαθηθή αθεξαηφηεηα ηνπ νπνίνπ είλαη θξίζηκεο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ πεξηθεξεηαθή
αζθάιεηα θαη νη νπνίεο έρνπλ σο κνλαδηθφ εγγπεηή ηελ παξνπζία ησλ ακεξηθαληθψλ δπλάκεσλ.
Έηζη νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο έρνπλ εγθισβηζηεί ζήκεξα θαη ζηα δχν κέησπα ζε κία θαηάζηαζε ε

35
νπνία είλαη αδηέμνδε γηα απηέο θαη ηαπηφρξνλα απνδπλακψλεη φιν θαη πεξηζζφηεξν ηελ
ακεξηθαληθή ζηξαηησηηθή κεραλή.
Η έιιεηςε ηεο αλακελφκελεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο ακεξηθαληθήο ηζρχνο θαη ε
καθξνρξφληα παξακνλή ησλ ακεξηθαληθψλ δπλάκεσλ ζηηο δχν απηέο ρψξεο ηεο επξχηεξεο Μέζεο
Αλαηνιήο ελίζρπζαλ αθφκα πεξηζζφηεξν ηελ απνζηαζηνπνίεζε ησλ πεξηζζφηεξσλ κεγάισλ
δπλάκεσλ απέλαληη ζηελ επηζεηηθή θαη αλαζεσξεηηθή ζηξαηεγηθή ηεο ππεξδχλακεο, θαηλφκελν
ην νπνίν επεθηάζεθε θαη ζε κηθξφηεξα θξάηε. Αξθεί λα αλαθέξνπκε ηελ πεξίπησζε ηεο άξλεζεο
ηνπ Οπδκπεθηζηάλ ην 2005 λα αλαλεσζεί ε παξακνλή ησλ ακεξηθαληθψλ ζηξαηεπκάησλ ζηελ
επηθξάηεηά ηνπ64 κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγεζνχλ πξνβιήκαηα ζηελ ππνζηήξημε ησλ
επηρεηξήζεσλ ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ζην Αθγαληζηάλ αιιά θαη λα απνιέζνπλ ηελ επηξξνή
ηνπο ζε έλα θξάηνο πνπ αλήθεη ζε κία ζεκαληηθή γηα ηε Ρσζία πεξηθέξεηα. Απηφ ζπλέβε γηαηί ν
πφιεκνο ζην Ιξάθ απνθάιπςε ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ ππήξραλ ζηελ ηζρχ ησλ Ηλσκέλσλ
Πνιηηεηψλ, θαζψο θαη ηα πξψηα ζεκάδηα κίαο επεξρφκελεο παξαθκήο ηεο, πιήηηνληαο θαηά
ζπλέπεηα αλεπαλφξζσηα ηελ εηθφλα ηεο ππεξνρήο ηνπο θαη θπζηθά ην θχξνο ηνπο. Η εμέιημε απηή
ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο αιιαγέο ζηνπο ζπζρεηηζκνχο ηζρχνο, πνπ απνθηνχζαλ νινέλα κεγαιχηεξε
δπλακηθή, επηζθξάγηζαλ ηελ θαηάξξεπζε ηεο εγεκνλίαο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ.
Ωζηφζν ε εγεζία ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ δελ κπφξεζε λα αληηιεθζεί ηελ
πξαγκαηηθφηεηα θαη, ρσξίο λα έρνπλ νινθιεξσζεί νη επηρεηξήζεηο ζε Ιξάθ θαη Αθγαληζηάλ,
ζπλέρηζε λα αθνινπζεί ηελ ίδηα πνιηηηθή ζηξέθνληαο ηελ πξνζνρή ηεο ζην δεχηεξν κέινο ηνπ
«Άμνλα ηνπ Καθνχ», ηελ Ιζιακηθή Γεκνθξαηία ηνπ Ιξάλ. Σν γεγνλφο απηφ θαζηζηνχζε πιένλ
εκθαλή ηελ αδπλακία ηνπο λα αλαζηξέςνπλ ηε δηαδηθαζία ππεξεπέθηαζεο ζηελ νπνία είραλ
εηζέιζεη θαη ε νπνία ζηεξηδφηαλ ζε απηφ ην ηδενιφγεκα πεξί «Άμνλα». Απηή ηε θνξά φκσο, νη
Ηλσκέλεο Πνιηηείεο βξέζεθαλ απέλαληη ζην ζχλνιν ζρεδφλ ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο, θαζψο ε
δπλακηθή απάληεζε πνπ πξνσζνχζαλ ζηελ άξλεζε ηεο Σερεξάλεο λα δερζεί ηνπο επηζεσξεηέο
ηεο Γηεζλνχο Τπεξεζίαο Αηνκηθήο Δλέξγεηαο ζηηο ππξεληθέο ηεο εγθαηαζηάζεηο δελ βξήθε
επήθνα ψηα κεηαμχ ησλ κεγάισλ δπλάκεσλ, νη νπνίεο ππνζηήξημαλ ζζελαξά ηε δηπισκαηηθή
επίιπζε απηήο ηεο αληηπαξάζεζεο. Υσξίο λα έρνπλ ηελ αλαγθαία ππνζηήξημε, ε νπνία ήηαλ
πιένλ ζεκειηψδεο πξνυπφζεζε γηα ηελ ρξήζε ζηξαηησηηθψλ αληηπνίλσλ απέλαληη ζηελ
αδηαιιαμία ηνπ Ιξάλ, νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο επηδφζεθαλ ζε κία ξεηνξηθή θιηκάθσζε απεηιψλ
αιιά θαη ζηελ πηνζέηεζε κέηξσλ πνπ ζεσξνχζαλ φηη ζα πεξηφξηδαλ ηελ ηξαληθή επηζεηηθφηεηα.
Μία ελέξγεηα ε νπνία εληάζζεηαη ζε απηφ ην πιαίζην ήηαλ ε απφθαζε γηα ηελ

64
΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα επξφθεηην γηα εθδίσμε ησλ ακεξηθαληθψλ δπλάκεσλ πνπ ζηάζκεπαλ ζηελ
αεξνπνξηθή βάζε Khanabad, βι. Gregory Gleason, “The Uzbek Expulsion of U.S. Forces and Realignment
in Central Asia”, Problems of Post-Communism, vol. 53, no. 2, March/April 2006, ζζ. 49-60.

36
εγθαηάζηαζε ελφο ζπζηήκαηνο αληηππξαπιηθήο άκπλαο ζε ρψξεο κέιε ηνπ ΝΑΣΟ ζηελ
αλαηνιηθή Δπξψπε, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε κνλνκεξή θαηαγγειία ην 2001 ηεο ΢πλζήθεο γηα ηνπο
Αληηβαιιηζηηθνχο ππξαχινπο ηνπ 197265. Η πξάμε απηή απνδεηθλχεη κε ηνλ θαιχηεξν ηξφπν ηελ
αλαζεσξεηηθή ζηάζε ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ, θαη ζε ζεζκηθφ πιένλ επίπεδν, αιιά θαη ηηο
επηπινθέο πνπ κπνξεί λα έρεη κία αλάινγε ζπκπεξηθνξά γηα ηε ζηαζεξφηεηα ηνπ δηεζλνχο
ζπζηήκαηνο γεληθφηεξα, θαη ηεο επξσπατθήο επείξνπ εηδηθφηεξα66. Καη’ αξράο, απνηεινχζε έλα
αθφκα παξάδεηγκα ηεο πεπνίζεζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο ππεξδχλακεο φηη κπνξνχζε λα
αλακνξθψζεη ή θαη λα θαηαξγήζεη ηνπο θαλφλεο πνπ ξχζκηδαλ ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κεγάισλ
δπλάκεσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ςπρξνχ πνιέκνπ θαη νη νπνίνη είραλ δηαηεξεζεί απηνχζηνη κεηά
ην ηέινο ηνπ. Δπηπιένλ ε κνλνκεξήο απφθαζε θαηαγγειίαο ηεο ζπλζήθεο ρσξίο πξνεγνχκελεο
δηαβνπιεχζεηο κε ην ζπκβαιιφκελν ζε απηή κέξνο, δειαδή ηε Ρσζία, έδεηρλε έιιεηςε ζεβαζκνχ
πξνο ηα ζπκθέξνληα αζθαιείαο κίαο ππξεληθήο ππεξδχλακεο, ε νπνία ηε ζηηγκή εθείλε ήδε
βξηζθφηαλ ζε αζθπθηηθφ θινηφ εμαηηίαο ηεο ηειεπηαίαο δηεχξπλζεο ηνπ ΝΑΣΟ ην 2004 θαη φπσο
έρνπκε αλαθέξεη βξίζθεηαη ζε κία αλνδηθή πνξεία φζνλ αθνξά ηνπο ζπληειεζηέο ηζρχνο ηεο. Αλ
θαη ζθνπφο ινηπφλ απηήο ηεο θίλεζεο ήηαλ ε αλάπηπμε ελφο κεραληζκνχ αληηβαιιηζηηθήο άκπλαο
πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηεπηνχλ νη ΗΠΑ απφ κία ελδερφκελε επίζεζε απφ ην Ιξάλ, απηφ πνπ
ηειηθά πξνθάιεζε ήηαλ ε αλαδσπχξσζε ηνπ ζηξαηεγηθνχ αληαγσληζκνχ κεηαμχ ησλ δχν πξψελ
αληηπάισλ.
Αιιά θαη ζηνλ ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο ε εγεκνλία ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ άξρηζε λα
παξνπζηάδεη ζεκάδηα ππνρψξεζεο πνιχ πην πξηλ απφ ηα γεγνλφηα ησλ αξρψλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ
2000. Απηή ε εμέιημε ππήξμε θαηαξράο απνηέιεζκα ηεο απνθάιπςεο ηεο ζνβαξφηεηαο ησλ
αδπλακηψλ πνπ ηειηθά παξνπζίαδε ην λέν δηεζλέο νηθνλνκηθφ νηθνδφκεκα ην νπνίν κε ηφζν δήιν
ππνζηήξηδαλ νη ΗΠΑ. Όπσο απέδεημαλ νη κεγάιεο ρξεκαηννηθνλνκηθέο θαη λνκηζκαηηθέο θξίζεηο
πνπ εθδειψζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, φπσο απηή ηνπ Μεμηθφ ην 1994-95
θαη θπξίσο ε θξίζε πνπ έπιεμε ηνπο ιεγφκελνπο «Σίγξεηο» ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Αζίαο ην 1997 -
ε νπνία έιαβε γξήγνξα δηεζλείο δηαζηάζεηο αθνχ κέζα ζε έλα ρξφλν κεηαδφζεθε ζηε Ρσζία, ζηε
Βξαδηιία θαη απφ εθεί ζε νιφθιεξε ηε Λαηηληθή Ακεξηθή -, ε θηιειεπζεξνπνίεζε δελ
απνηεινχζε παλάθεηα γηα ηελ παγθφζκηα νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαζψο έθξπβε θηλδχλνπο αθφκα

65
Γηα ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο εγθαηάζηαζεο ηεο αληηππξαπιηθήο άκπλαο βι. Αζαλάζηνο Γξνχγνο, «Η
Αληηππξαπιηθή Άκπλα θαη νη Δπξχηεξεο Πξνεθηάζεηο ηεο», ΢ύνδεζμορ Απόζηπαηων Αξιωμαηικών Ιππικού-
Σεθωπακιζμένων (2009), αλάθηεζε 20/06/2009 απφ http://www.saith.gr/index.php?option=com_content&
task=view&id=24&Itemid=28.
66
Η απφθαζε γηα ηε δξνκνιφγεζε ηεο εγθαηάζηαζεο ηεο αληηβαιιηζηηθήο άκπλαο νδήγεζε ηνλ Putin λα
πξνρσξήζεη ζηελ αλαζηνιή ηεο εθαξκνγήο ηεο ΢πλζήθεο γηα ηηο ΢πκβαηηθέο Γπλάκεηο ζηελ Δπξψπε
(CFE) ηνλ Ινχιην ηνπ 2007.

37
θαη γηα ηηο ρψξεο πνπ αθνινπζνχζαλ βηψζηκεο νηθνλνκηθέο πνιηηηθέο. Δπηπιένλ νη θξίζεηο απηέο
θαηέδεημαλ ηδηαίηεξα έληνλα ηελ έιιεηςε δηεζλψλ δηεπζεηήζεσλ πνπ ζα ζπλέβαιαλ ηφζν ζηελ
πξφιεςε φζν θαη ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο «αζηάζεηαο, ηεο θεξδνζθνπίαο θαη ηνπ αθαλφληζηνπ
ραξαθηήξα ηνπ βξαρππξφζεζκνπ θεθαιαίνπ»67 πνπ ραξαθηεξίδνπλ ην παγθφζκην
ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα αιιά θαη ηελ έιιεηςε απνθαζηζηηθφηεηαο απφ ηελ πιεπξά ησλ ΗΠΑ
γηα ηελ επηβνιή ελφο δηεζλνχο θαλνληζηηθνχ πιαηζίνπ ζην ζπγθεθξηκέλν ηνκέα ηεο δηεζλνχο
νηθνλνκίαο68. Απηέο νη ζπλζήθεο νδήγεζαλ έηζη ζε κία άλαξρε θαη αλεμέιεγθηε θαηάζηαζε ζηηο
δηεζλείο ρξεκαηαγνξέο ε νπνία ηειηθά έπιεμε κε ηνλ πιένλ δξακαηηθφ ηξφπν θαη ηηο ίδηεο ηηο
Ηλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ηηο θαηέζηεζε απφ παξάγνληα ζηαζεξφηεηαο ζην βαζηθφ πξσηαγσληζηή
κηαο παγθφζκηαο νηθνλνκηθήο χθεζεο.
Έλαο άιινο παξάγνληαο πνπ επέθεξε ζεκαληηθέο αιιαγέο ζην παγθφζκην νηθνλνκηθφ
ζχζηεκα εηο βάξνο ηεο εγεκνλίαο ησλ ΗΠΑ ήηαλ ε βειηίσζε ηεο νηθνλνκηθήο ηζρχνο ηεο
Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη θαηά ζπλέπεηα ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο. Οξφζεκν απηήο ηεο εμέιημεο
ππήξμε ε πηνζέηεζε ηνπ επξψ ην 1999 ην νπνίν κε ηελ εκθάληζή ηνπ ακθηζβήηεζε ηελ θπξηαξρία
ηνπ δνιαξίνπ θαη θαηέζηε έλα ηζρπξφ δηεζλέο κέζν πιεξσκήο θαη ξεπζηφηεηαο κε απνηέιεζκα
λα πξνβιέπεηαη ζήκεξα φηη «κέρξη ην 2022 ζα κπνξνχζε λα μεπεξάζεη ην δνιάξην σο
πξσηαξρηθφ δηεζλέο ζπλαιιαγκαηηθφ απνζεκαηηθφ»69. Η ελδπλάκσζε ηνπ παγθφζκηνπ ξφινπ ησλ
ρσξψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο απνηππψζεθε θαη ζηνλ ηνκέα ηνπ εκπνξίνπ φπνπ ε ΔΔ απνηειεί
πιένλ ηε κεγαιχηεξε παγθφζκηα δχλακε ηφζν ζην εκπφξην ησλ αγαζψλ φζν θαη ησλ ππεξεζηψλ
ελψ βξίζθεηαη ζηελ πξψηε ζέζε θαη φζνλ αθνξά ζηηο ξνέο άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ 70. Έηζη
πιένλ νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο δηαζέηνπλ έλαλ ηζφηηκν αληαγσληζηή ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία ν
νπνίνο κάιηζηα είλαη δηαηεζεηκέλνο λα ππεξαζπηζηεί κε ζζέλνο ηα νηθνλνκηθά ηνπ ζπκθέξνληα
αλά ηελ πθήιην, φπσο δείρλνπλ νη δηακάρεο πνπ θαηά δηαζηήκαηα αλαθχπηνπλ κεηαμχ ησλ δχν
απηψλ εηαίξσλ.
΢ηα παξαπάλσ δεδνκέλα έξρνληαη λα πξνζηεζνχλ εθείλνη νη νηθνλνκηθνί δείθηεο, νη

67
Humberto Campodonico and Manuel Chiriboga, «The financial crisis of Latin America and the new
international financial architecture», Third World Network (2000), αλάθηεζε 3/5/2010 απφ
http://www.twnside.org.sg/title/twr122f.htm.
68
Μηα πνιχ εκπεξηζηαησκέλε αλάιπζε ηεο ακεξηθάληθεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ
παξαπάλσ θξίζεσλ αιιά θαη απέλαληη ζηελ κεηαξξχζκηζε ηνπ παγθφζκηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ
ζπζηήκαηνο παξνπζηάδεηαη ζην J.Bradford DeLong and Barry Eichengreen, “Between Meltdown and
Moral Hazard: The International Monetary and Fiscal policies of the Clinton Administration”, ζην Jeffrey
A. Frankel and Peter R. Orszag (eds.), op. cit. No 30, ζζ. 191-274.
69
Jeffrey Frankel, “Could the twin deficits jeopardize US hegemony?”, Journal of Policy Modeling, 28,
2006, ζ. 660
70
Γηα κηα αλαζθφπεζε ηνπ ζπλφινπ ησλ εμσηεξηθψλ εκπνξηθψλ ζρέζεσλ ηεο ΔΔ, βι. Γεκήηξηνο Ι.
Μνπηζάηζνο, «Οη εμσηεξηθέο εκπνξηθέο ζρέζεηο ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο», ζην Ναπνιέσλ
Μαξαβέγηαο θαη Μηράιεο Σζηληζηδέιεο, επηκ., Νέα Εςπωπαϊκή Ένωζη: Οπγάνωζη και Πολιηικέρ 50 σπόνια
(Αζήλα, Δθδφζεηο Θεκέιην, 2007), ζζ. 483-539.

38
νπνίνη απνθαιχπηνπλ απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 2000 θαη έπεηηα ηελ αλάπηπμε κεγάισλ
αληζνξξνπηψλ ζηα καθξννηθνλνκηθά κεγέζε ηεο ακεξηθάληθεο νηθνλνκίαο κε ζεκαληηθφηεξεο
απηέο πνπ αληηθαηνπηξίδνληαη ζηα κεγάια εκπνξηθά θαη δεκνζηνλνκηθά ειιείκκαηα θαη ηελ
πηψζε ηεο αμίαο ηνπ δνιαξίνπ έλαληη άιισλ ηζρπξψλ λνκηζκάησλ φπσο ην επξψ71. Αλ θαη
πξφθεηηαη γηα ηάζεηο, απνηεινχλ κηα αθφκα έθθξαζε ηεο απψιεηαο απφ ηε πιεπξά ησλ
Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ηεο ηθαλφηεηάο ηνπο λα δηαηεξήζνπλ ηελ θεληξηθή ζέζε πνπ θαηέρνπλ
ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία.
Αλ ζπλππνινγηζηνχλ φια ηα παξαπάλσ ζηνηρεία θαζίζηαηαη πεξηζζφηεξν απφ ζαθέο φηη
ε ακεξηθαληθή εγεκνλία απνηειεί παξειζφλ γηα ην κεηαδηπνιηθφ ζχζηεκα, αθνινπζψληαο κία
θαιπάδνπζα θζίλνπζα πνξεία απφ ην 2003 θαη κεηά. Αηηία απηήο ηεο θαηάξξεπζεο, φπσο
πξνθχπηεη απφ ηα δεδνκέλα, ήηαλ φρη ηφζν ε κεηνχκελε ηζρχο ησλ ΗΠΑ αιιά θπξίσο ε
ππεξβνιηθή εκπηζηνζχλε πνπ επέδεημαλ ζηηο δπλαηφηεηέο ηνπο, ε νπνία ηνπο νδήγεζε λα
αιιάμνπλ ζηάζε απέλαληη ζηνπο ζπκκάρνπο αιιά θαη ζηνπο αληηπάινπο ηνπο, κε απνηέιεζκα λα
απνιέζνπλ ηελ εκπηζηνζχλε ησλ κελ θαη ηελ αλνρή ησλ δε. Έηζη ζήκεξα νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο
θαηέρνπλ απιά ηελ πξσηνθαζεδξία εληφο ηεο νκάδαο ησλ κεγάισλ δπλάκεσλ, ρσξίο βέβαηα λα
είλαη αθφκα εθηθηή ε αλαηξνπή ηνπο απφ απηή ηε ζέζε 72. Η κνλνπνιηθφηεηα εμαθνινπζεί πξνο
ην παξφλ λα απνηειεί κία αδηακθηζβήηεηε ζηαζεξά, αλ θαη θαίλεηαη λα κεηψλεηαη ε έληαζε αιιά
θαη ε ζπγθέληξσζε ηζρχνο πνπ ραξαθηεξίδεη ην κνλαδηθφ πφιν. Έηζη νη ΗΠΑ εμαθνινπζνχλ λα
παίδνπλ έλα πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηηο δηεζλείο ππνζέζεηο θαη θπζηθά ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν
δηακνξθψλνληαη ηφζν νη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ ππφινηπσλ κεγάισλ δπλάκεσλ φζν θαη νη θαλφλεο
πνπ δηέπνπλ απηέο ηηο ζρέζεηο.
Οινθιεξψλνληαο ηελ αλάιπζε ηεο ζρέζεο κεηαμχ κνλνπνιηθφηεηαο θαη εγεκνλίαο ζην
κεηαδηπνιηθφ δηεζλέο ζχζηεκα θαη πξνηνχ αθνινπζήζεη ε ζεκειίσζε ηεο χπαξμεο κηαο
κνλνπνιηθήο δνκήο, είλαη ηδηαίηεξα ελδηαθέξνπζα ε επηβεβαίσζε πνπ παξέρεηαη ζηελ
πξνεγεζείζα παξνπζίαζε ηεο εγεκνληθήο ζέζεο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ απφ κία νηθνλνκηθή
ζεσξία. Πξφθεηηαη γηα ηελ νηθνλνκηθή ζεσξία ηνπ εγέηε ηηκψλ73 ηελ νπνία αμηνπνηνχλ νη Mowle
θαη Sacko πξνθεηκέλνπ λα θαηαζθεπάζνπλ έλα κνληέιν αλάιπζεο ηεο δηεζλνχο πνιηηηθήο εληφο
ελφο κνλνπνιηθνχ ζπζηήκαηνο, αθνινπζψληαο ην παξάδεηγκα ηνπ Waltz θαη ηε ρξεζηκνπνίεζε
ηεο αλαινγίαο ηεο νιηγνπσιηαθήο ζπκπεξηθνξάο κε ηε ζηάζε ησλ ππεξδπλάκεσλ ζε έλα

71
Η λνκηζκαηηθή δηάζηαζε ηεο ζηαδηαθήο νηθνλνκηθήο απνδπλάκσζεο ησλ ΗΠΑ είλαη ίζσο θαη ε πην
θξίζηκε ζε απηή ηελ δηαδηθαζία, βι. Jonathan Kirshner, “Dollar primacy and American power: What’s at
stake?”, Review of International Political Economy, Vol 15, No 3, August 2008 , ζζ. 418 – 438.
72
Βι. Stephen M. Walt, op.cit. No 19, ζ. 59-60.
73
Γηα κία αλαζθφπεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζεσξίαο βι. Thomas S. Mowle and David H. Sacko, op.cit No
12, ζζ 44-47

39
δηπνιηθφ ζχζηεκα. ΢χκθσλα κε απηφ ην κνληέιν, ν εγέηεο ηηκψλ είλαη ζπλήζσο ν ηζρπξφηεξνο
παξάγνληαο ηνπ ζπζηήκαηνο ν νπνίνο αλαδεηθλχεηαη απφ κία νκάδα νιηγνπσιηαθψλ εηαηξεηψλ
θαη ν νπνίνο αλαιακβάλεη λα δηακνξθψλεη ή λα κεηαβάιιεη ηηο ηηκέο (δειαδή ηνπο θαλφλεο ηνπ
παηρληδηνχ) ελψ νη άιινη επηιέγνπλ λα αθνινπζνχλ, φπσο αθξηβψο ζπκβαίλεη κε ηελ αλάδεημε θαη
ην ξφιν ελφο εγεκφλα ζηηο δηεζλείο ζρέζεηο. Δπηπιένλ ε εγεζία ηηκψλ κπνξεί λα ιάβεη ηξεηο
δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο: «ηελ εζεινληηθή εγεζία ηηκψλ ζηελ νπνία φινη αλαγλσξίδνπλ ηα
πιενλεθηήκαηα θαη απνδέρνληαη ηνλ εγέηε, ηελ εμαπαηνχκελε εγεζία ηηκψλ φπνπ ν εγέηεο
εμαπαηήζεθε σο πξνο ην λα δηαηεξήζεη ηελ εγεηηθή ηνπ ζέζε παξ’ φιν πνπ απηή είλαη
κεηνλεθηηθή, θαη ηελ εμαλαγθαζκέλε εγεζία ηηκψλ θαηά ηελ νπνία ν εγέηεο παξακέλεη
πξνθεηκέλνπ λα απνθχγεη ηνλ εμνλησηηθφ αληαγσληζκφ»74. Απηή ε ηππνινγία κπνξεί λα
πεξηγξάςεη πιήξσο ηελ εηθφλα ηεο εγεκνλίαο ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ θαηά ηε κεηαδηπνιηθή
επνρή θαζψο απφ εζεινληηθφο εγέηεο ε ππεξδχλακε έρεη θαηαζηεί εμαλαγθαζκέλνο εγέηεο
πξνζπαζψληαο λα δηαηεξήζεη ηελ πξνεγνχκελε ζέζε ηεο εληφο ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο.

Οι ζηραηηγικές επιλογές ζηον μεηαδιπολικό κόζμο

Όπσο θαηέδεημε ε αλάιπζε ηεο πξνεγνχκελε ελφηεηαο, νη ζηξαηεγηθέο επηινγέο πνπ

πηνζεηνχληαη απφ ηηο κεγάιεο δπλάκεηο, θαη θπζηθά ηελ ππεξδχλακε, ζε έλα κνλνπνιηθφ ζχζηεκα
θαζνξίδνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηε κνξθή πνπ ζα ιάβνπλ νη κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο. Σαπηφρξνλα
φκσο νη επηινγέο απηέο απνθαιχπηνπλ ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ ζέηεη ε δνκή ζηε δξάζε ησλ
παηθηψλ ηνπ ζπζηήκαηνο αιιά θαη ηηο αιιαγέο πνπ ζηαδηαθά επέξρνληαη ζηνπο ζπζρεηηζκνχο
ηζρχνο. Δπνκέλσο είλαη πνιχ ελδηαθέξνλ λα εμεηάζνπκε ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ αθνινπζήζεθαλ,
αιιά θαη απηέο πνπ εθαξκφδνληαη ζήκεξα, απφ ηηο κεγάιεο δπλάκεηο ηνπ ζπζηήκαηνο.
Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 ινηπφλ φιεο νη κεγάιεο δπλάκεηο, εθηφο απφ
ηελ Κίλα πνπ κφιηο είρε βγεη απφ ηελ απηναπνκφλσζε, αθνινχζεζαλ κία ζηξαηεγηθή
ζχκπιεπζεο κε ηελ ππεξδχλακε, θαηάζηαζε ε νπνία είρε σο απνηέιεζκα ηελ εγεκνλία ηεο
ηειεπηαίαο ζην κεηαςπρξνπνιεκηθφ ζχζηεκα. Η θνηλή απηή πξνζέγγηζε νθεηιφηαλ θπζηθά ζηηο
πηέζεηο πνπ επέβαιε ε κνλνπνιηθή δνκή ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο, θαη ε νπνία απέθιεηε ηελ
εμσηεξηθή εμηζνξξφπεζε, αιιά θαη ζηα νθέιε πνπ πξνζέθεξε ε εγεηηθή ζέζε θαη ε κεηξηνπαζήο
ζηάζε ησλ ΗΠΑ. Απηφ βέβαηα δε ζεκαίλεη φηη φιεο νη κεγάιεο δπλάκεηο εθάξκνζαλ ηελ
παξαπάλσ ζηξαηεγηθή κε ηελ ίδηα πξνζήισζε θαη έληαζε. Έηζη νη κεγάιεο δπλάκεηο ηεο Γπηηθήο
Δπξψπεο αθνινχζεζαλ κία πνιηηηθή ζηελήο ζπκπαξάηαμεο ζε δηάθνξα ζέκαηα ηεο δηεζλνχο

74
Yoshiyasu Ono, φπσο παξαηίζεηαη ζην Thomas S. Mowle and David H. Sacko, op.cit No 12, ζ 47

40
πνιηηηθήο κε ηελ ππεξδχλακε, ελψ ε Ρσζία επηρείξεζε λα απνθχγεη ηελ πξφζδεζε ζην άξκα ησλ
ΗΠΑ θαη λα πξνθξίλεη κία νξηαθή ζχκπιεπζε, ε νπνία νκνίαδε πεξηζζφηεξν κε αλνρή εθείλσλ
ησλ πνιηηηθψλ ελαληίνλ ησλ νπνίσλ ε αληίδξαζε είηε δελ ήηαλ εθηθηή είηε ζα πξνθαινχζε ηε
δπλακηθή απάληεζε ηεο ππεξδχλακεο. Οη δηαθνξέο απηέο είλαη απφδεημε ηεο δηαβάζκηζεο πνπ
ππάξρεη θαηά ηελ πινπνίεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθήο θαη επνκέλσο ηεο δπλαηφηεηαο ησλ
κεγάισλ δπλάκεσλ λα επηιέμνπλ ην βαζκφ ζπλεξγαζίαο θαη πξνζέγγηζεο πνπ επηζπκνχλ λα
έρνπλ κε ηελ ππεξδχλακε. Έηζη ε ζχκπιεπζε κπνξεί λα ιάβεη ηε κνξθή ηεο απφιπηεο ηαχηηζεο
κε ηα ζπκθέξνληα θαη ηηο πξσηνβνπιίεο ηεο θπξίαξρεο δχλακεο αιιά θαη ηεο νξηαθήο
ζπκπαξάηαμεο, δειαδή ηεο πηνζέηεζεο ή θαη αλνρήο εθείλσλ κφλν ησλ πνιηηηθψλ πνπ κία ζηάζε
αληίζεζεο απέλαληί ηνπο κπνξεί λα απνδεηρζεί δεκηνγφλα θαη αλαπνηειεζκαηηθή.
Πνιινί αλαιπηέο ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ παξαηεξψληαο, σζηφζν, απηή ηε ζχκπιεπζε, ζε
φπνηα κνξθή θαη αλ πηνζεηήζεθε, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ νινθιεξσηηθή απνπζία πξνζπαζεηψλ
εμσηεξηθήο εμηζνξξφπεζεο, θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ηα θξάηε ηείλνπλ λα ζπκπιένπλ κε
ηελ ππεξδχλακε ζην πιαίζην ελφο κνλνπνιηθνχ ζπζηήκαηνο75. Δδψ εληνπίδεηαη έλα πνιχ
ζεκαληηθφ ιάζνο θαη ην νπνίν είλαη ν εγθισβηζκφο ησλ δηεζλψλ κειεηεηψλ ζην δίιεκκα
ζχκπιεπζε ή εμηζνξξφπεζε. Πέξα απφ ην γεγνλφο φηη ε ζηξαηεγηθή ηεο ζχκπιεπζεο, αιιά θαη
νπνηαδήπνηε ζηξαηεγηθή, κπνξεί λα παξνπζηάζεη δηαβαζκίζεηο θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο, εμίζνπ
θαζνξηζηηθφ ζηελ αθνινπζνχκελε πνιηηηθή θάζε κεγάιεο δχλακεο είλαη ην γεγνλφο φηη ζρεδφλ
πνηέ δελ πηνζεηείηαη απνθιεηζηηθά κφλν κία πξαθηηθή. Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ηα θξάηε
επηδηψθνπλ κία ζχλζεζε ζηξαηεγηθψλ πξνθεηκέλνπ λα κεγηζηνπνηήζνπλ ηα νθέιε ηνπο θαη ηε
ζρεηηθή ηνπο ηζρχ κέζα ζην ζχζηεκα. Έηζη κπνξεί ε ζχκπιεπζε λα απνηειεί ηε βαζηθή
ζηξαηεγηθή κίαο κεγάιεο δχλακεο, αιιά ηαπηφρξνλα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα λα εκθαλίδνληαη θαη
ελζσκαησκέλα ζηνηρεία θάπνηαο άιιεο ζηξαηεγηθήο.
Η κνλαδηθή ζηξαηεγηθή πνπ δελ κπνξεί λα ζπλδπαζηεί κε ηε ζχκπιεπζε είλαη ε
εμσηεξηθή εμηζνξξφπεζε, θαζψο πξφθεηηαη γηα δχν δηακεηξηθά αληίζεηεο πξνζεγγίζεηο ζην
δίιεκκα αζθαιείαο ησλ θξαηψλ76. Δπηπιένλ πξφθεηηαη γηα κία ζηξαηεγηθή ε νπνία φρη κφλν δελ
είλαη απνηειεζκαηηθή αιιά ηδηαίηεξα επηθίλδπλε ζε έλα κνλνπνιηθφ πεξηβάιινλ. Απηφ νθείιεηαη
ζην γεγνλφο φηη ηα θξάηε πνπ ζα ζειήζνπλ λα ηελ εθαξκφζνπλ θαη λα ζρεκαηίζνπλ κία
ζπκκαρία, δελ είλαη ζίγνπξα φηη ζα ζπγθεληξψζνπλ ηελ απαξαίηεηε ηζρχ πξνθεηκέλνπ λα
επηβιεζνχλ ζηελ ππεξδχλακε. Καζψο φκσο ζα έρνπλ εθθηλήζεη ηε δηαδηθαζία θαη ζα έρνπλ
επηδείμεη ηηο πξνζέζεηο ηνπο, ζα βξεζνχλ ηειηθά αληηκέησπεο κε ηελ κνλνπνιηθή δχλακε ηελ

75
Thomas S. Mowle and David H. Sacko, op.cit No 12, ζζ 65-86. Δπίζεο βι. Michael Mastanduno, op.cit
No 2, ζ. 143-5
76
Kenneth N. Waltz, op.cit No 9, ζ. 126

41
νπνία ηειηθά δελ ζα είλαη ζε ζέζε λα αληηκεησπίζνπλ επηηπρψο. Δπνκέλσο, αλ θαη είλαη εθηθηή
ζεσξεηηθά, ζηελ πξάμε παξνπζηάδεη κεγάιν ξίζθν θαη δελ ππάξρνπλ εγγπήζεηο φηη ζα είλαη
απνηειεζκαηηθή. Απνηέιεζκα απηήο ηεο θαηάζηαζεο ήηαλ θαη ε πιήξεο απνπζία ηεο
παξαδνζηαθήο εμσηεξηθήο εμηζνξξφπεζεο ζηελ πξψηκε πεξίνδν ηνπ κεηαδηπνιηθνχ δηεζλνχο
ζπζηήκαηνο θαη ε επηθξάηεζε ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο ζχκπιεπζεο.
΢ηαδηαθά φκσο, θαζψο νη ζπζρεηηζκνί ηζρχνο ζην δηεζλέο ζχζηεκα άξρηζαλ λα αιιάδνπλ
κεηά ην 2001, ρσξίο φκσο λα κεηαβάιιεηαη ε κνλνπνιηθή δνκή ηνπ ζπζηήκαηνο, θαη ηα νθέιε
ηεο ζχκπιεπζεο λα θαζίζηαληαη βάξε ιφγσ ηεο αλαζεσξεηηθήο πνιηηηθήο ηεο ππεξδχλακεο 77, νη
πεξηζζφηεξεο κεγάιεο δπλάκεηο έθαλαλ λέεο επηινγέο θαη κεηέβεζαλ απφ ηελ απζηεξή ή ήπηα
ζχκπιεπζε ζε λέεο ζηξαηεγηθέο, πνπ θαλέξσλαλ πνιχ πεξηζζφηεξν κία πξνζπάζεηα
εμηζνξξφπεζεο. Ωζηφζν δελ πηνζέηεζαλ αθξαίεο θαη αλαζεσξεηηθέο πξνηάζεηο, φπσο ε
εμσηεξηθή εμηζνξξφπεζε, θαζψο εμαθνινπζνχζαλ λα κελ αληηιακβάλνληαη ηηο Ηλσκέλεο
Πνιηηείεο σο κία ελ δπλάκεη απεηιή γηα ηελ θπζηθή ηνπο αζθάιεηα. ΢ε απηή ηε δηαδηθαζία
ζεκαληηθφ ξφιν έπαημαλ θαη νη «κεγάινη αληηζηαζκηζηέο» 78, δειαδή νη ππξεληθέο ηνπο δπλάκεηο
νη νπνίεο κεδέληδαλ ηελ πηζαλφηεηα κίαο πξνιεπηηθήο επηζεηηθήο ελέξγεηαο απφ ηελ πιεπξά ηεο
ππεξδχλακεο σο απάληεζε ζε κία πξνζπάζεηα εμηζνξξφπεζεο. Βέβαηα, ππήξμαλ θαη εθείλεο νη
ρψξεο, φπσο ε Μεγάιε Βξεηαλία, νη νπνίεο εμαθνινχζεζαλ λα απνηεινχλ έλα ζηελφ θαη πηζηφ
αθφινπζν ησλ ΗΠΑ ζηηο πξσηνβνπιίεο θαη ηηο δξάζεηο ηνπο. Δίλαη γλσζηά ηα παξαδείγκαηα ηνπ
πνιέκνπ ζην Αθγαληζηάλ θαη θπξίσο ζην Ιξάθ, φπνπ νη Βξεηαλνί ζπκκεηείραλ κε ηε δεχηεξε
κεγαιχηεξε απνζηνιή ελφπισλ δπλάκεσλ κεηά ηνπο Ακεξηθαλνχο.
Μία απφ ηηο ζηξαηεγηθέο, ινηπφλ, πνπ πηνζέηεζαλ νη κεγάιεο δπλάκεηο είλαη ε εζσηεξηθή
εμηζνξξφπεζε, δειαδή «ε ελίζρπζε ησλ ακπληηθψλ ηθαλνηήησλ ηεο ρψξαο κε ηελ
εληαηηθνπνίεζε ηεο εθκεηάιιεπζεο ησλ εγρψξησλ παξαγφλησλ ηζρχνο» 79. Σελ ζηξαηεγηθή απηή
έρνπλ πηνζεηήζεη δχν αλεξρφκελνη πφινη ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο, ε Ρσζία θαη ε Κίλα. Καη νη
δχν, αθνινπζψληαο κία θηιφδνμε αλαπηπμηαθή πνιηηηθή ελίζρπζεο ηεο νηθνλνκίαο ηνπο,
θαηάθεξαλ κέζα ζε κία δεθαεηία λα δηαζέηνπλ ηνλ απαξαίηεην πινχην πξνθεηκέλνπ λα
πξνρσξήζνπλ θαη ζηε βειηίσζε ησλ ακπληηθψλ θαη επηζεηηθψλ ζηξαηησηηθψλ ηνπο ηθαλνηήησλ.
΢πγθεθξηκέλα ε Ρσζία, αμηνπνηψληαο ηα ηεξάζηηα έζνδα απφ ηηο εμαγσγέο πεηξειαίνπ αιιά θαη
θπζηθνχ αεξίνπ, κπφξεζε λα ρξεκαηνδνηήζεη ηθαλνπνηεηηθά ηελ ακπληηθή ηεο βηνκεραλία αιιά
θαη ην ππξεληθφ ηεο πξφγξακκα. Απνηέιεζκα απηψλ ησλ πξνζπαζεηψλ ήηαλ ε αλαλέσζε, κεηά
απφ πνιχ θαηξφ, ηνπ νπινζηαζίνπ ηεο, θπξίσο κε ππεξζχγρξνλνπο βαιιηζηηθνχο ππξαχινπο, θαη

77
Nathan Freier, «Primacy without a Plan?», Parameters , (Autumn 2006), ζ. 14
78
Henry Kissinger, «How to Achieve the New World Order», Time March 14, 76.
79
Ηιίαο Ι. Κνπζθνπβέιεο, Ειζαγωγή ζηιρ Διεθνείρ ΢σέζειρ (Αζήλα: Δθδφζεηο Πνηφηεηα, 2004), ζ. 213

42
ε δηεμαγσγή ελφο επηηπρεκέλνπ πνιέκνπ ζηελ Σζεηζελία80. Απφ ηελ άιιε, ε Κίλα, δηαηεξψληαο
ζηαζεξά ζε πςειφ επίπεδν ηνπο ξπζκνχο αλάπηπμεο ηεο νηθνλνκίαο ηεο, αχμεζε απφ ην 2000 θαη
κεηά θαηαθφξπθα ηηο ακπληηθέο ηεο δαπάλεο, πξνρσξψληαο θαη απηή ζηελ αλαδηνξγάλσζε θαη
ελίζρπζε ηνπ ζηξαηεχκαηφο ηεο. Παξάιιεια επηηάρπλε ηελ αλάπηπμε ηνπ δηαζηεκηθνχ ηεο
πξνγξάκκαηνο κε ζεακαηηθά απνηειέζκαηα, φπσο ηελ εθηφμεπζε ηεο πξψηεο επαλδξσκέλεο
απνζηνιήο ηεο ζην δηάζηεκα ην 2005, γεγνλφο πνπ πξφθεηηαη λα ζπκβάιεη θαη ζηελ
απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ ππξεληθψλ ηεο δπλάκεσλ81. Με ηνλ ηξφπν απηφ νη δχν απηέο κεγάιεο
δπλάκεηο έρνπλ θαηαθέξεη λα κεηψζνπλ ην ράζκα ηζρχνο πνπ ηηο ρσξίδεη απφ ηηο Ηλσκέλεο
Πνιηηείεο, ην νπνίν φκσο αθφκα παξακέλεη απαγνξεπηηθφ γηα ηελ άκεζε αληηζηάζκηζή ηνπο.
Η εμηζνξξφπεζε, σζηφζν, ζε έλα κνλνπνιηθφ ζχζηεκα δελ επηηπγράλεηαη απνθιεηζηηθά
κε ηελ ελίζρπζε ησλ ζηξαηησηηθψλ δπλαηνηήησλ. Μία άιιε κέζνδνο ε νπνία κπνξεί λα
απνδεηρζεί ηδηαίηεξα απνηειεζκαηηθή θαη λα ιεηηνπξγήζεη ζπκπιεξσκαηηθά είλαη ε πξνζπάζεηα
απφθηεζεο ηεο αλεμαξηεζίαο ζηνλ ηνκέα ηεο δηεζλνχο δξάζεο θαη απειεπζέξσζεο απφ ηνλ
αζθπθηηθφ έιεγρν πνπ κπνξεί λα αζθεί ην θπξίαξρν θξάηνο (leash-slipping)82. Η ζηξαηεγηθή
απηή δηαθέξεη απφ ηελ θιαζζηθή εμηζνξξφπεζε θαζψο δελ ζηνρεχεη ζηελ πξνάζπηζε ηεο
θπζηθήο αζθάιεηαο ηνπ θξάηνπο αιιά ζηελ απνθπγή ησλ ζπλεπεηψλ πνπ κπνξεί λα επηθέξεη ζηε
ζρεηηθή ηνπ ηζρχ ν ελαγθαιηζκφο κε ηελ ππεξδχλακε ζε έλα κνλνπνιηθφ πεξηβάιινλ.
Υαξαθηεξηζηηθή πεξίπησζε ζηελ κεηαςπρξνπνιεκηθή επνρή απνηειεί ε Γαιιία, ε νπνία αλ θαη
ζχκκαρνο ησλ ΗΠΑ έρεη δεκηνπξγήζεη κία παξάδνζε πξνζπαζψληαο λα αλαπηχμεη κία
αλεμάξηεηε ζηάζε ζηηο δηεζλείο ππνζέζεηο θαη λα μεθχγεη απφ ηνλ έιεγρν πνπ ζέινπλ ζπλήζσο
λα επηβάιινπλ νη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο ζηνπο ζπκκάρνπο ηνπο. Ο πφιεκνο ηνπ Ιξάθ ην 2003 είλαη
θαη εδψ έλα πνιχ θαιφ παξάδεηγκα απηήο ηεο πνιηηηθήο ηεο Γαιιίαο, θαζψο αξλήζεθε λα
ζπληαρζεί κε ηηο ΗΠΑ, ζπληνλίδνληαο κάιηζηα απηή ηε ζηάζε ηεο κε ηε Γεξκαλία θαη ηε Ρσζία.
Όπσο δηαπηζηψλνπκε, απηή ε ζηξαηεγηθή έρεη κεγαιχηεξεο πηζαλφηεηεο εθαξκνγήο κεηαμχ ησλ
ζηελψλ ζπκκάρσλ ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ απφ φ,ηη ζηηο πεξηπηψζεηο θξαηψλ πνπ έρνπλ
επηιέμεη απιά λα ζπλεξγαζηνχλ καδί ηνπο, φπσο ε Ρσζία. ΢ε απηή ηελ πεξίπησζε πηνζεηείηαη
ζπλήζσο απηφ πνπ ν Walt νλνκάδεη «καηαίσζε ζηφρσλ» θαη ε νπνία ζπλίζηαηαη ζηελ άξλεζε
ζπλεξγαζίαο κε ηελ ππεξδχλακε ή ζηελ θαηλνκεληθή κφλν ζπκθσλία κε ηηο πξνηάζεηο ηεο 83.

80
Γηα κία αλαιπηηθή παξνπζίαζε απηήο ηεο πξνζπάζεηαο βι. Stephen J. Blank, «Potemkin’s Treadmill:
Russian Military Modernization» ζην Ashley J. Tellis and Michael Wills (eds.), op. cit. No 59.
81
Γηα ην ππξεληθφ πξφγξακκα ηεο Κίλαο βι. You Ji, «Nuclear Power in the Post-Cold War Era: The
Development of China's Nuclear Strategy», Comparative Strategy, 18 (1999) pp. 245-259
82
Christopher Layne, op. cit. No 2, ζζ. 29-30
83
Stephen M. Walt, op.cit No 19, ζζ. 186-9

43
 Πέξα απφ ηελ ζηξαηεγηθή πνπ πεξηγξάςακε παξαπάλσ, ππάξρεη κία αθφκα ελαιιαθηηθή
κνξθή εμηζνξξφπεζεο ε νπνία είλαη πεξηζζφηεξν ελεξγή ζπζηεκηθά θαη ελ ηνχηνηο πην
ξηςνθίλδπλε, θαζψο κπνξεί λα πξνθαιέζεη ηζρπξνχο αληαγσληζκνχο. Πξφθεηηαη γηα ηελ
πεξηθεξεηαθή εμηζνξξφπεζε. Δπεηδή ε έλλνηα ηεο πεξηθεξεηαθήο εμηζνξξφπεζεο ρξεζηκνπνηείηαη
κε δηάθνξεο ζεκαζίεο απφ ηνπο κειεηεηέο ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ84, είλαη αλαγθαίν λα
δηεπθξηληζηεί πσο ζην παξφλ θείκελν κε ηελ αλαθνξά ζηελ πεξηθεξεηαθή εμηζνξξφπεζε
ελλνείηαη κία ζηξαηεγηθή ε νπνία κνηάδεη κε ηελ εμσηεξηθή εμηζνξξφπεζε ζην θεληξηθφ επίπεδν
αιιά δηαθξίλεηαη ζε ζρέζε κε απηή εμαηηίαο ηνπ γεσγξαθηθνχ πεξηνξηζκνχ ηεο. ΢ηελ πεξίπησζε
απηή, ε ελ δπλάκεη αλαζεσξεηηθή κεγάιε δχλακε επηιέγεη έλα πεξηθεξεηαθφ πεδίν δξάζεο,
ζπλήζσο κε γεσγξαθηθή εγγχηεηα ζηα ζχλνξά ηεο, πξνθεηκέλνπ λα αληηζηαζεί ζηελ επηβνιή ηεο
θπξηαξρίαο ηεο ππεξδχλακεο, επηινγή ε νπνία ζα ήηαλ εμαηξεηηθά επηζθαιήο ζην θεληξηθφ
επίπεδν. Δπίζεο ε πεξηθεξεηαθή εμηζνξξφπεζε επηηξέπεη ηε ζπλεξγαζία δχν ή πεξηζζφηεξσλ
κεγάισλ δπλάκεσλ κε αθνξκή δεηήκαηα ηα νπνία αθνξνχλ ηελ θνηλή γεσγξαθηθή ηνπο
πεξηθέξεηα. Έηζη επηηπγράλεηαη ε πξνζέγγηζε ησλ ππνινίπσλ κεγάισλ δπλάκεσλ θαη ε αλάπηπμε
άηππσλ ή θαη ζεζκνζεηεκέλσλ ζπλεξγαζηψλ θαη ζπλελλνήζεσλ πνπ ζα κπνξνχζαλ κε ηελ
θαηάιιειε επθαηξία λα απνηειέζνπλ ηε βάζε γηα κία ζηξαηεγηθή ζπκκαρία.
΢ην ζχγρξνλν δηεζλέο ζχζηεκα ε πξαθηηθή απηή έρεη ηεζεί ζε εθαξκνγή απφ ηε Ρσζία
θαη ηελ Κίλα νη νπνίεο κπνξεί λα κε δηαζέηνπλ ηνπο θαηάιιεινπο ζπληειεζηέο ηζρχνο
πξνθεηκέλνπ λα πξνρσξήζνπλ ζε κία αλνηθηή αληηπαξάζεζε κε ηελ ππεξδχλακε ζε θεληξηθφ
επίπεδν αιιά πξνζπαζνχλ λα εδξαηψζνπλ ηελ ππεξνρή ηνπο ζηελ πεξηθέξεηά ηνπο θαη κε ηνλ
ηξφπν απηφ λα αληηκεησπίζνπλ ηελ παξέκβαζε ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ζε απηέο ηηο
πεξηνρέο85. Έηζη ε επέθηαζε ηεο επηξξνήο ησλ ΗΠΑ κε ηελ δηεχξπλζε ηνπ ΝΑΣΟ ζηελ θεληξηθή
θαη αλαηνιηθή Δπξψπε, πνπ θάπνηε εληάζζνληαλ ζηνλ έιεγρν ηεο Δ΢΢Γ, έρεη ζηξέςεη ηε Ρσζία
αλαηνιηθά ζηελ Αζία φπνπ κπνξεί λα αμηνπνηήζεη πνιχ πην απνηειεζκαηηθά ηελ ηζρχ ηεο θαη λα
ππνζθειίζεη ηελ παξνπζία ησλ ακεξηθαληθψλ δπλάκεσλ. Οκνίσο, ε Κίλα πξνζπαζεί λα απμήζεη
ηελ επηξξνή ηεο πξσηίζησο ζηελ πεξηνρή ηεο Άπσ Αλαηνιήο θαη ηεο Ννηηαλαηνιηθήο Αζίαο σο
ην πξψην βήκα γηα ηελ αλάδεημή ηεο ζε ζεκαληηθφ πφιν ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο 86. ΢ηελ

84
Ο Walt ρξεζηκνπνηεί ηνλ ζπγθεθξηκέλν φξν πξνθεηκέλνπ λα πξνζδηνξίζεη ηελ επηινγή νξηζκέλσλ λα
ζπκπαξαηαρζνχλ κε ηελ ππεξδχλακε πξνθεηκέλνπ λα εμηζνξξνπήζνπλ ηελ ηζρχ θάπνηαο γεηηνληθήο ηνπο
ρψξαο. Βι. Ibid, ζζ. 240-5
85
Γηα ηε ζηξαηεγηθή ζπλεξγαζία πνπ δηαθαίλεηαη λα αλαπηχζζεηαη κεηαμχ Κίλαο θαη Ρσζίαο κε θπξηφηεξν
πεδίν δξάζεο ηελ Κεληξηθή Αζία βι. Sangtu Ko, “Strategic Partnership in a Unipolar System: The Sino-
Russian Relationship”, Issues & Studies, vol.42, no. 3 (September 2006), ζζ. 203-225, Dmitri Trenin,
«Russian-Chinese Relations: A Study in Contemporary Geopolitics», αλάθηεζε 11/2007 απφ
http://www.bmlv.gv.at/pdf_pool/publikationen/03_jb00_46.pdf
86
Η πεξηνρή ηεο Αζίαο ηνπ Δηξεληθνχ παξνπζηάδεη κεγάιν ελδηαθέξνλ ιφγσ ηεο χπαξμεο ζε απηφ δχν
κεγάισλ δπλάκεσλ ηνπ παξειζφληνο, ηεο Κίλαο θαη ηεο Ιαπσλίαο, νη νπνίεο πξνζπαζνχλ λα δηαηεξήζνπλ

44
πξνζπάζεηά ηεο απηή ζα έρεη λα αληηκεησπίζεη ηελ εθηεηακέλε ακεξηθαληθή παξνπζία ζηελ
πεξηθέξεηα απηή, ε νπνία εγγπάηαη ηελ αζθάιεηα δχν πνιχ ζεκαληηθψλ γηα ηελ πεξηθέξεηα ηεο
Κίλαο θξαηψλ, ηεο Ιαπσλίαο θαη ηεο Ν. Κνξέαο 87. Σαπηφρξνλα φκσο παξαηεξείηαη έλα απμεκέλν
ελδηαθέξνλ απφ ηελ πιεπξά ηεο Λατθήο Γεκνθξαηίαο ηεο Κίλαο θαη γηα ηελ πεξηνρή ηεο
Κεληξηθήο Αζίαο88, ε νπνία φπσο είπακε πξνεγνπκέλσο παξνπζηάδεη ηδηαίηεξε ζηξαηεγηθή
ζεκαζία γηα ηε Ρσζία. Απηή ε πεξηθέξεηα επνκέλσο ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη πεδίν
ζπλεξγαζίαο αιιά θαη αληηπαξάζεζεο κεηαμχ ησλ δχν κεγάισλ δπλάκεσλ. Πξνο ην παξφλ
πάλησο θαίλεηαη λα έρεη επηιεγεί ε ζπλεξγαζία, φπσο άιισζηε πξνθχπηεη απφ ηε δεκηνπξγία ηνπ
Οξγαληζκνχ γηα ηε ΢πλεξγαζία ηεο ΢αγθάε (Shanghai Cooperation Organization), ε νπνία
κπνξεί ζηαδηαθά λα ιάβεη κνξθή ζπκκαρίαο κε ζθνπφ ηελ εμηζνξξφπεζε ηεο ππεξδχλακεο φρη
κφλν πεξηθεξεηαθά αιιά θαη ζε θεληξηθφ επίπεδν.
Η αλάδεημε ησλ παξαπάλσ ζηξαηεγηθψλ ζε φιν θαη πην ειθπζηηθέο επηινγέο γηα ηηο
κεγάιεο δπλάκεηο ηνπ κεηαδηπνιηθνχ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο ιεηηνπξγεί εληζρπηηθά απέλαληη ζην
επηρείξεκα πνπ δηαηππψζεθε φηη δελ πθίζηαηαη πιένλ κηα εγεκνληθή κνλνπνιηθή ηάμε. Η
ζηαδηαθή εγθαηάιεηςε ηεο θαζαξήο ζχκπιεπζεο, πνπ ηαπηίδεηαη κε ηελ θπξηαξρία θαη ηελ
εγεκνλία ηνπ ηζρπξφηεξνπ παίθηε ζην δηεζλέο ζχζηεκα, απνδεηθλχεη επίζεο ηελ αδπλακία ηεο
ππεξδχλακεο λα δηαηεξεζεί γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα ζηελ ζεκεξηλή ηεο ζέζε θαη φηη ζα
αλαδπζνχλ κεγάιεο δπλάκεηο πνπ ζα ακθηζβεηνχλ φιν θαη πην έληνλα ηελ ππεξνρή ηεο. Απηή ε
πξννπηηθή εληζρχεηαη θαη απφ ηε δηαδηθαζία εζσηεξηθήο ελδπλάκσζεο πνπ αθνινπζνχλ νη πιένλ
αλαζεσξεηηθέο κεγάιεο δπλάκεηο θαη ε νπνία είλαη εκθαλήο, ηδίσο ζηελ πεξίπησζε ηεο Κίλαο,
θαη κέζα απφ ηα πνζνηηθά δεδνκέλα. Η αλάδπζε επνκέλσο ελφο πνιππνιηθνχ δηεζλνχο
ζπζηήκαηνο απνηειεί κηα δηαδηθαζία ε νπνία λαη κελ έρεη ηεζεί ζε θίλεζε αιιά ρξεηάδεηαη ρξφλν
γηα λα απνθηήζεη ηε δπλακηθή πνπ ζα ηεο επηηξέςεη λα θπξηαξρήζεη ζηε δηεζλή πνιηηηθή δσή.

κηα ηζνξξνπία ζηηο κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο, βι. Barry Buzan, “Security architecture in Asia: the interplay of
regional and global levels”, The Pacific Review, Vol. 16 No. 2 (2003) ζζ. 143–173
87
Daniel I. Okimoto, “The Japan-American Security Alliance: Prospects for the Twenty-First Century”,
A/PARC Occasional Pape, 1998, δηαζέζηκν ζην http://iis-db.stanford.edu/pubs/10106/Okimoto.PM.pdf.
88
Βι. Niklas Swanstrom, “China and Central Asia: a new Great Game or traditional vassal relations”,
Journal of Contemporary China, vol. 14, No 45, (November 2005), ζζ. 569–584, Sun Zhuangzhi, “The
Relationship between China and Central Asia”, δηαζέζηκν ζην http://srch.slav.hokudai.ac.jp
/coe21/publish/no16_1_ses/03_zhuangzhi.pdf

45
Γράθημα 1.1.1 ΢ηξαηησηηθέο δαπάλεο 1992-2006
Πεγή: Stockholm Institute for Peace Research, The SIPRI
military expenditure database, 2007
Γράθημα 1.1.3 Δηήζηα κεηαβνιή ηνπ ΑΔΠ 1993-2006
Πεγή: Euromonitor International from International
Monetary Fund (IMF), International Financial Statistics and
World Economic Outlook/UN/national statistics, 2007
Γράθημα 1.1.5 Γεκφζηεο Γαπάλεο γηα Δ&Α 1991-2005
Πεγή:OECD, Main Science and Technology Indicators 2007
Γράθημα 1.1.2 Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ 1993-2006
Πεγή: Euromonitor International from International
Monetary Fund (IMF), International Financial Statistics,
2007
Γράθημα 1.1.4 ΢πλνιηθή πξνκήζεηα βαζηθήο ελέξγεηαο
1992-2004
Πεγή: OECD.Stat Extracts, stats.oecd.org
46