A Y

CMC 3206 Kanalizasyon Ü N l .

G
Sistemlerinin
s i B ö
Tasarımı
e t i t e h .
7. Ve 8. Dersler m
h r s M ü
A i v e e
YAĞMURSUYU
r . n
DRENAJI
v r
Doç. Dr. D
f. i r Ü
Ahmet GÜNAY
Ç e
r o es k.,
Balıkesir Üniversitesi,

P lık a
Mühendislik Fakültesi

F
Çevre Müh. Böl.
a
B h.
Çağış/Balıkesir agunay@balikesir.edu.tr

ü
ahmetgunay2@gmail.com

M
+90 505 529 43 17
 A Y
Ü N l .
G s i B ö
e t i t e h .
YAĞMURSUYU h m r s M ü
A i v e e
r . n v r
f. D i r Ü Ç e
r o es k.,
P lık a
a
B h. F
M ü
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
2
 Y
Yağmurun özellikleri;
● Süre

N A
● Şiddet (verim),

Ü ö l .
G i B
● Tekerrür

e t t es .
Süre: Bir yağmurun başlaması ile bitmesi arasında geçen süreye yağmurun süresi, t (dk), denir ve dk

m s i üh
cinsinden ifade edilir. Yağmur miktarı zamanla değişir, yani yağmurun verimi zamanla homojen değildir. Süre

r
olarak belirli bir aralık alınabilir.

A h v e M
Şiddet ve Verim: Bir yağmurun şiddeti birim zamanda zemine düşen yağmur suyunun i (mm/dk)

. i r e
kalınlığına denir. Yağmurun birim zamanda birim alana bıraktığı I su hacmine ise o yağmurun verimi denir ve
l/sn/ha cinsinden ifade edilir.
r n v
f. D
Yağmur verimi; I(l/sn/ha)=166,7×i (mm/dk)

i r Ü Ç e
o es k.,
Tekerrür: Aynı süreye ve aynı verime sahip bir yağmurun bir senedeki adedine o yağmurun tekerrürü

r
(frekansı) denir. Mesela, 133 l/sn/ha verimli yağmurdan senede iki defa yağarsa, o yağmurun tekerrür sayısı

P lık a
n=2’dir. Veya 5 dakika sürüp, verimi 133 l/sn/ha verimli yağmur 5 senede bir defa yağarsa, o yağmurun
tekerrür sayısı n=1/5=0,2’dir.

a
B h. F
M ü
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
3
 Y
Süre-Verim-Tekerrür İlişkileri;

A
Yağmurun süresi arttıkça şiddeti, dolayısıyla verimi azalır. Aynı şekilde yağmurun tekerrürü arttıkça verimi de

N l .
azalır.

Ü i
Tablo: Yağmurların sürelerine ve tekerrürlerine göre verimleri

G ö
Süre, dk 5 10
t es .
15 B 20 25
Tekerrür

m e s i t üh
I yağmur verimi (l/sn/ha)
0,2 284
h 210
e r M
166 138 117
0,5 211
. A i v
153

r e
123 101 87
1 161

D r Ü n121

e v 94,5 78 67

f. i r Ç
2 133 92 71 59 50
3

r o es k.,
100 74 59 49 42

P lık a
Kaynak: Yücel M., Aksoğan S., Su Getirme Kanalizasyon ve Suların

a F
Arıtılması, Pimaş Yayınları, 1987, İstanbul. (sh 671)

B h.
M ü
Doç. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
4
 300
A Y
Ü N l . n=0,2
250
i ö
YağmurVerimi, l/sn/ha

G
n=0,5

t es . B n=1

e i t h
200
n=2

h m r s M ü n=3

e
150

. A i v r e
100

D r Ü n e v
50
f.
o es k., i r Ç
0 r
P lık a
0
a
B h.
5
F 10 15 20
Yağmur Süresi, dk
25 30

M ü
Şekil Süre-verim-tekerrür eğrileri
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
5
 Y
Mesela, tekerrürü 0,5 olup (2 senede bir defa gelen), 25 dk süren bir yağmurun verimi 50 l/sn/ha

A
iken, aynı süreli olduğu halde senede 3 defa yağan yağmurun verimi 42 l/sn/ha’dır. Halbuki, senede 3

N .
defa geldiği halde süresi az (mesela 10 dakika) olan yağmurun verimi daha çoktur (74 l/sn/ha)

Ü ö l
t G s i B
e .
1 ha͇=10 000 m2 olduğundan 1 mm/dk şiddetindeki yağmurun verimi,

m e
1 mm/dk şiddeti ile 1 dakika yağmur yağarsa;
s i t üh
h e r
su hacmi= 10 000 m2×1 (mm/dk)/1000 (mm/m)=10 m3 Ξ 10 000 lt
M
. A i v r e
r n
1 saniyedeki su hacmi ise; 10 000 lt/60 =166,7 l/sn/ha olur. O halde 1 mm/dk şiddetindeki yağmurun
verimi 166,7 l/sn/ha olur.

D Ü e v
Yağışın debisi
f.
o es k., i r Ç
r
Yağıştan kaynaklanan akış debisi toplanma alanı A, yağmur verimi I, ve alanın akış katsayısı C,

P lık a
değerine bağlıdır. Debi;
Q=A I C (l/sn) olur.
a
B h. F
M ü
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
6
 Y
Giriş Süresi

A
Yağmur suyunun zeminde akarak cadde giriş ağızlığına kadar varması için geçen zamana giriş zamanı

N
hesap edilecek kesite gelmesi için geçen süredir.
Ü ö l .
denir. Başka bir ifade ile; toplama bölgesinde kanal girişine en uzak noktaya düşen yağış sularının

t G s i B
.
Bu zaman, arazinin tabii örtüsüne, düz ve engebeli oluşuna, ve önemli ölçüde eğime bağlıdır.

e i t e h
h m
Tablo İller Bankasına göre giriş zamanı
r s M ü
Zemin eğimi
A i v e e
Giriş süresi

r . n v r
D Ü
J>1/20 5 dk

f. i r Ç e
o es k.,
1/21>J>1/50 10 dk

1/50>J
r
P lık a
15 dk

a
B h. F
Yağmur suları ızgaraya gelinceye kadar arazilerden, apartmanlar arasındaki çayırlıktan
ve cadde arklarından geçer. Giriş süresi bu kısımlardaki akış sürelerinin toplamıdır.

M ü
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
7
 Tablo: Akış katsayıları ve giriş süreleri
A Y
Ü N l .
Bordür arkı
Bordür arkı

ö
eğimi<%3

i
İleriki durum C eğimi>%3

G B
için tg, dk

t s
için tg, dk

e i t e h .
s ü
Sokaklar ve ticari alanlar 0,85-0,90 5 7
Apartman ve iş binaları
h m e r0,70-0,75
M
5 7
İmarlı konut alanları

. A i v e
0,50-0,64

r
7 10
Sayfiye yerleri

D r Ü n e v
0,30-0,50 10 12

f. i r Ç
Kaynak: Yücel M., Aksoğan S., Su Getirme Kanalizasyon ve Suların

o es k.,
r
Arıtılması, Pimaş Yayınları, 1987, İstanbul. (sh 679)

P lık a
a F
Yağmur başladığı sırada kuru olan geçirimli zemin giderek yağışı emer ve nihayet doyar.

B h.
Akışa geçen miktar sürekli artar ve zemin suya tam olarak doyduktan sonra sabit kalır.

M ü
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
8
 Y
Akış Süresi: Yağmur suyunun kanalizasyon boru hattı içerinde istenilen noktaya varması için geçen

A
zamana ta akış zamanı denir. Bu süre kanalizasyon hattının eğimine ve debiye bağlı olarak

N .
hesaplanabilir.

Ü ö l
i
Toplama süresi (geçiş süresi): Giriş süresi ile akış süresinin toplamına T toplama süresi denir.
Tt=tg+ta

t G s . B
e i t e h
Akış katsayısı (C): Yağmurun bir kısmı yeraltına sızmak, buharlaşmak, çukurlarda tutulmak ve

h m r s ü
yüzeylere sıvanmak suretiyle kaybolur; ancak geri kalanı akıp kanallara girer.

M
A v e
Kanala giren yağış suyu miktarının yağan yağmur miktarına oranı akış katsayısıdır. Buna göre akış

i e
. r
katsayısı daima birden küçüktür.

D r Ü n e v
Yağmurun yağma süresi uzadıkça onun akışa dönüşen yüzde oranı da artar.

f.
o es k., i r Ç
Projesi yapılacak bölgenin gelecekte alacağı şekle göre akış katsayısının dikkatlice seçilmesi gerekir.

r
P lık a
a
B h. F
M ü
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
9
 Y
ÖRNEK
Bir bölgede;

N A
Bölge
Ü
Miktar, % Akış katsayısı, C

ö l .
Çatı

t G
20

s i B
0,90
Cadde kaplaması
e
25

i t e h . 0,85
Bahçe ve boş arsalar

h m
50

r s M ü 0,10
Ağaçlık alanlar

A i v e5

e
0,05

r . n v r
a) Buna göre bölgenin ortalama akış katsayısını bulunuz.

f. D i r Ü e
b) Toplam alan 1,6 ha ve yağmur verimi I=140 l/sn/ha olduğuna göre bölgeden gelecek

Ç
o es k.,
akış debisini bulunuz.
Çözüm
r
P lık a
a F
a) I1 A1 C1+ I2 A2 C2+……= I A C

B h.
C=0,2×0,9+0,25×0,85+0,5×0,1+0,05×0,05=0,45

M ü
b) Q=I A C =0,45 ×1,6 ×140=100 l/sn
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
10
 A Y
Hesap yağmuru: Yağmur suyu kanal sistemleri en şiddetli yağmura göre projelendirilirse çaplar çok
büyük ve tesis çok pahalı çıkar. Bu durum göz önüne alınarak, mesela 5-10 yılda bir sokaklarda

N l .
rahatsız edici derecede su toplanması olacağı önceden kabul edilerek tesis makul bir yağışa göre

Ü ö
hesap edilir.

t G s i B
.
Hesaplara esas alınacak yağmura hesap yağmuru denir. Mesela tekerrürü (frekansı) n=1 ve süresi

e
T=15 dk olan yağmur hesap yağmuru olarak seçilebilir.

i t e h
h m r s M ü
e
Zemin eğimi Hesap yağmuru süresi ve

A v
Giriş süresi
Çok eğimli
r .
J>1/20
ni v r e 5 dk

Orta eğimli

f. D i r Ü Ç
1/21>J>1/50 10 dk
e
Eğimli
r o es k.,
1/50>J 15 dk

P lık a
a
B h. F
M ü
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
11
Hesap yağmuru tekerrürü, n;

A Y
N
● Küçük kasaba ve kırsal yerlerde n=2
● Kasabalarda n=1-0,5
Ü ö l .
t G s i B
.
● Şehirlerde n=0,5-0,2
● Büyük şehir merkezlerinde n=0,2-0,05
e i t e h
h m r s M ü
e
Şeklinde seçilebilir.

. A i v r e
r n
Gelecekteki nüfus Merkezi yerler İskan yerleri
N>100 000
D Ü e v
10-50 yıl 5-10 yıl
N<100 000
f.
o es k., i r Ç 5-25 yıl 2-5 yıl

r
P lık a
T toplanma süresi hesap yağmuru süresinden kısa ise mecranın çapı hesap

a
B h.
yağmuru süresine göre belirlenir.
F
M ü
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
12
 A Y
Gecikme: Yağmur süresi toplanma süresinden kısa olduğu zaman, havzanın uzaktaki noktalarının

N
suları, hesaplanacak kesite gelmeden yağmur durur.

Ü ö l .
Bu durumda kesitten geçecek en büyük debi, hesap yağmuruna göre belirlenir. En uzak noktaya

G i B
düşen ilk damlanın, yağmur dinmeden çıkış noktasına varamamasından dolayı gecikme ortaya çıkar.

t s
e t e h .
Gecikme kontrolü yapıldıktan sonra hesap ve rasat yağmuru için zaman katsayıları hesaplanabilir. Bu

i
m s ü
katsayıların hesabında Reinhold tarafından önerilen ampirik formüller kullanılabilir.

h e r M
Gecikme kontrolü: Yağmur suyu toplama alanında en uzak noktaya düşen yağmursuyu tanesinin

. A i v e
bu alanı terk etme süresi hesap yağmurunun süresi ile karşılaştırılır.

r
D r
Tt>Th → Verime esas yağmurun süresi=Tt

Ü n e v Gecikme kontrolü;

f. i
Tt<Th → Verime esas yağmurun süresi=Th

o es k., r Ç Hesap yağmuru için, h 

24

r
(Th  9)nh0,35

P lık a 24

F
Rasat ( gözlem) yağmuru için, r 
a
B h.
(Tr  9)nr0,35
h

M ü ve gecikme katsayısı, 
r
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
13
Ty=Tr
Tt=(Ta+Tg)>Th→Tt

A Y
Ü N l .
G s i B ö Düzlüklerde;

t .
Tt=(Ta+Tg)>Th→Tt

e i t e h
m s ü
Tg

r
Th Ta

h e M
TT

. A i v r e
D r Ü n e v
.
Tt=(Ta+Tg)<Th→Th
Ty=Tr

f
o es k., i r Ç
r
P lık a
Ta
Eğimli yerlerde;
Tt=(Ta+Tg)<Th→Th

a
B h. F Tg

M ü
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
14
debisi bulunur. Hesap debisi;
A Y
Gecikme katsayısının hesaplanmasından sonra bu katsayı rasat debisi ile çarpılarak kanala ait hesap

Qh=ψ×Qrasat= ψ ×(C Ir A)
Ü N l .
Şeklindedir.
G s i B ö
Yağmursuyu Hesap Planı
e t i t e h .
h m r s ü
Kanalların boyutlandırılabilmesi için öncelikle drenaj alanlarının belirlenmesi gerekir. Bu alanlar

M
A i v e
zeminin eğimi göz önünde tutularak, hangi kısımlardan hangi cadde giriş ağızlığına yağmur suyu

e
. r
geleceğinin kestirilmesiyle tayin edilir.

D r Ü n e v
Yağmur suyu arazide daima tesviye eğrilerine daima dik bir yol izler.

f. i r Ç
Drenaj alanı belirlendikten sonra nerelere cadde giriş ağızlığı konacağına karar verilir.

o es k.,
r
Yağmur suyu kanalları tam dolu akışa göre projelendirilir.

P lık a
a
B h. F
M ü
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
15
 Y
Yağmur düşen alan Qmax Çekilme

A
b eğrisi
m İzokron: Suları aynı anda çıkış noktasına ulaşan

eğ elme
3 2 1

N .
(1) noktaların geometrik yeri olan halkalar.

i
l
Q

ris
ks
Ü
Yü
M

t<T
K a

G s i B ö c Süre

t
t=yağış

.
T=Geçiş süresi
süresi

e i t e h
m r s ü
Yağmur düşen alan

h e M
7 6 5 4 3 3 2 1 Qmax b

. A i v r e
(2)

r n
M
Q

v
a c Süre

D Ü e
K
t=T
. r
t=T T=t

f
o es k., i Ç
r
Yağmur düşen alan

7 6 5 4 3 3 2 1
P lık a (3)

F
Qmax b
M
a
B h.
Q

a c Süre
K

ü
t>T T
t
T
16

M
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
ÖRNEK 15 dk 10 dk

A Y 5 dk 0 dk

60 m
Ü N l .
ö
Giriş süresi 20 dk

t G s i B
e
2400 m

i t e h .
h m r s M ü
T, dk
A i
I, l/sn/ha
v e e
A, ha Q, l/sn

r . n v r
D Ü
5 210 3,6 604,8

. r Ç e
f 120 si 10,8
10 155 7,2 892,8

r o e . ,
P lık a14,4k 1209,6
15 1036,8

30 a 80 F 14,4
20 105

B h. 921,6

M ü
Prof. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
17
 1400
A Y Q5

N .
Q10

Ü ö l
i
1200 Q15
G s B
Q, akış debisi, l/sn .

t .
Q20

e t e
1000

m s i üh Q30

h r
800

A i v e e M 30

. r
600

D r Ü n e v 20

. r
400

f i Ç
15

o s ,
10

r e .
200

k
5
0 P
l ık a
0 a 10 F
B h. Yağış süresi, dk
20 30 40 50

M ü
Doç. Dr. Ahmet GÜNAY, Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Müh. Böl. Çağış/Balıkesir, agunay@balikesir.edu.tr, ahmetgunay2@gmail.com
18