You are on page 1of 21

1/2/1

गगाङङङटगाददिभभभS ञञञ्णित त ङङित त।


अररर्थः - गगाङ-आदिदेशगात त तरगा ङङटगाददिभभ: धगातभ
ङ भर्थः भदे प्रतभभगा: भवञनत तदे ङङित त-वत त भवञनत। णञ्णित त-ञञित त-प्रतभभयौ वररयभतवगा।

तदभरगा
अधभगगीषट - उसनदे अधभभन कङभगा।
अञध + इङ + लङङ
अञध + गगाङ + ल त ( ववभगाषगा लङङलङि
ङ भर्थः )

अञध + गगा + ञचल + ल त ( ञचल लङङङि )


अञध + गगा + ससच त + ल त ( चलदे : ससच त )

अधङनगा अत्र " घङमगासरगागगापगारहगायतसगासां हसल " इयत ससत्रदेञ्णि गगा इतभसभ ईङगारगादिदेश: भवयत हलगाददि-ङङित त-प्रतभभसभ परदे। कङनतङ अत्र
तङ ससच त इयत प्रतभभ: अञसत। सर्थः तङ ङङित त नगाञसत। तदहर ङरम त ईङगारगादिदेश: भवदेत त?

तदिगा प्रङङतसत्र
स देञ्णि प्रयतपगाददितसां भद गगाङ-पर: भ: प्रतभभर्थः सर्थः ङङिदवत त भवदेत त। अत: ससच त प्रतभभर्थः ङङित त भवयत। तदहर ईङगारगादिदेश:
शकभ:।

अञध + ग त ई + ससच त + ल त
अञध + गगी + स त + ल त
पशचगात
अञध + अट् + गगी + स त + त( लङङलङलङ
ङ ङवडङदिगात: )

अञध + अ + गगी + ष त + ट( आदिदेशप्रतभभभभ:, षटङनगा षटङ: )

अधभगगीषट इयत ससदधम त।

अधङनगा ङङटगाददिभभ:.....
तदभरगा
ङङदटतङम त - ङङदटलतगा ङरनदे ङदे सलए
ङङट् + तङमङन त
ङङट् + तङम त
ङङट् + इट् + तङम त ( आधरधगातङङसभदेङवलगादिदेर्थः)

अधन
ङ गात्र " पग
ङ नतलघप
ङ धसभ " इयत सत्र
स देञ्णि ङभट् इयत गञ्णि
ङ भ भवयत। कङनतङ प्रङङतसत्र
स देञ्णि ङङटगाददिभभ: धगातभ
ङ भर्थः प्रतभभगा: ङङित त
भवञनत।
अत: " ञगकङियत च " इयत सत्र
स देञ्णि गञ्णि
ङ यनषदेदध: भवयत।

ङङट् + इ + तङम त
ङङदटतङम त इयत ससदधम त।

अञञञ्णित त इतभसभ वररनम त कङमररम त?


ङङट् + णञ्णिच त
अत्र णञ्णिच त-प्रतभभर्थः णञ्णित त अञसत। अत: अत्र सर्थः प्रतभभर्थः ङङिदवत त न भवयत। तदेन गङञ्णिभ भवतभदेव।

ङभट् + णञ्णिच त
ङभट् + इ
ङभदट
ङभदट + शप त + यतप त
ङभटभयत इयत भवयत, न तङ ङङटभयत इयत।
1/2/2
ववर इट्।
अनव
ङ यङ तर्थः - ङङित त
अररर्थः - ओववरगी भभ-सञचलनभभर्थः इतभसमगात त धगातभर्थः इडगाददिर्थः प्रतभभर्थः ङङित त-वत त भवयत।
तदभरगा
उदववञरतम
ङ त - डरनदे ङदे ललीभदे/ ङगासांपनदे ङदे ललीभदे
उत त + ववर त + तम
ङ न
ङ त
उत त + ववर त + इट् + तम
ङ त ( आधरधगातङ
ङ सभदेडवलगादिदेर्थः )

अधङनगात्र " पङगनतलघङपधसभ च " इयत ससत्रदेञ्णि वदेर त इयत गङञ्णिभ भवयत। कङनतङ प्रङङतससत्रदेञ्णि प्रयतपगाददितसां भद ववरर्थः धगातभर्थः इडगाददिर्थः
प्रतभभर्थः ङङित त-वत त भवयत। अतर्थः " ञगकङियत च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णिर्थः यनवषदधर्थः। अतर्थः गङञ्णिभ न भवयत।

उत त + ववर त + इ + तङम त
उदववञरतङम त इयत ससदधम त।

तरथैव
उदववञरतगा ( तच
ङ त प्रतभभर्थः )
उदववञरतवभम त ( तवभत त प्रतभभर्थः )

अत्र इट् इयत कङमररम त?


तदहर
उत त + ववर त + अनगीभरत
अत्र इट्-आगमभ न भवयत। अतर्थः अनगीभरत इयत प्रतभभसभ परदे गङञ्णिभ भवयत।
उत त + वदेर त + अनगीभरत
उदवदेरनगीभम त इयत ससदधम त।
1/2/3
ववभगाषभञ्णिरर्थः
अनङवयङ तर्थः - इट्, ङङित त
अररर्थः - ऊञ्णिङरञि त आचचगादिनदे इतभसमगात त धगातभर्थः परर्थः इडगाददिर्थः प्रतभभर्थः ववङलपदेन ङङितवत
त त भवयत।
तदभरगा
ऊञ्णिङर + तच
ङ त
ऊञ्णिङर + इट् + तच
ङ त ( आधरधगातङङसभदेडवलगादिदेर्थः )

अत्र " सगावरधगातङ


ङ गाधरधगातङ
ङ भभर्थः " इयत सत्र
ङ देञ्णि ऊञ्णिर इयत गञ्णि
ङ भ भवयत। कङनतङ प्रङङतसत्र
स देञ्णि इडगाददिर्थः तच
ङ त प्रतभभर्थः ङङित त भवयत।
अतर्थः " ञगकङियत च " इयत सत्र
स देञ्णि गञ्णि
ङ यनषदेदधर्थः।
ऊञ्णि तर उवङ + इ + त ङ ( अञच शनङधगातङ...)
ऊञ्णिङरववत ङ + सङ
ऊञ्णिङरववतगा इयत ससदधम त।

भदिगा इडगाददिर्थः तच
ङ त ङङितवत
त त न भवयत तदिगा तङ गङञ्णिभ भवतभदेव।
ऊञ्णिङर + तच
ङ त
ऊञ्णिङर + इट् + तच
ङ त
ऊञ्णिर + इ + त ङ
ऊञ्णि तर अव त + इ + त ङ
उञ्णिरववत ङ + सङ
उञ्णिरववतगा इयत ससदधम त।
1/2/4
सगावरधगातङ
ङ मवपत त
अनव
ङ यङ तर्थः - ङङित त
अररर्थः - सगावरधगातङ
ङ प्रतभभदेषङ भदे अवपतर्थः सञनत तदे ङङितवत
त त भवञनत।

तदभरगा
ङङरुतर्थः - वदे दिभनभ ङरतदे हथै
ङङ + लट्
ङङ + उ + तस त ( तनगाददिङङञभभ उ )
ङरत + उ + तस त ( सगावरधगातङङगाधरधगातङङभभर्थः )

अधङनगात्र तस त प्रतभभर्थः सगावरधगातङङर्थः अञसत। तदेन उङगारसभ ओ इयत गङञ्णिभ भवयत। कङनतङ सर्थः तस त प्रतभभर्थः अवपत त अवप अञसत
खलङ। तदहर प्रङङतससत्रदेञ्णि प्रयतपगाददितसां भद भर्थः प्रतभभर्थः सगावरधगातङङसां भसतवगा अवप अवपत त अञसत सर्थः ङङितवत
त त भवयत। अतर्थः " ञगकङियत
च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णिभ न भवयत।

ङरत + उ + तस त

अत्र तस त प्रतभभर्थः ङङित त अञसत अतर्थः " अत उत त सगावरधगातङङदे " इयत ससत्रदेञ्णि ङङगारभवतर्तीनर्थः अङगारसभ सरगानदे उङगारभ भवयत।

ङत उ रत + उ + तस त
ङङरत + उ + तस त
ङङरुतर्थः इयत ससदधम त।

अत्र अवपत त इयत अञसत। तदहर वपतप्रतभभसभ


त परदे कङम त भवयत?

ङङ + यतप त
ङङ + उ + यतप त ( तनगाददिङङञभभ उ )
ङरत + उ + यतप त ( सगावरधगातङङगाधरधगातङङभभर्थः )

अधङनगात्र यतपप्रतभभर्थः
त सगावरधगातङङर्थः अञसत तरगा वपत त अवप अञसत। अतर्थः प्रङङतससत्रदेञ्णि गङञ्णिसभ ङङतदे बगाधगा न भवयत।
ङरत + ओ + यत
तरगा च यतप त-प्रतभभर्थः ङङितवत
त त न भवयत अतर्थः " अत उत त सगावरधगातङङदे " इयत सङत्रसभ अवप प्रसञकतर्थः नगाञसत।

ङरत + ओ + यत
ङरभयत इयत ससदधम त।
1/2/5
अससांभभगगाञललट् कङत त।
अनङवयङ तर्थः - अवपत त
अररर्थः - अससांभभगगानतगाद धगातभर्थः परर्थः अवपत त-सलट् प्रतभभर्थः कङदवत त भवयत।

पङवरससत्रदे सगावरधगातङङ-अवपत त प्रतभभर्थः ङङिदवत त आसगीत त।


अनदेन ससत्रदेञ्णि सलटर्थः अवपत त-प्रतभभर्थः कङदवत त भवयत
तदभरगा
बबसभदितर्थःङ - उन दिभनभ नदे तभडगा
सभद + सलट्
सभद + तस त
सभद + अतस
ङ त ( परसमथैपदिगानगासां ञ्णिलतस
ङ त...)
सभद + सभद + अतस
ङ त ( सलदट धगातभरनभभगाससभ )
सभ + सभद + अतस

बब + सभद + अतस
ङ त ( अभभगासदे चचर )

अधङनगात्र अतङस त इयत आधरधगातङङ-प्रतभभर्थः अञसत। अतर्थः " पङगनतलघसपधसभ च " इयत ससत्रदेञ्णि अतङस त-यनसमतङर्थः गङञ्णिभ भसतवगा भदेद
इयत भवयत।

कङनतङ प्रङङतसत्र
स देञ्णि प्रयतपगाददितसां भद अवपत त-सलट् प्रतभभर्थः कङदवत त भवयत। अतर्थः " ञगकङियत च " इयत सत्र
स देञ्णि गञ्णि
ङ यनषदेदधर्थः ।

बब + सभद + अतङस त
बबसभदितङर्थः इयत ससदधम त।

अत्र वपत त-प्रतभभसभ परदे कङम त भवयत?


सभद + यतप त
सभद + ञ्णिल त
बब + सभद + ञ्णिल त

अत्र ञ्णिल त-प्रतभभर्थः वपत त अञसत अतर्थः कङदवत त न भवयत। अतर्थः गङञ्णिभ भवतभदेव।

बब + भदेद + ञ्णिल त
बबभदेदि इयत ससदधम त।

अत्र अससांभभगगानतगाद इयत कङमररम त?


स्रनस इयत धगातयौ अनतदे न त स त इयत ससांभभगर्थः अञसत। अतर्थः तसमगात त सलट्-प्रतभभर्थः कङदवत त न भवयत।

स्रनस त + सलट्
स्रनस त + ए ( सलटसतझभभरदेसशरदेच त )

अत्र " अयनददितगासां हल उपधगाभगा ञकङियत " इयत ससत्रदेञ्णि स्रनस त इतभसभ नङगारसभ लभपभ भवयत। कङनतङ स्रनस त इयत ससांभभगगानतर्थः
अञसत। अत: तसमगात त परर्थः सलट् कङदवत त न भवयत। तदेन नङगारसभ लभपभ न भवयत।

स्रनस त + ए
स + स्रनस त + ए
सस्रनसदे इयत ससदधम त।
1/2/6
इञनधभवयतभभगासां च।
अनङवयङ तर्थः - सलट्, कङत त
अररर्थः - इञनध भवयत च इतभदेतगाभभगासां परभ सलट् प्रतभभर्थः कङदवत त भवयत।

इनध त इयत ससांभभगगानतर्थः खलङ। पसवरससत्रदेञ्णि तङ ससांभभगगानतगात त सलट् कङदवत त न भवयत। अत एव इनध त इतभदेनसां धगातङसां कङदवत त ङतङर्तुं
एतत त सङत्रम त।
भस इयत धगातभर्थः अवपत त-सलट् तङ पसवरससत्रदेञ्णि कङतवत
त त भवयत एव। वपत त-सलट् अवप कङद भवदेत त एतदिररमदेव इदिसां ससत्रम त।
तदभरगा
ईधदे - वह प्रङगासशत हङआ
इनध त + सलट्
इनध त + त
इनध त + एश त ( सलटसतझभभरदेसशरदेच त )
इनध त + ए

अधङनगात्र प्रङङतससत्रदेञ्णि सलट् प्रतभभर्थः कङदवत त भवयत। अरगारत त एश त इयत प्रतभभर्थः कङत त भवयत। अतर्थः " अयनददितगासां हल उपधगाभगार्थः
ञकङियत " इयत ससत्रदेञ्णि इनध त इतभसभ नङगारसभ लभपभ भवयत।

इध त + ए
इध त + इध त + ए ( सलदट धगातभरनभभगाससभ )
इ + इध त + ए
ईध त + ए
ईधदे इयत ससदधम त।

तदभरगा
बभसव - वह हङआ

भस + सलट्
भस + ञ्णिल त

अत्र " अचभ ञञञ्णियत " इयत ससत्रदेञ्णि भस इतभत्र वद


ङ ञधर्थः भसतवगा भयौ इयत भवयत।
कङनतङ प्रङङतसत्र
स देञ्णि भध
स गातभर्थः सलट् कङदवत त भवयत। अतर्थः " ञगकङियत च " इयत सत्र
स देञ्णि वद
ङ ञधयनषदेदधर्थः।

भस + अ
भस + वङङत + अ ( भङवभ वङगलङङसलटभर्थः )
भस भसव त अ ( सलदट धगातभरनभभगाससभ )
बङ + भसव ( ह्रसवर्थः + अभभगासदे चचर )
ब भसव ( भवतदेर )
बभसव इयत ससदधम त।

1/2/7
मडङ मदि
ङ गध
ङ ङङषञकलशवदिवसर्थः कतवगा।
अनव
ङ यङ तर्थः - कङत त
अररर्थः - मदि
ङ गाददिधगातभ
ङ भर्थः कतवगा प्रतभभर्थः कङदवत त भवयत।

अत्र प्रशनर्थः एवम त भददि कतवगा-प्रतभभर्थः सवभसां कङत त असतभदेव तदहर तसभ कङतङरञ्णिदे
त ङभ लगाभर्थः?
तदहर अगदे " न कतवगा सदेट् " इयत सङत्रसां आभगायत। तदेन सदेट्-कतवगा-प्रतभभर्थः कङत त न भवयत इयत प्रयतपगाददितम त ।
अत एव अनदेन सङत्रदेञ्णि मड
ङ गाददि-सदेट्-धगातवर्थः कङतवत
त त प्रयतपगाददितगार्थः ।

गङध-ङङष-ञकलश त इयत धगातवर्थः " रलभ वभङपधगादधलगादिदेर्थः ससांशच " इयत ससत्रदेञ्णि ववङलपदेन कङतवत
त त ङङतगार्थः। अनदेन ससत्रदेञ्णि तदेऽवप
यनतभकङतवत
त त प्रयतपगाददितगार्थः।

तदभरगा
मङङ डतवगा » आननदि दिदेङर
मड
ङ + कतवगा
मड
ङ + इट् + कतवगा ( आधरधगातङ
ङ सभदेड वलगादिदेर्थः )

अत्र " न कतवगा सदेट् " इयत ससत्रदेञ्णि कतवगा-प्रतभभर्थः कङत त न भवयत। तदेन " पङगनतलदिघसपधसभ च " इयत ससत्रदेञ्णि मडर इयत गङञ्णिभ
भवयत। कङनतङ प्रङङतससत्रदेञ्णि यनवषदधर्थः।

मङङ डतवगा इयत ससदधम त।

तरथैव
मदङ दितवगा » पगीस ङर
गङञधतवगा » रुषट ङर
ङङवषतवगा » खगीच ङर
ञकलसशतवगा » कलदेश दिदेङर

तरगा च
उददितवगा » बभलङर
वदि + कतवगा
वदि + इट् + कतवगा

अत्र प्रङङतससत्रदेञ्णि कतवगा-प्रतभभर्थः कङतवत


त त अञसत। अतर्थः " वञचसववपभरगाददिनगासां कङयत " इयत ससत्रदेञ्णि समप्रसगारञ्णिम त भवयत।

उ अ द + इट् + कतवगा
उद + इट् + कतवगा ( समप्रसगारञ्णिगाचच )
उददितवगा इयत ससदधम त।
तरथैव
उवषतवगा » रहङर

1/2/8
रुदिववदिमष
ङ गदहसववपप्रचचर्थः ससांशच।
अनव
ङ यङ तर्थः - कतवगा, कङत त
अररर्थः - रुदिगाददिभभभ धगातभ
ङ भर्थः परयौ कतवगा-सनयौ प्रतभभयौ कङदवत त भवतर्थः।

अत्र रुद-ववद-मङष त-धगातङभभर्थः " रलभ वभङपधगादधलगादिदेर्थः ससांशच " इयत ससत्रदेञ्णि कतवगा-सनयौ ववङलपदेन कङदवत त आसतगाम त।
अनदेन यनतभकङद अभवतगाम त।

गह-धगातभर्थः कङतङरञ्णिम त तङ समप्रसगारञ्णिगाभ एव।

सवप त-प्रचच-धगातङभभगाम त तङ कतवगा-प्रतभभर्थः कङद अञसत एव। अतर्थः तगाभभगाम तङ सन-प्रतभभसां एव कङतङरञ्णिम त।

तदभरगा
रुददितवगा » रभङर
रुद + कतवगा
रुद + इट् + कतवगा ( आधरधगातङ
ङ सभदेड वलगादिदेर्थः )
अत्र " न कतवगा सदेट् " इयत सत्र
स देञ्णि कतवगा कङत त नगाञसत। तदेन " पग
ङ नतलघप
स धसभ च " इयत सत्र
स देञ्णि गञ्णि
ङ भ भतस वगा रभद इयत भवयत।
कङनतङ प्रङङतससत्रदेञ्णि कतवगा कङद भवयत। तदेन " ञगकङियत च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णियनषदेदधर्थः।
रुद + इ + तवगा
रुददितवगा इयत ससदधम त।
रुरुददिषयत » रभनगा चगाहतगा हथै
रुद + सन त
रुद + इट् + सन त

पङनर्थः अत्र " पङगनतलघसपधसभ च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णिर्थः प्रगापतर्थः कङनतङ प्रङङतससत्रदेञ्णि सन त-प्रतभभर्थः कङदवद भवयत। " ञगकङियत च "
ससत्रदेञ्णि गङञ्णियनषदेदधर्थः।

रुद + रुद + इ + स ( सनभङिभर्थः + एङगाचभ दवदे प्ररमसभ )


रु + रुद + इ + ष ( हलगाददि शदेषर्थः + आदिदेशप्रतभभभभर्थः )
रुरुददिष + शप त + यतप
रुरुददिष + अ + यत
रुरुददिषयत इयत ससदधम त।

तरथैव
ववददितवगा » रगानङर
ववववददिषयत » रगाननगा चगाहतगा हथै

मवङ षतवगा » चभरली ङरङदे


मङमङवषषयत » चभरली ङरनगा चगाहतगा हथै
1/2/8
रुदिववदिमङषगदहसववपप्रचचर्थः ससांशच।
तदभरगा
गदङ हतवगा » गहञ्णि ङरङदे
गह + कतवगा
गह + इट् + कतवगा ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः )

अत्र प्रङङतसत्र
स देञ्णि कतवगा-प्रतभभर्थः कङदवत त अञसत। तदेन " गदहजभगावयभ...) इयत सत्र
स देञ्णि समप्रसगारञ्णिसां भवयत।

गह
ङ + इट् + कतवगा
गदङ हतवगा
गह
ङ लीतवगा ( गहभऽसलदट ददिघरर्थः )
गह
ङ लीतवगा इयत ससदधम त।

तदभरगा
ञरघक्ष
ङ यत » गहञ्णि ङरनगा चगाहतगा हथै
गह + सन त

प्रङङतससत्रदेञ्णि सन त-प्रतभभर्थः कङदवत त भवयत। अतर्थः समप्रसगारञ्णिसां भसतवगा

गह
ङ + सन त
गह
ङ + गह
ङ + सन त ( सनभङिभर्थः )
ग त + गह
ङ +स
ञर + गह
ङ + स ( ङङहभशचङर्थः + हलगाददिर्थः शदेषर्थः )
ञर + घढ्
ङ + स ( हभ ढर्थः + एङगाचभ बशभ.....)
ञरघढ्
ङ +स
ञरघङ
ङ त + ष त ( षढभर्थः ङर्थः सस + आदिदेशप्रतभभभभर्थः )
ञरघक्ष
ङ + शप त + यतप त
ञरघक्ष
ङ यत इयत ससदधम त।

सवप त च प्रचच इतभत्र समप्रसगारञ्णिसां भसतवगा कतवगा-प्रतभभदे ववदहतदे सङपतवगा च पषङ ट्वगा इयत ससधभतर्थः।

सवप त च प्रचच इतभदेतदेभभगासां सन त-प्रतभभर्थः कङदवत त भवयत भदेन समप्रसगारञ्णिसां भसतवगा.....

सवप त + सन त
सङप त + सन त ( वञचसववपभरगा...)
सङप त + सङप त + सन त ( सनभङिभर्थः )
सङ + षङप त + सन त ( आदिदेशप्रतभभभभर्थः )
सङषङपस + शप त + यतप त
सङषङपसयत इयत ससदधम त।

प्रच + सन
प्रचच + इट् + सन त ( कङरशच पञचभभर्थः )
प्रच + प्रच + इस( सनभङिभर्थः )
प + पच
ङ + इस( गदहजभगावयभ...)
वप + पच
ङ + इस( सनभतर्थः )
वपपञङ चचष ( चदे च + सतभर्थः शचङनगा शचङ + आदिदेशप्रतभभभभर्थः )
वपपञङ चचष + शप त + यतप त
वपपञङ चचषयत इयत ससदधम त।
1/2/9
इङभ झल त।
अनङवयङ तर्थः - सन त, कङत त।
अररर्थः - इगनतगाद धगातभर्थः परर्थः झलगाददिर्थः सन त-प्रतभभर्थः कङदवत त भवयत।
इङत » इ उ ऋ ल।ङ

सन त झल त इयत समगानगाञधङरञ्णितवगात त झल त इयत ववशदेषञ्णिम त भवयत सनर्थः।

झलगाददिर्थः सन त इयत अयनट्-सन त।


कङमरर्तुं सन त-प्रतभभसभ कङत त-ङरञ्णिम त?
"अजझनगमगासां सयन" इयत ससत्रदेञ्णि इङर्थः दिलीघरतवसां ङतङरम त।

तदभरगा
ञचचगीषयत » चङननगा चगाहतगा हथै
ञच + सन त
अत्र ञच-धगातङर्थः अनङदिगातर्थः पदठितर्थः। तदेन न इडगागमर्थः। तदिगा " सगावरधगातङङगाधरधगातङङतभभर्थः " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णिभ भसतवगा चदे इयत भवदेत त।
कङनतङ प्रङङतससत्रदेञ्णि झलगाददिर्थः (अयनट्) सन त-प्रतभभर्थः कङदवत त भवयत। अतर्थः " ञगकङियत च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णियनषदेधर्थः।
ञच + सन त
चगी + सन त ( अजझनगमगासां सयन )
चगी + चगी + सन त ( सनभङिभर्थः )
ञचचगीष ( ह्रसवर्थः + आदिदेशप्रतभभभभभर्थः )
ञचचगीष + शप त + यतप त
ञचचगीषयत इयत ससदधम त।
तरथैव
तषङ टसषयत » सतयङ त ङरनगा चगाहतगा हथै
ञचङकीषरयत » ङरनगा चगाहतगा हथै

भदिगात्र झलगाददिर्थः सन त नगाञसत तदिगा कङम त भवयत?

शगीङ + सन त
शगी + इट् + सन त ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः )
शगी + शगी + इट् + सन त

अधङनगात्र सनर्थः पसवरम त इट् अञसत। अरगारत त अत्र सन त-प्रतभभर्थः झलगाददिर्थः नगाञसत अवपतङ अरगाददिर्थः अञसत। अतर्थः अञसमन त प्रसङगदे
सन त-प्रतभभर्थः कङदवत त न भवयत। अरगारत त " सगावरधगातङङगाधरधगातङङभभर्थः " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णिर्थः शकभर्थः ।

शगी + शदे + इ + स
सश + शभ त + इ + स ( ह्रसवर्थः + एचभऽभवगाभगावर्थः )
सशशयभष ( आदिदेशप्रतभभभभभर्थः )
सशशयभष + शप त + त
सशशयभषतदे इयत ससदधम त।
1/2/10
हलनतगाचच।
अनङवयङ तर्थः - इङर्थः, झल त, सन त, कङत त
इङर्थः समगीपभ भभ हल त तसमगाद परभ झलगाददिर्थः सन त कङदवत त भवयत।
अनतशबदिर्थः अत्र समगीपवगाचगी अञसत, न तङ अवभववगाचगी।

तदभरगा
सभद + सन त
अत्र इडगमभ न शकभर्थः, अतर्थः सन त-प्रतभभर्थः अत्र झलगाददिर्थः अञसत।

अधङनगात्र " पङगनतलघसपधसभ च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णिभ भसतवगा भदेद इयत भववतङसां अहरयत।
कङनतङ सभद इतभत्र इङगारसभ समगीपर्थः दिङगारर्थः हलनतर्थः अञसत। तदिगा प्रङङतससत्रदेञ्णि झलगाददिर्थः सन त-प्रतभभर्थः कङदवत त भवयत। अतर्थः "
ञगकङियत च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णियनषदेधर्थः।
सभद + सभद + सन त ( सनभङिभर्थः )
बब + सभत त + सन त ( अभभगासदे चचर + खरर च )

बबसभतस + शप त + यतप त
बबसभतसयत इयत ससदधम त।

तरथैव बङभङतसतदे » रगाननदे ङकी इचचगा ङरतगा हथै


1/2/11
सलङससचगावगातमनदेपदिदेषङ।
अनङवयङ तर्थः - इङभ, झल त, हलनतगाचच, कङत त
अररर्थः - इङर्थः समगीपगाद हलर्थः परयौ झलगादिली सलङ-ससचयौ प्रतभभयौ आतमनदेपदिववषभदे कङदवत त भवत:।

तदभरगा
सभतसगीषट » वह भदेदिन ङरदे
सभद + सलङ
सभद + सगीभट्
ङ + सट्
ङ + त ( सलङिससगीभट्
ङ + सट्
ङ यतरभर्थः )

अत्र " पङगनतलघसपधसभ च " इयत ससत्रदेञ्णि भदेद इयत गङञ्णिभ भववतङसां अहरयत, कङनतङ प्रङङतससत्रदेञ्णि सलङ-प्रतभभर्थः कङदवत त भवयत। अतर्थः
" ञगकङियत च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णियनषदेधर्थः।
सभद + सगी + स त + त ( लभपभ वभभवरसल )
सभत त+ सगी + ष त + ट ( खरर च + आदिदेशप्रतभभभभर्थः + षटङनगा षटङर्थः )

सभतसगीषट इयत ससदधम त।

तदभरगा
असभत » उसनदे भदेदिन कङभगा
सभद + लङङ
सभद + ञचल + त ( ञचल लङङङि )
अट् + सभद + ससच त + त ( चलदेर्थः ससच त )

पन
ङ र्थः " पग
ङ नतलघप
स धसभ च " इयत सत्र
स देञ्णि भदेद इयत गञ्णि
ङ भ भवयत, कङनतङ प्रङङतसत्र
स देञ्णि ससच त-प्रतभभर्थः कङदिवत त भवयत। अतर्थः "
ञगकङियत च " इयत सत्र
स देञ्णि गञ्णि
ङ यनषदेधर्थः ।

अ + सभद + स त + त
अ + सभद + 0 + त ( झलभ झसल )
अ + सभत त + त ( खरर च )
असभत इयत ससदधम त।
1/2/12
उशच।
अनव
ङ यङ तर्थः - सलङ ससचगावगातमनदेपदिदेष,ङ झल त, कङत त
अररर्थः - ऋवञ्णिगारनतगाद धगातभर्थः परयौ झलगादिली सलङससचयौ प्रतभभयौ आतमनदेपदिववषभदे कङदवत त भवतर्थः।

तदभरगा
ङङषगीषट » वह ङरदे
ङङ + सलङ
ङङ + सगीभङट् + सङट् + त ( सलङिससगीभङट् + सङट् यतरभर्थः )

अधङनगात्र " सगावरधगातङङगाधरधगातङङभभर्थः " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णिभ भसतवगा ङरत इयत भवयत। कङनतङ प्रङङतससत्रदेञ्णि सलङ कङदवत त भवयत। अतर्थः "
ञगकङियत च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णियनषदेधर्थः ।
ङङ + सगीभ त + स त + त
ङङ + षगी + ष त + ट ( लभपभ वभभवरसल + आदिदेशप्रतभभभर्थः + षटङनगा षटङर्थः )

ङङषगीषट इयत ससदधम त ।


तरथैव हृषगीषट » वह हरञ्णि ङरदे

तदभरगा
अङङत » उसनदे कङभगा
ङङ + लङङ
ङङ + ञचल + त ( ञचल लङङङि )
अट् + ङङ + ससच त + त ( चलदेर्थः ससच त )
अत्र " सगावरधगातङ
ङ गाधरधगातङ
ङ भभर्थः " इयत सत्र
स देञ्णि गञ्णि
ङ भ भवयत ङरत इयत। कङनतङ प्रङङतसत्र
स देञ्णि ससच त-प्रतभभर्थः कङदवत त भवयत भदेन "
ञगकङियत च " इयत सत्र
स देञ्णि गञ्णि
ङ यनषदेधर्थः ।

अ + ङङ + स त + त
अ + ङङ + 0 + त ( ह्रसवगादिङगगात त )
अङङत इयत ससदधम त ।
तरथैव
अहृत » उसनदे हरञ्णि कङभगा
1/2/13
वगा गमर्थः।
अनङवयङ तर्थः - सलङससचगावगातमनदेपदिदेषङ, झल त, कङत त
अररर्थः - गम त-धगातभर्थः परयौ झलगादिली सलङससचयौ ववङलपदेन कङदवत त भवतर्थः।

अत्र " समभ गमभञङ चचभभगाम त " इयत ससत्रदेञ्णि सम त-उपसगरपसवरङसभ गम त-धगातभर्थः गहञ्णिसां भवयत भदेन आतमनदेपदिम त भवदेत त। भतभदह "
गमदेररट् परसमथैपदिदेषङ " इयत ससत्रदेञ्णि तङ इडगागमर्थः भवयत परसमथैपददि भदेन परयौ सलङससचयौ झलगादिली न भवतर्थः ।
तदभरगा
ससांगसगीषट » ससांगयत ङरदे
गम त + सलङ
सम त + गम त + सगीभङट् + सङट् + त ( सलङिससगीभङट् + सङट् यतरभर्थः )
सम त + गम त + सगी + स त + त ( लभपभ वभभवरसल )

अत्र प्रङङतससत्रदेञ्णि सलङ कङदवत त अञसत। अतर्थः " अनङदितभपदिदेशवन..." इयत ससत्रदेञ्णि गमर्थः अनङनगाससङसभ लभपभ भवयत।

सम त + ग + सगी + स त + त
ससां + ग + सगी + ष त + त ( मभऽनङसवगारर्थः + आदिदेशप्रतभभभभर्थः )

ससांगसगीषट इयत ससदधम त।

भत्र सलङ कङद न भवयत तत्र अनङनगाससङसभ लभपभऽवप न भवयत।


ससांगसांसगीषट इतभदेवसां भवयत।

तदभरगा
समगत » उसनदे ससांगयत ङकी
सम त + गम त + लङङ
सम त + अट् + गम त + ञचल + त ( ञचल लङङङि )

सम त + अ + गम त + ससच त + त ( चलदेर्थः ससच त )

अत्र प्रङङतसत्र
स देञ्णि ससच त कङदवत त अञसत। अतर्थः " अनदि
ङ तभपदिदेशवन...." इयत सत्र
स देञ्णि गमर्थः अनन
ङ गाससङसभ लभपभ भवयत।

सम त + अ + ग + स त + त
सम त + अ + ग + 0 + त ( ह्रसवगादिङगगात त )
समगत इयत ससदधम त।

भदिगा ससच त कङदवत त न भवयत तदिगा अनङनगाससङसभ लभपभ न भवयत तरगा च ससचर्थः सङगारसभगावप लभपभ न भवयत
ह्रसवगाङगगातवगाभगावगात त।
सम त + अ + गम त + स त + त
समगसांसत इयत ससदधम त।
1/2/14
हनर्थः ससच त।
अनव
ङ यङ तर्थः - आतमनदेपदिदेष,ङ कङत त
पव
स रसत्र
स गात त ससच त इयत शबदिसभ अनव
ङ यङ तर्थः आभगायत एव। तदहर पन
ङ र्थः ससच त कङमरर्तुं भभञरतर्थः? सलङ इयत शबदिसभ यनवतङ भरर्तुं एव ।

अररर्थः - हन त-धगातभर्थः परर्थः ससच त आतमनदेपदिववषभदे कङदवत त भवयत।

तदभरगा
आहत » उसनदे मगारगा

हन त इयत धगातङर्थः तङ परसमथैपदिली एव अञसत कङनतङ " आङिभ भमहनर्थः " इयत ससत्रदेञ्णि आङ-उपसगर-पसवरङर्थः हन त-धगातङर्थः आतमनदेपदिली
भवयत।

आङ + हन त + लङ

आ + अट् + हन त + ञचल + त ( ञचल लङङ ङि )
आ + अ + हन त + ससच त + त ( चलदेर्थः ससच त )
आ + हन त + स त + त

अधङनगात्र प्रङङतससत्रदेञ्णि ससच त कङदवत त अञसत। अतर्थः " अनङदिगातभपदिदेशवन...." इयत ससत्रदेञ्णि हनर्थः अनङनगाससङसभ लभपभ भवयत।

आ + ह 0 + सत + त
आ + ह + 0 + त ( ह्रसवगादिङगगात त )
आहत इयत ससदधम त।
1/2/15
भमभ गनधनदे।
अनङवयङ तर्थः - ससच त, आतमनदेपदिदेषङ, कङत त
अररर्थः - गनधनदे अरर भम त-धगातभर्थः परर्थः ससच त आतमनदेपदिववषभदे कङदवत त भवयत।

भम त इयत धगातङर्थः परसमथैपदिली अञसत कङनतङ " आङिभ भमहनर्थः " इयत ससत्रदेञ्णि आङ-उपसगर-पसवरङर्थः भम त-धगातङर्थः आतमनदेपदिली भवयत।

तदभरगा
उदिगाभत » उसनदे चङगलली ङकी
आङ + भम त + लङङ
आङ + अट् + भम त + ञचल + त ( ञचल लङङङि )
आ + अ + भम त + ससच त + त ( चलदेर्थः ससच त )

अधन
ङ गात्र प्रङङतसत्र
स देञ्णि ससच त कङदवत त अञसत। अतर्थः " अनदि
ङ गातभपदिदेशवन...." इयत सत्र
स देञ्णि भमर्थः अनन
ङ गाससङसभ लभपभ भवयत।
आ + अ + भ + सत + त
आ + भ + 0 + त ( ह्रसवगादिङगगात त )
आभत
उत त + आभत
उदिगाभत इयत ससदधम त।
1/2/16
ववभगाषभपभमनदे।
अनव
ङ यङ तर्थः - भमर्थः, ससच त, आतमनदेपदिदेष,ङ कङत त
अररर्थः - उपभमनदे अरर भम त-धगातभर्थः परर्थः ससच त आतमनदेपदिववषभदे ववङलपदेन कङदवत त भवयत।
उपभमन » वववगाह

भदभवप हन त-धगातङर्थः परसमथैपदिली अञसत, कङनतङ " आङिभ भमहनर्थः " इयत ससत्रदेञ्णि आङ-उपसगरपसवरङर्थः भम त-धगातङर्थः आतमनदेपदिली भवयत।

तदभरगा
उपगाभत ङनभगाम त » उसनदे ङनभगा सदे वववगाह कङभगा
आङ + भम त + लङङ
आ + अट् + भम त + ञचल + त ( ञचल लङङङि )
आ + अ + भम त + ससच त + त ( चलदेर्थः ससच त )

अत्र प्रङङतससत्रदेञ्णि ससच त कङदवत त भवयत। अतर्थः " अनङदितभपदिदेशवन...." इयत ससत्रदेञ्णि भमर्थः अनङनगाससङसभ लभपभ भवयत।

आ + अ + भ + सत + त
आ + भ + 0 + त ( ह्रसवगादिङगगात त )
आभत
उप त + आभत
उपगाभत इयत ससदधम त।

ववङलपदेन तङ भदिगा ससच त कङदवत त न भवयत तदिगा अनङनगाससङसभ लभपर्थः अवप भवयत, तदेन ससचर्थः सङगारसभगावप लभपभ न भवयत।
आङ + अट् + भम त + स त + त
आ + भसां + स त + त ( मभऽनङसवगारर्थः )
आभसांसत
उप त + आभसांसत
उपगाभसांसत इयत ससदधम।
1/2/17
सरगाघवभररचच।
अनव
ङ यङ तर्थः - ससच त, आतमनदेपदिदेष,ङ कङत त
अररर्थः - सरगा-धगातभर्थः तरगा घस
ङ ञञ्ज्ञङदेभभर्थः परर्थः ससच त आतमनदेपदिववषभदे कङदवत त भवयत, धगातभर्थः अनतभवञ्णिरसभ इङगारगादिदेशभऽवप भवयत।

भदभवप षठिगा इयत परसमथैपदिली-धगातङर्थः अञसत, कङनतङ " उपगाद दिदेवपसरगाससांगयत...." इयत वगायतरङदेन आतमनदेपदिली भवयत।

तदभरगा
उपगाञसरत » वह उपञसरत हङआ
उप + सरगा + लङ

उप + अट् + सरगा + ञचल + ल त ( ञचल लङङङि )
उप + अ + सरगा + ससच त + त ( चलदेर्थः ससच त )

प्रङङतससत्रदेञ्णि सरगाधगातभर्थः इङगारगादिदेशभ भवयत, " अलभऽनतभसभ " इतभनदेन च अनतभसभ अलर्थः सरगानदे भवयत।

उप + अ + सर त इ + स त + त
उप + अ + ञसर + स त + त

अधङनगात्र " सगावरधगातङङगाधरधगातङङभभर्थः " इयत ससत्रदेञ्णि ससच त-यनसमतङर्थः गङञ्णिभ भसतवगा सरदे इयत भववतङम त अहरयत। कङनतङ प्रङङतससत्रदेञ्णि
ससच त कङदवत त भवयत। अतर्थः " ञगकङियत च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णियनषदेधर्थः भवयत।
उप + अ + ञसर + स त + त
उप + अ + ञसर + 0 + त ( ह्रसवगादिङगगात त )
उपगाञसरत इयत ससदधम त।

तदभरगा
अददित » उसनदे ददिभगा
" दिगाधगाघवदिगाप त " इतभनदेन डङदिगाञि त इयत धगातभर्थः घङ-सञञ्ज्ञगा भवयत।

दिगा + लङङ
अट् + दिगा + ञचल + ल त ( ञचल लङङङि )
अ + दिगा + ससच त + त ( चलदेर्थः ससच त )
प्रङङतससत्रदेञ्णि इङगारगादिदेशर्थः भवयत।

अ + द इ + सत + त
अत्रगावप " सगावरधगातङङगाधरधगातङङभभर्थः " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णिभ भसतवगा दिदे इयत भवयत। कङनतङ प्रङङतससत्रदेञ्णि ससच त कङदवत त अञसतर्थः। अतर्थः "
ञगकङियत च " इतभनदेन ससत्रदेञ्णि गङञ्णियनषदेधर्थः ।

अ + ददि + स त + त
अ + ददि + 0 + त ( ह्रसवगादिङगगात त )
अददित इयत ससदधम त।
तरथैव
अञधत » उसनदे धगारञ्णि कङभगा
1/2/18
न कतवगा सदेट्।
अनङवयङ तर्थः - कङत त
अररर्थः - सदेट् कतवगा-प्रतभभर्थः कङत त न भवयत।

कतवगा इयत प्रतभभर्थः मल


स तर्थः तङ कङत त एव अञसत। अनदेन सत्र
स देञ्णि इडगागमदेन सह कतवगा-प्रतभभर्थः कङत त न भवयत। कङमररम त?
गञ्णि
ङ यनषदेधसां वगारयभतम
ङ त।

तदभरगा
दिदेववतवगा » कक्रिडगा ङरङदे
ददिव त + कतवगा
ददिव त + इट् + कतवगा ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः )

अत्र कतवगा-प्रतभभर्थः भददि कङत त भवदेत त तदहर " ञगकङियत च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णियनषदेधर्थः भसतवगा ददिववतवगा इतभदेवसां भवदेत त। कङनतङ
प्रङङतससत्रदेञ्णि इडगागमदेन सह कतवगा-प्रतभभर्थः कङत त न भवयत।
अतर्थः " पङगनतलघसपधसभ च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णिर्थः भवयत।

दिदेव+ इ + तवगा
दिदेववतवगा इयत ससदधम त।

तरथैव
वत
ङ त + कतवगा » वयतरतवगा » वतरन ङरङदे
वध
ङ त + कतवगा » वञधरतवगा » बढङर
1/2/19
यनषठिगा शगीङञसवददिसमददिञङवददिधष
ङ र्थः।
अनङवयङ तर्थः – न सदेट्, कतवगा
अररर्थः – शगीङिगाददिधगातङभभर्थः परर्थः सदेट् यनषठिगा-प्रतभभर्थः कङदवत त न भवयत।

यनषठिगा इतभक
ङ तदे कङम त? कत-कतवत त इयत प्रतभभयौ यनषठिगा इयत उचभदेतदे।

तदभरगा
शयभतर्थः = सभभगा हङआ
शगीङ + कत
शगी + इट् + त ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः)

अधङनगात्र कत-प्रतभभर्थः कङत त अञसत। अतर्थः “ ञगकङियत च त “ इयत ससत्रदेञ्णि तङ गङञ्णिभ न भवयत। कङनतङ प्रङङतससत्रदेञ्णि कत-प्रतभभर्थः अत्र
कङदवत त भवयत। अतर्थः “ सगावरधगातङङगाधरधगातङङभभर्थः “ इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णिभ भवतभदेव।

शदे + इ + त
श त अभ त + इ + त ( एचभऽभवगाभगावर्थः )
शभ त + इ + त
शयभतर्थः इयत ससदधम त।

तदभरगा
शयभतवगान त = वह सभभगा
शगीङ + कतवत त
शगी + इट् + तवत त ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः )

अत्रगावप कतवत त-प्रतभभर्थः कङत त अञसत। अतर्थः “ ञगकङियत च “ इयत सत्र


स देञ्णि तङ न गञ्णि
ङ भ भवयत। कङनतङ प्रङङतसत्र
स देञ्णि कतवत त-प्रतभभर्थः
कङत त भवयत। अतर्थः गञ्णि
ङ भ भतस वगा.......

शदे + इ + तवत त
शयभतवत त + स त
शयभतवगात त + स त ( अतवसनतसभ चगाधगातभर्थः )
शयभतवगा नङम त त त + स त ( उञगदिचगासां सवरनगामसरगानदेऽधगातभर्थः )
शयभतवगा न त त त + स त
शयभतवगा न त त त + 0 ( हलङभगाबभभभ….)
शयभतवगा + न त + त त
शयभतवगा + न त + 0 ( ससांभभगगानतसभ लभपर्थः )
शयभतवगान त इयत ससदधम त।

तरथैव
प्रसवदेददितर्थः / प्रसवदेददितवगान त = पसगीनदे सदे भगीगगा हङआ / वह पसगीनदे सदे भगीगगा

प्रमदेददितर्थः / प्रमदेददितवगान त = सनदेह ङकीभगा हङआ / उसनदे सनदेह ङकीभगा

प्रङवदेददितर्थः / प्रङवदेददितवगान त = सनदेह ङकीभगा हङआ / उसनदे सनदेह ङकीभगा

प्रघवषरतर्थः / प्रघवषरतवगान त = धमङगाभगा हङआ / उसनदे धमङगाभगा


1/2/20
मषङ ञसतयतक्षगाभगाम त।
अनव
ङ यङ तर्थः – यनषठिगा, न सदेट्, कङत त
अररर्थः – यतयतक्षगाभगाम त अरर मष
ङ त-धगातभर्थः परर्थः सदेट् यनषठिगा-प्रतभभर्थः ङदेद न भवयत।

यनषठिगा अरगारत त कत-कतवत त प्रतभभयौ।


गङञ्णिङरञ्णिगाभ एव अभसां यनषदेधर्थः।

तदभरगा
मवषरतर्थः = क्षमगा कङभगा हङआ
मष
ङ त + कत
मष
ङ त + इट् + कत ( आधरधगारुङसभदेड वलगादिदेर्थः)
अत्र कत इयत प्रतभभर्थः कङद अञसत। अतर्थः " ञगकङियत च " इयत ससत्रदेञ्णि तङ गङञ्णिभ न भवयत कङनतङ प्रङङतससत्रदेञ्णि कत-प्रतभभर्थः अत्र
कङद न भवयत। अतर्थः " पङगनतलघसपधसभ च " इयत ससत्रदेञ्णि उपधगाभगार्थः गङञ्णिभ भवयत।
मष तर + इ + त
मवषरतर्थः इयत ससदधम त।

तदभरगा
मवषरतवगान त = उसनदे क्षमगा कङभगा
मष
ङ त + कतवत त
मष
ङ त + इट् + कतवत त ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः )

अत्रगावप प्रगाभशर्थः गङञ्णिभ न भवयत कतवत त-प्रतभभसभ कङतवगात त। कङनतङ प्रङङतससत्रदेञ्णि कतवत त-प्रतभभर्थः कङद नगाञसत। अरगारत त गङञ्णिभ
भवतभदेव।

मष तर + इ + तवत त
मवषरतवत त + स त
मवषरतवगात त + स त ( अतवसनतसभ चगाधगातभर्थः )
मवषरतवगा नम
ङ त त त + स त ( उञगदिचगासां सवरनगामसरगानदेऽधगातभर्थः )
मवषरतवगा न त त त + 0 ( हलङभगाबभभभ…..)
मवषरतवगा + न त + त त
मवषरतवगा + न त + 0 ( ससांभभगगानतसभ लभपर्थः )
मवषरतवगान त इयत ससदधम त।

अत्र यतयतक्षगाभगार्थः सभननरर कङम त भवयत?


तदभरगा
अपमवङ षतम त = असपषट
अप + मष
ङ त + कत
अप + मष
ङ त + इट् + कत ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः )
अप + मष
ङ त+इ +त

अत्र यतयतक्षगा-सभननरर कत-प्रतभभर्थः कङद भवयत। अतर्थः " ञगकङियत च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णिर्थः तङ न भवयत।
अप + मष
ङ त+इ +त
अपमवङ षतम त इयत ससदधम त।
1/2/21
उदिप
ङ धगादभगावगाददिङमरञ्णिभरगानभतरसभगाम त।
अनङववङ त : - यनषठिगा, न सदेट्, कङत त
अररर्थः - उत त इयत भसभ उपधगा अञसत तसमगात त धगातभ: पर: भगावदे तरगा आददिङमरणञ्णि सदेट् यनषठिगा-प्रतभभ: ववङलपदेन कङद न भवयत।

" आददिङमरणञ्णि कतर्थः ङतररर च " इयत ससत्रदेञ्णि भगावदे वगा आददिङमरणञ्णि कतवत त-प्रतभभर्थः न भवयत। अतर्थः तसभ उदिगाहरञ्णिम त न भवयत।

1) भगावदे-
तदभरगा
दभभयततम त अनदेन » भह प्रङगासशत हङआ

दभङत त + कत (नपङसांसङदे भगावदे कतर्थः )


दभङत त + इट् + कत ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः )

अधन
ङ गात्र भदिगा सदेट् कत-प्रतभभर्थः कङद भवयत तदिगा " ञगकङियत च " इयत सत्र
स देञ्णि गञ्णि
ङ यनषदेधर्थः भवयत।
दभत
ङ त+इ +त
दभयङ ततम त इयत ससदधम त।

पक्षदे भदिगा सदेट् कत-प्रतभभर्थः कङद न भवयत तदिगा " पङगनतलघसपधसभ च " इयत ससत्रदेञ्णि उपधगाभगार्थः गङञ्णिर्थः भवयत।
दभभत त + इ + त
दभभयततम त इयत ससदधम त।
तरथैव
मङददितम त / मभददितम त » भह प्रसनन हङआ

2) आददिङमरणञ्णि-
आददिङमर अरगारत त कक्रिभगाभगार्थः प्रगारमभम त।

तदभरगा
प्रदभयङ ततर्थः » उसनदे प्रङगासशत हभनगा प्रगारमभ कङभगा
प्र + दभत
ङ त + कत ( वगायतरङम त - आददिङमरणञ्णि यनषठिगा वकतवभगा )

प्र + दभङत त + इट् + कत ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः )

भदिगा सदेट् कत-प्रतभभर्थः कङद भवयत तदिगा तङ न गङञ्णिर्थः।


प्रदभङयततर्थः इयत ससदधम त।

पक्षदे कत-प्रतभभर्थः कङद न भवयत तदिगा गङञ्णिर्थः।


प्रदभभयततर्थः इयत ससदधम त।

तरथैव
प्रमदङ दितर्थः / प्रमभददितर्थः » उसनदे प्रसनन हभनगा प्रगारमभ कङभगा
1/2/22
पङि
स र्थः कतवगा च।
अनव
ङ यङ तर्थः - न सदेट्, यनषठिगा, कङत
अररर्थः - पङ
स -धगातभर्थः परयौ सदेट्-कतवगा तरगा सदेट्-यनषठिगा प्रतभभयौ कङद न भवयत।

" पसङिशच " इयत ससत्रदेञ्णि पसङ-धगातभर्थः कतवगा-यनषठिभभर्थः ववङलपदेन इडगागमर्थः भवयत।

तदभरगा
1) पववतवगा » शङदध ङरङदे
पसङ + कतवगा
पङ
स + इट् + कतवगा ( पङि
स शच )
पस + इ + तवगा

अत्र प्रङङतससत्रदेञ्णि सदेट्-कतवगा कङद न भवयत। अतर्थः " पङगनतलघसपधसभ च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णिर्थः भवयत।
पभ + इ + तवगा
प त अव त + इ + तवगा ( एचभऽभवगाभगावर्थः )
पववतवगा इयत ससदधम त।

2) पववतर्थः » शङदध कङभगा हङआ


पसङ + कत
पसङ + इट् + कत ( पसङिशच )

अत्रगावप प्रङङतससत्रदेञ्णि सदेट्-कत कङद नगाञसत। तदेन गङञ्णिर्थः शकभर्थः एव।


पभ + इ + त
पववतर्थः इयत ससदधम त।

3) पववतवगान त » उसनदे शद
ङ ध कङभगा
पङ
स + कतवत त
पसङ + इट् + कतवत त ( पसङिशच )
अत्रगावप कतवत त-प्रतभभर्थः सदेट् अञसत। अतर्थः कङद न भवयत। तदेन गङञ्णि भवतभदेव।
पभ + इ + तवत त
पववतवत त + स त
पववतवगात त + स त ( अतवसनतसभ चगाधगातभर्थः )
पववतवगा नङम त त त + स त ( उञगदिचगासां सवरनगामसरगानदेऽधगातभर्थः )

पववतवगा न त त त + 0 ( हलङभगाबभभभ....)
पववतवगा + न त + त त
पववतवगा + न त + 0 ( ससांभभगगानतसभ लभपर्थः )
पववतवगान त इयत ससदधम त।

अत्र समतरवभसां भद " पसङिशच " इयत ससत्रदेञ्णि ववङलपदेन इडगागमभ भवयत।
अतर्थः पक्षदे भदिगा इडगागमर्थः न ववदहतर्थः तदिगा तङ " पसतर्थः / पसतवगान त / पसतवगा " इयत रूपगाणञ्णि भवञनत।
1/2/23
नभपधगातरफगानतगादवगा।
अनङवयङ तर्थः - कतवगा, न सदेट्, कङत त
अररर्थः - नङगारर्थः भसभ उपधगा अञसत तरगा रङगारर्थः/ फङगारर्थः भसभ अनतदे अञसत तसभ धगातभर्थः परर्थः सदेट्-कतवगा प्रतभभर्थः ववङलपदेन
कङद न भवयत।

तदभरगा
गञरतवगा / गञनरतवगा » बगासांधङर
गनर त इयत धगातयौ नङगारर्थः उपधगा अञसत तरगा रङगारर्थः अनतदे अञसत।
गनर त + कतवगा
गनर त + इट् + कतवगा ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः )
अत्र भदिगा कतवगा-प्रतभभर्थः कङद भवयत तदिगा " अयनददितगासां हल उपधगाभगार्थः ञकङियत " इयत ससत्रदेञ्णि उपधगाभगार्थः नङगारसभ लभपभ भवयत।
गर त + इ + तवगा
गञरतवगा इयत ससदधम त।

पक्षदे भदिगा कतवगा-प्रतभभर्थः कङद न भवयत तदिगा नङगारसभ लभपभ न भवयत।


गनर त + इ + कतवगा
गञनरतवगा इयत ससदधम त।

तरथैव
श्रञरतवगा / श्रञनरतवगा » चङट ङर

तदभरगा
गङकफतवगा / गङञमफतवगा » गससांरङर
गङमफत इयत धगातयौ नङगारर्थः उपधगा अञसत तरगा फङगारर्थः अनतदे अञसत। " अनङसवगारसभ भयभ परसवञ्णिर " इयत ससत्रदेञ्णि नङगारसभ एव
मङगारर्थः अभवत त।

गमफत + कतवगा
गम
ङ फत + इट् + कतवगा ( आधरधगातङ
ङ सभदेड वलगादिदेर्थः )

अत्र भदिगा कतवगा-प्रतभभर्थः कङद भवयत तदिगा " अयनददितगासां हल उपधगाभगार्थः ञकङियत " इयत ससत्रदेञ्णि नङगारसभ लभपभ भवयत।
गङफत + इ + तवगा
गङकफतवगा इयत ससदधम त।

पक्षदे भदिगा कतवगा-प्रतभभर्थः कङद न भवयत तदिगा नङगारसभ लभपभऽवप न भवयत।


गङमफत + इ + तवगा
गङञमफतवगा इयत ससदधम त।
1/2/24
वञञचलञ ङ चभत
ङ शच।
अनङवयङ तर्थः - वगा, कतवगा, न सदेट्, कङत त
अररर्थः - वञचङ-लङञच-ऋत त-धगातङभभर्थः परर्थः सदेट्-कतवगा ववङलपदेन कङद न भवयत।

तदभरगा
वञचतवगा/वञञचतवगा » ठिगङर
वञच त + कतवगा
वञच त + इट् + कतवगा ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः )

अत्र भदिगा सदेट्-कतवगा कङद अञसत तदिगा " अयनददितगासां हल उपधगाभगार्थः ञकङियत " इयत ससत्रदेञ्णि अनङनगाससङसभ लभपभ भवयत।
वच त + इ + तवगा
वञचतवगा इयत ससदधम त।

पक्षदे भदिगा सदेट्-कतवगा कङद न भवयत तदिगा अनन


ङ गाससङलभपर्थः न भवयत।
वञच त + इ + तवगा
वञञचतवगा इयत ससदधम त।

अत्र " उददितभ वगा " इयत ससत्रदेञ्णि अञच त-धगातभर्थः ववङलपदेन इडगागमर्थः भवयत। अतर्थः भदिगा इडगागमर्थः न भवयत तदिगा अयनट्-कतवगा तङ
कङद एव भवयत।
वञच त + कतवगा
वच त + तवगा ( अयनददितगासां हल..... )
वङत + तवगा ( चभर्थः ङङर्थः )
वकतवगा इयत भवयत।

तरथैव
लङञचतवगा/लङञञचतवगा » दिरस ङरङदे

तदभरगा
ऋयततवगा/अयतरतवगा » घञ्णि
ङ गा ङरङदे

ऋत त + कतवगा
ऋत त + इट् + कतवगा ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः )

अत्र भदिगा सदेट्-कतवगा कङद भवयत तदिगा " ञगकङियत च " इयत सत्र
स देञ्णि गञ्णि
ङ यनषदेधर्थः।
ऋत त + इ + तवगा
ऋयततवगा इयत ससदधम त।

पक्षदे भदिगा सदेट्-कतवगा कङद न भवयत तदिगा " पङगनतलघसपधसभ च " इयत ससत्रदेञ्णि उपधगाभगार्थः गङञ्णिर्थः भवयत।
ऋत त + इ + तवगा
अरत त त + इ + तवगा ( उरञ्णि त रपरर्थः )
अयतरतवगा इयत ससदधम त।
1/2/25
तवङ षमवङ षङङशदेर्थः ङगाशभपसभ।
अनव
ङ यङ तर्थः - वगा, न सदेट्, कतवगा कङत त
अररर्थः - तवङ ष-मवङ ष-ङङवष-धगातभ
ङ भर्थः सदेट्-कतवगा ववङलपदेन कङद न भवयत।

तदभरगा
तवङ षतवगा / तवषरतवगा » पभगासगा हभङर

तष
ङ त + कतवगा
तष
ङ त + इट् + कतवगा ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः )

अत्र भदिगा सदेट्-कतवगा-प्रतभभर्थः कङद भवयत तदिगा " ञगकङियत च " इयत ससत्रदेञ्णि तष
ङ र्थः गङञ्णिर्थः न भवयत।
तष
ङ त + इ + तवगा
तवङ षतवगा इयत ससदधम त।

पक्षदे भदिगा सदेट्-कतवगा ववङलपदेन कङद न भवयत तदिगा " पग


ङ नतलघप
स धसभ च " इयत सत्र
स देञ्णि मष
ङ र्थः उपधगाभगार्थः गञ्णि
ङ र्थः भवयत।

त त अरत ष त + इ + तवगा ( उरञ्णि त रपरर्थः )


तष तर + इ + तवगा
तवषरतवगा इयत ससदधम त।

तरथैव
मवङ षतवगा / मवषरतवगा » सहन ङरङदे
ङङवषतवगा / ङवषरतवगा » यचलङर/पतलगा ङरङदे
1/2/26
रलभ वभपङ धगादधलगादिदेर्थः ससांशच।
अनङवयङ तर्थः - कतवगा, न सदेट्, कङत त, वगा
अररर्थः - भर्थः धगातर्थःङ *१) इङगार-उपधर्थः उङगारर्थः उपधर्थः च २) रलनतर्थः ३) हलगाददिर्थः*अञसत तसमगात त धगातभर्थः परयौ सदेट्-कतवगा सदेट्-सन त
प्रतभभयौ कङतयौ ववङलपदेन न भवतर्थः, अरगारत त पक्षदे भवतर्थः एव।

1) तदभरगा
सलणखतवगा / लदेणखतवगा » सलखङर
अत्र सलख त इयत धगातङर्थः इङगार-उपधर्थः अञसत, रलनतर्थः अवप अञसत, हलगाददिर्थः अवप अञसत।

सलख त + कतवगा
सलख त + इट् + कतवगा ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः )

अधङनगा अत्र भदिगा सदेट्-कतवगा कङत त भवयत तदिगा " ञगकङियत च " इयत ससत्रदेञ्णि गङञ्णिर्थः न भवयत।
सलख त + इ + कतवगा
सलणखतवगा इयत ससदधम त।

भदिगा पक्षदे सदेट्-कतवगा कङत त न भवयत तदिगा " पग


ङ नतलघप
स धसभ च " इयत सत्र
स देञ्णि उपधगाभगार्थः गञ्णि
ङ र्थः भवयत।
सलख त + इ + तवगा
लदेख त + इ + तवगा
लदेणखतवगा इयत ससदधम त।

तरथैव
दभङयततवगा / दभभयततवगा » प्रङगासशत हभङर

2) तदभरगा
सलसलणखषयत / सललदेणखषयत » सलखनगा चगाहतगा हथै

सलख त + सन त
सलख त + इट् + सन त ( आधरधगातङङसभदेड वलगादिदेर्थः )

अत्र भदिगा सदेट्-सन त कङत त भवयत तदिगा " ञगकङियत च " इयत ससत्रदेञ्णि न गङञ्णिर्थः भवयत।
सलख त + सलख त + इट् + सन त ( सनभङिभर्थः )
सल + सलख त + इ + स ( हलगाददिर्थः शदेषर्थः )
सलसलणखष ( आदिदेशप्रतभभभभर्थः )
सलसलणखष त + श + यतप
सलसलणखषयत इयत ससदधम त।

पक्षदे भदिगा सदेट्-सन त कङत त न भवयत तदिगा " पग


ङ नतलघप
स धसभ च " इयत सत्र
स देञ्णि तङ गञ्णि
ङ भ भवयत।

लदेख त + इट् + सन त
सलख त + लदेख त + इ + स ( सनभङिभर्थः + दवववरचनदेऽञच )
सल + लदेख त + इ + स ( हलगाददिर्थः शदेषर्थः )
सललदेणखष ( आदिदेशप्रतभभभभर्थः )
सललदेणखष + श + यतप त
सललदेणखषयत इयत ससदधम त।

तरथैव
ददिदभङयतषतदे / ददिदभभयतषतदे » प्रङगासशत हभनगा चगाहतगा हथै

You might also like