Sadržaj:

1.Definicija, značaj, cilj i zadaci hidrotehnike............................................................................1

2. Hidrologija.............................................................................................................................3
2.1. Definicija i zadaci hidrologije..............................................................................................3
2.2. Hidrometeorologija.............................................................................................................4
2.2.1.
Atmosfera........................................................................................................................4
2.2.2. Zračenje..........................................................................................................................4
2.2.3. Pritisak zraka..................................................................................................................4
2.2.4.Temperatura....................................................................................................................5
2.2.5. Vlažnost zraka................................................................................................................5
2.2.6. Vjetar..............................................................................................................................5
2.2.7. Isparavanje.....................................................................................................................6
2.2.8. Padavine.........................................................................................................................7
2.3.Fizičke osobine sliva i procesi u slivu.................................................................................8
2.3.1. Fizičke osobine sliva.......................................................................................................8
2.3.2. Procesi u slivu...............................................................................................................10
2.4.
Hidrometrija......................................................................................................................12
2.4.1. Mjerenje nivoa vode (vodostaj) ....................................................................................12
2.4.2. Mjerenje dubine vode...................................................................................................12
2.4.3. Mjerenje brzine
vode.....................................................................................................12
2.4.4. Mjerenje protoka...........................................................................................................13
2.4.5. Mjerenje riječnog nanosa..............................................................................................13
2.4.6. Mjerenje podzemne vode.............................................................................................13
3.Hidraulika.............................................................................................................................14
3.1. Hidrostatika......................................................................................................................15
3.2. Hidrodinamika..................................................................................................................18
 1. DEFINICIJA, ZNAČAJ, CILJ I ZADACI HIDROTEHNIKE

Hidrotehnika je naučna disciplina koja proučava tehničke aspekte

a) korištenja voda, b) zaštite od štetnog djelovanja voda i c) zaštite voda kao prirodnog
resursa.
Hidrotehnika je oblast građevinarstva koja podrazumijeva tehniku povezanu sa vodom, to su
sve djelatnosti kojima se omogućava korištenje voda ili sprečava štetno dejstvo vode.

Uobičajeno se hidrotehnika dijeli na slijedeće četiri oblasti, a ove na hidrotehničke

grane:

 KORIŠĆENJE VODA I VODOTOKA

- Snadbijevanje naselja vodom
- Snadbijevanje industrije vodom za tehnološke potrebe
- Navodnjavanje
- Korišćenje vodnih snaga-hidroenergija
- Plovni putevi i plovna infrastruktura
- Ribogojstvo u uređenim ribnjacima
- Eksploatacija građevinskih materijala iz vodotoka
- Rekreacija i turizam, sportovi na vodi
- Specijalni korisnici (vojne potrebe itd.)

 UREĐENJE VODA, VODOTOKA I ZAŠTITA OD VODA

- Uređenje slivova, konzervacija zemljišta i voda
- Antieroziona zaštita i uređenje bujica
- Regulacija rijeka i uređenje obala
- Odbrana od poplava
- Uređenje i kanalisanje voda u urbanim sredinama
- Odvodnjavanje poljoprivrednih površina

 ZAŠTITA VODA I VODNIH RESURSA

- Odvođenje otpadnih voda – kanalisanje naselja i industrije
- Prečišćavanje otpadnih voda
- Popravljanje režima malih voda
- Očuvanje ekosistema

 UPRAVLJANJE I GAZDOVANJE VODAMA

- Planiranje dugoročnog razvoja vodoprivrede
- Vođenje dugoročne vodoprivredne politike zemlje
- Upravljanje potrošnjom – mjere planske štednje vode
- Pravna zaštita voda i prostora
- Vodno pravo i njegovo unapređenje
- Međunarodna vodna politika i saradnja

Značaj hidrotehnike se ogleda u temeljnoj važnosti vode kao uvjeta čovjekovog života,
uvjetovan je odnosom čovjeka prema svojstvima vode, a voda je jedna od osnova nastanka,
razvoja i postojanja današnjih oblika života na Zemlji.

Cilj hidrotehnike je upravljanje vodnim režimom. Vodni režim je primjena kvalitativnih i

kvantitativnih osobina voda i odnos voda sa okolinom.
Može biti upravljani (akumulacije) i neupravljani (prirodni). Cilj je da neupravljani pređe u
upravljani.

Upravljanje vodnim režimom: a) biološki minimum (najmanji protok u vodotoku koji se mora
stalno ispuštati iz akumulacije)
b) vodoekonomski minimum (najmanji protok koji uzvodni korisnici moraju ostaviti za potrebe
nizvodnih korisnika)
Osnovni zadatak hidrotehnike je prilagođavanje postojećeg režima vodnog bogatstva
potrebama čovjeka.

Zadaci hidrotehnike su: - racionalno i višenamjensko korištenje voda, - zaštita od štetnog

djelovanja voda, - zaštita voda kao prirodnog resursa.

Vodno gospodarstvo (vodoprivreda) je organizovana djelatnost na vodama kojom se

ostvaruje plansko i organizovano korištenje vodnih resursa, upravljanje i gospodarenje
vodama kao i zaštita od štetnog djelovanja voda. Hidrotehnika je uži pojam od vodnog
gospodarstva, odnosno, hidrotehnika se bavi tehničkom stranom vodnog gospodarstva, te
predstavlja njegovu fizikalnu osnovu.

Od ukupne površine planete Zemlje 361 milion km 2 pokrivaju mora i okeani, a 149 miliona
km2 kopno, od toga na slatku vodu otpada 3% (površinske vode, podzemne vode, ledene
kape, glečeri i ostalo) i 97% na slane vode (okeani). Voda se nalazi u atmosferi, hidrosferi,
kriosferi, biosferi i litosferi.
U Bosni i Hercegovini, ukupna zapremina V voda iznosi cca 2.000 m 3/s, prosjećne
višegodišnje padavine P=1250 mm. Površinski otiče oko 60%, oticanje u pravcu
Crnomorskog sliva sa oko 74% površine, a u pravcu Jadranskog sliva sa oko 26% površine,
Vode u BiH su neravnomjerno raspoređene.

Voda je složena supstanca, hemijski čista, bez mirisa, u tankom sloju bezbojna, u dubinama
plavo zelena, mrzne na 00C, vrije na 1000C.Može biti u čvrstom, tečnom i gasovitom stanju.
Voda ima čak 67 anomalija, a najvažnije su:
- voda ima najveću gustinu na +40C
- pri zagrijavanju od 00C do +40C zapremina vode se smanjuje
- pri zamrzavanju voda se „širi“ i povećava joj se zapremina, a ne skuplja se kao ostala tijela
- tačka ledišta vode sa povećanjem pritiska opada,
- voda ima veću specifičnu toplotu u odnosu na druge tečnosti i na sva čvrsta tijela
- voda ima veliku dielektričnu konstantu, pa je dobar rastvarač u odnosu na druge tečnosti
- voda ima najveći površinski napon nakon žive,
- najstabilnija temperatura vode je 360C (to je temperatura ljudskog tijela).

Bez ovih anomalija ne bi bilo ni živog svijeta na Zemlji.

Naučnu osnovu hidrotehnike čine hidrologija i hidraulika.

 2. HIDROLOGIJA

2.1. DEFINICIJA I ZADACI HIDROLOGIJE

Hidrologija je naučna disciplina koja se bavi vodama na i ispod površine Zemlje,

pojavljivanjem, oticanjem i raspodjelom voda u vremenu i prostoru, biološkim, hemijskim i
fizičkim osobinama vode, te djelovanjem vode na okoliš.

Podjela hidrologije: 1. Okeanologija (proučava vode mora i okeana)

2. Hidrologija kopna (proučava vode na i ispod površine Zemlje).

Podjela hidrologije kopna:

1. Hidrometeorologija (proučava vode u atmosferi)
2. Potamologija (proučava površinske tokove)
3. Limnologija (proučava jezerske vode ili slatke stajaće vode)
4. Kriologija (proučava vode u vidu leda i snijega)
5. Hidrogeologija (proučava podzemne vode, kretanje i pojavu voda u litosferi).

Posebne grane hidrologije:

1. Hidrologija krša
2. Urbana hidrologija
3. Hidrologija akumulacija
4. Ekohidrologija

Zadaci hidrologije:
- Prikupljanje i obrada hidroloških podloga (mjerenja i opažanja)
- Analiziranje hidroloških podloga primjenom savremenih spoznaja
- Oblikovanje rezultata istraživanja prema potrebama inžinjerske prakse

Hidrološki ciklus predstavlja stalan proces kruženja, prividnog gubljenja i obnavljanja vode
na Zemlji. Djelovanjem Sunčeve toplinske energije voda stalno isparava sa površine okeana
(mora), jezera i rijeka, te sa površine kopna, sva ta para diže se u atmosferu gdje se
kondenzira i kao padavina pada na Zemlju.
Hidrološki ciklus se posmatra kroz tri glavne faze: 1. Isparavanje (E), 2. Padavine (P), 3.
Oticanje sa kopna, Q, (Qd – direktno i Qb – bazno).
Hidrološki ciklus je bitan za razumijevanje vodnog bilansa (pregled raspoložive vode).

Vodni bilans podrazumijeva određivanje vodnih količina koje za usvojeno razdoblje ulaze,
izlaze ili se zadržavaju u nekom području (slivu). On opisuje hidrološki ciklus.

Opšta jednačina vodnog bilansa za bilo koje područje za svaki proizvoljni vremenski interval
u obliku: P+Qdd+Qbd-E-Odo-Obo = +/- ∆V, gdje su:
P- ukupne padavine
Qdd – ukupni direktni (površinski i brzi potpovršinski) dotok sa drugih područja
Qbd – ukupni bazni (spori potpovršinski i podzemni) dotok sa drugih područja
E – ukupno isparavanje
Odo – ukupno direktno (površinsko i brzo potpovršinsko) oticanje
Obo – ukupno bazno (sporo potpovršinsko i podzemno) otjecanje
∆V – ukupna promjena zapremine (volumena) vode.
 2.2. HIDROMETEOROLOGIJA

Hidrometeorologija proučava atmosferske procese koji utiču na vodne resurse na Zemlji.

Osnovni hidrometeorološki procesi su: atmosfera, zračenje, pritisak zraka, temperatura,
vlažnost zraka, vjetar, isparavanje, padavine. Padavine i isparavanje su dvije
fundamentalne faze hidrološkog procesa.

2.2.1. Atmosfera

Atmosfera je gasoviti omotač oko Zemlje. Na visini do 25 km zastupljenost pojedinih gasova

je slijedeća: azot (N) 78,09%, kisik (O) 20,95%, argon (Ar) 0,93%, ugljični dioksid (CO 2)
0,03%, vodik (H2) manje od 0,001%. Promjenjivi sastojci atmosfere su voda (u sva tri
agregatna stanja) i lebdeće čvrste čestice (organske i anorganske odnosno prašina i dim)
koje imaju značajnu ulogu u formiranju oblaka i padavina, odnosno kod procesa
kondenzacije vodene pare.

Gustina atmosfere (ρa) postepeno opada sa visinom H i porastom temperature t.

2.2.2. Zračenje

Zračenje (radijacija) predstavlja oblik energije koju elektromagnetni talasi ili materijalne
čestice nose usmjereno prostorom.

Zračenje u atmosferi sastoji se od: - zračenje Sunca (insolacija)

- zračenje površine Zemlje
- zračenje atmosfere
- Zračenje Sunca je posljedica emitovanja Sunčeve energije u svemir u obliku
elektromagnetnih talasa. Insolacija je trajanje sijanja Sunca. Sunčeva enrgija se rasipa i
odbija u svemir, 15% upije vodena para i ostali plinovi, a 43% Sunčeve energije dospijeva do
Zemljine površine.Mjerenje insolacije se obavlja pomoću HELIOGRAFA, a mjerenje
komponenti zračenja sa instrumentima poput piranometra, bilancmetra, piheliometra,
aktinografa...
- Zračenje površine Zemlje je posljedica zagrijavanja Zemlje Sunčevim i atmosferskim
zračenjem. Srednja temperatura (t) Zemlje je niska i iznosi cca 14 0C, njeno zračenje je
dugotalasno i tamno.
- Zračenje atmosfere je posljedica njenog zagrijavanja tamnim dugotalasnim zrakama koje
otpušta površina Zemlje. Ovo zračenje je bitan izvor topline za Zemlju, ima klimatološko i
biološko značenje.

2.2.3. Pritisak zraka

Pritisak zraka (atmosferski pritisak – ρa) je pritisak stupca zraka (atmosfere) na horizontalnu
površinu od 1cm2. Jedinica za mjerenje atmosferskog pritiska je paskal (Pa). Uobičajeno je
da se kao jedinica koriste bari. 1bar = 1.000 mb (milibar) = 10 5 Pa. U inžinjerskim
proračunima najčešće se uzima vrijednost atmosferskog pritiska je jednaka 1bar, ovaj
pritisak se naziva normalni atmosferski pritisak, a odgovara pritisku vodenog stupca h=10 m.

Mjerenje pritiska zraka se vrši: pojedinačnim očitavanjem i neprekidnim bilježenjem.

Za mjerenje pritiska zraka pojedinačnim očitavanjem koriste se živin barometar i aneroid, a
za neprekidno bilježenje koristi se barograf koji radi na principu aneroida.

2.2.4. Temperatura

Temperatura T, je toplinsko stanje nekog tijela izraženo u stepenima.

U hidrometeorologiji bitni su: - temperatura zraka, - temperatura tla i - temperatura vode.

-Temperatura zraka je pod bitnim uticajem Sunčevog zračenja. Mjeri se pojedinačnim

očitavanjem – termometrom.Izraz za pojedinačno očitavanje temperature zraka (prosjek ili
srednja vrijednost): T=0,25(T7+T14+2T21). Indeksi označavaju termine očitavanja (7,14 i 21
sat). Mjerenje temperature zraka neprekidnim bilježenjem pomoću – termografa. Instrumenti
za mjerenje temperature zraka smješteni su u meteorološke zaklone, 2 metra iznad površine
tla. U višim slojevima atmosfere temperatura zraka se mjeri pomoću radio sondi.
Prosječna mjesečna temperatura zraka određuje se kao aritmetička sredina prosječnih
dnevnih temperatura zraka za taj mjesec, a prosječna godišnja kao aritmetička sredina
prosječnih mjesečnih temperatura zraka za tu godinu.
-Temperatura tla je važan element toplotnog bilansa tla i prizemnog zračnog sloja. Mjeri se
pojedinačnim očitavanjem pomoću geotermometrana standardnim dubinama
0,2,5,10,20,30,50 i 100 cm ispod zemljine površine.
-Temperatura vode u rijeci najčešće se mjeri pojedinačnim očitavanjem jednom dnevno,
običnim termometrom. Mjerenje se provodi u sredini riječnog toka, a termometar držati u vodi
3 do 5 min..

2.2.5. Vlažnost zraka

Pod pojmom vlažnost zraka se podrazumijeva sadržaj vodene pare u zraku. Mogući sadržaj
vlage u zraku direktno zavisi od temperature zraka i pritiska zraka. Zasićen zrak vodenom
parom sadrži maksimalnu količinu vodene pare koju može primiti pri datoj temperaturi i
pritisku. Vlažnost zraka se izražava pomoću: - apsolutna vlažnost, - relativna vlažnost,
- deficit vlažnosti, - pritisak vodene pare i – tačka rose (rosište).
Mjerenje sadržaja vlage u atmosferi: - pojedinačnim očitavanjem (psihometar, higrometar)
- neprekidnim bilježenjem (higrograf). Mjerna jedinica je % (postotak).

2.2.6. Vjetar

Vjetar je horizontalna komponenta zračnog strujanja uzrokovanog nejednakom raspodjelom

zračnog pritiska. To je vektorska veličina koja ima smjer, jačinu, odnosno brzinu.
Osnovni parametri vjetra su:smjer, jačina (brzina) i trajanje vjetra.

- Smjer vjetra se mjeri na osam ili šesnaest tačaka kompasa i izražava se u stepenima, od
sjevera. Pod smjerom vjetra podrazumijeva se pravac iz kojega vjetar puše.
- Jačina, odnosno brzina vjetra su dva parametra istog kvalitativnog obilježja vjetra. Jačina
vjetra izražava se prema Beaufootovoj ljestvici od 0 do 12 bofora, a brzina vjetra izražava se
u čvorovima. Mjeri se pojedinačnim očitavanjem pomožu anemometra i neprekidnim
bilježenjem pomoću anemografa. Instrumenti su opskrbljeni uređajem za pokazivanjem
smjera vjetra-vjetrokaz.
- Trajanje vjetra se mjeri u minutima i satima. Uobičajeno je za inžinjersku praksu grafičko
prikazivanje karakteristika vjetra pomoću ruže vjetrova. Načelno se prikazuju dva tipa ruže
vjetrova: a) ruža učestalosti duvanja vjetrova po smjerovima
b) ruža učestalosti jačine ili brzine vjetrova po smjerovima.
 2.2.7. Isparavanje

Isparavanje je proces prelaza vode u atmosferu u vidu vodene pare sa slobodne vodne
površine, sa tla i iz biljnog pokrivača. To je direktni i jedini gubitak u bilansu vode koja padne
i oteče. Isparavanje traje sve dok postoji: - izvor vlage, gradijent pritiska vodene pare
(između površine sa koje se odvija proces isparavanja i atmosfere), - izvor energije (sunce,
tlo, zrak, voda).

Tri su vrste isparavanja: a) evaporacija E, predstavlja transfer vode u atmosferu sa

slobodne površi vode, sa golog tla i sa vode koja se nalazi na vegetaciji ili drugim
predmetima
b) transpiracija T, predstavlja isparavanje kroz pore na lišću tj. kroz vegetaciju
c) evapotranspiracija ET, predstavlja uzajamno događanje evaporacije i transpiracije
(E+T)

Za proračun evapotranspiracije uvedeni su pojmovi:

- moguće ili potencijalne evapotranspiracije (PET)
- stvarne (realne) evapotranspiracije (ET)
Moguća evapotranspiracija je pod pretpostavkom da količina vode za isparavanje nije
ograničena i zavisi jedino od meteoroloških činioca.
Stvarna evapotranspiracija je evapotranspiracija koja se događa pri ograničenom obnavljanju
vlage, tako da je ET≤PET.
Stvarna i moguća evapotranspiracija na nekom slivu: ET=(Mstv/Mmax)PET
Mstv – stvarni sadržaj vlage u slivu (mm)
Mmax- maksimalni mogući sadržaj vlage u slivu (mm)

Evapotranspiracija je kompleksna, pa je razvijen veliki broj postupaka za određivanje

evapotranspiracije: teorijski, analitički, empirijski, postupci direktnog mjerenja.

Empirijske metode proračuna evapotranspiracije koje se najviše koriste u hidro praksi:

a) Thorntwaiteova jednačina (1944) –proračun mjesečne moguće PET
b) Turcova jednačina (1951) –proračun godišnje stvarne ET, među najpoznatijim
empirijskim jednačinama, izvedena na osnovu godišnjih padavaina i temperature
zraka, korištenjem podataka sa 254 sliva sa 4 kontinenta.

Mjerenje isparavanja:

- Mjerenje evaporacije se vrši pomoću raznih vrsta isparitelja (evaporimetri):

a) isparitelj klase A i b) Picheov isparitelj (stari i novi tip).
Količina isparavanja kod oba tipa mjeri se u mm ili cm3 na osnovu očitanja u 7h i 19h

- Mjerenje transpiracije se vrši fitometrom i potometrom. Ovi instrumenti su posude

napunjene zemljom ili vodom u kojima se uzgajaju biljke, koje su hermetički
zatvorene, te je jedini gubitak moguć transpiracijom koja se određuje preko gubitka u
masi.

- Mjerenje evapotranspiracije provodi se lizimetrom, to je sanduk napunjen zemljom u

kojem se uzgaja vegetacija.
Kod korištenja podataka o isparivanju, dobivenih bilo kojom medotom, treba biti kritičan iz
razloga nemogućnosti simuliranja (u potpunosti) prirodnih uslova.

2.2.8. Padavine

Padavine su svi oblici kondenzirane i sublimirane vodene pare koji se na Zemlji pojave u
tekućem ili čvrstom stanju. Padavine se formiraju na površini Zemlje (rosa, mraz, inje) i to su
horizontalne padavine, te u oblacima (kiša, snijeg, grad) i to su vertikalne padavine.

Do nastanka padavina dolazi pod pretpostavkom postojanja:

- vodene pare (posljedica isparavanja)
- proces kondenzacije i sublimacije (prelazak vodene pare u tečno ili čvrsto stanje)
- kondenzacijskih jezgara (čvrste čestice sa kojima se ubrzava proces kondenzacije ili
sublimacije).

Klasifikacija padavina:
- konvektivne padavine
- orografske padavine
- ciklonske padavine

Konvektivne padavine su padavine uslovljene naglim zagrijavanjem zraka u kontaktu sa

tlom, u principu vodena para se uzdiže i hladi i postaje nestabilna, kondenzira se i pada na
tlo u vidu kiše.
Orografske padavine nastaju uslijed mehaničkog dizanja vlažnih horizontalnih zračnih struja
do kojeg dolazi kod isprečavanja planinskih lanaca tokom kretanja zračnih masa.
Ciklonske padavine su najčešće kod nas. Rezultat su kretanja zračnih masa iz područja
visokog pritiska (anticiklona) u područje niskog pritiska (ciklona). Pri tome se uslijed hlađenja
toplih zračnih masa koje se dižu u hladnije slojeve atmosfere formiraju padavine.

Podjela kiša po intenzitetu: - slaba kiša intenziteta do 2,5 mm/sat, - umjerena kiša
intenziteta od 2,5-8,0 mm/sat, - jake kiše intenziteta preko 8,0 mm/sat.

Mjerenje padavina se vrši u meteorološkim stanicama,ukoliko se uz padavine mjere i drugi

meteorloški parametri, ukoliko se samo mjere padavine onda u kišomjernim stanicama.
Padavine se mjere kišomjerima i izražavaju se visinom vodenog stupca u mm (milimetri).
Postoje dvije grupe kišomjera: pluviometri (ombrometri) i pluviografi (ombrografi).
Pluviometrima se padavine mjere pojedinačnim očitavanjima registrujući dnevne količine
padavina, redovna očitavanja se provode svakodnevno u 7h i to su padavine pale tog dana
tj. iz prethodna 24h. Ukoliko se desi jači pljusak tokom dana, potrebna su vanredna očitanja.
Pluviografima se padavine mjere neprekidnim bilježenjem čime se omogućava analiza
raspodjele kiše u vremenu, mogu biti pluviograf sa plovkom, sa posudom koja se prevrće i sa
vagom. Sa aspekta hidrološkog dimenzioniranja objekata odvodnje od izuzetne je važnosti
mjerenje pluviografom, koji nam daje podatke o raspodjeli kiše tokom vremena. Podatke koje
nam daje pluviograf: trajanje kiše, padanje tokom dana, padanje u više navrata. Visinu
padavina H (mm) u jedinic vremena nazivamo jačina ili intenzitet padavina mm/s.Prosječna
jačina padavina bit će prema izrazu: i = ∆H/∆t, gdje je ∆H prirast visine padavine, a ∆t
vremenski interval.

Grafički prikaz jačine padavina u funkciji

vremena naziva se hijetogram.
Obrada izmjerenih podataka o padavinama može biti sekundarna i primarna. Analiza
intenziteta je bitna kod jakih kiša koje traju od nekoliko minuta do nekoliko sati. Krajnji cilj
analize je dobiti zavisnost intenziteta padavina- trajanja padavina – ponavljanja padavina :
ITP KRIVA.
2.3. FIZIČKE OSOBINE SLIVA I PROCESI U SLIVU

Sliv je površina drenirana sistemom međusobno povezanih prirodnih tokova, tako da se

cjelokupno oticanje sa te površine javlja na jednom izlaznom profilu. Sliv omeđuje
vododjelnica (razvođe). Vododjelnica dijeli sliv od susjednih slivova.
Podjela vododjelnica: a) topografska vododjelnica i b) hidrološka vododjelnica.
Topografska vododjelnica je kriva koja spaja tačke sa najvećom nadmorskom visinom
između dva sliva.
Hidrološka vododjelnica je granica površina dva sliva sa kojih se vode slijevaju jednim ili
drugim slivom. Ove dvije vododjelnice se nikada ne podudaraju. U praksi treba nastojati
vododjelnicu definisati topografski radi jednostavnije analize.

2.3.1. Fizičke osobine sliva

Fizičke osobine sliva sadržane su u : veličina sliva, oblik sliva, pad sliva, visinski odnosi u
slivu, gustina riječne mreže, geološki faktori, osobine tla, vegetacija, uticaj ljudskog rada.

Veličina sliva predstavlja njegovu površinu A(km2), koja se određuje planimetrisanjem

pomoću geolških karti. Na kartama se crtaju izohipse (tačke istih nadmorskih visina). Odnos
između površine sliva A (km2) i dužine vodotoka L (km) uspostavio je Gray na osnovu
eksperimentalnih podataka L=1,31A0,568.

Oblik sliva se karakteriše faktorom oblika sliva (Rf), Rf=A/L2. Iz izraza porastom veličine
sliva faktor oblika sliva Rf opada.
Karakteristični oblici sliva

Pad sliva se najčešće definiše putem dva parametra:

 - Bruto pad vodotoka se definiše kao visinska razlika najviše (izvor) i najniže (ušće)
tačke vodotoka, podijeljena sa dužinom vodotoka.
- Srednji pad vodotoka koji se dobije iz jednakosti površina sliva.

Visinski odnosi u slivu, najčešći pokazatelj visinskih odnosa u slivu je njegova srednja
(nadmorska) visina hsl, koja se najlakše određuje planimetrisanjem površina koje omeđuju
susjedne izohipse. U praksi se najčešće crta hipsometrijska krivulja, koja daje površinu ili
postotak ukupne površine sliva iznad, odnosno ispod pojedinih nadmorskih visina.
i=n
Aihi
hsl=∑ , gdje su n-broj površina Ai, hi-srednja visina površine Ai, A-ukupna površina
i=1 A
sliva.
u =k
1
Gustina riječne mreže, D(km/km2), D= ∑ Lu, gdje su: u–red vodotoka (1), k-najviši red
Au u=1
vodotoka koji se pojavljuje na posmatranom slivu (1), Au-površina sliva vodotoka reda u
(km2), Lu-dužina vodotoka reda u (km).
Klasifikacija vodotoka prema njihovom redu provodi se od izvora prema ušću.

Geološki faktori utiču na režim oticanja putem površinskog, potpovršinskog i podzemnog

tečenja. Razlikujemo vrste strujanja iz vodotoka u podzemlje i obratno:
a) normalno strujanje, nastaje u slučaju prihranjivanja vodotoka iz podzemlja kod niskih
vodostaja NV, dok kod srednjih SV i visokih VV, vodotok prihranjuje podzemlje
b) influentno strujanje, kada vodotok, neovisno o visini vodostaja, prihranjuje podzemlje
c) efluentno strujanje,kada se vodotok, neovisno o visini vodostaja, prihranjuje iz
podzemlja

Osobine tla, u prirodnim uslovima, najveći dio vode u tlu, potiče od kiše ili otopljenog
snijega. Voda u tlu se obično klasificira kao:
a) adhezijska voda je sadržana u gornjem sloju tla, zbog sila uzajamnog molekularnog
djelovanja između čestica tla i infiltrirane vode
b) kapilarna voda se pojavljuje kada daljnim povećanjem vlažnosti tla nastupi
zapunjenje najužih pora tla vodom zbog djelovanja površinske napetosti
c) gravitacijska voda se nalazi u dijelu tla koje je stalno ispunjeno vodom, kreće se pod
dejstvom sile gravitacije g, u hidrotehničkoj praksi se ova voda obično naziva
podzemna voda.

Vegetacija, od bitnog je uticaja na režim oticanja, jer zadržava značajan dio padavina i time
bitno utiču na pojedine parametre vodnog bilansa. Naročito je značajan uticaj biljnog pokrova
u sprečavanju erozije zemljišta.

Uticaj ljudskog roda, postoje dvije grupe ovakvih uticaja:

1.) uticaj koji proizilazi iz čovjekove aktivnosti u poljoprivredi, šumarstvu i urbanizmu.
2.) Uticaj koji proizilazi izvedbom hidrotehničkih objekata i radova.
 2.3.2. Procesi u slivu

Procesi u slivu su vremenski promjenjivi parametri (procesni parametri).

Dijele se na:
a) evapotranspiracija (ranije obrađena)
b) upijanje (infiltracija)
c) površinski procesi
d) potpovršinski procesi
e) procesi u riječnom koritu

Upijanje (infiltracija) je proces prolaska vode sa površine u tlo i kretanje vode ka površini
podzemne vode., to je nestacionarno strujanje kroz nezasićenu poroznu sredinu.
Filtracija (procjeđivanje) je strujanje vode kroz zasićenu sredinu tla.
Jačina infiltracije (mm/ha), intenzitet infiltracije je različit za različite vrste tla. Tokom vremena
infiltracija se smanjuje. Upijanje se u praksi određuje pomoću:

a) matematičko modeliranje (Hortonova jednačina)

b) direktno mjerenje, određujemo pomoću infiltrometara. Postoje infiltrometri koje voda

preplavljuje i infiltrometri rasprskivači

Površinski procesi
a) intercepcija je proces zadržavanja dijela padavina na lišću ili granama vegetacije, te
padavine ne dolaze na tlo, nego se vražaju u atmosferu u vidu vodene pare

b) zadržavanje vode u udolinama, dio vode koji padne na površinu tla se može zadržati
u udolinama ili depresijama, tako da ova voda ne otječe površinski nego infiltrira i/ili
evaporira.

c) nagomilavanje i topljenje snijega, u slivovima gdje su snježne padavine izražene

dolazi do njihovog značajnog uticaja na režim oticanja. Potrebni podaci za
određivanje oticanja vode zbog postojanja snijega su zalihe snijega u slivu,
temperatura zraka, ukupne padavine, vjetar.

d) površinsko otjecanje sa sliva ovisi o količini padavina i njihovoj vremenskoj raspodjeli,

može se posmatrati kao nejednoliko (promjenjivo u prostoru) i neustaljeno
(promjenjivo u vremenu).
U procesu površinskog oticanja učestvuju samo onaj dio padavina koji preostaje
nakon zadovoljenja potreba tla i vegetacije za vodom, nakon zadržavanja voda u
udolinama i nakon evapotranspiracije, tek tada počinje površinsko kretanje vode niz
nagib terena s visinom vodenog stupca koji se dužinom putanje vode povećava. Za
proračun takvog tečenja postoje: - hidraulički postupci i – hidrološki postupci.
Bitan parametar za proračun je vrijeme sabiranja sliva (vrijeme koncentracije sliva),
je vrijeme potrebno da elementarna efektivna zapremina vode sa najudaljenije tačke
sliva dospije do mjesta opažanja protoka u vodotoku (izlazni profil). Ukupno vrijeme
tečenja se dijeli na dva dijela: - vrijeme tečenja po površini sliva i – vrijeme tečenja u
vodotocima višeg i nižeg reda.
 Izohronalna karta sliva je karta sliva prikazana na način da je cjelokupno područje
sliva podijeljeno linijama koje povezuju tačke u prostoru između kojih je jednako
vrijeme putovanja elementarne zapremine vode, takve linije nazivamo izohrone.
Dakle, radi se o slučaju kada je intenzitet padavina veći od intenziteta infiltracije.

Potpovršinski procesi
a) kretanje zemljišne vlage, voda u tlu se nalazi pod uticajem molekularnih sila
(adhezijska voda), sile površinske napetosti (kapilarna voda) i sile teže (podzemna
voda). Smjer kretanja vode je uvjetovan od tačke sa višim ka tački sa nižim
potencijalom.
b) potpovršinsko oticanje je proces oticanja vode kroz porozan i nezasićen sloj tla.
Sastavljeno je od dvije komponente: - brzi potpovršinski oticaj i – spori potpovršinski
oticaj.
c) perkolacija je proces poniranja vode kroz dublje slojeve tla ka slobodnoj površini
podzemne vode, drugi naziv je efektivna infiltracija.
d) strujanje podzemne vode je proces kretanja vode kroz zasićeno porozno tlo

Procesi u riječnom koritu

a) evaporacija
b) tečenje vode(protok)
c) pronos nanosa
d) promjena oblika(deformacija) korita

Oticanje je efektivni dio padavina koje otiču, odnosno njihov ostatak koji nakon svih
nepovratnih gubitaka dolazi površinskim, potpovršinskim i podzemnim putem u vodotoke i
dalje otiče prema morima i okeanima. Oticanje je od bazne važnosti za hidrotehniku.
Hidrogram je grafički prikaz promjene protoka Q, u vremenu t, dakle Q=f(t).
Oblik hidrograma ima svoj tipičan uzorak koji se može posmatrati kroz tri razdoblja:

1.razdoblje porasta ili razdoblje

povećanja protoka
2.razdoblje vršnog dijela (period
kulminacijskog dijela)
3.razdoblje opadanja (period recesije).

Opšti oblik hidrograma

Oblik hidrograma može se prikazati trokutom ili trapezom, u zavisnosti od trajanja kiše.
Tipovi hidrograma: - prirodni, - sintetički (vještački), - jedinični.
Jedinični hidrogram sliva je hidrogram direktnog oticanja nastalog od 1mm efektivne
padavine He, koja je pala na cijeloj slivnoj površini, konstantnom jačinom i, tokom zadanog
vremenskog intervala T.
Faktori koji utiču na oblik hidrograma:
faktori padavina - jačina i trajanje padavina,
meteorološki faktori - pravac i brzina kretanja padavina,
topografski faktori – veličina, pad i oblik sliva, gustina riječne mreže i reljef,
geološki faktori – posredstvom jačine upijanja, sadržaja vlage u tlu i nivoa podzemne vode
biološki faktori – vegetacija
antropogeni faktor
Koeficijent oticanja c, je odnos efektivnih padavina He i bruto padavina Hb, odnos
zapremine oticanja i zapremine padavina pale na neku površinu, varira od 0,2 do 0,8 obično.
Najpoznatije metode za određivanje kompletnog hidrograma su:
- metoda izohrona
- metoda jediničnog hidrograma

2.4. HIDROMETRIJA

Hidrometrija se bavi mjerenjima na vodama i primarnom obradom tih rezultata.

Osnovni zadaci hidrometrije:

a) razrada metoda i pribora za određivanje i proučavanje režima voda
b) obrada podataka mjerenja
c) organizacija mreže osmatračkih stanica

2.4.1. Mjerenje nivoa vode (vodostaj)

Vodostaj je vertikalno odstojanje od neke fiksne ravni do nivoa vode.

Najjednostavniji uređj za mjerenje je vodomjerna letva. Od mjernih uređaja za mjerenje nivoa
vode postoje i limnigrafi, za automatsko registrovanje vodostaja.

2.4.2. Mjerenje dubine vode

Dubina d (m), se mjeri radi definisanja dna rijeke, jezera, mora ili bilo koje druge površine
pod vodom. Rezultat mjerenja su:
a) planovi (situacije) sa izobatama(linije koje spajaju mjesta istih dubina) i sa
izohipsama(linije koje spajaju mjesta istih visina),
b) uzdužni profili
c) karakteristični poprečni profili.
Prilikom mjerenja dubine obavljaju se tri operacije:
1) mjerenje dubine
2) određivanje pozicije tačke u kojoj se mjeri dubina
3) mjerenje razine vode
Postupci za mjerenje dubine vode:
1. mjerenje u pojedinačnim tačkama
- hidrometrijski postupak ( motke i letve i čelično uže sa utegom)
- akustički postupak (ehosonder sa kazaljkom – ehometar)
2. neprekidno mjerenje oblika dna
- akustički postupak (ehosonder sa pisačem – ehograf)
- hidrostatički distancijski mjerač profila

2.4.3. Mjerenje brzine vode

Kako bismo odredili brzinu v (vektorska veličina) potrebno je poznavati:

a) njenu apsolutnu vrijednost
b) pravac sa obzirom na odabrani koordinatni sistem
c) smjer

v= ds/dt , definiše se kao derivacija puta s (m-metar) po vremenu t (s-sekunda).

Srednja brzina toka (u poprečnom presjeku): v=Q/A, gdje je Q - protok, A – površina.

Za mjerenje brzine vode ulaboratoriju ili u prirodi se koriste slijedeći postupci:

1. kinematski postupci (hidrometijski plovci i hidrometrijsko krilo)
 2. postupci temeljeni na transformaciji energije (instrumenti tipa Pitot, Venturi)
3. termoelektrični postupci (mjerenje brzine na temelju izmjene topline)
4. elektromagnetski postupci.

Hidrometrijsko krilo se upotrebljava za mjerenje brzine vode u otvorenim tokovima i cijevima.

2.4.4. Mjerenje protoka

Protok Q, je količina vode koja protiče kroz poprečni presjek (profil) vodotoka ili poprečni
presjek cijevi u jedinici vremena. To je jedan od temeljnih hidroloških i hidrauličkih podataka.

Postupci mjerenja se mogu svrstati u dvije osnovne grupe:

1. postupci neposrednog mjerenja protoka ( protok se mjeri pomoću mjernih posuda, na

manjim izvorima i vodotocima, najčešće se upotrebljavaju Milneova posuda i danaida)
Q= µnA√ 2 gH , μ – koeficijent isticanja, n – broj otvora, A – površina otvora (m2),
g – ubrzanje polja sile teže (m/s2), H – dubina vode u danaidi (m)

2. postupci posrednog mjerenja (postupak površina-brzina, postupak mješavina,

korištenjem mjernih objekata-kanala)
Da bi smo izračunali ukupan protok Q, prvo računamo elementarni protok q (m2/s).
N
1
Ukupan protok sumiranjem parcijalnih protoka : Q=∑ Qi ; Qi=Ai · vi ; vi= (vi-1+vi).
i=l 2

U praksi se za proračun ukupnog protoka koriste dva postupka:

a) grafički postupak
b) analitički postupak.

2.4.5. Mjerenje riječnog nanosa

Riječnim nanosom nazivamo krute čestice koje je voda pokrenula u koritu ili su sa okolnog
tla dospjele u vodni tok i sa njime se dalje pronose.

Klasifikacija riječnog nanosa:

1. vučeni nanos, kreće se po dnu korita vodotoka klizanjem, kotrljanjem i skakutanjem,
sa razdobljima naizmjeničnog mirovanja i kretanja pojedinih zrnaca
2. lebdeći nanos, pronosi se čitavim poprečnim presjekom vodnog toka kao suspenzija,
i čini 85 do 95 % ukupnog nanosa.
Količina nanosa koja se kreće poprečnim profilom vodotoka u jedinic vremena naziva se
pronosom ili protokom (vučenog Nv i lebdećeg Nl nanosa).

Mjerenje vučenog nanosa provodi se na tri načina: - pomoću mehaničkih hvatača, - pomoću
radioaktivnih i obojenih trasera, - mjerenjem sprudova i pokretnih oblika dna.
Mjerenje lebdećeg nanosa provodi se raznim konstrukcijama hvatača (batometara) koji se
razvrstavaju na hvatače sa trenutnim zahvatanjem uzoraka vode i hvatače sa laganim
punjenjem.

2.4.6. Mjerenje podzemne vode

Mjerenje podzemne vode se provodi radi ustanovljenja vremenske i prostorne raspodjele

podzemnih vodnih rezervi.
Osnovni podaci koji se prikupljaju ovim mjerenjem jesu: - razina podzemne vode,
- propusnost tla, - brzina strujanja podzemne vode.

Razina podzemne vode je najvažniji podatak o podzemnoj vodi, a mjeri se posebno

izvedenim: piezometri, bušeni bunari.
Propusnost tla se utvrđuje mjerenjem protoka i sniženja razine podzemne vode.
Brzina strujanja podzemne vode određuje se postupkom upuštanja obilježivača u piezometar
ili bunar.
3. HIDRAULIKA

Hidraulika predstavlja poseban dio mehanike fluida, proučava zakone ravnoteže i kretanja
tečnosti.
Fluid je zajedničko ime za tečnosti i gasove koji se primjenjuju u hidrotehničkoj praksi. Fluid
poprima oblik posude u kojoj se nalazi.
Mehanika fluida je dio fizike koji se bavi proučavanjem mirovanja i kretanja fluida.

Hidraulika se dijeli na:

1. Hidrostatika – zakon mirovanja i ravnoteže tečnosti
2. Hidrodinamika – zakon kretanja tečnosti i zakoni kretanja čvrstih tijela u tečnosti

Hidraulika rješava zadatke o iskorištenju vodne energije, projektovanje vodnih turbina,

projektovanje pumpi i drugih hidrauličkih mašina, zadaci vodoopskrbe vodom, navodnjavanja
i vodnog prometa. Veoma je značajna u građevinarstvu i mašinstvu.

Agregatna stanja tečnosti: tekuće, čvrsto, gasovito i danas četvrto stanje plazma (materija u
gasovitom stanju pod tako visokim temperaturom da je nastupila ionizacija i disocijacija).

Osnovne fizičke osobine tečnosti:

1. Gustina (oznaka ρ – ro) (jedinica kg/m3), pokazuje raspodjelu mase tečnosti u

zapremini, ρ= dm/dV. Homogena tečnost je ona u kojoj je gustina u svim tačkama
tokom vremena ista. Voda ima gustinu ρ= 1000 kg/m3 (kada je t=40C i normalni
atm.pritisak). Mjerenje gustine se obavlja: - piknometri, Vestfalova vaga, U-cijev,
hidrometar.
2. Težina, dejstvo sile na teže na određenu zapreminu predstavlja težinu te zapremine
tečnosti. γ=G/V=mg/V ; ρ=m/V ; γ=ρg (N/m3) ;
γ-težina, G-sila teže, V-zapremina, ρ-gustina, m-masa, V-zapremina.
3. Stišljivost, predstavlja osobinu tečnosti da uslijed djelovanja normalne površinske
sile F promijeni svoju zapreminu V, a nakon prestanka djelovanja sile zapremina
tečnosti zauzima vrijednost koje je imala prije početka djelovanja te sile. Stišljivost
1 dρ
izražavamo koeficijentom stišljivosti Ks (m2/N). Ks=
ρ dp
Recipročna vrijednost Ks se zove zapreminski modul elastičnosti E. E=1/Ks
U praksi se stišljivost vode može zanemariti, veoma je mala.
4. Unutrašnje trenje je osobina tečnosti da pruža otpor promjeni oblika. Zbog sila trenja
dolazi do promjene mehaničke energije tečnosti u toplinsku energiju.
Kinematički koeficijent unutrašnjeg trenja ‫=ע‬µ/ρ, mijenja se promjenom temperature
tečnosti. Tečnost kod koje se uslijed dejstva vanjskih sila ne javljaju smičući naponi
zove se IDEALNA TEČNOST.
 5. Pritisak para, iznad površine tečnosti stvara se karakterističan pritisak para. Pritisak
je skalarna veličina i iskazuje dejstvo sile po jedinici površine. Unutrašnje sile u fluidu
iskazuju se pritiskom.
6. Površinski napon steže površinski sloj dvije različite tečnosti zbog dejstva sila
molekula unutar tečnosti.
7. Kapilarnost predstavlja osobinu tečnosti da se „podiže“ i „spušta“ u uskim i tankim
procjepima bez dejstva sila gravitacije, posljedica je površinskog napona.

3.1. HIDROSTATIKA

Hidrostatika proučava zakone mirovanja, tj. ravnoteže tečnosti.

Hidrostatički pritisak – pod uticajem vanjskih sila unutar tečnosti nastaje stišljivo
naprezanje. Jedinica mjere N/m2 (njutn/metar kvadratni)
p=F/A
N/m2 = Pa (paskal). Pritisak od 1 paskala je veoma mali, u praksi za pritisak koristimo
jedinicu bar (1 bar = 105Pa=102kPa).

Hidrostatski pritisak ima dvije osnovne osobine:

1. sila pritiska uvijek je upravna na površinu na koju djeluje
2. intenzitet sile hidrostatičkog pritiska u jednoj posmatranoj tački na nekoj dubini
tečnosti je isti u svim smjerovima.

Pritisak je skalarna veličina, iskazuje dejstvo sile po jedinici površine.

Uslov ravnoteže fluida je da je zbir svih sila koje djeluju na uočenu fluidnu zapreminu = 0.

Pascalov zakon: U svakoj tački mirnog, nestlačivog fluida pritisak je jednak 0.

U izolovanoj tečnosti,pritisak se podjednako prenosi u svim pravcima, ovaj pritisak se naziva
hidrostatički pritisak.

p
Osnovna jednačina hidrostatike : + z = const
ρg
Osnovnu jednačinu hidrostatike možemo posmatrati kroz zakon održanja energije, tj.:
1.) energije položaja jedinice težine tečnosti (z)
2.) energije hidrostatičkog pritiska jedinice težine tečnosti (p/ρg)

p/ρg+ z = Π , Π – pijezometarska visina

Pijezometarska visina Π, predstavlja zbir geometrijske visine posmatrane tačke u odnosu na

referentnu ravan (z) i visine hidrostatičkog pritiska u istoj tački (p/ρg).
Pijezometri su cijevi kojima se vrši mjerenje visine kroz koju se izražava hidrostatički pritisak
tečnosti.

Dubina tečnosti hA = -zA

Pritisak u tački A: pA=ρghA
Zadatak statike fluida, potrebno je utvrditi uslove mirovanja svih djelića u određenom fluidu.

Sila kojom sila djeluje na tijela potopljena u njih naziva se sila potiska. Ukoliko je gustina
tijela veća od gustine tečnosti tijelo tone, ako je manja tijelo pliva, a ako su gustine iste tijelo
je u ravnoteži i ostaje na mjestu na kom se postavi. Fp= ρVpg, ρ-gustina tečnosti, Vp-
zapremina potopljenog dijela tijela.
Površinski napon predstavlja efekat smanjivanja granične površine, javlja se između bilo
koja dva fluida.

Zakon spojenih posuda:

U međusobno spojenim posudama nivo tečnosti je u svim posudama isti, bez obzira na oblik
posude, hidrostatički pritisak je jednak u svim tačkama na jednak.

Imamo dvije različite tečnosti: ρ1 i ρ2

pa+ρ1gh1=pa + ρ2gh2

h1
ρ2=ρ1
h2

Prema principu spojenih posuda rade uređaji za mjerenje

pritiska. Uređaji za mjerenje pritiska su manometri, barometri...

Vrste pritisaka:
a) apsolutni pritisak p – ukupni pritisak u nekoj tački fluidnog prostora
b) atmosferski pritisak pa – pritisak koji vlada u okolnom vazduhu, pri normalnim
termodinamičkim uslovima uzima se da on iznosi pa=101,325 kPa
c) nadpritisak ili manometarski pritisak pm – razlika između apsolutnog i atmosferskog,
kada je apsolutni veći, pm=p-pa
d) podpritisak pv – razlika između apsolutnog i atmosferskog, kada je atmosferski veći,
pv=pa-p.

Najjednostavniji i pouzdan način mjerenja malih nadpritisaka i podpritisaka je pomoću U-

cijevi. Za preciznija mjerenja koristi se mikranometar sa kosom U-cijevi, najčešće služi za
mjerenje razlika između dva pritiska. Za određivanje većih nadpritisaka i podpritisaka u
praksi se najčešće koriste manometri sa Burdnovom cijevi.

Sila pritiska na ravne i zakrivljene površine predstavlja dejstvo na neku konkretnu

potopljenu površinu, bitno je saznati gdje je napadna tačka te sile. P=ρgzcA ili P-pcA.
Bilo koja jednačina može poslužiti za određivanje intenziteta sile hidrostatičkog pritiska na
datu površinu, pri tome je pc vrijednost hidrostatičkog pritiska u tački koja je težište površine
A.

Grafički prikaz razdiobe hidrostatičkog pritiska na neku površinu zove se: DIJAGRAM
PRITISKA.
Diferencijalna sila pritiska je uvijek okomita na površinu, dijagram pritiska crta se okomito na
površinu, razdioba pritiska raste linearno sa dubinom.
Hidrostatički pritisak uvijek djeluje okomito na površinu. Ukupna sila pritiska sa površinom
zatvara ugao različit od 900. Kod ravnih i cilindričnih površina: ukupna sila pritiska okomita na
površinu.

Ukupna sila F: F́ = F́x + F́z = Fxi⃗ + Fyḱ

Horizontalna komponenta pritiska jednaka je težini tijela pritiska formiranog iznad projkcije
posmatrane površine na vertikalnu ravan sa ordinatom koje odgovaraju vertikalnim
udaljenostima od tačaka posmatrane površi do slobodne površine tečnosti.

Vertikalna komponenta sile pritiska jednaka je težini tečnosti koja se nalazi iznad posmatrane
površine.

Vrijednost relativnog pritiska u pojedinim tačkama površine: pr=p-pa=ρgh

Arhimedov zakon i plivanje tijela

Poznato je da tijela, koja se zarone u tečnost, nisu „tako teška“ kao što su bila prije
zaranjanja. Očigledno je da dejstvo hidrostatičkih sila prouzrokuje sile koje djeluju naviše,
tako da rezultujuća sila, koja djeluje na tijelo postaje manja od težine G ili se izjednačava sa
nulom. Rezultujuća sila za cjelokupnu zapreminu V: P=ρgV
Izraz za silu P je Arhimedov zakon. Rezultujuća sila P se naziva sila pritiska, ili kraće
pritisak. Intenzitet sile pritiska koja djeluje na tijelo zavisi od gustine tečnosti u koju je tijelo
uronjeno i od njegove zapremine. Sila pritiska je usmjerena uvijek naviše. Ukupna sila
pritiska P na potpuno zaronjeno tijelo može biti veća, manja ili jednaka težini tijela G (tijela
plivaju P>G, tonu P<G ili lebde P=G).

Uzgon se naziva rezultujuća komponenta sile pritiska. Na svako tijeo uronjeno u tečnost
djeluje uzgon usmjeren vertikalno uvis. Uzgon je jednak težini tečnosti istisnute tijelom u
vodi.
F́u= ρ ǵV

Tijelo uronjeno u homogenu tečnost

Primjer:
Otvoreni sud sa jednom tečnosti

1. Izaberemo nultu kotu (z=0)

2. P kota se uvijek nalazi na slobodnoj površini tečnosti (pa=0)
3. Hidrostatički pritisak u bilo kojoj tački tečnosti možemo izračunati primjenom osnovne
jednačine hidrostatike pB=ρg(Π-zB)
 3.2. HIDRODINAMIKA

Hidrodinamika proučava kretanje tečnosti i čvrstih tijela u tečnosti. Kretanje tečnosti

podrazumijeva poznavanje rasporeda v (brzina) i p (pritisak) u svim tačkama strujnog polja i
njihovu promjenu funkciji t (vrijeme).

Idealna tečnost je potpuno nestišljiva, odsustvo temepraturnog širenja, odsustvo viskoziteta

tj. sile trenja pri kretanju.

Stacionarno kretanje(ustaljeno) je kretanje gdje se posmatrani parametri fluida u

posmatranoj tački fluidnog prostora ne mijenjaju tokom vremena, a nestacionarno
(neustaljeno) kretanje je kada se posmatrane veličine u nekoj tački mijenjaju tokom vremena.

Protok : predstavlja količinu fluida koja protekne kroz posmatranu površinu presjeka u
jedinici vremena. Može biti maseni i zapreminski.

Jednačina kontinuiteta:
Opšti zakon klasične fizike o održanju mase (materije) primijenjen na strujanje fluida.
Jednačina kontinuiteta za stacionarno strujanje kroz cijev:
m=ρ1v1A1=ρ2v2A2=ρvA = const

Nestišljivi fluidi (ρ=const): protok Q=v1A1= v2A2=...=vA=const

Jednačina kontinuiteta za strujnu cijev gdje se mijenja površina presjeka: Q1-Q2=Q3=Q4=

v1A1= v2A2= v3A3= v4A4

Bernoulli-eva jednačina:
Najveća primjena u hidraulici, od temeljne važnosti. Primjenjuje se za ustaljeno (stacionarno)
i neustaljeno (nestacionarno) tečenje. Puni izražaj je kod realne tečnosti.

Bernoulli-eva jednačina idealne tečnosti (jednačina održanja energije za idealan fluid):

2 2
p1 v1 p2 v2
z1+ + = z2+ + = H = Esp = const
ρg 2 g ρg 2 g
zi-visina položaja posmatrane tačke (m) ; p i-pritisak u istoj tački (N/m2) ; ρ-gustina tečnosti
(kg/m3), vi-srednja brzina u presjeku toka (m/s) ; H=Esp-energetska visina (m) ; g-ubrzanje
polja sile teže (m/s2).

p/ρg – tlačna visina ; v2/2g – brzinska visina ; z- geometrijska visina položaja

Energetska visina H je energija jedinice mase tečnosti uzete s obzirom na proizvoljnu
odabranu horizontalnu ravan kao referentnu ravan.

Zbir z+p/ρg=prostorna tzv.PIJEZOMETARSKA LINIJA (Π).

U vodovodnoj mreži razvod vode po vertikali je moguć jedino do Π linije. Promjena Π linije po
jedinici dužine naziva se pijezometarski pad.

Realna tečnost je tečnost u kojoj postoji trenje, gdje specifična mehanička energija duž toka
opada. Razlog opadanju je da se jedan dio energije bespovratno pretvara u toplinsku
energiju prilikom savladavanja otpora koji se javljaju u realnoj tečnosti prilikom tečenja.

Bernoulli-eva jednačina realne tečnosti:

p1 α 1 v 21 p α v2
z1+ + = z2+ 2 + 2 2 + ΔH
ρg 2g ρg 2g
αi – coriolisov koeficijent (koeficijent kinetičke energije)
U hidrotehnici kod strujanja u cijevima α=1,0, a kod otvorenih vodotoka α=1,1
ΔH- dio specifične energije utrošen na savladavanje otpora strujanju tečnosti (m), odnosno
rad svih sila otpora koji se odnosi na jedinicu mase viskozne tečnosti pri njenom strujanju iz
presjeka 1 u presjek 2.

Jednačina sadrži zakon održanja energije („ZOE“) primijenjen na tečnosti glasi:

Ukupna promjena energije E, posmatrane zapremine V tečnosti u vremenu t, jednaka je radu
svih sila koje u tom vremenu djeluju na tečnost.

Π linija može duž toka rasti kod realne tečnosti, a linija E energije uvijek opada.
Jednoliki pad linije energije E naziva se hidraulički pad IE ; IE = ΔH/ΔL
Za primjenu ove jednačine realne tečnosti moramo odrediti hidrauličke gubitke.

Strujanje tečnosti:
a) laminarno (uređeno) strujanje; strujnice tečnosti imaju paralelan tok i ne miješaju se
b) turbulentno (haotično) strujanje ; strujnice tečnosti imaju vrtložan tok

Na slobodnoj površini vode vlada atmosferski pritisak.

Postupnim povećanjem brzine fluida u cijevi dostiže se moment kada laminarno strujanje
prelazi u turbulentno.
Kriterij pri kome dolazi do prelaska se naziva Reynolds-ov broj : Re=vd/v
Na osnovu toga imamo: Re≤2320 – laminarni režim strujanja
2320<Re>10000 – prelazni režim strujanja
Re≥10000 – turbulentni režim strujanja

Određivanje gubitaka energije:

Gubici fluidne energije razvrstavaju se u dvije vrste, oni koji nastaju pri strujanju kroz prave
cijevi ili linijski gubici, a druga vrsta koja nastaje zbog promjene pravca strujnica i zbog
promjena lokalnih brzina fluida. Ova druga vrsta se naziva lokalni gubici fluidne energije.

Linijski gubici fluidne energije, na osnovu eksperimenata utvrđeni su faktori koji utiču na
linijske gubitke:
a) prečnik cijevi D,
b)hrapavost unutrašnje površine cijevi ξ,
c)kinematski faktor viskoznosti η,
d)brzina strujanja fluida v,
e)dužina prave dionice cijevi L.

Darcy je postavio izraz za računanje linijskih gubitaka:

L v2
ΔHlin=λ· · ; λ – koeficijent trenja.
D 2g

Lokalne gubitke stvaraju razne armature (ventili, zatvarači, suženja cijevi, proširenja cijevi).
v2
Zavise od koef. lokalnog gubitka (ξ) i brzinske visine ( ).
2g
v2
ΔHlok=ξ · .
2g

Ventili predstavljaju armature kojima regulišemo protok fluida i pomoću koji otvaramo ili
zatvaramo dionice cjevovoda. (slavine)
Gubici iz cijevi u rezervoar, izlazni gubitak uvijek je jednak 1. Da bi se smanjili gubici
proširuje se cijev difuzorom.

Energetska jednačina:
Ukupna energija fluidne struje u uzvodnom presjeku jednaka je ukupnoj energiji fluidne struje
u nizvodnom presjeku, uvećanoj za gubitke energije od uzvodnog do nizvodnog presjeka.
EA= EB+ΔEA-B

v 2A
EA=ΠA+ - u nizvodnom presjeku
2g

v 2B
EB=ΠB+ - u uzvodnom presjeku
2g