NOVA ZANIMANJA SARAJEVO

USTANOVA ZA OBRAZOVANJE ODRASLIH

Adresa: Hamdije Kreševljakovića br.18 Sarajevo

Predmet: Statika I otpornost materijala

Pripremio: Muamera Dautbašić, ing.građ

STATIKA I OTPORNOST MATERIJALA

April, 2020
 UVOD U TEHNIČKU MEHANIKU
Tehnička mehanika je nauka koja opisuje i definiše zakone kretanja ili mirovanja tijela pod
dejstvom sila. Iskazana definicija nije dovoljna za početak proučavanja tehničke mehanike. Za tu
svrhu treba:
- definisati određen broj pojmova pomoću kojih se može opisati svaki problem,
- odrediti sadržaj proučavanja i probleme koje treba riješiti,
- navesti metode proučavanja i rješavanja problema,
- opisati organizaciju tehničke mehanike (osnovne zakone, osnovne veličine i njihove
………..jedinice, podjelu tehničke mehanike)
- odrediti odnos tehničke mehanike i srodnih nauka.
Početak razvoja tehničke mehanike može se poistovjetiti sa početkom razmatranja prirodnih
pojava radi utvrđivanja zakonitosti njihovog odvijanja.
Podjela tehničke mehanike čini se radi preglednijeg i lakšeg proučavanja i rješavanja problema.
Klasična podjela tehničke mehanike, uslovljena njenim razvitkom, karakteristikama i zadacima koje
se proučavaju i rješavaju, prikazana je šematski na slici.

TEHNIČKA MEHANIKA

STATIKA KINEMATIKA DINAMIKA

Definicije ovih grana tehničke mehanike su sljedeće:

STATIKA je dio mehanike koji proučava uslove ravnoteže materijalnih tijela pod dejstvom sila
nezavisno od vremena.
KINEMATIKA je dio mehanike u kome se proučava geometrija kretanja tijela. Pod kretanjem tijela
podrazumijeva se promjena njegovog položaja tokom vremena u odnosu na neko drugo tijelo.
Drugačije se može reći da kinematika proučava kretanje ne vodeći računa o uzrocima kretanja (ne
uzima u obzir mase tijela niti sile koje na njih deluju).
DINAMIKA je dio mehanike u kome se proučavaju zakoni kretanja materijalnih tijela na koje djeluju
sile zavisno od vremena, a u obzir se uzima i inercija masa koje se ubrzavaju.

Prva se pojavila STATIKA - koja proučava ravnotežu tijela pod dejstvom sila - kao
najjednostavniji dio mehanike.

Statiku uvodi Arhimed i to kao praktičnu nauku. U skladu sa ljudskim potrebama razvijala se i
mehanika i kraj Srednjeg vijeka donosi dinamiku koja već prelazi u teorijsku nauku tako da se
razvoj tehničke mehanike može vezati za početak novog vijeka. U tom dobu mehanika doživljava
takav procvat da su pokušavani da se njom objašnjavaju i društvene pojave.
 Veličine u mehanici

Skalarne veličine – određene su intenzitetom (iznosom) odnosno samo brojnom vrijednošću

- jedan podatak, (dužina, masa, vrijeme, površina, zapremina, energija, temperatura).

Vektorske veličine – geometrijski određene intenzitetom, pravcem djelovanja, smjerom

djelovanja – tri podatka ( sila, moment, vektor položaja, pomak, brzina, ubrzanje). Vektori se
označavaju slovom i strelicom iznad (npr. F ,v, a ...... ).

a) Osnovne veličine mehanike

Dužina – veličina kojom se kvantitativno određuje udaljenost dvije tačke (metar, m)

Vrijeme – veličina kojom se kvantitativno mjeri tok događaja (sekunda, s)
Masa – veličina kojom se kvantitativno mjeri količina materije tijela (kilogram, kg)

b) Izvedene veličine mehanike

Sila - mjera djelovanja jednog tijela na drugo (Newton, N)

F=ma F = ma N = kg  m  s −

Prikaz nekih izvedenih veličina mehanike

Naziv izvedene veličine Matematički izraz

Sila F = m a N
Moment M=rF Nm
Brzina v = dr dt ms
Ubrzanje a = d 2 r dt 2 m s2
Količina kretanja K = m v Ns
Rad A =   dr Nm
F
Snaga P = dA dt Nms
Ek = m  v2 2
Kinetička energija Nm
Potencijalna energija Ep = G  h Nm
gravitacione sile
 Međunarodni sistem mjernih jedinica – SI sistem Jedinice SI sistema
Simbol Jedinica SI
Osnovne veličine
Dužina L metar m
Masa M kilogram kg
Vrijeme T sekund s
Izvedene veličine
Brzina v m/s
Ubrzanje a m / s2
Sila F Newton N = kg  m / s 2
Rad A Joule J=Nm
Energija E J=Nm
Snaga P Wat W = J /s
Pritisk p Pascal Pa = N / m 2
Frekvencija f Hertz Hz = 1/ s

Prefiksi jedinica SI sistema

Vrijednost Naziv Oznaka

10 12 tera T
109 giga G
106 mega M
103 kilo k
102 hekto h
10 deka da
10−1 deci d
10−2 centi c
10−3 mili m
10−6 mikro 
10−9 nano n
10−12 piko p
 UVOD U STATIKU KRUTOG TIJELA

Kruta tijela (idealno čvrsta) su modeli za realna tijela koja ispunjavaju uslov nepromjenljivosti
forme tj. tijela koja se pod dejstvom opterećenja ne deformišu - ne mijenjaju oblik i dimenzije.
Statika krutog tijela je dio tehničke mehanike koji proučava ravnotežu tijela pod dejstvom sila:
a) određuje uslove koji moraju biti ispunjeni za postojanje ravnoteže
b) pronalazi i propisuje metode određivanja ravnoteže.

U pojavama koje proučava statika učestvuju teška tijela tj. tijela čiju težinu ne možemo
zanemariti. Obično se težina tijela zamjenjuje sa jednom silom koja djeluje u težištu tijela. Ako je
težina tijela po veličini mnogo manja od sila koje djeluju na tijelo ona se može zanemariti. Iako sva
tijela u prirodi imaju tri dimenzije za formu tijela se ponekad uzima da ima jednu, dvije ili tri
dimenzije radi pojednostavljenja postupka rješavanja problema (kada ovo pojednostavljenje ne
utiče na tačnost rezultata).

Sva tijela u statici se tretiraju kao apsolutno kruta: - kruti štap, - kruta figura, - kruto prostorno
tijelo. Kaže se da je tijelo u ravnoteži ako ono miruje ili se kreće jednolikom brzinom i pravolinijski.

Definicija sile

Sila je svako djelovanje koje nastoji da promijeni stanje kretanja nekog tijela. U matematičkom
smislu to je vektor. Potpuni efekat dejstva sile određen je sljedećim elementima:
- pravac djelovanja sile - prava linija duž koje sila djeluje
- veličina sile - određuje brojnu vrijednost sile
- smjer djelovanja - određuje se na pravcu strelicom.

U statici napadna tačka sile nema značaja jer se sila može klizati po pravcu njenog
djelovanja. Ovo je dozvoljeno i ne utiče na rezultate rješavanja problema jer tijela smatramo
krutim.
Opisane osobine: veličina, pravac i smjer djelovanja imaju matematičke veličine koje se
nazivaju vektori, pa se sila obilježava shodno obilježavanju vektora, velikim slovima latinice sa
F , P, Q, R, S , N.

Pojam sile definisan je osnovnim zakonom mehanike (II Newton-ov zakon):

F=ma (Sila = masa  ubrzanje)
Ako II Newton-ov zakon primijenimo na težinu:
G=mg (Težina = masa  ubrzanje zemljine teže)
g = 9.81m s - ubrzanje zemljine teže u našim krajevima
2

Masa se mjeri! Težina se izračunava!

Ilustracija definicije za masu i težinu

 Jedinica za silu - težinu je Njutn - oznaka N.

Njutn je izvedena jedinica SI sistema. Njutn je sila koja tijelo mase 1 kilogram ubrzava za 1
metar u sekundi na kvadrat.
F  = ma N = kg  2m ,
s
a veoma često se upotrebljava 1kN = 1000N

Analitičko prikazivanje sile

Za analitičko prikazivanje sile potreban nam je koordinatni

sistem. U statici se služimo sa Dekartovim pravouglim sistemom
desne orijentacije. Analitički se sila određuje sa 6 podataka od
kojih je jedna uvijek veličina sile (pozitivan broj). Pravac djelovanja
može se odrediti ako su nam poznate koordinate jedne njegove
tačke i dva od uglova ,  i  koje on zaklapa sa pravcima x,, y,, z,,
koji su paralelni sa koordinatnim osama. Treći ugao se određuje iz
izraza:
cos2  + cos2  + cos2  = 1
Uglovi ,  i  mogu se izračunati i iz koordinata dve tačke A i B
koje se nalaze na napadnoj liniji sile prema relaciji:
Projekcija proizvoljne prostorne sile
xB − xA yB − y A zB − z A
cos = , cos  = , cos =
AB AB AB
pri čemu je rastojanje:
AB = (xB − xA) 2+ (y B − y A) 2+ (z −B z ) A 2

Algebarske vrednosti projekcija sile iznose:

Fx = X = F cos , Fy = Y = F cos  , Fz = Z = F cos

Obrnuti zadatak od projektovanja sile jeste određivanje intenziteta i pravca sile u prostoru ako su
poznate projekcije Fx , Fy i Fz :

F = Fx2 + F y2 + F z2 , a kosinusi pravaca se određuju:

F F F
cos = x , cos  = y , cos = z
F F F
Za slučaj da se sila nalazi u ravni ove relacije
su jednostavnije i imaju oblik:

Fx i cos  = Fy ,
F = Fx 2 + F y2 , cos =
F F
 Geometrijsko prikazivanje sile

Kod geometrijskog prikazivanja sile ne vodi se računa o koordinatnom sistemu već samo o
međusobnom položaju pravca djelovanja sila (ako ih ima više) i naravno o njihovom smjeru. Sila se
prikazuje kao usmjerena duž. Ako je dužina ove duži u određenom odnosu sa veličinom sile
kažemo da je sila prikazana u razjmeri što se zapisuje:
UF =
aN (1cm = aN )
1cm

što znači: 1 cm dužine predstavlja a Njutna. Veličine sila crtaju se u razmjeri kada problem
rješavamo grafički.

Aktivne i pasivne sile

Sve sile se mogu svrstati u dvije grupe s obzirom na njihov uticaj na poticanje ili poništavanje
kretanja.
Aktivnim silama nazivamo sile koje nastoje izazvati kretanje.
Pasivne su one sile koje ograničavaju kretanje i nazivamo ih reakcijama veza.

Spoljašnje i unutrašnje sile

Prema mjestu djelovanja možemo sile podijeliti na 2 grupe:
- sile koje djeluju na površini tijela i nazivamo ih spoljašnje sile
- sile koje deluju po presjeku ili zapremini tijela i nazivamo ih unutrašnjim silama.

Sile na tijelo

Spoljašnje
Spoljašnje sile sile Unutrašnje sile isile
Unutrašnje
momenti

aksijalna sila
aktivne sile reaktivne

transferzalne sile

sile veze sile trenja

momenat uvijanja

momenti savijanja

Spoljašnje sile u realnosti uviejk djeluju na nekoj površini (većoj ili manjoj) ali se u statici
razlikuju 3 karakteristična slučaja:
- koncentrisane sile su idealizacija tj. rezultanta djelovanja po površini,
- linijsko kontinualno opterećenje
- površinsko kontinualno opterećenje.
Npr. Ako čovjek stoji na konstrukciji - djelovanje čovjeka na konstrukciju zamijenićemo
koncentrisanom silom koja je po veličini jednaka njegovoj težini a djelovanje na konstrukciju
između njegovih stopala. Ako čovjek leži na konstrukciji govorimo o kontinualnom opterećenju
konstrukcije. Jedinica linijskog kontinualnog opterećenja je (N/m). Površinsko opterećenje je u
stvari pritisak (N/m2). Unutrašnje sile su po presjeku rezultat unutrašnjeg naprezanja, a sila po
zapremini je privlačna sila između tijela.
 VEZE I REAKCIJE VEZA

Tačka ili tijelo pod dejstvom opterećenja pomjera se u ravni ili prostoru. Vezivanjem s
podlogom dovodimo ih u stanje ravnoteže (stanje mirovanja). Veze su elementi povezivanja
sistema čiju ravnotežu posmatramo sa okolinom. To su mehanički ili fizički uređaji koji sprečavaju
kretanje tijela. Tijelo čije je kretanje ograničeno zove se vezano tijelo, a tijelo koje ograničava
kretanje zove se vezom. Tijelo djeluje na vezu, a dejstvo veze je istog intenziteta i pravca ali
suprotnog smjera.

Cilindrični zglob

Model ove veze prikazan je na slici. Dio 1 je valjak, ravan dijela 2 je cilindrična površina.
Ova veza daje reakciju bilo kojeg pravca u ravni upravnoj na osu valjka i u oba smjera. Pravac
djelovanja reakcije uvijek prolazi kroz tačke (središta) S1 i S2.

Model cilindričnog zgloba Simbol

Za cilindrični zglob može se reći da je zatvorena dodirna veza jer se reakcija stvara u dodiru
a jedna dodirna površina zatvara drugu. Po ovoj analogiji se dodirna veza nekad naziva pomični
cilindrični zglob.
Reakcija cilindričnog zgloba ima nepoznatu veličinu i pravac (svaka sila proizvoljnog pravca
u ravni rastavlja se na 2 komponente). Kaže se da cilindrični zglob unosi dvije nepoznate u
rješavanje statičkog problema.

Sferni zglob

Ova se veza sastoji od kuglastog dijela sa izdankom na koji je vezano tijelo proizvoljnog
oblika. Tijelo 2 ima u sebi kuglastu šupljinu. Sferni zglob daje reakciju čiji pravac djelovanja može
imati bilo koji položaj u prostoru. Reakcija može imati bilo koji od dva moguća smjera. Pravac
djelovanja uvijek prolazi kroz tačke S1 i S2. Za sferni zglob se može reći da je dodirna veza
zatvorena u prostoru.
Sferni zglob daje reakciju nepoznatu po veličini i pravcu u prostoru. Kaže se da sferni zglob
unosi u rješavanje statičkog problema tri nepoznate.

Model sfernog zgloba Simboličko prikazivanje

Uklještenje

Model uklještenja u ravni prikazan je na slici:

Tijelo 1 ima na sebi dva valjkasta izdanka koji se nalaze u šupljini tijela 2. Ovaj model kao
da je sastavljen od 2 cilindrična zgloba.
Tijelo 1 i 2 međusobno su neraskidivo spojena (zalijepljena, zavarena...).

Model veze Simboličko prikazivanje

Uklještenje daje kao reakciju silu proizvoljnog pravca u ravni i spreg koji se naziva moment
uklještenja. Kako je za određivanje sile proizvoljnog pravca potrebno znati njenu veličinu i ugao koji
pravac djelovanja zaklapa sa nekom referentnom osom to uz nepoznatu veličinu momenata
uklještenja, uklještenje unosi u rješavanje statičkog problema tri nepoznate. Uklještenje se može
interpretirati i kao veza sa tri štapa zglobno spojena sa tijelima 1 i 2 ili kao veza sastavljena od
jednog cilindričnog zgloba i jedne dvostrane dodirne veze.

Uže - nit
Užad se mogu vezivati sa:
- dodirnom vezom
- cilindričnim zglobom
- sfernim zglobom.
U slučaju kada je vezano dodirnom vezom uže se mora postaviti u pravac određen dodirnom
vezom (sl. a). U preostala 2 slučaja uže se postavlja u bilo koji pravac u ravni (sl. b) ili bilo koji
pravac u prostoru (sl. c), pravac užeta određen je geometrijom, pa nam je nepoznata samo veličina
reakcije iako cilindrični i sferni zglob unose u rješavanje problema dvije odnosno tri nepoznate
veličine.

Uže mora biti opterećeno silama, koje ga nastoje izdužiti (trpi samo istezanje). Veoma je
značajno da uže kao vezni element dva tijela sa kojima je vezano cilindričnim ili sfernim zglobom
unosi u rješavanje problema samo jednu nepoznatu - veličinu reakcije (jer je iz zadate geometrije
poznat pravac spojnog elementa).
Štap

Za vezivanje štapa i vezivanje štapom važi sve što je rečeno za uže. Aktivna sila na štap i
reakcija veze mogu imati oba moguća smjera.
Vezivanje grede pomoću spojnog elementa (štapa, niti) sa cilindričnim zglobom nema isti
uticaj na ravnotežu grede kao kada je greda sa njime direktno spojena. Da bi postigli isti efekat
gredu treba vezati sa dva štapa.

U slučaju a) tačka B će biti u ravnoteži što nije ispunjeno u slučaju prikazanom na slici b).
Uvođenjem štapa BC tačka B će se uravnotežiti. Veza sa 2 štapa je ekvivalent cilindričnom zglobu
veza sa 3 štapa čije se ose seku u jednoj tačku ekvivalent je sfernom zglobu.

Reakcije veza imaju uvek suprotan smjer djelovanja od mogućeg kretanja tijela kada
tih veza ne bi bilo.
REAKCIJE IDEALNIH VEZA
Vrsta veze Reakcija veze Vrsta veze Reakcija veze
Uže (žica, lanac, kabl) Zatežuća u pravcu užeta Klizač na vodilici ili u cilindru Upravna na ravan klizanja

ili

 A
A

Ravni štap zanemarive Zatežuća ili pritisna u pravcu štapa Zglobna u ravni Kosa reakcija, koju možemo
mase rastaviti u dve
komponente
B

ili ili
 
A
A 
A

Zakrivljeni štap Zatežuća ili pritisna u pravcu Pomični oslonac Upravna na ravan oslanjanja
zanemarive mase zglobova
B štapa
ili

 
A A 
A ili

Glatka podloga Upravna na podlogu Nepomični oslonac Kosa reakcija, koju možemo
rastaviti u dve komponente.


ili
 

Glatki izdanak Upravna na štap (gredu) Uklještenje Kosa reakcija, koju možemo
rastaviti u dve komponente, i
spreg sila


ili

Valjak na glatkoj Upravna na podlogu Sferni zglob Kosa reakcija u prostoru,

podlozi koju obično rastavljamo u tri
komponente



Postupak rješavanja statičkih problema

Za konkretni statički problem iz prakse postupak rješavanja je sljedeći:

1. Utvrditi da li je problem statički (tijelo koje se posmatra treba da miruje ili da se kreće
jednoliko po pravcu).
2. Tijela koja učestvuju u posmatranoj pojavi su realna tijela pa ih po principu solidifikacije
prevodimo u kruta tijela (geometrijska tijela) a njihovu materijalnost izrazićemo uvodeći u
razmatranje njihovu težinu kao silu koja djeluje iz njihovog težišta.
3. Primjenom principa jednakosti akcije i reakcije i principa oslobađanja krutog tijela od veza
za svako tijelo formira se po jedan sistem sila.
4. Primijeniti matematičke metode i riješiti problem.

Zadaci statike krutog tela

U statici krutog tijela rješavaju se dva osnovna zadatka:

- Sistem sila (aktivni), koje djeluju na kruto tijelo, treba svesti na jednostavniji oblik tj.
zamijeniti ga ekvivalentnim sistemom sila. Svođenje sistema sila na jednostavniji oblik naziva se
redukcija sila.
- Odrediti uslove pod kojima će kruto tijelo, na koje djeluje sistem sila (aktivni i pasivni), biti u
ravnoteži.

SISTEMI SILA

Radi sistematičnog proučavanja uvodi se klasifikacija sistema sila. Osnov za ovu klasifikaciju
je međusobni položaj pravaca djelovanja sila. Pojedine sile u jednoj vrsti sistema mogu imati bilo
koji smjer i veličinu ako je ona različita od nule.
- Kolinearni sistem sila - najjednostavniji sistem sila se naziva kolinearni a odnosi se na
sistem sila koje sve leže na istom pravcu,
- Komplanarni sistem sila - pravci djelovanja svih sila leže u jednoj ravni. Kod ovakvih
sistema razlikujemo tri slučaja:
- sistem paralelnih sila u ravni - pravci djelovanja ovih sila međusobno su paralelni,
- sučeljni sistem sila - pravci djelovanja svih sila sijeku se u jednoj tački,
- proizvoljni sistem sila.
- Prostorni sistem sila
Razlikujemo četiri slučaja:
- sistem paralelnih sila u prostoru - pravci djelovanja svih sila međusobno su paralelni
- prostorni sistem sučeljenih sila - pravci djelovanja svih sila sijeku se u jednoj tački
- sistem mimoilaznih sila
- opšti slučaj prostornog sistema sila.

Kolinearni sistem

Sistem sučeljnih sila

Proizvoljni sistem sila u ravni

Sistem paralelnih sila

Opšti slučaj prostornog Sistem paralelnih sila

sistema sila

Sistem mimoilaznih sila

Šematski prikaz navedene podjele

 KOLINEARNI SISTEM SILA

Za skup proizvoljnog ali konačnog broja (n) sila koje sve leže na jednom pravcu kažemo da
je kolinearni sistem sila.

Kako silu možemo klizati po

pravcu njenog djelovanja nije nam
važan položaj sile na pravcu već
samo smjer i veličina.
Za analitičko svođenje treba
na pravcu djelovanja označiti smjer.

Sila F1 ima pozitivan smjer jer je usmjerena od tačke O prema pozitivnom dijelu pravca. Sila F 2
ima negativni smjer - analogno. Sile se zadaju:
- veličina brojem Njutna
- smjer predznakom ovog broja
Npr. F1 = 300N F2 = -100N
Postupak redukcije svodi se na sabiranje veličina (sabiranje realnih brojeva). Broj koji se
dobije određuje veličinu rezultante (sile) u N a predznak definiše smjer. Ako je zadat sistem sila
Fi (i = 1,2,3... n) onda se njegova rezultanta određuje izrazom:
n
FR =  Fi
i =1
Zaključci:
1) Kolinearni sistem sila uvijek se može svesti na jednu silu.
2) Ako se sistem sastoji od sila istog smjera njegova rezultanta je različita od nule.
3) Sistem sila različitog smjera može imati rezultantu jednaku nuli ili različitu od nule.

SUČELJENI SISTEM SILA U RAVNI

Skup od proizvoljnog ali konačnog broja sila (n ) koje sve leže u istoj ravni a pravci djelovanja im
se sijeku u jednoj tački nazivamo sučeljenim ravnim sistemom sila.
Položaji sila na pravcu djelovanja nisu značajni - važni su uglovi između pravaca djelovanja,
veličine sila i njihovi smjerovi. Svaka od sila može biti rezultanta nekog kolinearnog sistema sila.
Sile na pravcu pi mogu se zamijeniti jednom silom.
 Grafičko svođenje dvije sučeljene sile

Sistem od dvije sile se svodi na jednu primjenom zakona o paralelogramu sila. Postupak se
može pojednostaviti tako da se umjesto paralelograma konstruiše trougao sila.

FR = AC UF - veličina rezultante. Rezultat djelovanja sila isti je bilo da prvo djeluje sila F1 ili sila
F2 .
Plan položaja (slika a) - dužine vektora nisu važne simbolično prikazuju veličine ali u
potpunosti određuju pravce i smjerove.
ACD i ABC spojeni po strani AC daju paralelogram ABCD  ispravnost postupka.
Rezultantu dvije sile možemo odrediti i bez opisanog grafičkog postupka rješavajući trougao
sila - kako se to radi sa trouglom u geometriji. U slučaju kada su poznate veličine sila F1 , F2 i  -
ugao između njih primijenićemo kosinusnu teoremu:
F 2 = F 2 + F 2 − 2F F cos
R 1 2 12

Ako su poznati uglovi ,  i F1 primjenjuje se sinusna teorema:

FR F
= 1
sin sin 
kada sile F1 i F2 zaklapaju ugao od 90o veličina rezultante određuje se Pitagorinom
teoremom .
F2=F2+F2
R 1 2

Određivanje rezultante dvije sile svodi se na proračun jedne stranice trougla.

Sistem od tri i više sila

Ovi sistemi reduciraju se
grafički višestrukom primjenom
zakona o paralelogramu sila.
F1 = 200N F2 = 300N
F3 = 400N F4 = 250N
100N
UF =
1cm

Ako je sistem sadržao n sila

njegova rezultanta je sila određena
u (n-1) koraku. U praksi se postupak reduciranja izvodi tako što se konstruiše poligon sila. Iz
presječne tačke napadnih pravaca sila u izabranoj razmjeri nanosi se
prva sila tako da joj pravac djelovanja bude paralelan sa pravcem
djelovanja u planu položaja, a smjer isti. Iz vrha prve nanosi se druga
sila, iz vrha druge treća itd. Tačke početka prve sile i kraja zadnje sile
određuju pravac djelovanja rezultante. Rastojanje između ovih tačaka
određuje veličinu rezultante u određenoj razmjeri a smjer joj je od
početka prve prema kraju zadnje sile.

FR  0 - poligon otvoren
FR = 0 - poligon zatvoren
Ako krenemo iz A u smeru strelica na silama i vratimo se u tačku A prošavši kroz B, C i E -
(zatvorimo putanju) - zatvoreni poligon, kod otvorenog poligona imamo 2 puta.

Analitičko svođenje
Sučeljeni sistem sila posmatraćemo u xOy ravni Dekartovog koordinatnog sistema čiji je
koordinatni početak postavljen u tačku u kojoj se sijeku pravci djelovanja
sila. Redukcija sučeljnog sistema sila vrši se tako što se svaka sila
sistema razloži na komponente u pravcu koordinatnih osa čime se zadati
sistem prevodi u dva kolinearna sistema, odrede se rezultante kolinearnih
sistema, čijim se sabiranjem odredi rezultanta zadatog sistema.
X i = Fi  cos i = i  Fi - skalarni proizvod Fi = X i2 + Yi 2
(i + i = 90 )0
Yi = Fi cosi = Fi sini = j  F
X ,Y - projekcije sile i na ose x i y ( su skalari) ;
i , j-
i i Fi
jedinični vektori osa x i y :
Sila zapisana u vektorskoj formi:
Fi = Xii + Yi j = Xi + Yi - vektorsko (geometrijsko) sabiranje
Komponente sile bile bi:
Xi = i  Xi
- vektori
Yi = j Yi
Veličina komponente je projekcija u pravouglom koordinatnom sistemu.

Određivanje rezultante sistema

Neka je zadat sistem sučeljnih sila u ravni Fi (i =1,2,3.....n) , tada se njegova rezultanta
određuje na sljedeći način:
1) sistem se rastavi na dva kolinearna sistema sila po osi x i y tako da se svaka sila
zamijeni svojim komponentama
2) izvrši se redukcija ovih kolinearnih sistema, odnosno odrede se njihove rezultante
n

- za sistem po osi x : X R =  Xi
i=1
n
- za sistem po osi y : YR = Yi
i=1
3) sabiranjem ovie dvije sile po Pitagorinoj teoremi odredi se veličina rezultante zadatog
sistema:
FR = X R2 + YR2
4) Pravac i smjer rezultante odrede se pomoću kosinusa pravaca:
XR YR
cosR = cos R =
FR FR
Zaključci:
1. Sučeljeni sistem uvek se može svesti na jednu silu
 2. Ako se sistem sastoji od 2 sile a one nisu kolinearne rezultanta je uvijek različita od nule
3. Sistemi od tri i više sila mogu imati rezultantu različitu ili jednaku nuli
4. Kod grafičkog reduciranja F je jednako 0 ako je poligon sila zatvoren
R
5. Ako je kod analitičkog reduciranja XR = 0 i YR = 0 tada je rezultanta sistema jednaka nuli
( FR = 0 ). ( Ako je XR = 0 a YR  0 tada je FR = YR , a ako je XR  0 a YR = 0 tada je FR = XR ).

Ravnoteža čestice
Ako je realno tijelo opterećeno sa sučeljenim sistemom sila smatramo ga česticom i
određujemo ravnotežu čestice. Položaj ove čestice stalan je u odnosu na realno tijelo i određen je
tačkom u kojoj se sijku pravci djelovanja aktivnih sila i reakcija veza. U protivnom realno tijelo ne bi
mogli smatrati česticom i ono ne bi bilo u ravnoteži bez dodatnog vezivanja.

Ravnoteža čestice u ravni

Aktivni sistem sila predstavljen je silom F . Ona mora biti različita od nule inače nema smisla
takav sistem sila nazvati aktivnim. Pod dejstvom ove sile tijelo bi se kretalo u pravcu i smjeru
djelovanja sile. Da bi obezbijedili ravnotežu tijelo moramo vezati. Na slici je prikazano nekoliko
slučajeva vezivanja realnih tijela koja su oslobođena veza i zamijenjena česticom.

Treba paziti na raspored veza. Čestica se može vezati sa dva štapa, štapovi ne smijju biti na
istom pravcu, jer ćemo dobiti mehanizam (geometrijski
T promenljiv sistem):

ispravno neispravno

Ravnoteža čestice u ravni određuje se na 2 načina:

- geometrijski i
- analitički.
Geometrijski se ravnoteža čestice u ravni određuje na
osnovu teoreme o ravnoteži tri sile, koja glasi:
Da bi tijelo pod dejstvom tri sile čiji pravci djelovanja leže
u istoj ravni, bilo u ravnoteži potrebno je da im se pravci
djelovanja sijeku u jednoj tački a dovoljno da im vektori formiraju
zatvoreni trougao sila.
Problem se može riješiti na 2 načina:
- trougao sila se skicira, a nepoznati elementi trougla se izračunavaju primjenom sinusne ili
kosinusne teoreme,
- konstruiše se trougao sila crtajući vektore sila u nekoj odabranoj razmjeri.
 Analitičko određivanje ravnoteže - česticu postavljamo u koordinatni početak. Kako čestica u
ovom slučaju može imati 2 stepena slobode kretanja (u pravcu ose x i u pravcu ose y) – zahtijeva
2 spoljašnje veze, pa postoje 2 uslova ravnoteže:
n

1) X R = Xi =0
i=1
- znači nema kretanja ni u pravcu ose x ni y .
n

2) YR = Yi = 0
i=1

Za slučaj prikazan na slici navedeni izrazi izgledaju:

1. X
i=1
i = 0  N A cosNA + F cosF + NB cosNB = 0
3

2. Y = 0  N
i=1
i A sin N A + F sin F + N B sin NB = 0

U ovim izrazima nepoznate mogu biti samo dvije veličine -

najčešće su to veličine reakcija (statički određeni problemi).
 OPŠTI SISTEM SILA I SPREGOVA U RAVNI

Statički moment sile za tačku

Ovdje će se proučiti djelovanje sile na tačku koja ne leži na pravcu njenog djelovanja. SilaF
1
deluje na ravnu krutu figuru.

Na slici pod a) figura ostaje u stanju mirovanje jer se sila F1 i reakcija veze u zglobu A
poništavaju. Za figuru prikazanu na slici b) iz iskustva znamo da neće ostati u stanju mirovanja već
će se okretati oko tačke A i to u smjeru kretanja kazaljki sata. Okretanje figure bilo bi brže ako bi
na nju djelovala veća sila ili ako bi pravac djelovanja iste sile bio udaljeniji od tačke A.
Opisano djelovanje sile F1 na tačku A nazivamo statički moment sile za tačku A.
Statički moment sile je vektorska veličina jer ima:
- veličinu koja se može izmjeriti ili izračunati
- smjer koji je evidentan
- pravac djelovanja.

h = OA - dužina normale povučene iz tačke A na pravac djelovanja sile - krak sile
M OF = h  F - veličina momenta
Statički moment sile za tačku je proizvod sile i kraka.
Ako je h = 0  M FO = 0
Jedinica statičkog momenta dobija se pomoću izraza
M  = h F  = m  N
- Njutn metar
M  = Nm
- Pravac djelovanja je pravac koji prolazi kroz tačku O, a upravan na ravan u kojoj djeluje sila. Ovaj
pravac odgovara osi rotacije tijela na koje djeluje sila. Smjer se određuje po pravilu desne ruke.
Pravilo desne ruke glasi:
Ako se tačka za koju se određuje statički moment sile nalazi na strani dlana desne ruke
onda palac određuje smjer kada sile djeluju u smjeru ostalih prstiju ruke.
Statički moment sile za tačku može se izraziti i pomoću vektorskog proizvoda vektora
položaja i vektora sile. Napadna tačka sile u odnosu na tačku za koju se određuje definiše se
vektorom položaja r .
 Izraz za moment kao vektorsku veličinu glasi:
M OF = r  F
Veličina se određuje sa:
M OF = r  F sin  = h  F
r sin  = h
M OF = h  F
Vektorski proizvod dva vektora je treći vektor čija je
veličina jednaka površini paralelograma konstruisanog nad
vektorima kao stranama a pravac upravan na ovu ravan.
Površina paralelograma = dvostrukoj površini trougla
OAB
M OF = 2  površina OAB
Kada više sila imaju statički moment za neku tačku treba
odrediti rezultantni moment odnosno izvršiti redukciju
momenata. Redukcija se vrši na osnovu Varinjonove teoreme
koja glasi: statički moment rezultante jednak je zbiru statičkih
momenata komponenata (algebarskom ako je sistem sila u
ravni, vektorskom ako je prostorni sistem sila) u odnosu na istu
tačku.

M R =  M Fi
n

V V
i =1

R  a = F1  a1 + F2  a2 ++ Fn  an

Spreg sila u ravni

Posmatrajmo dve paralelne sile različitog smjera koje deluju u ravni  i odredimo njihov
moment. Moment od para sila F1 i F2 za tačku O je:

hF (OA = h ; OB = h )
M ( F1 ,F2 ) = h F

Pretpostavimo da sile F1 i F2 imaju istu veličinu: F1 = F2 = F , prethodni izraz možemo

F1 ,F2 )
transformisati: M = F (h − h ) , h − h = d - krak sprega
( ) ( )
O 2 1 2 1

M OF1,F2 = F  d = M OF1 1 2
,F
konačno imamo:
Iz ovog izraza slijedi veoma važan zaključak:
Statički moment dvije paralelnie sile iste veličine a suprotnog smjera isti je za bilo koju tačku
u ravni u kojoj sile djeluju, a veličina mu zavisi od udaljenosti pravaca djelovanja sila. Ovakav par
sila naziva se spreg sila.
Dvije paralelne sile iste veličine, a suprotnog smjera grade spreg sila. Ako momenat sprega
označimo simbolom M , onda je:
M =  F d M  = Nm
Momenat sprega ima znak plus (pozitivan je), kada spreg teži da obrne tijelo u smjeru
suprotnom obrtanju kazaljki na satu, i znak - (negativan je), kada spreg teži da obrne tijelo u smjeru
obrtanja kazaljki na satu. Momenat sprega, kao i moment sile, mjeri se Njutn metrima.
 Spreg sila je vektorska veličina jer ima:
- veličinu koja se određuje po izrazu M = F  d
- smjer koji se određuje analogno kao i smjer statičkog momenta sile
- pravac djelovanja koji može biti bilo koji pravac upravan na ravan djelovanja sprega -
spreg je slobodan vektor.
Sile sprega označavaju se istim slovom ali sa različitim predznakom (suprotni smjerovi).

Ekvivalentni spregovi

Za dva sprega se kaže da su ekvivalentni ako imaju iste

veličine i smjer - ekvivalentni spregovi mogu se razlikovati u
veličini sila i krakova ali mora biti:
F1  d1 = F2  d2  M 1 = M 2
Krakovi ekvivalentnih spregova obrnuto su proporcionalni
veličinama sila.
Spreg se može proizvoljno pomicati u ravni.

F1 = F2

FR i − FR čine nula silu

Sabiranje spregova

Ako je zadato n spregova koji djeluju na neko tijelo u istoj ravni koje treba sabrati odnosno
zamijeniti sa jednim spregom. Sabiranje spregova može se izvršiti na osnovu činjenice da se od
njihovih vektora može formirati kolinearni sistem. Veličina rezultantnog sprega određuje se
algebarskim sabiranjem.
n

M R =  M i = M1 + M 2 + .........+ M n
i=1
Očigledno da je za ravnotežu tijela pod dejstvom ravnog sistema spregova potrebno i
dovoljno, da algebarska suma momenata tih spregova bude jednaka nuli
n

M
i=1
i =0
 Uslovi ravnoteže proizvoljnog ravnog sistema sila

Uslovi ravnoteže se mogu definisati takođe na dva načina, upravo onako kako je dobijena
rezultanta - analitički i grafički.
Da bi proizvoljan ravni sistem sila bio u ravnoteži potrebno
je da njegova rezultanta bude jednaka nuli. Rezultanta aktivnih
sila može djelovati na ravnu krutu figuru po bilo kom pravcu. Kada
figura ne bi bila veza pod dejstvom ove sile vršila bi dvije
translacije;u smjeru x i ose y. Vezivanjem figure cilindričnim
zglobom u tački A spriječile bi se ove translacije, ali sada figura
može rotirati oko ose kroz tačku A. Da bi se spriječilo ovo kretanje
dovoljno je figuru vezati dodirnom vezom u tački B. Opisanim
vezivanjem figure spriječili smo 3 moguća njena kretanja pa se
mogu postaviti 3 uslova ravnoteže:
n

1. X i = 0
i=1
n  FR = 0 potreban uslov ravnoteže
2. Yi = 0
i=1
n

3. M A,B
Fi
= 0 govori da nije moguća rotacija figure oko ose kroz bilo koju tačku ravni xOy
i =1
– dovoljan uslov
Tijelo u ravni ima 3 stepena slobode, zahtijeva 3 spoljašnje veze s podlogom. Tijelo može
imati tri štapne veze sa podlogom pri čemu treba paziti na raspored veza – štapovi ne smiju
biti međusobno parelelni i ne smiju se sjeći u istoj tački.
Primjeri neispravno vezanog tijela (geometrijski promenljivi sistemi):

Veoma često se kruta figura zamjenjuje jednodimenzionalnim modelom koji se naziva

greda. Pravac grede određen je tačkama u kojima se nalaze veze realnog tijela. U pogledu pravca
opterećenja greda može biti opterećena po svojoj osi, kao i štap, i poprečno na osu.
kruta figura

zglobna veza (dve veze) klizni ležaj (jedna veza)

Grafičko uravnoteženje Trougao sila

FA

FA
FB
FB
 Analitičko rješenje:
Jednačine ravnoteže:
XA
1.  X =0→X −F =0 i A X

2.  Y = 0 → Y + F − F = 0
i A B Y
YA
3.  M = 0 → F  L − F  a = 0
FB
A B y

 X A , YA , FB
Navedene tri jednačine predstavljaju osnovni oblik uslova ravnoteže proizvoljnog ravnog
sistema sila. Nepoznate veličine ravnoteženog stanja određuju se rješavanjem linearnih jednačina
koje se formiraju na osnovu uslova ravnoteže. Nepoznate veličine stanja ravnoteže obično su
veličine reakcija veza. No to mogu biti i druge veličine, uglovi ili dužine. Važno je da broj
nepoznatih ne smije prelaziti broj jednačina ravnoteže jer se linearne jednačine ne bi mogle riješiti.
Ako je broj nepoznatih veći od broja jednačina ravnoteža je statički neodređena.
Radi pojednostavljenja izračunavanja vrijednosti nepoznatih veličina ravnotežnog stanja
koristi se činjenica da je statički moment sile jednak nuli ako je krak sile jednak nuli. Zato se
za tačke za koje se formiraju momentne j- ne biraju tačke pravaca djelovanja reakcija veza. Ovako
pojedine jednačine sistema sadrže manje nepoznatih pa je sistem lakše riješiti.
Navedena osobina statičkog momenta sile dolazi naročito do izražaja kada se ravnoteža
određuje pomoću dvije momentne i jedne komponentne jednačine.
n

1. M F
i =1
A
i
=0
n

2. M F
i=1
B
i
=0
n

3. X i = 0
i =1
Ovi uslovi ravnoteže vrijede kada osa za koju se formira komponentna jednačina nije
upravna na pravac koji prolazi tačkama A i B za koji se formiraju momentne j - ne zbog prva 2
uslova sistem sila na figuru ne može se redukovati na spreg, ali može na rezultantu koja leži na
pravcu kroz tačke A i B. Pretpostavimo dakle da postoji rezultanta i da leži na pravcu AB uslov
 X i = 0 govori da rezultanta nema projekciju na osu x. Ovo je ispunjeno u 2 slučaja:
- ako je osa x upravna na pravac AB,
- ako je FR = 0 .
Kako osa x nije upravna na pravac AB to slijedi da
je rezultanta jednaka nuli. Takođe
se ravnoteža može odrediti i postavljanjem tri momentne j-ne ali
tačke za koje se one formiraju ne smiju ležati na jednom pravcu.
n n

1. MAFi = 0; 2. M BF = 0;
i 3.  M CF = 0
i

i =1 i =1
 LINIJSKI NOSAČI
Vrste nosača
Kruto tijelo koje prenosi opterećenja, koja mu saopštavaju tijela koja su sa njim u kontaktu, na
oslonce naziva se nosačem.
Nosači mogu biti ravni i prostorni (ploča i sva opterećenja u ravni ploče). Ako osa
nosača i opterećenja leže u jednoj ravni, nosač je ravan. Opterećenja prostornih nosača imaju
proizvoljan pravac u prostoru. U ovom poglavlju ograničiti ćemo se samo na ravne nosače i zvati
ćemo ih prosto nosači. Ako se nosač sastoji samo iz jednog krutog tijela onda je on prost, u
suprotnom je složen. Dalje, nosači mogu biti:
- gredni (puni nosači-grede)
- rešetkasti (rešetke)
- okvirni (ramovi-okviri)
Puni nosači koriste se:
- za premošćivanje raspona
- za osiguranje forme zgrada
- kao elementi različitih konstrukcija, mehanizama, dizalica i sl.
U stvarnosti-puni nosači imaju uvijek tri dimenzije od kojih su dvije (dimenzije poprečnog
presjeka), skoro uvijek mnogo manje od treće. Zato se dimenzije poprečnog presjeka obično
zanemaruju a nosač zamišljamo kao liniju koja prolazi kroz težišta njegovih poprečnih presjeka.
Ovo je težišna linija ili osa nosača.
Greda je ravni i pravolinijski nosač koji ima potrebna ležajna pričvršćenja a može nositi bilo
koje opterećenje. S obzirom na raspored i vrstu veza sa okolinom razlikujemo:
- prostu (jednostavnu) gredu
- gredu sa prepustima
- konzolu
- Gerberova greda ( je statički određen sistem zglobovima povezanih greda)

prosta greda

greda sa prepustima

konzola

Gerberova greda predstavlja nosač sastavljen iz više

nosača greda konzola) povezanih gerberovim
zglobovima.
Ovi nosači su oslonjeni na 2 ili više oslonaca.

Okvirni nosači (ramovi) se sastoje od pravolinijskih

dijelova. Na slici su prikazana 2 karakteristična
slučaja. Prvi ram je pravougli jer se njegova težišna
linija u tačkama B i C
lomi pod pravim uglom. Kod drugog rama
pravolinijski dijelovi lome se pod uglovima različitim
od pravog.

Rešetka je kruta konstrukcija sastavljena od pravih

štapova, koji su na svojim krajevima spojeni
zglobovima. Ako svi štapovi rešetke leže u jednoj
ravni rešetka je ravna, u suprotnom je prostorna.
 Vrsta opterećenja na nosaču
-koncentrisano opterećenje koncentrisano eksentrično

-kontinualno opterećenje F F
kontinualno q=10kN/m
(konstantnog intenziteta kao na slici ili

1m
promenljivog intenziteta duž raspona F
A B
nosača)
-ekscentično ili posredno
M Fq
F=10kN 2m
opterećenje

M=F*1=10kNm Fq =q*l=10*2=20kN

Osnovne statičke veličine u poprečnom preseku nosača

(Unutrašnje sile i momenti)

Analiziraćemo ravnotežu proste grede koja opterećena prema prikazu na slici. Oslobodimo

gredu veza,a uticaj zamijenimo silama.Greda se nalazi u ravnoteži pod dejstvom sile F i ovih
reakcija. Navedene sile: aktivne i reakcije veza nazivamo spoljašnjim silama. Ako gredu
presiječemo u tački C (presjeku p-p) dijelovi grede AC i CB neće više biti u ravnoteži. Ako desni dio
odvojimo za ravnotežu lijevog dijela grede moraju se uzeti unutrašnje sile u poprečnom presjeku,
kojima djelići odvojenog desnog dijela djeluju na djeliće lijevog dijela grede. Iz uslova ravnoteže
dijelova grede određuju se veličine sila FT(C) i Fa(C) koje sprečavaju kretanje u pravcu ose i
upravno na osu grede. Sile FT i Fa ne sprečavaju i rotaciju oko ose x (upravne na ravan zy). Dakle,
u preseku C mora djelovati i spreg momenta M suprotnog smjera i jednak po veličini momentu
sila koje deluju na posmatrani dio grede. Za FT , Fa i M dobijaju se iste brojne vrijednosti
bez obzira
posmatra li se ravnoteža lijevog dijela AC ili desnog
CB ali su im smjerovi suprotni - princip jednakosti
akcije i reakcije. Napravimo li presjek grede u nekoj
drugoj tački naći ćemo iz uslova ravnoteže dijelova
grede druge vrijednosti za unutrašnje sile i
moment.
- Transferzalna sila (poprečna)
uravnotežuje komponente spoljašnjeg opterećenja
čiji su pravci djelovanja upravni na osu grede (
osi y).
- Aksijalna sila (uzdužna) uravnotežuje
komponente spoljašnjeg opterećenja koje su
paralelne ili leže na osi grede (osa z).
- Moment savijanja drži ravnotežu
momentima spoljašnjeg opterećenja, a veličina mu
se određuje iz uslova ravnoteže ili lijevog ili desnog
dijela grede. Da bi se dobio isti znak pojedinih
statičkih veličina pri računanju sa lijeve ili desne
strane treba se pridržavati konvencije o znacima -
koja se koristi za crtanje statičkih dijagrama.

Konvencije predznaka unutrašnjih veličina

Lijeeva strana presjeka Desna strana presjeka

Prema veličinama unutrašnjih sila i momenata određuju se dimenzije poprečnih presjeka i to

prema najvećim veličinama. Zato treba odrediti presjek u kojem se pojavljuju najveće veličine
unutrašnjih sila i momenata. Ovaj zadatak se rješava određivanjem dijagrama FT, Fa i Mf .
Dijagrami se crtaju analitičkim putem za sve tipove nosača i opterećenja - odrede se veličine FT,
Fa i Mf za dovoljan broj preseka tako da se može nacrtati dijagram.

Grede - određivanje unutrašnjih sila i momenata savijanja

- Proste grede:
- Prosta greda opterećena koncentrisanom silom
Posmatrajmo prostu gredu opterećenu sa
koncentrisanom silom F upravno na osu grede. Na slici
je prikazana ova greda oslobođena veza sa okolinom
koje su nadomještene reakcijama. Veličine ovih reakcija
određene su iz uslova ravnoteže i iznose:
F b F a
FA = ; FB = .............(a)
a+b a +b
Prikaz grede na slici b) je osnova za određivanje
unutrašnjih sila i momenata savijanja. Treba istaknuti da
smjer reakcija veza mora na ovom prikazu biti onakav
kakav ustvari jeste za razliku od proizvoljno odabranog u
fazi određivanja reakcija.
Presječemo li gredu u tački C, udaljenoj za zc od
ležaja A, trebamo u tom presjeku ucrtati veličine Ft, Fa i
M koje uravnotežavaju dio grede AC. Presjek C
predstavlja bilo koji presjek između ležaja A i presjeka
D.
Očigledno je Fac = 0 . Za određivanje transferzalne sile
u presjeku C posmatra se ravnoteža do presjeka na levo,
jer na ovom djelu nosača djeluje manji broj sila ( samo
FA). Izraz za transferzalnu silu u preseku zc iznosi:
F b
FTC = FA =
a +b
Vidi se da ova sila ne zavisi od položaja presjeka C
(rastojanja zc), što znači da sila ima konstantnu vrednost
na dužini a . Dijagram sile je paralelna linija sa
apscisom. Za izračunavanje transferzalne sile za desni dio grede, greda se presjeca u presjeku E
na udaljenosti zE , od tačke B. U ovom slučaju se posmatra ravnoteža desnog dijela grede, na
koji
Fa
djeluje samo sila FB. Izraz za transferzalnu silu u preseku zE iznosi: FTE = −FB = − . Ovaj
a +b
izraz takođe ne zavisi od položaja presjeka E (rastojanja zE,) i ima konstantnu vrijednost na dužini b.
Posmatrajući lijevi dio grede od presjeka E rezultat bi bio identičan: FTE = FA − F = −FB . Iz
dijagrama za FT se vidi skok na mestu delovanja sile F, veličina skoka jednaka je intenzitetu sile F.
Moment savijanja u presjeku C jednak je sumi momenata svih vertikalnih sila, koje deluju
levo od presjeka i iznosi:
Fb
MC = FA  zC = z.
C
l
Relacija izražava zakon promjene momenta u prvom polju grede (0  zC  a ) , koji je
linearan. Za rastojanja z a , na lijevi dio grede deluju dvije sile (FA i F) pa gornja relacija ne važi.
Pošto se MC mijenja linearno dovoljno je uzeti dvije vrijednosti:
M s (zC = 0 ) = M S ( A) = 0
F ab
M s ( zC = a ) = - što je vrijednost momenta savijanja u tački gdje djeluje sila F.
a +b
Za desni dio grede jednačina promjene momenta savijanja ima oblik:
Fa
M S (E ) = FB  zE = a + b  z E, - jednačina prave,
MS(z E , = 0)= M S (B) = 0
a +b
MS (zE , = b ) = F  a  b što je vrijednost momenta savijanja na mjestu dejstva sile.
 Vidi se da moment savijanja u svim presjecima ima pozitivne vrijednosti pa se crta ispod
apscise, kako je na slici pokazano. Maksimalna vrijednost momenta savijanja je u tački delovanja
sile F i ima vrednost:
Fab
M max = .
a+b

Prosta greda opterećena kontinualnim opterećenjem konstantnog intenziteta

U slučaju kada je prosta greda opterećena konstantnim kontinualnim opterećenjem q njene
ql
reakcije veza su FA = FB =
2
Presječno li gredu u tački C (0  xC  l ) uslovi
ravnoteže dijela AC glase:
FaC = 0
FA − q  zC − FTC = 0
zC
− M C + FA  zC − q  zC  =0
2
Za izračunavanje momenta dijela kontinualnog
opterećenja koji deluje na dio AC zamijenjeno je ovo
opterećenje koncentrisanom silom veličine q  zC a
koja deluje na polovini dužine zc

FaC = 0
l 
FTC = q − zC 
2 
M = q(z  l − zC 2 )
1
C
2 C
Ovi izrazi određuju unutrašnje sile FT i Ms za bilo koji
presjek grede ako zc ima vrijednosti od 0 do l. Ft se
mijenja linearno po dužini grede i ima tri karakteristične vrijednosti za:
ql
zC = 0 → FT =
2
l
z = → FT = 0
C
2
ql
zC = l → FT = −
2
Veličina: Mf zavisi od položaja presjeka i ima 3 karakteristične vrijednosti
zC = 0 → MC = 0
l 2
z = → M = M = ql
C C max
2 8
zC = l → MC = 0
U presjeku u kome je FT = 0, Ms ima najveću vrijednost .
Prosta greda opterećena kontinualnim opterećenjem čiji se intenzitet mijenja
linearno po dužini raspona
Specifično opterećenje q = 0 nad osloncem A a ima najveću vrednost nad osloncem B. Za
određivanje reakcije veza zamenjujemo ovo kontinualno opterećenje koncentrisanom silom
ql
Fq = koja djeluje na l 3 od oslonca B (u težištu trougla kontinualnog opterećenja).
2 udaljenosti
Veličine reakcija veza iznose:
ql ql
F= ; F= .
A B
6 3
 Presječemo gredu u tački C uslovi ravnoteže za
dio AC grede su:
FaC = 0
qC zC
−F − + F =0
A TC
2
q z 1
F z − C C  z −M =0
A C
2 3 C C

Veličina qC određuje se iz proporcije

q qC z
=  q = q C.
C
l zC l
Unutrašnje sile(Fa, FT i Ms) u presjeku C (bilo koji
presjek grede od 0 do 0  zC  l ) iznose:
l:
FaC = 0
ql  1 z C2 
FTC =  − 
2 3 l 2 
MC = ql  Cz − C z 
2 3

6 l l3 
Karakteristične veličine za FT i Mf :
ql
z =0F = = F i M =0
C TC A C
6
l
ql 2 3
zC =  FTC = 0 i M C = M max =
3 27
ql
z = l  F = − = −F i M = 0
C TC B C
3
Prosta greda opterećena ekscentričnom silom
Uslovi ravnoteže:
1.  Z = 0  −Z + F = 0
i A

2.  Y = 0  Y + F = 0
i A B

3.  M = 0  F a l − F  a = 0
Z = F ( ); F = F

(); a
A B
F = −F
 
A B
l A l
F=F
A
a
()
l
M A= 0
M (z = l 2 −  ) = −Y  l = − Fa  l = − Fa
l
f A
2 l 2 2
l Fa
M fl ( z = l 2 +  ) = −YA  + Fa =
2 2
= M l (z = l 2 +  )
lFa l Fa
M d (z = l 2 −  ) = F =  =
f B f
2 l 2 2
MB = 0
 Objašnjenje dijagrama
Unutrašnje sile u presjecima predstavljaju ukupnu silu kojom u jednom presjeku jedan dio
grede djeluje na drugi tj. zamjenjuju odbačeni dio grede na posmatrani (uravnotežuju dio grede koji
posmatramo). Unutrašnje sile računaju se u karakterističnim presjecima:
- gredu možemo presjeći bilo gdje tj. gdje god nam je potrebno
- unutrašnje veličine možemo računati na oba diujela i pokazati da rješenja moraju biti ista
- kada izračunamo sve potrebne
veličine možemo crtati dijagrame.
Karakteristični presjeci su:
- početak i kraj grede, promjena pravca
grede
- početak i kraj kontinualnog
opterećenja
- ispred i iza delovanja koncentrisane
sile i koncentrisanog sprega

Između karakterističnih tačaka koristimo

diferencijalne odnose za crtanje dijagrama:
dM (z )
= FT (Z ) - Transferzalna sila je jednaka izvodu napadnog momenta po apscisi z. Iz
dz
matematike je poznato ako neka funkcija ima prvi izvod jednak nuli za neku vrijednost argumenta,
onda ta funkcija ima ekstremnu vrijednost za tu vrijednost argumenta. Ovo znači da u presjeku u
kome je transferzalna sila jednaka nuli momenat savijanja ima ekstremnu vrijednost, u poljima gdje
je FT pozitivno momenat raste, a gde je FT negativno momenat pada.
dFT(z )
= −q (z ) - Veličina kontinualnog opterećenja jednaka je negativnoj vrijednosti tangensa
dz
ugla koji zaklapa tangenta na FT-dijagramu sa osom z.
Dijagrami unutrašnjih sila su grafički prikazi promjena unutrašnjih sila uzduž elementa sistema.
Dijagram aksijalnih sila- Fa
- uzdužna sila može biti zatežuća ili pritisna
- po konvenciji: zatežuća sila je pozitivna (+) crtamo ih gore, a pritisna negativna (-)
crtamo ih dole
- na dijagram Fa utiču smo uzdužna opterećenja (u pravcu ose grede), pa je dijagram
aksijalnih sila potpuno nezavistan od dijagrama M i FT.
- koncentrisana sila duž ose uzrokuje skok u Fa dijagramu, a između sila dijagram je
konstantan.

Dijagram transferzalnih sila (FT) i momenata savijanja (Ms ili Mf), (f- fleksija)
- Prema konvenciji pozitivne vrijednosti transverzalnih sila nanosimo iznad nulte linije dijagrama
FT. Na isti način pozitivne vrijednosti Mf -dijagrama nanosimo ispod nulte linije.
Na dijagram transferzalnih sila utiču poprečna opterećenja (P i q (upravna na osu grede)) .
Na dijagram momenata savijanja utiču poprečna opterećenja i koncentrisani momenti (P, q i M)
- Skok u dijagramu transferzalnih (poprečnih) sila pojavljuje se samo na mjestu djelovanja
koncentrisane poprečne sile, između je dijagram konstantan. Na tom mjestu u dijagramu
momenata savijanja pojavljuje se „lom“, linearni pad ili rast dijagrama a u zavisnosti od veličine sile
mijenja se nagib pravca (veća sila strmiji pravac).

FT FT FT
 - Kontinualno opterećenje uzrokuje linearan pad ili rast poprečne sile
zavisno od smjera opterećenja
- Lom u dijagramu poprečnih sila pojavljuje se samo na mjestu na
kome se mijenja intenzitet kontinualnog opterećenja. Kontinualno
opterećenje upravno na osu grede – daje parabolu u M – dijagramu,
zavisno od veličine opterećenja mijenja se karakteristika parabole.
U području konstantnog vertikalnog kontinualnog opterećenja
(q=const) q1 q2

FT
FT

Skok u dijagramu momenata savijanja pojavljuje se samo na

mjestu gdje djeluje koncentrisani moment, a između sila
dijagram je linearan ( nagib lijevo i desno od presjeka je jednak)

FT FT
 REŠETKASTI NOSAČI
1. Za dati rešetkasti nosač:
a) analitičkim putem naći otpore oslonaca
b) koristeći Kremonin plan sila odrediti sile u štapovima
c) u presjeku c-c odrediti sile u štapovima metodama Kulmana i Ritera

F1 = 4kN
F2 = 6kN
F3 = 4kN

Rešetka ima n = 6 čvorova i s = 9 štapova s = 2n - 3 = 9 - uslov nepromjenljivosti forme ravnog

rešetkastog nosača je zadovoljen, tj. ova rešetka predstavlja krutu figuru. Za rešetkasti nosač koji
se kao cjelina nalazi u ravnoteži pod dejstvom zadatih aktivnih sila i odgovarajućih reakcija veza sa
okolinom možemo reći da se svi njegovi čvorovi nalaze u ravnotežnom stanju. Shvatimo li čvorove
kao čestice a štapove kao njihove veze, tada možemo čvorove osloboditi veza koje moramo prema
aksiomu oslobađanja od veza nadomjestiti reakcijama koje će obezbjediti ravnotežu čvorova. Svaki
štap je nadomješten sa parom sila koje imaju istu veličinu i pravac djelovanja ali suprotan smjer što
proizilazi iz principa jednakosti akcije i reakcije.
a) Određivanje otpora oslonaca
M F
n
1. i
= 0  −F  2 − F  4 − F  6 + F  8 = 0  F = 7.5kN
A 1 3 2 B B
i=1
n

2.  Z = 0  −Z
i=1
i A + F1 = 0  ZA = F1 = 4kN
n

3. Y
i=1
i = 0  YA − F3 − F2 + FB = 0  YA = 2.5kN
Ravni rešetkasti nosač je sistem zglobno vezanih štapova koji svi leže u jednoj ravni i
formiraju proizvoljan ali konačan broj trouglova.

b) Grafičko određivanje sila u štapovima – Kremonin plan sila

Postupak je sljedeći:
1. Konstruiše se baza od spoljašnjih sila tako što se one nanose redom kojim na njih
nalazimo kada obilazimo rešetku u naznačenom smjeru .
2. Konstruiše se poligon za prvi čvor, odabere se onaj čvor u kome se sijeku 2 štapa (A ili
B). Smjer obilaska čvorova mora biti isti smjeru obilaska rešetke.
3. Kada se odredi smjer sila u štapovima (uz uslov da poligon za svaki čvor mora biti
zatvoren) onda se taj smjer nacrta u plan rešetke .
4. Primjenjujući korake opisane po 2) i 3) konstruišu se poligoni za sve čvorove. Pri
konstrukciji ovih poligona prethodno određenim silama u štapovima moramo promjeniti
smjer. Napomena: - striktno se držati reda nanošenja sila.
Opterećen na pritisak Opterećen na zatezanje

Štap (i) 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Sila (Si) (kN) - 3.6 + 6.5 +3.55 -9.0 0 -9.0 + 2.1 + 7.5 - 10.6
Radi dimenzionisanja štapova potrebno je odrediti još jedan podatak o sili u štapu. Za silu u
štapu 1 možemo reći da se opire nastojanju čvorova A i B da skrate štap 1, dok se sila u štapu 2
opire povećanju dužine štapa.
c) analitičko određivanje sila u štapovima
Kod analitičkog
određivanja sila u štapovima
posmatra se ravnoteža svakog
pojedinog čvora rešetke. Dakle
n (n – broj čvorova) puta
postavljamo po 2 uslova
n

ravnoteže: 1. Z = 0
i=1
i

n
2. Y
i=1
i =0
Smjerove sila u štapovima pretpostavimo a prema predznaku ih usvajamo ili promjenimo u
suprotne.
Ravnoteža čvora I:
 Z = 0  S + S cos 450 − Z = 0  S = 3.55kN
i 2 1 A 2

 Y = 0  −S sin 450 + Y = 0  S = −6.5kN

i 1 A 1
Ravnoteža čvora I:
= 0  F1 + S4 − S1 cos 450 − S
Z i 3 cos 450 = 0  S4 = −9.0kN
= 0  −S sin 45 + S
Y sin 450 = 0  S3 = −3.53kN
1 0
i 3
Ravnoteža čvora IV:
 Z = 0  −S + S = 0  S = S = −9kN
i 4 6 4 6

Y = 0  S = 0
i 5
Ravnoteža čvora III:
 Z = 0  −S + S cos 450 + S cos 450 + S = 0  S = 7.5kN
i 2 3 7 8 8

 Y = 0  −F + S sin 450 − S sin 450 = 0  S = 2.12kN

i 3 7 3 7
Ravnoteža čvora V:
Z i = 0  −S6 − S7 cos 450 − S9 cos 450 = 0  S9 = 10.6kN
 d) Određivanje sila u štapovima metodom presjeka
( )

Kulmanova metoda (grafička) - zasniva se na mogućnosti uravnoteženja jedne zadate sile

sa 3 sile čiji su pravci djelovanja poznati a veličinu i smjer im treba odrediti. Produže se pravci
traženih i zadate sile dok se po 2 od njih ne presjeku (tačke T i V ) na pravcu koji prolazi kroz
ove tačke dodaje se nula sila L,−L . Dobili smo 2 sučeljna sistema sila koji moraju biti u
ravnoteži.
Konstrukcijom 2 zatvorena trougla sila rješava se problem.
2kN
S6 = −cd UF = −4.5cm  = −9kN
1cm
S7 = +bc UF = +2.05kN
S8 = +ab UF = 7.4kN

Riterova metoda (grafoanalitička metoda)

Riterova metoda zasniva se na mogućnosti određivanja ravnoteže ravne figure pomoću triju
momentnih jednačina. U principu se odabiraju tačke u kojima se sijeku pravci djelovanja sila u
štapovima (ose štapova) jer se tako dobijaju momentne jednačine sa najmanjim brojem
nepoznatih.

2m
1.  MV = 0  −S8  2 + Frd 15.5cm  3cm
= 0  S8 = 7.75kN
2m
2. M III
= 0  S  2 + F 18.5cm 
6 rd
= 0  S = −9.25kN
6
3cm
2m
3.  MT = 0  S6  2 + S7 12cm  3cm = 0  S7 = −2.3kN

Dobijeni rezultati govore da je smjer sile dobro pretpostavljen dok sila S8 i S6S7djeluju u
smjeru suprotnom od pretpostavljenog.
 PODSJETNIK MATEMATIČKIH FORMULA

Algebra
Stepenovanje: (a + b) = a2 + 2ab + b2 (a − b)2 = a2 − 2ab + b2 a2 − b2 = (a + b)(a − b)
2

2
− b  b2 − 4ac
Kvadratna jednačina: ax + bx + c = 0 → x1,2 =
2a

Trigonometrija
(
U pravouglom su trouglu  +  = 900 : )
katete – stranice a i b uz prav ugao,
hipotenuza – stranica c naspram pravog ugla.
Za pravougli trougao važi Pitagorina teorema: c2 = a2 + b2

Ugao je dio ravni između dvije poluprave koje polaze iz iste tačke s jedne ili s druge strane. Mjeri
se stepenima (0) ( manjim jedinicama: minut (,) i sekund („)) i radijanima (rad). Broj koji se dobije
kao količnik dužine luka kružnice i poluprečnika naziva se radijan.
180
2 rad =3600 (pun krug je 2 rad ili 360 ) → 1 rad =  57 01745
0


Triginimetrijske funkcije ugla  su odnosi stranica pravouglog trougla:

a naspramna kateta b nalegla kateta

sin  = = , cos = = ,
c hipotenuza c hipotenuza

b
tg =
a naspramna kateta
= , ctg = = nalegla kateta
b nalegla kateta c naspramna kateta
Vrijednosti trigonometrijskih funkcija
0
često potrebnih uglova:
□□□□□□□□□ 0 30 450 600 900 1800 2700 3600
/6 /6  /4  /3  /2 3 / 2 2
□□□□□□□ rad 
sin 0 1/2 2/2 3/2 1 0 -1 0
cos 1 3/2 2/2 1/2 0 -1 0 1
tg 0 3/3 1 3  0  0
ctg  3 1 3/3 0  0 

Osnovni odnosi trigonometrijskih funkcija

sin cos
sin2  + cos2  = 1 tg = ; ctg = ; tg  ctg = 1
cos sin 
Adicione formule
sin(   ) = sin cos   cos sin  cos(   ) = cos cos  sin sin 
sin 2 = 2 sin cos cos 2 = cos2  − sin2 

Kosougli trougao

 +  +  = 1800
a b c
Sinusna teorema: = =
sin sin  sin 

Kosinusna teorema: a 2 = b 2 + c 2 −
2bccos b2=a2+c2-2accosβ; c2=a2+b2-2abcosγ
32