ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί: Παράθεση -

Επεξήγηση, Επιθετικός - Κατηγορηματικός 
Γενικά για τους προσδιορισμούς

Τι είναι οι ονοματικοί ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί;

 Οι ονοματικοί προσδιορισμοί είναι ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα ή άλλες λέξεις με

σημασία επιθέτου).

Είναι ομοιόπτωτοι, γιατί βρίσκονται στην ίδια πτώση με τη λέξη που

προσδιορίζουν.

 Σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται;

 Οι ονοματικοί ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί χωρίζονται σε αυτούς που ως

προσδιορισμοί είναι:

α) ουσιαστικά

β) επίθετα

Όσοι προσδιορισμοί είναι ουσιαστικά χωρίζονται σε:

α) παράθεση

β) επεξήγηση

Όσοι προσδιορισμοί είναι επίθετα χωρίζονται σε:

α) επιθετικό

β) κατηγορηματικό 
 Παράθεση

Τι είναι η παράθεση;

Παράθεση ονομάζεται το ουσιαστικό που τοποθετείται κοντά σε ένα άλλο

ουσιαστικό ως ονοματικός ομοιόπτωτος προσδιορισμός και που παραθέτει-προσθέτει
στον όρο τον οποίο προσδιορίζει ένα κύριο και γνωστό γνώρισμα. Είναι μια γενική
έννοια, ενώ το ουσιαστικό που προσδιορίζει είναι μια μερική έννοια και αναλύεται σε
αναφορική πρόταση.

→ Λύσανδρος ὁ ναύαρχος ἐπολιόρκει τὰς Ἀθήνας.

Στο παραπάνω παράδειγμα η λέξη ὁ ναύαρχος

είναι ουσιαστικό που τοποθετείται κοντά σε ένα άλλο ουσιαστικό (Λύσανδρος) ως

ονοματικός ομοιόπτωτος προσδιορισμός, αποδίδοντας ένα κύριο και γνωστό
γνώρισμα

είναι μια γενική* έννοια, ενώ το ουσιαστικό που προσδιορίζει είναι μια μερική*
έννοια

αναλύεται σε αναφορική πρόταση.

*Μερική - *Γενική έννοια

Με τη μερική έννοια εννοούμε κάτι συγκεκριμένο, κάτι μοναδικό.

Με τη γενική έννοια εννοούμε κάτι που περιλαμβάνει πολλά.

Η λέξη Λύσανδρος είναι μερική έννοια, γιατί είναι ένας.

Η λέξη ναύαρχος είναι γενική έννοια, γιατί ναύαρχοι θα μπορούσαν να είναι πολλοί,
όχι μόνο ο Λύσανδρος.

Πώς βρίσκουμε την παράθεση;

Για να βρούμε την παράθεση πρέπει πρώτα να έχουμε βρει τους κύριους όρους της
πρότασης.

Με συντομία ακολουθούμε την εξής μέθοδο:

1. Βρίσκουμε το ρήμα

2. Ελέγχουμε αν το ρήμα είναι συνδετικό ή μεταβατικό.

3. Βρίσκουμε το υποκείμενο

4α. Αν είναι συνδετικό, βρίσκουμε το κατηγορούμενο

4β. Αν είναι μεταβατικό βρίσκουμε το αντικείμενο ή τα αντικείμενα.

5. Όποια λέξη περισσέψει, είναι προσδιορισμός

6. Ελέγχουμε ποια λέξη προσδιορίζει ο προσδιορισμός.

7. Ελέγχουμε αν ο προσδιορισμός είναι ονοματικός ή επιρρηματικός.

8. Αν είναι ονοματικός, ελέγχουμε αν είναι ομοιόπτωτος ή ετερόπτωτος με τη λέξη

που προσδιορίζει.

9. Αν είναι ομοιόπτωτος, ελέγχουμε αν είναι ουσιαστικό ή επίθετο

10. Αν είναι ουσιαστικό, ελέγχουμε αν είναι μερική ή γενική έννοια σε σχέση με τη

λέξη που προσδιορίζει.

Αναλυτικά παραδείγματα:

Ὁ Σωκράτης, ὁ γλύπτης, καθεύδει

υποκείμενο παράθεση ρήμα

1. Το ρήμα είναι το καθεύδει.

2. Το ρήμα δεν είναι συνδετικό ή μεταβατικό, άρα δε θα έχει κατηγορούμενο ή

αντικείμενο.

3. Ποιος καθεύδει; > Ὁ Σωκράτης = υποκείμενο.

5. Περίσσεψε η λέξη: ὁ γλύπτης > είναι προσδιορισμός.

6. Προσδιορίζει τη λέξη: ὁ Σωκράτης.

7. Είναι ονοματικός.

8. Είναι ομοιόπτωτος.

9. Είναι ουσιαστικό.
10. Είναι γενική έννοια > παράθεση.

Ἀλέξανδρος, ὁ βασιλεύς, ἐπολιόρκει τὴν Τῦρον, τὴν πόλιν.

υποκείμενο παράθεση ρήμα αντικείμενο παράθεση

1. Το ρήμα είναι το ἐπολιόρκει.

2. Το ρήμα είναι μεταβατικό, άρα θα έχει αντικείμενο.

3. Ποιος ἐπολιόρκει; > Ἀλέξανδρος = υποκείμενο.

4. Τι ἐπολιόρκει; > τὴν Τῦρον = αντικείμενο

5. Περίσσεψαν οι λέξεις: ὁ βασιλεύς, τὴν πόλιν > είναι προσδιορισμοί.

6. Ο προσδιορισμός ὁ βασιλεύς προσδιορίζει τη λέξη: Ἀλέξανδρος και ο

προσδιορισμός τὴν πόλιν προσδιορίζει τη λέξη τὴν Τῦρον.

7. Είναι ονοματικοί.

8. Είναι ομοιόπτωτοι.

9. Είναι ουσιαστικά.

10. Είναι γενικές έννοιες > παράθεση.

Πρωταγόρας, ὁ φιλόσφος, ἦν σοφός.

υποκείμενο παράθεση ρήμα< κατηγορούμενο

1. Το ρήμα είναι το ἦν.

2. Το ρήμα είναι συνδετικό, άρα θα έχει κατηγορούμενο.

3. Ποιος ἦν; > Πρωταγόρας = υποκείμενο.

4. Τι ἦν; > σοφός = κατηγορούμενο

5. Περίσσεψε η λέξη: ὁ φιλόσοφος > είναι προσδιορισμός.

6. Ο προσδιορισμός ὁ φιλόσοφος προσδιορίζει τη λέξη: Πρωταγόρας

7. Είναι ονοματικός.

8. Είναι ομοιόπτωτός.

9. Είναι ουσιαστικό.

10. Είναι γενική έννοια > παράθεση.

Σε τι αναλύεται η παράθεση;

Η παράθεση αναλύεται σε αναφορική πρόταση, δηλαδή σε μια πρόταση που αρχίζει

με την αναφορική αντωνυμία ὅς, ἥ, ὅ, π.χ.

Ὁ Σάμιος, ὁ ναύαρχος > Ὁ Σάμιος, ὅς ναύαρχος ἦν. (= Ο Σάμιος, ο οποίος ήταν

ναύαρχος)

Ποιες άλλες λέξεις εκτός από τα ουσιαστικά προσδιορίζει η παράθεση;

Η παράθεση εκτός από τα ουσιαστικά προσδιορίζει και τις αντωνυμίες, συνήθως τις
προσωπικές ή τις δεικτικές, π.χ.

Ἡμεῖς, οἱ Ἕλληνες, Τούτους, τοὺς πρέσβεις.

Συμπληρωματικά για την παράθεση

Εκτός από την παράθεση που μελετήσαμε ως τώρα, υπάρχουν κι άλλες μορφές:

1. Η παράθεση μπορεί να συνοδεύεται από ένα επίθετο ή από ένα ουσιαστικό σε

πτώση γενική, π.χ.

→ Καταλαμβάνει Φυλήν, χωρίον ἱσχυρόν. (επίθετο)

(= Καταλαμβάνει τη Φυλή, που είναι ισχυρή τοποθεσία)

 

→ Ἐπύαξα, ἡ Συεννέσιος γυνή. > (ουσιαστικό σε γενική)

(= Η Επύαξα, η οποία ήταν σύζυγος του Συεννέσιος)

2. Παράθεση μπορούν να δεχτούν και ολόκληρες προτάσεις, π.χ.

→ Ἐμέθυον, ἱκανή πρόφασις εἰς τὸ ἀμαρτάνειν > παράθεση στην πρόταση ἐμέθυον

(= Μεθούσαν, πράγμα που αποτελεί αρκετή πρόφαση για να κάνουν σφάλματα)

3. Συχνά η παράθεση που χαρακτηρίζει το περιεχόμενο μια ολόκληρης πρότασης

βρίσκεται μπροστά από την πρόταση και τότε λέγεται προεξαγγελτική παράθεση
(προειδοποιητική), π.χ.

→ Ὁ Ἀρμένιος ἐξεπλάγη, καὶ τὸ μέγιστον, ἐφοβεῖτο ὅτι ἔμελλεν ὀφθήσεσθαι.

(= Ο Αρμένιος τα έχασε, και το σπουδαιότερο απ' όλα, φοβόταν γιατί επρόκειτο να

τον δουν.)

Ως προεξαγγελτικές παραθέσεις συνήθως χρησιμοποιούνται οι εξής λέξεις και

φράσεις:

τὸ μέγιστον = το μεγαλύτερο απ' όλα, τὸ δεινότατον = το πιο φοβερό απ΄ όλα, τὸ

ἔσχατον = το ανώτατο όριο, ἀμφότερον = και το ένα και το άλλο, τοὐναντίον = το
αντίθετο, τὸ λεγόμενον = όπως λένε, τὸ κεφάλαιον = το αποκορύφωμα, τεκμήριον =
απόδειξη, τὸ τοῦ Ὁμήρου = όπως λέει ο Όμηρος,  τὸ τῆς παροιμίας = όπως λέει η
παροιμία.

 
 Επεξήγηση

Τι είναι η επεξήγηση;

 Επεξήγηση ονομάζεται

το ουσιαστικό που τοποθετείται κοντά σε ένα άλλο ουσιαστικό ως ονοματικός

ομοιόπτωτος προσδιορισμός και που επεξηγεί τον όρο τον οποίο προσδιορίζει, τον
εξηγεί περισσότερο.

είναι μια μερική έννοια, ενώ το ουσιαστικό που προσδιορίζει είναι μια γενική έννοια

στη μετάφραση μπορεί να προηγείται η λέξη δηλαδή, π.χ.

→ Ὁ ναύαρχος, ὁ Λύσανδρος ἐπολιόρκει τὰς Ἀθήνας.

Στο παραπάνω παράδειγμα η λέξη ὁ Λύσανδρος

είναι ουσιαστικό που τοποθετείται κοντά σε ένα άλλο ουσιαστικό (ὁ ναύαρχος) ως

ονοματικός ομοιόπτωτος προσδιορισμός, επεξηγώντας το

είναι μια μερική* έννοια, ενώ το ουσιαστικό που προσδιορίζει είναι μια γενική*
έννοια

στη μετάφραση μπορεί να προηγείται η λέξη δηλαδή.

*Μερική - *Γενική έννοια

Με τη μερική έννοια εννοούμε κάτι συγκεκριμένο, κάτι μοναδικό.

Με τη γενική έννοια εννοούμε κάτι που περιλαμβάνει πολλά.

Η λέξη Λύσανδρος είναι μερική έννοια, γιατί είναι ένας.

Η λέξη ναύαρχος είναι γενική έννοια, γιατί ναύαρχοι θα μπορούσαν να είναι πολλοί,
όχι μόνο ο Λύσανδρος.

Πώς βρίσκουμε την επεξήγηση;

 
Για να βρούμε την επεξήγηση πρέπει πρώτα να έχουμε βρει τους κύριους όρους της
πρότασης.

Με συντομία ακολουθούμε την εξής μέθοδο:

1. Βρίσκουμε το ρήμα

2. Ελέγχουμε αν το ρήμα είναι συνδετικό ή μεταβατικό.

3. Βρίσκουμε το υποκείμενο

4α. Αν είναι συνδετικό, βρίσκουμε το κατηγορούμενο

4β. Αν είναι μεταβατικό βρίσκουμε το αντικείμενο ή τα αντικείμενα.

5. Όποια λέξη περισσέψει, είναι προσδιορισμός

6. Ελέγχουμε ποια λέξη προσδιορίζει ο προσδιορισμός.

7. Ελέγχουμε αν ο προσδιορισμός είναι ονοματικός ή επιρρηματικός.

8. Αν είναι ονοματικός, ελέγχουμε αν είναι ομοιόπτωτος ή ετερόπτωτος με τη λέξη

που προσδιορίζει.

9. Αν είναι ομοιόπτωτος, ελέγχουμε αν είναι ουσιαστικό ή επίθετο

10. Αν είναι ουσιαστικό, ελέγχουμε αν είναι μερική ή γενική έννοια σε σχέση με τη

λέξη που προσδιορίζει.

Αναλυτικά παραδείγματα:

Ὁ γλύπτης, ὁ Σωκράτης, καθεύδει

υποκείμενο επεξήγηση ρήμα

1. Το ρήμα είναι το καθεύδει.

2. Το ρήμα δεν είναι συνδετικό ή μεταβατικό, άρα δε θα έχει κατηγορούμενο ή

αντικείμενο.

3. Ποιος καθεύδει; > Ὁ γλύπτης = υποκείμενο.

5. Περίσσεψε η λέξη: ὁ Σωκράτης > είναι προσδιορισμός.

6. Προσδιορίζει τη λέξη: ὁ γλύπτης.

7. Είναι ονοματικός.

8. Είναι ομοιόπτωτος.

9. Είναι ουσιαστικό.

10. Είναι μερική έννοια > επεξήγηση.

Ὁ βασιλεύς, ὁ Ἀλέξανδρος, ἐπολιόρκει τὴν πόλιν, τὴν Τῦρον.

υποκείμενο επεξήγηση ρήμα αντικείμενο επεξήγηση

1. Το ρήμα είναι το ἐπολιόρκει.

2. Το ρήμα είναι μεταβατικό, άρα θα έχει αντικείμενο.

3. Ποιος ἐπολιόρκει; > Ὁ βασιλεύς = υποκείμενο.

4. Τι ἐπολιόρκει; > τὴν πόλιν = αντικείμενο

5. Περίσσεψαν οι λέξεις: ὁ Ἀλέξανδρος, τὴν Τῦρον > είναι προσδιορισμοί.

6. Ο προσδιορισμός ὁ Ἀλέξανδρος προσδιορίζει τη λέξη: ὁ βασιλεύς και ο

προσδιορισμός τὴν Τῦρον προσδιορίζει τη λέξη τὴν πόλιν.

7. Είναι ονοματικοί.

8. Είναι ομοιόπτωτοι.

9. Είναι ουσιαστικά.

10. Είναι μερικές έννοιες > επεξήγηση.

Ὁ φιλόσφος, ὁ Πρωταγόρας, ἦν σοφός.

υποκείμενο επεξήγηση ρήμα κατηγορούμενο

1. Το ρήμα είναι το ἦν.

2. Το ρήμα είναι συνδετικό, άρα θα έχει κατηγορούμενο.

3. Ποιος ἦν; > Πρωταγόρας = υποκείμενο.

4. Τι ἦν; > σοφός = κατηγορούμενο

5. Περίσσεψε η λέξη: ὁ Πρωταγόρας > είναι προσδιορισμός.

6. Ο προσδιορισμός ὁ Πρωταγόρας προσδιορίζει τη λέξη: ὁ φιλόσοφος

7. Είναι ονοματικός.

8. Είναι ομοιόπτωτός.

9. Είναι ουσιαστικό.

10. Είναι μερική έννοια > επεξήγηση.

Ποιες άλλες λέξεις εκτός από τα ουσιαστικά προσδιορίζει η επεξήγηση;

Επεξήγηση δέχονται και οι αντωνυμίες, κυρίως οι δεικτικές, π.χ.

→ Περικλῆς τούτων ἐγένετο μαθητής, Ἀναξαγόρου καὶ Δάμωνος.

(= Ο Περικλής υπήρξε μαθητής αυτών, του Αναξαγόρα και του Δάμωνα)

Συμπληρωματικά για την επεξήγηση

1. Συχνά η επεξήγηση γίνεται σαφέστερη με την προσθήκη του ρήματος λέγω, π.χ.

→ Προσέκρουσα ἀνθρώπῳ πονηρῷ, Ἀνδροτίωνα λέγω.

(= Έπεσα πάνω σ' έναν άνθρωπο κακό, τον Ανδροτίωνα εννοώ)

Στην περίπτωση αυτή η επεξήγηση βρίσκεται σε πτώση αιτιατική (ως αντικείμενο του
ρ. λέγω) και δε συμφωνεί στην πτώση με το ουσιαστικό που προσδιορίζει: ἀνθρώπῳ
> δοτική, Ἀνδροτίωνα > αιτιατική

2. Ως επεξήγηση ουσιαστικού ή του ουδετέρου δεικτικής αντωνυμίας τοποθετείται

απαρέμφατο με το άρθρο ή χωρίς το άρθρο, ειδική ή άλλου είδους πρόταση, π.χ.

→ Εἷς οἰωνός ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης. > απαρέμφατο χωρίς το άρθρο
(= Μια προφητεία είναι καλύτερη απ' όλες, δηλ. το να μάχεται κανείς για την πατρίδα
του)

→ Ἐγὼ δ' οὐκ ἀγνοῶ τοῦθ', ὅτι ὑμεῖς οὐ τοὺς αἰτίους ἀλλὰ τοὺς ὑστάτους εἰπόντας
ἐν ὀργῇ ποιεῖσθε. > ειδική πρόταση

(= Εγώ δεν αγνοώ αυτό, ότι δηλαδή εσείς οργίζεσθε όχι εναντίον των υπευθύνων,
αλλά εναντίον αυτών που μίλησαν τελευταίοι)

3. Μετά από τα επιρρήματα ὦδε και οὕτω τοποθετείται ως επεξήγηση απαρέμφατο

χωρίς άρθρο ή μετοχή, π.χ.

→ Ὁ νόμος οὕτω τάττει, μὴ τὸν μάντιν τοῦ στρατηγοῦ ἄρχειν ἀλλά τὸν στρατηγὸν
τοῦ μάντεως. > άναρθρο απαρέμφατο

(= Ο νόμος έτσι ορίζει, δηλαδή να μην εξουσιάζει ο μάντης το στρατηγό, αλλά ο

στρατηγός το μάντη.)

→ Ταύτην τὴν ἡμέραν οὕτως ἐπορεύθησαν, τὰ μέν τοι μαχόμενοι τὰ δὲ καὶ

ἀναπαυόμενοι. > μετοχή

(= Αυτή την ημέρα έτσι βάδισαν, δηλ. άλλοτε πολεμώντας και άλλοτε αναπαυόμενοι)

Σύγκριση παράθεσης - επεξήγησης

Η διαφορά της παράθεσης από την επεξήγηση είναι ότι:

η παράθεση είναι γενική έννοια,  η επεξήγηση είναι μερική έννοια,

σε σύγκριση με τη λέξη που προσδιορίζουν.

Αυτό θα πρέπει να το θυμάσαι πάντα!

 

Ὁ Σωκράτης, ὁ γλύπτης, καθεύδει

παράθεση
υποκείμενο γενική ρήμα
έννοια

Ὁ γλύπτης, ὁ Σωκράτης, καθεύδει

επεξήγηση
υποκείμενο μερική ρήμα
έννοια

Επιθετικός προσδιορισμός

Τι είναι ο επιθετικός προσδιορισμός;

Επιθετικός προσδιορισμός ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός, που συνήθως

είναι επίθετο, ο οποίος δίνει μια μόνιμηιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει.

Τὴν δὲ ἑλληνικὴν δύναμιν ἤθοιζεν.

Στο παραπάνω παράδειγμα η λέξη ἑλληνικὴν

είναι επίθετο που τοποθετείται κοντά σε ουσιαστικό (δύναμιν) ως ονοματικός

ομοιόπτωτος προσδιορισμός, αποδίδοντας μια μόνιμη ιδιότητα.

Μόνο το επίθετο χρησιμοποιείται ως επιθετικός προσδιορισμός;

Ως επιθετικός προσδιορισμός εκτός από επίθετο χρησιμοποιείται:

α) αντωνυμία
→ Οἱ στρατιῶται οἱ ἡμέτεροι ἄνδρες ἐγένοντο ἀγαθοί.

(= Οι δικοί μας στρατιώτες έγιναν άνδρες αγαθοί.)

β) αριθμητικό

→ Ἡ ζημία ἦν χίλιαι μναῖ.

(= Η ζημιά ήταν χίλιες μνες.)

γ) επιθετική μετοχή

→ Οἱ χειροτονούμενοι στρατηγοὶ δέκα ἦσαν.

(= Οι εκλεγμένοι στρατηγοί ήταν δέκα.)

δ) ουσιαστικό που δηλώνει ηλικία, εθνικότητα, επάγγελμα, αξίωμα, ιδιότητα κ.ά

→ Ἀνὴρ γέρων > ηλικία

→ Ἄνδρες Ἀθηναῖοι > εθνικότητα

→ Ἀνὴρ μάντις > επάγγελμα

→ Ἀνὴρ στρατηγός > αξίωμα

→ Ἀνὴρ συκοφάντης > ιδιότητα

ε) ονομασία γεωγραφικού όρου με άρθρο

→ Ἡ Ἀχερουσία λίμνη

→ Ὁ Εὐφράτης ποταμὸς

→ Τὸ Πήλιον ὄρος

Παρατήρηση: Για να είναι επιθετικός προσδιορισμός η ονομασία του γεωγραφικού

όρου θα πρέπει να συμφωνεί με τον γεωγραφικό όρο στο γένος· διαφορετικά είναι
παράθεση.
→ Εἶδον τὸ ὄρος Ὄσσα. > όρος = ουδέτερο, Ὄσσα = θηλυκό > παράθεση

στ) επίρρημα ή εμπρόθετος προσδιορισμός με άρθρο

→ Τὰς ἡδονὰς θήρευε τὰς μετὰ δόξης.

ζ) γενική πτώση ουσιαστικού ή αντωνυμίας με άρθρο

→ Ὁ τοῦ βασιλέως θρόνος

→ Ὁ τῶ ἱππέων ἄρχων ἵππαρχος λέγεται.

→ Φωκεῖς τὰς πόλεις τὰς αὐτῶν παρέδοσαν.

η) δευτερεύουσα αναφορική πρόταση

→ Ἐποιοῦντο διαβάσεις ἐκ τῶν φοινίκων οἵ ἦσαν ἐκπεπτωκότες.

Παρατηρήσεις στους επιθετικούς προσδιορισμούς

α) Πολλοί επιθετικοί προσδιορισμοί

Μερικές φορές ένα ουσιαστικό μπορεί να προσδιορίζεται από πολλούς επιθετικούς

προσδιορισμούς. Αυτό μπορεί να γίνεται με δύο τρόπους:

1ος τρόπος: Οι προσδιορισμοί να προσδιορίζουν ο καθένας χωριστά το ουσιαστικό,

οπότε χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα ή συνδέονται με σύνδεσμο:

→ Ἐφόρει χιτῶνα, πορφυροῦν, ποδήρη, στολιδωτὸν τὰ κάτω.

→ Ἀδύνατόν ἐστι πονηρὸν ὄντα καλοὺς κἀγαθοὺς φίλους κτήσασθαι

2ος τρόπος: Ο ένας προσδιορισμός να προσδιορίζει το ουσιαστικό και ο άλλος

προσδιορισμός να προσδιορίζει τον προσδιορισμό και το ουσιαστικό, δηλ.
προσδιορισμός > (προσδιορισμός > ουσιαστικό)

Πολλὰς ἄλλας ἀνομίας κατ' αὐτῶν ἐλογοποίησαν.

 
β) Παράλειψη του επιθετικού προσδιορισμού

Αρκετά συχνά παραλείπεται το ουσιαστικό που προσδιορίζει ο επιθετικός

προσδιορισμός, γιατί εννοείται εύκολα. Τότε, ο επιθετικός προσδιορισμός
μετατρέπεται σε ουσιαστικό. Είναι φανερό ότι ο ουσιαστικοποιημένος προσδιορισμός
μπορεί να δεχτεί επιθετικό προσδιορισμό.

Οι συνηθέστεροι ουσιαστικοποιημένοι επιθετικοί προσδιορισμοί είναι οι εξής: (στην

παρένθεση το ουσιαστικό που παρελείπεται)

οἱ ἀθάνατοι (θεοί), οἱ θνητοὶ (ἄνθρωποι), ὁ δίκαιος (ἀνὴρ), οἱ τριάκοντα

(τύραννοι), οἱ Ἀθηναῖοι (πολῖται), ἡ δεξιὰ / ἡ ἀριστερὰ (χεὶρ), ἡ ταχίστη / ἡ εὐθεία
(ὁδὸς), ἡ τριήρης (ναῦς), ἡ ὑστερία / ἡ ἐπιοῦσα (ἡμέρα), ἡ μουσικὴ / ἡ ῥητορικὴ
(τέχνη), τὸ παρὸν / τὸ αρελθὸν / τὸ μέλλον (ἔτος), τὸ ναυτικὸν / τὸ ἱππικὸν
(στράτευμα), οἱ ὁλίγοι / οἱ πολλοὶ (ἄνθρωποι) (= οι ολιγαρχικοί - ο λαός), ὁ ἄκρατος
(οἶνος)

Κατηγορηματικός προσδιορισμός

Τι είναι ο κατηγορηματικός προσδιορισμός;

Κατηγορηματικός προσδιορισμός ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός, που

συνήθως είναι άναρθρο επίθετο, ή αντωνυμία ή μετοχή, ο οποίος δίνει μια παροδική
ιδιότητα στο έναρθρο ουσιαστικό που προσδιορίζει. Η ιδιότητα αυτή είναι αντίθετη
σε μιαν άλλη ιδιότητα του ίδιου ουσιαστικού. Με άλλα λόγια δεν την έχει πάντα
αυτήν την ιδιότητα, αλλά μόνο για κάποιο χρονικό διάστημα.

→ Κατέλαβον τὴν πόλιν ἐρήμην.

(= Κατέλαβαν την πόλη που ήταν έρημη.)

> Η πόλη ήταν έρημη τη στιγμή της κατάληψής της (παροδική ιδιότητα) και όχι
πάντα (μόνιμη ιδιότητα).

→ Ἀλέξανδρος προὐχώρει συντεταγμένῳ τῷ στρατῷ.

(= Ο Αλέξανδρος προχωρούσε με συντεταγμένο το στράτευμα.)

> Το στράτευμα ήταν συντεταγμένο την ώρα που προχωρούσε (παροδική ιδιότητα)
και όχι πάντα (μόνιμη ιδιότητα).

Στα παραπάνω παράδειγματα οι λέξεις ἐρήμην, συντεταγμένῳ

είναι άναρθρα επίθετο - μετοχή που τοποθετούνται κοντά σε ουσιαστικά (τὴν πόλιν,
τῷ στρατῷ) ως ονοματικός ομοιόπτωτος προσδιορισμός, αποδίδοντας μια παροδική
ιδιότητα.

Ποιες λέξεις χρησιμοποιούνται ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί;

Ως κατηγορηματικός προσδιορισμός χρησιμοποιούνται οι λέξεις:

πᾶς, ἅπας, σύμπας, ὅλος, ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, αὐτός, μόνος, ἕκαστος

όταν είναι άναρθρες.

→ Πάντες οἱ πολῖται μετεῖχον τῆς ἑορτῆς.

ΠΡΟΣΟΧΗ

Οι παραπάνω λέξεις όταν είναι έναρθρες χρησιμοποιούνται ως επιθετικός

προσδιορισμός.

→ Κοινὸν τὸν ἔσχον οἱ πάντες βροτοί. > επιθετικός προσδιορισμός

Διάκριση του επιθετικού προσδιορισμού από τον κατηγορηματικό

 

Εσωτερική διάκριση

Ο επιθετικός προσδιορισμός δίνει μια μόνιμη ιδιότητα στο ουσιαστικό που

προσδιορίζει, ενώ

ο κατηγορηματικός δίνει μια παροδική ιδιότητα. Ας το δούμε με παράλληλα

παραδείγματα:

Ὁ ὁπλίτης φέρει τὸ ὀξύτατον ξίφος. > επιθετικός προσδιορισμός > το ξίφος είναι
πάντα οξύτατον

Ο ὁπλίτης φέρει τὸ ξίφος ὀξύτατον. > κατηγορηματικός προσδιορισμός > το ξίφος

είναι τώρα οξύτατον

Εξωτερική διάκριση

α) Ο επιθετικός προσδιορισμός είναι έναρθρος, ενώ ο κατηγορηματικός

προσδιορισμός είναι άναρθρος:

→ Ὁ ὁπλίτης φέρει τὸ ὀξύτατον ξίφος. > επιθετικός προσδιορισμός > έναρθρος

→ Ο ὁπλίτης φέρει τὸ ξίφος ὀξύτατον. > κατηγορηματικός προσδιορισμός >

άναρθρος

β) Αν και ο προσδιορισμός και το ουσιαστικό είναι έναρθρα, τότε ο προσδιορισμός

είναι επιθετικός.

Ὁ ὁπλίτης φέρει τὸ ὀξύτατον τὸ ξίφος. > επιθετικός προσδιορισμός

γ) Αν και ο προσδιορισμός και το ουσιαστικό είναι άναρθρα, τότε ο προσδιορισμός

είναι επιθετικός.

Ὁ ὁπλίτης φέρει ὀξύτατον ξίφος

δ) Αν ο προσδιορισμός είναι άναρθρος και το ουσιαστικό έναρθρο, τότε ο

προσδιορισμός είναι κατηγορηματικός.
Ο ὁπλίτης φέρει ὀξύτατον τὸ ξίφος.

προσδιορισμός ουσιαστικό ο προσδιορισμός είναι παράδειγμα

έναρθρος άναρθρο επιθετικός τὸ ὀξύτατον ξίφος
έναρθρος έναρθρο επιθετικός τὸ ὀξύτατον τὸ ξίφος
άναρθρος άναρθρο επιθετικός ὀξύτατον ξίφος
άναρθρος έναρθρο κατηγορηματικός ὀξύτατον τὸ ξίφος

Σημείωση: Από τους διάφορους συνδυασμούς θυμόμαστε τον τελευταίο (άναρθρος-

έναρθρο), αφού είναι η μοναδική περίπτωση του κατηγορηματικού.

Διάκριση επιθετικού ή κατηγορηματικού προσδιορισμού από το κατηγορούμενο

Πολύ συχνό λάθος των μαθητών είναι η σύγχυση μεταξύ επιθετικού ή

κατηγορηματικού προσδιορισμού με το κατηγορούμενο. Κι όμως πολύ εύκολα
μπορούμε να  διακρίνουμε τη διαφορά τους, αρκεί να θυμόμαστε ότι το
κατηγορούμενο απαιτεί συνδετικό ρήμα.

→ Κατέλαβον τὴν πόλιν ἐρήμην. > κατηγορηματικός

→ Κατέλαβον τὴν ἐρήμην πόλιν. > επιθετικός

→ Ἡ πόλις ἦν ἐρήμη. > κατηγορούμενο, υπάρχει συνδετικό ρήμα