Φυσική κατεύθυνσης Β’ Λυκείου                                          Κινητική θεωρία των αερίων

ΝΟΜΟΙ ΤΩΝ ΑΕΡΙΩΝ ‐  ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ 
Από τον συνδυαστικό νόμο (βλέπε απόδειξη παρακάτω) που ισχύει για οποιαδήποτε 
μεταβολή, αρκεί η μάζα του αερίου να παραμένει σταθερή , προκύπτουν εύκολα οι 
νόμοι των αερίων: 
   
T=σταθ.
p1V1=p2V2 ( pV=σταθ. Νόμος Boyle )
                                                   
V=σταθ.
⇒ ( . Νόμος Charles)

p=σταθ.     
( . Νόμος Cay Lussac)

p ‐ V  V ‐ T  p ‐ T 

 

p V            p
Α Δ
ΙΣΟΘΕΡΜΗ 

Β Γ  
Δ
Α  
 
Γ   Β Γ
Β Α Δ  
V T T

Α→Β Εκτόνωση   
Α→Β Εκτόνωση
Γ→Δ Συμπίεση  Α→Β Εκτόνωση 
Γ→Δ Συμπίεση
Γ→Δ Συμπίεση
p  
V  
p Β V1  
Β Γ  
ΙΣΟΧΩΡΗ 

V2  
Α Β
  Γ
Α  
Δ Γ  
  Δ V2 > V1  
Α Δ   T  
T
V  
 
Α→Β Θέρμανση  Α→Β Θέρμανση 
Α→Β Θέρμανση 
Γ→Δ Ψύξη  Γ→Δ Ψύξη 
Γ→Δ Ψύξη 
V     
p p
Β p1
   
ΙΣΟΒΑΡΗΣ 

p2    
Α Β Α Β
Γ
Α    
Δ Γ Δ Γ
Δ p 2 > p1    
T    
V T
   
Α→Β Εκτόνωση ‐Θέρμανση 
Α→Β Εκτόνωση ‐Θέρμανση  Α→Β Εκτόνωση ‐Θέρμανση 
Γ→Δ  Συμπίεση ‐Ψύξη 
Γ→Δ  Συμπίεση ‐Ψύξη  Γ→Δ  Συμπίεση ‐Ψύξη 

 Μαρούσης Bαγγέλης –  Φυσικός                                                                              1
Φυσική κατεύθυνσης Β’ Λυκείου                                          Κινητική θεωρία των αερίων

 
Κινητική θεωρία των αερίων 
 Μέση ταχύτητα  των  μορίων ενός αερίου 

υ1 + υ2 + ..... + υΝ
υ=
Ν
 Μέση  τιμή  των  τετραγώνων  των  ταχυτήτων    των    μορίων  ενός 
αερίου 

Κ1 + Κ 2 + ...... + Κ Ν 1 / 2mυ12 + 1 / 2mυ22 + .....1 / 2mυΝ2 1 υ 2 + υ22 + .... + υΝ2 1

Κ= = = m( 1 ) = mυ 2
Ν Ν 2 Ν 2
υ12 + υ22 + ....υΝ2
δηλαδή : υ2 =
Ν

 Μέση κινητική ενέργεια των  μορίων ενός αερίου 
   Μια άλλη μορφή της καταστατικής εξίσωσης: 
n N k R
R
pV  nRT 
 pV  N
NA
T NA
 pV = NkT  (1) 
NA
      Σχέση  θερμοκρασίας  και  μέσης  μεταφορικής  κινητικής  ενέργειας  των 
μορίων του αερίου: 

1 N  m  2 2 1  K  12 m 2 2
p  pV  N  m  2    pV  N K (2) 
3 V 3 2  3

Από (1) και (2) έχουμε:  NkT  2NK  T

2 1 K   (3) 
3 3k
  Από  τη  σχέση  αυτή  προκύπτει  ότι  η  θερμοκρασία  ενός  αερίου  είναι  το 
μακροσκοπικό αποτέλεσμα της μεταφορικής κίνησης των μορίων του αερίου. 
  Μέση μεταφορική κινητική ενέργεια και θερμοκρασία του αερίου:  

Αν λύσουμε τη σχέση (3) ως προς  K  έχουμε:   K  3 kT  (4) 

2
 Από τη σχέση αυτή προκύπτει ότι η μέση κινητική ενέργεια των μορίων ενός 

αερίου είναι ανάλογη της απόλυτης θερμοκρασίας του.  

 Μαρούσης Bαγγέλης –  Φυσικός                                                                              2
Φυσική κατεύθυνσης Β’ Λυκείου                                          Κινητική θεωρία των αερίων

 Ενεργός ταχύτητα 
Η  ενεργός  ταχύτητα  των  μορίων  ενός  αερίου  μπορεί  να  πάρει  τις  παρακάτω 
εκφράσεις: 
1 2 3P 3P 3P
α)  P  ρυ  υ 2   υ2     υεν   
3 ρ ρ ρ

1 2K 2K 2K
  β)  K  mυ2  υ2   υ2   υ εν   
2 m m m
1 3 1 3kT 3kT 3kT
  γ)  K  m υ 2  kT  m υ 2  υ 2   υ2   υ εν   
2 2 2 m m m
3kT 3RT 3RT
  δ)  υεν   υ εν   υ εν    (5) 
m NAm M
  Παρατηρούμε  ότι  αν  έχουμε  δύο  ή  περισσότερα  διαφορετικά  αέρια  στην  ίδια 
θερμοκρασία θα έχουν και  ίδια  K  (σχέση 4),  αλλά διαφορετική ενεργό ταχύτητα, 
αφού αυτή εξαρτάται και από τη γραμμομοριακή μάζα του κάθε αερίου (σχέση 5). 
 
 
 
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 

 Η  μέση  τιμή  των  τετραγώνων  των  ταχυτήτων  των  μορίων  ενός  αερίου  και  το 
τετράγωνο της μέσης ταχύτητας έχουν διαφορετικές τιμές: 
          υ2 ¹ (υ)           ή       υ2 ¹ υ          ή    υεν ¹ υ  
2

2
 Προσοχή  !!!          2    2    2         δηλαδή  η  μέση  τιμή  των  τετραγώνων  των 
 
ταχυτήτων  είναι  ίση  με  τη  ενεργό  ταχύτητα  υψωμένη  στο  τετράγωνο,  άρα  οι 
σχέσεις της θεωρίας   (σελίδα 4)    μπορούν να πάρουν και άλλη μορφή.   

1 Nm υ2εν 1 1
p=         ή       p = ρυ2εν       και Κ = mυ2εν
3 V 3 2

 
 Μαρούσης Bαγγέλης –  Φυσικός                                                                              3
Φυσική κατεύθυνσης Β’ Λυκείου                                          Κινητική θεωρία των αερίων

 
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΣΤΟ 1Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
1. Ασκήσεις στους νόμους των αερίων – Καταστατική εξίσωση.  
2. Ασκήσεις στη καταστατική εξίσωση – πυκνότητα – Συνδυαστικός νόμος. 
3. Ασκήσεις όπου αλλάζει η μάζα του αερίου με κάποιο τρόπο.   
4. Ασκήσεις που αναφέρονται σε δοχεία που χωρίζονται με έμβολο. (1.34) 
5. Ασκήσεις με αέρια που βρίσκονται σε οριζόντια ή κατακόρυφα δοχεία που 
κλείνονται με έμβολο.  (1.31, 1.32, 1.36) 
6. Ασκήσεις που αναφέρονται  σε δοχεία που συνδέονται με σωλήνα αμελητέου 
όγκου ή στρόφιγγα – ανάμιξη αερίων. (1.35) 
7. Ασκήσεις στις εξισώσεις της κινητικής θεωρίας.  
 
 
Παρατηρήσεις ‐  Μεθοδολογία των  ασκήσεων 
 
1.  Μονάδα μέτρησης του όγκου στο S.I. είναι το 1 m3. Άλλες μονάδες μέτρησης του 
όγκου είναι το λίτρο (L) και το mL. Για τις μετατροπές ισχύουν: 
1 m 3  10 3  L   και  1 L  10 ‐3  m 3  
1 L  10 3  mL    και  1 mL  10 ‐3  L  
Επίσης να θυμίσουμε ότι:    1 L  1 dm 3  και  1 mL  1 cm 3 . 
 
2.  Μονάδα  μέτρησης  της  πίεσης  στο  S.I.  είναι  το  1 N
  που  προκύπτει  από  τον 
m2
ορισμό της1 και ονομάζεται Pαscαl (Pα). Άλλη μονάδα μέτρησης της πίεσης είναι η 
ατμόσφαιρα (αtm). Για τις μετατροπές ισχύουν: 
1 αtm  1,013  10 5  Ν
m2  
 
3. Η θερμοκρασία πρέπει πάντα να μετριέται σε 0Κ  (Kelvin). Αν θ η θερμοκρασία σε 
0 C και Τ η θερμοκρασία σε 0Κ  ισχύει ότι: 
T( o K )  273  θ( o C )  
Η θερμοκρασία ‐2730 Κ ονομάζεται απόλυτο μηδέν. 
 

1
Πίεση P ονομάζεται το φυσικό μονόμετρο μέγεθος της οποίας το μέτρο δίνεται από το πηλίκο της 
δύναμης F που ασκείται κάθετα και ομοιόμορφα σε μια επιφάνεια εμβαδού A, προς το εμβαδόν της 
επιφάνειας αυτής. 
F
  P
A
 Μαρούσης Bαγγέλης –  Φυσικός                                                                              4
Φυσική κατεύθυνσης Β’ Λυκείου                                          Κινητική θεωρία των αερίων

4. Η καταστατική εξίσωση των ιδανικών αερίων έχει τη μορφή  
PV  nRT  
Ο αριθμός n των mol εκφράζεται με τους παρακάτω τρόπους: 
m
α)  n  , όπου m η μάζα και Μ η γραμμομοριακή μάζα του αερίου. 
M
V
β)  n  , όπου V o όγκος και Vmol o γραμμομοριακός όγκος του αερίου στις ίδιες 
Vmol
συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας. 
N
γ)  n  ,  όπου  Ν  ο  αριθμός  των  μορίων  του  αερίου  και  ΝΑ  η  σταθερά  του 
NA
Avogadro  (ΝΑ  =  ο  αριθμός  των  μορίων  που  περιέχονται  σε  1  mol  οποιουδήποτε 
αερίου = 6,023·1023 μόρια/mol). 
Έτσι  η  καταστατική  εξίσωση  των  ιδανικών  μπορεί  να  πάρει  τις  παρακάτω 
ισοδύναμες μορφές: 
m V N
PV  nRT       ή       PV  RT ή       PV  RT  ή       PV  RT   
M       Vmol       N A

 
5.  Η  καταστατική  εξίσωση  ισχύει  για  κάθε  κατάσταση  ισορροπίας  ενός  ιδανικού 
αερίου.  Έτσι,  σε  μια  μεταβολή  από  την  κατάσταση  Α(Ρ1,  V1,  T1)  στην  κατάσταση 
Β(Ρ2,  V2,  T2),  μπορούμε  να  εφαρμόσουμε  την  καταστατική  εξίσωση  για  τις  δύο 
καταστάσεις και να συνδυάσουμε τις σχέσεις που προκύπτουν. 
 
P1V1  nRT1   P1V1
 nR
 T1

P1 V1 P2 V2
T1

T2
P2 V2
P2 V2  nRT2  nR
T2
 
    Η  τελευταία  εξίσωση  ισχύει  για  οποιαδήποτε  μεταβολή  ενός  ιδανικού  αερίου, 
αρκεί η μάζα του να διατηρείται σταθερή. 
 
 

6.  Όταν  κατά  τη  διάρκεια  της  μεταβολής  ενός  ιδανικού  αερίου  η  μάζα  του 
μεταβάλλεται,  μπορούμε  να  χρησιμοποιήσουμε  πάλι  την  καταστατική  εξίσωση. 
Έτσι,  σε  μια  μεταβολή  από  την  κατάσταση  Α(n1,  Ρ1,  V1,  T1)  στην  κατάσταση          
Β(n2, Ρ2, V2, T2) έχουμε: 
  P1 V1
P1V1  nRT1 R P1 V1 P2 V2
 n 1T1  
n 1 T1 n 2 T2
P2 V2  nRT2 P2 V2
  R
n 2 T2

 Μαρούσης Bαγγέλης –  Φυσικός                                                                              5
Φυσική κατεύθυνσης Β’ Λυκείου                                          Κινητική θεωρία των αερίων

 
 7.  Η  μάζα  μιας  ποσότητας  ιδανικού  αερίου  μπορεί  να  υπολογιστεί  από  τη  σχέση 
m
ρ  m  ρV , όπου V ο όγκος και ρ η πυκνότητα του αερίου στις ίδιες συνθήκες. 
V
Όταν, όμως, δεν δίνεται η πυκνότητα  ρ του αερίου, τότε η μάζα του θα υπολογιστεί 
από την καταστατική εξίσωση. Έχουμε:     
m PVM
PV  nRT  PV  RT  m 
M RT  
 
8. Με τη βοήθεια της καταστατικής εξίσωσης μπορεί να υπολογιστεί η πυκνότητα 
ενός ιδανικού αερίου. Έχουμε: 
m m PM PM
PV  nRT  PV  RT   ρ
M V RT RT  
Όταν γνωρίζουμε την πυκνότητα ρ1 σε πίεση P1 και θερμοκρασία Τ1, τότε μπορούμε 
να  βρούμε  την  πυκνότητα  ρ2  σε  πίεση  P2  και  θερμοκρασία  Τ2,  εφαρμόζοντας  την 
παραπάνω σχέση: 
PM  
ρ1  1
RT1
ρ 2 P2 T1 P2 T1
   ρ2  ρ1
P2 M ρ 1 P1 T2 P1 T2
ρ2 
RT2
 
 
9.  Όταν  ένα  δοχείο  περιέχει  n A mol  ενός  ιδανικού  αερίου  Α  και  n B   mol  ενός 
ιδανικού  αερίου  Β,  τότε  η  καταστατική  εξίσωση  ισχύει  και  για  το  μίγμα  των 
αερίων και γράφεται: 
PV =  n A + nB  RT  
Αν  ΜΑ  και  ΜΒ  είναι  οι  γραμμομοριακές  μάζες  των  δύο  αερίων,  αντίστοιχα,  τότε  η 
γραμμομοριακή μάζα του μίγματος Μ είναι: 
m m  mB n M  n BMB
M  ολ  Μ  A M A A  
n ολ nA  nB n A  nB
 
 
 
 
 
 
 
 

 Μαρούσης Bαγγέλης –  Φυσικός                                                                              6
Φυσική κατεύθυνσης Β’ Λυκείου                                          Κινητική θεωρία των αερίων

10.  Κατά  την  ανάμειξη  δύο  διαφορετικών  ιδανικών  διάφραγμα

αερίων  ή  δύο  ποσοτήτων  του  ίδιου  ιδανικού  αερίου, 
που  βρίσκονται  σε  διαφορετικές  συνθήκες,  n1 n2
εφαρμόζουμε  την  καταστατική  για  κάθε  αέριο  p1, V1, T1 p2, V2, T2
χωριστά και για το μίγμα.   
αρχικά
P1 V1  n 1RT1    (1)                         P2 V2  n 2 RT2   (2) 
nολ
P(V1 + V2 ) = nολRT  (3) 
Επειδή  σε  κάθε  ανάμειξη  η  μάζα  διατηρείται,  p, V1+V2, T
έχουμε: 
 P V P V PV  V 
(1), (2), (3) τελικά
n1  n 2  n ολ  1 1 2 2  1 2
 
T1 T2 T
 
A B
11.  Όταν  δύο  δοχεία  Α  και  Β  που  περιέχουν 
ιδανικό αέριο συγκοινωνούν μεταξύ τους με  n1, p1 n2, p2
λεπτό σωλήνα αμελητέου όγκου, με ή χωρίς 
T T
στρόφιγγα,  τότε  σε  κάθε  κατάσταση  ισορ‐
ροπίας  του  συστήματος  η  πίεση  που  p1 = p2
επικρατεί  στο  εσωτερικό  των  δύο  δοχείων  A B
έχει  την  ίδια  τιμή,  δηλαδή  ισχύει  P1  P2 ∙  Αν 
n’1, p’1 n’2, p’2
μεταβληθεί  η  θερμοκρασία  του  αερίου  στο 
T1>T T2<T
ένα  ή  και  στα  δύο  δοχεία,  τότε  θα  έχουμε 
μετακίνηση  μορίων  από  το  ένα  δοχείο  στο  1 = p’2
άλλο, ώστε η νέα πίεση στο εσωτερικό των δύο δοχείων να αποκτήσει την ίδια τιμή, 
κατά κανόνα διαφορετική από την αρχική, δηλαδή ισχύει  P1  P2 2 . Στην περίπτωση 
αυτή  μεταβάλλεται  ο  αριθμός  των  mol  του  αερίου  σε  κάθε  δοχείο,  αλλά  ο 
συνολικός αριθμός των mol στα δύο δοχεία παραμένει ο ίδιος. Αν, λοιπόν,  n 1   και 
n 2   είναι τα mol του αερίου στα δύο δοχεία αρχικά και  n1  και  n2  τα mol  του αερίου 
στα δύο δοχεία τελικά, θα ισχύει: 
n1  n 2  n1  n2  
Τα  n 1 ,  n 2 ,  n 1  και  n2  υπολογίζονται από την καταστατική εξίσωση που εδώ πρέπει 
να εφαρμοστεί τέσσερις φορές: δύο για το αέριο στο δοχείο Α και δύο για το αέριο 
στο δοχείο Β. 

2
Αν η θερμοκρασία του αερίου στο δοχείο Α αυξηθεί και ταυτόχρονα η θερμοκρασία του αερίου στο 
δοχείο  Β  μειωθεί,  τότε  θα  έχουμε  μετακίνηση  μορίων  από  το  δοχείο  Α  στο  δοχείο  Β,  μέχρι  να 
εξισωθούν εκ νέου οι πιέσεις στα δύο δοχεία.  
 

 Μαρούσης Bαγγέλης –  Φυσικός                                                                              7
Φυσική κατεύθυνσης Β’ Λυκείου                                          Κινητική θεωρία των αερίων

12.  Ένα  έμβολο  που  είναι  αρχικά  ακίνητο  και  μπορεί  να  κινείται  χωρίς  τριβές 
ισορροπεί, όταν οι πιέσεις στις δύο όψεις του εμβόλου είναι ίσες.  
ΣF  0  P1  P2  
α) Όταν ο άξονας του δοχείου είναι οριζόντιος  
Όταν  μια  ποσότητα  αερίου  περιέχεται  σε  οριζόντιο 
κυλινδρικό δοχείο που είναι ανοιχτό στο ένα άκρο του και 
κλείνεται  αεροστεγώς  με  ευκίνητο  έμβολο  εμβαδού 
διατομής  Α,  τότε  η  πίεση  P  του  αερίου  είναι  ίση  με  την 
ατμοσφαιρική πίεση Pατμ. Έχουμε: 
Fαερ. Fατμ.
ΣF  0  Fαερ.  Fατμ.      P  Pατμ.    
Α Α
 
β) Όταν ο άξονας του δοχείου είναι κατακόρυφος 
Όταν μια ποσότητα αερίου περιέχεται σε κατακόρυφο κυλινδρικό δοχείο που είναι 
ανοικτό στο ένα άκρο του και κλείνεται αεροστεγώς με ευκίνητο  pατμ

έμβολο βάρους  w  και εμβαδού διατομής Α, τότε: 
Fαερ
 Αν  το  δοχείο  είναι  ανοικτό  στο  πάνω  άκρο  του,  η  πίεση  P 
του  αερίου  είναι  ίση  με  το  άθροισμα  της  ατμοσφαιρικής 
πίεσης  Pατμ.  και της πίεσης  που  ασκεί  στο  αέριο το  έμβολο 
με το βάρος του. Έχουμε:   Fατμ w
Fαερ. Fατμ. w
ΣF  0  Fαερ.  Fατμ.  w     p
Α Α A  
   
w
P = Pατμ. +  
A
 
 Αν το δοχείο είναι ανοικτό στο κάτω άκρο του, 
η  πίεση  P  του  αερίου  είναι  ίση  με  τη  διαφορά 
της ατμοσφαιρικής πίεσης Pατμ. και της πίεσης 
που  ασκεί  στο  αέριο  το  έμβολο  με  το  βάρος 
του. Δηλαδή:  
  
Fαερ. w Fατμ.
  ΣF = 0  Fαερ. + w = Fατμ.  + = 
Α A Α
  Fαερ. Fατμ. w w
  = -  P  Pατμ. 
Α Α A A
 
 
 
 

 Μαρούσης Bαγγέλης –  Φυσικός                                                                              8
Φυσική κατεύθυνσης Β’ Λυκείου                                          Κινητική θεωρία των αερίων

γ) Όταν υπάρχει αέριο και από τις δύο πλευρές τον εμβόλου 
Όταν  ένα  κυλινδρικό  δοχείο  χωρίζεται  με 
ευκίνητο έμβολο σε δύο μέρη που περιέχουν το 
ίδιο  ή  δύο  διαφορετικά  αέρια  και  το  έμβολο 
ισορροπεί, τότε: 
 Αν  το  δοχείο  είναι  οριζόντιο,  οι  πιέσεις 
των  αερίων  στα  δύο  μέρη  του  δοχείου 
είναι ίσες. Δηλαδή: 
P1  P2  
 
 Αν το δοχείο είναι κατακόρυφο, η πίεση του αερίου που βρίσκεται κάτω από 
το  έμβολο  είναι  ίση  με  το  άθροισμα  της  πίεσης 
του  αερίου  που  βρίσκεται  πάνω  από  το  έμβολο 
και της πίεσης που ασκεί το έμβολο με το βάρος 
του. Έτσι, στο παράδειγμα του σχήματος, ισχύει: 
  P1
 
w
P2 = P1 +  
A
 
 w
όπου  w   το βάρος και  Α  το εμβαδό διατομής του 
εμβόλου.   P2
 
 
 Τα ίδια ακριβώς συμβαίνουν και όταν ένας λεπτός σωλήνας χωρίζεται σε δύο 
μέρη με μια μικρή σταγόνα υδραργύρου. 
 
 

 Μαρούσης Bαγγέλης –  Φυσικός                                                                              9