SOCIJALNO PRAVO –PRVI DIO

1.ELEMENTI SOCIJALNOG PRAVA

Osnovni elementi socijalnog prava su:

a)korištenje socijalne zaštite isključivo za određeno lice koje je u stanju potrebe,

b)korištenje socijalne zaštitedo vremena do kojeg postoji socijalna potreba

2. RAZVOJ SOCIJALNOG OSIGURANJA I SOCIJALNE ZAŠTITE NA

PROSTORIMA BOSNE I HERCEGOVINE, ZEMLJAMA OKRUŽENJA I
ČLANICAMA EVROPSKE UNIJE

 1887. godine na prostorima zapadnog Balkana, time i u Bosni i Hercegovini,

zabilježen prvi vid socijalnog osiguranja koji se prije svega odnosio na određene uslove
koji su bili predviđeni za situacije nastanka bolesti ili povreda na poslu radnika koji su
radili u određenim granama djelatnosti

 1890. godine na prostorima zapadne Evrope i posebno balkanskog prostora donose se

prvi zakonski propisi koji su nastali kao produkt dogovora poslodavaca i radnika i
garancija koje su prihvatile vlade.

 1890. godine u Engleskoj donesen zakon o socijalnim rizicima i o obaveznom

osiguranju za bolest i povrede na poslu

 To je prvi zakon koji je u tom smislu donesen u Engleskoj, a kasnije se taj trend
obaveznog obezbjeđenja socijalnih elemenata i socijalnog osiguranja proširio i na druge
zapadnoevropske zemlje.

 1909. godine donesen je prvi zakon o obaveznom bolničkom osiguranju u Engleskoj.

 formira fond bolesničkog osiguranja u kojem su učestvovali radnici sa 2/3 sredstava

(dakle, direktno izdvajanje iz njihovih ličnih primanja) i poslodavci, koji su
obezbjeđivali 1/3 sredstava

 Takav bolesnički fond, odnosno, fond za osiguranje u slučaju bolesti, socijalne

potrebe, povrede na radu ili nekih drugih tadašnjih uslova bio je formiran i u Bosni i
Hercegovini posebnim propisom koji je pokrivao prostor BiH. Iz tog perioda posebno su
karakteristični i značajni fondovi koji su bili u formi općeg fonda ili pojedinačnih
dijelova fonda, kao što su bili fondovi za šumarsko osiguranje, zatim građevinski
fondovi i fondovi za industrijske radnike koji su pod nekim posebnim okolnostima i
uslovima radnicima koji su bili u stanju socijalne potrebe u manjoj ili većoj mjeri
pomagali da lakše prevaziđu svoje životne probleme.

Socijalna prava – prava u vezi sa radom, socijalna, zdravstvena i PIO prava pripadaju
evropskom modelu rada
• U BiH primjenjivani su elementi socijalnih prava koji su nastali iz zakona donesenih 1890.g.
Engleskoj, 1909. g. u Njemačkoj, 1911. u Francuskoj

• Obezbjeđenje osnovnih elemenata i socijalnih prava u BiH karakteriše evropsko radno i

procesno pravo

3. POSEBNOSTI I HISTORIJAT SOCIJALNIH PRAVA U RANIJIM DRŽAVNIM

ZAJEDNICAMA U KOJIMA JE BILA BOSNA I HERCEGOVINA

4. FAZE DJELOVANJA I RAZVOJA SOCIJALNIH PRAVA

Prva faza - socijalnih prava nastalih poslije Drugog svjetskog rata do 1952. godine koju
karakteriše ukupna finansijska pokrivenost ovih prava od države - Stvorene su institucije -
državni organi za regulisanje socijalnih prava

• Druga faza do 1974. godine kada je donesen novi zakon u BiH kojim se također održava
ukupna državna pokrivenost svih troškova socijalnog osiguranja s tim da se socijalna prava
razdvajaju na posebno podržana i osnovna prava

• Treća faza – je razvoj socijalnih prava koja su klasificirana a uvode se i posebne

participacije – LIČNE PARTICIPACIJE za korištenje određenih prava, i ova faza traje do
danas

5. PRAVNE NORME IZ SOCIJALNOG OSIGURANJA BOSNE I HERCEGOVINE I

REFORMSKI PROCESI

-Entitetski zakoni o socijalnom osiguranju i propisi nižih nivoa vlasti u BiH

• Način pružanja garancija građanima za regulisanje socijalnih prava

• Socijalni rizici

• Stabilnost socijalnih uslova života

6. KARAKTERISTIČNI SVJETSKI MODELI SOCIJALNOG OSIGURANJA

NJEMAČKA ŠVEDSKA JAPAN

Njemački model scoijalnih prava u kojima su ova prava pokrivena djelimično od države a
drugi dio pokriva osiguranik

• Japansko-švedski model – ukupna pokrivenost ovih prava od strane države

• SAD model – ukupno privatna pokrivenost socijalnih prava bez učešda države

7. FAKTORI SOCIJALNE POLITIKE

-Ekonomski faktori socijalne politike

• Demografski faktori socijalne politike

• Socijalno-politička uloga faktora socijalne politike izražena kroz klasični model socijalne
politike i kroz savremeni model socijalne politike

8. MODELI SOCIJALNE POLITIKE

• Klasični model socijalne politike

- Rezidualni model

- Redistributivni model

• Savremeni model socijalne politike

- Liberalni model socijalne politike evropskih zemalja

- Konzervativni model evropskih zemalja

9. ISKUSTVA DRUGIH ZEMALJA U PRIMJENI MODELA SOCIJALNE POLITIKE

Uzimajući u obzir postojanje ova dva modela socijalne politike koji se primjenjuju u
zemljama zapadne Evrope i to švedski socijaldemokratski model i njemački konzervativni
model, druge zemlje koje su u Evropskoj uniji i zemlje koje se nalaze na putu prema EU ili
druge zemlje koje su u okruženju EU, selektivno su primjenjivale pojedine dijelove jednog i
drugog metoda što je zavisilo od njihove ekonomske moći i mogućnosti da te zemlje
primijene odgovarajuće mjere socijalne politike i donesu konkretne zakone koji će garantirati
osnovna ili druga značajnija prava iz socijalnog osiguranja. Prije svega tu se koristio
kombinovani model socijalne politike jer je on bio limitiran slijedećim elementima:

1. nezadovoljstvo stanovništva koje je koristilo određene mjere socijalne politike,

2. konkretno u Bosni i Hercegovini, ratna situacija i veliki broj ljudi u stanju socijalne
potrebe, a pogotovo onih koji su ostali bez posla i

3. neroganizovanost fondova socijalne i zdravstvene zaštite, pogotovo pravna neuređenost,

Prelazini režim primjene mjera socijalne politike prije svega ogledao se u primjeni
kombinovanog metoda, bilo da se radi o državnom sistemu koji se primjenjuje u Švedskoj i
pravedniji je od korparativnog njemačkog modela, gdje se socijalna prava i drugi elementi
obezbjeđuju zavisno od potrebe i mogućnosti države. Brzim zakonskim promjenama
mijenjala se i socijalna politika pri čemu su se mijenjali prije svega sljedeći elementi:

1. beneficije i kompenzacije za određena prava koja su trebala biti ostvarena po mjerama

socijalne politike,

2. finansiranje socijalne politike koje je bilo nestabilno,

3. način ostvarivanja prava iz socijalne politike,

4. sredstva socijalne politike koja se odnose prije svega na stvaranje odgovarajućih ustanova
koje bi vodile računa o pravednosti usmjeravanja sredstava za socijalne programe
5. stvaranje adekvatnih podzakonskih i drugih propisa,

6. društvena klima koja se ogledala u tome da ukoliko je ona bila povoljnija u određenoj
situaciji su se donosili zakoni koji su garantirali veće mjere socijalne politike, a s druge strane,
ukoliko su društvene okolnosti bile nepovoljnije, zakonom su se uređivale restriktivnije mjere
socijalne politike.

10. VIDOVI SOCIJALNE POLITIKE

U evropskom pravnom sistemu karakteristična su dva vida socijalne politike koji se prije
svega ogledaju u:

a) socijalnom osiguranju i b) socijalnoj zaštiti.

Socijalno osiguranje ima prije svega ulogu da obezbijedi pomoć i sigurnost za one koji se nalaze u
stanju socijalne potrebe, a socijalna zaštita se karakteriše kroz slijedeće elemente:

1. socijalno stanje,

2. socijalno organiziranje i

3. socijalnu pomoć.

Svi ovi vidovi su se prije svega odnosili na osobe koje se nalaze u stanju socijalne pomoći a to
su prije svega iznemogle osobe, stare, bolesne i druge nesposobne osobe koje se nalaze izvan
procesa rada.

11. SOCIJALNA POLITIKA BOSNE I HERCEGOVINE

U Bosni i Hercegovini socijalna politika se najblaže kazano nalazi u stanju razdijeljenosti i još
uvijek se nije uspio postići takav nivo harmonizacije da se niži nivoi vlasti usaglase sa višim
nivoima vlasti te donesu jedinstvene mjere socijalne politike koje bi bile sagledane u
jedinstvenom zakonu za socijalno, zdravstveno, penziono i invalidsko osiguranje jer praktički
sada je u Bosni i Hercegovini takva situacija da isključivu nadležnost za određivanje različitih
vidova socijalne politike, imaju niži nivoi vlasti, prije svega entiteti, jer Federacija BiH i
Republika Srpska imaju svoje posebne zakone iz ove oblasti, a u Federaciji BiH i 10 kantona
imaju svoje posebne zakone i propise kojima prkatično kroz podijeljenu nadležnost između
Federacije BiH i kantona u dobrom dijelu usporavaju primjenu različitih vidova socijalne
politike, iako bi se u nekom teoretskom moglo konstatovati da su organi vlasti koji su bliži
građanima bolji i osjetljiviji za određena socijalna prava, pa bi se očekivalo da se kantonalnim
zakonima praktično konkretnije može urediti situacija.

12. SOCIJALNO OSIGURANJE

Socijalno osiguranje prije svega je ono osiguranje koje država propisuje kroz svoje pravne
norme i koje se mora obezbjeđivati za određene katagorije ugroženih stanovnika u vidu
pomoći onima koji su u stanju socijalne potrebe.
Socijalno osiguranje je takav vid osiguranja koje se zakonom posebno definira, i to koji su to
elementi osiguranja i koji su to nivoi finansijskih sredstava potrebni za odgovarajuće
obezbjeđenje potreba i vidova socijalnog osiguranja. Poseban dio socijalnog osiguranja
odnosi se na mehanizme kroz koje se ostvaruju prava iz socijalnog osiguranja, a prije svega
na organizovanje institucija koje će voditi računa o pravima iz oblasti socijalnog osiguranja
kao i obezbjeđivanja određenog nivoa prava i potreba za socijalno osiguranje. Tako
organizovano socijalno osiguranje i obezbjeđena sredstva usmjeravaju se u dva pravca, i to:

1. usmjeravanje socijalne zaštite i socijalnog osiguranja prema radnicima i njihovim

porodicama, dakle, prema onim licima koja se nalaze u radnom odnosu

2. usmjeravanje socijalne zaštite i socijalnog osiguranja prema licima koja se nalaze van rada,
tj. na ona lica i kategorije koje se nalaze u stanju socijalne potrebe i potrebno im je
obezbijediti osnovne životne uslove.

SOCIJALNO PRAVO –ZAVRSNI

13. SOCIJALNA SIGURNOST

SOCIJALNA SIGURNOST- subjektivno pravo jer se ono tako tretira praktično u svim
pravnim, odnosno, socijalnim sistemima, bez obzira o kom modelu socijalne politike se radi.
ogleda se u:

1. stabilnosti uslova života i

2. kvalitetnijem životu i radu od postojećeg stanja.

Socijalna sigurnost je prije svega subjektivno pravo jer se ono tako tretira praktično u svim
pravnim, odnosno, socijalnim sistemima, bez obzira o kom modelu socijalne politike se radi.
Sva socijalna prava i socijalna sigurnost, koja se ogleda kroz stabilnost življenja, regulirani su
posebnim “lex specialis” zakonom o socijalnoj sigurnosti. Takav zakon je najprije donesen u
SAD i on ima specifičnosti u odnosu na američki model socijalne politike.

14. VRSTE SOCIJALNIH RIZIKA

1. fiziološki model

2. profesionalni model

3. mješoviti – ostali modeli socijalnih rizika

-Fiziloški modeli socijalnog rizika su oni modeli koji nastaju zbog nastanka prirodnih
procesa, prije svega bolesti, invalidnosti i nekih drugih situacija do kojih se dolazi u procesu
rada.

-Profesionalni model socijalnog rizika se prije svega odnosi na nastanak socijalnog rizika,
odnosno, nastanak takvih situacija koje se događaju radnicima u određenoj profesiji, bilo da
se radi o procesima iz oblasti građevinarstva, industrije, hemijskihprocesa i nekih drugih.
Socijalni rizici vezani za tu granu djelatnosti se pokrivaju na specifičan način.
-mješoviti socijalni rizici, su oni rizici koji su praktično nepredvidivi pojedinačno zakonom,
ali se događaju. I tu vrstu socijalnih rizika također pokrivaju socijalni fondovi koji su
praktično podržani i od pojedinaca koji učestvuju u punjenju takvih socijalnih fondova kao i
od budžetskih i drugih sredstava koja izdvajaju odgovarajuće državne institucije.

Podjela socijalnih rizika je unificirana i moguće ju je svesti na sljedeće:

1. psihofizički socijalni rizici

2. porodični socijlani rizici

3. ostali socijalni rizici.

-Psihofizički socijalni rizici ogledaju se u situacijama koje nastaju prirodnim ili stečenim
putem, a prije svega to su rizici koje pokrivaju socijalni fondovi, a odnose se na osobe
ometene u razvoju, osobe koje su doživjele tešku bolest prouzročenu psihofizičkim dejstvima
i neke druge situacije koje se praktično događaju, a nisu isključivo tretirane kao posebni
socijalni rizici jer imaju određene specifičnosti, međutim i u takvim situacijama u skladu sa
zakonom o socijlanoj sigurnosti postoje mogućnosti da takonastali socijalni rizici budu
pokriveni.

Porodični socijalni rizici odnose se na situacije koje nastaju u nekom kraćem ili dužem
periodu, a vezane su za neke događaje u porodici kao što su ženidba, udaja, rađanje – kada je
njima ugrožen životni minim.

15. OSIGURANA LICA

Osigurana lica su ona lica koja karakteriše:

1. osiguranik kao subjekt

2. članovi porodice osiguranika

3. lica osigurana pod posebnim okolnostima.

16. PRAVA IZ SOCIJALNOG OSIGURANJA

Zakonom o socijalnom osiguranju i socijalnoj sigurnosti kao i podzakonskim aktima,jasno se

definiraju prava iz socijalnog prava.Ta prava se prije svega sagledavaju se u:

1.osnovnim pravima

2.provizornim pravima

3.subsidijarnimpravima

4.ostalim pravima koja potpadaju pod jednu od navedenih kategorija

OSNOVNA PRAVA-prije svega sagledavaju u korištenju novčanih

naknada,rehabilitacija,određenih vrsta penzija,dakle prije svega isključivo zakonom
predviđenih pokrivenih situacija koja nastaju kod lica koje se nalaze u stanju socijalne
potrebe.

PREVIZORNA PRAVA-su ona prava koja lica koja došu u stanje socijalne potrebe mogu da
regulišu jednokratnim davanjima.

SUBSIDIJARNA PRAVA-su ona prava koja se mogu tretirati kao pomoćna prava i ona se
prije svega odnose na ostvarivanje određenih prava koja se odnose na troškove
prevoza,određene dodatke za pomoć i njegu te neka druga prava koja se također ostvaruju u
jednokratnim davanjimai ona ne predstavljaju stalnu kategoriju prava iz socijalnog osiguranja.

OSTALA PRAVA-su ona prava koja praktično nije moguće predvidjeti jer ona nastaju u
određenim situacijama te službe i organi koji provode socijalno osiguranje kroz različite
komisije i na bazi drugih metoda procjenjuju koja su to ostala prava iz socijalnog osiguranja
koja se mogu podvesti pod zakone i druge propise kojima se ova prava ostvaruju kako bi
mogla biti dodjeljena određenom konzumentu socijalnih prava i socijalnog osiguranja.

Prava po osnovu socijalnog osiguranja:

1.zdravstvena zaštita od bolesti

2.naknada umjesto plaće

3.invalidnine i invalidske penzije

4.lične penzije

5.porodične penzije i

6.ostala prava

17. IZVORI SOCIJALNOG PRAVA

-Ustav

-Zakoni

-Podzakonski akti

-Autonomni akti i

-Akti društvenih organizacija

18. MEĐUNARODNI IZVORI SOCIJALNOG PRAVA

-mdđunarodne konvencije

-deklaracije

-mešunarodni ugovori

19. NAČELA SOCIJALNOG PRAVA

-Načelo obaveznosti i dobrovoljnosti-je osnovno načelo koje se praktički svodi na to da u
socijalnom osiguranju odnosno ostvarivanju određenih socijalnih prava nema nikakvih drugih
elemenata za regulisanje određenih sustava izuzev da se propisuju forme u ostvarivanju prije
svega finansijskih sredstava.

-Načelo uzajamnosti i solidarnosti-je vezano za dio koji se odnosi na postizanje zajedničkih

efekata,jer je poznato da pojedinac ma koliko izdvajao za socijalnu politikui za određene
fondove ne može ništa učiniti u konkretnom slučaju

-Načelo jedinstvenosti-je načelo koje zahtjeva da se u rješavanju socijalnih slučajeva stvari

rješavaju jedinstveno i u što kraćem mogućem roku,ali ne na uštrb kvaliteta.

-Načelo demokratičnosti-znači da se svi poslovi u okviru socijalnog osiguranja i socijalne

politike moraju obavljati na demokratski i ljudski način i bez ikakvih diskriminacija u odnosu
na konzumente odnosno korisnike socijalnih prava

-Načelo zakonitosti-predstavljka onu osnovnu karakteristiku da svi poslovi koji se obavljaju

u okviru socijalnog osiguranja,zdravstvenog,penzionog i invalidskog osiguranja ili drugih
oblika zaštite moraju biti zakoniti i ne mogu se improvizirati.

-Načelo neotuđivosti-odnosi se na to da svaki čovjek u ovom segmentu socijalne politike ima

svoja neotuđiva prava ukoliko dodđe u određeno stanje socijalne potrebe te da zaštitu svoji
socijalnih prava može tražiti kroz nadležne institucije.

-Načelo međuzavisnosti i-jeste ono načelo koje praktično uspostavlja zavisnost između
institucija koje provode socijalnu politiku i koje se uzajamno dopunjavaju

-Načelo prevencije-samim tim načelo prevencije dobija prioritet u smislu da je potrebno

predhodno planirati i izvršiti određene obaveze za nastanak određenih socijalnih slučajeva ili
socijalne potrebe koje će se dogoditi u nekom kraćem ili dužem periodu.

22. PRAVNI ODNOS U SOCIJALNOM OSIGURANJU I U ZDRAVSTVENOM

OSIGURANJU

Zakoni koji regulišu ostvarivanje prava na zdravstvenu zaštitu:

 FEDERACIJA BIH

• Zakon o zdravstvenoj zaštiti FBiH

• Zakon o zdravstvenom osiguranju FBiH

• Odluka o utvrđivanju osnovnog paketa zdravstvenih prava u FBiH

• Odluka o maksimalnim iznosima neposrednog učešća osiguranih lica u troškovima

korištenja pojedinih vidova zdravstvene zaštite u osnovnom paketu zdravstvenih prava
(Odluka o participaciji)

• Zakon o pravima, obavezama i odgovornostima pacijenata FBiH

REPUBLIKA SRPSKA

 Zakon o zdravstvenoj zaštiti RS

 Zakon o zdravstvenom osiguranju RS

 Pravilnik o načinu ostvarivanja zdravstvene zaštite

 Pravilnik o sadržaju i obimu prava na zdravstvenu zaštitu i participaciji11

 Zdravstveno osiguranje, kao dio socijalnog osiguranja građana čini jedinstven sistem u
okviru koga građani ulaganjem sredstava, na načelima uzajamnosti i solidarnosti, obvezno u
okviru kantona, osiguravaju ostvarivanje prava na zdravstvenu zaštitu i druge oblike
osiguranja.

 U okviru Federacije BiH, odnosno kantona, sredstva za zdravstveno osiguranje mogu se

ulagati i na dobrovoljnoj osnovi.

 Zakon o zdravstvenom osiguranju FBiH uključuje postojanje roka (od 30 do 90 dana,

zavisno od slučaja) za prijavu na biro za zapošljavanje po završenom školovanju ili prestanku
rada kako bi se ostvarilo pravo na zdravstveno osiguranje preko biroa za zapošljavanje.

23. FINANSIRANJE ZDRAVSTVENOG OSIGURANJA

1.sredstva za fond zdravstvenog osiguranja koja izdvaja država

2.sredstva radnika koja se namjenski izdvajaju u određenom procentu

3.gotovinska sredstva pojedinaca koja se daju u fond zdravstvenog osiguranja

Sredstva za fond zdravstvenog osiguranja prije svega ostvaruju se po osnovu zakona o

zdravstvenom osiguranju.Svi propisi koji su doneseni u BIH u oblasti zdravstvenog
osiguranja reguliraju to da se najveći dio sredstava u fondove zdravstvenog osiguranja
obezbjeđuju na sljedeći način,i to:

1.doprinosi zdravstvenog osiguranja iz plaća zaposlenih

2.doprinosi na osnovu prihoda od provedenih djelatnosti i drugih vrsta djelatnosti po kojima

se ostvaruju određeni profiti koji podliježu zakonskoj obavezi da se jedan dio sredstava
uplaćujuje u fond zdravstvenog osiguranja

24. ZDRAVSTVENE USTANOVE

Zdravstvene ustanove koje provode zdravstvenu zaštitu u skladu sa zakonom o zdravstvenom

osiguranju su:domovi zdravlja,porodične ambulante i kućna
njega,bolnice,poliklinike,lječilišta zavodi,ustanove za nastavu i neke druge institucije koje se
formiraju u oblasti zdravstvene zaštite a koje pokrivaju i dobrim djelom finansiraju iz fondova
zdravstvenog osiguranja.

28. REFORME PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA

Većina zemalja, bilo da je riječ o onima u kojima se primjenjuje evropskokontinentalni ili
anglosaksonski tip, vrlo često provodi reforme penzijskog i invalidskog osiguranja, a to se
prije svega odnosi na usklađivanje određenih elemenata penzijskog i invalidskog osiguranja
koji se odnose na različita davanja ili neke mogućnosti ostvarivanja prava po osnovu
penzijskog i invalidskog osiguranja zavisno od općeg trenda u društvu, ili na situacije kada
nastane ekonomska recesija ili u nekim boljim vremenima kada privreda i drugi društveni
odnosi bilježe značajne rezultate. To znači da i fondovi penzijskog i invalidskog osiguranja
dijele sudbinu opšte društvene situacije, kroz nivo sredstava koja se nalaze u fondu penzijskog
i invalidskog osiguranja.

Postoje periodi i zakoni koji liberalno gledaju na to da se smanji broj godina staža i broj
godina života pa se pod povoljnijim okolnostima nude mogućnosti da zaposlenici regulišu
svoje penzije, ili neke druge situacije, kada se nastoji produžiti radni vijek, a uskratiti
efikasnije i brže regulisanje penzija po osnovu rada.

Prvi stepen penzionog i invalidskog osiguranja i reformi provodi se u smislu da se

zakonom regulišu obavezni elementi koji se prije svega odnose na doprinose i obezbjeđivanje
sredstava u fondu, a samim tim i propisivanje posebnih uslova pod kojima se ostvaruju prava
iz penzijskog i invalidskog osiguranja.

Drugi stepen penzijskog i invalidskog osiguranja su oni elementi koji se zakonom tj.
pravnom normom posebno intoniraju i to su dopunski elementi po kojima se omogućava
efikasniji način i bolji stimulans za dopunske uplate obaveza penzijskog i invalidskog
osiguranja.

29.PRINCIPI PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA

-Princip solidarnosti i uzajamnosti (međugeneracijska solidarnost)

-Princip obaveznosti (obuhvaćenost kruga zaštićenih osoba,kvalifikacioni period uplate doprinosa)

-Dvostepenosti

Principi penzijskog i invalidskog osiguranja u oba tipa, anglosaksonskom i

evropskokontinentalnom pravnom sistemu, odnosno modelu penzijskog i invalidskog
osiguranja, temeljeni su na stanardima koje je dijelom propisala Međunarodna organizaciju
rada, u evropskom pravnom sistemu, i drugim dijelom kroz standarde Svjetske organizacije
Komiteta za rad, socijalnu politiku i mjere pomoći radnicima koji se nalaze izvan procesa
rada.

13. SOCIJALNA SIGURNOST

SOCIJALNA SIGURNOST- subjektivno pravo jer se ono tako tretira praktično u svim
pravnim, odnosno, socijalnim sistemima, bez obzira o kom modelu socijalne politike se radi.
ogleda se u:

1. stabilnosti uslova života i

2. kvalitetnijem životu i radu od postojećeg stanja.

Socijalna sigurnost je prije svega subjektivno pravo jer se ono tako tretira praktično u svim
pravnim, odnosno, socijalnim sistemima, bez obzira o kom modelu socijalne politike se radi.
Sva socijalna prava i socijalna sigurnost, koja se ogleda kroz stabilnost življenja, regulirani su
posebnim “lex specialis” zakonom o socijalnoj sigurnosti. Takav zakon je najprije donesen u
SAD i on ima specifičnosti u odnosu na američki model socijalne politike.

14. VRSTE SOCIJALNIH RIZIKA

1. fiziološki model

2. profesionalni model

3. mješoviti – ostali modeli socijalnih rizika

-Fiziloški modeli socijalnog rizika su oni modeli koji nastaju zbog nastanka prirodnih
procesa, prije svega bolesti, invalidnosti i nekih drugih situacija do kojih se dolazi u procesu
rada.

-Profesionalni model socijalnog rizika se prije svega odnosi na nastanak socijalnog rizika,
odnosno, nastanak takvih situacija koje se događaju radnicima u određenoj profesiji, bilo da
se radi o procesima iz oblasti građevinarstva, industrije, hemijskihprocesa i nekih drugih.
Socijalni rizici vezani za tu granu djelatnosti se pokrivaju na specifičan način.

-mješoviti socijalni rizici, su oni rizici koji su praktično nepredvidivi pojedinačno zakonom,
ali se događaju. I tu vrstu socijalnih rizika također pokrivaju socijalni fondovi koji su
praktično podržani i od pojedinaca koji učestvuju u punjenju takvih socijalnih fondova kao i
od budžetskih i drugih sredstava koja izdvajaju odgovarajuće državne institucije.

Podjela socijalnih rizika je unificirana i moguće ju je svesti na sljedeće:

1. psihofizički socijalni rizici

2. porodični socijlani rizici

3. ostali socijalni rizici.

-Psihofizički socijalni rizici ogledaju se u situacijama koje nastaju prirodnim ili stečenim
putem, a prije svega to su rizici koje pokrivaju socijalni fondovi, a odnose se na osobe
ometene u razvoju, osobe koje su doživjele tešku bolest prouzročenu psihofizičkim dejstvima
i neke druge situacije koje se praktično događaju, a nisu isključivo tretirane kao posebni
socijalni rizici jer imaju određene specifičnosti, međutim i u takvim situacijama u skladu sa
zakonom o socijlanoj sigurnosti postoje mogućnosti da takonastali socijalni rizici budu
pokriveni.

Porodični socijalni rizici odnose se na situacije koje nastaju u nekom kraćem ili dužem
periodu, a vezane su za neke događaje u porodici kao što su ženidba, udaja, rađanje – kada je
njima ugrožen životni minim.
15. OSIGURANA LICA

Osigurana lica su ona lica koja karakteriše:

1. osiguranik kao subjekt

2. članovi porodice osiguranika

3. lica osigurana pod posebnim okolnostima.

16. PRAVA IZ SOCIJALNOG OSIGURANJA

Zakonom o socijalnom osiguranju i socijalnoj sigurnosti kao i podzakonskim aktima,jasno se

definiraju prava iz socijalnog prava.Ta prava se prije svega sagledavaju se u:

1.osnovnim pravima

2.provizornim pravima

3.subsidijarnimpravima

4.ostalim pravima koja potpadaju pod jednu od navedenih kategorija

OSNOVNA PRAVA-prije svega sagledavaju u korištenju novčanih

naknada,rehabilitacija,određenih vrsta penzija,dakle prije svega isključivo zakonom
predviđenih pokrivenih situacija koja nastaju kod lica koje se nalaze u stanju socijalne
potrebe.

PREVIZORNA PRAVA-su ona prava koja lica koja došu u stanje socijalne potrebe mogu da
regulišu jednokratnim davanjima.

SUBSIDIJARNA PRAVA-su ona prava koja se mogu tretirati kao pomoćna prava i ona se
prije svega odnose na ostvarivanje određenih prava koja se odnose na troškove
prevoza,određene dodatke za pomoć i njegu te neka druga prava koja se također ostvaruju u
jednokratnim davanjimai ona ne predstavljaju stalnu kategoriju prava iz socijalnog osiguranja.

OSTALA PRAVA-su ona prava koja praktično nije moguće predvidjeti jer ona nastaju u
određenim situacijama te službe i organi koji provode socijalno osiguranje kroz različite
komisije i na bazi drugih metoda procjenjuju koja su to ostala prava iz socijalnog osiguranja
koja se mogu podvesti pod zakone i druge propise kojima se ova prava ostvaruju kako bi
mogla biti dodjeljena određenom konzumentu socijalnih prava i socijalnog osiguranja.

Prava po osnovu socijalnog osiguranja:

1.zdravstvena zaštita od bolesti

2.naknada umjesto plaće

3.invalidnine i invalidske penzije

4.lične penzije
5.porodične penzije i

6.ostala prava

17. IZVORI SOCIJALNOG PRAVA

-Ustav

-Zakoni

-Podzakonski akti

-Autonomni akti i

-Akti društvenih organizacija

18. MEĐUNARODNI IZVORI SOCIJALNOG PRAVA

-mdđunarodne konvencije

-deklaracije

-mešunarodni ugovori

19. NAČELA SOCIJALNOG PRAVA

-Načelo obaveznosti i dobrovoljnosti-je osnovno načelo koje se praktički svodi na to da u

socijalnom osiguranju odnosno ostvarivanju određenih socijalnih prava nema nikakvih drugih
elemenata za regulisanje određenih sustava izuzev da se propisuju forme u ostvarivanju prije
svega finansijskih sredstava.

-Načelo uzajamnosti i solidarnosti-je vezano za dio koji se odnosi na postizanje zajedničkih

efekata,jer je poznato da pojedinac ma koliko izdvajao za socijalnu politikui za određene
fondove ne može ništa učiniti u konkretnom slučaju

-Načelo jedinstvenosti-je načelo koje zahtjeva da se u rješavanju socijalnih slučajeva stvari

rješavaju jedinstveno i u što kraćem mogućem roku,ali ne na uštrb kvaliteta.

-Načelo demokratičnosti-znači da se svi poslovi u okviru socijalnog osiguranja i socijalne

politike moraju obavljati na demokratski i ljudski način i bez ikakvih diskriminacija u odnosu
na konzumente odnosno korisnike socijalnih prava

-Načelo zakonitosti-predstavljka onu osnovnu karakteristiku da svi poslovi koji se obavljaju

u okviru socijalnog osiguranja,zdravstvenog,penzionog i invalidskog osiguranja ili drugih
oblika zaštite moraju biti zakoniti i ne mogu se improvizirati.

-Načelo neotuđivosti-odnosi se na to da svaki čovjek u ovom segmentu socijalne politike ima

svoja neotuđiva prava ukoliko dodđe u određeno stanje socijalne potrebe te da zaštitu svoji
socijalnih prava može tražiti kroz nadležne institucije.
-Načelo međuzavisnosti i-jeste ono načelo koje praktično uspostavlja zavisnost između
institucija koje provode socijalnu politiku i koje se uzajamno dopunjavaju

-Načelo prevencije-samim tim načelo prevencije dobija prioritet u smislu da je potrebno

predhodno planirati i izvršiti određene obaveze za nastanak određenih socijalnih slučajeva ili
socijalne potrebe koje će se dogoditi u nekom kraćem ili dužem periodu.

22. PRAVNI ODNOS U SOCIJALNOM OSIGURANJU I U ZDRAVSTVENOM

OSIGURANJU

Zakoni koji regulišu ostvarivanje prava na zdravstvenu zaštitu:

 FEDERACIJA BIH

• Zakon o zdravstvenoj zaštiti FBiH

• Zakon o zdravstvenom osiguranju FBiH

• Odluka o utvrđivanju osnovnog paketa zdravstvenih prava u FBiH

• Odluka o maksimalnim iznosima neposrednog učešća osiguranih lica u troškovima

korištenja pojedinih vidova zdravstvene zaštite u osnovnom paketu zdravstvenih prava
(Odluka o participaciji)

• Zakon o pravima, obavezama i odgovornostima pacijenata FBiH

REPUBLIKA SRPSKA

 Zakon o zdravstvenoj zaštiti RS

 Zakon o zdravstvenom osiguranju RS

 Pravilnik o načinu ostvarivanja zdravstvene zaštite

 Pravilnik o sadržaju i obimu prava na zdravstvenu zaštitu i participaciji11

 Zdravstveno osiguranje, kao dio socijalnog osiguranja građana čini jedinstven sistem u
okviru koga građani ulaganjem sredstava, na načelima uzajamnosti i solidarnosti, obvezno u
okviru kantona, osiguravaju ostvarivanje prava na zdravstvenu zaštitu i druge oblike
osiguranja.

 U okviru Federacije BiH, odnosno kantona, sredstva za zdravstveno osiguranje mogu se

ulagati i na dobrovoljnoj osnovi.

 Zakon o zdravstvenom osiguranju FBiH uključuje postojanje roka (od 30 do 90 dana,

zavisno od slučaja) za prijavu na biro za zapošljavanje po završenom školovanju ili prestanku
rada kako bi se ostvarilo pravo na zdravstveno osiguranje preko biroa za zapošljavanje.

23. FINANSIRANJE ZDRAVSTVENOG OSIGURANJA

1.sredstva za fond zdravstvenog osiguranja koja izdvaja država

2.sredstva radnika koja se namjenski izdvajaju u određenom procentu

3.gotovinska sredstva pojedinaca koja se daju u fond zdravstvenog osiguranja

Sredstva za fond zdravstvenog osiguranja prije svega ostvaruju se po osnovu zakona o

zdravstvenom osiguranju.Svi propisi koji su doneseni u BIH u oblasti zdravstvenog
osiguranja reguliraju to da se najveći dio sredstava u fondove zdravstvenog osiguranja
obezbjeđuju na sljedeći način,i to:

1.doprinosi zdravstvenog osiguranja iz plaća zaposlenih

2.doprinosi na osnovu prihoda od provedenih djelatnosti i drugih vrsta djelatnosti po kojima

se ostvaruju određeni profiti koji podliježu zakonskoj obavezi da se jedan dio sredstava
uplaćujuje u fond zdravstvenog osiguranja

24. ZDRAVSTVENE USTANOVE

Zdravstvene ustanove koje provode zdravstvenu zaštitu u skladu sa zakonom o zdravstvenom

osiguranju su:domovi zdravlja,porodične ambulante i kućna
njega,bolnice,poliklinike,lječilišta zavodi,ustanove za nastavu i neke druge institucije koje se
formiraju u oblasti zdravstvene zaštite a koje pokrivaju i dobrim djelom finansiraju iz fondova
zdravstvenog osiguranja.

28. REFORME PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA

Većina zemalja, bilo da je riječ o onima u kojima se primjenjuje evropskokontinentalni ili

anglosaksonski tip, vrlo često provodi reforme penzijskog i invalidskog osiguranja, a to se
prije svega odnosi na usklađivanje određenih elemenata penzijskog i invalidskog osiguranja
koji se odnose na različita davanja ili neke mogućnosti ostvarivanja prava po osnovu
penzijskog i invalidskog osiguranja zavisno od općeg trenda u društvu, ili na situacije kada
nastane ekonomska recesija ili u nekim boljim vremenima kada privreda i drugi društveni
odnosi bilježe značajne rezultate. To znači da i fondovi penzijskog i invalidskog osiguranja
dijele sudbinu opšte društvene situacije, kroz nivo sredstava koja se nalaze u fondu penzijskog
i invalidskog osiguranja.

Postoje periodi i zakoni koji liberalno gledaju na to da se smanji broj godina staža i broj
godina života pa se pod povoljnijim okolnostima nude mogućnosti da zaposlenici regulišu
svoje penzije, ili neke druge situacije, kada se nastoji produžiti radni vijek, a uskratiti
efikasnije i brže regulisanje penzija po osnovu rada.

Prvi stepen penzionog i invalidskog osiguranja i reformi provodi se u smislu da se

zakonom regulišu obavezni elementi koji se prije svega odnose na doprinose i obezbjeđivanje
sredstava u fondu, a samim tim i propisivanje posebnih uslova pod kojima se ostvaruju prava
iz penzijskog i invalidskog osiguranja.

Drugi stepen penzijskog i invalidskog osiguranja su oni elementi koji se zakonom tj.
pravnom normom posebno intoniraju i to su dopunski elementi po kojima se omogućava
efikasniji način i bolji stimulans za dopunske uplate obaveza penzijskog i invalidskog
osiguranja.

29.PRINCIPI PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA

-Princip solidarnosti i uzajamnosti (međugeneracijska solidarnost)

-Princip obaveznosti (obuhvaćenost kruga zaštićenih osoba,kvalifikacioni period uplate doprinosa)

-Dvostepenosti

Principi penzijskog i invalidskog osiguranja u oba tipa, anglosaksonskom i

evropskokontinentalnom pravnom sistemu, odnosno modelu penzijskog i invalidskog
osiguranja, temeljeni su na stanardima koje je dijelom propisala Međunarodna organizaciju
rada, u evropskom pravnom sistemu, i drugim dijelom kroz standarde Svjetske organizacije
Komiteta za rad, socijalnu politiku i mjere pomoći radnicima koji se nalaze izvan procesa
rada.

Princip solidarnosti je veoma važan princip koji je inaugurisan u evropskom tipu penzijskog
i invalidskog osiguranja gdje se sredstva koja se obezbjeđuju različitim doprinosima, ličnim
ulaganjima ili po osnovu donacija države iz budžeta ili poreza koncentriraju na jednom
mjestu, a korisnici ih mogu povlačiti u manjem ili većem iznosu. U nekim složenim
zahvatima, bilo da se radi o neizlječivim bolestima, operacijama ili na drugi način, jedan
osiguranik ili obaveznik iz penzijskog i invalidskog osiguranja povlači veći dio sredstava
nego što bi to mogao u redovnim prilikama, i taj princip solidarnosti značajno dominira u
sistemima penzijskog i invalidskog osiguranja u većini zemalja.