POJAM ORGANIZOVANOG KRIMINALITETA

Pojam kriminaliteta I tipologija kriminalnih pojava:

Pojam potice od latinske rijeci crimen-zlocin. Najopstije definicije polaze od toga da je

kriminalitet drustvena pojava vrsenja KD od strane pojedinaca.
Razlikujemo pravne, socioloske I kriminoloske definicije.
Pravne definicije ogranicavaju na to da su u pitanju pojave koje ugrozavaju drustvene
vrijednosti, a koje su predvidjene kao KD..Problem pravne definicije je sto kriminalitet
tretira u formalnom smislu. Prema Litreu-teska povreda zakona ili morala, zakon
kaznjava, moral ne odobrava. Prema Feriju-antidrustveni cin koji koji vrijedja neko
prave, a ima I uzroke.
Socioloski pristup je siri I sadrzajniji, jer ne posmatra samo djelo, vec ucinioca,
drustvene uzroke, uslove I posledice kriminaliteta.To su dakle drustvene pojave kojeima
se ugrozavaju osnovne drustvene vrijednosti. (Dirkem, Lagase).
Kriminoloska definicja mozemo je odrediti kao skup drustvenih pojava kojima se
ugrozavaju univerzalne drustvene vrijednosti, a koje su sankcionisane krivicnim pravom.
Po njima, svojstva kriminaliteta su : skup individulanih pojava, pojava koja ima
drustveni karakter, negativna drustvena pojava, istorijska pojava, univerzalna pojava.

Organizovani kriminalitet kao posebni oblik delikvencije

Org.krim.se od pocetka odvija iza paravana, nevidljiv je,a prisutan, ugrozavajuci I
prijeteci, pa je dolazilo do stvaranja nejasnoca I protivurecnosti o samom fenomenu ove
aktivnosti.. Ima izuzetnu sposobnost da koristi povoljne uslove za infiltriranje u legalne
drustvene structure I da se vjesto prilagodjava konkretnoj drustveno politickoj I
ekonomskoj situaciji, ne smao unutar jedne zemlje nego I na medjunarodnom planu. Jos
nema opsteprihvacene definicije pojma org.krim. Osnovni problem odnosi se na
preciznost sadrzaja termina organizovani, jer se cesto pod isti pojam svrstava I
organizovana kriminalna grupa, organizovano kriminalno udruzenje, sve do tipa klasicne
mafije.Postojanje org.krim. odnosi se jos I na posebnost structure kriminalne
organizacije, njene veze sa organima vlasti,posebnosti cilja,metoda I oblika djelovanja.

PROBLEMI DEFINISANJA ORGAN.KRIMINALITETA

Problemi razgranicenja pojmova
Ozbiljne probleme u definisanju OK cini poistovjecivanje ili nedovoljno razlikovanje
sustinskih sadrzaja pojava bliskih po srodnosti ispoljavanja, a ipak u sustini razlicitih.To
se posebno odnosi na mijesanje pojmova transnacionalni,medjunarodni,profesionalni,
kriminalitet bijelog okovratnika sa organizovanim kriminalitetom, te pojmova
organizovane kriminalne grupe, kriminalne organizacije I mafije kao sustinskih subjekata
organizovanog kriminaliteta.Internacionalni je falsifikovanje novcanica, trgovina ljudima
I eksploatacija prostitucije I trgovina drogom.Medjunarodni kriminalitet predstavlja
delikte kojima se cine povrede medjunarodnog prava, obicajnog I
ugovornog.Profesionalni je vrsta delikvencije kojom se bave profesionalni izvrsioci
KD.Obuhvata djela u povratu, cije izvrsavanje zahtijeva odredjenu specijalnost,strucnost,
kontinuitet djelatnosti.Profesionalni kriminalitet je siri pojam, a organizovani je samo
jedan od njegovih oblika. Kriminalitet bijelog okovratnika je vrsta profesionalnog
kriminaliteta, tzv.kriminalne elite, sto podrazumijeva deliktne radnje izvrsilaca KD koji
se nalaze ne poziciji drustvene hijerarhije.

Organizovane kriminalne grupe I kriminalne organizacije:

Bitna svojstva koja ih razgranicavaju u posebnosti kriminalnih obiljezja su:strukturnost,
broj osoba koje ih cine, zajednicki cilj, cvrstina unutrasnjih odnosa I strogost pravila,
uzajamni odnos clanova grupe.

Grupe: Grupa je primarni oblik kolektiviteta, manja ili veca, organizovana ili
neformalna, skupina ljudi koji zajednicki zive,rade I ponasaju se na odredjeni
nacin.Motivacija moze biti pozitivna I negativna , od cega I zavisi karakter grupe.Opste
odlike su: zajednicka akcija, podjela funkcija medju clanovima grupe,postojanje grupnih
normi I pravila ponasanja, relativna trajnost grupe.Ne spada svaka kriminalna grupa u
formu organizovanog kriminaliteta.Org.kriminalitet je utvrdjena podjela duznosti I
zadataka u cilju izvrsenja KD. Veoma je vazno istaci razlike izmedju kljucnih koncepcija,
kao sto su organizovani kriminalitet I kriminalitet koji je organizovan, organizovani
kriminalitet I mafija, kriminalna organizacija I drugi tipovi kriminalnih grupa, te
organizovani I transnacionalni kriminalitet. Prema tome u kriminolgiji su poznate razne
vrste delikventnih, a u socijalnoj patologiji devijantnih grupa.

Delikventna grupa: ovaj oblik grupe predstavlja vid neformalne drustvene skupine
asocijalnih I antisocijalnih osoba I orijentacije, koji se povremeno I spontano okupljaju I
zajednicki provode slobodno vrijeme.Rijec je o posebnoj socijalnoj skupini prestupnika
koju karakterise odredjeni stepen unutrasnjih veza, zajednicki interesi I veci stepen
inteziteta medjusobne komunikacije. Odlikuje se medjusobnim povjerenjem I solidarnosti
clanova, uvazavanjem I podredjivanjem autoritetu volje.Formiraju se prema vrsti
prestupnistva kojim se bave. Najcvrsce veze imaju kriminalne grupe koje mogu biti u
vidu bandi, zlocinackih udruzenja, djelova organizacije mafije.

Kriminalna grupa: predstvalja poseban oblik delikventnih skupina.Mogu biti

privremenog karaktera, a mogu da prerastu u kriminalne bande.Obrazuju se na osnovu
uzajamne privlacnosti pojedinaca, radi zadovoljavanja mnogih licnih potreba I zelja.
Gang je jedan od specificnih oblika delikventne grupe, razbojnicka banda maloljetnih
delikvenata sklonih vandalizmu I drugim oblicima nasilja.Karakteristika je urbanih
sredina, sa promenljivim sastavom,od manjih grupa do kriminalnih sindikata.Sluze se
metodama ucjene,prijetnje,podmicivanja,zastrasivanja I nasilja. Najvisi nivo kriminalnog
organizovanja postoji u sindikatima, velikim I stalnim udruzenjima kriminalaca, koji
djeluju kao poslovne organizacije.Struktura kriminalne grupe je soecificna I po tome sto
u njoj postoje pojedinci koji predstvaljaju autoritet, tzv.vodje u misljenju.

Organizovana kriminalna grupa: ovaj termin je prvenstveno krivicnopravni pojam

kojim se oznacava poseban oblik kriminalne grupe. To je grupa izvrsilaca krivicnih
djela,udruzenje od najmanje 3 osobe koje su povezane radi trajnog,ponovljenog ili
povremenog cinjenja KD,pri cemu svaki od njih daje svoj udeo u cinjenu KD. Ove grupe
su dinamicne, a ne staticne cjeline.Mijenjaju se u zavisnosti od kriminalne radnje koju
pocine. Clanovi ne moraju imati formalno definisane uloge,niti imati kontinuitet
clanstva,ni razvijenu organizacionu strukturu.Kada imaju I te elemente, onda prerastaju u
kriminalnu organizaciju. Konvencija protiv transnacionalnog OK razlikuje pojmove
organizovana grupa I grupa za organizovani kriminalitet.
Grupa za OK- 3 ili vise lica,koja postoji u izvjesnom vremenskom periodu,koja djeluje
sporazumno u cilju cinjenja jednog ili vise teskih zlocina, radi dobijanja finansijske I
druge materijalne koristi.

Kriminalna organizacija: Povremeno se organizovane grupe kriminalaca tranformisu u

kriminalnu organizaciju visokog stepena organizovanosti, pri cemu svaka ima svoje
podrucje I usko specijalizovanu aktivnost, razlika izmedju njih je u stepenu I cvrstini
organizacije.Postoje OBAVEZNI( saradnja 3 ili vise pojedinaca,dugorocna saradnja,
vrsenje ozbiljnih KD, cilj da se zadobije bogatsvo ili moc) i NEOBAVEZNI (svaki
ucesnik ima jasnu ulogu, unutrasnja disiplina,, brutalna sila I druga sredstva za
zastrasivanje, prosirenje uticaja na politicare medijepravosudne organe, koriscenje
privrednih struktura, mijesanje u pranje novca I ostvarivanje medjunarodne saradnje.)
kriterijumi identifikacije organizovanih kriminalnih grupa. Mora da ispuni sve obavezne I
najmanje dva neobavezna kriterijuma.
Bitne karakteristike krimin.organizacije: slozenost, razvijena podjela rada,poslovi
utvrdjeni podjelom rada, razvijen sistem koordinacije aktivnosti, unaprijed predvidjen
nacin funkcionisanja, norme I pravila ponasanja.Inrterpol poznaje 4 tipa
krim.organizacija: tradicionalni-porodicni(mafijaske porodice): profesionalne:
organizacije koje djeluju na medjunarodnom planu(trijade,jakuze): internacionalne
teroristicke organizacije.

Mafija: mafijom se uobicajeno nazivaju samo tradicionalne kriminalne organizacije

(Koza Nostra, jakuze, trijade). Osnovne karakteristike hijerarhijska struktura
organizacije, prinuda u odrzavanju unutrasnje discipline I ostvarivanju interesa, tijesne
korupcijeske veze sa predstavnicima vlasti.Koristeci se sistemom nasilja, mafija ima
raznovrsne motive uticaja na ekonomski,politicki I socijalni milje. Men smatra da je
mafija tradicionalno,konspirativno,profesionalno I hijerarhijski ustojeno kriminalno
udruzenje,koje planirano pomocu nasilja,zastrasivanja ili potkupljivanja ostvaruje veliku
finansijsku dobit. U italijanskom zakonodavstvu se razlikuju pojmovi obicna kriminalna
zavjera,koji vrse organizovane kriminalne grupe I zavjera tipa mafije,koju vrse
kriminalne organizacije. Zavjera tipa mafije je troje ili vise ljudi, koji koriste moc
zastrasivanja, za izvrsenje kriminalnog djela, sa ciljem kontrole ekonomskih aktivnosti,
dobijanje dozvola za rad,, nelegalno sticanje profita ili pridobijanje glasova za sebe ili
druge na izborima., dok obicna zavjera zahtijeva samo stvaranje stabilne organizacije, sa
ciljem izvrsenja neodredjenog broja krivicnih djela.

Organizovani kriminalitet I organizovani zlocin: treba uciniti bitna razgranicenja

izmedju ova dva pojma. U osnovnom znacenju kriminalitet je pretezno kriminoloski, a
zlocin krivicnopravni pojam, kod nas je to bio oblik saucesnistva, a danas je posebno KD
zlocinacko udruzenje. Istovjetnost se ogleda u tome sto se pod pojmom org.krimi.
podrazumijeva skup kriminalnih pojava, a org.zlocin moze da se sastoji iz mnogobrojnih
mogucnosti izvrsenja odredjenog ili vise KD. Svi pojedini oblici org,kriminaliteta u
krivicnopravnom smislu mogu se podvesti pod formu org.zlocina, ali svi moguci oblici
org.zlocina ne moraju biti I oblici org.kriminaliteta.

TEORIJSKI PRISTUPI U DEFINISANJU ORG.KRIMINALITETA

Imajuci u vidu veliki broj definicija, definisanje org.kriminaliteta moze se svrstati u 4
grupe pristupa: - kao posebnog oblika savremenog profesionalnog kriminaliteta, kao vid
djelatnosti kriminalnih organizacija, kao zlocinacko udruzenje koje se organizovano u
saucesnistvu bavi pojedinim oblicima kriminaliteta, po krivicno pravnom osnovu I po
mjesovitom kriterijumu.

Definisanje pojave kao posebnog oblika profesionalnog kriminaliteta:

Ovakve definicije odnose se na 3 vrste sadrzaja: 1.povezanost s vlascu (org.kriminalitet
mora biti u sprezi sa drzavom I da njega nem abez saradnje sa vlastima, nezavisno od
toga koja partija je na vlasti I koji je rezim u pitanju.Od sposobnosti org.krim.zavisi
koliko ce dospjeti u vrh vlasti.) 2.profitni cilj (org.krim.je kontinuirana zavjera u cilju
sticanja profita, a ne nasumicno krsenje zakona). 3.politicki uticaj(to je organizovana
kriminalna djelatnost zasnovana na liderstvu,discipline, planiranju I konspirativnosti
kriminalnog djelovanja, sa pretenzijama obezbedjenja odredjenog statusa I uticaja u
politickim I ekonomskim strukturama drustva).

Definisanje pojave kao skupa razlicitih vidova kriminaliteta:

Poljska u predlogu Koncencije za UN 1996.daje jednu veoma opsirnu definiciju. OK
podrazumijeva grupne aktivnosti 3 ili vise osoba, sa hijerarhijskom ili licnom
povezanoscu, sto omogucuje njihovim vodjama da dodju do profita,teritorija ili trzista, uz
primjenu nasilja, zastrasivanja,korupcije uz podsticanje kriminalnih aktivnosti I ulaganja
u legitimnu ekonomiju, a narocito: ilegalnom trgovinom narkotika, trafikingom ljudi,
falsifikovanjem novca, nezakonitom trgovinom kulturnih dobara, kradjom I
zloupotrebom nuklearnih materijala, terorizmom, tgovinom oruzjem, , korupcijom
zvanicnika.

Definisanje pojave prema karakteristikama kriminalnih organizacija:

Organizovana delikvencija je cvrsta forma kriminalnog zajednickog ponasanja, sa
odredjenom poslovnom organizacijom, cije se structure izrazavaju u sindikatima I ostalim
organizovanim hijerarhijama kriminalnog svijeta. Komisija za kriminal Cikaga smatra da
poslovanje OK karakterise: namjera ili izvrsenje KD, konspiraciju u cilju vrsenja KD,
trajnost konspiracija u vremenskom periodu, sticanje znacajnih finansijskih moci I
trazenje politicke I ekonomske sigurnosti. M.Milutinovic : cvrsto organizovane grupe
kriminalaca, koji djeluju duzi niz godina, na osnovu sopstvenih normi, sto im omogucava
cvrsta organizacija sa hijerarhijskim odnosima I velika operativnost u akcijama.

Definicije krivicnopravne prirode: Neke definicije polaze od broja djela, vrste

kriminalne djelatnosti I kaznenih sankcija.Prema tome, OK se smatraju djela grupe
osumnjicenih koji izvrse dva ili vise KD na ilegalnom trzistu, za koje je predvidjena
kazna zatvora u trajanju od 4 ili vise godina. Prema tome ilegalna trzista se odnose na
trzista za: ilegalna dobra, nelegalna trgovina legalnim dobrima, nelegalno pruzanje
usluga. Prema nasem zakonu, ovaj oblik kriminaliteta se dovodi u vezu sa vrsenjem
odredjenih vrsta I oblika KD protiv: ustavnog uredjenja ili bezbjednosti, covjecnosti I
medjunarodnog prava, falsifikovanje I pranje novca, neovlascenja proizvodnja I
stavljanje u promet opojnih droga, nedozvoljena trgovina oruzjem, trgovina ljudima,
razbojnistvo, razbojnicka kradja, davanje I primanje mita, iznude, otmica I druga KD za
koja je najmanja zaprijecena kazna u trajanju od najmanje 5 godina, kada je u njima
prisutan element organizovanog kriminaliteta u smislu udruzivanja radi vrsenja KD.

Definisanje prema mjesovitim kriterijumima: Poznati njemacki kriminolog Kajzer

definise OK na osnovu njegovih sledecih karakteristika: udruzivanje vise lica u profitno
orjentisanu zajednicu, postupanje po planu, organizaciona struktura, povezivanje
ilegalnih I legalnih aktivnosti, fleksibilna tehnologija djelovanja, koriscenje tehnicke
infrastructure, vrsenje uticaja na politiku, medije, javnu upravu,pravosudje I
privredu,pokretnost, internacionalnost. U nasem ZKP-u 3 su bitna uslova nuzna za
postojanje krivicnih djela OK: da je izvrseno KD rezultat organizovanog djelovanja vise
od 2 lica, da je njihov cilj vrsenje teskih KD radi sticanja dobiti ili moci. Pored toga u
Zakoniku su navedeni I drugi uslovi: da je svaki clan imao unaprijed odredjen zadatak, da
je djelatnost organizacije planirana na duze vrijeme, da se djelatnost zasniva na primjeni
odredjenih pravila, kontrole I discipline clanova, da se djelatnost vrsi u medjunarodnim
razmjerama, da se koriste privredne ili poslovne structure, pranje novca ili nezakonito
stecena dobit, da postoji uticaj organizacije na politicku vlast, medije, izvrsnu ili sudsku
vlast. Mico Boskovic zakljucuje da sadrzaj pojma OK obuhvata organizovano kriminalno
djelovanje, sa ciljem pribavljanja protivpravne imovinske koristi I ostvarivanja profita.

KARAKTERISTIKE ORGANIZOVANOG KRIMINALITETA:

1. Kriminalna organizacija – kriminalni sindikati
2. 2.hijerarhija – odgovornost I subordinacija
3. mrezna struktura
4. fleksibilnost u radu
5. infiltriranje u drzavne I privredne structure
6. veza sa organima vlasti I drgim institucijama
7. nasilje kao metod
8. profit kao cilj
9. profesionalizam kao karakteristika.

1.Kriminalna organizacija – kriminalni sindikati:

Prvi uslov za konstitutivni element OK jeste postojanje odredjene organizacije –
udruzenja kriminalaca ili organizovanih kriminalnih grupa. Ali to nije svaka organizacija
vec specificni oblik, koji karakterisu: organizovanje na tipu kriminalnih sindikata, veoma
cvrsta struktura organizacije, ukljucivanje veceg broja lica, raznolika struktura clanstva,
porodicni tip odnosa. Rekles razlikuje 3 pojavna oblika kriminalne karijere: obicnu,
profesionalnu, organizovanu. OK je onaj koji iniciraju I vrse kriminalni sindikati.
Koza Nostra : po uzoru na moderne drzave pociva na 3 osnovna pricipa: narod, teritorija
I vlada. Narod je drugo ime za njene clanove, ateritoriju cine uglavnom seoska podrucja
na Siciliji. Vise familija obrazuje okrug, vise okruga provinciju.Na celu regionalnih
zajednica su komiteti, koji cine dio piramidalne strukture, ciju bazu cine sefovi familija, a
na celu je regionalni komitet. Ndrageta: je organizovana na principu konfederacije vise
mafijaskih porodica, koje zajedno predstavljaju “drustvo uvazenih”. Unutar porodice
jasno je izrazena hijerarhija, a clanovi imaju precizno odredjene uloge. Vodja familije je
Mamma Santissima, najsrecnija majka, a uz njega je I nekoliko najblizih saradniak.
Kamora je organizacija kojom rukovodi komitet glavesina, ciji clanovi sami odredjuju
svoje naslednike, a vladaju pomocu gvozdene discipline. Njeno clanstvo se regrutuje u
zatvorima, gdje pocinje obuka za profesionalne razbojnike I placene ubice.
Jakuze bande jakuza stalno uvecavaju clanstvo, imale su clanstvo brojnije od americke
Koza Nostre.Modernizacija pocinje 1986.g ponovnim usponom Japana, kada jakuze
stvaraju novu konstrukciju clanstva, kao I dotadasnjih poslova. Trijade su organizovane u
Kini I Hongkongu kao mafijaske organizacije I kriminalna bratstva I imaju svoje
ogranke u SAD, Kanadi, Austtakiji I Engleskoj.
Clanovi uzivaju svojevsrnu zastitu sindikata zbog strogih pravila.

2.Hijerarhija – odgovornost I subordinacija

Bitno obiljezje OK jeste stroga hijerarhijska organizaciona struktura,iz koje proisticu
mnoge njegove karakteristike: hijerarhija, rukovodstvo je odvoje od od neposredne
umijesanosti u aktivnosti, unutrasnji odnosi su formirani na osnovama podredjenosti I
autoriteta, stroga disciplina medju clanovima, rigorozne sankcije za neposlusnost,
postojanje kodeksa ponasanja. Na vrhu organizacije je vodja, dok su clanovi izvrsioci.
Slozenije krim.organizacije imaju specijalna odjeljenja, koja cine clanovi,ciji je zadatak
izvrsavanje odredjenih poslova ili vrbovanje novih ljudi.Sistem kaznjavanja nepouzdanih
clanova krece se od smrtnih kazni do kazne smanjenja prihoda.Rukovodstvo ima
mehanizam da primora clanove da se pridrzavaju pravila, poznatih pod nazivom kodeks o
lojalnosti I cutanju ili zavet cutanja. Kresi navodi da se na celu monopolisticke porodice
nalazi gazda,don ili bos, njegov autoritet je apsolutan.Ispod njega je njegov zamjenik,koji
prenosi gazdine naloge potcinjenima. Na istom nivou nalazi se I savjetnik. Ispod njih se
nalze porucnici,koji sluze kao veza izmedju rukovodstva familije I nizeg personala.na
najnizem nivou su vojnici,koji obavljaju kriminalne poslove.

3. Mrezna struktura: podrazumijeva 2 obblasti: mrezu poslova I trzista I mrezu

organizacione prirode. Mreze su niz karika,koje su povezane jedna sa drugom.To mogu
biti pojedinci,organizacije, fimr,kompjuteri, ali poenta je u tome da medju njima postoje
znacajne veze. Mreze variraju u obliku,veliciniclanstvy, svrsi.Mogu biti velike I
male,lokalne ili globalne, domace ili transnacionalne, svrsishodne ili bez cilja. Specificne
mreze mogu biti usko I strogo fokusirane na jedan cilj ili siroko orjentisane na vise
ciljeva. Djeluju I u legalnom I u nelegalnom sektoru drustva. Pocivaju na jezgru koje cini
upravljacki mehanizam, preko kojeg je obezbijedjeno funkcionisanje specijalizovanih
uloga pojedinih djelova I uredjuje druge kljucne komponente mreze. Najvaznija
karakteristika mrezne struktrure vezana je sa podjelom rada u okviru kriminalne
organizacije. Prema Kopsu, specijalizovana lica u mrezi su: gazde-kontrolisu resurse,
brokeri-strateski kontakti sa ljudima, sakupljaci-skupljaju ljude I korisne informacije koje
kasnije prodaju, strucnjaci-posjeduju informaciju, prodavci- imaju znanje I prodaju ideje.

4. Fleksibilnost u radu : savremeni oblici kriminalnih organizacija sve vise poprimaju

vid legalnih korporacija koje se u metodu rada prilagodjavaju potrebama.One to cine po
principima: brze promjene oblika rada I kriminalne djelatnosti, veoma lakog
prilagodjavanja savremenim tokovima,koriscenja savremenih tehnickih dostignuca u
radu, prilagodljivosti trzistu, sirenja kriminalne djelatnosti kao cilj.
Manje organizacije su teze za identifikovanje I borbu protiv njih.Vise naginju
manipulacijama I korupciji, nego pucnjavi I bombama.Nelegalnost ih je primorala da
rade tajno I da se vise fokusiraju na fleksibilne I prilagodljive organizacione strukture I
na oblike funkcionalne saradnje medju grupama sa dopunskim vjestinama. OK koristi
raznolikost I fleksibilnost privrede I tesko pregledne finansijske kanale za prikrivanje
svojih mahinacija.Tako je npr Kamora u Napulju, osnivanjem preduzeca I kroz
sponzorstva potkopala regionalnu privredu I stvorila snazni
konzorcijum.Nagomilavanjem privredne moci u rukama OK ugrozeno je drustvo u cjelini
I pojedinacni gradjanin.

5. Infiltriranje u drzavne I privredne strukture: mnoge kriminalne organizacije se u

novije vrijeme pojavljuju kao legalna preduzeca.Na taj nacin pokusavaju da imitiraju
svoje legalne konkurente, pomjerajuci fokus svojih aktivnosti sa jednog sektora na drugi,
sa nelegalne trgovine kradenom robom na falsifikovanje novca, sa trgovine narkotika na
trgovinu ljudima. Miler kaze da svaki krug pranja novca zavrsava infiltracijom u legalne
poslove.Transakcije koje su krivicno gonjene u mnogim djelovima svijeta,sprovodjene su
u onim drzavama koje ih dozvoljavaju ili podrzavaju.Prenosenje djelatnosti iz nelegalnog
poslovanja u sector legalnog, stvara vezu izmedju podzemlja I gornjeg svijeta, sto daje
vaznu podrsku kriminalnim preduzecima koja su umijesana u razne nelegalne
aktivnosti.Na taj nacin OK prosiruje svoju vezu,ukljucujuci profesionalce koji im pomazu
da sakriju visinu svoje dobiti I da tu dobit investiraju u nove poslove.

6. Veza sa organima vlasti I drugim institucijama: ono sto OK bitno razlikuej od

djelatnosti drugih kriminalnig grupa jeste veza sa drzavom I njenim organima.Na osnovu
tih veza vodje posjeduju imunitet koji im obezbjedjuje nesmetano obavljanje ilegalnih
aktivnosti.Da bi dosla do takvih veza, kriminalna organizacija koristi razne metode kao
sto su korumpiranja,ucjene,pritisci,iznude I sl.Po nekim misljenima OK je zanovan na
slabostima politicara.Veza izmedju kriminalnog podzemlja I predstavnika vlasti reflektuje
se na 2 nacina: obavljanje prljavih poslova za drzavu ili je rijec o korumpiranju
pojedinaca,najcesce nosilaca javnih ovlascenja.Na meti OK su
politicari,sudije,tuzioci,policajci,ministri… Kako navodi Albaneze u svojim odnosima sa
drzavom, mafija ima 2 lica: ona je izvan drzave I protiv nje, jer ne priznaje drzavni
monopol nad nasiljem,ukljucujuci ubistvo. Ona je I unutar drzave , jer je veliki broj
njenih aktivnosti povezan sa upotrebom javnih finansija I aktivnim ucescem u javnom
zivotu.

7. Nasilje kao metod: nasilje kao jedna od bitnih formi I obiljezja OK, ima visestruki
smisao kao metod zastrasivanja protivnika, kao nacin odrzavanja discipline unutar
organizacije, te kao nacin izvrsenja kriminalnih radnji.Upotreba nasilja se odnosi na 3
smjera aktivnosti u kojima je moguca: nasilje unutar kriminalne grupe zbog potrebe
odrzavanja discipline, nasilje izmedju konkurentskih organizacija, nasilje izvan
organizacije. Metode nasilja koje koristi mafija, Zakon o kriminalitetu Italije dijeli u 3
oblika: ostvarivanje kriminalnog cilja, moc zastrasivanja koja potice od veza
organizacije, stanje podredjenosti I zavjera cutanja, od kojih svi moraju biti ispunjeni.

8. Profit kao cilj: profit je glavni motiv OK I svaka njegova aktivnost usmjerena je ka
uvecanju dobiti. Maksimiranje profita uz minimalna ulaganja, osnovna je deviza
njegovog poslovanja. On pokazuje sposobnost da se prilagodjava svakoj promjeni na
trzistu, jer posjeduje izuzetnu ekonomsku racionalnost.Tehnologija koju koristi cesto je
efikasnija od one u legalnom biznisu. Tio tvrdi da je OK preduzece koje godisnje zaradi
vise od 10 najvecih americkih privrednih korporacija.neki cak smatraju da se savremena
mafija moze definisati kao finansijska mafija.Njen nezakoniti capital usmjerava se na
finansijska trzista, gdje se obrce, a zatim ponovo investira u nezakonite aktivnosti.
Finansijska mafija ima medjunarodni domet aktivnosti. OK je najzastupljeniji u
zemljama gdje je capital I koncentrisan.

9. Profesionalizam kao karakteristika: bitno obiljezje OK je visok nivo

profesionalizma u izvrsenju KD. Zbog te svoje karakteristike, OK se moze definisati kao
jedan od oblika profesionalnog kriminaliteta. Kada se uzme u obzir profesionalizam u
radu, karakteristike pojma OK su: izuzetno dobra organizovanost, brizljivo planiranje
kriminalnih djelatnosti, strucno izvrsenje KD, prikrivanje izvrsilaca KD, unistavanje
tragova izvrsenja, prikrivanje pojedinaca koji su otkriveni I njihovo prebacivanje preko
granice, materijalno tehnicka opremljenost na najvisem nivou. Neki autori smatraju da
profrsionalni kriminalci u oblasti OK dostizu vrhunsku karijeru medju kriminalcima, da
se nalaze u vrhunskom razredu zlocina, da su to prvorazredni zlocinci, koji veoma lako I
uspjesno obavljaju kriminalne akcije.

UZROCI ORGANIZOVANOG KRIMINALITETA:

Etioloski uzroci OK su veoma raznovrsni. Mogu se podijeliti na one od medjunarodnog I
nacionalnog znacaja. Medjunarodni faktori uticaja pogoduju razvoju OK kroz procese
globalizacije, odsustvo I toleranciju kontrole prekogranicnog prometa I nedovoljno
bezbjedan razvoj internacionalne, posebno finansijske kontrole, razvoj internet tehnike I
sl. Kao uzroci bi se mogli identifikovati sledeci problemi: 1.nedostatak u nacionalnom
zakonodavstvu djelotvornih zakona koji bi omogucili primjenu posebnih pravnih
sredstava za njegovo suzbijanje, 2.nedovoljna unifikacija nacionalnih pravnih
standardabu zemljama gdje je pojava OK evidentna, 3.neadekvatne pravne I ekonomske
mjere oduzimanja sredstava stecenih kriminalnom aktivnoscu, 4.prepustanje zemalja u
tranziciji sopstevnom snalazenju u suzbijanju OK, bez dovoljne pomoci, regionalnih I
medjunarodnih tijela, 5.nedovoljna saradnja na suzbijanju pojave, 6.nepostojanje ili
neadekvatne specijalizovane snage I drzavna tijela za suzbijanje ove vrste kriminaliteta,
7.neadekvatna kazenna politika, 8.nedovoljno poznavanje obima,metoda I sadrzaja rada
kriminalnih organizacija

II .TRGOVINA NARKOTICIMA
1. Pojam narkomanije i narkotika
Prema definiciji Svetske zdr. org. - Komiteta eksperata za droge, narkomanija je „stanje
periodične ili hronične intoksikacije, štetno kako za pojedinca, tako i za društvo, do koje
dolazi ponovljenim uzimanjem neke droge (prirodne ili sintetičke).
Njene karakteristike su sledeće: nesavladiva želja ili potreba da se nastavi s uzimanjem
droge i da se do nje dođe bilo kojim sredstvima, tendencija da se poveća doza, zavisnost
u psihičkom lli fizičkom smislu u odnosu na efekte droge.
Uže posmatrano, narkomaniju kao bolest karakterišu tri bitna elementa:
1. psihička , 2.fizička zavisnost i 3. tolerancija i navika.
1.Psihička zavisnost ispoljava se u potrebi i želji doživljavanja nečeg prijatnog,
odnosno otklanjanja emocionalnih nelagodnosti.
2.Fizička zavisnost iskazuje se u adaptaciji organizma na određenu vrstu
sredstava, jer prekid korišćenja narkotičnih sredstava dovodi do promena u metabolizmu i
disfunkciji centralnog nervnog sistema, do tzv. apstinencijalnog sindroma, koji nastaje
usled ćelijske adaptacije organizma na drogu.
3.Tolerancija predstavlja potrebu organizma, protokom vremena, za većom
količinom ili jačom vrstom narkotika. Nastaje posle dugotrajnog uzimanja nekog
narkotičnog sredstva, pri čemu je za održanje dobrog funkcionisanja potrebno povećavati
dozu.

3. Uzroci narkomanije
U izučavanju uzročnosti narkomanije postoji nekoliko naučnih pristupa: medicinsko-
psihijatrijski, koji polazi od hipoteze da je narkomanija bolest ili posledica nekog
mentalnog poremećaja; psihološka orijentacija, koja pojavu posmatra sa stanovišta
psiholoških predispozicija i psihičke strukture ličnosti; sociološki pristup izučava pojavu
s aspekta djelovanja društvenih i, uže, socijalnih činilaca; kriminološki, koji pojavu
posmatra kao socijalno-patološki fenomen poremećaja u ponašanju protivpravnog
sadržaja; te etičko-filozofska orijentacija viđenja pojave kao problema izražavanja
slobode čoveka u društvu.
Kod adolescenta postoje potrebe za pripadanjem i za identitetom. Nemogućnost u
orijentaciji i zadovoljavanju takvih potreba dovodi do nesigurnosti u socijalnom
sazrevanju ličnosti i normalnoj izgradnji identiteta.
Drugi autori u prvi plan stavljaju problem neprilagođenosti, odnosno socijalne i
emocionalne adaptacije. Druženje s narkomanima, želja za pripadanjem grupi i da se
bude prihvaćen u njoj, identifikacija s poznatim ličnostima, učenje po modelu, imitacija i
asocijativne tendencije, dovode prvo do iskušenja, a vrlo brzo i do navike i zavisnosti, što
oni smatraju jednim od bitnih faktora uzročnosti narkomanije.
Treći su mišljenja da su uzroci, u osnovi, socijalno-psihološke prirode bića mladog
čoveka (instinkata, potreba, prepreka), te potrebe za dokazivanjem i samoaktualizacijom.
U drugim stavovima ovog pristupa pažnja se pridaje problemu slobodnog vremena,
odnosno njegovom besciljnom i besadržajnom provođenju (besposličarenje), kao motiv
da se ono iskoristi sadržajima, avanture, provoda .
Mnogi istraživači ukazuju na neposrednu vezu gradske sredine, odnosno migracija,
urbanizacije i narkomanije.
Osim toga, kao opšti socijalni uzroci narkomanije pominju se: brzi protok ideja i porast
standarda, promene u sistemu vrednosti, anomična stanja, strukturalne promene u
porodici, poremećaji u vaspitanju, uticaji okoline i drugi činioci. Socijalnim faktorima se
mogu dodati i činjenice opšte neinformisanosti o svojstvima narkotika i manifestnim
znacima u ponašanju mlade osobe .
Interesantno je. i s etiološkog stanovišta indikativno, da su epidemije narkomanskih
ponašanja nastajale u vreme ratnih sukoba, velikih društvenihi potresa, u periodima
tranzicije, radikalnih promena u sistemu vrednosti i socijalnih kriza.
Kriminološka orijentacija dovodi u vezu uzročnost sa nedozvoljenom proizvodnjom,
prometom, ilegalnom trgovinom i drugim oblicima zloupoteba narkotika.

4. Narkomanija i kriminalitet
4.1. Pojam i vrste narkomanskog kriminaliteta
Od svih socijalno-patoloških pojava narkomanija je u najtešnjoj vezi s kriminalitetom. Ta
vezanost je objektivne prirode i etiološki uslovljena, jer gdje god postoji zloupotreba
droge, tamo je i neki od vidova delinkventnog ponašanja.
Podaci o tome da je visok procenat kriminalaca među zavisnicima od droge ukazuju na to
da je kriminalna sredina jedan od važnih uzročnika pojave narkomanije.
Problem odnosa narkomanije i kriminaliteta može se tumačiti prvenstveno kao
nedozvoljena proizvodnja i promet opojnih droga, iz čega proizlaze ostala značajna
pitanja.
4.2.Kriminalitet narkomana zavisnika - delinkventa možemo posmatrati kao direktni i
indirektni kriminalitet.
Direktni (kao kriminalna radnja i vrsta delikata narkomana) se ogleda u raznim formama
delinkventnog ponašanja da bi se pribavila droga (falsifikovanja recepata, obijanja
apoteka, prodaje i krijumčarenja droge) dok se indirektni (kriminalitet narkomana pod
uticajem droge ) odnosi na kriminalne radnje kojima se pokušava doći do sredstava
pomoću kojih bi se kupila droga.
Pre svega. narkomanija je kriminogenog karaktera u svim svojim elementima.
U krivičnopravnoj i kriminološkoj literaturi se navode četiri vrste najčešćih delikata
koje čine narkomani:
a) KD zavisnika, uzrokovana neodoljivom potrebom za pribavljanjem droge ili sredstava
za njihovu kupovinu (falsifikovanje. krađe, razbojništva, prevare i pronevere);
b) KD počinjena usled poremećaja ličnosti nastalih zloupotrebom narkotičnih sredstava
(ubistva, telesne povrede, seksualni delikti i drugi vidovi nasilništva);
c) KD ilegalne trgovine u vezi s proizvodnjom, prometom, krijumčarenjem i ilegalnom
trgovinom drogama; i
d) KD pomaganja pri zloupotrebi droge;
4.3. Narkomanija i organizovani kriminalitet
Radi se, o tipičnom primeru jednog od oblika organizovanog-profesionalnog
kriminaliteta, čiji je osnov droga.
Organ.krim.i mreža rasturača počeli su aktivno promovisati droge da bi podstakli njihovu
potražnju.
Veze narkomafije i vlasti pojedinih zemalja su evidentne. U funkciji organizovanog
kriminaliteta droge nalaze se razne fiktivne firme i poslovi.
Opasnosti uticaja organizovanog kriminaliteta s drogom su gdje ne postoje oblici državne
regulacije ili postoji politički i privredni interes za proizvodnju i izvoz droge (Burma,
Laos, Tajland,Avganistan).
4.4. Krivičnopravna regulacija
Ilegalni promet i trgovina opojnim drogama jedan je od najprisutnijih oblika ispoljavanja
organizovanog kriminaliteta.
Inkriminacije iz ove oblasti svrstane su u KD protiv zdravlja ljudi, i to: neovlašćena
proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojnih droga i omogućavanje uživanja
opojnih droga.
U osnovnom obliku, djelo čini onaj ko neovlašćeno proizvodi. Prerađuje, prodaje ili nudi
na prodaju, ili onaj ko radi prodaje kupuje, drži ili prenosi, ili onaj ko posreduje u prodaji
ili kupovini ili na drugi način neovlašćeno stavlja u promet supstance ili preparate koji su
proglašeni za opojne droge.
Teži oblik postoji ako je djelo iz osnovnog oblika izvršeno od strane više lica koja su se
udružila za vršenje tih djela, ili je učinilae ovog djela organizovao mrežu preprodavaca ili
posrednika.
Posebnim oblikom propisana je radnja neovlašćenog držanja supstance ili preparata koji
su proglašeni za opojne droge, s tim što se učinilac djela iz ovog oblika koji opojnu drogu
drži radi sopstvene upotrebe može osloboditi od kazne.
Drugi teži oblik čini onaj ko pravi, nabavlja, poseduje ili daje na upotrebu opremu,
materijal ili supstance za koje zna da su namenjene za proizvodnju opojnih droga,
Drugo KD iz ove oblasti je omogućavanje uživanja opojnih droga ( onaj ko navodi
drugog na uživanje opojne droge ili mu daje opojnu drogu da je uživa on ili drugo lice ili
stavi na raspolaganje prostorije radi uživanja opojne droge ili na drugi način omogućuje
drugom da uživa opojnu drogu.
Težim oblikom propisano je ako je djelo iz osnovnog oblika učinjeno prema maloletnom
licu ili prema više lica, ili je izazvalo naročito teške posledice.

III. TERORIZAM 1. Pojam terorizma

Izraz terorizam vodi poreklo od latinske riječi terror, terroris, što u prevodu znači jak
strah. Pod opštim pojmom terorizma podrazumeva se doktrina, metod i sredstvo
izazivanja straha i nesigurnosti kod građana sistematskom upotrebom nasilja radi
ostvarivanja određenih, prvenstveno političkih ciljeva.
Enciklopedijski, pod terorizmom se podrazumeva „akcija nasilja, koja se primenjuje iz
političkih razloga radi zastrašivanja i bespoštednog slamanja otpora onoga prema kome
se vrši".
Pored navedenih definicija, koje polaze od svrhe i cilja kriminalne akcije. izdvajaju se i
tzv. deskriptivne prema kojim terorizam predstavlja oblik organizovane kriminalne
djelatnosti koja se odlikuje vršenjem akata nasilja, poput podmetanja
eksploziva,izazivanja požara i preduzimanja drugih opšteopasnih radnji, te vršenja
ubistava,atentata i otmica, radi zastrašivanja stanovništva i predstavnika vlasti, kako bi se
nasilno ostvarili pojedini, pretežno politički ciljevi.
2. Opšte karakteristike
Bitna karakteristika terorizma, bez obzira na njegove oblike i forme ispoljavanja, jeste da
po svim kriterijumima klasifikacije spada u oblik profesionalnog, odnosno organizovanog
kriminaliteta.
Savremeni terorizam odlikuju: visok stepen organizovanosti, globalizam,
profesionalizam, zloupotreba tehničkih dostignuća, finansijska moć stečena pranjem
novca i manipulacijama novčanih zavoda u mnogim zemljama.
 U bitna svojstva terorizma, koja ga izdvajaju iz cjeline kriminaliteta, ubrajaju se:
korišćenje ekstranormalnih oblika političkog nasilja; komunikacijska funkcija
obaveštavanja o cilju; zastrašivanje čiji psihološki efekti nadmašuju fizičke učinke;
specifična organizaciona i kadrovska struktura organizacija i njenih pripadnika zasnovana
na ideološkim, rasnim, vjerskim ili nacionalnim osnovama; posebnosti cilja - izazivanje
psihoze opšte opasnosti, nesigurnosti i nepoverenja u institucije sistema prema kome je
usmjeren; neselektivnost ciljeva, odnosno bezobzirnost i izuzetna surovost pri
izvršavanju akcija; raznovrsnost i stalno proširivanje spektra objekata napada i meta
terorističkih akata; efektnost i efikasnost.
Iz mnoštva bitnih karakteristika ističu se: univerzalnost pojave, evoluciju primjene
metoda i sredstava, usmjerenost cilja u terorističkom aktu, profesionalnost i organizovanu
aktivnost.

3. Vrste i oblici terorizma

U literaturi je najčešća podjela na međunarodni, državni, individualni i grupni terorizam.
U najširem smislu, međunarodni terorizam se može razvrstati na transnacionalni
(izvršioci nedržavni subjekti, i gdje postoji određen stepen saradnje izvršilaca iz više
zemalja, radi ostvarivanja svojih političkih i dr. ciljeva) i međudržavni terorizam (jedan
od specifičnih spoljnopolitičkih postupaka države kao subjekta međunarodnih odnosa i
međunarodnog prava, a ne pojedinaca ili grupa).
P. Čičovački zaključuje da se kroz literaturu nameće sledećih pet tipova terorizma:
religiozni, politički, državni, terorizam asociran sa organizovanim kriminalitetom i
patološki terorizam.
Religiozni terorizam je inspirisan religijskim fundamentalizmom (ili religijski terorizam)
i nastaje u okviru istorijskih tradicija tradicionalnih religija u kojima se nasilje uvek
nazire kao preteća senka.(islamski terorizam).
Politički terorizam potiče od riječi teror i terorisanje.Terorisanje je blisko povezano sa
prinudom, sa nasiljem koje se koristi ilegalno protiv prihvaćenih zakona i normi( u 20.
vijeku najčešća forma je tzv revolucionarni teror).
Državni terorizam kao oblik ima najrazličitije forme. Državni terorizam, svojstven
diktatorskim režimima, može biti usmjeren protiv sopstvenog stanovništva, ali i protiv
drugih država. Patološki terorizam podrazumeva oblik terorizma kada individue ili grupe
terorišu druga lica prvenstveno zato da budu primećene, da skrenu pažnju društva -
ponekad i čitavog sveta - na sebe.

4. Uzroci terorizma- Problemi definisanja uzroka

Klasični tipovi terorizma prvenstveno nastaju u nerazvijenim djelovima sveta, u
marginalnim kulturama i njihovim uređenjima. odnosno da su socijalni faktori učinili
terorizam oružjem slabih i podređenih iz jednih razloga, odnosno jačih, pohlepnih i
dominantnijih iz drugih.
Uzroci terorizma u teoriji i dokumentima tijela međunarodne zajednice različito se
definišu.
Neki autori (Džonson i Barton) uzroke terorizma nalaze u različitim ideologijama. Prema
njima, izvori terorizma su ideologije: nacionalističkih manjinskih grupa separatističkog
karaktera; anarhistička shvatanja terorističke borbe protiv „društvenog zla",
revolucionarni marksizam sa idejama socijalističke revolucije. novolevičarski
sindikalizam i reakcionarni neofašiam.
Najčešći oblici motivacije terorizma su politički, pa mu otuda politički činioci i daju
osnovna obeležja. Njegove odlike su organizaciona i kadrovska struktura zasnovana na
ideološkim, rasnim, vjerskim ili nacionalnim osnovama.

4.2. Međunarodni izvori terorizma

Prema stavovima Ad hoc komiteta za terorizam uzroci terorizma su. spoljni:
kolonijalizam, strana okupacija, agresija, imperijalistička i hegemonistička politika,
uplitanje u unutrašnje stvari jedne države, strana eksploatacija bogatstva i nepravedan
međunarodni poredak; kao i unutrašnji: rasizam ,fašizam, neofašizam, genocid,
aparthejd, prenaglašena društvena, ekonomska i politička nejednakost, nepoštovanje i
kršenje ljudskih prava, opšte siromaštvo, beda, glad i osujećenost.
Uzroci su zakonito u sticaju objektivnih uslova života u međunarodnom okruženju,
uticaju unutrašnjih društvenih i socijalnih uslova te subjektivnih činilaca ličnih ambicija,
sklonosti i karaktera i kolektivnih političkih motiva pojedinih grupa i organizacija.

5. Krivičnopravni aspekti terorizma

Teorijski posmatrano, moguća su dva modela klasifikacije obeležja terorizma objektivni i
subjektivni.
Prema objektivnim kriterijumima, terorističkim deliktima se mogu smatrati
kvalifikovani oblici nekoliko vrsta drugih krivičnih djela: a) zločin protiv ličnosti:
umišljajna ubistva, nasilničko ponašanje, otmice ličnosti; b) napadi na imovinu, u šta
spadaju napadi na javne (posebno komunalne) objekte i saobraćajna sredstva i
komunikacije upotrebom eksploziva, podmetanje požara, teška razbojništva i ucjene.
Subjektivnim kriterijumom obuhvaćena su djela izvedena s ciljem izazivanja straha i
nesigurnosti građana.
Terorizam je u našem krivičnom zakonodavstvu propisan kroz nekoliko neposrednih i
posrednih inkriminacija (u oblasti krivičnih djela protiv ustavnog uređenja i
bezbjednosti).
Djelo čini onaj ko u nameri ugrožavanja ustavnog uređenja ili bezbjednosti izazove
eksploziju ili požar ili preduzme neku drugu opšteopasnu radnju ili izvrši otmicu nekog
lica ili drugi akt nasilja ili preti preduzimanjem kakve opšteopasne radnje ili upotrebom
nuklearnog, hemijskog, bakteriološkog ili drugog opšteopasnog sredstva i time izazove
osećanje straha nesigurnosti kod gradjana.
Međunarodni terorizam je propisan kao KD protiv međnarodnog prava, u osnovnom,
težem i najtežem obliku.
U osnovnom obliku djelo čini onaj ko, u nameri da naškodi stranoj državi ili
međunarodnoj organizaciji, izvrši otmicu nekog lica ili neko drugo nasilje, izazove
eksploziju ili požar ili preduzme druge opšteopasne radnje
U posrednom smislu, kao delikt terorizma u ovoj oblasti propisano je i KD uzimanje
talaca.

6. Oblici terorističkog organizovanja

Terorističke organizacije su posebne profesionalne organizacije kriminalne orijentacije,
koje odlikuju stroga pravila unutrašnje hijerarhije i militantne organizacije, fanatizam i
solidarnost članstva i anonimnost članova.
Bitni elementi terorističkog djelovanja su organizacija, planiranje, finansiranje i
neposredna aktivnost.
Organizaciona struktura terorističkih skupina usklađena je sa njihovim ciljevima.
Savremena organizacija terorističkih skupina danas podrazumeva podelu zadataka u
različitim oblastima.
Zavisno od tipa terorizma, i terorističke organizacije se najčešće dijele prema
proklamovanom cilju terorista na: one koje teže ostvarenju određenih ideoloških ili
verskih ciljeva, one koje nastoje da ostvare neke nacionalne, pre svega separatistički
orijentisane ciljeve i one koje imaju kombinovane ciljeve.
Povezanost org.krim. i terorizma ne samo da postoji, već se uveliko prepliće, kroz
nelegalnu trgovinu narkotika, oružja, trgovinu belog roblja i slično. Često se koriste
državni fondovi obaveštajnih službi, sredstva političkih org., kao i samofinansiranje iz
klasičnih kriminalnih akata provala i otmica.

IV. TRGOVINA LJUDIMA

1. Uvod
Osnovni uzroci trg. ljud.. su :uticaj globalizacije, siromaštvo, nezaposlenost, loši uslovi
života, nasilje prema ženama i djeci, diskriminacija žena, korumpiranost vlasti,
organizovani kriminalitet, politička nestabilnost, oružani i međuetnički sukobi,
privlačnost boljeg života u nekoj drugoj zemlji, visoka profitna stopa zarade, S druge
strane, u bogatijim zemljama postoji potreba za jeftinom radnom snagom na teškim i
slabo plaćenim poslovima.
UN smatraju da je trgovina ljudima, prema ostvarenom profitu, treća po zaradi
kriminalna djelatnost u svetu, odmah iza trgoviru oružjem i narkoticima, sa kojima je
često blisko povezana.
Jedan od najgorih aspekata ove pojave jeste odnos prema ljudskom životu kao prema
robi, odnosno određivanje novčane vrijednosti jednog čoveka žene ili deteta.
Trgovina ljudima u osnovi predstavlja drastičan oblik kršenja osnovnih ljudskih prava.
Ovim krivičnim djelom u osnovi se krši univerzalno pravo na život i dostojanstvo, pravo
na slobodu kretanja, pravo na privatnost, pravo na seksualnu slobodu, pravo na zaštitu
zdravlja, pravo na slobodu od svih vidova ropstva i mnoga druga prava.

2. Terminološko razgraničenje pojmova

Najpoznatiji termin koji je do sada bio u upotrebi u vezi sa ovom pojavom jeste trgovina
bijelim robljem, mada su u poslednje vreme u primjeni i drugi termini, kao što su:
trgovina ljudskim bićima, krijumčarenje ljudi krijumčarcnje žena i djece, organizovana
prostitucija, trgovina ljudskim organima, trgovina ženama i djecom, seks trafiking i
slično.
Za trgovinu ljudima često se upotrebljava izraz trafiking.
Krijumčarenje ljudi je uži pojam od pojma trg. ljud., i može predstavljati fazu u procesu
trg. lju
Osnovne razlike između krijumčarenja ljudi i trg. ljud. ogledaju se u sledećem:
Kod krijumčarenja Ijudi. prokrijumčarene osobc uvek prelaze granicu ilegalno; cilj
krijumčarenja je zarada od prebacivanja lica preko granice; krijumčareno lice obično daje
pristanak za prelaz preko granice;
Kod trgovine Ijudima. žrtva može ali ne mora preći granicu ilegalno,žrtvom se može
trgovati i u okviru granica jedne zemlje; cilj trgovaca je višestruko eksploatisanje žrtve;
žrtva trafikinga može, a i ne mora dati pristanak za prelazak preko granice.
Najvažniji element trg. ljud., koji je i razlikuje od krijumčarnja ljudi, jeste držanje u
ropskom odnosu i eksploatisanje.
Slično krijumčarenju ljudi, i prostitucija je pojava koja se često poistovećuje sa trg. ljud.,
jer se žrtve trgovine Ijudima smatraju prostitutkama.
Bitne odlike prostitucije su: povezivanje svakog seksualnog odnosa sa novcem :
kakvom drugom koristi; ekstremni seksualni promiskuitet, odnosno vezano za veliki broj
različitih, ali i nepoznatih partnera; te emotivna ravnodušnost ne samo prema seksualnom
zadovoljstvu već i prema partneru.

3. Trgovina ljudima kao istorijski pojam

Za trgovinu ljudima su znala i njome manipulisala i varvarska plemena i organizovana
društva. Međutim, do ekspanzije trgovine robljem dolazi u antičkim robovlasničkim
državama, čija je privreda zavisila od fizičkog rada robova.
Seksualna eksploatacija lica u ropstvu svoju ekspanziju doživljava za vrijeme ratova i
oružanih sukoba, u svim vremenskim periodima.
Trgovina Ijudskim organima i djelovima tijela ima kraću istoriju. Prvo zabeleženo
nezakonito uzimanje organa dogodilo se u Lionu u Francuskoj1768. godme, kada je
porodica francuskog princa navodno organizovala otmice djece radi uzimanja njihovih
ruku, u nameri da rekonstruiše distrofične ekstremitete svog sina.
Prvi zabeleženi slučaj kršenja ljudskih prava s ciljem prodaje djelova ljudskog tijela
dogodio se početkom XIX veka, kada Vilijam Berk iz Edinburga ubio 16 ljudi u periodu
od godinu dana i prodao njihova tijela lokalnoj medicinskoj školi koja ih je otkupljivala
za sprovođenje obuke iz anatomije studenata medicine.
Kao kriminalni akt, trgovina bijelim robljem datira od XIX v., nakon zabrane trgovine
robovima. Nastala je zbog nestašice žena bijele rase u Americi, Australiji i na Novom
Zelandu.

5. Ljudska prava i slobode i trgovina ljudima

Trgovina ljudima je pojava kojom se na najgrublji mogući način krše temeljna ljudska
prava i slobode. Trgovinom Ijudima ugrožavaju se prava i slobode propisana
Univerzalnom deklaracijom o Ijudskim pravima (1948).
Kršenje ljudskih prava i sloboda i, s tim u vezi, trgovina ljudima, u obimu u kome se
javlja, posledica je primarne, sekundarne i tercijarne viktimizacije.
U procesu primarne viktimizacije žrtva se tretira kao stvar i svaka druga roba koja se
može kupiti na ilegalnom tržištu. U procesu sekundarne viktimizacije ljudska prava
žrtava krše subjekti bezbjednosti (tretiranjem žrtve kao prestupnika ili nepružanjem
adekvatne pomoći žrtvi,) ili društveno okruženje u mestu življenja (osuda žrtve što
onemogućava reintegraciju u normalne društvene tokove). Tercijarna viktimizacija
podrazumijeva ponovno regrutovanje žrtve i vraćanje u lanac trg. ljud., pri čemu se krše
ista prava kao u slučaju primarne viktimizacije.
Pored toga, kršenje ljudskih prava (uglavnom iz grupe osnovnih građanskih,
ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava) predstavlja uzrok i uslov nastanka i razvoja trg.
ljud..
6. Uzroci i uslovi trgovine Ijudima
Uzroci trgovine Ijudima
Objektivni uzroci-Osnovni objektivni uzroci podrazumevaju ekonomsku i socijalnu
nejednakost medu državama i regionima i mogu se razvrstati na sledeći način:
1.uzroci u zemljama porijekla, (nezaposlenost, siromaštvo, slaba obrazovanost, politički
razlozi, osećanje lične nesigurnosti, nacionalna, polna, verska i politička diskriminacija,
konfliktne situacije (ratni sukobi, političke krize, etnički sukobi)
2.uzroci u zemljama destinacije, (veci životni standard, veće tržište rada i veća potražnja
radne snage. dobro plaćeni poslovi, politički razlozi, velika tržišta prostitucije )
3.uzroci u zemljama tranzita (loše čuvane d/g, visok nivo korupcije policije, slaba
kontrola u unutrašnjosti tranzitne zemlje, blaga i spora kaznena politika prema trgovcima
ljudima.) i
4.postojanje organizovanih kriminalnih mreža koje se, radi ostvarivanja profita, bave
ilegalnim prebacivanjem ljudi od zemalja porijekla. preko zemalja tranzita, do zemalja
destinacije.
Objektivni uzroci mogu se podeliti i na:
faktore guranja ,u koje spadaju uzroci u zemljama porekla, uzroci u zemljama tranzita,
te postojanje organizovanih kriminalnih mreža; i
faktore privlačenja , koji podrazumevaju uzroke u zemljama destinacije.
6.1.2. Subjektivni uzroci
Subjektivni uzroci -motivacioni uzroci su vezani za čoveka, odnosno za njegovu volju i
svest, bilo da je u pitanju potencijalna žrtva, organizator ili trgovac, bilo klijent žrtve
trgovine Ijudima.
Najčešći subjektivni uzroci koji se odnose na žrtve su: nemogućnost rešavanja zaposlenja
i očekivanje rešavanja statusa u drugoj zemlji, očekivanje veće finansijske zarade,
očekivanje poboljšanja uslova života, očekivanje socijalnog zbrinjavanja.
Subjektivni uzroci koji se odnose na organizatora (trgovca) podrazumevaju, u prvom
redu, finansijske efekte koji se ostvaruju trg. ljudima.
Subjektivni uzroci vezani za klijente žrtava trgovine Ijudima uglavnom su: potreba za
jeftinom radnom snagom, zadovoljenje seksulnih nagona, potreba za borcima koji će
učestvovati u oružanim sukobima. potreba za kadrom koji će biti uključen u kriminalne
aktivnosti (krađe, prosjačenja i slično), potreba za supružnikom (prinudni brak), potreba
za detetom (ilegalno usvojenje) i slično.

6.2. Uslovi trgovine Ijudima

U najčešće uslove koji pogoduju pojavi trg. ljud. ubrajaju se: poroznost državnih granica,
razvijenost organizovanog kriminaliteta, postojanje krijumčarskih kanala, postojanje veza
organizovanih kriminalnih grupa sa organima ili predstavnicima vlasti, rasprostranjenost
korupcije, restriktivna imigraciona politika i imigracioni zakoni, demotivisanost
bezbednosnih subjekata u obavljanju poslova bezbjednosti, loša tehnička opremljenost
službi bezbjednosti zaduženih za bezbjednost državne granice i kontrolu prelaženja,
oružani sukobi i ratna dejstva u nekim zemljama i njihovom okruženju, nejedinstvo i
nepostojanje jedinstvene političke strategije u državnom rukovodstvu, spori tranzicioni
procesi i svojinska transformacija, uticaj globalizacije i dešavanja u bližem ili daljem
okruženju, razvoj nauke, tehnike i tehnologije, nedovoljna efikasnost državnih organa u
sprečavanju i suzbijanju trg. ljud., nedovoljna naučna istraženost trg. ljud..

7. Pojavni oblici trg. ljud.

Pojavne oblike trg. ljud. možemo posmatrati u užem smislu, gdje podrazumevamo
trgovinu ženama i djecom, i širem smislu, gdje, pored navedenih, podrazumevamo još i
krijumčarenje ljudi (trgovinu migrantima) i trgovinu ljudskim organima.
1. Trgovina ženama
Danas trgovina ženama radi seksualne eksploatacije predstavlja ozbiljan socijalni
problem i oblik transnacionalnog organizovanog kriminaliteta.
Trgovina ženama je širi problem i javlja se u tri osnovna oblika: trgovina ženama s
ciljem seksualne eksploatacije, trgovina ženama radi radne eksploatacije i trgovina
ženama s ciljem sklapanja braka.
Kod prvog oblika mora se praviti razlika između trgovine ženama s ciljem seksuaine
eksploatacije i prostitucije. Naime, razlika je u tome što je nad ženama koje su „predmet"
trg. ljud. zasnovan ropski odnos u kojem je ona zatočena.
S druge strane prostitucija podrazumcva mogućnost raspolaganja sopstvenim telom i
zaradom, slobodu kretanja i dr. Ono što je karakteristično i zajedničko za oba problema
jeste da su žene žrtve trgovine i žene prostitutke stigmatizovane od strane društva.
Trgovina ženama pored prisilne prostitucije,može imati i druge oblike - prinudan rad u
kući, prinudan brak, prinudno učestvovanje u kriminalnim aktivnostima.
2. Trgovina djecom obuhvata: trgovinu djecom radi seksualne eksploatacije, dečje
pornografije i pedofilije, trgovinu djecom radi radne eksploatacije, trgovinu djecom radi
prosjačenja, trgovinu djecom radi vršenja KD, trgovinu nerođenom djecom ili tek
rođenim bebama radi usvojenja, trgovinu djecom radi sklapanja braka, te trgovinu djecom
radi učestvovanja u oružanim sukobima.
Trgovina djecom radi seksualne eksploatacije je najčešei oblik trgovine djecom. Najćešci
način namamljivanja dece žrtava trgovine radi seksualne eksploatacije su: prodaja od
strane roditelja, rođaka, kidnapovanje, ponude posla u inostranstvu i u zemlji, prevare u
vezi sa radom, raznim izborima za mis i slično.
Dosadašnja istraživanja u svetu i kod nas ukazuju na rasprostranjenu pojavu trgovine
djecom radi prosjačenja.
Organizovanje, posredovanje ili neposredno učestvovanje u nelegalnoj prodaji beba
bračnim parovima bez djece postalo je veoma zanimljivo polje djelovanja organizovanih
kriminalnih grupa, jer im obezbeđuje znatan profit. Ovu djelatnost uglavnom karakterišu
dva načina izvršenja: prvi, kada su roditelji saglasni da svoju bebu prodaju uz
odgovarajuću novčanu nadoknadu, i drugi, gdje se bebe kradu, proglašavaju da su umrle i
potom prodaju zainteresovanim licima.
3. Krijumčarenje i trgovina migrantima
Migracija predstavlja fizičko kretanje, privremeno ili trajno preseljavanje stanovništva iz
jednog sociokulturnog ambijenta (emigracija) u drugi (imigracija), odnosno iz jedne
zemlje u drugu. Migracije možemo podeliti na dva osnovna tipa:
prirodne ili dobrovoljne migracije podrazumevaju migracije čija je svrha obezbeđenje
zaposlenja, školovanje, spajanje porodice ili drugi razlozi lične prirode; i
prinudne migracije podrazumevaju one koje su posledica progona, oružanih sukoba ili
konflikata, prirodnih katastrofa, ekoloških teškoća na određenom području i sl.Izbjegličke
migracije su ipak najnehumanije, jer su prinudne , nasilne i čine visok rizik
kriminalizacije.
Ilegalna migracija podrazumeva nelegalan ulazak lica u stranu zemlju, zasnovan na
dobrovoljnoj osnovi. Ilegalna migracija ne podrazumeva eksploataciju, prevaru, prinudu
ili nasilje nad migrantima. Ilegalni migranti čine rizičnu grupu, budući da su veoma
pogodni da postanu žrtve eksploatacije. To im omogućava njihov položaj i odsustvo
postojanja bilo kakvog statusa.
Ilegalne migracije , trgovina djecom i maloletnicima, uz svu nehumanost, jeste pojava u
kojoj žrtva dobrovoljno ili prinudno postaje saučesnik. Ukratko, ilegaina imigracija
uključuje poroznost graničnih prelaza i krijumčarenje ljudi.
Najvažnije forme povezanosti organizovanog kriminaliteta sa slučajevima ilegalne
migracije su: trgovina drogom ; trgovina oružjem ; pranje novca preko putnih kompanija,
agencija, uvozno-izvoznih kompanija, kreditnih institucija, barova, restorana; trgovina
ljudskim bićima.

4. Trgovina Ijudskim organima

U svetu je donacija djelova ljudskog tijela zakonski regulisana u okvirima postojećih
sistema za obezbeđenje organa i tkiva. U sferi distribucije tkiva postoji polulegalna
trgovina tj prodaja produkata dobijenih od ljudskih tkiva (ljudskih fetusa i embriona za
istraživačke svrhe i proizvodnju komercijalnih preparata).
Sa aspekta pravne regulative ili neregulative ovih sistema, moguće je više varijanti:
sistem u kojem se dozvola podrazumeva, sistem u kojem se dozvola zahteva, sistem u
kojem dozvola nije potrebna, tržišni sistem, sistem budućnosti.
Trgovina ljudskim organima nigde u svetu nije dozvoljena i u skoro svim zemljama ovaj
vid kriminaliteta regulisan je krivičnim zakonima.
Trgovina ljudskim organima je neretko u tijesnoj vezi i sa trgovinom narkoticima, kao i
sa ilegalnom imigracijom, zbog činjenice da ove kriminalne aktivnosti sprovode najčešće
iste organizovane grupe koje s tim ciljem koriste već postojeće krijumčarske kanale i
mreže.
Pokazalo se da su izvori snabdevanja ljudskim organima različiti: siromašno stanovništvo
prodaje organe zbog socijalne bede, zatim, tu su žrtve ratova, otmica, zloupotrebe
medicinskog tretmana, zatvorenici nad kojima se vrši smrtna kazna, leševi u toku
autopsije i drugo. Kao žrtve često se pojavljuju i djeca, a ilegalni imigranti su sa ovog
aspekta posebno ugrožena kategorija.
Trgovina djelovima ljudskog embriona i fetusa je zabranjena ( dobijaju se tokom
spontanih i namernih prekida trudnoće i nije potrebna dozvola osobe nad kojom je
izvršen abortus).

8. Krivičnopravna zaštita
8.1. Krivičnopravni standardi u međunarodnom pravu
Među svim dokumentima svakako dominantno mesto zauzima Protokol UN (Palermo
2000) za prevenciju, suzbijanje i kažnjavanje trgovine ljudskim bićima, posebno ženama i
djecom. Njim je stvorena jedna univerzalna, savremena, opšteprihvaćena, obavezujuća
definicija trg. ljud. na međunarodnom nivou čiji je značaj u tome što ona podrazumeva
sve oblike trg. ljud. i ne ograničava se samo na trgovinu ljudima u vezi sa pružanjem
seksualnih usluga, već podrazumeva postojanje ove pojave i u slučajevima kada se trguje
unutar gramca jedne zemlje. Definisanjem trg. ljud. na međunarodnom nivou stvoreni su
uslovi da ova pojava nađe svoje mesto u nacionalnim krivičnim zakonodavstvima velikog
broja zemalja sveta.
8.2. Krivičnopravna regulacija u nacionalnom zakonodavstvu
Zakonom o potvrđivanju Konvencije UN protiv transnacionalnog organizovanog
kriminaliteta i dopunskog Protokola o prevenciji, suzbijanju i kažnjavanju trgovine
ljudima, posebno ženama i djecom, iz 2001. godine, Srbija se obavezala da će izvršiti
usaglašavanja sa međunarodnim standardima i odredbama predviđenim tim aktima.
Tako je 2003. godinc u krivično zakonodavstvo R Srbije. u glavi „Krivičnih djela protiv
dostojanstva ličnosti i morala", prvi put uvedeno KD trg. ljud., kao posebno KD.
Međutim Narodna skupština R Srbije, 2005. g, donela je Krivični zakonik kojim je u
glavi „Krivičnih djela protiv čovečnosti i drugih dobara zaštićenih medunarodnim
pravom", predviđena nova bitno izmenjena inkriminacija trg. ljud., kao posebno KD.
8.2.1. KD trgovine Ijudima -osnovni oblik krivičnopravne zaštite :
KD trg. ljud. predvidjeno je u glavi „KD protiv čovečnosti i drugih dobara zaštićenih
međunarodnim pravom" „ član 388 i ima osnovni, posebni i četiri teža oblika.
Osnovni oblik ovog KD, iz stava i. ovog člana, postoji kada neko primenom sile ili
prijetnje, dovođenjem u zabludu ili držanjem u zabludi, zloupotrebom ovlašćenja,
poverenja, odnosa zavisnosti ili teških prilika drugog, vrbuje, prevozi prebacuje, skriva i
prima lica, predaje, prodaje, kupuje, posreduje u predaji ili prodaji. sakriva ili drži drugo
lice, a u cilju eksploatacije njegovog rada. prinudnog rada, vršenja krivičnih djela,
prostitucije ili druge vrste seksualne eksploatacije, prosjačenja, upotrebe u pornografske
svrhe, uspostavljanja ropskog ili njemu sličnog odnosa, radi oduzimanja organa lli dela
tijela ili korišćenja u oružanim sukobima.
Posebni oblik KD predviđen je u stavu 2. ovog člana i postoji kada se djelo iz osnovnog
oblika vrši prema maloletnom licu.
Prvi teži oblik postoji ako je osnovno KD učinjeno prema malolctnom licu. Četvrti teži
oblik KD postoji ako se neko bavi vršenjem krivičnih djela propisanih u stavovima 1. do
3. ovog člana ili je djelo izvršeno od strane organizovane grupe.U ovom stavu su faktički
predviđena dva kvalifikovana oblika. Prvi kvalifikovani oblik podrazumeva bavljenje trg.
ljud. u smislu odredaba iz stavova 1. do 3. ovog člana. Drugi kvalifikovani oblik ovog
djela, iz stava 6. ovog člana, postoji kada se trgovina ljudima (stavovi 1. do 3) vrši od
strane organizovane grupe.

V. KRIJUMČARENJE ORUŽJA
Osnovni faktor je uslovljen međunarodnim kriznim područjima i sve češćom pojavom
da se mnoge međunarodne i unutrašnje građanske razmirice i konflikti rešavaju nasilnim
- oružanim putem. Drugi važan činilac uticaja jeste da su oružje i ostala vojna tehnička
oprema veoma skupi, zbog čega motivisanost trgovaca oružjem ne izostaje. Tri načina
trgovine oružjem:Prvi je vezan za legalnu i otvorenu trgovinu sa drugim državama, uz
poštovanje predviđene procedure za prihvatanje i verifikovanje certifikata o konačnom
korisniku pre izdavanje dozvole za izvoz. U drugom slučaju u pitanju je ilegalna i tajna
trgovina sa drugim državama, preko trećih država. Kao treći način, radi se o tajnom
snabdevanju nedržavnih subjekata uz pomoć posrednika koji kriju porijeklo
oružja.Krijumčarenje oružja se neretko odvija pod patronatom političkog vrha, što
potencira opasnost od ove vrste aktivnosti.
2. Trgovina oružjem na prostorima bivše Jugoslavije
Zbog višegodišnjih ratnih dejstava na prostorima bivše Jugoslavije u opticaju je bila
ogromna količina raznog naoružanja, koje, nakon završetka oružanih sukoba, nije na
odgovarajući način stavljeno pod kontrolu za to nadležnih državnih organa. Situacija
neposjedovanja prave evidencije oružja i municije je pogodovala kriminalcima koji su
bili angažovani i u krijumčarenju ili su do oružja došli za vreme oružanih sukoba, ili na
drugi način, najčešće krađom iz vojnih ili policijskih magacina.
Nakon okončanja oružanih sukoba na ovim prostorima registrovani su brojni slučajevi
krijumčarenja oružja iz Hrvatske za Irak, preko luke Ploče, iz Bosne i Hercegovine na
Kosovo i Metohiju, iz Srbije u Irak i Libiju, iz Makedonije u Bugarsku i slično.

3. Pravni vidovi regulacije i krivičnopravne zaštite

Konvencijom Ujedinjenih nacija protiv međunarodnog organizovanog kriminaliteta
definisani su pojmovi vatreno oružje i nezakonita trgovina.
Pod sintagmom vatreno oružje podrazumeva se svako prenosivo oružje koje ima cev i
koje ispaljuje, predviđeno je da ispaljuje, ili se može lako modifikovati tako da ispaljuje
hitac, zrno ili projektil na osnovu dejstva eksplozije, uključujući i starinsko oružje ili
njegove kopije.
Pod sintagmom nezakonita trgovina podrazumevaju se svaki uvoz, izvoz, nabavka,
prodaja, isporuka, premeštanje ili transport vatrenog oružja i municije, njihovih djelova i
komponenti, sa teritorije ili preko teritorije jedne države učesnice na teritoriju druge
države učesnice, u slučaju kada jedna od tih država to nije odobrila u skladu sa uslovima
ovog protokola, ili ukoliko vatreno oružje nije označeno u skladu sa članom 8. ovog
protokola.
U grupi krivičnih djela protiv javnog reda i mira, predviđene su dvije inkriminacije:
izrađivanje i nabavljanje oružja i srcdstava namenjenih za izvršenje KD i u grupi
krivičnih djela protiv čovečnosti i drugih dobara zaštićenih međunarodnim pravom,
predviđeno je KD nedozvoljena proizvodnja oružja čija je upotreba zabranjena .
Takode u grupi KD protiv Vojske Srbije, predviđene su sledeće inkriminacije: nesavesna
izrada i preuzimanje naoružanja i druge vojne opreme nepropisno staranje o poverenom
oružju - protivpravno raspolaganje poverenim oružjem i krađa oružja i djela borbenog
sredstva .

4. Krijumčarenje nuklearnog materijala

Krivični zakonik Republike Srbije predviđa nekoliko inkriminacija koje se odnose na ovu
oblast, i to: u grupi KD protiv životne sredine: zagađenje životne sredine, oštećenje
životne sredine, unošenje opasnih materija u Srbiju i nedozvoljeno prerađivanje,
odlaganje i skladištenje opasnih materija i nedozvoljena izgradnja nuklearnih postrojenja.
Takodje, u grupi KD protiv opšte sigurnosti ljudi i imovine, predviđena su tri KD:
izazivanje opšte opasnosti, nedozvoljeno postupanje sa eksplozivnim i zapaljivim
materijalom i neovlašćeno pribavljanje i ugrožavanje bezbjednosti nuklearnim
materijama.

VI. KORUPCIJA
pod korupcijom, kao društveno negativnom pojavom podrazumeva se sticanje
materijalne koristi lli privilegija bez pravnog osnova za takvo sticanje.
KORUPCIJA danas predstavlja jedan od najtežih oblika organizovanog kriminaliteta koji
karakterišu: prikrivenost, promenjivost, mnoštvo pojavnih oblika, široka
rasprostranjenost, internacionalizacija, teško dokazivanje u krivično-proccsnom smislu,
koristoljubivost, perfidnost (lukavstvo) učinilaca i specifičan objekat koji ugrožava
korupcija, kao što su zakonito funkcionisanje državnih i privrednih institucija i službi.
U pravnom smislu, po stepenu društvene opasnosti spada u najteži oblik kriminaliteta,
koji se manifestuje u protivpravnom ponašanju određenih službenih i odgovornih lica
koja vrše državne ili druge javne poslove u institucijama kojima su takvi poslovi
zakonom povereni. Time predstavlja faktor uzurpacije vlasti, najčešće tzv. diskrecionih
ovlašćenja.
Nosioci korupcije su ličnosti na odgovornim funkcijama u organima vlasti, u
komercijalnom sektoru i finansijskim institucijama i preduzećima koja se bave javnim
uslugama ili privrednom djelatnošću.
2. Problemi definisanja korupcije
U osnovnom značenju, korupcija (lat. corruptio) označava pokvarenost, a u opštem
smislu zanemarivanje i zloupotrebu službenih dužnosti zarad sopstvene koristi,
potkupljivanje, podmićivanje službenih osoba.
U širem, pravnom značenju, to su svi oblici zloupotrebe službenih ovlašćenja i položaja
iz koristoljublja (podmićivanje, zloupotreba položaja , davanje i korišćenje privilegija,
protivusluge, primanje provizija), a u užem - delikt davanja i primanja mita.
Shvatanja pojma korupcije možemo razvrstati u tri grupe:
1.korupcija kao oblik zloupotrebe moći;
2.korupcija kao metod podmićivanja; i
3.mešoviti pristup - zloupotreba moći i podmićivanje i drugi vidovi protivpravnog
ponašanja.

2.1. Korupcija kao oblik zloupotrebe moći

Korupcija podrazumcva zloupotrebu moći koju ima određena funkcija, radno mesto ili
položaj u društvenoj ili privrednoj hijerarhiji radi nezakonitog sticanja materijalnog
bogatstva ili statusa (Milo Bošković).
2.2. Korupcija kao metod podmićivanja
Savet OECD-a je, u svrhu svojih preporuka o podmićivanju, usvojio sledeću definiciju:
„Podmićivanje može obuhvatiti direktno ili indirektno nuđenje ili obezbeđivanje bilo
kakve materijaine koristi ili neke drage prednosti date stranom javnom službeniku, koji
krši svoje zakonske dužnosti, u cilju da se dobije lli zadrži neki posao".
2.3. Korupcija kao metod - zloupotreba moći i podmićivanje i drugi vidovi
protivpravnog ponašanja
Mićo Bošković smatra da korupcija predstavlja protivzakonito i nemoralno djelovanje
lica koja su nosioci državne, političke, privredne, finansijske i druge javne funkcije, s
ciljem bogaćenja i sticanja privatnog profita, ostvarivanja ličnih interesa, stvaranja
političke, finansijske ili neke druge moći.

3. Korupcija kao oblik organizovanog kriminaliteta

Korupcija je jedna od najvažnijih karakteristika organizovanog kriminaliteta koja je
direktno povezana sa organima vlasti i ciljem sticanja nelegalne koristi.
Profitni cilj korupcija kod organizovanog kriminaliteta u neposrednoj je vezi s potrcbom
legalizacije nezakonito stečenih sredstava, odnosno sa pranjem novca, jer su i legalne
ekonomije postale internacionalne, i time dobile globalni karakter i postale nacionalnim
institucijama, što predstavlja problem u otkrivanju i razjašnjavanju djela ove vrste.
Korupcija se iskijučivo vezuje za službenu dužnost. Zato je korumpirana svaka osoba ona
koja, zanemarujući svoju dužnost, zloupotrebi položa i ovlašćenja koja ima, radi bilo
kakve koristi.
predsedmk Intenpola je prodor korupcije sagledao u četiri koraka:
-prvi korak - kriminalci troše nelegalno stečenu dobit kupujući robu i ulažući u
ugostiteljstvo;
-drugi korak - investiranje „prljavog" novca u restorane i taksi-službe radi „pranja"
novca, .
-treći korak - kriminalci sebi, ulaganjem kapitala koji su nelegalno zaradili, obezbeđuju
visok društveni status, težeći da se udruže sa političarima i imaju uticaj na zakonodavnu
aktivnost
-četvrti korak - kriminalci imaju „svoje" političare koje plaćaju
4. Uzroci i sadržaj koruptivnih djela
Osnovni uslovi za nastanak korupcije su nedostatak uticaja slobodnih medija,
razvijenih demokratskih institucija i slobodne konkurencije na tržištu kapitila.
U zemljama u tranziciji naročito pogodno tlo za korupciju čine faktori u procesu
privatizacije velikog broja preduzeća i imovine znatne vrednosti koja se iz društvenog ili
državnog vlasništva privatizuje bez adekvatnog pravnog regulisanja.
Veoma plodno tlo za korupciju je i područje političkog odlučivanja tj.potkupljivanje
političkih partija i njihovih lidera u predizbomim akvivnostima.
Pored pomenutih činilaca, postoje i uslovi koji su specifični za srpsko- crnogorske
kadrovske prilike (tzv. gomilanje funkcija, odnosno sukob interesa).

5. Krivičnopravni aspekt korupcije

5.1. Međunarodnopravna regulacija
S obzirom na motive postojanja i efekte na ostale zainteresovane strane, : osnovni oblici
u kojima se korupcija javlja su:
-plaćanje mita kako bi se ostvario pristup oskudnim beneficijama, ili izbegli neki troškovi
(npr. izvozne i uvozne dozvole, kupovina valute po pov. kursu)
-plaćanje mita kako bi se obezbedila korist za čije je ostvarivanje neophodna dozvola
državnih organa (umanjenje poreskih obaveza, davanje građev. dozvola, izbjegav.
kontrole cijena i sl.);
-plaćanje mita radi obezbeđivanja nekih usluga brže i kvalitetnije u odnosu na druge, ili
radi pristupa poverljivim informacijama; i
-plaćanje mita radi zaštite od konkurencije ili izazivanja troškova drugom licu.
Iz analize zakona u različitim zemljama Evropske unije moguće je ustanoviti razliku
između aktivne i pasivne korupcije u svima njima. KD korupcije uključuju više od jednog
počinioca i pretpostavljaju najmanje jedno lice koje nudi ili obećava korist i drugo lice
koje prihvata ili prima korist.
5.2. Koruptivni delikti u nacionalnom zukonodavstvu
U krivičnopravnom smislu koruptivni delikti u Srbiji obuhvataju prvenstveno KD protiv
službene dužnosti, KD protiv privrede, slobode i prava gradana.
Povreda ravnopravnosti
KD može da bude počinjeno alternativno,
-kao:uskraćivanje ili ograničavanje prava i sloboda građana;
-ili u vidu davanja povlastica i pogodnosti.
U prvom slučaju građanima se uskraćuju ili ograničavaju prava i slobode građana koja im
po ustavu pripadaju, a u drugom obliku daju im neka prava koja im zakonom ne
pripadaju.
Za odgovomost učinioca potreban je umišljaj i namjera.
Teži oblik postoji ako djelo iz osnovnog oblika učini službeno lice u vršenju službe.
Primanje mita
KD primanja mita ima tri svoja osnovna oblika, koji se sastoje u posebnim načinima
izvršenja, odnosno radnje KD.
Prvi oblik (pravo primanje mita) se sastoji u zahtevanju ili primanju poklona ili kakve
druge koristi ili u primanju obećanja poklona ili druge koristi da u okviru svog službenog
ovlašćenja učini službenu radnju koju ne bi smelo da učini, ili da ne učini službenu radnju
koju bi moralo da učini. Poklonom se smatra svaka pokretna ili nepokretna stvar koja je
dobijena bez naknade, a vrednost poklona je irelevantna za djelo.
Drugi oblik (nepravo primanje mita) predstavlja KD ako službeno lice zahteva ili primi
poklon ili kakvu drugu korist ili primi obećanje poklona ili kakvu drugu korist da u
okviru svog službenog ovlašćcnja učini službenu radnju koju bi moralo da učini ili da ne
učini službenu radnju koju ne bi smelo da učini.
Treći oblik (naknadno primanje mita) djela sastoji se u radnji kada službeno lice koje
posle izvršenja, odnosno neizvršenja službene radnje iz prva dva oblika zahteva ili primi
poklon ili kakvu drugu korist.
Najteži oblik čini službeno lice koje učini djelo iz prva dva osnovna oblika, a u vezi sa
otkrivanjem KD, pokretanjem ili vođenjem krivičnog postupka, izricanjem ili izvršenjem
krivične sankcije.
Učinilac KD može da bude samo službeno lice ili odgovorno lice izjednačeno sa
službenim licem, odnosno odgovorno lice u preduzeću, ustanovi ili drugom subjektu, kao
i strano službeno lice. Kao oblik krivice u smislu odgovornosti predviden je umišljaj.
Davanje mita
Obično se primanje mita smatra pasivnim podmićivanjem, a davanje mita aktivnim. I u
ovom slučaju se navode dva oblika: pravo i nepravo podmićivanje.
Radnja ovog KD sastoji se u davanju ili obećanju poklona lli kakve druge koristi
službenom licu da učini službenu radnju koju ne bi smelo da učini ili da ne učini službenu
radnju koju bi moralo da učini ili ko posreduje pri ovakvom podmićivanju službenog Iica.
Drugi osnovni oblik takođe čini lice koje službenom licu učini, ponudi lli obeća poklon
ili drugu korist da u okviru svog službenog ovlašćenja učini službenu radnju koju bi
moralo da učini ili da ne učini službenu radnju koju ne bi smelo da učini ili ko posreduje
pri ovakvom podmićivanju službenog lica.
Učinilac djela koji je prijavio djelo pre nego što je saznao da je ono otkriveno može biti
oslobođen kazne.
Za razliku od primanja mita, gde je učinilac samo službeno lice kod odgovornosti je
izjednačeno i odgovorno lice u preduzeću, ustanovi ili drugom subjektu.
Odavanje službene tajne
Ovo KD, u osnovnom obliku, sastoji se u neovlašćenom saopštavanju, predaji ili na drugi
način činjenje dostupnim drugome podataka koji predstavljaju službenu tajnu ili
pribavljanje takvih podataka u namjeri predaje nepozvanom licu.
Učinilac radnje može biti službeno lice. Djelo postoji ako je sl. lice učinilo radnju djela i
kada mu je prestalo svojstvo siužbcnog lica. Za postojanje djela nije potreban uslov daje
zbog odavanja nastupila štetna posledica, niti način na koji je služb. lice došlo do takvih
podataka.
Teži (kvalifikovani oblik) postoji ako je djelo učinjeno iz koristoljublja,ako su odati
naročito poverljivi podaci i ako su odati radi objavljivanja u inostranstvu. Kao oblik
krivice predviden je samo umišljaj.Pored navedenih, postoji i nehatni oblik.
Protivzakonito posredovanje
KD protivzakonitog posredovanja sastoji se u korišćenju službenog ili društvenog
položaja ili uticaja službenog lica s ciljem posredovanja da se učini ili ne učini neka
službena radnja.
Radnja KD sastoji se u primanju ili obećanju nagrade ili ostvarivanju kakve druge koristi.
Za svršeno KD nije nužno daje posredovanje i izvršeno, dovoljno je da je učinilac primio
nagradu (novčanu ili kakvu drugu korist) da bi posredovao da se izvrši ili ne izvrši neka
službena radnja.
U KZ R.CG ovo KD ima dva oblika.
Razlika izmedu osnovnog i težeg oblika je u tome što se kod osnovnog oblika samo
prima nagrada ili ostvaruje kakva druga korist radi protivzakonitog posredovanja, a kod
težeg oblika radnja posredovanja se i ostvaruje.
Kršenje zakona od strane sudije
Ovim krivičnim djelom propisano je da će se sudija ili sudija porotnik, javni tužilac ili
njegov zamenik, koji u sudskom postupku u nameri da drugom pribavi kakvu korist ili da
mu nanese kakvu štetu donese nezakonit akt ili na drugi način prekrši zakon,
Zloupotreba službenog položaja
Ovo KD, koje ima osnovni i dva teža oblika, spada u opšte KD iz oblasti djela protiv
službene dužnosti.
Osnovni oblici se razlikuju po radnjama izvršenja, a djelo se sastoji u iskorišćavanju
službenog položaja ili ovlašćcnja, prekoračenju granice ovlašćenja ili neizvršenju
službene dužnosti.
Sva tri alternativna oblika radnje predviđaju nameru da se sebi ili drugome pribavi kakva
korist ili da se drugome nanese kakva šteta ili teža povreda prava drugoga od strane
službenog lica.
Prvi oblik iskorišćavanja službenog položaja ili ovlašćenja znači da službeno lice, vršeći
svoju službenu dužnost, to čini u okviru ovlašćenja, ali ne u interesu službe već u svom
interesu ili interesu drugoga ili radi nanošenja štete ili povrede prava drugoga.
Drugi oblik se sastoji u prekoračenju ovlašćenja, tj. vršenjem službenih radnji izvan
zakonskih ovlašćenja. To se javlja u slučajevima kada službeno lice preduzima radnju
koja je u nadležnosti drugog službenog lica, ili vrši službenu radnju bez prethodnog
odobrenja ili saglasnosti u slučajevima gdje je ona zakonski regulisana.
Treći oblik se sastoji u neizvršenju službene dužnosti, odnosno u nevršenju radnje
službenog lica koja je u okviru njegove nadležnosti ili ovlašćenja.
Kod ovih djela korist i naneta šteta ne mora biti samo materijalna nego i neimovinska,
kao što je dovođenje sebe ili drugog u povoljniji položaj u bilo kojoj društvenoj oblasti
statusa.
Djelo je kažnjivo i za pokušaj, a za odgovornost je predviđcn umišljaj. Učinilac ovog KD
može biti samo službeno lice. Sa službenim licem izjednačeno je i odgovorno lice u
preduzeću, ustanovi ili radnoj organizaciji.

KD protiv privrede
Zloupotreba monopolističkog položaja
Ovo KD može da učini odgovorno lice u preduzeću ili u drugom subjektu privrednog
poslovanja koje ima svojstvo pravnog lica ili preduzetnik, koji zloupotrebom
monopolističkog lli dominantnog položaja na tržištu, ili zaključivanjem monopolističkog
sporazuma, izazove poremećaj na tržištu ili taj subjekt dovede u povlašćen položaj u
odnosu na druge, tako da ostvari imovinsku korist za taj subjekt ili za drugi subjekt ili
nanese štetu drugim subjektima privrednog poslovanja, potrošačima ili korisnicima
usluga.
Monopolistički položaj podrazumeva radnje onemogućavanja slobodnog tržišnog
privređivanja i djelovanja tržišnih zakona, što je ustavom zagarantovana kategorija
subjekata privrednog poslovanja.
Prouzrokovanje lažnog stečaja
Ovo KD odnosi se na zaštitu od protivzakonskih aktivnosti dovođenja preduzeća u stečaj,
pri čemu to stanje nije odraz objektivnih okolnosti već špekulativnih vidova
manipulacije.
KD čini odgovorno lice u preduzeću lli u drugom subjektu privrednog poslovanja koje
ima svojstvo pravnog lica ili preduzetnik, koji u nameri da taj subjekt izbegne plaćanje
obaveza prouzrokuje stečaj tog subjekta prividnim ili stvarnim umanjenjem njegove
imovine, tako što: celu ili deo imovine subjekta privrednog poslovanja prikrije, prividno
proda, proda ispod tržišne vrednosti ili besplatno ustupi; zaključi fiktivne ugovore o dugu
ili prizna nepostojeća potraživanja i poslovne knjige prikrije, uništi i tako preinači da se
iz njih ne mogu sagledati poslovni rezuitati ili stanje sredstava ili obaveza ili ovo stanje
sačinjavanjem lažnih isprava ili na drugi načn prikažc takvim da se na osnovu njega
može otvoriti stečaj.

Zloupotreba ovlašćenja u privredi

Djelo u osnovnom obliku čini subjekt koji: stvara ili drži nedozvoljene novčane, robne ili
druge vrednosne fondove u zemlji ili inostranstvu ili protivpravno onemogućava
ostvarivanja vlasničkih prava akcionara; sastavljanjem isprave neistinite sadržine, lažnim
bilansima, procjenama ili inventarisanjem, odnosno lažnim prikazivanjem ili
prikrivanjem činjenica, neistinito prikazuje stanje ili kretanje sredstava ili rezultate
poslovanja, pa na taj način dovede u zabludu organe upravljanja u preduzeću ili drugom
pravnom licu prilikom donošenja odluka o poslovima upravljanja ili preduzeće ili drugo
pravno lice stavi u povoljniji položaj prilikom dobijanja sredstava ili drugih pogodnosti
koje im se ne bi priznale prema postojećim propisima; sredstva kojima raspolaže koristi
protivno njihovoj nameni; davanjem lažnih podataka dovodi u zabludu kupce akcija o
stanju kapitala pravnog lica.
Namjera odgovornog lica u vezi sa protivpravnim prisvajanjem koristi usmjerena je na
pravno lice a ne na prisvajanje za sebe. U pogledu krivice potreban je umišljaj i namjera
pribavljanja protivpravne imovinske koristi za privredni subjekt u kome je odgovorno
lice.
Odavanje poslovne tajne
Zaštitni objekt kod ovog KD jeste proces proizvodnje, nove tehnologije, rezultati
istraživanja.
Da bi neki podaci bili proglašeni poslovnom tajnom potrebna su dva uslova:
-formalni - da su ti podaci proglašeni službenom tajnom na osnovu zakona;
-materijalni - da su nastupile ili mogle nastupiti štetne posledice po preduzeće
Ovo krivično djelo ima dva oblika:
1.odavanje poslovne tajne; i
2.pribavljanje poslovne tajne.
Za odgovornost je predviđen umišljaj ili nehat.
Teži oblik postoji ako je djelo iz osnovnog oblika počinjeno tako da su saopšteni ili
predati naročito poverljivi podaci, ili je djelo učinjeno iz koristoljublja.
Povreda ravnopravnosti u vršenju privredne djelatnosti
KD ima dva osnovna oblika.
Prvi oblik djela može učiniti službeno lice koje zloupotrebom svog službenog položaja
ili ovlašćenja učini neku od 4 alternativne radnje:
1.ograniči slobodno ili samostalno povezivanje privrednog društva ili drugog subjekta
privrednog poslovanja u obavljanju privredne djelatnosti na privrednom području Crne
Gore;
2.uskrati mu ili ograniči pravo da na određenom području obavlja privrednu djelatnost;
3.stavi ga u neravnopravan položaj prema drugim subjektima pravnog poslovanja u
pogledu uslova privređivanja; ili
4.ograniči slobodno obavljanje privredne djelatnosti.
Sve ove radnje dovode se u vezu s kršenjem ustavnog načela o ravnopravnosti privrednih
subjekata i jedinstvu privrednog tržišta favorizovanjem jednih subjekata na račun drugih .
Drugi oblik sastoji se u zloupotrebi društvenog položaja ili uticaja izvršenja djela iz
prvog osnovnog oblika.

VII. PRANJE NOVCA

1. Definisanje pojma pranja novca
Pranje novca u osnovi predstavlja legalizaciju kapitala stečenog kriminalnom djelatnošću.
Sastoji se u falsifikovanju finansijske dokumentacije i manipulacije u sistemu
međubankarskih transakcija. Ostvarivanje profita je osnovni cilj organizovane kriminalne
djelatnosti.
Bitne karakteristike pranja novca su: raspolaganje „prljavim" novcem uslovljeno je
prethodnom kriminalnom djelatnošću; prikriva se postojanje, priroda i poreklo nelegalno
stečenih sredstava; uključivanje nelegalno stečenih sredstava transformacijom,
prebacivanjem, razmenjivanjem, prikrivanjem porijekla i namene, mešanjem sa legalnim
sredstvima ili na drugi način u legalne ftnansijske tokove; prikriva se kriminalna
djelatnost pojedinaca i krim. org., a krajnji cilj pranja novca je nesmetano korišćenje
prihoda od kriminalne djelatnosti i izbjegavanje kazne.

2. Faze u procesu i oblici pranja novca

Postoje, u osnovi, četiri postupna koraka u procesu pranja novca:
1.stvaranje uslova, koji obuhvata plasman i razmenu nelegalno stečenog novca u oblik
koji je lako prenosiv i koji ne izaziva sumnju zbog njegovog puštanja u tokove
finansijskog sistema;
2.plasiranje novca, odnosno fizičko polaganje gotovine, deponovanjem ilegalno
stečenog profita s legalno stečenim sredstvima u domaću ili stranu finansijsku instituciju;
3.presvlačenje sredstava, ili zametanje tragova, odnosno kamufliranje položenih
sredstava u legalne, skrivanjem izvora porijekla krimmalno stečenog novca, i
4.integracija, operacija transfera je faza u kojoj se položena sredstva ponovo uvode u
ekonomske tokove u legalni kapital, odnosno investiranje novčanog kapitala u neki oblik
privredne aktivnosti (kupovina nekretnina, preduzeća u procesima privatizacije,ulaganje
u turizam,).
Prva faza je najznačajnija i vrlo je raznovrsna: otvaranje više bankovnih računa u
zemljama sa nedovoljnom finansijskom kontrolom i garantovanje tajnosti uloga, kojim se
sredstva postepeno prenose s jednog na drugi bankovni račun kako bi se izgubio trag
izvorima; stvaranje fiktivnih preduzeća koja naplaćuju nepostojeće usluge radi realizacije
nezakonitih transakcija. najčešće preko of-šor kompanija; osiguravanje imovine ili
radnika na određene sume novca od rizika za koje, kada se planirano događaju,
osiguranja isplaćuju manje iznose nego što su premije,kupovina dobitaka nacionalne
lutrije (nezna se ko su dobitnici).

3.Metodi i sistem pranja novca

Tipologija pojedinih oblika pranja novca od strane mafije ( Savoni):
„ručno pranje" upotrebljavaju se manje svote novca za kupovinu dobara ili plaćanje
usluga za organizaciju- najprostiji oblik;
„porodična mašina za pranje" - organizacija (familija) „pere novac" u skladu sa svojim
ciljevima i dogovorom sa bankama i finansijskim ustanovama //kratki ciklus - otvaranje
bankarskog računa na ime određene osobe i deponovanje novca na takav račun (danas se
ređe koristi zbog novog sistema kontrole) i duži ciklus -obuhvata etape koje se završavaju
investiranjem novca u legitimne aktivnosti//;
„zajedničke veš mašine" (kondominijum) - više porodica, članova istog kriminalnog
sindikata (kao što je mafija), organizuje posao „pranja novca" uz saučesništvo nekog iz
određene bankarske ili finansijske ustanove; i
„praonica" - kriminalna organizacija nudi pojedinim kriminalcima ili njihovim
organizacijama servis „pranja novca", pri čemu je moguće izabrati kraći ciklus (samo
pranje) ili duži (uključuje sve aktivnosti od pranja do investiranja).
Da bi se prevazišao problem sa gotovim novcem zbog rizika njegovog prenošenja koriste
se platni nalozi, novčane uplatnice i hartije od vrijednosti, a najčešće čekovi na
donosioca.
Kada nezakonito stečena sredstva uđu u finansijski sistem, kriminalna organizacija (ili
učinilac) odvaja tako nezakonita sredstva od njegovih ilegalnih izvora sistemom
polaganja, a polaganje se realizuje nizom finansijskih transakcija .
Načini pranja novca, prema sistematizaciji finansijskih transakeija. odvijaju se i kroz
forme legalnog bankarskog poslovanja. tzv. of-šor bankarstva,elektronskog i internet
transfera.
Mogućnosti za zloupotrebe elektronskog i internet transfera u svrhe pranja novca su:
 zloupotrebe kartica za odlaganje novca u svrhe pranja novca;
 internet bankarstvo i pranje novca;
 zloupotrebe elektronske gotovine u svrhe pranja novca;
kockanje preko interneta i pranje novca

4. Destinacije i institucije pranja novca

Najpogodnije legalne perionice su banke i finansijske institucije koje ne provjeravaju
poreklo novca. Obično se „prljav novac" pretvara iz stečene valute u neku drugu valutu
preko menjačnica, a zatim se ulaže u banke zemalja sa najstabilnijom situacijom
( francuske- najstab. fin. sist. i švajcarske banke -garantovanje bankarske i berzanske
tajnosti podataka i vlasnika fondova).
Druga mogućnost je stvaranje sopstvenih banaka.
Najčešći oblik legalizacije ili skrivanja nelegalno stečenih sredstava jeste korišćenje tzv.
of-šor bankarstva( fiskalne pogodnosti zemalja u kojima se finansijske transakcije
obavljaju pod strogim režimom poštovanja diskrecionih prava banaka, a sa minimalnim
nadzorom vlasti. Of-šor finansijski centri takođe pružaju pogodnosti pojedinim fizičkim i
pravnim licima .
Najpopulamiji posrednici koji se koriste u slučajevima pranja novca su menjačnice i
banke (liberalni bankarski sistemi). Zloupotreba komercijalnih struktura uključuje i
korišćenje „fasadnih" kompanija, bez ikakvih zakonskih komercijalnih aktivnosti.
Sistemi koji se često upotrebljavaju za pranje novca su:
-hawala/hundi ili južnoazijski sistem;
-cmo devizno tržište penosa ili južnoamerički sistem; i
-kineski ili istočnoazijski sistem.

5. Uzroci pojave
Uzroci su međunarodnog i nacionalnog značaja.
- ne postoji utvrđen sistem za prikupljanje relevantnih finansijskih informacija na
nacionalnom i međunarodnom nivou s ciljem kontrolisanja i prevencije pranja novca.
-globalizacija je omogućila finansijskim institucijama da kriminalne organizacije u
drugim državama obavljaju posiove koji su im zabranjene u matičnoj.
Na nacionalnom planu nije obezbijeđena dovoljna odgovornost banaka u suprotstavijanju
pranju novca, kontrolna funkcija i stručnost osoblja u sprečavanju, u pogledu polaganja
nelegalno stečenog novca, i njegovog naknadnog uvođenja u legalne tokove.
Od značaja su i zaključci Grupe za finansijske akcije koja smatra da mogući rizici
zloupotreba ove vrste proizlaze iz nemogućnosti da se utvrdi identitet lica koja se koriste
novim tehnologijama, zatim usled neadekvatne kontrole i nemogućnosti uvida u
transakcije, dobre zaštite i pravne regulative kada je riječ o ovim vrstama poslova.
7. Pranje novca u domaćem zakonodavstvu
Pod pranjem novca se, prema Zakonu o spriječavanju pranja novca iz 2002. godine
podrazumeva polaganje novca stečenog obavljanjem nezakonitih djelatnosti na račune
kod banaka ili drugih finansijskih organizacija i institucija ili pak uključivanje na drugi
način ovakvog novca u legalne fiansijske tokove.
Prema zakonskom opisu dva su oblika radnje izvršenja pranja novca:
1.polaganje novca na račun; i
2.uključivanje novca u legalne fmansijske tokove.
Kao radnje omogućavanja pranja novca navedene su:
prikrivanje ili utaja porijekla novca ili prikrivanje mesta gdje je novac uložen ili
prikrivanje namene korišćenja imovine i svih prava koja proizilaze iz obavljanja
zabranjene djelatnosti;
zamena (trampa) ili prenos imovine koji proizilaze iz obavljanja zabranjene djelatnosti;
sticanje, posedovanje ili korišćenje imovine koja proističe iz obavljanja zabranjenc
djelatnosti; i
prikrivanje, kod svojinske transformacije preduzeća, nezakonito stečene društvene
imovine i društvenog kapitala.
Krivičnim zakonikom RS propisano je da KD pranja novca vrši u osnovnom obliku onaj
ko protivno propisima na račune kod banaka ili drugih finansijskih institucija i
organizacija položi novac ili druga finansijska sredstva stečena vršenjem krivičmh djela
ili obavijanjem druge nezakonite djelatnosti, ili novac za koji se zna da je pribavljen
krivičnim djelom na drugi način uključi u legalne finansijske tokove radi obavljanja
dozvoljene privredne i finansijske deiatnosti.

VIII. KOMPJUTERSKI KRIMINALITET

1. Pojam kompjuterskog kriminaliteta
Kompjuterski kriminalitet je vrsta delinkvencije- tipologija kriminalnih pojava nastala u
vezi sa zloupotrebom kompjuterske tehnike i tehnologije. Iz krivičnopravnog pristupa se
izvodi kriminološka definicija da je to kriminalitet koji je upravljen protiv
bezbjednosti informacionih sistema na različite načine i različitim sredstvima u
namjeri pribavljanja koristi ili nanošenja drugom štete.
V. Vodinelić razlikuje kompjuterski kriminalitet u pravom (užem) smislu, a taj pojam
obuhvata računarsku prevaru, sabotažu i špijunažu za razliku od kompjuterskog
kriminaliteta u nepravom (širem) smislu, pod kojim smatra protivpravno prisvajanje
računara i njegovih djelova krađom, proneverom i prevarom, fingirane krađe računara,
zloupotrebe automata sa novcem za igru kojim se upravija pomoću računara. Pod ovim
pojmom autor podrazumeva i sva ona KD u kojima se računar javlja kao izvršenje drugog
KD.

2. Opšte karakteristike
Kompjuterski (računarski) kriminalitet karakterišu svojstva velike dinamike i izuzetnih
formi pojavnih oblika i vidova ispoljavanja.
Štetne posledice kompjuterskog kriminaliteta su izuzetno velike - kako u nastupanju
materijalne štcte, tako i u drugim vidovima ugroženosti bezbednosnog sistema, paralize
privrednih i društvenih funkcija, infrastrukturnih oblasti. komunikacija i materijalno-
finansijskog posiovanja.
Osnovno obeležje kompjuterskog kriminaliteta je upotreba računara, bilo kao objekta
napada (hardver i softver ) kao sredstva izvršenja djela, planiranja, odnosno prikrivanja
djela, bilo rukovođenja kriminalom.
Načini korišćenja kompjutera u kriminalnoj djelatnosti su različiti; kao objekt
napada, kao sredstvo izvršenja, kao sredstvo za planiranje, prikrivanje kriminala, kao
sredstvo prevare, kao sredstvo za ometanje istrage - spriječaanje razjašnjavanja i
dokazivanja krivičnih djela.
Oštećenje, uništenje ili zloupotreba kompjuterskih komponenti ostvaruje se pomoću tri
osnovna sredstva, a to su kompjuterski virusi, crvi i trojanci.

3. Vrste kompjuterskog kriminaliteta

3.1. Problemi klasijikacije kompjuterskog kriminaliteta
Evropska konvencija o sajber kriminalu predviđa četiri grupe djela:
1.djela protiv poverljivosti, integriteta i dostupnosti kompjuterskih podataka
2.djela vezana za kompjutere - falsifikovanje i krađe najtipičniji oblici napada;
3.djela vezana za sadržaje - dečja pornografija je najčešći sadržaj
4.djela vezana za kršenje autorskih i srodnih prava obuhvataju reprodukovanje i
distribuciju neautorizovanih primjeraka djela kompjuterskim sistemima.
delikte kompjuterskog kriminaliteta možemo razvrstati na: haking kriminalitet,
kompjuterske zloupotrebe, kompjuterske prevare, kompjuterske sabotaže, kompjuterski
teronzam, kompjutersku pirateriju, kompjuterski vandalizam i kompjuterski kriminalitet
vezan za mrežnu konfiguraciju informacionih sistema.
Haking kriminalitet
Haking kriminalitet u krivičnopravnom smislu podrazumcva delikte kojima se vrši
neovlašćen (bespravan) pristup, elektronski upad, tzv. provaljivanjem, u centralni
kompjutcrski sistem i njegovu bazu podataka (u našem zakonodavstvu KD neovlašćenog
pristupa zaštićenom računaru, računarskoj mreži i elektronskoj obradi podataka).
Kompjuterske zloupotrebe ili kompjuterske krađe
U pravnom smislu, računarska zloupotreba (u našem krivičnom zakonodavstvu -KD
neovlašćenog korišcenja računara ili računarske mreže) predstavlja unos,izmjenu,brisanje
ili potiskivanje računarskih podataka ili programa, kao i ostale vrste mešanja u obradu
podataka koje utiču na njen rezultal, čime se izaziva ekonomski ili imovinski gubitak
drugog lica s namerom da se stekne nezakonita ekonomska dobit za sebe ili treće lice.
Kompjuterske prevare
Po motivima su istovetne s deliktima kompjuterskth zloupotreba tj. nameri pribavljanja
za sebe ili drugog protivpravne imovinske koristi, s tim što se razlikuju po načinu
izvršenja, jer se kod ovog djela, kao što i sam naziv kaže, delikt vrši na prevaran način, tj.
unošenjem netačnih podataka preko kompjutera, ili se propušta unošenje tačnih podataka,
ili se na bilo koji drugi način računar koristi za ostvarenje prevare u krivičnopravnom
smislu.
Kompjuterske sabotaže
Kompjuterske sabotaže (u našem kriv.zakon. Računarska sabotaža) sastoje se u
unosu, izmenama, brisanju ili potiskivanju računarskih podataka ili računarskih programa
ili upad u računarski sistem s namerom da se onemogući funkcionisanje računara ili
telekomunikacionog sistema. To znači uništenje ili oštećenje kompjutera i drugih uredjaja
za obradu podataka u okviru kompjuterskih sistema, ili brisanje, menjanje, odnosno
spriječavanje korišćenja informacija sadržanih u njihovoj memoriji (oštećenjem
operativnog sistema ).

Kompjuterski terorizam
U teorijskom smislu, između ovog djela i kompjuterske sabotaže i vandalizma postoje
mnoge sličnosti, posebno u načinu izvršenja i posledicama. Ono što ga bitno razlikuje
jeste motiv, odnosno, u krivičnopravnom smisiu namjera izvršioca - izazivanje straha i
uznemiravanje javnosti(upadi u raznovrsne nacionalne sisteme, banke podataka,
računarske resurse, bezbednosne i odbrambene komunikacione sisteme, objekte kojima
se elektronski upravlja, kao što su rafinerije nafte, aerodromska postrojenja, železmce,
vodovodi, elektrosnabdjevanje i sl.) Zato ovaj oblik u našem krivičnom zakonodavstvu
nije posebno inkriminisan.
Teroristi planiraju korišćenje i svih vidova oružane tehnike zasnovane na korišćenju
visoke kompjuterske tehnologije.
Kompjuterska piraterija
Prema preporukama Saveta Evrope, podrazumijeva se neovlašćeno kopiranje zaštićenog
računarskog programa ,neovlašćeno kopiranje topografije i računarski falsifikat .
U našem krivičnom zakonodavstvu ove pojave su inkriminisane u poglavlju djela protiv
intelektualne svojine, i to kao KD neovlašćenog iskorišćavanja autorskog djela ili
predmeta srodnog prava i KD neovlašćenog uklanjanja ili menjanja elektronske
informacije o autorskim pravima.
Ova pojava je veoma raširena pod nazivom - poslovna piraterija u oblasti protivzakonitog
kopiranja intelektualnih dobara-programa, softvera, kompakt diskova i video materijala -
tzv. sajber-kriminal.
Kompjuterski vandalizam
Svodi se na namerno oštećenje računarskih podataka ili računarskih programa (bespravno
brisanje, oštećivanje, kvarenje ili potiskivanje računarskih podataka ili računarskih
programa). U našem krivičnom zakonodavstvu ovi delikti inkrtminisani su kao KD
oštećenja raćunarskih podataka i programa i krivično djelo pravljenja i unošenja
raćunarskih virusa.
Kriminalitet vezan za kompjuterske mreže
Kriminalitet ove vrste vezan je za oblik protivpravnog ponašanja kod koga se
kompjuterske mreže javljaju u trostrukoj ulozi: kao sredstvo izvršenja krivičnih djela, kao
cilj -objekt izvršenja, te kao socijalni i tehnički ambijent izvršenja KD.
U našem krivičnom zakonodavstvu određen je inkriminacijom neovlašćen pristup
zaštićenom računaru, računarskoj mreži i elektronskoj obradi podataka.
Kompjuterske mreže kao sredstvo je evidentna kod dečje pornograifje. zloupotrebe
intelektualne svojine ili on-line prodaje nedozvoljene robe (droga, ljudski organi, ljudi).
Kompjuterske mreže kao cilj napada - napadaju se servisi, funkcije i sadržaji koji se
nalaze na mreži.

4. Faktori kompjuterskog kriminaliteta

Kriminološke pretpostavke uslovljenosti kompjuterskog kriminaliteta se mogu, u opštem
smislu, svrstati u:
a) tehničke faktore - laka pristupačnost i softverska nezaštićenost računarske tehnologije;
b)tehničko-tehnološke faktore - razuđenost i nesigurnost mreža koje omogućavaju pristup
kompjuterskim sistemima u uslovima nestručnosti ili nedovoljne stručnosti njihovih
korisnika -djelovanje pod zaklonom anonimnosti;
c) neadekvatnu pravnu regulativu;
d) neefikasne prevencije - teškoća u otkrivanju i dokazivanju, neupućenost oštećenih
(žrtava), nestručnost osoblja za otkrivanje ove vrste djela.
5. Kompjuterski i organizovani kriminalitet
Kompjuterski kriminalitet je, po definiciji, transnacionalnog tipa, s obzirom na to da je
većina kompjutera povezana kroz svetsku mrežu. Zajedno -podjednako sa zakonskim
globalnim korišćenjem kompjutera ide i korišćenje u nelegalne svrhe, bilo zbog špijunaže
(uključujući i industrijsku špijunažu), bilo zbog sabotaže, prevare, iznude ili neke druge
krimmalne aktivnosti
Jedan od najznačajnijih vidova zloupotrebe kompjutera u oblasti organizovanog
kriminaliteta jeste elektronsko pranje novca (u cilju skrivanju novca i prihoda od
nezakonitih radnji i skrivanju porijekla tako stečene dobiti).
Oštećenje tuđih - najčešće konkurentskih ili kontrolnih elektronskih sistema, tzv.
elektronski vandalizam, je druga važna oblast ove pojave.
Prevare u vezi sa prodajom investicija su sledeća značajna oblast. Korišćenje telefona za
prevarantske poslove najvećih razmjera, dobrotvorne organizacije ili ogromne investicije
su ozbiljni poslovni poduhvati.
Prevare pomoću elektronskih transfera finansijskih sredstava dovode se u vezu sa
zloupotrebom vrednosnih kartica ili tzv. pametnih kartica i optičkih memorijskih kartica
kao oblika elektronskog falsifikovanja i izigravanja sistema bezbednosnih pristupa.
Za kriminalne organizacije važne su i tehnologije za skrivanje identiteta onih koji su u
komunikaciji.

IX REKET
Pojam i vrste reketa
Reket je posebna vrsta kriminalne rente, oblik profeslonalnog kriminaliteta, zasnovan na
sistemu ucjene, iznude, prinude i nasilničkog ponašanja. Razlikuju se forme reketa:
klasični reket prinude, reket zaštite od drugih kriminalnih grupa, komercijalni reket
osiguranja tržišta, zaštite od konkurencije i unutrašnji reket samozaštite unutar
kriminalnih struktura.
Klasični reket
Kod manjih krim. org. vezuje se za pojavu banditizma i razbojništva, do klasičnih formi
ucjene putem prijetnje ili primjene nasilja.
On predstavlja klasično izvršenje KD iznude, gdje pojedinac i grupa u nameri da sebi
pribavi protivpravnu imovinsku korist silom ili ozbiljnom pretnjom prinudi drugo lice,
koje uglavnom poseduje neki objekat ili drugu imovinu, da mu preda određenu
imovinsku (najčešće novčanu) vrednost.
Kod ove situacije riječ je o organizovanom kriminalitetu ukoliko je iznudu izvršila
kriminalna organizacija, ukoliko ona uživa delimičnu ili pasivnu zaštitu djelova
institucija države i njenih organa ili političkih stranaka.Takva vrsta reketa nudi razne
vidove zaštite, npr. neometano obavljanje poslova, zaštitu od ostalih konkurenata i, po
potrebi, njihovo eliminisanje, kao i bezbjednost od napada ostalih kriminalnih grupa i
pojedinačnog kriminalnog djelovanja.
Unutrašnji reket
Poseban oblik čini svojevrsno reketiranje reketaša, tj. reket orijentisan na suparničke
organizacije od strane jačih prema slabijima, ili u okviru same organizacije od strane
struktura u višem stepenu kriminalne hijerarhije prema nižim. Ovaj vid vezan je za
mnoge kriminalne aktivnosti:kontrolu crnog tržišta (narkotika, oružja), podelu područja
kriminalnog djelovanja, poslovne poduhvate vezane za organizovanu prostituciju,
kockarnice i druge oblasti kriminalne djelatnosti, sve do uključivanja u tenderska
nadmetanja, posebno kada su u pitanju javni radovi, prodaja poslovnog prostora i
ugostiteljskih objekata, tenderi za prodaju ili kupovinu oružja, preduzeća ili građevinskog
zemljišta, deonica, energetskih goriva, alkohola i slično.
Organizovane krim. organ. ne dozvoljavaju individualnu djelatnost na „crnom tržištu" u
dužem vremenskom intervalu, već svojim metodama djelovanja primoravaju individualca
da uđe u neku od postojećih krim. org., što je uslov za njegovo dalje bavljenje
nelegalnom prodajom,kao i manje i slabije organizovane grupe. koje su takođe primorane
da uđu u jaču i bolje organizovanu kriminalnu organizaciju, što omogućava da
organ.krim.efikasnije deluje.
Komercijalni reket- tzv. biznis reket
Ovde je prvenstveno riječ o drugim (nenasilnim) oblicima iznude. Pozicija zavisnosti
subjekta reket eksploatacije iznuđena je objektivnim činiocima da on ne samo što
prihvata, nego često i traži usluge ili dočekuje reketaša.
Organ.krim.pokušava da korumpirajućim, ali i drugim metodama što dublje prodre u
strukturu pojedinih državnih organa i velikih privrednih i finansijskih subjekata,
obezbeđujući pri tom sebi potrebnu zaštitu i legalizaciju određene kriminalne djelatnosti.
Reket je organ.krim.u kome kriminalci vrše, ili u najmanju ruku glume da vrše neke
usluge (reket je prevara, prinuda, „prodaja" bezvredne sigurnosti, zapravo obezbeđenje ne
od stvarno postojećih opasnosti već od prijetnji koje dolaze od reketaša) članovima
društva koji su norrnalno angažovani u zakonitim aktivnostima.

2. Reket i krivično zakonodavstvo

Iznuda se javlja kao osnovni metod rada reketaša.
U našem zakonodavstvu reket nije predviđen kao posebno krivično djelo.
Međutim, elementi reketa sadržani su u brojnim drugim KD iz klasičnog krimmaliteta,
kao što su:teška telesnapovreda;laka telesnapovreda; prinuda; protivpravno lišenje
slobode; otmica ;iznuda; nasilničko ponašanje
Reket je u suštinskom smislu najsličniji KD iznude i ucjene.
Iznuda je krivično deio koje čini onaj ko u nameri da sebi ili drugom pribavi
protivpravnu imovinsku korist silom ili pretnjom prinudi drugog da nešto učini ili ne
učini na štetu svoje ili tuđe imovine.
Uz osnovni oblik postoje i dva teža oblika koja su uslovljena posledicom visine
imovinske koristi, kao i jedan posebni oblik ako je djelo izvršeno od strane organizovane
grupe.
Ucjena je KD koje čini onaj ko u nameri da sebi ili drugom pribavi protivpravnu
imovinsku korist zapreti drugom da će protiv njega ili njemu bliskog lica otkriti nešto što
bi njihovoj časti ili ugledu škodilo i time ga prinudi da nešto učini ili ne učini na štetu
svoje ili tuđe imovine.

X. OSTALI OBLICl ORGANIZOVANOG KRIMINALITETA

U ostale oblike organ. krim. ubrajaju još i krađa i krijumčarenje kulturnih dobara,
krađa i krijumčarenje motornih vozila, trgovina rijetkim biljkama i životinjama,
organizovana kocka, pomorska piraterija i dr.
1. Krađa i krijumčarenje kulturnih dobara
Ne postoji univerzalna definicija pojma kulturnog dobra. Kada se posmatra kao pravna
kategorija onda se pod njim podrazumevaju pokretne i nepokretne stvari koje
predstavljaju proizvod ljudske materijalne i duhovnc kulture i koje zbog svog kulturnog,
istorijskog, umetničkog ili naučnog značaja uživaju posebnu pravnu zaštitu.
Prema Zakonu o kulturnim dobrima iz 1994.godine, kulturnim dobrima se smatraju
spomenici kulture, prostorne kulturno-istorijske celine, arheološka nalazišta i znamenita
mjesta (nepokretna kulturna dobra).
Međunarodnim kriminalitetom u oblasti umjetnina smatra se krađa umjetničkih djela,
nelegalni izvoz predmeta pod zaštitom internacionalnih zakona, te krađa iz arheoloških
nalazišta. Predmeti krađe moraju imati istorijsku ili umjetničku vrednost.
Istorijski posmatrano, krađe kulturnih dobara imaju daleku prošlost. Zabeležene su u
jednom od najstarijih pravnih dokumenata faraonskog Egipta.

Pojavni oblici nelegalnih aktivnosti u vezi sa kulturnim dobrima

Nelegalne aktivnosti u vezi sa kulturnim dobrima u prvoj fazi kriminalnog djelovanja
podrazumevaju sve vrste krađa, računajući i razbojničke. zatim utaje, prikrivanja,
zloupotrebe, falsifikate, da bi u finalnom delu do izražaja došli razni oblici krijumčarenja
i nedozvoljene trgovine.
Iskustva iz policijskog rada upućuju na činjenicu da za ova djela uglavnom odgovaraju
neposredni izvršioci kriminalnih aktivnosti, a organizatori vrlo rijetko.
Pored krađa i krijumčarenja, umetničke slike su često predmet falsifikata, gdje je krajnji
cilj trgovca falsifikovanog (krivotvorenog) umetničkog djela je prevara kupca.
Poslednjih decenija došao je do izražaja organ.krim.u oblasti arheologije.
Raširenosti ilegalne trgovine umetničkim predmetima doprinosi činjenica da se
umetnička djela uglavnom lako prenose iz države u državu, posebno preko zemalja EU
zbog otvorenosti granica, kao i činjenica da je malo zemalja koje imaju policijske snage
specijalizovane za tu vrstu kriminaliteta kao i neusklađenost ili nepostojanje adekvatne
pravne regulative u mnogim zemljama.
Među interesantne kulturne i istorijske vrednosti, čija prodaja trgovcima donosi veliku
zaradu, je trgovina životinjskim kostima i fosilima.
Umjetnine kao ratni plen
Ratovi i krađe umetnina su uvek bili u međusobnoj vezi. S jedne strane, to je bio klasičan
oblik ratnog profiterstva i obezbeđenja dobrog profita, a, s druge, krađa je bila i
svojevrsno dokazivanje dominacije nad pokorenim zemljama i kulturama.
Krađa i ilegalna trgovina dijamantima karakteristika je afričkog kontinenta gdje je u
protekle tri djecentje izbio je čitav niz sukoba. koji traju i danas, a za ilegalnu trgovinu
dijamantima vezuju se brutalni građanski ratovi u Angoli, Sijera Leoneu, i Obali
Slonovače.
Situacija u balkanskim zemljama
Balkan je prostor prepun ostataka starih civilizacija, sa mnoštvom atraktivnih arheoloških
nalazišta s predmetima koji potiču iz preistorijskog doba, Rimskog carstva, bavarskih
osvajanja, Vizantijskog carstva.
Presudan faktor za priličnu raširenost trgovine umetničkim delima na Balkanu ipak je
politička situacija: s jedne strane, tu su države koje su prošle (ili prolaze) kroz buran
tranzicioni period i tu su zemlje koje su prošle kroz rat i, kao takve, bile bukvalno
opljačkane.
U regionu se najređe krade iz. muzeja i privatnih zbirki u kojima postoje detaljni podaci o
izloženim eksponatima. Mnogo češće se krade sa još neregistrovanih arheoloških
nalazišta o kojima zvanične institucije nisu ni obaveštene.
Takođe, raširene su i krađe crkvenog mobilijara, o kojima uglavnom nema zvaničnih
podataka. Zbog toga je vrlo otežano i nalaženje i povraćaj ukradenih djela.
Tzv. „arheološka mafija" je posebno došla do izražaja i na području Srbije, krajem
sedamdesetih godina prošlog veka kada se u znatnom broju pojavljuju detektori metala, a
ekspanziju organizovanog pljačkanja lokaliteta poznavaoci vezuju za devedesete godine.
Zajedno sa predmetima iskopanim u istočnoj Turskoj, antikviteti sa područja Srbije su
među najtraženijima u Evropi, zbog toga što u najvećem broju slučajeva imaju veoma
precizne istorijske odrednice i arheološke legende o porijeklu.
Crnogorsko primorje, a posebno priobalje, posebno su atraktivne destinacije za brojne
trgovce i ljubitelje kulturnih znamenitosti. Od Prevlake do Bojane nižu se jedan za
drugim, arheološki lokaliteti: olupine brodova, potonuli gradovi, tvrđave, ostrva, barke,
čamci.
Boka Kotorska, u kojoj se nalazi 40 odsto crnogorskog kulturno-istorijskog blaga,
odavno je na meti savremenih gusara.
1.5. Pravna zaštita kulturnih dobara
Sa stanovišta međunarodnog prava, kulturna dobra su kulturno nasleđe čitavog
čovječanstva ili određenog naroda, pa i medjunarodna zajednica obezbedjuje odrcđene
vidove njihove zaštite,.Paradoksalno je daje ratno pravo razradilo ovu materiju.
Na međunarodnom planu napori su usmjereni na sporazumevanje o zaštiti kulturnih
dobara u slučaju rata ili drugih oružanih sukoba, u pravcu posebne zaštite svetske
kulturne i prirodne baštine, na preduzimanje mjera za zabranu i spriječavanje
nedozvoljenog uvoza, izvoza i prenosa kulturnih dobara i u pravcu povraćaja ukradenih i
protivpravno izvezenih kulturnih dobara.
Konvencije i drugi međunarodni instrumenti koji se odnose na trgovinu nelegalne
aktivnosti su:
-Konvencija o zaštiti kulturnih dobara u slučaju oružanog sukoba (tzv. Haška
konvencija), od 1954. godine;
-Konvencija o zaštiti arheološkog nasledstva Evrope, 1969. godine;
-Konvencija o zaštiti svetske kulturne i prirodne baštine, od 1972. godine;
Važećim Zakonom o kulturnim dobrima R Srbije iz 1994. ureduje se sistem zaštite i
korišćenja kulturnih dobara i utvrđuju uslovi za obavljanje djelatnosti njihove zaštite.
Krivičnopravna zaštita kulturnih dobara ostvaruje se određivanjem pojedinih KD u
Krivičnom zakoniku Srbije i to onih koja direktno odnose na zaštitu kulturnih dobara i
KD čiji objekat napada mogu da budu i kulturna dobra.
U prvu grupu KD spadaju:
 uništavanje kulturnih dobara ,uništenje, oštečenje i iznošenje u inostranstvo
zaštićenog prirodnog dobra,
teška kradja ako ukradena stvar predstavlja kulturno dobro ili prirodno dobro,
utaja, ako utajena stvar predstavlja kulturno dobro, oduzimanje tuđe stvari, ako
oduzeta stvar predstavlja kulturno dobro.
U grupu KD koja se direktno ne odnose na kulturna dobra, ali mogu biti izvršena na štetu
kulturnih dobara, spadaju: nedozvoljena trgovina, krijumčarenje, krađa, prevara,
prikrivanje, povreda groba, falsifikovanje isprave.

2. Krađa i krijumčarenje motornih vozila

2.1. Situacija u Evropi i svetu
Uzroci su u okolnostima naglih i značajnih političkih promena u Evropi. U zemljama
zapadne Evrope, s jedne strane, dolazi do poroznosti carine ,razvijanja crnog tržišta na
kome je kradena i krijumčarena roba sa zapadnoevropskog tržišta lako nalazila utočište.
Grupe kriminalaca posluju kao velike međunarodne kompanije. Imaju vrlo složenu
strukturu sa podjelom rada po grupama (grupe za krađe,falsifikovanje dokumenata,grupe
za falsifikovanje brojeva šasije,vožnju iz jedne zemlje u drugu,grupe za prodaju
krijumčarenih vozila)
2. Situacija u Srbiji
Većina kriminalnih aktivnosti odvijala se klasičnom krađom parkiranih vozila, otmicom i
prevarom vlasnika, organizovanim pljačkama salona automobila, te jedno vreme veoma
rasprostranjenim načinom tzv. skidanja vozila s osiguranja.
U organizacionom smislu, za ovu vrstu pojave se može reći da je djelom bila
specijalizovan oblik kriminalne djelatnosti krim. org. koje su se bavile različitim
vidovima djelatnosti, ali na lokalnom nivou i isključivim vidom zanimanja pojedinih
kriminalnih grupa.
Novija i skupocenija vozila su kradena pomoću sofisticirane tehnike otklanjanja zaštitnih
uređaja od krađe i sa falsifikovanom dokumentacijom direktno preprodavana.Starija
vozila su kradena obijanjem klasičnim alatima provale i obijanja .
Načini krađe i razne vrste postupaka sa ukradenim automobilima su od klasičnog
obijanja i odvoženja, preko otimanja uz pretnju oružjem ili odnošenja vozilima tipa
„pauka", pa sve do pažljivog praćenja „žrtve" koja ostaviti vozilo sa ključevima u
kontakt-bravi.
Preko svojih ljudi,u fabrikama automobila čiji je posao insajdera sigurno dobro plaćen,
dolaze do važnih podataka o novim tipovima vozila.
Osim luksuznih automobila učestale su i krađe kamiona i šlepera. Međutim, policijske
službe ovu pojavu često ne tretiraju kao kriminalitet.

3. Trgovina rijetkim biljkama i životinjama

3.1. Stanje u Evropi i svetu
Trgovcima rijetkih biljaka i životinja na ruku ide činjenica da nije postojala adekvatna, ili
nikakva zakonska regulativa koja bi ovu pojavu regulisala, te je trgovina cvetala.
Usmjerenost krim. org. ka ovoj oblasti kriminaliteta bitno uslovljavaju dva faktora:
1.velika potražnja kolekcionara na „crnom tržištu"; i
2.postojanje profesionalnih tipova kriminalnih grupa za te poslove.
Prema brojnim izvorima, azijske kriminalne organizacije značajni su učesnici u trgovini
rogovima nosoroga i djelovima tijela tigrova, dok je u Evropi napuljska Kamora najčeščc
umešana u poslove nelegalne trgovine životinjama.
Među onima koji su umešani u poslovanje nelegalnih tržišta su i: kriminalne organizacije
koje se bave nelegalnom trgovinom i verovatno su najvažnija pojedinačna grupa
posrednika u pojednostavljivanju prolaza robe od prve ruke u snabdevanju do potrošača
(naručioca); kao i korumpirani carinski službenici i zvaničnici koji učestvuju u trgovini, a
za uzvrat dobijaju određenu nadoknadu.
Konvencijom o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama divlje faune i flore
(Vašingtonska konvencija), zabranjena je trgovina pojedinim primercima biljaka i
životinja. Takođe, za pojedine vrste rijetkih biljaka i životinja uveden je poseban režim
izdavanja odgovarajućih dozvola za njihov izvoz i uvoz. Namjera pravnih rešenja je bila
da se ova pojava stavi na odredjeni način pod kontrolu i na nacionalnom i na
međunarodnom nivou.
Porast ilegalne trgovine rijetkim biljkama i životinjama poslednjih godina je evidentan iz
sledećih razloga:
-strožija politika zaštite ugroženih vrsta flore i faune od strane država
- trgovina biljkama i životinjama javlja kao pogodna alternativa drugim rizičnijim
kriminalnim aktivnostima koja donosi skoro jednak profit;
- carinske i policijske službe, kao i pravosudni organi, ovu vrstu ilegalne trgovine još
uvek tretiraju kao blaži prekršaj. Takođe, nadležne državne službe nisu na odgovarajući
način opremljene u kadrovskom i materijalnom smislu za suzbijanje ovih pojava.
Tri su bitna faktora koja trgovce rijetkim biljnim i životinjskim vrstama privlače i
ohrabruju da razvijaju ovaj kriminalni posao:
1.minimalne investicije; 2.veoma mali rizik; i 3.obezbeđenje velikog profita.
Pojedinim životinjama (majmuni, žabe, pijavice i sl) trguje se radi njihovog korišćenja u
određene naučne i eksperimentalne svrhe, znači za potrebe istraživačkih laboratorija. Na
tržištu najprisutnija je trgovina kožom krokodila, zmija i drugih gmizavaca, koja se
koristi za izradu obuće, torbi, kaiševa, odeće i drugo. Predmet trgovine iz reda
beskičmenjaka su preparirani leptiri, korali i morske školjke, dok među biljkama
preovlađuju orhideje, kaktusi i ciklame.
U lancu trgovine biljkama i životinjama nezakonito kriminalno postupanje može se
pojaviti u nekoliko tačaka. Najčešće se radi o krivolovu, nezakonitoj trgovini,
krijumčarenju, korišćenju falsifikovane dokumentacije,korupciji inspek., carinskih,
policijskih i drugih organa.
Trgovina biljkama i životinjama često je povezana i sa drugim oblicima ilegalne trgovine
(droga, oružje, alkohol, drago kamenje i slično-npr. prenošenja droge u u kapsulama u
telu udava, za koje je diler imao uredne papire).
3.2. Stanje u Srbiji
U izveštaju programa UN za zaštitu životne sredine tvrdi se, između ostalog, da tadašnja
Srbija i Crna Gora spada u prvih pet zemalja u Evropi po ovoj vrsti kriminaliteta.
Najnoviji hit su lasice, za koje vlasnici tvrde da su uvezene. Najveći deo robe su ptice ali
ima i dr. vrsta.
Sa ovih prostora gotovo da su nestali sup starešina, kostoberina, bradati lešinar, beloglava
patka, mala droplja, sivi ždral i pelikan.
Da je u našoj zemlji dobro organizovana tzv. „ptičja" mafija dokazala je i afera
„balkanske ptice" iz 2001 g.(italijanska policija otkrila oko 120.000 ubijenih švercovanih
ptica )
Prema nekim mišljenjima stručnjaka, postoje tri ogranka tzv. „ptičje mafije": trgovci
živim ili mrtvim pticama pevačicama, zatim s njima blisko povezane legalne i nelegalne
organizacije lovnog turizma (šverc mrtvih ptica). i trgovci živim pticama grabljivicama.
Krijumčarenje biljaka ( lincure i sl) je takođe prisutno na području CG.
Krivični zakonik R Srbije predviđa nekoliko inkriminacija koje se dovode u vezu sa
ovom problematikom. To su sledeća KD: krijumčarenje, nedozvoljena trgovina, teška
krađa , uništenje, oštećenje i iznošenje u inostranstvo zaštićenog prirodnog dobra,
ubijanje i mučenje životinja, nezakonit lov, nezakonit ribolov i pustošenje šuma.

4. Kocka
4.1. Pojam kocke i kockanja
U Evropi je kocka aktuelna krajem XIV i XV veka, kada dobija forme biznisa, odnosno
kada postaje - organizovana kocka i profesionalna orijentacija jednog broja ljudi.
Kockanje je vid socijalne patologije koje podrazumeva igru za novac ili druge vrednosti
na osnovu određenih pravila.
Činjenicu da je znatan broj Ijudi naklonjen kocki. kriminaici su iskoristili kao mogućnost
za sticanje velikih prihoda, što je imalo za posledicu stvaranje kockarskih sindikata.
Kockarski sindikati su nastali u Americi nakon ukidanja prohibicije 1933. godine, kada su
mafijaši - reketaši umesto kontrole nad prodajom alkohola preuzeli „kontrolu" nad
kockanjem.
Pojam kocke izvorno je vezan za hazard i igru na sreću. Kocka kao igra na sreću jeste u
suštini građansko-pravni ugovor između organizatora i učesnika u igri.
Kada se radi o kocki kao pojavi, u principu se razlikuju dva osnovna oblika:
organizovani i neorganizovani vid. Oba oblika mogu biti legalna i protivzakonita.
Neorganizovani oblici predstavljaju razne ulične vidove prevarnih vidova kocke
(šibicarenje, karte i slično), do tolerantnih vidova kao što je kartanje kao oblik zabave u
male uloge . Organizovani oblici postoje u tri vida, jedni u obliku igara koje organizuju
državne institucije koji su legalni, drugi koje organizuju kockarski sindikati (mogu biti
legalni, polulegalni i ilegalni) i treći koje organizuju kriminalne organizacije kao oblik
pribavljanja kriminalnog profita.
Predmet kocke mogu biti različite vrednosti, a pre svega novac, matcrijalne vrednosti u
smislu predmeta i nepokretnosti, određena prava i usluge ljudsko tijelo ili djelovi tijela.
Činjenje protivpravnih radnji, usluga ili obavezivanje na neke aktivnosti je takođe oblik
kockarske aktivnosti u isključivoj organizaciji i režiji privatne kocke, koja se, slično vidu
opklade ili igre, posledično manifestuje a tome da je gubitnik dužan da izvršava neke
radnje nemoralnog ili neprirodnog ili protivpravnog karaktera, sve do raznih primitivnih
obaveza ( pružanje seksualnih usluga perverznog karaktera, radno izrabljivanje,
zlostavljanje).
Od predmeta i sredstava namenjenih kockarskoj igri najzastupljeniji su: kocka kao
predmet, sportska klađenja na pobednika, rulet, karte, te neki posebni oblici kocke.
 Rulet je zbog svoje prirode i mogućnosti velikih dobitaka često je vid djelatnosti u
koji je ugrađen organizovani kriminalitet, preko koga se od učesnika dobijaju velika
sredstva, nameštaju veliki dobici ili pere novac od drugih kriminalnih aktivnosti.
4.2. Etiološki aspekti kocke
Od subjektivnih faktora opšteg tipa na kockarsku kriminalnu orijentaciju utiču činioci
temperamenta, ličnosti kolebljivog karaktera, s niskim nivoom frustracione tolerancije i
socijalne kontrole. U izvesnoj manjoj meri razlikuju se dvije vrste kockara:
1.ličnosti kojima je kocka profesionalno opredeljenje,
2.te osobe kojima je kocka vid zabave, ali koja je postala oblik zavisnosti i
prerasla u kockarsku strast.
Kao kod retko koje druge kriminalne aktivnosti, kod kocke su prisutni motivi prisvajanja
dobara bez rada.
4.3. Veza kocke i kriminaliteta
Kockarski ambijent je identifikacija s raznovrsnim socijalnim miljeom skitnje,
besposličarenja, prostitucije, prekršaja javnog reda, nasilničkog ponašanja, alkoholizma i
narkomanije.
Za razliku od kocke kao zabave, postoji tzv. kockarska prevara kao pravni termin
kažnjive kocke, pri čemu učesnici igre, organizatori ili druga lica direktno na prevaran
način, odnosno obmanom, unapred ishoduju dobitak.
Savremene forme kockarskih prevara povezuju se uvek s nekim od oblika organizovanog
ponašanja, bilo da se radi o klasičnim ili organizovanim vidovima kriminaliteta. Najčešće
su u opticaju oblici saizvršilaštva, pomaganja i prikrivanja djela, a u pojedinačnim
slučajevima dolazi do izražaja perfidnost i lukavost izvršioca i naivnost i neukost žrtve u
kockarskoj igri.
Prevarni oblici postoje kod svih vrsta, sredstava i načina kocke, samo su djelom
specifični( kockica- lukavo odvlačenje pažnje žrtve i zamena kocke ;prevare na kartama
- prepoznavanje karata, davanja znakova u toku igre, prevara pomoću optičkih sredstava,
prevara u podeli („pakovanja") karata; ruletu - falsifikovanje žetona .
Veza kocke i imovinskih delikata direktno je u vezi sa potrebom kockara da, radi učešća u
igri, moraju imati sredstva za ulog (do kojih dolaze KD kradje, razbojništva i razbojničke
krađe i utaje), čija visina . vrednost nisu ograničeni, kao i za sam motiv kockara da KD
prevare dođe do protivpravne imovinske koristi.
Kod drugih klasičnih oblika kriminaliteta kocka je povezana sa raznim vidovima
nasilničkih ponašanja (ucjene, prijetnje, tuče, nanošenja telesnih povreda i ubistava) kao
posledica konfliknih odnosa u toku igre.
Kocka je neretko vezana i za neke oblike organizovanog kriminaliteta kao što su držanje
tajnih kockarnica, formiranje kockarskih sindikata i ostvarivanje ilegalne kontrole nad
kockarnicama i kladionicama.
Kockanje prerasta u deo organizovanog kriminaliteta kada počinju da ga organizuju
reketaši svojim uobičajenim metodama: obeležavanjem teritorije, zakupljivanjem mašina,
uklanjanjem protivnika i pružanjem zaštite uz naknadu, odnosno uzimanjem djela
prihoda.
Drugi vid se ispoljava u toleranciji državnih organa (najčešće zbog korupcije) nelegalno
organizovane kocke, pri čemu su takve djelatnosti, osim što stiču visoke uloge, u
mogućnosti da čine koruptivne dobitke, kao i da izbegavaju veoma visoke poreske
obaveze kojima legalne kockarnice pravno podležu.
Krivičnopravna zaštita
Kockanje je u kaznenoj politici u R Srbiji, uglavnom, rešavano kao prekršaj javnog reda i
mira. Prema Zakonu o prekršajima, kockom se smatra igra u novac ili druge stvari od
vrednosti s isključivim ciljem da se postigne imovinska korist. Prekršajno je odgovorno
lice koje se kocka, navodi drugoga na kocku ili na drugi način očigledno pomaže i
omogućava kocku.
Krivičnim zakonikom R Srbije u grupi krivičnih djela protiv javnog reda i mira,
inkrimimsano je neovlašćeno organizovanje igara na sreću, pri čemu je predviđena
odgovornost a lice koje bez odobrenja nadležnog organa priređuje igre na sreću, kao i
dgovornost za organizatora igre na sreću ili učesnika u igri ukoliko se posluži obmanom.
To je jedino KD predviđeno ovim zakonikom.

5. Pomorska piraterija
Pojam pirat (lat. pirata) u prevodu znači morski razbojnik, gusar. Piraterija znači
razbojništvo na moru, gusarstvo.
Postoje dvije vrste piratstva.
Prva, jednostavnija, dešava se najčešće pri obali, i u njoj učestvuju siromašni
ribari, slabo organizovane bande huligana a napadi se najčešće izvode gliserima i
dešavaju se u vodama onih zemalja čiji su zakoni neefikasni ili je korupcija duboko
ukorenjena, a promet brodova veliki.
Druga vrsta piratstva podrazumijeva bolje organizovane piratske grupe. Napadači
su dobro organizovani, deluju najčešćc u velikom broju i nimalo im ne manjkaju
beskrupuloznost, nasilje i bezobzirnost, pri čemu fizičko maltrctiranje, pa i ubistva
članova posada i putnika, nisu retka pojava. Klasične forme organizovanog kriminaliteta
sasvim su evidentne kod ove pojave. Mafija, koja stoji iza piratstva, često kupuje brodove
na otpadu. Za njih izrađuje lažne dokumente i dozvole i na taj način oni postaju
,,fantomski" brodovi, vrlo često menjaju imena i zastave.
Mete organizovanih kriminalnih grupa su gotov novac, tovar, lične stvari, brodska
oprema, riječju sve što se može pomeriti i odneti sa broda.
Ovakvi napadi imaju nekoliko opštih karakteristika:
• visok stepen nasilja, koje demonstriraju kriminalci koji upadaju na brod;mete na brodu
nisu samo novac i stvari koje mogu da se dobro prodaju, već i tovar i brodska oprema;