ΑΙΣΧΥΛΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΓΙΑΝΝΗΣ Η. ΠΑΠΠΑΣ, ΠΑΤΡΑ 2019

Promitheas Desmotis_v03.
indd 1 16/3/2019 11:39:24

Promitheas Desmotis_v03.indd 2 16/3/2019 11:39:24
ΑΙΣΧΥΛΟΥ
ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ

ΑΙΣΧΥΛΟΥ
ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΓΙΑΝΝΝΗΣ Η. ΠΑΠΠΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΛΑΖΑΡΗΣ
ΠΑΤΡΑ, 2019

ISBN: 978-618-5127-##-#
Τίτλος: Αισχύλου Προμηθέας Δεσμώτης

Μετάφραση-Επιμέλεια: Γιάννης Η. Παππάς
Σελιδοποίηση-Επιμέλεια Παναγιώτης Νικολόπουλος / Διαπολιτισμός.
Εξωφύλλου:
Εκτύπωση-Βιβλιοδεσία: Παναγιώτης Νικολόπουλος
Πλ. Βασ. Γεωργίου Α΄ 27 Πάτρα
© Γιάννης Η. Παππάς, εκδόσεις Διαπολιστισμός
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η από-

δοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο,
μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή
άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, που ισχύουν στην
Ελλάδα.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Α
Η
αιωνιότητα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας δεν
χρειάζεται κανένα επιχείρημα, για να καταδειχθεί.
Δυόμιση χιλιάδες χρόνια ζωντανής της παρουσίας εί-
ναι αρκετά, για να πείσουν τον καθένα για την ξεχωριστή της
αξία, αφού το πέρασμα των καιρών τίποτε δεν κατόρθωσε
να της αφαιρέσει από την μεγαλοσύνη και την παγκοσμιό-
τητα των ιδεών της, που την βαραίνουν. Ακόμη και σήμερα
άλλωστε οι παρεμβάσεις ορισμένων ανθρώπων του θεάτρου
στα κείμενα της με τις ποικίλες διασκευές τους δεν έχουν
ευτυχώς σταθεί ικανές να την καταστρέψουν.
Η μοναδικότητα ωστόσο της αρχαίας ελληνικής τραγω-
δίας δεν οφείλεται μόνο στον δυναμισμό των δημιουργιών
της. Βασικό ρόλο στην ανάπτυξή της διαδραμάτισε και η
Αθήνα, κυρίως του Ε΄ αιώνα π.Χ., που με το δημοκρατικό
της πολίτευμα, μέσα στο πλαίσιο βέβαια του κοινωνικού
συστήματος της δουλοκτησίας, επέτρεψε να φανερωθούν σε
όλα τα είδη του έντεχνου λόγου οι συγκρούσεις των ιδεών,
οι θέσεις και οι αντιθέσεις των κάθε λογής κοσμοθεωριών
και οι αναζητήσεις των ανικανοποίητων στοχαστών της.
Οι τραγικοί ποιητές του Ε΄ αιώνα και στις περιπτώσεις
εκείνες, που ιδεολογικά δεν αποδέχονταν το δημοκρατικό
πολίτευμα, δεν μπορούσαν να μη παίρνουν υπόψη τους τις
αξιώσεις των καιρών τους, που πολλές από αυτές είχαν άμε-
ση σχέση με την κοινωνική ζωή, με την ατομική και ομαδική
ηθική και με τη διαπάλη ανάμεσα στις παληές αρχές και στα
νέα προβλήματα, που έμεναν άλυτα ακόμη. Το βάθος, η λε-
|9
πτότητα και ο πλούτος των σκέψεων των τραγικών, που είχαν
εξωτερικευθεί με την ομορφιά της καλλιτεχνικής έκφρασης
τους, άνοιγαν για όλους τους Έλληνες και πιο πολύ για τους
Αθηναίους τον δρόμο, που χρειάζονταν, προκειμένου να φτά-
σουν στη λύτρωση, η οποία πάντα καταξιώνει την Τέχνη.
Ενώ στην αρχαϊκή περίοδο χαρακτηριστική υπήρξε η
ανάπτυξη της λυρικής ποίησης σε όλες τις μορφές της, η
άνθηση της τραγωδίας πρόσφερε στην κλασσική εποχή ένα

από τα πιο βασικά γνωρίσματα της. Γέννημα των παμπά-
λαιων ασμάτων, που τραγουδιώνταν στις διονυσιακές εορ-
τές από χορούς μεταμφιεσμένων και κρατούσαν στοιχεία
θεατρικής δράσης, η τραγωδία αναπτύχθηκε μέσα σε λίγο
σχετικά χρονικό διάστημα σε μια νέα μορφή του ποιητικού
λόγου, που είχε τις ρίζες της σε επικές και λυρικές προ-
σφορές, με τις δικές της ωστόσο αλήθειες και τα δικά της
μηνύματα προς τον άνθρωπο.
Ο τραγικός ήρωας δεν είναι εδώ κάποια συγκεκριμένη
μορφή της καθημερινότητας, που το «εγνωσμένον πάθος»
του τον βασανίζει, ούτε κάποιος δυστυχισμένος συντοπίτης
μας, που ίσως να μας συγκίνησε κάποτε η προσωπική του
ζωή. Είναι η ίδια η συνεχής παρουσία της πανανθρώπινης
μοίρας, η έκφραση της βασανιστικής αναζήτησης των Ηλυ-
σίων, οι κραυγές του σιδερωμένου Προμηθέα, που από την
καρδιά των Ταρτάρων ανεβαίνουν και απλώνονται μέσα
στην αλήθεια, για να ξαναταράξουν τις ασάλευτες βεβαιό-
τητες των θεών του Ολύμπου.
Ο ήρωας της τραγωδίας λυγίζει τα γόνατα μπροστά σε
όσους τον θεώνται, όμως και πάλι ορθώνεται και συνεχίζει
την πορεία του. Αχνοθώρητες παρουσίες ξεδιπλώνονται τότε
μέσα στη νύχτα και με ασίγαστες φωνές τον προσκαλούν,
οι σιγουρεμένοι και φρόνιμοι τον περιγελούνε και κάποι-
οι ξαναγυρισμοί της πανάρχαιας «χρυσής εποχής» σμίγουν
μαζί του σαν τολμηρές προσμονές. Είναι επίσης οι άνεμοι,
που πάνω στη γη ταξιδεύουν κάθε τόσο μαζί τους σέρνο-
10
| ντας τις αμφισβητήσεις, ο Διόνυσος, που εγκαταλείπει τους
θρακιώτικους τόπους και για τη γη των Ιώνων κατηφορίζει,
οι θρήνοι των γυναικών πάνω στους τάφους, η αναμονή του
Ορέστη για την εκδίκηση και ο Οιδίποδας, που θα γκρεμί-
σει με τον δυνατό του νου την ολέθρια Σφίγγα μαζί με τις
ανθρώπινες προλήψεις.
Στην αρχαία ελληνική τραγωδία ο άνθρωπος κυρίως εί-
ναι εκείνος, που υποφέρει, που περιμένει τους ζεφύρους,
για να τον δροσίσουν και να τον ξεκουράσουν συνάμα – γι’
αυτό το λόγο και οι μορφές των πανάρχαιων μύθων γίνονται

καθημερινή αλήθεια για τον ίδιον. Είναι ο κουρσευτής Αγα-
μέμνονας, που αντικρίζει και πάλι τις χρυσοφόρες Μυκήνες,
βέβαιος πάντα για τον εαυτό του, και η προδομένη Κλυται-
μνήστρα, που τον περιμένει, έχοντας το χέρι του Αιγίσθου
οπλισμένο για την ανταπόδοση. Είναι η Αντιγόνη, θρηνωδός
της νιότης της, που η τυραννία θα της την αφαιρέσει, για την
τάξη, που δέχεται τη θυσία της και τον ισκιερό της τάφο και
αλλάζει τη συνείδηση του χρέους σε πράξη. Είναι η Μήδεια,
που εκδίκηση χορταίνει με ανίερη σφαγή, και η Κασσάνδρα,
που τον όλεθρο των αγαπημένων της προφητεύει. Είναι ο
ίδιος ο άνθρωπος που πάσχει στην προσπάθεια του να ξε-
περάσει τη μοίρα του, σε μια εποχή ωστόσο, που η μελέτη
μονάχα γι’ αυτό το ξεπέρασμα γέμιζε με φρίκη τη σκέψη.
Ρίζα της τραγωδίας αποτέλεσε ο διθύραμβος, το τρα-
γούδι για τον Διόνυσο, τον μοναδικό αρσενικό θεό, που
γεννημένος στα χρόνια της μητριαρχίας ήταν δυνατό να
πεθάνει, αλλά και να ξανακερδίσει τη ζωή, εκφράζοντας
με αυτό τον τρόπο την πρωτόγονη αντίληψη της αλλα-
γής των εποχών, από τη μελαγχολία των φθινοπώρων στα
ανοιξιάτικα ξεστηθώματα. Η τραγωδία όμως ευρύνοντας
με τον καιρό τον ορίζοντά της αγκάλιασε όλες τις ελπίδες,
τις αναζητήσεις και τα πάθη των ανθρώπων και ολοκλη-
ρώθηκε ως έκφραση κοινωνικής λειτουργίας, απαραίτητη
προπάντων για τους προβληματισμένους Αθηναίους, που η
παράδοση μονάχα τους έδενε ακόμη με τις θρησκευτικές
γιορτές των Διονυσίων. Δεν ήταν δε η απλή αναφορά κά-
ποιον βασάνων ενός συγκεκριμένου θεού, που Σάτυροι τον
συνόδευαν στα κατρακυλίσματά του από τα ύψη της ου-
|11
ράνιας μακαριότητας στη γη των ανθρώπων, ούτε η φωνή
του μαινόμενου χορευτή μπροστά σε νυχτερινές φωτιές,
ούτε οι ιέρειες, που σε αχόρταγους έρωτας δινόνταν, ούτε
οι μυστηριακές υπομνήσεις της καρποφορίας.
Η τραγωδία ξεκινούσε πια από την εξιστόρηση ενός επει-
σοδίου, παρμένου συνήθως από τον πλούσιο κόσμο των μύ-
θων, που ήσαν προφανώς καταγραμμένοι αρχικά σε απόρρη-
τα ιερατικά χρονικά, δεδομένου ότι με μόνη την προφορική

παράδοση δεν θα διατηρούταν το πλήθος των αρχαίων ελ-
ληνικών μυθικών αναφορών με τις λεπτομερειακές περιγρα-
φές, με τα ονόματα των ηρώων και των ηρωίδων και με τις
γενεαλογίες των θεών και των ημιθέων. Το απόρρητο ωστόσο
των εν λόγω χρονικών είχε παραβιαστεί τελικά, όπως είχαν
παραβιαστεί άλλωστε και οι απόρρητες διδαχές του Πυθα-
γόρα, τον οποίο, κατά τον Πατέρα της Εκκλησίας Θεόφιλο
στη συγγραφή του «Προς Αυτόλυκον», σε τίποτα δεν ωφέλη-
σαν «τα άδυτα και αι στήλαι του Ηρακλέους».(1).
Από την παραβίαση αυτών των απόρρητων χρονικών χτί-
στηκαν τελικά η ομηρική θεολογία και η ησιόδεια θεογονία,
που συγκρότησαν την αρχαία ελληνική μυθολογία με το πλή-
θος των θεών, των θεαινών και των ηρώων και με τους συ-
γκεκριμένους χαρακτηρισμούς τους. Αυτό τουλάχιστον μας
πληροφορεί ο Ηρόδοτος, όταν σημειώνει, ότι «ο Όμηρος και ο
Ησίοδος ήσαν εκείνοι, που έγραψαν τη θεολογία για τους Έλ-
ληνες, έδωσαν στους θεούς τα ονόματά τους, τους μοίρασαν
τιμές και τέχνες και σχεδίασαν τις μορφές τους» (2).
Η τραγωδία ξεκινούσε, όπως προαναφέρθηκε, από την
προβολή ενός μύθου, από εκείνους, που αποκάλυψαν ο Όμη-
ρος και ο Ησίοδος, αυτός όμως ο μύθος οδηγούσε με τον
τρόπο της ανάπτυξής του σε γενικεύσεις. Παράλληλα δια-
κρινόταν έντονα στην τραγωδία η ανάγλυφη λιτότητα των
μορφών, που καταξίωνε τις ποιητικές δημιουργίες και τους
χάριζε την αιωνιότητα με την καθολικότητα των μηνυμάτων
τους, και η τραγικότητα των ηρώων, που κουβαλούσαν στη
12
| σκηνή πανανθρώπινες συγκινήσεις.
Ως ο πρώτος από όλους τους τραγικούς λογαριάζεται
ο Αισχύλος, που κατά τον Ουγκώ «το πλησίασμά του συ-
νοδεύεται από σεισμούς». Ο Αισχύλος γέμισε τη σκηνή με
τους ανέμους της ηρωικής εποχής των μηδικών πολέμων,
την οποία και ο ίδιος είχε ζήσει, ενώ οι μεγάλες αξίες της
ελευθερίας και της δημοκρατίας, άγνωστες τότε σε άλλες
δουλοκτητικές κοινωνίες του μεσογειακού χώρου και της
κοντινής Ανατολής, στάθηκαν τα πρωτινά ριζοπιάσματα για
όλες τις τραγικές του παρουσίες.

Όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης, ο Αισχύλος ήταν εκείνος,
που πρώτος πρόσθεσε στα επεισόδια τον δεύτερο υποκριτή,
με συνέπεια να λιγοστέψει το μέρος του Χορού και να προ-
βληθεί ο λόγος (3). Στις τραγωδίες του ωστόσο εντοπίζονται
ακόμη ισχυρές επιβιώσεις της παλιότερες χορικής ποίησης,
αν και η παρουσία πέρα από τον πρώτο και του δευτέ-
ρου υποκριτή εξασφαλίζει ένα διάλογο εντελώς ανεξάρτητο
εκείνου, που διεξαγόταν τότε μόνο με την ορχήστρα.
Ο Χορός βέβαια θα κρατήσει σε όλη την πορεία της
αρχαίας ελληνικής τραγωδία τον βασικό ρόλο, που είναι
αυτός της ανώνυμης μάζας, στηρίζει ουσιαστικά τη δράση,
αναφέρει τις αιτίες και φανερώνει τα συμπεράσματα από
τις δραματικές συγκρούσεις των ηρώων. Ο Χορός δηλαδή
θα παραμείνει η φωνή του καθημερινού ανθρώπου μπροστά
στις απορρίψεις και στις δικαιώσεις του, το τραγούδι της
ευτυχίας, ο θρήνος της δυστυχίας, οι κραυγές των ωραίων
αγωνιστών, που ξέρουν να υπομένουν και να αντιμάχονται
τη Μοίρα τους.
Η Μοίρα κρατά μια από τις πρώτες θέσεις στα έργα του
Αισχύλου και των άλλων τραγικών, δεν είναι όμως η ακατα-
νίκητη εκείνη δύναμη του παλιότερου Πανθέου, που ακόμη
και ο Δίας την φοβόταν. Ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα
να αντισταθεί και σ’ αυτήν σχεδόν αποτελεσματικά – και
το γεγονός, ότι η αρχαία ελληνική τραγωδία γενικά παρου-
σιάζει τον άνθρωπο σε τούτη την πάλη του, που όμοια της
μονάχα εκείνη του σουμερικού Γιλγαμές μπορεί να θεωρη-
θεί, αποτελεί μια άμεση αναγνώριση της δικής του δύναμης,
που την εκφράζουν η κατανίκηση της απελπισίας από μέ-
|13
ρους του, η αντίστασή του στην αναλγησία, ο ηρωισμός του
ως τη θυσία και η πίστη του στη ελευθερία.
Οι χαρακτήρες, που μας παρουσιάζει ο Αισχύλος στις
δημιουργίες του, είναι τραγικά προσωπεία, που παραμένουν
αμετάβλητα στο ξετύλιγμα της δράσης. Αντίθετα, στο Σο-
φοκλή οι ήρωες του ποτέ δεν φανερώνονται ολοκληρωμένοι
από την αρχή, αλλά συμπληρώνονται με την ανάπτυξη του
θέματος και με τις βαθμιαίες ψυχολογικές μεταπτώσεις, που

υφίστανται μπροστά σε ένα κόσμο, που για τις ίδιες τις αξίες
του αρχίζει να αμφιβάλλει.
Ο Σοφοκλής έβαλε στη σκηνή και τρίτο υποκριτή, αν και
εξακολουθούσε να κυριαρχεί ο διάλογος ανάμεσα στα δύο
πρώτα πρόσωπα της τραγωδίας. Οι αντιθέσεις όμως των
ηρώων μεγαλώνουν πια, ενώ παράλληλα μπροστά στις δύο
ανταγωνιστικές δυνάμεις παρουσιάζεται ως τρίτο αντιθετι-
κό στοιχείο ο ήμερος χαρακτήρας, που προσπαθεί να φα-
νερώσει τη μέση λύση, κάτι αντίστοιχο προς την κατοπινή
αριστοτελική «μεσότητα», και να την επιβάλει στο μέτρο
του δυνατού.
Πολλές είναι οι τραγικές μορφές στις σωσμένες σο-
φόκλειες τραγωδίες, όπως ο Οιδίποδας, που δεν υπήρξε
ωστόσο ποτέ το απροστάτευτο θύμα μιας απαρακάλεστης
Ανάγκης. Αποτέλεσε ειδικά την έκφραση μιας πλατύτερης
αλήθειας, που ο Σοφοκλής είχε την ικανότητα να συλλάβει
και να την φανερώσει στο έργο του ως προειδοποίηση προς
τη σφόδρα αλαζονική αθηναϊκή πολιτεία της εποχής του.
Πρόκειται για την τύφλωση, που γεννήθηκε από τη λαθεμέ-
νη πεποίθηση της παντοτινής δύναμης της Αθήνας, η οποία
άπλωνε τότε τον ίσκιο της σε ολόκληρο το χώρο της ανατο-
λικής Μεσογείου.
Η αμφισβήτηση ωστόσο αυτής της δύναμης άρχισε να
γεννιέται μέσα στην ίδια την «πόλη της Παλλάδας», εκφρα-
σμένη πρώτιστα στο λόγο των Σοφιστών και πιο πολύ του
Πρωταγόρα, που δεν μπορούσε κανένα μοναδικό μέτρο να
14
| ανακαλύψει, για να μετρήσει την αλήθεια του καιρού του.
Ήταν δε η δύναμη της δουλοκτητικής δημοκρατίας, που είχε
γεννήσει τις αντιθέσεις της, οι οποίες θα την οδηγούσαν
τελικά στην καταστροφή της – θα έφτανε δηλαδή ο καιρός,
που η Αττική θα κουρσευόταν από τους Δωριείς, και κανέ-
νας καινούργιος Κόδρος δεν θα ήταν πρόθυμος να θυσια-
στεί, για να φύγουν από τη χώρα.
Την ίδια έμμεση προειδοποίηση για την καταστροφή,
που επερχόταν, επιχειρεί να διατυπώσει με τις δικές του
τραγωδίες και ο Ευριπίδης, ο πιο μαχητικός από τους τρεις

μεγάλους τραγικούς, ελάχιστα συμπαθής στο τότε κατεστη-
μένο – γεγονός, που επακόλουθό του είχε σε πάνω από
είκοσι περιπτώσεις μονάχα τέσσερες φορές να τιμηθεί με
τα πρωτεία. Και τούτο ήταν φυσικό, εφόσον στα σωσμένα
αποσπάσματα των τραγωδιών του «Μελανίππη η δεσμώ-
τις» και «Αλέξανδρος» διατυπώνει τη ρηξικέλευθη άποψη
της φυσικής ισότητας όλων των ανθρώπων, ακόμη και των
δούλων – μια άποψη, που ήταν απόλυτα σύμφωνη με εκείνη
ορισμένων Σοφιστών, μα εντελώς αντίθετη προς τις επίση-
μες θέσεις της συντριπτικής πλειοψηφίας των συγκαιρινών
του πολιτικών.
Τα επεισόδια στις τραγωδίες του Ευριπίδη είναι πλού-
σια σε πάθη. Τα καλλιτεχνικά του χαρίσματα και η ψυχο-
λογική παρατηρητικότητά του δένονται με τη σπάνια τόλμη
στην ερμηνεία των ηθικών προβλημάτων. Οι ήρωές του είναι
γεμάτοι αμφιβολίες, ο ιδεατός κόσμος των έργων των προη-
γούμενων τραγικών έχει χαθεί, οι αξίες της παλιότερες επο-
χής έχουν γκρεμιστεί, ο Πελοποννησιακός πόλεμος απάλλα-
ξε τους ανθρώπους από τις προγενέστερες αυταπάτες.
Ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης και μαζί τους
ο Φρύνιχος, ο Θέσπης και ο Αγάθωνας γίνανε δάσκαλοι του
καιρού τους με το λόγο, που χτίσανε οι ίδιοι. Ήταν άλλωστε
τότε η εποχή, που το ξύλινο αμφιθέατρο του Χοιρίλου είχε
αλλάξει με εκείνο, που χτίσανε τα χέρια των ανθρώπων με
πέτρα, ο βωμός του Διονύσου είχε πια χαμηλώσει, το ύψος
των ηθοποιών, που δίπλα του κινούταν, τον είχε, ξεπεράσει
με τους κοθόρνους.
Απέναντι στη σκηνή και στην ορχήστρα ένας ολό-
|15
κληρος λαός κυμάτιζε, έτοιμος να επευφημήσει ή να
γιουχαΐσει,φορτωμένος ο ίδιος με εμπειρία, πληρωμένος με
ελευθερία, ανήσυχος και αχόρταγος σαν αχαιός κουρσευ-
τής. Απέναντι στο δάσκαλο το πλήθος ορθωνόταν της Αθή-
νας, που έστηνε και γκρέμιζε ανδριάντες – και πάνω απ’
όλους απλωνόταν ο ουρανός με τον ζείδωρο ήλιο και γύρω
τους η φύση με τα πολύφυλλα δέντρα των δασών, με τους
Φανούς, με τους Σατύρους και με τις Νύμφες των μύθων.

Οι τραγικοί ποιητές γνώριζαν να απλοποιούν τα φανε-
ρώματα της ζωής και να φτάνουν στην ουσία της – γι’ αυτό
το λόγο και το έργο τους ο χρόνος δεν κατόρθωσε να το
αφανίσει. Πάντα δε μέσα από αυτές τις απλοποιήσεις οι
τραγικές μορφές των ηρώων τους αντιμάχονταν τη Μοίρα
και πάντα πίστευαν, πως τελικά θα τη νικήσουν.
Ο Αισχύλος, ο γιος του γαιοκτήμονα Ευφορίωνα, «εξ

ευπατριδών την φύσιν», όπως αναφέρει ο Λαβρεντιανός
κώδικας (4), γεννήθηκε το 525 π.Χ. στην Ελευσίνα, έδρα
λατρείας της Δήμητρας και της Περσεφόνης και αποκλειστι-
κός τόπος τέλεσης των μυστηρίων της. Έζησε συνεπώς τα
παιδικά και εφηβικά του χρόνια σε θρησκευτικό περιβάλ-
λον, το γεγονός ωστόσο τούτο δεν τον εμπόδισε αργότερα
να ξεχωρίσειτην περιοχή της τραγωδίας από εκείνη των μυ-
στηριακών τελετών και να συνειδητοποιήσει, ότι ο τραγικός
λόγος δεν σχετιζόταν στην πραγματικότητα με μεταφυσικές
αναζητήσεις.
Ο Αισχύλος έγραψε κατά τον Λαβρεντιανό κώδικα
εβδομήντα (5) και κατά τον Σουΐδα ενενήντα τραγωδίες
(6), που απ’ αυτές, όπως είναι γνωστό, σώθηκαν μόνο επτά.
Έχουν όμως σωθεί και οι τίτλοι ή και αποσπάσματα αρ-
κετών άλλων τραγωδιών του, που αναφέρονται σε όλους
σχεδόν τους κύκλους της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας και
16
| μέσα στις οποίες συναντώνται εκτός πολλών άλλων ηρώων
ο «πετροκυλιστής» Σίσυφος, που απασχόλησε σε δική του
τραγωδία και τον τύραννο Κριτία, ο Φιλοκτήτης, που απο-
τέλεσε επίσης θέμα τραγωδιών του Σοφοκλή, του Ευριπίδη,
του Θεόδεκτου και του Φιλοκλή, αλλά και άλλων τραγικών
ποιητών, και ο Θρακιώτης βασιλιάς Λυκούργος, εχθρός του
μητριαρχικού Διονύσου, στου οποίου την τριλογία με μονα-
δικό τρόπο ενώνονται το κάλλος του λόγου και η παραζάλη
της βακχικής λατρείας. Συναντώνται επίσης στις αισχυλικές
τραγωδίες ο βασιλιάς της Θήβας Πανθέας, θέμα και του

Ευριπίδη στις «Βάκχες» του, που αντιστάθηκε και αυτός
στο Διόνυσο και κατακομματιάστηκε από τις εξαγριωμένες
Μαινάδες, οδηγημένες στην αποτρόπαια πράξη τους από
την ίδια τη μητέρα του, την Αγαύη – αλλά και η Νιόβη,
που, όταν πρωτοδιδάχτηκε, θεωρήθηκε συγκλονιστική τρα-
γωδία, κυρίως με τη δραματική σιωπή της ηρωίδας πάνω
στον τάφο των νεκρών παιδιών της, και όπου προβαλλόταν,
σύμφωνα με ένα μεγάλο σωσμένο απόσπασμα του έργου η
αναλγησία του σκληρού πατριαρχικού θεού, ο οποίος «φύ-
τευε οποιαδήποτε αφορμή για τους ανθρώπους, όταν ήθελε
από τα θέμελά του να καταστρέψει το σπιτικό τους» (7).
Αξιόλογοι συνεχιστές του Αισχύλου υπήρξαν οι δυο
γιοι του, ο Ευαίωνας και ο Ευφορίωνας, που τους ανήκουν
τραγωδίες χαμένες σήμερα – ο Ευφορίωνας μάλιστα είχε
νικήσει με δική του τραγωδία και τον Ευριπίδη και τον
Σοφοκλή στους ποιητικούς αγώνες εκείνης της εποχής. Ση-
μαντικός τραγωδός υπήρξε τέλος και ο γιός της αδελφής
του Φιλοκλής, που επίσης είχε υπερισχύσει αντιπάλων του
στους ίδιους αγώνες.
Ο Αισχύλος σε ηλικία τριανταπέντε χρόνων είχε πάρει
μέρος κατά το Πάριο Μάρμαρο στη μάχη του Μαραθώ-
να, όπου σκοτώθηκε ο αδελφός του Κυναίγειρος, και στη
ναυμαχία της Σαλαμίνας, μαζί με τον μικρότερο από τους
αδελφούς του, τον Αμεινία, καθώς και στη μάχη των Πλα-
ταιών, ίσως δε και σε άλλες πολεμικές συγκρούσεις, που
σημειώθηκαν τότε μεταξύ των προσωρινά ενωμένων Ελλή-
νων και των Περσών. Στο αποκορύφωμα της δόξας του,
εξάλλου, βρέθηκε στη Σικελία, στην αυλή του τύραννου των
|17
Συρακουσών Ιέρωνα του Α΄, όπου ξαναπήγε αργότερα, για
κάποιον λόγο, που αφορούσε ακαθόριστες διαφορές του με
τους Αθηναίους και ο οποίος μπορεί να εντοπισθεί ως νύξη
σε στίχο των «Βατράχων» του Αριστοφάνη (8).
Ο Αισχύλος πέθανε στη Γέλα της Σικελίας το 456 π.Χ.,
σε ηλικία εξήντα εννέα χρόνων, και ο τάφος του πολύ γρή-
γορα μεταβλήθηκε σε τόπο προσκυνήματος για τους θερά-
ποντες και τους θαυμαστές της τραγικής Μούσας Μελπο-

μένης. Ειπώθηκε, ότι σκοτώθηκε, όταν ένας αετός άρπαξε
μια χελώνα, την άφησε στη συνέχεια να πέσει από μεγάλο
ύψος στο έδαφος, για να σπάσει με την πρόσκρουση σ’
αυτό το καύκαλό της, και εκείνη χτύπησε τυχαία τον ποιητή
στο κεφάλι και τον άφησε στον τόπο – ή ότι ο μεγάλος τρα-
γικός δολοφονήθηκε από ανθρώπους του ιερατείου, επειδή
με ορισμένα έργα του είχε κάνει γνωστά στο κοινό κάποια
απόρρητα των Ελευσίνιων μυστηρίων. Η πρώτη εκδοχή για
το αίτιο του θανάτου του είναι μάλλον φανταστική, η δεύτε-
ρη όμως μπορεί να γίνει αποδεκτή, αν και με επιφυλάξεις.
Τον Αισχύλο απαρχής τον προσδιόρισε η τόλμη του επα-
ναστάτη, δεδομένου ότι αυτός άλλαξε τη Θυμέλη, τον παλιό
δηλαδή βωμό της θυσίας, σε πέτρινη έδρα το κορυφαίου του
Χορού και αντιμετώπισε την Τέχνη, που υπηρετούσε, ως ένα
επιπλέον μέσο πολιτικής δράσης σε μια πόλη, στην οποία,
κατά τον Θουκυδίδη, θεωρούσαν τον «μηδέν των πολιτικών
μετέχοντα ουκ απράγμονα, αλλά αχρείον» (9). Επρόκειτο
για μια αντίληψη, που κυριαρχούσε στην Αθήνα των αστα-
μάτητων κοινωνικών και πολιτικών αγώνων και των αναπό-
φευκτων ανάλογων ανατροπών από τον περασμένο αιώνα
και που είχε οδηγήσει το Σόλωνα να μετατρέψει ουσιαστι-
κά τους ιαμβικούς, τους τροχαϊκούς και τους αναπαιστι-
κούς στίχους του σε πολιτικά κείμενα και να καταστεί ένας
από τους προδρόμους της κλασικής εποχής.
Ο ποιητής και νομοθέτης Σόλωνας είχε προσπαθήσει θε-
σμοθετώντας να διασώσει την καταρρέουσα αριστοκρατική
18
| τάξη συντάσσοντας νόμους, που όμως αντικειμενικά προ-
ωθούσαν το τιμοκρατικό σύστημα, το οποίο ευνοούσε τους
εμποροναυτικούς, που εξελίσσονταν τότε με ραγδαίους ρυθ-
μούς και διεκδικούσαν την εξουσία. Έτσι, χρειάζονταν, κατά
τον Σόλωνα πάντα, κάποιοι φραγμοί και η εδραίωση της
«τάξης» στη συνεχώς ανάστατη Αθήνα – υπήρχε δηλαδή για
το τότε κατεστημένο η ανάγκη της απόλυτης διαφέντευσης
από τον Δία της ροής των πραγμάτων. Για τον Αισχύλο επο-
μένως δεν έπαψε να αποτελεί ο Δίας τον ανελέητο κεραυνο-
φόρο Κρονίδη, που με την απολυταρχική συμπεριφορά του

έτρεφε τον τρόμο αλλά παράλληλα και την εξιδανίκευση της
«χρυσής γενιάς των λιγόζωων ανθρώπων», οι οποίοι, όπως
αναφέρει ο Ησίοδος, «ζούσαν σαν τους θεούς, με την ψυχή
απείραχτη, απαλλαγμένη από βάσανα και μόχθους» (10).
Σε βάρος του Αισχύλου είχε διατυπωθεί, προφανώς από
το ιεραπείο, η κατηγορία, ότι με το ποιητικό έργο του βε-
βήλωσε και αποκάλυψε τα απόρρητα των Μυστηρίων – μια
κατηγορία πάντως, που μάλλον ευσταθούσε, αν υπολογι-
σθεί, ότι ο τραγικός αυτός ποιητής δεν ήταν καθόλου ένθερ-
μος λάτρης των ελληνικών θεοτήτων, τις οποίες θεωρούσε
ως ελληνικές εκδοχές των αιγυπτιακών θεών και θεαινών,
ταυτίζοντας, για παράδειγμα, όπως άλλωστε και ο Ηρόδο-
τος (11), τη Δήμητρα με την Ίσιδα, την Άρτεμη με τη Βούβα-
στη και τον Απόλλωνα με τον Ώρο. Προς επίρρωση μάλιστα
των πιο πάνω διατυπώσεων υπάρχει ένα σωσμένο μικρό
απόσπασμα από μια χαμένη τραγωδία του, που φανερώνει,
ότι ο γιός του Ευφορίωνα δεν πίστευε στις θεολογικές πα-
ραδόσεις, αλλά συνταίριαζε τον πρωτόθεο Δία με φυσικά
αντικείμενα και λειτουργίες. Υποστήριζε συγκεκριμένα στο
εν λόγω απόσπασμα, ότι
Δίας [είναι] ο αιθέρας, Δίας η γη, Δίας ο ουρανός,

Δίας τα πάντα και ο,τιδήποτε πιο πάνω απ’ αυτά (12).
Παρά το γεγονός, ότι ο Αισχύλος πέρασε τα παιδικά και

εφηβικά χρόνια του, όπως προαναφέρθηκε, στην Ελευσίνα,
μέσα στους κόλπους μιας έντονα θρησκευόμενης οικογένειας,
της οποίας μάλιστα ο αρχηγός ήταν μαθητής του Πυθαγό-
|19
ρα, εξελίχθηκε στη συνέχεια ο ίδιος σε ανεξάρτητο πνεύμα,
με πανθεϊστικές προφανώς, αντιλήψεις. Δεν φαίνεται δηλαδή
πιθανό να επηρεάστηκε από τις μεταφυσικές θέσεις των ορ-
φικών και των πυθαγορείων, γεγονός, που τον οδήγησε στην
απόφαση να στηριχθεί για τη συγκρότηση του ποιητικού έρ-
γου του στις αναφορές της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας,
όπως αυτή προσφέρθηκε στην ανθρωπότητα από τον Όμηρο
και τον Ησίοδο, για τους οποίους και οι πυθαγόρειοι και οι

ορφικοί ένοιωθαν μεγάλη αποστροφή. Όπως μάλιστα σημει-
ώνει σχετικά ο Διογένης Λαέρτιος, «[ο Πυθαγόρας], όταν είχε
κατεβεί στον Άδη, είδε την ψυχή του Ησίοδου σε χάλκινη
κολόνα δεμένη να τρίζει και του Ομήρου να είναι κρεμασμέ-
νη από δένδρο και φίδια να την τριγυρίζουν ως τιμωρία, για
όσα κατά των θεών είχαν εκείνοι ειπωμένα» (13).
Ο Αισχύλος δούλεψε τον θαυμαστό λόγο του πάνω στη
μεγάλη ιδέα της ανθρώπινης ελευθερίας και πρώτος αυτός
τόλμησε να σμίξει τη μυστηριακή Ειμαρμένη των προγε-
νέστερων μύθων και των επικών ποιητών με τις κρατικές
αντιλήψεις των φιλελεύθερων Ιώνων. Αριστοκράτης στην
καταγωγή, από τη ρίζα του Κόδρου, όπως το θέλει η πα-
ράδοση, δεν επέτρεψε ποτέ στον εαυτό του να παρασυρθεί
από την έπαρση της γενιάς του, μα πάντα στάθηκε δίπλα
στο δήμο της πόλης και αγωνίστηκε μαζί του κατά των
αδυσώπητων εχθρών της πατρίδας στα μεγάλα χρόνια των
περσικών πολέμων, έζησε τις ημέρες των στρατιωτικών της
θριάμβων και χόρτασε τη σκέψη του και την καρδιά του με
τη δύναμη της δημοκρατίας. Ήταν δε γι’ αυτόν το πολίτευ-
μα της δημοκρατίας όχι το ανεπανάληπτο δημιούργημα της
δράσης του Κλεισθένη και του Θεμιστοκλή, αλλά η αναγκα-
στική μετεξέλιξη της αθηναϊκής πολιτείας.
Ο Αισχύλος δεν είχε ποτέ λογαριάσει τον εαυτό του
περισσότερο ως ποιητή και λιγότερο ως πολίτη της Αθή-
νας. Ποιητής γι’ αυτόν, αρκεί να είχε ταλέντο, μπορούσε
να γίνει και ένας δειλός ή ένας προδότης ή ένας εγωπαθής
20
| διανοητής, που πάνω από το χρέος του πολίτη τοποθετού-
σε την προσωπική του ευδαιμονία. Ο γιος του Ευφορίωνα
καυχιώταν μόνο, γιατί πήρε μέρος ως οπλίτης στη μεγάλη
μάχη του Μαραθώνα, γιατί «πολλά τρωθείς ανηνέχθη φο-
ράδην» και γιατί επίσης τη γενναιότητά του μπορούσαν να
την μαρτυρήσουν το μαραθώνιο άλσος και οι κατησχυμένοι
μακρομάλληδες Μήδοι.
Για τον Αισχύλο θεωρείται αρκετό ένα μόνο γεγονός,
για να δέσει τις τραγωδίες του, φτάνει αυτό το γεγονός να
είναι μεγάλο ή τρομερό και να τοποθετεί τον άνθρωπο αντι-

μέτωπο με τις αναγκαιότητες του κόσμου. Μια βίαιη σύ-
γκρουση ή μια γιγαντιαία καταστροφή μπορούσε να θεμελι-
ώσει μέσα στο χώρο της ποίησής του αλήθειες και πάθη, να
πληρώσει το θέατρο με θεάματα ανειρήνευτων αντιμαχιών,
να ταράξει τη σκέψη με γκρεμίσματα πανάρχαιων αξιών,
να βυθίσει την ορχήστρα και τη σκηνή σε φρικώδη ερέβη.
Ο Αισχύλος υπήρξε για πολλούς η συνοφρύωση κάτω
από τον ήλιο, οι σκέψεις του σμάρια άγριων πουλιών, οι
ήρωές του υποχείρια ανάλγητων δυνάμεων, τα μηνύματά
του τρομακτικές βεβαιώσεις αιματηρών νικών, οι στίχοι του
ασίμωτα μοσχομύριστα λουλούδια απόκρημνων βράχων.
Ο δικός του Ορέστης φανερώνεται πιο σκληρός από τον
Οδυσσέα του Ομήρου, η δική του Θήβα πιο γιγάντια από
την Τροία, το δικό του Άργος πιο σκοτεινό από εκείνο, που
είχαν θεμελιώσει άλλες ανάλογες αναφορές.
Πάνω από όλες βέβαια τις καταστάσεις, που αναπτύσ-
σονται στις αισχυλικές τραγωδίες με την ορμή των νερών
των χειμάρρων, η Ειμαρμένη ζυγιάζεται με την παντοτινή
της παρουσία, σημαδεύει την πορεία των επεισοδίων και
καθορίζει εκ των προτέρων τις τελικές εξελίξεις. Η Ειμαρ-
μένη όμως αυτή δεν έχει βγει μυστηριακά από το χάος ανε-
ξερεύνητων πραγματικοτήτων, δεν έχει ντυθεί με την ομίχλη
απλησίαστων τόπων – και ας τυφλώνει και ας χλευάζει και
ας τρελλαίνει τους ανθρώπους.
Πολλοί ερμηνευτές θεωρούν την αισχυλική Ειμαρμένη
υπερβατική παρουσία με άγνωστες ρίζες, ζοφερή Μέδου-
σα, που απλώνει τη φρίκη της πάνω από τον θεοβάδιστο
Όλυμπο και σαρώνει τις πολιτείες με τους πολέμους. Η Ει-
|21
μαρμένη ωστόσο του Αισχύλου, όπως γενικότερα η Μοίρα
των αρχαίων ελληνικών μύθων, είναι η αιτία του ίδιου του
κόσμου και των φαινομένων του, η αρχή της αλήθειας, που
οι ίωνες φιλόσοφοι φανέρωσαν στο έργο τους, η κινητήρια
δύναμη, που πλάθει και στερεώνει τις βεβαιότητες, μέσα σ’
εκείνες χωνεμένη.
Οι ήρωες του Αισχύλου έχουν ταχθεί απαρχής να δοθούν
στα πάθη τους και ξεπερνώντας την αναγκαστική για τους

κοινούς ανθρώπους σωφροσύνη να συντριφτούν από τον
πόνο τους ή να γνωρίσουν την απολύτρωση, που η δικαιο-
σύνη θα τους προσφέρει. Είναι γιγάντιοι σαν τα τεράστια
ορθογώνια μάρμαρα του Ικτίνου, που αντέξανε στη δοκι-
μασία των καιρών, γνήσια τέκνα της ηρωικής εποχής του
ποιητή, που έφερε τον θρίαμβο πάνω στην απολυταρχία της
Ανατολής και έχτισε στην αττική γή τον δωρικό Παρθενώνα.
Ανάλογη βέβαια με τους ήρωες και τις ιδέες των έργων
του Αισχύλου είναι και η γλώσσα, που τα χτίζει. Ο προμε-
λετημένα ασύνδετος λόγος του μεγάλου τραγικού και το
ξαναγύρισμα στους ίδιους στοχασμούς με νέες εκφραστικές
μορφές πλησιάζουν την ποίησή του στο προγενέστερο έπος,
με τη γνωστή πλημμυρίδα των εικόνων, με την απλότητα
των περιόδων και με την τολμηρότητα των μεταφορών.
Υπήρχαν ορισμένοι επικριτές του Αισχύλου στα χρόνια
του, που τον κατηγόρησαν, επειδή τα άσματα του Χορού
στις τραγωδίες του κρατούσαν μεγάλο χώρο – ο Αριστο-
φάνης μάλιστα στους «Βατράχους» του βάζει τον Ευριπίδη
να αναφέρεται επικριτικά σ’ αυτό το φαινόμενο (16). Οι
πολλοί ωστόσο στίχοι των οπωσδήποτε με επιβλητικό μέ-
λος αποδιδόμενων κάθε φορά ασμάτων του Χορού, όπως
ακριβώς και η τρομακτική σιωπή των πασχόντων ηρώων σε
ορισμένες περιπτώσεις, δεν μειώνει, αλλά αντίθετα ενισχύει
την ένταση των συναισθημάτων, που χαρακτηρίζουν άλλω-
στε τις αισχυλικές τραγωδίες.
Ο Αισχύλος δούλευε πάνω στους στίχους του σωριάζο-
22
| ντας και χιλιοειπωμένες και καινούργιες λέξεις, αλλά και
άλλες, που είχαν λησμονηθεί. Η φράση του, χτισμένη σε δια-
τηρημένους παλιούς επηρεασμούς, προσδιοριζόταν από τον
διονυσιακό ενθουσιασμό ή έσμιγε με μυστηριακές ικεσίες
ή τρανταζόταν από τα αστραπόβροντα του Ολύμπου – και
μέσα από τα ιαμβικά τρίμετρα και τα τροχαϊκά τετράμε-
τρα, που εναλλάσσονταν στους στίχους του, αναδυόταν ο
μεγάλος του λόγος σαν αντίλαλος αρχέγονων ασμάτων.

Γ
Η πιο παλιά απ’ όλες τις σωσμένες τραγωδίες του Αισχύ-

λου είναι οι «Ικέτιδες», όπως φανερώνει το λυρικό στοιχείο,
που κυριαρχεί μέσα σ’ αυτές, και η ανυπαρξία προλόγου,
που παρατηρείται μεταγενέστερα μόνο στους «Πέρσας».
Πρόκειται για μια τραγωδία, στην οποία η κυρίαρχη θέση
των υποκριτών δεν είχε ακόμη επιτευχθεί και ο Αισχύλος
δεν είχε καταστεί μέχρι στιγμής απόλυτος κυρίαρχος της
τεχνικής της.
Η εν λόγω τραγωδία στηρίζεται στο γνωστό μύθο των πε-
νήντα θυγατέρων του Δαναού, που καταδιωγμένες είχαν φτά-
σει στο Άργος, για να ζητήσουν προστασία, αρνούμενες να
δεχτούν τους αιμομικτικούς γάμους τους με τα πενήντα ξα-
δέλφια τους, γιούς του Αιγύπτου. Τελικά οι μέλλοντες ανόσιοι
σύζυγοι, εκτός ενός, θα εξολοθρευτούν χωρίς οίκτο από τις
οργισμένες Δαναΐδες, που εκφράζουν στην προκειμένη περί-
πτωση με τη θηριώδη πράξη τους την πανάρχαια σύγκρουση
ανάμεσα στη μητριαρχία, όταν έφθινε, και στην πατριαρχία,
όταν μέσα σε πλήθος εμποδίων αναπτυσσόταν.
Στις σωσμένες τραγωδίες του Αισχύλου πάντα θαμπο-
χαράζει η λύση, που δικαιώνει τελικά τους αγώνες των αν-
θρώπων. Πρόκειται για τη λύση, που προσφέρει ή υποσημει-
ώνει η διαλεκτική σκέψη του ποιητή, η οποία δεν συγχωρεί
αδιέξοδα, ούτε ανέχεται ασυμβίβαστες καταστάσεις – για
τη λύση, που έχει την πρωταρχή της στις ίδιες τις αναμετρή-
σεις των αντιθέσεων είτε στον Όλυμπο είτε στον Καύκασο,
είτε στην εφτάπορτη Θήβα και στις πολύχρυσες Μυκήνες.
|23
Είναι με άλλα λόγια η λύση, που ολοκληρώνει τις αισχυλι-
κές δημιουργίες κατακτώντας τον απώτερο λυτρωτικό της
σκοπό – με μια γνωστή εξαίρεση όμως, τους «Επτά επί
Θήβας», όπου, αντίθετα με τις άλλες δραματικές συνθέσεις
του ποιητή, το φρικιαστικό, το αλγεινό και το ανεξιχνίαστο
των καταστάσεων παραμένει.
Στους «Επτά επί Θήβας» την πρώτη θέση κατέχει και
πάλι η Ειμαρμένη, όπως την είχε συλλάβει και την είχε

εκφράσει ως έννοια ο καθαρός ελληνικός στοχασμός – η
κραταιά Ανάγκη, που καθορίζει τις μορφές και την ου-
σία των πραγμάτων και οδηγεί σε συγκρούσεις. Αυτή η
Ειμαρμένη βρίσκεται πάντα πίσω από τα πάθη των αν-
θρώπων, δίπλα στο κάθε πρωτοφανέρωμα και στην αμε-
τάκλητη εξουθένωσή του – είναι το βάρος των σιωπηλών
σκιών, που κάθονται πάνω στο Κάδμειο ανάκτορο και στις
πέτρινες επάλξεις, τα απελπισμένα αγκαλιάσματα των ιε-
ρών αγαλμάτων από τον πανικόβλητο κοριτσίστικο Χορό,
το ποδοβολητό του ιππικού των εχθρών, που επελαύνει, ο
λόγος του Ετεοκλή, που στον στερνό αγώνα της ζωής του
ολόψυχα δίνεται.
Στην πολεμική τραγωδία των «Επτά επί Θήβας» η κατα-
στροφική Ατη κυριαρχεί, εξαιτίας της «ύβρεως» των ανθρώ-
πων, και τις Ερινύες ξεσηκώνει σαν απειλές και βεβαιώσεις
αφανισμών. Ξεδιπλώνεται τότε σε όλο το πλάτος του θεα-
τρικού λόγου η τραγική μοίρα του γένους των Λαβδακιδών,
πολυαίμακτες θυσίες προετοιμάζονται και τελούνται πάνω
σε βωμούς αξεδιάλυτων χρεών, ανεβαίνουν σε εφιαλτικούς
ουρανούς παρακλήσεις τρομαγμένων ικετών και χαμοσέρνο-
νται σε βρώμικους δρόμους απογνώσεις.
Η ίδια η εφτάπορτη Θήβα αγωνίζεται και πάλι για την
ύπαρξής της, κι ας φαίνεται, ότι την έχει, έστω προσωρινά,
κερδισμένη. Κι αν οι εχθροί της πισωστράτησαν ντροπια-
σμένοι, όμως η άθλια μοίρα των παιδιών της παραμένει κυ-
ρίαρχη ακόμη, ερείπια για να σωριάσει στα ερείπια και με
24
| καινούργιες φωτιές τα ματωμένα κορμιά για να κάψει των
πολύκλαυστων νεκρών πολεμιστών της, που πέσανε στην
τίμια μάχη.
Το πρόβλημα, που ζητεί τη λύση του με τους «Επτά
επί Θήβας», είναι το ίδιο με εκείνο, που και ο Σοφοκλής
τοποθετεί με το δικό του «Οιδίποδα» και που την ίδια την
Αθήνα αργότερα θα την βαραίνει: Το φτάσιμο της παρακ-
μής μπορεί να εμποδιστεί και ο νόμος της φθοράς, αντίθετα
με τις ιστορικές διεργασίες, να παραμείνει; Η μήπως είναι
βέβαια το φτάσιμο του γκρεμίσματος των παλιών αξιών και

η παρουσία των κοσμογονικών αμφισβητήσεων, που και-
νούργιες μαντεύουν ανοίξεις;
Η Θήβα σώθηκε, πέρα όμως από το τέλος της τραγωδίας,
στην προέκτασή της, διαφαίνεται η εκστρατεία των Επιγό-
νων, που θα την καταστρέψει – κάτι, που ο ποιητής αφήνει
με την έξοδο του Χορού να πλανιέται ως ενδεχόμενο. Επειδή
διαφορετικά η τραγωδία των «Επτά επί Θήβας» θα απο-
τελούσε ανεξήγητη εξαίρεση στη βασική πορεία όλων των
αρχαίων ελληνικών τραγωδιών συμπληρωμένων πάντοτε με
την κάθαρση, που τις ολοκληρώνει.
Ο Ετεοκλής είναι εκείνος, που κυριαρχεί στους «Επτά
επί Θήβας» με το μεγαλείο του, δοσμένος στην αγάπη του
για την πατρίδα και στο μίσος το για τους εχθρούς της.
Είναι το πνεύμα του ανειρήνευτου αγώνα κατά των βαρ-
βάρων, που μέσα στο μύθο από το Άργος και μέσα στην
ιστορική αλήθεια από την Ανατολή καταφτάνουν, για να
σκοτώσουν την ελευθερία. Είναι δηλαδή ο συγκαιρινός του
Έλληνα στην πλατειά έννοιά του, ο φιλελεύθερος αγωνι-
στής, που φανερώνει την ανεξαρτησία της σκέψης και της
βούλησής του πάνω στη μάχη για το μεγαλείο του δήμου
της Αθήνας, όπως το ίδιο έχει δοθεί παραστατικά και μέσα
από τους αισχυλικούς «Πέρσας».
Οι «Πέρσαι», ο δεύτερος λόγος μιας χαμένης στα υπό-
λοιπα μέρη της τραγωδίας, που το πρώτο της δράμα ονο-
μαζόταν «Φινεύς» και το τρίτο «Γλαύκος Ποτνιεύς», πρω-
τοανεβάστηκαν στη σκηνή με τα εγκαίνια του Διονυσιακού
θεάτρου της Αθήνας, εφτά χρόνια μετά τη ναυμαχία της Σα-
λαμίνας. Τέσσερα χρόνια ενωρίτερα είχε παιχτεί πάνω στο
|25
ίδιο θέμα με τους «Πέρσας» η τραγωδία «Φοίνισσαι» του
Φρυνίχου, που ήταν θαυμαστής του Θεμιστοκλή, του σημα-
ντικότερου αθηναίου πολιτικού μετά τον Περικλή, τον Εφι-
άλτη, τον Κλεισθένη και τον Πεισίστρατο. Ο Αισχύλος είχε
προφανώς στηριχθεί στη φρυνιχική τραγωδία «Φοίνισσαι»
για τη δική του δημιουργία, ξεπέρασε όμως το πρότυπό του
με την αναιρετική του απάντηση στο πλήθος των εγκωμίων
του Φρυνίχου για τον Θεμιστοκλή, προβάλλοντας ως πρωτα-

γωνιστή των συγκλονιστικών γεγονότων όχι τον συγκεκριμέ-
νο ηγήτορα, αλλά τον μαχόμενο λαό των Ελλήνων.
Όλο το βάρος της ιστορικής τραγωδίας των «Περσών»
κρατιέται από τον Άγγελο, που περιγράφει τη μεγάλη μη-
δική καταστροφή μπροστά στους γόους της μητέρας του
βασιλιά και των συμβούλων του Παλατιού. Η βασιλομήτορα
Άτοσσα και ο Χορός των γερόντων, αλλά και ο Ξέρξης, που
καταφτάνει με σκισμένο χιτώνα, συμπληρώνουν την εικόνα
της τρομακτικής πραγματικότητας, που κακοσήμαντα όνει-
ρα την είχαν πρωτομηνύσει.
Στους «Πέρσας» υπάρχει και το φάντασμα του Δαρείου,
που προβάλλεται, όχι για να λύσει κάποια περιπλοκή, αλλά
για να πυκνώσει περισσότερο την ατμόσφαιρα του τρόμου
και να ολοκληρώσει την απελπισία των ηττημένων. Και δεν
παραλλάζει το φοβερό τούτο φανέρωμα του αλλοκοσμίτη
από τις αντίστοιχες σαιξπηρικές θεατρικές παρουσίες, γιατί
ο Δαρείος σέρνει μαζί του όλα τα πάθη των ζωντανών, όλα
τα μίση, όλες τις πίκρες και όλους τους θρήνους τους.
Κυρίαρχο κομμάτι των «Περσών» αποτελεί ο παιάνας
των πολεμιστών, με τον οποίο καλούνταν τα παιδιά των
Ελλήνων να απελευθερώσουν την πανελλήνια πατρίδα τους,
τα τέκνα και τις γυναίκες, τους ναούς των πατρικών θεών
και των προγόνων τους τάφους – μια πρόσκληση, που δεν
συγκροτούσε μια απλή πρόταση για την επίτευξη μιας προ-
σωρινής λύσης χωρίς επιπτώσεις. Έχτιζε γενικά το τραγούδι
των λαών, που έχουν τη δυνατότητα να καταναυμαχούν τους
26
| επιδρομείς σε κάθε Σαλαμίνα, τη βεβαιότητα για την απο-
φασιστικότητα στην πάλη, που η απόλυτη προσήλωση στο
δίκαιο γεννά, την καταλυτική παρουσία ως ιστορική ανα-
γκαιότητα της κάθαρσης απέναντι στη βαρβαρική «ύβριν».
Ο Περικλής υπήρξε χορηγός των «Περσών», όπως των
«Φοινισσών» ο Θεμιστοκλής – γεγονός, που μπορεί να στη-
ρίξει την άποψη, ότι οι τραγωδίες σε ορισμένες περιπτώ-
σεις χρησιμοποιήθηκαν ως μέσα διεξαγωγής συγκεκριμένων
πολιτικών αγώνων. Γενικότερα, εξάλλου η αρχαία ελληνική
ποίηση στα χρόνια της ανάπτυξης και της κορύφωσής της

ήταν κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο στρατευμένη στην
υπεράσπιση και προώθηση ορισμένης πολιτικής ιδεολογίας
– όλες δε σχεδόν οι προσφορές των τραγικών, του Αριστο-
φάνη και παλιότερα του Θεόγνη, του Τυρταίου ή του Σόλω-
να επιμαρτυρούν αυτή την αλήθεια.
Οι «Πέρσαι» θεωρούνται ένα από τα πιο σημαντικά σω-
σμένα ποιητικά δημιουργήματα του Αισχύλου, η τριλογία
όμως της «Ορέστειας» αποτελεί το αριστούργημά του. Η
εν λόγω τριλογία, που ο μύθος της είναι πιο πλούσιος από
τον αντίστοιχο των ομηρικών επών, στον οποίο κανένας λό-
γος δεν γίνεται σχετικά, για παράδειγμα, με την καταδίωξη
του Ορέστη από τις Ερινύες ή με τη δίκη του για μητροκτο-
νία, συγκεντρώνει όλα εκείνα τα στοιχεία, που πιστοποιούν
τον Αισχύλο ως τέλειο δημιουργό της τραγικής Τέχνης – τον
εξαίρετο δηλαδή σκηνικό διάκοσμο, τη σεμνότητα του λόγου,
τη μεγαλοπρέπεια του μύθου και τον βαθύ στοχασμό του
ποιητή πάνω στις τριγυρινές του εξελισσόμενες αλήθειες. Δι-
δαγμένη στο δεύτερο χρόνο της ογδοηκοστής Ολυμπιάδας,
«επί άρχοντος Φιλοκλέους», λίγο πριν πεθάνει ο Αισχύλος,
και συμπληρωμένη από το σατυρικό δράμα «Πρωτεύς» έχει
ως βασικές της πηγές την «Οδύσσεια» του Ομήρου, τον εν-
δέκατο Πυθιονίκη του Πινδάρου, ένα μεγάλο χορικό ποίημα
του Στησίχορου, από την Ιμέρα της Σικελίας, και τις σχετικές
πολυποίκιλες αττικές παραδόσεις, που έχουν βυθίσει τις ρί-
ζες τους στα αξεδιάλυτα μακρινά περασμένα.
Η «Ορέστεια» δεν αποτελεί απλή μεταφορά στον ποι-
ητικό λόγο κάποιου πανάρχαιου και πασίγνωστου μύθου,
που αναφέρεται στην τραγική μοίρα των Ατρειδών. Είναι
|27
πιο πέρα απ’ αυτό η θαρραλέα προβολή μιας αδυσώπη-
της διαδικασίας, που γέννησε και στερέωσε με το πέρασμα
του καιρού το νέο κοινωνικό σύστημα της δουλοκτησίας, η
έκφραση δηλαδή της τελικής ανελέητης σύγκρουσης ανάμε-
σα στον κόσμο της μητριαρχίας, που χάνεται, και στη νέα
πραγματικότητα του πατριαρχικού καθεστώς, που αρχίζει
να ριζοπιάνεται μέσα στην αναπλασμένη συνείδηση της
αχαϊκής κοινωνίας.

Η Κλυταιμνήστρα της «Ορέστειας» δεν μοιάζει με την
Πηνελόπη της Ιθάκης, που έχει συμβιβαστεί με το ήδη κα-
τεστημένο, έχει υποταχθεί στον Οδυσσέα και τον περιμένει
να ξαναγυρίσει ξεγελώντας τους μνηστήρες, τους πρώτους
αριστοκράτες, που αμφισβήτησαν την βασιλεία. Είναι το
ίδιο με την Εριφύλη, που έστειλε τον Αμφιάραο στον βέ-
βαιο θάνατό του, με τις γυναίκες της Λήμνου, που σκότω-
σαν τους άντρες του νησιού τους και με τις θυγατέρες του
Δαναού, εκτός της Υπερμήστρας, που κατασφάξανε τους
γιούς του Αιγύπτου.
Η Κλυταιμνήστρα κρατούσε στα χέρια της το μονοτσέ-
κουρο της μητριαρχίας, εικόνα η ίδια της παμπάλαιας θεό-
τητας της Σελήνης στη χάση και στη φέξη της – το κρατούσε
στα χέρια της, για την εκδίκηση, σπρωγμένη από το δικό
της δίκαιο, που το θεμελίωσαν οι περασμένοι καιροί της πε-
λασγικής Ρέας. Ο αχαϊκός Αγαμέμνονας την είχε ρίξει στο
ζυγό της πατριαρχικής οικογενείας, όπως ο Δίας την Ήρα,
και τούτο δεν μπορούσε να το αποδεχτεί η απροσκύνητη
θυγατέρα του Τυνδάρεω.
Απέναντι όμως στην Κλυταιμνήστρα ορθωνόταν η νέα
ζωή, που είχε φορέσει την χάλκινη πανοπλία των μυκηναίων,
είχε ταπεινώσει την κρητική Ποτνία Θηρών και είχε εξυψώ-
σει τον Ζαγρέα. Ήταν η ίδια η κόρη της η Ηλέκτρα, που της
έθρεψαν τα μοιρολόγια το μίσος και τον πόθο της ανταπό-
δοσης, η σιωπηλή κόρη των αιμάτων με το σκοτεινό βλέμμα,
που ήξερε να ετοιμάζει με υπομονή την αδυσώπητη τιμωρία.
28
| Η Ηλέκτρα είχε προτιμήσει να αποδεχτεί τις νέες ανα-
γκαιότητες, που θα άλλαζαν τη μορφή της κοινωνικής ζωής
και θα οδηγούσαν στο χτίσιμο των νέων πολιτισμών. Είχε επι-
λέξει αντί της έπαρσης της σεληνιακής ελεύθερης Αρτέμιδας
την θεληματική υποταγή της Υψιπύλης και της Υπερμήστρας,
ξεκόβοντας από τον προελληνικό κόσμο της Γαίας και των
κρονιακών θεμελιακών θεοτήτων και ακολουθώντας τον φρό-
νιμο δρόμο της καρτερικής Πηνελόπης. Έτσι, περίμενε, για να
ξεπλύνει το αίμα του Αγαμέμνονα, τον αδελφό της Ορέστη,
παρακινημένον κατά κάποιον τρόπο από τον αχαϊκό Απόλλω-

να, που είχε πάρει τη θέση του πελασγικού Πύθωνα, που είχε
λησμονήσει τη Λητώ της μητριαρχίας και τώρα μονάχα για
γιος τού πατριαρχικού πρωτόθεου Δία λογαριαζόταν.
Στο Σοφοκλή τα συναισθήματα του Ορέστη είναι ανηλεή,
όπως το μίσος της Ηλέκτρας, στην αισχυλική όμως τριλογία
ο Ορέστης και η αδελφή του εμφανίζονται περισσότερο αν-
θρώπινοι και γι’ αυτό το λόγο περισσότερο τραγικοί. Ο γιός
του Αγαμέμνονα εξόφλησε βέβαια το χρέος του με το ξίφος
του, η πράξη του όμως αυτή δεν τον οδήγησε στη λύτρωση,
που προσδοκούσε.
Η λύση του δράματος δόθηκε από τον Άρειο Πάγο, που
ο Αισχύλος πίστευε, ότι δεν έπρεπε να χάσει τη δύναμή του.
Και σ’ αυτή την πίστη του ήταν οδηγημένος, όχι γιατί θεω-
ρούσε τον Άρειο Πάγο συνέχεια της πολιτικής εξουσίας των
αριστοκρατών, αλλά, αντίθετα, γιατί πίσω από το ανώτατο
δικαστήριο έβλεπε τον αθηναϊκό δήμο αν και ο δήμος αυτός
ζητούσε τώρα στη μεγάλη πλειοψηφία του καινούργιες λύ-
σεις των προβλημάτων του, που το περιεχόμενο ωστόσο αυ-
τών των λύσεων δεν εύρισκε καθόλου σύμφωνο τον Αισχύλο.
Στον Άρειο Πάγο η Αθηνά ήταν αυτή, που πέτυχε με
την ψήφο της την αθώωση του Ορέστη – όχι η αρχαία μη-
τριαρχική θεότητα, που νίκησε τον Ποσειδώνα στον αγώνα
τους για τη διεκδίκηση της διαφέντευσης της Αθήνας. Ήταν
η κόρη του Δία, που γεννήθηκε μόνο απ’ αυτόν, η παντοτινή
παρθένα, όπως υποδηλώνει το όνομά της, που κατόρθωσε
να συνταιριάσει τις Ερινύες με τις Σεμνές και να αθωώσει
τελικά τον μητροκτόνο Ορέστη.
Στον τρίτο λόγο της «Ορέστειας», στις «Ευμενίδες», κυ-
|29
ρίαρχο θέμα για τον Αισχύλο υπήρξε η σύγκρουση του μητρι-
αρχικού με το πατριαρχικό κοινωνικό σύστημα. Ο Χορός των
Ερινυών, που στην πορεία του δράματος άλλαξαν σε Ευμε-
νίδες, αναφερόταν με έντονο τρόπο στο ζήτημα αυτό απευ-
θυνόμενος στον πατριαρχικό Απόλλωνα, που προστάτευε τον
Ορέστη, καταπατώντας το πανάρχαιο δικαίωμα των αδυσώ-
πητων εκείνων θεοτήτων να καταδιώκουν τους φονιάδες. Τό-
νιζε συγκεκριμένα, ότι δυνατό ένοιωθε το σύγκρυο από τη

μάστιγα του τρομερού αρσενικού δημίου, και γνωμοδοτούσε,
με τρόμο και πίκρα, πως σε τέτοιες πράξεις καταφεύγουν οι
νέοι θεοί, που τον κόσμο κυβερνούν χωρίς δικαιοσύνη (15).
Καταγγελτικός υπήρξε στην προκειμένη περίπτωση και ο
λόγος του φαντάσματος της Κλυταιμνήστρας, το οποίο ερχό-
μενο στο όνειρο των Ερινυών την πίκρα της παλιάς αργείτι-
σας βασίλισσας ξεδίπλωνε, γιατί οι νεκροί του κάτω κόσμου
με σκληρές την βασάνιζαν κατακρίσεις, ενώ για την ίδια κα-
νένας θεός δεν εξοργίστηκε, που κατασφάχτηκε από μητρο-
κτόνα χέρια (16). Η θυγατέρα του Τυνδάρεω ζητούσε από τις
Ερινύες να απαλλαγούν από τον τωρινό ύπνο τους και τον
μητροκτόνο Ορέστη με την αιματηρή πνοή τους να αγκαλιά-
σουν και με των σπλάχνων τους τον πύρινο αχνό (17).
Τα πάθη της Κλυταιμνήστρας προσδιόριζαν στο χώρο των
μύθων το τέλος της μητριαρχίας, η οποία στον ιστορικό τόπο
είχε δημιουργήσει μια συγκεκριμένη κοινωνική πραγματικό-
τητα. Μέσα στην πραγματικότητα αυτή ο άντρας βρισκόταν
σε δεύτερη μοίρα στην κοινωνική ομάδα, αντανάκλαση δε
αυτού του γεγονότος αποτελούσε η κυρίαρχη θέση, που κα-
τείχαν οι θηλυκές θεότητες στους πελασγικούς μύθους.
Έτσι, ο Άρης ήταν ένας από τους γιούς της Ήρας, που
εκείνη πρόλαβε να γεννήσει, προτού ζευγαρώσει με το Δία
– στα πανάρχαια χρόνια μάλιστα λατρευόταν ως «Θεός
γυναικών» και στην Τεγέα συγκεκριμένα ως «γυναικοθοί-
νας», ως θεός δηλαδή, που από γυναίκες ήταν αναθρεμμέ-
νος. Ο Διόνυσος, γιος του Δία στα κατοπινά χρόνια, λογα-
30
| ριαζόταν γιος μόνο της Σεμέλης, ενώ ο κατοπινός πατρι-
αρχικός Απόλλωνας ήταν γιός της μητριαρχικής Λητούς και
αδελφός της επίσης μητριαρχικής Αρτέμιδας, τα δε ιερά
της Δήλου και της Εφέσου τον αποκαλούσαν άλλοτε με
το μητρωνυμικό του, δηλαδή Λητοΐδη. Είναι μάλιστα αξιο-
σημείωτο το γεγονός, ότι αργότερα ο Απόλλωνας ως θεός
προφήτισσά του είχε μια γυναίκα, την Πυθία, που το όνομά
της παραπέμπει στον πελασγικό Πύθωνα, και ότι επίσης
μέχρι τα χρόνια του Πινδάρου τον ιερό ύμνο αυτού του
θεού σε όλες τις τελετές του παρθένες τον τραγουδούσαν.

Με την κυριαρχία της πατριαρχίας η παρθενία αποτέ-
λεσε βασικό γνώρισμα των θεαινών, όπως της Αρτέμιδας
και της Αθηνάς, αλλά και της Ήρας, που ύστερα από κάθε
ερωτική σμίξη της λουζόταν σε πηγές των μύθων και ξανα-
γινόταν παρθένα. Επρόκειτο για τη μεγίστη των θεαινών,
που ο ιερός γάμος της με τον Δία, σύζυγο προγενέστερα
της Διώνης, συμβόλιζε την ένωση του ελληνικού με το πελα-
σγικό στοιχείο κάτω από το πατριαρχικό καθεστώς, ενώ η
κατοίκηση των δύο αυτών θεοτήτων στην κορυφή του Ολύ-
μπου σηματοδότησε την αλλαγή σε ουράνια της χθόνιας μη-
τριαρχικής θρησκείας.
Στη μοναδική σωσμένη τριλογία του δούλεψε ο Αισχύ-
λος πάνω στο θέμα του διαλεκτικά, ξεκινώντας από τις
αντιθέσεις δύο κόσμων, που ακόμη συνυπήρχαν. Γι’ αυτό
το λόγο και η λύση του δράματος δεν συμπληρώθηκε με το
χαμό της Κλυταιμνήστρας, αλλά με την αλλαγή των Ερινυ-
ών σε Ευμενίδες, που δέχτηκαν τελικά τη νέα κατάσταση
των πραγμάτων χωρίς ταπεινώσεις και ξαναγύρισαν «πο-
λυσέβαστες», όπως άλλοτε «με τιμές και με θυσίες» στα
ερέβη της αρχαίας Νύχτας.
Η «Ορέστεια» υπήρξε το συμπλήρωμα κάποιας παλιό-

τερης αισχυλικής τριλογίας, της «Προμηθείας», που στηρι-
ζόταν στο γνωστό μύθο του Τιτάνα Προμηθέα. Την εν λόγω
τριλογία, όπου μόνο θεοί και όχι άνθρωποι αντιμάχονται,
με μοναδική εξαίρεση την Ιώ, αποτελούσαν ο «Προμηθεύς
|31
Δεσμώτης», ο «Προμηθεύς Λυόμενος» και ο «Προμηθεύς
Πυρφόρος», τρία μέρη, που απ’ αυτά το τρίτο δημιούργησε
το πρόβλημα, αν έπρεπε να αντιμετωπισθεί ως ο πρώτος
λόγος, που σχετιζόταν με το κλέψιμο της φωτιάς από τον
Τιτάνα ή ως ο τρίτος, που ολοκλήρωσε τη συμφιλίωση των
εχθρικών μέχρι τότε δυνάμεων και θεμελίωσε τη λατρεία
του Προμηθέα. Ο Αλμπιν Λέσκυ διατύπωσε, με επιφυλάξεις
ωστόσο, την άποψη, ότι πρόκειται μάλλον όχι για τον τρίτο

αλλά για τον πρώτο λόγο, ο οποίος αναφερόταν στο συγκε-
κριμένο αίτιο, που γέννησε την οργή του Δία και οδήγησε
τελικά στην ιδιαίτερα σκληρή από μέρους του τιμωρία του
απροσκύνητου Τιτάνα.
Από τον «Προμηθέα Πυρφόρον» σώζονται ελάχιστοι
στίχοι, μερικοί από τους οποίους αποτελούν ίσως τμήμα
από κάποια στιχομυθία μεταξύ του ίδιου του Προμηθέα
και των άλλων Τιτάνων, που αποτελούσαν το Χορό και
όπου αναφέρεται, ότι ο θεομάχος γιος τού Ιαπετού «άναψε
για τους θνητούς το φως της φλόγας» (19). Αντίθετα, στον
«Προμηθέα Λυόμενον» οι σωσμένοι στίχοι ξεπερνούν τους
εξήντα, αρκετοί δε απ’ αυτούς βρέθηκαν συνταγμένοι στα
λατινικά και θεωρούνται είτε δημιούργημα του ρωμαίου
τραγικού ποιητή Λεύκιου Ακκιου, βασισμένο όμως απόλυ-
τα σε αντίστοιχο κείμενο του Αισχύλου, είτε, το πιθανότερο,
μετάφραση του Κικέρωνα.
Στο λατινικό κείμενο εμφανίζεται ο Προμηθέας να απευ-
θύνεται στους άλλους Τιτάνες, που και πάλι αποτελούν το
Χορό, και να αναφέρεται στα πάθη του λέγοντας, ότι ο
Δίας τον καταδίκασε δεμένος «να κατοικεί στων Ερινυών
το κάστρο» (20). Σε άλλο απόσπασμα, εξάλλου, ο Προμη-
θέας προλέγει στον Ηρακλή, τί θα συναντήσει στο δρόμο
του, προσπαθώντας να τον λυτρώσει, και ανάμεσα σε πολ-
λά άλλα του μιλά για το λαό των πρωτόγονων Γαβίων της
ησιόδειας «χρυσής εποχής» και του προφητεύει:
32
| Στον δίκαιο λαό θα φτάσεις
απ’ όλους τους ανθρώπους και στον φιλόξενο,
στους Γάβιους, που ούτε αλέτρι ούτε ξυνάρι
ούτε δικέλλι σκάβει τη γη τους,
αλλά από μόνα σπαρμένα τα χωράφια
πλούσια στους θνητούς προσφέρουν ζωή (21).
Αντίθετα, ολόκληρος σώζεται ο «Προμηθέας Δεσμώ-

της», πηγή για τη σύνταξη του οποίου, όπως άλλωστε και
των άλλων σωσμένων τραγωδιών του Αισχύλου, με εξαίρε-

ση τους «Πέρσας»,αποτέλεσε η αρχαία ελληνική μυθολο-
γία. Το φαινόμενο αυτό, γενικά παρατηρημένο σε ολόκληρη
σχεδόν την λογοτεχνία των αρχαίων Ελλήνων, πολύ εύκολα
ερμηνεύεται – αν και είναι δυνατό να προκαλέσει συγκε-
κριμένες απορίες. Τί μπορεί δηλαδή να προσφέρει ο μύθος
στην προβολή μίας αλήθειας, που δεν αποδέχεται τους ου-
ρανοδρόμους Πηγάσους και τους πανέμορφους βοσκούς του
Λάτμου; Πώς θα συνταιριαστούν με την πραγματικότητα οι
θαλασσοβρεγμένοι Τρίτωνες και οι ονειρικοί λειμώνες της
πελασγικής φαντασίας;
Το περιεχόμενο ωστόσο της αρχαίας ελληνικής μυθο-
λογίας αναφέρεται πάντα σε λειτουργίες της φύσης και σε
κοινωνικές ανακατατάξεις. Οι Νηρηίδες δηλαδή και ο Πά-
νας εξέφραζαν φυσικές πραγματικότητες, ενώ ο Ηρακλής
και ο Θησέας συγκεκριμένα κοινωνικά φανερώματα. Ξέ-
χωρα δε απ’ αυτό στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία πέρα
από τις μυθολογικές εικόνες, που υπήρχαν αντικειμενικά ως
συγκεκριμένες μορφές, προβαλλόταν το επίπεδο, ο χαρα-
κτήρας και ο τρόπος σκέψεις των αρχαίων Ελλήνων. Οι μυ-
θολογικές εικόνες των λογοτεχνικών επιτευγμάτων εκείνης
της εποχής αναδημιουργούσαν επομένως με τον δικό τους
τρόπο τη ζωή, όπως την αντιλαμβάνονταν τότε.
Έτσι, ο μύθος του Προμηθέα αποτέλεσε στην περίπτωση,
κατά τον Τζωρτζ Τόμσον (22), ένα γνήσιο πανάρχαιο ιστόρη-
μα λαϊκής παράδοσης, που με επαναστατικό τρόπο αναφερό-
ταν στην πραγματικότητα της προόδου της υλικής τεχνικής,
που οδηγούσε ωστόσο στη μείωση της εργασίας των ανέξο-
δων δούλων, πάνω στην οποία στηριζόταν κυρίως η οικονομία
|33
του κοινωνικού συστήματος εκείνης της εποχής. Ήταν συνε-
πώς επόμενο ο Προμηθέας να αντιμετωπίσει στο σχετικό μύθο
την αντίδραση και τον κατατρεγμό του πρωτόθεου Δία, που
κρατούσε τους ανθρώπους χαμένους στα ερέβη της άγνοιας,
προκειμένου να διατηρούνται υποταγμένοι και υπάκουοι, και
ο οποίος πριν από την ανάπτυξη του μοναρχικού πολιτεύμα-
τος, κατά τον Τόμσον και πάλι, κατοικούσε μόνος του στον
Όλυμπο, ενώ οι άλλοι θεοί είχαν τα ενδιαιτήματά τους σε άλ-

λους τόπους, όπως η «λευκώλενος» Ήρα στο Άργος, η «φιλο-
μειδής» Αφροδίτη στην Πάφο και η«γλαυκώπις» Αθηνά στο
παλάτι του Ερεχθέα.
«Ύβρις» του Προμηθέα ήταν επομένως η έμπρακτη ενα-
ντίωσή του στη διατήρηση της άγνοιας, που άλλαξε ωστό-
σο σε ερπετά τους ανθρώπους. Ο Δίας όμως χρειαζόταν
αυτήν την άγνοια των ανθρώπων, γιατί η γνώση φώτιζε τα
πράγματα μέσα στις δικές τους αιτίες, ενώ η άγνοια απο-
τελούσε τη ρίζα της πίστης και της υπακοής. Γι’ αυτό το
λόγο άλλωστε, όπως αναφέρει ο Μίλτων στον «Χαμένο Πα-
ράδεισό» του, απαγόρευσε ο θεός στους πρωτόπλαστους
την απόλαυση των καρπών του Δέντρου της Γνώσης – για
να τους τρομάζει δηλαδή και μ’ αυτό τον τρόπο «να κρατά
ταπεινούς και αμαθείς όσους τον λατρεύουν».
Ο «Προμηθεύς Δεσμώτης» εμφανίζεται ως τραγωδία
«αθανάτων», η δε οιστρήλατη Ιώ ως η μόνη θνητή, αποτε-
λεί, όπως έχει αναφερθεί, τη μοναδική εξαίρεση. Δεν πρό-
κειται για μια τραγωδία με μεταφυσικές αναζητήσεις και
χωρίς πολιτικές διαστάσεις – αντίθετα, αποτελεί υπόδειξη
για τις υποχρεωτικές δραστηριότητες του κάθε αθηναίου
στην καθημερινή του ζωή και για την καταξίωση της αν-
θρώπινης ύπαρξής του μέσα από την ιδιότητα του ενεργού
πολίτη και όχι του εγωκεντρικού ιδιώτη.
Ο κόσμος, όπου έζησε και έπαθε ο Προμηθέας, ήταν δι-
αρθρωμένος με ένα ιδιαίτερα αυστηρό όχι όμως και αμετά-
κλητο τρόπο. Στην κορυφή του βρισκόταν το κατοικητήριο
34
| των θεών και συνεπώς η έδρα της εξουσίας, στη μέση του
ο επίπεδος δίσκος της γης, που έπλεε στην επιφάνεια ενός
απέραντου ωκεανού, και η ορχήστρα του θεάτρου, πάνω
στην οποία οι άνθρωποι σέρνονταν από τη μοίρα τους, και
στο βυθό του ο σκοτεινός κόσμος των εκπεσόντων δαιμόνων
του κάθε καιρού, που αντιπάλεψαν τις θεϊκές δυνάμεις και
βγήκαν τελικά νικημένοι. Τα πρόσωπα αυτών των δαιμόνων
μάλιστα δεν παραλλάζανε από το πρόσωπο του εκπεσό-
ντος αγγέλου του Μίλτωνα στο προαναφερμένο έργο του,
που «βαθειές χαρακιές το αυλάκωναν, σημάδια από θεϊ-

κούς κεραυνούς, και σκοτεινές φροντίδες είχαν θρονιαστεί
στα ωχρά μάγουλά του». Ήταν ωστόσο ο άγγελος εκείνος,
που κατά τον Μίλτωνα και πάλι το θάρρος του δεν τον είχε
εγκαταλείψει και η περηφάνια του καρτερικά την ανταπό-
δοση μαστόρευε πάντα.
Ο Προμηθέας θυμίζει ένα τέτοιο άγγελο, όσο τουλάχι-
στον αφορά τη σκληρή τιμωρία του, ενώ ο μύθος του πέρα
από το πάθος του Τιτάνα αποτελεί ένα τρόπο προβολής της
παντοτινής και αναμφισβήτητης αλήθειας, ότι η πρόοδος εί-
ναι το γεμάτο ωδίνες γέννημα της σύγκρουσης ανάμεσα στις
αντιθέσεις, που συγκροτούν τα φανερώματα του κόσμου. Ο
Προμηθέας αγωνιζόμενος για τους ανθρώπους «αμάρτησε»,
γιατί όλοι όσοι παλεύουν για τον ερχομό των νέων καιρών
«αμαρτάνουν» απέναντι σε όσους τους αντιμάχονται και
οι οποίοι τρομάζουνε πάντα τους βογγερούς ανέμους, που
ξεκινάνε κάθε φορά από το μέλλον.
Ο Προμηθέας είναι ένας θεός, που υποφέρει, που συνά-
μα οργίζεται και που καλεί με αυτά τα λόγια μπροστά στο
χλευαστικό Κράτος και στη βουβή Βία τις θεοποιημένες φυ-
σικές δυνάμεις και τη μητέρα Γη, για να δουν τα πάθη του:
Θεϊκέ αιθέρα και γρήγοροι φτερωτοί άνεμοι

και σεις πηγές των ποταμών και των κυμάτων της
θάλασσας
αμέτρητο γέλιο και μάνα ολονών Γη
και συ που όλα τα βλέπεις Ήλιε,
δείτε, τί παθαίνω εγώ, αν και θεός, από θεούς.
Κοιτάξτε με από πόσα βάσανα χτυπημένος
|35
από τους θεούς θα πρέπει να υποφέρω (24).
Το όνομα του Προμηθέα πιστεύεται γενικά, ότι προέρχε-

ται από τη σύνθεση της πρόθεσης «προ», που εδώ σημαίνει
«εκ των προτέρων», και της ρίζας, από την οποία δημιουργή-
θηκε το ρήμα «μανθάνω», ότι σημαίνει δηλαδή εκείνον, που
έχει συλλάβει το θέμα, που τον απασχολεί, και το έχει μελε-
τήσει, προτού ενεργήσει ο ίδιος σχετικά. Κατά τον Παναγή

Λεκατσά όμως, αλλά και άλλους μελετητές, το όνομα του
Τιτάνα προέρχεται από την σανσκριτική λέξη «πάρανθα»,
που αναφερόταν στο ξύλινο εκείνο όργανο, με την τριβή του
οποίου οι πρωτόγονοι λαοί παρήγαν τη φωτιά.
Ο Προμηθέας προσδιορίζεται ως μέγιστος μάρτυρας
για τη λύτρωση των ανθρώπων, η δε μυθολογική θεμελίωσή
του αντιστρατεύεται την άποψη του αποστόλου Παύλου,
ότι ο «λόγος» του σχετικού μαρτυρίου υπήρξε «τοις Έλ-
λησι μωρία» (25). Δεν περιορίστηκε μάλιστα ο Προμηθέας
να δεχθεί το μαρτύριό του, αλλά σιδεροδεμένος στα καυ-
κάσια βράχια εξακολουθούσε, σύμφωνα με την αισχυλική
τραγωδία, να αντιμάχεται τον Δία. Η τολμηρότητα άλλωστε
των απόψεων του Τιτάνα, όπως διατυπώνεται στην εν λόγω
τραγωδία, ήταν εκείνη, που οδήγησε ορισμένους ερευνητές
να την θεωρήσουν νόθα αυτή και τον Βίχελμ Σμιτ να την
αντιμετωπίσει ως ανώνυμο δράμα, άμεσα επηρεασμένο από
την επαναστατική διδασκαλία των Σοφιστών.
Ο Προμηθέας μαρτύρησε «διά την φιλότητα των βρο-
τών», γιατί δηλαδή αγάπησε τους ανθρώπους. Όπως ανα-
φέρει ο ίδιος το Χορό των Ωκεανίδων, οι άνθρωποι πρώτα
«ούτε με πλήνθες να χτίζουν σπίτια προσηλιακά ήξεραν,
ούτε τα ξύλα να δουλεύουν», αλλά στα ανήλιαγα βάθη των
σπηλαίων κατοικούσαν. Και εκείνος ήταν, που για χατίρι
τους βρήκε και τους πρόσφερε την έξοχη σοφία των αριθ-
μών και των γραμμάτων τα συνταιριάσματα και έζεψε στο
ζυγό άγρια ζώα, για να τους ξεκουράζουν, κι ακόμη τους
36
| χάρισε για τα ταξίδια τους πάνω στα κύματα των θαλασ-
σών «λιανοφτέρουγα τρεχαντήρια» (26).
Οι προσφορές του Προμηθέα στους ανθρώπους πρέ-
πει να αναφέρονται και σε άλλες τραγωδίες άλλων τρα-
γικών ποιητών, που έχουν στο μέγιστο μέρος τους χαθεί
και που μόνο μερικά αποσπάσματά τους είναι σωσμένα.
Ο Τόμσον μνημονεύει ένα τέτοιο απόσπασμα από χαμένη
τραγωδία του Μοσχίωνα, που έζησε και έδρασε ίσως τον
Γ΄ π.Χ. αιώνα και στο οποίο εκείνος τονίζει, ότι υπήρξε
καιρός, που οι άνθρωποι κατοικούσαν, όπως τα θηρία, σε

σπηλιές και ο ένας τρεφόταν από τις σάρκες του άλλου
και η μαύρη γη ήταν άτεκνη και παρθένα. Όπως όμως στο
ίδιο απόσπασμα αναφέρεται, είτε με την αρωγή του Προ-
μηθέα είτε με την πίεση της ανάγκης βρέθηκε στο τέλος
η τροφή του ήμερου καρπού της Δήμητρας και το γλυκό
κρασί του βακχικού θεού και η άσπαρτη γη αλετρίστηκε
και πυργώσανε οι άνθρωποι πολιτείες και «καλοσκέπα-
στα χτίσανε σπίτια» (27).
Πατέρας του Προμηθέα ήταν ο Ιαπετός, βασιλιάς των
Τιτάνων, γιός του Ουρανού, που έσμιξε με τη Γαία σε βρό-
χινα αγκαλιάσματα και τον γέννησε. Γυναίκα του ήταν κατά
τον Ησίοδο η «καλλίσφυρος» Κλυμένη, η Ωκεανίδα δηλαδή
με τους όμορφους αστραγάλους (28) ή κατά τον Αισχύλο η
Θέμιδα και Γαία, δύο ονόματα, που έσμιγαν στο ίδιο μυθι-
κό πρόσωπο (29).
Τα αδέλφια του Προμηθέα εκπροσωπούσαν τυφλές δυ-
νάμεις, αντίθετα με εκείνον, που εξέφραζε μέσα από τον
μύθο του την ανθρώπινη νοημοσύνη, η οποία ερευνά και
αμφισβητεί. Επρόκειτο για τον «υπερκύδα», τον μεγαλο-
φάνταστο δηλαδή Μενοίτιο, που κατά τον Ησίοδο ως «υβρι-
στή» ο Δίας στο Έρεβος καταγκρέμισε, χτυπώντας τον με
τον «ωχρόμαυρο κεραυνό», γιατί ήταν δυνατός και ασυ-
γκράτητος στην ορμή του (30), για τον «κρατερόφρονα»,
τον ατρόμητο δηλαδή Άτλαντα, που κατά τον Ησίοδο και
πάλι ο πρωτόθεος Κρονίδης τον υπόταξε
σε τρομερή ανάγκη – τον πλατύ ουρανό

στα πέρατα της γης, μπροστά στις γλυκόφωνες
|37
Εσπερίδες,
με το κεφάλι να κρατά και με τ’ ακούραστα
χέρια του (31).
και για τον Επιμηθέα, που «αμαρτύνους», αργόστροφος

δηλαδή, λογαριαζόταν, και «οψύνους», γιατί μετά την τέ-
λεση των πράξεων του τις σκεφτόταν, και ο οποίος με τον
γνωστό μύθο της Πανδώρας ήταν δεμένος.

Το δέσιμο ωστόσο του Επιμηθέα με αυτό το μύθο πολύ
εύκολα οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι ο ίδιος ο Επιμηθέας,
αντίθετα με τον πανάρχαιο Προμηθέα, αποτελεί ένα με-
ταγενέστερα κατασκευασμένο μυθικό πρόσωπο, δεδομένου
ότι, κατά τους μύθους πάντα, η Πανδώρα υπήρξε η πρώτη
γυναίκα, που πλάστηκε μετά τον άνδρα – αποτελούσε δη-
λαδή μυθικό δημιούργημα της πατριαρχικής κοινωνίας. Η
αρχαιοελληνική αυτή Εύα φτιάχτηκε από τον Ήφαιστο με
εντολή του Δία, που πρόσταξε τον παρακατιανό αυτό θεό
να σμίξει χώμα και νερό και στο πλάσμα, που θα δημιουρ-
γήσει, ανθρώπινη φωνή να δώσει και δύναμη ζωής και με
θεϊκή να την στολίσει ομορφιά. Όπως ιστορεί ο Ησίοδος, οι
θεοί του Ολύμπου χάρες της χαρίσανε
και ο περατάρης Ερμής στο στήθος της έβαλε

το ψεύδος και τα γλυκομιλήματα και το δόλιο
ήθος (32).
Ο Προμηθέας ποτέ δεν εμπιστεύτηκε την Πανδώρα,

ύπουλο κατασκευασμάτων πατριαρχικών θεοτήτων, που
άνοιξε το γνωστό καλάθι των δώρων προς τους ανθρώπους
και σκόρπισαν όλα τα αγαθά, εκτός από την ελπίδα. Και ο
μεν τιμωρός θεός της ερήμου και της φωτιάς για τη μεγάλη
αμαρτία της γυναίκας «κατώκισε τον Αδάμ απέναντι του
παραδείσου της τρυφής» (33), ενώ τους ανθρώπους, κατά
τον Ησίοδο, «μύρια δεινά από τότε τους τριγυρίζουν» (34).
38
| Ο Προμηθέας διέθετε μαντική δύναμη, που δεν ήταν ωστό-
σο δεμένη με αιματηρές προσφορές πάνω στους βωμούς των
ολύμπιων θεών, με σημαδιακά πετάγματα πουλιών και με
μυστηριακά ακροάσματα. Επρόκειτο για τα κάθε φορά γεν-
νήματα της πρακτικής γνώσης, όχι για προφητείες, αλλά για
προβλέψεις στηριγμένες αποκλειστικά και μόνο στην ενδελεχή
εξέταση των πραγμάτων μέσα στο πέρασμα των καιρών.
Αυτή όμως η δυνατότητα του Ιαπετίδη τον κατέστησε
κάτοχο ενός μυστικού, που ο Δίας το αγνοούσε και που
αφορούσε κάποιον μελλούμενο δεσμό του πρωτόθεου με

την Θέτιδα, που αν τον πραγματοποιούσε, θα αφανιζόταν.
Ο Προμηθέας πρόβαλε μέσα στο μαρτύριό του με υπαινιγ-
μό το μυστικό τούτο, που μόνο εκείνος και η Γαία γνώρι-
ζαν, ξεδιπλώνοντας αυτό τον τρομερό λόγο στη σκηνή με το
στόμα του ίδιου του Αισχύλου, που είχε υποδυθεί τότε στο
θέατρο τον Τιτάνα ως υποκριτής:
Με όλη την αλαζονεία του νου του ο Δίας

θα ταπεινωθεί, γιατί ετοιμάζεται
γάμο να κάνει, που από τον εξουσιαστικό
θρόνο του άφαντο θα τον ρίξει (35).
Αναφέρει σε πηγές, ότι ορισμένοι θεατές με το άκου-

σμα του τρόμου λόγου, που μιλούσε για το ενδεχόμενο ενός
μελλοντικού αφανισμού του πρωτόθεου, αμφισβητώντας με
αυτό τον ξεκάθαρο τρόπο την παντοδυναμία του, όρμησαν
στη σκηνή, για να κακοποιήσουν τον «ιερόσυλο», που μόλις
πρόφτασε να καταφύγει στην ορχήστρα και να αγκαλιά-
σει τη Θυμέλη ως άσυλο για τον ίδιο. Ήταν δε φυσική η
αντίδραση σε βάρος του Αισχύλου εκείνων των ευέξαπτων
πολιτών, δεδομένου ότι οι απλοί άνθρωποι της Αττικής,
υποταγμένοι στην τυραννία των θρησκευτικών μύθων, αδυ-
νατούσαν να αφουγκραστούν τη φωνή της Ελευθερίας, που
προσκαλούσε σε τολμηρά λυτρωτικά πετάγματα.
Ο Αισχύλος λογάριαζε την Ελευθερία ως προϋπόθεση
της ευδαιμονίας, όπως λίγο αργότερα ο Θουκυδίδης (36),
αν και θεωρούσε το ειδικό περιεχόμενο, που την προσδιό-
ριζε στην εποχή του, ως ασάλευτη κατάσταση στη ροή της
|39
αλήθειας. Η Ελευθερία ωστόσο είναι πάντα εκφρασμένη
μέσα από την εξασφάλιση των συνθηκών εκείνων, που επι-
τρέπουν στα άτομα να αναπτύσσουν στην κοινότητα θετική
δράση – το δε πρόβλημά της στη συγκεκριμένη περίπτωση,
το οποίο και την καθιστά διαιρετή, αποτελεί το γεγονός,
ότι το περιεχόμενο αυτής της θετικής δράσης καθορίζεται
αποκλειστικά και μόνο από την κοινωνική εκείνη τάξη, που
κάθε φορά κατέχει την εξουσία.

Ο Αισχύλος αντιμετώπισε τον Δία στον «Προμηθέα Δε-
σμώτην» ως τυραννικό θεό, που με τους κεραυνούς του δε
δίσταξε να κατακάψει κάθε τολμηρή ανθρώπινη προσδοκία.
Δεν ήταν ωστόσο ο ίδιος Δίας με εκείνον τον πρωτόθεο, που,
όπως αναφέρει ο Χορός των Αργείων γερόντων στον «Αγα-
μέμνονα», τον πρώτο λόγο της «Ορέστειας»,
έβαλε τους θνητούς στο δρόμο της σύνεσης

και το πάθημα μάθημα να γίνει νομοθέτησε
και στον ύπνο τους τούς στάζει
στην καρδιά την θύμηση των παθημάτων τους και δίχως
τη θέλησή τους φρόνιμους τους κάνει (37).
Ορισμένοι ερευνητές αντιμετωπίζουν στο σημείο αυτό

κάποιο πρόβλημα, το οποίο γεννά η τεράστια διαφορά, που
υπάρχει στους χαρακτηρισμούς του τραγικού ποιητή για το
Δία ανάμεσα στον «Προμηθέα Δεσμώτην» και στην «Ορέ-
στεια». Στην πραγματικότητα ωστόσο κανένα πρόβλημα δεν
υπάρχει, δεδομένου ότι μεγάλο είναι το χρονικό διάστημα,
που χωρίζει τις εποχές συγγραφής των δύο αυτών ποιητικών
έργων – συγκεκριμένα ο «Προμηθεύς Δεσμώτης» συντάχτηκε
κατά την πρώτη περίοδο της λογοτεχνικής δράσης του Αισχύ-
λου, ενώ η «Ορέστεια» αποτέλεσε το κύκνειο άσμα του.
Όταν επομένως έγραφε ο Αισχύλος τον «Προμηθέα Δε-
σμώτην» κρατούσε ακόμη η δόξα των μηδικών πολέμων και
φεγγοβολούσε η δημοκρατία, που είχε χτίσει ο Κλεισθένης,
40
| ενώ στα τελευταία χρόνια της ζωής του συγκλόνιζαν την Ατ-
τική αλλεπάλληλες κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές, που
ο μεγάλος τραγικός δεν μπορούσε να κατανοήσει την ανα-
γκαιότητά τους, επειδή αυτές ξεπερνούσαν τις δικές του πα-
λιότερες πολιτικές επιλογές. Έτσι, υπερασπιζόταν πια την
«τάξη» της δημοκρατίας του Κλεισθένη, που είχε ξεπεραστεί,
και στις «Ευμενίδες» έβαζε την Αθηνά να στηρίζει τον Άρειο
Πάγο, ένα δικαστήριο, που εξέφραζε άλλοτε την εξουσία των
αριστοκρατικών και το οποίο θα έκρινε τον Ορέστη για την
μητροκτονία του. Γνωμάτευε συγκεκριμένα η Αθηνά, ότι

σ’ αυτό το βράχο ο σεβασμός
των πολιτών και ο συγγενής του ο φόβος από την αδικία
θα τους ανακρατούν ημέρα και νύχτα,
εφόσον οι ίδιοι οι πολίτες δεν αλλάζουν
τους νόμους (38),
ενώ στον ατίθασο πολίτη της Αθήνας, που ήταν αποφασι-

σμένος να προχωρήσει πιο πέρα από τις παλιές δημοκρατι-
κές παραδοχές, πρόσταζε με τη χάλκινη φωνή της:
Στέριωνε αυτό το βουλευτήριο άθικτο από κέρδη,

σεβαστό, ακλόνητο και για όσους κοιμούνται
άγρυπνο της χώρας φρουρό (39).
Ο Αισχύλος αγάπησε τον Προμηθέα, που υπήρξε το πε-

ρισσότερο ανθρώπινο από όλα τα πλάσματα της αρχαίας
ελληνικής φαντασίας, γιατί κατά πρώτο λόγο τον είδε ως
μαχητή της ελευθερίας και γιατί επίσης και ο ίδιος ο ποιη-
τής, όπως έχει προαναφερθεί, αγωνίστηκε στο Μαραθώνα
για την ελευθερία, που βάρβαροι επιδρομείς μαζί με τον
πεισιστρατίδη Ιππία την απειλούσαν. Και γνώριζε ο ποιη-
τής, πως ο πανάρχαιος νόμος της Ανάγκης, που έρριχνε και
στον Όλυμπο τον ίσκιο του, θα δούλευε και στην περίπτωση
του απροσκύνητου Τιτάνα και πως ο Προμηθέας θα λυτρω-
νότανε από τον τιρύνθιο Ηρακλή.
Τα πρόσωπα του «Προμηθέως Δεσμώτου» είναι συμ-
βολικά, δοσμένα από τον Αισχύλο σε γενικότητες και συ-
νεπώς χωρίς λεπτομερή επεξεργασία. Εδώ δεν υπάρχουν
|41
ανολοκλήρωτες καταστάσεις, οι θύελλες είναι σαρωτικές, η
έντασή τους θα συνεχίζεται και όταν ο λόγος αυτός τελει-
ώσει. Οι στίχοι, που δένουν την τραγωδία, μοιάζουν με τις
γιγάντιες πέτρες των κυκλώπειων τειχών, που βαραίνουν
την ανθρώπινη σκέψη.
Ο Προμηθέας υποφέρει για τους ανθρώπους και είναι
φριχτοί οι πόνοι του μαρτυρίου του, γιατί είναι πόνοι ισόθε-
ου, που γκρεμίζεται στη συνέχεια σε αβύσσους. Τους πόνους

του ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, τους δέχεται και τους
αντιμετωπίζει και παράλληλα φανερώνει όλο το εύρος της
δικής του ελευθεροφροσύνης, που συνταιριάζεται με τη δύ-
ναμη του δικαίου εκείνου, που δεν σχετίζεται με τη βούληση
του Δία. Και είναι ο ίδιος ένας «θεός πάσχων», μοναδικός
σε ολόκληρο τον κόσμο των αρχαίων ελληνικών μύθων και
ένας πεισματικός αρνητής του δικαίου των δυνατών σε μια
επώδυνη περίοδο απροσμέτρητης βίας.
Απέναντι στο μαρτύριο της προμηθεϊκής οδυνηρής ακι-
νησίας βολοδέρνει η αεικίνητη Ιώ, η άτυχη κόρη του Ινάχου
και της Μελίας, που η ζηλόφθονη Ήρα θανάσιμα μισούσε.
Αντίθετα με τον ασάλευτο θεομάχο εκείνη περιπλανιέται,
σπρωγμένη από τον ατελεύτητο οίστρο της – είναι δε ο
οίκτος, που στους άλλους γεννά και την ίδια την αντιπα-
ραθέτει στην υπερηφάνεια του αλυσοδεμένου μάρτυρα, ο
τρόμος της, που οδηγεί στη συμπάθεια, και ο θρήνος της,
που δυναμώνει το μίσος του Τιτάνα.
Αντικριστός στον Προμηθέα στέκει και ο Ωκεανός, που
«βρίσκεται έξω από κάθε αιτία, ενώ σε όλα έλαβε μέρος»
(40). Πρόκειται για τον αιώνια συμβιβαζόμενο και ρευστό
θεό, παρόλη τη μεγαλοπρέπειά του ή ίσως επειδή αυτή
ακριβώς η μεγαλοπρέπειά του είναι φτιαχτή, πρόκειται για
τον αφελή συμβουλάτορα, που δεν τολμά στη βία να αντι-
ταχθεί και με περισσή ταπείνωση την αποδέχεται.
Είναι ακόμη απέναντι στον Τιτάνα ο ωραίος Χορός των
Ωκεανίδων, που καταφθάνουν στην ορχήστρα πάνω σε φτε-
42
| ρωτό άρμα ανεβασμένες και που τον συμπαθούν για το
μαρτύριο του, χωρίς ωστόσο να πάσχουν μαζί του. Πρό-
κειται για γλυκές γυναικείες παρουσίες, που φαίνονται να
ζητούν τις αιτίες των πραγμάτων μόνο για πληροφόρηση,
που φλυαρούν και συμβουλεύουν ανεύθυνα, που παραξε-
νεύονται και τρομάζουν.
Δίπλα στον Προμηθέα στέκουν το Κράτος και η Βία, τα
άγρια τέκνα της Στύγας και του Πάλαντα – συμβολισμοί
της εξουσίας του Δία και της μεθόδου, με την οποία εκείνος
την ασκεί. Είναι οι σιδερένιες αλήθειες της τυραννίας, που

θεμελιώνονται η μια δίπλα στην άλλη, η μια συμπλήρωμα
της άλλης, απαραίτητες και οι δύο για τους κυρίαρχους της
μεταπελασγιακής εποχής.
Η Βία και το Κράτος εφαρμόζοντας πιστά τις εντολές
του Δία είχαν από τα ίδια τα πράγματα οριστεί, για να ξα-
ναφέρουν ανάμεσα στους ανθρώπους την «τάξη», που είχε
διαταράξει με την κλοπή της φωτιάς ο Προμηθέας. Επρό-
κειτο για άμεση και συνεχή ανάγκη του καθεστώτος, που
δηλώνεται άλλωστε απερίφραστα την εποχή του Αισχύλου,
αλλά και μεταγενέστερα, σε κείμενα, τα οποία έχουν σω-
θεί. Ένα μάλιστα από τα κείμενα αυτά ανήκει στον Κριτία,
μαθητή του Σωκράτη και θείο του Πλάτωνα, παλιό «ακραίο
επαναστάτη», που κατά τον Ξενοφώντα «εν Θετταλία τους
πενέστας ώπλιζεν επί τους δεσπότας» (41), αλλά αργότερα
κατάντησε ολιγαρχικός και τελικά τύραννος, με μια πολιτι-
κή μεταλλαγή του συνηθισμένη και σήμερα ακόμη σε ορι-
σμένους «ακραίους επαναστάτες».
Αυτός ο στρατευμένος και ταξικά συνειδητοποιημένος
αντιδραστικός σε ένα σωσμένο απόσπασμα μιας χαμένης
τραγωδίας του αποδέχεται την καταπιεστική υφή του «νό-
μου» και της «τάξης» και τον συγκεκριμένο ρόλο, τον οποίο
προορίζονται να διαδραματίσουν οι θεοί. Αναφέρει σχετικά
στο εν λόγω ιδιαίτερα ενδιαφέρον απόσπασμά του:
Υπήρχε κάποια εποχή, που άτακτη ήταν η ζωή

των ανθρώπων
και τη δύναμη υπηρετούσε με θηριώδη τρόπο.
Τότε κανένα βραβείο δεν υπήρχε για τους καλούς,
|43
ούτε τιμωρία για τους κακούς επιβαλλόταν.
Έπειτα ωστόσο καλό φάνηκε στους ανθρώπους
να βάλουν τιμωρούς, κυβερνήτρα η δικαιοσύνη
για να γίνει
και νάχει στο ζυγό την αδικία.
Κι αν κάποιος αδικούσε, τιμωριώταν.
Κατόπιν όμως, επειδή οι νόμοι φανερές
αυθαιρεσίες εμποδίζανε [σε πολλούς] να πράττουν,

αλλά κρυφά τις πράττανε εκείνοι, καθώς νομίζω,
κάποιος στοχαστικός και σοφός άντρας
θεούς σκέφτηκε για τους θνητούς να βρει,
το φόβο τους οι κακοί για νάχουν, αν στα κρυφά
[κάτι] έπρατταν ή έλεγαν ή φρονούσαν (42).
Το Κράτος και η Βία βρίσκονται δίπλα στον Τιτάνα και

κοντά σ’ αυτόν σέρνεται ο χωλός Ήφαιστος, ο περιφρονημέ-
νος θεός, που για τους εξουσιαστές δούλευε στο εργαστήρι
του, στην Αίτνα, τον «λαμπρό ορείχαλκο» και τον οποίο, κα-
θώς αναφέρει ο Ησίοδος, «η Ήρα μόνη της γέννησε, χωρίς με
κάποιον να ερωτοσμίξει» (43). Είναι ο καλόγνωμος θεός των
δουλευτών, που για τα πάθη πονά του Προμηθέα, που όμως
δεν μπορεί στις προσταγές να αντιδράσει της θεόσταλτης Ανά-
γκης και που μισεί ωστόσο το έργο του, «αλυσίδες να δένει και
ξίφη». Γι’ αυτό το λόγο στρεφόμενος στο Κράτος και στη Βία,
όταν πια έχουν τελέψει εκείνα το έργο τους, τους ομολογεί:
Τη διαταγή του Δία

την εκτελέσατε και τίποτε δεν σας εμποδίζει να φύγετε.
Εγώ όμως εδώ στα ψηλά, στα χιονισμένα φαράγγια
πώς να δέσω στανικά θεό και συγγενή μου; (44).
Δίπλα στον Προμηθέα βρίσκεται και ο Ερμής, υπηρέτης

των θεών με τη θέλησή του, θεός ωστόσο και ο ίδιος, σιχαμε-
ρά όμως αλαζόνας, που νομίζει ο αναίσχυντος, πως «κατοι-
44
| κεί άπαρτα κάστρα», ο ψεύτικος φίλος των ισχυρών, ο απο-
δεσμευμένος από κάθε χρέος, κάθε αγάπη και κάθε ευγενική
προσδοκία. Τον ακούει ο θεομάχος και του απευθύνει
Λόγια φουσκωμένα, με έπαρση γεμάτα,

όπως ταιριάζει σε υπηρέτη των θεών (45),
τη λογική της δειλίας να του εξαίρει, τον κόσμο να του δεί-

χνει όλων εκείνων, που έχουν μάθει να δέχονται τη δύναμη
των άδικων ως καθοριστική ουσία ζωής, κι ακόμη να τον

χλευάζει για την υπερηφάνειά του, που ο γιος της Μαίας
την μισεί, γιατί δεν μπορεί να την νοιώσει εκείνος και το
φανέρωμά της στους άλλους κάνει τον ίδιο να μικραίνει.
Ο Προμηθέας περιφρονεί τον Ερμή, αλλά και τον Δία,
που ορθώνεται πάνω από τον Ερμή, και τη Μοίρα, που
κυριαρχεί μέσα σε όλες τις παρουσίες. Η περιφρόνησή του
όμως αυτή δεν αποτελεί ένα παντοτινό τρόπο αντιμετώπι-
σης της δικής του παύσης, μια στατική θεώρηση των συνε-
χώς εξελισσόμενων πραγματικοτήτων. Είναι η πρώτη μόνο
φάση μιας διαλεκτικής πορείας προς την τελική λύση, που
θα υπήρχε στο τρίτο μέρος της τριλογίας, προφανώς στον
«Προμηθέα λυόμενον», και που εκφράζεται βασικά μέσα
στο χώρο των σχετικών μύθων με την απελευθέρωση του
πάσχοντα Τιτάνα από τον δωρικό Ηρακλή.
Στην τραγωδία του «Προμηθέως Δεσμώτου» πλανιέται,
χωρίς να παρουσιάζεται στη σκηνή, η βασική δικαιολόγηση
της προμηθεϊκής ανταρσίας, ο τυραννικός Δίας, ο τύραννος
γενικά, που ο Θησέας τον περιγράφει στις «Ικέτιδες» του
Ευριπίδη με αυτά τα λόγια:
Δεν βρίσκεται για μια πόλη συμφορά πιο βαρειά

από του τυράννου.
Εκεί πρώτα απ’ όλα δεν υπάρχουν νόμοι
για όλους καμωμένοι, μα ένας άνθρωπος εξουσιάζει
και νόμο του έχει
τη θέλησή του. Ετούτο όμως ισότητα δεν είναι (46).
Επειδή όμως οι τραγωδίες «δίδασκαν», κάποιο πρόβλη-

|45
μα έπρεπε να υπήρχε στην αθηναϊκή δημοκρατία μετά τα
Μηδικά, απέναντι στο οποίο χρωστούσαν να πάρουν θέση οι
«δάσκαλοι» ποιητές με το έργο τους. Και πρόβλημα υπήρ-
χε – ήσαν κάποια σημάδια, που προειδοποιούσαν για το
τρομακτικό ενδεχόμενο της εγκαθίδρυσης μιας απροκάλυ-
πτης τυραννίας στην Αθήνα παρά τις νίκες της ελευθερίας
στους περσικούς πολέμους, κάποιες κινήσεις κάποιων ισχυ-
ρών πολιτικών παραγόντων, του Μιλτιάδη ή του Κίμωνα ή

ίσως και του Θεμιστοκλή – κάποιων ιδιαίτερα φιλόδοξων
ανδρών και φορέων συνάμα συγκεκριμένων συμφερόντων,
που επιζητούσαν να πετύχουν εκεί, που απέτυχε προηγού-
μενα ο «μηδίσας» πεισιστρατίδης Ιππίας. Όφειλαν επομέ-
νως οι «δάσκαλοι» ποιητές να καλέσουν έμμεσα μέσα από
τις δημιουργίες τους τούς πολίτες να επαγρυπνούν σε μό-
νιμη βάση, να φρουρούν στις επάλξεις και να επιτηρούν τα
σκοτεινά μονοπάτια της προδοσίας.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι η ιστορία του θεομά-
χου Τιτάνα, όπως πλάθεται στον «Προμηθέα Δεσμώτην», δεν
αναφέρεται ούτε στα ομηρικά έπη, ούτε στη χορική λυρική
ποίηση, επειδή προφανώς το περιεχόμενο αυτής της ιστορίας
καθόλου δεν συγκινούσε τους αριστοκράτες. Οι σχετικές με
τον Τιτάνα γραπτές μαρτυρίες είναι πριν από τον Αισχύλο
μόνο εκείνες, που συναντώνται στον Ησίοδο, ο οποίος όμως
αποστρέφεται τον Προμηθέα, αποκαλώντας τον «αγκυλομή-
την» και «ποικιλόβουλον», δόλιο δηλαδή στο νου και πο-
λυμήχανο, αν και σε μια περίπτωση εντελώς παράδοξα τον
χαρακτηρίζει «ακάκητα», χωρίς δηλαδή κακία (47).
Η γενικά αρνητική στάση του Ησίοδου απέναντι στον
Προμηθέα βρίσκει την ερμηνεία της στην από μέρους του
καταγραφή των διδακτικών επών του σε μια εποχή, που η
αριστοκρατία δεν είχε χάσει ακόμη κανένα από τα βασι-
κά της ερείσματα στον ελλαδικό χώρο. Συγκεκριμένα, ήσαν
τα χρόνια, που, όπως αναφέρει ο Τόμσον, οι «χωρικοί του
Ησίοδου», ποδηγετούμενοι από τους φορείς της ιδεολογίας
46
| των αριστοκρατών, εξακολουθούσαν να φρονούν, ότι ήσαν
καταδικασμένοι να μοχθούν δουλεύοντας τη γη, επειδή είχαν
αμαρτήσει απέναντι στους αφεντάδες τους, ότι δηλαδή ήσαν
οι ίδιοι αίτιοι για την αξιοθρήνητη κατάσταση, στην οποία
βρίσκονταν, και όχι οι θεοίτου Ολύμπου (48). Άλλωστε πολύ
παλιά, όταν βασίλευε ο Κρόνος στον κόσμο και οι άνθρωποι
δεν είχαν ακόμη γνωρίσει την κακία, ούτε ο Προμηθέας υπήρ-
χε ανάγκη να φανερωθεί, η ευτυχία τους αγκάλιαζε όλους, η
άσκαφτη γη τούς πρόσφερε από μόνη της άφθονους καρπούς
και η δικαιοσύνη των θεών ήταν παντού θρονιασμένη.

Ύστερα όμως ήλθε ο «άτακτος» Προμηθέας μαζί με την
αδικία, όταν πια ο Κρόνος είχε γκρεμιστεί από το θρόνο
του – και σε κάποιο συμπόσιο αθανάτων προσπάθησε ο
Ιαπετίδης να υποκλέψει από τον παντοδύναμο Δία, τον νέο
κυρίαρχο του κόσμου, την λεόντια μερίδα του κρέατος, που
την ήθελε εκείνος δική του. Ο Κρονίδης οργίστηκε σφόδρα,
αφαίρεσε από τους ανθρώπους τη φωτιά, που από πολύ
παλιά οι ίδιοι οι θεοί τούς είχαν χαρίσει, και τους έρριξε σε
ανείπωτη δυστυχία. Ο Προμηθέας ωστόσο έκλεψε τη φωτιά
και την πρόσφερε στους ανθρώπους και πάλι – και τότε ο
Δίας πρόταξε για τιμωρία του να τον αλυσοδέσουν στον
Καύκασο και όταν αλυσοδεμένος ήταν, οι «χωρικοί του
Ησιόδου», τον γνώρισαν και για κακούργο τον λογάριασαν,
δασκαλεμένοι σε τούτο από το σκοτεινό ιερατείο.
Ο Προμηθέας γκρεμίστηκε τελικά στα Τάρταρα μαζί με
τις Ωκεανίδες, οι οποίες μοιράστηκαν την τύχη του – ξανα-
γύρισε όμως στον επάνω κόσμο και καρφώθηκε πάλι στη
«στερνή βίγλα της γης», όπου και συνεχίστηκε ο βασανι-
σμός του για αιώνες. Βαθύρριζοι ελληνικοί μύθοι άλλωστε
το αναφέρουν αυτό, μετουσιωμένοι αργότερα στον «Ορφικό
Τροχό της Ανάγκης», σε μια επιταγή της Μοίρας, πανάρχαια
και αιώνια, η οποία ορίζει για τον δαίμονα εκείνον, που θα
τολμήσει να αντιπαραβληθεί στους θεούς, να εξορίζεται για
τριάντα χιλιάδες χρόνια από τον οίκο των μακάρων και να
γεννιέται ξανά και ξανά και να περπατά το ένα μετά το
άλλο κακοτράχαλα μονοπάτια.
Ε
|47
Ο Αισχύλος και οι σύγχρονοί του τραγικοί είχαν καταρ-
γήσει τα όρια, που έβαζε η Τέχνη του καιρού τους για τις
θεατρικές αποδόσεις, χρησιμοποιούσαν τον κόθορνο, για να
γιγαντώνει τον ήρωα, και τη μάσκα, για να τον γενικεύει.
Δεν ήσαν επομένως μόνο οι ιδέες τους τολμηρές, αλλά και
οι τρόποι, με τους οποίους τις εξέφραζαν, χτίζοντας τη δρά-
ση τους πάνω στη σκηνή με τον απαράμιλλο λόγο όχι ενός

αλλά δύο υποκριτών. Στην περίπτωση βέβαια του Αισχύλου
είναι γνωστό το τελευταίο επεισόδιο στους «Επτά επί Θή-
βας», όπου εισάγεται ο τριταγωνιστής – το επεισόδιο όμως
αυτό δεν είναι γραμμένο από τον ελευσίνιο τραγικό, αλλά
αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη.
Ο Αισχύλος και οι σύγχρονοι ομότεχνοί του είχαν ξε-
περάσει το διθύραμβο στην ίδια την ουσία του, δεδομένου
ότι τα λυρικά τραγούδια της εισόδου και των στάσιμων δεν
αναφέρονταν στο Διόνυσο και στις περιπλανήσεις του μέσα
στους χώρους χαρούμενων μύθων, αλλά μιλούσαν για τους
ανθρώπους της ανάγκης, που ήθελαν να κρατήσουν στα χέ-
ρια τους και να ορίσουν οι ίδιοι την αλήθεια. Όσο αφο-
ρά μάλιστα τον Αισχύλο, με βάση τουλάχιστον αυτά, που
γνωρίζουμε, ο Χορός δεν έμπαινε πάντα στο θέατρο με το
αργόσυρτο βήμα πανάρχαιων λειτουργών, που προσφέρανε
θυσίες σε απόμακρα πνεύματα και σε αδυσώπητες θεότητες
τρόμου. Σε κάποιες περιπτώσεις ορμούσε στην ορχήστρα ή
με γοργόφτερο άρμα κατέβαινε από τον ουρανό, έσμιγε με
τους ήρωες του δράματος και έδενε μαζί τους το μύθο.
Ο Αισχύλος ειδικά, θύμιζε με τις δημιουργίες του τους
μυθικούς γιγάντιους ποταμούς, που ξεκινούσαν από τα
σπλάχνα του ατελεύτητου κόσμου και σέρνανε μαζί τους
όλη την ουσία των πραγμάτων. Η ποίηση του δεν αφορά
δηλαδή μόνο τη Θήβα των Λαβδακιδών και το Άργος των
Ατρειδών – απλώνεται παντού, αγκαλιάζει όλους τους τό-
πους και σμίγει με όλους τους καιρούς, αναγκαία πάντα σε
48
| κάθε άνθρωπο, που στοχάζεται.
ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΛΑΖΑΡΗΣ

(1) Migne. Patrologia Graeca. VI, 3,2. (2) Ιστορία. Β, 53. (3)
Ποιητική. IV, 13. (4) Βίος Αισχύλου. 1. (5) ό.π. 13. (6) Βυ-
ζαντινό Λεξικό Σουΐδα. Θύραθεν εκδόσεις. Θεσσαλονίκη,
2002 σ. 72. (7) Απόσπ. 152. στιχ. 15-16. (8) Βάτραχοι. στιχ.
807. (9) Ξυγγραφή. Β, 40. (10). Έργα και Ημέραι. Στιχ.
111-113. (11) Ιστορία. Β, 156. (12). Απόσπ. 65Α. (13). Βίοι
και γνώμαι των εν φιλοσοφία ευδοκιμησάντων. VIII, 21.
(14). Βάτραχοι. στιχ. 911-915. (15) Ευμενίδες. στιχ. 159-
163. (16). ό.π. στιχ. 95-102. (17) ό.π. στιχ. 137-139. (18)
Αλ. Λέσκυ. Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας.
Θεσσαλονίκη. 1972. σ. 371. (19) Απόσπ. 48. (20) Απόσπ.
35, στιχ. 9. (21) Απόσπ. 38. (22) Τζ. Τόμσον. Αισχύλος και
Αθήνα. Αθήνα, 1983. τ. Β, σ. 141. (23) ό.π. τ. Α, σ. 71. (24)
Προμηθεύς Δεσμώτης. στιχ. 88-95. (25) Προς Κορινθίους
Α΄ Επιστολή. Α, 23. (26) Προμηθεύς Δεσμώτης, στιχ. 442-
468. (27) Τζ. Τόμσον. ό.π. τ. Β, σ. 166-167. (28) Θεογονία.
στιχ. 507. (29) Προμηθεύς Δεσμώτης, Στιχ. 209-210. (30)
Θεογονία. στιχ. 515-516. (31) ό.π. στιχ. 517-519. (32) Έργα
και Ημέραι. στιχ. 76-77. (33) Γέννεσις. Γ, 34. (34) Έργα
και Ημέραι. στιχ. 100. (35) Προμηθεύς Δεσμώτης. στιχ.
907-910. (36) Ξυγγραφή. Β, 43. (37) Αγαμέμνων. στιχ. 176-
181. (38) Ευμενίδες. στιχ. 690-693. (39) ό.π. στιχ. 704-706.
(40) Προμηθεύς Δεσμώτης. στιχ. 330-331. (41) Ελληνικά.
Β, 3, 36. (42) Βλ. Τζ. Τόμσον. τ. Β, σ, 168. (43) Θεογονία.
στιχ. 925-926. (44) Προμηθεύς Δεσμώτης. στιχ. 12-15. (45)
ό.π. στιχ. 953-954. (46) Ικέτιδες. στιχ. 429-432. (47) Έργα
και Ημέραι. στιχ. 48. Θεογονία. στιχ. 521, 614. (48) Τζ. Τό-
μσον. ό.π. τ. Β, σ. 142.
|49

ΑΙΣΧΥΛΟΥ ΒΙΟΣ
Α. ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΔΙΚΙΑΝΟ ΚΩΔΙΚΑ
[Μεταφορά της σημείωσης της σ. 46].
Β. ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΑΡΙΟ ΜΑΡΜΑΡΟ
[Μεταφορά της σημείωσης της σ. 52].

ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΔΙΚΙΑΝΟ ΚΩΔΙΚΑ
1. Ο τραγικός ποιητής Αισχύλος, Αθηναίος κατά το γένος,

από το δήμο της Ελευσίνας, γιος του Ευφορίωνα, αδελφός του
Κυνέγειρου, από οικογένεια ευπατριδών. 2. Ξεκίνησε νέος να
συνθέτει τραγωδίες και ξεπέρασε κατά πολύ τους προγενεστέρους
του στην ποιητική τέχνη, τη σκηνική σύλληψη, τη λαμπρότητα και
τη σεμνότητα του Χορού και τα κοστούμια των υποκριτών. Όπως
λέει ο Αριστοφάνης (Βάτραχοι, 1004-5),
Εσύ είσαι ο πρώτος των Ελλήνων, που πύργωσες

σεμνά τα λόγια
και στόλισες τις τραγικές φλυαρίες.
3.Υπήρξε σύγχρονος του Πίνδαρου, γεννημένος κατά την 40η

Ολυμπιάδα. 4. Έχει την φήμη, ότι υπήρξε γενναίος. Συμμετείχε
στη μάχη του Μαραθώνα με τον αδελφό του Κυνέγειρο, στη
ναυμαχία της Σαλαμίνας με τον μικρότερο απ’ τ’ αδέλφια του,
τον Αμεινία, καθώς και στην πεζομαχία στις Πλαταιές. 5. Κατά
την ποιητική του σύνθεση, προσπαθεί να μιμηθεί ένα αδρό ύφος,
μέσω νεολογισμών και επιθέτων και χρησιμοποιεί μεταφορές, και
κάθε τι που δίνει έμφαση στον λόγο. Οι πλοκές των δραμάτων
του δεν περιέχουν πολλές περιπέτειες και σύνθετες πλοκές, όπως
συμβαίνει στους νεώτερους ποιητές. Προσπαθεί μόνο να δώσει
σοβαρότητα στα πρόσωπά του, πιστεύοντας ότι το μεγαλοπρεπές
|53
και το ηρωικό είναι αρχαϊκά στοιχεία, ενώ θεωρούσε το πανούργο,
το φινετσάτο και το να μιλάς με γνωμικά, ότι είναι ξένα με
την τραγωδία. Οπότε εξαιτίας της υπερβολής των προσώπων
του διακωμωδείται από τον Αριστοφάνη. 6. Στη «Νιόβη»
για παράδειγμα η Νιόβη, μέχρι το τρίτο μέρος του δράματος
κάθεται στον τάφο των παιδιών της χωρίς να μιλάει, έχοντας
καλυμμένο το πρόσωπο· το ίδιο και ο Αχιλλέας καλυμμένος στα
«Λύτρα του Έκτορα», δεν μιλάει καθόλου παρά μόνο στην αρχή
ανταποκρινόμενος με λίγες κουβέντες σε έναν διάλογο με τον
Ερμή. 7. Γι’ αυτό στα έργα που σύνθεσε ο ίδιος μπορούν να

βρεθούν πολλά έξοχα αποσπάσματα που διαφέρουν εξαιτίας του
ποιητικού ύφους, αλλά δεν βρίσκονται καθόλου γνωμικά, σκηνές
πάθους ή ό,τι άλλο φέρνει δάκρυα στους θεατές. Όσον όμως
αφορά τα στοιχεία του θεάματος και τα λόγια, τα χρησιμοποιεί
περισσότερο για να εντυπωσιάσει μέσω των παράδοξων
παραστάσεων παρά για να δημιουργήσει εντύπωση θεατρικής
ψευδαίσθησης.
8. Έφυγε [από την Αθήνα και πήγε στην αυλή] του Ιέρωνα,
γιατί, όπως υποστηρίζουν κάποιοι, στεναχωρήθηκε, επειδή
υποτιμήθηκε από τους Αθηναίους και νικήθηκε από τον νεαρό
τότε Σοφοκλή, ή κατ’ άλλους γιατί σε έναν ελεγειακό αγώνα για
τους νεκρούς του Μαραθώνα έχασε από τον Σιμωνίδη. Η ελεγεία
πράγματι απαιτεί λεπτότητα στον χειρισμό των συναισθημάτων,
η οποία, όπως είπαμε, είναι ξένη για τον Αισχύλο. 9. μερικοί
λένε, ότι κατά τη διάρκεια της παράστασης των Ευμενίδων, όταν
εισήλθε ο χορός ο ένας πίσω από τον άλλον, προκάλεσε τέτοια
ταραχή στον κόσμο που τα παιδιά λιποθύμησαν και οι γυναίκες
απόβαλαν. Ήρθε στην Σικελία όταν ο Ιέρων έχτιζε την Αίτνα, και
παράστησε τις Αιτναίες, μαντεύοντας βίο καλό για τους κατοίκους
της πόλης. 10. τιμήθηκε πολύ από τον τύραννο Ιέρωνα και τους
κατοίκους της Γέλας· εκεί έζησε τρία χρόνια και στο τέλος πέθανε
ήδη γέρος με τον εξής τρόπο: Ένας αετός, έχοντας αρπάξει μια
χελώνα, επειδή δεν μπορούσε να την ανοίξει, την άφησε να πέσει
πάνω στα βράχια, για να σπάσει το καύκαλο· όμως η χελώνα
έπεσε πάνω στον ποιητή και τον σκότωσε. Αυτό το γεγονός είχε
ήδη προφητευθεί από ένα μαντείο το οποίο του είχε δώσει τον
54
| χρησμό: «Από τον ουρανό θα χτυπηθείς και θα πεθάνεις».
11. Όταν πέθανε, οι κάτοικοι της Γέλας τον έθαψαν με
μεγάλες τιμές στο δημόσιο νεκροταφείο και έγραψαν στο μνήμα
του αυτήν την επιγραφή:
Τον Αισχύλο, τον γιο του Ευφορίωνα, τον Αθηναίο,

που πέθανε στη σιτοφόρα Γέλα, σκεπάζει τούτο το μνήμα.
Για την πολυθρύλητη ανδρεία του ας μιλήσει το δάσος
του Μαραθώνα
και ο μακρυμάλλης Μήδος που τη γνώρισε.

Όσοι ασχολούνταν δε με την τέχνη της τραγωδίας, έκαναν θυσίες
και έπαιζαν αποσπάσματα πάνω από το μνήμα του. 12. Οι
Αθηναίοι αγάπησαν τόσο πολύ τον Αισχύλο που μετά τον θάνατό
του ψήφισαν, ότι όποιος ήθελε να διδάξει κάποιο από τα δράματά
του να παίρνει [την άδεια από τον άρχοντα να καταρτίζει] χορό.1
13. Έζησε 63 χρόνια και σύνθεσε 70 δράματα και περίπου πέντε
σατυρικά δράματα. Νίκησε 13 φορές στους αγώνες και κάποιες
όχι λίγες μετά τον θάνατό του.
14. Πρώτος ο Αισχύλος βελτίωσε την τραγωδία φέρνοντας
στη σκηνή ευγενή πάθη, διακόσμησε τη σκηνή και κατάπληξε
τους θεατές με τη λαμπρότητα, τους ζωγραφικούς πίνακες, τις
θεατρικές μηχανές, τους βωμούς, τους τάφους, τις σάλπιγγες, τα
φαντάσματα, τις Ερινύες· έκανε πιο πομπώδη τα κουστούμια των
πρωταγωνιστών με μακριά μανίκια και φορέματα μέχρι τα πόδια,
και τους σήκωσε από το έδαφος με τους ψηλούς κοθόρνους. 15.
Ως πρώτο του υποκριτή χρησιμοποίησε τον Κλέανδρο και μετά
για δεύτερο τον Μυννίσκο από τη Χαλκίδα. Εκείνος εισήγαγε τον
τρίτο υποκριτή – ή ο Σοφοκλής, όπως υποστηρίζει ο Δικαίαρχος
από τη Μεσσήνη. 16. όσον αφορά το απλό ύφος της δραματουργίας
του, αν το εξετάσει κάποιος σε σχέση με τους μεταγενέστερους
θα το κρίνει ελαφρύ και ακατέργαστο· αν το συγκρίνει όμως με
τους προγενέστερους, θα θαυμάσει την επινοητικότητα και την
πρωτοτυπία αυτού του ποιητή. Όποιος πιστεύει, ότι ο Σοφοκλής
είναι ο πιο ολοκληρωμένος τραγικός ποιητής, έχει δίκιο, αλλά ας
πάρει υπόψη του το γεγονός ότι ήταν πολύ δύσκολο να οδηγήσει
την τραγωδία σε αυτό το σημείο, έπειτα απ’ τον Θέσπη, τον
Φρύνιχο και τον Χοιρίλο απ’ ό,τι για έναν διάδοχο του Αισχύλου
να καταφέρει την τελειότητα του Σοφοκλή.
|55
1 Η συμμετοχή του ποιητή στους δραματικούς αγώνες ξεκινούσε με

την χορηγία, δηλαδή με την έγκριση χορού και δαπάνης. Σύμφωνα
με το Λεξικό των Λίντελ και Σκοτ της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας,
χορηγός Δωρ. χοραγός, (χορός, ηγέομαι). I. αρχηγός, κορυφαίος χορού,
σε Πλάτ.. αρχηγός σε πομπή, σε Σοφ., Ευρ. II. [1] στην Αθήνα, αυτός
που πληρώνει τη δαπάνη για τη διδασκαλία του χορού, ή καταβάλλει
δαπάνη για οποιοδήποτε λόγο, σε Δημ., Αισχίν.

17. Πάνω στον τάφο του γράφτηκε:
Πέθανα από χτύπημα αετίσιων νυχιών.
18. Λέγεται ότι του ζητήθηκε από τον Ιέρωνα να επαναλάβει

τους «Πέρσες» στη Σικελία, και ότι είχε εκεί μεγάλη επιτυχία.
56
|

ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΑΡΙΟ ΜΑΡΜΑΡΟ
Eρ. 48. Η μάχη του Μαραθώνα έγινε…τη χρονιά που άρχοντας

στην Αθήνα ήταν ο Φαινιππίδης [490/489]..., Σε κείνη τη μάχη
συμμετείχε ο ποιητής Αισχύλος, ο οποίος τότε ήταν 35 ετών.
Ερ. 50 O ποιητής Αισχύλος νίκησε για πρώτη φορά σε έναν

αγώνα τραγωδίας το έτος που ήταν άρχοντας ο Φιλοκράτης [485-
484], τον ίδιο χρόνο που γεννήθηκε ο Ευριπίδης.
Ερ. 59 Ο ποιητής Αισχύλος έζησε 69 χρόνια και πέθανε στη

Γέλα της Σικελίας, τη χρονιά του άρχοντα Καλλέα του πρώτου
[456-455].
|57

ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ
Κράτος (καὶ Βία)

Ἥφαιστος
Προμηθεύς
Χορός Ὠκεανίδων
Ὠκεανός
Ἰὼ ἡ Ἰνάχου
Ἑρμῆς
ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΔΡΑΜΑΤΟΣ
Πρόλογος (1-127)
Πάροδος (128-192)
Ἐπεισόδιον αʹ (193-396)
Στάσιμον αʹ (397-435)
Ἐπεισόδιον βʹ (436-525)
Στάσιμον βʹ (526-560)
Ἐπεισόδιον γʹ (561-886)
Στάσιμον γʹ (887-906)
Ἔξοδος (907-1093)
58
|

ΥΠΟΘΕΣΗ
Όταν ο Προμηθέας ήταν στην Σκυθία αλυσοδεμένος, γιατί

έκλεψε την φωτιά, πληροφορείται η Ιώ στην περιπλάνσή
της, ότι φτάνοντας στην Αίγυπτο και σμίγοντας με τον Δία
θα γεννήσει τον Έπαφο. Ο δε Ερμής έρχεται απειλώντας
[τον Προμηθέα], ότι θα κεραυνοβοληθεί, αν δεν πει αυτά,
που πρόκειται να συμβούν στο Δία. Γιατί προφήτευε ο
Προμηθεάς, ότι ο Δίας θα διωχτεί από την εξουσία από
κάποιον απόγονό του. Στο τέλος όμως, μετά από μια βρο-
ντή, ο Προμηθέας εξαφανίζεται.
Υπάρχει δε ο μύθος στις Κολχίδες του Σοφοκλή, σε άσχετη
προς την υπόθεσή τους αναφορά του, ενώ στον Ευριπίδη δεν
υπάρχει καθόλου. Η μεν υπόθεση του δράματος εκτυλίσσεται
στη Σκυθία, στο καυκάσιο όρος, ο χορός αποτελείται από
τις Ωκεανίδες νύμφες. Το πιο σημαντικό κεφάλαιο [του
δράματος] αυτού είναι το αλυσοδέσιμο του Προμηθέα.
|59

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
(Μια βραχώδης κορυφή του Καυκάσου1, απ’ όπου φαίνεται η

θάλασσα. Μπαίνει ο Ήφαιστος ακολουθούμενος από το Κράτος και
τη Βία που σέρνουν αιχμάλωτο τον Προμηθέα).
ΚΡΑΤΟΣ
Εδώ, στα σύνορα του κόσμου φτάσαμε,
εδώ, στη μακρινή Σκυθία2, σε μια απάνθρωπη ερημιά.
Ήφαιστε3, ασχολήσου τώρα με ό,τι σε διέταξε ο Πατέρας.
Αυτόν εδώ τον άνθρωπο πάνω στα βράχια,
που κρέμονται στην άβυσσο, πρέπει να δέσεις,
με αλυσίδες ατσάλινες, να μη μπορεί να λυθεί.
Γιατί το δικό σου λουλούδι, τη σπίθα όλων των τεχνών,
αυτός το ’κλεψε και στους ανθρώπους το χάρισε.
Μεγάλη η αμαρτία του και στους θεούς θα δώσει λόγο.
Να μάθει να δέχεται και να αγαπά την εξουσία του Δία4
και να σταματήσει τη μανία του να κάνει καλό στους ανθρώπους.
ΗΦΑΙΣΤΟΣ
Εσείς οι δύο, Κράτος5 και Βία6, τη διαταγή του Δία
την εκτελέσατε και τίποτα δεν σας εμποδίζει να φύγετε.
Εγώ όμως; εδώ στα ψηλά, στα χιονισμένα φαράγγια, πώς να
δέσω με το στανιό θεό και συγγενή μου; Δεν το βαστά η ψυχή
μου. Μα πρέπει να γίνει. Θα σφίξω την καρδιά μου.
Είναι βαρύ να παρακούς τα λόγια του πατέρα.
Προμηθέα, μεγαλόψυχε, παιδί της ορθόβουλης Θέμιδας7, εδώ
ψηλά στην ερημιά, ενάντια στη δική σου και στη δική μου θέληση
|61
θα σε καρφώσω
και ούτε φωνή, ούτε κανενός ανθρώπου την όψη δε θα βλέπεις,
µα απ’ του ήλιου τη φωτιά ψημένος τ’ άνθος της όψης σου θ’
αλλάξεις και τη νύχτα την πολύχρωμη θα λαχταράς να φτάσει,
το φως για να σκεπάσει ώσπου να βγει ο ήλιος και την πρωινή
δροσιά και πάλι να σκορπίσει.
Κι έτσι κάποιο θα ’χεις κακό να τυραννιέσαι πάντα,
χωρίς να βρίσκεται κανείς να σε γλυτώσει.

Αυτά παθαίνει όποιος τους άλλους βοηθάει.
Γιατί θεός εσύ των άλλων των θεών την οργή δεν την φοβήθηκες
και πήγες να προσφέρεις στους ανθρώπους προνόμια πέρα από
το δίκιο. Αντί γι’ αυτά στον βράχο τούτο του πόνου
όρθιος κι άγρυπνος φρουρός θα τον φυλάς
δίχως ποτέ τα γόνατά σου να λυγίζεις και ανώφελα θα κλαις και
θα οδύρεσαι.
Αλύγιστη του Δία η γνώμη, τον οίκτο δεν τον ξέρει,
και είναι πάντοτε σκληρή η κάθε νέα εξουσία.
ΚΡ.
Λοιπόν, τι περιμένεις; Τι είναι αυτή η ανώφελη λύπη σου;
Γιατί δεν μισείς και συ αυτόν που είναι μισητός στους θεούς;
Αυτός εδώ δεν είναι που δώρισε τη φωτιά, τη δική σου φωτιά, στους
θνητούς;
ΗΦ.
Είναι δύσκολο να είσαι συγγενής και φίλος.
ΚΡ.
Συμφωνώ. Αλλά πώς είναι δυνατόν να παρακούς τις διαταγές
του Πατέρα; Δε φοβάσαι;
ΗΦ.
Ήσουν και θα είσαι σκληρός και κακία γεμάτος.
62
| ΚΡ.
Τα κλάματα γι’ αυτόν δεν ωφελούν. Και συ, με όσα δεν οφελούν,
μάταια μην κουράζεσαι.
ΗΦ.
Αχ τέχνη μου, πόσο μου είσαι μισητή.
ΚΡ.
Γιατί μισητή; Γι’ αυτά που τώρα υποφέρεις, είναι φανερό, ότι δεν
είσαι εσύ υπεύθυνος, ούτε η τέχνη σου.

ΗΦ.
Μακάρι κάποιος άλλος να το έκανε αυτό.
ΚΡ.
Όλα είναι βαριά εκτός κι αν είσαι των θεών αφέντης: γιατί
κανένας, εκτός από τον Δία δεν είναι ελεύθερος.
ΗΦ.
Το ξέρω και δε διαφωνώ.
ΚΡ.
Και τότε γιατί δεν τον δένεις; Δες τον με τις αλυσίδες.
Να μην σε δει να αργείς ο Δίας.
ΗΦ.
Έτοιμες είναι οι αλυσίδες.
ΚΡ.
Βάλτες στα χέρια και δέστες δυνατά, χτύπα πιο πολύ,
στον βράχο κάρφωσέ τον.
ΗΦ.
Τελειώνω, όπου να ’ναι.
ΚΡ.
Χτύπα κι άλλο, σφίγγε, μη χαλαρώνεις τα δεσμά.
Είναι ικανός να σου ξεφύγει κάτω από δύσκολες συνθήκες. |63
ΗΦ.
Αυτό το χέρι καρφώθηκε. Είναι αδύνατον να ελευθερωθεί.
ΚΡ.
Και στ’ άλλο βάλε γερό χαλκά, να μάθει με τον Δία να μη τα
βάζει.

ΗΦ.
Εκτός απ’ αυτόν, κανένας άλλος δεν μπορεί να με κρίνει.
ΚΡ.
Την μέγγενη τη γερή βάλε τώρα, με ατσάλινα καρφιά: γερά να
την αλυσοδέσεις γύρω από το στήθος.
ΗΦ.
Αχ, Προμηθέα, κλαίω για τα βάσανά σου.
ΚΡ.
Ακόμα διστάζεις; Υποφέρεις για κάποιον που είναι εχθρός του
Δία;
Εύχομαι για τα δικά σου βάσανα ποτέ μην κλάψεις.
ΗΦ.
Μα δεν βλέπεις; Δεν είναι ανυπόφορο ένα τέτοιο θέαμα;
ΚΡ.
Βλέπω. Θα πάρει αυτά που του αξίζουν. Πέρνα τώρα γύρω από
τις μασχάλες του κι άλλες αλυσίδες.
ΗΦ.
Το κάνω γιατί πρέπει. Σταμάτα όμως να μου δίνεις, διαταγές.
ΚΡ.
64
| Και θα σε διατάζω και θα σε χουγιάζω.
Πιο κάτω τώρα, στα σκέλια πέρασε τις αλυσίδες.
ΗΦ.
Ωραία τέλειωσε κι αυτό. Δεν χρειαζόταν πολύ κόπο.
ΚΡ.
Είναι χαλαρά τα καρφιά, χτύπα κι άλλο, γιατί θα είναι αυστηρός
αυτός που θα σε κρίνει για τούτο το έργο.

ΗΦ.
Η γλώσσα σου ταιριάζει με τη μορφή σου.
ΚΡ.
Εσύ κάνε τον μαλακό. Για τη δική μου αδιαντροπιά και τη
σκληρότητα μη σε νοιάζει.
ΗΦ.
Πάμε τώρα. Αλυσοδεμένο είναι ΄όλο το κορμί του.
(Φεύγει ο Ήφαιστος)
ΚΡ. (απευθύνεται στον Προμηθέα).

Τώρα είναι καλά να καμαρώνεις και να κλέβεις τα θεϊκά προνόμια
και στους ανθρώπους να τα προσφέρεις.
Μα είναι ικανοί οι άνθρωποί σου να σε ελευθερώσουν από αυτά
τα βάσανα;
Ψεύτικα οι θεοί σού δίνουν του Προμηθέα τ’ όνομα,
γιατί κι ο ίδιος χρειάζεται έναν άλλο να βρεις Προμηθέα,
για να ξεμπλέξεις απ’ τα περίτεχνα δεσμά.
(Το Κράτος και η Βία απομακρύνονται).
ΠΡ.
Θεϊκέ αιθέρα και γρήγοροι φτερωτοί ανέμοι,
και σεις πηγές των ποταμών και των κυμάτων της θάλασσας
αμέτρητο γέλιο και μάνα ολονών Γη και συ που όλα τα βλέπεις
Ήλιε,
δείτε τι παθαίνω εγώ, αν και θεός, από θεούς.
|65
Κοιτάξτε από πόσα βάσανα χτυπημένος χιλιάδες χρόνια θα
παλέψω.
Ήταν αυτός, ο νέος αφέντης των ευλογημένων, ήταν αυτός που
σχεδίασε για μένα αυτές τις αλυσίδες, που δεν μου ταιριάζουν.
Ωιμέ, για τις τωρινές και για τις μελλούμενες συμφορές μου
στενάζω.Πότε θα τελειώσουν αυτά τα βάσανα;
Μα τι λέω; Εγώ προβλέπω κάθε πράγμα και το μέλλον είναι
ξεκάθαρο: άλλο κακό αναπάντεχο δεν θα ’ρθει.

Πρέπει, όσο μπορώ καλλίτερα, να υπομείνω τη μοίρα μου
γνωρίζοντας, ότι κανείς δεν μπορεί να αποφύγει τη δύναμη της
ανάγκης.
Τώρα όμως για τη δική μου τύχη δεν μπορώ ούτε να φωνάξω,
ούτε να σωπάσω.
Γιατί για να χαρίσω τα δώρα μου στους ανθρώπους
έμπλεξα ο ταλαίπωρος με αυτές τις συμφορές.
Τη φωτιά εγώ την έκλεψα βάζοντάς την σε κούφιο ξύλο
και δάσκαλο την έκανα για κάθε τέχνη για τους ανθρώπους:
Έλαμψε γι’ αυτούς μια ζωή σωτήρια, πλούτο ο κόσμος γέμισε.
Και τώρα, γι’ αυτό το φταίξιμο πρέπει να πληρώσω,
εδώ αλυσοδεμένος, κρεμασμένος στο ξάγνατο.
Πω πω, τι αχός είναι αυτός; Ποια περίεργη μυρωδιά με χτυπά;
Θεικιά μήπως είναι ή ανθρώπινη ή και τα δυο μαζί;
Ήρθε ‹κάποιος› εδώ στα πέρατα της γης
τα βάσανά μου για να δει;
Ή μήπως για κάτι άλλο;
Με βλέπετε ταλαίπωρο θεό δεσμώτη, του Δία εχθρός
και μισημένο όλων των άλλων θεών που τον ακολουθούν,
επειδή τους θνητούς πολύ αγάπησα.
Ωχ, ωχ, τι είναι αυτό το φτεροκόπημα που ακούω κοντά να

πλησιάζει;
Είναι πουλιά;
Σιγανά φτερουγίσματα μου στέλνει ο αέρας.
66
| Φοβάμαι, ό,τι κι αν είναι.
ΠΑΡΟΔΟΣ
(Μπαίνει ο χορός των Ωκεανίδων8 πάνω σε φτερωτό άρμα)
ΧΟΡΟΣ [Στρ. α΄]

Μη φοβάσαι. Φίλοι είμαστε που ερχόμαστε σ’ αυτόν τον βράχο,
µε τις γοργόστροφες πετώντας φτερούγες µας.
Κουραστήκαμε να πείσουμε τον πατέρα μας.
Γρήγορες αύρες με έφεραν.

Τα σφυροκοπήματα ως τα βάθη της σπηλιάς περάσαν και την
σεμνή συστολή μου έδιωξαν. Με την άμαξα τη φτερωτή αμέσως
πέταξα ξυπόλητη.
ΠΡ.
Αχ, αχ,
εσείς κόρες της πολύτεκνης Τηθύος9,
παιδιά του Ωκεανού, πατέρα των θεών και της φύσης
που με ακοίμητο ρέμα νερού όλη τη γη περιβάλλει,
κοιτάξτε με, δείτε με τι αλυσίδες είμαι καρφωμένος
σ΄ αυτό εδώ το φαράγγι. Πάνω σε βράχο ψηλό
θλιβερή φρουρά θα κρατήσω.
ΧΟ. [Αντ. α΄]

Σε κοιτάζω, Προμηθέα. Ομίχλη γεμάτη δάκρυα
στα μάτια μου ήρθε, καθώς βλέπω
με άτιμα δεσμά αλυσοδεμένο.
Απάνω στον ξερόβραχο το σώμα σου να λιώνει.
Γιατί καινούργιοι θεοί κυριαρχούν τώρα στον Όλυμπο,
με νέους νόμους, δίχως δικαιοσύνη, ο Δίας κυβερνάει
και γκρεμίζει τις παλιές εξουσίες.
ΠΡ.
Μακάρι κάτω από τη γη, εκεί,
στον Άδη, των νεκρών καταφύγιο,
στον απέραντο τον Τάρταρο10 να με είχε ρίξει,
με αλυσίδες άρρηκτες για να µην χαίρονταν τουλάχιστο
ή θεός ή όποιος άλλος στα πάθη µου.
|67
Μα τώρα, ένα παιχνίδι είμαι του ανέμου:
το μαρτύριό μου είναι χαρά για τους εχθρούς μου
ΧΟ. [Στρ. β΄]

Υπάρχει θεός τόσο σκληρός
που να χαίρεται με τα πάθη σου αυτά;
ποιος δεν συμμερίζεται τον πόνο σου
εκτός από τον Δία; αδυσώπητη η οργή του

κι αγύριστο κεφάλι. Έτσι τη γέννα του Ουρανού11 δαμάζει.
Και δε θα σταματήσει πριν την καρδιά του χορτάσει,
ή µ’ όποιον τρόπο την εξουσία κάποιος την άπαρτη τού αρπάξει.
ΠΡ.
Όμως, έννοια του, κι αν βασανίζομαι δεμένος με τις αλυσίδες
τις σκληρές, μια μέρα θα έχει την ανάγκη μου.
Τη νέα απόφαση, θέλει δε θέλει, από μένα θα μάθει των θεών ο
κυβερνήτης, να του πω μια καινούργια βουλή,
πως θα χάσει και εξουσία και θρόνο.
Με λόγια γλυκά και πειστικά δε θα με ξεγελάσει
Τις απειλές του δεν θα φοβηθώ τη νέα απόφαση να πω:
τις αλυσίδες τις σκληρές πρώτα θα σπάσει
και θα πληρώσει ακριβά γι’ αυτές τις προσβολές.
ΧΟ. [Αντ. β΄]

Είσαι και συ θρασύς και στις πίκρες σου αυτές
μα και στα βάσανα μπροστά πίσω δεν κάνεις.
Με θάρρος μιλάς.
Εμένα όμως την καρδιά μου φόβος μεγάλος την τάραξε.
Για την τύχη σου φοβάμαι και για τα βάσανά σου,
πού και πότε το τέλος τους θα δεις.
Αδιάλλακτος είναι ο γιος του Κρόνου και αδυσώπητος.
ΠΡ.
Το ξέρω, ότι είναι σκληρός
68
| και στα χέρια του έχει το δίκιο.
Όμως, θα μαλακώσει κάποτε η οργή του
όταν αυτά που λέω, θα τον τσακίσουν.
Και θάρθει σε μένα που τον περιμένω ανυπόμονα, ανυπόμονος
και ο ίδιος φιλία ξανά να μου ζητήσει.

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Α΄
ΧΟ.
Όλα να μας τα εξηγήσεις:
για ποια αιτία σ’ έπιασε ο Δίας και τώρα σε βασανίζει, άτιμα
και πικρά;
Εξήγησέ μας, εάν δεν σε βλάπτει να μιλάς γι’ αυτά.
ΠΡ.
Και να τα λέω πονάω, κι όταν σωπαίνω πονάω πάλι. Από παντού
κακά και μαύρα.
Ξαφνικά, γεννήθηκε ανάμεσα στους θεούς έχθρα σκληρή και
ρίχνονταν ο ένας ενάντια στον άλλον: άλλοι ζητούσανε να ρίξουν
απ’ τον θρόνο τον Κρόνο και να πάρει ο Δίας την εξουσία,
κι άλλοι το αντίθετο προσπαθούσαν, να µη γίνει ποτέ του ο Δίας
των θεών αρχηγός.
Τότε εγώ με τις καλύτερες συμβουλές προσπάθησα να πείσω
τους Τιτάνες,
τους γιους της Γης12 και τ’ Ουρανού, αλλά δεν τα κατάφερα:
γιατί περιφρονώντας τους γλυκούς τους τρόπους, στου λογισµού
τους την αποκοτιά, νομίζαν
χωρίς κόπο με τη δύναμή τους να νικήσουν.
Η μάνα µου, Θέµις και Γαία –μια μορφή με πολλά ονόματα–
πολλές φορές μου τόχε προφητέψει, πως τίποτα δεν είναι να γίνει
µε τη βία,
μα με το δόλο όποιοι μπορέσουν θα νικήσουν.
Κι όταν εγώ τους τα ‘λεγα και τα εξηγούσα σημασία δεν μου
δίνανε καμιά.
|69
Το πιο καλό λοιπόν που ‘χα να κάνω τότε, ήταν να πάω µε τη
μάνα μου μαζί με τη μεριά του Δία. Έτσι το ‘θελε ο θεός.
Χάρη στις δικές μου συμβουλές η μαύρη άβυσσος, του Τάρταρου
η κρυψώνα, τώρα σκεπάζει τον Κρόνο τον παμπάλαιο µε τους
συμμάχους του.
Κι όμως ενώ τέτοια καλά είδε από µένα
ο τύραννος των θεών, µε αντάμειψε με τούτα εδώ τα βάσανα.
Γιατί αυτό είναι το κακό της τυραννίας στους φίλους να μην έχει

εμπιστοσύνη.
Και τώρα αυτό που µε ρωτάτε, γιατί
με βασανίζει ο Δίας, θα σας το εξηγήσω καθαρά.
Μόλις κάθισε στον θρόνο του πατέρα,
αμέσως αρχίζει τιμές στους θεούς να ορίζει
άλλες και στον καθένα και να τους μοιράζει
µε τάξη στην αρχή, χωρίς όμως καθόλου
να νοιαστεί για τους ταλαίπωρους ανθρώπους. Ήθελε να
εξοντώσει όλη εκείνη τη γενιά και άλλη να σπείρει.
Σ’ αυτά δε βρέθηκε κανείς ν’ αντιμιλήσει μονάχα εγώ. Εγώ
μονάχα, είχα το κουράγιο αυτό. Και τους ανθρώπους
έσωσα να µην χαθούν, για πάντα, στου Άδη τα σκοτάδια.
Γι’ αυτό µε τέτοιες συμφορές ταλαιπωρούμαι, σκληρές για μένα,
άθλιες για όποιον με βλέπει.
Εγώ, ενώ έδειξα συμπόνια για τους θνητούς, δεν αξιώθηκα να
έχω απ’ αυτούς την ίδια. Χωρίς έλεος εδώ με έριξε ο Δίας: θέαμα
ντροπιαστικό.
ΧΟ.
Προμηθέα, έχει σκληρή καρδιά και από πέτρα καμωμένη, όποιος
δε συμμερίζεται τα βάσανά σου.
Μακάρι να μην τα έβλεπα.
Πονάει η καρδιά μου.
ΠΡ.
Αλήθεια, θέαμα ελεεινό είμαι για τους φίλους μου.
70
| ΧΟ.
Όμως για πες μου. Μήπως προχώρησες πιο πέρα ακόμη;
ΠΡ.
Τους έμαθα τον θάνατο να μην έχουν μπροστά στα μάτια τους.
ΧΟ.
Ποιο φάρμακο ανακάλυψες για την αρρώστια αυτή;

ΠΡ.
Τυφλές ελπίδες μέσα στο μυαλό τους έβαλα.
ΧΟ.
Δώρο πολύτιμο χάρισες στους θνητούς.
ΠΡ.
Και τη φωτιά τους έδωσα μετά.
ΧΟ.
Τη λαμπερή φωτιά οι εφήμεροι την έχουν τώρα;
ΠΡ.
Ναι. Και απ’ τη φωτιά θα μάθουνε τέχνες πολλές.
ΧΟ.
Γι’ αυτό λοιπόν ο Δίας…
ΠΡ.
...με τυρρανάει και σε ησυχία δε μ’ αφήνει.
ΧΟ.
Δεν υπάρχει τέλος για τα βάσανά σου;
ΠΡ.
Μονάχα όταν το κρίνει εκείνος.
ΧΟ.
|71
Πώς θα το κρίνει; Τι ελπίδες έχεις; Δεν το βλέπεις
πως αμάρτησες; κι ότι αμάρτησες ούτε σε µένα
καρδιά μού κάνει να το λέω, και σε πονάει και σένα. Μα ας τ’
αφήσουμε τώρα αυτά και κοίτα να βρεις τρόπο απ’ τα δεσμά να
γλιτώσεις.
ΠΡ.
Όποιος απ’ τη συμφορά βρίσκεται μακριά

εύκολο είναι να δίνει συμβουλές στο δυστυχισμένο.
Όλα αυτά τα γνώριζα πολύ καλά. Ήθελα όμως το φταίξιμό μου.
Δεν το αρνιέμαι.
Για να βοηθήσω τους θνητούς βρήκα εγώ βάσανα.
Δεν το περίμενα όμως να με βρει τέτοιο κακό
να λιώνω πάνω σ’ έναν βράχο ουρανοκρέμαστο, σ’ αυτή την
μακρινή ερημιά.
Για τα μαρτύρια όμως αυτά εσείς μη κλαίτε τώρα,
κατεβείτε στη γη και ακούστε αυτά που ετοιμάζονται. Έτσι θα
τα ξέρετε όλα, μέχρι το τέλος.
Προσέξτε, προσέξτε αυτόν, που τώρα υποφέρει. Γιατί, το κακό
πάντα περιπλανιέται και πάει από τον έναν στον άλλον.
ΧΟ.
Μόνες μας ήρθαμε, Προμηθέα, στο κάλεσμά σου.
Και με πόδι ελαφρύ την γοργοκίνητη
αφήνουμε άμαξα και μέσα
από το φωτεινό αιθέρα, όπου πετάνε τα πουλιά,
θα κατέβουμε στη γη, να, εδώ ανάμεσα στα βράχια, τα βάσανά
σου για ν’ ακούσουμε, όλα, μέχρι τέλους.
(Μπαίνει ο Ωκεανός13 πάνω σε ένα φτερωτό άλογο)
ΩΚΕΑΝΟΣ
Έφτασα επιτέλους, Προμηθέα.
Δρόμο έκανα μακρύ μέχρι να έρθω, πάνω σ’ αυτό το πουλί με
72
| τα γρήγορα φτερά, με σκέψη και χωρίς χαλινάρια κυβερνώντας.
Γι’ αυτό που σου συμβαίνει θέλω να ξέρεις, ότι υποφέρω μαζί
σου.
Είμαστε από την ίδια γενιά και γι’ αυτό, πιστεύω, ότι πρέπει να
σου συμπαρασταθώ.
Αλλά αφήνοντας στην άκρη την συγγένεια, δεν θα βάλω κανέναν
άλλον σε καλύτερη μοίρα από σένα.
Είναι αλήθεια και το γνωρίζεις
πως δεν λέω γλυκόλογα για να περάσει η ώρα.
Έλα, πες µου, τι πρέπει να κάνω για σένα.

Γιατί ποτέ δε θα πεις πως έχεις πιο πιστό φίλο από µένα τον
Ωκεανό.
ΠΡ.
Α, τι συμβαίνει; Και συ εδώ;
Ήρθες τα βάσανά μου για να δεις;
Πως τόλμησες να αφήσεις τα νερά που φέρνουν τ’ όνομά σου
και τις θαλασσινές βραχοσκέπαστες σπηλιές σου, για ναρθεις
μέχρι εδώ, σ’ αυτή τη γη, του σίδηρου πατρίδα; Ήρθες για να
δεις αλήθεια τα βάσανά μου και την μοίρα μου να συμπονέσεις;
Να, δες τι θέαμα είμαι εγώ, ο φίλος του Δία, εγώ που τον βοήθησε
να γίνει κυβερνήτης! Κοίτα με πόσα βάσανα παιδεύομαι από τον
Δία τον ίδιον.
ΩΚ.
Σε βλέπω, Προμηθέα, και θέλω
να σου δώσω την καλύτερη συμβουλή. Αν και είσαι πάνσοφος
τον εαυτό σου γνώρισε και προσαρμόσου στους νέους τους
κανόνες γιατί καινούργιος είναι αυτός ο βασιληάς, που ηγεμονεύει
τώρα μέσα στους θεούς.
Τραχιά είναι τα λόγια σου κι άλλα μην πεις.
Γρήγορα θα τ’ ακούσει ο Δίας, όσο κι αν ψηλά είναι ο θρόνος του.
Αυτά που τώρα τραβάς απ’ την οργή του
παιχνίδι θα σου φαίνονται αύριο.
Ταλαίπωρε, άφησε την οργή σου,
και κοίτα μονάχα πώς θα γλυτώσεις απ’ αυτές τις συμφορές.
Ίσως να σου φαίνονται λόγια ξεπερασμένα αυτά που σου μιλώ,
όμως, να, η ανταμοιβή ποια είναι της γλώσσας,
|73
που τα μεγάλα τα λόγια ξέρει.
Ωστόσο συ ποτέ σου υπάκουος, στα βάσανα δεν λυγίζεις,
µα ζητάς κι άλλα να προσθέσεις
στα τωρινά. Άκουσε τις συμβουλές µου,
και μην περπατάς ξυπόλητος πάνω στα καρφιά,
αφού το βλέπεις πως είναι σκληρός και υπερόπτης ο νέος
μονάρχης χωρίς να δίνει σε κανέναν λογαριασμό.
Τώρα εγώ πηγαίνω και θα δω αν υπάρχει τρόπος

απ’ τα βάσανά σου αυτά να σε γλιτώσω.
Μα ησύχασε και ας μην λέμε πολλά.
Ή δεν το ξέρεις, µε την τόση σοφία σου,
πως γλώσσα αστόχαστη ζημιά δική της φέρνει;
ΠΡ.
Σε ζηλεύω που βρίσκεσαι έξω από κάθε αιτία,
ενώ σε όλα έλαβες μέρος.
Άσε με όμως τώρα. Έγνοια σου.
Τη γνώμη βέβαια του Δία δεν αλλάζεις, γιατί εύκολα δεν πείθεται.
Μονάχα κοίταξε µην πάθεις κι ο ίδιος τίποτε κακό μ’ αυτόν που
πήρες τον δρόμο.
ΩΚ.
Είσαι, από τη φύση σου, ικανός να σκέφτεσαι τους άλλους παρά
τον εαυτό σου. Το δείχνουν οι πράξεις σου, κι όχι μόνο τα λόγια
σου. Όμως εγώ θέλω να φύγω· το θέλω και μή ζητάς να με
εμποδίσεις. Είναι καύχημα, ένα μεγάλο καύχημα για μένα, αν ο
Δίας, μου κάνει αυτή τη χάρη.
ΠΡ.
Για τα λόγια αυτά σ’ ευγνωμονώ και δεν θα ξεχάσω ποτέ, που
νοιάζεσαι για μένα.
Όμως μάταια θα κουραστείς και δεν θα μ’ ωφελήσεις.
Κάθισε ήσυχος λοιπόν και μείνε έξω απ’ όλα αυτά.
Γιατί αν εγώ υποφέρω, ποτέ µου
74
| δε θα ‘θελα εξαιτίας µου και άλλοι να υποφέρουν.
Όχι, µου φτάνει τ’ αδελφού µου του Άτλαντα
η μοίρα, που στους τόπους της Εσπερίας
στέκεται στηρίζοντας στις πλάτες του την κολόνα
τ’ ουρανού και της γης - βάρος αβάσταχτο.
Κι ακόμα είδα και πόνεσα της Γαίας το παιδί
που ‘χε για σπίτι του τις σπηλιές της Κιλικίας,
τον Τυφώνα14,
τέρας φριχτό, να τον δαμάζει η βία. Είχε
αντισταθεί σ’ όλους τους θεούς,

σφυρίζοντας µε τ’ άγρια του τη φρίκη σαγόνια
κι από τα µάτια του έβγαζε άγριες φλόγες
πασκίζοντας με βία την τυραννία του Δία να γκρεμίσει.
Μα κτυπήθηκε από τ΄ άγρυπνο του Δία το βέλος,
ο βροντερός κεραυνός,
κι από τα ύψη της μεγαλόστομης αλαζονείας
τον γκρεμίζει.
Στην καρδιά τον χτύπησε κι έγινε στάχτη και χάθηκε με την
βροντή η δύναμή του.
Τώρα, βρίσκεται, άχρηστο κορμί ριγμένο
κοντά σ’ ένα θαλάσσιο στενό θαµµένος
βαθιά στις ρίζες της Αίτνας15, εκεί όπου σε άλλες κορφές κάθεται
ο Ήφαιστος και πυρωμένα μέταλλα σφυροκοπά. Όμως από κει
μια μέρα
θα ξεχυθούνε ποταμοί φωτιάς και µ’ άγρια σαγόνια
θα φάνε της πλούσιας Σικελίας τα καρπερά χωράφια
Τέτοια οργή ο Τυφώνας θα ξεράσει
µε καυτά ρέματα πύρινης καταιγίδας,
αν κι απ’ του Δία τον κεραυνό καρβουνιασμένος.
Όμως εσύ όλα αυτά τα ξέρεις και δεν χρειάζεσαι να στα εξηγήσω.
Τον εαυτό σου κοίταξε να σώσεις, όπως μπορείς.
Εγώ τη μοίρα αυτή που µε βρήκε θα υποφέρω μέχρι το τέλος,
ώσπου να ησυχάσει η οργή µες στην καρδιά του Δία.
ΩΚ.
Μα δεν το ξέρεις Προμηθέα, ότι τα λόγια μπορούν να γιατρέψουν
την οργή; |75
ΠΡ.
Αν κάποιος την κατάλληλη στιγμή την καρδιά μαλακώσει, και
σκληρά δεν την πιέσει εκεί που την πονά.
ΩΚ.
Νοιάζομαι για σένα και δεν φοβάμαι, μα να καταλάβω δεν μπορώ
γιατί να είναι επιζήμιο αυτό. Μάθε με να το ξέρω.

ΠΡ.
Χαμένος κόπος, μια ανοησία.
ΩΚ.
Άσε µε να αρρωστήσω από αυτό το κακό. Κάποιες φορές είναι
καλύτερο έξυπνος να είσαι μα να φαίνεσαι ανόητος.
ΠΡ.
Δικό µου θα φανεί, ότι είναι αυτό το λάθος.
ΩΚ.
Τα λόγια σου με στέλνουνε εκεί απ’ όπου ήρθα.
ΠΡ.
Μη σε κάνει εχθρό η λύπη σου για μένα.
ΩΚ.
Αυτού που τώρα ανέβηκε στον παντοδύναμο τον θρόνο;
ΠΡ.
Απ’ αυτόν φυλάξου, μην οργιστεί καμμιά φορά μαζί σου.
ΩΚ.
Η συμφορά σου με διδάσκει, Προμηθέα.
ΠΡ.
76
| Φύγε, φρόντισε τον εαυτό σου, και μην αλλάζεις γνώμη.
ΩΚ.
Αφού φωνάζεις, φεύγω. Το τετράποδο πουλί θα σηκώσει
στον πλατύ ουρανό τα φτερά του. Και ευτυχισμένο ύστερα τα
γόνατα θα λυγίσει στον στάβλο για να ξεκουραστεί.
(Φεύγει ο Ωκεανός)

ΣΤΑΣΙΜΟ Α
ΧΟΡΟΣ [στρ. α΄]

Προμηθέα, την καταραμένη σου μοίρα θρηνώ
κι απ’ τα µάτια µου ασταμάτητη τρέχει βροχή
και τα μάγουλά μου δάκρυα τα μουσκεύουν.
Γιατί ο Δίας με δικούς τους νόμους κυβερνά
και µε αγέροχο χέρι
ακουμπάει στο λαιμό των αρχαίων θεών το σπαθί του.
Πέρα ως πέρα αντηχεί απ’ τους βόγγους
όλη η γη θρηνεί τη δική σου και των δυο σου αδερφών
μεγαλόσχημη αρχαιόπρεπη δόξα.
[αντ. α΄]
Όλη η χώρα κλαίει και πονεί
για την απεριόριστη και αρχαία ελευθερία
που χάσατε εσύ και οι συγγενείς σου
Κι αυτοί που κατοικούν εδώ
στην ιερή γη της Ασίας,
παίρνουν μέρος κι αυτοί, στα βάσανά σου.
Όλοι, όλοι οι θνητοί.
[στρ. β΄]
Και μαζί της Κολχίδας οι ατρόμητες
στον πόλεμο παρθένες,
και της Σκυθίας ο λαός, που ζει στης
γης τα πέρατα κοντά στη Μαιώτιδα λίμνη.

[αντ. β΄]
Και της Αραβίας ο πολεμικός ανθός
|77
που ζει στο ψηλόγκρεμο κάστρο,
κοντά στου Καύκασου τα μέρη
φοβερός στρατός, που ουρλιάζει
µε κοφτερά σπαθιά στα χέρια.
[στρ. γ΄]
Ως τώρα έναν μονάχα γνώρισα
άλλον θεόν, να υποτάσσεται, δεμένος

με ατσάλινα δεσμά, τον Τιτάνα Άτλαντα16
που αιώνια γη και ουρανό στις πλάτες του σηκώνει
και βαρειαναστενάζει.

[αντ. γα΄]
Προμηθέα, η γη θρηνεί για τη δυστυχία σου,
αναστενάζει η θάλασσα για τα βάσανά σου
κλαίει η άβυσσος και κάτω, στη γη, βουίζoυν του Άδη τα μαύρα
βάθη
και οι πηγές των ιερών ποταμών
θρηνούν με βαρειά λύπη για σένα.
78
|

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Β΄

ΠΡ.
Μην θεωρήσετε υπερηφάνεια ή αλαζονεία
τη σιωπή μου: αλλά μου δαγκώνει την καρδιά
η σκέψη η πολλή, κοιτάζοντας
πώς περιφρονιέμαι.
Κι όμως ποιος άλλος πρόσφερε όλα τα δώρα σ’ αυτούς τους
νέους θεούς έξω από μένα;
Αλλά ας τ’ αφήσω αυτά. Τι άλλο να σας πω; Τα ξέρετε καλά.
Των ανθρώπων όμως τα βάσανα με προσοχή ακούστε: Ενώ πρώτα
σαν τα νήπια ήταν, εγώ τους έβαλα συνείδηση και γνώση.
Και δεν τα λέω αυτά, για να τους κατηγορήσω,
μα για να μάθουνε καλά σε ποιον οφείλουνε
αυτό που είναι τώρα.
Πριν είχανε μάτια, μα δεν βλέπανε, αυτιά μα δεν ακούγαν.
Όμοιοι με μορφές ονείρων ζούσανε.
Και ούτε με πλίθες να χτίζουν σπίτια φωτεινά ήξεραν.
ούτε τα ξύλα να δουλεύουν µα σ’ ανήλια σπήλαια
χωμένοι τρύπωναν σαν τα μικρά μυρμήγκια.
Ούτε γνώριζαν του χειμώνα τα σταθερά σημάδια,
ούτε της λουλουδιασμένης άνοιξης, ούτε του καλοκαιριού με τους
καρπούς του.
Όλα τα κάνανε δίχως κρίση
μέχρι που τους έμαθα εγώ
των άστρων τις δυσερμήνευτες ανατολές και δύσεις.
Και μετά τον αριθμό, την πιο τρανή σοφία, βρήκα γι’ αυτούς και
των γραμμάτων τα συνταιριάσματα,
|79
τη μνήμη όλων, γόνιμη της ποίησης μητέρα.
Πρώτος εγώ έζεψα τα άγρια ζώα, σκυµµένα κάτω από λαιμαριές
και σαμάρια, τους ανθρώπους να απαλλάξουνε από τους
μεγάλους μόχθους.
Έζεψα στο κάρο τα πειθήνια άλογα,
σύμβολα του πλούτου και της αρχοντιάς.
Εγώ και όχι άλλος έφτιαξα καράβια με λινά πανιά,
γρήγορα σκαριά τη θάλασσα για να οργώνουν.

Μα ο ταλαίπωρος, ενώ βρήκα τέτοιες σοφές τέχνες για τους
ανθρώπους, τίποτα δεν μπόρεσα για μένανε να βρω,
πώς απ’ αυτά τα βάσανα μια μέρα θα ξεφύγω.
ΧΟ.
Σκληρή είναι η τιμωρία σου. Τώρα το μυαλό σου είναι ταραγμένο
και παραδέρνει. Σαν τον κακό γιατρό που αρρώστησε χάνεις το
θάρρος σου. Και τώρα δεν ξέρεις πια να βρεις για σένα ποιό
φάρμακο θα σε γιατρέψει.
ΠΡ.
Θα ξαφνιαστείς πολύ και τ’ άλλα αν ακούσεις,
τί τέχνες επινόησα και μηχανές!
Το πιο σπουδαίο είναι αυτό: φάρμακα δεν είχανε
να διώχνουν τις αρρώστιες, ούτε απ’ αυτά που τρώγονται
ούτε απ’ αυτά που αλείφονται, και μαραινόταν.
Έτσι δίχως γιατρικά, ώσπου εγώ πάλι
τους έμαθα φάρμακα πώς να φτιάχνουν
την κάθε αρρώστια τους µ’ αυτά να θεραπεύουν.
Εγώ πάλι ξεχώρισα τους τρόπους της μαντείας
κι έκρινα πρώτος, απ’ τα όνειρα ποια πρέπει
να βγουν αληθινά, και τους έμαθα να ξεδιαλύνουν
τα λόγια με νόημα σκοτεινό
και τα συναπαντήματα του δρόμου.
Κι ακόμα τα πετάγματα των άγριων πουλιών
του όρισα, ποιά ευχάριστα και ποιά δυσάρεστα είναι.
80
| Πόλεμο θα έχουμε, αν πάνε δυο δυο
κι αν όλα μαζί, δεν θα ’χουμε μόνο έχθρες,
μα η φιλία θ’ απλωθεί κι η ειρήνη θα βασιλέψει.
Τους έδειξα ακόμη και τι λογής τα σπλάχνα πρέπει να ‘ναι,
τι χρώμα να ’χουν, για ν’ αρέσουν στους θεούς.
Τους έμαθα το μέλλον να ξεχωρίζουν
Από το πώς καίγονται τα κρέατα, και πώς η ωμοπλάτη
και οι φλόγες της φωτιάς τους έμαθα τι θέλουν να μας πουν.
Με μάτια ανοιχτά δεν έβλεπαν καθόλου.
Όλα αυτά εγώ τους τα έμαθα.

Και εκτός από αυτά και τους κρυμμένους θησαυρούς µέσα στης
γης τα σπλάχνα
χαλκός, σίδερο, ασήμι και χρυσάφι,
χρήσιμα στους ανθρώπους,
ποιος άλλος πριν από μένα τ’ ανακάλυψε; Κανένας. Το ξέρω
καλά.Κανένας δεν θέλει άσκοπα να καυχηθεί.
Πολύ καλά το ξέρω, εκτός αν έτσι μάταια θέλει να φλυαρήσει.
Με λίγα λόγια θα το πω να ξέρεις:
στον Προμηθέα χρωστούν οι άνθρωποι όλες τις τέχνες.
ΧΟ.
Όμως εσύ τώρα μη σκέφτεσαι των ανθρώπων το καλό. Δεν είναι
η στιγμή. Με τη δική σου δυστυχία ασχολήσου. Έχω ελπίδες ότι
σύντομα θα σπάσεις τα δεσμά σου
και υπόδουλος δεν θα ’σαι πια στον Δία
ΠΡ.
Η Μοίρα που αποφασίζει το πεπρωμένο δεν όρισε πώς θα συμβεί
αυτό. Θα λυγίσω από χίλια βάσανα προτού λυθώ από τις αλυσίδες
αυτές. H τέχνη μου είναι αδύναμη μπροστά στην ανάγκη.
ΧΟ.
Και ποιος είναι αυτός που κρατάει το τιμόνι της ανάγκης;
ΠΡ.
Οι Μοίρες οι τρεις κι οι Ερινύες, που δεν ξεχνούν.
ΧΟ.
|81
Από αυτές πιο αδύναμος είναι ο Δίας;
ΠΡ.
Το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον.
ΧΟ.
Και τι έχει αποφασίσει το πεπρωμένο για τον Δία; Ότι πρέπει να
κυβερνά αιώνια;

ΠΡ.
Αυτό όσο και να με παρακαλέσεις δεν θα το μάθεις.
ΧΟ.
Μεγάλο θα μυστικό είναι έτσι που μας το κρύβεις.
ΠΡ.
Ας αλλάξουμε κουβέντα. Δεν είναι η στιγμή
να μιλήσουμε γι’ αυτό. Πρέπει, όσο γίνεται, να μείνει μυστικό.
Μόνο έτσι, φυλάγοντάς το κρυμμένο, από τις ανάρμοστες τις
αλυσίδες και τα βάσανα θα γλυτώσω.
82
|

ΣΤΑΣΙΜΟ Β΄
ΧΟ. [στρ. α΄]

Εύχομαι η γνώμη μου να μην έρθει αντίδικη
στου Δία τις βουλές
κι ούτε να πάψω στους θεούς να κάνω προσφορά
βόδια θυσιάζοντας
κοντά στο αστέρευτο πέρασμα του πατέρα Ωκεανού.
κι ούτε ποτέ µε λόγο να αμαρτήσω,
µ’ άσβηστη πάντα µες στο νου τη γνώμη αυτή ας κρατήσω.
[αντ. α΄]
Είναι γλυκό
να περνάς μια πολύχρονη ζωή
με ελπίδες τολμηρές
και να γεμίζει φως η καρδιά και ωραίες σκέψεις.
Σε βλέπω και φρίττω να σε σπαράζουν αμέτρητα βάσανα.
Δε φοβάσαι τον Δία κι αποφασίζεις μόνο σου;
Μεγάλη τιμή πρόσφερες στους θνητούς, Προμηθέα.
[στρ. β΄]
Ποιά χάρη, αγαπημένε, πλήρωσε τη χάρη σου; Πώς θα αμυνθείς;
Τι βοήθεια να σου δώσουν αυτές οι εφήμερες υπάρξεις;
Ανήμπορες, σαν τα φαντάσματα του ονείρου, μια ράτσα τυφλή,
το γένος των ανθρώπων, που προχωράει ανίκανη να δει το φως:
Την αρμονία και την τάξη του Δία δεν μπορούν
οι αποφάσεις των θνητών να παραβούνε.

|83
[αντ. β΄]
Τα έμαθα, όλα αυτά, βλέποντας
τη δυστυχία σου, Προμηθέα.
Θυμάσαι πόσο διαφορετικό ήταν το τραγούδι μας;
Τότε, στα λουτρά, στο νυφικό κρεβάτι, τραγουδούσαμε για την
αδερφή μας την Ησιόνη, όταν φόρτωναν τα προικιά, και την
οδηγούσες, ευτυχισμένη που παντρεύτηκε, στο κρεβάτι σου.

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Γ΄
(Μπαίνει κυνηγημένη η Ιώ17 φέρνοντας στο μέτωπό της δύο
κέρατα αγελάδας και σταματά μπροστά στον Προμηθέα)

ΙΩ
Ποια χώρα είναι αυτή; Ποιο γένος;
Ποιος είναι αυτός που τον βλέπω να βασανίζεται καρφωμένος σ’
αυτόν τον γκρεμό; Σαν τι κρίματα πληρώνεις µ’ αυτή την ποινή,
που αργοπεθαίνεις;
Πες µου, ω πες µου, σε ποια χώρα να πλανήθηκα η δύστυχη;
Αχ! Αχ!
Πάλι με κεντρίζει την δύστυχη εκείνη η αγωνία,
το φάντασμα του Άργου18, του γίγαντα το βλέπω, να το!
Βόηθα θεέ! Τον βλέπω, να, ο βοσκός µε χίλια µάτια που ‘ρχεται
και φοβισμένα τριγύρω του κοιτάζει,
Ούτε νεκρό η γη δεν τον σκεπάζει,
αλλά, δυστυχισμένος, απ’ τον Κάτω Κόσμο έρχεται και με κυνηγά,
νηστικιά, σε παραλίες έρημες.
[στρ. α΄]
Και από έναν κέρινο αυλό αντηχεί ο ήχος
που ύπνο φέρνει. Αλίμονο µου πού με οδηγούν πάλι, αυτές οι
ατελείωτες περιπλανήσεις;
Σε τι µε βρήκες να ‘φταιξα, του Κρόνου γιε, σε τι, και µε τέτοιες
συμφορές µ’ αλυσοδένεις,
οϊμέ, κι έτσι µε τυραννάς;
84
| Κάψε µε με τον κεραυνό σου, με χώμα σκέπασέ με,
Δώσε με τροφή στου πόντου τα θεριά·
Μην περιφρονήσεις, βασιληά, τις ικεσίες μου.
Φτάνει πια με τούτη την περιπλάνηση, κουράστηκα.
Κι ούτε ξέρω πώς μπορώ από τούτα τα βάσανα να ξεφύγω.
(Απευθύνεται πιο ήρεμη στον Προμηθέα)
Ακούς τη φωνή της παρθένας με του βοδιού τα κέρατα;

ΠΡ.
Πώς δεν ακούω την κόρη του Ινάχου19 την τυραννισμένη από τον
οίστρο,
που άναψε μεγάλο έρωτα μες στην καρδιά του Δία κι όπου τώρα
μισητή απ’ την Ήρα στους μακρινούς τους δρόμους άθελα της
βασανίζεται.
ΙΩ [αντ. α΄]
Πώς ξέρεις, εσύ, το όνομα του πατέρα μου;
Πες το στην δύστυχη. Ποιος είσαι;
Ποιος είσαι, δυστυχισμένε, και σε μένα την ταλαίπωρη
μιλάς τόσο αληθινά και τη θεόσταλτη ονόμασες αρρώστια,
που µε λιώνει κεντώντας με µε κεντριά μανίας
κι ήρθα τρέχοντας εδώ νηστική και φοβισμένη,
από της Ήρας νικημένη την οργή.
Υπάρχουν κι άλλοι δυστυχισμένοι
που να υποφέρουν όπως εγώ;
Φανέρωσε µου καθαρά τί άλλο µε περιμένει
Θα ’χουν μια μέρα τελειωμό τα τόσα βάσανά μου;
Υπάρχει γιατρικό, ένα φάρμακο γι’ αυτό μου το κακό;
Δείξτο µου συ, αν το ξέρεις.
Φώναξέ το δυνατά, πες το στην δύστυχη, περιπλανώμενη παρθένα.
ΠΡ.
Όλα θα σου τα πω, όσα λαχταράς να μάθεις,
µε λόγια απλά και καθαρά, δίχως αινίγματα. Με λόγια απλά θα
σου μιλήσω,
όπως είναι σωστό να μιλούν οι φίλοι μεταξύ τους. Έχεις μπροστά
σου αυτόν που χάρισε τη φωτιά στους θνητούς. Ο Προμηθέας
|85
είμαι.
ΙΩ
Ταλαίπωρε Προμηθέα, τόσο καλό κι αν είδαν οι άνθρωποι από
σένα!
Γιατί με τέτοιες συμφορές να τιμωρείσαι;

ΠΡ.
Έχω πάψει πια να θρηνώ για τα βάσανα μου.
ΙΩ
Δε θα μου κάνεις τη χάρη να μου πεις;
ΠΡ.
Τι θέλεις, πες μου. Όλα θα τα μάθεις
ΙΩ
Ποιος σε αλυσόδεσε στο φαράγγι;
ΠΡ.
Του Δία είναι η διαταγή και του Ήφαιστου το χέρι.
ΙΩ
Ποια κρίματα με τέτοιες συμφορές πληρώνεις;
ΠΡ.
Είναι αρκετά αυτά που σου έχω πει.
ΙΩ
Πες μου, ο παραδαρμός ο δικός μου, πότε θα έχει τελειωμό;
ΠΡ.
Καλύτερα θα ‘τανε για σε αυτό να μη το μάθεις
86
| ΙΩ
Μη μου το κρύβεις ό,τι είναι γραφτό να πάθω.
ΠΡ.
Δεν θα σου αρνηθώ αυτή τη χάρη.
ΙΩ
Τότε γιατί αργείς; Και δε μου λες τα πάντα;

ΠΡ.
Δεν είναι που δεν θέλω, αλλά διστάζω, γιατί το νου θα σου ταράξω.
ΙΩ
Μην νοιάζεσαι. Θα είναι ευχάριστο για μένα να ξέρω.
ΠΡ.
Αφού επιμένεις, πρέπει να στο πω… Άκου λοιπόν.
ΧΟ.
Όχι, όχι τώρα. Δώσε και σε μένα μερτικό από τη χάρη πρώτα
να ακούσουμε απ’ την ίδια να µας πει για τη συμφορά και τις
ολέθριες τύχες της, κι όσ’ άλλα πια της μέλλονται, από σένα ας
τα μάθει.
ΠΡ.
Ιώ, να την κάνεις τη χάρη που σου ζητούν,
μια που είναι μάλιστα και του πατέρα σου αδερφές,
γιατί και να κλάψει κανείς και να θρηνήσει τη μοίρα του,
όταν θα βρει δάκρυα από κείνους πού τον ακούνε, ο κόπος του
δεν πάει χαμένος.
ΙΩ.
Δεν ξέρω πώς μπορώ να σας αρνηθώ.
Ένα προς ένα, καθαρά, θα ακούσετε όλα όσα ζητάτε από μένα,
αν και µε ντροπή θα λέω τη θεόσταλτη µου συμφορά και της
μορφής µου την αλλαγή -αυτό πώς µε βρήκε, την άθλια!
Συχνά τη νύχτα στο παρθενικό µου κρεβάτι μού ερχόταν του
|87
ύπνου τα φαντάσματα και µε λόγια απατηλά μού μιλούσαν:
«Εσύ τόσο τυχερή και ευτυχισμένη κοπέλα, γιατί μένεις παρθένα,
ενώ σε περιμένει η πιο μεγάλη τύχη; Γιατί έχει ο Δίας χτυπηθεί
απ’ της επιθυμιάς το βέλος, και θέλει να κάνει έρωτα μαζί σου.
Μα µην απορρίψεις του Δία το κρεβάτι, αλλά πήγαινε στης
Λέρνας τα πλούσια λιβάδια, στου πατέρα σου τα βοσκοτόπια,
για να χορτάσει πόθο του Δία το µάτι.»
Τέτοια όνειρα µε τάραζαν όλες τις νύχτες τη δύστυχη,

ώσπου τόλμησα και τα είπα όλα στον πατέρα μου.
Τότε εκείνος στέλνει στην Πυθώ και στη Δωδώνη απανωτούς
επίσημους μαντατοφόρους, να μάθει τι να κάνει και τι να πει,
τους θεούς για να ευχαριστήσει.
Γύρισαν ωστόσο με αβέβαιους χρησμούς, ακατάληπτα κι
αξεδιάλυτα λόγια.
Μα ήρθε μια μέρα ξάστερο μήνυμα στον Ίναχο
που καθαρά τον πρόσταζε κι έλεγε
έξω απ’ τα σπίτια κι απ’ τη χώρα να µε διώξει, για να
περιπλανιέμαι απολυτή στα πέρατα του κόσμου.
Κι αν δεν το κάνει, κεραυνός φωτιά από τον Δία θαρθεί που όλο
το γένος μας θα ξεπαστρέψει.
Σε αυτούς τους χρησμούς του Λοξία υποταγμένος
µ’ έβγαλε και µ’ έδιωξε απ’ το σπίτι με το ζόρι.
Μα να το πράξει µε βία του Δία τον έσφιγγε το χαλινάρι.
Κι αμέσως µου άλλαξε η μορφή κι ο νους. Κι έτσι µε κέρατα
στο μέτωπο, όπως µε βλέπεις, φαρμακωμένη από δυνατό κεντρί
αλογόμυγας
με σαλεμένο το μυαλό, στης Κέρχνης τα γλυκά νερά όρμησα και
στις πηγές της Λέρνας.
Μα έτρεχε από πίσω μου, τσομπάνος οργισμένος,
ο γίγαντας, ο Άργος, µε τα χίλια µάτια
ως που μια μέρα τον πήρε ο θάνατος αναπάντεχα.
Με θειικό όμως μαστίγιο εγώ σε όλη τη γη περιπλανιέμαι.
Άκουσες τί έγινε και για τις συμφορές μου τώρα πες μου αμέσως,
δίχως να με λυπάσαι. Δε θέλω ελπίδες, ψέματα δε θέλω, παιδιά
88
| του οίκτου είναι όλα.
ΧΟ.
Αχ! Αχ! Σταμάτα, όχι!
Ποτέ δεν πίστευα
παράξενα τέτοια πράματα
να φτάσουνε στ’ αυτιά μου
κι έτσι ανυπόφορες συμφορές, φρίκες και καταστροφές µε μυτερή
βουκέντρα να µου πληγώσουν τη ψυχή.
Τα πάθη σου είδα και τρόμαξα. ω μοίρα, μοίρα, αλλοίμονό µου!

ΠΡ.
Είναι νωρίς για κλάματα, και από τώρα είσαι γεμάτη φόβο.
Περίμενε ν’ ακούσεις και τ’ άλλα.
ΧΟ.
Λέγε, όλα φανέρωσέ τα. Είναι στους αρρώστους καλό να ξέρουν
από πριν, τι τους περιμένει.
ΠΡ.
Εύκολα πριν έγινε αυτό που µου ζητήσατε, γιατί θέλατε πρώτα
ν’ ακούσετε απ’ αυτήν τα τόσα βάσανά της. Ακούτε τώρα και τα
υπόλοιπα, όσα πρέπει από την Ήρα η κόρη αυτή να δοκιμάσει.
Και συ, Ιώ, του Ινάχου κόρη, βάλ’ τα καλά µες στο μυαλό σου τα
λόγια τούτα, τους δρόμους σου για να γνωρίζεις.
Πρώτ’ απ’ εδώ προς την ανατολή φύγε και θα προχωρήσεις
γραμμή σε χέρσα χωράφια και γρήγορα στους νομάδες Σκύθες
θα φτάσεις,
που ’χουν για σπίτια, στέγες πλεχτές ψηλά πάνω σ’ αμάξια, και
τόξα θα δεις στους ώμους τους πάντα να κρεμάνε.
Κοντά τους να μη πας μα την ακτή να βρεις.
Και με θαλασσόβρεχτα ποδάρια πέρνα από τα βράχια της
ακρογιαλιάς και βγες από τη χώρα.
Έπειτα κατά το αριστερό σου χέρι οι σιδεράδες
Χάλυβες κατοικούν, που πρέπει ν’ αποφύγεις, γιατ’ είναι άγριοι
πολύ και εχθρικοί στους ξένους.
Ύστερα στον Υβριστή –όνομα και πράμα– θα φτάσεις ποταμό.
Μην τον περάσεις, γιατί εύκολα δεν περνιέται παρ’ όταν έρθεις
|89
στου Καυκάσου αυτό το μέρος, του πιο ψηλού βουνού, που ο
ποταμός ξεχύνει προς τα κάτω την ορμή του, κι αφού περάσεις
τις κορυφές που με τ’ άστρα γειτονεύουν, τον δρόμο πάρε για
τον νότο. Τις αντρομάχες Αμαζόνες20 εκεί θα δεις. Αυτές μια
μέρα θα κατοικήσουν τη Θεµίσκυρα, τριγύρω απ’ τον ποταμό
Θερµώδοντα, το άγριο σαγόνι του Σαλμυδηστού μέσα στη
θάλασσα, εχθρού των ναυτών και μητριά για τα καράβια.
Αυτές πρόθυμα θα σ’ οδηγήσουν και στον Κιµµέριο πορθμό θα

’ρθείς, στης λίμνης τ’ άνοιγμα επάνω το στενό, και πέρνα τον
χωρίς να φοβηθείς και ίσα αντίκρυ να διαβείς τον Μαιωτικό
πορθμό, που γι’ αυτό το πέρασμά σου οι άνθρωποι θα μιλούν
και Βόσπορο να σε θυμούνται, θα τον πουν. Έτσι απ’ τη χώρα
της Ευρώπης θα ’ρθείς στα μέρη της Ασίας.
Λοιπόν τί λέτε; Δε σας φαίνεται πως ο δεσπότης των θεών ό,τι
κι αν κάνει με βία το κάνει, και για να θέλει, θεός αυτός, θνητής
γυναίκας τον έρωτα ν’ απολαύσει, την έρριξε σε τέτοια βάσανα;
Και βρήκες των γάµων σου μνηστήρα πικρό, κόρη φτωχή γιατί
όσα έχεις ακούσει δεν είναι, ούτε η αρχή των συμφορών σου.
ΙΩ
Αχ, αχ αλλοίμονό μου.
ΠΡ.
Πάλι αναστενάζεις και βογκάς! Και τι θα κάνεις
όταν σου πω και τ’ άλλα βάσανα που θα πάθεις;
ΧΟ.
Κι άλλα βάσανα γι’ αυτήν θα πεις;
ΠΡ.
Ολόκληρο άγριο πέλαγος μαύρης φουρτούνας.
ΙΩ
Τότε τι κέρδος έχω να ζω; Καλύτερα δεν θάταν να πέσω τώρα κιόλας
90
| απ’ αυτόν εδώ τον άγριο βράχο;
και βροντοχτηπημένη να απαλλαγώ από όλα τα βάσανά μου;
Καλύτερα να πεθάνω μια και καλή παρά να υποφέρω κάθε μέρα με
τέτοιον πόνο.
ΠΡ.
Τα δικά μου βάσανα μπορείς ν’ αντέξεις, γιατί η μοίρα μου δεν λέει
να πεθάνω. Γιατί αλήθεια είναι, ο θάνατος τα βάσανα τελειώνει.
Δεν βλέπω μπροστά μου κανένα τέλος στα πάθη µου, πριν πέσει
ο Δίας από τον θρόνο.

ΙΩ
Θα χάσει κάποτε την εξουσία ο Δίας;
ΠΡ.
Θα χαιρόσουνα, νομίζω, να δεις μια τέτοια τύχη.
ΙΩ
Πώς όχι, αφού εξαιτίας του Δία υποφέρω;
ΠΡ.
Μπορείς λοιπόν να χαίρεσαι γιατί αυτό θα γίνει.
ΙΩ
Και από ποιόν άλλον τύραννο τα σκήπτρα του θα χάσει;
ΠΡ.
Από τον εαυτό του, με τις ανόητές του αποφάσεις.
ΙΩ
Με ποιόν τρόπο; Πες μου, αν δεν βλάφτει.
ΠΡ.
Θα παντρευτεί μια γυναίκα και θα μετανιώσει πικρά γι’ αυτό.
ΙΩ
Με θεά ή με θνητή; Μίλα, αν μπορείς.
ΠΡ.
|91
Τι σημασία έχει; Δε μπορώ να σου το πω.
ΙΩ
Μήπως η γυναίκα του τον διώξει απ’ τον θρόνο;
ΠΡ.
Θα κάνει γιο πιο δυνατό απ’ τον πατέρα του!.

ΙΩ
Την μοίρα του δεν μπορεί να την αποφύγει;
ΠΡ.
Όχι, απ’ τις αλυσίδες αυτές πρώτα αν δεν λυθώ.
ΙΩ
Και ποιος θα σε λύσει, αν ο Δίας δεν το θέλει;
ΠΡ.
Δικού σου απογόνου μακρυνού χρέος θα είναι.
ΙΩ
Μα τι λες; Πώς δικό μου παιδί θα σε ελευθερώσει από τα βάσανά
σου;
ΠΡ.
Στην τρίτη τη γενιά θα γίνει, ύστερα από άλλες δέκα.
ΙΩ
Αυτούς σου τώρα τους χρησμούς δεν τους καταλαβαίνω.
ΠΡ.
Καλύτερα, τις συμφορές τις άλλες να μη μάθεις.
ΙΩ
92
| Τη χάρη που μού έταξες μην μου την πάρεις πίσω.
ΠΡ.
Υπάρχουν δυο ιστορίες. Μόνο τη μια θα σου χαρίσω.
ΙΩ
Ποιές; Εξήγησε μου και γω θ’ αποφασίσω.
ΠΡ.
Σ’ αφήνω, διάλεξε, τί θες. Τα βάσανα τα άλλα, τα μεγάλα
ή ποιος θα λύσει εμένα;

ΧΟ.
Απ’ τις δυο ιστορίες δώρο να κάνεις τη µια
σε µένα και την άλλη σ’ αυτή. Μην µη µου το αρνηθείς.
Μα πες σ’ αυτήν τη μέλλουσα πορεία της,
και σε µένα εκείνον που θα σε λύσει. Γιατί αυτό επιθυμώ.
ΠΡ.
Αφού το θέλετε πολύ δεν θα σου το αρνηθώ. Όλα θα σας τα πω
όσα λαχταράτε ν’ ακούσετε και πρώτα εσένα τους πολυπλάνητούς
σου, Ιώ, θα πω τους δρόμους, και γράφ’ τους καλά στο νου σου.
Αφού θα περάσεις το ρέμα πού χωρίζει τις δυο ηπείρους, προς
την λαμπρή ανατολή θα πας, εκεί όπου βγαίνουν του ήλιου οι
ακτίνες. Θα περάσεις της θάλασσας τα κύματα τα βουερά και
θα φτάσεις στους κάμπους τους Γοργόνειους της Κισθήνης, όπου
κατοικούν οι Φορκίδες, οι τρεις μακροζώητες κόρες
με τη μορφή του κύκνου και μ’ ένα δόντι, µ’ ένα μονάχα µάτι και
για τις τρεις τους, που του ήλιου τις αχτίνες, ούτε της νύχτας το
φεγγάρι, ποτέ δε βλέπουν. Εκεί κοντά είναι και οι μισητές απ’
τους θνητούς, τρεις αδερφές τους, οι Γοργόνες, με τα φτερά και
τις φιδίσιες πλεξούδες που όποιος τις δει δεν έχει πια ζωή.
Στο λέω, για να προσέχεις.
Μα άκουσε κι άλλο φοβερό θέαµα ακόμη, γιατί και απ’ τα άγρια
σκυλιά του Δία, τους Γρύπες, µε τα κοφτερά σαγόνια, πρέπει να
φυλαχτείς κι απ’ τον στρατό των μονόφθαλμων καβαλάρηδων,
των Αριµάσπων, που στις όχθες του χρυσοφόρου ποταμού
Πλούτωνα κάθονται γύρω. Σ’ αυτούς µην πας κοντά. Μετά θα
φτάσεις σε χώρα μακρινή µαύρων ανθρώπων που ζουν εκεί που
|93
ο ήλιος βγαίνει, στο ποτάμι κοντά που Αιθίοπα το λένε.
Αυτού τις όχθες ακολούθησε και τράβα ώσπου να βρεις τον
καταρράχτη, όπου τα ήρεμα καλόπιοτα νερά του κατεβάζει ο
Νείλος από τα Βύβλινα όρη. Μαζί θα φτάσετε στην τρίγωνη γη
όπου την μακρυνή την αποικία
εσύ κι οι γιοι σου είναι γραφτό, Ιώ, να χτίσετε.
Από όλα αυτά, αν κάτι δεν είναι καθαρό, εάν δεν το κατάλαβες,
ζήτα μου να στο εξηγήσω.

Χρόνο έχω για χάσιμο, περισσότερο απ’ όσο θέλω.
ΧΟ.
Αν μένει ακόμα κάτι απ’ την καταστροφική την περιπλάνηση, ή
έχεις αφήσει τίποτε να πεις ακόμη, λέγε.
Μα αν τα είπες όλα, τη χάρη που υποσχέθηκες,
τώρα θα μας την κάνεις. Θυμάσαι ποιά.
ΠΡ.
Όλη την πορεία της ως το τέλος την έχει ακούσει αυτή, µα για να
δει πως μάταια δεν μιλάω, γρήγορα θα πω κι όσα είχε περάσει
πριν έρθει εδώ, δίνοντας τούτο απόδειξη για τ’ άλλα που είπα.
Και για να μην λέω πολλά λόγια αμέσως θα πω για τον στερνό
παραδαρμό σου.
Λοιπόν, αφού έφτασες στων Μολοσσών τη χώρα και στη Δωδώνη
με τα ψηλά βουνά, όπου βρίσκεται του Δία του Θεσπρωτού το
μαντείο και ο θρόνος, θαύμα απίστευτο είδες, οι δρύες να σου
μιλούν με λόγια καθαρά κι όχι µ’ αινίγματα και είπαν πως θα
γίνεις γυναίκα του Δία
- σού αγγίζει την καρδιά τίποτ’ απ’ όλα τούτα;
Εκεί τον ένιωσες τον πόθο τον μεγάλο και περπατώντας
γιαλό γιαλό στον πλατύ της Ρέας κόλπο φτάνεις, απ’ όπου πίσω
γύρισες σε νέες φουρτούνες.
Το πέλαγος αυτό μια μέρα, να το ξέρεις,
Ιόνιο θα το πουν, για να θυμίζει την πορεία σου στον κόσμο όλο.
Αυτά να έχεις ως σημάδια, πως βλέπει κάτι περισσότερο κι απ’
94
| το φανερό εμένα ο νους µου.
Τώρα για σας κι αυτήν μαζί θα πω όσα μένουν
γυρνώντας πίσω στων λόγων τα παλιά τα χνάρια.
Υπάρχει μια πόλη, η Κάνωβος, στην άκρη της γης,
στου Νείλου απάνω τις εκβολές.
Εδώ σε φέρνει πάλι ο Δίας στα λογικά σου µε χέρι ατρόμητο
αγγίζοντάς σε - µε επαφή µόνο.
Έτσι μαύρο γιο απ’ τον Δία θε να γεννήσεις, τον Έπαφο, που
όση γη ποτίζει ο Νείλος ο πλατύς θα εξουσιάσει. Κι απ’ αυτόν
πέμπτη γενιά οι πενήντα κόρες στο Άργος θα ’ρθούνε μια μέρα

πίσω, δίχως να το θέλουν.
για ν’ αποφύγουν τα ξαδέρφια τους να παντρευτούν, που με του
έρωτα του πόθου στην καρδιά, σαν τα γεράκια που πάνε πίσω
από τις περιστέρες, κυνηγώντας θα ’ρθούν, ακυνήγητους γάµους
για να τελέσουν.
Μα ο Θεός δε θα τους αξιώσει να χαρούν τα κορμιά των κοριτσιών
κι από γυναικοπρόσωπο Άρη κορμιά παλικαριών, σφαγμένα μες
τη νύχτα θα δεχτεί η γη του Πελασγού, και καθενός των θα πάρει
η καθεμιά γυναίκα τη ζωή τους, μπήχνοντάς τους δίκοπο σπαθί.
Μακάρι και οι εχθροί μου τέτοιον έρωτα να βρουν.
Μόνο μιαν απ’ τις κόρες θα μαγέψει η αγάπη, να µη σκοτώσει τον
άντρα της και µε τη γνώμη στομωμένη, άπ’ τα δυο θα προτιμήσει
να την λεν αδύναμη, φόνισσα όμως όχι.
Αυτή, γενιά βασιλική μια μέρα στο Άργος θα γεννήσει.
Δεν έχουν τελειωμό αυτά, όσα κι αν πω.
µα όπως και να ’ναι, άντρας γενναίος θα ’βγει τοξότης ξακουστός,
που απ’ τα βάσανα αυτά και µένα θα λυτρώσει.
Τέτοιο χρησμό άκουσα απ’ την πανάρχαια Θέµη την Τιτανίδα τη
μητέρα µου, µα θέλει χρόνο όλα να σου τα ιστορήσω, και συ δε
θάχες κέρδος από μένα να τ’ ακούσεις.
ΙΩ (με άγρια φωνή)

Αχ! Αλλοίμονο, αλλοίμονο! Πάλι αρχίζουν σπασμοί και της τρέλας
η µανία να θολώνει το μυαλό
µε φωτιά δίχως φλόγα µ’ ανάβει.
Το κεντρί του οίστρου είναι ένα σίδερο καυτό που με βασανίζει.
Και η καρδιά μου από φόβο κλωτσά
και τα μάτια μου γύρους κάνουνε.
|95
H μανία, η παραφροσύνη
έξω από το δρόμο με πετά
Η γλώσσα δεν είναι πια δική μου. Λόγια τρελά δέρνονται στην
τύχη
ενάντια στης μισητής μου συμφοράς το κύμα.
(Η Ιω φεύγει τρέχοντας.)

ΣΤΑΣΙΜΟ Γ΄

Πόσο ήταν σοφός, ναι, σοφός
εκείνος που πρώτος έκανε αυτή τη σκέψη
και ύστερα μας είπε:
Καλύτερο είναι με πρόσωπα της τάξης μας να παντρευόμαστε
μονάχα·
και όποιος δουλεύει με τα δικά του χέρια,
από τους πλούσιους πρέπει να μένει μακριά
κι από όσους μεγαλοφέρνουν για τη γενιά τους.
[αντ.]
Ποτέ, ποτέ αθάνατες Μοίρες
δεν πρόκειται να δείτε
να πέφτω εγώ στου Δία το κρεβάτι
μα ούτε ποτέ θα ετοιμαστώ για γάμο με κάποιον από τους γιους
του Ουρανού.
Φοβάμαι να βλέπω την Ιώ, που τους άντρες δεν τους θέλει,
την παρθενιά της στον Δία να χαρίζει.
Είναι σκληρή η Ήρα και θα την βασανίσει
[επωδός]
Για μένα, θέλω γάμο με τους ομοίους μου, γάμο χωρίς φόβο·
Και να μη δω κάποιον από τους ισχυρούς θεούς
96
| να ρίχνει πάνω μου το βλέμμα του,
που να αποφύγω δεν μπορώ.
Είναι ένας ακαταμάχητος πόλεμος, ένας δρόμος χωρίς σωτηρία.
Τί θ’ απογίνω, δεν ξέρω.
Δεν βλέπω πώς θα μπορέσω να ξεφύγω από του Δία τη βουλή;

ΕΞΟΔΟΣ
ΠΡ.
Κι όμως µ’ όλη την αλαζονεία του νου του ο Δίας
θα ταπεινωθεί, γιατί ετοιμάζεται γάμο να κάνει, που απ’ τον
εξουσιαστικό θρόνο του άφαντο θα τον ρίξει.
Έτσι θα πιάσει τότε η κατάρα
που του ξεστόμισε ο πατέρας του ο Κρόνος, όταν
γκρεμίζονταν απ’ τους πανάρχαιούς του θρόνους.
Και τώρα, να του δείξει ποιος Θεός στο θρόνο του πώς θα μείνει;
Κανείς. Μονάχα εγώ μπορώ τον τρόπο να του φανερώσω.
Τώρα ας κάθεται ξέγνοιαστος παίρνοντας θάρρος
με τους κεραυνούς του και µε τα χέρια του
τινάζοντας τις φλογισμένες σαϊτιές του.
Όμως καθόλου αυτά δε θα τον γλιτώσουν
από την άτιμη την πτώση.
γιατί ετοιμάζει τώρα ο ίδιος αντίπαλο ανίκητο, τέρας αντρείας,
που όπλα ανώτερα του κεραυνού θα έχει
κι ανώτερο από τη βροντή τρομερό χτύπο,
και που θα κομματιάσει και του Ποσειδώνα
τη φοβερή την τρίαινα που τον κόσμο ταρακουνά.
Μα όταν πέσει σ’ αυτή τη συμφορά, θα μάθει
πως άλλο να είναι κανείς αφέντης και άλλο δούλος.
ΧΟ.
Αυτό, που σου χρειάζεται το κακομελετάς του Δία.
ΠΡ.
Θα γίνει αυτό που λέω, αυτό που επιθυμώ.
|97
ΧΟ.
Και πρέπει να περιμένουμε, ότι κάποιος θα διαφεντέψει τον Δία;
ΠΡ.
Ναι. Και βάσανα χειρότερα απ’ τα δικά μου ο Δίας θα ’χει.

ΧΟ.
Και δε φοβάσαι να πετάς τέτοιες κουβέντες;
ΠΡ.
Τί να φοβάμαι, αφού δεν γίνεται να πεθάνω;
ΧΟ.
Κι αν σε μαρτύρια φρικτότερα θελήσει να σε ρίξει;
ΠΡ.
Ας το κάνει. Τώρα πια όλα τα περιμένω.
ΧΟ.
Είναι σοφοί, όσοι µπρος στην Αδράστεια σκύβουν.
ΠΡ.
Σκύψε λοιπόν, προσκύνα, χάιδευε πάντα εκείνον
που εξουσιάζει. Εγώ για ένα μηδενικό τον λογαριάζω. Ας κυβερνά
κι ας κάνει του κεφαλιού του, όσος καιρός του μένει ακόμα
γιατί δε θα ‘ναι για πολύ των θεών αφέντης.
Μα να, βλέπω τώρα αυτόν του Δία τον αγγελιοφόρο,
του νέου του τυράννου τον πρόθυμο υπηρέτη,
που κάποιο βέβαια καινούριο μήνυμα θα μας φέρνει.
(Έρχεται ο Ερμής21, πετώντας με τα φτερωτά πέδιλά του)
98
| ΕΡΜΗΣ
Σε σένα μιλάω τον σοφό, που ‘σαι γεμάτος πίκρα,
που στους θεούς αμάρτησες και πήγες να δώσεις
στους ανθρώπους τιμές, της φωτιάς λέω τον κλέφτη.
Διαταγή στέλνει ο πατέρας να φανερώσεις
αυτούς τους γάμους, που καυχιέσαι πως θα γίνουν
τάχα αφορμή εκείνος το θρόνο του να χάσει.
Κι αυτά, όχι µ’ αινίγματα, απλά και καθαρά να πεις.
Και μη µε βάλεις να κάνω διπλούς δρόμους, γιατί βέβαια βλέπεις
πως με τέτοια δεν μαλακώνει ο Δίας.

ΠΡ.
Τα λόγια σου, με θράσος και έπαρση είναι γεμάτα,
όπως ταιριάζουν στων θεών τον υπηρέτη.
Νέοι με χτεσινή εξουσία νομίζετε,
πως κάστρα έχετε άπαρτα. Μα εγώ δεν είδα
δύο τυράννους απ’ αυτούς να γκρεμιστούνε;
Και τρίτον αυτόν θα δω, που κυβερνάει τώρα,
πολύ γρήγορα ντροπιασμένον.
Μήπως σου φαίνομαι πως δείλιασα
και φοβήθηκα τους νέους θεούς σου;
Μακριά από µένα αυτό το πράγμα. Μα εσύ από τον δρόμο
που πήρες να ‘ρθεις, βιάσου να γυρίσεις πάλι
κι απ’ όσα µε ρωτάς τίποτα από μένα δε θα μάθεις.
ΕΡ.
Αυθάδειες όμοιες με τις προηγούμενες! Μα κοίτα σε τι λιμάνι σε
φέρανε οι συμφορές σου ναυαγό.
ΠΡ.
Μ’ αυτή σου τη λατρεία που ‘χεις, να το ξέρεις,
εγώ ποτέ δε θ’ άλλαζα τη συμφορά µου
και βέβαια καλύτερα σ’ αυτόν τον βράχο σκλάβος
παρά να ’µαι μαντατοφόρος πιστός του πατέρα Δία.
Έτσι είναι δίκαιο να βρίζονται κείνοι που βρίζουν.
ΕΡ.
Καμαρώνεις μου φαίνεται για τα τωρινά σου βάσανα. |99
ΠΡ.
Καμαρώνω; Να καμαρώνω έτσι θα ήθελα πολύ
και όλοι οι εχθροί μου. Και σένα μαζί τους σε βάζω.
ΕΡ.
Μην ρίχνεις το φταίξιμο γι αυτά σε μένα.

ΠΡ.
Με μια κουβέντα, μισώ όλους τους θεούς, όσοι από μένα
είδαν καλό κι έτσι άδικα µου το πληρώνουν.
ΕΡ.
Απ’ αυτά που ακούω καταλαβαίνω, ότι είσαι τρελός.
ΠΡ.
Αν είναι τρέλα το μίσος στους εχθρούς, είμαι τρελός.
ΕΡ.
Πολύ θα υποφέραμε, αν είχες εσύ εξουσία
ΠΡ.
Αλλοίμονο!
ΕΡ.
Αυτή τη λέξη ο Δίας δεν την ξέρει.
ΠΡ.
Ο χρόνος όμως που γερνά όλα μας τα μαθαίνει.
ΕΡ.
Ωστόσο εσύ δεν έμαθες φρόνιμος να είσαι.
ΠΡ.
100
| Και βέβαια. Άλλωστε δεν θα μιλούσα με έναν υπηρέτη.
ΕΡ.
Φαίνεται δεν θα πεις ό,τι ζητά ο πατέρας.
ΠΡ.
Μα βέβαια, χάρη του χρωστώ και πρέπει να του την ξεπληρώσω!
ΕΡ.
Με κοροϊδεύεις, σαν να ‘µουνα παιδί.

ΠΡ.
Παιδί δεν είσαι. Ανόητος είσαι όμως πέρα για πέρα,
αν περιμένεις τίποτα να μάθεις από µένα.
Μα δεν υπάρχει βασανιστήριο, ούτε τέχνη,
που ο Δίας θα µε κατάφερνε το μυστικό µου
να πω, πριν από μένα τ’ άτιμα δεσμά λυθούνε.
Έτσι λοιπόν ας ρίχνει πάνω μου την πυρφόρα φλόγα,
µε χιονιού νιφάδες σαν το πούπουλο και με υπόγειες βροντές τα
πάντα ας συνταράζει.
Εμένα τίποτ’ απ’ αυτά δε θα λυγίσει,
για να του πω από ποιον το θρόνο του θα χάσει.
ΕΡ.
Σκέψου από την κατάσταση πώς να ωφεληθείς.
ΠΡ.
Τόχω ήδη σκεφτεί και έχω αποφασίσει.
ΕΡ.
Τόλμησε, τρελέ, τόλμησε
να δεις με καθαρή ματιά τα βάσανά σου.
ΠΡ.
Μάταια με ενοχλείς. Είναι σαν να μιλάς στα κύματα της
θάλασσας.
Και μην πιστέψεις πως εγώ θα φοβηθώ τις αποφάσεις του
Δία και θα γίνω δειλός σαν γυναικούλα. Όχι, δεν θα τον
παρακαλέσω αυτόν που μισώ τόσο πολύ, με απλωμένα χέρια,
|101
όπως οι ικέτιδες, για να με λευτερώσει από αυτές τις αλυσίδες.
Όχι, ποτέ δεν θα το κάνω.
ΕΡ.
Μου φαίνεται ότι πολύ και μάταια έχω μιλήσει.
Εσύ δεν μαλακώνεις, δεν γλυκαίνεις από τις ικεσίες μου.
Είσαι σαν το πουλάρι που μόλις δαμάστηκε δαγκώνει το
χαλινάρι και χτυπιέται και μάχεται ενάντια στα γκέμια.

Όμως είναι αυθάδεια που δίκιο δεν έχει. Η αλαζονεία, η
αλαζονεία μόνη δίχως τη σκέψη, δεν αξίζει.
Αν όμως τα λόγια μου δεν σε πείθουν,
σκέψου την καταιγίδα και την τρικυμία
που θα σου ορμήσουν, χωρίς να μπορείς να τους ξεφύγεις.
Πριν απ’ όλα ο Πατέρας θα συντρίψει αυτόν τον απόκρημνο
βράχο με τη βροντή και τη φωτιά του κεραυνού και θα θάσει το
σώμα σου κάτω από το βάρος μιας πέτρινης αγκαλιάς.
Θα περάσει πολύς χρόνος και στο τέλος θα ξαναγυρίσεις στο
φως. Και τότε το φτερωτό σκυλί του Δία, ο κόκκινος απ’ το αίμα
αητός
αχόρταγος, κουρέλια θα κάνει το κορμί σου. Ακάλεστος θα
πετάξει από πάνω σου και θα γιορτάζει όλη τη μέρα τρώγοντας
το μαύρο σου συκώτι, κι αυτός ο πόνος τέλος ποτέ δεν θάχει, αν
δεν φανερωθεί ένας Θεός πάνω του τα βάσανά σου για να πάρει
και αντί για σε στον μαύρο Άδη, στην άβυσσο τη σκοτεινή του
Τάρταρου ο ίδιος να κατέβει.
Τώρα τα ξέρεις όλα. Πάρε τις αποφάσεις σου. Όμως πρόσεχε,
γιατί αυτά που σου λέω δεν είναι καυχησιά ή ανώφελη φοβέρα.
Στα είπα όλα αυτά για το καλό σου.
Μίλησα όμως αρκετά. Ο Δίας δεν ξέρει να λέει ψέματα και ό,τι
πει το κάνει.
Σκέψου και πρόσεχε. Και μη πιστέψεις πως η υπεροψία είναι πιο
καλή από τη φρονιμάδα.
ΧΟ.
102
| Μας φαίνεται πως ο Ερμής σωστά μιλάει.
Την υπεροψία σού λέει, να παρατήσεις,
η υποχώρηση είναι σύνεση και σοφία.
Υπάκουσε. Να κάνει λάθος ο σοφός είναι ντροπή μεγάλη.
ΠΡ.
Τις απειλές του τις γνώριζα καλά.
Παράξενο δεν είναι
τον εχθρό ο εχθρός να βλάφτει.

Εμπρός λοιπόν, πάνω μου ας πέσουν τα πύρινα πλοκάμια,
και ο ουρανός ας σκεπαστεί
με αστραπόβροντα,
και αέρας δυνατός τη γη από τα θεμέλια να συνταράξει, βαθιά
στις ρίζες.
Το κύμα της θάλασσας με το άγριο βουητό του στον ουρανό ας
φτάσει
κι ας γκρεμίσει των άστρων τις τροχιές.
Και στον σκοτεινό τον Τάρταρο ας πετάξει το κορμί μου
στις σκληρές τις δίνες της Ανάγκης.
Να με σκοτώσει όμως δεν μπορεί.
ΕΡ.
Αυτά που ακούω είναι λόγια νου σαλεμένου.
Δεν φανερώνουν οι ευχές μεγάλη παραφροσύνη;
Όλα αυτά που κάνει είναι τρελά.
Κι εσείς γυναίκες, που υποφέρετε από τις δυστυχίες του,
φύγετε το γρηγορότερο από δω,
και μην τον συμπονάτε. Αλλού να πάτε, να μην σας πάρει το
μυαλό
η ανελέητη βροντή του κεραυνού.
ΧΟ.
Άλλο συμβούλεψέ με. Πες μου κάτι διαφορετικό, για να με πείσεις.
Ανυπόφορα είναι όσα μου έχεις αραδιάσει.
Με βάζεις αισχρή να γίνω;
Θέλω να υποφέρω μαζί του για όσο χρειαστεί.
Τους προδότες έμαθα να τους μισώ.
|103
Δεν υπάρχει στον κόσμο μεγαλύτερο κακό από την προδοσία.
ΕΡ.
Να θυμηθείτε αυτά που σας προλέγω:
Την τύχη σας να μην κατηγορείτε για όποια συμφορά σάς βρει.
Μην πείτε ποτέ, ότι θα φταίει ο Δίας που πέσατε σε συμφορές.
Όχι, εσείς θα φταίτε οι ίδιες.
Να ξέρετε καλά τούτο: τίποτα δεν θα γίνει ύπουλα μα ούτε και

ξαφνικά.
Η ανοησία η δική σας θα σας μπλέξει
σε συμφοράς δίχτυ απέραντο.
ΠΡ.
Με έργα και όχι με λόγια
τρέμει η γη, σειέται το σύμπαν όλο
μαζί με τη βροντή κι από τα έγκατα βουή κι ανεβαίνει,
πύρινες αστραπές τον ουρανό φωτίζουν
και σίφουνες στριφογυρίζουν τον κουρναχτό.
Οι άνεμοι βίαια χτυπιούνται σε μάχη φοβερή
κι ο ουρανός ταράζεται και σμίγει με τη θάλασσα.
Είναι τα χτυπήματα του Δία ενάντιά μου. Πασχίζει με κάθε τρόπο
να με φοβερίξει. Νάτος, είναι εδώ…
Ω εσύ σεβαστή μου Μητέρα,
και συ Ουρανέ, που τα πάντα τυλίγεις με φως, με βλέπετε, πόσο
άδικα υποφέρω!
104
|

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

[Mediceus codex]1
1. Αἰσχύλος ὁ τραγικὸς γένει μὲν ἦν Ἀθηναῖος, Ἐλευσίνιος τῶν

δήμων, υἱὸς Εὐφορίωνος, Κυνεγείρου ἀδελφός, ἐξ εὐπατριδῶν
τὴν φύσιν. 2. νέος δὲ ἤρξατο τῶν τραγωιδιῶν, καὶ πολὺ τοὺς
πρὸ ἑαυτοῦ ὑπερῆρεν κατά τε τὴν ποίησιν καὶ τὴν διάθεσιν τῆς
σκηνῆς, τήν τε λαμπρότητα τῆς χορηγίας καὶ τὴν σκευὴν τῶν
ὑποκριτῶν, τήν τε τοῦ χοροῦ σεμνότητα, ὡς καὶ Ἀριστοφάνης·
ἀλλ’ ὦ πρῶτος τῶν Ἑλλήνων πυργώσας ῥήματα σεμνὰ

καὶ κοσμήσας τραγικὸν λῆρον.
3. συνεχρόνισεν δὲ Πινδάρωι, γεγονὼς κατὰ τὴν μ’

Ὀλυμπιάδα. 4. γενναῖον δὲ αὐτόν φασι, καὶ μετασχεῖν τῆς ἐν
Μαραθῶνι μάχης σὺν τῶι ἀδελφῶι Κυνεγείρωι, τῆς τε ἐν Σαλαμῖνι
ναυμαχίας σὺν τῶι νεωτάτωι τῶν ἀδελφῶν Ἀμεινίαι καὶ τῆς ἐν
Πλαταιαῖς πεζομαχίας. 5. κατὰ δὲ τὴν σύνθεσιν τῆς ποιήσεως
ζηλοῖ τὸ ἁδρὸν ἀεὶ πλάσμα, ὀνοματοποιίαις τε καὶ ἐπιθέτοις,
ἔτι δὲ μεταφοραῖς καὶ πᾶσι τοῖς δυναμένοις ὄγκον τῆι φράσει
περιθεῖναι χρώμενος. αἵ τε διαθέσεις τῶν δραμάτων οὐ πολλὰς
αὐτῶι περιπετείας καὶ πλοκὰς ἔχουσιν ὡς παρὰ τοῖς νεωτέροις·
μόνον γὰρ ζηλοῖ τὸ βάρος περιτιθέναι τοῖς προσώποις, ἀρχαῖον
εἶναι κρίνων τὸ μεγαλοπρεπές τε καὶ ἡρωϊκόν, τὸ δὲ πανοῦργον
κομψοπρεπές τε καὶ γνωμολογικὸν ἀλλότριον τῆς τραγωιδίας
ἡγούμενος· ὥστε διὰ τὸ πλεονάζειν τῶι βάρει τῶν προσώπων
κωμωιδεῖται παρὰ Ἀριστοφάνει. 6. ἐν μὲν γὰρ τῆι Νιόβηι ἕως
τρίτου μέρους ἐπικαθημένη τῶι τάφωι τῶν παίδων οὐδὲν φθέγγε-
ται ἐγκεκαλυμμένη· ἐν δὲ τοῖς Ἕκτορος Λύτροις Ἀχιλλεὺς ὁμοίως
|107
ἐγκεκαλυμμένος οὐ φθέγγεται, πλὴν ἐν ἀρχαῖς ὀλίγα πρὸς Ἑρμῆν
ἀμοιβαῖα. 7. διὸ ἐκλογαὶ μὲν παρ’ αὐτῶι τῆι κατασκευῆι διαφέ-
ρουσαι πάμπολλαι ἂν εὑρεθεῖεν, γνῶμαι δὲ ἢ συμπάθειαι ἢ ἄλλο
τι τῶν δυναμένων εἰς δάκρυον ἀγαγεῖν οὐ πάνυ. ταῖς τε γὰρ
1 Ο Μεδικιανός κώδικας (Mediceus ή Laurentianus Codex) είναι το αρχαιότερο

και καλύτερο χειρόγραφο του Αισχύλου. Γράφεται περί το 1000 µ.Χ. και το
1423 µεταφέρεται από την Κωνσταντινούπολη στην Ιταλία. Περιέχει τις επτά
σωζόµενες τραγωδίες του Αισχύλου, µε σχόλια, και τα Αργοναυτικά του Απολ-
λώνιου του Ρόδιου.

ὄψεσι καὶ τοῖς μύθοις πρὸς ἔκλπληξιν τερατώδη μᾶλλον ἢ πρὸς
ἀπάτην κέχρηται.
8. ἀπῆρεν δὲ ὡς Ἱέρωνα, κατά τινας μὲν ὑπὸ Ἀθηναίων
κατασπουδασθεὶς καὶ ἡσσηθεὶς νέωι ὄντι Σοφοκλεῖ, κατὰ δὲ ἐνίους
ἐν τῶι εἰς τοὺς Μαραθῶνι τεθνηκότας ἐλεγείωι ἡσσηθεὶς Σιμωνί-
δηι· τὸ γὰρ ἐλεγεῖον πολὺ τῆς περὶ τὸ συμπαθὲς λεπτότητος μετέ-
χειν θέλει, ὃ τοῦ Αἰσχύλου, ὡς ἔφαμεν, ἐστὶν ἀλλότριον. 9. τινὲς
δέ φασιν ἐν τῆι ἐπιδείξει τῶν Εὐμενίδων σποράδην εἰσαγαγόντα
τὸν χορὸν τοσοῦτον ἐκπλῆξαι τὸν δῆμον ὡς τὰ μὲν νήπια ἐκψῦξαι,
τὰ δὲ ἔμβρυα ἐξαμβλωθῆναι. ἐλθὼν τοίνυν εἰς Σικελίαν, Ἱέρωνος
τότε τὴν Αἴτνην κτίζοντος, ἐπεδείξατο τὰς Αἴτνας οἰωνιζόμενος
βίον ἀγαθὸν τοῖς συνοικίζουσι τὴν πόλιν. 10. καὶ σφόδρα τῶι
τε τυράννωι Ἱέρωνι καὶ τοῖς Γελώιοις τιμηθεὶς ἐπιζήσας τρίτον
ἔτος γηραιὸς ἐτελεύτα τοῦτον τὸν τρόπον· ἀετὸς γὰρ χελώνην
ἁρπάσας, ὡς ἐγκρατὴς γενέσθαι τῆς ἄγρας οὐκ ἴσχυεν, ἀφίησι
κατὰ πετρῶν αὐτὴν συνθλάσσων τὸ δέρμα· ἡ δὲ ἐνεχθεῖσα κατὰ
τοῦ ποιητοῦ φονεύει αὐτόν. χρηστηριασθεὶς δὲ ἦν, “οὐράνιόν
σε βέλος κατακτενεῖ.” 11. ἀποθανόντα δὲ Γελῶιοι πολυτελῶς
ἐν τοῖς δημοσίοις μνήμασι θάψαντες ἐτίμησαν μεγαλοπρεπῶς,
ἐπιγράψαντες οὕτω·
Αἰσχύλον Εὐφορίωνος Ἀθηναῖον τόδε κεύθει

μνῆμα καταφθίμενον πυροφόροιο Γέλας·
ἀλκὴν δ’ εὐδόκιμον Μαραθώνιον ἄλσος ἂν εἴποι
καὶ βαθυχαιτήεις Μῆδος ἐπιστάμενος.
108
| εἰς τὸ μνῆμα δὲ φοιτῶντες ὅσοις ἐν τραγωιδίαις ἦν ὁ βίος ἐνήγιζόν
τε καὶ τὰ δράματα ὑπεκρίνοντο. 12. Ἀθηναῖοι δὲ τοσοῦτον
ἠγάπησαν Αἰσχύλον ὡς ψηφίσασθαι μετὰ ‹τὸν› θάνατον αὐτοῦ
τὸν βουλόμενον διδάσκειν τὰ Αἰσχύλου χορὸν λαμβάνειν. 13. ἐβίω
δὲ ἔτη ξγ΄, ἐν οἷς ἐποίησεν δράματα ο΄ καὶ ἐπὶ τούτοις σατυρικὰ
ἀμφὶ τὰ ε΄. νίκας δὲ τὰς πάσας εἴληφε τρεισκαίδεκα· οὐκ ὀλίγας
δὲ μετὰ τελευτὴν νίκας ἀπηνέγκατο.
14. πρῶτος Αἰσχύλος πάθεσι γεννικωτάτοις τὴν τραγωιδίαν
ηὔξησεν τήν τε σκηνὴν ἐκόσμησεν καὶ τὴν ὄψιν τῶν θεωμένων
κατέπληξεν τῆι λαμπρότητι, γραφαῖς καὶ μηχαναῖς, βωμοῖς τε καὶ

τάφοις, σάλπιγξιν, εἰδώλοις, Ἐρινύσι, τούς τε ὑποκριτὰς χειρῖσι
σκεπάσας καὶ τῶι σύρματι ἐξογκώσας μείζοσί τε τοῖς κοθόρνοις
μετεωρίσας. 15. ἐχρήσατο δὲ ὑποκριτῆι πρώτωι μὲν Κλεάνδρωι,
ἔπειτα καὶ τὸν δεύτερον αὐτῶι προσῆψε Μυννίσκον τὸν Χαλκι-
δέα, τὸν δὲ τρίτον ὑποκριτὴν αὐτὸς ἐξεῦρεν, ὡς δὲ Δικαίαρχος ὁ
Μεσσήνιος, Σοφοκλῆς. 16. τὸ δὲ ἁπλοῦν τῆς δραματοποιίας εἰ
μέν τις πρὸς τοὺς μετ’ αὐτὸν λογίζοιτο, φαῦλον ἂν ἐκλαμβάνοι
καὶ ἀπραγμάτευτον, εἰ δὲ πρὸς τοὺς ἀνωτέρω, θαυμάσειε τῆς
ἐπινοίας τὸν ποιητὴν καὶ τῆς εὑρέσεως. ὅτωι δὲ δοκεῖ τελεώτερος
τραγωιδίας ποιητὴς Σοφοκλῆς γεγονέναι, ὀρθῶς μὲν δοκεῖ, λογι-
ζέσθω δὲ ὅτι πολλῶι χαλεπώτερον ἦν ἐπὶ Θέσπιδι, Φρυνίχωι τε
καὶ Χοιρίλωι εἰς τοσόνδε μεγέθους τὴν τραγωιδίαν προαγαγεῖν
ἢ ἐπὶ Ἀισχύλωι εἰσιόντα εἰς τὴν Σοφοκλέους ἐλθεῖν τελειότητα.
17. ἐπιγέγραπται τῶι τάφωι αὐτοῦ·
αἰετοῦ ἐξ ὀνύχων βρέγμα τυπεὶς ἔθανον.
18. φασὶν ὑπὸ Ἱέρωνος ἀξιωθέντα ἀναδιδάξαι τοὺς Πέρσας

ἐν Σικελίαι καὶ λίαν εὐδοκιμεῖν.
|109

ΠΑΡΙΟΝ ΜΑΡΜΑΡΟΝ2
Eρ. 48. Ἡ ἐν Μαραθῶνι μάχη ἐγένετο... ἄρχ. Φαινιππίδου...

ἧι ἐν μάχηι συνηγωνίσατο Αἰσχύλος ὁ ποιητὴς ἐτῶν ὢν τριάκοντα
πέντε.
Ερ. 50. Αἰσχύλος ὁ ποιητὴς τραγωιδίαι πρῶτον ἐνίκησε καὶ

Εὐριπίδης ὁ ποιητὴς ἐγένετο... ἄρχ. Φιλοκράτους.
Ερ. 59. Αἰσχύλος ὁ ποιητὴς βιώσας ἔτη ἐξήκοντα ἐννέα

ἐτελεύτησεν ἐν Γέλαι τῆς Σικελίας, ἄρχ. Καλλέου τοῦ προτέρου.
110
|
2 Το «Πάριο Μάρμαρο», ή Χρονικό της Πάρου είναι αρχαίο Ελληνικό

επιγραφικό κείμενο που βρέθηκε σε μια επιτύμβια στήλη, καλούμενη
και «Οξώνιον Μάρμαρον», και εξιστορεί γεγονότα με χρονολογίες, του
ελλαδικού χώρου, από το 1581 μέχρι το 264 π.Χ.. Ονομάστηκε έτσι
επειδή βρέθηκε στην Πάρο τον 3ο αιώνα π.Χ.

ΥΠΟΘΕΣΙΣ
Προμηθέως ἐν Σκυθίᾳ δεδεμένου διὰ τὸ κεκλοφέναι τὸ πῦρ

πυνθάνεται Ἰὼ πλανωμένη ὅτι κατ᾿ Αἴγυπτον γενομένη ἐκ τῆς
ἐπαφήσεως τοῦ Διὸς τέξεται τὸν Ἔπαφον. Ἑρμὴς δε παράγε-
ται ἀπειλῶν αὐτῷ κεραυνωθήσεσθαι, ἐὰν μὴ εἴπῃ τὰ μέλλοντα
ἔσεσθαι τῷ Διί. Προέλεγε γάρ Προμηθεύς ὡς ἐξωσθήσεται ὁ Ζεύς
τῆς ἀρχῆς ὑπό τινος οἰκείου υἱοῦ. Τέλος δὲ βροντῆς γενομένης
ἀφανὴς ὁ Προμηθεὺς γίνεται.
Κεῖται ἡ μυθοποιία ἐν παρεκβάσει παρὰ Σοφοκλεῖ ἐν
Κολχίσι, παρὰ δὲ Εὐρίπίδηι ὅλως οὐ κεῖται. ἡ μὲν σκηνὴ τοῦ
δράματος ὑπόκειται ἐν Σκυθίαι ἐπὶ τὸ Καυκάσιον ὄρος· ὁ δὲ
χορὸς συνέστηκεν ἐξ Ὠκεανίδων νυμφῶν. τὸ δὲ κεφάλαιον αὐτοῦ
ἐστι Προμηθέως δέσις.
Αριστοφάνους του Βυζαντίου (262-185 π.Χ.)
Ὑπόθεσις.
|111

ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

Κράτος (καὶ Βία)
Ἥφαιστος
Προμηθεύς
Χορός Ὠκεανίδων
Ὠκεανός
Ἰὼ ἡ Ἰνάχου
Ἑρμῆς
ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

Πρόλογος (1-127)
Πάροδος (128-192)
Ἐπεισόδιον αʹ (193-396)
Στάσιμον αʹ (397-435)
Ἐπεισόδιον βʹ (436-525)
Στάσιμον βʹ (526-560)
Ἐπεισόδιον γʹ (561-886)
Στάσιμον γʹ (887-906)
Ἔξοδος (907-1093)
112
|

Πρόλογος (1 - 127)
ΚΡΑΤΟΣ
Χθονὸς μὲν ἐς τηλουρὸν ἥκομεν πέδον,
Σκύθην ἐς οἷμον, ἄβροτον εἰς ἐρημίαν.
Ἥφαιστε, σοὶ δὲ χρὴ μέλειν ἐπιστολὰς
ἅς σοι πατὴρ ἐφεῖτο, τόνδε πρὸς πέτραις
ὑψηλοκρήμνοις τὸν λεωργὸν ὀχμάσαι 5
ἀδαμαντίνων δεσμῶν ἐν ἀρρήκτοις πέδαις.
τὸ σὸν γὰρ ἄνθος, παντέχνου πυρὸς σέλας,
θνητοῖσι κλέψας ὤπασεν· τοιᾶσδέ τοι
ἁμαρτίας σφε δεῖ θεοῖς δοῦναι δίκην,
ὡς ἂν διδαχθῇ τὴν Διὸς τυραννίδα 10
στέργειν, φιλανθρώπου δὲ παύεσθαι τρόπου.
ΗΦ.
Κράτος Βία τε, σφῷν μὲν ἐντολὴ Διὸς
ἔχει τέλος δὴ κοὐδὲν ἐμποδὼν ἔτι.
ἐγὼ δ’ ἄτολμός εἰμι συγγενῆ θεὸν
δῆσαι βίᾳ φάραγγι πρὸς δυσχειμέρῳ· 15
πάντως δ’ ἀνάγκη τῶνδέ μοι τόλμαν σχεθεῖν.
εὐωριάζειν γὰρ πατρὸς λόγους βαρύ.
τῆς ὀρθοβούλου Θέμιδος αἰπυμῆτα παῖ,
ἄκοντά σ’ ἄκων δυσλύτοις χαλκεύμασιν
προσπασσαλεύσω τῷδ’ ἀπανθρώπῳ πάγῳ, 20
ἵν’ οὔτε φωνὴν οὔτε του μορφὴν βροτῶν
ὄψῃ, σταθευτὸς δ’ ἡλίου φοίβῃ φλογὶ
χροιᾶς ἀμείψεις ἄνθος· ἀσμένῳ δέ σοι
ἡ ποικιλείμων νὺξ ἀποκρύψει φάος,
|113
πάχνην θ’ ἑῴαν ἥλιος σκεδᾷ πάλιν· 25
αἰεὶ δὲ τοῦ παρόντος ἀχθηδὼν κακοῦ
τρύσει σ’, ὁ λωφήσων γὰρ οὐ πέφυκέ πω.
τοιαῦτ’ ἀπηύρω τοῦ φιλανθρώπου τρόπου·
θεὸς θεῶν γὰρ οὐχ ὑποπτήσσων χόλον
βροτοῖσι τιμὰς ὤπασας πέρα δίκης· 30
ἀνθ’ ὧν ἀτερπῆ τήνδε φρουρήσεις πέτραν
ὀρθοστάδην, ἄυπνος, οὐ κάμπτων γόνυ·

πολλοὺς δ’ ὀδυρμοὺς καὶ γόους ἀνωφελεῖς
φθέγξῃ· Διὸς γὰρ δυσπαραίτητοι φρένες·
ἅπας δὲ τραχὺς ὅστις ἂν νέον κρατῇ. 35
ΚΡ.
εἶεν, τί μέλλεις καὶ κατοικτίζῃ μάτην;
τί τὸν θεοῖς ἔχθιστον οὐ στυγεῖς θεόν,
ὅστις τὸ σὸν θνητοῖσι προὔδωκεν γέρας;
ΗΦ.
τὸ ξυγγενές τοι δεινὸν ἥ θ’ ὁμιλία.
ΚΡ.
ξύμφημ’· ἀνηκουστεῖν δὲ τῶν πατρὸς λόγων 40
οἷόν τε πῶς; οὐ τοῦτο δειμαίνεις πλέον;
ΗΦ.
αἰεί γε δὴ νηλὴς σὺ καὶ θράσους πλέως.
ΚΡ.
ἄκος γὰρ οὐδὲν τόνδε θρηνεῖσθαι· σὺ δὲ
τὰ μηδὲν ὠφελοῦντα μὴ πόνει μάτην.
ΗΦ.
ὦ πολλὰ μισηθεῖσα χειρωναξία. 45
114
| ΚΡ.
τί νιν στυγεῖς; πόνων γὰρ ὡς ἁπλῷ λόγῳ
τῶν νῦν παρόντων οὐδὲν αἰτία τέχνη.
ΗΦ.
ἔμπας τις αὐτὴν ἄλλος ὤφελεν λαχεῖν.
ΚΡ.
ἅπαντ’ ἐπαχθῆ πλὴν θεοῖσι κοιρανεῖν·
ἐλεύθερος γὰρ οὔτίς ἐστι πλὴν Διός. 50

ΗΦ.
ἔγνωκα τοῖσδε, κοὐδὲν ἀντειπεῖν ἔχω.
ΚΡ.
οὔκουν ἐπείξῃ τῷδε δεσμὰ περιβαλεῖν,
ὡς μή σ’ ἐλινύοντα προσδερχθῇ πατήρ;
ΗΦ.
καὶ δὴ πρόχειρα ψάλια δέρκεσθαι πάρα.
ΚΡ.
βαλών νιν ἀμφὶ χερσὶν ἐγκρατεῖ σθένει 55
ῥαιστῆρι θεῖνε, πασσάλευε πρὸς πέτραις.
ΗΦ.
περαίνεται δὴ κοὐ ματᾷ τοὔργον τόδε.
ΚΡ.
ἄρασσε μᾶλλον, σφίγγε, μηδαμῇ χάλα·
δεινὸς γὰρ εὑρεῖν κἀξ ἀμηχάνων πόρον.
ΗΦ.
ἄραρεν ἥδε γ’ ὠλένη δυσεκλύτως. 60
ΚΡ.
καὶ τήνδε νῦν πόρπασον ἀσφαλῶς, ἵνα
μάθῃ σοφιστὴς ὢν Διὸς νωθέστερος. |115
ΗΦ.
πλὴν τοῦδ’ ἂν οὐδεὶς ἐνδίκως μέμψαιτό μοι.
ΚΡ.
ἀδαμαντίνου νῦν σφηνὸς αὐθάδη γνάθον
στέρνων διαμπὰξ πασσάλευ’ ἐρρωμένως. 65

ΗΦ.
αἰαῖ, Προμηθεῦ, σῶν ὕπερ στένω πόνων.
ΚΡ.
σὺ δ’ αὖ κατοκνεῖς τῶν Διός τ’ ἐχθρῶν ὕπερ
στένεις· ὅπως μὴ σαυτὸν οἰκτιεῖς ποτε.
ΗΦ.
ὁρᾷς θέαμα δυσθέατον ὄμμασιν;
ΚΡ.
ὁρῶ κυροῦντα τόνδε τῶν ἐπαξίων. 70
ἀλλ’ ἀμφὶ πλευραῖς μασχαλιστῆρας βάλε.
ΗΦ.
δρᾶν ταῦτ’ ἀνάγκη· μηδὲν ἐγκέλευ’ ἄγαν.
ΚΡ.
ἦ μὴν κελεύσω κἀπιθωύξω γε πρός.
χώρει κάτω, σκέλη δὲ κίρκωσον βίᾳ.
ΗΦ.
καὶ δὴ πέπρακται τοὔργον οὐ μακρῷ πόνῳ. 75
ΚΡ.
ἐρρωμένως νῦν θεῖνε διατόρους πέδας.
ὡς οὑπιτιμητής γε τῶν ἔργων βαρύς.
116
| ΗΦ.
ὅμοια μορφῇ γλῶσσά σου γηρύεται.
ΚΡ.
σὺ μαλθακίζου, τὴν δ’ ἐμὴν αὐθαδίαν
ὀργῆς τε τραχυτῆτα μὴ ‘πίπλησσέ μοι. 80
ΗΦ.
στείχωμεν. ὡς κώλοισιν ἀμφίβληστρ’ ἔχει.

ΚΡ.
ἐνταῦθα νῦν ὕβριζε καὶ θεῶν γέρα
συλῶν ἐφημέροισι προστίθει. τί σοι
οἷοί τε θνητοὶ τῶνδ’ ἀπαντλῆσαι πόνων;
ψευδωνύμως σε δαίμονες Προμηθέα 85
καλοῦσιν· αὐτὸν γάρ σε δεῖ προμηθίας,
ὅτῳ τρόπῳ τῆσδ’ ἐκκυλισθήσῃ τέχνης.
ΠΡ.
ὦ δῖος αἰθὴρ καὶ ταχύπτεροι πνοαί
ποταμῶν τε πηγαί, ποντίων τε κυμάτων
ἀνήριθμον γέλασμα, παμμῆτωρ τε γῆ, 90
καὶ τὸν πανόπτην κύκλον ἡλίου καλῶ·
ἴδεσθέ μ’ οἷα πρὸς θεῶν πάσχω θεός.
δέρχθηθ’ οἵαις αἰκείαισιν
διακναιόμενος τὸν μυριέτη
χρόνον ἀθλεύσω· 95
τοιόνδ’ ὁ νέος ταγὸς μακάρων
ἐξηῦρ’ ἐπ’ ἐμοὶ δεσμὸν ἀεικῆ.
φεῦ φεῦ· τὸ παρὸν τό τ’ ἐπερχόμενον
πῆμα στενάχω. ποι ποτε μόχθων
χρὴ τέρματα τῶνδ’ ἐπιτεῖλαι; 100
καίτοι τί φημί; πάντα προυξεπίσταμαι
σκεθρῶς τὰ μέλλοντ’, οὐδέ μοι ποταίνιον
πῆμ’ οὐδὲν ἥξει. τὴν πεπρωμένην δὲ χρὴ
αἶσαν φέρειν ὡς ῥᾷιστα, γιγνώσκονθ’ ὅτι
τὸ τῆς ἀνάγκης ἔστ’ ἀδήριτον σθένος.
ἀλλ’ οὔτε σιγᾶν οὔτε μὴ σιγᾶν τύχας
105 |117
οἷόν τέ μοι τάσδ’ ἐστί. θνητοῖς γὰρ γέρα
πορὼν ἀνάγκαις ταῖσδ’ ἐνέζευγμαι τάλας·
ναρθηκοπλήρωτον δὲ θηρῶμαι πυρὸς
πηγὴν κλοπαίαν, ἣ διδάσκαλος τέχνης 110
πάσης βροτοῖς πέφηνε καὶ μέγας πόρος.
τοιῶνδε ποινὰς ἀμπλακημάτων τίνω
ὑπαίθριος δεσμοῖς πεπασσαλευμένος.
ἆ ἆ. ἔα ἔα· τίς ἀχώ, τίς ὀδμὰ

προσέπτα μ’ ἀφεγγής, 115
θεόσυτος, ἢ βρότειος, ἢ κεκραμένη;
ίκετο τερμόνιόν ‹τις› ἐπὶ πάγον;
πόνων ἐμῶν θεωρός, ἢ τί δὴ θέλων;
ὁρᾶτε δεσμώτην με, δύσποτμον θεόν,
τὸν Διὸς ἐχθρόν, τὸν πᾶσι θεοῖς 120
δι’ ἀπεχθείας ἐλθόνθ’ ὁπόσοι
τὴν Διὸς αὐλὴν εἰσοιχνεῦσιν,
διὰ τὴν λίαν φιλότητα βροτῶν.
φεῦ φεῦ, τί ποτ’ αὖ κινάθισμα κλύω
πέλας οἰωνῶν;
αἰθὴρ δ’ ἐλαφραῖς πτερύγων ῥιπαῖς ὑποσυρίζει· 125
πᾶν μοι φοβερὸν τὸ προσέρπον.
Πάροδος (128-192)
ΧΟΡΟΣ
[στρ. α΄ ]
μηδὲν φοβη-
θῇς· φιλία γὰρ ἃδε τά-
ξις πτερύγων θοαῖς ἁμίλ-
λαις προσέβα τόνδε πάγον, πατρῴας 130
μόγις παρειποῦσα φρένας·
κραιπνοφόροι δέ μ’ ἔπεμψαν αὖραι.
κτύπου γὰρ ἀ-
χὼ χάλυβος διῇξεν ἄν-
τρων μυχόν, ἐκ δ’ ἔπληξέ μου
118
| τὰν θεμερῶπιν αἰδῶ·
σύθην δ’ ἀπέδιλος ὄχῳι πτερωτῷι. 135
ΠΡ.
αἰαῖ αἰαῖ,
τῆς πολυτέκνου Τηθύος ἔκγονα,
τοῦ περὶ πᾶσάν θ’ εἱλισσομένου
χθόν’ ἀκοιμήτῳ ῥεύματι παῖδες
πατρὸς Ὠκεανοῦ, 140
δέρχθητ’, ἐσίδεσθ’ οἵῳ δεσμῷ

προσπορπατὸς
τῆσδε φάραγγος
σκοπέλοις ἐν ἄκροις
φρουρὰν ἄζηλον ὀχήσω.
ΧΟ. [ἀντ. α΄]

λεύσσω, Προμηθεῦ, φοβερὰ δ’ ἐμοῖσιν ὄσ-
σοις ὁμίχλα προσῇξε πλή- 145
ρης δακρύων σὸν δέμας εἰσιδούσαι
πέτρᾳ προσαυαινόμενον
ταῖσ‹δ’› ἀδαμαντοδέτοισι λύμαις.
νέοι γὰρ οἰακονόμοι κρατοῦσ’ Ὀλύμ-
που, νεοχμοῖς δὲ δὴ νόμοις
Ζεὺς ἀθέτως κρατύνει· 150
τὰ πρὶν δὲ πελώρια νῦν ἀιστοῖ.
ΠΡ.
εἰ γάρ μ’ ὑπὸ γῆν νέρθεν θ’ Αἵδου
τοῦ νεκροδέγμονος εἰς ἀπέραντον
Τάρταρον ἧκεν,
δεσμοῖς ἀλύτοις ἀγρίως πελάσας, 155
ὡς μήτε θεὸς μήτε τις ἄλλος τοῖσδ’ ἐπεγάθει·
νῦν δ’ αἰθέριον κίνυγμ’ ὁ τάλας
ἐχθροῖς ἐπίχαρτα πέπονθα.
ΧΟ. [στρ. β.]

τίς ὧδε τλησικάρδιος
θεῶν, ὅτῳ τάδ’ ἐπιχαρῆ; 160
|119
τίς οὐ ξυνασχαλᾷ κακοῖς
τεοῖσι, δίχα γε Διός; ὁ δ’ ἐπικότως ἀεὶ
θέμενος ἄγναμπτον νόον
δάμναται οὐρανίαν γένναν, οὐδὲ λήξει, 165
πρὶν ἂν ἢ κορέσῃ κέαρ, ἢ παλάμᾳ τινὶ
τὰν δυσάλωτον ἕλῃ τις ἀρχάν.

ΠΡ.
ἦ μὴν ἔτ’ ἐμοῦ, καίπερ κρατεραῖς ἐν γυιοπέδαις
αἰκιζομένου χρείαν ἕξει μακάρων πρύτανις,
δεῖξαι τὸ νέον βούλευμ’, ὑφ’ ὅτου 170
σκῆπτρον τιμάς τ’ ἀποσυλᾶται.
καί μ’ οὔτι μελιγλώσσοις πειθοῦς ἐπαοιδῆσιν
θέλξει, στερεάς τ’ οὔποτ’ ἀπειλὰς
πτήξας τόδ’ ἐγὼ καταμηνύσω,
πρὶν ἂν ἐξ ἀγρίων 175
δεσμῶν χαλάσῃ ποινάς τε τίνειν
τῆσδ’ αἰκείας ἐθελήσῃ.
ΧΟ. [αντ. β.]

σὺ μὲν θρασύς τε καὶ πικραῖς
δύαισιν οὐδὲν ἐπιχαλᾷις,
ἄγαν δ’ ἐλευθεροστομεῖς· 180
ἐμὰς δὲ φρένας ἠρέθισε διάτορος φόβος.
δέδια δ’ ἀμφὶ σαῖς τύχαις,
ποῑ ποτε τῶνδε πόνων
χρή σε τέρμα κέλσαντ’
ἐσιδεῖν· ἀκίχητα γὰρ ἤθεα καὶ κέαρ
ἀπαράμυθον ἔχει Κρόνου παῖς. 185
ΠΡ.
οἶδ’ ὅτι τραχὺς καὶ παρ’ ἑαυτῷ τὸ δίκαιον ἔχων
(Ζεύς· ἀλλ’) ἔμπας ‹δ’›, οἲω μαλακογνώμων
120
| ἔσται ποθ’, ὅταν ταύτῃ ῥαισθῆι·
τὴν δ’ ἀτέραμνον στορέσας ὀργὴν 190
εἰς ἀρθμὸν ἐμοὶ καὶ φιλότητα
σπεύδων σπεύδοντί ποθ’ ἥξει.
Ἐπεισόδειον α΄ (193-396)
ΧΟ.
πάντ’ ἐκκάλυψον καὶ γέγων’ ἥμν λόγον,
ποίῳ λαβών σε Ζεὺς ἐπ’ αἰτιάματι
οὕτως ἀτίμως καὶ πικρῶς αἰκίζεται· 195

δίδαξον ἥμας, εἴ τι μὴ βλάπτῃ λόγωι.
ΠΡ.
ἀλγεινὰ μέν μοι καὶ λέγειν ἐστὶν τάδε,
ἄλγος δὲ σιγᾶν· πανταχῇ δὲ δύσποτμα.
ἐπεὶ τάχιστ’ ἤρξαντο δαίμονες χόλου
στάσις τ’ ἐν ἀλλήλοισιν ὠροθύνετο, 200
οἱ μὲν θέλοντες ἐκβαλεῖν ἕδρας Κρόνον,
ὡς Ζεὺς ἀνάσσοι δῆθεν, οἱ δὲ τοὔμπαλιν
σπεύδοντες, ὡς Ζεὺς μήποτ’ ἄρξειεν θεῶν,
ἐνταῦθ’ ἐγὼ τὰ λῷστα βουλεύων πιθεῖν
Τιτᾶνας, Οὐρανοῦ τε καὶ Χθονὸς τέκνα, 205
οὐκ ἠδυνήθην· αἱμύλας δὲ μηχανὰς
ἀτιμάσαντες καρτεροῖς φρονήμασιν
ὤοντ’ ἀμοχθεὶ πρὸς βίαν τε δεσπόσειν·
ἐμοὶ δὲ μήτηρ οὐχ ἅπαξ μόνον Θέμις
καὶ Γαῖα, πολλῶν ὀνομάτων μορφὴ μία, 210
τὸ μέλλον ἧ κρανοῖτο προυτεθεσπίκει,
ὡς οὐ κατ’ ἰσχὺν οὐδὲ πρὸς τὸ καρτερὸν
χρείη, δόλῳ δέ, τοὺς ὑπερσχόντας κρατεῖν.
τοιαῦτ’ ἐμοῦ λόγοισιν ἐξηγουμένου
οὐκ ἠξίωσαν οὐδὲ προσβλέψαι τὸ πᾶν. 215
κράτιστα δή μοι τῶν παρεστώτων τότε
ἐφαίνετ’ εἶναι προσλαβόντα μητέρα
ἑκόνθ’ ἑκόντι Ζηνὶ συμπαραστατεῖν·
ἐμαῖς δὲ βουλαῖς Ταρτάρου μελαμβαθὴς
κευθμὼν καλύπτει τὸν παλαιγενῆ Κρόνον
αὐτοῖσι συμμάχοισι. τοιάδ’ ἐξ ἐμοῦ
220 |121
ὁ τῶν θεῶν τύραννος ὠφελημένος
κακῆσι ποιναῖς ταῖσδέ μ’ ἐξημείψατο.
ἔνεστι γάρ πως τοῦτο τῇ τυραννίδι
νόσημα, τοῖς φίλοισι μὴ πεποιθέναι. 225
ὃ δ’ οὖν ἐρωτᾶτ’, αἰτίαν καθ’ ἥντινα
αἰκίζεταί με, τοῦτο δὴ σαφηνιῶ.
ὅπως τάχιστα τὸν πατρῷον ἐς θρόνον
καθέζετ’, εὐθὺς δαίμοσιν νέμει γέρα

ἄλλοισιν ἄλλα, καὶ διεστοιχίζετο 230
ἀρχήν, βροτῶν δὲ τῶν ταλαιπώρων λόγον
οὐκ ἔσχεν οὐδέν’, ἀλλ’ ἀιστώσας γένος
τὸ πᾶν ἔχρῃζεν ἄλλο φιτῦσαι νέον.
καὶ τοῖσιν οὐδεὶς ἀντέβαινε πλὴν ἐμοῦ.
ἐγὼ δ’ ἐτόλμησ’· ἐξελυσάμην βροτοὺς 235
τὸ μὴ διαρραισθέντας εἰς Ἅιδου μολεῖν.
τῷ τοι τοιαῖσδε πημονῆσι κάμπτομαι,
πάσχειν μὲν ἀλγεινῆσιν, οἰκτρᾶσιν δ’ ἰδεῖν·
θνητοὺς δ’ ἐν οἴκτῳ προθέμενος, τούτου τυχεῖν
οὐκ ἠξιώθην αὐτός, ἀλλὰ νηλεῶς 240
ὧδ’ ἐρρύθμισμαι, Ζηνὶ δυσκλεὴς θέα.
ΧΟ.
σιδηρόφρων τοι κἀκ πέτρας εἰργασμένος
ὅστις, Προμηθεῦ, σοῖσιν οὐ συνασχαλᾷ
μόχθοις· ἐγὼ γὰρ οὔτ’ ἂν εἰσιδεῖν τάδε
ἔχρῃζον εἰσιδοῦσά τ’ ἠλγύνθην κέαρ. 245
ΠΡ.
καὶ μὴν φίλοις ἐλεινὸς εἰσορᾶν ἐγώ.
ΧΟ.
μή πού τι προύβης τῶνδε καὶ περαιτέρω;
ΠΡ.
θνητούς γ’ ἔπαυσα μὴ προδέρκεσθαι μόρον.
122
| ΧΟ.
τὸ ποῖον εὑρὼν τῆσδε φάρμακον νόσου;
ΠΡ.
τυφλὰς ἐν αὐτοῖς ἐλπίδας κατῴκισα. 250
ΧΟ.
μέγ’ ὠφέλημα τοῦτ’ ἐδωρήσω βροτοῖς.

ΠΡ.
πρὸς τοῖσδε μέντοι πῦρ ἐγώ σφιν ὤπασα.
ΧΟ.
καὶ νῦν φλογωπὸν πῦρ ἔχουσ’ ἐφήμεροι;
ΠΡ.
ἀφ’ οὗ γε πολλὰς ἐκμαθήσονται τέχνας.
ΧΟ.
τοιοῖσδε δή σε Ζεὺς ἐπ’ αἰτιάμασιν. 255
ΠΡ.
αἰκίζεταί γε κοὐδαμῇ χαλᾷ κακῶν.
ΧΟ.
οὐδ’ ἔστιν ἄθλου τέρμα σοι προκείμενον;
ΠΡ.
οὐκ ἄλλο γ’ οὐδέν, πλὴν ὅταν κείνῳ δοκῇ.
ΧΟ.
δόξει δὲ πῶς; τίς ἐλπίς; οὐχ ὁρᾷς ὅτι
ἥμαρτες; ὡς δ’ ἥμαρτες οὔτ’ ἐμοὶ λέγειν 260
καθ’ ἡδονὴν σοί τ’ ἄλγος. ἀλλὰ ταῦτα μὲν
μεθῶμεν, ἄθλου δ’ ἔκλυσιν ζήτει τινά.
ΠΡ.
|123
ἐλαφρὸν ὅστις πημάτων ἔξω πόδα
ἔχει παραινεῖν νουθετεῖν τε τόν κακῶς
πράσσοντ’. εὖ δὲ ταῦτα πάντ’ ἠπιστάμην· 265
ἑκὼν ἑκὼν ἥμαρτον, οὐκ ἀρνήσομαι.
θνητοῖς ἀρήγων αὐτὸς ηὑρόμην πόνους·
οὐ μήν τι ποιναῖς γ’ ᾠόμην τοίαισί με
κατισχνανεῖσθαι πρὸς πέτραις πεδαρσίοις,
τυχόντ’ ἐρήμου τοῦδ’ ἀγείτονος πάγου. 270

καί μοι τὰ μὲν παρόντα μὴ δύρεσθ’ ἄχη,
πέδοι δὲ βᾶσαι τὰς προσερπούσας τύχας
ἀκούσαθ’, ὡς μάθητε διὰ τέλους τὸ πᾶν.
πίθεσθέ μοι, πίθεσθε, συμπονήσατε
τῷ νῦν μογοῦντι· πάντά τοι πλανωμένη 275
πρὸς ἄλλοτ’ ἄλλον πημονὴ προσιζάνει.
ΧΟ.
οὐκ ἀκούσαις ἐπεθώυξας
τοῦτο, Προμηθεῦ· καὶ νῦν ἐλαφρῷ
ποδὶ κραιπνόσυτον θᾶκον προλιποῦσ’
αἰθέρα θ’ ἁγνὸν πόρον οἰωνῶν, 280
ὀκριοέσσῃ χθονὶ τῇδε πελῶ·
τοὺς σοὺς δὲ πόνους
χρῄζω διὰ παντὸς ἀκοῦσαι.
ΩΚΕΑΝΟΣ
ἥκω δολιχῆς τέρμα κελεύθου
διαμειψάμενος πρὸς σέ, Προμηθεῦ, 285
τὸν πτερυγωκῆ τόνδ’ οἰωνὸν
γνώμῃ στομίων ἄτερ εὐθύνων.
ταῖς σαῖς δὲ τύχαις, ἴσθι, συναλγῶ.
τό τε γάρ με, δοκῶ, ξυγγενὲς οὕτως
ἐπαναγκάζει, 290
χωρίς τε γένους οὐκ ἔστιν ὅτῳ
μείζονα μοῖραν νείμαιμ’ ἢ σοί.
124
| γνώσῃ δὲ τάδ’ ὡς ἔτυμ’, οὐδὲ μάτην
χαριτογλωσσεῖν ἔνι μοι· φέρε γὰρ
σήμαιν’ ὅ τι χρή σοι ξυμπράσσειν. 295
οὐ γάρ ποτ’ ἐρεῖς ὡς Ὠκεανοῦ
φίλος ἐστὶ βεβαιότερός σοι.
ΠΡ.
ἔα. τί χρῆμα; καὶ σὺ δὴ πόνων ἐμῶν
ἥκεις ἐπόπτης; πῶς ἐτόλμησας, λιπὼν
ἐπώνυμόν τε ῥεῦμα καὶ πετρηρεφῆ 300

αὐτόκτιτ’ ἄντρα, τὴν σιδηρομήτορα
ἐλθεῖν ἐς αἶαν; ἦ θεωρήσων τύχας
ἐμὰς ἀφῖξαι καὶ ξυνασχαλῶν κακοῖς;
δέρκου θέαμα, τόνδε τὸν Διὸς φίλον,
τὸν ξυγκαταστήσαντα τὴν τυραννίδα, 305
οἵαις ὑπ’ αὐτοῦ πημονῆσι κάμπτομαι.
ΩΚ.
ὁρῶ, Προμηθεῦ, καὶ παραινέσαι γέ σοι
θέλω τὰ λῷστα, καίπερ ὄντι ποικίλῳ.
γίγνωσκε σαυτὸν καὶ μεθάρμοσαι τρόπους
νέους· νέος γὰρ καὶ τύραννος ἐν θεοῖς. 310
εἰ δ’ ὧδε τραχεῖς καὶ τεθηγμένους λόγους
ῥίψεις, τάχ’ ἄν σου καὶ μακρὰν ἀνωτέρω
θακῶν κλύοι Ζεύς, ὥστέ σοι τὸν νῦν ὄχλον
παρόντα μόχθων παιδιὰν εἶναι δοκεῖν.
ἀλλ’, ὦ ταλαίπωρ’, ἃς ἔχεις ὀργὰς ἄφες, 315
ζήτει δὲ τῶνδε πημάτων ἀπαλλαγάς.
ἀρχαῖ’ ἴσως σοι φαίνομαι λέγειν τάδε·
τοιαῦτα μέντοι τῆς ἄγαν ὑψηγόρου
γλώσσης, Προμηθεῦ, τἀπίχειρα γίγνεται.
σὺ δ’ οὐδέπω ταπεινὸς οὐδ’ εἴκεις κακοῖς, 320
πρὸς τοῖς παροῦσι δ’ ἄλλα προσλαβεῖν θέλεις.
οὔκουν ἔμοιγε χρώμενος διδασκάλῳ
πρὸς κέντρα κῶλον ἐκτενεῖς, ὁρῶν ὅτι
τραχὺς μόναρχος οὐδ’ ὑπεύθυνος κρατεῖ.
καὶ νῦν ἐγὼ μὲν εἶμι καὶ πειράσομαι
ἐὰν δύνωμαι τῶνδέ σ’ ἐκλῦσαι πόνων·
325 |125
σὺ δ’ ἡσύχαζε μηδ’ ἄγαν λαβροστόμει.
ἢ οὐκ οἶσθ’ ἀκριβῶς ὢν περισσόφρων ὅτι
γλώσσῃ ματαίᾳ ζημία προστρίβεται;
ΠΡ.
ζηλῶ σ’ ὁθούνεκ’ ἐκτὸς αἰτίας κυρεῖς, 330
πάντων μετασχὼν καὶ τετολμηκὼς ἐμοί.
καὶ νῦν ἔασον μηδέ σοι μελησάτω·

πάντως γὰρ οὐ πείσεις νιν· οὐ γὰρ εὐπιθής.
πάπταινε δ’ αὐτὸς μή τι πημανθῇς ὁδῷ.
ΩΚ.
πολλῷ γ’ ἀμείνων τοὺς πέλας φρενοῦν ἔφυς 335
ἢ σαυτόν· ἔργῳ κοὐ λόγῳ τεκμαίρομαι.
ὁρμώμενον δὲ μηδαμῶς ἀντισπάσῃς·
αὐχῶ γάρ, αὐχῶ, τήνδε δωρειὰν ἐμοὶ
δώσειν Δί’, ὥστε τῶνδέ σ’ ἐκλῦσαι πόνων.
ΠΡ.
τὰ μέν σ’ ἐπαινῶ κοὐ τι μη λήξω ποτέ. 340
προθυμίας γὰρ οὐδὲν ἐλλείπεις· ἀτὰρ
μηδὲν πόνει· μάτην γὰρ οὐδὲν ὠφελῶν
ἐμοὶ πονήσεις, εἴ τι καὶ πονεῖν θέλεις.
ἀλλ’ ἡσύχαζε σαυτὸν ἐκποδὼν ἔχων·
ἐγὼ γὰρ οὒ, κεἰ δυστυχῶ, τοῦδ’ οὒνεκα 345
θέλοιμ’ ἂν ὡς πλείστοισι πημονὰς τυχεῖν.
οὐ δῆτ’, ἐπεί με καὶ κασιγνήτου τύχαι
τείρουσ’ Ἄτλαντος, ὃς πρὸς ἑσπέρους τόπους
ἕστηκε κίον’ οὐρανοῦ τε καὶ χθονὸς
ὤμοις ἐρείδων, ἄχθος οὐκ εὐάγκαλον. 350
τὸν γηγενῆ τε Κιλικίων οἰκήτορα
ἄντρων ἰδὼν ὤκτιρα, δάϊον τέρας,
ἑκατογκάρανον πρὸς βίαν χειρούμενον,
Τυφῶνα θοῦρον. †πᾶσιν ὃς ἀντέστη† θεοῖς,
126
| σμερδνῆσι γαμφηλῆσι συρίζων φόβον,
ἐξ ὀμμάτων δ’ ἤστραπτε γοργωπὸν σέλας,
355
ὡς τὴν Διὸς τυραννίδ’ ἐκπέρσων βίᾳ.

ἀλλ’ ἦλθεν αὐτῷ Ζηνὸς ἄγρυπνον βέλος,
καταιβάτης κεραυνὸς ἐκπνέων φλόγα,
ὃς αὐτὸν ἐξέπληξε τῶν ὑψηγόρων 360
κομπασμάτων· φρένας γὰρ εἰς αὐτὰς τυπεὶς
ἐφεψαλώθη κἀξεβροντήθη σθένος.
καὶ νῦν ἀχρεῖον καὶ παράορον δέμας
κεῖται στενωποῦ πλησίον θαλασσίου

ἰπούμενος ῥίζησιν Αἰτναίαις ὕπο· 365
κορυφαῖς δ’ ἐν ἄκραις ἥμενος μυδροκτυπεῖ
Ἥφαιστος, ἔνθεν ἐκραγήσονταί ποτε
ποταμοὶ πυρὸς δάπτοντες ἀγρίαις γνάθοις
τῆς καλλικάρπου Σικελίας λευροὺς γύας·
τοιόνδε Τυφὼς ἐξαναζέσει χόλον 370
θερμοῖς ἀπλάτου βέλεσι πυρπνόου ζάλης,
καίπερ κεραυνῷ Ζηνὸς ἠνθρακωμένος.
σὺ δ’ οὐκ ἄπειρος, οὐδ’ ἐμοῦ διδασκάλου
χρῄζεις· σεαυτὸν σῷζ’ ὅπως ἐπίστασαι·
ἐγὼ δὲ τὴν παροῦσαν ἀντλήσω τύχην, 375
ἔστ’ ἂν Διὸς φρόνημα λωφήσῃ χόλου.
ΩΚ.
οὔκουν, Προμηθεῦ, τοῦτο γιγνώσκεις, ὅτι
ὀργῆς νοσούσης εἰσὶν ἰατροὶ λόγοι;
ΠΡ.
ἐάν τις ἐν καιρῷ γε μαλθάσσῃ κέαρ
καὶ μὴ σφριγῶντα θυμὸν ἰσχναίνῃ βίᾳ. 380
ΩΚ.
ἐν τῷ προθυμεῖσθαι δὲ καὶ τολμᾶν τίνα
ὁρᾷς ἐνοῦσαν ζημίαν; δίδασκέ με.
ΠΡ.
μόχθον περισσὸν κουφόνουν τ’ εὐηθίαν. |127
ΩΚ.
ἔα με τῇδε τῇ νόσῳ νοσεῖν, ἐπεὶ
κέρδιστον εὖ φρονοῦντα μὴ φρονεῖν δοκεῖν. 385
ΠΡ.
ἐμὸν δοκήσει τἀμπλάκημ’ εἶναι τόδε.

ΩΚ.
σαφῶς μ’ ἐς οἶκον σὸς λόγος στέλλει πάλιν.
ΠΡ.
μὴ γάρ σε θρῆνος οὑμὸς εἰς ἔχθραν βάλῃ.
ΩΚ.
ἦ τῷ νέον θακοῦντι παγκρατεῖς ἕδρας;
ΠΡ.
τούτου φυλάσσου μή ποτ’ ἀχθεσθῇ κέαρ. 390
ΩΚ.
ἡ σή, Προμηθεῦ, ξυμφορὰ διδάσκαλος.
ΠΡ.
στέλλου, κομίζου, σῷζε τὸν παρόντα νοῦν.
ΩΚ.
ὁρμωμένῳ μοι τόνδ’ ἐθώυξας λόγον·
λευρὸν γὰρ οἷμον αἰθέρος ψαίρει πτεροῖς
τετρασκελὴς οἰωνός· ἄσμενος δέ τἂν 395
σταθμοῖς ἐν οἰκείοισι κάμψειεν γόνυ.
Στάσιμον αʹ (397 - 435)

στένω σε τᾶς
128
| οὐλομένας τύχας, Προμη-
θεῦ, δακρυσίστακτον δ’ ἀπ’ ὄσ-
σων ῥαδινῶν λειβομένα ῥέος παρει- 400
ὰν νοτίοις ἔτεγξα πα-
γαῖς. ἀμέγαρτα γὰρ τάδε
Ζεὺς ἰδίοις νόμοις κρατύ-
νων ὑπερήφανον θεοῖς
τοῖς πάρος ἐνδείκνυσιν αἰχμάν. 405

[ἀντ. α΄]
πρόπασα δ’ ἤ-
δη στονόεν λέλακε χώ-
ρα, μεγαλοσχήμονά τ’ ἀρ-
χαιοπρεπῆ <...> στένουσι τὰν
σὰν ξυνομαιμόνων τε τι- 410
μάν· ὁπόσοι τ’ ἔποικον ἁ-
γνᾶς Ἀσίας ἕδος νέμον-
ται, μεγαλοστόνοισι σοῖς
πήμασι συγκάμνουσι θνατοί.
[στρ. β΄]
Κολχίδος τε γᾶς ἔνοικοι 415
παρθένοι, μάχας ἄτρεστοι,
καὶ Σκύθης ὅμιλος, οἳ γᾶς
ἔσχατον τόπον ἀμφὶ Μαι-
ῶτιν ἔχουσι λίμναν,
[ἀντ. β΄]
Ἀραβίας τ’ ἄρειον ἄνθος, 420
ὑψίκρημνον οἳ πόλισμα
Καυκάσου πέλας νέμονται,
δάιος στρατός, ὀξυπρῴ-
ροισι βρέμων ἐν αἰχμαῖς.
[στρ. γ΄]
μόνον δὴ πρόσθεν ἄλλον ἐν πόνοις
δαμέντ’ ἀκαμαντοδέτοις
425 |129
Τιτᾶνα λύμαις ἐσειδόμαν, θεὸν
Ἄτλαντος ὑπέροχον σθένος κραταιὸν
‹ὃς γᾶν› οὐράνιόν τε πόλον
νώτοις ὑποστενάζει. 430
[ἀντ. γ΄]
‹Προμηθεῠ, σὰς δὲ γᾶ στὲνει τύχας.›
βοᾷ δὲ ‹πόνοις ἄμα› πόντιος κλύδων

ξυμπίτνων, στένει βυθός,
κελαινὸς [δ’] Ἄιδος ὑποβρέμει μυχὸς γᾶς,
παγαί θ’ ἁγνορύτων ποταμῶν
στένουσιν ἄλγος οἰκτρόν. 435
Ἐπεισόδειον β΄ (436-525)
ΠΡ.
μήτοι χλιδῇ δοκεῖτε μηδ’ αὐθαδίᾳ
σιγᾶν με· συννοίᾳ δὲ δάπτομαι κέαρ,
ὁρῶν ἐμαυτὸν ὧδε προυσελούμενον.
καίτοι θεοῖσι τοῖς νέοις τούτοις γέρα
τίς ἄλλος ἢ ‘γὼ παντελῶς διώρισεν; 440
ἀλλ’ αὐτὰ σιγῶ. καὶ γὰρ εἰδυίαισιν ἂν
ὑμῖν λέγοιμι· τἀν βροτοῖς δὲ πήματα
ἀκούσαθ’, ὥς σφας νηπίους ὄντας τὸ πρὶν
ἔννους ἔθηκα καὶ φρενῶν ἐπηβόλους.
λέξω δέ, μέμψιν οὔτιν’ ἀνθρώποις ἔχων, 445
ἀλλ’ ὧν δέδωκ’ εὔνοιαν ἐξηγούμενος.
οἳ πρῶτα μὲν βλέποντες ἔβλεπον μάτην,
κλύοντες οὐκ ἤκουον, ἀλλ’ ὀνειράτων
ἀλίγκιοι μορφῆσι τὸν μακρὸν βίον
ἔφυρον εἰκῇ πάντα, κοὔτε πλινθυφεῖς 450
δόμους προσείλους ἦσαν, οὐ ξυλουργίαν.
κατώρυχες δ’ ἔναιον ὥστ’ ἀήσυροι
μύρμηκες ἄντρων ἐν μυχοῖς ἀνηλίοις.
ἦν δ’ οὐδὲν αὐτοῖς οὔτε χείματος τέκμαρ
130
| οὔτ’ ἀνθεμώδους ἦρος οὔτε καρπίμου
θέρους βέβαιον, ἀλλ’ ἄτερ γνώμης τὸ πᾶν
455
ἔπρασσον, ἔστε δή σφιν ἀντολὰς ἐγὼ

ἄστρων ἔδειξα τάς τε δυσκρίτους δύσεις.
καὶ μὴν ἀριθμόν, ἔξοχον σοφισμάτων,
ἐξηῦρον αὐτοῖς, γραμμάτων τε συνθέσεις, 460
μνήμην ἁπάντων, μουσομήτορ’ ἐργάνην.
κἄζευξα πρῶτος ἐν ζυγοῖσι κνώδαλα
ζεύγλησι δουλεύοντα σάγμασίν θ’ ὅπως
θνητοῖς μεγίστων διάδοχοι μοχθημάτων

γένοινθ’· ὑφ’ ἅρμα τ’ ἤγαγον φιληνίους 465
ἵππους, ἄγαλμα τῆς ὑπερπλούτου χλιδῆς.
θαλασσόπλαγκτα δ’ οὔτις ἄλλος ἀντ’ ἐμοῦ
λινόπτερ’ ηὗρε ναυτίλων ὀχήματα.
τοιαῦτα μηχανήματ’ ἐξευρὼν τάλας
βροτοῖσιν, αὐτὸς οὐκ ἔχω σόφισμ’ ὅτῳ 470
τῆς νῦν παρούσης πημονῆς ἀπαλλαγῶ
ΧΟ.
πέπονθας αἰκὲς πῆμ’ ἀποσφαλεὶς φρενῶν
πλάνῃ, κακὸς δ’ ἰατρὸς ὥς τις ἐς νόσον
πεσὼν ἀθυμεῖς καὶ σεαυτὸν οὐκ ἔχεις
εὑρεῖν ὁποίοις φαρμάκοις ἰάσιμος. 475
ΠΡ.
τὰ λοιπά μου κλύουσα θαυμάσῃ πλέον,
οἵας τέχνας τε καὶ πόρους ἐμησάμην.
τὸ μὲν μέγιστον, εἴ τις ἐς νόσον πέσοι,
οὐκ ἦν ἀλέξημ’ οὐδέν, οὔτε βρώσιμον,
οὐ χριστόν, οὐδὲ πιστόν, ἀλλὰ φαρμάκων 480
χρείᾳ κατεσκέλλοντο, πρίν γ’ ἐγώ σφισιν
ἔδειξα κράσεις ἠπίων ἀκεσμάτων,
αἷς τὰς ἁπάσας ἐξαμύνονται νόσους.
τρόπους τε πολλοὺς μαντικῆς ἐστοίχισα,
κἄκρινα πρῶτος ἐξ ὀνειράτων ἃ χρὴ 485
ὕπαρ γενέσθαι, κληδόνας τε δυσκρίτους
ἐγνώρισ’ αὐτοῖς ἐνοδίους τε συμβόλους.
γαμψωνύχων τε πτῆσιν οἰωνῶν σκεθρῶς
|131
διώρισ’, οἵτινές τε δεξιοὶ φύσιν
εὐωνύμους τε, καὶ δίαιταν ἥντινα 490
ἔχουσ’ ἕκαστοι, καὶ πρὸς ἀλλήλους τίνες
ἔχθραι τε καὶ στέργηθρα καὶ ξυνεδρίαι.
σπλάγχνων τε λειότητα, καὶ χροιὰν τίνα
ἔχουσ’ ἂν εἴη δαίμοσιν πρὸς ἡδονὴν
χολή, λοβοῦ τε ποικίλην εὐμορφίαν· 495
κνίσῃ τε κῶλα ξυγκαλυπτὰ καὶ μακρὰν

ὀσφῦν πυρώσας δυστέκμαρτον εἰς τέχνην
ὥδωσα θνητούς, καὶ φλογωπὰ σήματα
ἐξωμμάτωσα, πρόσθεν ὄντ’ ἐπάργεμα.
τοιαῦτα μὲν δὴ ταῦτ’· ἔνερθε δὲ χθονὸς 500
κεκρυμμέν’ ἀνθρώποισιν ὠφελήματα,
χαλκόν, σίδηρον, ἄργυρον χρυσόν τε, τίς
φήσειεν ἂν πάροιθεν ἐξευρεῖν ἐμοῦ;
οὐδείς, σάφ’ οἶδα, μὴ μάτην φλῦσαι θέλων.
βραχεῖ δὲ μύθῳ πάντα συλλήβδην μάθε· 505
πᾶσαι τέχναι βροτοῖσιν ἐκ Προμηθέως.
ΧΟ.
μή νυν βροτοὺς μὲν ὠφέλει καιροῦ πέρα,
σαυτοῦ δ’ ἀκήδει δυστυχοῦντος· ὡς ἐγὼ
εὔελπίς εἰμι τῶνδέ σ’ ἐκ δεσμῶν ἔτι
λυθέντα μηδὲν μεῖον ἰσχύσειν Διός. 510
ΠΡ.
οὐ ταῦτα ταύτῃ Μοῖρά πω τελεσφόρος
κρᾶναι πέπρωται, μυρίαις δὲ πημοναῖς
δύαις τε καμφθεὶς ὧδε δεσμὰ φυγγάνω·
τέχνη δ’ ἀνάγκης ἀσθενεστέρα μακρῷ.
ΧΟ.
τίς οὖν ἀνάγκης ἐστὶν οἰακοστρόφος; 515
132
| ΠΡ.
Μοῖραι τρίμορφοι μνήμονές τ’ Ἐρινύες.
ΧΟ.
τούτων ἄρα Ζεύς ἐστιν ἀσθενέστερος;
ΠΡ.
οὔκουν ἂν ἐκφύγοι γε τὴν πεπρωμένην.

ΧΟ.
τί γὰρ πέπρωται Ζηνὶ πλὴν ἀεὶ κρατεῖν;
ΠΡ.
τοῦτ’ οὐκέτ’ ἂν πύθοιο· μηδὲ λιπάρει. 520
ΧΟ.
ἦ πού τι σεμνόν ἐστιν ὃ ξυναμπέχεις.
ΠΡ.
ἄλλου λόγου μέμνησθε· τόνδε δ’ οὐδαμῶς
καιρὸς γεγωνεῖν, ἀλλὰ συγκαλυπτέος
ὅσον μάλιστα· τόνδε γὰρ σῴζων ἐγὼ
δεσμοὺς ἀεικεῖς καὶ δύας ἐκφυγγάνω. 525
Στάσιμος β΄ (526 - 560)

ΧΟ. [στρ. α΄ ]
μηδάμ’ ὁ πάντα νέμων
θεῖτ’ ἐμᾷ γνώμᾳ κράτος ἀντίπαλον Ζεύς,
μηδ’ ἐλινύσαιμι θεοὺς ὁσίαις
θοίναις ποτινισσομένα 530
βουφόνοις παρ’ Ὠκεανοῦ πατρὸς ἄσβεστον πόρον,
μηδ’ ἀλίτοιμι λόγοις.
ἀλλά μοι τόδ’ ἐμμένοι καὶ μήποτ’ ἐκτακείη. 535
[ἀντ. α΄]
ἡδύ τι θαρσαλέαις
τὸν μακρὸν τείνειν βίον ἐλπίσι, φαναῖς
|133
θυμὸν ἀλδαίνουσαν ἐν εὐφροσύναις·
φρίσσω δέ σε δερκομένα 540
μυρίοις μόχθοις διακναιόμενον < >
Ζῆνα γὰρ οὐ τρομέων
ἰδίᾳ γνώμᾳ σέβῃ θνατοὺς ἄγαν, Προμηθεῦ.
[στρ. β΄]
φέρε, πῶς χάρις ἁ χάρις, ὦ φίλος

εἰπέ· ποῦ τις ἀλκά; 546
τίς ἐφαμερίων ἄρηξις; οὐδ’ ἐδέρχθης
ὀλιγοδρανίαν ἄκικυν ἰ-
σόνειρον, ἇ τὸ φωτῶν
ἀλαὸν γένος ἐμπεποδισμένον; οὔποτε <--> 550
τὰν Διὸς ἁρμονίαν θνατῶν παρεξίασι βουλαί.
[ἀντ. β΄]
ἔμαθον τάδε σὰς προσιδοῦσ’ ὀλο-
ὰς τύχας, Προμηθεῦ.
τὸ διαμφίδιον δέ μοι μέλος προσέπτα 555
τόδ’ ἐκεῖνό θ’ ὅ τ’ ἀμφὶ λουτρὰ καὶ
λέχος σὸν ὑμεναίουν
ἰότατι γάμων, ὅτε τὰν ὁμοπάτριον ἕδνοις
ἄγαγες Ἡσιόναν πιθὼν δάμαρτα κοινόλεκτρον. 560
Ἐπεισόδιον γʹ (561 - 886)

ΙΩ
τίς γῆ τί γένος; τίνα φῶ λεύσσειν
τόνδε χαλινοῖς ἐν πετρίνοισιν χειμαζόμενον;
τίνος ἀμπλακίας ποινὰς ὀλέκῃ
σήμηνον ὅποι γῆς ἡ μογερὰ πεπλάνημαι. 565
ἆ ἆ, ἓ ἕ·
χρίει τίς αὖ με τὰν τάλαιναν οἶστρος,
εἴδωλον Ἄργου γηγενοῦς
ἄλευ’, ἆ δᾶ φοβοῦμαι,
134
| τὸν μυριωπὸν εἰσορῶσα βούταν·
ὁ δὲ πορεύεται δόλιον ὄμμ’ ἔχων, 570
ὃν οὐδὲ κατθανόντα γαῖα κεύθει.
ἀλλ’ ἐμὲ τὰν τάλαιναν
ἐξ ἐνέρων περῶν κυναγεῖ, πλανᾷ
τε νῆστιν ἀνὰ τὰν παραλίαν ψάμμον.
[στρ. α΄]
ὑπὸ δὲ κηρόπλαστος ὀτοβεῖ δόναξ
ἀχέτας ὑπνοδόταν νόμον. 575

ἰὼ ἰὼ πόποι, ποῖ μ’ ἄγουσι τηλέπλαγκτοι πλάναι;
τί ποτέ μ’, ὦ Κρόνιε παῖ, τί ποτε ταῖσδ’
ἐνέζευξας εὑρὼν ἁμαρτοῦσαν ἐν πημοναῖσιν,
ἓ ἕ.
οἰστρηλάτῳ δὲ δείματι δειλαίαν 580
παράκοπον ὧδε τείρεις;
πυρί <με> φλέξον, ἢ χθονὶ κάλυψον, ἢ ποντίοις δάκεσι
δὸς βοράν,
μηδέ μοι φθονήσῃς
εὐγμάτων, ἄναξ· ἄδην με πολύπλανοι πλάναι 585
γεγυμνάκασιν, οὐδ’ ἔχω μαθεῖν ὅπῃ
πημονὰς ἀλύξω.
κλύεις φθέγμα τᾶς βούκερω παρθένου;
ΠΡ.
πῶς δ’ οὐ κλύω τῆς οἰστροδινήτου κόρης
τῆς Ἰναχείας, ἣ Διὸς θάλπει κέαρ 590
ἔρωτι, καὶ νῦν τοὺς ὑπερμήκεις δρόμους
Ἥρᾳ στυγητὸς πρὸς βίαν γυμνάζεται;
ΙΩ. [ἀντ. α΄]

πόθεν ἐμοῦ σὺ πατρὸς ὄνομ’ ἀπύεις;
εἰπέ μοι τᾷ μογερᾷ τίς ὤν,
τίς ἄρα μ’, ὦ τάλας, τὰν ταλαίπωρον ὧδ’ ἔτυμα
προσθροεῖς 595
θεόσυτόν τε νόσον ὠνόμασας, ἃ
μαραίνει με χρίουσα κέντροισι ἐή. φοιταλέοισιν;
ἓ ἕ·
|135
σκιρτημάτων δὲ νήστισιν αἰκείαις
λαβρόσυτος ἦλθον <Ἥρας> 600
ἐπικότοισι μήδεσι δαμεῖσα. δυσδαιμόνων δὲ τίνες
οἵ, ἓ ἕ,
οἷ’ ἐγὼ μογοῦσιν.
ἀλλά μοι τορῶς τέκμηρον ὅτι μ’ ἐπαμμένει 605
παθεῖν· τί μῆχ‹αρ›, ἢ τί φάρμακον νόσου;
δεῖξον, εἴπερ οἶσθα·

θρόει, φράζε τᾷ δυσπλάνῳ παρθένῳ.
ΠΡ.
λέξω τορῶς σοι πᾶν ὅπερ χρῄζεις μαθεῖν,
οὐκ ἐμπλέκων αἰνίγματ’, ἀλλ’ ἁπλῷ λόγῳ, 610
ὥσπερ δίκαιον πρὸς φίλους οἴγειν στόμα.
πυρὸς βροτοῖς δοτῆρ’ ὁρᾷς Προμηθέα.
ΙΩ.
ὦ κοινὸν ὠφέλημα θνητοῖσιν φανείς,
τλῆμον Προμηθεῦ, τοῦ δίκην πάσχεις τάδε;
ΠΡ.
ἁρμοῖ πέπαυμαι τοὺς ἐμοὺς θρηνῶν πόνους. 615
ΙΩ.
οὔκουν πόροις ἂν τήνδε δωρειὰν ἐμοί;
ΠΡ.
λέγ’ ἥντιν’ αἰτεῖ· πᾶν γὰρ ἂν πύθοιό μου.
ΙΩ.
σήμηνον ὅστις ἐν φάραγγί σ’ ὤχμασεν.
ΠΡ.
βούλευμα μὲν τὸ Δῖον, Ἡφαίστου δὲ χείρ.
136
| ΙΩ.
ποινὰς δὲ ποίων ἀμπλακημάτων τίνεις; 620
ΠΡ.
τοσοῦτον ἀρκῶ σοι σαφηνίσας μόνον.
ΙΩ.
καὶ πρός γε τούτοις τέρμα τῆς ἐμῆς πλάνης
δεῖξον, τίς ἔσται τῇ ταλαιπώρῳ χρόνος.

ΠΡ.
τὸ μὴ μαθεῖν σοι κρεῖσσον ἢ μαθεῖν τάδε.
ΙΩ.
μήτοι με κρύψῃς τοῦθ’ ὅπερ μέλλω παθεῖν. 625
ΠΡ.
ἀλλ’ οὐ μεγαίρω τοῦδέ σοι δωρήματος.
ΙΩ.
τί δῆτα μέλλεις μὴ οὐ γεγωνίσκειν τὸ πᾶν;
ΠΡ.
φθόνος μὲν οὐδείς, σὰς δ’ ὀκνῶ θράξαι φρένας.
ΙΩ.
μή μου προκήδου μᾶσσον ὧν ἐμοὶ γλυκύ.
ΠΡ.
ἐπεὶ προθυμῇ, χρὴ λέγειν· ἄκουε δή. 630
ΧΟ.
μήπω γε, μοῖραν δ’ ἡδονῆς κἀμοὶ πόρε·
τὴν τῆσδε πρῶτον ἱστορήσωμεν νόσον,
αὐτῆς λεγούσης τὰς πολυφθόρους τύχας·
τὰ λοιπὰ δ’ ἄθλων σοῦ διδαχθήτω πάρα.
ΠΡ.
σὸν ἔργον, Ἰοῖ, ταῖσδ’ ὑπουργῆσαι χάριν, 635
|137
ἄλλως τε πάντως καὶ κασιγνήταις πατρός.
ὡς τἀποκλαῦσαι κἀποδύρασθαι τύχας
ἐνταῦθ’, ὅπου μέλλοι τις οἴσεσθαι δάκρυ
πρὸς τῶν κλυόντων, ἀξίαν τριβὴν ἔχει.
ΙΩ.
οὐκ οἶδ’ ὅπως ὑμῖν ἀπιστῆσαί με χρή, 640
σαφεῖ δὲ μύθῳ πᾶν ὅπερ προσχρῄζετε

πεύσεσθε· καίτοι καὶ λέγουσ’ ὁδύρομαι
θεόσσυτον χειμῶνα καὶ διαφθορὰν
μορφῆς, ὅθεν μοι σχετλίᾳ προσέπτατο.
αἰεὶ γὰρ ὄψεις ἔννυχοι πωλεύμεναι 645
ἐς παρθενῶνας τοὺς ἐμοὺς παρηγόρουν
λείοισι μύθοις· ″ὦ μέγ’ εὔδαιμον κόρη,
τί παρθενεύῃ δαρόν, ἐξόν σοι γάμου
τυχεῖν μεγίστου; Ζεὺς γὰρ ἱμέρου βέλει
πρὸς σοῦ τέθαλπται καὶ ξυναίρεσθαι Κύπριν 650
θέλει· σὺ δ’, ὦ παῖ, μὴ ‘πολακτίσῃς λέχος
τὸ Ζηνός, ἀλλ’ ἔξελθε πρὸς Λέρνης βαθὺν
λειμῶνα, ποίμνας βουστάσεις τε πρὸς πατρός,
ὡς ἂν τὸ Δῖον ὄμμα λωφήσῃ πόθου″
τοιοῖσδε πάσας εὐφρόνας ὀνείρασι 655
ξυνειχόμην δύστηνος, ἔστε δὴ πατρὶ
ἔτλην γεγωνεῖν νυκτίφοιτ’ ὀνείρατα·
ὁ δ’ ἔς τε Πυθὼ κἀπὶ Δωδώνης πυκνοὺς
θεοπρόπους ἴαλλεν, ὡς μάθοι τί χρὴ
δρῶντ’ ἢ λέγοντα δαίμοσιν πράσσειν φίλα. 660
ἧκον δ’ ἀναγγέλλοντες αἰολοστόμους
χρησμοὺς ἀσήμους δυσκρίτως τ’ εἰρημένους·
τέλος δ’ ἐναργὴς βάξις ἦλθεν Ἰνάχῳ
σαφῶς ἐπισκήπτουσα καὶ μυθουμένη
ἔξω δόμων τε καὶ πάτρας ὠθεῖν ἐμέ, 665
ἄφετον ἀλᾶσθαι γῆς ἐπ’ ἐσχάτοις ὅροις·
κεἰ μὴ θέλοι πυρωπὸν ἐκ Διὸς μολεῖν
138
| κεραυνόν, ὃς πᾶν ἐξαϊστώσοι γένος.
τοιοῖσδε πεισθεὶς Λοξίου μαντεύμασιν
ἐξήλασέν με κἀπέκλῃσε δωμάτων 670
ἄκουσαν ἄκων. ἀλλ’ ἐπηνάγκαζέ νιν
Διὸς χαλινὸς πρὸς βίαν πράσσειν τάδε.
εὐθὺς δὲ μορφὴ καὶ φρένες διάστροφοι
ἦσαν, κεραστὶς δ’, ὡς ὁρᾶτ’, ὀξυστόμῳ
μύωπι χρισθεῖσ’ ἐμμανεῖ σκιρτήματι 675
ἦσσον πρὸς εὔποτόν τε Κερχνείας ῥέος
Λέρνης τε κρήνην· βουκόλος δὲ γηγενὴς

ἄκρατος ὀργὴν Ἄργος ὡμάρτει, πυκνοῖς
ὄσσοις δεδορκὼς τοὺς ἐμοὺς κατὰ στίβους.
ἀπροσδόκητος δ’ αὐτὸν †αἰφνίδιος† μόρος 680
τοῦ ζῆν ἀπεστέρησεν, οἰστροπλὴξ δ’ ἐγὼ
μάστιγι θείᾳ
γῆν πρὸ γῆς ἐλαύνομαι.
κλύεις τὰ πραχθέντ’· εἰ δ’ ἔχεις εἰπεῖν ὅ τι
λοιπὸν πόνων, σήμαινε, μηδέ μ’ οἰκτίσας
ξύνθαλπε μύθοις ψευδέσιν· νόσημα γὰρ 685
αἴσχιστον εἶναί φημι συνθέτους λόγους.
ΧΟ.
ἔα ἔα, ἄπεχε, φεῦ·
οὔποθ’ ‹ὧδ› οὔποτ’ ηὔχουν ξένους
μολεῖσθαι λόγους ἐς ἀκοὰν ἐμάν,
οὐδ’ ὧδε δυσθέατα καὶ δύσοιστα 690
†πήματα λύματα δείματ’
ἀμφήκει κέντρῳ ψύχειν ψυχὰν ἐμάν†.
ἰὼ {ἰὼ} μοῖρα μοῖρα·
πέφρικ’ εἰσιδοῦσα πρᾶξιν Ἰοῦς. 695
ΠΡ.
πρώι γε στενάζεις καὶ φόβου πλέα τις εἶ.
ἐπίσχες ἔστ’ ἂν καὶ τὰ λοιπὰ προσμάθηις.
ΧΟ.
λέγ’, ἐκδίδασκε· τοῖς νοσοῦσί τοι γλυκὺ
τὸ λοιπὸν ἄλγος προυξεπίστασθαι τορῶς.
|139
ΠΡ.
τὴν πρίν γε χρείαν ἠνύσασθ’ ἐμοῦ πάρα 700
κούφως· μαθεῖν γὰρ τῆσδε πρῶτ’ ἐχρήιζετε
τὸν ἀμφ’ ἑαυτῆς ἆθλον ἐξηγουμένης·
τὰ λοιπὰ νῦν ἀκούσαθ’, οἷα χρὴ πάθη
τλῆναι πρὸς Ἥρας τήνδε τὴν νεάνιδα.
σύ τ’, Ἰνάχειον σπέρμα, τοὺς ἐμοὺς λόγους 705

θυμῷ βάλ’, ὡς ἂν τέρματ’ ἐκμάθῃς ὁδοῦ.
πρῶτον μὲν ἐνθένδ’ ἡλίου πρὸς ἀντολὰς
στρέψασα σαυτὴν στεῖχ’ ἀνηρότους γύας·
Σκύθας δ’ ἀφίξηι νομάδας, οἳ πλεκτὰς στέγας
πεδάρσιοι ναίουσ’ ἐπ’ εὐκύκλοις ὄχοις, 710
ἑκηβόλοις τόξοισιν ἐξηρτυμένοι·
οἷς μὴ πελάζειν, ἀλλ’ ἁλιστόνοις πόδας
χρίμπτουσα ῥαχίασιν ἐκπερᾶν χθόνα.
λαιᾶς δὲ χειρὸς οἱ σιδηροτέκτονες
οἰκοῦσι Χάλυβες, οὓς φυλάξασθαί σε χρή, 715
ἀνήμεροι γὰρ οὐδὲ πρόσπλατοι ξένοις.
ἥξεις δ’ Ὑβριστὴν ποταμὸν οὐ ψευδώνυμον·
ὃν μὴ περάσῃς, οὐ γὰρ εὔβατος περᾶν,
πρὶν ἂν πρὸς αὐτὸν Καύκασον μόλῃς, ὀρῶν
ὕψιστον, ἔνθα ποταμὸς ἐκφυσᾷ μένος 720
κροτάφων ἀπ’ αὐτῶν· ἀστρογείτονας δὲ χρὴ
κορυφὰς ὑπερβαλοῦσαν ἐς μεσημβρινὴν
βῆναι κέλευθον, ἔνθ’ Ἀμαζόνων στρατὸν
ἥξεις στυγάνορ’, αἳ Θεμίσκυράν ποτε
κατοικιοῦσιν ἀμφὶ Θερμώδονθ’, ἵνα 725
τραχεῖα πόντου Σαλμυδησσία γνάθος,
ἐχθρόξενος ναύτῃσι, μητρυιὰ νεῶν.
αὗταί σ’ ὁδηγήσουσι καὶ μάλ’ ἄσμεναι·
ἰσθμὸν δ’ ἐπ’ αὐταῖς στενοπόροις λίμνης πύλαις
Κιμμερικὸν ἥξεις, ὃν θρασυσπλάγχνως σε χρὴ 730
λιποῦσαν αὐλῶν’ ἐκπερᾶν Μαιωτικόν·
140
| ἔσται δὲ θνητοῖς εἰσαεὶ λόγος μέγας
τῆς σῆς πορείας, Βόσπορος δ’ ἐπώνυμος
κεκλήσεται. λιποῦσα δ’ Εὐρώπης πέδον
ἤπειρον ἥξεις Ἀσιάδ’. ἆρ’ ὑμῖν δοκεῖ 735
ὁ τῶν θεῶν τύραννος ἐς τὰ πάνθ’ ὁμῶς
βίαιος εἶναι; τῇδε γὰρ θνητῇ θεὸς
χρῄζων μιγῆναι τάσδ’ ἐπέρρεψεν πλάνας.
πικροῦ δ’ ἔκυρσας, ὦ κόρη τῶν σῶν γάμων
μνηστῆρος· οὓς γὰρ νῦν ἀκήκοας λόγους, 740
εἶναι δόκει σοὶ μηδέπω ‘ν προοιμίοις.

ΙΩ.
ἰώ μοί μοι· ἓ ἕ.
ΠΡ.
σὺ δ’ αὖ κέκραγας κἀναμυχθίζῃ· τί που
δράσεις, ὅταν τὰ λοιπὰ πυνθάνῃ κακά;
ΧΟ.
ἦ γάρ τι λοιπὸν τῇδε πημάτων ἐρεῖς; 745
ΠΡ.
δυσχείμερόν γε πέλαγος ἀτηρᾶς δύης.
ΙΩ.
τί δῆτ’ ἐμοὶ ζῆν κέρδος, ἀλλ’ οὐκ ἐν τάχει
ἔρριψ’ ἐμαυτὴν τῆσδ’ ἀπὸ στύφλου πέτρας,
ὅπως πέδοι σκήψασα τῶν πάντων πόνων
ἀπηλλάγην; κρεῖσσον γὰρ εἰσάπαξ θανεῖν 750
ἢ τὰς ἁπάσας ἡμέρας πάσχειν κακῶς.
ΠΡ.
ἦ δυσπετῶς ἂν τοὺς ἐμοὺς ἄθλους φέροις,
ὅτῳ θανεῖν μέν ἐστιν οὐ πεπρωμένον·
αὕτη γὰρ ἦν ἂν πημάτων ἀπαλλαγή·
νῦν δ’ οὐδέν ἐστι τέρμά μοι προκείμενον 755
μόχθων, πρὶν ἂν Ζεὺς ἐκπέσῃ τυραννίδος.
ΙΩ.
|141
ἦ γάρ ποτ’ ἔστιν ἐκπεσεῖν ἀρχῆς Δία;
ΠΡ.
ἥδοι’ ἄν, οἶμαι, τήνδ’ ἰδοῦσα συμφοράν.
ΙΩ.
πῶς δ’ οὐκ ἄν, ἥτις ἐκ Διὸς πάσχω κακῶς;

ΠΡ.
ὡς τοίνυν ὄντων τῶνδε γαθεῖν σοι πάρα. 760
ΙΩ.
πρὸς τοῦ τύραννα σκῆπτρα συληθήσεται;
ΠΡ.
πρὸς αὐτὸς αὐτοῦ κενοφρόνων βουλευμάτων.
ΙΩ.
ποίῳ τρόπῳ; σήμηνον, εἰ μή τις βλάβη.
ΠΡ.
γαμεῖ γάμον τοιοῦτον, ὧ ποτ’ ἀσχαλεῖ.
ΙΩ.
θέορτον, ἢ βρότειον; εἰ ῥητόν, φράσον. 765
ΠΡ.
τί δ’ ὅντιν’; οὐ γὰρ ῥητὸν αὐδᾶσθαι τόδε.
ΙΩ.
ἦ πρὸς δάμαρτος ἐξανίσταται θρόνων;
ΠΡ.
142
| ἣ τέξεταί γε παῖδα φέρτερον πατρός.
ΙΩ.
οὐδ’ ἔστιν αὐτῷ τῆσδ’ ἀποστροφὴ τύχης;
ΠΡ.
οὐ δῆτα, πλὴν ἔγωγ’ ἂν ἐκ δεσμῶν λυθείς. 770
ΙΩ.
τίς οὖν ὁ λύσων ἐστὶν ἄκοντος Διός;

ΠΡ.
τῶν σῶν τιν’ αὐτὸν ἐκγόνων εἶναι χρεών.
ΙΩ.
πῶς εἶπας; ἦ ‘μὸς παῖς σ’ ἀπαλλάξει κακῶν;
ΠΡ.
τρίτος γε γένναν πρὸς δέκ’ ἄλλησιν γοναῖς.
ΙΩ.
ἥδ’ οὐκέτ’ εὐξύμβλητος ἡ χρησμῳδία. 775
ΠΡ.
καὶ μηδὲ σαυτῆς γ’ ἐκμαθεῖν ζήτει πόνους.
ΙΩ.
μή μοι προτείνων κέρδος εἶτ’ ἀποστέρει.
ΠΡ.
δυοῖν λόγοιν σε θατέρῳ δωρήσομαι.
ΙΩ.
ποίοιν; πρόδειξον, αἵρεσίν τ’ ἐμοὶ δίδου.
ΠΡ.
δίδωμ’· ἑλοῦ γάρ· ἢ πόνων τὰ λοιπά σοι 780
φράσω σαφηνῶς, ἢ τὸν ἐκλύσοντ’ ἐμέ. |143
ΧΟ.
τούτων σὺ τὴν μὲν τῇδε, τὴν δ’ ἐμοὶ χάριν
θέσθαι θέλησον, μηδ’ ἀτιμάσῃς λόγου.
καὶ τῇδε μὲν γέγωνε τὴν λοιπὴν πλάνην,
ἐμοὶ δὲ τὸν λύσοντα. τοῦτο γὰρ ποθῶ. 785
ΠΡ.
ἐπεὶ προθυμεῖσθ’, οὐκ ἐναντιώσομαι

τὸ μὴ οὐ γεγωνεῖν πᾶν ὅσον προσχρῄζετε.
σοὶ πρῶτον, Ἰοῖ, πολύδονον πλάνην φράσω,
ἣν ἐγγράφου σὺ μνήμοσιν δέλτοις φρενῶν.
ὅταν περάσῃς ῥεῖθρον ἠπείροιν ὅρον, 790
πρὸς ἀντολὰς φλογῶπας ἡλιοστιβεῖς
πόντον παρά ζάφλοισβον, ἔστ’ ἂν ἐξίκῃ
πρὸς Γοργόνεια πεδία Κισθήνης, ἵνα
αἱ Φορκίδες ναίουσι, δηναιαὶ κόραι
τρεῖς κυκνόμορφοι, κοινὸν ὄμμ’ ἐκτημέναι, 795
μονόδοντες, ἃς οὔθ’ ἥλιος προσδέρκεται
ἀκτῖσιν οὔθ’ ἡ νύκτερος μήνη ποτέ·
πέλας δ’ ἀδελφαὶ τῶνδε τρεῖς κατάπτεροι,
δρακοντόμαλλοι Γοργόνες βροτοστυγεῖς,
ἃς θνητὸς οὐδεὶς εἰσιδὼν ἕξει πνοάς. 800
τοιοῦτο μέν σοι τοῦτο φρούριον λέγω.
ἄλλην δ’ ἄκουσον δυσχερῆ θεωρίαν·
ὀξυστόμους γὰρ Ζηνὸς ἀκραγεῖς κύνας
γρῦπας φύλαξαι, τόν τε μουνῶπα στρατὸν
Ἀριμασπὸν ἱπποβάμον’, οἳ χρυσόρρυτον 805
οἰκοῦσιν ἀμφὶ νᾶμα Πλούτωνος πόρου·
τούτοις σὺ μὴ πέλαζε. τηλουρὸν δὲ γῆν
ἥξεις, κελαινὸν φῦλον, οἳ πρὸς ἡλίου
ναίουσι πηγαῖς, ἔνθα ποταμὸς Αἰθίοψ.
τούτου παρ’ ὄχθας ἕρφ’, ἕως ἂν ἐξίκῃ 810
καταβασμόν, ἔνθα Βυβλίνων ὀρῶν ἄπο
ἵησι σεπτὸν Νεῖλος εὔποτον ῥέος.
144
| οὗτός σ’ ὁδώσει τὴν τρίγωνον ἐς χθόνα
Νειλῶτιν, οὗ δὴ τὴν μακρὰν ἀποικίαν,
Ἰοῖ, πέπρωται σοί τε καὶ τέκνοις κτίσαι. 815
τῶνδ’ εἴ τί σοι ψελλόν τε καὶ δυσεύρετον,
ἐπανδίπλαζε καὶ σαφῶς ἐκμάνθανε·
σχολὴ δὲ πλείων ἢ θέλω πάρεστί μοι.
ΧΟ.
εἰ μέν τι τῇδε λοιπὸν ἢ παρειμένον
ἔχεις γεγωνεῖν τῆς πολυφθόρου πλάνης, 820

λέγ’· εἰ δὲ πάντ’ εἴρηκας, ἡμῖν αὖ χάριν
δὸς ἣν πρὶν ᾐτούμεσθα· μέμνησαι δέ που.
ΠΡ.
τὸ πᾶν πορείας ἥδε τέρμ’ ἀκήκοεν.
ὅπως δ’ ἂν εἰδῇ μὴ μάτην κλύουσά μου,
ἃ πρὶν μολεῖν δεῦρ’ ἐκμεμόχθηκεν φράσω, 825
τεκμήριον τοῦτ’ αὐτὸ δοὺς μύθων ἐμῶν.
ὄχλον μὲν οὖν τὸν πλεῖστον ἐκλείψω λόγων,
πρὸς αὐτὸ δ’ εἶμι τέρμα σῶν πλανημάτων.
ἐπεὶ γὰρ ἦλθες πρὸς Μολοσσὰ γάπεδα,
τὴν αἰπύνωτόν τ’ ἀμφὶ Δωδώνην, ἵνα 830
μαντεῖα θᾶκός τ’ ἐστὶ Θεσπρωτοῦ Διός,
τέρας τ’ ἄπιστον, αἱ προσήγοροι δρύες,
ὑφ’ ὧν σὺ λαμπρῶς κοὐδὲν αἰνικτηρίως
προσηγορεύθης ἡ Διὸς κλεινὴ δάμαρ
μέλλουσ’ ἔσεσθαι -τῶνδε προσσαίνει σέ τι;- 835
ἐντεῦθεν οἰστρήσασα τὴν παρακτίαν
κέλευθον ἦξας πρὸς μέγαν κόλπον Ῥέας,
ἀφ’ οὗ παλιμπλάγκτοισι χειμάζῃ δρόμοις.
χρόνον δὲ τὸν μέλλοντα πόντιος μυχός,
σαφῶς ἐπίστασ’, Ἰόνιος κεκλήσεται, 840
τῆς σῆς πορείας μνῆμα τοῖς πᾶσιν βροτοῖς.
σημεῖά σοι τάδ’ ἐστὶ τῆς ἐμῆς φρενός,
ὡς δέρκεται πλέον τι τοῦ πεφασμένου.
τὰ λοιπὰ δ’ ὑμῖν τῇδέ τ’ ἐς κοινὸν φράσω,
ἐς ταὐτὸν ἐλθὼν τῶν πάλαι λόγων ἴχνος.
ἔστιν πόλις Κάνωβος ἐσχάτη χθονός,
845 |145
Νείλου πρὸς αὐτῷ στόματι καὶ προσχώματι·
ἐνταῦθα δή σε Ζεὺς τίθησιν ἔμφρονα
ἐπαφῶν ἀταρβεῖ χειρὶ καὶ θιγὼν μόνον·
ἐπώνυμον δὲ τῶν Διὸς γεννημάτων 850
τέξεις κελαινὸν Ἔπαφον, ὃς καρπώσεται
ὅσην πλατύρρους Νεῖλος ἀρδεύει χθόνα.
πέμπτη δ’ ἀπ’ αὐτοῦ γέννα πεντηκοντάπαις
πάλιν πρὸς Ἄργος οὐχ ἑκοῦσ’ ἐλεύσεται

θηλύσπορος, φεύγουσα συγγενῆ γάμον 855
ἀνεψιῶν· οἱ δ’ ἐπτοημένοι φρένας,
κίρκοι πελειῶν οὐ μακρὰν λελειμμένοι,
ἥξουσι θηρεύοντες οὐ θηρασίμους
γάμους, φθόνον δὲ σωμάτων ἕξει θεός·
Πελασγία δὲ δέξεται θηλυκτόνῳ 860
Ἄρει δαμέντων νυκτιφρουρήτῳ θράσει·
γυνὴ γὰρ ἄνδρ’ ἕκαστον αἰῶνος στερεῖ,
δίθηκτον ἐν σφαγαῖσι βάψασα ξίφος.
τοιάδ’ ἐπ’ ἐχθροὺς ἐμοὺς ἔλθοι Κύπρις.
μίαν δὲ παίδων ἵμερος θέλξει τὸ μὴ 865
κτεῖναι σύνευνον, ἀλλ’ ἀπαμβλυνθήσεται
γνώμην· δυοῖν δὲ θάτερον βουλήσεται,
κλύειν ἄναλκις μᾶλλον ἢ μιαιφόνος.
αὕτη κατ’ Ἄργος βασιλικὸν τέξει γένος.
μακροῦ λόγου δεῖ ταῦτ’ ἐπεξελθεῖν τορῶς· 870
σπορᾶς γε μὴν ἐκ τῆσδε φύσεται θρασὺς
τόξοισι κλεινός, ὃς πόνων ἐκ τῶνδ’ ἐμὲ
λύσει· τοιόνδε χρησμὸν ἡ παλαιγενὴς
μήτηρ ἐμοὶ διῆλθε, Τιτανὶς Θέμις·
ὅπως δὲ χὤπη, ταῦτα δεῖ μακροῦ λόγου 875
εἰπεῖν, σύ τ’ οὐδὲν ἐκμαθοῦσα κερδανεῖς.
ΙΩ.
ἐλελεῦ, ἐλελεῦ·
ὑπό μ’ αὖ σφάκελος καὶ φρενοπληγεῖς
146
| μανίαι θάλπουσ’ οἴστρου δ’ ἄρδις
χρίει μ’ ἄπυρος. 880
κραδία δὲ φόβῳ φρένα λακτίζει,
τροχοδινεῖται δ’ ὄμμαθ’ ἑλίγδην,
ἔξω δὲ δρόμου φέρομαι λύσσης
πνεύματι μάργῳ, γλώσσης ἀκρατής,
θολεροὶ δὲ λόγοι παίουσ’ εἰκῇ 885
στυγνῆς πρὸς κύμασιν ἄτης.

Στάσιμον γ΄ (887 - 906)
ΧΟ. [στρ. α΄ ]
ἦ σοφὸς ἦ σοφὸς ἦν ὃς πρῶτος ἐν γνώ-
μᾳ τόδ’ ἐβάστασε καὶ γλώσ-
σᾳ διεμυθολόγησεν,
ὡς τὸ κηδεῦσαι καθ’ ἑαυτὸν ἀριστεύει μακρῷ, 890
καὶ μήτε τῶν πλούτῳ διαθρυπτομένων
μήτε τῶν γέννᾳ μεγαλυνομένων
ὄντα χερνήταν ἐραστεῦσαι γάμων.
[ἀντ. α΄]
μήποτε μήποτέ μ’, ὦ Μοῖραι
‹U– – –›, λεχέων Διὸς εὐνά- 895
τειραν ἴδοισθε πέλουσαν.
μηδὲ πλαθείην γαμέτᾳ τινὶ τῶν ἐξ οὐρανοῦ·
ταρβῶ γὰρ ἀστεργάνορα παρθενίαν
εἰσορῶσ’ Ἰοῦς ἀμαλαπτομέναν
δυσπλάνοις Ἥρας ἀλατείαις πόνων. 900
[ἐπῳδός]
ἐμοὶ δ’, ὁπόθι ὅτε μὲν ὁμαλὸς ὁ γάμος,
ἄφοβος δὲ μὴ
κρεισσόνων θεῶν ἔρῳ
μ’ ἄφυκτον ὄμμα προσδράκοι.
ἀπόλεμος ὅδε γ’ ὁ πόλεμος, ἄπορα πόριμος· οὐδ’
ἔχω τίς ἂν γενοίμαν· 905
τὰν Διὸς γὰρ οὐχ ὁρῶ
μῆτιν ὅπα φύγοιμ’ ἄν.
|147
Ἔξοδος (907-1093)
ΠΡ.
ἦ μὴν ἔτι Ζεύς, καίπερ αὐθάδης φρονῶν,
ἔσται ταπεινός, οἷον ἐξαρτύεται
γάμον γαμεῖν, ὃς αὐτὸν ἐκ τυραννίδος
θρόνων τ’ ἄιστον ἐκβαλεῖ. πατρὸς δ’ ἀρὰ 910
Κρόνου τότ’ ἤδη παντελῶς κρανθήσεται,

ἣν ἐκπίτνων ἠρᾶτο δηναιῶν θρόνων.
τοιῶνδε μόχθων ἐκτροπὴν οὐδεὶς θεῶν
δύναιτ’ ἂν αὐτῷ πλὴν ἐμοῦ δεῖξαι σαφῶς·
ἐγὼ τάδ’ οἶδα χὦ τρόπῳ. πρὸς ταῦτά νῦν 915
θαρσῶν καθήσθω τοῖς πεδαρσίοις κτύποις
πιστός, τινάσσων τ’ ἐν χεροῖν πύρπνουν βέλος·
οὐδὲν γὰρ αὐτῷ ταῦτ’ ἐπαρκέσει τὸ μὴ οὐ
πεσεῖν ἀτίμως πτώματ’ οὐκ ἀνασχετά.
τοῖον παλαιστὴν νῦν παρασκευάζεται 920
ἐπ’ αὐτὸς αὑτῷ, δυσμαχώτατον τέρας.
ὃς δὴ κεραυνοῦ κρείσσον’ εὑρήσει φλόγα,
βροντῆς θ’ ὑπερβάλλοντα καρτερὸν κτύπον,
θαλασσίαν τε γῆς τινάκτειραν νόσον,
ἣ τρίκροον αἰχμὴν τὴν Ποσειδῶνος, σκεδᾷ. 925
πταίσας δὲ τῷδε πρὸς κακῷ μαθήσεται
ὅσον τό τ’ ἄρχειν καὶ τὸ δουλεύειν δίχα.
ΧΟ.
σύ θην ἃ χρῄζεις, ταῦτ’ ἐπιγλωσσᾷ Διός.
ΠΡ.
ἅπερ τελεῖται, πρὸς δ’ ἃ βούλομαι λέγω.
ΧΟ.
καὶ προσδοκᾶν χρὴ δεσπόσειν Ζηνός τινα; 930
148
| ΠΡ.
καὶ τῶνδέ γ’ ἕξει δυσλοφωτέρους πόνους.
ΧΟ.
πῶς οὐχὶ ταρβεῖς τοιάδ’ ἐκρίπτων ἔπη;
ΠΡ.
τί δ’ ἂν φοβοίμην ὧ θανεῖν οὐ μόρσιμον;

ΧΟ.
ἀλλ’ ἆθλον ἄν σοι τοῦδ’ ἔτ’ ἀλγίω πόροι.
ΠΡ.
ὁ δ’ οὖν ποείτω· πάντα προσδοκητά μοι. 935
ΧΟ.
οἱ προσκυνοῦντες τὴν Ἀδράστειαν σοφοί.
ΠΡ.
σέβου, προσεύχου, θῶπτε τὸν κρατοῦντ’ ἀεί·
ἐμοὶ δ’ ἔλασσον Ζηνὸς ἢ μηδὲν μέλει.
δράτω, κρατείτω τόνδε τὸν βραχὺν χρόνον
ὅπως θέλει· δαρὸν γὰρ οὐκ ἄρξει θεοῖς. 940
ἀλλ’ εἰσορῶ γὰρ τόνδε τὸν Διὸς τρόχιν,
τὸν τοῦ τυράννου τοῦ νέου διάκονον·
πάντως τι καινὸν ἀγγελῶν ἐλήλυθεν.
ΕΡΜΗΣ
σὲ τὸν σοφιστήν, τὸν πικρῶς ὑπέρπικρον,
τὸν ἐξαμαρτόντ’ εἰς θεοὺς ἐφημέροις 945
πορόντα τιμάς, τὸν πυρὸς κλέπτην λέγω·
πατὴρ ἄνωγέ σ’ οὕστινας κομπεῖς γάμους
αὐδᾶν, πρὸς ὧν ἐκεῖνος ἐκπίπτει κράτους·
καὶ ταῦτα μέντοι μηδὲν αἰνικτηρίως,
ἀλλ’ αὔθ’ ἕκαστα φράζε. μηδ’ ἐμοί διπλᾶς 950
ὁδούς Προμηθεῦ προσβάλῃς· ὁρᾷς δ’ ὅτι
Ζεὺς τοῖς τοιούτοις οὐχὶ μαλθακίζεται.
|149
ΠΡ.
σεμνόστομός γε καὶ φρονήματος πλέως
ὁ μῦθός ἐστιν, ὡς θεῶν ὑπηρέτου.
νέον νέοι κρατεῖτε καὶ δοκεῖτε δὴ 955
ναίειν ἀπενθῆ πέργαμ’. οὐκ ἐκ τῶνδ’ ἐγὼ
δισσοὺς τυράννους ἐκπεσόντας ᾐσθόμην;
τρίτον δὲ τὸν νῦν κοιρανοῦντ’ ἐπόψομαι

αἴσχιστα καὶ τάχιστα. μή τί σοι δοκῶ
ταρβεῖν ὑποπτήσσειν τε τοὺς νέους θεούς; 960
πολλοῦ γε καὶ τοῦ παντὸς ἐλλείπω. σὺ δὲ
κέλευθον ἥνπερ ἦλθες ἐγκόνει πάλιν·
πεύσῃ γὰρ οὐδὲν ὧν ἀνιστορεῖς ἐμέ.
ΕΡ.
τοιοῖσδε μέντοι καὶ πρὶν αὐθαδίσμασιν
ἐς τάσδε σαυτὸν πημονὰς καθώρμισας. 965
ΠΡ.
τῆς σῆς λατρείας τὴν ἐμὴν δυσπραξίαν,
σαφῶς ἐπίστασ’, οὐκ ἂν ἀλλάξαιμ’ ἐγώ.
ΕΡ.
κρεῖσσον γὰρ οἶμαι τῇδε λατρεύειν πέτρᾳ
ἢ πατρὶ φῦναι Ζηνὶ πιστὸν ἄγγελον.
ΠΡ.
οὕτως ὑβρίζειν τοὺς ὑβρίζοντας χρεών. 970
ΕΡ.
χλιδᾶν ἔοικας τοῖς παροῦσι πράγμασιν.
ΠΡ.
χλιδῶ χλιδῶντας ὧδε τοὺς ἐμοὺς ἐγὼ
150
| ἐχθροὺς ἴδοιμι· καὶ σὲ δ’ ἐν τούτοις λέγω.
ΕΡ.
ἦ κἀμὲ γάρ τι ξυμφοραῖς ἐπαιτιᾷ;
ΠΡ.
ἁπλῷ λόγῳ τοὺς πάντας ἐχθαίρω θεούς, 975
ὅσοι παθόντες εὖ κακοῦσί μ’ ἐκδίκως.

ΕΡ.
κλύω σ’ ἐγὼ μεμηνότ’ οὐ σμικρὰν νόσον.
ΠΡ.
νοσοῖμ’ ἄν, εἰ νόσημα τοὺς ἐχθροὺς στυγεῖν.
ΕΡ.
εἴης φορητὸς οὐκ ἄν, εἰ πράσσοις καλῶς.
ΠΡ.
ὤμοι. 980
ΕΡ.
τόδε Ζεὺς τοὔπος οὐκ ἐπίσταται. [980α]
ΠΡ.
ἀλλ’ ἐκδιδάσκει πάνθ’ ὁ γηράσκων χρόνος.
ΕΡ.
καὶ μὴν σύ γ’ οὔπω σωφρονεῖν ἐπίστασαι.
ΠΡ.
σὲ γὰρ προσηύδων οὐκ ἂν ὄνθ’ ὑπηρέτην.
ΕΡ.
ἐρεῖν ἔοικας οὐδὲν ὧν χρῄζει πατήρ.
ΠΡ.
|151
καὶ μὴν ὀφείλων γ’ ἂν τίνοιμ’ αὐτῷ χάριν. 985
ΕΡ.
ἐκερτόμησας δῆθεν ὥσ‹τε› παῖδά με.
ΠΡ.
οὐ γὰρ σὺ παῖς τε κἄτι τοῦδ’ ἀνούστερος,
εἰ προσδοκᾷς ἐμοῦ τι πεύσεσθαι πάρα;

οὐκ ἔστιν αἴκισμ’ οὐδὲ μηχάνημ’ ὅτῳ
προτρέψεταί με Ζεὺς γεγωνῆσαι τάδε, 990
πρὶν ἂν χαλασθῇ δεσμὰ λυμαντήρια.
πρὸς ταῦτα ῥιπτέσθω μὲν αἰθαλοῦσσα φλόξ,
λευκοπτέρῳ δὲ νιφάδι καὶ βροντήμασι
χθονίοις κυκάτω πάντα καὶ ταρασσέτω.
γνάμψει γὰρ οὐδὲν τῶνδέ μ’ ὥστε καὶ φράσαι 995
πρὸς οὗ χρεών νιν ἐκπεσεῖν τυραννίδος.
ΕΡ.
ὅρα νυν εἴ σοι ταῦτ’ ἀρωγὰ φαίνεται.
ΠΡ.
ὦπται πάλαι δὴ καὶ βεβούλευται τάδε.
ΕΡ.
Τόλμησον ὦ μάταιε, τόλμησόν ποτε
πρὸς τὰς παρούσας πημονὰς ὀρθῶς φρονεῖν. 1000
ΠΡ.
ὀχλεῖς μάτην με κῦμ’ ὅπως παρηγορῶν.
εἰσελθέτω σε μήποθ’ ὡς ἐγὼ Διὸς
γνώμην φοβηθεὶς θηλύνους γενήσομαι
καὶ λιπαρήσω τὸν μέγα στυγούμενον
γυναικομίμοις ὑπτιάσμασιν χερῶν 1005
λῦσαί με δεσμῶν τῶνδε· τοῦ παντὸς δέω.
152
| ΕΡ.
λέγων ἔοικα πολλὰ καὶ μάτην ἐρεῖν·
τέγγῃ γὰρ οὐδὲν οὐδὲ μαλθάσσῃ λιταῖς
ἐμαῖς, δακὼν δὲ στόμιον ὡς νεοζυγὴς
πῶλος βιάζῃ καὶ πρὸς ἡνίας μάχῃ. 1010
ἀτὰρ σφοδρύνῃ γ’ ἀσθενεῖ σοφίσματι·
αὐθαδία γὰρ τῷ φρονοῦντι μὴ καλῶς
αὐτὴ κατ’ αὑτὴν οὐδενὸς μεῖζον σθένει.
σκέψαι δ’, ἐὰν μὴ τοῖς ἐμοῖς πεισθῇς λόγοις,

οἷός σε χειμὼν καὶ κακῶν τρικυμία 1015
ἔπεισ’ ἄφυκτος· πρῶτα μὲν γὰρ ὀκρίδα
φάραγγα βροντῇ καὶ κεραυνίᾳ φλογὶ
πατὴρ σπαράξει τήνδε καὶ κρύψει δέμας
τὸ σόν, πετραία δ’ ἀγκάλη σε βαστάσει·
μακρὸν δὲ μῆκος ἐκτελευτήσας χρόνου 1020
ἄψορρον ἥξεις εἰς φάος, Διὸς δέ τοι
πτηνὸς κύων, δαφοινὸς αἰετός, λάβρως
διαρταμήσει σώματος μέγα ῥάκος,
ἄκλητος ἕρπων δαιταλεὺς πανήμερος,
κελαινόβρωτον δ’ ἧπαρ ἐκθοινήσεται. 1025
τοιοῦδε μόχθου τέρμα μή τι προσδόκα,
πρὶν ἂν θεῶν τις διάδοχος τῶν σῶν πόνων
φανῇ θελήσῃ τ’ εἰς ἀναύγητον μολεῖν
Ἅιδην κνεφαῖά τ’ ἀμφὶ Ταρτάρου βάθη.
πρὸς ταῦτα βούλευ’, ὡς ὅδ’ οὐ πεπλασμένος 1030
ὁ κόμπος, ἀλλὰ καὶ λίαν εἰρημένος·
ψευδηγορεῖν γὰρ οὐκ ἐπίσταται στόμα
τὸ Δῖον, ἀλλὰ πᾶν ἔπος τελεῖ. σὺ δὲ
πάπταινε καὶ φρόντιζε, μηδ’ αὐθαδίαν
εὐβουλίας ἀμείνον’ ἡγήσῃ ποτέ. 1035
ΧΟ.
ἡμῖν μὲν Ἑρμῆς οὐκ ἄκαιρα φαίνεται
λέγειν· ἄνωγε γάρ σε τὴν αὐθαδίαν
μεθέντ’ ἐρευνᾶν τὴν σοφὴν εὐβουλίαν.
πείθου· σοφῷ γὰρ αἰσχρὸν ἐξαμαρτάνειν. |153
ΠΡ.
εἰδότι τοί μοι τάσδ’ ἀγγελίας ὅδ’ ἐθώυξεν· 1040
πάσχειν δὲ κακῶς ἐχθρὸν ὑπ’ ἐχθρῶν οὐδὲν ἀεικές.
πρὸς ταῦτ’ ἐπ’ ἐμοὶ ῥιπτέσθω μὲν πυρὸς ἀμφήκης
βόστρυχος, αἰθὴρ δ’ ἐρεθιζέσθω
βροντῇ σφακέλῳ τ’ ἀγρίων ἀνέμων, 1045
χθόνα δ’ ἐκ πυθμένων αὐταῖς ῥίζαις
πνεῦμα κραδαίνοι,

κῦμα δὲ πόντου τραχεῖ ῥοθίῳ ξυγχώσειεν
τῶν οὐρανίων ἄστρων διόδους·
εἴς τε κελαινὸν Τάρταρον ἄρδην ῥίψειε δέμας 1050
τοὐμὸν ἀνάγκης στερραῖς δίναις·
πάντως ἐμέ γ’ οὐ θανατώσει.
ΕΡ.
τοιάδε μέντοι τῶν φρενοπλήκτων
βουλεύματ’ ἔπη τ’ ἔστιν ἀκοῦσαι. 1055
τί γὰρ ἐλλείπει μὴ <οὐ> παραπαίειν
ἡ τοῦδ’ εὐχή; τί χαλᾷ μανιῶν;
ἀλλ’ οὖν ὑμεῖς γ’ αἱ πημοσύναις
συγκάμνουσαι ταῖς τοῦδε τόπων
μετά ποι χωρεῖτ’ ἐκ τῶνδε θοῶς, 1060
μὴ φρένας ὑμῶν ἠλιθιώσῃ
βροντῆς μύκημ’ ἀτέραμνον.
ΧΟ.
ἄλλο τι φώνει καὶ παραμυθοῦ μ’
ὅτι καὶ πείσεις· οὐ γὰρ δή που
τοῦτό γε τλητὸν παρέσυρας ἔπος. 1065
πῶς με κελεύεις κακότητ’ ἀσκεῖν;
μετὰ τοῦδ’ ὅ τι χρὴ πάσχειν ἐθέλω·
τοὺς προδότας γὰρ μισεῖν ἔμαθον,
κοὐκ ἔστι νόσος
ῆσδ’ ἥντιν’ ἀπέπτυσα μᾶλλον. 1070
154
| ΕΡ.
ἀλλ’ οὖν μέμνησθ’ γ’ ἐγὼ προλέγω,
μηδὲ πρὸς ἄτης θηραθεῖσαι μέμψησθε τύχην,
μηδέ ποτ’ εἴπηθ’ ὡς Ζεὺς ὑμᾶς
εἰς ἀπρόοπτον πῆμ’ εἰσέβαλεν·
μὴ δῆτ’, αὐταί δ’ ὑμᾶς αὐτάς· 1075
εἰδυῖαι γὰρ κοὐκ ἐξαίφνης οὐδὲ λαθραίως
εἰς ἀπέραντον δίκτυον ἄτης
ἐμπλεχθήσεσθ’ ὑπ’ ἀνοίας.

ΠΡ.
καὶ μὴν ἔργῳ κοὐκέτι μύθῳ 1080
χθὼν σεσάλευται,
βρυχία δ’ ἠχὼ παραμυκᾶται
βροντῆς, ἕλικες δ’ ἐκλάμπουσι
στεροπῆς ζάπυροι, στρόμβοι δὲ κόνιν
εἱλίσσουσιν, σκιρτᾷ δ’ ἀνέμων 1085
πνεύματα πάντων εἰς ἄλληλα
στάσιν ἀντίπνουν ἀποδεικνύμενα,
ξυντετάρακται δ’ αἰθὴρ πόντῳ.
τοιάδ’ ἐπ’ ἐμοὶ ῥιπὴ Διόθεν
τεύχουσα φόβον στείχει φανερῶς. 1090
ὦ μητρὸς ἐμῆς σέβας, ὦ πάντων
αἰθὴρ κοινὸν φάος εἱλίσσων,
ἐσορᾷς ὡς ἔκδικα πάσχω.
|155

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Αδράστεια: κόρη του Δία και της Ανάγκης ή, σύμφωνα

με άλλη εκδοχή, του Δία και της Νύχτας. Ήταν η θεά (προ-
σωποποίηση) του ανθρώπινου ενστίκτου της εκδίκησης.
Ίσως, όμως, και να πρόκειται περί επιθέτου που είχε δοθεί
στην, επίσης δευτερεύουσα, θεά Νέμεση εξ αφορμής του
γεγονότος ότι ο Βασιλιάς του Άργους, Άδραστος ή ακόμα ο
φέρων το ίδιο όνομα υιός του Βασιλέως Μίδα της Φρυγίας,
ανήγειρε παρά τον Αίσηπο ποταμό, πλησίον της Τροίας, ναό
προς τιμή της, προκειμένου να την εξευμενίσει.
Επιμηθέας: γιος του Τιτάνα Ιαπετού και της Ωκεανίδας

Ασίας ή Θέμιδας ή Αίθρας ή Κλυμένης. Αδέρφια του ήταν
οι Ιαπετίδες Προμηθέας, Άτλας και Μενοίτιος. Το όνομά του
ταυτίστηκε από την αρχαιότητα, με τον άνθρωπο που δεν
προνοεί, τον απερίσκεπτο (επί + μήδομαι= σκέπτομαι μετά),
αυτός που βγάζει τα συμπεράσματα, μετά το γεγονός.
Αυτός μαζί με τον αδελφό του Προμηθέα έπαιξαν ση-
μαντικό ρόλο για την εξέλιξη της ανθρωπότητας. Όταν τους
ανατέθηκε να δώσουν στο κάθε ον τα χαρακτηριστικά που
έπρεπε να έχει, ο Επιμηθέας έπεισε τον αδελφό του να
του επιτρέψει να αναλάβει μόνος τη διανομή. Έτσι ο Επι-
μηθέας ονομάτισε και απέδωσε στο κάθε ον τα χαρακτη-
ριστικά που ήθελε ο ίδιος, με τρόπο ώστε να μην μπορούν
να αλληλοκαταστραφούν (αὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς
ἐπήρκεσε, Πλάτων, Πρωταγόρας 321α). Όταν έφτασε, στο
τέλος, η ώρα του Ανθρώπου, δεν είχε να του δώσει παρά
|157
λίγες τρίχες και νύχια ευπαθή και ανίσχυρα. Από αυτό το
λάθος ο Προμηθέας ανέλαβε την προστασία του ανθρώπου.
Η απρονοησία του Επιμηθέα αποδείχθηκε τελικά ευεργε-
τική για τον άνθρωπο αφού χάρη στις παρεμβάσεις του
Προμηθέα και του Δία αναδείχθηκε στο πιο εξελιγμένο όν.
Δίκη: μία από τις Ώρες. Κατά τον Ησίοδο στη Θεογονία
του ήταν κόρη του πατέρα των θεών και των ανθρώπων Δία

και της Τιτανίδας Θέμιδας και αδερφή της Ειρήνης και της
Ευνομίας. Αποτελούσε την προσωποποίηση της έννοιας της
δικαιοσύνης, όπως και η μητέρα της, καθώς και της ηθι-
κής τάξης. Απεικονιζόταν ως νεαρή, αδύνατη γυναίκα που
κουβαλούσε μια ζυγαριά και φορούσε ένα δάφνινο στεφά-
νι στο κεφάλι. Συχνά ταυτιζόταν με την Αστραία, θεότητα
της δικαιοσύνης και της αγνότητας, που συνδεόταν με τον
αστερισμό της Παρθένου. Στον προς τιμήν της ορφικό ύμνο
αναφέρεται ότι η Δίκη στέκεται δίπλα στον ιερό θρόνο του
Δία, παρατηρεί το βίο των ανθρώπων και επεμβαίνει, όποτε
χρειαστεί ως «δικαία τιμωρός κατά των αδίκων». Η αντί-
στοιχη θεά για τους Ρωμαίους ήταν η Γιουστίτια (Iustitia).
Ήλιος: ήταν προσωποποιημένος ως θεότητα, τον οποίο

ο Όμηρος αντιστοιχεί στον ηλιακό Τιτάνα Υπερίωνα. Άλλες
πηγές αναφέρουν πως ο Ήλιος είναι γιος του Υπερίωνα από
την αδελφή του Θεία. Ο Ήλιος οδηγούσε το πύρινο άρμα
του στον ουρανό. Έχει δύο αδελφές, τη θεά του φεγγαριού
Σελήνη και της θεά της αυγής Ηώ. Πολλοί πιστεύουν πως
ο Απόλλων έγινε ο Ολύμπιος “ηλιακός θεός”, αλλά η θεω-
ρία αυτή βασίζεται κυρίως σε υποθέσεις. Ο αντίστοιχος του
Ηλίου στην Ρωμαϊκή μυθολογία είναι ο Σολ.
Ηρακλής ή Αλκαίος ή Αλκείδης: αρχαίος μυθικός ήρω-

ας, θεωρούμενος ως ο μέγιστος των Ελλήνων ηρώων. Γεν-
νήθηκε στη Θήβα και ήταν γιος του Δία και της Αλκμήνης,
158
| κόρης της Αναξώς, κόρης του Αλκαίου (γιος του Περσέα και
της Ανδρομέδας) και της Αστυδάμειας.
Ησιόνη: κόρη του βασιλιά της Τροίας Λαομέδοντα και

της Στριμούς που πατέρας της ήταν ο Σκάμανδρος. Κατ’
άλλη εκδοχή μητέρα της ήταν η Πλακία, κόρη του Ατρέα ή
του Λεύκιππου. Ήταν αδελφή του Τιθωνού, του Λάμπου,
του Κλιτύου, του Ικετάωνος και του Ποδάρκη (ή Πρίαμου).
Είχε και δύο αδελφές, την Κύλλα και την Αστυόχη.

Ιαπετός: μαζί με τον μικρότερο αδελφό του, τον Κρόνο,
ήταν οι ισχυρότεροι των τιτάνων και, προπάντων, εκείνοι
στους οποίους εκδηλώθηκε η μεγαλύτερη εχθρότητα του
Δία, μετά από την επικράτησή του.
Ήταν γιος του Ουρανού και της Γαίας και σύζυγος της
Κλυμένης, της κόρης του Ωκεανού, ή της Ασίας ή της Αί-
θρας, ή της Θέμιδας, η οποία και αναφέρεται ως μητέρα
του Προμηθέα. Γιοι του υπήρξαν ο Προμηθεύς, ο Άτλαντας,
ο Επιμηθέας και ο Μενοίτιος καθώς και άλλοι, ακόμη, περί-
φημοι “Ιαπετίδες”, όπως ονομάστηκαν. Σημαντικότεροι δε
εξ αυτών φέρονται ο Άτλας, που βάσταγε στους ώμους του
τον ουράνιο θόλο αλλά και ο δαιμόνιος Προμηθεύς, ο μόνος
εκ των Ιαπετιδών που δεν πολέμησε στο πλευρό των τιτά-
νων κατά την τιτανομαχία.
Τον Ιαπετό αναφέρουν, ήδη, ο Όμηρος και ο Ησίοδος ως
κυβερνήτη των Τιτάνων και του κόσμου πριν την επικράτηση
του Δία και ότι ακόμα, σε ορισμένες περιοχές τον αναγνώ-
ριζαν ως «δημιουργό» των ανθρώπων, ακόμη και μετά την
επικράτηση του Δία, όπως στη Κνωσό, στην Αρκαδία, Κιλι-
κία και αλλού. Ιδιαίτερα ως σύζυγος της Ασίας, θεωρούταν
ως γενάρχης των λαών της Ευρώπης και της Βορειοδυτικής
Ασίας, των οποίων, όμως, αρχηγό η Παλαιά Διαθήκη παρα-
δέχεται τον Ιάφεθ, τον γιο του Νώε (του οποίου το όνομα,
ενδέχεται, να είναι παραφθορά του Ιαπ-ε-του - θεού).
Ο Δίας μετά τη νίκη του, κατακρήμνισε τον Ιαπετό στα
σκοτεινά τάρταρα μαζί με τους υπόλοιπους τιτάνες.
Κλυμένη: Κόρη του Τιτάνα Ωκεανού και της Τιτανίδας

|159
Τηθύος, μία από τις Ωκεανίδες, μητέρα του Φαέθωνα με πα-
τέρα τον Τιτάνα θεό Ήλιο ή σύζυγος κατά μία εκδοχή του
Τιτάνα Ιαπετού· παιδιά τους ήταν οι Τιτάνες Άτλας, Προμη-
θέας (κατά μία εκδοχή η ίδια με τον Προμηθέα έκαναν τον
Δευκαλίωνα), Επιμηθέας και Μενοίτιος. Η Βιβλιοθήκη Απολ-
λοδώρου πάντως (Α 2, 3) αναφέρει ως σύζυγο του Ιαπετού
την Ασία (επίσης κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος).

Ποσειδώνας: ένας από τους γιους του Κρόνου και της
Ρέας, ανήκει, επομένως, στην πρώτη γενιά των Ολυμπίων
μαζί με τον Δία και την Ήρα. Είναι αδελφός του Άδη και
του Δία, νεότερος κατά τον Όμηρο από τον τελευταίο (Ιλ. Ν
355), ο οποίος όμως, σύμφωνα με τον Ησίοδο, είναι ο τελευ-
ταίος γιος του Κρόνου (Θεογ. 478). Πάντως, στην κλασική
εποχή κυρίαρχη είναι η αντίληψη ότι ο Ποσειδώνας είναι
νεότερος του Δία· και αυτή η άποψη κάνει τον κόσμο των
θεών να συμβαδίζει με τον κόσμο των θνητών, στον οποίο
εκείνη την περίοδο είχε επικρατήσει η πρωτοτοκία.
(1) Καύκασος: Κατά την ελληνική μυθολογία ήταν ένας

Σκύθης βοσκός, τον οποίο σκότωσε ο θεός Κρόνος, επειδή
είχε βοηθήσει τον γιο του Δία, να τον εκθρονίσει. Για να
τιμήσει τον βοσκό, ο Δίας μετονόμασε το μέχρι τότε απο-
καλούμενο Όρος του Βορέου σε «Καύκασο», όνομα που
διατηρεί μέχρι τώρα.
(2) Σκυθία: Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς την τοποθετούν

στο γεωγραφικό χώρο από την σημερινή Ρουμανία μέχρι το
οροπέδιο Παμίρ, σε μία περιοχή της Ευρασίας, που κατοι-
κούταν από νομαδικούς λαούς, οι οποίοι μιλούσαν Ιρανικές
γλώσσες.
(3) Ήφαιστος: Ένας από τους θεούς του αρχαίου Δω-

δεκάθεου, θεός της φωτιάς του ουρανού και της γης και της
160
| τεχνικής που συνδέεται μαζί της, δηλαδή της μεταλλουργίας.
Σύμφωνα με την Ιλιάδα του Ομήρου (Ξ 338) ήταν γιός του
Δία και της Ήρας. Ωστόσο, ο Ησίοδος στη Θεογονία του (927)
τον παρουσιάζει, όχι ως καρπό του έρωτα αλλά της έριδας
και φιλονικίας μεταξύ του Δία και της Ήρας που τον γέννησε
χωρίς να σμίξει ερωτικά με κανένα. Ο Ήφαιστος μαζί με την
Εστία αποτελούσαν τις κύριες θεότητες του πυρός.
(4) Δίας: Είναι ο «Πατέρας των θεών και των ανθρώ-

πων», που κυβερνά τους Θεούς του Ολύμπου, το νεότερο

παιδί του Κρόνου και της Ρέας. Στις περισσότερες παραδό-
σεις εμφανίζεται παντρεμένος με την Ήρα, αν και στο μα-
ντείο της Δωδώνης, σύζυγος του αναφέρεται η Διώνη. Είναι
γνωστός για τις ερωτικές περιπέτειές του, που οδήγησαν σε
πολλούς απογόνους, συμπεριλαμβανομένων της θεάς Αθη-
νάς, του θεού Απόλλωνα, της θεάς Άρτεμης, του θεού Ερμή,
της θεάς Περσεφόνης (από την θεά Δήμητρα), του θεού Δι-
όνυσου, του Περσέα, του Ηρακλή, της ωραίας Ελένης, του
Μίνωα και των Μουσών (από την Τιτανίδα Μνημοσύνη).
Από τη θεά Ήρα είχε αποκτήσει τον θεό Άρη, τη θεά Ήβη
και τον θεό Ήφαιστο, ενώ από την Ωκεανίδα Διώνη απέ-
κτησε τη θεά Αφροδίτη. Ο Δίας υπήρξε επίσης ελεγκτής της
αστραπής, του κεραυνού και της βροχής.
(5) Κράτος: Προσωποποίηση της ωμής εξουσίας. Το

Κράτος, η Βία, ο Ζήλος και η θεά Νίκη αναφέρονται από
τον Ησίοδο στη Θεογονία του ως αδέλφια, τέκνα της Ωκεα-
νίδος Στυγός και του Τιτάνα Πάλλαντα. Σύμφωνα με άλλες
εκδοχές, το Κράτος ήταν νόθο τέκνο του θεού Δία και μιας
ανώνυμης θνητής γυναίκας, ή ένας Τιτάνας.
(6) Βία: Θεότητα, η προσωποποίηση της βίας. Η Βία, το

Κράτος, ο Ζήλος και η Νίκη αναφέρονται από τον Ησίοδο
στη Θεογονία του ως αδέλφια, τέκνα της Στυγός και του
Πάλλαντα. Βία και τα αδέλφια της σαν μόνιμοι συνοδοί του
Δία, αφότου πολέμησαν στο πλευρό του κατά την Τιτανο-
μαχία μαζί με τη μητέρα τους. |161
(7) Θέμις: Ανήκε στους Τιτάνες, τέκνα της Γαίας και
του Ουρανού. Αποτελούσε την προσωποποίηση της φυσικής
και της ηθικής τάξης, καθώς και της εθιμοτυπίας. Η λ. θέ-
μις παράγεται από το ρ. τίθημι και δηλώνει αυτό που έχει
τεθεί, το ισχύον.
Ο Ησίοδος τη συμπεριέλαβε στους πρώτους θεούς ως
κόρη του πρώτου θεϊκού ζεύγους, του Ουρανού και της Γαί-

ας. Υπήρξε, η δεύτερη σύντροφος του Δία, μυθική αναφορά,
που υποδήλωνε τη σταθερή επιβολή από το Δία ηθικών κα-
νόνων και για τους θεούς και για τους ανθρώπους με την
οριστική του επικράτηση.
Η Θέμις στη μυθολογία θεσμοθετεί. Το δίκαιο που αντι-
προσωπεύει θεωρείται ιερό, ισχύει, και για τους θεούς και
είναι ανώτερο ακόμη και από τη βούλησή τους. Λατρευόταν
ως θεά της ηθικής τάξης και ως προφήτης θεά, ιδιότητα που
την κληρονόμησε από τη μητέρα της Γαία.
(8) Ωκεανίδες ή Ωκεανίνες ή Ωκεανίτιδες ή Ωγενίδες: Θα-

λάσσια μυθικά πλάσματα, ενάλιες Νύμφες, με μορφή παρ-
θένου κατά το επάνω μισό και ψαριού κατά το κάτω, όμοι-
ες με τις Γοργόνες μερικές φορές με δύο ουραία πτερύγια.
Ο Όμηρος αναφέρει δύο Ωκεανίδες, την Ευρυνόμη, η οποία
κατά τον Ησίοδο ήταν μητέρα των Χαρίτων, και την Πέρση
ή Περσηίδα (όπως την ονομάζει ο Ησίοδος), η οποία ήταν
σύζυγος του Τιτάνα Ήλιου και μητέρα του Αιήτη και της
Κίρκης. Γνωστή επίσης Ωκεανίδα ήταν η Λευκίππη. Γενικά
οι Ωκεανίδες θεωρούνταν Νύμφες προστάτιδες των υδάτων,
δεδομένου ότι αυτά αποτελούσαν και την κατοικία τους.
Από τις περιγραφές των σχετικών μυθικών παραδόσε-
ων εύκολα γίνεται αντιληπτό, ότι οι Ωκεανίδες αποτελούσαν,
τουλάχιστον για τους αρχαίους Έλληνες, ιδεατές ανθρωπό-
μορφες έννοιες των πηγών (μισές κόρες) που τα ύδατά τους
μεταφέρονταν από τους ποταμούς στην ανοικτή θάλασσα μι-
162
| σές ψάρι, καταλήγοντας σε απλή εκβολή (ένα ουραίο πτερύ-
γιο) ή σε δέλτα (διπλό ουραίο πτερύγιο).
(9) Τηθύς: Ήταν μία από τις Τιτανίδες, κόρη του Ουρα-
νού και της Γαίας που πήρε ως σύζυγο τον αδελφό της Ωκε-
ανό, από τον οποίο γέννησε τρεις χιλιάδες ποτάμιους θεούς,
μεταξύ των οποίων ήταν ο Αχελώος και ο Ασωπός και ισά-
ριθμες θεότητες, τις Ωκεανίδες. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή
του μύθου η Τηθύς ήταν μητέρα του Φόρκυνος, του Κρόνου
και της Ρέας, η οποία και της εμπιστεύθηκε την ανατροφή

του Δία. Από τους μεταγενέστερους Έλληνες, η Τηθύς ταυ-
τίσθηκε με την θεά Ίσιδα της Αιγυπτιακής Μυθολογίας.
(10) Τάρταρος: Είναι δευτερεύουσα θεότητα του κάτω

κόσμου, γιος του Πλούτωνα ή του Αιθέρα ή του Χάους και
της Γαίας. Γενικότερα όμως φέρεται ως μυθικός τόπος λε-
γόμενος και Τάρταρα, όπου κατά τις αρχαίες δοξασίες βα-
σανίζονται οι κακοί μετά το θάνατό τους. Ο Όμηρος αναφέ-
ρει πολλά πρόσωπα να βασανίζονταν σ΄ αυτόν το τόπο για
τα «εν ζωή» εγκλήματά τους, όπως τον Τιτυό, τον Τάνταλο
και τον Σίσυφο.
Κατά τον Ησίοδο ο Τάρταρος είναι η ειρκτή του Κρό-
νου και άλλων Τιτάνων που βρίσκεται στα έγκατα της Γης.
Σημειώνει δε Ησίοδος, πως «χαλκούς άκμων» που ρίχτηκε
από τη Γη έφθασε στον Τάρταρο μετά από 9 ημέρες και 9
νύκτες, αριθμός που πάρθηκε υπ΄ όψη από την αρχαιότητα σε
ταφικά έθιμα α οποία πέρασαν στη συνέχεια στα χριστιανι-
κά. Μεταγενέστερα η λαϊκή φαντασία έπλασε τον Τάρταρο
ως φυλακή και τόπο μαρτυρίου όλων των κακών ανθρώπων.
Ως είσοδο του Ταρτάρου οι αρχαίοι πίστευαν τα διά-
φορα ορύγματα και κυρίως σπήλαια μεγάλα και επικίνδυ-
να, σημαντικότερο από τα οποία ήταν κάποιο σπήλαιο στη
Κιλικία, ενώ οι περισσότεροι την τοποθετούσαν σε Σπηλιά
κοντά στο ακρωτήριο Ταίναρο, στην Πελοπόννησο.
(11) Ουρανός: Σύμφωνα με τον Ησίοδο η Γαία με το Χάος,

με τη μεσολάβηση του Έρωτα, γεννούν τον Ουρανό. Μια άλλη
εκδοχή ταυτίζει το Χάος με τον Ουρανό και οριοθετεί έτσι τη
|163
Γαία και τον Ουρανό ως το πρώτο Κοσμικό Ζευγάρι.
Η Γαία ενώθηκε με τον Ουρανό και δημιούργησε τους
Γίγαντες, τους Τιτάνες, τον Ωκεανό ή Πόντο και όλη τη φύση.
Ο Ουρανός ωστόσο θέλοντας να ανακόψει τη συνεχή δημι-
ουργία της Γαίας, αποφάσισε να στείλει τα παιδιά του στα
σπλάχνα της. Εξαιτίας όμως αυτής της σκληρότητας, η Γαία
συμμάχησε με ένα από τους Τιτάνες γιους της, τον Κρόνο,
και καθαίρεσε από την εξουσία του κόσμου τον Ουρανό.

(12) Γη, Γαία: Προϋπήρχε μαζί με το Χάος και τον
Έρωτα-Φάνη της δημιουργίας του Κόσμου. Κατ’ άλλους
αυτές οι τρεις κοσμικές μυθικές παρουσίες γεννήθηκαν,
κατά αντίστροφη σειρά, από το Κοσμικόν Ωόν όπως αναφέ-
ρεται στη Θεογονία του Ησίοδου, το οποίο προήλθε από το
μηδέν ή από τη Νύχτα.
Η Γαία, στο επίπεδο της Κοσμογονίας συμβολίζει την
υλική πλευρά του Κόσμου και όχι μόνο τη Γη. Το Χάος,
εξάλλου, συμβολίζει τον Χώρο του Σύμπαντος, ενώ ο Έρω-
τας την κινητήρια δύναμη που ενώνει, μεταλλάσσει και με-
ταμορφώνει (μορφή, αυτό που φαίνεται, ο Φάνης) το Παν.
(13) Όπως αναφέρει ο Π. Λεκατσάς σε σχολιασμένη από

τον ίδιο έκδοση της «Θεογονίας» του Ησιόδου, εκδ. Ι.Ν.
Ζαχαρόπουλου, Αθήναι, 1955, σ. 109, ο Ωκεανός ήταν ο με-
γάλος ποταμός, που συνεχώς έρρεε και περικύκλωνε τη γη,
διαφορετικός από τη θάλασσα.
(14) Τυφών ή Τυφάων ή Τυφωεύς: Ήταν γιγαντιαίο τε-

ρατώδες ον που γέννησε η Γαία μαζί με τον Ουρανό μετά
την εξόντωση των Γιγάντων. Κατ’ άλλο μύθο ο Τυφών ήταν
γιος της Ήρας που γεννήθηκε σε κάποια στιγμή διχόνοιάς
της μαζί με τον Δία, εκφράζοντας έτσι τις διαταραχές της
ατμόσφαιρας.
Κατά τον επικρατούντα όμως μύθο, όταν οι θεοί του Ολύ-
μπου νίκησαν τους Γίγαντες, η Γαία γεμάτη οργή, πόνο και
164
| αγανάκτηση βρήκε τον Τάρταρο και μαζί του απέκτησε τον
Τυφώνα. Το μέγεθος και η δύναμη του τέρατος αυτού ήταν
πολύ μεγαλύτερη από των άλλων παιδιών της Γαίας. Ήταν
μεγαλύτερος από όλα τα βουνά και το κεφάλι του άγγιζε τα
αστέρια. Τα ανοικτά του χέρια έφταναν από την Ανατολή ως
τη Δύση, ενώ στους ώμους του είχε εκατό κεφάλια δρακό-
ντων. Το σώμα του, που το κάπλυπταν φτερά, μέχρι τη μέση
έμοιαζε ανθρώπου, αλλά απ’ τη μέση και κάτω το αποτελού-
σαν κουλουριασμένα φίδια. Από τα μάτια του έβγαζε φωτιές
και από τα κεφάλια του κραυγές και συριγμούς.

(15) Αίτνα: Η ονομασία ίσως προέρχεται από την ελ-
ληνική λέξη αίθω, που σημαίνει «καίγομαι», ή τη φοινικική
λέξη attano. Οι Άραβες την ονόμαζαν Gibel Utlamat, δηλαδή
βουνό της φωτιάς.
Κατά την Ελληνική μυθολογία, ο Αίολος είχε φυλακίσει
τους ανέμους στις σπηλιές κάτω από την Αίτνα, ενώ ο Γίγα-
ντας Εγκέλαδος καταπλακώθηκε απ’ αυτή, σύμφωνα με τον
Αισχύλο, και υπήρξε η αιτία των ηφαιστειακών της εκρήξε-
ων. Κατά τη Ρωμαϊκή μυθολογία, κάτω από την Αίτνα είχε
το εργαστήριό του ο Βούλκαν, θεός της φωτιάς.
(16) Άτλας: κατά τον Ησίοδο, ήταν γιος τού Ιαπετού και
της Ωκεανίδας Κλυμένης. Είχε αδελφούς τον Προμηθέα, τον
Επιμηθέα και τον Μενοίτιο, τους γνωστούς «Ιαπετίδες».
(17) Ιώ: Σύμφωνα με τους μύθους ήταν θυγατέρα του

Ιάσου, βασιλιά του Άργους και απογόνου του Ινάχου ή κατά
άλλη εκδοχή του ιδίου του βασιλιά Ινάχου ή κατά τρίτη εκ-
δοχή του Κορίνθιου Πειρήνα, θείου του ήρωα Βελλεροφό-
ντη. Μητέρα είχε τη Μελία ή τη Λευκάνη. Υπήρξε ιέρεια της
Ήρας και έγινε ερωμένη του Δία.
Πάντα κατά τους μύθους έζησε μια τρομακτική περι-
πέτεια που άρχισε όταν η Ήρα αντιλήφθηκε την παράνομη
σχέση της με τον Δία. Τότε ο Δίας, για να την προστατεύσει
από το μένος της συζύγου του, τη μεταμόρφωσε σε αγελά-
δα. Η Ήρα όμως υποχρέωσε τον Δία να αρνηθεί, με όρκο
(αφροδίσιος όρκος) την παράνομη σχέση του και να της πα-
|165
ραδώσει την αγελάδα αυτή, πράγμα που εκείνος αναγκά-
στηκε να κάνει. Η Ήρα εμπιστεύτηκε τότε τη φύλαξη της
αγελάδας στον πανόπτη Άργο, που αγρυπνούσε εναλλάξ
με τα 500 από τα 1.000 μάτια του. Ο Δίας όμως ανέθεσε
στον Ερμή να τερματίσει την κατάσταση αυτή απελευθε-
ρώνοντας την Ιώ. Ο Ερμής αποκοίμισε με τη γοητεία του
αυλού όλα τα μάτια του Άργου, και ενώ κοιμόταν εκείνος
τον αποκεφάλισε.

Η Ιώ περιπλανήθηκε ως αγελάδα στην περιοχή γύρω
από τις Μυκήνες και κατόπιν πέρασε στην Εύβοια. Η Ήρα
όμως δεν παραιτήθηκε από την εκδίκησή της και έστειλε
έναν οίστρο (μύγα των βοδιών) για να την βασανίζει. Τότε η
Ιώ καταδιωκόμενη από τον οίστρο άρχισε να περιπλανιέται
σε όλη την Ελλάδα. Διέτρεξε την ακτή του Ιονίου πελάγους
(που εξαιτίας της πήρε το όνομά του), έφθασε στην Ιλλυρία,
διέσχισε όλη την Σκυθία, έφθασε στον Προμηθέα που ήταν
δεμένος στον Καύκασο, διέτρεξε την ακτή του Ευξείνου Πό-
ντου (που εξαιτίας της άλλαξε την ονομασία της από Άξε-
νος Πόντος σε Εύξεινος), πέρασε τον Βόσπορο, που εξαιτίας
της πήρε το όνομά του (βους+πόρος) και τελικά κατέληξε
στην Μέμφιδα της Αιγύπτου, όπου γέννησε τον Έπαφο, τον
γιο της από τον Δία. Ήταν εκείνος ο οποίος στο μέλλον θα
γινόταν γενάρχης της φυλής των Δαναών.
(18) Άργος ο Πανόπτης: Τερατόμορφος γίγαντας, από-

γονος (όχι όμως ο γιος) του ομώνυμου ιδρυτή του Άργους,
γιος του Ινάχου ή του Αγήνορα ή του Αρέστορα και της
κόρης του Ασωπού ή του Ινάχου Ισμήνης. Θρυλικός φρου-
ρός της ερωμένης του Δία Ιούς, ο Άργος ανήκει στα ισχυ-
ρότερα και φοβερότερα τέρατα της ελληνικής μυθολογίας.
Ήταν γνωστός ως πανόπτης ή μυριωπός, γιατί είχε εκατό
μάτια διάσπαρτα σε όλο του το σώμα (σύμφωνα με άλλη
εκδοχή όμως, μόνο τρία ή τέσσερα). Υποτίθεται έτσι, ότι
μόνο μερικά από τα μάτια «κοιμούνταν» σε κάθε στιγμή,
166
| ενώ πάντα θα υπήρχαν κάποια, που θα έμεναν ανοικτά. Σε
αγγειογραφίες εμφανίζεται ως διπρόσωπος και με σώμα
γεμάτο από μάτια.
Η μεγαλύτερη υπηρεσία του Άργου στους ολύμπιους
θεούς ήταν η σφαγή του χθόνιου ερπετόμορφου τέρατος,
της Έχιδνας, καθώς αυτή κοιμόταν στη σπηλιά της. Τον
Άργο όμως με τη σειρά τους τον σκότωσε, εκτελώντας δια-
ταγή του Δία, ο Ερμής με πέτρα ή ξίφος ή δηλητήριο, αφού
πρώτα, μεταμφιεσμένος σε βοσκό, τον αποκοίμισε με τη
μουσική του. Η Ήρα, για να τιμήσει τον άγρυπνο φύλακα,

διατήρησε για πάντα τα εκατό του μάτια στην ουρά των
παγωνιών, που ήσαν τα ιερά της πουλιά.
(19) Ίναχος: Αρχαιότατος μυθικός βασιλιάς του Άρ-

γους, σύγχρονος του Ευμόλπου και του Εριχθονίου. Ήταν
γιος του Ωκεανού και της Τηθύος και ιδρυτής του βασιλικού
γένους των Ιναχιδών, που έδωσε στο Άργος οκτώ βασιλιά-
δες. Ο Ίναχος, όταν έγινε ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα,
έσωσε τους υπηκόους του οδηγώντας τους στα βουνά και
στη συνέχεια, αφού μάζεψε τα νερά σε μία κοίτη και δημι-
ούργησε τον ποταμό, που πήρε το όνομά του, έφερε τους
Αργείους στην εύφορη και κατοικήσιμη πια πεδιάδα του
Άργους. Αργότερα έχτισε το Άργος και θεώρησε προστάτι-
δα της πόλης του τη θεά Ήρα. Τότε ο Ποσειδώνας, για να
εκδικηθεί για την προτίμησή του αυτή, αποξήρανε τα ποτά-
μια, αλλά η γη ποτίστηκε με τις βροχές που άρχισε να ρίχνει
στο μεταξύ ο Δίας.
(20) Αμαζόνες: Λαός κυνηγών και πολεμιστών της Ευ-

ρασίας, που ανήκαν στην ομάδα νομαδικών φυλών στις
οποίες οι Έλληνες ονόμαζαν γενικά Σκύθες. Βασικά χαρα-
κτηριστικά αυτού του νομαδικού λαού ήσαν το ότι είχε κατά
βάση πολεμική κοινωνική οργάνωση, οι γυναίκες απολάμ-
βαναν μεγάλο βαθμό ελευθερίας και ισότητας και πολεμού-
σαν στο πλευρό των αντρών. Αυτό το τελευταίο μάλιστα
εντυπωσίασε τόσο πολύ τους Έλληνες, ώστε δημιούργησαν
τον μύθο των Αμαζόνων, σύμφωνα με τον οποίο ο λαός αυ-
τός αποτελούταν αποκλειστικά από γυναίκες, που ζούσαν
|167
χωρίς άντρες και ήταν άρτια εκπαιδευμένες στρατιωτικά
ήσαν δε νομάδες και αγαπούσαν συνεπώς πολύ τα άλογα
και το κυνήγι. Σύμφωνα με τον μύθο οι Αμαζόνες κατάγο-
νταν από τον θεό του πολέμου Άρη και τη νύμφη Αρμονία
ή κατ’ άλλη εκδοχή Άρτεμι ή την Αθηνά. Η Άρτεμις, θεά
του κυνηγιού, της ελεύθερης ζωής στην φύση και της άρνη-
σης του γάμου, ήταν η θεότητα εκείνη, που λάτρευαν κατά
κύριο λόγο και προς τιμήν της χόρευαν πυρρίχιους πολεμι-

κούς χορούς. Λάτρευαν επίσης τη θεά Κυβέλη, στην οποία
θυσίαζαν άλογα.
(21) Ερμής: Ήταν αγγελιαφόρος των θεών, λειτουργού-

σε όμως και ως ψυχοπομπός, οδηγούσε δηλαδή τις ψυχές
των νεκρών στον Άδη (όπως αναφέρει η Οδύσσεια), αλλά
και ως προστάτης των κλεφτών, των τυχερών παιγνίων και
του εμπορίου. Σύμφωνα με τον επικρατέστερο μύθο, πατέ-
ρας του ήταν ο Δίας και μητέρα του η Μαία, μία από τις
Πλειάδες, θυγατέρες του Άτλαντα.
168
|

Πολιτιστική επίδραση
Λογοτεχνία
• Προμηθέας– τραγωδία του Lucio Accio.
• Ο Προμηθέας- ποίημα του Vincenzo Monti.
• Prometheus– δράμα του Wolfgang Goethe.
• Προμηθέας ο δωρητής της φωτιάς– ποίημα του Robert
Bridges.
• Προμηθέας και Επιμηθέας ποίημα του Hugo von
Hofmannsthal.
• Προμηθέας και Επιμηθέας– ποίημα σε πρόζα του Carl
Spitteler.
• Προμηθέας ο υπομονετικός - ποίημα του Carl Spitteler.
• Προμηθέας Λυόμενος– λογοτεχνικό έργο του Percy Bysshe
Shelley.
• «Ο Προμηθέας κακοαλυσσοδεμένος»– μυθιστόρημα του
André Gide.
• Προμηθέας ή Καύκασος, τραγωδία του Λουκιανού από
τα Σαμόσατα.
• Το άγαλμα του Προμηθέα, κωμωδία του Pedro Caldéron
de la Barca.
Prometheus – βιβλίο του Károly Kerényi.
|169
•
• Ο Φρανγκεστάιν ή ο σύγχρονος Προμηθέας – μυθιστόρη-

μα της Mary Wollstonecraft Shelley.
• «Το στοίχημα του Προμηθέα» – Μικρά ηθικά έργα,
Giacomo Leopardi.
https://it.wikipedia.org/wiki/Prometeo
C. Iulii Hygini Augusti Liberti Fabularum Liber, ad
omnivm poetarum lectionem mire necessarius & antehac
nunquam excusus, Ed. Hervagius, Basileae, 1535.

ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ:
Ανδρέας Χρόνη Παπανικολόπουλος, Η τέχνη χωρίς κριτικούς. Εγχειρίδιο για

τους φιλότεχνους, Πάτρα 2009, Β΄ έκδοση 2011.
Λιλίκα Σωτηροπούλου, Τελευταία παράσταση για το καλοκαίρι, Διηγήμα-τα,
Πάτρα 2010.
Αθηνά Καλλιμάνη, Ο παραδοσιακός γάμος της Ανδρίτσαινας. Με θέατρο
σκιών… και όχι μόνο, Πάτρα 2010.
Νέμης Φελώνης, Σχολείο και παραβατικότητα, Μελέτη, Πάτρα 2011.
Δημήτρης Γεωργιάδης, Συνεταιριστική εκπαίδευση, κατάρτιση, ανάπτυξη και
αγορά εργασίας, Μελέτη, Πάτρα 2011.
Ντιάνα Αθανασοπούλου, Ανέγγιχτη ψυχή, Μυθιστόρημα, Πάτρα 2011.
Εύα Αθανασοπούλου, Μέλαν σώμα, λευκό 1981-2011. 30 χρόνια μετά τη νίκη,
Μυθιστόρημα, Πάτρα 2011.
Γιάννης Χρυσανθόπουλος, Το λίγο περίσσευμα, Ποίηση, Πάτρα 2011.
Rosita Coppioli, Ελένη, μτφρ. Ρίκα Μητρέλη, Ποίηση, Πάτρα 2011.
Cesare Pavese, Εξορία-Έρωτας-Αυτοκτονία, μτφρ. Γιάννης Η. Παππάς, Πάτρα
2011.
Κώστας Μπουλμπασάκος. Άληστος. Όταν γυρίσεις να χαμογελάς, Μυθι-
στόρημα, Πάτρα 2012.
Φωτεινή Μίχαλου, Λατινικά Θεωρητικής Κατεύθυνσης γ΄ Λυκείου, τ. Ι, τ. ΙΙ,
Πάτρα 2012.
Κυριάκος Σκιαθάς, Στα Προπύλαια της Ανώτατης Εκπαίδευσης, Πάτρα 2013.
Η Άρτα των λογοτεχνών και των περιηγητών. Ανθολόγηση-επιμέλεια Γιάννης
Η. Παππάς. Πάτρα 2013.
Ρίκα Μητρέλη, Μεταφραστές, μυθιστόρημα, Πάτρα 2013.
Μαρίζα Μαντιέρι, Το κοχύλι και άλλα διηγήματα, μτφρ. Ζώζη Ζωγραφί-δου,
Πάτρα 2014.
Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Μια ιστορική αναδρομή στην ιστορία του 1ου
Γυμνασίου Άρτας. Από το 1881 έως τα μέσα του 20ου αιώνα, Πάτρα
2013.
|171
Ιωάννα Μπούρα, Les voies narratives de la poesie romantique: figures du moi createur,
Πάτρα 2014.
Κυριάκος Σκιαθάς, Τα ερωτικά του ’21, Πάτρα 2014.
Σοφία Χριστοπούλου, Τα ταξίδια της... σοφίας. Το αρχέτυπο του ταξι-διού
και η περιπέτεια του ανθρώπου, Πάτρα 2014.
Δημήτρης Γεωργιάδης, Εκπαίδευση & Αγορά Εργασίας. Η εκπαίδευση ως
«εργαλείο» αντιμετώπισης της κρίσης, Πάτρα 2014.
Η τρέλα και το παράλογο στην ελληνική λογοτεχνία. Από τον Σολωμό μέχρι τις
μέρες μας, Επιλογή κειμένων-Επιμέλεια Γιάννης Η. Παππάς, Πάτρα 2014.

Οδηγός Αξιολόγησης για το μάθημα «Πολιτική Παιδεία», επιμέλεια Αλέξανδρος
& Δημήτριος Καλτσάς, Πάτρα 2014.
Δημήτρης Γεωργιάδης, Πολιτική Οικονομία, Πάτρα 2014.
Βασίλης Κ. Λάζαρης, Η Αχαΐα στην Κατοχή. 1941-1944, Πάτρα 2014.
Νίκου Θ. Χαλαζιά, Έκφραση-Έκθεση στο λύκειο, Πάτρα 2015.
Αργυρώς Καπίδου, Οικονομική κρίση και η επίδρασή της στην Τοπική
Αυτοδιοίκηση, Πάτρα 2015.
Ελισάβετ Καπαγερίδου, Ο πρίγκιπας των νερών, Πάτρα 2015.
Βασίλης Κ. Λάζαρης, Πολιτική Ιστορία της Πάτρας. 1950-1974, τ. 5ος,
Πάτρα 2016.
Γιάννης Η. Παππάς, Αντρέας Φραγκιάς. Ιδεολογία & Αφήγηση, Πάτρα 2016.
Ναπολέων Λαπαθιώτης, Ένα τραγούδι μακρινό, Πάτρα 2016.
Δημήτρης Βλαχοδημητρόπουλος, Βιολογία. Σχολές Υγείας & Ζωής. Γ΄ Λυκείου,
Πάτρα 2016.
Ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης και η μεταπολεμική αριστερή διανόηση,
επιμέλεια Κώστας Βούλγαρης, Γιάννης Η. Παππάς, Πάτρα 2016.
Λεξικό συνωνύμων αντωνύμων, Νίκος Χαλαζιάς, Ελένη Μπάδα, Ακριβή
Παναγοπούλου, Νίκη Ράλλη, Νίκος Χαλαζιάς, Πάτρα 2016.
Piero Pelegrinno, Για εκείνο το αρχαίο προνόμιο, Ποίηση, μτφρ. Ρίκα Μητρέλη,
Πάτρα 2017.
Κυριάκος Σκιαθάς, Τα ερωτικά του ’21 τομ. 2ος, Πάτρα 2017.
Θεώνη Αναστασοπούλου, Το ελάχιστο μόνο, Ποίηση, 2017.
Τζιουζέππε Ουνγκαρέττι Ο ποιητής της λέξης, της ομορφιάς και της σιωπής,
επιλογή-μετάφραση-σχόλια Γιάννης Η. Παππάς, Ποίηση, 2017.
Γιάννης Στρατούλιας, Οικείος Ελκυστής, Ποίηση, 2017.
Christiano Luciani, Λογοτεχνικές Συναντήσεις. Μελέτες για την νεολληνική
γραμματεία (15ος-20ος αιώνας), Μελέτες, 2018.
Θεώνη Κ. Αναστασοπούλου, Μια άνοιξη που ν’ αντέχει, Ποίηση, 2018.
172
| Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Ιστορίες του 20ού αιώνα. Επιφυλλίδες, Δοκίμια,
Πάτρα 2018.
Νίκος Ι. Χουρδάκης, Αρχέτυπα και Ήθος, 1. Σπουδή στην ποίηση του Θανάση
Κωσταβάρα, Μελέτες, Πάτρα 2018.
Κεντρική Διάθεση
Εκδόσεις Διαπολιτισμός Πλ. Γεωργίου Α΄ 27, Πάτρα. Τηλ.: 2610-271116,
copy27@otenet.gr, www.diapolitismos.net
Συμμετρία Α.Ε. Τσαλαβούτα 3 Περιστέρι, Αθήνα, τηλ.: 2111041900

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ ΕΚΤΥΠΩ-
ΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ
ΤΟΥ ΠΑΝ. ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ
(ΠΛ. ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α΄ 27
ΠΑΤΡΑ). ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΥΠΩΣΗ
ΤΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ
ΕΚΤΥΠΩΤΕΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
XEROX. ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗ-
ΚΕ ΤΟΝ ΜΑΡΤΙΟ ΤΟΥ 2019.

ΑΙΣΧΥΛΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΓΙΑΝΝΗΣ Η. ΠΑΠΠΑΣ, ΠΑΤΡΑ 2019

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΑΙΣΧΥΛΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΓΙΑΝΝΗΣ Η. ΠΑΠΠΑΣ, ΠΑΤΡΑ 2019

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Promitheas Desmotis_v03.

indd 1 16/3/2019 11:39:24

Promitheas Desmotis_v03.indd 3 16/3/2019 11:39:24

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΓΙΑΝΝΝΗΣ Η. ΠΑΠΠΑΣ

Promitheas Desmotis_v03.indd 5 16/3/2019 11:39:25

Τίτλος: Αισχύλου Προμηθέας Δεσμώτης

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η από-

Promitheas Desmotis_v03.indd 6 16/3/2019 11:39:25

Promitheas Desmotis_v03.indd 7 16/3/2019 11:39:25

Promitheas Desmotis_v03.indd 9 16/3/2019 11:39:25

Promitheas Desmotis_v03.indd 10 16/3/2019 11:39:25

Promitheas Desmotis_v03.indd 11 16/3/2019 11:39:25

Promitheas Desmotis_v03.indd 12 16/3/2019 11:39:25

Promitheas Desmotis_v03.indd 13 16/3/2019 11:39:26

Promitheas Desmotis_v03.indd 14 16/3/2019 11:39:26

Promitheas Desmotis_v03.indd 15 16/3/2019 11:39:26

Ο Αισχύλος, ο γιος του γαιοκτήμονα Ευφορίωνα, «εξ

Promitheas Desmotis_v03.indd 16 16/3/2019 11:39:26

Promitheas Desmotis_v03.indd 17 16/3/2019 11:39:26

Promitheas Desmotis_v03.indd 18 16/3/2019 11:39:27

Δίας [είναι] ο αιθέρας, Δίας η γη, Δίας ο ουρανός,

Παρά το γεγονός, ότι ο Αισχύλος πέρασε τα παιδικά και

Promitheas Desmotis_v03.indd 19 16/3/2019 11:39:27

Promitheas Desmotis_v03.indd 20 16/3/2019 11:39:27

Promitheas Desmotis_v03.indd 21 16/3/2019 11:39:27

Promitheas Desmotis_v03.indd 22 16/3/2019 11:39:27

Η πιο παλιά απ’ όλες τις σωσμένες τραγωδίες του Αισχύ-

Promitheas Desmotis_v03.indd 23 16/3/2019 11:39:27

Promitheas Desmotis_v03.indd 24 16/3/2019 11:39:28

Promitheas Desmotis_v03.indd 25 16/3/2019 11:39:28

Promitheas Desmotis_v03.indd 26 16/3/2019 11:39:28

Promitheas Desmotis_v03.indd 27 16/3/2019 11:39:28

Promitheas Desmotis_v03.indd 28 16/3/2019 11:39:28

Promitheas Desmotis_v03.indd 29 16/3/2019 11:39:28

Promitheas Desmotis_v03.indd 30 16/3/2019 11:39:29

Η «Ορέστεια» υπήρξε το συμπλήρωμα κάποιας παλιό-

Promitheas Desmotis_v03.indd 31 16/3/2019 11:39:29

Αντίθετα, ολόκληρος σώζεται ο «Προμηθέας Δεσμώ-

Promitheas Desmotis_v03.indd 32 16/3/2019 11:39:29

Promitheas Desmotis_v03.indd 33 16/3/2019 11:39:29

Promitheas Desmotis_v03.indd 34 16/3/2019 11:39:29

Θεϊκέ αιθέρα και γρήγοροι φτερωτοί άνεμοι

Το όνομα του Προμηθέα πιστεύεται γενικά, ότι προέρχε-

Promitheas Desmotis_v03.indd 35 16/3/2019 11:39:29

Promitheas Desmotis_v03.indd 36 16/3/2019 11:39:30

σε τρομερή ανάγκη – τον πλατύ ουρανό

και για τον Επιμηθέα, που «αμαρτύνους», αργόστροφος

Promitheas Desmotis_v03.indd 37 16/3/2019 11:39:30

και ο περατάρης Ερμής στο στήθος της έβαλε

Ο Προμηθέας ποτέ δεν εμπιστεύτηκε την Πανδώρα,

Promitheas Desmotis_v03.indd 38 16/3/2019 11:39:30

Με όλη την αλαζονεία του νου του ο Δίας

Αναφέρει σε πηγές, ότι ορισμένοι θεατές με το άκου-

Promitheas Desmotis_v03.indd 39 16/3/2019 11:39:30

έβαλε τους θνητούς στο δρόμο της σύνεσης

Ορισμένοι ερευνητές αντιμετωπίζουν στο σημείο αυτό

Promitheas Desmotis_v03.indd 40 16/3/2019 11:39:30

ενώ στον ατίθασο πολίτη της Αθήνας, που ήταν αποφασι-

Στέριωνε αυτό το βουλευτήριο άθικτο από κέρδη,

Ο Αισχύλος αγάπησε τον Προμηθέα, που υπήρξε το πε-

Promitheas Desmotis_v03.indd 41 16/3/2019 11:39:30

Promitheas Desmotis_v03.indd 42 16/3/2019 11:39:30

Υπήρχε κάποια εποχή, που άτακτη ήταν η ζωή

Promitheas Desmotis_v03.indd 43 16/3/2019 11:39:31