अनुक्रमणिका

१०

११

१२

१३

१४
 मोसाद

१
जगातला दुसऱ्या क्रमाांकाचा पुरातन व्यवसाय (The Second Oldest Profession In The World) म्हणजे हे रगगरी. जवळपास सवव
देशाांकडे आज गुप्तचर सांघटना गकांवा सांस्था आहे त आगण तयाांच्याबद्दल लोकाांना कुतूहल, आदर, दरारा, भीती, गतरस्कार अशा
गवगवध भावना असतात. गुप्तचर गकांवा हे र हे अगदी पुरातन काळापासून अगस्ततवात आहे त. आयव चाणकयाांच्या ‘अथव शास्त्र ‘
मध्ये गुप्तहेराांचा उल्लेख सापडतो. गवगवध प्रकारची मागहती गोळा करण्यासाठी कशा प्रकारे हे राांना गनयुक्त करावां, तयाच्या
कसोट् या, शत्रूचे हेर कसे ओळखावेत याबद्दल गवस्तृत गववे चन चाणकयाांनी करून ठे वलेलां आहे . छत्रपती गशवाजी महाराजाांचा
गगनमी कावा यशस्वी होण्यामागे बगहजी नाईक याांच्यासारख्या हे राांचा सहभाग हा मोठाच आहे . आधुगनक काळात तर मागहती
हेच सवाव त मोठां सांसाधन असल्यामुळे हे र आगण हे रगगरी याांचां महतव कमी होण्याऐवजी उलट वाढलेलांच आहे . सामान्य
माणसाांना हेर आगण तयाांचां आयुष्य याच्याबद्दल नेहमीच उतसुकता असते. जेम्स बााँडचा पगहला गचत्रपट येऊन आज पन्नासपेक्षा
जास्त वर्षे होऊन गेलेली आहे त पण तरीही तयाचे गचत्रपट आजही गदी खेचतात. हे रकथा गकांवा खऱ्याखुऱ्या हेराांच्या
कामगगऱ्या वाचायला लोकाांना प्रचांड आवडतां. अनेक लेखक उदाहरणाथव जॉन लकार, फ्रेडररक फोरसाईथ, रॉबटव लडलम हे
उतकृ ष्ट हेरकथा लेखक म्हणून जगभर प्रगसद्ध आहेत. सोगवएत रगशयाची के.जी.बी.,अमेररकेची सी.आय.ए., गिटनची
एम.आय.६, पागकस्तानची आय.एस.आय. याांच्याबद्दल सवव सामान्याांनाही मागहती असते. या सगळ्या सांस्थाांमध्ये आपल्या
वेगळे पणाने उठू न गदसणारी सांस्था म्हणजे ईस्रायलची मोसाद.

मोसादचां सवाव त मोठां वैगशष्ट् य म्हणजे गुप्तता. इतर गुप्तचर सांस्थाांगवर्षयी बरीच मागहती पुस्तकाांमध्ये गकांवा आजकाल
इांटरनेटवर गमळते. पण मोसादगवर्षयी फारच कमी मागहती आहे . अथाव त, तेच मोसादचां यश म्हणता येईल. काही कारवायाांशी
मोसादचा काहीही सांबांध नसतानाही तयाांच्याकडे बोट दाखवलां गेलांय. काही बाबतीत मोसादचा तयात सहभाग असल्याचा
सांशय आहे. कधी मोसादने अगदी उघडपणे आपण एखादी कारवाई केली असल्याचां मान्य केलेलां आहे . पण असे प्रसांग फारच
कमी. या गुप्ततेमुळे मोसादचा झालेला एक अतयांत मोठा फायदा म्हणजे मोसादमध्ये दुसऱ्या कुठल्याही गुप्तचर सांघटनेला
आपला हेर घुसवणां जमलेलां नाही. मोसादने मात्र जगातल्या जवळजवळ प्रतयेक गुप्तचर सांघटनेमध्ये आपले हस्तक घुसवलेले
आहेत. तयात ईस्रायलशी अगजबात शत्रुतव नसलेले दे शही आहे त. तयाच्यामागचा हे तू एकच आहे - मागहती गमळवणां. "Where
No Counsel Is, The People Fall, But In The Multitude Of Counselors There Is Safety - जेव्हा मागहती गकांवा मागहतगार
माणसाची साथ नसते, तेव्हा तुमचां पतन होतां, पण जेव्हा तुम्हाला सल्ला द्यायला अनेक लोक असतात, तेव्हा तुम्ही सुरगक्षत
असता - हे मोसादचां िीदवाकय आहे.

असां असण्याचां एक अतयांत महतवाचां कारण - आगण मोसादचां दुसरां वैगशष्ट् य म्हणजे गतथे काम करणाऱ्याांची सांख्या. इतर
गुप्तचर सांस्था, जर कमव चाऱ्याांची सांख्या बगघतली, तर अवाढव्य म्हणाव्या लागतील. सी.आय.ए. ही जगातली सवाव त मोठी
गुप्तचर सांस्था आहे . एक लाखाहू न जास्त एजांट्स आज गतथे वेगवेगळ्या प्रकरणाांवर काम करत आहे त. गशवाय अनेक अधव वेळ
सी.आय.ए. एजांट्स - जयाांना सी.आय.ए.च्या भार्षेत Gofer असां म्हणतात, ते तर ५-६ लाखाांच्या घरात असतील. मोसादमध्ये
जेमतेम ८०० ते १००० लोक - सगळ्या जगभरातल्या मोसाद स्टेशन्सची मोजदाद केली तर असतील. याचां एक कारण
आगथव क आहे. सी.आय.ए. ही अमेररकेसारख्या महासत्तेची गुप्तचर सांस्था आहे . तयामुळे तयाांचां बजेटसुद्धा तेवढां च मोठां आहे .
ईस्रायल हा गकतीही झालां तरी एक छोटा दे श आहे . पण दुसरां कारण म्हणजे मोसादच्या गनगमव तीपासूनच मोसादचा अरब
दहशतवाद आगण मुस्लीम कट्टरवादाशी असलेला सांघर्षव . दुसऱ्या महायुद्धानांतर झालेली ईस्रायलची गनगमव ती ही पॅलेगस्टनी आगण
इतर अरबाांसाठी एक अपमानास्पद आगण सांतापजनक घटना होती. तयामुळे सांपण ू व जगभर ईस्रायल आगण अरब याांच्यातलां छुपां
युद्ध खेळलां जाणार आगण ईस्रायलचा सूड उगवण्याची सांधी अरब दहशतवादी जगभर शोधत गफरणार, हे उघड होतां. अशा वेळी
भरपूर लोक कामावर ठे वन ू सगळ्या जगाला आपण कोण आहोत हे साांगण्यापेक्षा गुप्तपणे काम करणां हे मोसादचां धोरण होतां,
आगण गुप्तता ठे वायची असेल तर गजतके कमी लोक तेवढां बरां असा हा सरळ गहशोब आहे .

2
 मोसाद

पण याचा अथव असा नाही की मोसादचां लोक कमी असल्यामुळे अडतां. ईस्रायलच्या गनगमव तीनांतर जगभरातल्या जयू लोकाांसाठी
ईस्रायल हे एक हककाचां घर आहे . पण अजूनही जगातल्या जवळजवळ प्रतयेक दे शात जयू लोक आहे त. एवढां च नाही तर ते
सुगशगक्षत आहेत. तयातले बरे च जण स्वतःच्या व्यवसायाांत आहे त. काही जण बाँका, गवमा कांपन्या, पत्रकाररता अशा
व्यवसायाांमध्ये आहेत. ते जया देशाांत आहे त, गतथे तयाांना मान आहे , गकांवा नाझींप्रमाणे कोणी तयाांच्या जीवावर उठलेलां नाहीये.
ते कदागचत तया दे शाचे गनष्ठावांत नागररकही असतील, पण तयाचबरोबर ईस्रायलशी तयाांची बाांगधलकी आहे . धागमव क म्हणा
गकांवा साांस्कृगतक, पण ती आहे हे गनगित. मोसादकडे अशा लोकाांची यादी असते. या लोकाांसाठी Sayan हा शब्द वापरला
जातो. जेव्हा मोसादला एखाद्या कामगगरीसाठी मदत लागते, तेव्हा हे Sayan कामाला लागतात. उदाहरणाथव , एखाद्या
कामगगरीसाठी स्थागनक चलनात भरपूर पैशाांची गरज आहे . बाँक मॅनेजर असलेला एखादा Sayan ते पैसे कजव म्हणून उपलब्ध
करून दे तो. जर एखाद्या सांशयास्पद व्यक्तीच्या घरावर पाळत ठे वायची असेल, तर स्थागनक प्रॉपटी ऑगफसमध्ये काम
करणारा एखादा Sayan तया घराबद्दल सांपण ू व मागहती, अगदी नकाशासकट, पुरवतो. दुसरा एखादा ररअल इस्टेट एजांट असणारा
Sayan तया घरासमोर असलेलां दुसरां घर मोसादच्या लोकाांना नाममात्र भाड् याने गमळवून दे तो. हे Sayan Network म्हणजे
मोसादची फार मोठी ताकद आहे . हे Sayan कोणीही असू शकतात. अगदी रस्ता झाडणारे सफाई कामगारसुद्धा. अनेक
केसेसमध्ये मोसादला टेगलफोन खातयात काम करणाऱ्या Sayan नी गबनबोभाट अनेक टेगलफोन टॅप करून गदलेले आहे त.

मोसादचां गतसरां वैगशष्ट् य म्हणजे ईस्रायलच्या स्वातांत्र्यानांतर जवळजवळ लगेचच मोसादची गनगमव ती झाली. गिटीश साम्राजय
१७ व्या शतकापासून सगळ्या जगभर पसरायला लागलां होतां. पण गिटनच्या MI ५ आगण MI ६ याांची गनगमव ती १९०९ मध्ये
जवळजवळ ३०० वर्षाव नांतर झालेली आहे . अमेररकेच्या सी.आय.ए.ची गनगमव ती व्हायला तर दुसरां महायुद्ध उजाडावां लागलां. तेव्हा
नाझी जमव नीच्या ताब्यात गेलेल्या युरोपमध्ये हे रगगरी करण्यासाठी अमेररकेने Office Of Strategic Services (OSS) नावाची
सांस्था स्थापन केली. युद्धानांतर OSS बरखास्त करण्यात आली, पण तयाच वेळी सोगवएत रगशयाबरोबर चालू झालेल्या
शीतयुद्धाने अमेररकेला हा गनणव य बदलावा लागला आगण सी.आय.ए.ची स्थापना करण्यात आली, जयात OSS मध्ये काम
केलेल्या अनेक लोकाांचा समावे श होता. रगशयाबद्दल बोलायचां तर झारकालीन रगशयामध्ये ‘ओखराना ’ ही अतयांत प्रभावशाली
आगण कायव क्षम अशी सरकारी गुप्तचर सांस्था होती. झारने तयाांचे सल्ले, गवशेर्षतः रगशया, पुगतनबद्दलचे, ऐकले असते तर
रगशयन राजयक्राांती टाळता आली असती असां अनेक इगतहासकाराांचां मत आहे . रगशयन राजयक्राांतीनांतर रगशयामध्ये यादवी
युद्धाचा डोंब उसळला होता. तेव्हा स्टॅगलनने ‘ चेका ’ नावाची सांघटना उभारली होती. नांतर गतचां रुपाांतर एन.के.व्ही.डी. आगण
नांतर के.जी.बी. मध्ये झालां.

याउलट मोसादची गनगमव ती ईस्रायलच्या जन्मानांतर लगेचच करण्यात आली. तयाचा इगतहास हा मोठा मनोरां जक आहे . आज
गजथे ईस्रायल, जॉडव न, सीररया, लेबेनॉन हे देश आहे त, तो सगळा भूभाग सोळाव्या शतकापासून ते गवसाव्या शतकापयं त
म्हणजे जवळजवळ ४०० वर्षे तुकवस्तानमधल्या ऑटोमन साम्राजयाचा भाग होता. १९१४ ते १९१८ या काळात झालेल्या पगहल्या
जागगतक महायुद्धात तुकवस्तान जमव नीच्या बाजूने लढला होता आगण युद्धात पराभूतही झाला होता. जयाप्रमाणे गवजेतया दोस्त
राष््ाांनी जमव नीवर व्हसाव यचा तह लादून जमव नीच्या सगळ्या वसाहती आपापसाांत वाटू न घेतल्या, तशीच पाळी तुकवस्तानवरही
आली. १९२० मध्ये फ्रान्समधील सेव्हरे स या गठकाणी गिटन आगण फ्रान्स याांनी तुकवस्तानचा मूळ प्रदे श सोडू न बाकीचां सगळां
ऑटोमन साम्राजय वाटू न घेतलां. या साम्राजयात असलेला सीररयाचा प्रदे श फ्रान्सला गमळाला आगण पॅलेस्टाईनवर गिटनचा ताबा
प्रस्थागपत झाला. याच्या आधी १९१७ मध्ये, अगदी स्पष्टपणेच साांगायचां तर २ नोव्हें बर १९१७ या गदवशी गिटनचे परराष््मांत्री
आथव र जेम्स बाल्फोर याांनी गिटनमधल्या जयू धगमव याांचे नेते वॉल्टर रॉथशील्ड याांना एक पत्र पाठवलां होतां.

His Majesty's Government View With Favour The Establishment In Palestine Of A National Home For The Jewish Peo-
ple, And Will Use Their Best Endeavours To Facilitate The Achievement Of This Object, It Being Clearly Understood
That Nothing Shall Be Done Which May Prejudice The Civil And Religious Rights Of Existing Non-Jewish Communities
In Palestine, Or The Rights And Political Status Enjoyed By Jews In Any Other Country.

3
 मोसाद

हा तया पत्राचा मजकूर होता. हे पत्र नांतर बाल्फोर जाहीरनामा (Balfour Declaration) म्हणून प्रगसद्ध झालां. जर हा मजकूर नीट
वाचला तर असां गदसतां की बाल्फोरनी जयू लोकाांसाठी मातृभम ू ी द्यायचां गकांवा तयासाठी प्रयतन करायचां आश्वासन गदलां होतां,
पण तयाचबरोबर इतर जमाती गकांवा लोकाांचे हकक डावलण्यात येणार नाहीत असांही म्हटलां होतां. आता पॅलेस्टाईनमध्ये
मध्ययुगीन काळापासून जयू येऊन वस्ती करायला लागले होते. जेव्हा जेव्हा पूवव युरोगपयन प्रदे शाांमध्ये - उदाहरणाथव पोलांड,
युक्रेन, रोमागनया, रगशयन साम्राजय - जयू धगमव याांवर अतयाचार व्हायचे, तेव्हा ते पॅलेस्टाईनचा आश्रय घ्यायचे. तयामुळे गतथे
आता जयूांची सांख्या बऱ्यापैकी वाढलेली होती. तयाच सुमारास पगिम युरोगपयन दे शाांमध्ये जयूांना अनेक हकक गमळत होते.
पररणामी आपली स्वतांत्र मातृभम ू ी असली पागहजे हा गवचार पूवव युरोगपयन जयूांमध्ये प्रबळ व्हायला लागला. जेव्हा सेव्हरे स
करारामध्ये बाल्फोर जाहीरनाम्याचा समावेश झाला, तेव्हा या गवचाराने उचल खाल्ली. जयू राष््ाची पॅलेस्टाईनच्या पगवत्र
भूमीत स्थापना व्हावी म्हणून चालू झालेल्या गझओगनस्ट चळवळीला मोठ् या प्रमाणात आश्रय गमळायला लागला. पुढे १९३३
मध्ये जमव नीमध्ये नाझी राजवट प्रस्थागपत झाल्यावर पगिम युरोगपयन जयूसुद्धा पॅलेस्टाईनमध्ये यायला लागले. १९४५ मध्ये
जेव्हा दुसरां महायुद्ध सांपुष्टात आलां, तेव्हा जयूांची सांख्या पॅलेस्टाईनच्या सांपण ू व लोकसांख्येच्या एक तृतीयाांश झालेली होती.
तयात जमव न छळछावण्या आगण मृतयुछावण्याांमधून वाचलेल्या जयूांचाही समावेश होता. महायुद्ध सांपल्यावर गिटन आगण फ्रान्स
ही दोन्हीही राष््े कमजोर झालेली होती. तयामुळे तयाांच्या वसाहतींमधून स्वातांत्र्याची मागणी जोरात व्हायला लागली.
पॅलेस्टाईनही तयाला अपवाद नव्हतां. दरम्यान गिटनमध्ये झालेल्या गनवडणुकाांमध्ये पांतप्रधान चगचव ल आगण तयाांचा पक्ष पराभूत
झाले आगण कलेमांट अॅटली याांच्या नेततृ वाखाली मजूर पक्षाचां सरकार सत्तेवर आलां. या सरकारचा वसाहतींच्या स्वातांत्र्याला
तागतवक पागठां बा होता आगण आगथव क कारणाांमुळे वसाहती चालवणां शकय नाही याची जाणीवसुद्धा होती. या सरकारने
पॅलेस्टाईन प्रश्न नव्याने स्थापन झालेल्या सांयुक्त राष््सांघाकडे सोपवला.

राष््सांघाने गनयुक्त केलेल्या सगमतीने जो तोडगा सुचवला तो असा होता - एक अरब सांघराजय, एक जयू सांघराजय आगण
जेरुसलेमवर आांतरराष््ीय गनयांत्रण. म्हणजे थोडकयात पॅलेस्टाईनची फाळणी. या तोडग्यामुळे जयूांना जरी आनांद झाला
असला, तरी अरब नेते सांतापले होते. तयामुळे पॅलेस्टाईनमध्ये यादवी युद्ध सुरु झालां. अमेररकेने राष््सांघाच्या या योजनेला
पागठां बा गदला होता. पण यादवी युद्ध सुरु झाल्यावर पॅलेस्टाईनमधल्या जयूबहु ल भागाांमधून जवळजवळ एक लाख अरबाांनी
स्थलाांतर केलां. तयामुळे अमेररकेचा असा समज झाला की आता पॅलेस्टाईनची फाळणी करायची गरज नाही आगण तयाांनी या
योजनेला असलेला पागठां बा काढू न घेतला. तयामुळे पॅलेस्टाईनमधल्या अरब नेतयाांचां मनोधैयव उां चावलां. तयाांना इगजप्त, इराक,
सीररया, सौदी अरे गबया या अरब देशाांच्या ‘अरब लीग’ चा पागठां बा गमळाला. फेिुवारी १९४८ मध्ये गिगटशाांनी ्ान्सजॉडव नच्या
(जॉडव नचां आधीचां नाव) सरकारला पॅलेस्टाईनच्या अरबबहु ल भागाचा ताबा घ्यायची परवानगी गदली. पण तयाांचां केवळ तयाने
समाधान होण्यासारखां नव्हतां. तयाांनी जयूबहु ल गवभागात घुसखोरी करायला सुरुवात केली.

गझओगनस्ट जयूांनी स्वतःचां सैन्यदल आगण गुप्तचर सांघटना स्थापन केल्या होतया. याांना अनुक्रमे हॅगन्हा आगण शाई (Hagannah
& Shai) अशी नावां होती. जयू नेता डे गव्हड बेन गुररयनने हॅगन्हामध्ये भरती होण्याचां प्रतयेक प्रौढ स्त्रीपुरुर्षाांना आवाहन केलां.
दरम्यान एक अनपेगक्षत गोष्ट घडली. चकक सोगवएत रगशयाने गझओगनस्ट चळवळीला आपला पागठां बा जाहीर केला.
अमेररकेतून जयू गहतगचांतकाांनी गदलेल्या पैशातून रगशयन शस्त्रास्त्रे गवकत घेऊन हॅगन्हाचे सैगनक अरब लीगचा मुकाबला
करायला गसद्ध झाले. हॅगन्हाचां नेततृ व यीगेल यादीन या धुरांधर सेनानीकडे होतां. तयाच्या नेततृ वाखाली हॅगन्हाने टायबेररयस,
हैफा, जाफा, साफेद, बीसान आगण एकर ही सगळी महतवाची शहरां दोन मगहन्याांत आपल्या ताब्यात आणली.

मे १९४८ मध्ये आपण पॅलेस्टाईन सोडणार असल्याचां गिटीश पांतप्रधान अॅटली याांनी जाहीर केलां होतांच. तयाप्रमाणे १४ मे १९४८
या गदवशी शेवटचा गिटीश सैगनक पॅलेस्टाईनमधून बाहे र पडला आगण तयाच गदवशी डे गव्हड बेन गुररयनने तेल अवीवच्या
म्युगझयममध्ये ईस्रायल या जयू राष््ाची घोर्षणा केली. चाइम वाईझमन या दे शाचे प्रथम राष््पती असणार होते आगण डे गव्हड
बेन गुररयन पांतप्रधान. अमेररका आगण रगशया या महासत्ताांनी ताबडतोब या नवीन दे शाला मान्यता गदली.

4
 मोसाद

अरब लीगला अथाव तच काही फरक पडत नव्हता. तयाांनी ईस्रायलवर आक्रमण केलां. अरब लीगमध्ये सौदी अरे गबया, इराक,
इगजप्त, सीररया, ्ान्सजॉडव न आगण लेबेनॉन याांचा म्हणजे ईस्रायलच्या सवव शेजाऱ्याांचा समावेश होता. सुरुवातीच्या
पीछे हाटीनांतर हळू हळू हॅगन्हाच्या सैगनकाांनी अरब सैन्याला पाठी रे टायला सुरुवात केली आगण अरब पॅलेस्टाईनमधले काही
भाग आपल्या टाचेखाली आणले. नोव्हें बर १९४८ पयं त मोठ् या लढाया बांद झाल्या आगण गकरकोळ चकमकी उडायला सुरुवात
झाली. अखेरीस फेिुवारी १९४९ मध्ये ईस्रायल आगण इगजप्त याांनी युद्धबांदी जाहीर केली. बाकीची अरब राष््े अजूनही युद्धाच्या
आवेशात होती, पण युद्धाचा आगथव क बोजा सहन करायची तयारी नसल्यामुळे हळू हळू एकेकाने काढता पाय घ्यायला सुरुवात
केली. माचव मध्ये लेबेनॉन, एगप्रलमध्ये ्ान्सजॉडव न आगण सवाव त शेवटी जुलम ै ध्ये सीररया याांनी युद्धबांदी जाहीर केली.
इराकआगण सौदी अरे गबया प्रतयक्ष युद्धात फार कमी सहभागी होते आगण तयाांच्या सरहद्दी ईस्रायलला लागून नव्हतया. तयामुळे
तयाांनी एकतफी युद्धबांदी केल्यावर ईस्रायलनेही तयाांच्याशी युद्धबांदी जाहीर केली. सांयुक्त राष््सांघाच्या मध्यस्थीने ईस्रायल
आगण उवव ररत अरब पॅलेस्टाईन याांच्या नवीन सीमारे र्षा ठरवण्यात आल्या. पण अरब राष््ाांना तया मान्य नव्हतया. तयामुळे
पुढेमागे या राष््ाांशी आपल्याला लढावां लागणार हे ईस्रायलच्या राजकारण्याांना आगण सेनागधकाऱ्याांना कळू न चुकलां. तयामुळे
पांतप्रधान बेन गुररयन याांच्या पुढाकाराने एक गुप्तचर सांस्था चालू करण्याचा गनणव य घेण्यात आला. तया वेळी ईस्रायलमध्ये
तीन प्रमुख गुप्तचर सांस्था होतया - अमान (AMAN) ही सैन्याची गुप्तचर सांघटना, गशन बेत (Shin Bet) ही अांतगव त सुरगक्षतता
साांभाळणारी सांघटना आगण परराष््खातयाचा राजकीय गवभाग (Political Department). तयाांचा समन्वय साधण्यासाठी म्हणून
अजून एक सांस्था स्थापन केली गेली. तारीख होती १३ गडसेंबर १९४९ आगण या सांघटनेचां नाव अगदी साधां होतां - The Institute
गकांवा गहिू भार्षेत मोसाद!

5
 मोसाद

२
स्थापना झाल्यापासून लगेचचा काळ हा मोसादसाठी अनेक कारणाांमुळे खडतर होता. सुरुवातीच्या काळात घडलेल्या दोन
प्रकरणाांमुळे मोसादची नाचककी होऊ शकली असती पण सांघटनेच्या आगण दे शाच्या नेतयाांनी दाखवलेल्या धडाडी,
गनणव यक्षमता आगण गचवटपणा या गुणाांमुळे मोसादला या प्रसांगाांमधून तावून सुलाखून बाहे र पडता आलां.

पगहलां प्रकरण म्हणजे इसेर बीरीचां. १९०१ मध्ये जन्मलेला इसेर बीरी हा हॅगन्हाचा सदस्य होता. १९४७ मध्ये तो हॅगन्हाची
गुप्तचर सांघटना असलेल्या ‘ शाई ‘ मध्ये भरती झाला आगण १९४८ मध्ये गतथे प्रमुखही झाला. उां च आगण सडपातळ असलेल्या
बीरीच्या चेहऱ्यावर नेहमी एक गखन्न हसू असे. तयाच्या समथव काांसाठी बीरी म्हणजे अतयांत प्रामागणक, अगतशय कमी गरजा
असलेला पण कतव व्यकठोर असा माणूस होता मात्र तयाच्या गवरोधकाांच्या मते तो अतयांत महतवाकाांक्षी, गनष्ठु र, आतमकेंगित
आगण असुरगक्षत होता. हैफा शहरामध्ये तयाची स्वतःची एक बाांधकाम सागहतय बनवणारी कांपनी होती. अथाव त, हा कांपनीचा
मुख्य व्यवसाय जरी असला तरी कांपनी हॅगन्हासाठी छोटी शस्त्रांसुद्धा बनवत असे. बीरीची आगथव क पररगस्थती चाांगली होती,
आगण तो तयाच्या पतनी आगण मुलाबरोबर समुिगकनाऱ्याजवळ असलेल्या बात गालीम नावाच्या गावात एका छोटेखानी
बांगल्यात राहात असे.

शाईच्या प्रमुखपदी नेमणूक झाल्यावर बीरीवर सैगनकी हे तांस ू ाठी लागणारी गुप्त मागहती गमळवण्याची जबाबदारी टाकण्यात
आली होती. तया वे ळी पॅलेस्टाईनच्या फाळणीचा प्रस्ताव अरब राष््ाांनी आगण पॅलेगस्टनी अरबाांनी धुडकावून लावलेला होता
आगण यादवी युद्धाला सुरुवात झालेली होती. ईस्रायलने मे १९४८ मध्ये स्वतःचां स्वातांत्र्य जाहीर केल्यावर शाई आगण हॅगन्हा या
दोन्ही सांघटना गवसगजव त करण्यात आल्या. हॅगन्हाचां रुपाांतर ईस्रायलच्या सैन्यदलात करण्यात आलां आगण शाईला नवीन नाव
गमळालां – अमान. ईस्रायलची सैगनकी गुप्तचर सांघटना. गतचां प्रमुखपद बीरीकडे च रागहलां.

तयानांतर काही गवगचत्र आगण सांपण ू व दे शाला हादरवणा-या घटना घडल्या. हैफा शहरापासून जवळ असलेल्या माउां ट कामेल या
गठकाणी काही ्ेकसव ना एक अधव वट जळालेलां प्रेत गमळालां. कोणीतरी गोळ्या झाडू न तया माणसाची हतया केलेली होती.
प्रेताजवळ गमळालेल्या काही धागादो-याांवरून तयाची ओळख पटवण्यात पोगलसाांना यश आलां. तयाचां नाव होतां अली कासीम
आगण तो शाईच्या अरब हे राांपक ै ी एक होता. तयाच्या मारे कऱ्याांनी तयाला गोळ्या घातल्यावर तयाला पूणव जाळू न टाकण्याचा
प्रयतन केला होता, पण तयाांच्याजवळ बहु तेक पुरेसां पे्ोल नसल्यामुळे कासीमचां प्रेत अधव वटच जळलां होतां.

यानांतर काही आठवड् याांनी पांतप्रधान डे गव्हड बेन गुररयनबरोबर एका अतयांत महतवाच्या आगण गुप्त अशा मीगटांगमध्ये बीरीने
बेन गुररयनच्या मपाई या पक्षाच्या एका महतवाच्या नेतयावर तो दे शिोही आगण गिटीशाांचा एजांट असल्याचा गांभीर आरोप केला.
या नेतयाचां नाव होतां अब्बा हु शी. हा आरोप ऐकल्यावर बेन गुररयनचां धाबां दणाणलां. पगहल्या महायुद्धानांतर पॅलेस्टाईन गिटीश
साम्राजयाचा भाग होतां. तेव्हा गझओगनस्ट जयूांनी जयूांवर असलेल्या बांधनाांगवरुद्ध आवाज उठवला होता. गिगटशाांनीही तयाांचे हे र
जयू समाजात घुसवण्याचा प्रयतन केला होता. पण अब्बा हु शीसारखा मोठा नेता गिटीशाांचा हे र? बेन गुररयनची पगहली
प्रगतगक्रया बीरीने केलेले सवव आरोप धुडकावून लावण्याचीच होती. पण बीरीने गिटीश हेरखातयाने अब्बा हु शीसाठी पाठवलेली
ू अब्बा हु शीगवरुद्ध गबनतोड पुरावा सादर केल्यावर तयालाही काय बोलावां ते सुचेना.
दोन गुप्त पत्रां बेन गुररयनच्या समोर ठे वन

तयाच सुमारास बीरीने जयुल्स अॅमस्टर नावाच्या एका माणसाला अटक करण्याचा आपल्या सहाय्यकाांना आदे श गदला.
अॅमस्टर आगण हु शी हे जवळचे गमत्र होते. अॅमस्टरला अटक झाल्यावर हैफापासून जवळ असलेल्या आतलीत या गठकाणी
असलेल्या एका गमठाच्या खाणीवर ठे वण्यात आलां. गतथे मोजून ७६ गदवस तयाचा प्रचांड छळ करण्यात आला. कारण एकच.
तयाने अब्बा हु शी देशिोही असल्याचां मान्य करावां. अॅमस्टर जरी अब्बा हु शीचा गमत्र असला, तरी तयाला हु शीच्या राजकीय
कारगकदीगवर्षयी मागहती नव्हती. तयामुळे तयाने आपल्याला कुठलीही मागहती असल्याचा इन्कार केला. तयाच्याकडू न काही
गमळत नाही हे समजल्यावर बीरीने तयाला सोडू न द्यायचा आदे श गदला.

6
 मोसाद

अॅमस्टरच्या अटकेनांतर घडलेली एक घटना हा तर कळस होता. ३० जून १९४८ या गदवशी तेल अवीवच्या गजबजलेल्या
बाजारात कॅप्टन मायर तुगबयान्स्की हा सैन्यातला एक अगधकारी आपल्या कुटु ांगबयाांसमवे त खरे दी करत होता तेव्हा अचानक
अमानच्या लोकाांनी तयाला अटक केली आगण ते तयाला बेथ गगझ नावाच्या एका नुकतयाच ईस्रायली सैन्याच्या ताब्यात
आलेल्या एका अरब खेड्यात घेऊन गेले. अमानला असा सांशय होता की तुगबयान्स्कीने जेरुसलेममध्ये तयाची गनयुक्ती
झालेली असताना ईस्रायली सैन्याच्या हालचालींगवर्षयी अतयांत गुप्त मागहती एका गिटीश नागररकाला गदली होती. हा नागररक
्ान्सजॉडव नचा हे र होता आगण तयाने ती मागहती जॉडे गनयन सैन्याला गदली होती. तयामुळे जॉडे गनयन सैन्याच्या तोफखान्याने
ईस्रायली सैन्यावर अगदी अचूक हल्ला चढवला होता आगण ईस्रायली सैन्याचां मोठां नुकसान - मनुष्यबळ आगण साधनसामग्री
या दोन्हीच्या अनुर्षांगाने - झालां होतां. गतथल्या गतथे कोटव माशव ल करून तुगबयान्स्कीवर हे गांभीर आरोप करण्यात आले. तयाला
तयाच्या बचावासाठी काहीही बोलण्याची सांधी दे ण्यात आली नाही. कोटव माशव लच्या गनयमाांप्रमाणे (ईस्रायली सैन्याने हे गनयम
गिटीश सैन्याच्या गनयमाांप्रमाणे बनवलेले होते) आरोपी अगधकाऱ्याला आपल्या एखाद्या सह-अगधकाऱ्याला आपला वकील
म्हणून गनयुक्त करण्याचा हकक होता. पण तुगबयान्स्कीला हा हकक नाकारण्यात आला. तयाच्यावर अरबाांसाठी हे रगगरी
करून देशिोह ठे वण्याचा आरोप ठे ण्यात आला, तो गसद्ध झालाय असां जाहीर करण्यात आलां आगण तयाला वरच्या कोटाव त
अपील करण्याची सांधी वगैरे काहीही न दे ता मृतयुदांड दे ण्यात आला. एवढां च नाही, तर तो लगेच अांमलातही आणण्यात आला.
बेथ गगझ ताब्यात घेणाऱ्या ईस्रायली सैगनकाांमधून दहा जणाांना फायररां ग स्कवाड म्हणून गनवडण्यात आलां आगण बाकीच्या
सैगनकाांसमोर तयाांनी तुगबयान्स्कीला गोळ्या घातल्या. आपण कोणावर गोळ्या झाडतोय आगण का हे ही तया दहा सैगनकाांना
मागहत नव्हतां. (आजतागायत ईस्रायलमध्ये नाझी क्रूरकमाव अॅडॉल्फ आइकमन सोडला तर मृतयुदांड दे ण्यात आलेला मायर
तुगबयान्स्की हा एकमेव माणूस आहे .)

तुगबयान्स्कीच्या कोटव माशव ल आगण मृतयुदांडामुळे आगण जया प्रकारे हा सगळा प्रकार झाला, तयामुळे ईस्रायली सैन्यात मोठ् या
प्रमाणावर असांतोर्ष पसरला. सरकारने ताबडतोब चौकशी करायला सुरुवात केली आगण तयाांना अली कासीमची हतया, अब्बा
हु शीगवरुद्ध हेरगगरीचे पुरावे गमळणे आगण तुगबयान्स्कीचां कोटव माशव ल याांच्यात एक गोष्ट समान आढळली. इसेर बीरी. अली
कासीम हा अरब लीगचा डबल एजांट गकांवा दुहेरी हे र असल्याच्या केवळ सांशयावरून बीरीने तयाची हतया करवली होती.
कासीम दुहेरी हे र असल्याचा कुठलाही पुरावा नव्हता, तरीही.

अब्बा हु शीगवरुद्ध पुरावे गमळणे हे ही बीरीचांच कारस्थान होतां. बीरी आगण हु शी याांच्यात अमानच्या प्रमुखपदावरून चढाओढ
होती. बीरीला हे प्रमुखपद गमळालां, पण हु शी आपल्यागवरुद्ध कारवाया करे ल आगण आपलां पद धोकयात येईल या भीतीने बीरीने
तयाला अडकवलां. जी पत्रां अब्बा हु शीच्या दे शिोहाचा पुरावा म्हणून बीरीने बेन गुररयनच्या टेबलवर ठे वली होती, ती नकली
होती, बनावट होती, सवाव त हादरवणारी गोष्ट म्हणजे अमानमधल्या नकली कागदपत्रां बनवण्यात उस्ताद असलेल्या एका
अगधकाऱ्याने बीरीला ही पत्रां बनवून गदली होती. या अगधकाऱ्याला जेव्हा तुगबयान्स्कीच्या कोटव माशव लबद्दल समजलां तेव्हा
तयाला बीरीचा सांशय आला आगण तयाने आपल्या वररष्ठ अगधकाऱ्यासमोर आपल्या कृ तयाची कबुली गदली. तुगबयान्स्की गनदोर्ष
असल्याचा पुरावा जरी गमळाला नसला तरी तयाच्यावर ठे वलेल्या आरोपाची पुनतव पासणी केल्यावर असां आढळू न आलां की जया
गदवशी जॉडेगनयन तोफखान्याने जेरुसलेमवर हल्ला केला असा आरोपपत्रात उल्लेख होता, तया गदवशी शुक्रवार असल्यामुळे
जॉडेगनयन सैन्याने सांपण ू व गदवस युद्धबांदीचे गनदेश गदलेले होते. तया गदवशी हल्ला तर सोडाच, एकही जॉडे गनयन सैगनक
आपल्या बराकीतून बाहे र पडलेला नव्हता.

बीरीच्या कृ तयाांगवरुद्ध एवढे पुरावे गमळाल्यावर बेन गुररयनने कारवाई करायचा गनणव य घेतला. बीरीला अटक करण्यात आली
आगण तयाच्यावर सैगनकी आगण मुलकी अशा दोन्हीही कोटां मध्ये खटला चालवण्यात आला. दोन्हीकडे आरोप गसद्ध झाल्यावर
तयाला अमानच्या प्रमुखपदावरून आगण ईस्रायली सैन्यातून बडतफव करण्यात आलां, आगण तयाने आधी केलेल्या चाांगल्या
कामगगरीमुळे तयाला फक्त एक गदवसाच्या कैदे ची गशक्षा सुनावण्यात आली.

7
 मोसाद

बीरीचेही पागठराखे होतेच. या लोकाांनी जेव्हा पांतप्रधान बेन गुररयनची भेट घेऊन बीरीसाठी रदबदली करायचा प्रयतन केला,
तेव्हा बेन गुररयनने तयाांना फक्त एकाच वाकयात उत्तर गदलां - ईस्रायल म्हणजे सोगवएत रगशया नव्हे .

या प्रकरणामुळे ईस्रायलच्या नेतयाांना एक मोठा धडा गमळाला, की अगनबं ध सत्तेसाठी लोक कुठल्याही थराला जाऊ शकतात.
तयामुळे एक वटहु कुम काढू न सवव गुप्तचर सांस्था या पांतप्रधानाांच्या कायाव लयाच्या अांतगव त आणण्यात आल्या. बीरीच्या
अनुभवामुळे नव्याने स्थापन झालेल्या मोसादच्या सांचालकपदासाठी बेन गुररयनने काळजीपूववक एक असा माणूस गनवडला,
जो बीरीएवढाच अनुभवी होता पण तयाला आांतरराष््ीय राजकारणाची समज होती, अरे गबक भार्षेवर प्रभुतव होतां आगण
पडद्यामागे राहू न सूत्रां हलवण्याची आवड होती. गशवाय सवाव त महतवाचां म्हणजे बेन गुररयनचा तयाच्यावर पूणव गवश्वास होता. या
माणसाचां नाव होतां रूव्हे न गशलोह. डे गव्हड बेन गुररयनच्या बुगद्धबळातला वजीर!

जुन्या जेरुसलेम शहरात एका राब्बायच्या (जयू धमव गुरू) घरी जन्माला आलेला रूव्हे न गशलोह हा मोसादचा पगहला सांचालक.
नेहमी कडक इस्त्रीचा सूट घालणारा आगण टापटीपीने राहणारा गशलोह ईस्रायलच्या गनगमव तीआधी बरीच वर्षे इराकमध्ये एक
पत्रकार आगण गशक्षक म्हणून राहात होता आगण गतथून तयाने गिटीशाांशी सांधान बाांधन ू हॅ गन्हाची दोन कमाांडो युगनट् स
उभारली होती. यातलां एक युगनट हे प्रामुख्याने जमव नीतून आलेल्या जयूांचां होतां. तयाांनी जमव न शस्त्रास्त्रां वापरण्याचां आगण नाझी
सैन्याप्रमाणे लढण्याचां प्रगशक्षण घेतलां होतां. तया वेळी दोस्त राष््ाांच्या सेना जमव नीमध्ये इटली, फ्रान्स आगण पोलांड इथून
गशरण्याचा प्रयतन करत होतया पण जमव न प्रगतकार हा अतयांत प्रखर होता. या कमाांडो युगनट् सनी जमव नीमध्ये जाऊन नाझी
सैन्यात गोंधळ माजवून पुढे ये णाऱ्या दोस्ताांच्या सैन्याला वाट सुकर करून दे ण्याचां काम केलां होतां. दुसरां युगनट हे अरे गबक
भार्षेत पारां गत असलेल्या आगण अरब सैगनकाांप्रमाणे लढण्याचां प्रगशक्षण घेतलेल्या जयूांचां होतां. तयाांनी पॅलेस्टाईनमधल्या यादवी
युद्धात आगण नांतर ईस्रायल गनमाव ण झाल्यावर अरब लीगशी झालेल्या युद्धात मोठीच कामगगरी बजावलेली होती. स्वतः
गशलोहने सीररयाची राजधानी दमास्कसमध्ये जाऊन अरब लीगच्या सैन्याचा पूणव बॅटल प्लॅन पळवून आणलेला होता.

गुप्तता या गोष्टीने गशलोह पछाडलेला आहे असे तयाचे गमत्र आगण गवरोधक हे दोघेही म्हणायचे. तयाच्यावरून मोसादमध्ये एक
गवनोद होता, की तो दररोज आपल्या घरून ऑगफसमध्ये येतानासुद्धा इतकी गुप्तता पाळतो, की ड्रायव्हरने जर गवचारलां की
कुठे जायचांय तर गशलोहचां उत्तर असतां, “गुप्ततेच्या कारणाांमुळे मी ते तुला साांगू शकत नाही!”

१९४९ च्या गडसेंबरमध्ये मोसादची औपचाररक स्थापना करण्यात आली पण सुरुवातीपासूनच या नवीन सांघटनेला अडचणींचा
सामना करावा लागला. परराष्् मांत्रालयाच्या राजकीय गवभागाचे लोक हे प्रामुख्याने अमेररका गकांवा गिटन यासारख्या
देशाांमध्ये राहू न आलेले लोक होते. मोसादच्या अगधकाऱ्याांनी गदलेले आदे श पाळायची तयाांची तयारी नव्हती. शेवटी पांतप्रधान
बेन गुररयनच्या मध्यस्थीने हे ‘ बांड ‘ शमवण्यात आलां. जे अगधकारी मोसादच्या आदे शाांचां उल्लांघन करतील गकांवा तयाांचां
पालन करणार नाहीत, तयाांना सरळ नोकरीवरून बडतफव करण्याची ताकीद दे ण्यात आली.

१९५१ मध्ये मोसादच्या पगहल्यावगहल्या ऑगफससव ची बॅच प्रगशक्षण घेऊन बाहे र पडली. या ऑगफससव ना मोसादच्या पररभार्षेत
असलेला शब्द म्हणजे कातसा (Katsa). या बॅचसमोर गशलोहने तयाच्या मनातली मोसादची सांकल्पना माांडली - कुठल्याही
देशाच्या गुप्तचर सांस्था जे काम करतात, ते तर आपण करणारच आहोत, पण तयागशवाय आपल्यावर अजून एक जबाबदारी
आहे, ती म्हणजे जगभरात पसरलेल्या जयू धमीयाांचां सांरक्षण.

मोसादने तयाच अनुर्षांगाने जगभरात गजथे गजथे जयू धमीय स्थागनक राजवटींचा अन्याय सहन करत आहे त, गतथे गतथे शस्त्राांचां
वाटप, ती कशी चालवायची याचां प्रगशक्षण, अगदीच गरज भासली तर गतथल्या लोकाांना ईस्रायलमध्ये आणण्याची व्यवस्था
करणां अशा स्वरूपाच्या अनेक कामगगऱ्या केलेल्या आहे त. पण सवाव त पगहली अशा स्वरुपाची कामगगरी करतानाच मोसादला
एक जबरदस्त फटका बसला.

8
 मोसाद

२२ मे १९५१, बगदाद, इराक. बगदादमधला रशीद स््ीट हा रस्ता म्हणजे भली मोठी बाजारपेठ. याच रस्तयावर ओरोस्दी बाक
नावाचां एक मोठां गडपाटव मेंटल स्टोअर होतां. या स्टोअरच्या पागिमातय कपड् याांच्या गवभागात आसद नावाचा एक तरुण
नेकटाईजच्या काउां टरवर सेल्समन म्हणून उभा होता. आसद पॅलेस्टाईनहू न आलेला गनवाव गसत होता. बगदादमध्ये येण्याआधी
तो एकर शहरात राहात होता. माचव १९४८ मध्ये हॅगन्हाच्या सैगनकाांनी एकर शहरातून अरबाांना हु सकावून लावलां आगण
आसद आगण तयाच्या कुटु ांबाला घराबाहे र पडावां लागलां. गतथून बगदादला जाण्याआधी आसदला काही पैशाांची गरज होती आगण
अचानक एक सांधी तयाच्यासमोर चालून आली. तयाचा एक दूरचा भाऊ एकरच्या सैगनकी गव्हनव रच्या ऑगफसमध्ये काम करत
असे. तो अचानक आजारी पडला आगण तयाने आसदला तयाच्या जागी जायची गवनांती केली. या ऑगफसचा ताबा आता ईस्रायली
सैगनकाांकडे होता आगण तयाांना कॉफी आगण इतर खाद्यपदाथव दे णां हे आसदचां काम होतां. तयामुळे तयाने तया ऑगफसमध्ये
अनेकवेळा फेऱ्या मारल्या होतया आगण अनेक अगधकाऱ्याांना आगण सैगनकाांना कॉफी आगण खाद्यपदाथव नेऊन गदले होते.

तया गदवशी आपल्या काउां टरमागे उभां राहू न ग्राहकाांना न्याहाळताना आसदला अचानक एक ओळखीचा चेहरा गदसला.
पगहल्याांदा आपल्याला भास झाला असावा असां तयाला वाटलां पण नांतर तयाने तया माणसाला दोन-तीन वेळा तयाच्यासमोरून
जाताना पागहलां, तयाचा आवाज ऐकला आगण तयाची खात्री पटली. तयाने या माणसाला ईस्रायली सैन्याच्या गणवेशात पागहलां
होतां. एकरमधल्या सैगनकी गव्हनव रच्या ऑगफसमध्ये. आसदच्या काउां टरवर फोन होता. तो उचलून तयाने सरळ पोगलसाांना
फोन लावला आगण आपण एका ईस्रायली सैन्याच्या अगधकाऱ्याला बगदादमध्ये पागहल्याचां साांगगतलां.

ईस्रायली सैन्यागधकारी म्हटल्यावर पोगलस ताबडतोब आले आगण तयाांनी तया माणसाला आगण तयाच्याबरोबर असलेल्या
दुसऱ्या माणसाला अटक केली. हा दुसरा माणूस उां च, बारीक आगण जाड गभांगाांचा चष्मा लावणारा होता. तयाने पोगलसाांना
आपलां नाव गनसीम मोशे असां साांगगतलां आगण आपण जयुईश कम्युगनटी सेंटरमध्ये एक सामान्य कारकून आहोत आगण या
माणसाला शहर दाखवतोय असां साांगगतलां. पोगलस दोघाांनाही हे डकवाटव सवमध्ये घेऊन गेले. गतथे तयाांनी दोघाांनाही वेगळां केलां
आगण पोगलसाांच्या ठरलेल्या पद्धतीने ‘ गवचारपूस ’ करायला सुरुवात केली. गनसीम मोशे आपली कथा बदलायला तयार
नव्हता. तयाला जे कोणी गवचारतील तयाांना तो आपण कम्युगनटी सेंटरमध्ये कारकून आहोत आगण या दुसऱ्या माणसाने शहर
गफरून दाखवणार का असां गवचारलां आगण चाांगले पैसे द्यायचां कबूल केलां - ही एकच कथा ऐकवत होता. शेवटी वैतागून इराकी
ू मारहाण आगण गवचारपूस करायला सुरुवात केली. तो तरीही काहीही साांगत नव्हता आगण तया
पोगलसाांनी तयाला उलटां टाांगन
दुसऱ्या माणसाबद्दल तयाला काहीही मागहती नव्हतां.

एका आठवड् यानांतर पोगलसही वैतागले आगण तयाांनी गनसीम मोशेला सोडू न गदलां. इकडे तो दुसरा माणूस, जयाला आसदने
ओळखलां होतां, तो आपलां नाव इस्माईल साल्हू न आहे आगण आपण इराणी आहोत असां साांगत होता. तयाच्याकडे इराणी
पासपोटव ही होता. पण इराकी पोलीसही मूखव नव्हते. एकतर तो इराणी गदसत नव्हता आगण तयाला अस्खगलत अरे गबक येत
होती पण फारसी भार्षेचा गांधही नव्हता. शेवटी तयाांनी आपला हु कुमाचा एकका काढला. आसद आगण तयाला तुरुांगात
समोरासमोर आणलां. आसदला पागहल्यावर या स्वतःला इस्माईल म्हणवणाऱ्या माणसाच्या चेहऱ्याचा रां ग उडू न गेला आगण
तयाने आपण कोण आहोत याची कबुली द्यायला सुरुवात केली.

तयाचां नाव होतां येहुदा तागार. तो ईस्रायली सैन्यात कॅप्टनच्या हु द्द्यावर होता. इराकी पोगलस तयाला तयाच्या घरी घेऊन गेले
आगण तयाच्यासमोर तयाांनी तयाच्या घराची कसून झडती घेतली आगण तयात तयाांच्या हाताला घबाड लागलां. बगदादमध्ये
अनेक वर्षां पासून अनेक जयू आगण ईस्रायली सांघटना आगण हे रगगरी नेटवकसव कायव रत होती. तयातल्या काहींचा उद्दे श हा
इराकमधून जयूांना बाहे र काढू न ईस्रायलमध्ये पोचवणां हा होता. काही नेटवकसव इराक, इराकी सैन्य आगण राजकीय पररगस्थती
याांच्यावर लक्ष ठे वन
ू होती आगण या सांदभाव त मागहती गमळवणां, जमलां तर इराकी जनतेमधून ईस्रायलसाठी काम करू शकतील
असे लोक हेरणां, तयाांचे कच्चे दुवे शोधून काढू न तयाांना ईस्रायलसाठी काम करायला भाग पाडणां - अशी अनेक कामां
आतापयं त गबनबोभाट चालली होती. काही नेटवकसव तर दुसऱ्या महायुद्धाच्या आधीपासून कायव रत होती. या सगळ्याांची
मागहती असलेली एक फाईल इराकी पोगलसाांना तागारच्या घरात सापडली. आता तागारचां तर काही खरां नव्हतांच पण

9
 मोसाद

बगदादमधल्या सगळ्या जयूांचा जीवही धोकयात होता, कारण तया फाईलमध्ये असा स्पष्ट उल्लेख होता, की काही अजून
महतवाची कागदपत्रां आगण इतर मागहती ही बगदादच्या मध्यभागात असणाऱ्या मासुदा शे म्तोव्ह गसनेगॉगमध्ये होती. तसाही
इराकचा ईस्रायल आगण जयू याांच्यावर राग होताच. अरब लीगमधल्या दे शाांना ईस्रायलवर हल्ला करायला इराकनेच भरीला
पाडलां होतां. युद्धबांदी झालेली असताना ‘अजून युद्ध सांपलेलां नाही, आगण ईस्रायलच्या अांतापयं त सांपणारही नाही ‘ असां इराकी
नेतयाांनीच ठणकावलां होतां. तयामुळे आता इराकमधल्या आगण गवशेर्षतः बगदादमधल्या जयूांची अवस्था गबकट होणार होती.

सवाव त मोठा गवरोधाभास हा होता, की येहुदा तागारला बगदादमध्ये पाठवण्याचां प्रमुख कारण म्हणजे मोसादला बगदादमधली
ही सगळी नेटवकसव तातपुरती बांद करायची होती. तयाांचा आढावा घेऊन मग ती परत चालू करायची की नाही याचा गनणव य
मोसादमधले वररष्ठ घेणार होते, पण तयाच्या आधीच तागार पकडला गेला होता.

तागार बगदादमध्ये यायच्या आधी या सगळ्या नेटवकसव मधला समन्वय साधणारा जो अगधकारी होता, तयाचां नाव होतां झाकी
हवीव. हे अथाव तच खरां नाव नव्हतां. तयाचां खरां नाव होतां मोदेचाई बेन पोरात. तयाचा जन्म इराकमध्ये झाला होता आगण तो
ईस्रायलच्या गनगमव तीपूवी शाईमध्ये काम करत होता. तागार बगदादला जाण्यापूवी बेन पोरात ईस्रायलला परत गेला होता.
तयाचां कारण थोडां नाजूक होतां. तयाला आगण तयाच्या प्रेयसीला लग्न करायचां होतां. पण गशलोहने कसांबसां तयाचां मन वळवून
तयाला एका शेवटच्या कामगगरीसाठी बगदादला पाठवलां होतां आगण आता तो पकडला जाण्याचा धोका गनमाव ण झाला होता.

इकडे तया फाईलच्या आधाराने इराकी पोगलस आगण हे रखातयाने सांपण ू व ईस्रायली नेटवकव उध्वस्त करायला सुरुवात केली.
अनेक जयू पकडले गेले. काही जण कोठडीतल्या मारामुळे मरण पावले. जयाांना जगायचां होतां, तयाांनी नाईलाजाने तयाांना
असलेली मागहती पोगलसाांना गदली. तयाांच्यामुळे पोगलसाांनी बगदादमध्ये अनेक गठकाणी धाडी घालून कागदपत्रां हस्तगत केली
आगण अनेक जयू हे राांना अटक केली. शेम्तोव्ह गसनेगॉगमध्ये शस्त्राांचा मोठा साठा दडवलेला होता. १९४१ मध्ये इराकी
सरकारने तयाांचे गमत्र असलेल्या नाझी जमव नीच्या गचथावणीवरून जयूांगवरुद्ध कारवाया सुरु केल्या होतया. तयात १७९ जयू मरण
पावले होते, दोन हजाराांहून जास्त जखमी झाले होते, हजारो गस्त्रयाांवर अतयाचार झाले होते. पुन्हा जर असां झालां तर तयाचा
मुकाबला करण्यासाठी म्हणून इराकमधल्या गझओगनस्ट जयूांनी शस्त्रां जमा करून ठे वायला सुरुवात केली होती. ती आता
इराकी पोगलसाांच्या हातात पडली होती. तयाांची सांख्या बघून पोगलसाांचेही डोळे गवस्फारले - ४३६ हातबॉम्ब, ३३ मशीन गपस्तुल,ां
१८६ ररव्हॉल्व्हसव , ९७ मशीनगन्स, ३२ धारदार गुप्तया आगण २५००० काडतुसां!

इराकी पोगलसाांच्या या दमनसत्रात एका माणसाचा उल्लेख वारां वार होत होता. झाकी हवीव. फार कमी लोकाांनी तयाला प्रतयक्ष
पागहलां होतां. पण हा माणूस होता कोण? आगण कुठे होता तो? शेवटी इराकी पोगलसाांच्या एका हु शार गडटेगकटव्हच्या डोकयात
एक कल्पना आली. तयाने जयाांनी झाकी हवीवला प्रतयक्ष पागहलां होतां, तया सवां ना बोलावून तयाांच्याकडू न तयाचां वणव न परत
एकदा ऐकलां आगण एक धककादायक गनष्कर्षव काढला - गनसीम मोशे म्हणून जो माणूस सुरुवातीला पोगलसाांनी पकडला
होता, तोच झाकी हवीव आहे. ताबडतोब गनसीम मोशेने पोगलसाांना गदलेल्या पत्त्यावर पोगलसाांनी धाड टाकली. गतथे अथाव तच
कोणीही नव्हतां. पोलीस वे डेगपसे झाले. सांपण
ू व ईस्रायली नेटवकव आपल्या इशाऱ्याांवर नाचवणारा माणूस तयाांच्या हातात आला
होता, पकडलाही गेला होता पण....!

झाकी हवीवच्या शोधात सगळी पोगलस यांत्रणा कामाला लागली. बगदादगशवाय बसरा, फालुजा इतयादी जयूबहू ल शहराांमध्येही
हवीवचा शोध सुरु झाला. पण तो कुठे ही सापडला नाही, आगण तयाचां कारण म्हणजे तो अशा गठकाणी होता, गजथे शोधायचां
कुणाच्या मनातही येणार नाही. बगदादमधला तुरुांग!

पोगलसाांनी तागारबरोबर गनसीम मोशे उफव झाकी हवीव उफव मोदेचाई बेन पोरातला अटक केली होती, पण एका आठवड् यानांतर
तयाला सोडू न गदलां होतां. तो घरी आल्यानांतर दोन गदवसाांनी तयाच्या घराचा दरवाजा कोणीतरी जोरात ठोठावला, “दरवाजा
उघड. पोगलस!” हा आपला शेवट असल्याचा गवचार बेन पोरातच्या मनात आला. घराला मागून सटकण्यासाठी दरवाजा,
गखडकी वगैरे काहीही नव्हतां आगण पकडल्यावर सगळे मागव एकाच गठकाणी जाणारे होते - फाशीच्या तख्तावर. तयाने मन

10
 मोसाद

घट्ट केलां आगण दरवाजा उघडला. बाहे र पोगलस उभे होते. तयाला अटक होत असल्याचां तयाांनी साांगगतल्यावर तयाने कारण
गवचारलां.

“काही गवशेर्ष नाही,” तया पोगलसाांमधला एकजण म्हणाला, “दोन मगहन्याांपवू ी तू एका मोटरसायकलला तुझ्या गाडीने ठोकलां
होतांस, आठवतां का? आता कपडे घाल आगण आमच्याबरोबर चल.”

बेन पोरातचा स्वतःच्या कानाांवर गवश्वासच बसेना. तो या अपघातागवर्षयी गवसरून गेला होता. तयाला कोटाव कडू न दांड
भरण्याचा आदेश आला होता, आगण तयाने तयाच्याकडे दुलवक्ष केलां होतां. आता तयाच्या अटकेचा आदे श आला होता. पोगलस
तयाला गतथून घेऊन सरळ कोटाव त गेले. गतथे न्यायाधीशाांनी तयाला दोन आठवड् याांच्या तुरुांगवासाची गशक्षाही सुनावली.
तयामुळे बगदादमध्ये तयाला शोधायला इराकी पोगलस आकाशपाताळ एक करत असताना तो चकक तुरुांगात होता.

दोन आठवडे पूणव झाल्यावर पोगलस गनसीम मोशेला (ते तयाला तयाच नावाने ओळखत होते) हेडकवाटव सवमध्ये घेऊन चालले
होते. इराकी कायद्याांनुसार तयाच्या बोटाांचे ठसे घेणां आगण तयाचा फोटो काढू न तो पोगलस रे कॉडव मध्ये ठे वणां गरजेचां होतां. हे
झालां तर आपण सांपलो याची बेन पोरातला जाणीव होती. झाकी हवीवसाठी चालू असलेला शोध तयाच्या कानाांवर आलेला
होताच. तयाला घेऊन दोन पोगलस गशपाई हे डकवाटव सवकडे जात होते. हा रस्ता बगदादमधल्या शुजाव सुक या सुप्रगसद्ध आगण
गजबजलेल्या बाजारातून जात होता.. गतथे गदीचा फायदा घे ऊन बेन पोरात तयाच्याबरोबर असलेल्या दोन्ही गशपायाांना
चकवून पळू न गेला. तया गशपायाांना अथाव तच तो कोण आहे हे मागहत नव्हतां, आगण तशीही तयाची गशक्षा सांपली होती. तयामुळे
तया गशपायाांनी तयाचा पाठलाग करायचा अगजबात प्रयतन केला नाही. जेव्हा तयाांनी हे डकवाटव सवमध्ये जाऊन हे साांगगतलां, तेव्हा
गतथे जवळजवळ भूकांप झाला. परत एकदा झाकी हवीव पोगलसाांच्या हातून गनसटला होता.

तेल अवीवमध्ये बेन पोरातच्या वररष्ठाांचां या सगळ्या घडामोडींकडे बारीक लक्ष होतां. तयाांनी तो इराकमध्ये जातानाच तयाला
गतथून बाहेर काढायची योजना बनवलेली होती. तो बगदादमध्ये तयाच्या एका अरब गमत्राच्या घरात लपून बसला होता. तयाच
वेळी मोसादने इराकमधून जयूांना बाहेर काढण्याची एक जबरदस्त योजना कायाव गन्वत केलेली होती.

ईस्रायलमधून आलेल्या कोणतयाही गवमानाला इराकमध्ये प्रवेश नव्हता, पण तया वेळी बगदादमधल्या श्रीमांत इराकी
लोकाांमध्ये सुट्टीसाठी सायप्रसला जायची फॅशन होती. तयामुळे सायप्रसची राजधानी गनकोगशया आगण बगदाद याांना
जोडणाऱ्या अनेक फ्लाईट् स होतया. सायप्रसच्या सरकारी गवमानसेवेच्या लोकाांशी सांधान बाांधन
ू मोसादने या गवमानाांमधून
अनेक जयूांना बगदाद ते गनकोगशया आगण गतथून तेल अवीव असां ईस्रायलमध्ये आणलां होतां. आता बेन पोरातलाही तसांच बाहे र
काढायची तयाांची योजना होती.

१२ जून १९५१ च्या रात्री बेन पोरात एकदम उां ची सूट घालून बाहे र पडला. तयाच्या गमत्राांनी तयाच्या कपड् याांवर अरक नावाच्या
स्थागनक दारूच्या बाटल्या ओतल्या होतया. तयामुळे पोरातच्या अांगप्रतयांगातून अरकचा डोकां उठवणारा वास येत होता.
झोकाांड्या खात पोरात जात असताना तयाच्या जवळ एक टॅकसी येऊन थाांबली आगण पोरात ड्रायव्हरच्या मागच्या सीटवर
जाऊन कोसळला आगण झोपून गेला. उलटसुलट गाडी चालवत ड्रायव्हरने ती बगदाद गवमानतळाच्या जवळ आणली. गतथे
पोरात बाहेर उतरला. गवमानतळाच्या कुांपणाची तार एके गठकाणी कापलेली होती. गतथून तो आतमध्ये गशरला आगण एका
गठकाणी लपून बसला. इकडे रनवेवर गवमान उडायच्या तयारीत होतां. गवमानाने टेक ऑफ साठी धावायला सुरुवात केली.
अचानक पायलटने गदव्याांचे प्रखर झोत कां्ोल टॉवरच्या गदशेने वळवले. हा बेन पोरातसाठी इशारा होता. तो आपल्या
जागेवरून पुढे धावत आला. गवमानाने आता जमीन सोडली होती, पण तयाची मागची एक झडप अजून उघडी होती. अथाव तच
कां्ोल टॉवरमधल्या लोकाांचे डोळे अजूनही तया प्रखर प्रकाशाने गदपले होते. तयामुळे गतथून बाहे र आलेला दोर आगण तयाला
लटकलेला बेन पोरात तयाांना गदसू शकले नाहीत. तयाला आत ओढू न घेऊन झडप बांद झाली आगण गवमान गनकोगशयाकडे
झेपावलां. बगदादवरून उडत जाताना गवमानाच्या गदव्याांची तीन वेळा उघडझाप झाली आगण बगदादमधल्या एका इमारतीच्या
गच्चीवर जमलेल्या काही लोकाांनी सुटकेचा गनःश्वास सोडला. तयाांचा गमत्र सुखरूपपणे ईस्रायलच्या मागाव वर होता.

11
 मोसाद

बेन पोरातने ईस्रायलमध्ये परत गेल्यावर आपल्या प्रेयसीशी लग्न केलां आगण मोसादमधून गनवृत्त झाल्यावर राजकारणात
प्रवेश केला. पुढे तो पांतप्रधान मे नॅचम बेगगन याांच्या मांगत्रमांडळामध्ये मांत्रीही झाला.

बगदादमध्ये रागहलेले जयू इतके नशीबवान नव्हते. झाकी हवीव उफव बेन पोरात पळू न गेल्याचां इराकी पोगलसाांच्या लक्षात
आल्यावर जयूांचा छळ अजूनच वाढला. इकडे तागार आगण इतर २१ जयूांवर राजिोहाच्या आरोपाखाली खटला भरण्यात आला.
बगदादमधले दोन मोठे जयू व्यापारी - शालोम सालाच आगण योसेफ बातझरी हे तया २१ जयू आरोपींमध्ये होते. खटला
सांपल्यावर या दोघाांनाही मृतयुदांड दे ण्यात आला.

तागारवर खटला चालू होण्याआधी एकदा तयाला भल्या पहाटे अडीच वाजता झोपेतन ू उठवलां गेलां. तयाच्या छोट् या कोठडीत
बरे च पोगलस उभे होते. “तुला आत्ता फासावर चढवायचा हु कुम आहे आम्हाला!” तयातला एक तागारला थांडपणे म्हणाला.

“पण खटला अजून चालू व्हायचाय. तयागशवाय तुम्ही कसां काय मला फाशी दे ताय?” तागार म्हणाला.

“अच्छा? आम्हाला तुझ्याबद्दल सगळां मागहत आहे . तू ईस्रायली आहे स, हे र आहेस. अजून काही मागहत असण्याची गरज नाही.”

तयाांनी कुठू नतरी एक राब्बायपण शोधून काढला होता. तयाने तागारला धीर गदला. पण भीतीऐवजी तागार बुचकळ्यात पडला
होता. पहाटे साडे तीन वाजता ते तयाला वधस्तांभाकडे घेऊन गेले. गजथे प्रतयक्ष फाशी गदलां जाणार होतां, गतथे जाण्याआधी एका
खोलीत तयाच्याकडू न अनेक कागदाांवर सह्या करून घेण्यात आल्या. तयानांतर गतथे उभ्या असणाऱ्या जल्लादाने तयाच्या
बोटातल्या अांगठ् या आगण घड् याळ या गोष्टी काढू न घेतल्या. मग तो तयाला आत, गजथे वधस्तांभ होता, गतथे घेऊन गेला. गतथे
तयाला एका खालच्या गदशेने उघडणाऱ्या दरवाजयावर उभां करण्यात आलां. जल्लादाने तयाला स्वतःकडे पाठ करून उभां केलां
होतां. तयाचे हात पाठीमागे बाांधलेले होतेच. तयाच्या पायाांना जड गपशव्या बाांधण्यात आल्या. तयाच्या डोकयावर काळा बुरखा
घालण्याआधी जल्लादाने तयाला शेवटची इच्छा गवचारली. तागारने आपला मृतदे ह ईस्रायलला पाठवण्यात यावा असां साांगगतलां
आगण काळा बुरखा घालून घ्यायला नकार गदला. जल्लादाने आता तया खोलीत हजार असलेल्या एका वररष्ठ पोलीस
अगधकाऱ्याकडे पागहलां. तागारने डोळे घट्ट गमटू न घेतले..... आगण अचानक तो अगधकारी आगण तयाच्याबरोबर असलेले बाकीचे
पोगलस अगधकारीही तया खोलीतून गनघून गेले. जल्लाद अरे गबकमध्ये गशव्या घालत असल्याचां तागारने ऐकलां. तो एवढी
मेहनत करून फाशी न गदल्यामुळे तयाला जे पैसे गमळणार नव्हते, तयाबद्दल वैतागला होता. तयाने तागारचे हात बेड्याांमधून
सोडवले आगण तयाच्या पायाांना बाांधलेल्या गपशव्याही गतथून काढल्या. तया क्षणी हा सगळा बनाव असल्याचां तागारच्या लक्षात
आलां. मृतयूच्या एवढ् या जवळ गेल्यावर तो दयेची याचना करे ल आगण आपल्याला अजून काही मागहती दे ईल अशी पोगलसाांची
अपेक्षा होती. पण तागारने तोंडही उघडलां नव्हतां.

पुढे खटला झाल्यावर तयाला जन्मठे पेची गशक्षा झाली. सालाच आगण बातझरी याांना मात्र इराकने सोडलां नाही. दोघेही फासावर
लटकले.

जवळजवळ ९ वर्षां नी एक अकगल्पत घडलां. तागारला गशक्षा झाली, तेव्हा इराकमध्ये राजेशाही होती. १९५८ मध्ये सैन्यप्रमुख
अब्दुल करीम कासीम याने उठाव घडवून आणून सत्ता काबीज केली. याच्यानांतर दोन वर्षां नी म्हणजे १९६० मध्ये तयाच्या
जवळच्या साथीदाराांनी तयाला उडवण्याची योजना आखली होती. या योजनेची कुणकुण मोसादला लागल्यावर तयाांनी
कासीमला सावध केलां आगण तयाच्याबरोबर सौदा केला - येहुदा तागारच्या मोबदल्यात हा कट करणाऱ्याांची नावां. कासीमने हे
मान्य केलां आगण १९६० मध्ये, तब्बल ९ वर्षां नी येहुदा तागारची मुक्तता झाली. जेव्हा तो तेल अवीवच्या गवमानतळावर उतरला
तेव्हा अनेक लोक तयाच्या स्वागतासाठी जमले होते. आपल्याला एखादा अगस्थपांजर झालेला, डोळे खोल गेलेला, वयापेक्षा
जास्त म्हातारा गदसणारा माणूस भेटेल अशी अनेकाांची अपेक्षा होती. प्रतयक्षात एक हसतमुख, सडपातळ आगण चालीत
यगतकांगचतही फरक न पडलेला एक माणूस तयाांना सामोरा आला.

“ तू एवढ् या वर्षां त वेडा कसा नाही झालास?” तयाला तयाच्या एका गमत्राने गवचारलां.

12
 मोसाद

“कारण तुम्ही मला गतथून बाहेर काढाल याची मला खात्री होती!” तागार शाांतपणे म्हणाला.

तागारने नांतरही मोसादच्या अनेक कामगगऱ्याांमध्ये भाग घेतला आगण गतथून गनवृत्त झाल्यावर तो हैफा गवद्यापीठात प्राध्यापक
झाला.

रूव्हेन गशलोहचा झाकी हवीव आगण येहुदा तागारच्या प्रकरणाशी तसा काहीही सांबांध नव्हता, पण तयाची नैगतक जबाबदारी
स्वीकारून तयाने १९५२ मध्येच राजीनामा गदला होता. तयाच्या जागी पांतप्रधान बेन गुररयनने एका अशा माणसाची नेमणूक
केली जो पुढच्या काही वर्षां त एक गजवांत दांतकथा बनला आगण जयाने मोसादचा दरारा आगण दबदबा सांपण
ू व जगभर प्रस्थागपत
केला. तयाचां नाव होतां इसेर हॅरेल!

13
 मोसाद

३
या सगळ्याची सुरुवात झाली होती, ती एका प्रेमप्रकरणातून. वर्षव होतां १९५६. अमेररका आगण सोगवएत रगशया याांच्यातलां
शीतयुद्ध ऐन भरात होतां. रगशयाच्या अांगकत राष््ाांमध्ये कम्युगनस्ट राजवटींनी अगदी व्यवगस्थत पाय रोवले होते. या
राष््ाांमधला एक महतवाचा दे श म्हणजे पोलांड. एडवडव ओखाब हा पोगलश कम्युगनस्ट पक्षाचा सरगचटणीस होता. तयाची
सेक्रेटरी होती ल्युगसया बरानोव्सस्की. ल्युगसयाचा पती पोलांडचा उपपांतप्रधान होता आगण तयाच्या कामात तो गदवसभर व्यस्त
असे. ल्युगसयाला काम करण्याची तशी गरज नव्हती, पण घरी बसून कांटाळा यायचा म्हणून ती ओखाबची सेक्रेटरी बनली
होती. अथाव त, गतच्या नवऱ्याच्या पदामुळे गतला गतथेही फारसां काम करायला लागत नव्हतां.

एका पाटीमध्ये गतची गाठ गव्हकटर ग्रेव्सस्कीशी पडली. गव्हकटर पोगलश न्यूज एजन्सीमध्ये वररष्ठ सांपादक होता. सोगवएत
रगशया आगण इतर पूवव युरोगपयन कम्युगनस्ट दे श इथल्या घडामोडींवर तो गलगहत असे. बहु श्रुत, बडबड् या, गवनोदी गव्हकटर
ल्युगसयाला पगहल्या भेटीतच आवडला. तयाांच्या भेटी वाढत गेल्या आगण दोघेही एकमेकाांच्या प्रेमात पडले.

गव्हकटरचां खरां नाव होतां गव्हकटर श्पीलमन. तो जयू होता. अनेक वर्षां पवू ी तो जेव्हा पोगलश कम्युगनस्ट पक्षात भरती झाला
होता, तेव्हा तयाच्या एका गमत्राने तयाला आपलां नाव बदलायचा सल्ला गदला होता. नाझींप्रमाणे कट्टर आगण खुनशी जयूद्वेर्ष
जरी पोलांडमध्ये नसला, तरी तो होता, हेही गततकांच खरां होतां. श्पीलमन असां उघड जयू आडनाव असलेल्या गव्हकटरला पोगलश
कम्युगनस्ट पक्षात पुढे जाता येण्याची सुतराम शकयता नव्हती. तयामुळे तयाने आपलां आडनाव बदलून पोगलश वाटेल असां
ग्रेव्सस्की हे आडनाव घेतलां होतां.

सप्टेंबर १९३९ मध्ये नाझींनी पोलांडवर आक्रमण केलां आगण दुसऱ्या महायुद्धाला सुरुवात केली. ताब्यात घेतलेल्या प्रदे शाला
‘जयू मुक्त ‘ बनवणां नाझींनी लगेचच सुरु केलां होतां. तयापासून कसाबसा जीव वाचवून गव्हकटर आगण तयाचां कुटु ांब रगशयामध्ये
पळू न गेले. युद्ध सांपल्यावर ते पोलांडमध्ये परत आले. १९४९ मध्ये तयाचे आई-वडील आगण धाकटी बगहण ईस्रायलला गनघून
गेले, पण कडवा कम्युगनस्ट असलेला गव्हकटर मात्र पोलांडमध्येच रागहला. स्टॅगलन हा गव्हकटरचां दैवत होता. तयाच्या
सांकल्पनेप्रमाणे कामगाराांच्या आगण कष्टकऱ्याांच्या स्वगाव ची गनगमव ती करणां हे तयाला आपलां जीगवतकायव वाटत होतां.

पण हळू हळू तयाची ही गवचारसरणी बदलायला लागली होती. पत्रकार असल्यामुळे जगातल्या घडामोडी तो बघत होता. कशा
प्रकारे पोलांड आगण इतर पूवव युरोगपयन कम्युगनस्ट दे शाांमध्ये सरकारी दडपशाही चालू झालेली आहे आगण स्वतांत्र गवचार
माांडणारे लोक कसे कम्युगनस्ट प्रचारयांत्रणेच्या रोर्षाला बळी पडताहे त, ते तयाला गदसत होतां. तशातच १९५५ मध्ये तयाचे
वडील आजारी होते म्हणून तयाांना भेटण्यासाठी तयाला ईस्रायलला जायची सांधी गमळाली. गतथलां आयुष्य बघून तयाला पोलांड
आगण इतर कम्युगनस्ट दे श आगण ईस्रायल याांच्यातला फरक जाणवला. गतथून पोलांडमध्ये परत आल्यावर तयाच्या मनात
ईस्रायलमध्ये स्थागयक होण्याचे गवचार घोळायला लागले.

अशा मनःगस्थतीत असतानाच तयाची आगण ल्युगसयाची भेट झाली होती. गतच्याबरोबरच्या प्रेमाला काय भगवतव्य आहे , हे
तयाला मागहत होतां, पण ल्युगसयाच्या भेटीचा मोहही सोडवत नव्हता. आजकाल तो गतला भेटायला गतच्या ऑगफसमध्येही जात
असे.

एगप्रल १९५६ मधल्या तया गदवशी तो असाच गतला भेटायला गतच्या ऑगफसमध्ये गेला होता. गतच्याशी गप्पा मारता मारता
तयाची नजर गतथल्या एका लाल रां गाच्या फाईलवर पडली.

“काय आहे हे?” तयाने सहज गवचारलां.

“हे? काही गवशेर्ष नाही. क्रुिेव्हचां भार्षण आहे .” ती अगदी सहजपणे म्हणाली.

14
 मोसाद

हे ऐकल्यावर गव्हकटर हादरला. क्रुिेव्हच्या भार्षणाबद्दल तयाने ऐकलां होतां पण अजूनपयं त तया भार्षणातलां एक वाकयही
तयाला कुठे वाचायला गकांवा ऐकायला गमळालां नव्हतां, गकांवा ते ऐकलेला गकांवा वाचलेला कोणी माणूसही तयाला भेटला नव्हता.
ै ी होतां हे भार्षण.
कम्युगनस्ट जगातल्या अतयांत गुप्त रहस्याांपक

या भार्षणामागची पाश्वव भमू ी गव्हकटरला मागहत होती. १९५३ मध्ये स्टॅगलनचा मृतयू झाला. नांतर तयाचा उजवा हात आगण
केजीबीचा ततकालीन प्रमुख लावरे न्ती बेररया सत्ता काबीज करण्याची स्वप्नां पाहात होता. पण बेररयागवरुद्ध कम्युगनस्ट
पक्षाच्या पॉगलटब्युरोमध्ये सांताप आगण गतरस्कार याांच्यागशवाय दुसरी भावना नव्हती. हे हे रून गनगकता क्रुिेव्हने
पॉगलटब्युरोमधल्या सदस्याांना बेररयागवरुद्ध गफतवलां आगण बेररयाचा काटा काढू न तो सोगवएत युगनयनच्या कम्युगनस्ट
ू व सोगवएत युगनयनमधला आगण पयाव याने कम्युगनस्ट
पक्षाचा सरगचटणीस झाला. म्हणजे दुसऱ्या शब्दाांत साांगायचां तर सांपण
जगातला सवाव त सामर्थयव शाली माणूस.

१९३० च्या दशकात स्टॅगलनने तयाला जे जे आव्हान देऊ शकतील अशा लोकाांना मागाव तन ू बाजूला काढण्याची दे शव्यापी
मोहीम चालू केली होती. जे स्वतांत्र गवचाराांचे असतील, जयाांनी पूवी कधी स्टॅगलनला अगदी क्षुल्लक मुद्द्याांवरून गवरोध केलेला
असेल, जे जनमत बदलू शकतील, अशा प्रतयेकाला एन.के.व्ही.डी. या गुप्तचर सांघटनेच्या हस्तकाांनी अटक करणां आगण
तयाांच्यावर तथाकगथत खटले चालवून तयाांना तयाांच्या गुन्ह्याांच्या तीव्रतेप्रमाणे गशक्षा होणां हा १९३० च्या दशकातल्या सोगवएत
युगनयनमधला दैगनक कायव क्रम होता. या गशक्षा म्हणजे मृतयुदांड, तुरुांगवास, सक्तमजुरी यापैकी काहीही असायचां. तयासाठी
एन.के.व्ही.डी.ने खास छळछावण्या उभारल्या होतया. या छावण्याांना ‘ गुलाग ‘ असां नाव होतां. सवव सामान्य जनताही यात
भरडू न गनघाली होती. १९४० मध्ये आपला कट्टर गवरोधक गलऑन ्ॉट् स्की याची हतया स्टॅगलनने रे मन मकाव दर या
मारे कऱ्याकरवी मेगकसकोमध्ये घडवून आणली होती. १९४१ मध्ये नाझींचां आक्रमण झाल्यावरच हे दमनसत्र थाांबलां होतां. पुढे
युद्ध सांपल्यावरही नाझींच्या ताब्यातल्या रगशयन आगण इतर सोगवएत युद्धकैद्याांना रगशयन राजवटीने स्वीकारलां नव्हतां.
स्टॅगलनने तर ‘ एकही दे शभक्त सोगवएत नागररक हा युद्धकैदी नव्हता ’ असां जाहीर केलां होतां. अनेक युद्धकैद्याांना पुन्हा अटक
करून गुलागमध्ये पाठवण्यात आलां होतां.

क्रुिेव्हने हे सगळे अतयाचार जवळू न पागहले होते. तयाांच्यागवरुद्ध मत नोंदवलां तर आपलीही ्ॉट् स्कीप्रमाणे गत होईल, हे
तयाला कळू न चुकलां होतां. तयामुळे आपला राजकीय धूतवपणा स्टॅगलनच्या गकांवा तयाच्या गनष्ठावांताांच्या नजरे त येणार नाही,
याची पुरेपूर काळजी तयाने घेतली होती. पण कम्युगनस्ट पक्षाचां सरगचटणीसपद गमळाल्यावर हे आजवर गुप्त रागहलेले अतयाचार
सवां समोर आणायचा तयाने गनणव य घेतला.

कम्युगनस्ट पक्षाची गवसावी पररर्षद १९५६ च्या फेिुवारी मगहन्यात क्रेमगलनमध्ये आयोगजत करण्यात आली होती. सवव सोगवएत
गणराजयाांमधल्या कम्युगनस्ट पक्षाांचे प्रगतगनधी आगण इतर दे शाांमधल्या कम्युगनस्ट पक्षाांचे प्रगतगनधीही गतथे उपगस्थत होते. २५
फेिुवारी या गदवशी, मध्यरात्रीच्या थोडां आधी सवव परदे शी पाहु णे आगण प्रगतगनधींना सभागृहातून बाहे र जाण्याची गवनांती
करण्यात आली. जे रगशयन प्रगतगनधी हॉटेलमध्ये परत गेले होते, तयाांना गतथून परत बोलावण्यात आलां. रात्री बाराच्या
ठोकयाला क्रुिेव्हने भार्षणाला सुरुवात केली आगण पुढचे चार तास तो गतथे जमलेल्या चौदाशे प्रगतगनधींसमोर अथकपणे
बोलत होता.

तयाच्या भार्षणातला एक शब्ददे खील पागिमातय राष््ाांमध्ये प्रसाररत झाला नव्हता, तरी एका अमेररकन पत्रकाराने गदलेल्या
मागहतीनुसार असां समजलां होतां, की या भार्षणामध्ये क्रुिेव्हने स्टॅगलनच्या चेहऱ्यावरचा बुरखा टराटरा फाडला होता. स्टॅगलन,
स्टॅगलनवाद, स्टॅगलनने पद्धतशीरपणे गनमाव ण केलेला आगण जोपासलेला आपल्या व्यगक्तमतवाचा ‘ कल्ट ’ या सगळ्याांच्या या
भार्षणात क्रुिेव्हने गठकऱ्या उडवल्या होतया. पद्धतशीर पुरावे दे ऊन स्टॅगलनने केलेली आगण तयाच्या राजवटीत झालेली
असांख्य दुष्कृ तयां तयाने सवां समोर माांडली होती. कशा प्रकारे लेगननच्या मृतयुनांतर गझनोगव्हएव, कामेनेव्ह आगण बुखारीन
याांच्या मदतीने स्टॅगलनने ्ॉट् स्कीला एकाकी पाडलां, दे श सोडू न जायला भाग पाडलां, आगण नांतर या सगळ्याांना

15
 मोसाद

एकमेकाांगवरुद्ध झुांजवून सगळ्याांचा काटा काढला, याचां वणव न क्रुिेव्हच्या तोंडू न ऐकल्यावर सभागृह गनःस्तब्ध झालां. नांतर
तयाने अजून एक गौप्यस्फोट केला, तो म्हणजे खुद्द लेगननची स्टॅगलन आपला उत्तरागधकारी व्हावा अशी इच्छा नव्हती. तसां
लेगननने गलहू न ठे वलां होतां. आता सवव प्रगतगनधी हतबुद्ध झाले, कारण १९२४ पासून, म्हणजे लेगननचा मृतयू झाल्यानांतर
आपणच तयाच्या गवचारसरणीचे खरे वारस आहोत हे स्टॅगलनने अतयांत पद्धतशीरपणे सवां च्या मनावर गबांबवलां होतां. या
गौप्यस्फोटाचा पररणाम जबरदस्त होता. दोन प्रगतगनधींना सभागृहातच हृदयगवकाराचा झटका आला. काही प्रगतगनधींनी
भार्षण सांपल्यावर हॉटेलवर जाऊन आतमहतयेचा प्रयतन केला. इतके गदवस, इतकी वर्षे मनाशी बाळगलेला गवश्वास इतका
तकलादू आगण कचकड् याचा ठरल्यावर कम्युगनस्ट जग मुळापासून हादरलेलां असणार हे उघड होतां.

केजीबीच्या यांत्रणेने आपली सगळी ताकद पणाला लावून हे भार्षण कम्युगनस्ट जगाच्या बाहे र पडू गदलां नव्हतां. तयातले थोडे
मुद्दे बाहेर आले होते आगण काहींवर चचाव वगैरे झाल्या होतया, पण सांपणू व भार्षणाचा मसुदा केजीबीने यशस्वीरीतया दडपला
होता. सी.आय.ए. आगण एम.आय.६ या केजीबीच्या प्रगतस्पधी गुप्तचर सांघटनाांनी आपापल्या परीने या भार्षणाचा मसुदा गकांवा
तयाच्याबद्दल जी गमळे ल ती मागहती गमळवण्यासाठी जांग जांग पछाडायला सुरुवात केलेली होती. सी.आय.ए. ने तर
तयाच्यासाठी अनौपचाररकरीतया दहा लाख डॉलसव एवढां प्रचांड इनाम ठे वलां होतां. तया वे ळी सी.आय.ए. चा सांचालक असलेला
अॅलन डलेस हा कट्टर कम्युगनस्टगवरोधी होता. सोगवएत रगशयाची नाचककी होईल अशी एकही सांधी सोडायला तो तयार
नसायचा. हे भार्षण जर लोकाांपुढे आलां तर सांपणू व कम्युगनस्ट जगात आगण तयाच्याबाहे रही भूकांप झाला असता, स्टॅगलनवर वेडी
भक्ती करणाऱ्या लोकाांच्या श्रद्धेचा चककाचूर झाला असता, आगण तयाचा सरळसरळ पररणाम सोगवएत रगशयाच्या पतनात होऊ
शकला असता - ही डलेसची अटकळ होती.

पण अजूनतरी हे भार्षण गमळवण्याचे सवव प्रयतन गनष्फळ ठरले होते.

गव्हकटरच्या कानाांवर उडत उडत बातमी आली होती, की जया गदवशी क्रुिेव्हने हे भार्षण गदलां, तयाच्या आधी सवव परकीय
कम्युगनस्ट सदस्याांना गनघून जायला साांगण्यात आल्यामुळे हे कम्युगनस्ट सदस्य वैतागलेले होते. सोगवएत रगशयाचा जर
आमच्या राजयकारभारात हस्तक्षेप असतो, तर एवढ् या महतवाच्या घटनेच्या वेळी आम्हाला जाणूनबुजन ू का डावलण्यात आलां,
हा प्रश्न गवचारायला तयाांनी सुरुवात केलेली होती. तयाांच्यातला हा असांतोर्ष अजून पसरू नये, म्हणून केजीबीने या भार्षणाच्या
काही प्रती इतर कम्युगनस्ट दे शाांमध्ये पाठवल्या होतया, पण तया अगदी उच्चपदस्थ व्यक्तींनाच बघायला गमळाल्या होतया.
ल्युगसयाचा नवरा पोलांडचा उपपांतप्रधान आगण गतचा बॉस गतथल्या कम्युगनस्ट पक्षाचा सरगचटणीस असल्यामुळे गतला तया
भार्षणाची एक प्रत गमळाली होती, आगण गव्हकटर आता तयाच प्रतीकडे बघत होता.

ती प्रत पागहल्यावर गव्हकटरच्या डोकयात एक अचाट कल्पना आली. तयाने ल्युगसयाकडे ती प्रत दोन-तीन तास वाचण्यासाठी
मागून घेतली. आियाव ची गोष्ट म्हणजे गतलाही तयात काही वावगां वाटलां नाही. तयाला आनांद वाटेल अशी कुठलीही गोष्ट
करण्याची गतची तयारी होती, “सांध्याकाळी चारच्या आत परत आणून दे ,” ती म्हणाली,

“ऑगफस बांद करताना मला ती परत गतजोरीमध्ये बांद करून ठे वावी लागेल.”

घरी जाऊन गव्हकटरने सांपण ू व भार्षण वाचून काढलां. तयाला रगशयन भार्षा चाांगली अवगत होती. भार्षण वाचून तो गनःस्तब्ध
झाला. स्टॅगलन, तयाची राक्षसी महतवाकाांक्षा, तयापायी तयाने घडवलेलां हतयाकाांड आगण दमनसत्र या सगळ्याांवर क्रुिेव्हने
घणाघाती प्रहार केले होते. जवळजवळ दहा लाख लोकाांना या दमनसत्रात अटक झाली होती आगण तयातल्या ६,८०,०००
लोकाांना ठार मारण्यात आलेलां होतां. बाकीचे लोक गुलागमध्ये गखतपत पडले होते. ठार मारल्या गेलेल्याांमध्ये ८४८ लोक
कम्युगनस्ट पक्षाच्या कॉ ांग्रेसचे सदस्य होते. तयाांना कॉ ांग्रेसच्या बैठकीमधून बाहे र पडल्यावर अटक करून सरळ तुरुांगात
नेऊन मारण्यात आलां होतां. पक्षाच्या केंिीय सगमतीमधल्या १३८ पैकी ९८ जणाांना स्टॅगलनच्या थेट आदे शाांवरून मारण्यात

16
 मोसाद

आलां होतां. सवाव त कहर म्हणजे दुसऱ्या महायुद्धानांतर स्टॅगलनने गवजयाचां सगळां श्रेय स्वतः घेतलां पण युद्धात मरण पावलेल्या
सैगनकाांचां एक साधां स्मारकही रगशयामध्ये कुठे ही उभारलां नव्हतां. (Russkiy Soldat गकांवा Russian Soldier या नावाने प्रगसद्ध
असलेलां हे स्मारक क्रुिेव्हच्या कारकीदीत उभारण्यात आलां.)

गव्हकटरच्या मनात कम्युगनस्ट ततवज्ञान आगण राजवट याांच्यागवर्षयी गशल्लक असलेली थोडीफार आतमीयता हे भार्षण वाचून
पूणवपणे गनघून गेली, आगण आपल्या मनात आलेल्या कल्पनेवर काम करायचां तयाने ठरवलां.

सवव कम्युगनस्ट देशाांमध्ये पोलांड हा नागररकाांवर तयातल्या तयात कमी बांधनां असलेला दे श होता. पोलांडमधून अनेक जयू
तयावेळी ईस्रायलमध्ये स्थागयक होण्यासाठी जात असत. या लोकाांना ईस्रायलच्या वगकलातीत एक हस्तगलगखत अजव नेऊन
द्यावा लागत असे. गव्हकटरने भराभर असा अजव खरडला आगण तो घेऊन तो ईस्रायलच्या वगकलातीत गेला. गतथे बाहे र उभ्या
असलेल्या पोगलश सैगनकाांनी तयाच्या हातातला अजव पागहल्यावर काही हरकत न घेता तयाला आत जाऊ गदलां. क्रुिेव्हच्या
भार्षणाची प्रत गव्हकटरने आपल्या शटाव च्या आत लपवली होती.

आत गेल्यावर गव्हकटर याकोव्ह बामव र नावाच्या माणसाला भे टला. बामव र अगधकृ तरीतया जरी फस्टव सेक्रेटरी असला, तरी
प्रतयक्षात तो ईस्रायली प्रगतहेरसांघटना गशनबेतचा (गकांवा शाबाक - ही सांघटना या दोन्ही नावाांनी ओळखली जाते) पोलांडमधला
प्रगतगनधी होता.

बामव रच्या हातात गव्हकटरने भार्षणाची प्रत गदली. पगहलां पान वाचल्यावरच बामव रचे डोळे गवस्फारले. तयाने गव्हकटरला थोडां
थाांबायला साांगगतलां आगण तो खोलीबाहे र पडला. एक तासाने तो परत आला, आगण तयाने ती प्रत गव्हकटरला परत गदली. तयाने
ती फोटोकॉपी करून घेतली असणार हे गव्हकटरच्या लक्षात आलां. ती प्रत जशी आणली होती तशीच तयाने ती आपल्या
कपड् याांत लपवली आगण तो वगकलातीबाहे र पडला. बाहे र कोणीही तयाच्याकडे ढु ां कूनसुद्धा पागहलां नाही. चार वाजायच्या आत
ल्युगसयाच्या ऑगफसमध्ये जाऊन तयाने गतला ती प्रत परत गदली. दे ताना अथाव तच आपले बोटाांचे ठसे तयाच्यावर नाहीयेत याची
काळजी तयाने घेतली होती.

इकडे १३ एगप्रल १९५६ या गदवशी तेल अवीवमधल्या शाबाकच्या ऑगफसमध्ये शाबाकचा सांचालक अमोस मॅनॉर आपल्या
ऑगफसमध्ये बसला होता, तेव्हा तयाचा सहाय्यक झेलीग कातझ याने तयाच्यासमोर क्रुिेव्हच्या भार्षणाची प्रत ठे वली.
कातझला तयात काय मागहती आहे आगण ती गकती स्फोटक आहे , यागवर्षयी काहीही कल्पना नव्हती. मॅनॉरने जेव्हा ते भार्षण
वाचलां तेव्हा तयाचा स्वतःच्या डोळ्याांवर गवश्वास बसेना. तयाने तडक मोसाद सांचालक इसेर हॅरेलला फोन केला.

मॅनॉर आगण हॅरेल हे तयावेळी ईस्रायलच्या गुप्तचर सांघटनाांमधले चमकते तारे होते. मॅनॉरचा जन्म रोमागनयामध्ये एका श्रीमांत
कुटु ांबात झाला होता. तयाचां खरां नाव होतां आथव र मेंडेलोव्हीच. तयाच्या डोळ्याांदेखत तयाचां सांपण
ू व कुटु ांब - आई, वडील, धाकटी
बहीण आगण दोन मोठे भाऊ - ऑशगवट् झमध्ये मारलां गेलां होतां. जानेवारी १९४५ मध्ये जेव्हा सोगवएत सैगनकाांनी ऑशगवट् झ
मुक्त केलां, तयावेळी गतथे उरलेल्या काही कैद्याांमध्ये तोही होता. बुखारे स्टमध्ये परत गेल्यावर तयाने आगलया बेथ या
सांघटनेसाठी काम करायला सुरुवात केली. मुख्य काम म्हणजे रोमागनयामधल्या जयूांना तयावेळी पॅलेस्टाईनचे राजयकते
असणाऱ्या गिटीशाांची नजर चुकवून पॅलेस्टाईनमध्ये पोहोचवणां. तयावेळी गिटीशाांच्या नजरे त न येण्यासाठी तयाने अमोस हे
नाव घेतलां. अथाव त हे काही तयाचां एकमेव नाव नव्हतां. जेव्हा तयाची स्वतःची ईस्रायलला जाण्याची वेळ आली तेव्हा रोमागनयन
पोगलसाांनी तयाला जाऊ गदलां नाही. तयाांच्या अटकेतून तो गनसटला आगण एका खोट् या झेक पासपोटव वर तयाने ईस्रायलमध्ये
प्रवेश केला. तो १९४९ मध्ये ईस्रायलमध्ये आला, तेव्हा रूव्हे न गशलोह मोसादचा आगण इसेर हॅरेल शाबाकचा सांचालक होते.
हॅरेलनेच तयाची नेमणूक शाबाकमध्ये केली आगण नांतर १९५२ मध्ये गशलोहने राजीनामा गदल्यावर जेव्हा हॅरेल मोसादचा
प्रमुख झाला तेव्हा शाबाकच्या प्रमुखपदी तयाने मॅनॉरची गनवड केली.

17
 मोसाद

मॅनॉरच्या अनेक जबाबदाऱ्याांमध्ये इतर गमत्रदे शाांच्या गुप्तचर सांघटनाांशी सांबांध वाढवून ईस्रायलसाठी मागहती गमळवणां ही एक
मोठी जबाबदारी होती. सी.आय.ए.चे क्रुिेव्हचां भार्षण गमळवण्यासाठी चाललेले प्रयतन तयाला मागहत होतेच. तो आगण हॅरेल या
भार्षणाची प्रत घेऊन सरळ पांतप्रधान डे गव्हड बेन गुररयनना भेटले. तयाांनाही रगशयन भार्षा येत होती. तयामुळे हे भार्षण गकती
स्फोटक आहे, हे तयाांच्या लक्षात आलां. पण या भार्षणाचां करायचां काय, याबद्दल तयाांच्या मनात सांभ्रम होता.

अखेरीस हॅरेलने गनणव य घेतला. सी.आय.ए. सांचालक अॅलन डलेसच्या कम्युगनस्टगवरोधी भावना तयाला मागहत होतयाच.
तयावेळी मोसाद आगण सी.आय.ए. याांच्यात अगदी मयाव गदत स्वरूपाचां सहकायव होतां. १९५१ मध्ये अमेररकेच्या दौऱ्यावर
असताना पांतप्रधान बेन गुररयन ततकालीन सी.आय.ए. सांचालक वॉल्टर बेडेल गस्मथला भेटले होते, आगण तयाांनी हे सहकायव
स्थागपत केलां होतां. यानुसार सोगवएत रगशया गकांवा इतर कम्युगनस्ट दे शाांमधून ईस्रायलमध्ये येणाऱ्या जयूांकडू न मागहती
गमळवणां आगण ती सी.आय.ए.ला दे णां हे प्रमुख काम होतां. या जयूांमध्ये अनेक जण सैन्यात काम केलेले होते. काहीजण तांत्रज्ञ
आगण अगभयांते होते. तयामुळे तयाांच्याकडू न गमळणाऱ्या मागहतीमुळे सी.आय.ए.ला कम्युगनस्ट दे शाांच्या सैन्यागवर्षयी आगण
तयाांच्या एकूण तयारीगवर्षयी चाांगला अांदाज बाांधता येत होता.

पण अजूनही सी.आय.ए.च्या दृष्टीने मोसाद म्हणजे एका छोट् या दे शाची फारशी महतव न देण्याजोगी सांघटना होती. हॅरेलला ही
पररगस्थती बदलायची होती आगण आता तसां करण्याची सांधी गमळाली होती. बेडेल गस्मथ आगण तयावेळी राष््ाध्यक्ष असलेले हॅरी
्ुमन याांचां रगशयागवर्षयी असलेलां धोरण हे अगदी बोटचेपां जरी नसलां, तरी ते तेवढां आक्रमकही नव्हतां. पण नांतर राष््ाध्यक्ष
झालेले ड् वाइट आयझेनहॉवर आगण सी.आय.ए. सांचालक अॅलन डलेस हे वेगळे च होते. आयझेनहॉवर दुसऱ्या महायुद्धात दोस्त
राष््ाांच्या युरोपमधल्या सेनाांचे सरसेनापती होते. तयावेळी पूवव युरोगपयन दे शाांना सोगवएत तावडीतून वाचवण्यासाठी दोस्त
राष््ाांच्या सेनाांनी जमव नीच्या पूवव भागात चढाई करणां गरजेचां आहे , असां तयाांनी अमेररकेचे राष््ाध्यक्ष असलेल्या रूझवेल्टना
गनक्षून साांगगतलां होतां. तयाांना गिटनचे पांतप्रधान चगचव ल याांचाही पागठां बा होता. पण स्टॅगलनला दुखवायला तयार नसलेल्या
रूझवेल्टनी तयाांचां ऐकलां नाही आगण तयामुळे पूवव युरोप सोगवएत टाचाांखाली आला. याचा राग आयझेनहॉवर याांच्या मनात
होताच. म्हणून तर तयाांनी अध्यक्षपदाची गनवडणूक रूझवेल्ट याांच्या गवरोधी असलेल्या ररपगब्लकन पक्षातफे लढवली होती.
डलेसचा कम्युगनस्ट द्वेर्ष तर प्रगसद्ध होताच.

या सगळ्या पाश्वव भमू ीचा वापर आपल्याला मोसादची प्रगतमा उां चावण्यासाठी करून घेता येईल याची हॅरेलला खात्री होती.
तयामुळे मोसादने सी.आय.ए.च्या तेल अवीवमधल्या प्रगतगनधीला काहीही न साांगता या भार्षणाची अजून एक प्रत मोसादचा
वॉगशांग्टन डी.सी. मधला प्रगतगनधी असलेल्या इझ्झी दोरोतला पाठवली. दोरोतने ती सी.आय.ए.मधल्या प्रगतहे रखातयाचा प्रमुख
जेम्स अाँगलटनला गदली. १७ एगप्रल १९५६ या गदवशी सी.आय.ए. सांचालक डलेस आगण राष््ाध्यक्ष आयझेनहॉवर याांनी ती
पागहली.

सी.आय.ए.मधल्या दुढ्ढाचायां ना ईस्रायलसारख्या एका ‘ छोट् या ‘ दे शाच्या, तयाांच्या एखाद्या गडपाटव मेंटएवढां बजेट असणाऱ्या
मोसादने तोंडात बोटां घालायला लावली होती. अथाव त हे भार्षण मोसादकडे येण्यात मोसादचां काहीच कतृव तव नव्हतां, पण तयाांनी
तया सांधीचा वापर फार हु शारीने करून घेतला, हे ही गततकांच खरां आहे . सवाव त महतवाचां म्हणजे मोसादची प्रगतमा इतर गमत्र
देशाांच्या गुप्तचर सांस्थाांमध्ये प्रचांड प्रमाणात उां चावली.

सी.आय.ए.ने तरीही हे भार्षण सरळसरळ स्वीकारलां नाही. तयाांनी आपल्या अनेक सूत्राांकडू न तयाच्या सतयतेची खात्री करून
घेतली आगण मग ५ जून १९५६ या गदवशी न्यूयॉकव टाईम्सच्या पगहल्या पानावर हे भार्षण छापलां गेलां. अपेक्षेप्रमाणेच तयाच्यामुळे
कम्युगनस्ट जगात आगण गजथे गजथे कम्युगनस्ट प्रभावशाली होते, गतथे राजकीय भूकांप झाला. सोगवएत युगनयन, स्टॅगलन आगण
एकूणच कम्युगनस्ट गवचारसरणी याांच्यापासून अनेक लोकाांनी फारकत घ्यायला, गनदान आांधळा गवश्वास न ठे वता प्रश्न
गवचारायला सुरुवात केली. अनेक इगतहासकाराांच्या मते पोलांड आगण हांगेरी इथे १९५६ च्या शेवटी झालेले सोगवएतगवरोधी
उठाव आगण नांतर १९६८ मध्ये झेकोस्लोव्हागकयामध्ये झालेलां सोगवएतगवरोधी आांदोलन याांच्यामागे या भार्षणाच्या प्रकागशत

18
 मोसाद

होण्याचा बराच हात होता. प्रतयक्षात सोगवएत युगनयनचां पतन अजून ३५ वर्षां नी, १९९१ मध्ये झालेलां असलां, तरी
इगतहासकाराांच्या मते १९५६ मध्ये क्रुिेव्हने केलेल्या भार्षणाने तयाची अांशतः सुरुवात झाली होती. गमखाईल गोबाव चेव्ह याांनी
स्वतःवरचा या भार्षणाचा प्रभाव एका मुलाखतीत मान्य केला होताच.

इकडे वॉसाव मध्ये गव्हकटरला पोलांड सोडू न ईस्रायलला जाण्याची परवानगी गमळाली. तयाने एगप्रल १९५६ मध्ये अजव केला होता,
आगण तयाला जानेवारी १९५७ मध्ये, बरीच लवकर ही परवानगी गमळाली. याच्यामागे नककीच काहीतरी कारण आहे , कुणीतरी
चक्रां गफरवलेली आहे त, आगण हे कुणीतरी मोसाद असण्याची शकयता फार कमी आहे अशी गव्हकटरची अटकळ होती. ती फार
मजेशीररीतया खरी ठरली.

ईस्रायलमध्ये आल्यावर गव्हकटरला अमोस मॅनॉरच्या गशफारशीने परराष्् खातयात नोकरी गमळाली. तयानांतर तयाला कोल
ईस्रायल या ईस्रायलच्या सरकारी आकाशवाणीमध्ये पोगलश भार्षेतल्या कायव क्रमाांचा गनमाव ता म्हणूनही काम गमळालां. या दोन
नोकऱ्या गव्हकटरच्या गदवसाचा बराचसा वेळ घेत होतया. तेवढ् यात तयाला एक गतसरां - काहीसां अपेगक्षत, बरां चसां अनपेगक्षत -
असां काम गमळालां.

ईस्रायलमध्ये अगदी सुरुवातीपासून जयूांच्या गहिू भार्षेच्या सांवधव नासाठी प्रयतन चालू होते. अने क जयू नागररकाांना गहिू भार्षा
येत नसे. तयाांच्यासाठी उल्पान ही गहिू भार्षा गशकवणारी सांस्था होती. ती कागदोपत्री जरी ईस्रायलच्या गशक्षण खातयाने चालू
केली होती, तरी गतच्या गशक्षकवगाव पक ै ी गनम्मे तरी लोक मोसादमध्ये काम करायचे. तयाचां एक कारण म्हणजे इथे गहिू
गशकायला येणाऱ्या लोकाांमध्ये रगशयन आगण इतर पूवव युरोगपयन लोकाांचा समावेश होता. गव्हकटर इथे गवद्याथी म्हणून गहिू
भार्षा गशकत होता.

एक गदवस, तास सांपल्यावर तेल अवीवच्या गजबजलेल्या रस्तयावर गव्हकटरला एका सहाध्यायी गवद्यार्थयाव ने गाठलां. तो रगशयन
वगकलातीत काम करत होता. तयाने गव्हकटरला तयाच्या कम्युगनस्ट भूतकाळाची आठवण करून गदली आगण भेटीच्या शेवटी
केजीबीसाठी हेरगगरी करायची ऑफर गदली. गव्हकटरला आता आपल्या अजाव वर एवढां लवकर काम कसां झालां, हे समजलां.
तयाला ईस्रायलला पाठवण्यामागे केजीबीचा हात होता.

लगेचच हो न म्हणता गव्हकटरने थोडी मुदत मागून घेतली आगण अमोस मॅनॉरशी सांपकव साधला. ही सगळी घटना ऐकल्यावर
मॅनॉरला हसू आवरे ना. “ वा वा ! हो म्हणून साांग तयाला !” कसांबसां स्वतःला सावरत तो म्हणाला. गव्हकटरने तया सहाध्यायी
गवद्यार्थयाव ला दोन गदवसाांनी होकार कळवला आगण मोसादच्या, गकांबहु ना हे रगगरीच्या इगतहासातल्या एका सवाव त यशस्वी डबल
एजांटच्या कामगगरीला सुरुवात झाली.

अतयांत काळजीपूववक मोसादच्या लोकाांनी बनवलेली मागहती गव्हकटर केजीबीच्या हे राांच्या हातात दे त असे. तयाच्याकडू न
मागहती घेणारे केजीबी हेर तयाला ईस्रायलमधल्या इतर शहराांतसुद्धा बोलवत असत आगण गव्हकटर गवनातक्रार जात असे. तयाचे
केजीबीमधले गमत्र तयाला शकयतो गदीच्या गठकाणी भेटत असत. तया गदीमध्ये बहु सांख्य लोक हे मोसादचे एजांट्स असायचे हे
मात्र केजीबीला पुढची अनेक वर्षे समजलां नाही. गव्हकटरकडू न गमळणारी मागहती खोटी, मुद्दामहू न मसाला घातलेली गकांवा
सरळसरळ बनावट असू शकेल अशी पुसटशीसुद्धा शकयता केजीबीच्या लोकाांना आली नाही. एकदाही तयाांनी तयाने
पाठवलेल्या मागहतीबद्दल शांका घेतली नाही.

एकच अपवाद म्हणजे १९६७ मध्ये ईस्रायल आगण इतर अरब देशाांमध्ये झडलेल्या ‘ ६ गदवसाांच्या युद्धाच्या ‘ वेळचा. तयावेळी
गव्हकटरने पाठवलेल्या मागहतीकडे केजीबीने दुलवक्ष केलां. सवाव त मजेची गोष्ट ही, की नेमकी याच वेळी गव्हकटरने अगदी खरी
मागहती पाठवलेली होती.

तयावेळी, ईस्रायल आगण इगजप्त एकमेकाांची ताकद आजमावत होते. इगजप्तचा राष््ाध्यक्ष गमाल अब्दुल नासरचा ईस्रायल
सीररयावर मे मगहन्यात हल्ला करे ल असा अांदाज होता. सीररया म्हणजे ईस्रायलच्या ईशान्येला. पररणामी ईस्रायलची दगक्षण

19
 मोसाद

सीमा म्हणजे नेगेव्ह वाळवांट कमजोर होईल आगण गतथून आपल्याला हल्ला करता येईल अशी खूणगाठ बाांधन ू नासरने
नेगेव्हच्या जवळ असलेल्या गसनाई द्वीपकल्पात (आगशया आगण आगफ्रका याांना जोडणारा गत्रकोणी प्रदे श) सैन्य जमवायला
सुरुवात केली, गतथे असलेल्या सांयुक्त राष््सांघाच्या शाांतीसैगनकाांना हाकलून गदलां, ताांबड् या समुिातून ईस्रायली जहाजाांना
जायला मनाई केली आगण ईस्रायलला आव्हान गदलां. इकडे ईस्रायलचा इगजप्तशी युद्ध करण्याचा काहीही इरादा नव्हता.
तयावेळी पांतप्रधान असलेल्या लेव्ही एश्कोल याांनी मोसादला सोगवएत रगशयाला ईस्रायलचा हे तू कळवायची सूचना केली.
तयावेळी सोगवएत रगशया आगण इगजप्त हे एकमेकाांचे अगदी घगनष्ठ गमत्र होते. इगजप्तच्या सैगनकाांकडे असलेल्या बांदुका,
तयातल्या गोळ्या, गवमानां, रणगाडे वगैरे सगळी मदत ही रगशयाने गदलेली होती. तयामुळे जर रगशयाला ईस्रायलची भूगमका
पटली, तर रगशया इगजप्तवर दबाव आणेल, अशी पांतप्रधान एश्कोलना खात्री वाटत होती. हीच मागहती गव्हकटरने तयाच्या
केजीबीमधल्या ‘ गमत्राांना ‘ कळवली होती.

पण सोगवएत नेतयाांनी तयाच्याकडे दुलवक्ष केलां आगण नासरला थाांबवण्याऐवजी तयाला अजून उकसवायला सुरुवात केली.

इगजप्तची गसनाईमधून नेगेव्हमध्ये घुसखोरी करण्याची योजना आहे , हे लक्षात येताच ईस्रायलने इगजप्तवर प्रगतहल्ला चढवला
आगण अवघ्या सहा गदवसाांत इगजप्त, सीररया आगण जॉडव न या गतन्ही देशाांच्या सैन्यदलाांना गुडघे टेकायला भाग पाडलां.
दगक्षणेला गसनाई, ईशान्येला गोलन टेकड् या आगण पूवेला जेरुसलेम इथपयं त ईस्रायलच्या सीमा गवस्तारल्या. सवाव त महतवाचां
म्हणजे सोगवएत शस्त्रास्त्रां ईस्रायली सैगनकाांनी आगण वैमागनकाांनी कुचकामी ठरवली. तयामुळे इगजप्त आगण सीररया याांचे
रगशयाबरोबर असलेले सांबांध गबघडले आगण मध्यपूवव आगशया आगण उत्तर आगफ्रकेत रगशया पाय रोवू शकेल ही अमेररकेची भीती
दूर झाली.

इकडे गव्हकटर ग्रेव्सस्कीवर याचा अगदी उलट पररणाम झाला. तयाने गदलेली मागहती खरी असल्याचां जेव्हा केजीबीच्या लक्षात
आलां, तेव्हा तयाांनी तयाचा सतकार करायचां ठरवलां. ईस्रायलच्या मध्य भागात असलेल्या एका अभयारण्यात तो तयाच्या केजीबी
कां्ोलरला भेटला. या कां्ोलरने तयाला एका पदकाचा फोटो दाखवला. “तू जेव्हा शे वटी मॉस्कोला येशील, तेव्हा केजीबी
प्रमुख स्वतः हे पदक तुला बक्षीस दे तील.” तो म्हणाला.

१९७१ मध्ये गव्हकटरने हेरगगरीमधून गनवृत्ती स्वीकारली. केजीबीच्या लोकाांना तयाचा हा गनणव य स्वीकारणां थोडां जड गेलां, पण
गव्हकटर आपल्या गनणव यावर ठाम होता. वयोमानामुळे आता हे झेपत नाही असां कारण तयाने केजीबीला साांगगतलां. गनवृत्तीनांतर
तो मोसादसाठी भार्षाांतर आगण गवश्ले र्षण हे काम करत होता.

केजीबीच्या पदकाच्या प्रसांगानांतर ४० वर्षां नी - २००७ मध्ये शाबाकचा ततकालीन प्रमुख युवाल गदगस्कनच्या हस्ते गव्हकटर
ग्रेव्सस्कीचा तयाने केलेल्या ईस्रायलच्या सेवेबद्दल गौरव करण्यात आला. तयावे ळी केलेल्या भार्षणात गव्हकटरने केजीबीच्या या
पदकाचा उल्लेख केला तेव्हा श्रोतयाांना हसू आवरलां नाही.

स्वदेश आगण शत्रूदेश अशा दोघाांनी जबरदस्त कामगगरीसाठी पदक दे ऊन गौरव केलेला गव्हकटर ग्रेव्सस्की हा बहु धा जगातला
एकमेव हेर असावा.

20
 मोसाद

४
३ जानेवारी १९४६. न्यूरेम्बगव , जमव नी. सगळ्या जगाला एका फटकयात बदलून टाकणारां दुसरां महायुद्ध सांपुष्टात आलां होतां.
सांहार, व्याप्ती, क्रौयव या सगळ्याच बाबतीत एकमेवागद्वतीय असलेल्या या युद्धानांतर तशीच एक अभूतपूवव घटना घडली होती.
अमेररका, रगशया, गिटन आगण फ्रान्स या गवजेतया राष््ाांनी नाझी जमव नीच्या नेतयाांवर तयाांनी युद्धापूवी आगण युद्धादरम्यान
केलेल्या अतयाचाराांबद्दल खटला भरला होता. ११ उच्चपदस्थ नाझी अगधकारी आरोपीच्या गपांजऱ्यात उभे होते. २० नोव्हें बर
१९४५ या गदवशी हा खटला सुरु झाला आगण आता नाताळच्या सुट्टीनांतर न्यायालयाचां कामकाज परत सुरु झालां होतां.
न्यायमूती फ्रागन्सस गबडल याांच्यासमोर सरकारी पक्षाचा साक्षीदार म्हणून गडटर गवस्लीसेनी नावाचा एक एस.एस. अगधकारी
उभा होता. स्लोव्हागकया आगण हांगेरी इथून जयूांना पोलांडमधल्या ऑशगवट् झ मृतयुछावणीपयं त पोहोचवणां ही तयाच्याकडे
असलेली जबाबदारी होती. प्रॉगसकयुटर रॉबटव जॅकसन तयाला प्रश्न गवचारत होते. बोलता बोलता गवस्लीसेनी म्हणाला, की
तयाला एवढ् या मोठ् या प्रमाणावर जयूांना पाठवण्याचा हा जो आदे श आलेला होता, तयाच्या सतयतेबद्दल शांका होती. तेव्हा
तयाच्या वररष्ठ अगधकाऱ्याने तयाला एस.एस. प्रमुख हाइनररक गहमलरने सही केलेलां एक पत्र दाखवलां. या पत्रात असां
स्पष्टपणे गलगहलेलां होतां: फ्युहररने जयूांच्या प्रश्नाचां अांगतम उत्तर (जमव न भार्षेत Endlosung Der Judenfrage, इांगग्लश भार्षेत Final
Solution Of The Jewish Question) कायाव गन्वत करण्याचा आदे श गदलेला आहे . यावर जॅकसनचा प्रगतप्रश्न होता: अांगतम उत्तर
या शब्दाांचा अथव तुम्हाला तुमच्या वररष्ठ अगधकाऱ्याने साांगगतला होता का? तयावर गवस्लीसेनीने होकाराथी उत्तर गदलां:
युरोपातील सवव जयू वांशीयाांचा योजनाबद्ध सांहार.

गवस्लीसेनी पुढे हेही म्हणाला: “ या वररष्ठ अगधकाऱ्याकडे सांपण ू व युरोपातून येणाऱ्या जयूांना वेगवेगळ्या मृतयूछावण्याांमध्ये
पाठवण्याची जबाबदारी होती. जेव्हा मी तयाला या अांगतम उत्तराची व्याप्ती गवचारली, तेव्हा तयाने मला थांडपणे असां साांगगतलां - ‘
मी जेव्हा मरे न तेव्हा अतयांत समाधानाने मरे न कारण ६० लाख जयूांच्या मृतयूची जबाबदारी माझ्या डोकयावर असेल. तयामुळे
अगदी हसत हसत मी माझ्या थडग्यात प्रवेश करे न.’ ”

ू व न्यायालय सुन्न होऊन गेलां. जॅकसनने गवस्लीसे नीला या वररष्ठ अगधकाऱ्याचां नाव गवचारलां. तयाने उत्तर गदलां -
हे ऐकून सांपण
अॅडॉल्फ आइकमन!

+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

या घटनेनांतर तब्बल ११ वर्षां नी मोसाद सांचालक इसेर हॅरेलला ईस्रायलच्या पगिम जमव नीमधल्या वगकलातीकडू न एक अजब
सांदेश गमळाला. या सांदेशात असां म्हटलां होतां, की पगिम जमव नीमधल्या हे से प्राांताचा अॅटनी जनरल डॉ. गफ्रतझ बॉवर याच्याकडे
मोसादसाठी काही महतवाची मागहती आहे आगण ती मोसादला दे ण्याची तयाची इच्छा आहे . हॅरेल अथाव तच बॉवरला ओळखत
होता. १९३३ मध्ये गहटलर जमव नीचा चॅन्सेलर बनल्यावर नाझींनी जयूांसाठी छळछावण्या उभारायला सुरुवात केली. यातली
पगहली छावणी म्हणजे डाखाऊ (Dachau). इथे जे जयू सवाव त पगहल्याांदा पाठवण्यात आले, तयाांच्यामध्ये डॉ.बॉवरचा समावेश
होता. पण गतथून तयाने सुटका करून घेतली आगण तो प्रथम डे न्माकवला आगण गतथून स्वीडनमध्ये गेला. युद्ध सांपल्यावर
जमव नीमध्ये परत आल्यावर तयाची राजकीय कारकीदव सुरु झाली. डॉ.बॉवरसाठी राजकारणात पडण्याचा एकमेव हे तू होता
नाझी गुन्हेगाराांना लोकाांसमोर आणून तयाांच्यावर खटले भरून तयाांना तयाांच्या गुन्ह्याांप्रमाणे गशक्षा होईल अशी व्यवस्था
करणां. या कामी पगिम जमव न सरकार कमी पडतांय अशी तयाची तक्रार होती, जी काही प्रमाणात खरीही होती. तयाचां मुख्य
कारण म्हणजे जमव न जनतेला आगण सरकारलाही आपला काळा भूतकाळ परत परत उगाळायची इच्छा नव्हती. दुसरां कारण
म्हणजे युद्धापूवी आगण युद्धादरम्यान नाझी पक्ष गकांवा एस.एस. गकांवा दोन्हींचे सभासद असलेल्या पण या ना तया कारणाने
अटक न झालेल्या अनेक जणाांनी योजनापूववक पगिम जमव नीच्या केंिीय आगण प्राांगतक सरकाराांमध्ये वेगवेगळ्या गठकाणी
गशरकाव केलेला होता. काही जण तर मांगत्रपदापयं त पोहोचले होते. पोगलस, सरकारी वगकलाांचां ऑगफस, अांतगव त सुरक्षा
मांत्रालय - अशा अनेक गठकाणी या पूवाव श्रमीच्या नाझींनी जम बसवलेला होता. तयामुळे पगिम जमव नीमध्ये एखाद्या नाझी

21
 मोसाद

गुन्हेगारावर खटला भरून तयाला गशक्षा होणां ही खूप कठीण गोष्ट होती. याच कारणामुळे बॉवरची तयाच्याकडे असलेली
मागहती पगिम जमव न सरकारला देण्याची इच्छा नव्हती.

१९५७ च्या नोव्हेंबरमध्ये हॅरेलने शॉल दारोम नावाच्या एका मोसाद एजांटला डॉ.बॉवरला भेटण्यासाठी म्हणून जमव नीला
पाठवलां. तो आगण बॉवर फ्राँकफटव मध्ये भेटले. गतथून परत आल्यावर दारोम हॅरेलला भेटला आगण तयाने बॉम्ब टाकला -
डॉ.बॉवरच्या मते आइकमन गजवांत आहे आगण सध्या अजेगन्टनामध्ये दडू न बसलेला आहे .

हॅरेलने तयाच्याकडे रोखून पागहलां. अॅडॉल्फ आइकमन कोण आहे आगण कशा प्रकारे ५० ते ६० लाख पूवव आगण पगिम
युरोगपयन जयूांच्या मृतयुला तो जबाबदार आहे , हे तयाला अगदी व्यवगस्थत मागहत होतां. युद्धानांतर आइकमन मरण पावला असा
एक प्रवाद होता. काही जणाांच्या म्हणण्यानुसार तो इगजप्त गकांवा सीररयामध्ये होता. जगगद्वख्यात नाझी गशकारी सायमन
गवझेन्थालच्या मते आइकमन दगक्षण अमेररकेत होता. गवझेन्थालने आइकमनच्या उवव ररत कुटु ांबावर पाळत ठे वली होती. १९५२
मध्ये तयाचां कुटु ांब ऑगस््यामधून अचानक गायब झालां. तयानांतर गवझेन्थालने ते दगक्षण अमेररकेमध्ये गेल्याचां शोधून काढलां
होतां. पण नककी कुठे हे तयालाही मागहत नव्हतां. आगण आता डॉ.बॉवरच्या मते आइकमन अजेगन्टनामध्ये होता.

दारोमने डॉ.बॉवरकडे ही बातमी कशी आली, ते हॅरेलला साांगगतलां. काही मगहन्याांपवू ी डॉ.बॉवरला एक पत्र गमळालां होतां. लोथार
हरमान नावाच्या एका माणसाने हे पाठवलां होतां. हरमानचे वडील जयू होते. नाझी जमव नीमध्ये अशा लोकाांनाही जयू म्हणूनच
मानण्याचा कायदा असल्यामुळे हरमानचाही नाझींकडू न छळ झाला होता. युद्धानांतर तो तयाची पतनी आगण तरुण, सुस्वरूप
मुलीबरोबर अजेगन्टनामध्ये स्थागयक झाला होता. या मुलीचां नाव होतां गसगल्व्हया.

एका डे गटांग एजन्सीमाफवत गसगल्व्हयाला एका तरुणाचां नाव आगण पत्ता गमळाला होता. तयाला भेटून आल्यावर गतने आपल्या
वगडलाांना तयाचां नाव साांगगतलां - गनक आइकमन. हरमानला आियाव चा धकका बसला. हा मुलगा अॅडॉल्फ आइकमनशी
सांबांगधत असू शकेल अशी शांका तयाच्या मनात आली आगण तयाने डॉ.बॉवरला पत्र पाठवलां.

सायमन गवझेन्थालकडू न आइकमनचां कुटु ांब ऑगस््याहू न दगक्षण अमेररकेत पळू न गेल्याचां डॉ.बॉवरला समजलां होतांच. आपले
अगधकार आगण ओळखी वापरून डॉ.बॉवरने हे शोधून काढलां, की आइकमनची पतनी व्हे रा आगण गतची तीन मुलां ऑगस््याहू न
अजेगन्टनाला पळू न गेली आगण गतथे व्हेराने दुसरां लग्न केलां. हरमानच्या पत्रामुळे ते अजेगन्टनामध्ये कुठे आहे त, तयाची
कल्पना बॉवरला आली होती - ब्युनोस आयसव . अजेगन्टनाची राजधानी. व्हे रा अचानक ऑगस््यामधून मुलाांसकट पळू न गेली,
कारण आइकमनने गतच्याशी सांपकव साधला असणार आगण गतथे जाऊन गतने दुसरां लग्न वगैरे काहीही न करता दुसऱ्या
नावाने राहात असलेल्या आइकमनशी लग्न केलां असणार असा डॉ.बॉवरचा अांदाज होता.

ही मागहती जर आपण पगिम जमव न सरकारला गदली, तर तयातून काहीही गनष्पन्न होणार नाही, अशी साथव भीती डॉ.बॉवरला
वाटत होती. गशवाय महायुद्ध सांपल्यावर अनेक नाझी अजेगन्टनामध्ये स्थागयक झाले होते, आगण गतथल्या सरकारी
गवभागाांमध्ये नोकऱ्या करत होते. तयामुळे जरी पगिम जमव न सरकारने अजेंगटगनयन सरकारशी सांपकव साधून आइकमनच्या
अटकेची आगण प्रतयापव णाची मागणी केली, तरी अजेगन्टनामधून तयाची अांमलबजावणी होईलच याची काही खात्री नव्हती.
सवाव त वाईट म्हणजे जर आइकमनला कोणी तयाच्या मागावर असल्याची बातमी गदली, तर तो पुन्हा एकदा गायब होईल आगण
मग तयाला पकडण्याची सांधी परत येऊ शकणार नाही ही शकयताही होतीच.

तयामुळे बॉवरला ही कामगगरी ईस्रायलने, पयाव याने मोसादने पार पाडावी असां वाटत होतां. ब्युनोस आयसव मधला हा माणूस
खरोखर आइकमन आहे की नाही हे शोधून काढणां आगण जर तो आइकमन असेल, तर ईस्रायलने तयाच्या प्रतयापव णाची
अजेगन्टनाकडे मागणी करणां गकांवा आइकमनला गतथून उचलून ईस्रायलमध्ये आणणां आगण तयाच्यावर खटला भरणां - हे
करावां, नव्हे, करायलाच पागहजे, असां डॉ.बॉवरला वाटत होतां. अथाव त, बॉवर तयाच्या वैयगक्तक अगधकाराने हे बोलत होता.

22
 मोसाद

पगिम जमव नीमधल्या एका प्राांताचा अॅटनी जनरल म्हणून नव्हे . तो मोसादच्या प्रगतगनधीला भेटतोय, हे फक्त हेसे प्राांताचा
प्रेगसडें ट जॉजव ऑगस्ट गझन यालाच मागहत होतां, आगण ते तसांच राहावां अशी बॉवरची इच्छा होती.

हॅरेलला ही मागहती गदल्यावर दारोमने तयाच्यासमोर एक कागद ठे वला. या कागदावर आइकमनचा ब्युनोस आयसव मधला
सांभाव्य पत्ता गलगहला होता - ४२६१, चकाब्युको स््ीट, ओलीव्होस, ब्युनोस आयसव .

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

१९५८ च्या जानेवारीत मोसाद एजांट एमॅन्युएल ताल्मोर ब्युनोस आयसव मध्ये आला. चकाब्युको स््ीटवरून तयाने अनेक फेऱ्या
मारल्या, आगण जे काही गदसलां, ते तयाला आवडलां नाही. ओलीव्होस हा ब्युनोस आयसव मधला गनम्न मध्यमवगीय भाग होता.
इथली वस्ती ही प्रामुख्याने कामगाराांची होती. बैठी, बऱ्या गस्थतीतल्या झोपड् या म्हणावां अशी घरां होती. ४२६१ क्रमाांकाचां घरही
असांच होतां. तयाच्या छोट् या आवारात ताल्मोरला एक लठ्ठ आगण गवटके कपडे घातलेली स्त्री गदसली.

“हे आइकमनचां घर असेल असां मला वाटत नाही,” तेल अवीवला परतल्यावर ताल्मोर हॅरेलला म्हणाला, “आइकमन नककीच
भरपूर पैसे घेऊन अजेगन्टनामध्ये आला असणार. जवळपास सगळ्या नाझी आगण एस.एस. अगधकाऱ्याांनी १९४४ मध्येच
आपल्या पलायनाची तयारी सुरु केली होती. असल्या झोपडपट्टीत आइकमन राहात असेल असां मला वाटत नाही. ती बाईसुद्धा
व्हेरा आइकमनसारखी गदसत नव्हती.”

सुदवै ाने ताल्मोरच्या आक्षेपाांना धूप न घालता हॅरेलने तपास तसाच चालू ठे वायचां ठरवलां, पण तयाला आता बॉवरला ही मागहती
जयाने गदली, तयाला भेटायची इच्छा होती. बॉवरने ताबडतोब लोथार हरमानची मागहती गदली. हरमान आगण तयाचां कुटु ांब आता
ब्युनोस आयसव पासून ३०० मैल दूर असलेल्या कोरोनेल सुआरे झ या शहरात राहात होते.

फेिुवारी १९५८ मध्ये एफ्राइम हॉफस्टेटर कोरोनेल सुआरे झमध्ये जाऊन लोथार हरमान आगण तयाची मुलगी गसगल्व्हया या
दोघाांना भेटला. हॉफस्टेटर मोसादचा एजांट नव्हता, तर तेल अवीवचा पोगलसप्रमुख होता. पोगलसाांची आांतरराष््ीय सांघटना
इांटरपोलची एक कॉन्फरन्स तयावेळी ब्युनोस आयसव मध्ये होती. हॉफस्टेटर तयाच्यासाठी आला होता, आगण तयाने मोसादसाठी
एवढां एक काम करायचां कबूल केलां होतां.

लोथार हरमान आांधळा होता. नाझी सत्तेवर आले, तेव्हा तो एक पोगलस अगधकारी होता, पण नाझींच्या जयूांना जमव नीमधल्या
सावव जगनक जीवनातून हद्दपार करण्याच्या धोरणामुळे तयाची नोकरी गेली आगण तयाला डाखाऊ छळछावणीत टाकण्यात
आलां. गतथे तयाची दृष्टी गेली. युद्धानांतर तयाची सुटका झाली आगण मग तो आपल्या पतनी आगण मुलीबरोबर अजेगन्टनामध्ये
आला.

तयाने हॉफस्टेटरची आपल्या मुलीशी ओळख करून गदली आगण गतने आता पुढची गोष्ट साांगायला सुरुवात केली.

जवळजवळ दीड वर्षां पवू ी ती आगण गतचां कुटु ांब ब्युनोस आयसव च्या ओलीव्होस भागात राहात होतां. गतथे गतची आगण गनक
आइकमनची भेट झाली होती. दोघेही एकत्र गफरायला जात असत. गतने आपण जयू आहोत हे तयाला साांगगतलां नव्हतां, पण
गनकच्या मनात जयूांबद्दल असलेले गवचार गतच्या लक्षात आले होते. एकदा असांच बोलताना तो म्हणाला होता, की जमव नाांनी
जयूांचा पूणव गनकाल लावून मगच शरणागती पतकरायला हवी होती. नांतर एकदा तयाने तयाच्या वगडलाांनी दुसऱ्या महायुद्धात
जमव न सैन्यातले अगधकारी म्हणून काम केल्याचां आगण जमव नीप्रती आपलां कतव व्य पार पाडल्याचां साांगगतलां होतां.

गनक आगण गसगल्व्हया इतके वे ळा भेटले होते, पण तयाने एकदाही गतला तयाच्या घरी बोलावलां नव्हतां. ती ब्युनोस आयसव
सोडू न कोरोनेल सुआरे झला राहायला गेल्यावरही तयाांचा पत्रव्यवहार होता, पण गतची पत्रां तो स्वतःच्या घराच्या पत्त्यावर
स्वीकारत नव्हता. गतला गतची पत्रां गनकच्या एका गमत्राच्या पत्त्यावर पाठवावी लागत.

23
 मोसाद

गनकच्या या गवगचत्र वागण्यामुळे लोथार हरमानला सांशय आला आगण तयाने गसगल्व्हयाबरोबर ब्युनोस आयसव ला जाऊन याचा
छडा लावायचां ठरवलां. गतथे गतने काही गमत्राांकडू न गनकचा पत्ता शोधून काढला आगण ती तयाच्या घरी गेली. गनक घरी नव्हता,
पण गतचां स्वागत एका चष्मा घातलेल्या, टककल पडलेल्या आगण बारीक गमशी असलेल्या माणसाने केलां. तयाने गतला गनक
तयाचा मुलगा असल्याचां साांगगतलां.

हरमानची परत एकदा ब्युनोस आयसव ला जाऊन तो माणूस नककी कोण आहे , ते शोधून काढायची तयारी होती. गसगल्व्हयाही
तयाच्याबरोबर असणार होती. हॉफस्टेटरने तयाला शोधून काढायच्या गोष्टींची यादी गदली - तया माणसाचा फोटो, सध्याचां नाव,
कुठे काम करतो तो पत्ता, एखादां अगधकृत कागदपत्र आगण तयाचे बोटाांचे ठसे.

काही मगहन्यानांतर हरमानचा ररपोटव मोसाद हे डकवाटव सवमध्ये आला. तयाच्यात तयाने आपण आइकमनबद्दल सगळां शोधून
काढल्याचां म्हटलां होतां. चकाब्युको स््ीटवरचां ते घर फ्रागन्सस्को गश्मड नावाच्या एका ऑगस््यन माणसाने दहा वर्षां पवू ी
बाांधलां होतां आगण दोन कुटु ांबाांना भाड् याने गदलां होतां - दागुतो आगण कलेमेंट. हरमानने गश्मड हाच आइकमन असल्याचां ठासून
साांगगतलां होतां. तयाच्या मते दागुतो आगण कलेमेंट ही दोन्ही नावां म्हणजे आइकमनची खरी ओळख लपवण्याचा प्रयतन होता.

हॅरेलने मोसादच्या ब्युनोस आयसव मधल्या प्रगतगनधीला या मागहतीची शहागनशा करून घ्यायला साांगगतलां. काही गदवसाांनी या
प्रगतगनधीने तयाला कळवलां - फ्रागन्सस्को गश्मड हा आइकमन असल्याचा कुठलाही पुरावा नाही. तो चकाब्युको स््ीटवरच्या
घरात याआधी कधीही रागहलेला नाही.

हॅरेलने यावरून लोथार हरमान गवश्वासाहव नसल्याचा गनष्कर्षव काढला आगण हे शोधकायव थाांबवलां.

हॅरेलचा हा गनणव य म्हणजे एक मोठी चूक होती पण हे तयाला तेव्हा समजलां नाही. दीड वर्षां नी, जानेवारी १९६० मध्ये जेव्हा
डॉ.गफ्रतझ बॉवर ईस्रायलला आला, तेव्हा तो प्रचांड सांतापलेला होता. तयाला हॅरेलचां तोंड पाहण्याचीही इच्छा नव्हती. तयाने
आपली तक्रार सरळ पांतप्रधान बेन गुररयनकडे नेली आगण ईस्रायलला जर एका नाझी युद्धगुन्हे गाराला पकडण्याच्या सांधीचा
फायदा घेण्याची इच्छा नसेल, तर आपल्याला हे प्रकरण पगिम जमव नीच्या सरकारकडे द्यावां लागेल, अशी धमकी गदली. बेन
गुररयननी ईस्रायलचा अॅटनी जनरल हाईम कोहे नला या प्रकरणात लक्ष घालायची गवनांती केली, आगण कोहे नच्या
ऑगफसमध्ये बॉवर आगण हॅरेल समोरासमोर आले. बॉवरने हॅरेलवर हे सगळां शोधकायव अतयांत बागलशपणे, अव्यावसागयक
रीतया आगण पुरेशा गाांभीयाव ने न हाताळल्याचा आरोप केला. हॅरेल गनगवव कार चेहऱ्याने सगळां ऐकून घेत होता. बॉवरने बोलता
बोलता साांगगतलेल्या एका मागहतीवर तो चमकला आगण तयाने बॉवरला तो मुद्दा परत साांगायची गवनांती केली. तो मुद्दा होता
आइकमनच्या अजेगन्टनामधल्या नावाचा. हे नाव होतां ररकाडो कलेमेंट.

एका क्षणात हॅरेलला आपली चूक लक्षात आली. चकाब्युको स््ीटवर असलेल्या तया घराचा मालक जरी फ्रागन्सस्को गश्मड
असला, तरी गतथे दोन भाडे करू होते, असां हरमानने साांगगतलां होतां. तयातल्या एकाचां नाव कलेमेंट होतां, हे ही तयाने शोधून
काढलां होतां. याचा अथव आइकमन तया घराचा मालक नव्हता, गनदान कागदोपत्री तरी. तो गतकडे भाडे करू म्हणून राहात
होता. हरमानला आइकमनने ररकाडो कलेमेंट हे नाव घेतलेलां मागहत नव्हतां आगण तयाने गश्मड हा आइकमन असावा असा
गनष्कर्षव काढला होता, जो चुकीचा गनघाल्यावर हॅरेलने सगळा तपास थाांबवला होता.

हॅरेलने आपली चूक मान्य केली आगण हा तपास पुन्हा चालू करण्याचां आश्वासन गदलां. एवढां च करून तो थाांबला नाही तर
तयाने शाबाकचा एक अतयांत हु शार एजांट झ्वी आहारोनीला आइकमनबद्दलच्या मागहतीची शहागनशा करून घेण्यासाठी
ब्युनोस आयसव ला पाठवलां.

फेिुवारी १९६० मध्ये आहारोनी ब्युनोस आयसव मध्ये उतरला आगण तयाने चकाब्युको स््ीटवरच्या तया घराबद्दल एका स्थागनक
जयू इस्टेट एजांटकडू न मागहती काढली. सध्या तया घरात कोणीही राहात नव्हतां. घराचे दोन भाग होते. दोन्हीही सध्या ररकामे
होते, आगण कलेमेंट कुटु ांब गजथे राहात होतां, तया भागाची सध्या रां गरां गोटी आगण साफसफाई चालू होती आगण बरे च रां गारी, गवांडी

24
 मोसाद

आगण इतर कामगार गतकडे काम करत होते. कलेमेंट कुटु ांब दुसरीकडे कुठे तरी राहायला गेलां होतां, पण नककी कुठे ते मागहत
नव्हतां.

माचव १९६० च्या सुरुवातीला कुररयर कांपनीच्या गणवेशातला एक तरुण चकाब्युको स््ीटवरच्या या घरी आला. तयाच्या
हातात गनकोलस कलेमेंटसाठी एक एकदम भारी गसगरे ट केस आगण लायटर या भेटवस्तू होतया. दोन्हीही अगदी छान पॅक
केलेल्या होतया. गनकोलस कलेमेंटला ओळखणाऱ्या पण स्वतःची ओळख न दे ऊ इगच्छणाऱ्या एका मुलीने ही भेट तयाच्या
वाढगदवसागनगमत्त पाठवलेली होती.

या कुररयरवाल्या तरुणाने कलेमेंट कुटु ांब राहात असलेल्या भागात जाऊन चौकशी करायला सुरुवात केली. पण गतथे काम
करणाऱ्या कामगाराांना तयाबद्दल काहीही मागहत नव्हतां. तयाांच्यापैकी एकाला गनकोलस कलेमेंटचा भाऊ जवळच कुठे तरी
काम करतो आगण कधीतरी इथे दे खरे ख करण्यासाठी येतो एवढां मागहत होतां. या मागहतीवरून हा कुररयरवाला तरुण
गनकोलस कलेमेंटच्या भावाच्या कामाच्या गठकाणी गेला.

हे गठकाण म्हणजे एक मध्यम आकाराचा कारखाना होता. या भावाचां नाव होतां गडटर. तयाच्याकडू न या कुररयरवाल्याला
गनकोलस कलेमेंटचा पत्ता गमळाला नाही, पण बोलण्याच्या ओघात तयाने आपले वडील थोडे गदवस तुकुमान नावाच्या एका
शहरात काम करत आहेत, आगण लवकरच ते काम सोडू न ब्युनोस आयसव ला परत येणार आहेत हे साांगगतलां.

हा कुररयरवाला तरुण गतथून चकाब्युको स््ीटवरच्या घरी गेला, आगण तयाने गतकडे तया कामगाराांसमोर सरळ रडायला
सुरुवात केली. कशी तयाला या नोकरीची गरज आहे आगण ही भेटवस्तू जर पोहोचवली नाही तर कशी तयाची नोकरी जाईल
आगण तयाच्या कुटु ांबावर उपासमारीची पाळी येईल याचां रसभरीत वणव न तयाने केल्यावर तयाची दया येऊन एका कामगाराने
जरा चौकशी केली आगण कलेमेंट कुटु ांबाचा नवीन पत्ता शोधून काढला, “ तू ्ेनने सान फनाव न्डो स्टेशनला जा,” तो म्हणाला,
“मग २०३ नांबरची बस पकड आगण अॅगवहेन्डाच्या स्टॉपवर उतर. तयाच्या समोर एक छोटां दुकान आहे . तया दुकानाच्या
उजवीकडे , इतर घराांपासून थोडां दूर असां एक गवटाांचां छोटेखानी घर आहे. गतथे हे लोक सध्या राहात आहे त.”

आहारोनीला ही मागहती गमळाल्यावर तयाने आगण गतथल्या मोसाद एजांट्सनी गडटर कलेमेंटच्या हालचालींवर नजर ठे वली.
गडटरच्या मागावर असलेल्या एजांटने असां घर प्रतयक्षात असल्याचां कळवताच आहारोनी स्वतः गतकडे जाऊन आला आगण
तयाने ते घर पागहलां. गतथे असलेल्या एका छोट् या दुकानात तयाने रस्तयाचां नाव गवचारलां. “गॅररबाल्डी स््ीट.” दुकानदाराने
उत्तर गदलां.

माचव च्या मध्यावर आहारोनीने गॅररबाल्डी स््ीटला परत एकदा भेट गदली. पण यावेळी तो भपकेबाज सूट घालून गफरत होता.
कलेमेंट कुटु ांबाच्या घरासमोर असलेल्या घराचा दरवाजा तयाने वाजवला. एका स्त्रीने दरवाजा उघडला. आपण एका गशवणयांत्रां
बनवणाऱ्या अमेररकन कांपनीचे प्रगतगनधी आहोत आगण या भागात आपल्याला एक फॅकटरी चालू करायची आहे , आगण
तयासाठी म्हणून तया भागातली काही घरां गवकत घ्यायची आहे त, असां तयाने गतला साांगगतलां.

गतच्याशी बोलता बोलता आहारोनी तयाच्या हातात असलेल्या छोट् या बॅगचां बटन सतत दाबत होता. पाहणाऱ्याला हा चाळा
वाटला असता, पण प्रतयक्षात तो एका छोट् या कॅमेऱ्याने कलेमेंट कुटु ांबाच्या घराचे फोटो घेत होता.

या भेटीच्या दुसऱ्या गदवशी आहारोनीने ब्युनोस आयसव म्युगनगसपल रे कॉड् व समधून हे शोधून काढलां, की जया जगमनीवर
कलेमेंट कुटु ांबाचां घर आहे, ती व्हेरा लीबल आइकमन नावाच्या स्त्रीच्या नावावर आहे . अजेगन्टनामधल्या पद्धतीनुसार व्हेरा
आइकमनने आपलां लग्नापूवीचां आगण नांतरचां अशी दोन्हीही आडनावां गदली होती. याचा अथव गतच्या दुसऱ्या लग्नाची बातमी
खोटी होती. गतने आइकमनशीच परत लग्न केलेलां होतां. या सगळ्या कागदपत्राांमध्ये ररकाडो कलेमेंट हे नाव मात्र कुठे ही
नव्हतां.

25
 मोसाद

आहारोनी अनेक वेळा, वेगवेगळ्या वेशाांत गॅररबाल्डी स््ीटवर गेला, पण तयाला गतथे आइकमन गदसला नाही. व्हे रा आइकमन
आगण गतची मुलां होती, पण स्वतः अॅडॉल्फ आइकमन नव्हता. पण आहारोनीची थाांबायची तयारी होती. तयाच्याकडे असलेल्या
फाईलमध्ये २१ माचव हा आइकमनच्या लग्नाचा वाढगदवस असल्याचां गलगहलेलां होतां. तया गदवशी आइकमन ब्युनोस
आयसव मध्ये नककी येईल अशी आहारोनीची अटकळ होती.

२१ माचव च्या गदवशी दुपारी आहारोनी गतथे गेला आगण इतके गदवसाांची तयाची प्रतीक्षा सांपली. एक मध्यम उां चीचा, बारीक
चणीचा, टककल पडलेला माणूस घराच्या आवारात येरझाऱ्या घालत होता. तयाच्या डोळ्याांवर चष्मा होता. आहारोनीने तयाचे
अनेक फोटो काढले, आगण नांतर आइकमनच्या फाईलमध्ये असलेल्या फोटोंशी ते पडताळू न पागहले आगण नांतर मोसादच्या
हेडकवाटव सवला एक सांदेश पाठवला.

२२ माचव च्या गदवशी हॅरेल स्वतः पांतप्रधान बेन गुररयनच्या गनवासस्थानी गेला. “आइकमन अजेगन्टनामध्ये असल्याचा
खात्रीलायकरीतया समजलेलां आहे ,” तो म्हणाला, “माझ्या मते आपण तयाला गतथून उचलून इथे आणू शकतो.”

बेन गुररयननी ताबडतोब उत्तर गदलां, “तयाला गजवांत गकांवा मृत - कसाही आण,” आगण एक क्षणभर थाांबन
ू ते म्हणाले, “ गजवांत
आणलांस तर बरां . आपल्या पुढच्या गपढ् याांसाठी हे अतयांत आवश्यक आहे .”

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

पांतप्रधानाांकडू न गहरवा कांदील गमळाल्यावर हॅरेलने कामाला सुरुवात केली. सवाव त महतवाचां काम म्हणजे आइकमनला
अजेगन्टनामध्ये उचलण्यासाठी आगण गतथून ईस्रायलमध्ये परत आणण्यासाठी टीम बनवणां. हॅरेलच्या या टीममध्ये १२ जणाांचा
समावेश होता:

रफी एतान - शाबाकच्या अतयांत हु शार आगण घातकी एजांट्सपैकी एक असलेला एतान ईस्रायलच्या गनगमव तीआधी शाईमध्ये
होता. तेव्हा गिटीशाांच्या डोळ्याांत धूळ झोकून इतर दे शाांमधल्या जयूांना पॅलेस्टाईनमध्ये सुखरूप पोचवणां हे तयाचां काम होतां,
आगण एकदाही तो पकडला गेला नव्हता. या सांपण ू व ऑपरे शनच्या प्रमुखपदी हॅरेलने तयाची गनवड केली होती.

झ्वी उफव पीटर मॉगल्कन - वेर्षाांतर आगण अगभनय याांची आवड असलेला मॉगल्कन शाबाकमधला उगवता तारा होता. तो दरवर्षी
एक सोगवएत एजांट पकडतो असा तयाचा लौगकक होता. तयाचां या मोगहमे वर येण्याचां वैयगक्तक कारणसुद्धा होतां. तयाचा जन्म
पोलांडमधल्या ग्रागस्नक लुबेल्स्की नावाच्या खेड्यात झाला होता. दुसरां महायुद्ध सुरु होताना नाझी जमव नी आगण सोगवएत
रगशया याांनी पोलांडवर अनुक्रमे पगिमेकडू न आगण पूवेकडू न हल्ला चढवला होता. तेव्हा मॉगल्कनचां गाव रगशयनाांच्या ताब्यात
गेल,ां पण तयाचे कुटु ांबीय गतथून पॅलेस्टाईनला जाण्यात यशस्वी झाले. दुदैवाने तयाची मोठी बगहण फ्रुमा आगण गतचां सांपण
ू व कुटु ांब
मागे रागहलां आगण नांतर १९४१ मध्ये नाझींनी जेव्हा सोगवएत रगशयावर आक्रमण केलां तेव्हा तया सवां ची रवानगी
ऑशगवट् झला करण्यात आली आगण गतकडे च फ्रुमाचा आगण गतच्या लहान मुलाांचा मृतयू झाला. तयाांना गतथे पाठवणां हे अथाव तच
आइकमनचां काम होतां.

अॅव्हरम शालोम - मध्यम उां चीचा, दणदणीत शरीरयष्टी असलेला शालोम हा गवध्वांसक पदाथव आगण स्फोटकां यामधला तज्ञ
होता. तो पुढे शाबाकचा सांचालकही झाला.

याकोव्ह गाट - ईस्रायलच्या गनगमव तीआधी फ्रान्समध्ये राहात असलेला गाट युद्धादरम्यान फ्रेंच प्रगतकारकाांच्या नाझीगवरोधी
मोगहमाांमध्ये सक्रीय सहभागी होता.

26
 मोसाद

मोशे ताव्होर - ईस्रायलच्या गनगमव तीआधी ताव्होर गिटीश सैन्यात होता, आगण तयाने टोिुक आगण एल अलामेन या लढायाांमध्ये
भाग घेतलेला होता. तो गिटीश सैन्यातल्या ‘ अॅव्हें जसव ‘ नावाच्या गुप्त तुकडीत होता, आगण या तुकडीने युद्धानांतर पळू न
जाण्याचा प्रयतन करणाऱ्या अनेक नाझी अगधकाऱ्याांना पकडलां आगण ठारदे खील मारलां होतां.

शालोम डॅनी - खोटी कागदपत्रां बनवण्यात उस्ताद असलेला डॅ नी एक उतकृष्ट गचत्रकारही होता. तयाने टॉयलेट पेपरवर
एस.एस.ची ओळखपत्रां बनवून १० जणाांसह नाझी छळछावणीमधून पलायन केलां असल्याची आख्यागयका होती. (जी खरी
असल्याचां नांतर गसद्ध झालां.)

एफ्राईम इलानी - इलानीला ब्युनोस आयसव शहर अगदी गतथल्या गल्लीबोळाांसकट पूणवपणे मागहत होतां. तयाला स्पॅगनश
भार्षाही अस्खगलत रीतया बोलता येत होती आगण तो कुठलांही कुलूप मोजून १० सेकांदाांमध्ये उघडू शकत असे. गशवाय तयाचा
चेहरा हा कोणाच्याही मनात गवश्वास गनमाव ण करू शकतो असां एतान आगण हॅरेल या दोघाांचां मत होतां.

येहुगदथ गनगसयाहू - या टीममधली एकमेव स्त्री असलेली येहुगदथ मोसादच्या सवव श्रेष्ठ एजांट्सपैकी एक होती. एखाद्या प्रेमळ
मध्यमवयीन स्त्रीप्रमाणे गदसणाऱ्या येहुगदथचाही कोणाला सांशय आला नसता.

डॉ. योना एलीयान - व्यवसायाने भूलतज्ञ (Anaesthetist) असलेल्या डॉ.एलीयान याची गनवड करण्यामागचां कारण उघड होतां.
आइकमनला ईस्रायलला आणायचां तर उघडपणे आणता येणारच नव्हतां, आगण तज्ञ नसलेल्या दुसऱ्या कोणी भूल गदली, तर
चूक होण्याचा सांभव होता. तयामुळे डॉ.एलीयानचा समावेश अपररहायव होता.

झ्वी आहारोनी - आइकमनबद्दल असलेली सगळी मागहती पडताळू न पाहू न ररकाडो कलेमेंट हाच आइकमन आहे , हे गसद्ध
करणाऱ्या आहारोनीचा तया कामगगरीचां बक्षीस म्हणून या मोगहमेत समावेश करण्यात आला होता.

ू व कुटु ांब मृतयूछावणीमध्ये नष्ट झालेलां

याकोव्ह गमदाद - ईस्रायलच्या गनगमव तीआधी गमदाद गबटीश सैन्यात होता. तयाचांही सांपण
होतां.

स्वतः इसेर हॅरेल - बारावा सदस्य म्हणून जेव्हा हॅरेलने स्वतःचां नाव साांगगतलां, तेव्हा अनेकाांच्या भुवया उां चावल्या होतया, पण
हॅरेलच्या सहभागाचां एक अतयांत महतवाचां कारण म्हणजे या सांपण ू व मोगहमेत अनेक वेळा असे प्रसांग येणार होते, जेव्हा अगदी
उच्च पातळीवर गनणव य घेण्याची गरज भासणार होती. अशा वेळी मोसादचा सांचालक गतथे असल्यामुळे वेळ वाचला असता आगण
गनणव य ताबडतोब घेता आले असते.

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

एगप्रल १९६० च्या शेवटी चार एजांट्सनी वेगवेगळ्या गदशाांनी अजेगन्टनामध्ये प्रवेश केला. तयाांनी आपल्या सामानात अनेक
आवश्यक गोष्टी लपवून आणल्या होतया. शालोम डॅ नीने तर आपली जवळपास सगळी प्रयोगशाळा अजेगन्टनामध्ये आणली
होती.

ब्युनोस आयसव मध्ये आल्यावर या चौघाांनी एक फ्लॅट भाड् याने घेतला. या गठकाणाचां साांकेगतक नाव होतां द कॅसल. बाकीचे
सदस्य आल्यावर तयाांच्या राहण्यासाठी म्हणून ही व्यवस्था होती. या फ्लॅटची व्यवस्था लावल्यावर हे सगळे जण एक गाडी
भाड् याने घेऊन गॅररबाल्डी स््ीट आगण आइकमनचां घर पाहायला गेले. गतथे ते पोहोचले, तेव्हा सांध्याकाळचे ७.४० झाले होते.
तयाांची गाडी अगदी कमी वेगाने रस्तयावरून चालली होती. तेव्हा तयाांना गतथल्या बसस्टॉपवर एक बस थाांबलेली गदसली. तया
बसमधून एक माणूस उतरला. तो आइकमन उफव ररकाडो कलेमेंट आहे , हे समजल्यावर तयाांच्या आियाव ला पारावार उरला नाही.
आइकमनचां मात्र तयाांच्याकडे लक्ष नव्हतां. तो स्वतःच्याच तांिीत होता. तयाच्या घरापाशी तो वळला आगण घरात गेला.

27
 मोसाद

याचा अथव आइकमन दररोज साधारण याच वे ळी घरी येत होता, आगण बसस्टॉपपासून ते तयाच्या घरापयं त असलेल्या रस्तयावर
तयावेळी गचटपाखरूही नव्हतां, म्हणजे या भागातून तयाला उचलणां शकय होतां.

तयाच रात्री या एजांट्सनी ईस्रायलला सांदेश पाठवला - काम होऊ शकतां.

आइकमनला कसां, कुठे आगण केव्हा उचलायचां हा प्रश्न गनकालात गनघाला होता. आता सवाव त महतवाचा मुद्दा होता तयाला
अजेगन्टनाच्या बाहेर कसां काढायचां. तयावेळी नगशबाने हॅरेलची साथ गदली. तयाच वर्षी म्हणजे १९६० मध्ये अजेगन्टनाच्या
स्वातांत्र्याला १५० वर्षे पूणव होत होती आगण गदवस होता २० मे. सांपणू व जगातून अनेक परदेशी पाहु णे या समारां भात भाग
घेण्यासाठी अजेगन्टनामध्ये येणार होते. गशक्षणमांत्री अब्बा एबानच्या नेततृ वाखाली ईस्रायली गशष्टमांडळही जाणार होतां. हे
गशष्टमांडळ ब्युनोस आयसव पयं तचा प्रवास सरकारी गवमान कांपनी एल अॅलच्या नवीन जम्बो जेटने करणार होतां. या गवमानाचां
नाव होतां The Whispering Giant..

११ मे १९६० या गदवशी या गशष्टमांडळाची फ्लाईट होती. हॅरेल स्वतः मोदे चाई बेन अरी आगण एफ्राईम बेन अतझी या एल अॅलच्या
अगदी वररष्ठ अगधकाऱ्याांना भे टला आगण तयाने तयाांना सगळी कल्पना गदली. मुख्य पायलट झ्वी तोहरला बाकी काहीही
मागहती दे ण्यात आली नाही, फक्त एखादा अनुभवी मेकॅगनक बरोबर घेण्याची सूचना दे ण्यात आली. जर गवमानाला
अजेगन्टनामधून गतथल्या एअरपोटव स्टाफच्या मदतीगशवाय उड् डाण करावां लागलां, तर काही प्रश्न उद्भवू नयेत म्हणून ही
खबरदारी घेण्यात आली होती.

१ मे १९६० या गदवशी वेगळ्याच पासपोटव वर इसेर हॅरेल ब्युनोस आयसव च्या गवमानतळावर उतरला. अजेगन्टना दगक्षण
गोलाधाव त असल्यामुळे मे मगहन्यात गहवाळा होता. तयाच्यानांतर जवळपास एक आठवड् यानांतर ९ मे या गदवशी ब्युनोस
आयसव च्या मध्यभागात असलेल्या एका उां च इमारतीमधल्या सवाव त वरच्या मजल्यावरच्या फ्लॅटमध्ये टीमच्या सवव १२
सदस्याांची बैठक होती. सवव जण वेगवेगळ्या मागां नी ब्युनोस आयसव मध्ये गशरले होते. या फ्लॅटचां साांकेगतक नाव होतां हाईट् स.

अजेगन्टनामध्ये येण्याआधी हॅरेलने ब्युनोस आयसव मधल्या जवळजवळ ३०० कॅफे आगण बासव याांची एक यादी बनवली होती.
तयाांचे पत्ते आगण ते चालू असण्याच्या वेळासुद्धा तयात होतया. दररोज सकाळी तो गनघत असे आगण पायी वेगवेगळ्या कॅफेमध्ये
जात असे. कुठल्या कॅफेमध्ये तो कधी असेल याचां एक वेळापत्रक तयाने बनवलां होतां आगण तयामुळे तो गदवसाच्या कुठल्याही
वेळी कुठे असेल हे तयाच्या टीमला अगदी व्यवगस्थत मागहत असायचां. या मोगहमेच्या शेवटी गोडगमट्ट अजेंगटगनयन कॉफी गपऊन
गपऊन आपलां डोकां दुखायला लागल्याचां हॅरेलने गलहू न ठे वलेलां आहे .

हॅरेल आल्यावर तयाने स्वतः ब्युनोस आयसव गवमानतळापासून जवळ असलेला एक बांगला आइकमनला उचलल्यापासून ते
तयाला ईस्रायलला जाणाऱ्या गवमानात बसवेपयं त ठे वण्यासाठी म्हणून गनवडला होता. या जागेचां साांकेगतक नाव होतां द बेस.
इथे येहुगदथ गनगसयाहू आगण याकोव्ह गमदाद हे पयव टक जोडपां म्हणून राहणार होते. या बांगल्यात ईस्रायली एजांट्सनी अनेक
लपण्याच्या जागा बनवल्या होतया. आइकमनला उचलल्यावर तयाच्या कुटु ांबाने पोगलसाांकडे तक्रार केली, आगण जर स्थागनक
पोगलस तपासासाठी आले, तर तयाांना आइकमन सापडू नये हा तयामागचा उद्दे श होता. या बांगल्याजवळ असलेला दुसरा एक
बांगला पयाव यी व्यवस्था म्हणून भाड् याने घेण्यात आला होता.

आता सगळी तयारी झाली होती. १० मेला आइकमनला उचलायचां, ११ मेचा एक गदवस ‘ द बेस ’ वर ठे वायचां, आगण १२
तारखेला जेव्हा ११ तारखेला आलेलां गवमान परत जाईल तेव्हा तयाच्यातून ईस्रायलला पाठवायचां असां ठरलेलां होतां, पण
ऐनवेळी माशी गशांकली.

अजेगन्टनाच्या १५०व्या स्वातांत्र्यगदनाच्या समारां भामुळे ब्युनोस आयसव आगण आजूबाजूच्या शहराांमध्ये इतकया मोठ् या
प्रमाणावर पयव टक जमले होते, की अजेंगटगनयन पोगलस आगण सुरक्षा यांत्रणेला इतकया लोकाांना साांभाळणां जड जात होतां.
तयामुळे अजेगन्टनाच्या परराष्् मांत्रालयाने ईस्रायली गशष्टमांडळाला ११ मेऐवजी १९ मे या गदवशी येण्याची गवनांती केली.

28
 मोसाद

तयानुसार आता ईस्रायली गशष्टमांडळाची फ्लाईट १८ मे या गदवशी ईस्रायली प्रमाणवेळेनुसार सकाळी ११ वाजता गनघणार
होती.

हॅरेलपुढे आता दोन पयाव य होते - आइकमनला ठरल्याप्रमाणे १० मेला उचलायचां आगण मग २० मेपयं त वाट पहायची गकांवा मग
तयाला १९ मेला उचलायचां आगण २० तारखेला ईस्रायलला पाठवायचां. दोन्हीमध्ये धोके होते. जर आइकमनला उचलल्यावर
तयाच्या कुटु ांबाच्या गवनांतीवरून पोगलसाांनी शोधकायव सुरु केलां, आगण तयाच्यात जर ईस्रायली एजांट्स सापडले, तर
आांतरराष््ीय स्तरावर ईस्रायलची आगण मोसादची नाचककी झाली असती. पण जर तयाला १९ मेला उचललां असतां, तर तयावेळी
अतयांत कडक झालेल्या सुरक्षाव्यवस्थेतन ू तयाला बाहे र काढणांही गततकांच कठीण होतां.

शेवटी हॅरेलने पगहलीच योजना - आइकमनला १० मे या गदवशी उचलायची - नककी केली. फक्त एक बदल केला. १० मे ऐवजी
आता तारीख ठरली ११ मे आगण वेळ सांध्याकाळी ७.४० वाजता.

आता आइकमनच्या अपहरणाची योजना अगदी तपशीलवार तयार झाली होती: आइकमन दररोज सांध्याकाळी ७.४० वाजता
येणाऱ्या बसने येतो आगण बसस्टॉपवर उतरतो. गतथून तो जवळजवळ ५०० मीटसव एवढां अांतर गॅररबाल्डी स््ीटवरून चालत
आपल्या घराकडे जातो. रस्तयावर या वेळी अगदी अांधुक प्रकाश असतो. वाहतूक अगदी तुरळक असते. तयाचां अपहरण
करण्यासाठी दोन गाड् या आगण आठ एजांट्स असणार होते. चार एजांट्सची एक टीम प्रतयक्ष अपहरण करणार होती आगण दुसरी
टीम टेहळणी आगण अपहरण करणाऱ्या टीमचां सांरक्षण या दोन्ही जबाबदाऱ्या पार पाडणार होती. अपहरण करणारी टीम एकदा
तो तयाांच्या ताब्यात आला, की तयाला तयाांच्या गाडीत घालून गतथून ताबडतोब गनघणार होती आगण दुसरी टीम लगेचच
तयाांच्या मागून येणार होती. भूलतज्ञ डॉकटर एलीयान दुसऱ्या गाडीत असणार होता.

“जर तुम्हाला पोगलसाांनी हटकलां तर कुठल्याही पररगस्थतीत आइकमनला सोडू नका,” हॅरेलने सवां ना बजावून साांगगतलां,
“जर पोगलसाांनी तुम्हाला अटक केली, तर खरां काय ते साांगा.”

१० मेच्या गदवशी येहुगदथ आगण गमदाद ‘ द बेस ‘ मध्ये राहायला गेले. गदवसाच्या शेवटी बाकी एजांट्सही तयाांच्या हॉटेल्समधून
बाहेर पडू न कॅसल आगण हाईट् समध्ये राहायला गेले.

११ मेच्या सकाळपासून सगळे एजांट्स कामात होते. मुख्य काम होतां सगळ्या ‘ पाऊलखुणा ‘ पुसन ू टाकायचां. दोन गाड् या
सोडू न बाकी सगळ्या भाड् याने घेतलेल्या गाड् या परत करण्यात आल्या. १२ जणाांच्या टीमने आपलां नवीन वेर्षाांतर केलां आगण
जुनी कागदपत्रां नष्ट केली. आता प्रतयेकाकडे तयाांच्या नवीन वेर्षाांतराला अनुरूप अशी कागदपत्रां होती.

हॅरेलनेही तयाच्या हॉटेलमधून चेक आऊट केलां आगण आपलां सामान ब्युनोस आयसव च्या मुख्य रे ल्वे स्टेशनच्या
कलोकरूममध्ये नेऊन ठे वलां. आजही तो एका कॅफेमधून दुसऱ्या कॅफेमध्ये जात होता. आज तयाचा दौरा ब्युनोस आयसव च्या
गबगझनेस आगण गथएटसव याांच्या भागात होता. तयामुळे इथले सगळे कॅफे एकमेकाांपासून खूप जवळ होते.

दुपारचा १.०० - हॅरेल, रफी एतान आगण इतर काही एजांट्स शेवटच्या िीगफांगसाठी भेटले. हा कॅफे शहरातल्या मोठ् या आगण
प्रगसद्ध कॅफेपैकी एक होता. २ वाजता सगळे आपापल्या गदशेने गे ले.

दुपारचे २.३० - शहराच्या मध्यभागी असलेल्या एका मोठ् या गॅरेजमधून एजांट्सनी अपहरण करण्यासाठी जी गाडी वापरण्यात
येणार होती, ती ताब्यात घेतली. तयाच वे ळी दुसऱ्या एका गटाने दुसरी गाडी ताब्यात घेतली. अपहरण करणाऱ्या गटाने आगण
या दुसऱ्या गटाने नांतर गाड् याांची अदलाबदल केली.

दुपारचे ३.३० - दोन्हीही गाड् या द बेस या बांगल्यापाशी पोचल्या.

दुपारचे ४.३० - शेवटचां िीगफांग. दोन्ही गटाांनी कपडे बदलले आगण आपली कागदपत्रां घेऊन गनघण्याची तयारी केली.

29
 मोसाद

सांध्याकाळी ६.३० - दोन्ही गाड् या द बेस वरून गनघाल्या. अपहरण करणाऱ्या गाडीमध्ये - झ्वी आहारोनी (ड्रायव्हर), रफी
एतान, मोशे ताव्होर आगण झ्वी मॉगल्कन. दुसऱ्या गाडीत अॅव्हरम शालोम, याकोव्ह गाट, डॉ. एलीयान आगण एफ्राईम इलानी
(ड्रायव्हर). दोन्ही गाड् या एकाच वेळी एकाच गठकाणाहू न गनघाल्या, पण नांतर तयाांचे मागव बदलले आगण तया परत एकमेकींना
कलेमेंटच्या घराच्या जवळच असलेल्या एका चौकात भेटल्या. येताना दोन्हीही गाड् याांनी पोगलस आगण गस्ती गकांवा नाकाबांदी
असलेले भाग आपल्या नकाशावर नोंद करून ठे वलेले होते.

सांध्याकाळी ७.३० - दोन्ही गाड् या गॅररबाल्डी स््ीटवर, आपल्या गनयोगजत गठकाणी आगण गनयोगजत वेळी पोहोचल्या. रस्तयावर
अगजबात कुठल्याही प्रकारचा प्रकाश नव्हता. अपहरणासाठी वापरली जाणारी गाडी काळ्या रां गाची शेवरलेट सेडान होती.
आहारोनीने ती फुटपाथच्या अगदी जवळ, कलेमेंटच्या घराकडे तोंड करून उभी केली. मॉगल्कन आगण ताव्होर बाहे र पडले.
आहारोनी ड्रायव्हरच्या जागेवरच बसून रागहला. रफी एतान गाडीच्या आत दबा धरून बसला. ताव्होरने गाडीचां हू ड उघडलां
आगण आतमध्ये बघायला सुरुवात केली. मॉगल्कन तयाच्या उजव्या हाताला उभा होता. दोघाांचीही नजर आळीपाळीने रस्तयावर
आगण थोड् या अांतरावर असलेल्या बसस्टॉपवर गफरत होती.

रस्तयाच्या दुसऱ्या बाजूला, काही अांतरावर दुसरी गाडी उभी होती. ही काळ्या रां गाची ब्यूक गाडी होती. ती कलेमेंटच्या घराकडे
पाठ करून उभी होती. डॉ.एलीयान मागच्या सीटवर आगण इलानी ड्रायव्हरच्या जागेवर होते. शालोम आगण गाट याांनी उतरून
गाडीचां हू ड उघडलां. इशारा गमळताच इलानी गाडीचे प्रखर गदवे चालू करून आइकमनला गोंधळवणार होता.

सापळा आगण गशकारी तयार होते. आता फक्त सावज यायचां बाकी होतां.

सांध्याकाळचे ७.४० - २०३ क्रमाांकाची बस स्टॉपपाशी आली, थाांबली पण तयातून कोणीही उतरलां नाही.

सांध्याकाळचे ७.५० - अजून दोन बसेस येऊन गेल्या पण कोणीही उतरलां नाही. आता एजांट्सच्या मनात नाही नाही तया शांका
यायला लागल्या. काय झालां असावां? आइकमनला सांशय आलाय की काय? आज तो वेळेच्या आधीच तर नाही आला? गकांवा
काही कामागनगमत्त आपल्या ऑगफसमध्येच तर थाांबला नसेल?

सांध्याकाळचे ८.०० - हॅरेलने दुपारच्या िीगफांगमध्ये जर आइकमन ८ वाजेपयं त आला नाही, तर गतथून गनघून जायला साांगगतलां
होतां. पण रफी एतानने गमशन कमाांडर म्हणून आपला अगधकार वापरत सगळ्याांना अजून अधाव तास थाांबायला साांगगतलां.

सांध्याकाळचे ८.०५ - अजून एक बस स्टॉपवर थाांबली. बहु तेक शे वटची बस. पगहल्याांदा तर एजांट्सना कोणीच गदसलां नाही, पण
दुसऱ्या टीममध्ये असलेल्या शालोमला एक आकृ ती चालताना गदसली. आइकमनच्या चालीचा तयाने अभ्यास केलेला होता.
तयाने इलानीला इशारा केला आगण इलानीने गाडीचे प्रखर गदवे चालू केले.

समोरचा माणूस ररकाडो कलेमेंट उफव अॅडॉल्फ आइकमनच होता. तो आपल्या घराकडे चालत येत होता. अचानक डोळ्याांवर
पडलेल्या प्रखर प्रकाशामुळे तयाने चेहरा बाजूला केला. दुसरी गाडी ओलाांडून तो पुढे गेल्यावर तयाला अजून एक गाडी
गदसली. गतचां हू ड उघडलेलां होतां, आगण लोक आत बघून काही दुरुस्तीचा प्रयतन करत होते. तो गाडीच्या जवळ येताच गतथे
उभ्या असलेल्या माणसाने तयाला थाांबवलां आगण तो म्हणाला - Momentito, Senor! तो झ्वी मॉगल्कन होता, आगण तयाला
स्पॅगनश भार्षेचे फक्त एवढे च शब्द येत होते.

कलेमेंटने गखशातून टॉचव काढण्यासाठी गखशात हात घातला. पुढच्या घटना डोळ्याचां पातां लवतां ना लवतां तोच घडल्या.
मॉगल्कनला कलेमेंट गखशातून गपस्तुल गकांवा काही शस्त्र काढे ल अशी भीती वाटली, म्हणून तयाने कलेमेंटवर झेप घेतली आगण
तयाला जगमनीवर पाडलां. कलेमेंट जोरात ओरडला. तो परत ओरडायच्या आत गाडीतून एक आगण बाहे र उभा असलेला एक असे
दोघेजण तयाच्या गदशेने आले आगण तयाांनी तयाला उचलला, गाडीत टाकला, आगण पाठोपाठ गाडीत उडी मारून गाडीचे दरवाजे

30
 मोसाद

बांद करून गाडी चालू केली. कलेमेंट गाडीच्या बाजूने गेला आगण तयाला उचलून गाडी गनघाली याांच्या दरम्यान जेमतेम अध्याव
गमगनटाचा वेळ गेला असेल.

ही गाडी गेलेली बघताच दुसरी गाडीही गतच्या पाठोपाठ गनघाली.

इकडे पगहल्या गाडीत एतान आगण मॉगल्कनने कलेमेंटचे हात आगण पाय बाांधले आगण तयाच्या तोंडात एक बोळा कोंबला.
तयाच्या डोळ्याांवरचा चष्मा काढू न टाकला आगण एकदम जाड गभांगाांचा काळा चष्मा तयाच्या डोळ्याांवर चढवला. हे सगळां
झाल्यावर एतान तयाच्या कानाांत जमव नमध्ये कुजबुजला - जरा आवाज गकांवा हालचाल केलीस, तर मरशील! तयाक्षणी तो शाांत
झाला. दरम्यान एतानने तयाच्या पोटावर उजव्या बाजूला आगण डाव्या काखेच्या थोडां खाली असलेल्या शस्त्रगक्रयेच्या व्रणाांना
तपासून पागहलां होतां. आइकमनच्या फाईलमध्ये हे व्रण जया गठकाणी आहे त असा उल्लेख होता, तयाच गठकाणी ते सापडले होते.
सगळ्याांनी एकमेकाांशी हात गमळवले. अखेरीस आइकमन तयाांच्या ताब्यात आला होता.

आपल्या भावना आपल्या पूणव गनयांत्रणात आहे त असां मॉगल्कन आगण एतानला वाटत होतां, पण जेव्हा आहारोनीने तयाांना गप्प
बसायला साांगगतलां तेव्हा आपण जयू क्राांगतकारकाांचां नाझीगवरोधी गाणां गुणगुणतो आहोत हे तयाांच्या लक्षात आलां.

गाडी वेगाने द बेस च्या गदशेने चालली होती आगण अचानक ती थाांबली. समोर रे ल्वे फाटक होतां आगण एक लाांबच्या लाांब
ू व अपहरण नाट् यातला सवाव त महतवाचा क्षण होता. तयाांची गाडी इतर
मालगाडी चालली होती. झ्वी मॉगल्कनच्या मते हा या सांपण
अनेक गाड् याांच्या मध्ये उभी होती. आइकमनने अशा वेळी हालचाल केली असती आगण ते जर कुणाच्या लक्षात आलां असतां तर
सगळ्या प्रयतनाांवर पाणी पडलां असतां पण सुदवै ाने तसां काही घडलां नाही आगण मालगाडी गनघून गेल्यावर बाकीच्या
गाड् याांप्रमाणे ही गाडीही पुढे गनघाली.

रात्रीचे ८.५५ - दोन्हीही गाड् या द बेस पाशी पोचल्या. एजांट्सनी आइकमनला भरभर चालवत आतमध्ये आणलां. गतथे
आणल्यावर सवव प्रथम तयाांनी तयाचे सगळे कपडे तयाच्या अांगावरून उतरवले आगण तयाने कुठे काही शस्त्र, बॉम्ब वगैरे
लपवलेलां आहे का, याची तपासणी केली. नांतर तयाांनी तयाला तोंड उघडायला साांगगतलां आगण तयाने आपल्या तोंडात गकांवा
दाढाांमध्ये सायनाईड गकांवा दुसऱ्या एखाद्या गवर्षाची कुपी लपवलेली नाही याचीही तपासणी केली. तयाच्या डोळ्याांवर अजूनही
तो काळा चष्मा होता.

अचानक तयाच्यावर जमव न भार्षेत एक आवाज कडाडला - तुझ्या बुटाांची आगण डोकयाची साईझ? तुझी जन्मतारीख? आईचां
नाव? वगडलाांचां नाव?

याांगत्रकपणे तयाने या प्रश्नाांची उत्तरां गदली. एजांट्स ही सगळी मागहती फाईलमधल्या मागहतीबरोबर पडताळू न पाहात होते.

तुझा नाझी पाटी सदस्य क्रमाांक? “४५३२६.” तयाने उत्तर गदलां.

आगण तुझा एस.एस.क्रमाांक ६३७५०, बरोबर? इथे तो थोडा वेळ थाांबला आगण मग म्हणाला:"नाही तो ६३७५२ असा आहे . "

ठीक आहे. आता नाव साांग तुझां. “ररकाडो कलेमेंट.” तो म्हणाला.

नाव? “ओट्टो हेगनन्गर” तो थरथरत म्हणाला.

खरां नाव? “Ich Bin Adolf Eichmann.”

31
 मोसाद

तयाच्या आजूबाजूला शाांतता पसरली. तयानेच तया शाांततेचा भांग केला, “माझां नाव अॅडॉल्फ आइकमन,” तो म्हणाला, “मी
ईस्रायली लोकाांच्या कैदे त आहे याची मला कल्पना आहे . मला थोडीफार गहिू भार्षा येते. वॉसाव मध्ये एका राब्बायने मला ही
भार्षा गशकवली होती.”

तो गहिू प्राथव ना म्हणायला लागल्यावर सगळे एजांट्स गनःस्तब्ध झाले.

इकडे इसेर हॅरेलचा एका कॅफेमधून दुसऱ्या कॅफेत असा दौरा चालू होता. रात्री जवळजवळ साडे नऊ वाजता तो गदवसातल्या
शेवटच्या कॅफेत जाऊन खुचीत बसला आगण तयाला झ्वी आहारोनी आगण रफी एतान येताना गदसले.

“तो आता आपल्या ताब्यात आहे ,” आहारोनी म्हणाला, “आपण तयाची ओळख पटवली आहे , आगण तयाने स्वतःसुद्धा आपण
अॅडॉल्फ आइकमन आहोत हे मान्य केलेलां आहे .” हॅरेलने तयाांचां अगभनांदन केलां आगण ते गनघून गेले.

हवेत थांडी होती, पण हॅरेलचा मूड इतका छान होता, की गतथून रे ल्वे स्टेशनपयं त तो चालत गेला, गतथून तयाने आपलां सामान
काढलां आगण एका नव्या हॉटेलमध्ये नव्या नावाने चेक इन केलां.

दुसऱ्या गदवशी सकाळी ही बातमी पांतप्रधान बेन गुररयनपयं त पोचवण्यात आली.

+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

आपल्या सांपण ू व टीमचां अगभनांदन करण्यासाठी जेव्हा हॅरेल द बे स बांगल्यावर पोचला, तेव्हा सगळ्याांचे चेहरे बघून काय झालां
असावां हे तयाच्या लक्षात आलां. आइकमनचां तयाांच्या एवढां जवळ असणां हे तयाांना घुसमटवत होतां. जयाने आपल्या असांख्य
धमव बाांधवाांना थांडपणे गॅस चेंबरकडे पाठवलां, तयाची काळजी घेणां, तयाच्यासाठी स्वयांपाक करणां, तयाचे कपडे धुणां हे
तयाांच्यासाठी अशकय होतां. तो आतमहतया करायचा प्रयतन करे ल म्हणून तयाच्या हातात रे झर गकांवा कुठलांही धारदार हतयार
द्यायचां नव्हतां. म्हणजे तयाची दाढी करण्यापासून सगळ्या गोष्टी या एजांट्सना कराव्या लागत होतया आगण ते सांतापले होते.

शेवटी हॅरेलने तयाांना जबरदस्तीने शहरात गफरायला पाठवलां. आळीपाळीने एक एक गट जाऊन ब्युनोस आयसव शहर बघून
आला. ते १० गदवस प्रतयेकाच्याच आयुष्यातले सांपता न सांपणारे प्रदीघव गदवस होते.

आइकमनला प्रश्न गवचारून सगळी मागहती जमा करण्याची जबाबदारी आहारोनीकडे होती आगण तो गदवसाचे गकमान १०
तास आइकमनबरोबर घालवत असे. आइकमनने आपलां भगवतव्य ओळखलां होतां, तयामुळे तयाने कुठल्याही प्रकारे एजांट्सशी
वाद घालण्याचा, भाांडण करण्याचा गकांवा तयाांना उकसवण्याचा प्रयतन केला नाही.

आहारोनीच्या प्रश्नाांमुळे मोसादला आइकमनने युद्ध सांपल्यापासून ते आतापयं त काय केलां तया सगळ्या गोष्टींबद्दल मागहती
गमळाली.

मे १९४५ मध्ये जमव नीने शरणागती पतकरल्यावर दोस्त राष््ाांनी जमव न सरकार बरखास्त केलां आगण नाझी अगधकाऱ्याांना
युद्धगुन्हेगार म्हणून घोगर्षत केलां. मृतयुछावण्या आगण छळछावण्या या एस.एस.च्या अगधकारात येत होतया, तयामुळे
एस.एस.अगधकाऱ्याांना अटक करण्यावर जास्त भर गदला जात होता. हे ओळखून आइकमनने लुफ्तवाफ प्रायव्हे ट अॅडॉल्फ
कालव बाथव हे नाव घेतलां आगण जमव न वायुदलाचा गणवेश आगण कागदपत्रांदेखील गमळवली. पण तयाला वायुदलागवर्षयी ताांगत्रक
मागहती नव्हती, तयामुळे पकडलां जाण्याचा धोका होता. तयामुळे तयाने वाफेन-एस.एस. गकांवा एस.एस.च्या लढाऊ
युगनटमधल्या लेफ्टनांटची ओळख घेतली आगण ओट्टो एकमन या नावाने स्वतःला अटक करवून घेतली. जवळजवळ तीन
मगहने तो युद्धकैदी म्हणून तुरुांगात होता. जेव्हा तयाचा एकेकाळचा सहाय्यक गडटर

32
 मोसाद

गवस्लीसेनीने तयाच्या कृ तयाांबद्दल साक्ष गदली, तेव्हा तो तुरुांगातून पळाला आगण ओट्टो हे गनन्गर हे नाव घेऊन जमव नीच्या
सॅकसनी प्राांतात लपला. गतथे तो १९५० पयं त होता. १९५० मध्येच तो इटलीमागे अजेगन्टनाला पळू न गेला.

अजेगन्टनामध्ये सुरुवातीला तो जुरमान या ब्युनोस आयसव च्या एका उपनगरात रागहला. तयानांतर ररपलर नावाच्या एका जमव न
व्यापाऱ्याच्या घरात तयाने ४ मगहने काढले. तोपयं त तयाचा शोध थांडावला होता. मग तो ब्युनोस आयसव पासून जवळजवळ
६०० मैल दूर असलेल्या तुकुमान नावाच्या छोट् या शहरात गेला. इथे काप्री नावाच्या एका बाांधकाम क्षेत्रातल्या कांपनीमध्ये
तयाला नोकरी गमळाली. काप्रीचा मूळ उद्दे श पलायन केलेल्या नाझींना आश्रय आगण नोकऱ्या गमळवून दे णां हाच होता. दरम्यान
तयाने अजेगन्टनाच्या नागररकतवासाठी अजव केला होता. तो मांजरू होऊन तयाला एगप्रल १९५२ मध्ये अजेगन्टनाचां नागररकतव
गमळालां. तयासाठी तयाने नाव घेतलां होतां ररकाडो कलेमेंट. अजेगन्टनामधल्या रे कॉड् व सनुसार कलेमेंटचा जन्म इटलीमधल्या
बोल्झानो शहरात झाला होता, तो व्यवसायाने मेकॅगनक होता आगण अगववागहत होता.

नागररकतव गमळाल्यावर आइकमनने तयाची पतनी व्हे रा गहच्याशी पत्राद्वारे सांपकव साधला. तयावेळी ती आपल्या मुलाांसह
जमव नी सोडू न ऑगस््यामध्ये स्थागयक झाली होती. हे पत्र तयाने त्रयस्थ म्हणून गलगहलां होतां आगण तयात असां म्हटलां होतां की
गतच्या मुलाांचा दूरचा काका ररकाडो, जो मरण पावला आहे असां गतला वाटतांय, तो प्रतयक्षात गजवांत आहे . व्हे रा आइकमनने
तयाचां हस्ताक्षर ओळखलां आगण ऑगस््यामधल्या भूगमगत नाझी कायव कतयां शी सांपकव साधला. ऑगस््यन सरकारमधल्या
नाझी हस्तकाांनी गतला आगण गतच्या मुलाांना एक कायदे शीर पासपोटव गमळवून गदला आगण गतच्यागवर्षयी रे कॉड् व समध्ये
असलेली मागहती नष्ट केली. जून १९५२ मध्ये व्हेरा आगण गतची मुलां ऑगस््यामधून गायब झाली. जुल ै १९५२ मध्ये
इटलीमधल्या जेनोआ बांदरातून ती आगण गतची मुलां अजेगन्टनासाठी रवाना झाली आगण ऑगस्टच्या मध्यावर गतची आगण
आइकमनची तुकुमान येथे भेट झाली.

१९५३ मध्ये काप्री कांपनी गदवाळखोरीत गनघाल्यावर आइकमनला नोकरी शोधावी लागली. पगहल्याांदा तयाने ब्युनोस
आयसव मध्ये एक लााँड्री काढली, मग भागीदारीमध्ये शेती, पशुपालन, बागाईत असे अनेक व्यवसाय करून बगघतले. पण यातलां
काहीही या ना तया कारणाने यशस्वी होऊ शकलां नाही. नांतर काही काळाने तयाला ब्युनोस आयसव जवळ असलेल्या सुआरे झ
या शहरात असलेल्या मगसव डीज बेंझ कारखान्यात फोरमन म्हणून नोकरी गमळाली. आता आपलां आयुष्य सुरळीत जाईल आगण
आपल्याला नैसगगव करीतया शाांतपणे मरण येईल असां तयाला वाटायला लागलां होतां, पण ११ मे १९६० या गदवशी सगळां बदलून
गेलां.

दरम्यान आइकमनच्या मुलाांनी तयाचा शोध चालू केला होता. हॉगस्पटल्स, मॉगव , पोगलस स्टेशन्स, रे ल्वे स्टेशन्स - सगळीकडे
तयाांचां शोधून झालां होतां. शेवटी तयाांनी अजेगन्टनाचा माजी अध्यक्ष हु आन पेरॉन याच्या समथव काांनी काढलेल्या ताकयुआरा
नावाच्या फॅगसस्ट सांघटनेला मदतीची गवनांती केली. सगळी पाश्वव भम ू ी ऐकल्यावर ताकयुआराच्या लोकाांनी आपला गनष्कर्षव
आइकमनच्या मुलाांना ऐकवला - तुमच्या वगडलाांचां अपहरण जयू लोकाांच्या सांघटनाांनी केलेलां असण्याची दाट शकयता आहे .
आइकमनच्या मुलाांनी ताकयुआराच्या लोकाांना ईस्रायली राजदूताचां अपहरण करून आइकमनच्या मोबदल्यात तयाचा सौदा
करण्याचां आवाहन केलां, पण ताकयुआराच्या लोकाांचे हेतू राजकीय असल्यामुळे तयाांना इतकया उघडपणे आांतरराष््ीय
स्वरूपाचा गुन्हा करायचा नव्हता, तयामुळे हा प्रस्ताव तयाांनी धुडकावून लावला.

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

१८ मे १९६०. लॉड एअरपोटव , तेल अवीव.

सकाळचे ११ वाजले होते आगण लॉड एअरपोटव माणसाांनी भरून गेला होता. ईस्रायली गशष्टमांडळ आज अजेगन्टनाच्या
स्वातांत्र्यगदनाच्या कायव क्रमात सहभागी होण्यासाठी अजेगन्टनाला जाणार होतां. या गवमानात ईस्रायली गशष्टमांडळाच्या
सदस्याांगशवाय इतर सामान्य प्रवाशाांचाही समावेश होता. या गवमानाला १९ तारखेला पोचायचां असल्यामुळे ते सरळ ब्युनोस

33
 मोसाद

आयसव ला जाणार नव्हतां. गवमानाचा पगहला थाांबा होता रोम. इथे तीन नवे प्रवासी गवमानात आले आगण थोड् या वेळाने तयाांनी
एल अॅलचे गणवेश चढवले. गतघेही मोसाद एजांट्स होते आगण आइकमनला अजेगन्टनामधून बाहे र काढण्यासाठी ते या
गवमानात चढले होते. तयाांच्यातला एक होता येहुदा कामेल. तो आपल्या गनवडीबद्दल खुश नव्हता. तयाचां कारण म्हणजे तयाची
गनवड ही तयाच्या कुठल्याही कौशल्यामुळे नव्हे , तर चेहरे पट्टी आगण अांगकाठीने तो आइकमनशी बऱ्यापैकी गमळताजुळता
असल्यामुळे झाली होती. तयाला अजेगन्टनामध्ये आणायचां, तयाचा एल अॅल गणवेश आइकमनला घालायचा आगण तसां तयाला
अजेगन्टनाच्या बाहेर काढायचां अशी हॅरेलची योजना होती. गवमानात कामेल झीव्ह झीकरोनी या नावाच्या पासपोटव वर आला
होता.

दरम्यान अजेगन्टनामध्ये १६ मे या गदवशी हॅरेलने अजून एक योजना कायाव गन्वत केलेली होती. मायर बार-हॉन नावाचा एक
तरुण ईस्रायली नागररक तयाच वेळी ब्युनोस आयसव मध्ये तयाच्या नातेवाईकाांना भेटण्यासाठी आला होता. तयाने १६ मे या
गदवशी एका हॉगस्पटलमध्ये फोन केला आगण गतथल्या डॉकटराांना आपण एका गाडीच्या अपघातातून बालांबाल बचावलो आहोत
पण आपल्याला आता चककर येणां, मळमळणां आगण अशक्तपणा याांचा त्रास होतोय असां साांगगतलां. ही सगळी लक्षणां तयाला डॉ.
योना एलीयानने व्यवगस्थत समजावून साांगगतली होती. मायर बार-हॉन १६ मेच्याच गदवशी ब्युनोस आयसव मधल्या एका
मोठ् या हॉगस्पटलमध्ये उपचाराांसाठी दाखल झाला. १९ मे या गदवशी सकाळी तयाने आपल्याला आता पुष्कळच बरां वाटतांय असां
ू हॉगस्पटलमधून गडस्चाजव गमळवला. तो हॉगस्पटलमधून बाहे र पडल्यावर लगेचच हॅरेलला भेटला आगण तयाने आपले
साांगन
गडस्चाजव पेपसव हॅरेलला गदले. आता हॅरेलकडे ब्युनोस आयसव मधल्या एका प्रगतगष्ठत हॉगस्पटलचे अस्सल गडस्चाजव पेपसव होते.
जर आइकमनला गवमानाकडे नेताना कुणी हटकलां तर हे पेपसव कामाला येणार होते.

१९ मे १९६० या गदवशी अजेगन्टगनयन प्रमाणवेळेनुसार दुपारी बारा वाजता एल अॅलचां गवमान ब्युनोस आयसव एअरपोटव वर
उतरलां. गवमान उतरल्यानांतर दोन तासाांनी हॅरेल आगण गवमानाचा पायलट झ्वी तोहर भेटले. दोघाांनी ईस्रायलकडे परत
जाण्याची वेळ गनगित केली - २० मेची मध्यरात्र.

हॅरेलची योजना अशी होती - आइकमनला एल अॅलचा आजारी पडलेला कमव चारी म्हणून गवमानामध्ये आणायचां. तयाचा ‘ डबल
’ येहुदा कामेल उफव झीव्ह झीकरोनी अजेगन्टनामध्ये पोचलेला होताच. तयाने आपला गणवेश आगण कागदपत्रां हॅरेलकडे गदली
होती. शालोम डॅ नीने अतयांत कौशल्याने या कागदपत्राांमध्ये आइकमनच्या अनुर्षांगाने फेरफार केले होते आगण येहुदा
कामेलसाठी नवीन कागदपत्रांही बनवली होती. ती वापरून तो काही गदवसाांनी ईस्रायलला परत जाणार होता.

२० मेच्या मध्यरात्री गनघायचां ही बातमी द बेस वर समजताच गतथल्या एजांट्सची सगळी मरगळ गनघून गेली. डॉ.एलीयानने
आइकमनला झोपेचां इांजेकशन गदलां. तयानांतर एजांट्सनी सगळा बांगला स्वच्छ केला. सगळ्या वस्तूांवरचे बोटाांचे ठसे पुसन
ू
टाकले. गतथे आणलेल्या सगळ्या यांत्राांचे भाग सुटे करून ठे वले आगण आपापलां व्यगक्तगत सामान भरून ठे वलां. कॅसल आगण
हाईट् समधल्या एजांट्सनीही आपापली घरां अशीच ‘ साफ ’ केली.

२० मे १९६०

हॅरेल सकाळपासूनच कामात व्यस्त होता. आज तो जया कॅफेमध्ये जाणार होता, ते सगळे एअरपोटव जवळ होते. सकाळीच तयाने
आपल्या हॉटेलमधून चेक आऊट केलां आगण आपलां सामान घेऊन तो पगहल्या कॅफेमध्ये गेला. तयाला सवाव त पगहल्याांदा
भेटणाऱ्याांमध्ये एल अॅलच्या लोकाांचा समावेश होता.

दुपारी या सगळ्या नाटकाचा शेवटचा अांक सुरु झाला. हॅरेलने शेवटच्या कॅफेमधून बाहे र पडल्यावर सरळ एक टॅकसी घेतली
आगण तो एअरपोटव वर गेला. आता मध्यरात्री गवमानाने उड् डाण करे पयं त तो इथूनच सगळ्याचां गनयांत्रण करणार होता.
एअरपोटव वरचा कॅफेटेररया लाउां ज बऱ्यापैकी उबदार होता आगण बाहे र मरणाची थांडी होती. तयामुळे लाउां जमध्ये सतत लोकाांची
वदव ळ होती. हॅरेलला तयाच्या लोकाांना भेटून हलकया आवाजात चचाव करण्यासाठी अतयांत सोयीची जागा होती.

34
 मोसाद

रात्रीचे ९.०० - द बेस मध्ये सगळे जण तयार होते - आइकमनसकट. तयाला एल अॅलचा गणवेश आगण झीव्ह झीकरोनीची
कागदपत्रां देण्यात आली होती. झ्वी मॉगल्कनने आपला हौशी रां गभूमीवरचा सगळा अनुभव पणाला लावून आइकमनचा मेक
अप केला होता. आइकमनप्रमाणे डॉ.एलीयान आगण अजून दोन एजांट्ससुद्धा एल अॅलच्या गणवेशात होते. गनघण्यापूवी
डॉ.एलीयानने आइकमनला थोडां कमी तीव्रतेचां गुांगीचां और्षध गदलां. तयामुळे आइकमनला गाढ झोप लागली नसती, पण तो
ग्लानीच्या अवस्थेत रागहला असता.

एल अॅल गणवेशातल्या एजांट्सपैकी एक झ्वी आहारोनी होता. तयाने गाडी चालवायची असां ठरलेलां होतां. तयाच्या शेजारी एक
ै ी एक डॉ. एलीयान होता.
एजांट बसला आगण मागे आइकमन दोघाांच्या मध्ये बसला. या दोघाांपक

तयाच वेळी शहरातल्या दोन प्रगसद्ध हॉटेल्समधून खऱ्याखुऱ्या एल अॅलच्या लोकाांना घेऊन दोन गाड् या गनघाल्या. सगळ्या
लोकाांचां सामान घेऊन अजून एक वेगळी गाडी गतथे पोचली.

हॅरेलपासून दोन टेबल्स सोडू न शालोम डॅ नी बसला होता. तो काय करतोय हे कुणी जर लक्षपूववक पागहलां असतां, तर तयाांना
धककाच बसला असता. तो प्रतयेक मोसाद एजांटसाठी बनवलेल्या नवीन पासपोटव वर गव्हसा, अजेगन्टनामध्ये आल्याचे, परत
जातानाचे वगैरे जे सहीगशकके असतात, तयाांची नककल करत होता.

रात्रीचे ११ - रफी एतान हॅरेलला भेटला आगण तयाने सगळे जण पोचल्याचां साांगगतलां. हॅरेलने पागकंगमध्ये प्रतयेक गाडीपाशी
जाऊन तयाांना तयाांचे पासपोटव आगण पुढच्या सूचना गदल्या. गतसऱ्या गाडीत तयाने डोकावून पागहलां, तेव्हा तयाला एल अॅलच्या
गणवेशातला आइकमन दोघाांच्या शेजारी बसलेला गदसला. तो गाढ झोपेत होता. गतन्ही गाड् या गवमानाच्या गदशेने गनघाल्या
आगण हॅरेल कॅफेटेररयामध्ये परतला.

एल अॅलचां गवमान धावपट्टीजवळ येऊन थाांबलां होतां. या गतन्ही गाड् या आता अजेंगटगनयन पोगलस असलेल्या शेवटच्या
अडथळ्यापाशी पोचल्या होतया. “हाय, एल अॅल!” गाडीतला एक जण पोगलसाांना म्हणाला. पोगलसाांनी गतन्ही गाड् याांमधल्या
लोकाांकडे लक्षपूववक पागहलां, पण तयाांना काहीही वावगां आढळलां नाही. पगहल्या आगण दुसऱ्या गाडीमधले लोक हसत गखदळत
होते आगण गतसऱ्या गाडीमधले लोक शाांत झोपलेले होते.

अडथळा पार करून या गतन्ही गाड् या गवमानाच्या गदशेने गेल्या. आता आइकमनला गवमानात चढवायचा प्रश्न होता.
आहारोनी, इलानी आगण शालोम या गतघा धगटांगणाांच्या आडू न आइकमनला गवमानात चढवण्यात आलां आगण एजांट्स तयाला
सरळ फस्टव कलासमध्ये घेऊन गेले. गतथे तयाला एका गखडकीपाशी बसवून डॉ. एलीयान तयाच्या शेजारी बसला. बाकीच्या
एजांट्सनीही आपापल्या जागा घेतल्या.

रात्रीचे ११.३० - गवमानाने धावपट्टीवर जाण्याआधी गदव्याांची उघडझाप केली. हा हॅरेलसाठी इशारा होता. तो स्वतःचां सामान
उचलून गनघाला. अजून चार-पाच एजांट्स आपापल्या सामानासह गतथे उभे होते. हॅरेलला बघताच न बोलता तेही गनघाले.
शालोम डॅनीच्या कौशल्यामुळे पासपोटव तपासणीच्या वेळी काहीही प्रश्न उद्भवला नाही.

रात्रीचे ११.४५ - कस्टम आगण इगमग्रेशन तपासणी पार पडल्यावर सगळे गवमानाच्या गदशेने गेले. सवाव त शे वटी हॅरेल गवमानात
आला. लगेचच गवमानाचा दरवाजा बांद झाला.

मध्यरात्र - गवमान उड् डाण करणार तेवढ् यात कां्ोल टॉवरकडू न तयाला थाांबण्याचा आदे श आला. सगळ्याांच्या मनात परत
एकदा शांकाांचां मोहोळ उठलां. शेवटच्या क्षणी दगाफटका झाला की काय? कुणाला सांशय आलाय? पण सुदवै ाने ताांगत्रक मुद्दा
होता. सुमारे २० गमगनटाांनी गवमानाला उड् डाणाचा इशारा दे ण्यात आला. गवमानाने उड् डाण केलां आगण हॅरेलने सुटकेचा
गनःश्वास सोडला.

35
 मोसाद

२२ मे १९६०

ईस्रायली प्रमाणवेळेनुसार सकाळी ७.३० वाजता एल अॅलचां गवमान लॉड एअरपोटव वर उतरलां. बरोबर सकाळी १० वाजता इसेर
हॅरेल पांतप्रधान डे गव्हड बेन गुररयनला भेटला आगण तयाने आइकमन ईस्रायलमध्ये आल्याची बातमी साांगगतली आगण
आइकमनला पोगलसाांच्या ताब्यात दे ण्यासाठी परवानगी मागगतली.

“तुझी खात्री आहे?” बेन गुररयननी गवचारलां.

“कशाबद्दल?”

“हा माणूस आइकमनच आहे याबद्दल? तू कसां पडताळू न पागहलांस की हा माणूस आइकमनच आहे ?”

हॅरेलला धककाच बसला. तयाने आइकमनची फाईल, तयामध्ये असलेलां वणव न, झ्वी आहारोनीने आइकमन आगण ररकाडो
कलेमेंट याांच्या फोटोंची केलेली तुलना या सगळ्या गोष्टी साांगगतल्या.

“गशवाय तयाने स्वतः कबूल केलेलां आहे की तो आइकमन आहे ,” हॅरेल म्हणाला.

पण बेन गुररयन ऐकायला तयार नव्हते. शे वटी हॅरेलने मोसादच्या लोकाांना कामाला लावलां आगण आइकमनशी प्रतयक्ष
बोललेल्या दोन जयूांना शोधून काढलां. तया दोघाांनी तुरुांगात जाऊन आइकमनशी सांभार्षण केलां आगण तोच एस.एस. अगधकारी
अॅडॉल्फ आइकमन आहे असां साांगगतलां.

इकडे फ्राँकफटव मध्ये जेव्हा डॉ.गफ्रतझ बॉवरला आइकमनच्या अपहरणाची आगण तयाला ईस्रायली पोगलसाांनी रीतसर अटक
केल्याची बातमी समजल्यावर तयाने ती बातमी साांगणाऱ्या मोसाद एजांटला गमठी मारली. डॉ.बॉवरने जर नेटाने प्रयतन केले
नसते, तर आइकमनला अटक होणां आगण तयाच्यावर ईस्रायलमध्ये खटला भरला जाणां या गोष्टी अशकयच होतया.

तयाच गदवशी नेसेटचां, ईस्रायलच्या सांसदेचां गवशेर्ष अगधवेशन बोलावण्यात आलां होतां. या अगधवेशनाला पत्रकाराांना -
ईस्रायलमधल्याच नव्हे तर उवव ररत जगातल्याही - बोलावण्यात आलां होतां. सवव प्रगतगनधी हजर होते. अशी कोणती गोष्ट जाहीर
होणार आहे, याची उतसुकता सवां नाच होती.

बरोबर दुपारी ४ वाजता पांतप्रधान डे गव्हड बेन गुररयन उभे रागहले आगण तयाांनी सभापतींना बोलण्याची परवानगी मागगतली.
परवानगी गमळाल्यावर तयाांनी आपलां वक्तव्य वाचून दाखवायला सुरुवात केली

“मला सभागृहाला ही मागहती द्यायची आहे की ईस्रायलच्या गुप्तचर सांस्थाांनी एका अतयांत मोठ् या नाझी युद्धगुन्हे गाराला अटक
केलेली आहे. हा गुन्हेगार इतर नाझींसमवेत जयूगवर्षयक प्रश्नाचां अांगतम उत्तर म्हणजेच योजनाबद्ध रीतीने करण्यात आलेल्या
जवळजवळ ६० लाख जयूांच्या सांहारासाठी जबाबदार आहे . तयाचां नाव आहे अॅडॉल्फ आइकमन. आइकमन या क्षणी
ईस्रायलमध्ये आहे. तयाला ईस्रायली पोगलसाांनी अटक केलेली असून तयाच्यावर नाझी युद्धगुन्हे गाराांसांदभाव त असलेल्या
कायद्यानुसार खटला चालवण्यात येईल.”

ू व सभागृह उस्फू तव पणे उठू न उभां रागहलां आगण

एक क्षणभर लोकाांचा स्वतःच्या कानाांवर गवश्वास बसेना आगण नांतर सांपण
टाळ्याांचा कडकडाट सुरु झाला. तया एका क्षणाने मोसादची प्रगतमा बदलवून टाकली - ईस्रायली नागररकाांच्या नजरे त,
ू व जगाच्या नजरे त!
ईस्रायलच्या गमत्राांच्या नजरे त, सांपण

क्रुिेव्हच्या भार्षणाच्या प्रसांगामुळे जगात मोसादगवर्षयी कौतुकाची आगण आदराची भावना होती. आइकमन प्रकरणानांतर तया
भावनेचां आदरयुक्त भीती आगण दरारा याांच्यात रूपाांतर झालां.

36
 मोसाद

उपसांहार:

आइकमनच्या अटकेनांतर तयाच्यागवरुद्ध असलेले पुरावे गोळा करून तयाच्यावर रीतसर आरोपपत्र दाखल करण्यात आलां.
यामध्ये ९ मगहने गेले. ईस्रायली सरकारला केवळ कागदपत्राांच्या आधारे हा खटला चालवायचा नव्हता तयामुळे दररोज
आइकमनला पोगलस अगधकारी प्रश्न गवचारत. अपेक्षेप्रमाणे तयाने आपल्यावरच्या आरोपाांना नाकारलां. तयामुळे तयाच्यावर
खटला चालणार हे गनगित होतां. पण आइकमनचा वकील म्हणून कोण उभां राहणार, हा प्रश्न होता, कारण ईस्रायलमधला
एकही वकील तयासाठी तयार नव्हता. शेवटी न्यूरेंबगव खटल्याांमध्ये काम करण्याचा अनुभव असलेल्या जमव नीतल्या रॉबटव
सवेगशयसला ईस्रायली सरकारने गवनांती केली आगण तो आइकमनचां वकीलपत्र घ्यायला तयार झाला.

हा सवव काळ आइकमनला ईस्रायली सरकारने उत्तर ईस्रायलमधील यागुर या गठकाणी कडे कोट बांदोबस्तात ठे वलां होतां.

अजेगन्टनामध्ये आइकमनचां अपहरण झाल्यानांतर बरोबर ११ मगहन्याांनी - ११ एगप्रल १९६१ या गदवशी तयाच्यावरचा खटला
जेरुसलेमच्या न्यायालयात सुरु झाला. सरकारी वकील म्हणून काम पाहणाऱ्या गगगडऑन हॉसनरने १५ गुन्ह्याांचा उल्लेख
असलेलां आरोपपत्र न्यायालयासमोर सादर केलां. या गुन्ह्याांमध्ये जयू वांशागवरुद्ध गुन्हे गारी कारस्थान आगण प्रतयक्ष गुन्हे आगण
मानवतेगवरुद्ध गुन्हे (Crimes Against Humanity) या मुद्द्याांचाही समावेश होता.

१५ गडसेंबर १९६१ या गदवशी न्यायालयाने आइकमनला प्रतयेक गुन्ह्याबद्दल दोर्षी असल्याचा गनणव य देऊन मृतयूदांडाची गशक्षा
सुनावली. आइकमनने या गनणव यागवरुद्ध अपील केलां पण ते नाकारण्यात आलां. तयाने राष््ाध्यक्षाांकडे केलेला दयेचा अजव सुद्धा
फेटाळण्यात आला.

३१ मे १९६२ च्या मध्यरात्री/ १ जून १९६२ च्या पहाटे रामला येथील तुरुांगात खास बनवण्यात आलेल्या वधस्तांभावर
आइकमनला फासावर लटकवण्यात आलां. तयाचा मृतदे ह ताबडतोब जाळण्यात आला. तेव्हा गवद्युतदागहनीमधून येणाऱ्या
धुराकडे पाहू न ऑशगवतझमधल्या शवदागहन्याांची आठवण गतथे हजर असलेल्या पत्रकाराांना आली.

साठ लाख जयूांच्या मृतयूला जबाबदार असल्याच्या आनांदात हसत हसत मरू इगच्छणाऱ्या अॅडॉल्फ आइकमनची राख ईस्रायली
तटरक्षक दलाच्या जहाजाांनी भूमध्य समुिात गवखरून टाकली.

जेव्हा रे गडओवर ही बातमी प्रसाररत झाली, तेव्हा झ्वी मॉगल्कन तयाच्या मरणासन्न आईचा हात हातात घेऊन हॉगस्पटलमध्ये
गतच्या बाजूला बसला होता.

“मी आइकमनला पकडलां आई. फ्रुमाच्या आगण गतच्या मुलाांच्या मृतयूचा बदला घे तला आपण!” तो गतला म्हणाला.

“तू तुझ्या बगहणीला गवसरणार नाहीस याची मला खात्री होती बाळा!” तयाची आई म्हणाली.

सी.आय.ए.च्या प्रगतहे रखातयाचा प्रमुख जेम्स अाँगलटनने आपल्या डायरीत गलगहलां - The Way Israel Ensured Justice With
Adolf Eichmann Proves That Everything Is NOT Fair In Love And war!

37
 मोसाद

५
मे १९६०, ब्युनोस आयसव , अजेगन्टना. मोसादने आइकमनचां ११ मे या गदवशी अपहरण केलां आगण तयाला ब्युनोस आयसव
एअरपोटव च्या जवळ असलेल्या एका बांगल्यात ठे वलां. या बांगल्यात आइकमनकडू न इतर फरारी नाझी युद्धगुन्हे गाराांबद्दल
जेवढी गमळवता येईल तेवढी मागहती गमळवण्याचा प्रयतन चालू होता. झ्वी आहारोनी, जयाने आइकमनचां ब्युनोस आयसव मधलां
घर आगण स्वतः आइकमनलाही शोधून काढलां होतां, तो आइकमनला दररोज प्रश्न गवचारत असे.

एका गदवशी या प्रश्नोत्तराांच्या दरम्यान आइकमनने ब्युनोस आयसव मधल्याच एका घराचा पत्ता आहारोनीला साांगगतला आगण
जेव्हा गतथे कोण राहतांय ते आहारोनीला कळलां तेव्हा तयाचा स्वतःच्या कानाांवर गवश्वास बसेना. डॉ. जोसेफ मेंगेले. ऑशगवट् झ
मृतयूछावणीतला यमदूत. तयाला गतथले लोक डॉ.डे थ याच नावाने ओळखत असत.

ऑशगवट् झ मृतयूछावणीचे तीन मुख्य भाग होते. पगहल्या भागात प्रशासकीय कायाव लय आगण गतथे राहणाऱ्या लोकाांची
गनवासस्थानां होती. दुसरा भाग, जो गबकेनाऊ इथे होता, गतथे ही कुप्रगसद्ध मृतयूछावणी होती आगण गतसरा भाग, जो मोनोगवतझ
या गठकाणी होता, गतथे श्रमछावणी होती. ‘ गबकेनाऊला पाठवणी ’ असा वाकप्रचार गतथे रूढ होता. तयाचा अथव उघड होता आगण
तो तसा होण्यात जयाांनी हातभार लावला होता, तयाांच्यात प्रमुख होता डॉ. मेंगेले.

ू व पूवव आगण मध्य युरोपातून ऑशगवट् झमध्ये जयू येत होते. १९४३ पासून, म्हणजे मेंगेले गतथे काम करायला लागल्यापासून
सांपण
गतथे जयूांच्या नरमेधाची व्याप्ती आगण ततपरता, या दोन्ही गोष्टी वाढल्या होतया. जवळजवळ ३००० जयू गतथे दररोज मारले जात
होते आगण नाझी उच्चवतुवळात या गोष्टीचां प्रचांड कौतुक झालां होतां. ऑशगवट् झला इतर कुठल्याही मृतयूछावणीपेक्षा जास्त
सांसाधनां गमळत होती आगण गतथला कमाांडांट रुडॉल्फ होएस आगण मुख्य डॉकटर मेंगेले या दोघाांनाही पदकां दे ऊन तयाांचा
सन्मान करण्यात आला होता.

कडक इस्त्रीचा सूट घातलेला मेंगेले ऑशगवट् झ रे ल्वे स्टेशनच्या बाहे र असलेल्या एका मोठ् या फलाटाच्या बाजूला तयाच्या
सहकारी डॉकटराांसमवेत उभा राहात असे. हे रे ल्वे स्टेशन मृतयूछावणीतच होतां. गाडीतून उतरल्यावर सवव लोकाांना या
फलाटावर घेऊन येत. मेंगेले आगण तयाचे सहकारी तयाांच्यामधल्या शारीररकदृष्ट् या धट्टयाकट्ट्या लोकाांना डावीकडे जायला
साांगत. गस्त्रया, लहान मुलां आगण वृद्ध लोकाांना उजवीकडे जायला साांगत असत. उजवीकडचा रस्ता सरळ गॅस चेंबरकडे जात
असे. अनेक वेळा छावणीत आल्यावर जेमतेम दीड ते दोन तासाांमध्ये लोकाांना गॅस चेंबरमध्ये पाठवलां जात असे.

लहान मुलाांमध्ये जर मेंगेलेला जुळी मुलां गकांवा सोनेरी केस आगण गनळे डोळे अशी ‘ आयव न ’ वैगशष्ट् यां असलेली मुलां गदसली,
तर अशा मुलाांना वेगळां काढलां जात असे. तयाांच्यातल्या काही जणाांना जमव नीमध्ये गकांवा नाझींनी पोलांडचां जमव नीकरण
करण्यासाठी गतथे मुद्दामहू न आणलेल्या जमव न कुटु ांबाांमध्ये पाठवलां जात असे. जुळ्या मुलाांची वैगशष्ट् यां हा मेंगेलेच्या अभ्यासाचा
गवर्षय होता. तयामुळे या जुळ्या मुलाांवर अनेक प्रयोग, कधी तर अघोरी म्हणावेत असे प्रयोग, केले जात. प्रयोगाांनांतर तयाांना
ठार मारलां जात असे. नाझी राजवटीमध्ये बुगद्धवांत लोकाांना चढलेला जयू द्वेर्षाचा उन्माद आगण तयाचा पररणाम म्हणून तयाांनी
केलेले अतयाचार याांचां मेंगेले एक गजतांजागतां प्रतीक होता.

जानेवारी १९४५ मध्ये सोगवएत सैन्याने ऑशगवट् झ मुक्त केलां. तयाच्या एक आठवडा आधी मेंगेले गतथून सटकला होता आगण
१९४९ पयं त लपून छपून वावरत होता. तयाच्या कुटु ांबाचा शेतकीगवर्षयक यांत्रसामग्री गवकण्याचा व्यवसाय होता आगण तयाांना
युद्धाची झळ तेवढी लागलेली नव्हती. गशवाय युद्धोत्तर जमव नीच्या पुनवव सनामध्ये शेतीला महतव होतांच. तयामुळे मेंगेले
कुटु ांबावर हलाखीचे गदवस कधीही आलेले नव्हते आगण भूगमगत झालेल्या जोसेफ मेंगेलेला पैसे आगण इतर मदत करणां तयाांना
सहज शकय होतां. १९४९ मध्ये हे च पैसे वापरून मेंगेले इटलीमधल्या जेनोआ बांदरातून दगक्षण अमेररकेच्या गदशेने गनघून गेला.
तयाच्या पतनीने मात्र गतथे जायला नकार गदला आगण जमव नीमध्ये घटस्फोटासाठी अजव केला. या कागदपत्राांवर मेंगेलेची सही

38
 मोसाद

आवश्यक होती, तयामुळे ती अजेगन्टनामध्ये पाठवण्यात आली, आगण हे मोसादने शोधून काढलां. पण अजेगन्टनामध्ये नककी
कुठे ते तयाांना मागहत नव्हतां आगण आता आइकमनने एक धागादोरा पुरवला होता.

१९ मे १९६० या गदवशी ईस्रायली गवमानसेवा एल अॅलचां गवमान ब्युनोस आयसव ला उतरलां. २० मे या गदवशी जेव्हा हे गवमान
परत जाणार होतां, तेव्हा तयात आइकमन असणार होता. हे गवमानां ब्युनोस आयसव ला उतरायच्या दोन गदवस आधी, म्हणजे १७
मे या गदवशी मोसाद एजांट्सनी मेंगेलेचा ब्युनोस आयसव मधला पत्ता शोधून काढला. आियाव ची गोष्ट म्हणजे मेंगेले गतथे
स्वतःच्याच नावाने राहात होता. आइकमनला शोधणाऱ्या झ्वी आहारोनीनेच हा पत्ता शोधून काढला होता, पण दुदैवाने मेंगेले
गतथे नव्हता. तो आगण तयाचां कुटु ांब सुट्टीवर गेलेलां होतां.

जेव्हा इसेर हॅरेलला हे समजलां, तेव्हा तयाने रफी एतानला बोलवून तयाच्यासमोर आपली योजना माांडली -

आइकमनबरोबर मेंगेलेलाही उचलायचां आगण ईस्रायलला घे ऊन जायचां. पण एतानने तयाला नकार गदला. तयाच्या मते
आइकमनच्या अपहरणामध्ये प्रचांड धोके होते आगण गनव्वळ सुदवै ाने आत्तापयं त कुठलाही प्रश्न उद्भवला नव्हता. गशवाय
आइकमनला एकट् याला ईस्रायलला घेऊन जाणां तुलनेने सोपां होतां. तयाच्याबरोबर मेंगेलेसुद्धा असेल, तर हा सगळा प्रकार
पोगलसाांच्या लक्षात येऊन ईस्रायलची आांतरराष््ीय बदनामी होण्याचा धोका जास्त होता. आइकमन अजेगन्टनामध्ये कुणाच्या
अध्यात न मध्यात असा राहात होता, पण मेंगेले तोपयं त एक यशस्वी उद्योजक बनला होता. आइकमनच्या तुलनेत तयाला
ओळखणारे लोकही जास्त होते.

शेवटी हॅरेललाही या योजनेमधले धोके जाणवले आगण तयाने माघार घेतली. तेव्हा एतानने तयाला एक ऑफर गदली - जर
आइकमनला ईस्रायलमध्ये नेल्यावर ही बातमी एक आठवडा गुप्त राहू शकली, तर तो मेंगेलेला उचलणार होता. आइकमनच्या
अपहरणासाठी मोसादने ब्युनोस आयसव मध्ये अनेक घरां आगण बांगले भाड् याने घेतले होते. एतान आगण अजून चार एजांट्स
वेगळ्याच मागाव ने ब्युनोस आयसव मध्ये परत गशरणार होते आगण जर आइकमनच्या अपहरणाची आगण ईस्रायलमध्ये
आगमनाची बातमी एक आठवडा गुप्त रागहली, तर तशाच प्रकारे मेंगेलेला उचलून एतान आगण इतर एजांट्स ईस्रायलला घेऊन
आले असते आगण मग दोघाांच्याही अपहरणाची बातमी जाहीर झाली असती. हॅरेलने हे मान्य केलां.

२० मेच्या रात्री आइकमनला घेऊन गवमान उडालां. इांधन भरण्यासाठी गवमानाचा पगहला थाांबा िाझीलमध्ये ररओ डी जागनरोला
होता. तेव्हा एतान, शालोम आगण मॉगल्कन तयातून उतरले आगण वेगळ्याच कागदपत्राांवर गतथून गचले दे शातील साँगतयागो इथे
गेले. गतथून मग तयाांनी अजेगन्टनामध्ये परत प्रवेश केला. ब्युनोस आयसव मध्ये जाऊन मेंगेलेवर पाळत ठे वण्याची तयाांची
योजना होती.

पण २२ मेच्या गदवशी पांतप्रधान डे गव्हड बेन गुररयन याांनी आइकमन ईस्रायलच्या ताब्यात असल्याची घोर्षणा केली आगण ही
बातमी जगभर पसरली. एतान आगण इतर एजांट्ससाठी आता ब्युनोस आयसव मध्ये जाऊन मेंगेलेला उचलणां ही अशकय गोष्ट
होती. ते ताबडतोब गचलेला परत गेले आगण गतथून ईस्रायलमध्ये गेले.

पांतप्रधानाांनी आइकमनच्या अपहरणाची बातमी एक आठवडा गुप्त ठे वायला नकार गदला असां हॅरेलने रफी एतानला साांगगतलां.
पोगलस, कस्टम अगधकारी, एल अॅल अशा अनेकाांना आइकमन ईस्रायलमध्ये आल्याचां मागहत असल्यामुळे ही बातमी जर
जाहीर होण्याच्या आधी पसरली तर दे शाची बदनामी होईल. तयापेक्षा आपण ते जाहीर करू असा बेन गुररयन याांचा युगक्तवाद
होता.

आइकमनच्या अपहरणाबद्दल जेव्हा मेंगेलेला समजलां तेव्हा तो ब्युनोस आयसव च्या मागाव वर होता. आपल्याला असलेला धोका
तयाला जाणवला आगण तो गतथूनच पराग्वे दे शात पळू न गेला. गतथे १९ वर्षां नी, फेिुवारी १९७९ मध्ये, समुिात पोहत असताना
आलेल्या पक्षाघाताच्या झटकयामुळे तो बुडून मृतयू पावला. तयाचां दफन वेगळ्या नावाने करण्यात आलां. पुढे डी.एन.ए.
तांत्रज्ञानाचा वापर करून शास्त्रज्ञाांनी तयाच्या अवशेर्षाांवरून तो मेंगेलेच असल्याचां गसद्ध केलां.

39
 मोसाद

--------------------------------------------------------------------------------

माचव १९६२ मध्ये पांतप्रधान बेन गुररयननी इसेर हॅरेलला भेटायला बोलावलां. आता तयाांच्या भेटी गनयगमतपणे होत असत. पण
ही भेट गवशेर्ष होती. हॅरेल आल्या आल्या तयाला बसायलाही न दे ता पांतप्रधानाांनी प्रश्न गवचारला - “मला साांग, या मुलाला तू
शोधू शकशील का?”

तयाांनी कोणता मुलगा, काय मुलगा, तयाचां नाव काय वगैरे काहीही साांगगतलां नाही, पण साांगायची गरज नव्हती. पांतप्रधान
कोणाबद्दल बोलताहे त ते हॅरेलला अगदी व्यवगस्थत मागहत होतां. गेली दोन वर्षे हा ईस्रायलमधला एक जवलांत प्रश्न झाला होता.
वतव मानपत्रां, रे गडओ, टीव्ही, ने सेट - सगळीकडे हीच चचाव चालू होती. दे शातले पुरोगामी आगण नव्या गवचाराांचे जयू
पुराणमतवादी आगण कट्टर जयूांच्या तोंडावर हाच प्रश्न पुन्हापुन्हा फेकत होते - योसेल कुठे आहे?

या प्रश्नातला योसेल म्हणजे योसेल शूशमाकर. फक्त आठ वर्षां चा असलेला एक छोटा मुलगा. ईस्रायलच्या होलोन शहरात
राहणाऱ्या योसेलचां अपहरण झालां होतां, आगण या अपहरणात तयाच्या आजोबाांचा, तयाच्या आईच्या वगडलाांचा सक्रीय सहभाग
होता. या आजोबाांचां नाव होतां नाह्मान श्ताकसव आगण तो अतयांत कट्टर, पुराणमतवादी हागसगदक जयू होता. योसेलला अतयांत
कडक अशा परां परागत जयू पद्धतीने वाढवण्याची श्ताकसव ची इच्छा होती आगण तयाचसाठी तयाने तयाच्या आईवगडलाांकडू न
योसेलला स्वतःच्या ताब्यात घेतलां होतां. आगण आता हा मुलगा गायब झाला होता. तयाचा कुठल्याही प्रकारे माग लागत
नव्हता.

जसजसे गदवस जात होते तसा ईस्रायलमधला असांतोर्ष अगधकागधक उग्र व्हायला लागला होता. एका घरातल्या प्रकरणाने
आता देशव्यापी वादळाचां रूप घेतलां होतां आगण गचांतेची बाब ही होती की तयामुळे दे शातल्या नागररकाांचे सरळसरळ दोन गट
झाले होते - पुराणमतवादी, कट्टर, कडवे जयू गवरुद्ध नवमतवादी, पुरोगामी जयू. या प्रश्नाचां उत्तर जर लवकरात लवकर सापडलां
नाही, तर हा सांघर्षव यादवी युद्धाचां स्वरूप धारण करे ल आगण ईस्रायलच्या शत्रूांसाठी अतयांत अनुकूल पररगस्थती गनमाव ण होईल
अशी साथव भीती पांतप्रधानाांना वाटत होती. शेवटचा पयाव य म्हणून तयाांनी हॅरेलकडे ही कामगगरी सोपवायचा गनणव य घेतला
होता.

“तुमची जर तशी इच्छा असेल, तर मी प्रयतन करतो,” हॅरेल म्हणाला. आपल्या ऑगफसमध्ये परत येऊन तयाने या
कामगगरीसाठी एक नवीन फाईल उघडली. या कामगगरीचां साांकेगतक नाव असणार होतां ऑपरे शन टायगर कब. वाघाचा छावा!

योसेल हा एक गोड, खेळकर आगण मस्तीखोर मुलगा होता. तयाच्या वयाच्या इतर मुलाांप्रमाणे च. फक्त तयाचे आईवडील म्हणून
तयाने चुकीच्या लोकाांची गनवड केलेली होती. हे योसेलचां नव्हे तर तयाच्या आजोबाांच,ां नाह्मान श्ताकसव चां मत होतां. श्ताकसव उां च
आगण हाडाांचा सापळा वाटावा एवढा बारीक होता. हागसगदक जयूांच्या पद्धतीप्रमाणे तयाने दाढी वाढवलेली होती. तयाचा चेहरा
तयामुळे जास्तच खांगलेला गदसे . डोळ्याांवर जाड गभांगाांचा चष्मा असल्यामुळे तयाचे भेदक डोळे कुणाच्या लक्षात येत नसत.
तयाचा जन्म रगशयामध्ये झाला होता. १९१७ च्या कम्युगनस्ट क्राांतीनांतर रगशयामधली चचेस, गसनेगॉग्ज आगण मगशदी या
सगळ्याांवर कम्युगनस्टाांचा गनधमी वरवांटा गफरला आगण गििन धमव गुरुांप्रमाणेच जयू राब्बायसुद्धा कम्युगनस्ट दडपशाहीला
बळी पडले. दुसऱ्या महायुद्धाच्या सुरुवातीला रगशया आगण जमव नी याांच्यात अनाक्रमणाचा करार झालेला होता आगण जमव नीशी
मैत्री दृढ करण्यासाठी रगशयामध्येही जयूांना तुरुांगात आगण गुलागसारख्या छळछावण्याांमध्ये पाठवायला सुरुवात झाली होती.
श्ताकसव ला असांच सैबेररयामधल्या तुरुांगात जावां लागलां. युद्धाचा सांपण
ू व काळ तयाने गुलागमध्येच काढला. गतथे आतयांगतक
थांडीमुळे तयाला गहमदांश झाला आगण पायाची तीन बोटां गमवायला लागली, आगण वेळेवर उपचार न गमळाल्यामुळे एका
डोळ्याची दृष्टी गेली. एवढां होऊनही श्ताकसव ची स्वतःच्या धमाव वरची गनष्ठा कायम होती. तयात आता सोगवएत रगशयाबद्दलच्या
आतयांगतक गतरस्काराची भर पडली होती. १९५१ मध्ये तयाच्या सवाव त मोठ् या मुलाला के.जी.बी.च्या सैगनकाांनी एका क्षुल्लक
भाांडणावरून भर रस्तयात भोसकून ठार मारल्यावर हा गतरस्कार गशगेला पोचला होता. या मुलाव्यगतररक्त श्ताकसव ला अजून

40
 मोसाद

तीन मुलां होती - शालोम आगण ओव्हागदया हे मुलगे आगण आयडा ही मुलगी. गतने आल्टर शूशमाकर नावाच्या एका गशांप्याशी
लग्न केलां होतां. आयडा आगण आल्टर श्ताकसव बरोबरच राहात होते. तयाांना गझना नावाची मुलगी होती.

१९५१ मध्ये आपल्या मोठ् या मुलाच्या मृतयूनांतर श्ताकसव आगण तयाचां कुटु ांब सोगवएत रगशया सोडू न पोलांडमध्ये गेलां. गतकडे
ल्वोव्ह शहरात ते स्थागयक झाले. गतथेच १९५३ मध्ये आयडाने योसेलला जन्म गदला. तो ४ वर्षां चा असताना, म्हणजे १९५७
मध्ये शूशमाकर कुटु ांब पोलांड सोडू न ईस्रायलला गनघून गेलां. तयाच्या एक वर्षव आधी श्ताकसव , तयाची पतनी आगण तयाचा शालोम
श्ताकसव हा मुलगा हे गतघे ईस्रायलमध्ये स्थागयक झाले होते. दुसरा मुलगा ओव्हागदया हा इांग्लांडमध्ये स्थागयक झाला होता.

नाह्मान श्ताकसव चां घर जेरुसलेमच्या गमआ शेरीम नावाच्या भागात होतां. हा जेरुसलेमचा अतयांत कमव ठ जयूांनी भरलेला भाग
होता, गकांबहु ना वेगळां च जग होतां असां म्हटलां तरी चालेल. बाहे रच्या, कुठल्याही पागिमातय शहराप्रमाणे असलेल्या
ईस्रायलपेक्षा वेगळाच प्रकार होता हा. लाांब, पायघोळ, काळे कोट गकांवा कफ्तान घातलेले, डोकयावर काळ्या टोप्या गकांवा हॅट्स
असलेले आगण दाढी वाढवलेले पुरुर्ष; तशाच प्रकारचे कपडे घालणाऱ्या गस्त्रया, तयाांचे स्काफवने झाकलेले काळे गकांवा सोनेरी
केस; येगशवा या जयू धागमव क गशक्षण दे णाऱ्या शाळा; गसनेगॉग्ज; राब्बाय आगण तयाांचे दरबार, गतथे होणारे न्यायगनवाडे - असां
वेगळां च वातावरण होतां गतथे. गतथल्या एका येगशवामध्ये शालोम श्ताकसव गशक्षक म्हणून काम करत होता.

आयडा आगण आल्टर गमआ शेरीमपासून जवळ असलेल्या होलोन या शहरात राहायला गेले. नांतर काही मगहन्याांनी आल्टरला
तेल अवीवपासून जवळ असलेल्या एका तयार कपड् याांच्या फॅकटरीमध्ये नोकरी गमळाली. आयडा एका फोटोग्राफरची
सहाय्यक म्हणून काम करायला लागली. परवडत नसतानाही तयाांनी एक घर गवकत घेतलां पण तयासाठी काढलेल्या कजाव चे
हप्ते देता देता दोघेही मेटाकुटीला आले. तयामुळे तयाांनी गझनाला एका धागमव क सांस्थेत पाठवलां, गजथे गतच्या राहण्याची आगण
गशक्षणाची सोय झाली. छोट् या योसेलला तयाांनी आयडाच्या आईवगडलाांकडे ठे वलां.

आयडा आगण आल्टरसाठी ईस्रायलमधले हे सुरुवातीचे गदवस खूप कठीण होते. दोघाांनाही तयाांचे रगशयामधले, तुलनेने
आरामाचे गदवस आठवत होते. दोघेही आपल्या रगशयामधल्या गमत्रमांडळींशी सांपकव ठे वन ू होते आगण तयाांची पत्रां ते कधीकधी
श्ताकसव च्या पत्त्यावर मागवत असत. अशीच तयाांची काही पत्रां आगण तयाांच्या रगशयामधल्या गमत्राांची पत्रां श्ताकसव च्या हातात
पडली. तयाने असा समज करून घेतला की आपली मुलगी आगण जावई कदागचत रगशयाला परत जाऊ शकतात आगण जाताना
योसेललाही परत नेऊ शकतात. झालां. तयाने कुठल्याही पररगस्थतीमध्ये योसेलला तयाच्या आईवगडलाांकडे सोपवायचां नाही
असा मनोमन गनिय केला.

१९५९ च्या शेवटी आयडा आगण आल्टर याांचे चाांगले गदवस सुरु झाले. आल्टरच्या फॅकटरीला काही नवीन कांत्राटां गमळाली.
आयडाही स्वतांत्रपणे फोटोग्राफर म्हणून काम करायला लागली. आगथव क पररगस्थती सुधारल्यावर तयाांनी मुलाांना
आपल्याबरोबर आणायचां ठरवलां. जेव्हा आयडा तयाप्रमाणे जेरुसलेमला योसेलला आणायला गेली, तेव्हा नाह्मान श्ताकसव
आगण योसेल हे दोघेही गतथे नव्हते. “उद्या तुझा भाऊ शालोम तुझ्या मुलाला तुझ्याकडे पोचवेल,” आयडाच्या आईने गतला
साांगगतलां, “आत्ता ते दोघेही प्राथव ना करत असतील. तू तयाांच्या प्राथव नेत व्यतयय आणू नकोस.”

दुसऱ्या गदवशी शालोम एकटाच आयडाच्या होलोनमधल्या घरी आला, आगण तयाने आपल्या बगहणीला तयाांच्या वगडलाांचा गनरोप
गदला - कुठल्याही पररगस्थतीत योसेलला ते तयाच्या आईवगडलाांकडे द्यायला तयार नव्हते. हादरलेली आयडा आल्टर आगण
शालोमबरोबर तयाच गदवशी जेरुसलेमला गेली. तो गदवस शुक्रवार होता. पुढचा गदवस शगनवार. ईस्रायलमधला सावव जगनक
सुट्टीचा गदवस. तयाच गदवशी सांध्याकाळी आयडा आगण आल्टर होलोनला परत जायला गनघाले, तेव्हा आयडाच्या आईने
योसेलला घेऊन जायला गवरोध केला, “बाहेर खूप थांडी आहे,” ती म्हणाली, “ आज तयाला इथेच झोपू दे . उद्या आम्ही तयाला
तुमच्या घरी पोचवू.” आयडा आगण आल्टर तयार झाले. तोपयं त छोटा योसेल झोपून गेला होता. तयाच्या अांगावर पाांघरूण घालून
आयडा गतथून गनघून गेली. तो आपल्याला पुढची काही वर्षे गदसणार नाहीये हे जर गतला तयावे ळी समजलां असतां तर कदागचत
ती योसेलला घेतल्यागशवाय घरी गेली नसती.

41
 मोसाद

दुसऱ्या गदवशी आयडाने गदवसभर वाट पागहली, पण योसेल घरी आला नाही. सांध्याकाळी गतचा धीर खचला आगण गतने आगण
आल्टरने जेरुसलेमचा रस्ता पकडला. म्हाताऱ्या श्ताकसव ने तयाांना घरात पाऊलसुद्धा टाकू गदलां नाही. आयडा आगण आल्टर
ू व गवनांतयाांचा काहीही पररणाम झाला नाही.
याांच्या अश्रुपण

तयानांतर दोन-तीन वेळा आयडा आगण आल्टर श्ताकसव च्या घरी गेले पण तो ना योसेलला परत करायला तयार होता, ना तयाचा
ठावगठकाणा साांगत होता. शेवटी जानेवारी १९६० मध्ये तयाांनी कायद्याची मदत घ्यायचां ठरवलां. तेल अवीवच्या रागब्बगनकल
ू तयाांनी नाह्मान श्ताकसव साठी समन्स पाठवलां. तयाला श्ताकसव ने कचऱ्याची टोपली दाखवली. आयडा आगण आल्टर
कोटाव तन
शूशमाकर याांच्या प्रदीघव आगण एखाद्या दुःस्वप्नासारख्या सांघर्षाव ला आता कुठे सुरुवात होत होती.

रागब्बगनकल कोटाव च्या समन्सचा उपयोग होत नाही, हे पागहल्यावर १५ जानेवारी १९६० या गदवशी ईस्रायलच्या सवोच्च
न्यायालयाने नाह्मान श्ताकसव ला कोटाव त हजर होण्याचा आगण योसेलला एका मगहन्याच्या आत तयाच्या आईवगडलाांकडे सुपदू व
करण्याचा आदेश गदला. आपण प्रकृतीअस्वास्र्थयामुळे येऊ शकत नसल्याचा गनरोप श्ताकसव ने तयाच्या वगकलामाफवत पाठवला.

१७ फेिुवारी १९६० या गदवशी शूशमाकर कुटु ांबाने सवोच्च न्यायालयाच्या सल्ल्यावरून पोगलसाांकडे योसेलच्या
अपहरणासांदभाव त तक्रार दाखल केली. तयात नाह्मान श्ताकसव च्या अटकेची आगण योसेल जोपयं त सापडत नाही तोपयं त
तयाला तुरुांगात ठे वण्याची मागणी केलेली होती. न्यायालयाने पोगलसाांना योसेलचा शोध घेण्याचा आदे श गदला. पोगलसाांनी
तयाप्रमाणे शोधाला सुरुवात केली.

७ एगप्रल १९६० या गदवशी पोगलसाांनी सवोच्च न्यायालयात एक प्रगतज्ञापत्र दाखल केलां, जयात योसेल शूशमाकर सापडत
नसल्याची आगण तयामुळे पोगलसाांना या जबाबदारीतून मुक्त करावां अशी गवनांती करण्यात आली होती.

१२ मे १९६० या गदवशी सवोच्च न्यायालयाने ही मागणी धुडकावून लावली आगण नाह्मान श्ताकसव च्या अटकेचे आदेश गदले.
तयाप्रमाणे तयाला अटक करण्यात आली.

श्ताकसव ने सोगवएत रगशयामधल्या गुलागमध्ये तुरुांगवास सहन केलेला असल्यामुळे ईस्रायली तुरुांगवास हा तयाच्यासाठी
काहीच नव्हता. तयाला के.जी.बी. च्या मारहाणीने भरलेल्या प्रश्नोत्तराांचीसुद्धा सवय होती, तयामुळे ईस्रायली पोगलसाांना तयाने
अगजबात दाद गदली नाही.

पोगलसाांना एक गोष्ट समजून चुकली होती की श्ताकसव ने स्वतः योसेलला कुठे ही लपवून ठे वलेलां नव्हतां, पण तयाला कमव ठ
जयूांच्या नेटवकवमध्ये अशा प्रकारे गफरवत ठे वलां होतां, की पोगलस चक्रावून गेले होते. तयाांना श्ताकसव ने असां साांगगतलां होतां - जो
पोगलसाांचा तकव होता - की योसेलचे आईवडील तयाला रगशयामध्ये नेऊन गििन गकांवा तयाहू न वाईट म्हणजे कम्युगनस्ट
बनवणार आहेत आगण तयापासून तयाचां रक्षण करणां हे आपलां ईश्वरदत्त कायव आहे. जेरुसलेमचा प्रमुख राब्बाय गगगडऑन फ्राँक
- ईस्रायलमधला सवोच्च धागमव क नेता - यानेही श्ताकसव ला आपला पागठां बा जाहीर केला आगण सवव कमव ठ जयूांना तयाची मदत
करायचां आवाहन केलां.

२२ मे १९६० या गदवशी पांतप्रधान बेन गुररयन याांनी आइकमनला ईस्रायलमध्ये आणल्याची बातमी नेसेटच्या गवशेर्ष
अगधवेशनात जाहीर केली. तयानांतर मेच्या शेवटी जे नेसेटचां गनयगमत अगधवेशन होतां, तयात योसेलचा गवर्षय पगहल्याांदा
माांडला गेला आगण सांपण ू व दे शातल्या प्रसारमाध्यमाांना एक मोठां खाद्य गमळालां. या प्रकरणाचे दूरगामी पररणाम काय होतील हे
सवाव त प्रथम उजव्या पक्षाांच्या लक्षात आलां. गवरोधी पक्षाांमधला एक प्रभावी नेता श्लोमो लोरें झने शूशमाकर आगण श्ताकसव या
दोन्ही कुटु ांबात मध्यस्थ म्हणून काम करायची तयारी दाखवली. श्ताकसव तयावेळी तुरुांगात होता. लोरें झने तयाच्याकडे एक
करारनामा आणला, जयात असां म्हटलां होतां, की योसेलचे आईवडील तयाचां गशक्षण आगण पालनपोर्षण जया प्रकारे श्ताकसव
साांगेल, तयाच प्रकारे करतील, पण तयाने योसेल कुठे आहे हे साांगावां. श्ताकसव ने या करारावर सही करायचां एका अटीवर कबूल
केलां - जर राब्बाय मेझीशने तयाला तसा आदेश गदला, तर आगण तरच तो या करारनाम्यावर सही करे ल.

42
 मोसाद

लोरें झने राब्बाय मेझीशची जेरुसलेममध्ये भेट घेतली आगण तयाला हा प्रकार साांगगतला. मेझीशनेही अट घातली - जर
अपहरणकतयां ना कुठल्याही प्रकारची गशक्षा होणार नाही असां सरकारने मान्य केलां, तरच तो असा आदे श दे ईल. लोरें झने
पोगलस प्रमुख जोसेफ नाहगमयासची भेट घेऊन तयाला ही पररगस्थती साांगगतली. नाहगमयासने हे मान्य केलां आगण लोरें झ
मेझीशला हे साांगण्यासाठी परत जेरुसलेमला गेला, पण मेझीशने गवचार बदलला होता. लोरें झची सगळी मेहनत वाया गेली
होती.

१२ एगप्रल १९६१ ला नाह्मान श्ताकसव ची तुरुांगातून प्रकृतीच्या कारणावरून सुटका करण्यात आली. सुटकेच्या वेळी तयाने
योसेलच्या शोधासाठी पोगलसाांना सहकायव करायचां वचन गदलां होतां, पण ते तयाने पाळलां नाही. तेव्हा सवोच्च न्यायालयाने
परत तयाच्या अटकेचे आदेश गदले.

ऑगस्ट १९६१ मध्ये पोगलसाांनी जेरुसलेमजवळ असलेल्या कोमेगमउत नावाच्या एका गावात धाड टाकली. हे गाव कमव ठ जयूांचां
होतां आगण योसेलला गतथे लपवून ठे वलां असल्याचा पोगलसाांना सांशय होता. तपासानांतर हा सांशय खरा असल्याचां लक्षात आलां,
पण धाड टाकण्याआधीच योसे लला तया गावातून बाहे र काढण्यात आलां होतां. गडसेंबर १९५९ मध्ये, म्हणजे आयडा आगण
आल्टर याांनी योसेलला परत न्यायचां ठरवलां, तेव्हाच योसेलचा मामा शालोम श्ताकसव तयाला या गावात घेऊन आला होता.

दरम्यानच्या काळात योसेलला गावातून बाहेर काढू न दुसऱ्या कोणतयातरी गठकाणी ठे वण्यात आलां होतां आगण शालोम
श्ताकसव ही आपल्या भावाप्रमाणेच इांग्लांडला गनघून गेला होता. गतकडे तो लांडनमधल्या गोल्डसव ग्रीन या भागात असलेल्या
हागसगदक जयूांच्या एका वसाहतीत राहात होता. ईस्रायली पोगलसाांच्या साांगण्यावरून स्कॉटलांड याडव ने शालोमला अटक केली,
पण तयाने योसेलबद्दल आपल्याला काहीही मागहत नाही, हे च साांगगतलां.

आता ईस्रायलमध्ये हे प्रकरण चाांगलांच तापलां होतां. कमव ठ आगण पुरोगामी जयूांमध्ये चालू असलेली बोलाचाली आता गहांसक
वळणावर पोचली होती. अनेक येगशवाांवर हल्ले होऊन गतथल्या गशक्षकाांना आगण गवद्यार्थयां ना सगळ्या गावासमोर मारहाण
करणां, तयाचा बदला म्हणून कमव ठ जयूांनी बाकीच्याांना गावाांमध्ये प्रवेशबांदी करणां असले प्रकार सुरु झाले होते. काही लोकाांच्या
म्हणण्यानुसार योसेल न गमळण्याचां कारण म्हणजे तयाचा मृतयू झाला होता. पण तया अनुर्षांगानेही कुठलेच पुरावे गमळत
नव्हते. सगळीकडे सांतापाचां, वैतागाचां आगण गनराशेचां वातावरण होतां.

तयाच वेळी पांतप्रधान बेन गुररयन आगण मोसाद सांचालक इसेर हॅरेल याांची भेट झाली होती. -----------------------------------------
-------------------------------------------

“मी जेव्हा ही कामगगरी स्वीकारली, तेव्हा आपण गकती कठीण आगण गकचकट गोष्ट स्वीकारत आहोत, याचा मला तया वे ळी
अांदाज आला नाही.” - इसेर हॅरेल (तयाच्या चररत्रकाराला गदलेल्या मुलाखतीमध्ये).

हॅरेलच्या मते ही कामगगरी स्वीकारण्यामागचां एकमेव कारण म्हणजे दे शावर येऊ घातलेलां यादवी युद्धाचां सांकट दूर करणां.
जेव्हा तयाने ही कामगगरी स्वीकारली आहे, ही बातमी बाहे र पसरली, तेव्हा पोगलस तर अगतशय खुश झाले. नसती ब्याद गेली
अशीच तयाांची भावना होती. शाबाक सांचालक अमोस मॅनॉरचा मोसादने या सगळ्या फांदात पडण्यालाच गवरोध होता आगण
बरे च शाबाक आगण मोसाद ऑगफससव आगण एजांट्स तयाच मताचे होते कारण ही कामगगरी आपल्या कायव क्षेत्राच्या बाहे र आहे
असांच प्रतयेकाला वाटत होतां. जेव्हा मॅनॉर आगण हॅरेल याांची भेट झाली, तेव्हा मॅनॉरने हाच मुद्दा हॅरेलला साांगायचा प्रयतन
केला, की मोसादची गनगमव ती ईस्रायलच्या सुरक्षेसाठी झालेली आहे , कौटु ांगबक भाांडणां सोडवण्यासाठी नाही. तयावर हॅरेलचां हे च
उत्तर होतां - जर एखादां कौटु ांगबक भाांडण दे शाच्या सुरगक्षततेला आगण अखांडतेला धोकादायक ठरत असेल, तर तयात पडू न ते
सोडवणां हे मोसादचां कतव व्य आहे . यावर मॅनॉरकडे उत्तर नव्हतां. गशवाय तया वेळी ईस्रायलच्या सांपण ू व सुरक्षा व्यवस्थेत इसेर
हॅरेल हा शेवटचा शब्द होता, तयामुळे हे अगधकारी कुरकुरतच या कामगगरीत सामील झाले.

43
 मोसाद

हॅरेलने यासाठी ४० जणाांची एक टीम तयार केली. या टीममध्ये शाबाक आगण मोसादच्या हु शार एजांट्सगशवाय अनेक सामान्य
नागररकाांचाही समावेश होता. काही कमव ठ जयूदेखील यात सामील झाले होते, कारण तयाांना या सांपण ू व प्रकरणाचा दूरगामी
धोका जाणवला होता.

या टीमचां पगहलां उगद्दष्ट होतां धागमव क वतुवळाांमध्ये गशरकाव करून घेऊन काही मागहती गमळते का ते पाहणां. पण तयात ते साफ
अयशस्वी झाले. तयाांनी जेव्हा जेव्हा येगशवाांमध्ये गवद्याथी म्हणून जायचा प्रयतन केला, तेव्हा गतथल्या लोकाांनी तयाांना लगेच
पकडलां आगण हाकलून गदलां.

इकडे हॅरेलने आत्तापयं तच्या तपासाची पूणव मागहती घेतली, सवव कागदपत्राांचा अगदी सखोल अभ्यास केला आगण शेवटी हा
गनष्कर्षव काढला की योसेलला दे शाबाहेर नेण्यात आलेलां आहे . पण कुठे ?

तयाच सुमारास तयाला समजलेल्या एका बातमीने तयाचां लक्ष वेधन ू घेतलां. माचव १९६२ मध्ये हागसगदक जयूांचा एक मोठा गट
गस्वतझलं डहू न ईस्रायलला आला होता. या गटात अनेक पुरुर्ष, गस्त्रया आगण मुलाांचा समावेश होता. हा गट तयाांच्या राब्बायच्या
अांतयसांस्काराांसाठी तयाची शवपेगटका घेऊन आला होता. हॅरेलने जेव्हा गस्वतझलं डमध्ये चौकशी केली, तेव्हा तयाला असां
कळलां की या राब्बायने पॅलेस्टाईनच्या पगवत्र भूमीत आपलां दफन व्हावां अशी इच्छा व्यक्त केलेली नव्हती. मग हे एवढे लोक
इथे कशासाठी आले होते? हॅरेलच्या मनात असा सांशय आला, की हे कदागचत योसेलला सहजपणे दे शाबाहे र काढता यावां
म्हणून ईस्रायलमध्ये आलेले असावेत. ईस्रायलमध्ये आलेल्या सवां ची मागहती तयाच्याकडे आल्यावर तयाने आपल्या एजांट्सना
तयाांच्या मागावर पाठवलां. या एजांट्सनी गस्वतझलं डमधल्या येगशवाांमध्ये जाऊन ईस्रायलमध्ये आलेल्या आगण गतथून
गस्वतझलं डला परत गेलेल्या प्रतयेक मुलाची पाहणी केली. हे उघडपणे करणां शकयच नव्हतां. तयामुळे या एजांट्सनी चकक तया
येगशवाांमध्ये दीड-दोन मगहने स्वैपाकी, पोटव र, इस्त्रीवाला अशी कामां केली. पण योसेलचा काहीही माग गतथे लागला नाही.

आता हॅरेल सांपणू व पणे या प्रकरणात उतरला. बाकीची सगळी कामां तयाने बाजूला ठे वली आगण याच एका गोष्टीवर लक्ष केंगित
करायचां ठरवलां. पॅररसमध्ये आपलां हेडकवाटव सव बनवून तयाने आपले लोक इतरत्र पाठवायला सुरुवात केली. फ्रान्स, जमव नी,
इटली, बेगल्जयम, गिटन, हॉलांड, गस्वतझलं ड, स्पेन या सगळ्या दे शाांत, अगदी मोरोकको, अल्जेररया आगण कॅनडा इथेही तयाचे
लोक जाऊन आले. तयाांचां एकच काम होतां. कमव ठ जयूांच्या वस्तया शोधून काढू न गतथे कुठल्या ना कुठल्या प्रकारे गशरकाव
करायचा आगण योसेलबद्दल चाचपणी करायची. गकतीही छोटा धागादोरा गमळाला तरी तो सोडायचा नाही. तो पॅररसमध्ये
हॅरेलकडे पाठवायचा. गतथे स्वतः हॅरेल आगण तयाचे सहाय्यक हे सगळे धागेदोरे एकत्र जुळवून एखाद्या गजग-सॉ कोड् यासारखां
तयातून काही गचत्र बनतांय का ते पाहात होते. मोसादच्या सवव श्रेष्ठ एजांट्सपैकी एक असलेल्या येहुगदथ गनगसयाहू ने तर शालोम
श्ताकसव च्या सासूच्या घरात काम करून, गतथून प्रशस्तीपत्र घेऊन तयाच्या लांडनमधल्या घरात नोकरी गमळवली होती.
ईस्रायलच्या बाहे र कमव ठ जयूांची सवाव त मोठी वसाहत लांडनमध्येच होती. या वसाहतीचां नाव होतां सातमार. इथे प्रामुख्याने पूवव
युरोपातल्या रोमागनया, हांगेरी, बल्गेररया आगण अथाव तच रगशया इथून आलेले जयू होते. इथेच हॅरेलला एका अतयांत धागमव क
जोडप्यागवर्षयी समजलां. या जोडप्याने अचानक उत्तर आयलं डच्या बेलफास्ट शहरात एक घर भाड् याने घेतलां होतां. तयाने
ताबडतोब एक टीम या जोडप्याच्या मागावर पाठवली आगण तयाच्याकडे एकामागोमाग एक नकारातमक बातम्या यायला
लागल्या.

बेलफास्टला गेलेल्या टीमने तया जोडप्यावर एक मगहनाभर नजर ठे वली पण तयाांना काहीही सापडलां नाही. हे जोडपां
खरोखरच धागमव क जोडपां होतां आगण ते उत्तर आयलं डमध्ये फक्त सुट्टीसाठी गेले होते. येहुगदथलाही शालोम श्ताकसव गकांवा
तयाचा लांडनमध्येच असलेला भाऊ ओव्हागदया श्ताकसव याांच्याकडू न काहीही समजू शकलां नव्हतां. येगशवाांमध्ये गेलेल्या
एजांट्सचां धागमव क ज्ञान चाांगलांच सुधारलां होतां, पण योसेल कुठे आहे याचा काहीही पत्ता लागला नव्हता. सवाव त वाईट अवस्था
झाली होती ती सातमार वसाहतीत गशरकाव करू पाहणाऱ्या एजांट्सची. गतथल्या लोकाांनी ताबडतोब ते कोण आहे त ते

44
 मोसाद

ओळखलां आगण तयाांना सरळ पोगलसाांच्या ताब्यात गदलां. ईस्रायली राजदूताला स्वतःचां वजन खचव करून तयाांना तुरुांगातून
बाहेर काढावां लागलां.

पॅररसमध्ये आत्तापयं त केलेल्या प्रगतीचा आढावा घेण्यासाठी हॅरेलने घेतलेल्या बैठकीत या सगळ्या एजांट्सनी सरळ हात वर
केले. हा मुलगा शोधून काढणां अशकय आहे असांच सवां चां मत होतां.

पण हॅरेल हार मानायला तयार नव्हता. तयाचा गचवट आगण गजद्दी स्वभाव तयाला हार मानू दे त नव्हता. सगळ्या एजांट्सनी
नकारातमक प्रगतगक्रया गदल्यावर तो उलट नव्या जोमाने या कामगगरीमागे लागला. आगण लवकरच तयाला एक अांधुकसा
प्रकाशाचा गकरण गदसला.

पॅररसमधला मोसाद प्रगतगनधी होता याकोव्ह कारोझ. एखाद्या कॉलेज प्रोफेसरसारखा गदसणारा कारोझ हॅरेलबरोबरच
रात्रांगदवस या प्रकरणासाठी काम करत होता. एगप्रलच्या शेवटी तयाने हॅरेलसाठी एक बातमी आणली होती.

ही बातमी आली होती बेगल्जयममधल्या अाँटवपव शहरातून. गहऱ्याांच्या व्यापारासाठी अाँटवपव जगगद्वख्यात आहेच. हा व्यापार
काही जयू कुटु ांबाांमध्ये अनेक शतकां वांशपरां परागत चालू आहे. दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात या जयूांनी नाझींना खांडणी दे ऊन
बेगल्जयममधल्या अनेक गरीब आगण मध्यमवगीय जयूांचा जीव वाचवला होता आगण नाझीगवरोधी भूगमगत चळवळींना गुप्तपणे
आगथव क मदतही केली होती. मायर या नावाने वावरणाऱ्या एका मोसाद एजांटने या जयू कुटु ांबाांच्या वतुवळात प्रवेश गमळवला
होता. तयाला गतथे असां समजलां होतां की हे सगळे गहरे व्यापारी तयाांच्या व्यापारातल्या कुठल्याही अडचणीच्या वेळी राब्बाय
इतझीकेल या धमव गुरूचा सल्ला घेतात आगण तयाने गदलेला गनणव य हा तयाांच्यासाठी एखाद्या कायद्याप्रमाणेच असतो. राब्बाय
इतझीकेलच्या गनकटवतीयाांकडू न मायरला या व्यापाऱ्याांनी दुसऱ्या महायुद्धात केलेल्या कामगगरीगवर्षयी समजलां होतां.

तेव्हा तयाांनी मायरला एका स्त्रीगवर्षयी साांगगतलां होतां. सोनेरी केस आगण गनळे डोळे असणारी ही स्त्री अगतशय सुांदर होती. ती
मुळात फ्रेंच कॅथॉगलक होती पण गेस्टापोच्या तावडीतून फ्रान्समधल्या जयूांना वाचवण्यासाठी गतने अनेक धोकादायक
कामगगऱ्या पार पाडल्या होतया. या कामात राब्बाय इतझीकेलसुद्धा सहभागी होता. ही स्त्री तयाच्या व्यगक्तमतवाने इतकी
प्रभागवत झाली की गतने आपला धमव सोडू न जयू धमव स्वीकारला. आता सध्या ती या गहरे व्यापाऱ्याांच्या गसांगडकेटसाठी काम
करत होती. तयाांच्या कामासाठी ती जगभर गफरत असे. तयात ईस्रायलचाही समावेश होता. गतच्या पगहल्या लग्नापासून गतला
कलॉड नावाचा मुलगा होता आगण तयानेही जयू धमव स्वीकारला होता आगण गस्वतझलं डमधल्या येगशवामध्ये काही वर्षे
गशकल्यानांतर तो आता जेरुसलेममधल्या एका नामाांगकत धागमव क शाळे त गशकत होता. पण सध्या ती कुठे आहे , हे या
ै ी कुणालाच मागहत नव्हतां.
व्यापाऱ्याांपक

मायरकडू न हे ऐकताना तयाने साांगगतलेल्या एका वाकयाने हॅरेलने कान टवकारले - “या व्यापाऱ्याांच्या मते ही स्त्री
एकमेवागद्वतीय आहे. ती कमव ठ जयूांचां गनयमबद्ध जग आगण गहऱ्याांचां झगमगीत जग या दोन्हीही गठकाणी सारख्याच सहजतेने
वावरू शकते.”

हॅरेलसाठी इतकां पुरेसां होतां. जर या कमव ठ जयूांनी योसेलचां अपहरण करून तयाला ईस्रायलबाहे र काढलां असेल आगण तयाला
परत अशा प्रकारे गायब केलां असेल, की मोसादच्या अतयांत हु शार एजांट्सनाही तयाचा सुगावा लागू शकत नसेल, तर तयाांना
नककीच कोणतयातरी अनुभवी व्यक्तीने मदत केलेली आहे . आगण ही फ्रेंच स्त्री, जी या दोन परस्परगवरोधी जगाांमध्ये
सारख्याच सहजतेने वावरतेय, ती याच्या पाठीमागे असण्याची दाट शकयता आहे . जसजसा हॅरेल यावर गवचार करत गेला,
तसतसा आपला हा गवचार बरोबर असल्याचां तयाला आतून जाणवायला लागलां आगण तयाने बाकीचे सगळे धागेदोरे सोडू न
देऊन या स्त्रीवर लक्ष केंगित करायचा गनणव य घेतला. गतचा मुलगा ईस्रायलमध्ये असल्याचां तयाला समजलां होतांच. आपल्याला
समजलेली सगळी मागहती तयाने ईस्रायलमध्ये कळवली आगण या स्त्रीच्या मुलाला शोधून काढायला साांगगतलां. तयाच्या

45
 मोसाद

अपेक्षेप्रमाणे हे काम एका गदवसात झालां. या मुलाचां नाव तयाने धमव बदलल्यावर एररअल असां ठे वलां गेलां होतां. तयाच्या आईचां
मूळ फ्रेंच नाव होतां मॅडेगलन फेरे ल आगण जयू धमव स्वीकारल्यावर गतचां नाव होतां रूथ बेन डे गव्हड.

गतच्यागवर्षयी मागहती गोळा करायला हॅरेलने सुरुवात केली. जे समजलां ते खूपच रोचक होतां. गतचा जन्म फ्रान्समध्ये एका
धागमव क कॅथॉगलक कुटु ांबात झाला होता. पॅररसच्या सोबोन गवद्यापीठातून गतने उच्च गशक्षण घेतलां होतां आगण गशक्षण पूणव
केल्यावर गतच्या कॉलेजमधल्या हेन्री नावाच्या गप्रयकराशी लग्न केलां होतां. गतच्या मुलाचा जन्म दुसरां महायुद्ध सुरु
झाल्यानांतर झाला होता आगण फ्रान्सचा जून १९४० मध्ये पाडाव झाल्यानांतर ती कॉगसव कन क्राांगतकारकाांच्या मॅगकवस या
नाझीगवरोधी भूगमगत चळवळीत सहभागी झाली होती. तयाच वेळी ती बेगल्जयममधल्या गहरे व्यापारी असलेल्या जयूांच्या
सांपकाव त आली होती आगण राब्बाय इतझीकेलच्या व्यगक्तमतवाने प्रभागवत होऊन गतने जयू धमव स्वीकारला होता.

कदागचत तयामुळेच १९५१ मध्ये हेन्री आगण गतचा घटस्फोट झाला होता. घटस्फोटानांतर गतने जमव नीच्या आल्सेस प्राांतातल्या
एका जयू राब्बायबरोबर दुसरां लग्न केलां होतां आगण गतच्या मुलासह गतघेही ईस्रायलमध्ये स्थागयक झाले होते. पण ईस्रायलमध्ये
ती आगण गतचा पती याांच्यात काही मुद्द्याांवरून कडाकयाची भाांडणां झाली होती आगण गतचा लगेचच दुसरा घटस्फोट झाला
होता.

कदागचत तयामुळेच ती जास्तीतजास्त कमव ठतेकडे झुकली होती आगण जेरुसलेममध्ये राब्बाय मेझीशच्या सांपकाव त आली
होती. मेझीशचां नाव योसेलच्या अपहरणाच्या सांदभाव त आधी आलां होतां. तयाने सुरुवातीला नाह्मान श्ताकसव ला योसेलला सोडू न
द्यायचा आदेश द्यायचां कबूल केलां होतां पण आयतया वेळी आपला शब्द गफरवला होता. तयाचां कारण काय असावां याचा अांदाज
हॅरेलला आला होता, पण अजूनही तयाला काही गनगित समजत नव्हतां.

मॅडेगलन उफव रूथचा पत्ता म्हणजे फ्रान्समधलां एकस ले बेन्स या पॅररसच्या जवळ असलेल्या एका छोट् या शहरातलां एक जयू
गस्त्रयाांसाठी असलेलां वसगतगृह होतां. गतच्याबद्दल चौकशी करताना हॅरेलच्या हातात गतने ईस्रायलला गदलेल्या भेटींगवर्षयी
मागहती पडली. गतने गेल्या काही वर्षां त ईस्रायलला दोनदा भेट गदली होती. दुसऱ्या वेळी गतने ईस्रायल २१ जून १९६० या
गदवशी सोडला होता आगण तयावेळी गतच्याबरोबर गतची कलॉगडन नावाची ७-८ वर्षां ची छोटी मुलगी होती. दोघीही
अलइटागलयाच्या फ्लाईटने तेल अवीवहू न झुररकला गेल्या होतया. पण तयाच वेळी गतचा मुलगा एररअल ईस्रायलमध्येच होता.
मग ही मुलगी कोण होती?

आपण योग्य मागाव वर आहोत याची आता हॅरेलला खात्री पटली होती. गतला शोधून काढायचा आदे श तयाने आपल्या एजांट्सना
गदला.

याकोव्ह कारोझ आगण इतर एजांट्स तयाप्रमाणे एकस ले बेन्स इथे गेले आगण तयाांना ती गतथे गदसली. ती गतथे एखादी गाडी
थाांबवून पॅररसला जाणार का असां गवचारत होती. गतला गलफ्ट दे ण्यासाठी एजांट्सनी गाडी वळवण्याआधीच ती दुसऱ्या एका
गाडीतून गनघून गेली.

एजांट्सनी आता एकस ले बेन्समध्ये चौकशी करायला सुरुवात केली पण तयाांच्या हातात काही लागलां नाही. शेवटी तयाांनी
गतच्या वसगतगृहातल्या खोलीत गुपचूप गशरून काही गमळतां का ते बघायचां ठरवलां. आगण इथे तयाांच्या प्रयतनाांना फळ आलां.
रुथ बेन डे गव्हडच्या वगडलाांचां एक जुनां, मोठां घर फ्रान्सच्या ऑगलव न्स शहरात होतां. हा भाग फ्रान्समधला अतयांत सुांदर भाग
समजला जातो. रूथ हे घर गवकू इगच्छत होती. गतने वतव मानपत्राांत तयाच्याबद्दल जागहरातीसुद्धा गदल्या होतया. एजांट्सनी गतने
जागहरातीत गदलेल्या पोस्ट बॉकस नांबरवर एक पत्र पाठवलां. तयाआधी तयाांनी एका जयू ररअल इस्टेट एजांटकडू न गतच्या घराची
गकांमत जाणून घेतली आगण गतला या पत्रात गतला हव्या असलेल्या गकांमतीपेक्षा जास्त गकांमत द्यायला तयार असल्याचां
साांगगतलां. गतनेही या पत्राला उत्तर पाठवलां. ती या व्यवहाराला तयार होती. २१ जून १९६२ या गदवशी पॅररसमधल्या एका
मोठ् या हॉटेलच्या लॉबीमध्ये भेटून हा सगळा व्यवहार पूणव करायचां ठरलां.

46
 मोसाद

हॅरेलने तयाच वेळी गतच्या मुलाला, एररअलला ईस्रायलमध्ये अटक करायची आगण गतच्यावर दबाव आणायचा असां ठरवलां होतां.
एररअलला योसेलबद्दल बऱ्याच गोष्टी मागहत असण्याची शकयता होती. तयामुळे फ्रान्समध्ये रूथ आगण ईस्रायलमध्ये गतचा
मुलगा अशा दोघाांकडू न मागहती गमळवून आपल्याला योसेलबद्दल नककी काय ते कळू शकेल अशी अटकळ हॅरेलने बाांधली
होती.

२१ जून १९६२ या गदवशी सकाळी १० वाजता पॅररसच्या हॉटेल लॉबीमध्ये एका अतयांत दे खण्या आगण आपलां सौंदयव उठू न
गदसेल असे कपडे घातलेल्या एका स्त्रीने प्रवेश केला. दोन एजांट्स गतथे गतची वाट पाहात होते. तयाांनी पत्रात आपण ऑगस््यन
व्यापारी आहोत आगण कांपनी गे स्टहाऊस म्हणून आपल्याला हे घर घ्यायचां आहे असां साांगगतलां होतां. दोघेही अस्खगलत जमव न
बोलत होते आगण मॅडेगलन उफव रूथलाही जमव न बोलता येत होती. तयामुळे तयाांनी लगेचच आपला व्यवहार सांपवला.

या दोन व्यापाऱ्याांसाठी एकच अडचण होती. तयाांच्या वगकलाला काहीतरी दुसरां काम गनघाल्यामुळे तो गतथे येऊ शकला
ै ी एकाने सुचवलां. तयाचां
नव्हता. आपण तयाच्या घरी जाऊन सगळ्या कायदे शीर बाबी गनपटू न टाकू असां दोघा ऑगस््यनाांपक
घर पॅररसच्या जवळच शागन्तली इथे होतां.

गतघेही तयाांच्या गाडीने शागन्तलीला पोचले. याकोव्ह कारोझ वकील म्हणून उभा होता. ती तयाच्या ऑगफसमध्ये आल्यावर
एजांट्सनी दरवाजा लावून घेतला आगण गतला ती ईस्रायली एजांट्सच्या कैदे त असल्याचां साांगगतलां. ती मटकन खुचीवर बसली.

तयाच वेळी जेरुसलेममध्ये गतच्या मुलाला, एररअलला अटक करण्यात आली.

शागन्तलीमध्ये रुथ आगण जेरुसलेममध्ये एररअल याांना एजांट्सनी प्रश्न गवचारायला सुरुवात केली. रुथ उफव मॅडेगलन
सुरुवातीच्या धककयातून पुष्कळच सावरली होती. याकोव्ह कारोझ आगण गव्हकटर कोहे न या दोघा एजांट्सनी गतला प्रश्न
गवचारायला सुरुवात केली. पण ती काहीही साांगायला तयार नव्हती. गतला गोंधळवून टाकण्यासाठी कोहे न आगण कारोझ
गतला वेगवेगळ्या भार्षाांमध्ये प्रश्न गवचारत होते पण तीही या खेळात मुरलेली होती. जमव न गेस्टापोच्या डोळ्याांदेखत जयूांना
फ्रान्समधून बाहेर काढायचा गतला अनुभव होता तयामुळे ईस्रायली एजांट्सच्या प्रश्नाांना ती शाांतपणे तोंड दे त होती. तासामागून
तास गेले पण एजांट्स गतच्याकडू न योसेलबद्दल काहीही वदवून घेऊ शकले नाहीत. शेवटी गतला गोंधळात पडण्यासाठी
कोहेनने गतच्याशी इतर गवर्षयाांवर गप्पा मारायला सुरुवात केली. तयामुळे गतचा गवरोध थोडाफार कमी होईल असां तयाला वाटत
होतां. कारोझने तयाच वेळी गतच्यावर वाट्टेल ते आरोप करायला सुरुवात केली, जेणेकरून ती गवचगलत होईल. पण तसां काहीही
झालां नाही. गतच्या तोंडू न बाहेर पडणारी कुठलीही मागहती एजांट्स नोंद करून ठे वत होते आगण ईस्रायलला पाठवत होते - गतथे
एररअलला प्रश्न गवचारणाऱ्या एजांट्सच्या मदतीसाठी.

एररअलच्या प्रश्नोत्तराांमधून मात्र एजांट्सना बरीच मागहती गमळाली. गतथे तयाांनी तयाला तयाच्या आईने फ्रान्समध्ये एजांट्सना
सगळी मागहती पुरवलेली आहे , असां खोटां साांगगतलां. तयाचाही तयावर गवश्वास बसला आगण तयाने योसेलबद्दल तयाला असलेली
सगळी मागहती द्यायचां कबूल केलां, पण तयाआधी तयाने स्वतःसाठी आगण तयाच्या आईसाठी तयाांच्यावर कुठलीही कायदे शीर
कारवाई होणार नाही अशी हमी मागगतली.

अमोस मॅनॉरने स्वतः अॅटनी जनरलशी बोलून ही हमी गदल्यावर एररअलने बोलायला सुरुवात केली. योसेलला तयाच्या
आईनेच स्वतःची मुलगी म्हणून ईस्रायलच्या बाहे र काढलां होतां. तयासाठी तयाचा कलॉगडन फेरे ल या नावाने पासपोटव
बनवण्यात आला होता. ईस्रायलच्या बाहेर पडल्यावर रूथने योसेलला गस्वतझलं डला नेऊन एका येगशवामध्ये ठे वलां होतां.
तयाच्यापुढे काय झालांय आगण आत्ता सध्या योसेल कुठे आहे , तयाबद्दल एररअलला काहीही मागहत नव्हतां.

एररअलने साांगगतलेली ही मागहती शागन्तलीला पाठवण्यात आली. इकडे रुथला गतच्या मुलाला जेरुसलेममध्ये अटक झाली
आहे, हे मागहतच नव्हतां. जेव्हा ते गतला साांगण्यात आलां तेव्हा ती गनःस्तब्ध झाली. तयाने सगळां मान्य केलेलां आहे आगण
तयामुळे तयाला कदागचत जन्मठे पेची गशक्षा होऊ शकते हे ही गतला साांगण्यात आलां. एररअलला असां काहीही होणार नाही, याची

47
 मोसाद

हमी गमळालेली होती, पण ते जर रुथला साांगगतलां, तर तयाचा उलटा पररणाम होईल असां एजांट्सना वाटलां, म्हणून तयाांनी गतला
खोटांच साांगगतलां.

गतने एक क्षणभर एजांट्सकडे पागहलां आगण ती थांडपणे म्हणाली, “तुम्ही तयाला फासावर लटकवलां तरी हरकत नाही. तो माझा
मुलगा नाही. माझा मुलगा मला मेला.”

हे उत्तर ऐकून एजांट्स हादरले. ही स्त्री असामान्य आहे आगण कुठल्याही धमकयाांचा गतच्यावर पररणाम होणार नाही हे तयाांच्या
लक्षात आलां.

शागन्तलीमधली प्रश्नोत्तरां स्वतः इसेर हॅरेल पाहात आगण ऐकत होता. आता आपण सगळी सूत्रां हातात घ्यायची वेळ आलेली आहे
हे तयाच्या लक्षात आलां.

इतका वेळ गतचां आगण गतच्या वागणुकीचां गनरीक्षण केल्यावर एक गोष्ट हॅरेलच्या लक्षात आली होती की या स्त्रीवर भीती,
धमकया, दबाव याांचा काहीही पररणाम होणार नाही. ती मानगसकदृष्ट् या अतयांत कणखर होती. गतच्या मुलाला काही झालां तरी
गतला फरक पडत नव्हता. तयामुळे तोही मुद्दा गनकालात गनघाला होता. आता फक्त एकच गोष्ट गतचां मन बदलवू शकत होती.
नैगतकता आगण सदसदगववेकबुद्धी. तयाच मुद्द्यावरून गतच्याशी बोलायचां हॅरेलने ठरवलां. ती जरी कट्टर जयू असली, तरी गतचा
जन्म अशा कमव ठ जयू घरात झाला नव्हता. तयामुळे कुठल्याही पररगस्थतीत धमव महतवाचा असा गवचार ती करणार नाही असा
हॅरेलचा अांदाज होता.

“मी इसेर हॅरेल. मी ईस्रायलच्या सरकारकडू न आलोय,” हॅरेलने अतयांत काळजीपूववक बोलायला सुरुवात केली, “तुझ्या मुलाने
आम्हाला बऱ्याचशा गोष्टी साांगगतलेल्या आहे त आगण आम्हाला तुझ्यागवर्षयी बरीच मागहती आहे . तुला अशा पररगस्थतीत
आम्हाला आणावां लागलां तयाबद्दल सवव प्रथम मी तुझी ईस्रायलच्या सरकारच्या वतीने माफी मागतो. तू आमच्या धमाव त प्रवेश
केलेला आहेस. जयू धमव आगण ईस्रायल या दोन गोष्टी एकमेकाांपासून वेगळ्या असू शकत नाहीत. योसेलच्या अपहरणाने
ईस्रायलच्या पायालाच धकका लागलेला आहे. सांपण ू व दे शभर धागमव क, पुराणमतवादी जयूांबद्दल असांतोर्ष आगण सांतापाची भावना
आहे. यादवी युद्धही भडकू शकतां. आगण या सगळ्याला एक प्रकारे तू जबाबदार असशील. जर उद्या तया मुलाला काही झालां, तो
आजारी पडला, तयाचा मृतयू झाला, तर तयाच्या आईवगडलाांना तोंड दे ऊ शकशील तू आगण तुझे सहकारी? तू स्वतः एक आई
आहेस. उद्या तुझ्या मुलाला असां उचलून नेलां आगण तुझ्यापासून दूर नेलां - का, तर तू जया प्रकारे तुझ्या मुलाला वाढवलां आहे स
ते तयाांना पसांत नाही - तर कसां वाटेल तुला? आमचा धमाव शी आगण धागमव क लोकाांशी कुठल्याही प्रकारे वाद नाही. आम्हाला
फक्त तो मुलगा हवाय. एकदा तो आमच्या हातात आला, की तू आगण तुझा मुलगा स्वतांत्र असाल.”

रुथ बेन डे गव्हडच्या मनातलां द्वांद्व गतच्या चेहऱ्यावर गदसत होतां. एक आई आगण स्त्री एका बाजूला आगण एक कट्टर, कमव ठ
जयूधमीय एका बाजूला. सगळे एजांट्स श्वास रोखून बसले होते. ही योसेलला शोधून काढण्याची शेवटची सांधी आहे , हे
सवां नाच जाणवलां होतां.

शेवटी गतने हॅरेलच्या नजरे ला नजर गमळवली, “याची काय खात्री आहे , की तुम्ही ईस्रायलचे प्रगतगनधी आहात? मी तुमच्यावर
गवश्वास कसा ठे व?ू ”

गतच्यावरची नजर अगजबात न हटवता हॅरेलने आपल्या जॅकेटच्या गखशातून आपला पासपोटव काढू न गतच्या हातात गदला. गतने
तो लक्षपूववक पागहला, परत गदला आगण मान खाली घातली.

“तो मुलगा गाटव नर नावाच्या कुटु ांबाकडे आहे . १२६, पेन स््ीट, िुकलीन, न्यूयॉकव. ते तयाला याांकेल या नावाने हाक मारतात.”

हॅरेल उठू न उभा रागहला, “धन्यवाद. जया क्षणी तो आम्हाला गमळे ल, तया क्षणी तू आगण तुझा मुलगा याांची सुटका होईल.”

48
 मोसाद

जेव्हा ही मागहती ईस्रायलच्या न्यूयॉकवमधल्या वगकलातीमध्ये कळवण्यात आली, तेव्हा एक नवाच प्रश्न उभा रागहला. गाटव नर
कुटु ांब राहात असलेला भाग िुकलीनमधला कमव ठ जयूांचा भाग होता. तयाच वर्षी कॉ ांग्रेसच्या, म्हणजे अमेररकेच्या सांसदे च्या
गनवडणुका होतया आगण हा भाग म्हणजे जवळजवळ एक लाख मतदार होते. तयामुळे जेव्हा स्थागनक पोगलसाांची मदत घ्यायचा
प्रयतन ईस्रायली अगधकाऱ्याांनी केला, तेव्हा तयाांनी सरळ हात वर केले. गनरुपायाने एफ.बी.आय.ची मदत घ्यायचां ईस्रायली
अगधकाऱ्याांनी ठरवलां. एफ.बी.आय.ने १०० टकके खात्री असल्यागशवाय कुठलीही कारवाई करायला नकार गदला. जेव्हा
ईस्रायली अगधकाऱ्याांनी स्वतः खात्री करून घेण्याची तयारी दाखवली, तेव्हा एफ.बी.आय. तयालाही तयार होईना.

शेवटी वैतागून हॅरेलने अमेररकेतला ईस्रायलचा राजदूत अॅव्हरम हामव नला फोन केला आगण आपल्याला अमेररकेचा अॅटनी
जनरल आगण राष््ाध्यक्ष जॉन एफ.केनेडींचा भाऊ रॉबटव केनेडीशी बोलू द्यावां अशी मागणी केली. तयाची अथाव तच रॉबटव
केनेडीशी बोलायची इच्छा नव्हती, पण या धमकीचा पररणाम होईल असां तयाला वाटलां होतां, कारण जेव्हा आइकमनच्या
अपहरणाची बातमी जगजाहीर झाली, तेव्हा ईस्रायलचां कौतुक करणाऱ्याांमध्ये रॉबटव केनेडी पगहला होता.

शेवटी एफ.बी.आय.ने खात्री करून घेतली आगण योसेलला गतथून बाहे र काढू न ईस्रायली अगधकाऱ्याांच्या ताब्यात गदलां.

४ जुल ै हा अमेररकेचा स्वातांत्र्यगदन. १९६२ मध्ये तो ईस्रायलनेपण साजरा केला. तया गदवशी योसेलला घेऊन ईस्रायली
अगधकारी तेल अवीवमध्ये परत आले. जवळजवळ अडीच वर्षां नी आयडा आगण योसेल भेटले.

आइकमनच्या यशस्वी अपहरणानांतर इसेर हॅरेलच्या गशरपे चात अजून एक तुरा खोवला गेला. तयाच्या सहकाऱ्याांनी तो
तयाच्या पॅररसमधल्या ऑगफसमध्ये काम करत असताना जया पलांगावर झोपायचा, तया पलांगाला योसेल्स बेड असां नाव गदलां
होतां. तयाला तयाांनी तोच पलांग भेट म्हणून गदला. तयाचबरोबर ऑपरे शन टायगर कबची आठवण म्हणून एक वाघाच्या गपल्लाचां
खेळणांही गदलां, जे हॅरेल शेवटपयं त पेपरवेट म्हणून वापरत असे.

कमव ठ, कडव्या जयूांच्या सांघटना एखाद्या गुप्तचर सांघटनेपेक्षा कमी नाहीत हे हॅरेलला समजलां होतांच. तयामुळे अशा लोकाांनाही
मोसादमध्ये एजांट्स म्हणून भरती करायचा तयाने गनणव य घेतला. तयाची सुरुवात तो रुथ बेन डे गव्हड उफव मॅडेगलन फेरे लपासून
करणार होता. केवळ गतच्या एका चुकीमुळे - ती योसेलला मुलीच्या वेशात ईस्रायलबाहे र घेऊन जात असताना गतचा मुलगा
ईस्रायलमध्येच असणां - ती पकडली गेली. पण गतच्या व्यगक्तमतवामुळे आगण गनष्ठे मुळे हॅरेल एवढा प्रभागवत झाला, की तयाने
गतला मोसादमध्ये यायची ऑफर द्यायचां ठरवलां होतां, पण तयाआधीच ती गायब झाली. या घटनेनांतर ३ वर्षां नी मोसाद एजांट्सना
ती जेरुसलेममध्ये सापडली. तयावेळी गतने नेतुराई काताव या कडव्याांमध्येही कडव्या असलेल्या जयू पांथाच्या प्रमुखाशी, राब्बाय
अॅमराम ब्लाऊशी लग्न केलेलां होतां.

योसेलने गशक्षण पूणव झाल्यावर ईस्रायली सैन्यात प्रवेश केला. नांतर तयाने आयबीएम साठी काम केलां आगण सध्या तो
ईस्रायलमध्ये गनवृत्त जीवन जगतो आहे आगण आपल्या फावल्या वेळात तो कमव ठ जयू आगण पुरोगामी जयू याांच्यातले सांबांध
सुधारण्यासाठी व्याख्यानां आगण इतर कायव क्रम आयोगजत करतो.

49
 मोसाद

६
मागिद, स्पेन. १९६३ च्या ऑगस्ट मगहन्यात एका कांपनीच्या ऑगफसमध्ये गतच्या मालकाला भेटायला दोघेजण आले होते. हा
मालक ऑगस््यन होता. तयाांनी स्वतःची ओळख नाटो (North Atlantic Treaty Organization) दे शाांच्या गुप्तचर सांस्थाांचे
अगधकारी अशी करून गदली. ते तयाच्या माजी पतनीच्या गशफारशीवरून तयाला भेटायला आले होते. तयाांच्याकडे तयाच्यासाठी
एक ऑफर होती. अशी ऑफर, जी तो नाकारू शकतच नव्हता....

थोड् याच वेळात या पाहु ण्याांना आपल्यागवर्षयी बरां च काही मागहत आहे , हे तयाला समजून चुकलां. तयाचां नाव तसां प्रगसद्ध होतांच.
दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात जमव नीमध्ये आगण जमव नीच्या शत्रूांमध्येसुद्धा तयाचा दबदबा होता. तो सैन्यात जाण्याआधी एक
नावाजलेला अॅथलीट होता आगण एस.एस.च्या कमाांडो सगव्हव समधल्या अतयांत धाडसी कमाांडोजपैकी एक म्हणून तयाचा
नावलौगकक होता. या लौगककाला साजेशी अफलातून कामगगरी तयाने करून दाखवली होती.

१९४३ मध्ये इटलीमध्ये दुसरां महायुद्ध, गहटलर आगण नाझी जमव नी याांच्यागवरुद्ध प्रचांड असांतोर्ष उफाळला होता. तयाचां एक
कारण इटागलयन सैन्याची युद्धातली अतयांत खराब कामगगरी हे होतांच, पण लोक २१ वर्षां च्या फॅगसस्ट राजवटीला आगण
दडपशाहीला कांटाळले होते, हे ही गततकांच खरां होतां. इटलीचे राजे गव्हकटर इमॅन्युअल याांनी या सगळ्या असांतोर्षाचां लक्ष्य
असलेल्या हु कूमशहा बेगनतो मुसोगलनीकडू न राजीनामा मागगतला होता. मुसोगलनीने फॅगसस्ट पक्षाच्या ग्राँड कौगन्सलमध्ये
स्वतःची बाजू माांडण्याचा आटोकाट प्रयतन केला, पण बाकीचे कोणीही तयाचां ऐकायला तयार नव्हते. तयाचा राजीनामा
गतथल्या गतथे घेण्यात आला, आगण तयाला अटक करण्यात आली.

इटलीच्या उत्तर भागात तयावेळी जमव न सैन्य होतां आगण या सैन्याची गतथल्या जनतेमध्ये दहशत होती. तयामुळे मुसोगलनीला
इटलीच्या नवीन सरकारने एका वेगळ्याच गठकाणी कैदे त ठे वलां - इटलीमधल्या अॅपेनाईन पवव तराजीमधलां सवाव त उां च गशखर
असलेल्या ग्रॅन सॅसो या पवव तावर असलेल्या काम्पो इांपरे टर हॉटेलमध्ये. मुसोगलनीला सोडवण्याचा प्रयतन जमव न सैन्य करणार,
हे उघड होतां, पण इथपयं त पोचणां आगण कडे कोट पहाऱ्यातून मुसोगलनीला बाहे र काढणां अवघड नव्हे , तर अशकय कोटीतली
गोष्ट होती. पण १२ सप्टेंबर १९४३ या गदवशी ग्लायडसव च्या सहाय्याने या पवव तगशखरावर आपल्या काही मोजकया
सहकाऱ्याांबरोबर उतरून या जमव न कमाांडोने मुसोगलनीची सुटका केली आगण तो तयाला गहटलरकडे घेऊन आला. या अचाट
आगण अतकयव धाडसाच्या बातम्या जमव नीतच नव्हे, तर जगभर सवव त्र पसरल्या. आगण तयाचां नावही. एस.एस.कॅप्टन ओट्टो
स्कोझेनी.

पुढे जून १९४४ मध्ये गिटीश आगण अमेररकन सैन्याने इांगग्लश खाडी ओलाांडून नॉमं डी इथे जमव नीगवरुद्ध पगिम आघाडी
उघडली. फ्रान्सच्या स्वातांत्र्याबरोबरच बेगल्जयम आगण हॉलांड हे दे श मुक्त करणां आगण गतथून जमव नीमध्ये गशरण्याचा प्रयतन
करणां आगण जमव नीचा औद्योगगक दृष्ट् या महतवाचा - हु र हा भाग ताब्यात घेणां ही या सैन्यदलाांची महतवाच उगद्दष्टां होती.
तयासाठी तयाांनी गडसेंबर १९४४ मध्ये आदेन्स या घनदाट अरण्याांनी भरलेल्या फ्रान्स-बेगल्जयम सीमारे र्षेवरच्या प्रदे शातून
बेगल्जयममध्ये गशरायचा प्रयतन केला. तेव्हा स्कोझेनी आगण तयाच्या ४० जणाांच्या वाफेन एस.एस. पथकाने अमेररकन
सैगनकाांसारखे गणवेश घालून अमेररकन सैन्यावर हल्ला चढवला आगण गोंधळ माजवला. तयामुळे ‘युरोपमधला सवाव त
धोकादायक माणूस’ हा गकताबही तयाला गमळाला होता आगण तोही तयाच्या शत्रूांकडू न.

युद्धानांतर डाखाऊ छळछावणीमधल्या अगधकाऱ्याांवर भरलेल्या खटल्यामध्ये स्कोझेनीचाही समावेश होता, पण तो तयातून
गनदोर्ष सुटला. तयानांतर तो स्पे नमध्ये स्थागयक झाला.

१९६३ मध्ये तयाला भेटायला आलेल्या या दोघाजणाांना हा इगतहास पूणवपणे मागहत होता. तयाांनी फार वेळ न घालवता मुद्द्याच्या
गोष्टी बोलायला सुरुवात केली.

50
 मोसाद

“आम्ही नाटोकडू न आलेलो नाही,” तयाांच्यातला एकजण म्हणाला, “ईस्रायलमधून आलोय.”

स्कोझेनीने तयाांच्याकडे रोखून पागहलां. “मी रफी एतान,” तो माणूस म्हणाला, “आगण हा अॅव्हनर अगहतुव, मोसाद स्टेशन चीफ,
पगिम जमव नी.”

स्कोझेनी बुचकळ्यात पडला. मोसादचां तयाच्यासारख्या पूवाव श्रमीच्या नाझी सैगनकाकडे काय काम असू शकतां?

“काळजी करू नकोस. आमच्याकडू न तुला सध्यातरी काहीही धोका नाहीये,” एतान म्हणाला, “आम्हाला तुझी मदत हवी आहे .
तुझ्या इगजप्तमध्ये बऱ्याच ओळखी आहे त असां ऐकलांय आम्ही.”

२१ जुल ै १९६२ या गदवशी, म्हणजे योसेल शूशमाकर ईस्रायलमध्ये आल्यानांतर अवघ्या दोन आठवड् याांत इगजप्तचा राष््ाध्यक्ष
गमाल अब्दुल नासरने दोन क्षेपणास्त्राांचां अनावरण करून सांपण ू व जगाला धकका गदला. यातल्या एका क्षेपणास्त्राचा पल्ला
होता १७५ मैल तर दुसऱ्याचा ३५० मैल. पगहल्याचां नाव होतां अल झागफर आगण दुसऱ्याचां अल कागहर. २३ जुल ै हा इगजप्तमध्ये
झालेल्या राजयक्राांतीचा वधाव पनगदन. तया गदवशी कैरोच्या रस्तयाांवरून या दोन्ही क्षेपणास्त्राांची भव्य गमरवणूक काढण्यात
आली. कैरोमधल्या प्रगसद्ध तेहरीर चौकात भार्षण करताना नासरने ही दोन्ही क्षेपणास्त्रां बैरूतच्या दगक्षणेला असलेलां कुठलांही
लक्ष्य भेदू शकतात, हे जाहीर केलां आगण ईस्रायली नेतयाांचां धाबां दणाणलां. नासरच्या दाव्यामुळे नव्हे , तर या क्षेपणास्त्राांगवर्षयी
काहीही मागहत नसल्यामुळे.

लोकाांनी आगण राजकीय नेतयाांनी ताबडतोब मोसाद आगण खासकरून इसेर हॅरेलवर आगपाखड करायला सुरुवात केली.
जेव्हा नासर आपली क्षेपणास्त्रां बनवत होता, तेव्हा हॅरेल काय करत होता? तर एका लहान मुलाला शोधण्यात गकव होता.
नासरने जरी स्पष्ट शब्दाांत उल्लेख केला नसला, तरी बैरुतच्या दगक्षणेला याचा अथव उघड होता. जेव्हा नासर ईस्रायलच्या
अगस्ततवालाच आव्हान देत होता, तेव्हा हॅरेलचे लोक तयाचा पाठपुरावा करण्याऐवजी एका येगशवामधून दुसऱ्या येगशवामध्ये
योसेलच्या शोधात आपला वे ळ आगण शक्ती वाया घालवत होते.

जेव्हा या टीकेचा सूर गटपेला पोचला, तेव्हा पांतप्रधान बेन गुररयननी हॅरेलला भेटायला बोलावलां आगण तयाने एका
आठवड् याच्या आत याचा छडा लावायचां कबूल केलां आगण गदलेल्या शब्दाप्रमाणे ऑगस्टमध्ये पांतप्रधानाांसमोर तयाला
गमळालेली मागहती ठे वली - इगजप्तमधली क्षेपणास्त्रां बनवण्यात जमव न शास्त्रज्ञाांचा सहभाग होता.

१९६० मध्ये नासरने इगजप्तचां शस्त्रागार नव्या, अपारां पररक शस्त्राांनी सुसजज करायचा गनणव य घेतला. तयात प्रामुख्याने जेट
गवमानां, रॉकेट् स आगण क्षेपणास्त्राांचा समावेश असणार होता. तयाचबरोबर नासरला गुप्तपणे गकरणोतसारी आगण रासायगनक
अस्त्राांचाही पयाव य वापरून पहायचा होता. या प्रकल्पाचा प्रमुख म्हणून तयाने जनरल महमूद खलील या माजी वायुदल
प्रमुखाची नेमणूक केली. जेव्हा खलीलने पैशाांबद्दल गवचारलां, तेव्हा नासरचां उत्तर होतां - तयाची काळजी तू करू नकोस.

खलीलपुढे आता या प्रकल्पासाठी काम करायला तयार असणाऱ्याांना शोधायचां आव्हान होतां आगण तयाला हे लोक कुठे
गमळतील ते मागहत होतां. तयाच्या हस्तकाांनी सांपण ू व युरोपात गफरून जमव न शास्त्रज्ञ आगण तांत्रज्ञाांना इगजप्तमध्ये यायची आगण
काम करायची ऑफर द्यायला सुरुवात केली. यातल्या बहु सांख्य लोकाांनी महायुद्धापूवी आगण युद्धादरम्यान जमव नीमध्ये
असलेल्या अणुगवज्ञान, अवकाशगवज्ञान आगण तांत्रज्ञानगवर्षयक सांशोधन केंिाांमध्ये आगण प्रयोगशाळाांमध्ये काम केलां होतां.
बरे च जण नाझी पक्षाचे गकांवा एस.एस. चे सदस्यही होते आगण जयू द्वेष्टेदेखील. तयामुळे इगजप्तमध्ये येऊन काम करायला ते
लगेचच तयार झाले. पैसा हा मुद्दा अडचणीचा नसल्यामुळे या लोकाांना गलेलठ्ठ पगार आगण इतर सुखसुगवधा पुरवण्यात येणार
होतया. तयाची भुरळ पडू न अने क शास्त्रज्ञ आगण तांत्रज्ञ जमव नीमधून इगजप्तमध्ये दाखल झाले आगण तयाांनी इगजप्तमध्ये गुप्तपणे ३
कारखाने उभारले. नासरच्या मांत्र्याांनाही याची कल्पना दे ण्यात आली नव्हती.

51
 मोसाद

या ३ कारखान्याांपकै ी पगहल्याचां नाव होतां फॅकटरी ३६. गवमानाांच्या उभारणीसाठी जगगद्वख्यात असलेला गवली मेसरगश्मट इथे
इगजप्तसाठी एक लढाऊ जेट गवमान गवकगसत करत होता. तयाची रचना असलेली आगण तयाच्या नावाने ओळखली जाणारी
मेसरगश्मट गवमानां ही जमव न वायुदल लुफ्तवाफची सवाव त धोकादायक गवमानां होती.

दुसरा कारखाना १३५ या क्रमाांकानेच ओळखला जात असे. गतथे फगडव नाांड िॅडनर नावाचा तांत्रज्ञ मेसरगश्मटच्या गवमानाांसाठी
जेट इांगजन्स बनवत होता. िॅडनरने अनेक वर्षे रगशयामध्ये काम केलां होतां, आगण तो जमव नीत परत आल्यावर खलीलच्या
हस्तकाांशी तयाची भेट झाली होती आगण तयाांनी तयाला कैरोला येऊन खलीलला भेटण्याची गवनांती केली होती. या दोघाांच्या
भेटीसाठी मध्यस्थी करणारा माणूस होता डॉ.एकाटव , जो तयावेळी डे म्लर-बेंझचा एक सांचालक होता.

पण सवाव त गुप्त कारखाना होता फॅकटरी ३३३. इगजप्तच्या वाळवांटात कुठे तरी दडवलेल्या या कारखान्यात एकेकाळी नाझी
जमव नीसाठी काम करणारे तांत्रज्ञ आता इगजप्तसाठी मध्यम पल्ल्याची क्षेपणास्त्रां बनवत होते.

हॅरेलच्या मागहतीनुसार इगजप्तमध्ये या प्रकल्पाांवर गडसेंबर १९६० पासून युद्धपातळीवर काम सुरु झालां होतां आगण तयाचां कारण
होतां ईस्रायल अण्वस्त्रसजज होत असल्याची बातमी. तयाच मगहन्यात एका अमेररकन यू-२ गवमानाने

ईस्रायलमधील गदमोना इथे असलेल्या एका मोठ् या इमारतीचा गुपचूप फोटो काढला होता. या इमारतीची रचना पाहू नच ती
अणुभट्टी आहे हे समजलां असतां. अमेररका आगण इतर अण्वस्त्रधारी दे शाांमध्ये असलेल्या अणुभट्ट्या आगण या इमारतीमध्ये
आियव कारक साम्य होतां.

जेव्हा ही बातमी जाहीर झाली, तेव्हा अरब राष््ाांनी अथाव तच आपला गनर्षेध नोंदवला. अमेररका आगण सोगवएत रगशया याांनीही
गचांता व्यक्त केली. पण ईस्रायलकडू न काहीही प्रगतगक्रया आली नाही आगण हा प्रकल्प बांद करण्याचा तर प्रश्नच उद्भवत
नव्हता.

नासरने याचमुळे ही क्षेपणास्त्रां गवकगसत करून ईस्रायलला चोख प्रतयुत्तर द्यायचां ठरवलां होतां.

इगजप्तमध्ये काम करणाऱ्या जमव न शास्त्रज्ञाांचा प्रमुख होता प्रोफेसर युजीन साँगर. युद्धानांतर तयाने फ्रान्समध्ये व्हे रोगनक
नावाच्या एका रॉकेट प्रकल्पावर काम केलां होतां. ही रॉकेट् स जमव नीने महायुद्धाच्या अगदी शेवटी वापरलेल्या व्ही-१ आगण व्ही-
२ या रॉकेट् सवर आधाररत होती. तो इगजप्तला येताना आपल्या दोन सहाय्यकाांना घेऊन आला होता - पॉल गोके आगण
वुल्फगाांग गपल्झ. गोके इलेक्ॉगनकस आगण क्षेपणास्त्राांमध्ये वापरण्यात येणारी गदशादशव क प्रणाली (Giding System) या
गवर्षयाांचा तज्ञ होता. गपल्झने तर गवख्यात जमव न शास्त्रज्ञ वेनवर फॉन िाऊन याच्या हाताखाली व्ही-२ रॉकेटवर काम केलां होतां.
इगजप्तमध्ये हान्स कलाईनवाख्टर हा अजून एक शास्त्रज्ञ तयाांच्याबरोबर काम करत होता. तयाची स्वतःची सुसजज प्रयोगशाळा
जमव नीमध्ये लोराच या गठकाणी गस्वतझलं डच्या सीमेजवळ होती. गतथे क्षेपणास्त्राांसाठी अतयाधुगनक गदशादशव क प्रणाली
बनवण्यावर सांशोधन चालू होतां. रासायगनक गवभागाचा प्रमुख होता डॉ. एमीन दागदऊ. तो युद्ध चालू असताना एस.एस. मध्ये
होता.

या शास्त्रज्ञाांनी इगजप्तच्या गुप्तचर सांघटनाांच्या मदतीने चार शेल कांपन्या स्थापन केल्या होतया - इां्ा, इां्ाहाँडेल, पतवाग आगण
गलांडा. या कांपन्या क्षेपणास्त्राांसाठी लागणारी सामग्री वेगवेगळ्या स्वरुपात खरे दी करत होतया. इां्ाहाँडेलचा प्रमुख होता डॉ.
हाईन्झ क्रुग. या सवव कांपन्याांमध्ये एक गोष्ट समान होती. प्रतयेकीच्या सांचालकाांमध्ये हसन कागमल हे नाव होतां. हा माणूस
गस्वतझलं डमध्ये स्थागयक झालेला इगजगप्शयन उद्योगपती होता. तयाचा अजून दोन शेल कांपन्याांमध्ये सहभाग होता - मेको
आगण एमटीपी. या दोन कांपन्या सामग्री आगण मनुष्यबळाचा पुरवठा करत होतया. कागमलव्यगतररक्त िॅडनर आगण मेसरगश्मट
हे दोघे या कांपन्याांचे सांचालक होते.

52
 मोसाद

प्रतयक्ष क्षेपणास्त्राांच्या उभारणीवर काम सुरु झालां होतां १९६१ मध्ये. पण तया वर्षाव च्या शेवटी पगिम जमव न सरकारला युजीन
साँगर आगण तयाच्या इगजप्तशी असलेल्या सांबांधाांबद्दल समजलां होतां आगण तयाांनी तयाला तयाचा पासपोटव रद्द करायची धमकी
देऊन जमव नीमध्ये परत बोलावून घेतलां होतां. आता वुल्फगाांग गपल्झ हा या सांपण ू व प्रकल्पाचा प्रमुख होता.

जुल ै १९६२ पयं त या प्रकल्पामधून ३० क्षेपणास्त्रां तयार झाली होती आगण तयातली दोन कैरोमध्ये २३ जुलच्ै या गदवशी
दाखवण्यात आली होती.

ऑगस्टमध्ये जेव्हा हॅरेल पांतप्रधान बेन गुररयनना भेटला, तेव्हा तयाने आपल्याबरोबर एक पत्र आणलां होतां. हे पत्र गपल्झने
कागमल अझ्झाब या इगजगप्शयन सरकारच्या प्रगतगनधीला पाठवलेलां होतां आगण तयात ९०० क्षेपणास्त्राांसाठी सुमारे सदतीस
लाख गस्वस फ्राँकस एवढ् या प्रचांड रकमेची मागणी करण्यात आली होती. रफी एतानच्या लोकाांनी हे पत्र मध्येच हस्तगत
करून तयाची नककल केली होती.

९०० क्षेपणास्त्राांमध्ये इगजप्त डायनामाईट गकांवा ततसम पारां पाररक स्फोटक पदाथव ठे वणार नाही यावर ईस्रायलच्या सांरक्षण
वतुवळातल्या सवां चां एकमत होतां. नककीच तयात रासायगनक अस्त्रां, जीवशास्त्रीय अस्त्रां, अणुबॉम्ब गकांवा मग गकरणोतसगी
कचरा अशा घातक गोष्टी असणार होतया. जी गुप्तता पाळण्यात येत होती, तयावरून तर हे उघड होतां.

तयावेळी ईस्रायलच्या सैन्यदलाांबरोबर काम करणारे तांत्रज्ञ आगण शास्त्रज्ञही नवोगदत होते. या मागहतीत खरी मागहती गकती
आगण अगतरां गजत गकती, याचा तयाांना अांदाज आला नाही. तयामुळे मोसादनेही इगजप्त ९०० क्षेपणास्त्रां गवकगसत करतोय आगण
तयावरून ईस्रायलला कायमचां उध्वस्त आगण नष्ट करू शकेल अशा पदाथां चा मारा होऊ शकतो, हे गृहीत धरून काम
करायला सुरुवात केली.

लवकरच तयाांना या प्रकल्पातला एक कच्चा दुवा लक्षात आला. जमव न शास्त्रज्ञ आगण तांत्रज्ञ अजूनही गदशादशव क प्रणालीवर
अडकले होते. तयाांना पूणवपणे गनदोर्ष आगण वातावरणातल्या बदलाांशी जुळवून घेणारी आगण रडारला चकवू शकणारी अशी
प्रणाली अजूनही गवकगसत करता आली नव्हती, आगण जोपयं त हे होणार नव्हतां, तोपयं त क्षे पणास्त्रां नुसती बनवून काहीही
फायदा नव्हता, कारण ती तयाांच्या इगच्छत लक्ष्याांपयं त पोहोचूच शकली नसती.

हे लक्षात आल्यावर हॅरेलने इगजप्तचा हा प्रकल्प उध्वस्त करायचां ठरवलां. पण इगजगप्शयन गुप्तचर सांस्थाांनी प्रकल्पाचे वेगवेगळे
भाग अशा प्रकारे गवखरून ठे वले होते, की एकाच वे ळी सांपण ू व प्रकल्प नष्ट करणां अशकय होतां. आता हा प्रकल्प थाांबवण्याचा
एकच मागव होता. तयाच्यावर काम करणारे लोक जर सोडू न गेले तर तो पुढे नेणां इगजगप्शयनाांसाठी अशकय होतां.

आइकमनच्या अपहरणाच्या वेळी डॉ.गफ्रतझ बॉवरने साांगगतलेली एक गोष्ट हॅरेलच्या मनात अजूनही होती. पगिम जमव नीमध्ये
एकेकाळी नाझी पक्ष आगण एस.एस. याांचे सभासद असलेल्या लोकाांनी सरकारमध्ये गशरकाव केलेला असल्यामुळे डॉ.बॉवरने
आइकमनबद्दल तयाला समजलेली मागहती ईस्रायलला पुरवली होती, कारण जमव न सरकारने आइकमनच्या प्रतयापव णासाठी
अजेगन्टनाकडे पाठपुरावा करणां हे खूप कठीण होतां. सरकारमध्ये असलेल्या नाझी पक्षाच्या हस्तकाांनी ते कधीच यशस्वी होऊ
गदलां नसतां.

नेमकया याच मुद्द्यावर हॅरेलच्या मनात जमव नीगवर्षयी अढी गनमाव ण झाली होती. तयाचा हळू हळू या गोष्टीवर गवशास बसायला
लागला होता, की जया अथी जमव न सरकार इगजप्तमध्ये काम करणाऱ्या जमव न शास्त्रज्ञ आगण तांत्रज्ञाांना कुठल्याही प्रकारे
अडवत नाहीये, याचा एकच अथव होऊ शकतो. जमव न सरकारचीही ईस्रायलचा नाश व्हावा अशीच इच्छा आहे . तयाने पांतप्रधान
बेन गुररयनना जमव न राष््ाध्यक्ष कॉनराड अॅडेनॉवर याांच्याशी बोलून या मुद्द्यावर काहीतरी ठाम गनणव य घेण्याची गवनांती
केली. बेन गुररयननी नकार गदला. साधारणपणे तयाच वेळी जमव नीकडू न ईस्रायलला नेगेव्ह वाळवांटाच्या गवकासासाठी ५००
कोटी अमेररकन डॉलसव एवढां प्रचांड कजव गमळालां होतां. तयाचबरोबर ईस्रायलला जमव नीकडू न गवमानां, रणगाडे , तोफा,
हेगलकॉप्टसव अशी प्रचांड लष्करी मदतसुद्धा गमळत होती. इगजप्तमध्ये काम करणाऱ्या जमव न शास्त्रज्ञाांचा मुद्दा उकरून काढू न

53
 मोसाद

जमव नीशी वाकडां घेण्याची बेन गुररयनची तयारी नव्हती. तरी हॅरेलला शाांत करण्यासाठी तयाांनी तयावेळी सांरक्षण उपमांत्री
असलेल्या गशमॉन पेरेस याांना जमव न सांरक्षणमांत्री फ्रान्झ जोसेफ स््ाउस याांच्याशी बोलणी करायला साांगगतलां.

पण एवढ् यावर हॅरेलचां समाधान होण्यासारखां नव्हतां. जयूद्वेष्टे जमव न शास्त्रज्ञ जमव न सरकारच्या छुप्या पाठींब्याने इगजप्तशी
हातगमळवणी करून ईस्रायलला नष्ट करण्याचा प्रयतन करताहे त यावर आता तयाचा पूणव गवश्वास बसला होता, जरी असां
दाखवून देणारा कुठलाही पुरावा नव्हता, तरीही. तयाने स्वतःहू न कारवाई करायचा गनणव य घेतला.

११ सप्टेंबर १९६२ या गदवशी सकाळी साडे दहाच्या सुमारास जमव नीतल्या म्युगनक शहरातल्या गशलरस््ास या रस्तयावर
असलेल्या इां्ा नावाच्या कांपनीच्या ऑगफसमध्ये एक अरब चेहरे पट्टी असलेला माणूस आला. तयाला कांपनीच्या सांचालकाांपक ै ी
असलेल्या डॉ.हाईन्झ क्रुग याांना भेटायचां होतां. कांपनीमधला जो सहाय्यक या माणसाला डॉ. क्रुगकडे घेऊन गेला, तयाने
क्रुगच्या ऑगफसचा दरवाजा बांद होता होता या माणसाचां जे बोलणां ऐकलां, तयावरून तयाला जनरल खलीलचा सहाय्यक
अगधकारी असलेल्या कनव ल नागदमने पाठवलां होतां. थोड् या वेळाने क्रुग आगण हा माणूस बाहे र पडले. नांतर क्रुग गायब झाला.

पोगलसाांनी तपास केल्यावर तयाांना डॉ.क्रुग आगण तो माणूस याांना इगजप्तच्या सरकारी गवमानसेवेच्या म्युगनक ऑगफसमध्ये
जाताना पागहलेली एक स्त्री भेटली. गतनेच तयाांना शेवटचां पागहलां होतां हे लवकरच पोगलसाांना समजलां.

दोन गदवसाांनी क्रुगची पाांढरी मगसव गडस पोगलसाांना सापडली. गाडीवर बराच गचखल आगण माती याांचे थर होते आगण गतच्या
पे्ोलच्या टाकीत पे्ोलचा एक थेंबही नव्हता. तयाच गदवशी दुपारी म्युगनकमधल्या मध्यवती पोगलस स्टेशनच्या बाहे रून
पोगलसाांना डॉ.क्रुग मरण पावलाय हे साांगणारा फोन आला. तयाचा मृतदे ह गकांवा इतर कुठलाही पुरावा गमळाला नाही.

२७ नोव्हें बर १९६२ या गदवशी फॅकटरी ३३३ मधल्या ऑगफसमध्ये वुल्फगाांग गपल्झची सेक्रेटरी हॅनेलोर वेंडी तयाचा पत्रव्यवहार
बघत असताना गपल्झसाठी आलेलां एक पासव ल गतला गमळालां. तयावर पाठवणारा म्हणून हाँ बुगव शहरातल्या एका प्रगसद्ध
वगकलाचां नाव होतां. गतने ते पासव ल उघडल्यावर आतमधल्या बॉम्बचा कानठळ्या बसवणारा स्फोट झाला. वेंडीचा चेहरा आगण
हातपाय भाजले आगण ती आांधळी आगण बगहरी झाली.

दुसऱ्याच गदवशी BOOKS असां गलगहलेलां अजून एक पासव ल गतथे आलां. तयावर जमव नीमधल्या स्टु टगाटव शहरातल्या एका
नामाांगकत प्रकाशकाचां नाव आगण पत्ता होता. गतथल्या एका सहाय्यकाने ते उघडल्यावर आतमधल्या बॉम्बचा स्फोट होऊन
पाच लोक ठार झाले.

फॅकटरी ३३३ आगण इतर कारखान्याांमध्ये पासव ल्स येणां ही सामान्य गोष्ट होती. तयामुळे दोन प्रसांग होऊनही गतथे काम
करणारे लोक सावध झाले नाहीत. ही पासव ल्स वेगवेगळ्या गठकाणाांहून पाठवण्यात येत होती - जमव नी, फ्रान्स, गस्वतझलं ड.
काही तर इगजप्तमधूनही पाठवण्यात आली होती. सगळीच पासव ल्सचा स्फोट झाला नाही. काही वाटेतच फुटली, काही
स्फोटाआधीच सुरक्षा यांत्रणेच्या हातात पडली. जरी ही पासव ल्स कोण पाठवतांय ते कधीच उघड झालां नाही, तरी याच्यामागे
मोसादचा हात आहे असा सांशय इगजगप्शयन गुप्तचर सांघटनाांना आगण पािातय पत्रकाराांना आला होताच.

बऱ्याच वर्षां नी जेव्हा इगजगप्शयन गुप्तचर सांघटनाांनी यातल्या काही स्फोटाांमागे असलेल्या एका माणसाला कैरोमध्ये अटक
केली. तयाचां नाव होतां वुल्फगाांग लुट्झ. तयाचा रे सच्या घोड् याांची पैदास करण्याचा व्यवसाय होता आगण कैरोच्या जवळ तयाचा
स्टडफामव होता. महायुद्धादरम्यान तो एस.एस. मध्ये होता, आगण जयू या शब्दाचाही तयाला गतरस्कार वाटत असे. कैरोमधल्या
उच्चभ्रू वतुवळात तयाचा अतयांत सहज वावर होता. तयाला पकडल्यावर इगजप्तला हे समजलां की तो झीव्ह गुर अॅरी नावाचा
मोसाद एजांट होता.

पण हे सगळां नांतर घडलां. इकडे या स्फोटाांमुळे जमव न शास्त्रज्ञ हादरले होते. तयाांना आपल्या जीवाची भीती वाटायला लागली
होती. अनेक जणाांना तयाांच्या घरी गननावी धमकीचे फोन यायला सुरुवात झाली होती. धमकी अतयांत गनःसांगदग्ध भार्षेत होती.

54
 मोसाद

नासरच्या प्रकल्पावर काम केलांत तर तुमची आगण तुमच्या कुटु ांबाची खैर नाही. गतन्ही कारखान्याांची सुरक्षा वाढवण्यात
आली. हे शास्त्रज्ञ जेव्हा कधी युरोपमध्ये जात, तेव्हा ते एकत्र आगण सुरक्षारक्षकाांच्या सोबत जायला लागले.

मोसादच्या दृष्टीने ही पररगस्थती अजून गचांताजनक होती. या शास्त्रज्ञाांचा एखादा कच्चा दुवा शोधून काढण्यासाठी मोसादने
तयाांच्या पत्रव्यवहारावर नजर ठे वायला आगण ते जया हॉटेल्समध्ये उतरतील, गतथल्या खोल्याांमध्ये गुप्त मायक्रोफोन्स ठे वायला
सुरुवात केली.

हे मायक्रोफोन्स मोसादच्या हातात कसे आले, तो एक गकस्साच आहे. रफी एतानने अमेररकेला भेट गदलेली असताना
सी.आय.ए.ला हे मायक्रोफोन्स वापरताना पागहलां होतां. पण ईस्रायलच्या हातात ते पडणां कठीण होतां. एकदा वतव मानपत्र वाचत
असताना एतानला एक बातमी गदसली. ती गमयामीच्या गुन्हे गार जगाचा बादशहा मेयर लान्स्कीबद्दल होती. लान्स्की जयू
आहे, हे एतानला समजल्यावर तयाने मोसादच्या अमे ररकेतल्या प्रगतगनधीला लान्स्कीशी सांपकव करून द्यायला साांगगतलां.
जेव्हा लान्स्की स्वतः फोनवर आला, तेव्हा एतानने तयाला तो जयू असल्याची आठवण करून गदली आगण ईस्रायलप्रती तयाच्या
असलेल्या कतव व्याबद्दल तयाला फोनवर एक भलां मोठां प्रवचन गदलां आगण शेवटी या मायक्रोफोन्सची मागणी केली.
लान्स्कीनेही तयाचे कााँटॅकट् स वापरून एतानपयं त हे मायक्रोफोन्स पोचवले.

ईस्रायलमधल्या तांत्रज्ञाांनी ताबडतोब तया मायक्रोफोन्सच्या तांत्रज्ञानावर आधाररत मायक्रोफोन्स बनवले, जे मोसादने
वापरायला सुरुवात केली.

या टेहळणीतून मोसादच्या हाताला एक नाव लागलां - डॉ.ओट्टो योगकलक. तयाच्याबद्दल जी मागहती गमळालेली होती, तयानुसार
योगकलक ऑगस््यन होता, गकरणोतसगी पदाथव या गवर्षयातला तज्ञ होता आगण इगजप्तचा प्रकल्प वेळेत पूणव करण्यासाठी तयाची
नेमणूक झालेली होती. इगजगप्शयन गुप्तचराांनी तयाच्यासाठी ऑस््ा नावाची एक कांपनी स्थापन केली होती. ही कांपनी
सांशोधनाच्या नावाखाली गकरणोतसगी पदाथव गवकत घेत होती आगण इगजप्तच्या राजनैगतक कागदपत्राांसोबत हे पदाथव
इगजप्तमध्ये पाठवण्यात येत होते. योगकलकवर इगजप्तसाठी दोन अण्वस्त्रचाचण्या करण्याची आगण क्षेपणास्त्राांवर बसवता येतील
असे छोटे अणुबॉम्ब बनवण्याची जबाबदारी होती.

याचा अथव ईस्रायलसाठी योगकलक हा अतयांत धोकादायक माणूस होता. कदागचत सवव जमव न शास्त्रज्ञाांमध्ये सवाव त धोकादायक.
तयामुळे तयाला ताबडतोब शोधून काढण्याचे आदे श हॅरेलने गदले.

पण सतय हे कादांबरीपेक्षाही अकल्पनीय असतां असां म्हणतात, ते काही खोटां नाही. २३ ऑकटोबर १९६२ या गदवशी ईस्रायलच्या
िुसेल्स, बेगल्जयम इथल्या दूतावासात एक माणूस आला. तयाच्याकडे ईस्रायलसाठी अतयांत महतवाची मागहती होती -
इगजगप्शयन क्षेपणास्त्र प्रकल्पाचा पूणव लेखाजोखा. जेव्हा गतथल्या अगधकाऱ्याने तयाला तयाचां नाव गवचारलां, तेव्हा तयाने
साांगगतलां - ओट्टो योगकलक.

या घटनेनांतर दोन आठवड् याांनी वेर्षाांतर करून, अतयांत गुप्तपणे योगकलक ईस्रायलमध्ये आला. इगतहासकार आगण पत्रकाराांचा
असा अांदाज आहे, की योगकलक आगण डॉ.क्रुग हे एकत्र काम करत होते. डॉ.क्रुगनेच योगकलकला या प्रकल्पात आणलां होतां.
जेव्हा डॉ.क्रुग गायब झाला, तेव्हा आपले गदवस भरल्याची योगकलकला जाणीव झाली. मोसाद एजांट्सपुढे कुठलाही युगक्तवाद
चालणार नाही हे तयाला समजून चुकलां, तयामुळे तयाांच्या हातून पळवलां गकांवा मारलां जाण्यापे क्षा आपणच ईस्रायलला जाऊन
भेटावां असा गवचार तयाने केला असण्याची शकयता आहे .

योगकलकने मोसादला जी मागहती गदली, तयानुसार तो दोन प्रकल्पाांवर काम करत होता - ऑपरे शन आयबीस आगण ऑपरे शन
गकलओपात्रा. आयबीस हा प्रकल्प स्फोटानांतर गकरणोतसगव पसरवणारां एक अस्त्र गवकगसत करण्यासाठी होता, तर
गकलओपात्रा प्रकल्पात दोन अणुबॉम्ब बनवायचे होते. पगहल्या प्रकल्पासाठी योगकलक तयाच्या ऑस््ा नावाच्या कांपनीद्वारे
कोबाल्ट ६० हे गकरणोतसगी समस्थागनक (Radioactive Isotope) खरे दी करत होता, दुसऱ्या प्रकल्पासाठी तो एक वेगळीच

55
 मोसाद

पद्धत वापरणार होता. युरोप गकांवा अमेररकेतून २०% समृद्ध युरेगनयम (Enriched Uranium) गवकत घेऊन ते काही खास
यांत्रसामग्री वापरून ९०% पयं त समृद्ध करण्याची ही योजना होती. तयासाठी लागणारी उपकरणां जमव नी आगण हॉलांडमध्ये
डॉ.गवल्हेल्म ग्रॉथ, डॉ.जेकब गकस्टमाकर आगण डॉ. गरनॉट गझप याांनी बनवलेली होती. खरे दी केलेलां कोबाल्ट ६० कैरोमध्ये
डॉ.लैला खलील नावाच्या एका स्त्रीरोगतज्ञ डॉकटरच्या हॉगस्पटलच्या पत्त्यावर पाठवलां जात असे. ती या प्रकल्पाचा प्रमुख
असलेल्या जनरल खलीलची बहीण होती.

योगकलकने मोसादच्या लोकाांना जे साांगगतलां, ती मागहती अनेक तज्ञ लोकाांकडे पडताळणीसाठी पाठवण्यात आली, पण या
लोकाांनी तयाच्यावर जे मत व्यक्त केलां तयावर मात्र फार लक्ष गदलां गेलां नाही. या तज्ञाांच्या म्हणण्यानुसार गकलओपात्रा हा
प्रकल्प यशस्वीरीतया पूणव होणां अशकय होतां. योगकलकला २०% समृद्ध युरेगनयम गमळणां ही अतयांत कठीण, जवळपास अशकय
गोष्ट होती. समजा गमळालां, तरी ते ९०% समृद्ध करण्यासाठी कमीतकमी १०० सें्ीफ्यूजेस हवे होते, जे इगजप्तकडे नव्हते. असे
१०० सें्ीफ्यूजेस वापरूनसुद्धा इगजप्तला बॉम्ब बनवायला कमीतकमी २-३ वर्षे लागली असती. आगण सवाव त कहर म्हणजे एवढां
सगळां करूनसुद्धा बॉम्ब बनला असता, तरी योगकलकची काही गगणतां आगण गृगहतकां चुकीची असल्यामुळे तयाचा स्फोट
झालाच नसता. आयबीसवर तर या तज्ञाांनी फुली मारली होती. तयाांच्यामते आयबीस हा एखाद्या सामान्य बॉम्बपेक्षा जास्त
प्रभावी असणां शकयच नव्हतां.

पण ईस्रायलचे नेते हे ऐकल्यावर शाांत झाले नाहीत. तयाांची अस्वस्थता अजून वाढली, कारण आता इगजप्तकडे रासायगनक
अस्त्रां असल्याची बातमी आली होती. ती मात्र खरी होती कारण तयाच वर्षी येमेनमधल्या युद्धात इगजप्तने गवर्षारी वायूांचा वापर
केला होता. ईस्रायलच्या ततकालीन परराष््मांत्री (आगण नांतर पांतप्रधान) गोल्डा मायर याांनी अमेररकेचे राष््ाध्यक्ष जॉन
एफ.केनेडी याांची भेट घेऊन तयाांच्याशी इगजप्तच्या या शस्त्राांबद्दल चचाव केली, पण तयातून फार काही गनष्पन्न होऊ शकलां
नाही.

अमेररकेला इगजप्तच्या क्षेपणास्त्र प्रकल्पात रस नाही, हे बगघतल्यावर मोसादने बॉम्बच्या गदशादशव क प्रणालीवर काम करणारे
जे लोक होते, तयाांच्यावर लक्ष केंगित करायचां ठरवलां.

१९६३ च्या गहवाळ्यात डॉ.हान्स कलाईनवाख्टर जमव नीमध्ये होता. तो लोराचमधल्या प्रयोगशाळे तन ू घरी येत असताना
तयाच्यावर गोळीबार झाला. कलाईनवाख्टर बचावला आगण पोगलसाांनी हल्लेखोराांची गाडी शोधून काढली. तयात तयाांना
इगजगप्शयन गुप्तचर सांघटनेचा प्रमुख जनरल अली सामीरचा पासपोटव गमळाला. मजा म्हणजे सामीर तया गदवशी कैरोमध्ये होता,
आगण तयाने सांबोगधत केलेल्या पत्रकार पररर्षदे ला बरे चसे पत्रकार हजर होते. हे हल्लेखोर जरी गमळाले नसले, तरी
वृत्तपत्राांमध्ये हे मोसादचांच काम आहे , असां मत व्यक्त करण्यात आलां होतां.

कलाईनवाख्टर बचावला म्हटल्यावर मोसादने इतराांकडे मोचाव वळवला. पॉल गोके सुद्धा गदशादशव क प्रणालीवरच काम करत
होता. मोसादच्या मते डॉ.क्रुग आगण डॉ.योगकलक याांच्यानांतर तोच एक महतवाचा शास्त्रज्ञ होता. तयाची मुलगी हायडी ही
जमव नी आगण गस्वतझलं ड याांच्या सीमेजवळ असलेल्या फ्रायबुगव या गठकाणी राहात होती.

कलाईनवाख्टरवरच्या हल्ल्यानांतर काही गदवसाांनी योगकलकने हायडीला फोन केला आगण आपण तयाला ओळखत असल्याचां
साांगगतलां. बोलता बोलता सहजपणे योगकलकने गवर्षय ईस्रायलवर आणला आगण हायडीला गतच्या वगडलाांना इगजप्त सोडू न परत
यायची गवनांती करायला साांगगतलां. तो हे ही म्हणाला, की असां जर गतच्या वगडलाांनी केलां नाही, आगण तयाांचां काही बरां वाईट
झालां, तर तयाची जबाबदारी तयाांच्यावरच असेल.

“जर तुझां तुझ्या वगडलाांवर खरोखर प्रेम असेल,” योगकलक सांभार्षण सांपवता सांपवता गतला म्हणाला, “तर या शगनवारी
सांध्याकाळी ४ वाजता बासलमधल्या थ्री गकांग्ज हॉटेलमध्ये ये. मी माझ्या एका गमत्राशी तुझी ओळख करून दे ईन.”

56
 मोसाद

हायडी हे ऐकून प्रचांड बेचन ै झाली आगण गतने हान्स मान नावाच्या माणसाशी सांपकव साधला. मान पूवाव श्रमीचा एस.एस.
अगधकारी होता, आगण शास्त्रज्ञाांच्या सुरगक्षततेची जबाबदारी तयाच्यावर होती. मानच्या फ्रायबुगव पोगलसाांमध्ये ओळखी होतया.
तयाने तयाांच्याशी बोलणां केलां आगण फ्रायबुगव पोगलसाांनी गस्वस अगधकाऱ्याांना याची कल्पना गदली. तया शगनवारी, २ माचव या
गदवशी जेव्हा योगकलक आगण तयाचा ‘ गमत्र ’ जोसेफ बेन गाल थ्री गकांग्ज हॉटेलमध्ये आले, तेव्हा सांपण ू व पररसराला साध्या
वेशातल्या पोगलसाांनी वेढा घातला होता. हायडी जया टेबलापाशी बसली होती, तयाच्याजवळ सांभार्षण रे कॉडव करायला
टेपरे कॉडव सव ठे वले होते.

बेन गाल आगण योगकलक याांना कशाचाही सांशय आला नाही. ते हायडी घाबरली असेल, असां गृहीत धरून गतला धमकी द्यायला
आले होते. गतच्याशी बोलता बोलता बेन गालने आइकमनचा उल्लेख करून कशा प्रकारे तयाला मोसादने अजेगन्टनामधून
उचलला याचां वणव न केलां.

हायडीबरोबरची भेट सांपवून बेन गाल आगण योगकलक आपल्या वाटेने गेले आगण तयाच सांध्याकाळी दोघाांनाही अटक करण्यात
आली. तयाचवेळी जमव न पोगलसाांनी गस्वस सरकारला या दोघाांनाही जमव नीच्या सुपदू व करण्याची मागणी केली.

हॅरेलने तयाचे गस्वतझलं डमधले कााँटॅकट् स वापरून गस्वस सरकारवर दबाव आणण्याचा प्रयतन केला, पण जमव न पोगलसाांनी बेन
गाल आगण योगकलक याांच्या प्रतयापव णाची मागणी केलेली असल्यामुळे गस्वस अगधकारी तयाांना ईस्रायलच्या ताब्यात द्यायला
तयार होईनात.

हॅरेल पांतप्रधान बेन गुररयनना भेटला आगण तयाने तयाांच्याकडे बेन गाल आगण योगकलक याांच्या सुटकेसाठी जमव न
सरकारकडे रदबदली करायची गवनांती केली. बेन गुररयनना या सांपण ू व प्रकरणातल्या काही गोष्टी पगहल्याांदाच समजत होतया.
हॅरेलचा युगक्तवाद असा होता, की जर बेन गाल आगण योगकलक याांची अटक आगण तयाांनी जे काय केलांय ते जाहीर झालां, तर
इगजप्त जमव न तांत्रज्ञाांच्या मदतीने रॉकेट् स बनवतोय, हे ही जाहीर होईल आगण मोसादने या शास्त्रज्ञ आगण तांत्रज्ञाांना
धमकावण्यासाठी जे प्रकार केले तेही जगजाहीर होईल. इगजप्तमधून ही मागहती ईस्रायलपयं त कशी पोचली तयाची चौकशी
होईल. थोडकयात, सगळ्या ऑपरे शनची वाट लागेल.

पण बेन गुररयननी यात हस्तक्षेप करायला नकार गदला. तयाांच्या म्हणण्यानुसार, मोसादने स्वतःबद्दल फागजल आतमगवश्वास
ू व प्रकरण हाताळलेलां होतां, आगण तयामुळे ते गनस्तरण्याची जबाबदारीही मोसादचीच होती.
बाळगून हे सांपण

१५ माचव १९६३ या गदवशी सांध्याकाळी योगकलक आगण बेन गाल याांच्या अटकेची बातमी जाहीर करण्यात आली.

पांतप्रधानाांनी हस्तक्षेप करण्यास नकार गदल्यामुळे हॅरेल खवळला होता. तयाने ईस्रायलमधल्या सवव प्रमुख वतव मानपत्राांच्या
सांपादकाांची एक बैठक बोलावली आगण तयाांना बेन गाल आगण योगकलक याांच्या अटकेची पूणव पाश्वव भम ू ी साांगगतली.
तयाचबरोबर इगजप्तने कशा प्रकारे आपला क्षेपणास्त्राांचा आगण अण्वस्त्राांचा प्रकल्प जमव न शास्त्रज्ञाांच्या मदतीने चालवलेला आहे ,
याच्याबद्दलही तयाांना साांगण्यात आलां.

हॅरेलने अजून एक चाल खेळली. तयाने जया सांपादकाांना ही मागहती साांगगतली होती, तयाांना युरोपमध्ये जाऊन तयाची
शहागनशा करून घ्यायला साांगगतलां आगण मोसादच्या एजांट्सना सांपण ू व युरोपभरच्या वतव मानपत्राांमध्ये ईस्रायलबद्दल
सहानुभत ू ी असलेल्या पत्रकाराांना भेटून तयाांना ही मागहती द्यायला पाठवलां.

ू व युरोप आगण ईस्रायल इथे वतव मानपत्राांच्या पानाांवर माध्यमाांचा आक्रोश सुरु झाला. जमव न शास्त्रज्ञ;
१७ माचव पासून सांपण
तयाांच्यातले अनेकजण पूवाव श्रमीचे जयूद्वेष्टे आगण नाझी; तयाांनी इगजप्तला केलेली मदत; तयाांचां ईस्रायलला कायमचां उध्वस्त
करण्यासाठी रचलेलां कारस्थान; इगजप्तचा जीवशास्त्रीय, रासायगनक आगण गकरणोतसगी अस्त्रां गमळवण्यासाठी चाललेला
आटागपटा वगैरे सगळे गवर्षय माध्यमाांनी चघळायला सुरुवात केली, आगण पाहतापाहता या बातम्या अगतरां गजत आगण

57
 मोसाद

सनसनाटी पातळीवर गेल्या. इगजप्तचा मृतयूगकरण बनवण्याचा, ईस्रायलला पुढच्या हजारो वर्षां साठी बेगचराख करण्याचा डाव;
गकरणोतसगी कचऱ्याने भरलेले अणुबॉम्ब; प्लेगचे गवर्षाणू बॉम्बद्वारे पसरण्याचां इगजगप्शयन कारस्थान आगण सवाव त कहर
म्हणजे नाझी जमव नीच्या जयूगवरोधी कारवाया आगण कसां सध्याचां पगिम जमव न सरकार तयापेक्षा वेगळां वागत नाहीये; १९३३
चा जमव नी आगण १९६३ चा जमव नी हे कसे एकाच माळे चे मणी आहे त वगैरे बातम्याांनी आगीत तेल टाकण्याचां काम अगदी चोख
बजावलां.

इकडे बेन गाल आगण योगकलक याच्यावर गस्वस सरकारने भरलेला खटला दोघाांना दोन मगहन्याांच्या साध्या कैदेच्या गशक्षेने
सांपुष्टात आला. तयामधून तयाांनी अगोदरच तुरुांगात घालवलेले गदवस वगळण्यात आले होते. हा खटला चालू असताना एक
गवलक्षण गोष्ट घडली.

ऐन खटल्यात न्यायाधीशाांच्या लक्षात आलां की न्यायालयात एक माणूस बरोबर गन घेऊन आलेला आहे . सांतापलेल्या
न्यायाधीशाांनी जेव्हा तयाला खडसावून गवचारलां तेव्हा तयाने आपण इगजप्तमध्ये काम करणाऱ्या जमव न शास्त्रज्ञाांच्या
सुरक्षेसाठी जबाबदार असल्याचां आगण आपल्याकडे गनसाठी लागणारा परवाना असल्याचां साांगगतलां. या माणसाचां नाव होतां
हान्स मान. तोच हान्स मान जयाच्याशी हायडी गोकेने गतला योगकलकचा फोन आल्यावर लगेचच सांपकव साधला होता.

खटला चालू असताना मोसाद एजांट्स प्रेक्षकाांमध्ये बसलेले होतेच. तयाांच्यातल्या एकाने गुप्तपणे हान्स मानचा फोटो काढला
आगण सरळ ऑगस््याची राजधानी गव्हएन्ना इथे जाऊन सुप्रगसद्ध नाझी गशकारी सायमन गवझेन्थालची भेट घेतली.
गवझेन्थालने मानला लगेचच ओळखलां, आगण तयाने महायुद्धात ओट्टो स्कोझेनीच्या युगनटमध्ये काम केल्याचां साांगगतलां. या
एजांटने ही मागहती रफी एतान आगण अॅव्हनर अगहतुव याांना साांगगतली.

स्कोझेनीची मदत घ्यायची कल्पना अगहतुवची होती. स्कोझेनीच्या माजी पतनीशी सांपकव साधून तयाांनी स्कोझेनीचा पत्ता
गमळवला आगण ते तयाला भेटायला मागिदमध्ये आले.

हान्स मान आगण तयाच्याबरोबर काम करणारे इतर सुरक्षा कमव चारी हे पूवाव श्रमीचे एस.एस. अगधकारी आगण सैगनक होते.
तयाांच्यातल्या बहु तेकाांनी स्कोझेनीच्या हाताखाली काम केलेलां होतां. नेमकया याच गोष्टीचा फायदा घेण्याची एतानची इच्छा
होती. पुढच्या काही मगहन्याांतच स्कोझेनीद्वारे इगजप्तच्या प्रकल्पामध्ये काम करणारे लोक, तयाांची व्यावसागयक आगण
ू ी, तयाांना गमळणारा पगार वगैरे सांपण
कौटु ांगबक पाश्वव भम ू व मागहती मोसादकडे आली. तयाचबरोबर तयाांनी बनवलेले ररपोट् व स
आगण तयावरून इगजप्तच्या प्रकल्पाची नेमकी पररगस्थतीही मोसादच्या लक्षात आली.

पण हे सगळां होण्याआधी ईस्रायली प्रसारमाध्यमाांनी घातलेला धुमाकूळ आगण उडवलेला धुरळा खाली बसायचां नाव घे त
नव्हता. अरब आगण जमव न असे जयूांचे दोन शत्रू एकत्र आलेले असून ते एका नवीन हॉलोकॉस्टची तयारी करत आहे त असां गचत्र
रां गवलां जात होतां. नेसेटमध्ये गवरोधी पक्षनेता मेनॅचम बेगगन याांनी पांतप्रधानाांवर “ एकीकडे तुम्ही जमव नाांना आपण बनवलेली
उझी मशीन गपस्तुलां गवकताय आगण ते इगजप्तला आपल्याला समूळ नष्ट करण्यासाठी घातक रोगाांचे जांतू गवकताहे त “ असा
सनसनाटी आरोप केला होता.

हा सगळा वाद अनावश्यक होता आगण वस्तुगस्थती तयाच्यापेक्षा पूणवपणे वेगळी होती. पण जमव नीबद्दलचा राग आगण गतरस्कार
इसेर हॅरेलच्या मनात इतका खोलवर रुजला होता, की तयाच्याशी या मुद्द्यावर शाांतपणे बोलणां हे कुणालाही शकय नव्हतां.
काहीही करून जमव नीची बदनामी करणां आगण जमव न नेतयाांवर आांतरराष््ीय दबाव आणणां हा हॅरेलचा एककलमी कायव क्रम
बनला होता.

सांरक्षण उपमांत्री असलेल्या गशमॉन पेरेस याांनी सवाव त प्रथम सतय काय आहे , ते शोधून काढायचां ठरवलां. तयाांनी मोसाद गकांवा
शाबाक याांच्याऐवजी ईस्रायली सैन्याच्या अमान या गुप्तचर सांघटनेला हे काम सोपवलां. अमानचा ततकालीन प्रमुख जनरल

58
 मोसाद

मायर अगमत आगण तयाच्या लोकाांनी दोन आठवड् याांच्या काळात अनेक शास्त्रज्ञ आगण अण्वस्त्राांच्या गनगमव तीशी सांबांगधत
असलेल्या लोकाांशी सांपकव साधला आगण मोसादने गमळवलेली मागहती तयाांच्यासमोर माांडली. या सवां चां मत पूणवपणे वेगळां होतां.

इगजप्तकडे रासायगनक आगण जीवशास्त्रीय अस्त्रां गवकगसत करायची कुठलीही क्षमता नव्हती. येमेनमध्ये तयाांनी वापरलेला
गवर्षारी वायू म्हणजे मस्टडव गॅस होता. तयापेक्षा घातकी गवर्षारी वायूांवर ईस्रायली सैन्याच्या सांशोधन गवभागाने उपाय शोधून
काढले होते. डॉ.ओट्टो योगकलकने कोबाल्ट ६० चा उल्लेख केला होता, पण जेवढां कोबाल्ट ६० इगजप्तला पाठवण्यात आलां होतां,
तेवढ् यात बॉम्ब गकांवा गकरणोतसगी अस्त्र बनणां अशकय होतां. स्वतः योगकलकच्या गवधानाांमध्येही अनेक गवसांगती होतया. याचा
अथव सरळ होता. मोसादने, गकांबहु ना इसेर हॅरेलने जमव नीबद्दल असलेल्या आपल्या सांतापाला पोर्षक अशी मागहती गतची खात्री
न करून घेता वापरली होती. स्वतःच्या व्यगक्तगत भावनाांना दे शगहतापेक्षा जास्त महतव गदलां होतां.

पांतप्रधान बेन गुररयनकडे जेव्हा ही मागहती गेली, तेव्हा तयाांनी हॅरेलला भेटायला बोलावलां आगण स्पष्टीकरण मागगतलां. आपण
पत्रकाराांना आगण सांपादकाांना तयाांच्या वतव मानपत्राांमध्ये जमव नीगवरोधी मागहती छापायला साांगगतलां आगण आपल्याकडे तयाच्या
सतयासतयतेबद्दल काहीही मागहती नाहीये हे हॅरेलने कबूल केलां.

दुसरीकडे अमानचा अहवाल अतयांत तपशीलवार होता. मायर अगमतचे लोक अमेररकेत जाऊन नासासाठी काम करणाऱ्या
वेनवर फॉन िाऊनलाही भेटले होते. इगजप्तमध्ये काम करणाऱ्या जवळपास सवव शास्त्रज्ञ आगण तांत्रज्ञाांनी तयाच्या हाताखाली
नाझी जमव नीच्या व्ही-१ आगण व्ही-२ या रॉकेट् सच्या गनगमव तीसाठी काम केलां होतां. तयाने इगजप्तमध्ये काम करणाऱ्या
शास्त्रज्ञाांच्या यादीवर एक दृष्टीक्षेप टाकला होता, आगण तयातले बहु सांख्य लोक अण्वस्त्र तर सोडाच, एक साधां क्षेपणास्त्र पण
बनवू शकणार नाहीत असां स्पष्टपणे म्हटलां होतां.

एका माणसाच्या अनाठायी सांतापापायी दोन दे शाांमधले सांबांध कायमचे तुटण्याच्या गस्थतीला आले होते आगण हे पांतप्रधान बेन
गुररयनना सहन होणार नव्हतांच, कारण जमव नीबरोबर ईस्रायलचे आगथव क, व्यापारी आगण लष्करी सांबांध प्रस्थागपत
करण्यासाठी तयाांनी मेहनत केलेली होती. तयाांनी हॅरेलवर दे शगहताशी तडजोड केल्याचा आरोप केला.

हॅरेल काहीही न बोलता गतथून गनघून गेला आगण तयाने आपल्या ऑगफसमध्ये जाऊन आपला राजीनामा गलगहला आगण
ऑगफसच्या गकल्ल्याांबरोबर तो पांतप्रधानाांच्या ऑगफसमध्ये पाठवून गदला.

बेन गुररयननी तयाच्याशी बोलून तयाला समजवायचा खूप प्रयतन केला. तयाच्या जागी दुसऱ्या कोणाची गनयुक्ती होईपयं त
तयाला तयाचा राजीनामा रोखून धरायलाही साांगगतलां, पण हॅरेल आपल्या गनणव यावर ठाम होता.

बेन गुररयनपुढे तयाच्या जागी गनयुक्त करण्यासाठी दोन पयाव य होते - शाबाकचा प्रमुख अमोस मॅनॉर आगण अमानचा प्रमुख
मायर अगमत. दोघाांशीही सांपकव साधण्याचा प्रयतन केला गेला. मॅनॉर नेमका तयाचवेळी नातेवाईकाांना भेटण्यासाठी तेल
अवीवच्या बाहेर गेल्यामुळे उपलब्ध होऊ शकला नाही, म्हणून जनरल मायर अगमतची मोसादच्या सांचालकपदी तातपुरती
नेमणूक करण्यात आली.

*इसेर हॅरेल नामक युगाचा अांत झाला.*

59
 मोसाद

७
२ जानेवारी १९६५, लातागकया बांदर, सीररया. सोगवएत रगशयामधून आलेलां एक जहाज गकनाऱ्याला लागलां. या जहाजात
के.जी.बी. ने गवकगसत केलेली नवीन यांत्रसामग्री होती. प्रामुख्याने रे गडओ सांदेश ऐकणे आगण ते कुठू न पाठवले जात आहे त, ते
्ान्समीटसव शोधून काढणे यासाठी या यांत्रणेचा उपयोग होणार होता. सीररयामध्ये सध्या वापरली जात असणारी यांत्रणा जुनाट
आगण कुचकामी होती. गतच्या जागी ही नवीन यांत्रणा बसवायची सीररयन सैन्याची योजना होती.

७ जानेवारीला ही नवीन यांत्रणा कायाव गन्वत होणार होती आगण गतच्या कामात अडथळा येऊ नये म्हणून तया गदवशी सीररयन
ू व सांदेश प्रसारण चोवीस तासाांसाठी बांद ठे वलां होतां. पण तयाच वेळी एका अगधकाऱ्याला एक अगदी क्षीण
सैन्याने आपलां सांपण
पण जाणवण्याएवढा असा रे गडओ सांदेश गमळाला. अगदी अशाच स्वरूपाचे आगण याच फ्रीकवेन्सीवरचे सांदेश याआधीही नोंदवले
गेले होते पण तयावे ळी इतर रे गडओ सांदेशाांच्या गोंधळात ते पकडणां आगण तयावरून ते पाठवले जात असल्याचां गठकाण शोधून
काढणां हे अशकय होतां. पण आता अगजबात एकही सांदेश पाठवला जात नसल्यामुळे हा सांदेश पकडला गेला होता. तयाने
ताबडतोब फोन करून ही बातमी सीररयाच्या गुप्तचर सांघटनेला गदली. तयाांना हा सांदेश कुठू न आला, हे जेव्हा समजलां तेव्हा ते
हादरले. सीररयन सैन्याच्या राजधानी दमास्कसमधल्या एका तळाच्या अगदी जवळ असलेल्या एका इमारतीमधून हा सांदेश
पाठवण्यात आला होता आगण सीररयन तांत्रज्ञाांनी तया इमारतीच्या सवाव त वरच्या मजल्यावरून हा सांदेश पाठवण्यात आला आहे ,
असा गनष्कर्षव काढला होता. गतथे राहणाऱ्या माणसाचां नाव होतां कमाल अमीन साबे त.

साबेत दमास्कसमधल्या अगतश्रीमांत आगण अगतमहतवाच्या लोकाांपक ै ी एक होता. साक्षात राष््ाध्यक्ष हाफेझचा जवळचा गमत्र.
तो राष््ाध्यक्षाांच्या पुढच्या मांगत्रमांडळात असणार आहे अशीही कुणकुण होती. दर मगहन्यात गकमान एकदा तरी तयाने गदलेल्या
मेजवान्याांच्या बातम्या सीररयन वृत्तपत्राांमध्ये येत असत. बाकी तयाचे या न तया महतवाच्या नेतयाांबरोबर फोटो जवळजवळ
दररोज असायचेच. तयाने गदलेल्या मेजवान्याांना दमास्कस आगण उवव ररत सीररयामधले सवव उच्चभ्रू आगण प्रगतगष्ठत लोक अगदी
आवजूवन हजेरी लावत असत. दारू, खाद्यपदाथव , बायका याांची अगदी रे लचेल असे. तया साबेतच्या घरातून हा सांदेश आलाय?

“काहीतरी चूक आहे,” सीररयन मुखबारत (गुप्तचर सांघटना) च्या वररष्ठ अगधकाऱ्याांनी गनष्कर्षव काढला. साबेत, जयाचे
सरकारी आगण लष्करी अगधकाऱ्याांशी एवढे जवळचे सांबांध आहे त, तयाच्याशी वैर ओढवून घेण्याची कोणाचीही तयारी नव्हती.
पण तया गदवशी सांध्याकाळी तसाच सांदेश पाठवला गेला. आता मात्र काहीतरी गडबड असल्याची मुखबारतच्या अगधकाऱ्याांची
खात्री पटली होती. तयाांनी हे प्रकरण सरळ मुखबारतच्या प्रमुखाकडे - जनरल नदीम अल तायाराकडे नेलां.

अल तायाराने तयाांना साबेतच्या पत्त्यावर धाड टाकण्याचे आदे श गदले.

दुसऱ्या गदवशी - १० जानेवारी १९६५ रोजी सकाळी ८ वाजता दमास्कसच्या अबू रामेन भागातल्या या फ्लॅटमध्ये मुखबारतचे
चार अगधकारी घुसले. दरवाजयाची कडी गकांवा बेल न वाजवता तयाांनी दरवाजा उखडला आगण ते आत गशरले आगण सरळ
बेडरूमच्या गदशेने गेले. साबेत झोपला असेल अशी तयाांची कल्पना होती, पण तो जागा होता, एवढां च नव्हे , तर सांदेश पाठवत
होता. तयाला तयाांनी रां गेहाथ पकडला होता. तयाांना पागहल्यावर तो उभा रागहला आगण तयाने हात वर केले. तयाांनी तयाला बेड्या
घातल्या आगण ते तयाला मुखबारत हे डकवाटव सवमध्ये घेऊन गेले.

साऱ्या दमास्कसमध्ये ही बातमी एखाद्या वणव्यासारखी पसरली. कमाल अमीन साबेत आगण शत्रूचा हे र? राष््ाध्यक्षाांचा खास
गमत्र आगण पुढच्या मांत्रीमांडळात जयाचा समावेश होणार होता, असा माणूस? पण साबेतच्या घराची झडती घेतल्यावर सापडलेले
गुप्त ्ान्समीटसव , घरातच लपवलेल्या मायक्रोगफल्म्स आगण शत्रूच्या हातात गजवांतपणे न सापडता आयुष्य सांपवण्यासाठी
असलेल्या सायनाईडच्या गोळ्या याांनी साबेतच्या हेर असण्यावर गशककामोतव ब केलां.

60
 मोसाद

सीररयन नागररकाांमध्ये तो कोण आहे आगण सीररयाच्या नककी कुठल्या शत्रूकडू न आलेला आहे याबद्दल चचाव आगण पैजाांना
एकच उधाण आलां होतां. काही जणाांचा सांशय इराकवर होता, काहींचा इराण गकांवा मग इगजप्तवर. पण २४ जानेवारी १९६५ या
गदवशी, दोन आठवडे कमाल अमीन साबेतची कसून ‘ चौकशी ’ केल्यावर आगण तयाचे अनगन्वत हाल केल्यावर सीररयन
सरकारने तयाची खरी ओळख जाहीर केली आगण पुन्हा एकदा सीररयन जनतेला आगण साबेतचां आदरागतर्थय उपभोगलेल्या
लोकाांना जबरदस्त हादरा बसला. कमाल अमीन साबेत हा अरब नसून जयू होता आगण चकक ईस्रायलचा हे र होता. तयाचां खरां
नाव होतां एली कोहेन.

१६ गडसेंबर १९२४ या गदवशी अलेकझाांगड्रया, इगजप्त येथे जन्म झालेल्या एगलयाहू उफव एली कोहे नबद्दल जगभरातल्या
इगतहासकाराांचां आगण हेरगगरी तज्ञाांचां एकच मत आहे - मोसादच्या, गकांबहु ना जगातल्या सवव श्रेष्ठ हेराांपक
ै ी एक.

----------------------------------------------------------------------------------------

लहानपणापासूनच एली हु शार आगण धाडसी म्हणून प्रगसद्ध होता. तयाची स्मरणशक्ती अफाट होती. जयूांचा धमव ग्रांथ असलेल्या
ताल्मूदमधली सवव वचने तो वयाच्या दहाव्या वर्षीच घडाघडा म्हणून दाखवू शकत असे. इगजप्तमध्ये जयूांचा छळ होणां ही अगदी
नैगमगत्तक बाब होती. तयामुळे जयू क्राांगतकारक सांघटनासुद्धा उदयाला आल्या होतया. या सांघटनाांना पॅलेस्टाईनमध्ये कायव रत
असलेल्या गझओगनस्ट चळवळीचा पागठां बाही होता. एली अशाच एका क्राांगतकारक सांघटनेसाठी काम करत होता. पण तयाचां
काम वेगळ्या स्वरूपाचां होतां. १९४८ मध्ये ईस्रायलची गनगमव ती झाल्यावर जयूांना स्वतःची मातृभम ू ी गमळाली होती. पण
तयाचबरोबर इगजप्त ईस्रायलचा प्रच्छन्न शत्रू असल्यामुळे आगण ईस्रायलच्या गनगमव तीच्या वेळी झालेल्या युद्धात इगजप्तला पराभव
स्वीकारावा लागला असल्यामुळे गतथे जयूांचा छळ अजूनच वाढला होता. या अतयाचाराांपासून स्वतःला वाचवण्याचा एकच मागव
इगजप्तमधल्या जयूांसाठी होता - ईस्रायलला गनघून जाणां. अशा जयूांना गुप्तपणे इगजप्तच्या बाहे र काढू न ईस्रायलपयं त पोचवणां हे
काम एली करायचा. तयाच अनुर्षांगाने १९५४ मध्ये एका धाडसी कटामध्ये तयाने भाग घेतला.

१९५४ मध्ये ईस्रायली नेतयाांना गिटीश सरकारने गिटीश सैन्य इगजप्तमधून पूणवपणे काढू न घेण्याचा गनणव य घेतल्याचां समजलां
होतां. तयाआधीच इगजप्तमध्ये राजयक्राांती होऊन राजेशाही उलथली गेली होती आगण गमाल अब्दुल नासरच्या नेततृ वाखाली
लष्करी हु कूमशाही सुरु झालेली होती. सवव अरब दे शाांमध्ये लष्करीदृष्ट् या इगजप्तच बलाढ् य होता आगण नासर ईस्रायलचा कट्टर
शत्रू होता. तयाच्या मनात आलां असतां तर तयाने कधीच ईस्रायलवर हल्ला केला असता, पण गिटीश सैन्य दे शात असल्यामुळे
आगण या सैन्याचे अनेक तळ सुएझ कालव्याच्या बाजूने असल्यामुळे नासरला असां काही करता येत नव्हतां. पण जर गिटनने
सैन्य काढू न घेतलां, तर नासरला ईस्रायलवर हल्ला करण्यापासून थाांबवणारां कोणीही नव्हतां. गशवाय गिटीश सैन्य गनघून
गेल्यावर तयाांची आधुगनक युद्धसामग्री आगण शस्त्रास्त्रां याांचा बऱ्यापैकी मोठा साठा इगजप्तकडे आला असता आगण १९४८ च्या
पराभवाचा बदला घेण्यासाठी इगजप्तचां सैन्य ईस्रायलच्या गदशेने झेपावलां असतां यात शांका नव्हती.

तयामुळे ईस्रायलच्या नेतयाांच्या मनात एकच गवचार होता - काहीही करून गिगटशाांना तयाांचा गनणव य बदलायला, गनदान काही
वर्षे पुढे ढकलायला भाग पाडायचां. नेमकां तयावेळी डे गव्हड बे न गुररयन ईस्रायलचे पांतप्रधान नव्हते. तयाांनी राजकारणातून
काही काळ गनवृत्ती घेतली होती. तयाांच्या जागी तयाांच्याच पक्षाचे पण तयाांच्याएवढे प्रभावी नसलेले मोशे शॅरेट हे पांतप्रधान होते.
तयाांचा तयाांच्या मांत्र्याांवरचा प्रभाव हा असून नसल्यासारखा होता. सांरक्षण मांत्री गपन्हास लाव्होन उघडपणे पांतप्रधानाांच्या
अगधकाराांना आव्हान देत असे. गिगटशाांना इगजप्तमधून सैन्य काढू न घ्यायचा गनणव य बदलायला भाग पाडायचां हा गवचार
लाव्होनचाच होता. तयाने आगण तयावेळी लष्करी गुप्तचर सांघटना अमानचा प्रमुख असलेल्या कनव ल बेन्जागमन गगबलीने एक
धाडसी पण गततकीच आततायी आगण धोकादायक योजना बनवली. या योजनेबद्दल ना पांतप्रधानाांना मागहत होतां ना
मोसादला.

गगबली आगण लाव्होन या दोघाांनाही गिटन आगण इगजप्त याांच्यामधल्या करारामध्ये एक मुद्दा सापडला होता. तयाच्यानुसार जर
इगजप्तमध्ये अतयांत आणीबाणीची पररगस्थती उद्भवली तर गिटीश सरकार सैन्य काढू न घेणार नव्हतां. गगबली आगण गलव्होन

61
 मोसाद

याांनी कोणालाही गवश्वासात न घेता असां ठरवलां की जर इगजप्तमध्ये अनेक बॉम्बस्फोट झाले तर गिटीश सरकार असा गनष्कर्षव
काढे ल की इगजप्तच्या नेतयाांचां पररगस्थतीवर गनयांत्रण नाहीये आगण तयामुळे ते आपला गवचार बदलतील. हे बॉम्बस्फोट
इगजप्तच्या मोठ् या आगण महतवाच्या शहराांमध्ये करायचे हे ही ठरलां. कैरो आगण अलेकझाांगड्रया ही दोन शहरां तयासाठी गनवडली
गेली आगण हे स्फोट गिटीश आगण अमेररकन साांस्कृ गतक केंिां, गचत्रपटगृहां, पोस्ट ऑगफसेस आगण इतर सरकारी इमारतींच्या
जवळ करावेत असांही ठरलां. इगजप्तमध्ये असलेल्या अमानच्या गुप्तचराांनी तयासाठी अनेक स्थागनक जयूांची मदत घेतली. हे जयू
कट्टर गझओगनस्ट होते आगण ईस्रायलसाठी आपले प्राणही दे ण्याची तयाांची तयारी होती. पण असां करून अमानने ईस्रायली
गुप्तचर सांघटनाांचा एक अतयांत महतवाचा गनयम मोडला होता, तो म्हणजे कधीही स्थागनक जयूांना घातपाताच्या कामात
सहभागी करून घ्यायचां नाही. जर गतथल्या सरकारला अशा कटाचा सुगावा लागला तर सांपण ू व जयू समाजाचां अगस्ततव
धोकयात येऊ शकतां. गशवाय या कामासाठी गनवडलेल्या लोकाांनी असल्या गोष्टींचां कुठलांही प्रगशक्षण घेतलेलां नव्हतां. तयाांनी
बनवलेले बॉम्बही अतयांत साधे आगण जास्त जीगवतहानी गकांवा मालमत्तेची हानी करणारे नव्हते.

सुरुवातीपासूनच ही योजना अतयांत कमकुवत होती. २३ जुल ै १९५४ या गदवशी गफलीप नॅथन्सन नावाच्या एका गझओगनस्ट
कायव कतयाव च्या गखशात असलेल्या बॉम्बचा अलेकझाांगड्रयाच्या एका गचत्रपटगृहाच्या दरवाजयात स्फोट झाला. गफलीपला
पोगलसाांनी अटक केली आगण तयाने गदलेल्या मागहतीच्या आधारे तयाच्या नेटवकवमधल्या सवव कायव कतयां ना अटक करण्यात
आली. तयात एली कोहेनचाही समावेश होता. तयाच्या घराची झडती घेतली असता पोगलसाांना काहीही सापडलां नाही. तयाला
पुराव्याअभावी सोडू न दे ण्यात आलां, पण इगजगप्शयन पोगलसाांनी तयाच्या नावाने एक फाईल उघडली आगण तयात एलीबद्दल
तयाांना असलेल्या मागहतीची नोंद केली - एगलयाहू शॉल कोहेन; जन्म १९२४ अलेकझाांगड्रया, इगजप्त; वडील शॉल कोहे न, आई
सोफी कोहेन; २ भाऊ आगण ५ बगहणी. हे बाकीचे नातेवाईक १९४९ मध्ये इगजप्तमधून बेपत्ता झाले आहेत. एली कोहे न हा
कैरोमधल्या फ्रेंच कॉलेजचा पदवीधर असून गकांग फारूक गवद्यापीठ, कैरो, इथे गवद्याथी आहे. तयाचां सांपण
ू व कुटु ांब १९४९ मध्ये
ईस्रायलला गनघून गेलां होतां आगण तेल अवीवच्या बात याम या उपनगरात स्थागयक झालां होतां पण याबद्दल पोगलसाांना काहीही
मागहत नव्हतां.

एकदा अटक होऊनसुद्धा एली इगजप्तमध्येच रागहला. तयाने ईस्रायलला गनघून जायचा प्रयतन केला नाही. तया वर्षी
ऑकटोबरमध्ये इगजप्तच्या सरकारने ईस्रायली हेराांच्या अटकेबद्दल जाहीर केलां आगण ७ गडसेंबर या गदवशी तयाांच्यावर खटला
सुरु झाला. या हेराांपक ै ी मॅकस बेनेट हा अमानचा अगधकारी होता. तयाने आतमहतया केली आगण सरकारी पक्षाने बाकीच्या
सवां ना मृतयूदांड दे ण्यात यावा अशी मागणी केली. सांपण
ू व जगभरातून इगजप्तच्या सरकारवर या लोकाांना मृतयूदांड न दे ण्याबाबत
दबाव आणला गेला, पण कुठल्याही अजव गवनांतयाांचा काहीही पररणाम झाला नाही. १७ जानेवारी १९५५ या गदवशी न्यायालयाने
आपला गनणव य ऐकवला - दोघाांना गनदोर्ष सोडण्यात आलां, दोघाांना ७ वर्षां ची सक्तमजुरी, दोघाांना १५ वर्षां ची गशक्षा, दोघाांना
जन्मठे प आगण कटाचे सूत्रधार असलेल्या डॉ.मोशे माझुवक आगण श्मुएल अझार याांना फाशी. ४ गदवसाांनी तयाांना कैरो तुरुांगाच्या
आवारात सावव जगनकरीतया फाशी दे ण्यात आली.

या सगळ्या प्रकरणाचे राजकीय पडसाद ईस्रायलमध्ये अतयांत तीव्रपणे उमटले. गगबली आगण लाव्होन या दोघाांचीही कारकीदव
सांपुष्टात आली. पांतप्रधान शॅरेटनी लाव्होनच्या जागी गनवृत्तीतून परत आलेल्या बेन गुररयनची सांरक्षणमांत्री म्हणून नेमणूक
केली. नांतर काही काळाने बेन गुररयन पुन्हा पांतप्रधान झाले.

श्मुएल अझार एलीचा गमत्र होता. तयाचा एलीवर खूप प्रभाव होता. तयाचा असा मृतयू झाल्यामुळे एलीच्या मनातही इगजप्त सोडू न
ईस्रायलला जायचे गवचार यायला लागले पण तो लगेचच ईस्रायलला गेला नाही.

१९५६ च्या ऑकटोबर - नोव्हेंबरमध्ये इगजप्तच्या गवरोधात झडलेल्या सुएझ सांघर्षाव त गिटन आगण फ्रान्स याांच्याबरोबर
ईस्रायलचाही सहभाग होता. तयामुळे नासरने १९५७ मध्ये अनेक जयूांना इगजप्तमधून हाकलून गदलां. तयात एलीचाही समावेश
होता. आता ईस्रायलला जाण्यागशवाय तयाच्याकडे दुसरा पयाव य नव्हता.

62
 मोसाद

ईस्रायलमध्ये आल्यावर एलीसाठी सवाव त पगहला प्रश्न होता कामाचा. पण तयाच्या भार्षाप्रभुतवामुळे तो लगेचच गनकालात
गनघाला. तयाला अरे गबक, गहिू, इांगग्लश आगण फ्रेंच अशा चार भार्षा अस्खगलत रीतया गलगहता, वाचता आगण बोलता येत होतया
तयामुळे अमानसाठी काही मागसकां आगण गनयतकागलकाांचे अनुवाद करण्याचां काम तयाला लगेचच गमळालां. पण काही
मगहन्याांनांतर तयाची ही नोकरी सुटली. अमानसाठी काम केल्यामुळे आगण इगजप्तमध्ये क्राांगतकारक सांघटनेत काम केल्यामुळे
मोसादमध्ये जाण्याचे गवचार एलीच्या मनात यायला लागले होते. तयाने मोसादमध्ये अजव केला, तयाला मुलाखतीसाठी
बोलावणांसुद्धा आलां, पण मुलाखतीनांतर तयाला नाकारण्यात आलां.

मोसादच्या मानसशास्त्रतज्ञाांनी एलीचां जे प्रोफाईल बनवलां होतां, तयात ‘ या माणसाला साहस या गोष्टीची अतयांत आवड आहे
आगण गनव्वळ तयाच्यासाठी तो वेळप्रसांगी गजवावरचा धोका पतकरू शकतो ’ असां म्हटलां होतां. असा माणूस मोसादला नको
होता, तयामुळे तयाांनी एलीला परत पाठवलां.

एलीला हा स्वतःचा मोठा अपमान वाटला. तयाच वेळी तयाला हमाशबीर नावाच्या एका गडपाटव मेंटल स्टोअसव चेनमध्ये काम
गमळालां. ही नोकरी गहशेब तपासनीसाची होती. अतयांत कांटाळवाणां काम होतां, पण पगार चाांगला होता, म्हणून एली गतथे काम
करायला लागला. तयाच सुमारास तयाच्या मोठ् या भावाने तयाच्या एका गमत्राच्या बगहणीशी एलीची ओळख करून गदली. ती
एका हॉगस्पटलमध्ये नसव होती आगण गतचां नाव होतां नागदया मायकेल. गतचा भाऊ सामी मायकेल ईस्रायलमधल्या नामवांत
कवी आगण लेखकाांपक ै ी एक होता. नागदया आगण एली एकमेकाांच्या प्रेमात पडले आगण तयाांनी यथावकाश लग्न केलां.

इकडे मोसादने जरी एलीला परत पाठवलां असलां, तरी तयाांचां तयाच्यावर बारीक लक्ष होतां. तयाच्या आयुष्यातल्या घडामोडींची ते
अगदी तपशीलवार नोंद करत होते. तयावेळी अमानचा प्रमुख असलेला मायर अगमत एका खास प्रकारच्या एजांटच्या शोधात
होता. मोसादच्या फाईलमध्ये असा एजांट न गमळाल्यामुळे अगमतने मोसादने नाकारलेल्या लोकाांची फाईल बघायला सुरुवात
केली आगण एलीचां नाव आगण तयाची पाश्वव भम
ू ी कळल्यावर असा माणूस आपल्या कामाला येऊ शकेल याबद्दल तयाची खात्री
पटली.

एलीला तयाच्या ऑगफसमध्ये झाल्मान नावाचा एक माणूस भेटायला आला. तयाने तयाला मोसादसाठी काम करायची ऑफर
गदली. आपलां नुकतांच लग्न झालां असल्याचां साांगन
ू एलीने तयाला परत पाठवलां. पण अगमतला एली कुठल्याही प्रकारे हवा
होता आगण लवकरच तशी सांधी आली.

गरोदरपणामुळे नागदयाला गतची नोकरी सोडावी लागली. हमाशबीरची मालकी एका फ्रेंच कांपनीकडे गेली. तयाांनी
पुनरव चनेच्या नावाखाली अनेक कमव चाऱ्याांना कामावरून कमी केलां. तयात एलीचा समावेश होता.

झाल्मान एलीला परत भेटला आगण तयाने एलीला परत तीच ऑफर गदली. या वेळी एलीने नकार गदला नाही. प्रतयक्ष काम
करण्याआधी तयाला ६ मगहन्याांचां खडतर प्रगशक्षण पूणव करावां लागणार होतां.

१९६० चां दशक सुरु होताना अनेक गोष्टी बदलल्या होतया. ईस्रायलच्या स्वातांत्र्ययुद्धाच्या वेळी इराक आगण इगजप्त हे दोन्हीही
देश जयूगवरोधात अग्रेसर होते. पण दोन्ही दे शाांमध्ये झालेल्या राजयक्राांतीने पररगस्थती बदललेली होती. दोन्ही दे शाांमध्ये
लष्करी राजवट होती आगण गतथल्या राष््प्रमुखाांना आपल्या सैन्याच्या मयाव दाांची जाणीव होती. तयामुळे ६० चां दशक सुरु
होताना तयाांचा ईस्रायलगवरोध थोडा कमी झाला होता. पण तयाांची जागा घ्यायला सीररया पुढे आला होता. ईस्रायल आगण
सीररया याांच्या सरहद्दीवर असलेल्या गोलान टेकड् या हा ईस्रायलसाठी डोकेदुखीचा गवर्षय होता. गतथे सीररयन तोफखान्याची
अनेक ठाणी होती. तयाांच्यामधून खाली दरीत असलेल्या ईस्रायली शेतकऱ्याांवर तोफगोळ्याांचा भडीमार ही गनतयाची गोष्ट
होती. अनेक वेळा सीररयामध्ये प्रगशक्षण घेतलेल्या दहशतवाद्याांनी ईस्रायलमध्ये प्रवेश करायचा प्रयतन केला होता. आगण आता
सीररया आगण इतर अरब दे श ईस्रायलचां पाणी तोडण्याचा गवचार करत होते.

63
 मोसाद

ईस्रायलच्या मध्य आगण दगक्षण भागात नेगेव्हचां वाळवांट पसरलेलां आहे . या भागात पाऊस अगतशय कमी पडतो. १९५० च्या
दशकाच्या शेवटी ईस्रायली इांगजनीअसव नी जॉडव न नदी, गतच्या उपनद्या आगण टायबेररअस सरोवर (जयाला गॅगललीचा समुि
असांही नाव आहे आगण समुि म्हटलां तरी ते प्रतयक्षात गोड् या पाण्याचां सरोवर आहे ) याांचां पाणी अनेक कालवे आगण
पाईपलाईन्स याांच्यामाफवत नेगेव्हमध्ये खेळवलां आगण गतकडे शेतीची सुरुवात केली. यासाठी ईस्रायलने वापरलेलां पाणी हे
जॉडव न नदीच्या ईस्रायलमधून वाहणाऱ्या प्रवाहामधून आगण गतच्या ईस्रायलमधल्या उपनद्याांमधून वळवलां होतां. पण अरब
राष््ाांनी तयागवरुद्ध आरडाओरडा करायला सुरुवात केली. तयाांच्यात झालेल्या बैठकींमध्ये ईस्रायल वापरत असलेलां पाणी
ईस्रायलला गमळू द्यायचां नाही असां ठरवण्यात आलां आगण ही कामगगरी सीररयाने स्वतःकडे घेतली. हा सीररयन प्रकल्प
अथाव तच अतयांत गुप्तपणे चालणार होता आगण तयाचसाठी मोसादला सीररयामध्ये कोणीतरी ‘ आपला माणूस ’ हवा होता.
पगहल्याांदा सीररयन सरकारमधल्या कुणालातरी फोडण्याची योजना आखण्यात आली. पण गतची अव्यव्हायव ता लक्षात
आल्यावर मोसादकडे एकच पयाव य उरला होता - आपला कोणीतरी माणूस गतकडे पाठवायचा. तो जयू आहे असा सांशयही
कुणाला येता कामा नये. आगण एली कोहे न असा माणूस आहे , असां मोसादमधल्या लोकाांचां मत पडलां. जया कारणाांमुळे तयाला
तयाांनी आधी नाकारलां होतां, तयाच कारणाांमुळे एलीला आता मोसादमध्ये प्रवेश गमळाला होता.

एलीला तो काय करतोय आगण पुढे काय होणार आहे , याबद्दल कोणालाही, अगदी तयाच्या पतनीलाही साांगायची मनाई
करण्यात आली होती. तयामुळे दररोज सकाळी एली काहीतरी थाप मारून गकांवा बहाणा करून घरातून गनघत असे आगण सरळ
अमान - मोसाद याांच्या सांयुक्त प्रगशक्षण केंिात येत असे. सुरुवातीचे काही गदवस तयाला फक्त एकच काम होतां - स्मरणशक्ती
वाढवणां. तयाची स्मरणशक्ती उपजतच जबरदस्त होती, पण ती आता वेगळ्या कामासाठी वापरली जाणार होती.

तयाचा प्रगशक्षक दररोज तयाच्यासमोर वेगवेगळ्या वस्तू टाकत असे आगण अगदी अध्याव गमगनटाच्या गकांवा काही सेकांदाांच्या
गनरीक्षणानांतर तयाला तया वस्तू लक्षात ठे वन ू गलहायला साांगत असे. कधीकधी एक-दोन आठवड् याांपवू ी दाखवलेल्या
वस्तूांबद्दलही हा प्रगशक्षक, जयाचां नाव गयतझाक होतां, तो एलीला गवचारत असे.

कधीकधी गयतझाक एलीला बाहे र रस्तयावर घेऊन जाई आगण आपला पाठलाग होतोय का हे कसां ओळखायचां, तयाांना झुकाांडी
कशी द्यायची, अगजबात लक्षात न येऊ देता एखाद्याचा पाठलाग कसा करायचा याचांही प्रगशक्षण होत असे.

अजून एका प्रगशक्षकाने एलीला ्ान्समीटर कसा वापरायचा तयाचां प्रगशक्षण गदलां. तयानांतर एक मगहना तयाचां शारीररक आगण
मानगसक परीक्षण झालां. एली सगळ्या चाचण्या चाांगल्या प्रकारे उत्तीणव झाला होता. नांतर तयाला एक वेगळाच पासपोटव दे ऊन
जेरुसलेमला जायला साांगण्यात आलां. गतथे तयाला १० गदवस राहायचां होतां आगण फक्त फ्रेंच आगण अरे गबक या दोनच भार्षाांमध्ये
सांभार्षण करायचां होतां.

एली जेरुसलेमला असतानाच तयाच्या मुलीचा, सोफीचा जन्म झाला. तो तयाच्या भूगमकेत इतका खोलवर गशरला होता, की
जेव्हा तयाला मोसादच्या लोकाांनी तयाच्या मुलीच्या जन्माची बातमी साांगगतली, तेव्हा तयाने प्रगतगक्रया अरे गबकमध्ये गदली.

गतथून परत आल्यावर एका गिटनमध्ये स्थागयक झालेल्या अरब धमव गुरूने एलीला कुराण, प्राथव ना आगण अरब रीगतररवाज
गशकवले. हे करताना एलीच्या चुका होत होतया. पण तयाच्या प्रगशक्षकाांनी तयाला काळजी न करण्याचा सल्ला गदला, कारण
तयाांच्या मते एलीची जी कव्हर स्टोरी होती, तयानुसार तो पािातय देशाांमध्ये रागहलेला अरब होता, तयामुळे तयाच्या हातून चुका
होणां स्वाभागवक होतां.

आता खऱ्या कामगगरीची ओळख करून घेण्याची वेळ आली होती. एलीला एका तटस्थ दे शात पाठवून मग गतथून या अरब
देशात जायचां होतां. जेव्हा एलीने तयाबद्दल गवचारलां, तेव्हा तयाला साांगण्यात आलां - सीररया गकांवा इराक.

तयाचबरोबर तयाांनी तयाला एक नवीन नाव आगण एक नवीन कव्हर स्टोरी, जयाला हे रगगरीच्या पररभार्षेत ‘Legend’ असां
म्हणतात, ती गदली.

64
 मोसाद

“तुझां नाव कमाल गबन अमीन साबेत. तुझ्या वगडलाांचां नाव अमीन गबन खुरवम साबेत. आईचां नाव सईदा इिाहीम. तुला एक
बहीणसुद्धा होती. तुझा जन्म बैरुट, लेबेनॉन इथे झालेला आहे . तू ३ वर्षां चा असताना तुझ्या आईवगडलाांनी लेबेनॉन दे श सोडला
आगण ते इगजप्तमध्ये अलेकझाांगड्रया इथे स्थागयक झाले. पण हे गवसरू नकोस, की तुझां कुटु ांब मूळचां सीररयामधलां आहे .
इगजप्तमध्ये गेल्यानांतर एका वर्षाव च्या आत तुझ्या बगहणीचा मृतयू झाला. तुझ्या वगडलाांचा कापडाचा व्यापार होता. १९४६ मध्ये
तुझ्या काकाांनी अजेगन्टनामध्ये स्थलाांतर केलां आगण तयानांतर काही काळातच तयाांनी तुझ्या वगडलाांना गतथे बोलावलां. १९४७
मध्ये तुम्ही सगळे अजेगन्टनाला गेलात. तुझे वडील आगण काका याांनी गतसऱ्या एका माणसाला भागीदार म्हणून घेऊन एक
दुकान चालू केलां, पण तयाचां गदवाळां काढावां लागलां. १९५६ मध्ये तुझ्या वगडलाांचा आगण तयानांतर ६ मगहन्याांच्या आत तुझ्या
आईचा मृतयू झाला. तू तुझ्या काकाांच्या ्ॅव्हल एजन्सीमध्ये काही काळ काम केलांस आगण नांतर स्वतःचा व्यवसाय चालू
केलास आगण तो भरभराटीला आला.”

तयाचप्रमाणे तयाांनी एलीला तयाच्या घरच्याांना साांगण्यासाठीही एक दुसरी कव्हर स्टोरी गदली. एलीने नागदयाला तयाला
ईस्रायलच्या सांरक्षण आगण परराष्् मांत्रालयाांसाठी काम करणाऱ्या एका कांपनीमध्ये सेल्स एगकझकयुगटव्हची नोकरी
गमळाल्याचां साांगगतलां. या नोकरीसाठी तयाला भरपूर गफरावां लागणार होतां. ईस्रायली सांरक्षण उतपादनाांसाठी सामग्री खरे दी
करणे आगण या उतपादनाांसाठी बाजारपेठ शोधणे अशी दोन्ही कामां आपल्याला करायची आहे त, असांही तयाने गतला साांगगतलां.

फेिुवारी १९६१ मध्ये एलीची कामगगरी सुरु झाली. तो सवाव त पगहल्याांदा तेल अवीवहू न झुररकला गेला. गतथे तयाला भेटलेल्या
एका माणसाने तयाला पुढच्या कामगगरीबद्दल सूचना गदल्या आगण तयाच्या हातात ब्युनोस आयसव चां गतगकट ठे वलां. गतथे एली
वेगळ्या पासपोटव वर गेला.

ब्युनोस आयसव मध्ये एलीचां काम लगेच सुरु झालां नाही. एका भाड् याने घेतलेल्या फ्लॅटमध्ये एका गशक्षकाकडू न स्पॅगनश भार्षा
गशकणां आगण दुसऱ्या गशक्षकाकडू न सीररयन धाटणीने अरे गबक भार्षा बोलायला गशकणां हीच कामां तयाला आता पुढचे दोन
मगहने करायची होती.

दोन मगहन्याांनी पुढचा टप्पा सुरु झाला. तया फ्लॅटमधून बाहे र पडताना एलीने ब्युनोस आयसव मध्ये राहणाऱ्या अरब
माणसासारखा पेहराव केला होता आगण तयाच्याकडे आता सीररयन पासपोटव होता. तयाच्यावर नाव होतां - कमाल अमीन
साबेत.

तया फ्लॅटमधून बाहेर पडल्यावर एलीने सवव प्रथम एक नवीन फ्लॅट भाड् याने घेतला, एक बाँक अकाऊांट उघडला, आगण अरब,
गवशेर्षतः सीररयन अरब गजथे प्रामुख्याने असतील अशा रे स्तरााँ आगण कलब्जमध्ये जायला सुरुवात केली. हळू हळू तयाचा
गमत्रपररवार वाढायला लागला आगण काही काळातच या आयात-गनयाव तीच्या व्यवसायात असणाऱ्या दे खण्या अरब माणसाला
ब्युनोस आयसव मधले बहु ताांश अरब ओळखायला लागले. तयाांच्या अनेक सांस्थाांना साबेतने अगदी सढळ हाताने दे णग्या
गदल्या. तयाचां व्यगक्तमतव अतयांत आकर्षव क होतां. तो अनेक दे श गफरलेला होता आगण गोष्टीवेल्हाळ होता.

तयामुळे तयाला अनेक कलब्जमधून मेजवान्याांची आगण कायव क्रमाांची आमांत्रणां यायला लागली.

एली उफव साबेतने याच्यापुढचा टप्पा सहजपणे पार केला. एका कलबमध्ये तयाची ओळख अब्दे ल लतीफ हसन नावाच्या
माणसाशी झाली. हसन अजेगन्टनामधल्या अरब लोकाांसाठी प्रकागशत होणाऱ्या ‘ अरब वल्डव ’ नावाच्या गनयतकागलकाचा
सांपादक होता. तो या हसतमुख आगण प्रभावी व्यगक्तमतवाच्या सीररयन ‘ व्यापाऱ्यामुळे ‘ खूपच प्रभागवत झाला आगण दोघेही
लवकरच घगनष्ठ गमत्र बनले.

हसनच्या ओळखीने साबेतला सीररयन राजदूतावासातही प्रवे श गमळाला. अशाच एका राजनैगतक स्वरूपाच्या मे जवानीमध्ये
हसनने साबेतची ओळख एका लष्करी अगधकाऱ्याशी करून गदली. या अगधकाऱ्याचां नाव होतां जनरल अमीन अल हाफेझ
आगण तो सीररयन राजदूतावासातला लष्करी प्रगतगनधी (Military Attache) होता.

65
 मोसाद

आता एलीच्या खऱ्याखुऱ्या कामगगरीला सुरुवात झाली. जुल ै १९६१ मध्ये कमाल अमीन साबेत हसनला तयाच्या ऑगफसमध्ये
भेटला आगण तयाने आपण अजेगन्टनामध्ये राहायला कांटाळलेलो असून आपली लवकरात लवकर सीररयाला परत जायची इच्छा
आहे असां तयाने साांगगतलां. हसन तयाबद्दल काही करू शकेल का आगण तयाच्यासाठी गशफारसपत्र दे ऊ शकेल का? असांही
तयाने पुढे गवचारलां. हसनला यात काहीही वावगां वाटलां नाही. कमाल अमीन साबेत हा एक अतयांत दे शभक्त सीररयन असून तो
केवळ नाईलाज म्हणून ब्युनोस आयसव मध्ये राहतो आहे या कथेवर तयाचा पूणव गवश्वास बसलेला होता. तयाने लगोलग एलीला
चार गशफारसपत्रां गदली. तयातलां एक तयाच्या दमास्कसमध्ये राहणाऱ्या मुलासाठी होतां. हसनप्रमाणेच इतर अरब गमत्राांना भेटून
एलीने तयाांच्याकडू नही अशीच गशफारसपत्रां गमळवली.

ऑगस्ट १९६१ च्या शेवटी कमाल अमीन साबेतने तयाच्या ब्युनोस आयसव मधल्या गमत्राांचा गनरोप घेतला आगण तो गतथून
गस्वतझलं डला आगण गतथून म्युगनकला गेला. म्युगनकमध्ये तयाने वेर्षाांतर केलां आगण एका वेगळ्याच ईस्रायली पासपोटव वर तो
ईस्रायलमध्ये आला. आता काही मगहने तो घरच्याांबरोबर घालवणार होता.

पण मोसादने तयाच्या सुट्टीमध्येही तयाला कामाला लावलां होतां. आता यापुढचा टप्पा अतयांत धोकयाचा होता. कुणाला जराजरी
सांशय आला असता, तरी केलेल्या सगळ्या मेहनतीवर पाणी पडलां असतां. तयामुळे या सुट्टीमध्ये मोसादच्या प्रगशक्षकाांनी
एलीला सीररया, गतथलां राजकारण, अांतगव त पररगस्थती, जनमत याबद्दल अगदी सखोल मागहती गदली. तयाचबरोबर तयाचा
अरे गबक भार्षेचा आगण रे गडओ सांदेश पाठवण्याचा अभ्यासही चालूच होता. तासाला १२ ते १६ शब्दाांचा सांदेश प्रसाररत
करण्याइतपत एलीची प्रगती झाली होती.

गडसेंबर १९६१ मध्ये एली तेल अवीवहू न परत झुररकला आगण गतथून म्युगनकला गेला. आता यापुढे तो प्रतयक्ष गसांहाच्या गुहेत
जाणार होता - सीररयाची राजधानी दमास्कस.

----------------------------------------------------------------------------------------

सीररयन सरकार गदवसेंगदवस कमजोर व्हायला लागलां होतां. लष्कराचा हस्तक्षेप वाढायला लागला होता. तयामुळे ईस्रायल
आगण सीररया याांच्या सरहद्दीवर तणाव गनमाव ण व्हायला सुरुवात झाली होती. पगहल्या महायुद्धापयं त ईस्रायलप्रमाणे
सीररयासुद्धा तुकवस्तानमधल्या ऑटोमन साम्राजयाचा भाग होता आगण युद्धानांतर फ्रेंचाांनी तयावर आपलां गनयांत्रण प्रस्थागपत
केलेलां होतां. १९४८ मध्ये गिटीश पॅलेस्टाईनमधून आगण फ्रेंच सीररयामधून साधारणपणे एकाच वेळी गनघून गेले. तयानांतर
सीररयामध्ये राजकीय स्थैयव नावाचा प्रकार अगस्ततवातच नव्हता. राजयक्राांतया होऊन एका हु कुमशहाच्या जागी दुसरा येणां ही
गनयमाने होणारी गोष्ट झाली होती. सीररयाचा कुठलाही शासक हा नैसगगव करीतया मरत नाही - एकतर तयाच्याजागी सत्तेवर
आलेला दुसरा शासक तयाची हतया करवतो गकांवा मग तयाच्या हतयेनेच नवीन राजयक्राांती होते अशी साधारण पररगस्थती
होती. तयामुळे लोकाांमध्ये प्रचांड असांतोर्ष होता. तयापासून तयाांचां लक्ष दुसरीकडे वळवण्यासाठी सीररयन राजयकते कधी
लेबेनॉनबरोबर आगण बरे च वेळा ईस्रायलबरोबर काहीना काही भाांडण उकरून काढत असत. राजवट बदलली की आधीच्या
राजवटीच्या पाठीराख्याांना दे शिोहाच्या आरोपावरून दमास्कसच्या मध्यवती माजेह चौकात जाहीररीतया फाशी गदली जात
असे.

एली दमास्कसमध्ये येण्याच्या काही काळ आधी - सप्टेंबर १९६१ मध्ये सीररयामध्ये राजयक्राांती होऊन इगजप्त आगण सीररया
याांचां एकीकरण रद्द करण्यात आलां होतां. असां एकीकरण हे इगजप्तचा राष््ाध्यक्ष नासरचां डोकां होतां. १९५६-५७ मधल्या सुएझ
कालव्याच्या सांघर्षाव नांतर तयाची प्रगतष्ठा अरब जगामध्ये प्रचांड प्रमाणात वाढलेली होती. इकडे सीररयामध्ये कम्युगनस्ट पक्ष
हळू हळू बगलष्ठ होत होता, आगण ततकालीन सीररयन लष्करप्रमुख अफीफ अल गबझरी हा सोगवएत रगशयाच्या पूणवपणे कह्यात
गेलेला होता. तयामुळे सीररयाला कम्युगनस्टाांच्या हातात पडण्यापासून वाचवण्यासाठी नासरने सीररयन सरकारपुढे हा
प्रस्ताव माांडला होता आगण सीररयामधला दुसरा प्रबळ राजकीय पक्ष असलेल्या बाथ (Ba’ath) पक्षाने तयाला पागठां बा गदला होता
आगण १ फेिुवारी १९५८ या गदवशी हे एकीकरण झालां होतां.

66
 मोसाद

ू व अरब जगाचा मसीहा बनणां हा असल्यामुळे तो बाथ पक्षाच्या हातात सीररयाची सूत्रां जाऊ
पण नासरचा अांतस्थ हे तू सांपण
द्यायला तयार नव्हता. तयामुळे हे एकीकरण तीन वर्षां नी गफसकटलां आगण सप्टेंबर १९६१ मध्ये झालेल्या राजयक्राांतीनांतर
सीररया या एकीकरणातून बाहे र पडला.

एलीला मोसादमध्ये आणणारा झाल्मान हाच एलीचा केस ऑगफसर गकांवा मोसादच्या पररभार्षेत ‘ कातसा ‘ होता. तयाने एलीला
म्युगनकमध्ये हे रगगरीसाठी लागणारी सवव सामग्री - खास बनवलेले कागद, अदृश्य शाई, एक छोटा टाईपरायटर, छोटा
्ान्समीटर गुप्तपणे बसवलेला एक ्ागन्झस्टर रे गडओ सेट आगण इतरही बऱ्याच वस्तू - गदली.

म्युगनकवरून एली इटलीमधल्या जेनोआ इथे गेला आगण गतथून बोटीने तो बैरुटला गेला. बोटीवर तयाला मजीद एल अदव
नावाचा एक अरब भेटला. तो सांपण ू व अरब जगात मसाले आगण उां ची कपडे याांचा व्यापारी म्हणून प्रगसद्ध होता. पण तयाची खरी
प्रगसद्धी वेगळ्या कारणासाठी होती, ती म्हणजे अरब जगातल्या कुठल्या बांदरामध्ये कुठला कस्टम आगण इगमग्रेशन ऑगफसर
गकती लाच घेऊन सामान जाऊ दे तो याबद्दल तयाला खडानखडा मागहती होती. तयाच्या याच ‘ कौशल्याचा ‘ उपयोग करून
घ्यायचां मोसादने ठरवलां होतां, आगण तयाांना हे समजलां होतां एल अदव च्या पतनीकडू न. ती इगजगप्शयन जयू होती आगण गतचां आगण
एल अदव चां लग्न ऐन दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात चकक नाझी जमव नीमध्ये झालां होतां. गतने अथाव तच आपण जयू आहोत ही
मागहती लपवलेली होती आगण आता युद्धानांतर ते सीररयामध्ये स्थागयक झाले होते. आपल्या व्यवसायागनगमत्त एल अदव जगभर
गफरत असे. सीररयामधल्या सध्याच्या राजवटीबद्दल तयाच्या मनात राग होता, पण आपण मोसादची मदत करतोय याची तयाला
कल्पनाही नव्हती. आपण सीररयन राजवटीगवरुद्ध असलेल्या उजव्या गवचारसरणीच्या बांडखोराांची मदत करतोय असां तयाला
वाटत होतां. एलीला झाल्मानने गदलेली सामग्री सीररयामध्ये व्यवगस्थत पोचवणां हे काम तो करणार होता.

बैरूटहू न एल अदव आगण एली गाडीने सीररयामध्ये गशरले. गतथे सरहद्दीवर गतथल्या कस्टम अगधकाऱ्याला ५०० अमेररकन
डॉलसव देऊन एल अदव ने आपल्या गाडीची झडती होऊ गदली नव्हती. तयाच्या गाडीच्या गडकीमध्येच एलीला झाल्मानने गदलेली
सगळी सामग्री होती.

सवव साधारणपणे एखादा हेर जेव्हा शत्रूराष््ात जातो, तेव्हा गतथल्या गदीत गमसळू न जाणां हे तयाचां पगहलां उगद्दष्ट असतां, पण
एलीच्या बाबतीत ते पूणवपणे उलटां होतां. तयाला सवां चां लक्ष वे धन
ू घ्यायचां होतां, आगण तेही लवकरात लवकर.

दमास्कसमधल्या एकदम श्रीमांत आगण उच्चभ्रू अशा अबू रामेन या भागात एलीने एक मोठा फ्लॅट भाड् याने घेतला. हा फ्लॅट
सीररयन सैन्याच्या एका मोठ् या तळाच्या अगदी समोर होता. आपल्या या घराच्या बाल्कनीमधून एलीला सीररयन सरकारचां
मोठां अगतथीगृह गदसू शकत होतां. इतर दे शाांच्या वगकलाती, श्रीमांत व्यापारी आगण सीररयन सरकारमधले उच्चपदस्थ अगधकारी
असले तालेवार लोक तयाचे शेजारी होते. या फ्लॅटच्या गवगवध भागाांमध्ये तयाने आपले ्ान्समीटसव लपवले होते आगण
नोकराांकडू न दगाफटका होण्याचा धोका होता, तयामुळे कोणीही पूणववेळ नोकर तयाने कामावर ठे वला नव्हता.

तो जयावेळी दमास्कसमध्ये आला, तेव्हा तयाचां दैव जोरावर होतां. इगजप्तबरोबर झालेलां सीररयाचां एकीकरण सांपुष्टात येणां हा
नासरला स्वतःचा व्यगक्तगत अपमान वाटला होता, तयामुळे तो कदागचत सीररयामध्ये एखादी राजयक्राांती घडवून आणू शकेल
ही भीती सीररयन राजयकतयां ना वाटत होती. तयामुळे ईस्रायलकडे तयाांचां थोडां फार दुलवक्षच झालां होतां. सततच्या सांघर्षां मुळे
देशाच्या गतजोरीमध्ये खडखडाट होता. राजयकतयां ना गमत्र, पाठीराखे आगण पैसे याांची गनताांत आवश्यकता होती आगण
अशावेळी कमाल अमीन साबेतसारखा प्रखर राष््भक्त, राष््वादी, आगण श्रीमांत व्यापारी देशामध्ये परत येणां ही तयाांच्यासाठी
पवव णी होती.

एली उफव साबेतने सीररयामध्ये स्वतःचां वलय गनमाव ण करायला सुरुवात केली. तयाला जया लोकाांनी गशफारसपत्रां गदली होती,
तयाांना सीररयामध्ये चाांगलाच मान होता, तयामुळे तयाच्यासाठी सीररयामधल्या उच्चवगाव ने स्वखुशीने दरवाजे उघडले. हळू हळू

67
 मोसाद

मोठे व्यापारी आगण सरकारी अगधकारी तयाच्या बैठकीमध्ये सामील झाले. तो अजून अगववागहत आहे हे समजल्यावर
लोकाांमध्ये तयाला आपला जावई गकांवा मेहुणा करून घेण्यासाठी अहमहगमका लागली.

दमास्कसमधल्या गरीब लोकाांसाठी गतथल्या नगरपागलकेने चालवलेल्या अन्नछत्राला भलीमोठी दे णगी दे ऊन साबेतने
आपली सामागजक बाजूही लोकाांना दाखवून गदली. पण अजूनही तो राजकारणात पडायचां टाळत होता, कारण सीररयामध्ये
अजून एखादी मोठी उलथापालथ होऊ घातलेली आहे असां तयाच्या मोसादमधल्या वररष्ठाांचां मत होतां, आगण आता एलीही तयाच
गनष्कर्षाव ला पोचला होता.

ब्युनोस आयसव मध्ये हसनच्या सांपादकपदामुळे एलीला गतथल्या राजकीय वतुवळात गशरकाव करता आला होता. इथे
सीररयामध्ये तेच काम करणारा माणूस होता जॉजव सलीम सैफ. तो जगभरात पसरलेल्या सीररयन नागररकाांसाठी रे गडओ
दमास्कसवरून प्रसाररत होणाऱ्या कायव क्रमाांचा गनमाव ता होता, आगण हसनप्रमाणेच तयालाही एलीच्या खऱ्या स्वरुपाची
काहीही मागहती नव्हती. तयाच्याशी गप्पा मारता मारता एलीला सीररयामधल्या राजकीय पररगस्थतीबद्दल मागहती समजत
होती. हसनप्रमाणेच सैफनेही एलीची अनेक राजकीय नेतयाांशी आगण सरकारी अगधकाऱ्याांशी ओळख करून गदली.

हे सगळां चालू असताना एली वैयगक्तकरीतया मात्र एकाकी पडला होता. तयाच्या मनावरचा ताण तो कोणाशीही बोलून हलका
करू शकत नव्हता. मोसादचां एखादां अजून नेटवकव दमास्कसमध्ये असण्याची शकयता होती, पण तयाांनी एलीशी गकांवा तयाने
तयाांच्याशी सांपकव साधणां म्हणजे आतमघात ठरला असता. गदवसाचे २४ तास एक वेगळा माणूस बनून शत्रूराष््ात राहणां हे
वाटतां गततकां सोपां नाही याची जाणीव आता तयाला व्हायला लागली होती.

गमळालेली सगळी मागहती तो गनतयगनयमाने सकाळी ८ वाजता आगण कधी कधी सांध्याकाळीही प्रसाररत करत असे. तयाचां घर
सैन्याच्या तळाच्या खूपच जवळ होतां. गतथून सतत सांदेश प्रसाररत होत असत. तया सांदेशाांमध्ये तयाने पाठवलेले सांदेश लपून
जात असत.

दमास्कसमध्ये आल्यानांतर ६ मगहन्याांच्या कालावधीत कमाल अमीन साबेतने बरीच मजल मारली होती. कामासाठी बाहे र
जावां लागणां हे तयाच्यासाठी अगदी नैगमगत्तक होतां. तयामुळे तो अजेगन्टनामधल्या गमत्राांना भेटण्यासाठी गेला, तेव्हा
दमास्कसमध्ये कुणालाही आियव वाटलां नाही. ब्युनोस आयसव वरून तो म्युगनकला गेला आगण गतथे वे र्षाांतर करून आगण
वेगळ्या पासपोटव वर तो तेल अवीवला गेला. गतथे आपल्या कुटु ांबाबरोबर काही काळ घालवून मग तो दमास्कसला परत गेला.

यावेळी तयाला एल अदव ची गरज नव्हती. तयाचां स्वतःचां नाव पुरेसां होतां. तयाने सीररयामधल्या गमत्राांसाठी भरपूर भेटवस्तू
आणल्या होतया. या भेटवस्तूांमध्ये मायक्रोगफल्म्स आगण एक छोटा कॅमेरा दडवलेले होते. जी मागहती प्रसाररत करता येणार
नव्हती, ती मागहती एली मायक्रोगफल्म्सद्वारे पाठवत असे. सीररयामध्ये बनलेल्या बुगद्धबळ आगण बॅकगॅमन याांच्या पटाांना
अजेगन्टनामध्ये चाांगली मागणी होती. तयामुळे तो अजेगन्टनामध्ये या वस्तू गनयाव त करत असे आगण तयाांच्यामध्ये
मायक्रोगफल्म्स दडवलेल्या असायच्या. तो अजेगन्टनामधल्या लोकाांना हे पट पाठवायचा आगण ते तयातून मायक्रोगफल्म्स
काढू न घेऊन ईस्रायलला तया राजनैगतक मागाव ने (Diplomatic Channel) पाठवायचे.

तयावेळी सीररयामध्ये बाथ पक्षाच्या स्वतांत्र सीररयावादी गटाचा जोर वाढायला लागला होता. सैफकडू न एलीला याची
गबत्तांबातमी गमळत होतीच. वारे जया गदशेने वाहत होते तयाचा फायदा घ्यायचां तयाने ठरवलां आगण बाथ पक्षाच्या या नेतयाांबरोबर
ओळख वाढवायला सुरुवात केली आगण आपल्या पैशाांच्या थैल्या मोकळ्या सोडल्या.

तयाचा हा होरा अचूक होता हे माचव १९६३ मध्ये गसद्ध झालां. ८ माचव १९६३ या गदवशी सीररयामध्ये परत राजयक्राांती झाली आगण
बाथ पक्षाच्या स्वतांत्र सीररयावादी गटाने सत्ता काबीज केली. तयाांना सैन्याचाही पागठां बा होता. एलीला ब्युनोस आयसव मध्ये

68
 मोसाद

भेटलेला जनरल अमीन अल हाफेझ या नवीन सरकारमध्ये सांरक्षणमांत्री होता. तयाच वर्षी जुलम ै ध्ये राष््ाध्यक्ष सलाह अल
गबत्रगवरुद्ध तयाच्या मांगत्रमांडळाने बांड केलां आगण हाफेझ राष््ाध्यक्ष झाला. तयाच्या मांगत्रमांडळामध्ये आगण महतवाच्या
अगधकाऱ्याांमध्ये जवळपास सगळे कमाल अमीन साबेतचे घगनष्ठ गमत्र होते. काहीजणाांना तर साबेतच्या साांगण्यावरून
हाफेझने गनयुक्त केलेलां होतां. साबेत आता सीररयन सरकारच्या अांतगव त वतुवळात सामील झाला होता.

दमास्कसमधली एक झगमगणारी मेजवानी. एकापाठोपाठ एक गाड् या येत आहे त. सगळ्या उच्चपदस्थाांच्या मसीगडज गकांवा
रोल्स रॉईस. सरकारमधले मांत्री आगण सैन्यदलाांचे अगधकारी तयामधून उतरत आहे त. तयाांचा यजमान प्रतयेकाचां अगदी
मनापासून स्वागत करत आहे आगण तयाांना काय हवां-नको तयाकडे जातीने लक्ष पुरवत आहे . या मेजवानीला येणाऱ्या
पाहु ण्याांची यादी आगण दमास्कसमधल्या सवाव त बलाढ् य लोकाांची यादी यात फारसा फरक नाहीये. बरे च लोक कनव ल सलीम
हातुमभोवती घोळका करून उभे आहे त. जनरल हाफेझच्या राष््ाध्यक्ष बनण्यामध्ये हातुमचा मोठा हातभार होता. तयानेच जुल ै
१९६१ मध्ये दमास्कसमध्ये रणगाडे घुसवून अल गबत्रला राजीनामा द्यायला भाग पाडलां होतां. थोड् या वेळाने स्वतः राष््ाध्यक्ष
हाफेझचां आगमन होतां. तो सवव प्रथम जाऊन आपल्या गमत्राला - कमाल अमीन साबेतला भेटतो. राष््ाध्यक्षाबरोबर तयाची
पतनीही आहे. गतच्या अांगावर गहऱ्याांची कलाकुसर केलेला गमांक कोट आहे , जो साबेतने गतला भेट गदलेला आहे . अथाव त अशी भेट
ै ी गकमान ५० टकके गस्त्रयाांचे कपडे आगण दागगने हे साबेतने भेट गदलेले
गमळालेली ती एकटी नाहीये. गतथे असलेल्या गस्त्रयाांपक
आहेत.

एकीकडे सैन्यागधकारी आगण सरकारी अगधकाऱ्याांचा एक गट सरहद्दीवरच्या पररगस्थतीबद्दल चचाव करतोय. तयाांच्यामध्ये
असलेले काही लोक जॉडव न नदी आगण गतच्या उपनद्याांचां पाणी ईस्रायलपासून वळवण्याच्या योजनेवर काम करत आहे त. ते
उतसाहाने आपण आजवर केलेल्या कामाबद्दल बोलताहे त.

दुसरीकडे साबेत स्वतः काही लष्करी अगधकाऱ्याांबरोबर तयाच्या रे गडओ कायव क्रमाबद्दल बोलतोय. हो, तयाला आता स्वतःचा
रे गडओ कायव क्रम गमळालाय. या कायव क्रमात तो सीररयामधली राजकीय आगण आगथव क पररगस्थती आगण ईस्रायल या गवर्षयाांवर
भाष्य करतो. तयागशवाय जगभर पसरलेल्या सीररयन नागररकाांसाठीही तयाचा एक वेगळा कायव क्रम रे गडओ दमास्कसवर
चालू आहे.

एली उफव साबेत अशा मेजवान्या मगहन्यातून गकमान एकदा दे त असे. तयाांना सीररयन प्रसारमाध्यमाांतन
ू भरपूर प्रगसद्धी गमळत
होती.

या आदरागतर्थयाचा पररणाम म्हणून एलीला सैन्याच्या तळाांवर आयोगजत केल्या जाणाऱ्या कायव क्रमाांसाठी आमांत्रणां यायला
लागली. तो बरे च वेळा गतकडे प्रमुख पाहु णा म्हणून जात असे . सीररयन सैन्याची गोलान टेकड् याांवरील तटबांदी, सीररयन
लष्कराच्या पुढच्या योजना, तयाांचे नकाशे, नवी शस्त्रास्त्रां याबद्दल तयाला गमळणारी सगळी मागहती तयाच्या प्रसारणातून गकांवा
मग मायक्रोगफल्म्सच्या द्वारे मोसाद आगण अमानपयं त पोचत होती. तयाने तयाच्याव्यगतररक्त सांदेश पाठवण्याची एक अजून
नवीन पद्धत शोधून काढली - रे गडओ दमास्कसवरचे तयाचे कायव क्रम. तयाच्या एका ईस्रायल भेटीमध्ये तयाने आगण मोसादच्या
अगधकाऱ्याांनी एक गवगशष्ट शब्द आगण वाकप्रचार याांचां कोड गवकगसत केलां. एली तयाच्या कायव क्रमाांमध्ये हे शब्द वापरत असे.
तयावरून मोसादला मागहती गमळत असे.

आता तयाने आपला प्रभाव अजून वाढवायला सुरुवात केली. तयाचां घर प्रचांड मोठां होतां आगण तो एकटाच राहात असे. तयाच्या
ओळखीच्या एका सरकारी अगधकाऱ्याला आपल्या ‘ मैगत्रणीला ‘ भेटण्यासाठी एका जागेची आवश्यकता होती. तयाने साबेतला
गवचारलां. साबेतने काहीही न बोलता आपल्या घरातली एक खोली उघडू न गदली. आगण तयानांतर हे प्रकार अगदी गनयगमतपणे
सुरु झाले. अनेक उच्चपदस्थ लष्करी आगण सरकारी अगधकाऱ्याांच्या मैगत्रणींना साबे त भेटवस्तू दे त असे. तयाच्या मोबदल्यात
तया तयाला मागहती देत असत. कनव ल सलीम हातुमच्या अने क मैगत्रणी होतया आगण तया सगळ्या साबेतला तयाच्याकडू न
गमळणारी प्रतयेक मागहती दे त असत.

69
 मोसाद

ईस्रायलबद्दल बोलताना साबेतच्या वाणीला भलतीच धार चढत असे. अरब राष््ाांचा प्रच्छन्न शत्रू आगण मध्यपूवव आगशयामधल्या
शाांततेला आगण इस्लामला असलेला सवाव त मोठा धोका याच शब्दाांत तो ईस्रायलचां वणव न करत असे. सीररयन लष्करातल्या
आपल्या गमत्राांना तो सतत ईस्रायलगवरुद्ध ते फार काही करत नसल्याचे टोमणे मारत असे. तयाचा पररणाम म्हणून या
अगधकाऱ्याांनी तयाला दोन-तीन वेळा गोलान टेकड् याांच्या भागात नेऊन सीररयन सैन्याची तयारी दाखवली. गतथल्या
सैगनकाांनाही साबेतच्या सरकारमधल्या प्रस्थाची कल्पना होती तयामुळे तयाांनीही तयाला सवव मागहती गदली. गतथले बांकसव ,
शस्त्राांचा साठा, गवमानगवरोधी तोफा वगैरे बघून साबेत प्रचांड प्रभागवत झाला. तयाने एकच सूचना गतथल्या अगधकाऱ्याांना गदली
- इथले सैगनक कडक उन्हात उभां राहू न आपल्या देशाच्या सरहद्दीचां सांरक्षण करताहे त. गनदान तयाांच्यासाठी थोडी झाडां इथे
लावा. तयाांना सावली गमळे ल. साबेतच्या सूचनेची ताबडतोब अांमलबजावणी झाली. (१९६७ च्या ६ गदवसाांच्या युद्धात ईस्रायली
गवमानाांना सीररयन सैन्याचे शस्त्रसाठे आगण बांकसव सहज उध्वस्त करता आले कारण तयाांच्या जागाांबद्दल या झाडाांमुळे
ईस्रायली वायुदलाला अगदी अचूक मागहती गमळालेली होती.)

जनरल हाफेझच्या आधी राष््ाध्यक्ष असलेला सलाह अल गबत्र हाफेझने सत्ता काबीज केल्यावर पॅलेस्टाईनमधल्या जेररको
शहरात गनवाव गसत म्हणून राहात होता. बाथ पक्षाच्या नेतयाांनी अल गबत्र आगण हाफेझ याांच्यात समेट घडवून आणण्याची
जबाबदारी साबेतवर सोपवली. तीही तयाने यशस्वीरीतया पार पाडली. तयाच्या या प्रगतीमुळे मोसादमधले लोकसुद्धा अचांगबत
झाले. इतकया यशाची तयाांनी अपेक्षासुद्धा केली नव्हती.

१९६३ मध्ये ईस्रायलचे पांतप्रधान डे गव्हड बेन गुररयन आगण मोसाद सांचालक इसेर हॅरेल याांच्यात झालेल्या वादानांतर हॅरेलने
राजीनामा गदला आगण अमानचा सांचालक असलेल्या मायर अगमतची तया जागी नेमणूक करण्यात आली. साधारण तयाच
सुमारास एलीच्या दुसऱ्या मुलीचा - आयररसचा जन्म झाला, आगण १९६४ च्या नोव्हें बरमध्ये तयाच्या मुलाचा - शॉलचा जन्म
झाला.

आपल्या मुलाला पाहायला एली ईस्रायलमध्ये आला आगण तयाच्यात बदल झालेला तयाच्या घरच्याांच्या लक्षात आलां. तो अबोल
आगण गचडगचडा झाला होता. कुठे ही बाहेर यायला तो तयार नसायचा आगण वारां वार नोकरी सोडू न दे ण्याबद्दल बोलत असायचा.
“ आता यापुढे मी जेव्हा परत येईन, तेव्हा मी माझी नोकरी सोडलेली असेल आगण इथे ईस्रायलमध्येच काहीतरी काम शोधेन.
मला आता माझ्या कुटु ांबापासून अजून दूर राहण्याची इच्छा नाही,” असां तयाने नागदयाला नोव्हें बर १९६४ च्या शेवटी
ईस्रायलमधून गनघताना साांगगतलां होतां. खरां तर तयाची जायची इच्छाही नव्हती, पण मोसाद अगधकाऱ्याांनी केलेल्या गवनांतीमुळे
तो सीररयाला गेला.

नांतर अनेक वर्षां नी नागदया कोहे नने गदलेल्या मुलाखतीत या क्षणाबद्दल साांगगतलां, की का कुणास ठाऊक, पण जे घडतांय ते
बरोबर नाही अशी एक जाणीव गतला वारां वार होत होती आगण आपण एलीला परत पाहू शकू याची गतला खात्री वाटत नव्हती.
गतची भीती दुदैवाने खरी ठरली.

----------------------------------------------------------------------------------------

१३ नोव्हें बर १९६४ या गदवशी सीररयन लष्कराने तेल दान या ईस्रायल- सीररया सीमेवरच्या गठकाणाहू न ईस्रायली हद्दीत काम
करणाऱ्या शेतकऱ्याांवर गोळीबार केला. ईस्रायलने लगेचच आगण अतयांत गतखट प्रगतगक्रया गदली. जगमनीवरून रणगाडे आगण
तोफाांनी प्रतयुत्तर द्यायला सुरुवात केली आगण काही वेळातच ईस्रायली वायुदलाची गमराज आगण व्हाऊतूर गवमानां हवे त
झेपावली आगण तयाांनी सीररयन लष्कराच्या गोलान टेकड् याांवर असलेल्या चौकयाांवर बॉम्बफेक केली.

इथपयं त ठीक होतां, पण नांतर अचानक ही गवमानां सीररयन हद्दीत घुसली आगण तयाांनी जॉडव न नदी आगण गतच्या उपनद्याांचां
पाणी वळवण्याचा प्रकल्प गजथे चालू होता, गतथे मोचाव वळवला. गतथे खणलेले कालवे, बुलडोझसव आगण इतर सामग्री आगण
आत्तापयं त झालेलां सगळां बाांधकाम या गवमानाांनी बॉम्बफेक करून नष्ट केलां. सीररयाकडे तयावेळी रगशयन बनावटीची गमग

70
 मोसाद

गवमानां होती, पण सीररयन वैमागनकाांना ती उडवण्याचा अजून काहीही अनुभव नव्हता. तयाांचां प्रगशक्षण चालू होतां, तयामुळे
सीररयन वायुदलाने या ईस्रायली गवमानाांना अगजबात प्रगतकार केला नाही.

ू व जबाबदारी घेणाऱ्या
या ईस्रायली हवाई हल्ल्याच्या अचूकतेचां श्रेय गनःसांशय एली कोहे नचांच होतां. तयाने या प्रकल्पाची सांपण
माणसाशी मैत्री केली होती. हा माणूस सौदी अरे गबयामधला होता, आगण तयाची स्वतःची बाांधकाम कांपनी होती. या मैत्रीमुळेच
एलीला या प्रकल्पाचां गठकाण, व्याप्ती, आजवर झालेलां काम, या बाांधकामाची बॉम्ब गकांवा इतर स्फोटकाांसमोर गटकून
राहण्याची क्षमता, गतथे असणारी सुरगक्षतता वगैरे महतवाच्या गोष्टी अगदी तपशीलवार समजल्या होतया आगण तयाने तयाची
मागहती ईस्रायलला लगेचच कळवली होती. या सौदी अरे गबयन माणसाचां नाव होतां मोहम्मद गबन लादे न - ओसामा गबन
लादेनचा बाप. तयाने एलीला आपल्या कांपनीच्या या महत्त्वाकाांक्षी प्रकल्पाबद्दल गदलेल्या मागहतीमुळेच ईस्रायली गवमानाांनी
यानांतरही अनेकवेळा गतथे हल्ला केला आगण शेवटी सीररया आगण इतर अरब राष््ाांनी हा प्रकल्प १९६५ च्या शेवटी सोडू न
गदला.

सीररयामध्ये या हल्ल्याचे पडसाद उमटलेच. सवाव त महतवाचा प्रश्न होता - ईस्रायली वायुदलाला ही मागहती गमळाली कशी?
सीररयन मुखबारतच्या प्रमुखाला - नदीम अल तायाराला वेगळाच सांशय येत होता. सांपण ू व १९६४ या वर्षां त जे काही गनणव य
सीररयन लष्कराने गकांवा सरकारने घेतले, तयाबद्दल ईस्रायली रे गडओ सेवा कोल ईस्रायलवर अगदी लगेचच ऐकायला गमळालां
होतां. अनेक अगतगोपनीय गनणव यही ईस्रायलला लगेच समजले होते आगण आता नोव्हें बरमध्ये ईस्रायलने अगदी अचूक
प्रगतहल्ला चढवला होता. तायाराचा तकव होता की जयाअथी ईस्रायलमधून ही मागहती प्रसाररत होते आहे , तयाअथी इथे
सीररयामध्ये घेतले गेलेले गनणव य ईस्रायलपयं त ताबडतोब पोचताहे त. म्हणजे सीररयन सरकारच्या अगदी अांतगव त वतुवळामध्ये,
सत्ताकेंिाच्या अगदी जवळ कुणीतरी ईस्रायलचा हे र आहे आगण तो तयाला गमळणाऱ्या बातम्या ईस्रायलला प्रसाररत करतोय.
पण मग तयाचा ्ान्समीटर कुठे आहे ? सांपण ू व गडसेंबर मगहना तायारा आगण तयाच्या लोकाांनी हा ्ान्समीटर शोधण्यासाठी जांग
जांग पछाडलां पण तयाांना तो गमळू शकला नाही. शेवटी तयाांच्या सुदवै ाने तयाांना जानेवारी १९६५ मध्ये ्ान्समीटर आगण तो
वापरणारा हेर असे दोघेही गमळाले.

साबेतच्या अटकेने सीररयन सरकारचां धाबां दणाणलां होतां. सवाव त मोठा प्रश्न होता - हा माणूस जर बोलला, तर तो
कोणाकोणाची नावां घेईल? कारण साबेतकडू न भेटवस्तू आगण इतर ‘ गोष्टी ‘ स्वीकारणाऱ्या लोकाांमध्ये सीररयामधल्या
बहु तेक सवव लब्धप्रगतगष्ठताांचा समावेश होता. स्वतः राष््ाध्यक्ष हाफेझने साबेतच्या चौकशीमध्ये भाग घेतला. आपण कोण
आहोत हे एलीने तयाच्यासमोरच कबूल केलां.

सीररयन मुखबारतसमोर आता पुढचा प्रश्न होता - साबेत उफव एली कोहे न हा एकाांडा गशलेदार आहे , का हे एक हे रगगरी नेटवकव
आहे? तयामुळे साबेतशी घगनष्ठ सांबांध असणाऱ्या सगळ्याांना अटक झाली - एल अदव , जॉजव सैफ, काही सैन्यागधकारी, काही
गस्त्रया. यामध्ये साबेतकडू न भेटवस्तू स्वीकारणाऱ्या हाफेझच्या पतनीचा गकांवा गतच्यासारख्या उच्च वतुवळातल्या गस्त्रयाांचा
अथाव तच समावेश नव्हता.

एलीला मुखबारतने सांदेश पाठवताना रां गेहात पकडलां होतां. मोसादची गदशाभूल करण्यासाठी तयाांनी एलीला अजून काही
सांदेश पाठवायला लावले. पण एलीने तया सांदेशात वापरलेल्या काही शब्दाांमुळे तयाला अटक झालेली आहे आगण तो तयाच्या
डोकयाला गपस्तुल लावलेल्या पररगस्थतीत सांदेश पाठवतोय हे मोसाद अगधकाऱ्याांना समजलां. ही बातमी प्रसारमाध्यमाांमध्ये
जाहीर करण्याचा प्रश्नच उद्भवत नव्हता, पण एलीच्या कुटु ांगबयाांना याबद्दल साांगणां गरजेचां होतां.

एलीच्या भावाने एलीला सीररयामध्ये अटक झाल्याची बातमी जेव्हा तयाच्या आईला साांगगतली, तेव्हा गतला एली चुकून सीमा
पार करून सीररयामध्ये गेला असेल असां वाटलां. तो सीररयामध्ये नककी काय करत होता, हे कळल्यावर ती कोसळलीच.

71
 मोसाद

नागदयाची अवस्थाही फार वेगळी नव्हती. गतला एलीच्या वागणुकीमुळे सांशय जरूर आला होता, पण एली असां काही काम
करत असेल, याचा गतने गवचारही केलेला नव्हता.

मोसाद सांचालक मायर अगमतने हे सगळां प्रकरण स्वतःची वैयगक्तक जबाबदारी म्हणून हातात घेतलां. ३१ जानेवारी १९६५ या
गदवशी फ्रान्समधल्या सवव श्रेष्ठ वगकलाांपक
ै ी एक असलेला जॅकस मेगसव यर दमास्कसमध्ये उतरला. तयाने एलीचां वकीलपत्र
घेण्याची इच्छा सीररयन सरकारला साांगगतली आगण आपल्या अगशलाला भेटू दे ण्याची मागणी केली पण तयाची मागणी
फेटाळण्यात आली.

सीररयन सरकारमध्ये तयावेळी दोन गट होते. एक गट राष््ाध्यक्ष हाफेझच्या गवरोधातल्या लोकाांचा. या गटाला एली कोहे नवर
रीतसर खटला चालवायला हवा अशी इच्छा होती, कारण तयाचा वापर करून हाफेझच्या राजवटीमधला भ्रष्टाचार बाहे र
काढण्याची आगण तयाला बदनाम करायची तयाांची इच्छा होती. दुसऱ्या गटाला, जे हाफेझचे गनकटवतीय लोक होते, तयाांना याच
कारणासाठी रीतसर खटला चालू नये अशी इच्छा होती, कारण साबेत उफव एली कोहे नने तयाांची नावां घेतली असती, तर
तयाांनाही पुढे फासावर लटकवण्यात आलां असतां.

शेवटी एका गवशेर्ष सैगनकी न्यायालयासमोर हा खटला सुरु झाला. खटल्याचां गनवडक कामकाज सीररयन सरकारच्या
अगधकृत वागहनीवर प्रसाररत होत असे. ईस्रायलमध्येही हे कामकाज प्रसाररत केलां जात असे.

हा खटला म्हणजे एक मोठा फासव होता. न्यायाधीश म्हणून असलेले गतघेही अगधकारी जनरल सलाह दाली, गिगेगडयर अली
आमीर आगण कनव ल सलीम हातुम हे कमाल अमीन साबेतचे एकेकाळचे चाांगले गमत्र होते आगण तयाच्याकडू न तयाांनी अनेक
भेटवस्तूही स्वीकारल्या होतया.

एलीला सांपणू व खटल्यात बोलायची परवानगी नव्हती. तयाचा चेहरा सांपण

ू व खटला चालू असताना गनगवव कार होता.
आपल्याबाबतीत काय होणार आहे याची तयाला पूणव कल्पना होती. जवळपास १० वर्षां पवू ी इगजप्तमध्ये साधारण अशाच
पररगस्थतीमध्ये असताना काय झालां हे तयाला आठवत होतांच.

३१ माचव १९६५ या गदवशी न्यायालयाने आपला गनणव य ऐकवला - एली कोहे न, मागजद एल अदव आगण जॉजव सैफ या गतघाांनाही
मृतयूदांडाची गशक्षा देण्यात आली.

ईस्रायली सरकारच्या वतीने मेगसव यरने एलीला वाचवण्याचे प्रयतन चालू केले. ईस्रायल सीररयाला एली कोहे नच्या बदल्यात
और्षधां आगण शेतकी अवजारां फुकट देईल अशी पगहली ऑफर होती. या सवव गोष्टींची गकांमत जवळजवळ दहा लाख डॉलसव
होती. सीररयन सरकारने हे धुडकावून लावलां. ईस्रायलने लगेचच दुसरी ऑफर गदली - एलीच्या मोबदल्यात ईस्रायलने
पकडलेले ११ सीररयन हे र. सीररयन सरकारने हीसुद्धा ऑफर धुडकावली.

१ मे १९६५ या गदवशी राष््ाध्यक्ष हाफेझने मजीद एल अदव आगण जॉजव सैफ या दोघाांच्या मृतयूदांडाच्या गशक्षेला जन्मठे पेच्या
गशक्षेत बदललां पण एलीवर मात्र कोणतीही दया दाखवण्यात आली नाही. ८ मे १९६५ या गदवशी तयाला फाशी होणार हे
सीररयन सरकारने अगधकृतरीतया जाहीर केलां.

शेवटचा प्रयतन म्हणून नागदयाने पॅररसमधल्या सीररयन वगकलातीमध्ये दयेचा अजव नेऊन गदला. पण तयाचा काहीही उपयोग
झाला नाही. सांपणू व जगातून सीररयन सरकारला एली कोहे नला फासावर न चढवण्यासाठी गवनांती करणारी अनेक पत्रां आली.
एलीला तयाांच्याबद्दल जर समजलां असतां, तर तयाचा गमत्र श्मुएल अझारची तयाला आठवण झाली असती. तेव्हाही अशा
गवनांतयाांचा काहीही उपयोग झाला नव्हता. आत्ताही झाला नाही. तयाला फक्त तयाच्या नातेवाईकाांना एक शेवटचां पत्र गलहायची
परवानगी देण्यात आली आगण मृतयूसमयी दमास्कसचा राब्बाय गनसीम अन्दाबो तयाच्याबरोबर असावा ही गवनांतीही मान्य
करण्यात आली.

72
 मोसाद

१८ मेच्या पहाटे अडीच वाजता एलीला झोपेतन ू उठवण्यात आलां. तयाच्या कपड् याांवर एक मोठा पाांढरा गाऊन घालण्यात आला.
तयाच्या छातीवर एक भलां मोठां पोस्टर गचकटवण्यात आलां. या पोस्टरवर तयाचे गुन्हे अरे गबक भार्षेत अगदी स्पष्टपणे
गलगहण्यात आले होते. उघड् या ्कमधून तयाला दमास्कसच्या मुख्य बाजारपेठेत - माजेह चौकात नेण्यात आलां. या सगळ्या
क्षणाांचां थेट प्रक्षेपण होत होतां. चौकाच्या मध्यभागी उभारण्यात आलेल्या वधस्तांभावर एली शाांतपणे चढला. गतथे उभ्या
असलेल्या जल्लादाने तयाच्या गळ्याभोवती फास अडकवला. एलीला तयाने एका छोट् या स्टू लवर उभां केलां.

एली शाांतपणे गतथे उभा होता. गतथे तयावेळी हजर असणाऱ्या पत्रकाराांच्या मते तयाने आपलां भगवतव्य स्वीकारलेलां होतां. प्रेक्षक
श्वास रोखून उभे होते. इशारा गमळताच जल्लादाने एलीच्या पायाांखाली असलेल्या स्टु लाला जोरात लाथ मारली आगण एली
कोहेन नामक सवव श्रेष्ठ हे र सगळ्याच्या पलीकडे गनघून गेला. हजर असलेल्या लोकाांनी एकच जल्लोर्ष केला.

पुढचे सहा-सात तास एलीचा दे ह गतथेच फासावर लटकत ठे वलेला होता. येणारे -जाणारे जवळ जाऊन तयाच्या चेहऱ्याचां
गनरीक्षण करत होते. काही जणाांनी तयाच्याबरोबर फोटो काढू न घेतले. काहीजण तयाच्या चेहऱ्यावर थुांकले सुद्धा.

गतथून काही मैल पगिमेला ईस्रायलमध्ये कोहेनचां कुटु ांब हे च दृश्य तयाांच्या टेगलगव्हजनवर पाहात होतां. मोसाद सांचालक मायर
अगमतही तयाांच्याबरोबर गतथे हजर होता.

१८ मेच्यागदवशी सकाळी साधारण ११ च्या सुमारास एलीचा मृतदेह वधस्तम्भावरून उतरवण्यात आला आगण तयाचां एका गुप्त
गठकाणी दफन करण्यात आलां. नागदयाने यानांतर अनेकवेळा सीररयन सरकारकडे एलीचा मृतदे ह तयाच्या कुटु ांबाच्या ताब्यात
देण्याची मागणी केली, पण आजतागायत सीररयामधल्या एकाही सरकारने ही मागणी पूणव केलेली नाही.

एलीच्या मृतयूनांतर तो ईस्रायली जनतेचा हीरो झाला. पण अनेक जणाांनी, जयाांच्यात एलीच्या कुटु ांगबयाांचाही समावेश आहे ,
मोसादवर टीका केली. तयाांच्या मते मोसादने एलीवर प्रचांड जबाबदाऱ्या टाकल्या आगण तयाचा ताण तयाला सहन झाला नाही.
तयाला दररोज सांदेश प्रसाररत करायला साांगगतलां होतां आगण तयाची खरोखर गरज नव्हती.

एलीच्या कामगगरीचां खरां मोल ईस्रायलला २ वर्षां नी कळलां, जेव्हा ६ गदवसाांच्या युद्धात तयाने गदलेल्या मागहतीच्या आधारे च
ईस्रायली गवमानाांनी गोलान टे कड् याांवरची सीररयन सैन्याची ठाणी उध्वस्त केली आगण गतथल्या २/३ भागावर कब्जा केला
आगण ईस्रायली शेतकऱ्याांना वाटणारी सीररयन हल्ल्याची भीती कायमची गमटवून टाकली.

73
 मोसाद

८
१७ ऑगस्ट १९६६. ईस्रायलच्या उत्तरे ला असलेल्या हातझोर एअरफोसव बेसवर असलेल्या रडार यांत्रणेच्या पडद्यावर एक छोटा
गठपका अवतीणव झाला. कुठलांतरी गवमान ईस्रायलच्या हवाई हद्दीच्या जवळ येत होतां. आियाव ची गोष्ट ही होती, की बहु तेक
वेळा असां झाल्यावर ईस्रायलची गमराज गवमानां या आगांतुक गवमानाला घेरण्यासाठी हवेत झेपावली असती. पण यावेळी मात्र
तसां काहीही झालां नाही. हे गवमान ईस्रायलच्या हद्दीत येईपयं त ईस्रायली वायुदलाने काहीही हालचाल केली नाही.

तया गवमानाकडे पाहू न हातझोर बेसवरच्या प्रतयेकाला धकका मात्र बसला, कारण ते गवमान होतां रगशयन बनावटीचां गमग २१.
तयावेळचां अतयाधुगनक आगण घातकी लढाऊ गवमान. बलाढ् य अमेररकेकडे सुद्धा असां गवमान नव्हतां. कशासाठी आलां होतां हे
गवमान ईस्रायलमध्ये?

याची सुरुवात झाली होती ३ वर्षां पवू ी. १९६३ मध्ये पांतप्रधान डे गव्हड बेन गुररयन आगण ततकालीन मोसाद सांचालक इसेर हॅरेल
याांच्यात झालेल्या वादानांतर हॅरेलने राजीनामा गदला आगण पांतप्रधानाांना तयाच्या जागी नवीन मोसाद सांचालकाची गनवड
करावी लागली. तयाांच्यासमोर तयावेळी दोन पयाव य होते - शाबाकचा म्हणजे ईस्रायली प्रगतहे रखातयाचा सांचालक अमोस मॅनॉर
आगण अमानचा म्हणजे सैगनकी गुप्तचर सांघटनेचा सांचालक मायर अगमत. मॅनॉर नेमका तयाच वेळी नातेवाईकाांना
भेटण्यासाठी गेला असल्यामुळे तयाच्याशी सांपकव साधता आला नाही, तयामुळे अमान सांचालक मायर अगमतची मोसादच्या
सांचालकपदी नेमणूक करण्यात आली.

अगमतच्या नेमणुकीमुळे मोसादमध्ये आमूलाग्र बदल घडू न आला. तयाच्याआधी सांचालक असलेल्या रूव्हे न गशलोह आगण इसेर
हॅरेल याांच्यात आगण अगमतमध्ये काही मूलभूत फरक होते. गशलोह आगण हॅरेल या दोघाांचाही जन्म जयूगवरोधी वातावरण
असलेल्या भागात झाला होता. गशलोहचा जुन्या जेरुसलेममध्ये तर हॅरेलचा रगशयामध्ये. तयाांच्या जन्माच्या वेळी ईस्रायल ही
फक्त एक सांकल्पना होती, गकांबहु ना दोघेही ईस्रायलला वास्तव बनवण्यासाठी जया गपढीने कष्ट घेतले, तया गपढीचे होते.
तयाउलट मायर अगमत हा सािा म्हणजे पॅलेस्टाईनमधल्या जयूबहु ल भागात जन्माला आलेला होता. गशलोह आगण हॅरेल याांची
ू ी हेरगगरीची होती. दोघे ही गुप्त कामगगऱ्याांमध्ये अतयांत मुरलेले होते. अगमतला अशी काहीही पाश्वव भम
पाश्वव भम ू ी नव्हती. तो
तयाच्या वयाच्या सोळाव्या वर्षी हॅगन्हामध्ये भरती झाला आगण जेव्हा हॅगन्हाचां ईस्रायली सैन्यात रूपाांतर करण्यात आलां तेव्हा
तो बटागलयन कमाांडर होता. ईस्रायलच्या स्वातांत्र्ययुद्धात काही काळ गिटीश सैन्यागवरुद्ध आगण नांतर अरब सैन्यागवरुद्ध
लढण्याचा तयाला अनुभव होता. तयाचां एकांदरीत कतृव तव बघता तो ईस्रायली सैन्याचा प्रमुखसुद्धा होऊ शकला असता, पण
नेगेव्हच्या वाळवांटात सराव करत असताना तयाला एक मोठा अपघात झाला आगण दोन वर्षे सक्तीची गवश्राांती घ्यायला लागली.
या गवश्राांतीच्या काळातच तयाने अमेररकेतल्या कोलांगबया गवद्यापीठातून एम.बी.ए. पूणव केलां आगण गतथून परत आल्यावर तयाची
अमानचा प्रमुख म्हणून नेमणूक करण्यात आली आगण १९६३ मध्ये तो मोसाद सांचालक बनला.

इसेर हॅरेलच्या राजीनाम्यामागे जरी अगमतचा काहीही हात नसला, तरी इगजप्तमध्ये काम करणाऱ्या जमव न शास्त्रज्ञ आगण तांत्रज्ञ
याांच्याबद्दल अमानने बनवलेल्या ररपोटव मुळे हॅरेलला राजीनामा द्यावा लागला हे मोसादमध्ये र्षट् कणी झालां होतांच. पररणामी
मोसाद सांचालक झाल्यावर अगमतला प्रचांड अांतगव त गवरोधाला तोंड द्यावां लागलां. मोसादमधले काही जण हॅरेलशी एकगनष्ठ
होते. तयाांनी अगमतच्या हाताखाली काम करायला नकार गदला. या लोकाांपक ै ी काहींनी तर अगमतची गनयुक्ती झाल्यावर
लगेचच राजीनामे गदले.

इकडे पांतप्रधान डे गव्हड बेन गुररयनसाठीही इगजप्तमध्ये काम करणाऱ्या जमव न शास्त्रज्ञाांचां प्रकरण अांगाशी येणारां ठरलां.
तयाांनाही जून १९६३ मध्ये राजीनामा द्यावा लागला आगण तयाांच्याजागी तयाांचे जवळचे सहकारी लेवी एश्कोल पांतप्रधानपदी
आले. तयाांनी इसेर हॅरेलची आपला राष््ीय सुरक्षा सल्लागार म्हणून नेमणूक केली. हॅरेल तयाला मोसादमधून जया पररगस्थतीत
जावां लागलां तयामुळे सांतापलेला होताच. अगमतची बदनामी होईल अशा सांधीच्या तो शोधात होता, आगण लवकरच तयाला तशी
सांधी गमळाली.

74
 मोसाद

आपण जयाला अरब जग म्हणतो, तयातले बरे चसे दे श हे मध्यपूवव गकांवा पगिम आगशयामध्ये आहे त, पण अरब जगाचा एक
महतवाचा भाग हा उत्तर आगफ्रकेतही पसरलेला आहे . या भागाला माघरे ब गकांवा मघरीब असां म्हणतात आगण तयात मॉररटागनया,
मोरोकको, ट् युगनगशया, अल्जीररया आगण गलगबया या पाच दे शाांचा समावेश होतो. एक गलगबया सोडला तर बाकीचे चार दे श हे
दुसऱ्या महायुद्धापयं त आगण तयाच्यानांतर काही काळ फ्रेंच साम्राजयाचा भाग होते. या दे शाांमध्ये आगथव क दृष्ट् या सवाव त सांपन्न
देश म्हणजे मोरोकको. फ्रेंच प्रभाव आगण तयागशवाय भूमध्य समुिाचा गकनारा असल्यामुळे युरोपशी व्यापार आगण पयव टन यामुळे
मोरोकको सवव अरब देशाांमध्ये आधुगनक असा दे श होता, आगण गतथला राजा हसन याने फ्रान्सपासून स्वातांत्र्य
गमळाल्यानांतरही जाणीवपूववक आपल्या दे शाचां हे स्वरूप गटकवून ठे वलां होतां. नेमकां तेच इगजप्तचा राष््ाध्यक्ष नासरला खटकत
होतां. १९५६ च्या सुएझ सांघर्षाव नांतर नासर गिटन आगण फ्रान्स याांचा कट्टर गवरोधक बनला होता. तयात तयाला सोगवएत
रगशयाचां लष्करी आगण आगथव क पाठबळसुद्धा होतां. हसनला तयामुळे नासर आपल्याला मागाव तन ू बाजूला काढू न मोरोककोमध्ये
स्वतःचा कोणीतरी हस्तक आणून बसवेल अशी साथव भीती वाटत होती. तयात १९६० च्या दशकाच्या सुरुवातीला मोरोककोच्या
शेजारचा अल्जीररया स्वतांत्र झाला आगण गतकडे पुराणमतवादी सरकार स्थापन झालां. तयामुळे मोरोककोला अजूनच धोका
गनमाव ण झाला.

राजा हसनने यावर उपाय म्हणून एक अतकयव गोष्ट केली. तयाने १९६३ च्या उत्तराधाव त गुप्तपणे मोसादशी सांपकव साधला.

मोसादमध्ये याच्यामुळे एकच खळबळ उडाली. एक अरब दे श आगण ईस्रायलकडू न मदत मागतोय? काही लोकाांच्या मनात तर
हा इगजप्त गकांवा सीररया याांचा ईस्रायली हेराांना सापळ्यात अडकवण्याचा डाव असावा असाही गवचार आला. पण मायर अगमतला
तसां वाटलां नाही. तयाने रफी एतान आगण डे गव्हड शोमरॉन या दोघाांना गस्वस पासपोटव वर मोरोककोची राजधानी राबात इथे
पाठवलां. गतथे गेल्यावर हसनची ही मागणी खरी असल्याचां या दोघाांना समजलां. राबातमध्ये तयाांचा सामना झाला तो पोलादी
पुरुर्ष म्हणून प्रगसद्ध असलेल्या मोरोककन गृहमांत्री जनरल मोहम्मद ओफ्कीरशी. ओफ्कीरचा मोरोककोमध्ये प्रचांड दरारा
होता. तयाचबरोबर तयाची राजघराण्यावरची गनष्ठाही जबरदस्त होती. राजाचे अनेक शत्रू आगण गवरोधक मोरोककोमधून
अचानक गायब होण्यात ओफ्कीरचा खूप मोठा हात होता, पण तसां उघडपणे बोलून दाखवण्याची कोणाचीही गहम्मत नव्हती.

ओफ्कीर आगण एतान याांच्यात झालेल्या करारानुसार मोसाद मोरोककोच्या गुप्तचर सांघटनेला प्रगशक्षण दे ईल आगण तयाच्या
मोबदल्यात मोरोकको मोसाद एजांट्सना पूणव सांरक्षण - वेळप्रसांगी राजनैगतक सांरक्षण दे ईल असां ठरलां. राजा हसनने या
कराराला मांजुरी गदली आगण अरब जगात मोसादला पगहला गमत्र गमळाला.

या भेटीनांतर काही मगहन्याांनी ओफ्कीर स्वतः ईस्रायलमध्ये आला. तयाला ईस्रायलकडू न एक अतयांत खास कामगगरी करून
घ्यायची होती.

मोरोककोच्या स्वातांत्र्यसांघर्षाव त फ्रान्सपासून स्वातांत्र्य गमळवणां आगण राजेशाही सांपुष्टात आणणां हे दोन मुद्दे होते. तयातला
पगहला प्रतयक्षात आला होता पण दुसरा अजून गशल्लक होता. मोरोककन स्वातांत्र्यसैगनकाांच्या मते अजूनही तयाांचा
स्वातांत्र्यलढा चालू होता. या स्वातांत्र्यसैगनकाांचा प्रमुख होता मेहदी बेन बाकाव . तयाला १९६२ मध्ये राजागवरुद्ध कट करण्याच्या
आरोपावरून मोरोककोमधून हद्दपार करण्यात आलां होतां. पण तयामुळे तयाच्या कारवाया थाांबल्या नव्हतया. तयामुळे १९६३
मध्ये तयाला तयाच्या अनुपगस्थतीत मृतयूदांडही ठोठावण्यात आला होता.

बेन बाकाव पॅररसमध्ये आहे एवढां ओफ्कीरला समजलां होतां. पण तो नककी कुठे आहे हे मागहत नव्हतां. बेन बाकाव लाही आपल्या
गजवाला असलेल्या धोकयाची कल्पना होतीच तयामुळे तोही तयाच्या कारवाया लपूनछपूनच करत असे. मोसादने तयाला शोधून
मोरोककन गुप्तचराांच्या ताब्यात द्यावां अशी ओफ्कीरची मागणी होती.

मोसादने ताबडतोब मदत केली. आपल्या Sayan Network च्या माध्यमातून तयाांनी बे न बाकाव फ्रान्समधून आता
गस्वतझलं डमध्ये गेल्याचां शोधून काढलां. पॅररसमध्ये बेन बाकाव ची एक मैत्रीण होती. गतने गलगहलेलां एक पत्र मोसाद एजांट्सना

75
 मोसाद

गमळालां आगण तयाांनी तयावरून गतच्या हस्ताक्षराची नककल केली आगण बेन बाकाव ला पॅररसला बोलावलां. या पत्रात असां
गलगहलेलां होतां, की एका धनाढ् य मोरोककन माणसाला मोरोककोमधली राजा हसनची राजवट पसांत नाही आगण गतथे
राजयक्राांती होऊन समाजवादी सरकार प्रस्थागपत व्हावां अशी तयाची इच्छा आहे . तया सांदभाव त तयाला बेन बाकाव ला प्रतयक्ष
भेटायचां आहे. हे बेन बाकाव ला कळल्यावर तो लगेचच गस्वतझलं डमधून पॅररसमध्ये आला. तयाला या पत्रात सीन नदीच्या
गकनाऱ्यावर असलेल्या िासेरी गलप या प्रगसद्ध रे स्तरााँमध्ये भेटायला बोलावण्यात आलां होतां. याच रे स्तरााँच्या दरवाजयात तयाला
अटक करण्यात आली. अटक करणाऱ्या फ्रेंच पोगलस अगधकाऱ्याांना ओफ्कीरने पैसे गदलेले होते. तयाला जागून तयाांनी बेन
बाकाव ला ओफ्कीरच्या माणसाांच्या हवाली केलां. तयानांतर बेन बाकाव बेपत्ता झाला. नांतर जेव्हा तयाच्या अपहरणात सहभागी
असलेल्या फ्रेंच अगधकाऱ्याांना अटक झाली तेव्हा साक्षीदार म्हणून आलेल्या जॉजेस गफगोन नावाच्या एका माणसाने आपण
ओफ्कीरने बेन बाकाव ला चाकूने ठार मारल्याचां प्रतयक्ष पागहल्याचां कोटाव त साांगगतलां. ईस्रायलमध्ये तर ही बातमी बेन बाकाव च्या
अपहरणाच्या दुसऱ्या गदवशीच मायर अगमतला गमळाली आगण तयाने तातडीने ती पांतप्रधान एश्कोलना गदली.

फ्रान्समध्ये ही बातमी पसरल्यावर फ्रान्सचे राष््ाध्यक्ष जनरल चाल्सव डी गॉल प्रचांड सांतापले. जेव्हा तयाांना मोसादच्या या
प्रकरणातल्या सहभागाबद्दल समजलां, तेव्हा तयाांनी फ्रान्स ईस्रायलला दे त असलेली लष्करी आगण आगथव क मदत एकतफी बांद
केली. ईस्रायलमध्येही याचे पडसाद उमटले. इसेर हॅरेलसाठी ही सुवणव सांधी होती. तयाने प्रसारमाध्यमाांतन ू मोसादवर आगण
अगमतवर राळ उडवायला सुरुवात केली. असल्या गुन्ह्यामध्ये मोसादसारखी सांस्था सहभागी होऊच कशी शकते?
फ्रान्ससारख्या ईस्रायलच्या जुन्या गमत्राला असा दगा देणां मोसादला शोभत नाही, अगमतने या सवव प्रकरणाची जबाबदारी
घेऊन राजीनामा द्यायला पागहजे, वगैरे वगैरे.

पांतप्रधान एश्कोलनी सवव लोकशाही दे शाांची सरकारां अशावेळी जे करतात तेच केलां. एक चौकशी सगमती नेमली. या सगमतीने
अगमतला गनदोर्ष घोगर्षत केलां. तयाांच्या मते मोसादची जबाबदारी बेन बाकाव ला ओफ्कीरच्या लोकाांच्या हवाली करण्यापयं त
मयाव गदत होती. पुढे ओफ्कीरने जे केलां, तयाच्याशी मोसादचा काहीही सांबांध नव्हता.

पण यामुळे अगमतची बदनामी झालीच. तयातच मे १९६५ मध्ये सीररयामध्ये ईस्रायली हे र एली कोहे नला फासावर चढवण्यात
आलां. या दोन्हीही घटनाांमुळे मोसादमधलां वातावरण अतयांत नकारातमक बनलां होतां. ते परत रूळावर आणण्यासाठी एखाद्या
नेत्रदीपक यशस्वी कामगगरीची गरज होती.

अगमतच्या सुदवै ाने तयाला हे करण्याची दुहेरी सांधी गमळाली.

१९६५ च्या शेवटी मोसादने अरब जगात अजून एक गमत्र शोधला - इराकमधले कुदव जमातीचे लोक. इराकमध्ये लोकसांख्येचे
तीन प्रमुख गट होते (अजूनही आहे त पण आता पररगस्थती वेगळी आहे ) - राजयकते असलेले सुन्नी मुस्लीम, धागमव कदृष्ट् या
इराणला जवळ असलेले गशया मुस्लीम आगण अनेक शतकाांपासून इराकी राजयकतयां शी आपल्या स्वातांत्र्यासाठी झगडत
असलेले कुदव . या कुदव बांडखोराांचा नेता होता मुल्ला मुस्तफा बझाव नी. तयाच्याशी मोसादने सांपकव साधला होता. इराक तयावेळी
आपल्या प्रचांड तेलसाठ् यातून गमळणारे पैसे सीररया आगण इगजप्तला रगशयन शस्त्रास्त्रां गवकत घेण्यासाठी कजाव ऊ दे त होता
आगण ही शस्त्रास्त्रां ईस्रायलगवरुद्ध वापरली जाणार होती, याबद्दल मोसादची खात्री होती. मोसादने या कुदव बांडखोराांना शस्त्रां
आगण प्रगशक्षण दे ऊ केलां होतां. ते वापरून ते इराकी सरकारगवरुद्ध तयाांचा लढा तीव्र करतील आगण तयामुळे इराकी सरकारचां
लक्ष तयाकडे राहील, तयाांना या युद्धामुळे आगथव क भार होईल आगण पररणामी इराककडू न सीररया आगण इगजप्तला गमळणारी
आगथव क मदत कमी होईल गकांवा बांद होईल असा मोसादचा अांदाज होता. तयाचबरोबर जागगतक स्तरावर कुदव लोकाांची बाजू
माांडायचां आगण इराकी सरकारकडू न तयाांच्यावर होत असणारे अतयाचार आगण दडपशाही प्रसारमाध्यमाांतन ू जगभर
पोचवण्याचां आश्वासनही ईस्रायलच्या सरकारने मोसादच्या माध्यमातून कुदव बांडखोराांना गदलां.

एकीकडे हे चालू असतानाच मायर अगमतपुढे दुसरी सांधी चालून आली.

76
 मोसाद

अगमत जरी आता मोसादचा सांचालक असला, तरी तयाचे गुप्तचर सांघटनाांमध्ये कुणीही गमत्र नव्हते. जे होते ते सगळे सैन्यात
होते. तयातला एक होता नांतर ईस्रायलचा राष््पती झालेला आगण तयावेळी ईस्रायली वायुदलाचा प्रमुख असलेला एझेर
वाईझमन. तो आगण अगमत आपापल्या कामाांमध्ये व्यस्त असल्यामुळे बरे च गदवस भेटू शकले नव्हते.

वाइझमनने अगमतला एके गदवशी न्याहारीसाठी बोलावलां आगण गतथे बॉम्ब टाकला - मोसाद ईस्रायली वायुदलाला एक गमग
२१ गवमान गमळवून देऊ शकेल का?

अगमतने तयाच्या आतमचररत्रात हा प्रसांग गलगहलेला आहे -

मी एझेरकडे रोखून पागहलां आगण तयाला स्पष्टपणे गवचारलां, “डोकां गठकाणावर आहे ना तुझां? कुठल्याही नाटो दे शाकडे हे
गवमान नाहीये.”

एझेरचा तोच मुद्दा होता, “ पण ते आजच्या घडीला उपलब्ध असलेलां सवाव त आधुगनक, सवाव त वेगवान आगण सवाव त घातकी
लढाऊ गवमान आहे, आगण सोगवएत रगशयाने ते अनेक अरब राष््ाांना गदलेलां आहे , जयाांच्यात इगजप्त आगण सीररया याांचाही
समावेश आहे. आम्हाला तयामुळेच हे गवमान हवां आहे . तू करता येतील तेवढे प्रयतन कर.”

अगमतने मोसादमध्ये याआधी कोणी गमग गवमान गमळवण्याचा प्रयतन केला आहे का, ते बगघतलां. रे हागवया वादी नावाच्या एका
एजांटने इगजप्त आगण सीररयामधून गमग २१ गमळवण्याचे अयशस्वी प्रयतन केले होते. तया सांदभाव त तयाची अरब जगात
वावरणाऱ्या अनेक शस्त्रास्त्र दलालाांशी आगण याच क्षेत्रातल्या कांपन्याांच्या प्रगतगनधींशी ओळख झाली होती. अगमतला
भेटल्यावर वादीने परत एकदा गमग २१ गमळवण्याचे प्रयतन सुरु केले. आगण तयाला एक धागा गमळाला.

१९६३ मध्ये, अगमतची मोसादच्या सांचालकपदी गनयुक्ती झाल्यानांतर दोन मगहन्याांनी, सलमान नावाच्या एका माणसाने
ईस्रायलच्या पॅररसमधल्या वगकलातीत जाऊन गतथे एक टेगलफोन नांबर गदला होता आगण तयाच्याबरोबर एक अतयांत गवगचत्र
सांदेशही होता - कोणाला तरी बगदादला पाठवा, या नांबरवर फोन करा, योसेफशी बोला आगण दहा लाख डॉलसव तयार ठे वा.
तुमचां गमग तुम्हाला गमळे ल.

हा सांदेश सलमानने जयाला गदला, तयाला सुदवै ाने तो गवगचत्र वाटला नव्हता म्हणून तयाने तो वगकलातीतल्या मोसाद
प्रगतगनधीला गदला होता. पण पुढे तयासांदभाव त काहीही झालां नव्हतां.

आता अगमतपुढे प्रश्न होता - हा सांदेश आता - दोन वर्षां नांतर गकतपत गवश्वासाहव आहे ? हा नांबर जयाचा होता, तयाचां आता काय
झालांय? आगण सवाव त महतवाचां म्हणजे शांका - यात गकतपत तर्थय आहे ? कशावरून हा इराकी गुप्तचर खातयाचा ईस्रायली
हेराांना पकडण्याचा डाव नाहीये? अगमतच्या डोकयात तयाच वे ळी एक गवचार आला - हा योसेफ जर इराकमध्ये असेल, आगण
तयाने सलमानकडू न ईस्रायलच्या पॅररसमधल्या वगकलातीत सांदेश ठे वला असेल, तर असांच तयाने ईस्रायलच्या बाकीच्या
वगकलातींमध्येही केलां असेल.

तयाचा अांदाज बरोबर होता. इराणमधल्या ईस्रायली वगकलातीत असलेल्या याकोव्ह गनमरोदी नावाच्या एका मोसाद
अगधकाऱ्याला असाच सांदेश गमळाला होता. तयाने कुतूहल म्हणून योसेफचा पाठपुरावा केला होता आगण तयाला शोधून काढलां
होतां. पण पुढे काही न समजल्यामुळे हे प्रकरण याच्यावरच थाांबलां होतां. अगमतला हे समजल्यावर तयाने योसेफला कामाला
लावायचा आदेश गनमरोदीला गदला.

योसेफचां पूणव नाव होतां योसेफ शेमेश. तो इराकी जयू होता. तो आगण सलमान याांचां दूरचां नातां होतां. गनमरोदीने अथाव तच
तयाच्यावर पूणव गवश्वास टाकला नाही. तयाने योसेफला इराकमध्येच काही कामां करायला लावली आगण खात्री पटल्यावरच
गमग गवमानाचा गवर्षय काढला.

77
 मोसाद

बगदादमध्येच योसेफची कॅगमल नावाची एक मैत्रीण होती. ती गििन होती आगण गतच्या बगहणीचां लग्न मुनीर रे दफा नावाच्या
एका माणसाशी झालां होतां. तोही गििन होता, इराकी वायुदलामध्ये पायलट होता, गमग २१ गवमान जवळजवळ दररोज
चालवत होता आगण तया कामाला वैतागलेला होता. तयाच्या वैताग आगण सांतापामागे दोन कारणां होती - तो गििन
असल्यामुळे गकतीही चाांगला पायलट असला, तरी तयाला पुढे जायची सांधी गमळणार नव्हती. तो फ्लाईट लेफ्टनांटच रागहला
असता. स्कवाड्रन लीडर बनण्याची सांधी तयाला कधीच गमळू शकली नसती. महतवाकाांक्षी रे दफाला हे खटकत होतांच.

दुसरां कारण म्हणजे तयाला कुदव लोकाांच्या खेड्याांवर बॉम्बहल्ले करायला पाठवलां जात होतां. या खेड्याांमधले सगळे कते पुरुर्ष
युद्धावर गकांवा शेती करायला जात. तयामुळे गावाांमध्ये फक्त म्हातारे लोक, गस्त्रया आगण मुलां एवढे च असायचे. तयाांच्यावर
बॉम्बहल्ला करणां तयाच्या मनाला पटत नव्हतां. तयामुळे इराकमध्ये राहण्यात काहीही अथव नाही अशी तयाची धारणा बनत
चालली होती.

कॅगमलचा गमत्र म्हणून रे दफा योसेफला ओळखत होता. योसेफने हळू हळू तयाच्याशी मैत्री वाढवायला सुरुवात केली आगण एक
गदवस सुट्टीसाठी म्हणून ग्रीसला जायचा प्रस्ताव माांडला. रे दफाला रजा गमळणां शकयच नव्हतां. तेव्हा योसेफने तयाला आपण
आपल्या आजारी पतनीला घेऊन ग्रीक डॉकटराांना भेटायला चाललो आहोत असां साांगण्याचा सल्ला गदला. आियाव ची गोष्ट
म्हणजे या कारणास्तव रे दफाला रजा गमळाली आगण तो आपल्या पतनी आगण मुलाांसह ग्रीसची राजधानी अथेन्स येथे गेला.
योसेफ आगण कॅगमलही तयाांच्याबरोबर होते.

अथेन्समध्ये कनव ल झीव्ह लीरॉन तयाांना भेटला. लीरॉन ईस्रायली वायुदलाच्या गुप्तचर गवभागाचा प्रमुख होता. मुनीर रे दफाच्या
ताांगत्रक ज्ञानागवर्षयी खात्री करून घेणां हे तयाचां काम होतां. तयाने रे दफाला आपण पोगलश पायलट असल्याचां आगण एका
कम्युगनस्टगवरोधी सांघटनेसाठी काम करत असल्याचां साांगगतलां. रे दफाला बऱ्याच वर्षां नी एखाद्या पायलटशी इतकया
मोकळे पणाने बोलता येत होतां. तयाने तयाच्या मनातले सगळे गवचार लीरॉनला साांगगतले.

रे दफाच्या सुट्टीमधला शेवटचा टप्पा होता ग्रीसच्या जवळ असलेल्या क्रीट बेटावरचा एक काँप. लीरॉन गतथेही रे दफाला भेटला,
आगण आता तयाने या सांपण ू व प्रकरणातल्या सवाव त महतवाच्या आगण नाजूक भागाला सुरुवात केली.

क्रीटवरून रे दफा आगण तयाच्या कुटु ांबाला इराकला परत जायला एक आठवडा होता. गतथे आल्यानांतर दुसऱ्याच गदवशी
सांध्याकाळी लीरॉनने रे दफाकडे हा गवर्षय काढला.

“जर तू तुझां गवमान घेऊन इराकबाहे र पळू न गेलास तर काय होईल?” लीरॉनने आपण पोलांडमधून तसांच पळू न आल्याचां
रे दफाला साांगगतलां होतां.

“ते मला ठार मारतील.” रे दफा शाांतपणे म्हणाला.

“का? तू दुसऱ्या एखाद्या देशामध्ये आश्रय घेऊ शकतोस.”

“मला कोण आश्रय दे ईल?” रे दफा गखन्न सुरात म्हणाला.

“एक देश आहे,” लीरॉन म्हणाला, “ईस्रायल. ते तुझां अगदी मनापासून स्वागत करतील.”

मुनीर रे दफाने आपल्या या नवीन गमत्राकडे रोखून पागहलां, “आगण हे तुला कसां मागहत?”

“कारण मी पोगलश नाही, ईस्रायली आहे .” असां म्हणून रे दफाला काही बोलायची सांधी न दे ता लीरॉन गतथून उठला, “ आपण
उद्या सकाळी बोलू.” आगण तो गनघून गेला.

78
 मोसाद

दुसऱ्या गदवशी सकाळी रे दफानेच लीरॉनशी सांपकव साधला, “ मी तयार आहे .” तो म्हणाला. दोघाांनी भेटायची वेळ ठरवली.
लीरॉनला अजूनही रे दफाची खात्री वाटत नव्हती, तयामुळे तयाांच्या भेटायच्या वे ळेच्या एक तास आधी येऊन तयाने कोणी
इराकी अगधकारी येत नाही ना याची खात्री करून घेतली आगण मग तो रे दफाला भेटला.

या भेटीमध्ये लीरॉनने तयाच्याशी या सगळ्या कामगगरीबद्दल अगदी सखोल चचाव केली. तयाला मायर अगमतने रे दफाला एका
ठरागवक रकमेची ऑफर द्यायला आगण जर रे दफा कबूल झाला नाही, तर ती रककम दुप्पट करायला साांगगतलां होतां पण
रे दफाने पगहली रककम मान्य केली. खरां साांगायचां तर तयाला पैशाांची अपेक्षा नव्हती. तयाला फक्त एका गोष्टीची खात्री हवी
होती - तयाचां कुटु ांब सुरगक्षत रागहलां पागहजे. लीरॉनने तयाला तशी खात्री गदली.

क्रीटवरून लीरॉन आगण रे दफा गुप्तपणे रोमला गेले. गतथे तयाांना येहुदा पोरात हा मोसाद अगधकारी भेटला. तो, लीरॉन आगण
रे दफा या गतघाांनी एकमेकाांच्या सम्पकाव त राहण्यासाठी एक कोड ठरवलां. तयानुसार जया गदवशी सांध्याकाळी कोल ईस्रायल या
रे गडओ स्टेशनवर “ मरहब्बते मरहब्बते “ हे लोकगप्रय अरे गबक गाणां लागेल, तयाच्या दुसऱ्या गदवशी रे दफाने गमग २१ गवमान
घेऊन गतथून गनघावां असांही ठरलां.

हे सगळां चालू असताना मोसाद एजांट्सचां आपल्यावर बारीक लक्ष आहे याची रे दफाला अगजबात जाणीव नव्हती. स्वतः अगमत
रे दफाला पाहण्यासाठी रोमला आला होता. रे दफा, लीरॉन आगण पोरात गजथे बसले होते, तयाच्या बाजूच्या टेबलवर अगमत
तयाच्या काही सहकाऱ्याांबरोबर बसला होता. ते जरी अतयांत हलकया आवाजात बोलत होते, तरी अगमतच्या कानाांना सगळ्या
गोष्टी व्यवगस्थत ऐकू जात होतया. जेव्हा रे दफा गवश्वासाहव आहे अशी तयाची खात्री पटली, तेव्हा तो आगण तयाचे सहकारी
गतथून गनघून गेले. रे दफाला अथाव तच हे काहीही समजलां नाही.

पण तयाची परीक्षा अजूनही सांपली नव्हती. तयाच रात्री लीरॉन रे दफाबरोबर अथेन्सला परतला. आता दोन गदवसाांनी रे दफाची
सवाव त कठीण परीक्षा होणार होती - तयाला अचानक, कल्पनाही न दे ता तेल अवीवला पाठवण्यात येणार होतां.

या वेळी झालेल्या एका गडबडीने हे सांपण ू व ऑपरे शन सांपुष्टात येण्याचा धोका गनमाव ण झाला. होता. लीरॉन आगण रे दफा अथेन्स
गवमानतळावर एकमेकाांच्या बरोबर नव्हते, तयामुळे रे दफा चुकून कैरोला जाणाऱ्या गवमानात गेला. इकडे लीरॉन जेव्हा तेल
अवीवला जाणाऱ्या गवमानात चढला, तेव्हा तयाला रे दफा गतथे गदसला नाही. गवमान उड् डाणाची वेळ झाली तरीही तो आला
नाही म्हटल्यावर लीरॉनचां धाबां दणाणलां. पण तो प्रयतनपूववक शाांत रागहला. १०-१५ गमगनटाांनी, गवमानाचा दरवाजा बांद
व्हायच्या वेळी रे दफा धावत धावत गवमानात गशरला. कैरोच्या फ्लाईटवरच्या लोकाांनी सगळ्या प्रवाशाांना मोजलां होतां आगण
जेव्हा तयाांना एक जास्तीचा प्रवासी गमळाला होता, तेव्हा तयाांनी गतगकटां तपासून पगहली होती आगण मग रे दफाला तेल अवीवला
जाणाऱ्या गवमानाकडे पाठवलां होतां.

रोमप्रमाणेच तेल अवीवमध्येही रे दफा फक्त २४ तास होता. तयाला तयाचा बगदादपासून ईस्रायलपयं तचा मागव समजावून
साांगण्यात आला आगण रोममध्ये लीरॉन आगण पोरात याांनी तयाच्याबरोबर ठरवलेल्या कोडचीही उजळणी तयाच्याकडू न करून
घेण्यात आली.

तेल अवीवमधून दुसऱ्या गदवशी रे दफा अथेन्सला आगण गतथून क्रीटला गेला आगण गतथून आपल्या कुटु ांबाबरोबर बगदादला
परत गेला.

बगदादला परत गेल्यावर साधारण दोन मगहन्याांनांतर तो ईस्रायलला येणार होता. या मधल्या काळात मोसादने गिटनच्या
एम.आय.५ आगण अमेररकेच्या सी.आय.ए.बरोबर सांपकव साधून तयाच्या नातेवाइकाांना गिटन, अमेररका आगण कॅनडा इथे आश्रय
गमळवून देण्यासाठी हालचाली सुरु केल्या. आपल्या एकही नातेवाईकाला इराकी राजवटीकडू न त्रास होऊ नये अशी रे दफाची
इच्छा आगण ही कामगगरी स्वीकारण्याआधीची अट होती. तयाचां स्वतःचां कुटु ांब - तयाची पतनी आगण दोन मुलां - ईस्रायलला येणार
होते. तयाच्या पतनीला याबद्दल काहीही मागहत नव्हतां. गतला तयाने आपल्याला युरोपमध्ये नवीन नोकरी गमळाल्याचां साांगगतलां

79
 मोसाद

होतां. तयाच्या नातेवाइकाांना इराकी गुप्तचर सांघटनेला सांशय न येऊ दे ता बाहे र काढणां हे मोसादपुढचां मोठां आव्हान होतां. तयात
रे दफाने मध्येच एक गवगचत्र गोष्ट केली, जयाच्यामुळे ही सगळी योजना कोसळण्याच्या बेतात होती.

तो बगदादला परत गेल्यानांतर एक मगहना झाला असेल. तयाने अचानक आपल्या घरातलां फगनव चर गवकायला काढलां.
तयाच्यावर लक्ष ठे वनू असलेल्या योसेफकडू न जेव्हा हे अगमतला समजलां, तेव्हा तयाला धककाच बसला. जर इराकी गुप्तचर
सांघटनाांना हे समजलां आगण तयाांनी रे दफाला तयाचां कारण गवचारलां तर? जवळजवळ एक वर्षाव पासून चालू असलेलां काम
क्षणाधाव त मातीमोल होईल, रे दफाला अटक होईल, दे शिोहाच्या आरोपावरून मृतयूदांड गदला जाईल, मोसादची मोठी बदनामी
होईल - हे सगळे गवचार अगमतच्या मनात येऊन गेले. पण रे दफाच्या आगण मोसादच्या सुदवै ाने इराकी गुप्तचर सांघटनेच्या
लोकाांचां रे दफाकडे लक्ष गेलां नाही.

मोसादच्या योजनेनुसार रे दफाची पतनी कॅथरीन आगण तयाची मुलां ईस्रायलमध्ये पोचल्यानांतर काही काळाने तो आपलां काम
करणार होता. रे दफाच्या सगळ्या प्रमुख नातेवाइकाांना इराकबाहे र काढल्यावर साधारण जुल ै १९६६ च्या शेवटी रे दफाने
आपल्या पतनी आगण मुलाांना गनरोप गदला. ते बगदादहू न अॅमस्टरडॅ मला गेले आगण गतथून मोसाद एजांट्स तयाांना पॅररसला
घेऊन गेले. गतथे लीरॉन तयाांना भेटला. दुसऱ्या गदवशी सकाळी तयाांची तेल अवीवला जाणारी फ्लाईट होती. तयामुळे तया रात्री
ू व
लीरॉनने कॅथरीनला ती आगण गतची मुलां खरोखर कुठे जाणार आहे त ते साांगगतलां. गतची प्रगतगक्रया एकदम वेगळी होती. सांपण
रात्र ती फक्त रडत आगण मुनीर रे दफाच्या नावाने ओरडत होती तयाने दे शिोह केलाय असां गतचां म्हणणां होतां. लीरॉनने
मोसादच्या काही मगहला एजांट्सना बोलावून घेतलां आगण गतला शाांत करण्याचा प्रयतन केला पण तयाचा काहीही उपयोग झाला
नाही. आपण इराकी राजदूताला आत्ताच्या आत्ता भेटून हे सगळां साांगू अशी धमकीही गतने गदली. गतच्या भावाांना जर मुनीरने
केलेला हा देशिोह समजला, तर ते तयाला तो असेल गतथे येऊन ठार मारतील असांही ती रडत रडत म्हणत होती.

पहाटे ती काहीशी शाांत झाल्यावर लीरॉनने गतच्यासमोर वस्तुगस्थती माांडली आगण गतला नम्रपणे पण ठामपणे साांगगतलां की
जर गतला गतच्या पतीला परत भेटायची इच्छा असेल, तर गतला ईस्रायलला यायलाच पागहजे. गतचाही गनरुपाय झाला आगण ती
सकाळच्या तेल अवीवच्या फ्लाईटमध्ये आपल्या मुलाांबरोबर बसली.

आपली पतनी आगण मुलां ईस्रायलमध्ये सुखरूप पोचल्याचां समजल्यावर रे दफाने आता तयाच्या स्वतःच्या पलायनाची तयारी
सुरु केली आगण १४ ऑगस्ट १९६६ या गदवशी तो गमग २१ गवमान घेऊन बगदादजवळच्या रशीद एअरफोसव बेसवरून गनघाला.
पण इांगजनात झालेल्या गबघाडामुळे तयाला परतावां लागलां. इकडे तयाची वाट पाहणाऱ्या मोसादच्या लोकाांची झोप उडाली.

दोनच गदवसाांनी - १६ ऑगस्ट १९६६ या गदवशी सकाळी ७ वाजता मुनीर रे दफाने परत रशीद एअरफोसव बेसवरून उड् डाण
केलां. ईस्रायली वायुदलातल्या अगदी थोड् या अगधकाऱ्याांना याची कल्पना दे ण्यात आली होती. ईस्रायलच्या हातझोर एअरफोसव
बेसचा कमाांडर मोदेचाई हॉड हा तयापैकी एक होता. तयाने फक्त दोन पायलट् सना या इराकी गवमानाला घेऊन यायची
जबाबदारी गदली होती. बाकी सवां ना तयाच्याकडू न आदेश आल्यागशवाय काहीही करायची मनाई करण्यात आली होती. या
गवमानाला एखाद्या उतसाही पायलटने ईस्रायलच्या हवाई हद्दीचा भांग करणारां शत्रूराष््ाचां गवमान समजून पाडू नये हा
यामागचा हेतू होता.

ईस्रायली प्रमाणवेळेनुसार सकाळी ८ वाजून ५ गमगनटाांनी, उड् डाण केल्यानांतर बरोबर ६५ गमगनटाांनांतर मुनीर रे दफाचां गमग २१
गवमान ईस्रायलच्या भूमीवर उतरलां. या ऑपरे शनच्या सुरुवातीनांतर जवळजवळ १ वर्षव आगण १९६७ च्या ६ गदवसाांच्या अरब-
ईस्रायल युद्धाच्या १० मगहने आधी ईस्रायली वायुदलाला गमग २१ गमळालां. तयावेळी हे गवमानां सवव सोगवएत बनावटीच्या
गवमानाांमध्ये अतयुतकृष्ट समजलां जात होतां. अनेक अरब राष््ाांना रगशयाने ही गवमानां गदली होती. तयाच्या तोडीचां एकही
गवमान नाटो राष््ाांकडे नव्हतां - पण आता ईस्रायलने ती कमतरता भरून काढली होती.

80
 मोसाद

मुनीर रे दफा शाांत होता. तो कोणाशीही बोलत नव्हता. आपण आपल्या दे शात जायचे परतीचे दोर कायमचे कापून टाकले
आहेत याची जाणीव तयाला हळू हळू व्हायला लागली होती.

तयाच गदवशी सांध्याकाळी झालेल्या प्रेस कॉन्फरन्समध्ये ईस्रायली सैन्याने ही बातमी जाहीर केली. मुनीर रे दफासुद्धा या प्रेस
कॉन्फरन्सचा एक महतवाचा भाग होता. तयाने आपल्या भार्षणात इराकमध्ये गििन आगण जयू या अन्य धमीय लोकाांचा होत
असलेला छळ आगण इराकी सरकारने कुदव लोकाांवर केलेले अतयाचार आगण बॉम्बफेक या गवर्षयाांवर गवस्तृत मागहती गदली.

डॅनी शागपरा हा तयावेळी ईस्रायली वायुदलाचा सवोतकृष्ट टेस्ट पायलट होता. तो हे गमग चालवणारा पगहला ईस्रायली पायलट.
रे दफाला जेव्हा तो हे गवमानां चालवणार आहे हे समजलां तेव्हा तो काळजीत पडला, कारण तयाला इराकमध्ये हे गवमान
चालवण्याआधी रगशयन पायलट् सकडू न दीड मगहन्याांचां प्रगशक्षण घ्यावां लागलां होतां. तयाने शागपराला सगळी उपकरणां आगण
यांत्रणेची मागहती गदली. ही मागहती रगशयन आगण अरे गबक अशा दोन भार्षाांमध्ये होती. सुदवै ाने शागपराला दोन्ही भार्षा येत
होतया तयामुळे तसा प्रश्न आला नाही. रे दफाने शागपराच्या पगहल्या उड् डाणाच्या वेळी तयाच्या शेजारी बसायची इच्छा व्यक्त
केली. शागपराची काहीही हरकत नव्हती.

पगहल्या उड् डाणानांतर जेव्हा दोघेही कॉकगपटच्या बाहे र पडले, तेव्हा रे दफाने स्वतःहू न तयाच्याशी हात गमळवले, “तुझ्यासारखे
पायलट असतील, तर अरब राष््ाांची वायुदलां तुमचां काहीही वाकडां करू शकणार नाहीत,” तो मनापासून म्हणाला.

जेव्हा ईस्रायलकडे असलेल्या गमग २१ बद्दल अमेररकनाांना समजलां तेव्हा तयाांनी ईस्रायली वायुदलाकडे तयाचा अभ्यास
करायची परवानगी मागगतली. रगशयन बनावटीच्या सॅम २ क्षेपणास्त्राांबद्दल अमेररकनाांना असलेल्या सगळ्या मागहतीच्या
मोबदल्यात ईस्रायलने अमेररकन वायुदलाच्या पायलट् सना गमग २१ गवमानाच्या अभ्यासाची परवानगी गदली.

ईस्रायली वायुदलाला या गमग गवमानामुळे अरब राष््ाांच्या वायुदलाांच्या क्षमतेगवर्षयी अचूक अांदाज बाांधणां शकय झालां. तयाचा
फायदा तयाांना जून १९६७ मध्ये झालेल्या ६ गदवसाांच्या युद्धात झाला. युद्धाच्या पगहल्याच गदवशी ईस्रायली गवमानाांनी इगजप्तचां
जवळपास सांपण ू व आगण सीररयाचां अध्याव हून जास्त वायुदल उध्वस्त केलां, तयात या गमगच्या सहाय्याने केलेल्या सरावाचा मोठा
वाटा होता.

मात्र ईस्रायलच्या या यशाची मोठी गकांमत मुनीर रे दफा आगण तयाच्या कुटु ांबाला द्यायला लागली. तयाच्या आगण तयाच्या
पतनीच्या मनातली आपण मातृभम ू ीशी प्रतारणा केल्याची भावना कधीच कमी होऊ शकली नाही. मुनीरला ईस्रायली
वायुदलात सन्माननीय कगमशन द्यायचा एझेर वाईझमनचा गवचार होता, पण तयानेच नकार गदला. तयाऐवजी तयाने
ईस्रायलच्या पयव टन आगण खाजगी गवमान वाहतूक क्षेत्रात नशीब आजमावायचां ठरवलां. तेल अवीव ते गसनाई हवाई वाहतूक
करणाऱ्या एका एअर टॅकसी कांपनीमध्ये तो भागीदार म्हणून काम करायला लागला. तयाने स्वतःला ईस्रायलमधल्या
आयुष्यात पूणवपणे झोकून द्यायचा प्रयतन केला, पण तयाच्या पतनीला ते जमू शकलां नाही. ती कट्टर कॅथॉगलक असल्यामुळे जयू
देशात राहणां गतला मानवलां नाही. ती साधी गृगहणी होती. इथे पूणवपणे वेगळ्या वातावरणात गतला एकाकी आयुष्य जगावां
लागलां आगण गतला तयामुळे नैराश्याचे झटके यायला लागले. शेवटी आपल्याला ग्रीसमध्ये स्थागयक होण्याची परवानगी
गमळावी अशी गवनांती मुनीर रे दफाने ईस्रायली सरकारला केली. तयाच्या गवनांतीला मान दे ऊन मोसादने तयाची ग्रीसमध्ये
व्यवस्था केली. तयाच्या सांरक्षणाची व्यवस्थाही मोसादने केली होती कारण इराकी गुप्तचर सांघटना रे दफाच्या मागावर
असतीलच याची मोसादला खात्री होती. ईस्रायलमध्ये गमग २१ घेऊन आल्यानांतर २२ वर्षां नी - १९८८ मध्ये - मुनीर रे दफाचा
तयाच्या घरी हृदयगवकाराच्या झटकयाने मृतयू झाला. मायर अगमत मोसादमधून गनवृत्त झाल्यानांतरही रे दफा कुटु ांबाच्या
सांपकाव त होता. तयाला कॅथरीन रे दफाने ही बातमी कळवली.

मोसाद आगण ईस्रायली वायुदलाने मुनीर रे दफाच्या स्मरणाथव शोकसभा आयोगजत केली. सभेत झीव्ह लीरॉन आगण डॅ नी
शागपरा याांच्यासारखे रे दफाबरोबर काम केलेले लोकही उपगस्थत होते. तयाांना अश्रू आवरत नव्हते.

81
 मोसाद

*" एका इराकी पायलटसाठी मोसादने शोकसभा आयोगजत करणां आगण अश्रू ढाळणां ही खरोखर अभूतपूवव गोष्ट होती. "*

82
 मोसाद

९
२७ फेिुवारी १९६५. पगिम जमव नीमधल्या Der Spiegel या नामवांत गनयतकागलकाच्या ऑगफसमध्ये एक गननावी फोन आला.
फोन करणाऱ्याने गदलेली बातमी गवगचत्र होती - एका नाझी युद्धगुन्हे गाराचा ‘ जे कधीही गवसरणार नाहीत ’ अशा लोकाांनी
दगक्षण अमेररकेतील उरुग्वे देशाची राजधानी मााँटेगव्हगडओ येथे काटा काढला होता.

Der Spiegel च्या वाताव हराांनी या फोनकडे कुणाचा तरी खोडसाळपणा म्हणून दुलवक्ष केलां. काही गदवसाांनी Der Spiegel सह
पगिम जमव नीमधल्या इतर अनेक वृत्तपत्राांच्या आगण गनयतकागलकाांच्या ऑगफसेसमध्ये एकाच वेळी काही पासव ल्स पाठवण्यात
आली. या पासव ल्समध्ये हा नाझी युद्धगुन्हे गार, तयाची पाश्वव भम
ू ी आगण सवाव त महतवाचां म्हणजे फोटो होते. अशीच पासव ल्स
मााँटेगव्हगडओमध्येही पाठवण्यात आली होती.

८ माचव १९६५ या गदवशी सकाळी उरुग्वेमधल्या पोगलसाांनी मााँटेगव्हगडओच्या कारास्को भागातल्या काटाव जेना स््ीटवर
असलेल्या कासा कयुबेगतव नी या बांद आगण ररकाम्या घरात एका शवपेटीत ठे वलेला एक मृतदेह गमळाला. मृत माणसाच्या
कुटु ांबीयाांना गतथे आणण्यात आलां आगण तयाांनी ताबडतोब तयाची ओळख पटवली. हबव ट्वस झुकसव . द बुचर ऑफ ररगा या नावाने
कुप्रगसद्ध असलेला, जमव नी आगण सोगवएत रगशया या दोन्ही दे शाांमध्ये जयूांच्या हतयाकाांडासाठी हवा असलेला आगण गेली २०
वर्षे फरार असलेला क्रूरकमाव .

गलथुआगनया, लाटगव्हया आगण एस्टोगनया या तीन दे शाांना बागल्टक दे श म्हणून ओळखलां जातां. झुकसव तयातल्या लाटगव्हयाचा
नागररक होता. १९३० च्या दशकात तो एक अतयांत धाडसी वैमागनक म्हणून प्रगसद्ध होता. लाटगव्हयाची राजधानी ररगा ते
पगिम आगफ्रकेतल्या गाँगबया देशाची राजधानी बांजुलपयं त आगण ररगापासून टोगकयोपयं त अशा दोन लाांब पल्ल्याच्या
गवमानोड् डाणाांच्या पराक्रमामुळे तो सवां च्या नजरे त आला. सवाव त उल्लेखनीय गोष्ट ही की हे दोन्हीही पराक्रम तयाने जया
गवमानाांनी केले, तया गवमानाांची सांरचना ही तयाची स्वतःची होती. तयामुळे तयाला आांतरराष््ीय ख्यातीचा हामव न पुरस्कारही
गमळाला आगण तयाची तुलना गवमानातून अटलाांगटक महासागर सवव प्रथम पार करणाऱ्या चाल्सव गलांडबगव बरोबर करण्यात
आली. ररगाच्या म्युगझयममध्ये तयाच्या गवमानाची प्रगतकृ ती बघायला प्रचांड गदी होत असे.

राजकीयदृष्ट् या झुकसव उजव्या गवचारसरणीचा होता. पण तयाचे अनेक जयू गमत्र होते. महायुद्धापूवी तयाने आपल्या गवमानाने
पॅलेस्टाईनलाही भेट गदली होती आगण गतथल्या गझओगनस्ट जयूांसमोर भार्षण केलां होतां. तयामुळे लाटगव्हयामधले जयू तयाला
आपला गमत्र मानत होते.

युद्ध सुरु झाल्यावर मात्र सगळां बदलून गेलां. नाझी जमव नी आगण सोगवएत रगशया याांनी १९३९ मध्ये पोलांडची फाळणी केली.
तयाच्यानांतर १९४० मध्ये सांभाव्य जमव न आक्रमणापासून बचाव म्हणून रगशयाने जबरदस्तीने आपलां सैन्य बागल्टक दे शाांमध्ये
घुसवलां. झुकसव सारखे उजवे राष््वादी रगशयनाांच्या रडारवर होतेच. तयाला तुरुांगात टाकण्यात आलां. पुढच्याच वर्षी, १९४१
च्या जूनमध्ये जमव नीने सोगवएत रगशयावर आक्रमण केलां. तयात बागल्टक दे श आगण बेलारूस (तयाला तयावेळी श्वेत रगशया हे
नाव होतां) हे भाग जमव नाांच्या टाचाांखाली सवाव त पगहल्याांदा आले. झुकसव आगण तयाच्यासारख्या राष््वादी कायव कतयां ना
तुरुांगातून मुक्त करण्यात आलां.

लाटगव्हयावर जमव न गनयांत्रण प्रस्थागपत होताच झुकसव च्या व्यगक्तमतवात आमूलाग्र बदल घडू न आला. तो थांडर क्रॉस नावाच्या
एका फॅगसस्ट सांघटनेचा सदस्य होता. या सांघटनेचा मुख्य गवरोध हा कम्युगनस्टाांना होता. तयाांनी लाटगव्हयामध्ये आलेल्या
नाझींना कम्युगनस्टाांची पाळां मुळां खणून काढण्यासाठी मदत करायचां ठरवलां. नाझींनी तयाांना अजून एक जबाबदारी गदली -
लाटगव्हया जयू-मुक्त करणे. झुकसव आता कट्टर जयू-गवरोधी झाला होता. नाझींना खुश करण्यासाठी तयाने सवाव त पगहली
कामगगरी जी केली ती पाहू न गनढाव वलेले नाझीही हादरले. तयाने ३०० जयूांना एका स्थागनक गसनेगॉगमध्ये डाांबलां आगण तया

83
 मोसाद

गसनेगॉगला सरळ आग लावून गदली. सवव च्यासवव ३०० जयू - जयाांच्यामध्ये गस्त्रया आगण लहान मुलाांचाही समावेश होता -
होरपळू न मरण पावले.

या पगहल्याच कृतयाने ररगामध्ये झुकसव आगण तयाच्या थांडर क्रॉस सांघटनेची दहशत गनमाव ण झाली. युद्धापूवी अनेक जयू गमत्र
असल्यामुळे झुकसव ला जयुबहू ल लोकसांख्या असणारे भाग मागहत होते. गतथे जाऊन जो कोणी गसनेगॉगमध्ये जात असेल गकांवा
गतथून बाहेर पडत असेल तयाांना गोळ्या घालून ठार मारणां, जयू वस्तीच्या मध्यभागी शेकोटी पेटवून तयात लहान मुलाांना
फेकणां, जयू तरुणींवर सवां समक्ष बलातकार करणां असले प्रकार थांडर क्रॉसच्या गुांडाांनी सुरु केले. झुकसव तयात अग्रभागी
होता.

तयाच वर्षी ऑगस्टमध्ये तयाच्या आदे शावरून लाटगव्हयाच्या पगिमेला असणाऱ्या कुगल्दगा सरोवरात १२०० जयूांना बुडवून
मारण्यात आलां. तयाची सवाव त भयानक कामगगरी तयाने तयाच वर्षी नोव्हें बरमध्ये पार पाडली. ररगा शहरातल्या आगण बागल्टक
देशाांमधल्या जयूांना ररगामधल्या घेट्टोमध्ये कोंबण्यात आलां होतां. तया वर्षी ऑकटोबरच्या शेवटी एस.एस. प्रमुख हे नररक
गहमलरने ररगा घेट्टो गवसगजव त करायचा आदे श सोडला. या घे ट्टोमधल्या २५,००० जयूांना ररगाच्या जवळ असणाऱ्या रम्बुला
नावाच्या जांगलामध्ये नेऊन, गववस्त्र करून, गोळ्या घालून ठार मारण्यात आलां.

२२ जून १९४१ या गदवशी जमव नीने सोगवएत रगशयावर आक्रमण केलां होतां. बरोबर तीन वर्षां नांतर तयाच गदवशी रगशयाने जमव न
सैन्याला पगिमेकडे रे टण्यासाठी आगण रगशयन भूमी मुक्त करण्यासाठी ऑपरे शन बाग्रागतयान या नावाने प्रगतआक्रमण सुरु
केलां. बेलारूस आगण बागल्टक राष््ाांमधून जमव न सैन्याला हाकलून लावून हे भाग मुक्त करणे हा या आक्रमणाचा प्राथगमक
उद्दे श होता. रगशयन सैन्याने लाटगव्हया मुक्त केल्यावर आपलां काही खरां नाही, हे झुकसव ला समजलां होतांच. तयाने आपल्या
कुटु ांगबयाांना आधीच लाटगव्हयाच्या बाहे र काढू न दगक्षण अमेररकेत पोहोचवलां होतां. १९४४ च्या उत्तराधाव त रगशयन सैन्याने ररगा
ताब्यात घेतल्यावर झुकसव बनावट कागदपत्राांच्या मदतीने स्वीडनला आगण गतथून फ्रान्सला गेला आगण गतथून तयाने
िाझीलमधल्या ररओ डी जानेरोला जाणारी बोट पकडली.

झुकसव ने एक गोष्ट अजून केली जी इतर नाझी युद्धगुन्हे गाराांनी केली नाही. तयाने गमररयम गकतझनर नावाच्या एका जयू
मुलीला नाझींपासून वाचवलां होतां आगण ररओला जाताना तो गतला बरोबर घेऊन गेला होता. एक अस्सल जयू मुलगी बरोबर
असल्यामुळे ररओला पोहोचेपयं त आगण पोहोचल्यावरही झुकसव चा कोणालाही सांशय आला नाही. ररओमध्ये पोचल्यावर तयाने
आपल्या कुटु ांबाला गतकडे बोलावून घेतलां. गमररयमला ररओमधल्या स्थागनक जयू सांस्थाांमधून भार्षणाांची आगण गतचे युद्धातले
अनुभव साांगण्याची अनेक आमांत्रणां यायला लागली होती. या कायव क्रमाांसाठी झुकसव गतच्याबरोबर जात असे. या
कायव क्रमाांमध्ये गमररयम कसा झुकसव ने नाझींपासून आपला जीव वाचवला, याचां वणव न करत असे. तयामुळे झुकसव बद्दल
ररओमधल्या जयू लोकाांमध्ये आदराची भावना गनमाव ण झाली. तयाचा फायदा घेऊन तयाने ररओमध्ये एक ्ॅव्हल एजन्सी आगण
एअर टॅकसी कांपनी चालू केली. तयाला तयासाठी ररओमधल्या श्रीमांत जयूांनी भाांडवल पुरवलां होतां. आियाव ची गोष्ट म्हणजे हे
सगळां करत असताना तयाने स्वतःचां नाव बदललां नव्हतां. तयाचां असां सगळां व्यवगस्थत चालू असताना एक अनपेगक्षत घटना
घडली.

गमररयमला एका व्याख्यानाचां आगण तयाच्याच जोडीने गतथे असलेल्या पाटीचां आमांत्रण आलां होतां. पाटीच्या आयोजकाांची
झुकसव नेही बोलावां अशी इच्छा होती. गमररयमच्या भार्षणानांतर झुकसव बोलणार होता. गतचां भार्षण अपेक्षेपेक्षा जास्त लाांबलां
आगण झुकसव च्या भार्षणाची वेळ येईपयं त तयाने भरपूर दारू ढोसली होती. तयामुळे तो जेव्हा बोलायला उभा रागहला, तेव्हा तो
नशेतच होता आगण गमररयमने एवढा वेळ घेतल्यामुळे वैतागलेला होता. बोलता बोलता तयाने गमररयमला आगण गतच्यावरून
जयूांना गशव्या द्यायला सुरुवात केली आगण धुांदीत असतानाच आपण आगण आपल्या नाझी गमत्राांनी कसां जयूांना मारलां आगण
रम्बुला जांगलात आपण २५,००० जयूांच्या हतयेत कसे सहभागी होतो तयाचां अगदी रसभरीत वणव न केलां. झुकसव च्या जयू गमत्राांना
जबरदस्त धकका बसला. साधारण तयाच वेळी सवव दोस्त राष््ाांमध्ये आगण सोगवएत रगशयाच्या अांमलाखाली असलेल्या पूवव

84
 मोसाद

युरोगपयन कम्युगनस्ट देशाांमध्ये नाझी युद्धगुन्हे गार आगण तयाांना सहकायव करणारे स्थागनक लोक याांच्यावर खटले चालू होते.
आपल्यामुळे नाझीवाद नष्ट झाला हे दाखवायची खुमखुमी असल्यामुळे स्टॅगलनने या सगळ्या खटल्याांचां कामकाज कव्हर
करण्यासाठी पािातय पत्रकाराांना परवानगी गदली होती. लाटगव्हया सोगवएत रगशयाचा भाग असल्यामुळे राजधानी ररगामध्ये
चालू असलेल्या खटल्याांचा वृत्ताांत सगळ्या जगभर प्रसाररत होत होता. ररगा घेट्टो आगण रम्बुला हतयाकाांड यासांदभाव त फ्रेडररक
जेकेल्न नावाच्या एस.एस. अगधकाऱ्यावर चालू असलेल्या खटल्यात तयाला स्थागनक लोकाांपक ै ी कोणी मदत केली, असा प्रश्न
गवचारला असता तयाने हबव ट्वस झुकसव हे नाव घेतलां होतां. तयामुळे पािातय दे शाांमध्येही झुकसव चां नाव आगण तयाची कृ तयां
सवां ना समजली. तो युद्धापूवी तयाच्या गवमानगवर्षयक पराक्रमाांसाठी प्रगसद्ध होता. तयाचे फोटो गठकगठकाणी प्रगसद्ध झाले होते.
एका सुप्रगसद्ध वैमागनकाचा नाझींचा सहकारी आगण फरारी युद्धगुन्हेगार होईपयं त झालेला अधःपात ही सनसनाटी स्टोरी
होती. तयामुळे पािातय वृत्तपत्राांनीही झुकसव च्या फोटोसकट लेख छापले.

ररओमध्ये ही बातमी पोहोचल्यावर झुकसव ला ररओमध्ये राहणां अशकय होतां. गमररयमनेही तयाच्याबरोबर कुठलाही कायव क्रम
करायला गकांवा इतर कुठलाही सांबांध ठे वायला नकार गदला. झुकसव ररओ शहर सोडू न तयाच्या एका उपनगरात राहायला गेला.
इथे जयू वस्ती जवळजवळ नव्हतीच. पण ररओमधल्या जयूांना तयाच्याबद्दल समजल्यावर तयाांनी तयाच्या ऑगफसवर मोचाव
काढला. या मोच्याव त असलेल्या काही गरम रक्ताच्या जयू तरुणाांनी ऑगफसमधल्या फाईल्स आगण बाकी सामान रस्तयावर
आणून जाळलां आगण ऑगफसची प्रचांड नासधूस केली. झुकसव ला पोगलसाांच्या सांरक्षणात ररओ सोडू न जवळपास साडे चारशे
गकलोमीटसव दूर असलेल्या साओ पावलोला जावां लागलां.

झुकसव कडे थोडे फार पैसे होते. तयाांचा भाांडवल म्हणून वापर करून तयाने परत एकदा स्वतःचा एअर टॅकसी व्यवसाय सुरु
केला. पण आता तयाचा पूवीचा आतमगवश्वास लयाला गेला होता. आपला मृतयू एखाद्या जयू माणसाच्या हातून होणार आहे याची
तयाला सतत भीती वाटायला लागली होती. साओ पावलोच्या सवव पोगलस स्टेशन्समध्ये तयाने आपला सांशयास्पद रीतया मृतयू
झाला तर जे लोक जबाबदार असू शकतील अशा लोकाांची एक यादी गदली होती. या यादीवरचे सवव लोक ररओमधले प्रगतगष्ठत
जयू आगण झुकसव चे एकेकाळचे गमत्र आगण भाांडवलदार होते. तयाने तयाचां साओ पावलोमधलां घर एखाद्या गकल्ल्यासारखां
कडे कोट बनवलां होतां. १९६० मध्ये मोसादने अॅडॉल्फ आइकमनला अजेगन्टनामधून उचललां आगण ईस्रायलला नेऊन
तयाच्यावर खटला भरून तयाला फाशी गदलां. तयानांतर झुकसव ची भीती अजूनच वाढली. तयाने आपल्या आगण आपल्या
कुटु ांगबयाांच्या सुरक्षेवर जास्तीतजास्त लक्ष द्यायला सुरुवात केली. अजेगन्टनापासून िाझील काही लाांब नव्हता.

या सगळ्या नादात तयाचां तयाच्या व्यवसायाकडे दुलवक्ष होत होतां, आगण शेवटी तयाचा पररणाम गदसायला लागलाच. तयाने चालू
केलेले जवळपास सवव व्यवसाय तोट् यात गेले आगण तयाची आगथव क गस्थती बरीच खालावली.

इकडे युरोपमध्ये वेगळां च नाट् य आकाराला येत होतां. १ सप्टेंबर १९६४ या गदवशी पॅररसमध्ये दोन मोसाद एजांट्स भेटले. एक
होता गयतझाक सारीद. दुसऱ्याचां नाव होतां योस्की यारीव्ह. सारीद मोसादच्या सीझररआ नावाच्या ऑपरे शन्स टीमचा सदस्य
होता, तर यारीव्हची नुकतीच सीझररआचा प्रमुख म्हणून गनयुक्ती करण्यात आली होती. मोसादचा ऑपरे शन्स प्रमुख रफी
एतान आता मोसादच्या युरोप गवभागाचा प्रमुख झाला होता. तयाच्या जागी यारीव्ह आला होता.

यारीव्हने सारीदला तयाांच्या भेटीची पाश्वव भम

ू ी साांगगतली. काही मगहन्याांच्या कालावधीमध्ये पगिम जमव नी आगण ऑगस््या या
दोन्ही देशाांच्या सांसदगृहाांमध्ये एक गवधेयक माांडलां जाणार होतां. या गवधेयकाद्वारे दुसऱ्या महायुद्धादरम्यान घडलेल्या सवव
गुन्ह्याांबद्दल जी कारवाई होणार होती, तयावर कालमयाव दा आणण्यात येणार होती. दुसऱ्या शब्दाांत साांगायचां तर एक ठरागवक
कालावधी उलटू न गेल्यावर महायुद्धादम्यान केलेला गुन्हा, मग तो गकतीही नृशांस असला तरीही, गुन्हा राहणार नव्हता.
अनेक लपूनछपून राहणाऱ्या नाझींना तयामुळे समाजासमोर येऊन उजळ मार्थयाने, जणू काही घडलांच नव्हतां, अशा प्रकारे
राहणां शकय होणार होतां. या गवधेयकामागचां अतयांत महतवाचां कारण म्हणजे पगिम जमव नी आगण ऑगस््या या दोन्ही दे शाांच्या
सरकाराांना आपला भूतकाळ गवसरायचा होता. जमव न अतयाचाराांमुळे भरडल्या गेलेल्या बेगल्जयम, हॉलांड, फ्रान्स यासारख्या

85
 मोसाद

देशाांमध्येही नाझी युद्धगुन्हे गाराांचा पाठपुरावा करून तयाांना न्यायालयासमोर आणून गशक्षा देण्यासांबांधी उदासीन वातावरण
होतां. आइकमनचां अपहरण आगण तयाच्या खटल्यामुळे नाझीगवरोधी मोगहमाांना थोडीफार गती गमळाली होती, पण राजकीय
इच्छाशक्तीचा अभाव सगळीकडे गदसत होता. ईस्रायलच्या राजकीय वतुवळामध्येही तयामुळे अस्वस्थता होती. आइकमनसारखी
एखादी जबरदस्त घटना घडल्यागशवाय नाझींच्या कृतयाांची भयानकता जगासमोर येणार नाही असां ईस्रायली नेतयाांना आगण
सुरक्षाव्यवस्थेला वाटत होतां. मोसादला जरी पगिम जमव नी आगण ऑगस््या या दोन्हीही दे शाांमध्ये हे गवधेयक माांडण्यापासून
कोणाला रोखता येणार नव्हतां, तरीही तयाला मांजुरी गमळू न तयाचां कायद्यात रूपाांतर होऊ नये यासाठी जे होऊ शकतील ते
सगळे प्रयतन करायचां मोसादने ठरवलां होतां, आगण तयाचसाठी एखाद्या मोठ् या आगण फरार नाझी युद्धगुन्हे गाराला लक्ष्य
बनवण्याचा गनणव य सांचालक मायर अगमतने घेतला होता. तयाला आइकमनप्रमाणे ईस्रायलमध्ये आणून खटला भरून गशक्षा
देणां आता शकय नव्हतां. तयामुळे तयाला ठार मारणां आगण तयाची बातमी आगण तया अनुर्षांगाने तया गुन्हे गाराच्या गुन्ह्याांची
मागहती जगभरात पसरवणां हा मोसादचा हे तू होता. मोसादच्या दगक्षण अमेररकेमधल्या एका प्रगतगनधीने नाव सुचवलां होतां -
हबव ट्वस झुकसव . द बुचर ऑफ ररगा. ररगाचा कसाई.

यारीव्हने या कामासाठी सारीदची गनयुक्ती केली होती. सारीद अतयांत हु शार होता आगण आइकमनच्या अपहरणाच्या
मोगहमेतल्या शेवटच्या टप्प्यात सहभागी होता. पण तयाच्याकडे ही कामगगरी सोपवण्याचां केवळ हे च कारण नव्हतां. सारीदचा
ू व कुटु ांब चेल्मनो मृतयूछावणीतल्या गॅस चेंबरमध्ये मारलां गेलां होतां. तो कसाबसा
जन्म जमव नीमध्ये झाला होता आगण तयाचां सांपण
जीव वाचवून पॅलेस्टाईनपयं त पोचला होता. महायुद्धादरम्यान गिगटशाांनी इगजप्तचां जमव न सैन्यापासून सांरक्षण करण्यासाठी जी
पॅलेस्टाईन रे गजमेंट उभारली होती, तयात तयाचा समावेश होता. एल अलामेनच्या गनणाव यक लढाईमध्ये तो जमव न सैन्यागवरुद्ध
लढलादेखील होता. तयाला आता वीसपेक्षा जास्त वर्षे होऊन गे लेली असली, तरीही सारीदच्या मनातला नाझींगवर्षयी असलेला
सांताप कमी झालेला नव्हता.

ही भेट झाल्यावर साधारण एक आठवड् यानांतर सारीद पॅररसहू न रे ल्वेने अॅमस्टरडॅ मला आला. अाँटन कुन्झल या नावाने तयाने
गतथल्या एका आगलशान हॉटेलमध्ये चेक-इन केलां. नांतर तयाने गतथल्या स्थागनक पोस्ट ऑगफसमध्ये जाऊन तयाच नावाने
एक पोस्ट बॉकस भाड् याने घेतली. गतथून तो अॅमरो बाँकेच्या शाखेत गेला आगण गतथे एक अकाउां ट उघडू न तयाने तयात ३०००
डॉलसव एवढी रककम जमा केली. मग एका स्क्रीन गप्रांटरच्या दुकानात जाऊन तयाने अाँटन कुन्झल या नावाने काही गबझनेस
काड् व स आगण इतर स्टेशनरी छापून घेतली. यामध्ये तो रॉटरडॅममधल्या एका गुांतवणूकगवर्षयक सल्ला दे णाऱ्या कांपनीचा
सांचालक असल्याचा उल्लेख होता. गतथून तो िाझीलच्या वगकलातीत गेला आगण गतथे तयाने िाझीलचा पयव टक गव्हसा
गमळवण्यासाठी अजव केला. गतथून तो एका डॉकटरच्या दवाखान्यात गेला, स्वतःची वैद्यकीय तपासणी करून घेतली आगण
एकदम गनरोगी असल्याचां प्रमाणपत्र घेऊन तो गतथून एका चष्म्याच्या दुकानात गेला. तयाची नजर अतयांत तीक्ष्ण होती, पण
तरीही तयाने डोळ्याांचा नांबर जाणून घेण्यासाठी जी टेस्ट असते, तयात खोटी उत्तरां गदली. पररणामी तयाला एकदम जाड गभांगाांचा
चष्मा घ्यायला लागला.

दुसऱ्या गदवशी गस्वतझलं डमधल्या झुररकमध्ये तयाने क्रेगडट गस्वस बाँकेत एक अकाउां ट उघडला आगण तयात ६००० डॉलसव जमा
केले. गतथून तो पॅररसला गेला. गतथे तयाने एका मेक-अपचां सामान गवकणाऱ्या दुकानातून एकदम जाड गमशा आगण भुवयाांची
जोडी गवकत घेतली आगण एका सावव जगनक स्वच्छतागृहात जाऊन पूणवपणे नवा माणूस - अगदी जाड गभांगाांच्या चष्म्यासकट -
बनून तो बाहेर आला. एका फोटो स्टु डीओमध्ये जाऊन तयाने या नवीन चेहऱ्याचे फोटो काढू न घेतले. तयाच गदवशी तो
अॅमस्टरडॅमला परत गेला.

दुसऱ्या गदवशी िाझीलच्या वगकलातीत जाऊन तयाने िाझीलचा पयव टक गव्हसा गमळवण्यासाठी केलेला अजव गतथे नेऊन गदला.
अजाव सोबत असलेल्या ऑगस््यन पासपोटव वर तयाचा चष्मा लावलेला फोटो होता आगण नाव तेच होतां - अाँटन कुन्झल.

86
 मोसाद

अॅमस्टरडॅम ते साओ पावलो अशी फ्लाईट नसल्यामुळे कुन्झलने ररओचां गतगकट काढलां. तो या सांपण ू व काळात जया कोणाला
भेटला होता, तया प्रतयेक माणसाला तयाने आपलां गव्हगजगटांग काडव गदलां होतां. तो एक अतयांत यशस्वी गबझनेसमन असल्याचां
वातावरण तयाने जाणूनबुजन ू गनमाव ण केलां होतां. तयाच्या रुबाबदार व्यगक्तमतवामुळे तयाच्या या दाव्यावर कोणाचाही सहज
गवश्वास बसला असता.

१० सप्टेंबर १९६४ या गदवशी कुन्झल ररओला जाणाऱ्या गवमानात बसला. तो तयाच्यावर सोपवलेल्या कामगगरीमुळे उत्तेगजत
झाला होतांच, पण तयाचबरोबर तयाच्या मनावर प्रचांड दडपण आलेलां होतां. तयाला परदे शात जाऊन स्वतःच्या गजवाची २४ तास
भीती असणाऱ्या आगण तयामुळे अतयांत सावध असणाऱ्या एका क्रूरकम्याव बरोबर मैत्री करायची होती, आगण मग तयाच
माणसाला ठार मारायचां होतां. झुकसव ला कमी लेखन
ू चालणार नव्हतां. एखादी छोटीशी चूकही प्राणघातक ठरली असती.

सांपणू व गवमानप्रवासात आपलां लक्ष कामगगरीवर केंगित करण्यासाठी कुन्झल झुकसव च्या तावडीतून जीव वाचवून गनसटलेल्या
जयूांचे अनुभव वाचत होता. एस.एस. अगधकारी फ्रेडररक जेकेल्न, जयाने आपल्या साक्षीत झुकसव चां नाव घेतलां होतां, तयाने
जयूांना मारण्यासाठी ‘सागडव न पॅगकांग ’ नावाची एक अमानुर्ष पद्धत शोधून काढली होती. यात एक मोठा खड् डा खणला जात
असे. बहु तेक वेळा जया जयूांना मारण्यासाठी आणलां जात असे, तयाांच्याचकडू न हा खड् डा खोदून घेतला जाई. खड् डा पुरेसा
खोल झाला, की जयूांच्या एका राांगेला तयाच्या काठावर उभां करण्यात येई आगण तयाांच्या मानेत गोळी घालून तयाांची प्रेतां या
खड् ड् यात पाडली जात. ही राांग सांपली की पुढच्या राांगेतल्या जयूांना उभां केलां जाई. तयाांचे मृतदे ह या आधी मारलेल्या जयूांच्या
अांगावर पडत. तयामुळे कोणी समजा येनकेनप्रकारे ण गोळीपासून बचावला, तरी खड् ड् यात घुसमटू न मरत असे. खड् ड् यात
प्रेताांची रास होऊन खड् डा भरला, की मग तयावर गडझेल गकांवा पे्ोल ओतून सगळी प्रे तां जाळली जात आगण तयाांची राख
नव्याने गतथे मरण्यासाठी आलेल्या जयूांना साफ करावी लागत असे. पुरुर्ष, गस्त्रया, मुलां - कोणाच्याही बाबतीत नाझी भेदभाव
करत नसत. जेकेल्नचा लाटगव्हयामधील रम्बुला आगण युक्रेनमधील बाबी यार अशा दोन मोठ् या हतयाकाांडाांमध्ये सहभाग
होता. रम्बुलामध्ये जेकेल्न हजर होता, पण प्रतयक्ष हतया झुकसव आगण तयाच्या थांडर क्रॉस सांघटनेतल्या लोकाांनी केल्या
होतया. रम्बुलामधून वाचलेल्या एका जयू स्त्रीने लाटगव्हयामध्ये जाऊन जेकेल्नगवरुद्ध साक्ष गदली होती. गतनेही झुकसव चां वणव न
केलां होतां. जेकेल्नला ३ फेिुवारी १९४६ या गदवशी रगशयनाांनी फासावर लटकवलां होतां, पण झुकसव अजूनही गजवांत होता.

कुन्झल उफव सारीदने एक खूणगाठ मनाशी पककी बाांधली होती, की जर तो झुकसव ला सरळ जाऊन भेटला, तर तयाला
नककीच सांशय येईल. तयामुळे ररओला पोचल्यावर तयाने लगेच साओ पावलोला न जाता काही गदवस ररओमध्येच घालवले.
तयाचा पयव टक गव्हसा होताच. तयामुळे ररओमधली अनेक प्रेक्षणीय स्थळां तयाने पागहली. िाझीलमध्ये तयावेळी वसांतऋतू
असल्यामुळे पयव टकाांची गदी होतीच. पयव टक म्हणून ररओमध्ये वावरत असतानाच तयाची पयव टन व्यवसायातल्या अनेक
लोकाांशी - सरकारी आगण खाजगी क्षेत्रातल्या - ओळख झाली. ररओच्या स्थागनक पयव टन मांत्र्यालाही तो भेटला आगण तयाने
आपण िाझीलच्या पयव टन व्यवसायात गुांतवणूक करायला उतसुक आहोत असां साांगगतलां आगण ररओ आगण साओ पावलो या
दोन शहराांवर आपण लक्ष केंगित करणार आहोत हे ही साांगगतलां. जया लोकाांना तो भेटला होता, तया प्रतयेकाकडू न गशफारसपत्र
घ्यायला तो गवसरला नाही.

ऑकटोबरच्या पगहल्या आठवड् यात कुन्झल साओ पावलोला गेला. गतथल्या एका मरीनामध्ये झुकसव च्या कांपनीच्या मालकीची
एक जेट्टी आहे, असां तयाला मोसादच्या िीगफांगमध्ये साांगण्यात आलां होतां. ती जेट्टी शोधून काढायला तयाला अगजबात वेळ
लागला नाही. जेट्टीच्या जवळ काही छोट् या बोटी आगण लााँचेस होतया. तयाच्याचजवळ एक सी प्लेन होतां आगण तयाच्याबाजूला
एक उां च, सडपातळ पण दणकट असा एक माणूस पायलटच्या पोशाखात उभा होता. कुन्झलने तयाला फोटोवरून ताबडतोब
ओळखलां - हबव ट्वस झुकसव .

तयाच्याकडे न जाता कुन्झल जेट्टीपासून थोड् या दूर असलेल्या गतगकट गखडकीपाशी गेला. गतथे एक सुांदर तरुणी गतगकटां
गवकत होती. ती झुकसव च्या मोठ् या मुलाची पतनी आहे , हे कुन्झलला तयावेळी मागहत नव्हतां. तयाने साओ पावलोमधल्या

87
 मोसाद

पयव टन व्यवसायाबद्दल गतला गवचारलां. गतला तयाबद्दल काही खास मागहती नव्हती. गतने झुकसव कडे गनदेश करून कुन्झलला
तयाला भेटायला साांगगतलां.

कुन्झल झुकसव च्या गदशेने गेला, आगण तयाने स्वतःची िाझीलमधल्या पयव टन व्यवसायात गुांतवणूक करू इगच्छणारा एक
ऑगस््यन गुांतवणूकदार अशी ओळख करून गदली. झुकसव कुन्झलच्या प्रश्नाांना तुटकपणे उत्तरां दे त होता. कुन्झलने तयाच्या
गवमानातून साओ पावलो शहरावरून एक फेरफटका मारायची इच्छा प्रदगशव त केली. तया गदवशी कोणी इतर लोक नसल्यामुळे
झुकसव आगण कुन्झल याांना गवमानामध्ये आगण नांतर जेट्टीवर भरपूर गप्पा मारता आल्या. कुन्झल गोष्टीवेल्हाळ होताच. बोलता
बोलता तयाने झुकसव ला आपण युद्धात रगशयन आघाडीवर लढलो असल्याचां साांगगतलां. झुकसव कडे युद्धातले अनेक गकस्से
आगण गोष्टी होतया. तो बोलत असताना कुन्झल तयाचां गनरीक्षण करत होता. झुकसव चा पायलटचा गणवेश बऱ्यापैकी जुना
वाटत होता. गवमानातल्या सीट् स फाटलेल्या होतया. काहींमधून स्पांज बाहेर आला होता. एकांदरीत तयाचां काही बरां चाललेलां
नाही हे समजून येत होतां.

कुन्झलने ताबडतोब बोलण्याची गदशा बदलली. तयाने आपल्या कांपनीने युरोप आगण मध्यपूवव आगशयामध्ये गवकगसत केलेल्या
पयव टन प्रकल्पाांचां वणव न केलां आगण तसांच काही आपल्याला दगक्षण अमेररकेमध्ये करायचां आहे असां साांगगतलां, आगण या
प्रकल्पाांची देखरे ख करण्यासाठी आपल्याला जो गवश्वासू माणूस लागेल, तो कुठे गमळे ल असां झुकसव ला गवचारलां. झुकसव नेही
स्वतःचां नाव लगेचच साांगगतलां नाही.

तयाक्षणी कुन्झल उठला, “ मी गनघतो. तुम्ही खूप कामात असणार. तुम्हाला त्रास दे ण्यासाठी माफ करा.”

झुकसव ही उठला आगण तयाने कुन्झलला थाांबवलां, “अगजबात नाही. मला तुमच्या या प्रकल्पामध्ये रस आहे. तुम्ही पुढच्या वेळी
याल तेव्हा माझ्या घरी या!” कुन्झलला तेच हवां होतां. झुकसव तयाची आगथव क गस्थती सुधारण्यासाठी एखाद्या सांधीच्या शोधात
होता. ती सांधी म्हणजे आपण आहोत हे तयाच्या मनावर ठसवण्यात आपण यशस्वी झालो आहोत अशी कुन्झलची खात्री पटली
होती. मासा गळाला लागला होता, गकांवा गनदान गळाभोवती गघरट् या घालत होता. आता दोर हळू हळू खे चणां हे अतयांत
कौशल्याचां काम होतां.

तयाच रात्री आपल्या खोलीतून कुन्झलने ईस्रायलला एक गुप्त सांदेश पाठवला - झुकसव चे गदवस मोजायला सुरुवात झालेली
आहे.

झुकसव नेही तया रात्री आपल्या डायरीमध्ये तयाला जयाांच्यापासून धोका आहे , तयाांच्या यादीत एक नाव गलगहलां - अाँटन कुन्झल.

एका आठवड् यानांतर कुन्झल झुकसव ला भेटायला तयाच्या घरी आला. झुकसव चां घर साओ पावलोच्या मध्यमवगीय भागात होतां.
घर जरी साधां असलां तरी तयाच्याबाजूचा आगण खुद्द घरामधला बांदोबस्त अतयांत कडे कोट आहे , हे कुन्झलला समजून चुकलां.
तयाला झुकसव ला तसांही तयाच्या घरात आगण तयाच्या कुटु ांबीयाांसमोर मारायचां नव्हतांच. झुकसव ने कुन्झलला सांपण ू व घर
दाखवलां आगण आपला शस्त्राांचा खाजगी सांग्रहदे खील. “स्वतःचां सांरक्षण कसां करायचां ते मला मागहत आहे ,” तो कुन्झलला
हसतहसत म्हणाला. तयाच्यामागची गगभव त धमकी कुन्झलला जाणवली. पण तयाने आपला चेहरा गनगवव कार ठे वला.

यानांतर एका आठवड् याने झुकसव चा कुन्झलला अचानक फोन आला. झुकसव ने तयाला िाझीलमधल्या एका ्ेगकांगसाठी
प्रगसद्ध असलेल्या अभयारण्यात दोन गदवसाांच्या सहलीवर यायचां आमांत्रण गदलां होतां. हे एवढां अचानक घडलां की कुन्झलला
ईस्रायली वगकलातीत गकांवा इतर कोणाशीही सांपकव साधून स्वतःच्या सुरगक्षततेच्या दृष्टीने काही उपाययोजना करायला वेळ
गमळाला नाही.

88
 मोसाद

दोघेही या सहलीवर गेले. झुकसव प्रचांड खुशीत होता. कुन्झल गततकाच हादरला होता. आपण या सहलीवरून गजवांत परत येत
नाही, झुकसव बहु तेक आपल्याला या सहलीत सांपवणार असां तयाला वाटायला लागलां होतां. पण झुकसव समोर तयाला तसां
वागताही येत नव्हतां.

या सहलीदरम्यान अचानक झुकसव ला कुन्झलची नेमबाजी गकती चाांगली आहे ते बघायची लहर आली. तयाने कुन्झलला तसां
आव्हान गदलां. तयाला बहु तेक कुन्झलचा रगशयन आघाडीवर लढल्याचा दावा तपासून पाहायचा होता. सुदवै ाने कुन्झल एक
उतकृ ष्ट नेमबाज होता, तयामुळे तो झुकसव ची खात्री पटवू शकला. तयाला तयाच वेळी ठार मारावां असा गवचार कुन्झलच्या मनात
आला होता, पण तो िाझीलच्या जया भागात होता, तयाची तयाला काहीच मागहती नव्हती. गशवाय झुकसव च्या कुटु ांगबयाांना तो
कुठे आगण कोणाबरोबर गेलाय हे मागहत असणारच होतां. तयाांनी पोगलसाांकडे तक्रार केली असती आगण कुन्झल पकडला गेला
असता, तर सगळां च मुसळ केरात गेलां असतां.

याच सहलीदरम्यान अजून एक प्रसांग घडला. सांध्याकाळची वेळ होती. कुन्झल आगण झुकसव एका भल्या मोठ् या शेतजगमनीला
लागून असलेल्या घनदाट जांगलात होते. झुकसव पूवी कधीतरी इथे गशकारीसाठी आला होता, असां तयाने कुन्झलला
साांगगतल्यावर कुन्झलचां गवचारचक्र चालू झालां. कोणाची गशकार? िाझीलमध्ये नदीतल्या मगरींच्या कातडीला प्रचांड मागणी
असल्यामुळे तशा मगरींची गशकार करायचा झुकसव चा गवचार होता. कुन्झलने हे ऐकल्यावर तयाच्या मनात भीती दाटू न आली.
बहु तेक आपल्याला मारून आगण मगरींना खायला घालून पुरावा नष्ट करायचा झुकसव चा डाव असावा. पण तो महतप्रयासाने
शाांत रागहला. शकयतो झुकसव च्या बाजूने गकांवा पाठी चालायचा तो प्रयतन करत होता. अचानक तयाच्या बुटात एक
अणकुचीदार दगड घुसला. तया दगडाने कुन्झलच्या बुटाचा एक गखळा गनघाला आगण तयाने कुन्झलला दुखापत झाली.

पुढे चालणाऱ्या झुकसव च्या जेव्हा हे लक्षात आलां, तेव्हा तयाने आपल्या गखशातून गपस्तुल काढलां. झालां, सांपलां आता -
कुन्झलच्या डोकयात गवचार आला. तो पूणवपणे गनःशस्त्र होता. तयाच्याबरोबर असलेल्या माणसाने पूवी अनेकाांना मारलां होतां.
अजून एकाला मारायला तयाला गवचार करावा लागला नसता. तयाच्या पायाला दुखापत झाल्यामुळे तयाला पळू न जाणांसुद्धा
शकय नव्हतां.

पण झुकसव ने ते गपस्तुल कुन्झलच्या हातात गदलां, “ याच्या दस्तयाने तो गखळा बुटामध्ये नीट ठोक,” तो म्हणाला.

ू ध्ये झोपले. झुकसव ने तयाच्या उशीखाली गपस्तुल ठे वल्याचां कुन्झलने पागहलां. ऐन मध्यरात्री झुकसव
तया रात्री ते दोघेही तांबम
आपल्या उशीखालचां गपस्तुल काढतोय हे तयाला गदसलां. तयाचा श्वास रोखला गेला, पण कुन्झल गपस्तुल घेऊन बाहे र
लघुशांकेला गेलेला पागहल्यावर तयाचा जीव भाांड्यात पडला.

दुसऱ्या गदवशी जेव्हा ते परत साओ पावलोला परत गेले, तेव्हा कुन्झलने सुटकेचा गनःश्वास सोडला.

पुढचा आठवडा कुन्झलने झुकसव ला जवळजवळ दररोज भेटून साओ पावलोमधल्या वेगवेगळ्या रे स्तरााँ, बासव आगण
नाईटकलब्जमध्ये जायचा सपाटा लावला. झुकसव ची या सगळ्या गठकाणी जाताना होणारी अधाशी नजर तयाने बरोब्बर हे रली
होती. एकेकाळी, जेव्हा झुकसव चा व्यवसाय चाांगला चालत होता, तेव्हा अशा गठकाणी जाणां हे तयाच्यासाठी काही गवशे र्ष नव्हतां.
पण आता तयाची आगथव क गस्थती ढासळलेली होती. तयामुळे आता या सगळ्या गोष्टी तयाच्यासाठी अप्राप्य झाल्या होतया.

तयाच्या पुढच्या आठवड् यात कुन्झलने झुकसव ला उरुग्वेची राजधानी मााँटेगव्हगडओला बोलावलां. तयाच्या कांपनीला साओ
पावलोमधली ऑगफसेस खूप महाग वाटली होती आगण तयामुळे तुलनेने स्वस्त असलेल्या मााँटेगव्हगडओमध्ये आपलां ऑगफस
असावां असा तयाांचा गवचार आहे असां कारण कुन्झलने गदलां होतां.

झुकसव ला सांशय येऊ नये म्हणून कुन्झल स्वतः आधी गतथे गेला. आता या मोगहमेमधली सवाव त महतवाची वेळ आली होती. जर
झुकसव मााँटेगव्हगडओला आला नसता, तर या सगळ्या योजनेवर आगण मेहनतीवर पाणी पडलां असतां. झुकसव सुद्धा गद्वधा

89
 मोसाद

मनःगस्थतीत होता. तयाच्या कुटु ांगबयाांचां आगण पोगलसाांचांही तयाने जाऊ नये असांच म्हणणां होतां. शेवटी आपल्या जुन्या सांपन्न
आयुष्याकडे जाण्याची सांधी सोडता कामा नये असा गवचार करून झुकसव मााँटेगव्हगडओला आला. कुन्झलच्या आगण इतर
ईस्रायली एजांट्सच्या डोकयावरचां मोठां दडपण दूर झालां होतां. ऑगफससाठी जागा पाहण्याच्या नावाखाली कुन्झलने झुकसव चां
चाांगलांच आदरागतर्थय केलां. आठवडा सांपल्यावर आपल्याला युरोपमध्ये परत जावां लागेल असां साांगन ू कुन्झल मााँटेगव्हगडओहू न
गव्हएन्ना आगण गतथून पॅररसला गेला आगण झुकसव िाझीलला परत गेला.

पॅररसमध्ये कुन्झल आगण यारीव्ह याांनी झुकसव च्या मृतयूची योजना आखायला सुरुवात केली. झुकसव ला मााँटेगव्हगडओमध्येच
उडवावां या मुद्द्यावर दोघाांचां एकमत होतां. तयाचां मुख्य कारण म्हणजे उरुग्वेमध्ये मृतयुदांड नव्हता आगण िाझीलमध्ये होता.
झालांच तर िाझीलमध्ये स्थागनक पोगलस झुकसव च्या बाजूचे होते. उरुग्वेमध्ये तसां काही नव्हतां. गशवाय, उरुग्वेमध्ये जयूांची
सांख्या अगदीच कमी होती, आगण फॅगसस्ट सांघटनादेखील नव्हतया. तयामुळे झुकसव च्या मृतयूनांतर जयूांना त्रास झाला नसता.
िाझीलमध्ये जयू भरपूर होते आगण फॅगसस्ट आगण नवनाझी सांघटनादे खील होतया.

झुकसव ला मारण्यासाठी जी टीम यारीव्हने बनवली होती, तयात पाच एजांट्सचा समावेश होता. यारीव्ह स्वतः या टीमचा प्रमुख
होता. बाकीचे सदस्य होते - झीव्ह अगमत (मोसाद सांचालक मायर अगमतचा पुतण्या), अॅरी कोहे न, एलीझेर शॅरॉन आगण अाँटन
कुन्झल उफव गयतझाक सारीद. कुन्झलप्रमाणे शॅरॉनकडे ही ऑगस््यन पासपोटव होता आगण तयाच्यावर तयाचां नाव होतां
ओस्वाल्ड टॉगसग.

या टीमचे सगळे सदस्य उरुग्वेमध्ये वेगवेगळ्या मागाव ने आले. सवाव त पगहल्याांदा टॉगसग आला. तयाने एक गहरवी फोकसवॅगन
गाडी भाड् याने घेतली आगण कासा कयुबेगतव नी हे घरही भाड् याने घेतलां. हे घर कारास्को या गजबजलेल्या भागात होतां.
यारीव्हने तयाच्यावर अजून एक जबाबदारी सोपवली होती - झुकसव च्या मापाची शवपेटी बनवून घ्यायची.

सगळे येऊन पोहोचल्यावर कुन्झलने झुकसव ला परत एकदा मााँटेगव्हगडओला यायचां आमांत्रण गदलां. झुकसव ने परत एकदा
पोगलसाांचा आगण तयाच्या कुटु ांगबयाांचा सल्ला घेतला. सवां चां मत यावेळीही तेच होतां - तयाने जाऊ नये. तयाच्या जीवाला धोका
असू शकतो. गेल्या वेळी तो नगशबाने वाचला. या वेळी कदागचत असां होणार नाही.

शेवटी झुकसव ने जाण्याचा गनणव य घेतला. आपण स्वतःची काळजी घेऊ शकतो याबद्दल तयाला गवश्वास होताच. गशवाय कुन्झल
हा आपले जुने आगण चाांगले गदवस परत येण्याच्या मागाव वरची एक गशडी आहे याबद्दल तयाची आता खात्री पटली होती आगण
आपल्या भीतीपायी एवढी चाांगली सांधी हातची जाऊ द्यायला झुकसव तयार नव्हता.

२३ फेिुवारी १९६५ या गदवशी झुकसव मााँटेगव्हगडओच्या गवमानतळावर गवमानातून उतरला. कुन्झल तयाच्या स्वागतासाठी
गाडी घेऊन गतथे गेला होता. झुकसव ला सांशय येऊ नये म्हणून कासा कयुबेगतव नीकडे येण्याआधी कुन्झलने झुकसव ला
ऑगफससाठी पाहू न ठे वलेल्या दोन-तीन जागाांवर नेलां आगण गतथल्या लोकाांशी झुकसव ची ओळख कांपनीच्या दगक्षण अमेररका
ऑपरे शन्सचे प्रमुख अशी करून गदली. झुकसव ही तयामुळे खुश झाला आगण थोडा सैलावला.

शेवटी साधारण सांध्याकाळी ५.३० च्या सुमारास दोघेही कासा कयुबेगतव नीपाशी आले. टॉगसगची गहरवी फोकसवॅगन गतथे उभी
होती आगण गतचे सगळे दरवाजे आगण काचा बांद होतया. याचा अथव टीमचे सगळे सदस्य आत घरात होते आगण कुन्झलची आगण
तयाांच्या गशकारीची वाट पाहात होते. बाजूच्या घरामध्ये दुरूस्तीचां काम चालू होतां. गतथल्या कामगाराांच्या ठोकाठोकीचा
एकसुरी आवाज येत होता.

दरवाजा उघडू न कुन्झल आत गेला आगण तोपयं त प्रवासाने आगण नांतरच्या फेरफटकयाने थोडा दमलेला झुकसव आत आला. तो
आत येण्याचीच वाट पाहात असलेल्या कुन्झलने ताबडतोब दरवाजा बांद केला.

90
 मोसाद

आतमधलां दृश्य मोठां गवलक्षण होतां. यारीव्ह, कोहे न, अगमत आगण शॅरॉन हे चौघेही गतथे अांधारात उभे होते. प्रतयेकाच्या अांगावर
फक्त एक अधी चड् डी होती. झुकसव सहजासहजी स्वतःला मारू दे णार नाही, थोडीतरी झटापट होणारच आगण तयात कपडे
रक्ताने खराब होऊ नयेत हा यामागचा हे तू होता.

झुकसव ला काही कळू न तयाने दरवाजयाकडे वळायच्या आत चौघाांनी तयाच्यावर झडप घातली. अगमतने तयाचा गळा धरला,
यारीव्हने तोंडावर हात दाबून धरले आगण बाकीच्या दोघाांनी तयाचे दोन्हीही हात धरायचा प्रयतन केला.

झुकसव तयावेळी ६५ वर्षां चा होता, पण तो गफट होता आगण स्वतःच्या जीवासाठी लढत होता. तयाने प्रगतकार केला. एका बाजूला
तो दरवाजयाकडे झेपावत होता आगण दुसऱ्या बाजूला तयाचे हात धरणाऱ्या माणसाांना ढकलत होता. यारीव्हने तयाच्या तोंडावर
दाबून धरलेल्या हाताला तो जोरात चावला. यारीव्ह वेदनेने कळवळत मागे झाला आगण तयाने झुकसव च्या तोंडावरचा हात
काढू न घेतला. याच दरम्यान कुन्झलने तयाच्या सुटाच्या गखशातून एक उझी मशीनगपस्तुल काढलां आगण तयाला सायलेन्सर
लावून झुकसव च्या डोकयात दोन गोळ्या झाडल्या.

झुकसव चां शरीर एकदम गढलां पडलां. तयाच्या डोकयातून आगण शरीरावर झालेल्या इतर जखमाांतन ू वाहणारां रक्त, तयाच्याशी
झुांजणाऱ्या टीमच्या सदस्याांच्या अांगाला लागलेलां रक्त असा एकच गचखल गतथे झाला होता. तयातल्या तयात कुन्झलच्या
अांगावर स्वच्छ कपडे होते. तयाने बाहे र जाऊन बागेत असलेल्या मोठ् या नळाला एक होजपाईप जोडला आगण गजथे गजथे
रक्ताचे डाग पडले होते ते भाग धुवन ू काढले.

यारीव्हच्या मूळ योजनेनुसार ते झुकसव ला बांदी बनवणार होते आगण तयाला तयाच्यावरचे आरोप ऐकवणार होते. तो कशासाठी
आगण कुणाच्या हातून मरतोय हे तयाला समजायला पागहजे अशी तयाांची इच्छा होती. पण तयाांनी झुकसव च्या शारीररक ताकदीचा
बाांधलेला अांदाज सपशेल चुकल्यामुळे हे होऊ शकलां नाही. पण झुकसव मरण पावल्यामुळे ही मोहीम यशस्वी झाली असां म्हणता
येत होतां.

झुकसव चा मृतदे ह एजांट्सनी शवपेटीत ठे वला. तयाला उरुग्वेच्या बाहे र घेऊन जायची तयाांची योजना असावी असा पोगलसाांचा
समज व्हावा यासाठी हे केलां गेलां.

तयानांतर तयाांनी गतथे एक टांकगलगखत पत्र ठे वलां. तयाचा मजकूर साधारण असा होता - या माणसाने, जयाचां नाव हबव ट्वस झुकसव
आहे, तयाने २५,००० पेक्षा जास्त जयूांची सामुगहक हतया केलेली आहे . तयामुळे तयाला ‘जे कधीही गवसरणार नाहीत’ अशा
लोकाांनी ही मृतयूदांडाची गशक्षा गदलेली आहे . पत्रावर तयाच गदवशीची - २३ फेिुवारी १९६५ ही तारीख होती.

बाजूच्या घरात चालू असलेल्या ठोकाठोकीमुळे आगण रस्तयावरच्या वाहतुकीच्या आवाजामुळे कोणाचांही तयाांच्याकडे लक्ष
गेलेलां नव्हतां.

सगळ्या एजांट्सनी तयाच गदवशी उरुग्वेहून गचले आगण गतथून अमेररकेत आगण गतथून युरोपच्या गदशेने प्रस्थान केलां. ते
सुरगक्षत असल्याची खात्री पटल्यावर एका मोसाद एजांटने २७ फेिुवारी १९६५ या गदवशी Der Spiegel या जमव न
गनयतकागलकाच्या ऑगफसमध्ये गननावी फोन करून ही बातमी गदली.

झुकसव च्या मृतयूनांतर उरुग्वे आगण िाझील या दोन्ही दे शाांमधल्या पोगलसाांनी अाँटन कुन्झलचां झुकसव च्या कॅमेऱ्यातल्या
गफल्मवर असलेलां छायागचत्र सगळीकडे जारी केलां. झुकसव च्या कुटु ांबाची कुन्झलच खुनी आहे याबद्दल इतकी खात्री होती, की
तयाांनी िाझीलमधल्या कोटाव त कुन्झलला ईस्रायलमधून प्रतयागपव त करावां याबद्दल यागचका दाखल केली, जी यथावकाश
पुराव्याअभावी फेटाळण्यात आली.

91
 मोसाद

*" झुकसव ला मारण्याचा मूळ उद्दे श अपेक्षेपेक्षा जास्त सफल झाला. पगिम जमव नी, ऑगस््या, फ्रान्स आगण इटली या देशाांनी
दुसऱ्या महायुद्धापूवी आगण युद्धादरम्यान झालेल्या नाझी अतयाचाराांबद्दल जे खटले चालवले जातील, तयाांच्यावर कोणतीही
कालमयाव दा असणार नाही, हे स्पष्ट केलां आगण ही कालमयाव दा गनगित करणारी गवधेयकां मागे घेण्यात आली. तयामुळेच
कलाउस बाबीसारख्या क्रूरकम्यां वर १९८० च्या दशकातही खटला दाखल होऊ शकला. "*

92
 मोसाद

१०
एप्रिल १९७५. बैरुट, लेबेनॉन. जगातल्या सर्ाा त सुंदर स्त्रीचुं प्रतथल्या एका पाटीमध्ये आगमन झालुं होतुं. पप्रहली लेबनीज प्रमस
यप्रनव्हसा जॉप्रजाना ररझ्क. १९७१ मध्ये अमेररकेमध्ये मायामी येथे झालेल्या स्पर्धेत प्रतने हा प्रकताब प्रजुंकला होता. आता चार
र्र्ाां नी लेबेनॉनमध्ये ती अत्युंत यशस्र्ी मॉडे ल बनली होती. मॉडे प्रलुंगबरोबरच प्रतने सौंदया िसार्धनाुंचा व्यर्सायही सरु केला
होता आप्रि तोही अत्युंत यशस्र्ी झाला होता. याच पाटीमध्ये प्रतची ओळख एका दे खण्या अरब तरुिाबरोबर झाली. ही पाटी
एका मोठ् या बुंगल्याच्या प्रर्स्तीिा िाुंगिात होती. पाटीमध्ये हास्यप्रर्नोदात गुंग असलेल्या जॉप्रजानाला या बुंगल्याच्या समोर
असलेल्या एका उुं च इमारतीच्या प्रखडकीमर्धून थोडीशी बाहे र आलेली दबीि प्रदसू शकत नव्हती.

दप्रबािीमागच्या मािसाला तसाही प्रतच्यात रस नव्हताच. त्याचुं लक्ष प्रतच्याशी गप्पा मारिाऱ्या त्या अरब तरुिाकडे होतुं.
गेली तीन र्र्े हा दप्रबािीमागचा मािूस आप्रि त्याचे सहकारी या तरुिाच्या शोर्धात होते, आप्रि तो आता असा अनपेप्रक्षतपिे
समोर आला होता.

त्या मािसाने त्याच्या बाजूला उभ्या असलेल्या दसऱ्या मािसाला त्या तरुिाचे प्रमळतील तेर्ढे फोटो काढू न ठे र्ायला
साुंप्रगतलुं आप्रि एक फोन केला. पलीकडू न फोन उचलला गेल्यार्र त्याने त्या तरुिाबद्दल साुंप्रगतलुं.

“तझी खात्री आहे ?”

“शुंभर टक्के,” तो मािूस म्हिाला.

“ठीक आहे,” पलीकडचा आर्ाज म्हिाला, “त्याच्यार्र लक्ष ठे र्ा आप्रि आम्हाला कळर्त राहा!”

या दप्रबािीमागच्या मािसाने परत दप्रबािीतून बघायला सरुर्ात केली. जॉप्रजानाने त्या तरुिाला चाुंगलीच भरळ घातलेली
प्रदसत होतुं. तो प्रतला अगदी एक क्षिसद्धा सोडायला तयार नव्हता. तीही त्याच्या व्यप्रिमत्र्ाने िभाप्रर्त झाल्यासारखी र्ाटत
होती.

पाटी सुंपण्याच्या समारास ती आप्रि तो प्रतच्या कारच्या प्रदशे ने जाताना या दप्रबािीमागच्या मािसाने पाप्रहलुं, आप्रि आपल्या
एका सहकाऱ्याला इशारा केला. हा सहकारी इमारतीच्या गॅरेजमध्ये जाऊन प्रतथल्या एका गाडीमध्ये तयारीत बसला. जॉप्रजाना
आप्रि तो तरुि याुंना घेऊन जािारी जॉप्रजानाची गाडी रस्त्यार्रून पढे जाताच ही गाडी प्रतच्या पाठोपाठ जाऊ लागली. पि
जॉप्रजाना आप्रि तो तरुि कठे तरी गायब झाले.

या घटनेनुंतर सार्धारि २ र्र्ाां नी – जून १९७७ मध्ये मोसादच्या लुंडन स्टेशनमध्ये एक पत्र आलुं. पत्र पाठर्िाऱ्याने स्र्तःचुं
नार्, पत्ता र्गैरे काहीही प्रलप्रहलुं नव्हतुं. पत्राच्या पाप्रकटात एक फोटो आप्रि एक लग्नाची प्रनमुंत्रिपप्रत्रका होती. फोटो आप्रि ही
प्रनमुंत्रिपप्रत्रका पाहू न मोसादचे लुंडनमर्धले ऑप्रफससा स्तुंप्रभत झाले. फोटोमध्ये र्र्धर्ेशातल्या जॉप्रजानाबरोबर तोच दे खिा
तरुि र्र म्हिून उभा होता आप्रि प्रनमुंत्रिपप्रत्रकेत त्याचुं नार्ही प्रलप्रहलेलुं होतुं – अली हसन सलामेह.

गेली पाच र्र्े मोसाद सलामेहच्या मागार्र होते. स्पष्टपिे साुंगायचुं तर ५ सप्टेंबर १९७२ पासून.

५ सप्टेंबर १९७२ च्या पहाटे, सार्धारि साडे चार र्ाजता ८ पॅलेप्रस्टनी दहशतर्ाद्ाुंनी पप्रिम जमा नीमर्धल्या म्यप्रनक शहरातील
ऑप्रलुंप्रपक स्पर्धाां मध्ये भाग घेिाऱ्या खेळाडू ुं ची राहायची व्यर्स्था असिाऱ्या ऑप्रलुंप्रपक प्रव्हलेजमध्ये िर्ेश केला आप्रि
ईस्रायली खेळाडू ुंच्या प्रनर्ासस्थानार्र हल्ला केला. कस्ती सुंघाचा िप्रशक्षक मोशे र्ाईनबगा ने त्याुंचा रस्ता अडर्ण्याचा ियत्न
केला. त्याला आप्रि जो रोमानो नार्ाच्या र्ेटप्रलफ्टरला त्याुंनी ठार केलुं. काही ईस्रायली खेळाडू प्रखडक्याुंमर्धून पळू न जाण्यात
यशस्र्ी झाले. पि एकूि ९ खेळाडू ुं ना या दहशतर्ाद्ाुंनी ओप्रलस ठे र्लुं.

93
 मोसाद

जमा नीच्या दृष्टीने ही फार मोठी आपत्ती होती. ईस्रायलमर्धल्या बहु सुंख्य जयूुंना जमा नी म्हटलुं की एकच गोष्ट आठर्त असे –
नाझी. नाझींनी यरोपमर्धल्या जयूुंर्र केलेल्या अत्याचाराुंना जेमतेम २५ र्र्े होऊन गेली होती. अजूनही जखमा भरून आलेल्या
नव्हत्या. १९३६ च्या बप्रलान ऑप्रलुंप्रपकनुंतर ३६ र्र्ाां नी जमा नीने ऑप्रलुंप्रपकचुं आयोजन केलेलुं होतुं आप्रि ईस्रायलने या
ऑप्रलुंप्रपकमध्ये सहभागी व्हार्ुं असा जमा नीचा पप्रहल्यापासून ियत्न होता. ईस्रायल आप्रि जमा नी याुंचे आुंतरराष्ट्रीय सुंबुंर्ध जरी
असले तर जयू खेळाडू ुं नी जमा नीच्या भूमीर्र, तेही एकेकाळी नाझीर्ादाचुं माहे रघर असिाऱ्या म्यप्रनकमध्ये होत असलेल्या
ऑप्रलुंप्रपकमध्ये सहभागी होिुं या गोष्टीला फार सखोल अथा होता. खद्द ईस्रायलमध्ये खेळाडू ुं नी ऑप्रलुंप्रपकमध्ये सहभागी होऊ
नये असा मतिर्ाह होता. पि शेर्टी सगळ्या र्ाटाघाटींना यश येऊन ईस्रायली खेळाडू जमा नीत दाखल झाले होते. आप्रि आता
ही घटना घडली होती.

जमा न पोप्रलस, पत्रकार, छायाप्रचत्रकार आप्रि टेप्रलप्रव्हजन कॅमेरे याुंचुं घटनास्थळी आगमन झालुं आप्रि सुंपि ू ा जगाने,
इप्रतहासात पप्रहल्याुंदा एका दहशतर्ादी हल्ल्याचुं थेट िक्षेपि बघायला सरुर्ात केली. हे िक्षेपि बघिाऱ्या लोकाुंमध्ये एक
होत्या ईस्रायलच्या पुंतिर्धान गोल्डा मायर. त्याुंच्यासमोर प्रबकट पररप्रस्थती होती. हा हल्ला ईस्रायलच्या प्रमत्र दे शात झाला
होता आप्रि खेळाडू ुं ना दहशतर्ाद्ाुंच्या तार्डीतून सोडर्ण्याची जबाबदारी जमा नीची होती. ईस्रायली सरकारने जमा नीच्या
बव्हेररया राजयाच्या सरकारला केलेली मदतीची प्रर्नुंती – जयात ईस्रायली कमाुंडो दल सायारे त मत्कालला म्यप्रनकमध्ये
पाठर्ण्याची योजना होती – बव्हे ररयन सरकारने नम्रपिे पि ठामपिे फेटाळली होती आप्रि या खेळाडू ुं ना सोडर्ण्याची
खात्रीही प्रदली होती. पि जमा नीकडे अशा स्र्रूपाच्या हल्ल्याला तोंड दे िारी युंत्रिा नव्हती. त्याुंच्या GSG या कमाुंडो यप्रनटला
परे सा अनभर्ही नव्हता.

अप्रतरे क्याुंबरोबर चालू असलेल्या र्ाटाघाटी सुंपि ू ा प्रदर्सभर लाुंबल्या आप्रि दहशतर्ादी आप्रि ओप्रलस खेळाडू म्यप्रनक
शहराच्या बाहेर असलेल्या फस्टा नफेल्डब्रूक प्रर्मानतळार्र गेले. दहशतर्ाद्ाुंना जमा नीच्या बाहे र पडण्यासाठी प्रर्मान दे ण्यात
येईल अशी हमी जमा न सरकारने प्रदली होती. ित्यक्षात प्रर्मानतळार्र त्याुंनी या दहशतर्ाद्ाुंना उडर्ण्यासाठी सापळा लार्ला
होता आप्रि ददै र्ाची गोष्ट ही की तो अप्रजबात प्रर्चारपूर्ाक लार्लेला नव्हता. दहशतर्ाद्ाुंची खात्री पटार्ी म्हिून एक जनुं
लफ्तान्सा प्रर्मान रनर्ेच्या मध्यभागी आिून ठे र्ण्यात आलुं होतुं आप्रि प्रर्मानतळाच्या इमारतीच्या छतार्र स्नायपसा
ठे र्ण्यात आले होते पि त्याुंना स्पष्ट सूचना दे ण्यात आलेल्या नव्हत्या.

दहशतर्ाद्ाुंपक ै ी एकजि जेव्हा प्रर्मानाची पाहिी करायला आला, तेव्हा ररकामुं प्रर्मान पाहू न त्याला सुंशय आला आप्रि या
फसर्िकीचुं ित्यत्तर म्हिून त्याुंनी ग्रेनेड फेकले आप्रि गोळीबाराला सरुर्ात केली. त्यात जो गोंर्धळ उडाला, त्यात सर्ा च्या
सर्ा ओप्रलस खेळाडू , एक जमा न पोप्रलस ऑप्रफसर आप्रि ५ दहशतर्ादी मारले गेले. त्यात त्याुंचा िमख ‘ इसा ‘ चाही समार्े श
होता. बाकीच्या ३ दहशतर्ाद्ाुंना अटक करण्यात आली पि नुंतर लफ्तान्साच्या एका प्रर्मानाचुं अपहरि झालुं, तेव्हा
िर्ाशाुंच्या मोबदल्यात या प्रतघा दहशतर्ाद्ाुंना सोडू न द्ार्ुं लागलुं.

हा सगळा रिपात मोसाद सुंचालक झ्र्ी झमीर प्रर्मानतळाच्या कुंरोल टॉर्रमर्धून असहाय्यपिे पाहात होता. त्याला प्रतथे
जमा न सरकारला सल्ला दे ण्यासाठी म्हिून पुंतिर्धान गोल्डा मायर याुंनी पाठर्लुं होतुं. ित्यक्षात जमा न सरकारने झमीरची
एकही सूचना ऐकली नाही. पि मोसादचे एजुंट्स गप्प बसले नव्हते. या हल्ल्याला कोि जबाबदार आहे हे त्याुंनी त्या
प्रदर्सभरात शोर्धून काढलुं होतुं. हे नार् होतुं ब्लॅक सप्टेंबर.

१९७० च्या सप्टेंबरमध्ये जॉडा नचा राजा हु सेनने आपल्या सैप्रनकाुंना पूिापिे मोकळीक दे ऊन हजारो पॅलेप्रस्टनी दहशतर्ाद्ाुंचा
सुंहार केला. या दहशतर्ाद्ाुंनी त्यार्रून आपल्या एका अत्युंत गप्त आप्रि कडव्या सुंघटनेला हे नार् प्रदलुं होतुं. १९६७ च्या सहा
प्रदर्साुंच्या यद्धानुंतर ईस्रायलने प्रसनाई द्वीपकल्प, गाझा, र्ेस्ट बँक आप्रि गोलान टेकड् या एर्ढा प्रर्स्तीिा िदे श आपल्या
प्रनयुंत्रिाखाली आिला आप्रि प्रतथे राहिाऱ्या पॅलेप्रस्टनी लोकाुंनी, जयात अनेक दहशतर्ाद्ाुंचाही समार्ेश होता – जॉडा नमध्ये
आश्रय घेतला. त्याुंच्याकडे असलेल्या शस्त्राुंमळे लर्करच ते राहात असलेल्या भूभागार्र त्याुंची अित्यक्ष सत्ता िस्थाप्रपत

94
 मोसाद

झाली. हळू हळू त्याुंनी जॉडा नच्या राजर्टीला आव्हान द्ायला सरुर्ात केली. शेर्टी राजा हु सेनने आपल्या लष्ट्कराला या
दहशतर्ाद्ाुंप्रर्रुद्ध कारर्ाईचे आदेश प्रदले. ही तारीख होती १७ सप्टेंबर १९७०. जॉडेप्रनयन लष्ट्कराला हे च हर्ुं होतुं. त्याुंनी सर्ा
प्रर्प्रर्धप्रनर्ेर्ध गुंडाळू न या पॅलेप्रस्टनींर्र हल्ला चढर्ला. त्याुंच्या र्स्तीमर्धल्या ित्येक रस्त्यार्र, घरात घसून – प्रजथे प्रमळे ल प्रतथे
सैप्रनकाुंनी पॅलेप्रस्टनींना ठार केलुं. त्याुंच्यातल्या काही जिाुंनी ईस्रायल – जॉडा न सीमारे र्ेर्र असलेल्या प्रर्स्थाप्रपत
प्रशप्रबराुंमध्ये आश्रय घेतला. जॉडेप्रनयन लष्ट्कराच्या तोफखान्याने या प्रशप्रबराुंना चारी बाजूुंनी र्ेढा घालून त्याुंच्यार्र
तोफगोळ्याुंचा मारा केला आप्रि ही प्रर्स्थाप्रपत प्रशप्रबरुं पूिापिे उध्र्स्त केली. हजारो पॅलेप्रस्टनी ठार झाले. जे सदैर्ी होते, ते
सीररया आप्रि लेबेनॉनमध्ये पळू न जाण्यात यशस्र्ी झाले.

त्यार्ेळी पॅलेप्रस्टनी अरबाुंच्या दोन िमख दहशतर्ादी सुंघटना काया रत होत्या – यासर अराफतची अल फताह आप्रि जॉजा
हबाशची Popular Front for Liberation of Palestine प्रकुंर्ा पीएफएलपी. मारले गेलेले बहु सुंख्य पॅलेप्रस्टनी हे फताहचे
सहानभूतीदार होते. त्याुंच्या हत्येमळे फताहला मोठा र्धक्का बसला होता. त्यामळे सूड घेण्यासाठी अराफतने एक नर्ीन आप्रि
अत्युंत गप्त सुंघटना प्रनमाा ि केली. या सुंघटनेबद्दल फताहमध्येही खूप कमी लोकाुंना माप्रहत होतुं. अराफतने मद्दामच तसुं केलुं
होतुं, जेिेकरून या नर्ीन सुंघटनेच्या कारर्ायाुंशी फताहचा सुंबुंर्ध कोिीही जोडू शकिार नाही. या सुंघटनेचुं नार् ठे र्ण्यात
आलुं ब्लॅक सप्टेंबर. अराफतने या सुंघटनेचा िमख म्हिून आपल्या प्रर्श्वासू साथीदाराची – अबू यसफची प्रनर्ड केली आप्रि
प्रतच्या गप्त कारर्ाया पार पाडिारा ऑपरे शन्स चीफ म्हिून एका अत्युंत कडव्या आप्रि लढाऊ र्ृत्तीच्या तरुिाची प्रनर्ड केली.
त्याचुं नार् होतुं अली हसन सलामेह. १९४८ च्या ईस्रायल – पॅलेस्टाईन यद्धात पॅलेप्रस्टनी सैन्याचा सिीम कमाुंडर असलेल्या
आप्रि त्या यद्धात मारल्या गेलेल्या हसन सलामेहचा मोठा मलगा.

ब्लॅक सप्टेंबरच्या सरुर्ातीच्या कारर्ायाुंकडे मोसादने दला क्ष केलुं कारि या कारर्ाया िामख्याने जॉडा नप्रर्रुद्ध होत्या.
त्याुंनी जॉडा नच्या राष्ट्रीय प्रर्मानसेर्ेच्या रोम ऑप्रफसर्र बॉम्बहल्ला करून ते उध्र्स्त केलुं, जॉडा नच्या पॅररसमर्धल्या
दूतार्ासार्र हल्ला केला, एका जॉडेप्रनयन प्रर्मानाचुं अपहरि केलुं आप्रि पाच जॉडेप्रनयन एजुंट्सना जॉडा नची राजर्धानी
अम्मानमध्ये ठार मारलुं. त्याुंनी जॉडा नप्रर्रुद्ध केलेलुं सर्ाा त भयानक कृत्य म्हिजे जॉडा नचा माजी पुंतिर्धान र्स्फी अल-ताल
याची कैरो शेरेटनच्या लॉबीमध्ये प्रदर्साढर्ळ्या केलेली हत्या.

एर्ढुं झाल्यार्र सलामे हने थाुंबायचा प्रनिा य घेतला. शेर्टी काहीही झालुं तरी जॉडा न हा त्याुंचा शत्रू नव्हता. त्याुंचा शत्रू होता
ईस्रायल. आप्रि ५ सप्टेंबर १९७२ या प्रदर्शी घडलेलुं अपहरि नाट् य आप्रि हत्याकाुंड हा सलामेहने आपल्या िच्छन्न
शत्रूप्रर्रुद्ध केलेला एक जबरदस्त िहार होता. या हत्याकाुंडानुंतर सलामेहला त्याचुं टोपिनार् प्रमळालुं – रे ड प्रिन्स. त्याच्या
रिप्रपपासूपिामळे हे नार् अगदी समपा क होतुं.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

ऑक्टोबर १९७२ च्या पप्रहल्या आठर्ड् यात मोसाद सुंचालक झ्र्ी झमीर आप्रि पुंतिर्धानाुंचा सरक्षा सल्लागार अॅहरॉन यारीव्ह
हे दोघेही पुंतिर्धान गोल्डा मायरना भेटले. ईस्रायल अशा िसुंगात हातार्र हात र्धरून गप्प बसू शकत नाही यार्र प्रतघाुंचुंही
एकमत होतुं. हे कृत्य घडर्ून आििाऱ्या ८ दहशतर्ाद्ाुंपक ै ी ५ जि जमा नीतच ठार झाले होते. उरलेले प्रतघुं जमा नाुंच्या अटकेत
होते. पि त्याुंना मारून प्रकुंर्ा आइकमनिमािे ईस्रायलमध्ये आिून, खटला भरून प्रशक्षा दे िुं यात मोसादला अथा र्ाटत
नव्हता. जर या दहशतर्ाद्ाुंना र्धडा प्रशकर्ायचा असेल, तर त्याुंच्या भार्ेतच त्याुंना उत्तर प्रदलुं पाप्रहजे याची जािीर्
पुंतिर्धानाुंना होती. त्याचबरोबर त्याुंना ईस्रायल हा एक लोकशाही दे श आहे आप्रि सरकार आपल्या कृतीसाठी नेसेटला आप्रि
लोकाुंना जबाबदार आहे याचीही त्याुंना कल्पना होती. त्यामळे त्याुंनी मोसादच्या कारर्ाईर्र लक्ष ठे र्ण्यासाठी तीन
सदस्याुंची एक सप्रमती बनर्ली. त्यात स्र्तः पुंतिर्धानाुंप्रशर्ाय सुंरक्षिमुंत्री मोशे दायान आप्रि उपपुंतिर्धान प्रयगाल आलोन
याुंचा समार्ेश होता. प्रनरपरार्ध मािसाुंच्या केसालाही र्धक्का लागता कामा नये यार्र या सप्रमतीचुं लक्ष असिार होतुं.

95
 मोसाद

त्यानसार झमीर आप्रि यारीव्ह याुंनी बनर्लेली कठलीही योजना या सप्रमतीपढे सादर होिार होती आप्रि जर या सप्रमतीने
त्याला मुंजरी प्रदली, तरच त्यार्र अुंमलबजार्िी होिार होती.

झमीर आप्रि यारीव्ह याुंच्या योजनेनसार म्यप्रनकमध्ये ित्यक्ष उत्पात करिाऱ्या दहशतर्ाद्ाुंऐर्जी त्याुंच्या मागे असिाऱ्या
आप्रि त्याुंना सूचना देिाऱ्या नेत्याुंना सुंपर्ायचुं होतुं. कठल्याही दहशतर्ादी हल्ल्याचुं िमख उप्रद्दष्ट असतुं लोकाुंच्या मनात
भीती प्रनमाा ि करिुं. मोसादला तीच भीती दहशतर्ाद्ाुंच्या मनात प्रनमाा ि करायची होती. या ऑपरे शनचुं नार् होतुं राथ ऑफ
गॉड.

सीझररआ या मोसादमर्धल्या ऑपरे शन्स प्रर्भागाकडे या मोप्रहमे ची जबाबदारी सोपर्ण्यात आली. सुंपि ू ा मोप्रहमेचा सूत्रर्धार होता
माईक हरारी. रफी एतानचा पट्टप्रशष्ट्य असिारा हरारी यरोपमर्धल्या कठल्याही शहरात सहज र्ार्रू शकत असे. ब्लॅक
सप्टेंबरचे बहु तेक सगळे र्ररष्ठ नेते म्यप्रनक हत्याकाुंडानुंतर यरोपमध्ये प्रर्खरले होते आप्रि त्याुंना प्रतथेच सुंपर्ायची
मोसादची योजना होती. हरारीची नेमिूक त्या दृष्टीने महत्र्ाची होती.

हरारीने सहा एजुंट्सची एक टीम तयार केली होती. या टीम ची जबाबदारी होती सुंशप्रयताुंना हे रिुं, त्याुंच्याबद्दल सर्ा माप्रहती
गोळा करिुं आप्रि ते खरोखरच दहशतर्ादी कारर्ायाुंमध्ये सहभागी होते याची खात्री करून घेिुं. त्यामळे सुंशप्रयत मािूस
जया शहरात असेल प्रतथे येिुं; त्या मािसाला शोर्धिुं; त्याच्या मागार्र राहू न त्याचे फोटो काढिुं; त्याच्या सर्यी जािून घेिुं;
त्याचे प्रमत्र, तो कठल्या हॉटेल्स आप्रि बासा मध्ये प्रनयमाने जातो हे शोर्धिुं – ही त्याुंची जबाबदारी होती.

अजून एक टीम घरुं आप्रि गाड् या भाड् याने घेण्याचुं काम करत असे. एक टीम त्या सुंशप्रयत मािसाच्या शहरात असलेलुं
मोसादचुं तात्परतुं हे डक्र्ाटा सा आप्रि ईस्रायल याुंच्यात सुंपका ठे र्ण्याचुं काम करत होती.

त्या सुंशप्रयत मािसाची ित्यक्ष हत्या करिारी टीम सर्ाा त शेर्टी त्या शहरात येिार होती. ित्येक मािसाला कसुं मारायचुं
यार्रून या टीममर्धले लोक ठरत असत. यातले सर्ा जि हे सीझररआच्या एका खास प्रर्भागातले होते. या प्रर्भागाचुं नार् होतुं
प्रकडॉन. प्रहब्रू भार्ेत या शब्दाचा अथा होतो बुंदकीची सुंगीन. त्याुंना त्याुंचुं ‘ काम ‘ झाल्यार्र कठलाही परार्ा न सोडता
प्रनसटता यार्ुं म्हिून एक बॅकअप टीम गाड् या आप्रि शस्त्रुं घेऊन तयार राहिार होती. हत्येचुं र्ेळापत्रक अशा िकारे आखलुं
गेलुं होतुं, की प्रकडॉन टीमने आपलुं काम करण्याआर्धी सुंशप्रयत मािसाचा माग काढिारी टीम दे श सोडू न गेलेली असली
पाप्रहजे, आप्रि सुंपका साुंभाळिारी टीम काम झाल्यार्र दे श सोडू न जािार होती – जेिेकरून जया दे शात हे काम होिार होतुं,
प्रतथल्या सरक्षा युंत्रिेला सुंशय येऊ नये.

मोसादने प्रनर्डलेलुं पप्रहलुं शहर होतुं रोम.

मोसादच्या टेहळिी करिाऱ्या टीमने राथ ऑफ गॉड ची सरुर्ात करण्यासाठी प्रनर्डलेला पप्रहला मािूस होता र्ाएल झ्र्ेतर.
तो रोममर्धल्या लीप्रबयन दूतार्ासात भार्ाुंतरकार म्हिून मप्रहन्याला १०० लीप्रबयन प्रदनार एर्ढ् या तटपुंजया पगारार्र काम
करत होता. पि रोममर्धल्या साप्रहप्रत्यक र्ता ळात त्याची उठबस होती. प्रतथे त्याला सगळे जि इटाप्रलयन आप्रि ग्रीक साप्रहत्य
अरे प्रबकमध्ये भार्ाुंतररत करिारा अव्र्ल दजाा चा अनर्ादक म्हिून ओळखत असत. त्याची खरी ओळख – ब्लॅक सप्टेंबरच्या
रोम ऑप्रफसचा िमख – कोिालाच माप्रहत नव्हती. मोसादला त्याचा पत्ता त्याने ईस्रायलप्रर्रुद्ध केलेल्या एका अयशस्र्ी
ऑपरे शनमळे लागला होता. त्याने रोममध्ये सट्टी घालर्ण्यासाठी आलेल्या दोन इुंप्रग्लश तरुिींना हे रलुं. त्या रोममर्धून पढे
ईस्रायल आप्रि प्रतथून जेरुसलेमला जािार होत्या. झ्र्ेतरने दोन दे खण्या पॅलेप्रस्टनी तरुिाुंना त्याुंच्याबरोबर ‘ मैत्री ‘
करण्यासाठी पाठर्लुं. त्याुंची चाुंगली मैत्री झाली. त्या दोघी जेव्हा ईस्रायलला जायला प्रनघाल्या, तेव्हा एका तरुिाने त्याुंना
एक छोटा टेपरे कॉडा र प्रदला आप्रि तो र्ेस्ट बँक भागात राहिाऱ्या त्याच्या कटुंबाकडे भेट म्हिून पोचर्ायला साुंप्रगतलुं. या
मलींनीही होकार प्रदला. झ्र्ेतरने या टेपरे कॉडा रमध्ये स्फोटकुं भरली होती. एल अॅल च्या जया प्रर्मानातून या दोघी तेल अर्ीर्ला
जािार होत्या, त्याचा स्फोट घडर्ून आिायची झ्र्ेतरची योजना होती. सदैर्ाने असुं काही घडू शकेल असा प्रर्चार एल अॅलच्या

96
 मोसाद

सरक्षाव्यर्स्थेने केला होता आप्रि प्रर्मानात सामान ठे र्ण्याचा जो भाग होता, त्याच्याभोर्ती एखाद्ा प्रचलखतािमािे अभेद्
आर्रि घालण्यात आलुं होतुं. या टेपरे कॉडा रचा ठरल्या र्ेळी स्फोट झालादे खील पि प्रचलखतामळे त्याचा पररिाम प्रर्मानाच्या
बाकीच्या भागाुंर्र झाला नाही. जेव्हा या मलींना तेल अर्ीर् प्रर्मानतळार्र अटक करण्यात आली, तेव्हा त्याुंनी त्याचा
खलासा केला. त्यार्रून मोसादला झ्र्ेतरचा आप्रि म्यप्रनक हत्याकाुंडामर्धल्या त्याच्या सहभागाचासद्धा पत्ता लागला.

टेहळिी करिाऱ्या टीमने झ्र्ेतरचा अनेक प्रदर्स पाठलाग केला. दोन ईस्रायली एजुंट्स – एक तरुि आप्रि एक तरुिी –
दररोज र्ेर्ाुंतर करून लीप्रबयन दूतार्ासार्र लक्ष ठे र्त असत आप्रि झ्र्ेतरच्या येण्या-जाण्याच्या र्ेळा, त्याचे सहकारी, तो
जेर्ायला जात असलेली प्रठकािुं – या सगळ्याुंची नोंद ठे र्त असत. त्याुंनी प्रहरर्ा कुंदील दाखर्ल्यार्र सायिस आप्रि माल्टा
इथून अनेक मोसाद एजुंट्स रोममध्ये दाखल झाले. त्याुंच्यातल्या काहींनी गाड् या भाड् याने घे तल्या होत्या आप्रि कुंपनीच्या
काऊुंटरर्र रोममर्धल्या र्ेगर्ेगळ्या आप्रि भपकेबाज हॉटेल्सची नार्ुं साुंप्रगतली होती.

१० ऑक्टोबरच्या रात्री झ्र्ेतर त्याच्या इमारतीमध्ये आला आप्रि त्याने प्रलफ्टचा दरर्ाजा उघडायला सरुर्ात केली. अचानक
अुंर्धारातून दोन जि पढे आले आप्रि त्याुंनी काहीही न बोलता जर्ळपास १०-११ गोळ्या त्याच्यार्र झाडल्या. एर्ढुं करायची
खरुं तर गरज नव्हती, कारि मारे कऱ्याुंपक ै ी एकाने मारलेली पप्रहलीच गोळी झ्र्ेतरच्या डोक्यात लागली होती. पि मोसादला
ब्लॅक सप्टेंबरला सुंदेश द्ायचा होता, त्यामळे मारल्या गेलेल्या ११ ईस्रायली खेळाडू ुं पक
ै ी ित्येकासाठी एक अशा एकूि ११
गोळ्या झ्र्ेतरर्र झाडण्यात आल्या. सायलेन्सर लार्लेला असल्यामळे कोिालाही आर्ाज ऐकू आला नाही.

शाुंतपिे चालत हे मारे करी थोड् या दूरर्र त्याुंनी पाका केलेल्या गाडीपाशी गेले आप्रि प्रतथून सरळ प्रर्मानतळार्र गेले.
झ्र्ेतरच्या मृत्यूची बातमी दसऱ्या प्रदर्शी सकाळी त्याच्या शेजाऱ्याुंनी पोप्रलसाुंना दे ईपयां त ते ईस्रायलमध्ये परत पोचलेदेखील
होते.

फताहला आता झ्र्ेतरची ओळख लपर्ून ठे र्ायची काही गरज नव्हती, त्यामळे जगभरातल्या र्ता मानपत्राुंमध्ये त्याच्यार्र
अनेक लेख छापून आले. सगळीकडे त्याचा उल्लेख महान क्ाुंप्रतकारक आप्रि पॅलेस्टाईनच्या स्र्ातुंत्र्यासाठी लढिारा सच्चा
सैप्रनक असा केला होता.

झ्र्ेतरला पप्रहली गोळी मारिारा एजुंट होता डे प्रव्हड मोलाद. तो ट् यप्रनप्रशयन जयू होता. त्याच्या लहानपिी त्याचे आईर्डील
ईस्रायलमध्ये स्थाप्रयक झाले होते. ट् यप्रनप्रशया फ्रेंच साम्राजयाचा भाग असल्यामळे प्रतथली िमख भार्ा फ्रेंच होती आप्रि
डे प्रव्हडचे र्डील फ्रेंच भार्ेचे प्रशक्षक होते. या पाश्वा भम
ू ीमळे डे प्रव्हडला प्रहब्रूबरोबरच फ्रेंच, इुंप्रग्लश आप्रि अरे प्रबक या भार्ा
अस्खप्रलतपिे बोलता आप्रि प्रलप्रहता येत असत. त्यामळे या सुंपि ू ा मोप्रहमेत त्याच्यार्र मोठी जबाबदारी होती. तो फ्रेंच,
बेप्रल्जयन, प्रस्र्स, कॅनेप्रडयन, अरब, अमेररकन अशा अनेक िकारच्या व्यप्रिमत्र्ाुंमध्ये अगदी सहज र्ार्रू शकत असे.
रोममर्धून तेल अर्ीर्ला गेल्यानुंतर काही प्रदर्साुंनीच डे प्रव्हडला पढच्या कामप्रगरीचुं बोलार्िुं आलुं. यार्ेळी शहर होतुं पॅररस.

झ्र्ेतरच्या मृत्यूनुंतर उडालेला र्धरळा शाुंत व्हायच्या आत मोसादने पढच्या प्रशकारीकडे नजर र्ळर्ली होती. पि आता
कामप्रगरी कठीि होती. रोमची गोष्ट र्ेगळी होती. इटाप्रलयन गप्तचर सुंघटना आप्रि मोसाद याुंच्यात सरुर्ातीपासून सहकाया
होतुं. प्रशर्ाय जोपयां त मोसाद किा इटाप्रलयन नागररकाला हात लार्त नाही, तोपयां त इटाप्रलयन गप्तचर सुंघटनेला फरक पडत
नव्हता. फ्रान्समध्ये याआर्धीच बेन बाकाा िकरिार्रून मोसादबद्दल िप्रतकूल मत होतुं आप्रि फ्रान्सच्या SDECE या गप्तचर
सुंघटनेच्या काया क्षमतेबद्दल मोसादला शुंका नव्हती. त्यामळे त्याुंनी थोडी र्ेगळी पद्धत र्ापरायचुं ठरर्लुं.

एके प्रदर्शी सकाळी पॅररसच्या १७५, रू अलेप्रशया या पत्त्यार्र असलेल्या घरातला फोन खिखिला. घराच्या मालकाने फोन
उचलला. पलीकडू न आर्ाज आला – “ मला पी.एल.ओ. (Palestine Liberation Organization) चे पॅररसमर्धले िप्रतप्रनर्धी डॉ.
मेहमूद हमशारी याुंच्याशी बोलायचुं आहे.” फोन स्र्तः हमशारीनेच उचलला होता. फोन करिारा मािूस इटाप्रलयन पत्रकार

97
 मोसाद

होता आप्रि त्याचा पॅलेस्टाईनच्या सुंपि ू ा स्र्ातुंत्र्याला पाप्रठुंबा होता. त्याच अनर्ुंगाने त्याला हमशारीची मलाखत घ्यायची
होती. दोघाुंनी एका कॅफेमध्ये भेटायचुं ठरर्लुं. हा कॅफे हमशारीच्या घरापासून लाुंब होता.

झ्र्ेतरिमािेच हमशारीचा एखाद्ा दहशतर्ादी सुंघटनेशी सुंबुंर्ध असेल अशी कोिालाही शुंका आली नसती. तो इप्रतहासकार
आप्रि लेखक म्हिून िप्रसद्ध होता आप्रि आपल्या फ्रेंच पत्नी आप्रि मलीसमर्ेत पॅररसच्या उच्च मध्यमर्गीय भागात राहत
होता. पि मोसादला काही गोष्टी समजलेल्या होत्या. ईस्रायलचे माजी पुंतिर्धान डे प्रव्हड बे न गररयन याुंच्यार्र १९६९ मध्ये
डे न्माकामध्ये झालेल्या िािघातक हल्ल्यामागे हमशारीचा हात होता. १९७० मध्ये ईस्रायलचुं हर्ाई हद्दीत झालेल्या
प्रस्र्सएअरच्या प्रर्मानाच्या स्फोटातही त्याचा हात होता. आप्रि सर्ाा त महत्र्ाचुं – हमशारीची नकतीच यासर अराफतने
पी.एल.ओ.च्या सुंपि ू ा यरोप प्रर्भागाच्या उपिमखपदार्र नेमिूक केलेली होती.

त्या प्रदर्शी जेव्हा तो त्या इटाप्रलयन पत्रकाराला भेटायला बाहे र पडला, तेव्हा त्याची पत्नीही बाजारहाट करायला बाहे र पडली.
त्याची मलगी शाळे त गेलेली होती. घरात कोिीही नव्हतुं. दोघाजिाुंनी त्याच्या घरात िर्ेश केला आप्रि जर्ळपास १५-२०
प्रमप्रनटाुंनी ते बाहेर पडले.

दसऱ्या प्रदर्शी जेव्हा त्याची पत्नी मलीला शाळे त सोडायला म्हिून बाहे र पडली, तेव्हा त्याला फोन आला. त्या इटाप्रलयन
पत्रकाराचाच होता.

“डॉ. हमशारी?”

“बोलतोय.” आप्रि पढे त्याने काही शब्द उच्चारायच्या आत िचुंड मोठा स्फोट झाला. त्याच्या घरात जया टेबलर्र फोन ठे र्ला
होता, त्याच्या खाली स्फोटकुं दडर्लेली होती. स्फोटात हमशारी िािाुंप्रतक जखमी झाला आप्रि काही प्रदर्साुंनी
हॉप्रस्पटलमध्ये त्याचा मृत्यू झाला. त्याच्या मृत्यपूर्ा जबानीत त्याने मोसादच आपल्या मृत्यूला जबाबदार असल्याचुं अगदी
ठामपिे साुंप्रगतलुं होतुं.

हमशारीच्या मृत्यूनुंतर काही प्रदर्साुंनी माईक हरारी आप्रि जोनाथन इुंगेल्बी नार्ाचा अजून एक एजुंट सायिसमध्ये आले.
भूमध्य समद्रात अगदी मोक्याच्या प्रठकािी असल्यामळे आप्रि ईस्रायल, सीररया, लेबेनॉन आप्रि इप्रजप्त याुंना बऱ्यापैकी जर्ळ
असल्यामळे अनेक र्ेळा ईस्रायली एजुंट आप्रि अरब दहशतर्ादी सायिसमध्ये समोरासमोर आलेले होते. हरारी आप्रि इुंगेल्बी
याुंचुं लक्ष्य होता हु सेन अब्द अल हीर. तो फताहचा सायिसमर्धला िप्रतप्रनर्धी होता, आप्रि अराफतने त्याची नेमिूक एका खास
कामासाठी केलेली होती. पप्रिम यरोपात त्यार्ेळी काही गन्हेगारी सुंघटना आप्रि काही फटीरतार्ादी सुंघटना काया रत होत्या.
याुंच्यात िमख होत्या आयलां डमर्धली आयररश ररपप्रब्लकन आमी उफा आय.आर.ए., जमा नीमर्धली बाडर-माईनहॉफ गँग,
इटलीमर्धली रे ड प्रब्रगेड ही कम्यप्रनस्ट दहशतर्ादी सुंघटना आप्रि स्पेनमर्धली बास्क िाुंताच्या स्र्ातुंत्र्यासाठी लढिारी
सी.सी.सी. ही क्ाुंप्रतकारक सुंघटना. या सुंघटनाुंना सोप्रर्एत रप्रशयाची सक्ीय मदत, अगदी शस्त्रास्त्रुं आप्रि िप्रशक्षिासकट
प्रमळत असे. गेली काही र्र्ाां मध्ये या सुंघटनाुंमध्ये यासर अराफतची अल फताह आप्रि जॉजा ह्बाशची पी.एफ.एल.पी याुंचाही
समार्ेश झाला होता. पि रप्रशयाच्या के.जी.बी.चे लोक कर्धीही उघडपिे असली कामुं करत नसत. ते झेकोस्लोव्हाप्रकया, पूर्ा
जमा नी, हुंगेरी र्गैरे रप्रशयाच्या अुंप्रकत दे शाुंच्या गप्तचर सुंघटनाुंचा र्ापर करायचे. त्यात आता अजून एक नार् समाप्रर्ष्ट झालुं
होतुं, ते म्हिजे कना ल गद्दाफीचा लीप्रबया. रप्रशयन शस्त्राुंचा मोठा खरे दीदार असलेल्या लीप्रबयामर्धून फताहला मदत प्रमळत
होती आप्रि त्यार्र दे खरे ख करिारा मािूस होता अल हीर. किाला सुंशय येऊ नये म्हिून तो सायिसमर्धून आपलुं काम
करत असे.

म्यप्रनक हत्याकाुंडात र्ापरलेली शस्त्रुं ही अल हीरच्याच मध्यस्थीने ब्लॅक सप्टेंबर दहशतर्ाद्ाुंना प्रमळालेली होती अशी
मोसादला पक्की खबर होती आप्रि त्यामळे च त्याुंनी अल हीरचा काटा काढायचा ठरर्लुं होतुं.

98
 मोसाद

त्या प्रदर्शी रात्री जेर्ि झाल्यानुंतर अल हीर हॉटेलच्या बागेत फेरफटका मारत होता, आप्रि इुंगेल्बी आप्रि हरारी त्याच्यार्र
लक्ष ठे र्नू होते. तो त्याच्या खोलीत गेला आप्रि कपडे बदलून पलुंगार्र लर्ुंडला आप्रि एक-दोन क्षिाुंतच घोरायला लागला.
एका तासाने, तो गाढ झोपलेला आहे याची खात्री पटल्यार्र इुंगेल्बीने आपल्या जर्ळच्या ररमोट कुंरोलचुं बटन दाबलुं. एक
कानठळ्या बसर्िारा स्फोट झाला आप्रि अल हीरचुं शरीर प्रछन्नप्रर्प्रछन्न झालुं.

हे सगळुं चालू असताना ब्लॅक सप्टेंबर आप्रि सलामेह गप्प बसलेले नव्हतेच.

२६ जानेर्ारी १९७३ या प्रदर्शी स्पेनची राजर्धानी माप्रद्रदमर्धल्या होजे अँटोप्रनयो स्रीटर्र असलेल्या मॉररसन पब नार्ाच्या
एका पबमध्ये मोशे इशाई नार्ाचा एक ईस्रायली जयू एका पॅलेप्रस्टनी मािसाला भेटला. जेर्ि सुंपर्ून दोघेही प्रनघत असताना
दोघेजि अचानक त्याुंच्या समोर आले आप्रि त्याुंनी इशाईचा रस्ता अडर्ला. तो पॅलेप्रस्टनी मािूस पळू न गेला आप्रि त्या
मारे कऱ्याुंनी इशाईला गोळ्या घातल्या आप्रि ते अदृश्य झाले.

नुंतर हे उघड झालुं की इशाईचुं खरुं नार् होतुं बरुच कोहे न. तो मोसादचा एजुंट होता आप्रि फ्रान्स, स्पेन आप्रि पोता गालमध्ये
प्रशक्षि घेिाऱ्या पॅलेप्रस्टनी प्रर्द्ार्थयाां चुं नेटर्का उभारण्याची कामप्रगरी त्याच्यार्र सोपर्ण्यात आली होती. त्या पॅलेप्रस्टनी
मािसाला तो याच सुंदभाा त भेटला होता. हा मािूस ब्लॅक सप्टेंबरचा हे र होता आप्रि त्याला कोहे नला फसर्ून त्या पबमध्ये
आिण्याच्या कामासाठीच र्ापरण्यात आलुं होतुं.

कोहेनच्या पाठोपाठ ब्लॅक सप्टेंबरने मोसादचा बेप्रल्जयममर्धला एजुंट झादोक ओप्रफर आप्रि लुंडनमर्धल्या ईस्रायली
राजदूतार्ासातला र्ररष्ठ अप्रर्धकारी डॉ. अमी शेचोरी याुंना आपलुं लक्ष्य बनर्लुं.

मोसादने ित्यत्तर म्हिून अल हीरच्या जागी आलेल्या फताह िप्रतप्रनर्धीला तो सायिसमध्ये आल्यानुंतर २४ तासाुंत उडर्लुं.
यार्ेळी फि हॉटेल र्ेगळुं होतुं, पि पद्धत तीच होती.

अराफत आप्रि सलामेह, दोघेही सूडाच्या इच्छे ने र्ेडेप्रपसे झाले होते. त्याुंनी आता एकदम मोठ् या िमािार्र याचा बदला घ्यायचुं
ठरर्लुं. या योजनेनसार ब्लॅक सप्टेंबरचे आत्मघातकी दहशतर्ादी एका प्रर्मानाचुं अपहरि करून, त्याच्यात स्फोटकुं भरून
ते प्रर्मान ईस्रायलची राजर्धानी तेल अर्ीर्मध्ये मध्यर्ती भागात नेऊन उडर्ून देिार होते. (२८ र्र्ाां नी ओसामा प्रबन
लादेनच्या अल कायदाने असुंच करून र्ल्डा रेड सेंटरच्या ट् प्रर्न टॉर्सा ना उध्र्स्त केलुं. अजून एक योगायोग म्हिजे ही घटना
सप्टेंबरमध्ये – ११ सप्टेंबरला घडली.)

मोसादचे अुंडरकव्हर एजुंट्स फताहमध्ये होते. त्याुंना या कटाचा र्ास लागल्यार्र त्याुंनी मोसादला याची खबर प्रदली. या
कटाची मख्य सूत्रुं पॅररसमर्धून हलर्ली जात असल्याचुं मोसादला समजलुं होतुं. कदाप्रचत सलामेह प्रतथे असेल या कल्पनेने
अनेक मोसाद एजुंट्स र्ेगर्ेगळ्या पासपोटा र्र आप्रि र्ेगर्ेगळी नार्ुं आप्रि र्ेश घेऊन पॅररसमध्ये आले.

एका रात्री या एजुंट्सपैकी एका गटाला एक मध्यमर्यीन मािूस या सुंशप्रयत दहशतर्ाद्ाुंसमर्ेत प्रदसला. त्या गटातल्या
एकाकडे बऱ्यापैकी आर्धप्रनक कॅमेरा होता. तो र्ापरून त्याने या मध्यमर्यीन मािसाचा फोटो काढला आप्रि तेल अर्ीर्ला
पाठर्ला. चोर्ीस तासाुंच्या आत या गटाला त्या मािसार्र लक्ष ठे र्ण्याच्या सूचना प्रमळाल्या. त्याचुं नार् होतुं बे प्रसल अल
कबैसी. झ्र्ेतर आप्रि हमशारीिमािे अजून एक बप्रद्धर्ुंत आप्रि दहशतर्ाद समथा क. तो चक्क कायद्ाचा िाध्यापक होता, तेही
बैरुटमर्धल्या अमेररकन प्रर्द्ापीठात. पि हा त्याचा सुंभाप्रर्त चेहरा होता. १९५६ मध्ये त्याने इराकचा राजा फै जलची हत्या
करायचा ियत्न केला होता. फै जलच्या शाही काप्रफल्याच्या मागाा त त्याने बॉम्ब आप्रि भूसरुुंग पेरून ठे र्ले होते. यातल्या एका
बॉम्बचा र्ेळेआर्धी स्फोट झाला आप्रि कबैसीचुं नार् उघडकीस आलुं. तो इराकमर्धून पळू न लेबेनॉन आप्रि प्रतथून अमेररकेत
गेला.

99
 मोसाद

काही र्र्ाां नी कबैसीने त्यार्े ळी ईस्रायलच्या परराष्ट्रमुंत्री असलेल्या गोल्डा मायरच्या हत्येचा ियत्न केला होता. त्या त्यार्ेळी
अमेररकेच्या दौऱ्यार्र होत्या. त्यात अयशस्र्ी झाल्यार्र त्याने परत एकदा पॅररसमध्ये भरलेल्या आुंतरराष्ट्रीय समाजर्ादी
पररर्देच्या अप्रर्धर्ेशनात गोल्डा मायरच्या हत्येचा ियत्न केला. तोही अयशस्र्ी झाला. कबैसीने त्यानुंतर बैरुटमध्ये
अमेररकन प्रर्द्ापीठात प्रशकर्ायला सरुर्ात केली, आप्रि जॉजा हबाशच्या पी.एफ.एल.पी मध्ये तो भरती झाला. हबाश आप्रि
त्याचे सहकारी कट्टर माप्रक्सा स्ट होते आप्रि चे ग्र्ेव्हाराचे समथा क होते. त्याुंना पॅलेस्टाईनमध्ये कम्यप्रनस्ट राजर्टीची स्थापना
करायची होती. त्यामळे कबैसी आप्रि त्याुंचे मतभेद झाले आप्रि कबैसी प्रतथून बाहे र पडू न फताहसाठी काम करायला लागला.
म्यप्रनक हल्ल्याच्या कटात तो सहभागी असल्याचा परार्ा मोसादला प्रमळाल्यार्र त्याुंनी त्याचीही त्याच्या इतर
सहकाऱ्याुंिमािेच हत्या करायचुं ठरर्लुं. म्यप्रनक हत्याकाुंडातल्या दहशतर्ाद्ाुंना पासपोटा , जमा न प्रव्हसा आप्रि इतर
कागदपत्रुं कबैसीने परर्ली होती.

६ एप्रिल १९७३ या प्रदर्शी रात्रीचुं जेर्ि करून कबैसी त्याच्या हॉटेलकडे चालला होता. र्ाटेत प्लेस दे ला मेडेप्रलन या प्रठकािी
मोसादचे लोक त्याची र्ाट पाहात थाुंबले होते. टेहळिी करिाऱ्या टीम्सपैकी एक टीम गाडीमध्ये बसून रस्त्याकडे लक्ष ठे र्न ू
होती तर दसरी टीम प्रस्त्रयाुंच्या र्ेशात रस्त्यार्र उभी होती. कबैसीने टॅक्सीचे पैसे प्रदले आप्रि तो चालत मोसाद एजुंट्सच्या
प्रदशेने यायला लागला. तेही तयारीत होतेच, एर्ढ् यात एक अनपेप्रक्षत घटना घडली. एक एकदम झगमगीत गाडी कबैसीच्या
प्रदशेने आली आप्रि त्याच्यापाशी येऊन थाुंबली. एका सुंदर स्त्रीने दरर्ाजा उघडला. कबैसी प्रतच्याशी काहीतरी बोलला आप्रि
गाडीत बसून प्रनघून गेला.

काय झालुं ते मोसाद एजुंट्सच्या लगेचच लक्षात आलुं. ती स्त्री एक कॉलगला होती आप्रि कबैसीने प्रतच्याबरोबर ‘ भेट ‘
ठरर्लेली होती. सगळे जि र्ैतागले. पि प्रतथे हजर असलेल्या डे प्रव्हड मोलादने ित्येकाला शाुंत केलुं. ती त्याला इथे परत
घेऊन येईल असुं तो म्हिाला. हे त्याला कसुं माप्रहत असा िश्न एका एजुंटने प्रर्चारला. त्यार्र मोलादचुं उत्तर होतुं – अर्धाा तास
थाुंब.

खरोखरच अध्याा तासाने तीच गाडी प्रतथे परत आली आप्रि कबैसी त्यातून उतरल्यार्र प्रनघून गेली. तो त्याच्या हॉटेलच्या
प्रदशेने तीन-चार पार्लुं चालला असेल-नसेल, तेर्ढ् यात अुंर्धारातून दोघेजि त्याच्या समोर आले. हादरलेल्या कबैसीने मागे
पाप्रहलुं. त्याचा रस्ता अजून दोघाुंनी अडर्ला होता. समोरून आलेल्या दोघाुंमर्धला एक डे प्रव्हड मोलाद होता. कबैसीने काहीही
बोलायच्या आत ११ गोळ्याुंनी त्याच्या शरीराची चाळिी केली.

दसऱ्या प्रदर्शी, कबैसीच्या मृत्यूची बातमी सर्ाां ना समजल्यार्र पी.एफ.एल.पी आप्रि फताह या दोन्हीही सुंघटनाुंच्या
िर्क्त्याुंनी त्याला श्रद्धाुंजली र्ाप्रहली आप्रि त्याच्या ‘ कामाुंबद्दल ’ गौरर्ोद्गार काढले.

पढच्या काही मप्रहन्याुंमध्ये मोलाद आप्रि त्याच्या सहकाऱ्याुंनी ब्लॅक सप्टेंबरच्या दहशतर्ाद्ाुंना सळो की पळो करून सोडलुं.
ग्रीसमध्ये जहाजुं प्रर्कत घेऊन त्याुंच्यात सायिसमध्ये स्फोटकुं भरून ती ईस्रायलच्या एलात आप्रि अश्दोद या बुंदराुंमध्ये
नेऊन प्रतथे स्फोट करून ही दोन्हीही बुंदरुं प्रनकामी करायची आप्रि ईस्रायलची आप्रथाक कोंडी करायची एक र्धाडसी योजना
सलामेहने आखली होती, पि मोसादने फताहमध्ये घसर्लेल्या अुंडरकव्हर एजुंट्समळे मोसादला या कटाबद्दलही समजलुं
आप्रि प्रकडॉन टीमने ग्रीसमध्येच जहाज प्रर्कत घ्यायला आलेल्या लोकाुंना उडर्लुं. त्यामळे ही योजनाही फसली.

एर्ढुं सगळुं झालुं तरीही ब्लॅक सप्टेंबरला पूिापिे नेस्तनाबूत करिुं मोसादला अजून जमलुं नव्हतुं, आप्रि त्याचुं कारि म्हिजे
आली हसन सलामेह अजून प्रजर्ुंत होता. त्याला मारल्याप्रशर्ाय ब्लॅक सप्टेंबरचुं कुंबरडुं मोडिुं आपल्याला शक्य होिार नाही,
हे मोसादला कळू न चकलुं. पि सलामेह कठे होता, ते किालाच माप्रहत नव्हतुं. आपल्या जीर्ाला र्धोका आहे आप्रि आपि प्रजथे
कठे असू, प्रतथे मोसाद आपल्याला मारण्याचा ियत्न करिार हे सलामेहलाही माप्रहत होतुं. त्यामळे तो भूप्रमगत झाला होता,
आप्रि आपल्या योजना आखत होता. कबैसीच्या मृत्यूच्या र्ेळी तो बैरुटमध्ये होता. त्यानुंतर त्याने अजून दोन कारर्ाया
केल्या.

100
 मोसाद

पप्रहली म्हिजे ब्लॅक सप्टेंबरच्या दहशतर्ाद्ाुंनी थायलुंडमर्धल्या ईस्रायली राजदूतार्ासाचा ताबा घ्यायचा ियत्न केला. पि ही
कारर्ाई अयशस्र्ी झाली. थाई सेनाप्रर्धकाऱ्याुंनी दहशतर्ाद्ाुंच्या कठल्याही मागण्या मान्य करण्यास नकार प्रदला. प्रशर्ाय
इप्रजप्तच्या थायलुंडमर्धल्या राजदूताने दहशतर्ाद्ाुंर्र आिलेल्या दबार्ामळे त्याुंना सर्ा ओप्रलसाुंना सोडू न दे ऊन थायलुंडमर्धून
पलायन करार्ुं लागलुं.

दसरी कारर्ाई झाली सदानची राजर्धानी खाटूा ममध्ये. सलामे हच्या मािसाुंनी खाटू ा ममर्धल्या सौदी अरे प्रबयन दूतार्ासार्र
हल्ला चढर्ला. त्यार्ेळी प्रतथे एका यरोप्रपयन िप्रतप्रनर्धीच्या प्रनरोप समारुं भाच्या प्रनप्रमत्ताने मेजर्ानी चालू होती. अनेक
राजनैप्रतक अप्रर्धकाऱ्याुंना ओप्रलस ठे र्ण्यात आलुं. सलामेहच्या आदे शार्रून त्यातल्या सर्ाां ना सोडू न दे ण्यात आलुं – प्रतघे
सोडू न. अमेररकन राजदूत प्रक्लओ नोएल, खाटूा ममर्धल्या अमेररकन प्रमशनचा उपिमख जॉजा मूर आप्रि बेप्रल्जयमचा राजदूत
गाय इद. आपल्या रे ड प्रिन्स या नार्ाला जागत सलामेहने या प्रतघाुंना अत्युंत भीर्ि आप्रि नृशुंस पद्धतीने हाल हाल करून
मारलुं. प्रतघाुंचा अपरार्ध एकच होता, तो म्हिजे प्रतघेही जयू होते.

*" ईस्रायलसाठी हे आता सहन करण्यापलीकडे गेलुं होतुं. तेल अर्ीर्मध्ये पुंतिर्धान गोल्डा मायर याुंनी मोसादला ब्लॅक
सप्टेंबरच्या नेतत्ृ र्ार्र लक्ष केंप्रद्रत करायला साुंप्रगतलुं. हा मोसादचा ब्लॅक सप्टेंबरर्र केलेला प्रनिाा यक हल्ला असिार होता.
ऑपरे शन राथ ऑफ गॉड मर्धला एक महत्र्ाचा टप्पा. या ऑपरे शनचुं नार् ठे र्ण्यात आलुं प्रस्िुंग ऑफ यथ आप्रि याचुं िमख
लक्ष्य होता अली हसन सलामेह, द रे ड प्रिन्स! "*

101
 मोसाद

११
१ एगप्रल १९७३, बैरुट, लेबेनॉन. साँड्स हे बैरुटमधल्या प्रगसद्ध हॉटेल्सपैकी एक. तया गदवशी सकाळी गतथे नेहमीची लगबग
चालू होती, तयामुळे बेगल्जयन पासपोटव घेऊन आलेल्या गगल्बटव रीम्बो नावाच्या पयव टकाकडे कुणाचांही जरुरीपेक्षा जास्त लक्ष
गेलां नाही. तयाच गदवशी दुपारी डीटर ऑल्टन्यूडर नावाचा जमव न पयव टक गतथे आला. तो आगण रीम्बो एकमेकाांना बहु तेक
ओळखत नव्हते. दोघाांनीही गखडकीमधून समुि गदसेल अशा खोल्या मागगतल्या होतया, आगण तया तयाांना गमळाल्याही होतया.

६ एगप्रल या गदवशी अजून तीन पयव टक गतथे आले. तयातला अाँड्र्यू गवशेलॉ हा पकका गिटीश होता, अगदी नखगशखाांत.
तयाच्यानांतर दोन तासाांनीच आलेल्या बेगल्जयन चाल्सव ब्युसादव ला ईस्रायलमध्ये डे गव्हड मोलाद म्हणून लोक ओळखत होते.
सांध्याकाळी जॉजव एल्डर नावाचा अजून एक गिटीश पयव टक गतथे आला. चाल्सव मेसी नावाचा अजून एक गिटीश पयव टकही गतथे
आला, पण गवचार बदलल्याचां साांगन ू तो गतथून काही अांतरावर असलेल्या प्रगसद्ध एल बाईदा समुिगकनाऱ्यावर असलेल्या
अॅटलाांगटक हॉटेलमध्ये गेला. एखाद्या अस्सल गिटीश माणसाप्रमाणे तो गदवसातून गकमान दोन वेळा हवामानाची चौकशी
करत असे.

हे सहाजण एकमेकाांना अगजबात ओळख न दाखवता बैरूट शहर भटकत होते आगण महतवाचे रस्ते आगण वाहतुकीची
जांकशन्स लक्षात ठे वत होते. तयाांनी शहर गफरण्यासाठी सहा वेगवेगळ्या गाड् या भाड् याने घेतल्या होतया.

९ एगप्रल या गदवशी नऊ गमसाइल बोटी आगण गस्ती नौका असा एक मोठा कागफला ईस्रायलच्या एलात बांदरातून गनघाला
आगण भूमध्य समुिातल्या वदव ळीच्या वाहतुकीतून लेबेनॉनच्या गदशेने सरकू लागला. तयातल्या एका बोटीवर कनव ल अॅमनॉन
गलप्कीनच्या नेततृ वाखाली जे युगनट होतां, तयाांच्यावर पी.एफ.एल.पी. (Popular Front For Liberation Of Palestine) च्या
बैरूटमधल्या हेडकवाटव सववर हल्ला करून ते नेस्तनाबूत करायची जबाबदारी होती. दुसऱ्या बोटीवर अजून एक युगनट होतां. या
युगनटबरोबर ईस्रायली स्पेशल फोसव युगनट सायारे त मतकालचां एक युगनट होतां. तयाचा प्रमुख होता कनव ल एहू द बराक (जो
नांतर ईस्रायलचा पांतप्रधानही झाला). बराकच्या युगनटकडे वेगळी जबाबदारी होती. युगनटमधल्या प्रतयेकाकडे चार फोटो होते.
पगहला होता अबू युसुफ, ब्लॅक सप्टेंबरचा सरसेनापती. दुसरा कमाल अदवान, फताहचा ऑपरे शन्स कमाांडर. फताह आगण
ब्लॅक सप्टेंबरने ईस्रायलच्या शहराांत केलेल्या दहशतवादी कारवायाांमागे तयाचा हात होता. गतसरा कमाल नासर, फताहचा
प्रवक्ता. गतघेही रु वेडूवन नावाच्या रस्तयावर असलेल्या एका इमारतीत राहात होते. चौथा अली हसन सलामेह. तो कुठे आहे हे
मात्र कोणालाही मागहत नव्हतां.

लेबेनॉनचा समुिगकनारा जसजसा जवळ यायला लागला, तसां या कमाांडोनी कपडे बदलले. प्रतयेकाच्या अांगावर गहप्पी
वाटावेत असे कपडे होते. एहू द बराकसारखे काहीजण तर चकक गस्त्रयाांच्या वेशात होते. तयाांच्या कपड् याांत तयाांनी स्फोटकां
लपवली होती.

जेव्हा ते लेबेनॉनच्या गकनाऱ्यापासून सुरगक्षत अांतरावर पोचले तेव्हा बोटीवरचे रबरी मचवे खाली उतरवले गेले. हे कमाांडो
तयात बसले आगण लेबेनॉनच्या गकनाऱ्याकडे गनघाले. ते गतथे पोचले तेव्हा पूणव अांधार पडला होता आगण गकनाऱ्यावर ६ गाड् या
उभ्या होतया आगण ड्रायव्हर म्हणून आधी आलेले ६ एजांट्स होते. कमाांडो गकनाऱ्यावर उतरल्यापासून जेमतेम ५ गमगनटाांत या
गाड् या आपल्या मागाव ला लागल्या होतया. तयातल्या गतन्ही गाड् या पी.एफ.एल.पी. हे डकवाटव सवकडे वळल्या आगण उरलेल्या ३ रु
व्हेडूवनच्या गदशेने. यातली एक गाडी डे गव्हड मोलाद चालवत होता.

पी.एफ.एल.पी. हेडकवाटव सवकडे जाणाऱ्या कमाांडोनी या हल्ल्याची रां गीत तालीम तेल अवीवमधल्या एका अधव वट बाांधकाम
झालेल्या इमारतीमध्ये केली होती. एका रात्री सायारे त मतकाल कमाांडर डे गव्हड एलाझार ही तालीम बघायला आला. तयावेळी
या कमाांडोपैकी एक लेफ्टनांट अगवदा शोर तयाला भेटला आगण तयाने एक सुधारणा सुचवली. आधीच्या योजनेनुसार ही इमारत
उध्वस्त करायला १२० गकलोग्रॅम्स एवढी स्फोटकां लागणार होती पण शोरच्या योजनेनुसार फक्त ८० गकलोग्रॅम्स एवढी

102
 मोसाद

स्फोटकां वापरूनही काम झालां असतां. गशवाय बाजूच्या इमारती, गजथे सामान्य लोक राहात होते, तयाांना या हल्ल्याची झळ
पोचली नसती. थोडा गवचार केल्यावर एलाझारने शोरची योजना मान्य केली.

आता हे कमाांडो पी.एफ.एल.पी. च्या इमारतीजवळ पोचले होते. पी.एफ.एल.पी.ने अथाव तच इमारतीभोवती पहारे करी बसवले
होते. तयाांचा अडथळा भेदून आत जाताना दोन ईस्रायली कमाांडोना आपले प्राण गमवावे लागले. तयातला एक अगवदा शोर
होता. पण तयाचे सहकारी इमारतीत घुसले आगण तयाांनी तळमजला आगण पगहला मजला इथे स्फोटकां पेरली, ते इमारतीतून
बाहेर पडले आगण सुरगक्षत अांतरावर जाऊन तयाांनी या सगळ्या स्फोटकाांचा एकाच वेळी स्फोट घडवला. ८० गकलोग्रॅम्स
एवढ् या प्रचांड प्रमाणात स्फोटकां असल्यामुळे ही इमारत पूणवपणे उध्वस्त झाली आगण आतमध्ये असलेले पी.एफ.एल.पी.चे
जवळपास सवव दहशतवादी मारले गेले. पण बाजूच्या एकाही इमारतीवर ओरखडाही उठला नाही.

तयाच वेळी एहू द बराकचां युगनट रु व्हेडूवनच्या गदशेने चाललां होतां. फताह गकांवा लेबनीज सैन्य या कोणालाही या कारवाईबद्दल
सांशय येऊ नये म्हणून तयाांची गदशाभूल करण्यासाठी ईस्रायली कमाांडोच्या एका युगनटने बैरूटच्या दगक्षण भागात असलेल्या
अनेक दहशतवादी तळाांवर हल्ले चढवले. पण आियाव ची गोष्ट म्हणजे ना फताहने काही कारवाई केली ना लेबनीज सैन्याने
काही प्रगतगक्रया गदली.

इकडे सायारे त मतकाल कमाांडो रु व्हेडूवनपाशी पोचले. ते इमारतीत गशरणार तेवढ् यात दोन लेबनीज पोगलस ऑगफससव गतथून
गेले. पण तयाांना ईस्रायली कमाांडोऐवजी एकमेकाांच्या कमरे त हात घालून चालणारां एक जोडपां गदसलां. तयातला पुरुर्ष होता
मुकी बेतझर आगण स्त्री होता खुद्द एहू द बराक. ते पोगलस ऑगफससव गदसेनासे झाल्यावर कमाांडो इमारतीत घुसले. अदवान
राहात असलेला फ्लॅट दुसऱ्या मजल्यावर होता, नासरचा फ्लॅट गतसऱ्या आगण अबू युसुफचा फ्लॅट सहाव्या. कमाांडोनी एकाच
वेळी गतन्ही फ्लॅट्सवर आक्रमण केलां.

अदवान, नासर आगण युसुफ - गतघाांनाही कमाांडोनी प्रगतकाराची सांधीही गदली नाही. स्फोटकां वापरून तयाांच्या फ्लॅट्सचे
दरवाजे उखडू न टाकून कमाांडो आत घुसले आगण तयाांनी सरळ या गतघाांवर गोळ्या झाडल्या. गतघेही तयाांच्या शस्त्राांपयं त
पोचायच्या आत कमाांडोच्या गोळ्याांनी तयाांच्या शरीराांची चाळण केली. अबू युसुफच्या पतनीने तयाच्यावर झाडल्या गेलेल्या
ै ी काही स्वतःवर घेतल्या. अदवानच्या फ्लॅटच्या समोर जो गजना होता तयाच्या बाजूला असलेल्या फ्लॅटमध्ये एक
गोळ्याांपक
म्हातारी इटागलयन स्त्री राहात होती. दुदैवाने गतने आपल्या घराचा दरवाजा उघडला आगण गोळीबारात गतचाही मृतयू झाला.

पुढची १५ गमगनटां कमाांडोनी प्रतयेक फ्लॅटची अगदी कसून झडती घेतली आगण जेवढी गमळतील तेवढी कागदपत्रां गोळा केली
आगण ते गतथून गनघाले. परत गाड् याांमध्ये बसून ते गकनाऱ्याच्या गदशेने गेले. गतथे तयाांनी बरोबर आणलेले रबरी मचवे तयारच
होते. तयावर बसून हे कमाांडो समुिात दूरवर असलेल्या ईस्रायली युद्धनौकाांच्या गदशेने गनघून गेले. हे ६ पयव टकही
तयाांच्याबरोबरच गेले. जाण्याआधी तयाांनी भाड् याने घेतलेल्या गाड् या नीट ओळीत समुिगकनाऱ्यावर पाकव करून ठे वल्या
होतया. गाड् याांच्या चाव्या इगग्नशनमध्ये होतया. साधारण एका आठवड् याने जया एजन्सीजमधून या गाड् या भाड् याने घेतल्या
गेल्या होतया तयाांना बैरूटमधल्या अमेररकन एकसप्रेस बाँकेच्या नावाने काढलेले चेकस गमळाले.

ऑपरे शन गस्प्रांग ऑफ युथ यशस्वी झालां. पी.एफ.एल.पी. साठी हा फार मोठा धकका होता. तयाांचे १०० हू न जास्त दहशतवादी
मारले गेले आगण गशवाय हेडकवाटव सव कायमचां उध्वस्त झालां. ब्लॅक सप्टेंबरसाठीसुद्धा हा गनणाव यक तडाखा होता. तयाांचा
सवोच्च कमाांडरच मोसादने गटपला होता, आगण तयाच्या इतर सैगनकाांना सांदेश गदला होता - जर तुमचा कमाांडर स्वतःला
सुरगक्षत ठे वू शकत नाही, तर तो तुम्हाला काय सुरगक्षत ठे वेल?

103
 मोसाद

पण तयाांना एक गोष्ट मागहत नव्हती. या इमारतीपासून जेमतेम ५० याडां वर असलेल्या दुसऱ्या एका इमारतीत पगहल्या
मजल्यावर असलेल्या फ्लॅटमध्ये अली हसन सलामेह शाांतपणे झोपला होता. गस्प्रांग ऑफ युथने जरी ब्लॅक सप्टेंबरवर गनणाव यक
प्रहार केला असला, तरी ऑपरे शनचां मुख्य लक्ष्य अजूनही साध्य झालेलांच नव्हतां.

ब्लॅक सप्टेंबरच्या गतघा नेतयाांच्या फ्लॅट्समधून जी कागदपत्रां मोसादला गमळाली होती, तयावरून दोन मोठ् या रहस्याांचा
उलगडा झाला. एक म्हणजे ३० मे १९७२ या गदवशी तेल अवीवच्या लॉड एअरपोटव वर झालेल्या अगतरे की हल्ल्याचा सूत्रधार
कोण आहे. या हल्ल्यात अरब आगण जपानी दहशतवाद्याांनी एअरपोटव वर आलेल्या प्रवाशाांवर अांदाधुांद गोळीबार केला होता आगण
पोटो ररकोहू न आलेल्या आगण जेरुसलेमला जाणाऱ्या एका मोठ् या प्रवासी गटातले जवळपास सवव जण तयात ठार झाले होते. हा
सूत्रधार होता बेगसल अल कुबैसी. तयाला मोसादने आधीच उडवला होता. दुसरां रहस्य म्हणजे तयाच्या एक वर्षव आधी झालेलां
पासओव्हर प्रकरण.

एगप्रल १९७१ मध्ये दोन सुांदर फ्रेंच तरुणी लॉड एअरपोटव वर उतरल्या. तया इगमग्रेशनसाठी गेल्या असताना तयाांचे फ्रेंच पासपोटव
खोटे आहेत हे उघडकीस आलां. दोघींना ताबडतोब अटक करण्यात आली आगण शाबाकच्या स्त्री अगधकाऱ्याांकडू न कसून
झडती घेण्यात आली. तेव्हा एक चक्रावून टाकणारी गोष्ट आढळली. या तरुणींच्या कपड् याांचां वजन खूपच जास्त होतां. जेव्हा
पोगलसाांनी आगण शाबाक अगधकाऱ्याांनी या कपड् याांची गशवण उसवली, तेव्हा तयाांना आत एक पाांढरी पावडर सापडली. तयाांच्या
साँडल्समध्येही ही पावडर होती. दोघींच्या कपड् याांतन
ू आगण इतर वस्तूांमधून तब्बल १२ पाउां ड्स एवढ् या वजनाची पावडर
सापडली. ही पावडर म्हणजे से मटेकस या नावाने प्रगसद्ध असलेलां प्लागस्टक स्फोटक होतां. तयाांच्या अांतवव स्त्राांमध्ये डे टोनेटसव
लपवलेले होते.

शाबाक अगधकाऱ्याांनी कसून ‘ गवचारपूस ’ केल्यावर दोघींनीही कबुली गदली. दोघी बगहणी होतया आगण एका श्रीमांत
मोरोककन व्यापाऱ्याच्या मुली होतया. तयाांची नावां होती नागदया आगण मेडेगलन बादेली. तयाांना पॅररसमध्ये एक माणूस भेटला
होता, आगण तयाने तयाांना हे काम - ईस्रायलमध्ये से मटेकस पोचवण्याचां - गदलां होतां. दोघीही धाडसी स्वभावाच्या असल्यामुळे
तयाांनी ही कामगगरी स्वीकारली होती. तयाांनी गदलेल्या मागहतीवरून पोगलसाांनी तेल अवीवमधील हॉटेल कमोडोरमध्ये
उतरलेल्या गपअर आगण एगडथ बगव हाल्टर या फ्रेंच जोडप्याला अटक केली.

दुसऱ्या गदवशी या कटामध्ये सहभागी असलेली अजून एक तरुणी लॉड एअरपोटव वर उतरली. तीही फ्रेंच पासपोटव वर आली होती.
गतच्या पासपोटव वर जरी फ्रान्सीन अॅडेगलन माररया असां नाव असलां, तरी मोसादला गतचां खरां नाव - एव्हे लीन बाजेस - हे मागहत
होतां. ती पी.एफ.एल.पी. ची सदस्य होती आगण के.जी.बी. ने गतला प्रगशक्षण गदलेलां होतां. ईस्रायलमध्ये येण्याआधी गतने पगिम
जमव नी, स्पेन आगण इटली इथे अनेक घातपाती कृ तयां केली होती.

गतच्याकडू न पी.एफ.एल.पी.चा नककी काय डाव आहे ते मोसादला समजलां. तयाांची तेल अवीवमधल्या नऊ महतवाच्या
हॉटेल्समध्ये स्फोट घडवून पयव टकाांमध्ये दहशत पसरवून ईस्रायलच्या अथव व्यवस्थेचां न भरून येणारां नुकसान करायची
योजना होती. पण तेव्हा या योजनेचा सूत्रधार कोण आहे हे समजलां नव्हतां. आता या कागदपत्राांनी ते नाव उघड केलां होतां -
मोहम्मद बौगदया. अतयांत रुबाबदार आगण दे खणां व्यगक्तमतव असलेला बौगदया अल्जेररयन होता आगण पॅररसमध्ये राहात होता.
गतथल्या रां गभूमीवर तयाचां अगभनेता आगण गनमाव ता म्हणून चाांगलांच नाव होतां. पण पुन्हा एकदा झ्वेतर आगण हमशारीप्रमाणे हा
डॉ.जेकील आगण गम. हाईड असा प्रकार होता. अगभनेता आगण नाट् यगनमाव ता हा मुखवटा होता आगण वास्तवात तो अतयांत
घातक असा दहशतवादी होता. एव्हे लीन बाजेस तयाची प्रेयसी आहे हे मोसादला मागहत होतां, पण तो सांपण ू व पासओव्हर
प्रकरणाचा सूत्रधार होता हे तयाांना आता समजलां होतां.

एव्हेलीनप्रमाणे बौगदयाही कट्टर मागकसव स्ट होता, पण पासओव्हर प्रकरणात एव्हे लीनला अटक झाल्यावर तयाने
पी.एफ.एल.पी.शी सांबांध तोडले आगण तो यासर अराफतच्या फताहसाठी काम करायला लागला. अराफतने तयाच्यावर ब्लॅक
सप्टेंबरच्या फ्रान्स आगण स्पेनमधल्या कारवायाांची जबाबदारी सोपवली. मोसादचा खबरी असलेल्या खादे र कोनू या सीररयन

104
 मोसाद

पत्रकाराच्या हतयेत तयाचा सहभाग होता. गव्हएन्नामध्ये रगशयाहू न आलेल्या जयूांसाठी उभारण्यात आलेल्या एका गनवासी
गशगबरावर हल्ला झाला होता. तयातही तयाचा सहभाग होता.

ह्मशारीच्या मृतयूनांतर बौगदया कमालीचा सावध झाला होता. तयाला शोधणां कठीण होऊन बसलां होतां. मे १९७३ मध्ये मोसादची
एक गकडॉन टीम पॅररसमध्ये आली. तयाांनी बौगदयाच्या नव्या प्रे यसीचां नाव आगण पत्ता शोधून काढला आगण गतच्या इमारतीच्या
जवळ ते दबा धरून बसले. तयाांना बौगदया आत जाताना गदसला. पण तो नककी कुठल्या फ्लॅटमध्ये गेला, हे तयाांना समजलां
नाही. तयामुळे ते इमारतीत गशरले नाहीत. दुसऱ्या गदवशी सकाळी बौगदया बाहे र आल्यावर तयाचा पाठलाग करायचां तयाांनी
ठरवलां. दुसऱ्या गदवशी इमारतीतून अनेक लोक तयाांच्या कामाांसाठी बाहे र पडले. बौगदया तयाांच्यामध्ये नव्हताच.

एक मगहनाभर एजांट्सनी तया इमारतीवर पाळत ठे वली आगण बौगदया जया फ्लॅटमध्ये गेला होता तो शोधून काढला. वेगवेगळ्या
टीम्स हे पाळत ठे वायचां काम करत होतया. जेव्हा ते आपापले अनुभव साांगण्यासाठी एकत्र भेटले तेव्हा तयाांना एक गवलक्षण
गोष्ट जाणवली. बौगदयाच्या फ्लॅटमधून एक उां च, बाांधेसदू स्त्री दररोज बाहे र पडत असे आगण सांध्याकाळी परत येत असे. एका
गटाने या स्त्रीचां वणव न करताना गतचे केस सोनेरी आहे त असां म्हटलां. दुसरा गट गतचे केस काळे आहे त यावर ठाम होता.
अखेरीस तयाांनी शोधून काढलां की बौगदयाच तयाचां वेशभूर्षेचां कौशल्य वापरून स्त्रीवेशात ये-जा करत होता.

हे समजल्यावर एजांट्सनी तया फ्लॅटवर हल्ला करायचां ठरवलां पण तयाच गदवशी बौगदया गायब झाला. बहु तेक तयाला सांशय
आला होता. मोसादकडे आता फक्त एकच धागा होता. बौगदया दररोज आकव डी त्रायम्फच्या खाली असलेल्या Etoile या मे्ो
स्टेशनवरून पॅररसच्या वेगवेगळ्या भागाांमध्ये जात असे. हे स्टे शन पॅररसमधलां एक महतवाचां जांकशन होतां. अनेक ्ेन्स आगण
हजारो लोक गतथून दररोज जात असत. बौगदयाला तया जनसागरात शोधणां कठीण होतां. पण दुसरा पयाव य नव्हता.

गायब झाल्यापासून चार गदवसाांनी बौगदया मोसाद एजांट्सना सापडला. तयाने वेर्षाांतर केलां होतां, पण तयाची चालण्याची ढब
तशीच होती. तयावरून तयाांनी तयाला हे रलां आगण आता मात्र एजांट्स तयाच्यापाठी सावलीसारखे लागले. तो जया गाडीतून
प्रवास करत होता, गतच्यावरही तयाांनी पाळत ठे वली. हा गदवस होता २७ जून १९७३. दुसऱ्या गदवशी बौगदया एका वेगळ्याच
पत्त्यावर गेला आगण रात्रभर तो गतथेच रागहला. तयाच्या पुढच्या गदवशी म्हणजे २९ जून १९७३ या गदवशी सकाळी तो तया
घरातून बाहेर पडला आगण आपल्या गाडीकडे गेला. गाडीत बसण्याआधी तयाने गाडीची तपासणी केली आगण जेव्हा सगळां
ठीक आहे याबद्दल तयाचां समाधान झालां तेव्हा तो गाडीचा दरवाजा उघडू न ड्रायव्हरच्या जागेवर बसला. तयाच क्षणी एक
कानठळ्या बसवणारा स्फोट झाला, बौगदयाची गाडी हवेत जवळजवळ ६ फू ट उां च फेकली गेली, आगण तयाच्या शरीराचे
तुकडे तुकडे झाले. हा स्फोट मोसाद सांचालक झ्वी झमीरने समोरच्या फू टपाथवरून पागहला.

पण हे यश साजरां करायला मोसादला वेळ गमळाला नाही. फताहमधल्या एका अांडरकव्हर मोसाद एजांट्सने एक सांदेश
पाठवला होता. बेन अमाना नावाचा एक अल्जेररयन ब्लॅक सप्टें बर सदस्य अली हसन सलामेहला भेटायला युरोपमध्ये येणार
होता. तो आगण सलामेह एका वेगळ्याच गठकाणी भेटणार होते - नॉवेमधलां गनसगव रम्य शहर गललहॅमर.

माईक हरारीच्या नेततृ वाखाली असलेली गकडॉन टीम गललहॅ मरमध्ये येऊन पोचली. सलामे ह इथे काय करतोय हा प्रश्न
प्रतयेकालाच पडला होता. तयामुळे तयाांनी बेन अमानाच्या मागावर राहू न तयाच्या हालचालींचा छडा लावायचा प्रयतन करायचां
ठरवलां, आगण तीन गदवसाांत तयाांना अमाना एका अरबी चेहरे पट्टी असलेल्या एका माणसाबरोबर बोलताना गदसला. तो बरे चवे ळा
या माणसाबरोबर बोलत होता. मोसाद टीमने तया माणसाचे अनेक फोटो काढले आगण तयाांच्या टीममधल्या वररष्ठ लोकाांनी तो
माणूस अली हसन सलामेहच आहे यावर गशककामोतव ब केलां. तयाांच्या एका सहकाऱ्याने या गनष्कर्षाव ला गवरोध केला होता.
तयाने तया माणसाला कुणाशी तरी बोलताना ऐकलां होतां आगण तयाच्या मते सलामेह अस्खगलत नॉवेगजयन भार्षा बोलणां हे
गनव्वळ अशकय होतां. पण या वररष्ठ नेतयाांनी या सहकाऱ्याच्या गवरोधाकडे लक्ष गदलां नाही.

105
 मोसाद

एकदा तो माणूस सलामेह आहे हे गनगित झाल्यावर मोसाद टीमने तया माणसाचा पाठलाग करायला सुरुवात केली. तयाला
तयाच्या मागावर गकती लोक आहे त हे समजणार नाही अशा बेताने तयाांनी तयाच्या प्रतयेक हालचालीची खबर ठे वली. तो
गदवसातला बहु तेक वेळ एका गरोदर नॉवेगजयन स्त्रीबरोबर असायचा.

हे ऑपरे शन जेव्हा शेवटच्या टप्प्यावर आलां, तेव्हा ईस्रायलहू न अनेक एजांट्स गतथे आले. मोसाद सांचालक झ्वी झमीरही
तयाांच्यात होता. सलामेहच्या मृतयूने ब्लॅक सप्टेंबरची पाळां मुळां खणली गेली असती यात शांका नव्हती. आगण झमीरला तया
वेळी गतथे असण्याची इच्छा होती. जोनाथन इांगेल्बी, रोल्फ बे हर आगण गेराडव एगमल या गतघाांवर सलामेहला सांपवण्याची
जबाबदारी होती. डे गव्हड मोलाद या ऑपरे शन मध्ये सहभागी झाला नव्हता.

आपल्या नेहमीच्या पद्धतीने मोसाद एजांट्सनी गाड् या भाड् याने घेतल्या आगण आजूबाजूच्या प्रदे शाची टेहळणी करायला
सुरुवात केली. पुढे जेव्हा या प्रकरणाची चौकशी झाली, तेव्हा अनेकाांनी ही मोसादची पगहली चूक झाल्याचां प्रगतपादन केलां.
तयाांच्यामते गललहॅ मर हे इतकां छोटां आगण टु मदार शहर होतां, की गतथे प्रतयेकजण एकमेकाांना ओळखत होता. अशावेळी
अचानक एवढे पयव टक गतथे येणां आगण गाड् याांमधून इकडे -गतकडे गफरणां या नककीच स्थागनक लोकाांच्या मनात सांशय
गनमाव ण करणाऱ्या गोष्टी होतया.

२१ जुल ै १९७३ या गदवशी सलामेह आगण तयाची गरोदर मैत्रीण एका गचत्रपटगृहातून गकलांट ईस्टवूड आगण ररचडव बटव न याांचा
Where Eagles Dare हा गचत्रपट बघून बाहेर पडले, बसस्टॉपवर गेले, बस घेतली आगण एका शाांत, सुनसान रस्तयावर उतरले.
गतथे ते हाताांत हात घालून गफरत असताना अचानक एक पाांढरी गाडी तयाांच्यापाशी येऊन थाांबली, गतच्यातून गतघेजण उतरले,
तयाांनी आपल्या हातातल्या बरे टा आगण उझी गपस्तुलाांनी जवळपास १५-२० गोळ्या सलामेहवर झाडल्या. तो जागच्या जागी
कोसळला.

ऑपरे शन सांपल्यावर माईक हरारी आगण तयाच्या टीममधले इतर लोक तयाच गदवशी गललहॅ मरहू न नॉवेची राजधानी ऑस्लोला
गेले आगण गतथून युरोपमध्ये आगण गतथून ईस्रायलला गनघून गेले. इांगेल्बी आगण इतर दोघे मारे करीही दुसऱ्या गदवशी गनघून
गेले. आता फक्त टीमने भाड् याने घेतलेली घरां ररकामी करणारे आगण भाड् याने घेतलेल्या गाड् या परत करणारे लोक उरले होते.
तेही गतसऱ्या गदवशी गेले असते, पण एक अनपेगक्षत गोष्ट घडली.

मोसाद एजांट्सनी सलामेहवर गोळ्या झाडताना सायलेन्सर वापरला होता, पण तयाला तयाांनी गजथे मारलां, तो भाग इतका
शाांत होता, की सायलेन्सरमुळे दबलेला गोळ्याांचा आवाजही गतथे जवळच राहणाऱ्या एका स्त्रीला ऐकू आला होता. ती धावत
आपल्या घराच्या गखडकीपाशी येईपयं त मारे करी गनघून गेले होते, तयामुळे गतला कोणाचाही चेहरा गदसला नाही, पण गतने
मारे कऱ्याांची पाांढरी प्युगो गाडी अगदी नीट पागहली होती, आगण लगेचच पोगलसाांनाही कळवलां होतां. पोगलसाांनी ताबडतोब
नाकाबांदी जारी करून हल्लेखोराांना पकडायचा प्रयतन केला होता. मारे कऱ्याांची पाांढरी प्युगो तयातून गनसटली होती, पण
एका ततपर पोगलस अगधकाऱ्याने गतचा नांबर गलहू न घेतला होता.

पुढच्या गदवशी जेव्हा डॅ न इबेल आगण माररयन ग्लाडगनकोफ हे दोन एजांट्स ही गाडी परत करायला गेले, तेव्हा तयाांना
पोगलसाांनी अटक केली. तयाांच्याकडू न पोगलसाांना अजून दोन एजांट्सचा - गसगल्व्हया राफाएल आगण अॅव्हरम गेमर याांचा पत्ता
लागला आगण या दोघाांनाही अटक झाली. इबेल आगण ग्लाडगनकोफ हे तुलनेने नवखे एजांट्स होते. तयाांनी पोगलसाांसमोर तोंड
उघडलां आगण या सांपण ू व ऑपरे शनची सारी मागहती पोगलसाांना गदली. तयावरून पोगलसाांनी ऑस्लोमधल्या एका घरावर धाड
टाकली आगण गतथून अनेक कागदपत्रां हस्तगत केली. तेव्हा ईस्रायलच्या नॉवेमधल्या दूतावासाचा मुख्य सुरक्षा अगधकारी
इगाल एयाल हा मोसादचा एजांट आहे आगण ते ईस्रायलने नॉवेच्या सरकारसमोर जाहीर केलेलां नाही, हे उघडकीस आलां, आगण
ू व जगभरात ईस्रायलची अभूतपूवव नाचककी झाली.
सांपण

106
 मोसाद

दुसऱ्या गदवशी जेव्हा नॉवेमधल्या प्रसारमाध्यमाांनी या एजांट्सच्या अटकेबद्दल जाहीर केलां, तेव्हा मोसादला कुठे ही तोंड
दाखवायला जागा रागहली नाही. आत्तापयं त गमळवलेला सगळा लौगकक धुळीला गमळाला. आगण तयात या सगळ्यावर कळस
करणारी बातमी जाहीर झाली - जयाला मोसादने मारलां, तो अली हसन सलामेह नव्हताच. तो अहमद बुगशकी नावाचा
मोरोककन होता. तो एका रे स्टॉरां टमध्ये वेटर होता. तयाची पतनी नॉवेगजयन होती आगण ७ मगहन्याांची गरोदर होती आगण गतच्या
डोळ्याांदेखत मोसादने गतच्या पतीची हतया केली होती, तीही केवळ गैरसमजाने. बुगशकीचा सलामेहशी गकांवा फताहशी
दूरवरचाही काही सांबांध नव्हता.

सगळ्या जगभरात या बातम्याांनी प्रचांड खळबळ माजवली. अटक झालेल्या एजांट्सवर नॉवेच्या न्यायालयात खटले भरण्यात
आले. बऱ्याच एजांट्सना मोठ् या कालावधीच्या गशक्षा झाल्या.

ू व कायव पद्धतीमध्ये मोसादला आमूलाग्र बदल घडवून आणावा

मोसादमध्ये या अपयशाचे पररणाम होणार होतेच. आपल्या सांपण
लागला. अहमद बुगशकीच्या पतनीला ४ लाख डॉलसव एवढी नुकसानभरपाईही द्यावी लागली. पण सवाव त मोठा पररणाम म्हणजे
मोसादची अगजांकय प्रगतमा आता मलीन झाली. .

पांतप्रधान गोल्डा मायरनी झ्वी झमीरला ऑपरे शन राथ ऑफ गॉड बांद करायचे आदे श गदले. पण मोसादला या अपयशावर
गवचार करायलाही वेळ गमळाला नाही. ६ ऑकटोबर १९७३ या गदवशी इगजप्त आगण सीररया याांनी ईस्रायलवर अनपेगक्षतरीतया
हल्ला चढवला आगण योम गकप्पुर युद्धाची सुरुवात झाली.

यानांतर दोन वर्षां नी मोसाद एजांट्सना सलामेह गवश्वसुांदरी जॉगजव ना ररझ्कबरोबर गदसला पण तो परत गायब झाला. तयानांतर
परत दोन वर्षां नी मोसादला तयाच्या आगण जॉगजव नाच्या लग्नाची बातमी समजली.

जॉगजव नाप्रमाणेच सलामेहच्या व्यावसागयक आयुष्यातही यशश्रीचा प्रवेश झाला होता. १९७३ च्या शेवटी ब्लॅक सप्टेंबर सांघटना
अराफतने बरखास्त केली, पण सलामेह आता अराफतचा उजवा हात बनला होता. तो आपला दत्तक मुलगा आहे असां अराफतने
स्वतः जाहीर केलां होतां. अराफत पी.एल.ओ. आगण फताहमधून गनवृत्त झाला, गकांवा तयाला काही झालां तर सलामेह तयाची जागा
घेणार हे आता सगळ्याांना ठाऊक झालां होतां. सलामेहने फोसव १७ नावाचां एक दल गनमाव ण केलां होतां. फताहच्या प्रमुख नेतयाांची
सुरक्षा हा या दलाचा एककलमी कायव क्रम होता. एका अफवेनुसार तयाांना अमेररकेच्या सीक्रेट सगव्हव समधल्या एका गनवृत्त
एजांटने प्रगशक्षण गदलां होतां. अराफत जेव्हा सांयुक्त राष््सांघाच्या आमसभेत भार्षण दे ण्यासाठी न्यूयॉकवला गेला, तेव्हा सलामेह
तयाच्याबरोबर होता. गतथून अराफत मॉस्कोला आगण हवानाला गेला, तेव्हा सगळीकडे सलामे ह तयाच्याबरोबर होता. एका
दहशतवाद्याचा हळू हळू राजनेता बनण्याकडे प्रवास चालू होता आगण मोसादमधले लोक हे सगळां अस्वस्थपणे बघत होते.
तयाांना सवाव त मोठा धकका तेव्हा बसला, जेव्हा तयाांना सी.आय.ए.ने सलामेहपुढे मैत्रीचा हात केल्याचां समजलां.

सी.आय.ए. आगण तयाांनी शीतयुद्धाच्या काळात सोगवएत रगशयाची आगण नांतर अल कायदा, इराण आगण सद्दाम हु सेन याांची
नाकेबांदी करण्यासाठी दहशतवादी आगण इतर गुन्हेगाराांशी वेळोवेळी बाांधलेलां सांधान हा मोसादसाठी नेहमीच एक
डोकेदुखीचा गवर्षय रागहलेला आहे. ‘ अमे ररकन्स नेहमीच चुकीच्या लोकाांबरोबर मैत्री करतात ’ हे ईस्रायलचे पगहले पांतप्रधान
डे गव्हड बेन गुररयन याांचां मत होतां. तयावर अजूनही ईस्रायली सैन्य आगण मोसाद याांचा दृढ गवश्वास आहे . (इराण आगण अमेररका
याांच्यातल्या कराराने इराणवरचे गनबं ध उठवणां ही अमेररकेची चूक आहे असां जे गवद्यमान ईस्रायली पांतप्रधान बेन्जागमन
नेतान्याहू याांचां म्हणणां आहे तयाला एवढा जुना सांदभव आहे .) १९७० च्या दशकाच्या शेवटीही तयात काही फरक पडलेला
नव्हता. यावेळी मोसादच्या काळजीचां कारण होतां सी.आय.ए. आगण सलामेह याांच्यातली वाढती जवळीक. तो
कम्युगनस्टगवरोधी आहे एवढां सी.आय.ए.साठी पुरेसां होतां. तयाने खाटु व ममध्ये अमेररकन राजदूत आगण इतर अगधकाऱ्याांना
घातलेल्या कांठस्नानाकडे सी.आय.ए.मुद्दाम दुलवक्ष करत होते, आगण सलामेहला रगशयागवरुद्ध कसा वापरता येईल याचा
गवचार करत होते. सलामेह आगण जॉगजव ना हवाई बेटाांवर सुट्टी घालवत असताना तयाला उडवायची मोसादची योजना होती, पण

107
 मोसाद

अमेररकन भूमीवर असां काही केल्यास पररणाम वाईट होतील अशी सी.आय.ए.कडू न तांबी गमळाल्यावर मोसादचा नाईलाज
झाला.

सलामेहच्या आयुष्याला आता काहीही धोका नाही असां तयाच्या गमत्राांचां म्हणणां होतां, पण स्वतः सलामेहला तसां वाटत नव्हतां.
“माझी वेळ आली की मला जावांच लागेल,” तयाने एका मुलाखतीत म्हटलां होतां, “तेव्हा कुणीही मला वाचवू शकणार नाही.”

गललहॅमरनांतर पाच वर्षां नी परत एकदा सलामेहची फाईल उघडायची वेळ आलेली आहे असां मोसादने ठरवलां. खुद्द
ईस्रायलमध्येही अनेक बदल घडू न आलेले होते. गोल्डा मायर गनवृत्त झाल्या होतया. तयाांच्यानांतर आलेल्या गयतझाक रागबन
याांनी राजीनामा गदलेला होता, आगण ईस्रायलच्या इगतहासात पगहल्याांदाच गलकुड या उजव्या गवचारसरणी असलेल्या पक्षाचां
सरकार ईस्रायलमध्ये सत्तेवर आलां होतां आगण पांतप्रधान होते मेनॅचम बेगगन. मोसादमध्ये आता झ्वी झमीरच्या जागी नवीन
सांचालक आलेला होता - गयतझाक होफी. पॅलेगस्टनी दहशतवादी सांघटनाांचा ईस्रायलगवरोधी दहशतवाद अधूनमधून डोकां वर
काढत होता. १९७६ मध्ये पी.एफ.एल.पी.च्या दहशतवाद्याांनी एअर फ्रान्सचां गवमान तयाचां अपहरण करून युगाांडामधील एन्टेबी
या गठकाणी नेलां आगण सायारे त मतकालच्या कमाांडोजनी एका अभूतपूवव ऑपरे शनमध्ये या गवमानाची आगण तयातल्या
प्रवाश्याांची सुटका केली. तयामुळे मोसादची गेलेली अिू परत यायची थोडी शकयता गनमाव ण झालेली असतानाच १९७८ ची
घटना घडली. फताहचे दहशतवादी ईस्रायलमध्ये आले, तयाांनी एक प्रवासी वाहतूक करणारी बस ताब्यात घेतली आगण तेल
अवीवच्या गदशेने गनघाले. ही बातमी तेल अवीवमध्ये पोगलसाांना समजल्यावर तयाांनी या बसचा मागव रोखला. या अगतरे कयाांची
गठडी वळू न बसवर परत ताबा गमळवण्यात कमाांडोना यश आलां, पण ३५ गनरपराध प्रवाश्याांचे प्राण गेले.

पांतप्रधान बेगगन गवरोधी पक्षनेते असताना आपल्या कट्टर दहशतवादगवरोधी भूगमकेसाठी प्रगसद्ध होते. आता पांतप्रधान
झाल्यावर तयात काहीही बदल झालेला नाही हे दाखवायची वे ळ आता तयाांच्यासमोर आली होती. तयाांनी ईस्रायलच्या जुन्या
शत्रूपासून सुरुवात करायचां ठरवलां - अली हसन सलामेह.

लग्न झाल्यानांतर सलामेहच्या आयुष्याला जरा गस्थरता लाभली होती. तो एकेकाळी जगभर गफरत असे, पण सध्या तो
जॉगजव नाच्या शहरात - बैरूटमध्ये होता. पांतप्रधानाांकडू न सलामेहचा कायमचा काटा काढायच्या मोगहमेला गहरवा कांदील
गमळाल्यावर मोसादने एका अांडरकव्हर एजांटला सलामेहच्या मागावर पाठवलां. बैरूटच्या श्रीमांत वस्तीत असलेल्या एका
प्रगतगष्ठत हेल्थ कलबमध्ये सलामेह गनयगमत जात असे. या एजांटने सवव प्रथम गतथे नोकरी गमळवण्याचा प्रयतन केला, पण ते
जमलां नाही. तेव्हा तयाने नाव बदलून कलबचां सदस्यतव घेतलां. एके गदवशी हा एजांट सौना बाथ घेण्यासाठी कलबमध्ये गेला
असताना तो आगण सलामेह अचानक एकमेकाांसमोर आले. हा एजांट आगण सलामेह जवळपास १५ गमगनटां एकमेकाांपासून फक्त
ू व नग्न होता, आगण तयाच्याकडे कोणतांही शस्त्र नव्हतां.
४-५ फू ट अांतरावर होते. सलामेह सांपण

या एजांटने जेव्हा ही बातमी मोसाद हेडकवाटव सवमध्ये कळवली, तेव्हा गतथे एकच खळबळ माजली. सौना बाथमध्ये नग्नावस्थेत
असताना सलामेहला मारणां सहज शकय आहे असां काहींचां म्हणणां पडलां. पण सलामेहला जराजरी सांशय आला असता, तरी
तयाने गतथल्या एखाद्या गनरपराध माणसाला ढाल बनवून गतथून गनसटण्याचा प्रयतन केला असता, यात शांका नव्हती, आगण
अहमद बुगशकीनांतर मोसादला परत तसलां कुठलांही प्रकरण नको होतां. तयामुळे सलामेहला तयाच्या हे ल्थ कलबमध्ये
सांपवायची योजना बासनात गुांडाळली गेली.

आगण तयाच वेळी या नाटकात एररका मारी चेम्बसव नावाच्या स्त्रीचा प्रवेश झाला.

एररका इांग्लांडमधली होती आगण एखाद्या गटगपकल इांगग्लश माणसाने पण हात वर केले असते एवढी गवगक्षप्त होती. गतच्या
पासपोटव वरील नोंदीनुसार ती गेली चार वर्षे जमव नीमध्ये रागहली होती. बैरूटमध्ये आल्यावर गतने एक फ्लॅट भाड् याने घेतला. हा
फ्लॅट रु व्हेडूवन आगण रु मादाम कयुरी या दोन रस्तयाांच्या छे दगबन्दुजवळ असलेल्या एका इमारतीत होता. गतच्या शेजाऱ्याांना
गतने आपलां नाव पेनेलोपे आहे आगण ती एका गरीब आगण अनाथ मुलाांसाठी काम करणाऱ्या आांतरराष््ीय सांस्थेसाठी काम

108
 मोसाद

करते असां साांगगतलां होतां. गतचा गदवस हा वेगवेगळ्या रुग्णालयाांमध्ये, अनाथालयाांमध्ये आगण लहान मुलाांच्या
व्यायामशाळाांमध्ये जात असे. व्यगक्तगत दृष्ट् या बोलायचां तर ती एक अतयांत एकाकी स्त्री होती. गतचे कपडे काही खास नसत.
तयाांना धड इस्त्रीसुद्धा केलेली नसे. गतची अजून एक आवड म्हणजे माांजरी. ती बघावां तेव्हा दोन्ही हाताांत कॅट फू डने भरलेल्या
बशा घेऊन गल्लीतल्या माांजराांना खायला घालताना गदसे. गतच्या फ्लॅटमध्येही माांजराांचा वावर होता. तयामुळे सांपण ू व घराला
एक गवगचत्र वास येत असे. पण ती गतचां घरभाडां वे ळेवर दे त असे, तयामुळे गतच्या घरमालकाला तक्रार करायला काही जागा
नव्हती. गतला गचत्रकलेचीही आवड होती. पण गतची गचत्रां कुणा जाणकाराने लक्षपूववक पागहली असती, तर गतच्या
गचत्रकलेतल्या कौशल्याबद्दल तयाला नककीच शांका आली असती.

जर एखाद्याने गतची गदनचयाव अगदी काळजीपूववक न्याहाळली असती, तर तयाला एक गोष्ट जाणवली असती. ती बराच वे ळ
गतच्या फ्लॅटच्या गॅलरीतून गदसणारी गाड् याांची ये-जा बघण्यात घालवत असे. दररोज सकाळी साडे नऊ वाजता एक तपगकरी
रां गाची शेवलेट स्टेशन वॅगन आगण गतच्यामागे एक लाँड रोव्हर या दोन गाड् या गतच्या घराखालून जात असत. नेमकया तयाच
वेळी ती आपलां गचत्र काढणां थाांबवून जवळ ठे वलेल्या बायनॉकयुलसव हातात घेत असे आगण तया गाड् याांकडे लक्षपूववक बघत
असे. दररोज सकाळी साडे नऊच्या थोडां आधी या गाड् या बैरूटच्या अगतश्रीमांत स्नौिा भागातून गनघत आगण जवळच असलेल्या
रु व्हेडूवनवरून रु मादाम कयुरी रस्तयाच्या दुसऱ्या टोकाकडे जात असत. गतथून जवळच फताहचां एक ऑगफस होतां. दुपारी
जेवणाच्या वेळी या दोन्हीही गाड् या परत येत आगण साधारण दुपारी ३ च्या सुमारास परत जात असत. एररका गदवसभर कुठे ही
गेली तरी या गाड् याांच्या जायच्या आगण यायच्या वेळी ती घरात, गकांबहु ना गॅलरीत असायचीच.

तया पगहल्या स्टेशन वॅगनच्या मागच्या सीटवर दोन अांगरक्षकाांच्या मध्ये अली हसन सलामे ह बसलेला असतो, हे एररकाने
पागहलेलां होतां. तयाच्या ड्रायव्हरच्या शेजारी अजून एक अांगरक्षक असतो, आगण मागून येणाऱ्या गाडीत अजून अनेक हतयारबांद
तरुण असतात, हे सगळां गतने नोंदवून ठे वलां होतां.

एवढ् या अांगरक्षकाांमुळे सलामेह कदागचत गजवावरच्या हल्ल्यातून बचावला असता, पण तयाचां एका जबरदस्त शत्रूपासून हे
अांगरक्षक सांरक्षण करूच शकत नव्हते. तो शत्रू म्हणजे गनयगमतपणा. दररोज सकाळी ठरागवक वेळी ऑगफस, ठरागवक वेळी
घरी जेवायला जाणां, ठरागवक वेळी परत ऑगफस आगण ठरागवक वेळी परत घर हा आता सलामे हचा गनयगमत गदनक्रम झाला
होता. तो गुप्त कारवायाांचा पगहला आगण महतवाचा गनयम गवसरला होता - जर तुम्हाला स्वतःवर शत्रूचा हल्ला होऊ नये असां
वाटत असेल, तर सवव प्रथम गनयगमतपणा टाळा. कधीही तयाच रस्तयाने, तयाच वेळी, तयाच वाहनाने येऊ-जाऊ नका.

१८ जानेवारी १९७९ या गदवशी पीटर स्क्रीव्हर नावाचा एक गिटीश पयव टक बैरूटमध्ये उतरला, हॉटेल मेगडटरे गनयनमध्ये तयाने
एक खोली घेतली आगण शहर गफरण्यासाठी एक फोकसवॅगन गोल्फ गाडी घेतली. तयाच गदवशी तो रोनाल्ड कोलबगव नावाच्या
एका कॅनेगडयन पयव टकाला भेटला. कोलबगव रॉयल गाडव न नावाच्या दुसऱ्या हॉटेलमध्ये राहात होता. तयाने तयाच
एजन्सीमधून एक क्रायस्लर गसमका गाडी घेतली. कोलबगव म्हणजे दुसरागतसरा कोणी नसून डे गव्हड मोलाद होता. तयाच
सांध्याकाळी एररका चेम्बसव ने तयाच एजन्सीमधून एक डॅ टसन गाडी भाड् याने घेतली आगण आपल्या घराच्या खाली रस्तयावर
पाकव केली.

तया रात्री बैरूटपासून जवळ असलेल्या एका गनमव नुष्य समुिगकनाऱ्यावर ईस्रायली नौदलाच्या तीन गमसाईल बोट् स आल्या
आगण तयाांनी भरपूर स्फोटकां गकनाऱ्यावर उतरवली. स्क्रीव्हर आगण कोलबगव उफव मोलाद हे दोघेही गतथे तयावेळी हजर होते.
तयाांनी ही स्फोटकां फोकसवॅगन गाडीमध्ये भरली.

२१ जानेवारी १९७९ या गदवशी पीटर स्क्रीव्हरने हॉटेलमधून चेक आउट केलां आगण तयाची फोकसवॅगन गाडी रु व्हे डूवनवर,
एररकाच्या घरातून अगदी सहज गदसेल अशी पाकव केली. नांतर गतथून एक टॅकसी घेऊन तो एअरपोटव वर गेला आगण गतथून
सायप्रसला गेला. रोनाल्ड कोलबगव नेही चेक आउट केलां आगण तो मोन्तमातव नावाच्या हॉटेलमध्ये गेला. हे हॉटेल एररकाच्या
घरापासून अगदी हाकेच्या अांतरावर पण मागच्या बाजूला होतां.

109
 मोसाद

तया गदवशी दुपारी ३.४५ वाजता सलामेह तयाच्या घरातून गनघाला, शेव्हलेटमध्ये बसला, तयाचे अांगरक्षकही आपापल्या जागी
बसले आगण सगळे गनघाले. ते रु व्हे डूवनपाशी आले आगण एररकाच्या घराखाली पाकव केलेल्या फोकसवॅगनच्या बाजूने गेले,
आगण नेमकया तयाच क्षणी गॅलरीत एररकाच्या मागे उभ्या असलेल्या कोलबगव उफव मोलादने ररमोट कां्ोलचां बटन दाबलां.
फोकसवॅगनमध्ये ठासून भरलेल्या स्फोटकाांचा जबरदस्त स्फोट झाला. स्फोटाचा दणका एवढा जबरदस्त होता, की
आजूबाजूच्या घराांच्या गखडकयाांच्या काचा फुटल्या आगण तयाांचा सडा रस्तयावर पडला. फोकसवॅगनतर गवतळू नच गेली, पण
गतच्या बाजूने गेलेल्या शेव्हलेट आगण लाँड रोव्हर गाड् याांचाही स्फोट झाला. शेव्हलेटचे दरवाजे उखडले आगण आतमधले
मृतदे ह बाहेर फेकले गेले.

पोगलस आल्यावर तयाांनी शेव्हलेटमध्ये असलेला एकमेव मृतदे ह बाहे र काढला. बाकीचे मृतदे ह बाहे र फेकले गेले होते. हा
मृतदे ह होता अली हसन सलामेहचा. आपल्या सगळ्या अांगरक्षकाांसमवेत सलामेह मारला गेला.

दमास्कसमध्ये यासर अराफतला ही बातमी समजल्यावर तयाला अश्रू आवरले नाहीत.

तयाच रात्री मोलाद आगण एररका तयाच गनमव नुष्य समुिगकनाऱ्यावर ईस्रायली बोटीची वाट पाहात थाांबले होते. २२ जानेवारीच्या
पहाटे ४ वाजता तयाांना हवा असलेला सांदेश गमळाला, आगण ईस्रायली युद्धनौकेतून आलेल्या रबरी मचव्यावर बसून दोघेही तया
युद्धनौकेकडे आगण गतथून ईस्रायलला गनघून गेले.

*" ५ सप्टेंबर १९७२ या णिवशी सुरु झालेला सूडाचा प्रवास मोसािने ७ वर्ाांनी संपवला आणि Mossad Never Forgets
हे णसद्ध केलं. "*

110
 मोसाद

१२
१५ नोव्हें बर १९७१. वेळ - रात्री साधारण १० वाजता. भूमध्य समुिात वादळ चालू होतां. मुसळधार पाउस पडत होता आगण एक
ईस्रायली गमसाईल बोट अगदी धीम्या गतीने सीररयन गकनाऱ्याच्या गदशेने चालली होती. आांतरराष््ीय सीमारे र्षा ओलाांडून बोट
सीररयन हद्दीत गशरली. तयाच्याआधी बोटीवरचे सगळे गदवे मालवले गेले. सीररयाच्या लातागकया बांदराला वळसा घालून बोट
पुढे गेली आगण उत्तरे कडे वळली. तुकवस्तानच्या हद्दीपासून जवळच असलेल्या एका गनमव नुष्य समुिगकनाऱ्याजवळ ती
थाांबवण्यात आली आगण तयातून काही रबरी मचवे समुिात टाकण्यात आले आगण तया बोटीवरच्या कमाांडोनी तयाांत उड् या
मारल्या आगण तयाांची तपासणी केली. हवा वादळी असल्यामुळे ही तपासणी अतयावश्यक होती. ती पूणव झाल्यावर बोटीवरच्या
एका केगबनचा दरवाजा उघडला आगण तीन माणसां बाहे र आली. गतघाांच्याही अांगावर सामान्य माणसाांप्रमाणे कपडे होते.
सांध्याकाळी जेव्हा ही बोट ईस्रायलच्या हैफा बांदरातून गनघाली होती, तेव्हापासून हे गतघेही या खोलीत बसले होते आगण आत्ताच
बाहेर गनघाले होते. आत्ताही तयाांनी आपले चेहरे अरब माणसाांप्रमाणे एका मोठ् या आगण चौकडीच्या रुमालाने झाकले होते.
आपली ओळख कुणालाही कळू नये हा तयाांचा प्रयतन होता हे तर उघड होतां.

गतघाांच्याही जवळ अतयांत खास प्रकारे बनवलेल्या गपशव्या होतया. तयात छोटे ्ान्समीटसव , नकली पासपोटव , पैसे आगण
ररव्हॉल्व्हसव होती. मचवे तयाांना समुिगकनाऱ्याजवळ सोडू न गनघून गेले. शेवटचा टप्पा या गतघाही जणाांनी पोहू न पार केला. ते
जेव्हा सीररयन भूमीवर पोचले, तेव्हा सूयोदय व्हायला जेमतेम एक तास बाकी होता. गकनाऱ्यावर एक माणूस तयाांची वाट
पाहात उभा होता. या माणसाचां खरां नाव होतां योनाथन आगण या ऑपरे शनसाठीचां तयाचां नाव होतां प्रॉस्पर. तयाने तयाांच्यासाठी
कपडे आणले होते. ते बदलून या लोकाांनी आपले जुने, ओले कपडे वाळू त पुरले आगण ते तयाच्या गाडीकडे गेले. ही गाडीही
गकनाऱ्याजवळच्या झाडीत लपवलेली होती. गाडीमध्ये अजून एक मोसाद एजांट तयाांची वाट पाहात थाांबला होता. चौघेही गाडीत
बसले आगण एक शब्दही न बोलता ड्रायव्हरने गाडी चालू केली आगण काही तासाांनी ते सीररयाची राजधानी दमास्कसला
पोचले.

चौघाांनीही चार वेगवेगळ्या हॉटेल्समध्ये चेक-इन केलां. थोडा वेळ गवश्राांती घेतल्यावर चौघे ही दमास्कसमध्ये फेरफटका
मारायला बाहेर पडले. चौघेही मोसाद एजांट्स आगण तयाच्याआधी ईस्रायलच्या नौदलाचे कमाांडो होते. तयाांच्यावर जी कामगगरी
सोपवण्यात आली होती, ती अतयांत जोखमीची होती. तयाांच्या हे र आगण कमाांडो अशा दोन्हीही कौशल्याांची परीक्षा घेणारी. या
एजांट्समध्ये एक होता डे गव्हड मोलाद. ईस्रायलच्या अतयांत घातकी एजांट्सपैकी एक.

या कामगगरीबद्दल तयाांना प्रतयक्ष मोसाद सांचालक झ्वी झमीरकडू न गवचारणा झाली होती. काही आठवड् याांपवू ी मोसादच्या
गमिाशा या प्रगशक्षण केंिात झमीर, सीझररआ या मोसादच्या ऑपरे शन्स गवभागाचा प्रमुख माईक हरारी आगण हे चार एजांट्स
भेटले होते. चौघेही प्रगशगक्षत कमाांडो होतेच पण तयाव्यगतररक्त तयाांच्यात अजून एक साधम्यव होतां. चौघाांचाही जन्म उत्तर
आगफ्रकेत झाला होता. उत्तर आगफ्रकेतल्या मोरोकको, अल्जीररया आगण ट् युगनगशया या दे शाांमध्ये अरे गबक भार्षेबरोबरच फ्रेंच ही
सवव मान्य भार्षा होती आगण हे चौघेही अरे गबक आगण फ्रेंचमध्ये गनष्णात होते. सीररयासुद्धा पगहल्या महायुद्धानांतर फ्रेंच
अांमलाखालीच होता. झमीरने तयाांना या कामगगरीबद्दल मागहती द्यायला सुरुवात केली.

दोन वर्षां पवू ी सीररयाहू न ईस्रायलला एक सांदेश आला होता. तो दमास्कसमधल्या जयू समाजाच्या प्रमुखाने पाठवला होता.
१९६५ मध्ये ईस्रायली हेर एली कोहेनला फासावर लटकवल्यानांतर सीररयामधल्या जयूांचा छळ वाढला होता. १९६७ च्या ६
गदवसाांच्या अरब-ईस्रायल युद्धानांतर तयात अजून वाढ झाली होती. १९७० मध्ये सीररयामध्ये राजयक्राांती होऊन हाफेझ अल
असद सत्तेवर आला होता (सध्याचा सीररयन राष््प्रमुख बाशर अल असदचा गपता). १९६७ मध्ये ईस्रायलच्या ताब्यात गेलेला
गोलान टेकड् याांचा प्रदेश असदला काही केल्या परत गमळवायचा होता आगण तयाच्या काही सल्लागाराांच्या मतानुसार
सीररयामधल्या जयू लोकाांचा छळ करून ईस्रायलला भडकवणां हा एक प्रभावी उपाय होता. तयामुळे जयूांना मारहाण करणां,
तयाांच्यागवरुद्ध घडलेले गुन्हे न नोंदवणां, तयाांच्या गशक्षणसांस्था आगण इतर सांस्था बांद करणां, तयाांच्या वसाहतींमधला वीज आगण

111
 मोसाद

पाणीपुरवठा बांद करणां, जयू प्रवाशाांना भर रात्री बसमधून गकांवा ्ेनमधून धककाबुककी करून उतरवणां आगण सवाव त वाईट
म्हणजे लहान जयू मुलामुलींना पळवून नेऊन जबरदस्तीने धमां तर करणां आगण गस्त्रयाांवर आगण मुलींवर बलातकार करणां असे
प्रकार राजरोसपणे, सरकारी आशीवाव दाने सुरु झाले होते. तया सांदेशात हे च म्हटलां होतां - जयाांनी दुसऱ्या महायुद्धापूवी आगण
युद्धादरम्यान झालेल्या नाझी अतयाचाराांबद्दल फक्त वाचलांय तयाांना ते अतयाचार कसे झाले, हे दाखवून द्यायचा सीररयन
सरकारने चांग बाांधलेला आहे.

सीररयामधल्या जयूांनी या अतयाचाराांचा प्रगतकार करण्याऐवजी ईस्रायलमध्ये पळू न जायचा मागव अवलांबायला सुरुवात केली.
जेवढ् या जास्त जयूांवर आपण सीररयामध्ये अतयाचार करू, तेवढा दबाव आपल्याला ईस्रायलवर टाकता येईल हे सीररयन
सरकारला चाांगलांच मागहत होतां. तयामुळे तयाांनी या पळू न जाणाऱ्या जयूांवर बारीक लक्ष ठे वायला सुरुवात केली. जयूांना पळू न
जाण्यासाठी मदत करणाऱ्या जया सांघटना होतया, तयाांत सीररयन गुप्तचर सांघटना मुखबारतचे अांडरकव्हर एजांट्स होते. तयाांनी
गदलेल्या खबरींमुळे सीररयन पोगलसाांना अनेक जयूांना पळू न जाण्याआधीच पकडता आलां.

या जयूांनी या सगळ्या प्रकारामध्ये एक मोठी चूक केली होती. पळू न गेलेले जवळपास सगळे जयू हे तरुण पुरुर्ष होते. मागे
रागहलेल्या लोकाांमध्ये वृद्ध आगण गस्त्रयाांचा, गवशेर्षतः मुलींचा समावेश होता.

झमीर या ईस्रायली कमाांडोंना हे साांगत असताना तयाांचे चेहरे गनगवव कार होते. पण तयाांच्या मनात खळबळ माजली होती, हे
उघड होतां. या मुलींपैकी काहींनी लेबेनॉनमागे ईस्रायलपयं त येण्याचा प्रयतन केला होता. काहींनी तयासाठी आपली मालमत्ता
गवकून पैसे उभे केले होते. तयाांना लेबेनॉनपयं त घेऊन येणाऱ्या अरब स्मगलसव पकै ी सगळे च पैशाला जागणारे नव्हते. काहींनी
पैसे घेऊन दगाबाजी केली होती, आगण या जवळपास १५ मुलींना सीररयन लष्कराच्या ताब्यात गदलां होतां. नांतर तयाांचां काय
झालां ते कुणालाही मागहत नव्हतां. उरलेल्या जवळपास २० मुली कशाबश्या जीव वाचवून लेबेनॉनमध्ये आल्या होतया.
लेबेनॉनची राजधानी बैरूटमध्ये असलेल्या मोसाद हस्तकाांनी या अरब स्मगलसव ची नजर चुकवून लेबेनॉनमध्ये आलेल्या या
जयू मुलींशी सांपकव साधला होता, तयाांच्या राहण्याची व्यवस्था केली होती आगण नांतर तयाांना सुखरूप ईस्रायलमध्ये पोचवलां
होतां.

१९७० च्या गहवाळ्यातल्या एका रात्री बैरूटच्या उत्तरे ला असलेल्या जयुगनएह नावाच्या बांदरात एक ईस्रायली युद्धनौका गशरली.
गतथे कोळ्याांच्या वेशात असलेल्या मोसाद एजांट्सनी १२ सीररयन जयू मुलींना या युद्धनौकेच्या कप्तानाच्या हवाली केलां आगण
नौका परत ईस्रायलकडे गफरली.

जेव्हा ही युद्धनौका ईस्रायलमध्ये पोचली तेव्हा कप्तान आगण बोटीवरच्या इतर नौसैगनकाांना आियाव चा धकका बसला. या
मुलींच्या स्वागतासाठी स्वतः पांतप्रधान गोल्डा मायर गतथे हजर होतया. पांतप्रधानाांना या मुलींनी आपली कमव कहाणी ऐकवली
आगण ते ऐकून तयाांनी ताबडतोब मोसाद सांचालक झ्वी झमीरला आदे श गदला - उरलेल्या सीररयन जयू मुलींना ईस्रायलमध्ये
आणा.

“ही कामगगरी तुम्ही करावी अशी माझी इच्छा आहे ,” झमीरने मुद्द्याची गोष्ट साांगगतली. हे ऐकल्यावर गतथे एकच गदारोळ
माजला. या चारही एजांट्सना ही कामगगरी म्हणजे वेळ वाया घालवणां वाटत होतां. एका एजांटने तर आम्ही आमचा जीव धोकयात
घालावा एवढां हे काम महतवाचां नाही असांही म्हटलां. माईक हरारी सुद्धा या एजांट्सना सीररयामध्ये पाठवायला तयार नव्हता.
एकतर एली कोहेनला सीररयामध्ये फासावर लटकून फार वर्षे झाली नव्हती. दुसरां म्हणजे या कामगगरीला गकती वेळ लागेल
तयाची काहीही शाश्वती नव्हती.

झमीर शाांत होता. तयाच्याकडे अगधकार असल्यामुळे या सगळ्याांना जावां लागलां असतां हे तर गनगित होतां, पण या लोकाांनी
आपल्या मनागवरुद्ध आगण आपल्या कामगगरीबद्दल नकारातमक गवचार मनात ठे वन ू जावां अशी झमीरची इच्छा नव्हती. तयाने

112
 मोसाद

तयाांना फक्त एका गोष्टीची आठवण करून गदली. गजथे कुठे जयू धमीयाांवर अन्याय आगण अतयाचार होत असतील, गतथे तयाांचां
ै ी एक आहे .
तयापासून सांरक्षण करणां हे मोसादच्या मूलभूत उगद्दष्टाांपक

या ऑपरे शनचां साांकेगतक नाव होतां - गस्मचा. या गहिू शब्दाचा अथव होतो पाांघरूण गकांवा शाल. आगण या गटाला मोसादमध्ये
गदलेलां साांकेगतक नाव होतां कोसा नोस््ा.

हे चौघेही मोसादच्या सवोतकृ ष्ट एजांट्सपैकी होते, तरीही शत्रूच्या प्रदे शात, कुठल्याही राजनैगतक सांरक्षणागशवाय जाताना
मनात जी धाकधूक असते ती तयाांच्याही मनात होती. चौघेही दमास्कसमध्ये गफरत असताना गहिूचा एक शब्दही उच्चारत
नव्हते. फ्रेंच गकांवा मग अरे गबकमध्ये तयाांचां सांभार्षण चाललां होतां. तयाांना सवाव त पगहल्याांदा सीररयन गुप्तचर सांघटना
मुखबारतचे लोक तयाांच्या मागावर नाहीत याची खात्री करून घ्यायची होती. ते दमास्कसमध्ये आल्यानांतर दुसऱ्याच गदवशी
एक घटना घडली. या चौघाांपक ै ी दोघे दमास्कसच्या बाजारपेठेत गफरत होते आगण गफरता गफरता ते एका सराफी दुकानात
गशरले. दोघेही फ्रेंचमध्ये बोलत होते. तेव्हा गतथला एक सेल्समन तयाांच्याजवळ आला आगण हलकया आवाजात तयाांना म्हणाला,
“तुम्ही बनाई अमेनु (गहिू भार्षेत याचा अथव होतो आपले लोक) पैकी आहात, बरोबर ना?”

दोघेही एजांट्स नखगशखाांत हादरले. जर एका दुकानातला सेल्समन तयाांना इतकया सहजपणे ओळखू शकत असेल, तर
सीररयन गुप्तचर सांघटना नककीच ओळखू शकेल. तया सेल्समनच्या प्रश्नाचां काहीही उत्तर न दे ता दोघेही गतथून सटकले आगण
गदीत गमसळले.

पण यामुळे एक गोष्ट घडली. दमास्कसमधल्या जयू समाजाच्या लोकाांमध्ये, गवशेर्षतः मुलींमध्ये, आपल्याला सीररयामधून बाहे र
पडू न ईस्रायलला जायची सांधी आहे ही बातमी वाऱ्यासारखी पसरली.

या दुकानातल्या घटनेनांतर साधारण ४-५ गदवसाांनी प्रॉस्परला एक गुप्त सांदेश गमळाला. हा सांदेश दमास्कसमधूनच आला होता
: उद्या सांध्याकाळी, काही जयू मुली एका छोट् या ्कमध्ये तुझ्या हॉटेलपासून जवळच असलेल्या एका गठकाणी थाांबलेल्या
असतील.

दुसऱ्या गदवशी सांध्याकाळी या एजांट्सना खरोखरच एक ्क एका अांधाऱ्या गल्लीत पाकव केलेला गदसला. तयाची मागची बाजू
कॅनव्हासने पूणवपणे झाकलेली होती. सवव ४ एजांट्सनी तयाांच्या हॉटेलमधून चेक-आउट केलां होतां आगण बाहे र पडल्यावर
वेर्षाांतरही केलां होतां. आता चौघाांनीही अरब माणसाांप्रमाणे पेहराव केला होता. तयाांच्यामधल्या दोघाांनी ्कपाशी जाऊन हलकेच
कॅनव्हास कापड उचललां आगण आत पागहलां. साांगगतल्याप्रमाणे गतथे वय वर्षे १५ ते २० या वयोगटातल्या अनेक मुली आगण
एक मुलगा होता. या एजांट्सना असांही समजलां होतां की सीररयन सरकारला अशा प्रकारे जयू मुलींना बाहे र काढलां जातांय
याची कुणकुण लागलेली आहे आगण तयामुळे हमरस्तयाांवर आगण इतर छोट् या रस्तयाांवरही नाकाबांदी लागू करून वाहनाांची
तपासणी होते आहे . जर पोगलसाांनी अडवलां तर कौटु ांगबक सहल गकांवा मग गावाकडच्या शाळे तल्या मुली शहर पाहायला
आलेल्या आहेत असां साांगायचां तयाांनी ठरवलां. सुदवै ाने या मुलींपैकी बऱ्याच जणींना अरे गबक बोलता येत होती.

मोसादच्या सीररयन नेटवकवपैकी एक जण खरोखरचा ्क ड्रायव्हर होता आगण आत्ता तोच ्क चालवत होता. तयाांनी
दमास्कसपासून उत्तरे कडचा रस्ता पकडला. या रस्तयावर पुढे ताताव स हे बांदर होतां. ताताव सच्या जवळ असलेल्या एका
गनमव नुष्य समुिगकनाऱ्याजवळ ्क थाांबला. या गकनाऱ्यावर एक छोटी झोपडी होती. या झोपडीमध्ये सगळे थाांबले. सीररयन
सागरी हद्दीच्या पलीकडे एक ईस्रायली युद्धनौका येऊन थाांबली होती. प्रॉस्परने या नौकेवर रे गडओने सांदेश पाठवला. हा सांदेश
गमळाल्यावर या नौकेतून काही रबरी मचवे पाण्यात उतरवले गे ले आगण तयाांनी अांधारात सीररयन गकनाऱ्याच्या गदशेने जायला
सुरुवात केली. या मचव्याांमध्ये ईस्रायली नौदलाचे कमाांडो होते.

हे मचवे सीररयन हद्दीत जेमतेम गशरले असतील-नसतील, अचानक गोळीबार सुरु झाला. प्रॉस्पर आगण इतर एजांट्सना आधी
हा गोळीबार तयाांच्यावर होतोय असां वाटलां आगण तयाांनी तया झोपडीचा आश्रय घेतला. पण लवकरच या गोळ्या तयाांच्या गदशेने

113
 मोसाद

येत नसल्याचां तयाांना समजलां. नककी काय झालां होतां ते कळायला मागव नव्हता. पण युद्धनौकेच्या कमाांडरने सगळ्या
मचव्याांना परत बोलावलां आगण प्रॉस्परला अजून उत्तरे कडे असलेल्या एका दुसऱ्या गकनाऱ्याजवळ यायला साांगगतलां. तयाने
्कमधून उतरलेल्या सगळ्याांना परत ्कमध्ये बसायला साांगगतलां आगण ्क तया दुसऱ्या गकनाऱ्याच्या गदशेने नेला.

सुदवै ाने या वेळी असा कोणताही प्रश्न आला नाही. पण नेमका गनसगव समोर उभा ठाकला. हे लोक जेव्हा तया दुसऱ्या
गकनाऱ्याजवळ पोचले, तेव्हा भरती सुरु झाली होती. युद्धनौकेपासून गनघालेले मचवे गकनाऱ्याच्या अगदी जवळ येऊ शकत
नव्हते. तयात धोका होता. तयामुळे एजांट्स आगण या मुलींना तया मचव्याांकडे जावां लागणार होतां. तयाांनी ताताव सजवळच्या
गकनाऱ्यावर ओहोटीची वेळ बघून प्रयतन करायचां ठरवलां होतां, पण आता भरती सुरु झाली होती, आगण ती सांपन ू परत
ओहोटीसाठी एजांट्स थाांबले असते, तर कदागचत पहाटेच्या सांगधप्रकाशात सीररयन गस्तीदलाांच्या दृष्टीस पडण्याचा धोका
होता. तयामुळे पाण्यातून तसांच जावां लागणार होतां. तयाांच्याकडे लाईफ जॅकेट् स नव्हती आगण या मुलींपैकी काहींनाच पोहता
येत होतां.

पण आता दुसरा पयाव य नव्हता. तयामुळे भरतीच्या लाटा अांगावर आगण समुिाचां खारट पाणी नाकातोंडात घेत या एजांट्सनी
आगण मुलींनी तया मचव्याांकडे जायला सुरुवात केली आगण कसेबसे ते गारठलेल्या अवस्थेत मचव्याांपाशी पोचले. या
मचव्याांनी तयाांना युद्धनौकेपाशी पोचवलां आगण मग मचव्याांमधले कमाांडो, एजांट्स आगण या मुली अशा सगळ्याांना घेऊन ही
युद्धनौका ईस्रायलला पोचली.

इकडे मोसादने सीररयन मुखबारतमधल्या आपल्या अांडरकव्हर एजांट्सकडू न या अचानक झालेल्या गोळीबाराबद्दल मागहती
काढायचा प्रयतन केला, पण काहीच समजलां नाही. शेवटी, काही सीररयन सैगनकाांनी समुिामध्ये सांशयास्पद हालचाली
गदसल्यावर खात्री करून घेण्यासाठी गोळीबार केला असावा असा गनष्कर्षव काढू न मोसादने तयाचा नाद सोडू न गदला.

______________________________________________________________________________

पुढच्या वेळी कोसा नॉस््ाने वेगळी पद्धत वापरायचां ठरवलां. ते जॉडव नची राजधानी अम्मानहू न दमास्कसमध्ये गवमानाने आले.
चौघाही एजांट्सच्या पासपोटव वर ते फ्रेंच नागररक असल्याचा आगण तयाांच्या इतर कागदपत्राांमध्ये ते पुराततवशास्त्राचे गवद्याथी
असून सीररयामध्ये अभ्यास आगण उतखनन यासाठी आलेले आहे त असा उल्लेख होता. तयाांच्या सामानात पॅररस, रोम,
गव्हएन्ना आगण जॉडव न इथल्या स्थागनक रे ल्वे आगण बस गतगकटाांचा आगण गतथल्या रे स्टॉरां ट गबलाांचा समावेश होता. तयाांच्या
मनावरचां दडपण यावेळी गेल्या वेळेपेक्षा दुपटीने वाढलेलां होतां. जर मुखबारतला आपल्याबद्दल आगण आपण याआधी सीररया
मध्ये वेगळ्याच नावाने आगण पासपोटव वर आलो होतो अशी शांका आली तर? पण तसां काही घडलां नाही आगण चौघाांनीही गेल्या
वेळेप्रमाणे याही वेळी वेगवेगळ्या हॉटेल्समध्ये चेक इन केलां.

चौघेही दुसऱ्या गदवशी फेरफटका मारायला गनघाले असताना तयाांच्या ड्रायव्हरने गाडी नेमकी माजेह चौकातून नेली. इथेच
१९६५ मध्ये मोसादच्या सवव श्रेष्ठ हे राला, एली कोहेनला सीररयन सरकारने जाहीररीतया फाशी गदलां होतां. चौघाांसाठीही तया
स्थळाला भेट दे ण्याचा अनुभव हा प्रचांड कलेशदायक होता.

तयाच रात्री या एजांट्सपैकी इमॅन्युअल अलॉन उफव कलॉडीला रात्री अचानक जाग आली. एक गवगचत्र आवाज येत होता. एका
क्षणात तो आवाज काय होता, हे तयाला समजलां. कोणीतरी चावीने तयाच्या खोलीचां दार उघडू न आत यायचा प्रयतन करत
होतां. सांपलां, तयाच्या मनात गवचार येऊन गेला. आता एली कोहे ननांतर माझी पाळी. पण कसांबसां स्वतःला सावरत तयाने
दरवाजयापाशी जाऊन पीपहोलमधून बाहे र पागहलां, तर तयाच्याच हॉटेलमध्ये राहात असलेली एक वृद्ध अमेररकन स्त्री तयाच्या
खोलीचा दरवाजा उघडायचा प्रयतन करत होती. गतने बराच वे ळ प्रयतन करूनसुद्धा गतला दरवाजा उघडणां जमलां नाही, आगण
ती शेवटी गतथून गनघून गेली. बहु तेक ती चुकीच्या मजल्यावर उतरली असावी गकांवा गतचा गोंधळ उडाला असावा.

114
 मोसाद

या अनुभवानांतर एजांट्सनी स्वतःला सावरलां. आपली घबराट उडालेली गदसणां हे जास्त धोकादायक आहे , याची तयाांना जाणीव
झाली.

या दुसऱ्या मोगहमेच्या वेळी प्रॉस्पर आगण इतर एजांट्स मुली असलेला ्क समुिगकनाऱ्याजवळ नेत असताना तयाांना अचानक
वाहतूक कोंडीचा सामना करावा लागला. प्रॉस्परने ्कमधून उतरून कोंडी का झालीय हे इतर लोकाांना गवचारलां, तेव्हा
तयाला कळलां की अनेक लष्करी वाहनां आगण सैगनक काही कामागनगमत्त गतथे आलेले आहे त. तयाांनी तया क्षणी आपली
समुिमागे जायची योजना गुांडाळली आगण प्रॉस्परने तडकाफडकी लेबेनॉनची राजधानी बैरूटला जायचा गनणव य घेतला. गतथून
बैरुट जवळपास १०० गकलोमीटसव तरी दूर होतां. सुदवै ाने तयाला सीररया - लेबेनॉन याांच्या सरहद्दीवर कुणीही हटकलां नाही.
बैरुटला पोचल्यावर प्रॉस्परने या ्कला जुएगनह या बांदराकडे गपटाळलां आगण बैरुटमधल्या एका एजन्सीकडू न एक मध्यम
आकाराची बोट भाड् याने घेतली. आपण १५-१६ पाहु ण्याांना आपल्या एका मैगत्रणीच्या वाढगदवसागनगमत्त समुिात फेरफटका
मारण्यासाठी घेऊन जात आहोत असां तयाने या एजन्सीच्या मालकाला साांगगतलां. हे सगळां झाल्यावर मग तयाने आपल्या
वररष्ठाांना या बदललेल्या योजनेबद्दल कळवलां. तो ठरलेल्या समुिगकनाऱ्यापाशी मुलींना घेऊन पोचला नाही म्हटल्यावर
तयाांच्या मनात नाही नाही तया शांका यायला लागल्या होतया. सुदवै ाने तयाांच्यापयं त हा सांदेश पोचला आगण तयाांनी तयाला
मान्यता गदली.

बैरुटला येताना कोणालाही सांशय यायला नको म्हणून प्रॉस्परने या मुलींना सीररयामध्येच ठे वलां होतां आगण तो एकटाच
लेबेनॉनमध्ये आला होता. मुलींना घेऊन यायची जबाबदारी कलॉडीची होती आगण तो दुसऱ्या ्कने तयाांना घेऊन येत होता.
लेबेनॉन - सीररया याांच्या सरहद्दीवर एक चेकपोस्ट होतां आगण या चेकपोस्टच्या जवळजवळ १० गकलोमीटसव आधी या मुली
दुसऱ्या एका मोसाद एजांटबरोबर उतरल्या. कलॉडी आगण अजून एक मोसाद एजांट ्क घेऊन सरहद्दीवरच्या चेकपोस्टपाशी
गेले आगण तयाांनी गतथले सगळे औपचाररक सोपस्कार पूणव करून लेबेनॉनमध्ये प्रवेश केला आगण लेबेनॉनमध्ये थोड् या
अांतरावर जाऊन तयाने ्क झाडीत लपवला.

इकडे या आपापलां सामान घेऊन उतरलेल्या मुलींनी चेकपोस्टपयं तचां अांतर गतथल्या शेताडीतून हळू हळू चालत पार केलां.
तयाांच्याकडे सामान होतां, तयाांना सवय नव्हती आगण कोणाच्या नजरे त येऊ नये म्हणून तयाांना धीम्या गतीने जाणां भाग होतां.
जवळपास ४ तास चालून तयाांनी हे अांतर पार केलां आगण अांधाराच्या आवरणाखाली सीररयाची हद्द पार करून लेबेनॉनमध्ये
प्रवेश केला आगण गतथून या सगळ्या मुली कलॉडीच्या ्कपाशी पोचल्या. गतथून प्रॉस्पर तयाांना जुएगनहला घेऊन गेला आगण
तयाांना गतथे नवे कपडे देण्यात आले आगण प्रॉस्परच्या मैगत्रणीच्या पाहु ण्या म्हणून तया सगळ्या बोटीवर चढल्या आगण तयाांनी
लेबनीज सागरी हद्द पार करून ईस्रायलच्या हद्दीत प्रवेश केल्यावर एका ईस्रायली युद्धनौकेने या मुलींना उतरवून घेतलां.
प्रॉस्पर ही बोट परत घेऊन लेबेनॉनमध्ये आला आगण तयाने ती परत केली.

दुसऱ्या गदवशी हे एजांट्स जया मागाव ने आले होते, तयाच मागाव ने परत सीररयामध्ये गेले - अजून काही मुलींना परत
आणण्यासाठी.

एगप्रल १९७३ मध्ये ततकालीन पांतप्रधान गोल्डा मायर याांनी या ऑपरे शनची साांगता झाल्याचां जाहीर केलां. सप्टेंबर १९७० ते
एगप्रल १९७३ या काळात मोसादने अशा २० मोगहमा काढू न अनेक जयू तरुण आगण तरुणींना सुरगक्षतरीतया सीररयाच्या बाहे र
काढलां. खुद्द मोसादमध्ये हे ऑपरे शन अतयांत गुप्त ठे वण्यात आलां होतां. तयामुळे नककी गकती जयूांना मोसादने सीररयाच्या बाहे र
काढलां, ती सांख्या कधीच जाहीर झाली नाही. पण अनौपचाररकरीतया ही सांख्या २०० च्या जवळपास असल्याचां मोसाद
अगधकारी साांगत असत.

कलॉडी उफव इमॅन्युअल अलॉनने आपल्या आतमचररत्रात एक प्रसांग गलगहलेला आहे - तो तयाच्या एका नातेवाईकाच्या
लग्नसमारां भाला गेला होता. जेव्हा वधूशी तयाची ओळख करून दे ण्यात आली, तेव्हा तयाने गतला लगेच ओळखलां. तयाने
स्वतः गतला काही वर्षां पवू ी सीररयामधून बाहे र काढलां होतां.

115
 मोसाद

“कुठू न आली आहेस तू? तुझां गाव कुठलां?” तयाने गतला गवचारलां.

गबचारी वधू भीतीने पाांढरीफटक पडली. आपला भूतकाळ अजून आपला पाठलाग करतोय असां गतला वाटलां असावां.

अलॉनने गतच्याकडे पाहू न गस्मत केलां, “सीररयामधून आली आहे स ना तू? बोटीतून?”

वधूने तयाच्याकडे अगवश्वासाने पागहलां, आगण तयाला कडकडू न गमठी मारली आगण अश्रूपण
ू व डोळ्याांनी आपल्या पतीशी तयाची
ओळख करून गदली - “या माणसाने मला सीररयामधून बाहे र काढलां, म्हणून आपलां लग्न होतांय!”

*" अलॉनच्या मते या कामगगरीसाठी तयाने आगण तयाच्या सहकाऱ्याांनी पतकरलेल्या सगळ्या धोकयाांचां तया क्षणी साथव क झालां
होतां! "*

116
 मोसाद

१३
५ ऑकटोबर १९७३, लांडन. ‘ डु बी ’ हे टोपणनाव असणाऱ्या एका मोसाद एजांटला इगजप्तची राजधानी कैरोमधून रात्री दीड
वाजता एक कॉल आला. ईस्रायलच्या लांडनमधल्या वगकलातीगशवाय मोसादच्या मालकीची लांडनमध्ये अनेक घरां होती.
तयातल्या एका ‘ सुरगक्षत घर ’ गकांवा सेफ हाऊसमधून डु बी आपलां काम करत असे. इथे असलेल्या फोनचा नांबर फारच कमी
जणाांना मागहत होता आगण गतथे नेहमी सकाळी गकांवा दुपारीच फोन येत असत. तयामुळे रात्री दीड वाजता फोन येणां हीच
अनपेगक्षत गोष्ट होती.

डु बीने फोन उचलला. पलीकडू न कोण बोलतांय हे कळल्यावर तयाची उरलेली झोप उडाली. कैरोमधून बोलणारा माणूस
ै ी एक होता. तयाच्या अगस्ततवाबद्दल मोसादमध्येच जेमतेम हाताच्या
मोसादच्या अतयांत महतवाच्या आगण गततकयाच गुप्त हे राांपक
बोटावर मोजण्याइतकया लोकाांना मागहत होतां. मोसादच्या कागदपत्राांमध्ये तयाचा उल्लेख एां जल असा केला जात असे. एां जलने
काही शब्द उच्चारले. ऐकणाऱ्या एखाद्या गतऱ्हाईत माणसाला ते अथव हीन शब्द वाटले असते, पण ते साांकेगतक शब्द होते.
तयातल्या एका शब्दाने डु बी हादरला. हा शब्द होता - केगमकल्स. एां जलने फोन खाली ठे वताच डु बीने मोसादच्या
ईस्रायलमधल्या हे डकवाटव सवला फोन लावला आगण गतथे ड् युटीवर असणाऱ्या अगधकाऱ्याला मोसाद सांचालक झ्वी झमीरशी बोलू
देण्याची गवनांती केली. झमीर फोनवर आल्यावर डु बीने एां जलशी झालेलां सगळां बोलणां तयाला ऐकवलां आगण जेव्हा केगमकल्स
हा शब्द झमीरने ऐकला, तेव्हा तयाने ताबडतोब लांडनला जाण्याचा गनणव य घेतला.

तयाला एवढी घाई करणां भागच होतां, कारण केगमकल्स या शब्दाचा अथव होता - ईस्रायलवर लगे चच हल्ला होऊ शकतो!

आपल्या शेजारील अरब राष््ाांकडू न असा हल्ला होण्याची अपेक्षा ईस्रायलला १९६७ पासून होती. तया वर्षी झालेल्या ६
गदवसाांच्या युद्धात ईस्रायलने आपल्या अरब शत्रूांकडू न भरपूर मोठा भूभाग हस्तगत केला होता - इगजप्तकडू न गसनाई द्वीपकल्प
आगण गाझा, सीररया कडू न गोलान टेकड् या आगण जॉडव नकडू न वेस्ट बाँक आगण जेरुसलेम. आता गोलान टेकड् याांवर, सुएझ
कालव्याच्या पूवव गकनाऱ्यावर आगण जॉडव न नदीच्या जवळपास सांपण ू व पगिम गकनाऱ्यावर ईस्रायली सैन्याची गस्त चालू होती.
अरब देश, गवशेर्षतः इगजप्त आगण सीररया अधूनमधून ईस्रायलचा सूड उगवण्याच्या घोर्षणा करत असत, पण मोठां युद्ध करण्याचा
तयाांनी प्रयतन केला नव्हता. तयाच दरम्यान काही महतवाच्या घटना घडल्या.

१९७० मध्ये इगजप्तच्या राष््ाध्यक्षाचा - गमाल अब्दुल नासरचा मृतयू झाला आगण तयाच्या जागी तयाचा गनष्ठावांत सहकारी
अन्वर सादात सत्तेवर आला. दुसरीकडे सीररयामध्ये राजयक्राांती झाली आगण हाफेझ अल असदने सत्ता काबीज केली.
ईस्रायलमध्ये पांतप्रधान लेवी एश्कोल याांच्या गनधनानांतर तयाांच्या मांगत्रमांडळात परराष््मांत्री असलेल्या गोल्डा मायर याांची
पांतप्रधानपदी गनवड झाली. तयाांनी ईस्रायलच्या सांरक्षणमांत्रीपदी गनवड केली ती धुरांधर सेनानी मोशे दायान याांची.

सादात आगण असद हे दोघेही दोन टोकाांवरचे नेते होते. असद सीररयन वायुदलाचा प्रमुख होता. सीररयन बाथ पक्षाच्या प्रमुख
ै ी एक होता. १९६० ते १९७० या काळात सीररयामध्ये झालेल्या प्रतयेक राजयक्राांतीमध्ये तयाचा सहभाग होता आगण
नेतयाांपक
शेवटी १९७० मध्ये जेव्हा तयाने सीररयामध्ये सत्ता हस्तगत केली, तेव्हा तो सीररयामध्ये स्थैयव आगण शाांतता प्रस्थागपत करे ल
अशी सगळ्याांची, अगदी ईस्रायलसारख्या तयाच्या शत्रूांचीही खात्री होती, आगण झालांही तसांच. २००० मध्ये गनधन होईपयं त
असदची सीररयावरची पकड वादातीत आगण पोलादी होती. सत्तेवर आल्यानांतर असदने अांतगव त बांडाळी मोडू न काढणे आगण
देशाची आगथव क पररगस्थती सुधारणे या गोष्टींना प्राधान्य दे ण्याचां जाहीर केलां होतां. ईस्रायलसाठी ही गदलासा दे णारीच गोष्ट
होती.

इगजप्तचा सादात असदच्या बरोबर उलटां व्यगक्तमतव होतां. तो नासरच्या कररष्म्यापुढे झाकोळू न गेलेला नेता होता. तयाला
नासरचा उजवा हात म्हणून जरी इगजप्तबाहे र ओळखत असले, तरी तो सत्तेवर येईपयं त तयाच्याबद्दल कोणालाही फारशी मागहती
नव्हती. मोसादमधल्या इगजप्त डे स्कवर असलेल्या तज्ञाांच्या मते सादातकडे दे शाला युद्धात एक कणखर आगण सक्षम नेततृ व

117
 मोसाद

देण्याची क्षमता नव्हती. या घटनाांच्या थोडां आधी ईस्रायलमध्ये ही पांतप्रधान लेवी एश्कोल याांचां गनधन झालां आगण तयाांच्या
मांगत्रमांडळात परराष््मांत्री असलेल्या गोल्डा मायर ईस्रायलच्या पांतप्रधान झाल्या. तयाांच्यासारखां कणखर नेततृ व लाभल्यामुळे
सांपण ू व देशाने आनांद व्यक्त केला. मायर याांच्या मांगत्रमांडळात सांरक्षणमांत्री असलेले मोशे दायान हे ही तयाांच्या १९६७ च्या
युद्धातील कामगगरीमुळे प्रगसद्ध होतेच. “ ईस्रायलची सुरक्षा अतयांत योग्य हाताांमध्ये आहे ” असां मत जवळपास सवव च वृत्तपत्रां
व्यक्त करत होती.

५ ऑकटोबरच्या या फोन कॉलच्या आधी काही आठवडे जॉडव नचा राजा हु सेन स्वतः गुप्तपणे ईस्रायलला आला आगण तयाने
मायर आगण दायान याांची भेट घेतली. नासरच्या मृतयूनांतर जॉडव नने ईस्रायलबरोबर शाांतता प्रस्थागपत केलेली होती. तयाचां एक
कारण म्हणजे पॅलेगस्टनी दहशतवाद्याांचा दोघाही दे शाांना होत असणारा त्रास. सवव अरब राष््ाांमध्ये जॉडव नची गुप्तचर सांस्था
सवाव त अद्ययावत आगण वास्तवाची जाणीव असणारी आहे असां मोसादचां मत होतां. तयामुळे जेव्हा राजा हु सेनने या भेटीत इगजप्त
आगण सीररया ईस्रायलवर आक्रमण करण्याची तयारी करत आहे त अशी धोकयाची सूचना मायर आगण दायान याांना गदली,
तेव्हा मोसादने तयाकडे गांभीरपणे लक्ष द्यायचां ठरवलां, पण तयाांच्यासमोर एक अनपेगक्षत अडथळा उभा रागहला. जगातल्या
प्रतयेक लोकशाही देशामधली अपररहायव गोष्ट - गनवडणूक. गोल्डा मायर याांच्या नेततृ वाखाली लेबर पक्ष पगहल्याांदाच
गनवडणूक लढवत होता, तयामुळे तयाांचां सांपण ू व लक्ष तयाच्याकडे लागलां होतां. प्रमुख गवरोधी पक्ष असलेल्या गलकुड पक्षाने
यावेळी लेबर पक्षापुढे आव्हान उभां केलां होतां, आगण सुएझ कालव्याच्या आसपास असणारी शाांतता हा या गनवडणुकीत प्रमुख
मुद्दा होता. मायर आगण दायान याांचां लक्ष गनवडणुकीकडे असल्यामुळे तयाांनी राजा हु सेनने गदलेल्या इशाऱ्याकडे जेवढां द्यायला
पागहजे तेवढां लक्ष गदलां नाही.

आगण आता ५ ऑकटोबरच्या गदवशी सुएझ कालव्याच्या आसपास असणारी शाांतता भांग होण्याची पूणव गचन्हां गदसत होती.

मोसाद सांचालक झमीरने एां जलने केलेला फोन प्रचांड गाांभीयाव ने घेतला होता. मोसादने अशा प्रसांगी जो प्रगतसाद द्यायचा
असतो, तो कायाव गन्वत केला आगण तयानुसार झमीर ताबडतोब तेल अवीवहू न लांडनला रवाना झाला. लांडनच्या गजबजलेल्या
बॉ ांड स््ीटवर एका सहा मजली इमारतीच्या सवाव त वरच्या मजल्यावर असलेल्या एका फ्लॅटमध्ये झमीर आगण एां जल भेटत
असत. हा फ्लॅट गतथल्या एका जयू इस्टेट एजांटने मोसादला कमी दरामध्ये गमळवून गदला होता. एां जल आगण इतर परकीय
मोसाद हस्तकाांना सुरगक्षत वातावरणात भेटणां हा तयामागचा उद्दे श होता. तयाने या घरात प्रवेश करताच १० मोसाद एजांट्सनी
आजूबाजूच्या रस्तयाांवर आगण इमारतींवर नजर ठे वायला सुरुवात केली. एां जलबरोबर एवढ् या भेटी होऊनसुद्धा जराही गाफील
राहायला झमीर तयार नव्हता. समजा एां जल हा इगजप्शीयन गुप्तचर सांघटनेचा दुहेरी हे र असला तर? समजा तसां नसलां, पण
तयाची खरी ओळख इगजप्शीयन गुप्तचर यांत्रणेला समजली आगण तयाांनी तयाला अटक करून मुद्दामहू न ईस्रायलच्या एका
हेराला पकडण्यासाठी पाठवलां असलां तर? हा धोका पतकरण्याची मोसादची तयारी नव्हती.

झमीर लांडनला अथाव तच तयाच्या खऱ्या पासपोटव वर आलेला नव्हता. गिगटशाांना काही कळावां अशी तयाची इच्छा नव्हती.
तयाच्या मनावरचां दडपण वाढत होतां, कारण एां जलचाही पत्ता नव्हता. पण साधारण दुपारच्या सुमारास तयाला रोममधल्या
मोसाद स्टेशनकडू न एां जल रोममध्ये काही वेळ थाांबला असल्याची आगण आता गतथून गनघाला असल्याची बातमी समजली.

एां जल लांडनला रात्री साडे नऊ वाजता पोचला. तोही दुसऱ्या पासपोटव वर प्रवास करत होता. तयाला झमीरपयं त पोचायला रात्रीचे
११ वाजले.

दरम्यानच्या काळात ईस्रायलमध्ये योम गकप्पूर सणाची सुरुवात झाली होती. सवव काम थाांबलां होतां. अगदी रे गडओ आगण टीव्ही
याांचां प्रसारणसुद्धा. रस्तयाांवर सामसूम होती. सरकारी आगण खाजगी कायाव लयाांना सुट्ट्या जाहीर झाल्या होतया. ईस्रायलच्या
सरहद्दींचां सांरक्षण करणारे सैगनक पहारा दे त होते, पण तयाांचीही सांख्या कमी होती.

118
 मोसाद

एां जल आगण झमीर याांच्यात झालेली भेट जवळपास २ तास चालली. डु बीने दोघाांमध्ये झालेल्या सांभार्षणाचा शब्दन् शब्द
नोंदवून घेतला होता.

१ वाजता तयाांच्यातलां सांभार्षण सांपल्यावर झमीरने एां जलला तयाची ठरलेली फी - एक लाख अमेररकन डॉलसव - चुकती केली
आगण ईस्रायलला एक तातडीचा गुप्त सांदेश पाठवण्याची तयारी केली. पण ईस्रायलच्या वगकलातीलाही योम गकप्पूरची सुट्टी
लागल्यामुळे हा सांदेश ईस्रायलला पाठवणार कसा हा मोठा प्रश्न होता.

शेवटी झमीरचा पारा चढला. फ्रेडी ऐनी हा तयाचा प्रमुख सहाय्यक होता. तयाला आपला बॉस कुठे तरी गेलेला आहे , एवढां मागहत
होतां. झमीरने ईस्रायली वगकलातीत असलेल्या नाईट ड् युटी ऑपरे टरला साांगनू तयाला उठवायला साांगगतलां. जवळपास दीड
तास प्रयतन केल्यावर ऐनी फोनवर आला.

“एक काम कर. आधी तुझ्या चेहऱ्यावर थांड पाणी मार, आगण मग कागद आगण पेगन्सल घेऊन ये,” झमीर म्हणाला. ऐनीने तसां
केल्यावर झमीरने तयाला सांदेश लांडनहू न साांगगतला - आजच्या गदवसाच्या शेवटी कांपनी करारावर सह्या करे ल.

फ्रेडी ऐनीला या सांदेशाचा अथव जरी मागहत नसला, तरी असा सांदेश आल्यावर काय करायचां ते मागहत होतां. तयाने ताबडतोब
ईस्रायलच्या लष्करी आगण राजकीय नेतयाांना फोन करून हा सांदेश द्यायला सुरुवात केली. या सांदेशाचा अथव होता - आज
युद्धाला सुरुवात होणार आहे.

नांतर सकाळ झाल्यावर झमीरने एक गवस्तृत सांदेश पाठवला. तयात असां म्हटलां होतां - आज सांध्याकाळी सूयाव स्ताच्या आधी
इगजप्त आगण सीररया याांचां सैन्य आपल्यावर आक्रमण करे ल. आज आपल्या दे शात सावव जगनक सुट्टी आहे हे तयाांना मागहत आहे
आगण तयाांचा असा गवश्वास आहे की ते आज रात्र व्हायच्या आत सुएझ कालव्याच्या आपल्या बाजूला पोचलेले असतील. ते जया
पद्धतीने हा हल्ला करतील, तयाची मागहती आपल्याला गमळालेली आहे . एां जलच्या मते सादात अजून उशीर करू शकत नाही,
कारण तयाने इतर अरब दे शाांच्या प्रमुखाांना वैयगक्तकररतया शब्द गदलेला आहे , आगण तो आपलां वचन पाळणार आहे . तयामुळे
आज हल्ला होईल याची ९९.९ टकके शकयता आहे . तयाांना तयाांचा गवजय होईल याची पूणव खात्री आहे . तयामुळेच जर या
योजनेबद्दल कुणाला समजलां, तर युद्ध थाांबवण्यासाठी प्रयतन होतील अशी तयाांना भीती वाटते आहे . रगशया या युद्धात तटस्थ
राहणार आहे.

झमीरच्या या सांदेशाने ईस्रायलच्या सुरक्षायांत्रणेत एकच खळबळ माजली. जरी झमीरच्या मागहतीच्या सतयतेबद्दल कुणी
उघडपणे शांका घेतली नाही, तरी तयाचा हा सांदेश बऱ्याच जणाांना अगतरां गजत वाटला. या लोकाांमध्येच एक होता अमान (लष्करी
गुप्तचर सांस्था) चा प्रमुख जनरल एली झाईरा. झाईराच्या मते युद्धाची कोणतीही शकयता नव्हती. जेव्हा मोसादने तयाला सुएझ
कालव्याच्या इगजप्शीयन गकनाऱ्यावर इगजप्तचे सैगनक आगण रणगाडे याांची वाढलेली सांख्या दाखवून गदली, तेव्हा झाईराने ते
उडवून लावलां. तयाच्या मते ही इगजप्तची एक चाल होती आगण ईस्रायलमध्ये घबराट पसरवणां हा तयामागचा हे तू होता. तयाने हा
आक्षेप नोंदवल्यावर मोसादने तयाला ईस्रायली सैन्याच्या ्ान्सगमटसव नी गटपलेली आगण मोसादच्या के.जी.बी. मधल्या
हस्तकाांनी खात्री करून घेतलेली एक मागहती साांगगतली. सोगव्हएत रगशयाने इगजप्त आगण सीररयामध्ये जे लष्करी सल्लागार
पाठवले होते, ते आगण तयाांचे कुटु ांबीय याांना दे श सोडू न परत रगशयाला जायला साांगण्यात आलां होतां, आगण हा आदे श
मॉस्कोहू न आला होता. असां का यावर झाईराकडे काहीही उत्तर नव्हतां.

झाईरा आगण तयाच्याप्रमाणे युद्ध होणार नाही असां मानणारे जे लोक होते, तयाांना असां वाटण्यामागे दोन कारणां होती. तयाांच्या
मते इगजप्तने ईस्रायलवर हल्ला फक्त दोन गोष्टींची पूणव खात्री झाल्यावरच केला असता - सोगव्हएत रगशयाकडू न इगजप्तच्या
वायुदलाला लढाऊ जेट गवमानां, बॉम्बसव आगण क्षेपणास्त्रां गमळाली पागहजेत ही पगहली गोष्ट आगण इतर अरब राष््ाांनी इगजप्तला
या युद्धासाठी सहकायव करावां ही दुसरी गोष्ट. जोपयं त या दोन्हीही गोष्टी होत नाहीत, तोपयं त इगजप्त ईस्रायलवर हल्ला

119
 मोसाद

करणार नाही असां या लोकाांचां म्हणणां होतां. तयाांच्या मते इगजप्त धमकया दे ईल, गोळीबार करे ल, पण प्रतयक्ष युद्ध करायची
गहम्मत करणार नाही.

या तकाव ला तसा काही अथव नव्हता, कारण १९६७ च्या युद्धाच्या वेळीही या लोकाांना इगजप्तबद्दल असांच वाटलां होतां, पण ते
चुकीचां ठरलां होतां. तयावेळी इगजप्तच्या सैन्यापैकी जवळपास ६०% सैन्य येमेनमध्ये गतथल्या सैन्याशी लढत होतां, आगण
ईस्रायली सैन्याला ही खात्री होती, की येमेनमध्ये सैन्य अडकलेलां असताना नासर ईस्रायलवर आक्रमण करणार नाही. पण
१५ मे १९६७ या गदवशी अचानक इगजप्तच्या फौजा गसनाई द्वीपकल्प पार करून ईस्रायली सीमारे र्षेच्या गदशेने झेपावल्या होतया.
तयाच वेळी नासरने सुएझ कालव्याच्या गनरीक्षणासाठी असलेल्या सांयुक्त राष््सांघाच्या गनरीक्षकाांना इगजप्तमधून हद्दपार केलां
होतां आगण ताांबडा समुि ईस्रायली जहाजाांसाठी बांद केला होता. ईस्रायली सैन्याच्या हे तयाचवे ळी लक्षात यायला पागहजे होतां,
की अपुरां सैन्य गकांवा न झालेली तयारी वगैरे गोष्टींनी इगजप्तला काहीही फरक पडत नाही. ईस्रायल नष्ट करण्याची इच्छा ही
एकमेव गोष्ट पुरेशी आहे . पण अवघ्या ६ गदवसाांत ईस्रायलने ३ अरब राष््ाांच्या सैन्याला तीन वेगवेगळ्या गठकाणी पाणी पाजलां
आगण मध्यपूवेत आपणच बलाढ् य आहोत हे गसद्ध केलां. तयाच्या आनांदात हा मुद्दा सगळे जण गवसरून गेले.

६ ऑकटोबर १९७३ या गदवशी सकाळी पांतप्रधान गोल्डा मायर याांनी जी मांगत्रमांडळ आगण सैन्यागधकारी याांची एकगत्रत बैठक
बोलावली, तयात इगजप्त आगण गतथल्या राजयकतयां चा बेभरवशी स्वभाव हा मुद्दा होताच. या बैठकीत झाईराला अनपेगक्षतपणे
काही मांत्र्याांचा पागठां बाही गमळाला. याआधी दोनदा - नोव्हें बर १९७२ मध्ये आगण मे १९७३ मध्ये एां जलने हल्ला होणार आहे , अशी
शकयता वतव वली होती. दोन्हीही वेळेला हल्ला झाला नव्हता, पण तयाच्यामुळे ईस्रायलला मोठ् या प्रमाणात राखीव सैन्य
मैदानात उतरवावां लागलां होतां. तयाचा खचव जवळपास ३५ लाख अमेररकन डॉलसव एवढा झाला होता. गशवाय दोन्हीही वेळेला
एां जलला पैसे द्यावे लागले होते ते वेगळां च.

शेवटी पांतप्रधान मायर याांनी तडजोड केली. ईस्रायल आपलां राखीव सैन्य पूणवपणे उतरवणार गकांवा कायव रत करणार नाही,
आगण सुएझ कालव्याच्या इगजप्शीयन बाजूवर प्रगतबांधातमक हल्लेही चढवणार नाही. थोडकयात, युद्ध सुरु करण्याची
जबाबदार इगजप्तवर सोडू न दे णार, पण प्रगतकारासाठी तयार राहणार.

झमीर या बैठकीला हजर राहू शकला नाही, कारण तो लांडनहू न गनघाला होता, पण ईस्रायलमध्ये उतरल्यावर तयाने पांतप्रधान
आगण सांरक्षणमांत्री याांची भेट घेतली आगण युद्ध होणार असल्याचा ठाम गवश्वास व्यक्त केला.

दुपारी २ वाजता तेल अवीवमधल्या जनरल झाईराच्या ऑगफसमध्ये तयाला तयाच्या सहाय्यकाने एक टेलेकस सांदेश आणून
गदला. तो वाचून झाईरा घाईघाईने ऑगफसच्या बाहे र पडला.

जेमतेम पांधरा गमगनटाांत ईस्रायलमधल्या महतवाच्या शहराांमध्ये हवाई हल्ल्याच्या सूचना दे णाऱ्या सायरन्सनी योम गकप्पूरची
शाांतता भांग केली. युद्धाला सुरुवात झाली.

६ ऑकटोबरला सुरु झालेल्या या युद्धाची २३ ऑकटोबर या गदवशी अखेर झाली. युद्ध सांपल्यावर अमानच्या अगधकाऱ्याांनी
एां जलवर तयाांना जाणूनबुजन ू चुकीची मागहती गदल्याचा आरोप केला. तयाांच्या मते एां जलने सांध्याकाळी हल्ला होणार असां
साांगगतलां होतां, पण प्रतयक्षात हल्ला दुपारी २ च्या सुमारास सुरु झाला. या आरोपाांमुळे वैतागलेल्या एां जलने युद्ध सांपल्यावर हे
शोधून काढलां, की हल्ल्याची वे ळ सांध्याकाळचीच होती, पण सादात आगण असद याांच्यात झालेल्या एका सांभार्षणानांतर ही वेळ
आयतया वेळी बदलण्यात आली. तयावेळी एां जल लांडनहू न कैरोला परत यायला गनघाला असल्यामुळे तयाला याबद्दल काहीही
मागहत नव्हतां आगण तयामुळे ईस्रायलपयं त ही बातमी पोचवण्याची कुठलीही व्यवस्था तयाच्याकडे नव्हती आगण तो तयाच्या
राष््ाध्यक्षाांना जाबही गवचारू शकत नव्हता.

मोसादनेही याबद्दल आपला गनर्षेध नोंदवला. मोसाद सांचालक झ्वी झमीरने अतयांत कडक शब्दाांमध्ये अमान अगधकाऱ्याांना,
गवशेर्षतः अमानचा प्रमुख एली झाईराला साांगगतलां की मोसादसाठी एां जल हा इगजप्तच्या सरकार मध्ये असलेला हे र आहे , पण

120
 मोसाद

अमानचे अगधकारी तयाला इगजप्तमध्ये असलेला ईस्रायलचा प्रगतगनधी समजताहे त, जयाने प्रतयेक बातमी, अगदी खडानखडा
आगण तपशीलवार द्यायलाच पागहजे. तयाने तयाांना ही आठवण करून गदली की एां जल हा एक हे र असल्यामुळे जी मागहती
तयाला गमळते आगण जी मागहती तो स्वतःला लपवून दे ऊ शकतो, ती मागहती तो दे तोय. काही मागहती ही एवढी गुप्त असते, की
ती अतयांत थोड् या लोकाांना मागहत असते. जर ती ईस्रायलला समजली हे इगजप्तच्या गुप्तचर यांत्रणेला समजलां, तर ती मागहती
ू ते तया हे राला अटक करू शकतात. तयामुळे मागहती असली, तरी कधीकधी
जया थोड् या लोकाांना आहे , तयाांच्यावर पाळत ठे वन
साांगता येत नाही गकांवा साांगगतली, तरी आपल्या हे राच्या सुरगक्षततेसाठी ते जाहीर करता येत नाही.

युद्धाच्या दरम्यान एां जलने इगजप्त आगण ईस्रायल याांच्यात मोठा सांघर्षव टाळण्याचे अनेक प्रयतन केले. उदाहरणाथव जेव्हा इगजप्तने
गसनाईवर स्कड क्षेपणास्त्राांचा मारा केला, तेव्हा ईस्रायलने आपली एक सांपण ू व गडगव्हजन गसनाईच्या रोखाने पाठवली होती,
पण इगजप्त अजून क्षेपणास्त्राांचा मारा करणार नाही, या एां जलने गदलेल्या मागहतीमुळे ईस्रायली सैन्य गसनाई ओलाांडून
इगजप्तमध्ये घुसलां नाही.

योम गकप्पूर युद्धाच्या दोन आघाड् या होतया. नैऋतय - इगजप्तगवरुद्ध आगण ईशान्य - सीररयागवरुद्ध. नैऋतय आघाडीवर ईस्रायली
सैन्य सांरक्षक पगवत्र्यात होतां, पण ईशान्येला तयाांनी सगळी कसर भरून काढत पूणव आक्रमक भूगमका स्वीकारली होती.
१९६७ मध्ये गोलान टेकड् याांचा जो भाग ईस्रायलच्या ताब्यात आला होता, तयाव्यगतररक्त अजून काही टेकड् या तयाांनी यावेळी
ताब्यात घेतल्या आगण गतथून सीररयन सैन्याला उखडू न टाकलां. युद्ध थाांबलां, तयावे ळी ईस्रायली तोफखान्याच्या दोन
गडगव्हजन्स सीररयाची राजधानी दमास्कसपासून अवघ्या २० मैलाांवर पोचल्या होतया. नैऋतयेला इगजप्शीयन सैन्य सुएझ
कालव्याच्या ईस्रायली बाजूला ५ मैल आत घुसलां पण तयाांना या यशाचां रुपाांतर अांगतम गवजयात करता आलां नाही. तयाांना
चकवून ईस्रायली सैन्याच्या दोन गडगव्हजन्सनी तयाांना कोंडीत पकडलां आगण माघार घ्यायला लावली.

कागदोपत्री जरी ईस्रायलने युद्ध गमावलां नव्हतां, तरीही मानसशास्त्रीय दृष्ट् या या युद्धाचा ईस्रायली राजकीय आगण लष्करी
नेततृ वावर खोलवर पररणाम झाला. अवघ्या ६ वर्षां पवू ी गमळवलेला गनणाव यक गवजय यावेळी ईस्रायलला गमळवता आला नव्हता.
गसनाईसारख्या अवाढव्य प्रदे शात ईस्रायली सैन्य ठे वण्याचा वेडेपणाही लष्कराच्या लक्षात आला होता. या युद्धातली ईस्रायली
मनुष्यहानीसुद्धा भरपूर होती - २६५६ मृतयू आगण ७२५१ जखमी.

इगजप्तमध्येही राष््ाध्यक्ष सादातला इगजप्तच्या अपुऱ्या ताकदीचा अांदाज आला होता. तयामुळे या युद्धानांतर इगजप्त आगण ईस्रायल
याांच्यात प्रथम युद्धबांदी, नांतर परस्पराांच्या सरहद्दींचा आदर करण्याचे करार आगण नांतर मैत्री या प्रगक्रयेला सुरुवात झाली.
ततकालीन अमेररकन अध्यक्ष गजमी काटव र याांच्या पुढाकाराने अमेररकेतील काँप डे गव्हड या गठकाणी सादात आगण ईस्रायलचे
ततकालीन पांतप्रधान मेनॅचम बेगगन याांच्यात करार झाला आगण इगजप्तने ईस्रायलला मान्यता गदली आगण हातगमळवणी केली.
मोरोकको आगण जॉडव न यानांतर अजून एक अरब दे श ईस्रायलचा गमत्र झाला. बेगगन आगण सादात एकमेकाांचे व्यगक्तगत गमत्र
बनले. ईस्रायलबरोबर केलेल्या कराराची सादातला मात्र दुदैवाने गकांमत चुकवायला लागली. इगजप्तमध्ये झालेल्या
राजयक्राांतीच्या वधाव पनगदनाच्या गदवशी सांचलनात मानवांदना स्वीकारत असताना सादातचा इगजप्शीयन सैन्यातील असांतुष्ट
आगण पुराणमतवादी अगधकाऱ्याांनी खून केला. तयाच्या अांतययात्रेत बेगगन स्वतः सहभागी झाले होते.

पण या सगळ्या नांतर घडलेल्या गोष्टी. युद्ध झाल्यामुळे झमीरचां एां जलने साांगगतलेल्या मागहतीचां गवश्ले र्षण बरोबर होतां, हे गसद्ध
झालां. युद्ध सांपल्यावर मोसादने म्युगनक ऑगलांगपक खेळाांमध्ये मारल्या गेलेल्या ईस्रायली खेळाडू ां च्या हतयेचा सूड घेण्यासाठी
चालू केलेलां ऑपरे शन राथ ऑफ गॉड परत हाताांत घेतलां. झमीर मोसादमधून गनवृत्त झाला आगण तयाची जागा जनरल
गयतझाक होफीने घेतली.

गनवृत्तीनांतर झमीरबद्दल ईस्रायली सुरक्षायांत्रणेचां आगण लोकाांचांही मत चाांगलां होतां. जेव्हा तयाने योम गकप्पूर युद्धाबद्दल आधी
सूचना गदली होती, हे बाहे र आलां, तेव्हा तयाचां अजूनच कौतुक व्हायला लागलां. जर तयावे ळच्या नेततृ वाने झमीरचां म्हणणां
ऐकलां असतां तर ईस्रायलचां एवढां नुकसान झालां नसतां. अनेक मांत्र्याांनी यावर असां म्हटलां, की ईस्रायलने तयावेळी इगजप्तवर

121
 मोसाद

हल्ला केला नाही, कारण युद्ध सुरु केल्याचा ठपका ईस्रायलला नको होता. यावर लोकाांचां असां मत पडलां, की १९६७ मध्ये
ईस्रायलनेच इगजप्तवर हल्ला करून इगजप्तचां वायुदल उध्वस्त केलां होतां. तेव्हा असा गवचार ईस्रायली नेततृ वाने का केला नाही?
गशवाय महतवाचां काय आहे - दे शाचां रक्षण की आांतरराष््ीय जनमत?

काही वर्षां नी तेल अवीव गवद्यापीठातले इगतहासकार डॉ. उरी बार-योसेफ याांचां या युद्धावर गलगहलेलां पुस्तक प्रगसद्ध झाले. या
पुस्तकात झमीर आगण एां जल याांची मुक्तकांठाने स्तुती केली होती. योसेफ याांच्या मते एां जलच्या सूचनेमुळेच गोलान
टेकड् याांच्या प्रदे शात ईस्रायली तोफखाना वेळेवर पोचू शकला आगण नाफाहू न ईस्रायलची सीमारे र्षा ओलाांडू पाहणाऱ्या
सीररयन सैन्याला थोपवू शकला.

हे पुस्तक प्रकागशत झाल्यावर गदारोळ झाला. जनमताच्या रे ट् यामुळे ईस्रायली सरकारने एक चौकशी आयोग नेमला. योम
गकप्पूर युद्धाच्या आधी आगण दरम्यान कशा प्रकारे गनणव य घेतले गेले, तयाची छाननी करणां हे या आयोगाचां काम होतां. सवोच्च
न्यायालयाचे माजी न्यायाधीश गशमॉन अग्रानॅट हे या आयोगाचे अध्यक्ष होते. या आयोगाने जनरल एली झाईरा आगण इतर
अनेक अमान अगधकाऱ्याांच्या बडतफीची गशफारस केली, आगण सरकारने ती अांमलातही आणली.

पण एक प्रश्न अजूनही अनुत्तरीत होता. एां जल हा नककी कोण आहे ? ईस्रायलमध्ये या प्रश्नावरून बराच उहापोह झाला. काही
कादांबऱ्या आगण गचत्रपटसुद्धा या गवर्षयाबाबत गनमाव ण झाले. अथाव तच तयाांच्यात माांडलेले तकव चुकीचे होते. एक गोष्ट नककी
होती - एां जल हा इगजप्तच्या सरकारमधला माणूस होता आगण तो सत्ताकेंिाच्या अतयांत जवळ होता. पण तो नककी कोण होता,
याबद्दल काही मोजके अगधकारी सोडले तर कोणालाही मागहत नव्हतां.

इकडे जनरल झाईरा आपल्या बडतफीमुळे सांतापला होता. तयाने आपण गनदोर्ष आहोत हे गसद्ध करण्यासाठी एक पुस्तक
गलहायचां ठरवलां. या पुस्तकात तो योम गकप्पूर युद्धाबद्दल तयाची बाजू माांडणार होता, जी तयाच्या मते ईस्रायली सरकारने
तयाला माांडू गदली नव्हती. तयाला आपण एां जलच्या म्हणण्यावर का गवश्वास ठे वला नाही, याचां स्पष्टीकरण द्यायचां होतां, कारण
तयाने एां जलने गदलेली सूचना न स्वीकारणां हे तयाच्या बडतफीमागचां एक प्रमुख कारण होतां.

तयाने आपल्या पुस्तकात एां जलचां नाव जाहीर केलां नाही, पण असां प्रगतपादन केलां, की एां जल हा मोसादची गदशाभूल
करण्यासाठी इगजप्शीयन गुप्तचर यांत्रणेने पाठवलेला एक दुहेरी हे र होता. ईस्रायलमधल्या काही पत्रकाराांनी झाईराला पागठां बा
गदला. तयाांच्या मते एां जल हा दुहेरी हे र होता आगण तयाचां काम म्हणजे मोसादला काही खरी आगण बरीचशी खोटी मागहती
पुरवणां हे होतां. ही खोटी मागहती इतकी बेमालूमपणे खऱ्या मागहतीत दडवलेली होती, की मोसादच्या गवश्ले र्षकाांना ती वेगळी
काढणां जवळपास अशकय होतां. आगण मग एां जलवर जेव्हा मोसादचा पूणव गवश्वास बसला, तेव्हा तो एक अशी खोटी मागहती
मोसादला देणार होता, की तयामुळे मोसादची यांत्रणा उध्वस्त झाली असती.

वतव मानपत्रातली स्टोरी म्हणून हा जबरदस्त धमाका होता. तयामुळे झाईराची भूगमकाही स्पष्ट होत होती, पण एकच प्रश्न होता.
झाईरा आगण तयाच्या पाठीराख्याांचां एका गोष्टीकडे दुलवक्ष झालां होतां. एां जलच्या पगहल्या अहवालापासून ते आत्तापयं त सगळी
मागहती १०० % खरी होती. मोसादने ती पडताळू नही पागहली होती. मग एां जलने नककी कुठे मोसादचा गवश्वासघात केला
होता?

गशवाय जेव्हा इगजप्तचां सैन्य सुएझ कालव्याच्या इगजप्शीयन गकनाऱ्यावर जमा झालां होतां, तेव्हा एां जल हे मोसादला साांगू
शकला असता, की इगजप्तचा युद्ध करण्याचा काहीही हे तू नाही. सैन्याची जमवाजमव ही फक्त एक हू ल आहे . पण तयाने तसां
केलां नव्हतां. तयाने डु बीशी सांपकव साधला - केगमकल्स हा साांकेगतक शब्द वापरला, मग तो स्वतः लांडनमध्ये आला आगण
झमीरला भेटला, तयाने ठासून साांगगतलां की हल्ला होणार आहे आगण तयाप्रमाणे हल्ला झालासुद्धा. उलट जया वेळेला होणार असां
एां जलने साांगगतलां होतां, तयाच्याआधी झाला. एां जलची ही वागणूक एका दुहेरी हे रापेक्षा पूणवपणे वेगळी होती.

122
 मोसाद

पण झाईरा ऐकायला गकांवा थाांबायला तयार नव्हता. २००४ मध्ये तयाच्या पुस्तकाची नवीन आवृत्ती प्रकागशत होणार होती.
तयावेळी तयाने वतव मानपत्राांमध्ये आगण टेगलगव्हजनवर मुलाखती द्यायचा सपाटा लावला. या कायव क्रमाांमधला एक कायव क्रम
प्रगसद्ध ईस्रायली पत्रकार डॅन मागाव लीतचा टॉक शो होता. तयात झाईराने एां जलचां खरां नाव जाहीर केलां.

अश्रफ मारवान.

अश्रफ मारवान हे नाव जाहीर होताच इगजप्तमध्येच नव्हे , तर सांपण ू व अरब जगात प्रचांड खळबळ उडाली. मारवान ईस्रायली हे र
असू शकेल याची कोणालाच कल्पना नव्हती. सीररयन प्रसारमाध्यमाांनी तर एली कोहे ननांतरचा सवाव त मोठा गवश्वासघात या
शब्दाांत याचां वणव न केलां. खुद्द इगजप्तमध्ये सरकारला तोंड दाखवायला जागा रागहली नाही.

कोण होता अश्रफ मारवान?

तयाचां नाव जनरल झाईराने जाहीर करण्याच्या ३९ वर्षे आधी - १९६५ मध्ये एका सुांदर आगण लाजाळू इगजप्शीयन तरुणीची
एका देखण्या तरुणाशी कैरोमधल्या हे गलओपोगलस टेगनस कोटव वर ओळख झाली. या तरुणीचां नाव होतां मूना. ती गतच्या
वगडलाांची गतसरी मुलगी होती. अभ्यासात ती हु शार होती, असां कोणीही म्हटलां नसतां. तो मान गतच्या मोठ् या बगहणीचा होता.
पण गतच्या सौंदयाव बद्दल लोक बोलायचे. मूना गतच्या वगडलाांची प्रचांड लाडकी होती. तयामुळे गतने जेव्हा या तरुणाबद्दल
आपल्या वगडलाांना साांगगतलां, तेव्हा तयाांनी तयाची मागहती काढली. हा तरुण एका चाांगल्या घराण्यातला होता. तयाचे वडील
सैन्यात अगधकारी होते. तो स्वतः रसायनशास्त्रात पदवी गमळवून सैन्यात दाखल झाला होता आगण मूना तयाच्या प्रेमात पडली
होती - अगदी सपशेल पाय घसरून पडली होती.

या तरुणाला मूनाचे वडील कोण आहे त, हे सुरुवातीला मागहत नव्हतां. पण गतने लवकरच तयाची आपल्या घरच्या लोकाांशी भेट
घडवून आणली आगण तेव्हा तयाला ते समजलां. ते इगजप्तचे राष््ाध्यक्ष होते. गमाल अब्दुल नासर.

मूनाने योग्य गनवड केलेली नाही, असां नासरचां म्हणणां होतां, पण मूना तयाचीच मुलगी होती. तेवढीच हट्टी. ती काहीही
ऐकायला तयार नव्हती. शेवटी नासरने गतच्यापुढे आपला अहांकार आवरता घे तला आगण तया तरुणाच्या वगडलाांना भेटून
लग्नाची तारीख पककी केली. जुल ै १९६६ मध्ये मूना आगण तो तरुण गववाहबद्ध झाले. राष््ाध्यक्षाांचा जावई असल्यामुळे या
तरुणाची नेमणूक प्रथम सैन्याच्या रासायगनक सांशोधन गवभागात आगण नांतर राष््ाध्यक्षाांच्या गवज्ञान आगण तांत्रज्ञान
मांत्रालयात करण्यात आली.

या तरुणाचां नाव होतां अश्रफ मारवान. तयाला आपल्या नोकरीत काही आव्हानातमक वाटत नव्हतां. तयाने नासरला लांडनमध्ये
रसायनशास्त्राचां पदव्युत्तर गशक्षण पूणव करण्याची परवानगी मागगतली. नासरनेही गदली, पण मारवान लांडनला एकटाच गेला.
इगजप्तच्या वगकलातीतल्या अगधकाऱ्याांची तयाच्यावर करडी नजर असायची.

पण मारवान जरी प्रगशगक्षत नसला, तरी तयाची वृत्ती जागतवांत हे राची होती. या अगधकाऱ्याांना चकवून लांडनमधल्या पाटीजमध्ये
रात्रभर धमाल करण्यात तो गनष्णात होता. गतथे तयाच्या अने क मैगत्रणी झाल्या आगण तयाांच्यावर पैसे उधळल्यामुळे तयाला
पैशाांची चणचण भासू लागली. आता तयाला तयाचे शौक पूणव करे ल असां कुणीतरी हवां होतां, आगण शोधा म्हणजे सापडे ल या
न्यायाने तयाने तया व्यक्तीला शोधून काढलां.

गतचां नाव होतां सुआद अल सबाह आगण ती एका कुवेती शेखची पतनी होती. गतचां आगण अश्रफचां प्रकरण सुरु झालां, पण नासरने
अश्रफच्या मागे सोडलेल्या हे राांमुळे ते नासरला समजलां. तयाने अश्रफला परत बोलावलां आगण आपल्या मुलीपुढे तयाच्या सवव
लफड् याांचा पाढा वाचून गतने तयाला ताबडतोब घटस्फोट द्यावा अशी मागणी केली. आियाव ची गोष्ट म्हणजे मूनाने गतच्या
वगडलाांची ही मागणी सरळ फेटाळू न लावली, आगण उलट तयाांनाच तयाला लांडनमध्ये एकटां पाठवल्याबद्दल दोर्ष गदला. पण
नासर आता परत अश्रफला लांडनला पाठवायला तयार नव्हता. तयाने मारवानला फक्त तयाचा प्रबांध तयाच्या गशक्षकाांना

123
 मोसाद

देण्यापुरतां लांडनला जायला परवानगी गदली. बाकी वेळात तयाला नासरच्या ऑगफसमध्ये एका सेक्रेटरीचां काम करायचां होतां.
तयाचा पगारही तयाच्या हातात गदला जात नसे. नासरचे लोक तया पगारातून तयाने सुआद अल सबाहकडू न घेतलेले पैसे परत
करत असत.

कदागचत यामुळेच असेल पण १९६९ मध्ये लांडनला आपला शेवटचा प्रबांध सादर करायला आलेल्या अश्रफ मारवानने नासरच्या
गवरोधात जायचां ठरवलां. नासरने तयाच्या घरच्याांसमोर केलेला तयाचा अपमान तो गवसरला नव्हता. तयाने ईस्रायलच्या
वगकलातीत फोन केला आगण गतथल्या एका अगधकाऱ्याशी तो बोलला. तयाने आपण कोण आहोत, हे तया अगधकाऱ्याला
स्पष्टपणे साांगगतलां आगण आपलां नाव मोसादकडे पाठवण्याची गवनांती केली. तया अगधकाऱ्याला हा कुठलातरी खोडसाळपणा
वाटल्यामुळे तयाने तयाकडे लक्ष गदलां नाही. गचडलेल्या मारवानने दुसरा कॉल केला. हा कॉल जया अगधकाऱ्याने घेतला, तयाने
तयाला परत एकदा कॉल करायला साांगगतलां.

या वेळी मारवानचा कॉल श्मुएल गोरे न या मोसाद केस ऑगफसरने घेतला. इगजप्तच्या सरकारी वतुवळातल्या घटनाांवर नजर
ठे वणां हे गोरे नचां काम असल्यामुळे तयाला अश्रफ मारवानच्या मूना नासरशी झालेल्या लग्नाबद्दल मागहत होतां. तयाने
मारवानचां बोलणां ऐकून घेतलां, आगण तयाला यापुढे ईस्रायलच्या वगकलातीत फोन न करण्याची गवनांती केली आगण एक दुसरा
नांबर गदला. तयाचबरोबर तयाने ही मागहती मोसाद सांचालक झ्वी झमीर आगण तझोमेत या मोसादमधील परकीय हस्तकाांच्या
नेमणुकीसाठी जबाबदार असलेल्या गवभागाचा प्रमुख रे हागवया वादी याांना गदली.

वादीला हा फोनकॉल आगण मारवानने गदलेली ऑफर हे सांशयास्पद वाटत होतां. हा कदागचत ईस्रायलच्या हे राांना अडकवण्याचा
डाव असेल, असां तयाचां म्हणणां होतां. झमीरला तसां असू शकेल हे मान्य होतां, पण तयाचबरोबर इगजप्तच्या राष््ाध्यक्षाांचा जावई -
आगण तोही आपल्या सासऱ्यावर गचडलेला - ही सांधी सोडायला तो तयार नव्हता. तयाने वादीला मारवानबद्दल सगळी मागहती
काढण्याचा आदेश गदला. वादीची माणसां लगेच कामाला लागली. मारवानची मगदरा आगण मगदराक्षी याांची आवड, तयाला
असलेली पैशाांची चणचण, तयाचे आगण तयाच्या सासरच्या लोकाांचे गबघडलेले सांबांध वगैरे सगळ्या गोष्टी जेव्हा मोसादला
समजल्या, तेव्हा तयाांनी एक सांधी घेऊन बघायचां ठरवलां.

गोरे नने मारवानशी सांपकव साधला. तो कैरोमध्ये होता, पण प्रबांधातल्या काही चुका सुधारण्याच्या गनगमत्ताने तो परत लांडनला
आला, आगण गोरे नला भेटला. तयाने गोरे नला सरळ साांगगतलां, की इगजप्तच्या ६ गदवसाांच्या युद्धात पराभव झाल्यामुळे तो गनराश
झाला होता, आगण हा पराभव नासरच्या धोरणाांमुळे झाला तयामुळे तयाला नासरच्या गवरोधातली मागहती ईस्रायलला द्यायची
होती. गोरे नने हे सगळां ऐकून घेतलां. पण मारवान हे काम फुकटात करणार नव्हता. तयाला प्रतयेक मागहतीबद्दल १ लाख
अमेररकन डॉलसव एवढी प्रचांड रककम हवी होती.

गोरे नने हे ऐकल्यावर काहीही प्रगतगक्रया गदली नाही. तो मनातून हबकला होता. आजवर मोसादने एवढी मोठी रककम
कुणालाही गदलेली नव्हती. तयाने मारवानला आधी काही गुप्त कागदपत्रां आणून दाखवायला साांगगतली. यामागे मोसादचा
गतहेरी हेतू होता. मारवान जसा दावा करतोय, तयाप्रमाणे तो खरोखरच गुप्त कागदपत्रां आणू शकतो का हे पडताळू न पाहणां हा
एक; तो इगजप्शीयन गुप्तचर यांत्रणेचा दुहेरी हेर नाही, हे पाहणां हा दुसरा आगण तयाला तया कागदपत्राांबरोबर अडकवणां,
जेणेकरून तो नांतर पलटला, तर तयाचा तयाच्याचगवरुद्ध वापर करता येईल हा गतसरा.

मारवानने जास्त वेळ लावला नाही. २२ जानेवारी १९७० या गदवशी तयाने नासरची सोगव्हएत रगशयाच्या लष्करी नेतयाांबरोबर
मॉस्कोमध्ये झालेली जी बातचीत होती, तयाचा पूणव अहवाल मोसादकडे गदला. या बैठकीत नासरने रगशयाकडे लाांब पल्ल्याच्या
बॉम्बर गवमानाांची मागणी केलेली होती.

मोसाद गवश्ले र्षकाांचे डोळे ही मागहती पाहू न नुसते चमकले नाहीत, तर पाांढरे झाले. असां काही यापूवी तयाांच्याकडे आलेलां
नव्हतां. मारवान हा दुहेरी हे र नाही हे आता स्पष्ट झालां होतां. झमीरने डु बीची मारवानबरोबर भेटणारा एजांट म्हणून नेमणूक

124
 मोसाद

केली, आगण लांडनमध्ये तयाांच्या भेटीसाठी एक घर गवकत घे ण्यात आलां. या घरात जी बातचीत होणार होती, ती रे कॉडव
करण्यासाठी अद्ययावत उपकरणां बसवण्यात आली.

कधी भेटायचां, हे मारवान ठरवत असे. तो गनयगमतपणे डु बीला भेटत नसे. जेव्हा तयाच्याकडे साांगण्यासारखां काही असेल,
तेव्हाच तो भेटायचा. हे मोसादला पसांत नव्हतां, पण ही मारवानची मागणी असल्यामुळे तयाांचा नाईलाज होता. मारवानला
गस्त्रयाांची आवड होती हे मागहत असल्यामुळे डु बीने लांडनमधल्या कॉलगल्सव चां एक नेटवकव तयार केलां होतां. या सगळ्या
ै ी एखादीला फोन करत असे. ती मग डु बीला ते
कॉलगल्सव जयू होतया. जेव्हा मारवानला भेटायचां असे, तो या कॉलगल्सव पक
कळवत असे. साधारण आपल्या प्रतयक्ष भेटीच्या एक आठवडा नांतरची तारीख मारवान साांगत असे.

एक हेर म्हणून मारवान जी मागहती मोसादला पुरवत होता, ती पगहल्या दजयाव ची होती. इगजप्त, इगजप्शीयन सैन्य, इतर अरब
राष््ाांशी इगजप्तचे असलेले सांबांध, इगजप्त-रगशया सांबांध, या आगण इतर असांख्य गवर्षयाांवर मारवानने मोसादला मागहती गदली.

मारवान जरी डु बीशी सांपकव साधायचा, तरी तयाचां प्रतयक्ष बोलणां कनव ल मायर मायर हे जरा गवगचत्र नाव असलेल्या अमान
अगधकाऱ्याबरोबर व्हायचां. कनव ल मायर हा अमानच्या इगजप्शीयन सैन्य आगण तयाांच्या रणनीतीचा अभ्यास करणाऱ्या
गवभागाचा प्रमुख होता.

२८ सप्टेंबर १९७० या गदवशी नासरचा मृतयू झाला आगण तयाची जागा अन्वर सादातने घेतली. सादात हा नासरएवढ् या
धडाडीचा माणूस नाही, असां मोसादमधल्या इगजप्त तज्ञाांचां म्हणणां होतां. तयाांच्यामते तो युद्धाचा धोका पतकरण्याची सांधी फार
कमी होती. खुद्द इगजप्तमध्येही लोकाांचां हे च मत होतां.

मारवानला मात्र वेगळा सांशय येत होता. नासरच्या छायेतनू बाहे र येण्यासाठी आगण आपली वेगळी ओळख आगण जरब
सैन्यावर प्रस्थागपत करण्यासाठी सादात ईस्रायलवर हल्ला करू शकतो, असां तयाचां मत होतां. तयामुळे तयाने सादातच्या
बरोबर राहायचां ठरवलां. सादातने तयाला आपल्या अगदी जवळच्या गवश्वासू सहकाऱ्याांमध्ये जागा गदली.

मे १९७१ मध्ये सादातगवरुद्ध इगजप्शीयन लष्कराच्या काही सोगव्हएतवादी अगधकाऱ्याांनी उठाव केला. मोसादला याची
कुणकुण आधी लागली होती. तयाांनी मारवानला ही मागहती गदल्यावर मारवानने सादातला सावध केलां. या कटात इगजप्शीयन
सरकारमधले अनेक महतवाचे लोकही सहभागी झाले होते - माजी उपराष््ाध्यक्ष अली साबरी, माजी युद्धमांत्री महमूद फावझी,
गृहमांत्री शारावी गुमा, आगण इतर बरे च लोक होते. सादात अलेकझाांगड्रया गवद्यापीठाला भेट दे त असताना तयाला ठार मारून
सत्ता हस्तगत करायची तयाांची योजना होती. पण सादातला गमळालेल्या इशाऱ्यामुळे हे कट करणारे लोक पकडले गेले.
तयावेळी सादातच्या बाजूला अश्रफ मारवान ठामपणे उभा होता.

तयाची फळां तयाला गमळालीच. तो आता राष््ाध्यक्षाांचा गवशेर्ष सल्लागार बनला होता. प्रसारमाध्यमाांशी कशा प्रकारे वागायचां.
यावर तो सादातला सल्ला दे त असे. सादातच्या सवव परदे श दौऱ्याांमध्ये आगण बैठकींमध्ये तो सहभागी होत होता.

जसजशी मारवानची सादातशी जवळीक वाढत गेली, तसतशी मोसादला तयाच्याकडू न गमळणारी मागहतीसुद्धा सुधारत गेली.
१९७१ मध्ये सादातने मॉस्कोला अनेक फेऱ्या मारल्या आगण सोगव्हएत युगनयनचे प्रमुख असलेल्या गलओगनद िेझनेव्ह याांना
एक भलीमोठी यादी गदली. या यादीवर असलेली शस्त्रास्त्रां तयाला ईस्रायलवर हल्ला करण्यासाठी हवी होती. या यादीत असलेलां
एक नाव होतां गमग २५ गवमानाचां. ही सांपणू व यादी मारवानमुळे मोसादच्या हातात पडली. नुसती ही यादीच नव्हे , तर िेझनेव्ह
आगण सादात याांच्यात झालेल्या सांभार्षणाचा प्रतयेक शब्द मारवानने मोसादपयं त पोचवला.

मोसाद सांचालक झमीर मारवानमुळे प्रचांड प्रभागवत झाला होता. तयाने गनयम मोडू न मारवानची स्वतः भेट घेतली. तेव्हाच
तयाला एक गवलक्षण गोष्ट समजली. मोसाद ही फक्त एक गुप्तचर सांघटना होती, गजला मारवान इगजप्तमधली मागहती पुरवत
होता. तयागशवाय अमे ररकेची सी.आय.ए., गिटनची एम.आय.६ आगण इटागलयन गसस्मी (SISMI) या सवव गुप्तचर सांस्थाांकडू न

125
 मोसाद

तयाला पैसे गमळत होते. हे सगळां गनवेधपणे चालू होतां, कारण तयाने कधीही तयाला पैसे दे णाऱ्या सांघटनाांच्या बातम्या
एकमेकाांना साांगगतल्या नाहीत. योम गकप्पूर युद्ध सुरु होण्याच्या वेळेस झमीरला लांडनला भेटण्याआधी मारवानने रोममध्ये
जाऊन गसस्मीला तीच बातमी गदली होती.

तयाच्या या गवलक्षण प्रकाराांमुळे मोसादला एकदा फायदाही झाला होता. योम गकप्पूर युद्धाच्या एक मगहना आधी लीगबयन
सरकारने इगजप्तची मदत मागगतली होती. लीगबयाचा हु कूमशहा गद्दाफीची ईस्रायली गवमानसेवा एल अॅलचां एक गवमान
पाडायची इच्छा होती. तयासाठी तो पॅलेगस्टनी अगतरे कयाांची मदत घेणार होते. या अगतरे कयाांची या गवमानाने रोमच्या
गवमानतळावरून उड् डाण केल्यावर ते उडवून द्यायची इच्छा होती.

हे करून गद्दाफीला ईस्रायलवर सूड उगवायचा होता. १९७३ च्या फेिुवारी मगहन्यात गसनाईवरून उडणारां एक लीगबयन नागरी
गवमान ईस्रायलच्या वायुदलाने गैरसमजातून पाडलां होतां. पॅलेगस्टनी दहशतवादी एका गवमानाचां अपहरण करून, तयात भरपूर
स्फोटकां भरून ते ईस्रायलच्या एखाद्या मोठ् या शहरात भर वस्तीत कोसळवणार आहेत, अशी मोसादकडे मागहती होती. जेव्हा
हे लीगबयन झेंडा असलेलां गवमान गसनाईवरून उडताना ईस्रायली वायुदलाच्या रडारवर गदसलां, तेव्हा वायुदलाने सवाव त आधी
या गवमानाला स्वतःची ओळख पटवून द्यायला साांगगतलां. जेव्हा या गवमानाच्या पायलटने तसां केलां नाही, तेव्हा वायुदलाच्या
दोन लढाऊ गवमानाांनी या गवमानाला घेरलां आगण ते जगमनीवर पाडण्यात आलां. ईस्रायली वायुदलाला असां वाटलां की हे तेच
दहशतवाद्याांनी पाठवलेलां गवमान आहे . प्रतयक्षात ते नागरी गवमान आहे , हे नांतर उघडकीस आलां. एका धुळीच्या वादळात
सापडल्यामुळे हे गवमान मागव भरकटू न इकडे गतकडे गफरत होतां. जेव्हा ईस्रायली वायुदलाने या गवमानाकडे सांदेश पाठवला,
तेव्हा तयाच्या पायलटला तो नीट समजलाच नाही. पररणामी १०८ गनरपराध लोकाांना आपले प्राण गमवावे लागले.

जेव्हा ही सगळी मागहती समोर आली, तेव्हा ईस्रायलने गबनशतव माफी मागगतली आगण आपली चूक मान्य केली. पण गद्दाफीचां
तयाने समाधान होण्यासारखां नव्हतां. अमीन अल गहांदी या फताहच्या कुख्यात दहशतवाद्याकडे एल अॅलचां गवमान उडवण्याची
कामगगरी सोपवण्यात आली. तयाच्या गटात ५ लोक होते. सादातने गद्दाफीला मदत करायचां ठरवलां आगण रगशयन बनावटीची
दोन स्त्रेला क्षेपणास्त्रां तयाांच्यापयं त पोचवायची जबाबदारी अश्रफ मारवानवर सोपवली.

मारवानने या क्षेपणास्त्राांचे सुटे भाग राजनैगतक पत्रव्यवहाराचा भाग (Diplomatic Courier) म्हणून रोमला पाठवले. ते असे
पाठवले, तयामुळे तयाांची तपासणी झाली नाही. रोममध्ये तयाने हे सुटे भाग अमीन अल गहांदीपयं त पोचवण्यासाठी एक गवगचत्र
पद्धत वापरली. तो आगण अल गहां दी एका गागलचे गवकणाऱ्या प्रगसद्ध दुकानात गेले आगण दोन गागलचे गवकत घेऊन तयाांनी ते
सुटे भाग अगतरे कयाांच्या अड् ड् यापयं त पोचवले.

मारवानने या सगळ्या घडामोडी मोसादपयं त पोचवल्या होतया, आगण तयाांनी गसस्मीच्या लोकाांना सावध केलां होतां. तयामुळे ६
सप्टेंबर या गदवशी इटागलयन पोगलसाांच्या स्पेशल युगनटने या अगतरे कयाांच्या अड् ड् यावर धाड टाकली आगण क्षेपणास्त्राांचे सुटे
भाग जप्त केले. सगळ्या दहशतवाद्याांनाही अटक झाली.

या घटनेनांतर एका मगहन्याने योम गकप्पूर युद्धाला सुरुवात झाली.

युद्ध सांपल्यावरही मारवान सादातचा गनकटवतीय होता. तयाने सादातची अनेक कामां केली. पण हळू हळू सादातवरचा तयाचा
प्रभाव कमी व्हायला लागला. ईस्रायल आगण इगजप्त याांच्यात मैत्रीपूणव सांबांध प्रस्थागपत झाल्यावर तर इगजप्तमधून गुप्त मागहती
गमळवण्याची मोसादला एवढी गरज रागहली नाही.

या सगळ्या गोष्टींमुळे मारवानने तयाची दुसरी कारकीदव सुरु केली. इतकी वर्षे तो मोसादसह बाकीच्या गुप्तचर सांघटनाांकडू न
पैसे गमळवत होता. ते पैसे न उधळता तयाने अतयांत काळजीपूववक गुांतवले होते. इगजप्त, सौदी अरे गबया आगण सांयुक्त अरब
अगमराती याांनी एकत्र चालू केलेल्या अरब इांडस््ीयल युगनयनचा मारवान पगहला अध्यक्ष होता. या सांस्थेच्या अनेक
ै ी एक म्हणज शस्त्रास्त्राांचां उतपादन. पुढे हा प्रकल्प बारगळला पण तयामुळे मारवानच्या शस्त्राांच्या बाजारात अनेक
उगद्दष्टाांपक

126
 मोसाद

ओळखी झाल्या. १९७९ मध्ये तो इगजप्शीयन सरकारमधून गनवृत्त झाला आगण पॅररसमध्ये स्थागयक झाला. पुढे १९८१ मध्ये
सादातची हतया झाल्यावर तो लांडनमध्ये गेला. गतथे तयाची दुसरी कारकीदव - गुांतवणूकदाराची - अजूनच बहरली. तयाने चेल्सी
फुटबॉल कलबचा बराच मोठा गहस्सा गवकत घेतला, आगण तोही इगजप्शीयन धनाढ् य मोहम्मद अल फायेदच्या नाकावर
गटच्चून. तयाची आगण अल फाये दची स्पधाव पुढेही चालू रागहली. जेव्हा अल फायेदने लांडनमधील प्रगसद्ध गडपाटव मेंटल स्टोअर
ै ी एक अश्रफ मारवानदे खील होता. अल फायेदचा मुलगा
हॅरड् स गवकत घेतलां, तेव्हा तयाच्या गवरोधात बोली लावणाऱ्याांपक
डोडी हा गप्रन्सेस डायनाचा गप्रयकर होता. जेव्हा डोडी आगण डायना पॅररसमध्ये एका अपघातात मारले गेले, तेव्हा मोसादला ही
बातमी मारवानकडू नच कळली होती.

१९८० च्या दशकात मारवान दहशतवादी सांघटनाांना आगथव क मदत करतो, असाही आरोप तयाच्यावर झाला होता, पण तयात
काही तर्थय नव्हतां. एकतर जगातल्या जवळपास सवव दहशतवादी सांघटनाांना यासर अराफतच्या पी.एल.ओ. कडू न मदत
गमळत असे, आगण मोसाद आगण अराफत याांच्यामधून तेव्हा गवस्तवही जात नव्हता. अराफतचा मानसपुत्र आगण ईस्रायली
खेळाडू ांचां १९७२ च्या म्युगनक ऑगलांगपकमध्ये जे हतयाकाांड झालां, तयाचा सूत्रधार असलेल्या अली हसन सलामेहला मोसादने
जया पद्धतीने मारलां, तयावरून जगभरातल्या अनेक दहशतवादाच्या सहानुभत ू ीदाराांनी आगण समथव काांनी योग्य तो धडा घे तला
होता. मारवान जरी राजकारणातून गनवृत्त झाला होता, तरी मोसादचां तयाच्यावर लक्ष होतां, आगण तयाने दहशतवाद्याांना मदत
केली असती, तर मोसादने तयालाही दयामाया दाखवली नसती, हे ही गततकांच खरां होतां.

२१वां शतक सुरु झालां आगण मारवानचे ग्रह गफरले. २००२ मध्ये ईस्रायली इगतहासकार अहरॉन िेगमान याने गलगहलेलां एक
पुस्तक प्रकागशत झालां. तयात तयाने जया हेराने ईस्रायलला योम गकप्पूर युद्धाबद्दल सावधगगरीची सूचना गदली, तया हे राचा
उल्लेख जावई असा केलेला होता. िेगमानने पुढे असांही म्हटलां होतां, की हा दुहेरी हे र होता, आगण तयाने ईस्रायलला चुकीची
मागहती गदली होती.

िेगमानच्या पुस्तकात मारवानचां नाव घेतलेलां नव्हतां. पण जावई या उल्लेखावरून तयाला काय म्हणायचांय हे पुरेसां स्पष्ट होत
होतां. मारवान साहगजकच भडकला आगण तयाने इगजप्तमधल्या अल अहराम या प्रगसद्ध वतव मानपत्राला गदलेल्या मुलाखतीत
िेगमानवर तो मूखव आगण पोरकट असल्याचे आरोप केले.

िेगमानही सांतापला आगण तयाने अल अहरामला गदलेल्या मुलाखतीत हे जाहीरपणे साांगगतलां, की तयाने जावई म्हणून उल्लेख
केलेला माणूस अश्रफ मारवानच आहे . हे बोलणां २००४ पयं त कोणीही गांभीरपणे घेतलां नव्हतां, पण जेव्हा जनरल एली झाईराने
अश्रफ मारवानचां नाव घेतलां, तेव्हा सतय काय आहे, ते सगळ्याांसमोर आलां.

मोसादमध्ये आगण ईस्रायलमध्ये हलकल्लोळ माजला. एक तर असां यापूवी कधीही झालां नव्हतां. गकतीही मतभेद झाले असले,
तरी कोणीही ईस्रायलच्या हेराांची ओळख अशी जाहीर केली नव्हती. गशवाय दुसरी गोष्ट म्हणजे मारवान अजूनही सावव जगनक
जीवनात वावरत होता. इगजप्त आगण ईस्रायल हे जरी आत्ता गमत्र असले, तरी या गद्दारीबद्दल मारवानला इगजप्शीयन सरकार
आगण इगजप्तची गुप्तचर सांस्था माफ करतील असां समजणां हा वेडेपणा होता.

झमीरने या सगळ्या प्रकारानांतर मोसाद एजांट्सच्याद्वारे मारवानशी सांपकव साधायचा प्रयतन केला, पण मारवान दुखावला
गेला होता. तयाने मोसादच्या एजांट्सना भेटायला नकार गदला.

तयाच वर्षी (२००४ मध्ये ) अजून एक घटना घडली. इगजप्तचा राष््ाध्यक्ष होस्नी मुबारक आगण अश्रफ मारवान एका
व्यासपीठावर होते. गमाल अब्दुल नासरला श्रद्धाांजली वाहण्यासाठी. मुबारकला जेव्हा पत्रकाराांनी मारवान आगण तयाच्यावर
ठे वलेल्या आरोपाांगवर्षयी गवचारलां, तेव्हा तयाने मारवानने ईस्रायलसाठी हे रगगरी केल्याच्या आरोपाचा पूणव इन्कार केला.

127
 मोसाद

हे ऐकल्यावर मोसाद सांचालक मायर डागानची प्रगतगक्रया बोलकी होती - इगजप्त का आज मान्य करे ल, की तयाांच्या
सरकारमधल्या कुणी आमच्यासाठी हेरगगरी केली होती?

झाईरा आगण तयाच्या पाठीराख्याांना मुबारकची प्रगतगक्रया म्हणजे आपला गवजय झाल्यासारखां वाटलां. ते हे गवसरले की इगजप्तचे
नेते उघडपणे हे कधीच मान्य करणार नाहीत, की मारवानने ईस्रायलसाठी हे रगगरी केली होती. ते एकीकडे मारवान इगजप्तचा
दुहेरी हेर होता, असांच म्हणणार पण दुसरीकडे तयाांनी मारवानला सांपवायचा गनणव य घेतला असणार.

ईस्रायली सरकारने नेमलेल्या चौकशी सगमतीने २००७ च्या जून मगहन्यात आपला अहवाल गदला. १२ जून २००७ या गदवशी
ईस्रायलच्या सवोच्च न्यायालयाने मोसाद सांचालक झ्वी झमीरची बाजू खरी आहे हा गनणव य गदला. तयानांतर दोनच
आठवड् याांनी - २७ जून २००७ या गदवशी मारवानचा मृतदे ह तयाच्या घराच्या खाली असलेल्या रस्तयावर गमळाला. तयाला
कुणीतरी मारहाण करून सहाव्या मजल्यावरून खाली फेकून गदलां होतां.

मोसादने इगजप्शीयन गुप्तचर सांघटना मुखबारतवर मारवानची हतया केल्याचा आरोप केला. तयाांचा रोख एली झाईरावरही
होता. झाईरावर फौजदारी कारवाई करण्यात यावी अशी मागणी करण्यात आली. २०१२ मध्ये सवोच्च न्यायालयाने पुरेसा
पुरावा नसल्याच्या कारणावरून हा खटला रद्दबातल केला.

अश्रफ मारवानची पतनी मूना मारवानने मोसादवर तयाला मारल्याचा आरोप केला, जयावर मोसादने काहीही प्रगतगक्रया गदली
नाही. स्कॉटलांड याडव ने अश्रफ मारवानच्या हतयेच्या कारणाांचा तपास करण्यासाठी एक गवशे र्ष युगनट तयार केलां होतां, पण
कालाांतराने हाही तपास थाांबवण्यात आला.

एां जलचे खरे खुनी आजही इगजप्तमध्ये असावेत असा अांदाज आहे .

128
 मोसाद

१४
१९८० चां दशक हे जागगतक राजकारणात आगण अथव कारणात मोठी उलथापालथ घडवणारां होतां. सवाव त महतवाची गोष्ट
म्हणजे सत्तरीच्या दशकातले राजकीय नेते या दशकाच्या सुरुवातीला अांतधाव न पावले. १९७९ मध्ये इराणमध्ये घडू न आलेल्या
इस्लागमक क्राांतीमुळे आगण जया पद्धतीने अमेररकन सरकारने ते सांपण ू व प्रकरण हाताळलां तयामुळे गजमी काटव र याांच्या
डे मोक्रॅगटक पक्षाबद्दल अमेररकेत असांतोर्ष होता. तो जनतेने रोनाल्ड रीगन याांना गनवडू न दे ऊन दाखवून गदला. गिटनमध्येही
सततचे सांप आगण हरताळ याांच्यामुळे लोकाांमध्ये असांतोर्ष खदखदत होता. तया लाटेवर स्वार होऊन कााँझव्हेगटव्ह पक्षाच्या
मागाव रेट थॅचर पांतप्रधान म्हणून गनवडू न आल्या. सोगव्हएत रगशयामध्येही जनरल सेक्रेटरी गलओगनद िेझनेव्ह याांचां गनधन
झालां आगण के.जी.बी.चे माजी प्रमुख युरी आांिोपोव्ह नवीन जनरल सेक्रेटरी बनले.

ईस्रायल आगण मोसाद याांच्यातही यावेळी बदल घडू न येत होते. इसेर हॅरेलनांतर पगहल्याांदाच गुप्तचर सेवेत असलेला माणूस
मोसादचा प्रमुख सांचालक बनला होता. हॅरेलने तडकाफडकी राजीनामा गदल्यानांतर ततकालीन पांतप्रधान बेन गुररयन याांना
सैगनकी पाश्वव भम
ू ी असलेल्या मायर अगमतची सांचालकपदी गनवड करावी लागली होती. अगमतनांतर सांचालक झालेला झ्वी
झमीर आगण तयाच्यानांतर तया पदावर आलेला गयतझाक होफी हे दोघेही ईस्रायलच्या सैन्यदलातले अगधकारी होते आगण तयाांना
हेरगगरीची काहीही पाश्वव भम
ू ी नव्हती. तशी पाश्वव भम
ू ी असलेला माणूस आता मोसादचां सांचालकपद भूर्षवत होता. तयाचां नाव
होतां नाहू म आदमोनी.

खरां तर यावेळीही ईस्रायली सैन्यदलातून आलेलाच माणूस मोसादचा सांचालक बनला असता. तयाचां नाव होतां जनरल
येकुतीएल आदाम. १९७६ च्या जगप्रगसद्ध एां टेबी गवमान अपहरण प्रकरणात आदामने उतकृ ष्ट कामगगरी बजावली होती. पण
१९८२ मध्ये लेबेनॉनची राजधानी बैरूटमध्ये उफाळलेल्या सांघर्षाव त आदाम अनपेगक्षतरीतया मारला गेला आगण आदमोनीची
मोसाद सांचालकपदी गनवड झाली.

जवळपास २० वर्षाव नांतर आदमोनीसारखा प्रतयक्ष अनुभव असलेला सांचालक लाभल्यामुळे मोसादमध्ये उतसाहाचां वातावरण
होतां. तयाच्या कारकीदीत मोसाद नककीच नवीन गशखर गाठे ल अशी सगळ्याांचीच रास्त अपेक्षा होती. प्रतयक्षात मात्र जे घडलां
ते या अपेक्षेपेक्षा वेगळां होतां. १९८२ ते १९८९ या आदमोनीच्या काळात मोसादला तीन अशा प्रकरणाांना सामोरां जावां लागलां,
जयामुळे मोसादची कायव पद्धती आगण मूल्यव्यवस्था याांच्यावरच प्रश्नगचन्हां उभी रागहली. आजही मोसादमध्ये तयाबद्दल फारसां
बोललां जात नाही.

पगहलां प्रकरण जोनाथन पोलाडव चां. टेकसासमधल्या एका जयू कुटु ांबात जन्माला आलेल्या पोलाडव ची लहानपणापासूनच प्राचीन
ईस्रायल, जयूांचा नाझीप्रगणत वांशसांहार आगण अरब -ईस्रायल सांघर्षव याबद्दल टोकाची मतां होती. कॉलेजमध्ये गशकत असताना
तो जो भेटेल तयाला आपण अमेररका आगण ईस्रायल याांचे दुहेरी नागररक आहोत असां ऐकवत असे - असां काहीही नसताना.
कसांबसां गशक्षण पूणव केल्यावर पोलाडव ने सी.आय.ए. आगण अमेररकन नौदलाच्या गुप्तचर शाखेमध्ये नोकरीसाठी अजव केला.
सी.आय.ए. मध्ये तयाला पॉलीग्राफ टेस्ट घ्यावी लागली आगण तयात तयाने आपण १९७४ ते १९७८ या काळात ड्रग्ज घेत होतो
असां मान्य केल्यामुळे तयाची गनवड होऊ शकली नाही. पण नौदलाने मात्र तयाचा अजव स्वीकारला आगण १९ सप्टेंबर १९७९ या
गदवशी अमे ररकन नौदलाची गुप्तचर सांस्था NIC मध्ये तयाची गनवड करण्यात आली. गनवड झाल्यानांतर दोन मगहन्याांच्या
आतच तयाच्या वररष्ठ अगधकाऱ्याने तयाला नोकरीवरून काढू न टाकण्याची मागणी केली. तयाने बरीच खोटी मागहती
पुरवल्याचा आरोप तयाच्यावर ठे वण्यात आला होता. पण बरखास्तीऐवजी पोलाडव ची बदली करण्यात आली. ही बदली झाल्यावर
काही काळाने तयाची अॅगव्हएम सेला नावाच्या ईस्रायली गवमानदलाच्या अगधकाऱ्याशी ओळख झाली. सेला तयावेळी सुट्टीवर
होता आगण न्यूयॉकव गवद्यापीठातून कॉम्प्युटर सायन्समध्ये मास्टसव पदवीसाठी अभ्यास करत होता.

सेला आगण पोलाडव याांची चाांगलीच घगनष्ठ मैत्री झाली. ईस्रायल हा दोघाांना जोडणारा दुवा होताच. याच सुमारास पोलाडव ने
सेलाला आपण नककी कोण आहोत आगण काय करतो हे साांगगतलां. तयाचबरोबर तयाने हे ही साांगगतलां की अमेररकन

129
 मोसाद

नौदलाकडे अरब राष््ाांच्या नौदलाची बरीच मागहती आहे , कारण बहु सांख्य अरब नौदलाांच्या युद्धनौका, पाणबुड्या, क्षेपणास्त्रां
आगण गवमानां ही रगशयन बनावटीची होती. पण ही मागहती नौदलाने मुद्दामहू न ईस्रायलपासून दडवलेली आहे . सेलाने ही
मागहती ईस्रायली गवमानदलाच्या गुप्तचर सांस्थेला गदल्यावर गतथले तज्ञ गवचारात पडले. तयावेळी गिटनमध्ये मागाव रेट थॅचर
पांतप्रधान होतया आगण अमेररकेत रोनाल्ड रीगन राष््ाध्यक्ष होते. तयाांची आगण पयाव याने तयाांच्या दे शाांच्या गुप्तचर सांस्थाांची मैत्री
प्रगसद्ध होती आगण गिटनच्या एम.आय. ६ आगण मोसादचे सांबांध गततकेसे चाांगले नव्हते. मोसादमुळे गिटन आगण अरब
राष््ाांमधले सांबांध गबघडण्याची शकयता आहे यावर थॅचरबाईांचा ठाम गवश्वास होता आगण तयामुळे अमेररकेचांही ईस्रायलबद्दल
तसांच नकारातमक मत झालां असणार असां मोसादला वाटत होतां आगण सेलाने गदलेल्या मागहतीमुळे तयावर गशककामोतव ब
झाल्यात जमा होतां.

अजून एक शकयता होती. सी.आय.ए.ने अमेररकेतून ईस्रायली हे राांना बाहे र काढण्यासाठी एखादी योजना कायाव गन्वत केली
असावी आगण तयामुळे पोलाडव ने सेलाशी मैत्री केली असावी. मोसाद आगण ईस्रायली गवमानदलाच्या गुप्तचराांनी ही शकयता
आजमावून पाहायचां ठरवलां आगण तयाप्रमाणे सेलाला सूचना गदल्या. पण तयाांचा पोलाडव वरचा सांशय अनाठायी असल्याचां
थोड् याच काळात गसद्ध झालां. जून १९८४ मध्ये पोलाडव ने सेलाला अमेररकन नौदलाची गुप्त मागहती पुरवायला सुरुवात केली.
पण तया वर्षाव च्या शेवटी तो पकडला गेला. तो दर शुक्रवारी ऑगफसमध्ये सामसूम असताना गुप्त मागहती बाहे र घेऊन जायचा.
जेव्हा तयाच्या वररष्ठाांच्या हे लक्षात आलां तेव्हा तयाांनी एफ.बी.आय.ला सूगचत केलां आगण तयाप्रमाणे एफ.बी.आय.ने पोलाडव ला
अटक केली. तयाला अटक झाल्यावर तयाने एक परवलीचा शब्द वापरून आपल्याला अटक झाल्याचां आपल्या पतनीला
कळवलां. गतच्याकडू न ते पोलाडव कडू न मागहती घेणाऱ्या ईस्रायली अगधकाऱ्याांना समजलां आगण ताबडतोब ते अमेररका सोडू न
गनघून गेले. पोलाडव च्या पतनीला मात्र अटक झाली.

पण अजूनही पोलाडव कुणासाठी हे रगगरी करतो आहे ते एफ.बी.आय.ला समजलां नव्हतां. तयाांच्या सतत चाललेल्या प्रश्नोत्तराांपुढे
अखेरीस तयाने शरणागती पतकरली आगण आपण ईस्रायलसाठी हे रगगरी करत असल्याचां मान्य केलां. सी.आय.ए. आगण मोसाद
याांचे आधीच ताणलेले सांबांध पोलाडव प्रकरणामुळे अजून गबघडले. पोलाडव ईस्रायलकडे गुप्त मागहती घेऊन आला होता आगण
ईस्रायलने तयाला कुठल्याही प्रकारे अमेररकेगवरुद्ध हे रगगरी करायला प्रेररत केलां नव्हतां हे मोसादने पुनःपुन्हा साांगगतलां पण
सी.आय.ए.ने तयावर गवश्वास ठे वायचां नाकारलां. पुढे पोलाडव ने तयाच्यावर चाललेल्या खटल्यात साक्ष म्हणून हे च साांगगतल्यावर
सी.आय.ए.चा राग थोडाफार कमी झाला.

पोलाडव प्रकरणामुळे मोसादची ढासळलेली पत सावरण्याची सांधी मोसादला लगेचच गमळाली, पण तयामुळे आदमोनीच्या
कारकीदीतल्या दुसऱ्या प्रकरणाला सुरुवात झाली. हे प्रकरण म्हणजे इराणगेट गकांवा इराण - कााँ्ा प्रकरण. १९८० मध्ये
गनवडू न आलेले ररपगब्लकन राष््ाध्यक्ष रीगन १९८४ मध्ये परत गनवडू न आलेले होते. तयाांच्या कारकीदीत अमेररकेचां
परराष््ीय धोरण आक्रमक झालेलां होतां. रीगन याांच्या गनवडणूक जाहीरनाम्यातही तयाचा उल्लेख होता. या
जाहीरनाम्यानुसार अमेररकेला जगात दोन शत्रू होते - कम्युगनझम आगण इस्लामी मूलततववाद. कम्युगनझमचां प्रतीक म्हणजे
अथाव तच सोगव्हएत रगशया आगण इस्लामी मूलततववादाचां तेव्हा असलेलां प्रतीक म्हणजे इराण. (तयावेळी ओसामा गबन लादे न
अमेररकन शस्त्राांच्या मदतीने अफगागणस्तानात रगशयन सैगनकाांशी लढत होता आगण अल कायदाचा जन्म व्हायचा होता.)
इराणमध्ये १९७९ मध्ये आयातुल्ला खोमेनीच्या नेततृ वाखाली झालेल्या इस्लागमक क्राांतीमध्ये इराणची राजेशाही उलथली गेली
होती. इराणचा शहा हा अमे ररकन शस्त्राांचा मोठा ग्राहक होता. तो आगण इराकचा सद्दाम हु सेन याांच्यात आखाती राष््ाांमधली
अमेररकन शस्त्रां समसमान वाटली गेलेली होती. आता ही शस्त्रां खोमेनीच्या सैगनकाांच्या हातात होती. अमेररकन वगकलातीला
४४४ गदवस वेढा घालून इराणच्या नवीन सरकारने अमेररकेबद्दल आपल्याला काय वाटतां ते दाखवून गदलेलां होतांच. तयागशवाय
लेबेनॉनमध्ये हे झबोल्लाह हा दहशतवादी गट प्रबळ होता. हा गशयापांथीयाांचा गट होता आगण तयाला गशयापांथीय इराणचा पूणव
पागठां बा होता. अमेररकन अगधकाऱ्याांचां अपहरण करणां आगण तयाांना हालहाल करून ठार मारणां यात हे झबोल्लाहचा हातखांडा
होता. १९८४ मध्ये तयाांनी सी.आय.ए.च्या बैरुट स्टेशनचा प्रमुख गवल्यम बकलीचां अपहरण करून तयाला ठार मारलां होतां.
तयामुळे अमेररकेने इराणवर आगण इराणला शस्त्रास्त्रां गवकण्यावर कडक गनबं ध घातलेले होते.

130
 मोसाद

तयाच सुमारास अमे ररकेच्या अगदी जवळ - उत्तर आगण दगक्षण अमेररका खांडाांना जोडणाऱ्या सांयोगभूमीमधल्या एका छोट् या
देशात एक वेगळां च नाट् य आकाराला येत होतां. या दे शाचां नाव होतां गनकाराग्वा. १९७९ मध्ये गनकाराग्वामध्येही क्राांती घडू न
आलेली होती आगण गतथे अमेररकन मदतीवर अगनबं ध राजय करणाऱ्या हु कुमशहा अनास्तागसओ सामोझाची राजवट डाव्या
मागकसव स्ट क्राांगतकारकाांनी उलथून टाकलेली होती. या क्राांगतकारकाांच्या दलाचां नाव होतां साँगडगनस्ता आगण तयाांचा प्रमुख
होता होजे डॅ गनयल ओतेगा. ओतेगाला अथाव तच कयुबा आगण सोगव्हएत रगशया याांचा पागठां बा होता. अमेररकेच्या एवढ् या जवळ
कम्युगनस्ट राजवट स्थापन होणां हे अथाव तच रीगन सरकारला सहन होण्यासारखां नव्हतांच. १९५९ मध्ये कयुबामध्ये क्राांती
होऊन अमेररकेच्या अगदी जवळ - जेमतेम १०० मैल - कम्युगनस्ट सरकार स्थापन झालां होतां. गनकाराग्वा तर कयुबापेक्षाही
जवळ होता. गतथली कम्युगनस्ट क्राांती जवळच्या ग्वाटेमाला, बेलीझ, एल साल्वाडोर इतयादी दे शाांमध्ये पसरण्याचा धोका होता.
या देशाांमध्ये अमेररकन कांपन्याांचे गहतसांबांध होते. तयामुळे रीगन सरकारने गनकाराग्वावरही अनेक गनबं ध लादले आगण
गुप्तपणे गनकाराग्वामधली साँगडगनस्ता राजवट गखळगखळी करून टाकायचे प्रयतन सुरु केले. गनकाराग्वामध्ये सवव लोकाांचा
अथाव तच ओतेगाला पागठां बा नव्हता. तयामुळे सी.आय.ए. ने ओतेगा आगण साँगडगनस्ता-गवरोधी लोकाांना एकत्र आणून तयाांना
गगनमी युद्धाचां प्रगशक्षण देण्याची आगण तयाांना ओतेगागवरोधी उठाव करण्यासाठी मदत करायची योजना आखली. १९८४ मध्ये
रीगन पुन्हा एकदा राष््ाध्यक्ष म्हणून गनवडू न आले. गनकाराग्वामध्येही गनवडणुका झाल्या. एखाद्या कम्युगनस्ट दे शात स्वतांत्र
वातावरणात गनवडणुका होण्याची ही पगहलीच वे ळ होती. या गनवडणुकाांमध्ये साँगडगनस्ताांना बहु मत गमळालां आगण ओतेगा
गनकाराग्वाचा राष््ाध्यक्ष झाला. तो लोकशाही पद्धतीने गनवडू न आलेला असल्यामुळे आगण या गनवडणुका पूणवपणे स्वतांत्र
वातावरणात झालेल्या असल्याचां प्रमाणपत्र सांयुक्त राष््सांघाने गदलेलां असल्यामुळे अमेररकेला उघडपणे काही करता
येण्यासारखां नव्हतां. तयामुळे अमेररकन कााँग्रेसने (सांसद) गनकाराग्वामधल्या सरकारगवरुद्ध कारवाई करण्यासाठी पैसे
उपलब्ध करून द्यायला नकार गदला. इकडे सी.आय.ए. ने गगनमी सैगनकाांना - याांना कााँ्ा असां नाव होतां - प्रगशक्षण द्यायला
सुरुवात केली होती. पण पैसे नसल्यामुळे हे प्रगशक्षण सांपुष्टात येण्याची शकयता होती. तेव्हा रीगन सरकारमधल्या काही
गहकमती लोकाांनी एक शककल लढवली. तयावेळी इराण आगण इराक याांच्यातलां युद्ध ऐन भरात होतां आगण इराक
शस्त्राांस्त्राांमध्ये वरचढ असल्यामुळे इराणला भारी पडत होता. रगशया अफगागणस्तानमध्ये अडकलेला असल्यामुळे इराणला
रगशयाकडू न शस्त्रां गमळण्याची शकयता खूपच कमी होती आगण रगशयाचीही इराणला शस्त्रां गवकण्याची इच्छा नव्हती.
इराणजवळ असलेल्या कझाकस्तान, अझरबैजान इतयादी मुस्लीमबहु ल सांघराजयाांमध्ये इराण आपली इस्लागमक क्राांती
पसरवेल अशी साथव भीती रगशयाला वाटत होती. एकूण काय, तर इराणला शस्त्राांची गरज होती. या लोकाांनी इराणला शस्त्रां
गवकून ते पैसे कााँ्ा गगनमाांच्या प्रगशक्षणासाठी वापरण्याचा गतरपागडा मागव शोधून काढला. तयाांना उघडपणे तर हे करता येणां
शकयच नव्हतां तयामुळे तयाांनी तयाकामी ईस्रायलची मदत घ्यायचां ठरवलां. ईस्रायलला पोलाडव प्रकरणामुळे सी.आय.ए. आगण
मोसाद याांच्यात गनमाव ण झालेलां सांशयाचां वातावरण लवकरात लवकर पूववपदाला आणायचां होतां, तयामुळे तयाांनीही तयाला
होकार गदला. गशवाय अमेररकेचा अजून एक हे तू होता. हे झबोल्लाह दहशतवाद्याांनी अपहरण केलेल्या अमेररकन नागररकाांची
सुटका. ईस्रायलला हेझबोल्लाह लेबेनॉनमध्ये गशरजोर व्हायला नको होते, तयामुळे तेही या हेतश ू ी सहमत झाले.

नोव्हेंबर १९८६ मध्ये अश शीरा नावाच्या लेबनीज मागसकाने हे प्रकरण उघडकीस आणलां. इराणच्या सैन्यातल्या मेहदी हशेमी
नावाच्या अगधकाऱ्याचा तयाांनी सांदभव गदला होता. जेव्हा हे घडलां तेव्हा अशी प्रकरणां उघडकीला आल्यावर जे होतां तेच झालां.
तयात भाग घेणाऱ्याांची प्रचांड बदनामी झाली. राष््ाध्यक्ष रीगनना दे शाला उद्दे शन
ू भार्षण करावां लागलां आगण या प्रकरणाची
कबुली द्यावी लागली. पुढे रीगन याांच्या राजवटीत उपराष््ाध्यक्ष असलेल्या जॉजव बुश सीगनयर याांनी आपल्या
राष््ाध्यक्षपदाच्या कारकीदीत या प्रकरणातल्या बऱ्याच लोकाांना आपले खास अगधकार वापरून माफी गदली.

पण ही दोन्ही प्रकरणां काहीच नाहीत असां गतसरां आगण अजून सनसनाटी प्रकरण म्हणजे मोदेचाई वानुन.ू “ मी हे र आहे “ असां
एखाद्या मोठ् या फलकावर गलहू न जाहीर करणां ही एकच गोष्ट कदागचत वानुनन ू े केली नसेल. बाकी सगळे चाळे तयाने
स्वतःला प्रगसद्ध करण्यासाठी केले.

131
 मोसाद

वानुनू ईस्रायलच्या गदमोना येथे असलेल्या अणुभट्टी प्रकल्पात तांत्रज्ञ म्हणून काम करत होता. गदमोना हा ईस्रायलचा अतयांत
गुप्त, महतवाचा आगण गततकीच कडक सुरक्षा असलेला प्रकल्प होता. गवशे र्ष म्हणजे गतथे नककी काय चालतां याबद्दल ईस्रायली
सरकार आगण प्रसारमाध्यमां या दोघाांनीही मौन बाळगलां होतां. परदे शी वतव मानपत्राांची, गवशेर्षतः अरब आगण रगशयन
वतव मानपत्राांची मात्र ईस्रायल अण्वस्त्रां गवकगसत करत असल्याची पूणव खात्री होती.

गदमोनामध्ये नोकरी गमळणां सोपां नव्हतां. गतथे नोकरी करण्याची इच्छा असणाऱ्या कोणतयाही माणसाला असांख्य अजव भरावे
लागत आगण गततकयाच असांख्य प्रश्नोत्तराांना तोंड द्यावां लागत असे. तयाांनी या अजां मध्ये गलगहलेल्या पाश्वव भम
ू ीची ईस्रायली
प्रतीहेरगगरी सांस्था शाबाककडू न कसून तपासणी होत असे, आगण या सगळ्या चाचण्या समाधानकारकरीतया पूणव करणारे
लोकच गदमोनामध्ये पाय ठे वू शकायचे आगण या चाचण्या आगण सुरक्षा तपासणी हे तयाांना गदमोनामध्ये नोकरी गमळायला
लागल्यानांतरही चालू राहात असे.

वानुननू े गदमोनाबद्दल वतव मानपत्राांत आलेली जागहरात वाचून अजव केला, तयाची कसून तपासणीही करण्यात आली आगण
तयानांतर तयाला गतथे नोकरी गमळाली. नांतर जेव्हा तयाची कृतयां उघडकीला आली तेव्हा मोसादने याच गोष्टीवर नाराजी व्यक्त
केली. तयाांच्या मते वानुनल
ू ा गदमोनामध्ये नोकरी गमळायलाच नको होती.

वानुनू कट्टर डाव्या गवचारसरणीचा पाईक होता. तयाचे अनेक अरब गमत्र होते आगण ते चकक कम्युगनस्ट होते. तयाांच्यातले बरे च
जण राका नावाच्या राजकीय पक्षाचे सभासद होते. हा पक्ष मागकसव स्ट गवचाराांचा होता आगण तयाचा गझओगनस्ट गवचारसरणीला
कडवा गवरोध आगण पॅलेगस्टनी अरबाांच्या मागणीला पागठां बा होता. तयाांनी आयोगजत केलेल्या सरकारगवरोधी गनदशव नाांमध्ये
आगण प्रचारफेऱ्याांमध्ये वानुनू नेहमी सहभागी होत असे. तयाांच्या प्रचारफेऱ्याांमध्ये घोर्षणा दे त असताना तयाचे अनेक फोटो
प्रगसद्ध झाले होते. तयाांच्या सरळसरळ ईस्रायलगवरोधी सभाांमध्ये वानुनू भार्षणही करत असे. तयाने तया अनुर्षांगाने अनेक
वतव मानपत्राांना मुलाखतीही गदल्या होतया.

एवढां च असतां तरी एकवेळ ठीक होतां, पण वानुनच्ू या छोटेखानी फ्लॅटमध्ये राकाच्या जहालवादी नेतयाांना मुक्तद्वार होतां. ते
गनयगमतपणे गतथे राहात असत. वानुनू बेन गुररयन गवद्यापीठात गवद्याथी म्हणून गशकत असताना तयाची तयाच्या टोकाच्या
गवचाराांबद्दल ख्याती होती.

तो हु शार नककीच होता, पण तयाची वृत्ती धरसोडपणाची होती. डावी गवचारसरणी अांगीकारण्याआधी तो कट्टर उजव्या
गवचारसरणीचां पालन करत होता आगण अरबगवरोधी भार्षणां करणाऱ्या राब्बाय कहानचा समथव क होता. नांतर तयाने
अगतउजव्या हातेचीया पक्षाला पागठां बा गदला, पण गनवडणुकीत गलकुड पक्षाला मत गदलां आगण शेवटी तो डाव्या पक्षाांमध्ये
सामील झाला. तयाच्या म्हणण्यानुसार १९८२च्या लेबेनॉन युद्धामुळे तयाचां राजकीय मतपररवतव न झालां होतां. तो जरी इतर
लोकाांबरोबर असला तरी तयाचे गमत्र फारच कमी होते आगण आपण मूळचे मोरोककन जयू असल्यामुळे आपल्यागवरुद्ध नेहमी
भेदभाव केला जातो अशी तयाची ठाम धारणा होती. जेव्हा तयाला ईस्रायली गवमानदलाची चाचणी पार करता आली नाही तेव्हा
तयाची ही धारणा अजून पककी झाली. गवमानदलाऐवजी तयाची गनवड अगभयाांगत्रकी दलामध्ये करण्यात आली. गतथून
राजीनामा देऊन तो बाहे र पडला आगण मग तयाने तेल अवीवमध्ये अगभयाांगत्रकीचा अभ्यास करायला सुरुवात केली. ते मध्येच
सोडू न तो बीरशेबा शहरात राहायला गेला आगण गतथल्या गवद्यापीठात तयाने अथव शास्त्राचा अभ्यास करायला सुरुवात केली.
नांतर तयाने तेही सोडू न गदलां आगण तो ततवज्ञानाचा गवद्याथी बनला. मग तयाने माांसाहार सोडू न गदला आगण तो कट्टर
शाकाहारी बनला.

काही गोष्टी मात्र तयाने सोडल्या नाहीत. सवाव त महतवाची गोष्ट म्हणजे पैशाांची लालसा. तयाच्या वगव गमत्राांना तयाबद्दल तयाचां
कौतुक वाटत असे. तो तयाांना नेहमी साांगत असे की तयाची काहीही काम न करता केवळ स्टॉक माकेटमध्ये गुांतवणूक करून
पैसे कमवायची इच्छा आहे . आपल्या डायरीमध्ये तयाने स्टॉक माकेट, ततवज्ञान आगण इांगग्लश भार्षा तीन गोष्टी प्राधान्याने

132
 मोसाद

आगण या क्रमाने गशकायच्या आहे त असां गलगहलां होतां. पैसे कमावण्याच्या आपल्या हौसेपायी तयाने अनेक ‘ वेगळी ’ कामां केली
होती, उदाहरणाथव नग्न मॉडे ल, टेगस्टांग ड्रायव्हर वगैरे.

या सगळ्या गोष्टींचा सरकारशी, गकांवा गदमोना अणुभट्टी प्रकल्पाशी काहीही सांबांध नव्हता पण राकाशी सांबांध ठे वणां गकांवा
पॅलेगस्टनी अरबाांशी घसट असणां या नककीच गवचार करण्यासारख्या गोष्टी होतया. पण काही करण्याऐवजी शाबाक
अगधकाऱ्याांनी तयाला भेटायला बोलावलां आगण या ‘ उचापती ’ थाांबवायला साांगगतलां आगण तयाला सूचना गदली गेली आहे असां
गलगहलेल्या एका कागदावर सही करायला साांगगतलां. वानुनन ू े सही वगैरे काहीही केली नाही आगण आपल्या उचापतीही
थाांबवल्या नाहीत.

गदमोना प्रकल्प ईस्रायलच्या सांरक्षण मांत्रालयाची जबाबदारी होती. तयामुळे शाबाकने गतथल्या अगधकाऱ्याांकडे वानुनच्ू या
पाश्वव भम
ू ीबद्दल एक अहवाल पाठवला. तयाांनी तो अहवाल आपल्या दप्तराांमध्ये बांद करून ठे वला. गवर्षय सांपला. तयावर नांतर
काहीही कारवाई झाली नाही. वानुनवू र गनदान पाळत ठे वायला हवी होती. पण तेही झालां नाही. हे फार गांभीर दुलवक्ष होतां आगण
अनेक लोकाांनी आपलां कतव व्य न बजावल्यामुळे पुढच्या घटना घडल्या असां आज म्हणावां लागे ल.

इकडे वानुनू आपल्या राजकीय ‘उचापती ’ अगदी सुखेनवै करत होता. तयाला कुणीही कुठल्याही प्रकारे हटकत नव्हतां.
गदमोनामध्ये अनेक गवभाग होते. तयातल्या इगन्स्टट् यूट २ या अतयांत गुप्त गवभागात वानुनू तांत्रज्ञ म्हणून काम करत होता.
गदमोनामध्ये काम करणाऱ्या २७०० लोकाांपक ै ी फक्त १५० जणाांना या गवभागात प्रवेश होता. वानुनक ू डे दोन बॅजेस होते - एक
गदमोना प्रकल्पात प्रवेश करण्यासाठी आगण दुसरा या इगन्स्टट् यूट २ मध्ये येण्यासाठी.

बाहेरून जर कुणीही पागहलां असतां तर गदमोना म्हणजे एक दुमजली इमारत गदसली असती आगण गतथे कुठलीतरी गोदामां
आहेत असाच पाहणाऱ्याचा समज झाला असता. पण चौकस लोकाांच्या लक्षात आलां असतां की या इमारतीमध्ये गलफ्ट आहे
आगण दुमजली इमारतीला गलफ्ट कशासाठी हवी असा प्रश्नही तयाांना पडला असता. ही गलफ्ट वर नाही तर खाली जाण्यासाठी
होती. ईस्रायली सरकारने गदमोनाची उभारणी करताना ७ मजले जगमनीच्या खाली बनवले होते आगण बाहे रून हे कुणाच्याही
ू व पृर्थवीची गदवसातून अनेक वेळा प्रदगक्षणा करणाऱ्या अमेररकन आगण रगशयन उपग्रहाांच्याही
लक्षात आलां नसतां, अगदी सांपण
नाही.

वानुनू बरे च वेळा रात्रीच्या गशफ्टमध्ये काम करत असे. तयाला गदमोनाच्या सांपण ू व ढाच्याची मागहती होती. इमारतीच्या पगहल्या
मजल्यावर अनेक ऑगफसेस आगण एक मोठा कॅफेटेररया होता. तळमजल्यावरच्या काही गेट्समधून युरेगनयमच्या मोठाल्या
काांबी खाली असलेल्या अणुभट्टीकडे पाठवल्या जात असत. हा भाग आतल्या बाजूला होता. इथेही काही ऑगफसेस होती आगण
प्रयोगशाळा होतया. तयाच्याखाली असलेल्या (जगमनीखालच्या पगहल्या) मजल्यावर असांख्य पाईप आगण व्हॉल्व्हज होते.
तयाच्या खालच्या मजल्यावर सांपण ू व प्रकल्पाचा मध्यवती गनयांत्रण कक्ष होता आगण गतथे एक मोठी, खुली गच्ची होती. या
गच्चीला गोल्डाची बाल्कनी (Golda’s Balcony) असां नाव होतां. गदमोना आगण गतथलां काम बघायला येणाऱ्या पाहु ण्याांना
जास्तीत जास्त इथपयं त प्रवेश होता. याच्या पुढे फक्त काही तांत्रज्ञ आगण ईस्रायलमधले अगतमहतवाचे लोक एवढे च येऊ
शकायचे. या मजल्याच्या खालच्या मजल्यावर युरेगनयमवर काम होत असे. तयाच्या खाली या प्रकल्पातली सवाव त मोठी जागा
होती. ती एकटीच तीन मजल्याांएवढी होती. इथे युरेगनयमपासून अणुभट्टीत गनमाव ण होणारां प्ल्युटोगनअम वेगळां केलां जात असे.
तयाच्या खालच्या मजल्यावर धातुशास्त्र गवभाग आगण प्रयोगशाळा होती. इथे अण्वस्त्राांच्या गवगवध भागाांवर काम होत असे.
तयाच्या खाली असलेल्या शेवटच्या मजल्यावर आगण्वक कचरा वेगळा करून तयाची गवल्हेवाट लावणारा गवभाग होता.

जेव्हा एखादी अणुभट्टी कायव रत असते तेव्हा जी रासायगनक प्रगक्रया होते, तयात प्ल्युटोगनअम गनमाव ण होतां आगण ते युरेगनयम
रॉडस् गकांवा काांबींवर जमा होतां. ते युरेगनयमपासून वेगळां करावां लागतां आगण मग तयाचा वापर अण्वस्त्रगनगमव तीसाठी होतो. या
सगळ्याची वानुनल ू ा गदमोनामध्ये काम करत असताना मागहती झाली.

133
 मोसाद

एके गदवशी, काहीही कारण नसताना वानुनू इगन्स्टट् यूट २ मध्ये आपला कॅमेरा घेऊन आला. तयाच्या बॅगमध्ये इतर
अभ्यासाच्या पुस्तकाांबरोबर हा कॅमेराही होता. जर तयाला सुरक्षारक्षकाांनी तयाबद्दल गवचारलां असतां तर आपण हा कॅमेरा
समुिगकनाऱ्यावर घेऊन गेलो होतो आगण तो बॅगमधून काढायचा राहू न गेला असां साांगायचां तयाने ठरवलां होतां, पण तयाला
कुणीही हटकलां नाही आगण तयाने हा कॅमेरा आपल्या लॉकरमध्ये ठे वन ू गदला. जेवणाच्या सुट्टीमध्ये तो हा कॅमेरा घेऊन
जगमनीखालच्या मजल्याांवर गेला आगण तयाने गतथल्या प्रयोगशाळा, साधनसामग्री आगण गमळतील तया गोष्टींचे फोटो
काढायला सुरुवात केली. गजथे फोटो काढता आले नाहीत, गतथे तयाने गचत्रां काढली. तयाचां नशीब एवढां जोरावर होतां की
तयाला कोणतयाही पहारे कऱ्याने, तांत्रज्ञाने गकांवा अगधकाऱ्याने हे करताना पागहलां नाही. तो गतथल्या ऑगफसेसमध्ये जाऊन
गबनगदककत अतयांत महतवाची आगण गोपनीय कागदपत्रां बघत असे, पण हे करताना कधीही तो पकडला गेला नाही. तयाच्या
वररष्ठाांना अथाव तच हे काहीही मागहत नव्हतां. तयाांच्या मते तो शाांत, गांभीर आगण कष्टाळू कमव चारी होता.

१९८५ च्या शेवटी वानुनच ू ी गदमोनामधली नोकरी सांपुष्टात आली. मजा म्हणजे तयाचा वानुनच्ू या राजकीय मताांशी गकांवा
कृ तयाांशी काहीही सांबांध नव्हता. ईस्रायली सरकारने गदमोनाला अथव सहाय्य करण्यात हात थोडा आखडता घेतल्यामुळे हे झालां
होतां. तयाला जायला साांगण्यात आलां पण तयाचबरोबर तयाला तयाच्या वागर्षव क पगाराच्या दीडपट रककम दे ण्यात आली आगण
आठ मगहन्याचा पगारही गवशेर्ष बाब म्हणून दे ण्यात आला. पण, पुन्हा एकदा तयाचा राग आगण वैताग हे उफाळू न आले होते.
तयाने आता कुठे तरी लाांब, दे शाबाहेर जायचां ठरवलां. बहु तेक कायमचां. तसेही जवळपास १ कोटीहू न जास्त जयू ईस्रायलच्या
बाहेरच राहात होते. एकाने काहीही फरक पडला नसता. तयाने तयाचा फ्लॅट आगण गाडी गवकली, बाँकेतून सगळे पैसेही काढू न
घेतले आगण तो दे शाबाहे र गनघून गेला.

यावेळी तो ३१ वर्षां चा होता. याआधी तयाने युरोप आगण अमेररका पागहली होती. आता तयाला पूवेकडच्या देशाांबद्दल कुतूहल
होतां. तयाच्या बॅकपॅकमध्ये तयाने गदमोनामध्ये जे फोटो काढले होते, तयाांच्या दोन गफल्म्स होतया. तो सवव प्रथम ग्रीसला गेला,
गतथून रगशयाला, गतथून नेपाळ आगण मग थायलांड. नेपाळची राजधानी काठमाांडूमध्ये तयाला एक ईस्रायली मुलगी भेटली
आगण तो गतला ‘ पटवायच्या ’ मागे लागला. तयाने स्वतःचां नाव ‘ मोडी ’ असां साांगगतलां आगण हे ही साांगगतलां की तो डाव्या
गवचाराांचा, जगात शाांतता नाांदावी म्हणून प्रयतन करणारा प्रामागणक माणूस आहे आगण कदागचत तो कधीही परत ईस्रायलला
जाणार नाही. थायलांडमध्ये एका बुद्धमांगदरात जाऊन भारावलेल्या वानुनन ू े बौद्ध धमव स्वीकारायचाही गवचार केला होता.

काठमाांडूनांतर वानुनू गव्हएतनाम, लाओस, इांडोनेगशया,मलेगशया वगैरे दे शाांमध्ये गेला आगण शेवटी ऑस््ेगलयामध्ये आला.
आता तयाच्याजवळचे पैसे सांपत आले होते, तयामुळे तयाने गसडनी शहरात थोडां फार काम केलां. पण तयाचा एकाकीपणा अजूनच
वाढला होता. इथे तयाला कुणीही ओळखत नव्हतां. एके रात्री तो गसडनीच्या अतयांत गगलच्छ भागात फेरफटका मारत होता. हा
भाग चोऱ्या, लूटमार, वेश्या आगण ड्रग्ज याांच्यासाठी प्रगसद्ध होता. पण तयाची प्रगसद्धी अजून एका चाांगल्या कारणासाठीही
होती. सेंट जॉजव चचव . गनरुद्दे श भटकताना वानुनू चचव मध्ये जाऊन पोचला आगण गतथे तयाची ओळख अाँगग्लकन धमव गुरू जॉन
मॅकनाईटशी झाली. वानुनल ू ा घराची आगण आपलेपणाची गरज आहे हे मॅकनाईटच्या लगेचच लक्षात आलां आगण तयाने
वानुनल ू ा चचव मध्ये आश्रय गदला. काही गदवसाांनी - १७ ऑगस्ट १९८६ या गदवशी मोदेचाई वानुनन ू े गििन धमव स्वीकारला.
तयाला नवीन नावही गमळालां - जॉन क्रॉसमन. माराकेशमध्ये जन्मलेल्या आगण तोपयं त जयू धमाव चां पालन करत असणाऱ्या
वानुनस ू ाठी हा एक मोठाच बदल होता. जरी मधल्या काळात तो धमाव पासून दूर गेला होता, तरी सवव साधारण जयू मुलाांप्रमाणे
तयाचां बालपण हे जयू सांस्काराांमध्येच गेलां होतां. ते सगळां सोडू न एक वेगळा धमव स्वीकारणां ही वानुनस ू ाठी फार मोठी गोष्ट
होती. पण हा गनणव य गवचारपूववक घेतलेला नव्हता, तर भावने च्या भरात, आजूबाजूला काहीही गनगित नसताना गोंधळलेल्या
पररगस्थतीत घेतलेला होता. चचव ऐवजी जर तो एखाद्या मगशदीत गेला असता गकांवा बौद्ध मांगदरात गेला असता तर तो कदागचत
मुस्लीम गकांवा बौद्ध बनून बाहेर आला असता. पण एक गोष्ट नककी होती. जयू धमाव कडे पाठ गफरवून तयाने आता
ईस्रायलकडे ही पाठ गफरवली होती. ईस्रायलबद्दलच्या या रागामुळे तयाच्या हातून तयाने पुढे जे काही केलां ते घडलां.

134
 मोसाद

नवीन धमव स्वीकारल्यानांतर वानुनल ू ा चचव मध्ये अनेक मे ळाव्याांमध्ये भाग घ्यायची सांधी गमळाली. अशाच एका भेटीत तयाने
आपण ईस्रायलमध्ये काय करत होतो हे साांगगतलां, गदमोना अणुप्रकल्पाचां वणव न केलां आगण आपल्या फोटोंचा एक स्लाईड शो
दाखवण्याची इच्छा प्रदगशव त केली. तयाच्या श्रोतयाांना तो काय बोलतोय आगण कशाबद्दल बोलतोय ते काहीही समजलां नाही. ते
तयाच्याकडे शून्य नजरे ने बघत बसले. पण या श्रोतयाांमध्ये एक माणूस होता, जयाचां लक्ष या बातमीने वेधन ू घेतलां होतां. तयाचां
नाव होतां ऑस्कर ग्वेरेरो . ग्वेरेरो मूळचा कोलांगबयाचा होता. वानुनप्रू माणे तोही भटकया होता, पण तो स्वतःला मुक्त पत्रकार
म्हणवत असे. दोघाांची ओळख झाली. तेव्हा दोघाांनाही पैशाांची गरज होती. तयामुळे ते चचव च्या गभांती आगण कुांपण रां गवायचां काम
करत होते आगण चचव मध्ये एकाच खोलीत राहात होते. वानुनच्ू या फोटोंचां महतव समजलेला ग्वेरेरो हा पगहला माणूस होता.
तयाने वानुनच्ू या मनात पैसे आगण प्रगसद्धी याांचां बीज पेरलां.

तोपयं त वानुनज ू वळचे पैसे सांपुष्टात आले होते. तयामुळे तयाला पैशाांची गरज तर होतीच. पण आपण आपल्या प्रगसद्धीचा वापर
जयू आगण अरब याांच्यात शाांतता प्रस्थागपत करण्यासाठी करू शकतो हा गवचार तयाच्या मनात आता बळावू लागला. तयाची
मूळ योजना अशी नव्हती. खरां साांगायचां तर तयाच्याजवळ आपल्या फोटोंचां नककी काय करायचां याची काहीही योजना
नव्हती. गनदान ईस्रायल सोडू न जाताना तरी. पण आता तयाच्यासमोर एक गनगित उगद्दष्ट होतां - शाांतता प्रस्थागपत करणां
आगण जगाला ईस्रायलच्या अण्वस्त्राांबद्दल सावध करणां. जसजसे गदवस जात होते, तसा तो स्वतःला ईस्रायलच्या
अणुकायव क्रमागवरुद्ध लढणारा एकाकी योद्धा या रूपात बघायला लागला होता. पण तयाला हीसुद्धा जाणीव होती की जयाक्षणी
तो हे फोटो प्रकागशत करे ल, तयाक्षणी तयाच्यासाठी ईस्रायलला परत जाण्याचे सगळे दोर कायमचे कापले जातील. गतथे तयाची
देशिोही म्हणून गनभव तसव ना होईल.

पण पैसे आगण प्रगसद्धी याांची ओढही गततकीच जबरदस्त होती. वानुनू आगण ग्वेरेरो गसडनीच्या आडरस्तयावर असलेल्या एका
फोटो स्टु गडओमध्ये गेले आगण तयाांनी गतकडे हे फोटो ब्लो अप स्वरुपात डे व्हलप केले आगण मग ऑस््ेगलयन गनयतकागलकां,
वतव मानपत्रां आगण अमेररकन गनयतकागलकाांच्या ऑस््ेगलयन ऑगफसेसमध्ये जाऊन हे फोटो गवकायचा प्रयतन केला. पण
कोणीही तयाांना दाद गदली नाही. हा लाजाळू गदसणारा, मुगश्कलीने एक - एक वाकय अडखळत बोलणारा माणूस आपल्या
हातात ईस्रायलचां सवाव त मोठां रहस्य घेऊन उभा आहे यावर कोणाचाही गवश्वास बसतच नव्हता.

ऑस््ेगलयामध्ये काही होत नाही हे पागहल्यावर ग्वेरेरोने युरोपमध्ये प्रयतन करायचां ठरवलां. थोडे फार पैसे उसने घेऊन तो स्पेन
आगण इांग्लांडमधल्या वतव मानपत्राांकडे गेला आगण इथे तयाला आशेचा गकरण गदसला. लांडनमधल्या सांडे टाईम्स या वृत्तपत्राने
तयाच्या मागहतीमध्ये रस दाखवला. पण ते एकदम पुढे जायला तयार नव्हते. नुकताच तयाांना एक मोठा फटका बसला होता.
तयाांनी वाजतगाजत छापलेली गहटलरची दैनांगदनी म्हणजे एक मोठा बनाव असल्याचां नुकतांच उघडकीला आलां होतां. तयामुळे
वानुनच ू े फोटो आगण इतर मागहती छापण्याआधी तयाांना तयाच्या अस्सलतेची पूणव खात्री करून घ्यायची होती.

दरम्यान वानुनच ू े आपले फोटो ऑस््ेगलयामध्ये छापायचे प्रयतन चालूच होते. तयाच्याबद्दल सांशय आल्याने ऑस््ेगलयन
टेगलगव्हजनमधल्या एका गनमाव तयाने ऑस््ेगलयाची राजधानी कॅनबेरामधल्या ईस्रायली वगकलातीमध्ये सांपकव साधला आगण
तयाांना वानुनबू द्दल गवचारलां. तयाांच्याकडू न ही बातमी हारे तझ या प्रगसद्ध ईस्रायली वृत्तपत्रासाठी ऑस््ेगलया आगण
न्यूझीलांडमध्ये काम करणाऱ्या एका पत्रकाराला गमळाली. तयाने ती बातमी हारे तझच्या तेल अवीव ऑगफसला कळवली. तयाांनी
जेव्हा ती ईस्रायलमध्ये छापली, तेव्हा भूकांप झाला. पोलाडव आगण इराणगेट प्रकरणां ईस्रायलच्या बाहे र घडली होती आगण
ईस्रायली नागररकाांचा तयात काही सांबांध नव्हता. पण इथे ईस्रायलचा एक नागररक, जयाने इतकया गुप्त अणुप्रकल्पावर काम
केलां होतां, तो आता तया प्रकल्पाची गुप्तता सांपुष्टात आणू पाहात होता. वानुनबू द्दलच्या इतर आक्षेपाहव गोष्टीही मोसादला
आत्ताच समजल्या. प्रचांड मोठी चूक झालेली आहे आगण अक्षम्य असा गनष्काळजीपणा झालेला आहे यावर सवां चांच एकमत
झालां होतां, पण आता वेळ घालवून चालणार नव्हतां. कुठल्याही पररगस्थतीत वानुनल ू ा थाांबवणां गरजेचां होतां. मोसाद सांचालक
आदमोनीने स्वतः यात लक्ष घालायचां ठरवलां आगण वानुनल ू ा अटक करण्याच्या ऑपरे शनची सुरुवात केली. या ऑपरे शनचां
साांकेगतक नाव होतां ऑपरे शन कागनउक.

135
 मोसाद

आदमोनीने ताबडतोब सीझररआ कमाांडोंचां एक युगनट ऑस््ेगलयाला रवाना केलां, पण ते गतकडे पोचल्यावर तयाांना समजलां
की वानुनू तयाआधीच पळालाय. जेव्हा तयाांनी चौकशी केली, तेव्हा तयाांना समजलां की तो इांग्लांडला गेलाय.

ग्वेरेरोने लांडनमध्ये सांडे टाईम्सला गदलेल्या फोटोंनी सांडे टाईम्सच्या लोकाांचां कुतूहल नककीच चाळवलां गेलां होतां. तयाांनी
गथओडोर टेलर आगण फ्राँक बानाव बी या दोघा अणुशास्त्रज्ञाांकडू न ग्वेरेरोकडे असलेल्या फोटोंची सतयता पडताळू न पागहली होती.
टेलर आगण बानाव बी या दोघाांनीही हे फोटो अस्सल असल्याचा गनवाव ळा गदला होता. तयामुळे आपल्या हातात घबाड आलेलां आहे
याची तयाांना खात्री पटली होती. आता तयाांना वानुनल ू ा भेटायचां होतां. तयामुळे तयाांनी आपला एक स्टार पत्रकार पीटर हाऊनम
याला ऑस््ेगलयाला पाठवलां. वानुनल ू ा भेटल्यावर हाऊनमचीही तयाच्या फोटोंच्या सतयतेबद्दल खात्री पटली. मुख्य म्हणजे तो
वानुनल ू ा भेटून तयाच्या प्राांजळपणामुळे खूपच प्रभागवत झाला. ग्वेरेरोने लांडनमध्ये वानुनू ईस्रायली शास्त्रज्ञ असल्याची
लोणकढी थाप मारली होती, पण आपण फक्त तांत्रज्ञ होतो हे वानुनन ू े स्वतःहू न हाऊनमसमोर कबूल केलां.

ग्वेरेरोला बाजूला सारून वानुनू आगण हाऊनम गसडनीहू न लांडनला गेले. लांडनला पोचल्यावर सांडे टाईम्सच्या लोकाांनी
वानुनच ू ी कसून उलटतपासणी केली. तयाने आपल्याला होती ती सगळी मागहती साांगगतलीच, आगण गशवाय काही महतवाच्या
गोष्टीही साांगगतल्या, जया तोपयं त जगात कुणालाही मागहत नव्हतया - ईस्रायली सरकारगशवाय. तयातली सवाव त महतवाची
गोष्ट म्हणजे ईस्रायल न्यू्ॉन बॉम्ब गवकगसत करत आहे - जयामुळे लोक मरण पावतील, पण इमारती आगण वाहनाांना
कुठल्याही प्रकारचां नुकसान होणार नाही. तयाने इगन्स्टट् यूट २ मध्ये कशा प्रकारे बॉम्बची जुळणी केली जाते तेही अगदी
सगवस्तर साांगगतलां.

हे सगळां साांगत असताना एकीकडे वानुनू प्रचांड दडपणाखाली होता. ईस्रायल, गवशेर्षतः मोसाद एजांट्स तयाचां अपहरण
करतील आगण तयाला ठार मारतील अशी तयाला सारखी भीती वाटत होती. सांडे टाईम्सच्या लोकाांची आतापयं त तयाच्या आगण
तयाच्या फोटोंच्या खरे पणाबद्दल पूणवपणे खात्री पटली होती, तयामुळे तयाांनी तयाला शाांत करण्याचे आगण तयाचां मन ररझवण्याचे
अनेक प्रयतन केले. तयाला जे पैसे तयाांनी दे ऊ केले होते, तेही अफाट होते. गनव्वळ तयाची कथा आगण फोटो याांच्यासाठी एक
लाख डॉलसव ; तयाची कथा आगण फोटो प्रकागशत झाल्यावर सांडे टाईम्सचा जो वाढलेला खप असेल, तयातले ४० टकके आगण
जर तयाच्या कथेवर पुढे पुस्तक छापलां गेल,ां तर तया पुस्तकाच्या गवक्रीच्या २५ टकके. तयाांनी तयाला हे ही साांगगतलां की सांडे
टाईम्सचा मालक रुपटव मरडॉकच्या मालकीची ट् वेंटीएथ सेंच्युरी फॉकस ही गचत्रपट कांपनी या कथेवर गचत्रपटही बनवण्याचा
गवचार करत आहे आगण कदागचत सुप्रगसद्ध अगभनेता रॉबटव डी नीरो तयात वानुनच ू ी भूगमका करे ल.

हे सगळां ठीक होतां, पण तयाला सगळे ऐर्षोआराम देत असताना सांडे टाईम्सच्या लोकाांना तयाची एक गरज समजू शकली नाही
- सेकस. वानुनच्ू या आयुष्यात तोपयं त कोणतीही स्त्री आलेली नव्हती आगण तो स्त्रीसहवासाचा भुकेला होता. पण ती एक गोष्ट
सोडू न बाकी सगळां तयाांनी तयाला दे ऊ केलां. तो इतका घायकुतीला आलेला होता की गदसेल तया मुलीकडे तो सेकसची मागणी
करत होता. सांडे टाईम्सची पत्रकार रोवेना वेब्स्टरला वानुनच ू ी मुलाखत घ्यायची होती. तया एका तासात तयाने गतला
तयाच्याबरोबर झोपण्याची अक्षरशः गवनवणी केली. गतने अथाव तच ती गझडकारली. सांडे टाईम्सच्या लोकाांनी तयाची मागणी
गकमान अांशतः जरी पूणव केली असती, तरी पुढे जया घटना घडल्या, तया घडल्या नसतया.

मोसाद आपल्या मागावर आहे ही वानुनच ू ी भीतीही अनाठायी नव्हती. सांडे टाईम्सच्या लोकाांनी वानुनच
ू ी पाश्वव भम
ू ी जाणून
घेण्यासाठी एका पत्रकाराला ईस्रायलमध्ये पाठवलां. तयाने ईस्रायलमध्ये वानुनच ू ी चौकशी करायला सुरुवात केल्यावर
शाबाकच्या लोकाांना समजलां. ताबडतोब शाबाक आगण मोसाद याांच्या दोन टीम्स लांडनमध्ये उतरल्या. तयातल्या एका टीमचां
नेततृ व मोसादचा उपसांचालक शब्ताई शागवतकडे होतां, तर दुसऱ्या टीमची धुरा सीझररआचा प्रमुख बेनी झीवी साांभाळत होता.

मोसादच्या दोघा एजांट्सनी प्रेस फोटोग्राफर बनून सांडे टाईम्सच्या इमारतीवर पाळत ठे वली. काही गदवसाांनी तयाांना वानुनू
गदसला. तयाांनी तयाचा पाठलाग करायला सुरुवात केली. तो गजथे जात होता, गतथे मोसादचे एजांट्स तयाच्या मागावर होते.
तयाच्यासाठी तयाांनी एक खास तांत्र वापरलां होतां. हे तांत्र आईकमनला अजेगन्टनामधून ईस्रायलमध्ये आणणाऱ्या टीमचा सदस्य

136
 मोसाद

असलेल्या झ्वी मागल्कनने गवकगसत केलां होतां. तयानुसार जयाचा पाठलाग करायचा आहे, तो माणूस कुठे जाऊ शकेल याचा
अांदाज मोसाद एजांट्स बाांधायचे आगण तया गठकाणी आधीच पाळत ठे वायचे. वानुनच्ू या बाबतीत हे तांत्र १०० टकके अचूक ठरलां.

२४ सप्टेंबर १९८६ या गदवशी वानुनू फेरफटका मारायला लांडनच्या प्रगसद्ध गलस्टर स्कवेअर भागात आला होता. तो तयाच्या
हॉटेलमध्ये असताना टीव्हीवर चालीज एां जल्स ही मागलका खूप आवडीने पाहात असे. तयातली फराह फॉसेट ही अगभनेत्री
तयाला आवडत असे. आगण आता गलस्टर स्कवेअरमध्ये गफरत असताना तयाला बऱ्यापैकी गतच्यासारखी गदसणारी एक मुलगी
एका वतव मानपत्राांच्या स्टॉलजवळ उभी असलेली गदसली. तो गतच्याकडे टक लावून बघत असताना गतने तयाच्याकडे पागहलां -
ू व रीतया बराच वेळ पागहलां आगण मग ती वतव मानपत्र गवकत घेऊन गनघून गेली. वानुनन
अथव पण ू े गवरुद्ध गदशे ला जायचा प्रयतन
केला, पण तयाचे पाय तयाला गतच्याकडे घेऊन गेले. सगळां धैयव एकवटू न तयाने गतच्याशी बोलायची पवाव गनगी मागगतली. ती
गोड हसली, आगण तयाांनी बोलायला सुरुवात केली. गतचां नाव गसांडी हागनन होतां. ती जयू होती, आगण अमेररकेतल्या
गफलाडे गल्फया शहरात गतचां एक ब्युटी पालव र होतां. लांडनमध्ये ती सुट्टीवर आली होती.

वानुनू सावध झाला. गेले काही गदवस तो प्रचांड तणावाखाली होता. सांडे टाईम्सचे लोक तयाचे फोटो छापत नव्हते. तयाऐवजी ते
तयाला सारखे प्रश्न गवचारत होते. गशवाय तयाांनी तयाला हे ही साांगगतलां होतां, की तयाचे फोटो प्रकागशत करण्याआधी ते
ईस्रायली वगकलातीमध्ये जाऊन ईस्रायली सरकारची या सगळ्या प्रकरणावर काय प्रगतगक्रया आहे , ते गवचारणार आहेत. तसां
करायची काय गरज आहे, हा प्रश्न तयाला पडला होता. जेव्हा तयाांनी तयाला साांगगतलां, की पत्रकाररतेच्या जगात नेहमीच
दोन्ही बाजूांचां म्हणणां ऐकून घेऊन मग ते छापलां जातां, तेव्हा तयाचा तयाच्यावर गवश्वास बसला नाही. ते आपल्याला मोसादच्या
हवाली करणार अशी भीती तयाच्या मनात सतत होती.

आगण आता ही गसांडी अचानकपणे तयाच्या समोर आली होती.

“ तू मोसादकडू न आली आहे स का?” तयाने गतला हसतहसत गवचारलां.

“नाही,” ती म्हणाली, “ मोसाद म्हणजे काय?”

तो जरा शाांत झाला. गतने तयाला तयाचां नाव गवचारलां.

“ जॉजव .” तो म्हणाला. तयाला सांडे टाईम्सच्या लोकाांनी हॉटेलमध्ये याच नावाने ठे वलां होतां.

ती परत गोड हसली, “ काहीतरीच काय! तू जॉजव नाहीस.”

तयाचा हात पकडू न ती तयाला जवळच्या एका कॅफेमध्ये घेऊन गेली. गतकडे तयाने गतला आपलां खरां नाव साांगगतलां आगण
आपण लांडनला का आलोय तेही साांगगतलां. अगदी सांडे टाईम्सच्या नावासकट. गतने ताबडतोब तयाला अमेररकेला येऊन गतथे
न्यूयॉकव टाईम्स गकांवा वॉगशांग्टन पोस्ट सारख्या ख्यातनाम वृत्तपत्राांमध्ये तयाचे फोटो द्यायचां सुचवलां. पण ते तयाला ऐकू येत
नव्हतां. तो फक्त एकटक गतच्याकडे बघत होता. तयाच्या लक्षात यायच्याआधीच तो गतच्या प्रेमात पडला होता. अगदी सपशेल,
केळीच्या सालीवरून घसरून पडल्यासारखा!

तयानांतर तो गतला आगण ती तयाला सोडायला तयार नव्हते. दोघे ही लांडन शहरात भटकले, तयाांनी नाटकां आगण गचत्रपट पागहले
आगण हे सगळां चालू असताना गतने तयाला आपली असांख्य चुांबनां घेऊ गदली. पण तयाला जे हवां होतां, तयासाठी मात्र ती तयार
नव्हती. गतने तयाला स्पष्टपणे साांगगतलां होतां, की गतच्या हॉटेलमध्ये ती गतच्या रूममध्ये आपल्या मैगत्रणीबरोबर राहाते आहे,
तयामुळे तयाांना गतच्या रूममध्ये भेटणां शकय नाही. ती तयाच्या हॉटेल रूमवर यायलाही तयार नव्हती. तू तयार नाहीयेस, तू
इतकया तणावाखाली आहे स की तुला ते जमणार नाही असां गतने तयाला अनेक वेळा ऐकवलां होतां.

137
 मोसाद

नांतर अचानक गतने तयाला सुचवलां, “ तू माझ्याबरोबर रोमला का येत नाहीस? माझी बहीण गतथे राहते. गतचां गतथे स्वतःचां घर
आहे. आपण गतथे मस्त मजा करू. तुला गतथे तुझ्या सगळ्या तणावपूणव गोष्टींचा गवसर पडे ल.”

वानुनसू ाठी रोम म्हणजे पूणवपणे अनोळखी भाग होता. तयामुळे तयाने नकार गदला. पण ती रोमला जाणारच होती. गतने
स्वतःसाठी गबझनेस कलास गतकीटसुद्धा काढलां होतां. गतला न भेटण्याच्या गवचाराने वानुनू कासावीस झाला आगण शेवटी
तयाने गतच्याबरोबर यायला होकार गदला. गतने लगोलग तयाच्यासाठीसुद्धा गबझनेस कलासचां गतकीट गवकत घेतलां. “ मला
नांतर पैसे दे,” असां गतच्याकडू न ऐकल्यावर वानुनच्ू या मनात कुठलीही शांका रागहली नव्हती.

जर तयाचां डोकां गठकाणावर असतां तर तयाला यामध्ये नककीच काहीतरी काळां बेरां असल्याचा सांशय आला असता. एक मुलगी
तयाला रस्तयात भेटते काय, तयाच्याबरोबर मैत्री करते काय आगण तयाला रोमला आपल्याबरोबर यायचां आमांत्रण दे ते काय.
एवढां च नाही, तर तयाचां गतकीटही ती काढते - तेही गबझनेस कलासचां महागडां गतकीट. गशवाय ती तयाच्याबरोबर लांडनमध्ये
सेकसचा अनुभव घ्यायला तयार नव्हती, पण रोममध्ये मात्र गतची तयाला हरकत नव्हती. हा नककीच गवगचत्र प्रकार होता. पण
हे लक्षात येण्याएवढां भान आगण सांयम वानुनक ू डे नव्हता. मोसादमधल्या मानसशास्त्रज्ञाांनी तयाच्या व्यगक्तमतवाचा इतका
बारीक अभ्यास केला होता, आगण तयाला नककी कशाने गळाला लावता येईल याबद्दलचे तयाांचे आडाखे इतके अचूक होते, की
एखाद्या कळसूत्री बाहु ल्यासारखा वानुनू तयाांना हवां तसां वागत गेला.

ू े गसांडीबद्दल पीटर हाऊनमला साांगगतलां होतां. तयाच्यासारख्या मुरब्बी पत्रकाराला लगेचच सांशय आला. तयाने
वानुनन
वानुनलू ा थाांबवायचा प्रयतन केला पण वानुनच्ू या डोकयावर गसांडीचा अांमल आता पूणवपणे चढला होता. आगण खरां साांगायचां तर
केवळ गसांडीबरोबर झोपण्यासाठी म्हणून वानुनू लांडन सोडू न रोमला जाईल असां हाऊनमला वाटलां नाही.

गसांडीने रोमला जायचा गवर्षय काढण्यामागचां कारण साधां होतां. मोसादला लांडनमध्ये काहीही करायचां नव्हतां. ईस्रायलचे
पांतप्रधान गशमॉन पेरेस याांना मागाव रेट थॅचर आगण एम.आय. ५ याांच्याशी कुठल्याही पररगस्थतीत पांगा घ्यायचा नव्हता.
जोनाथन पोलाडव प्रकरण होतांच. गशवाय काही मगहन्याांपवू ी पगिम जमव नीमध्ये गतथली प्रतीहे रगगरी सांस्था बीएफव्हीला एका
टेगलफोन बूथमध्ये आठ गिगटश पासपोटव असलेली एक बॅग सापडली होती. तयाचबरोबर तया बॅगच्या मालकाचा पत्ताही गमळाला
होता. हा माणूस बॉनमधल्या ईस्रायली वगकलातीत काम करत होता. जेव्हा हे उघड झालां तेव्हा गिटन आगण पगिम जमव नी या
दोन्ही दे शाांच्या सरकाराांचा राग अनावर झाला. आपण गिटन आगण जमव नी याांच्या भूमीवर काहीही करणार नाही असां वचन
मोसादला द्यायला लागलां. पण इटलीची पररगस्थती वेगळी होती. इटागलयन गुप्तचर सांस्था गसस्मीबरोबर मोसादचे चाांगले सांबांध
होते. गसस्मीचा प्रमुख अॅडगमरल फुगल्व्हयो मागटव नी आगण मोसाद सांचालक नाहू म आदमोनी हे ही एकमेकाांचे वैयगक्तक गमत्र
होते. जोपयं त मोसाद इटागलयन नागररकाांना हात लावत नाही तोपयं त गसस्मीला तयाांनी इटागलयन भूमीवर काहीही केलां तरी
फरक पडत नव्हता.

३० सप्टेंबर १९८६ या गदवशी गिगटश एअरवेजच्या फ्लाईट ५०४ ने गसांडी आगण मोडी एकमेकाांच्या हातात हात गुांफून रोमच्या
गदशेने रवाना झाले. गतथे ती इटागलयन प्रमाणवेळेनुसार रात्री ९ वाजता उतरले. गवमानतळावर एक भलामोठा हसतमुख
इटागलयन माणूस तयाांच्या स्वागतासाठी एक गततकाच भलामोठा पुष्पगुच्छ घेऊन हजर होता. तो तयाांना गसांडीच्या बगहणीच्या
फ्लॅटवर न्यायला आला होता. वानुनच ू ां गसांडीबरोबर झोपायचां स्वप्न पूणव व्हायच्या अगदी जवळ होतां. गसांडीलाही बहु तेक तयाची
जाणीव झाली होती. ती वानुनच ू ी असांख्य चुांबनां घेऊन तयाला उत्तेगजत करत होती.

तयाांची गाडी एका छोट् या बांगल्यासमोर थाांबली. एका तरुण मुलीने बांगल्याचां दार उघडलां. वानुनू इतका उतावीळ झाला होता
की तो काहीही गवचार न करता बांगल्यात गशरला. तो आत गशरल्यावर तया मुलीने बांगल्याचां दार लावून घेतलां आगण दोन
धगटांगणाांनी बेसावध वानुनवू र झडप घातली आगण तयाच्या डोकयावर प्रहार करून तयाला जगमनीवर पाडलां. ते तयाचे हातपाय
बाांधत असताना तया मुलीने तयाला एक इांजेकशन गदलां आगण वानुनू बेशुद्ध झाला.

138
 मोसाद

तयाला ताबडतोब एका फळाांची वाहतूक करणाऱ्या ्कमध्ये घालून इटलीच्या उत्तरे कडे नेण्यात आलां. हा प्रवास अनेक तास
चालला. वानुनू बेशुद्धच होता. तो जरा शुद्धीवर यायची गचन्हां गदसायला लागली, की ती मुलगी तयाला परत एक इांजेकशन
देऊन बेशुद्ध करत होती. ला स्पेगझया बांदरात हा ्क पोचल्यावर वानुनलू ा पहाटेच्या अांधारात एका स््ेचरवर घट्ट बाांधन
ू एका
स्पीडबोटवर बसवण्यात आलां. ही स्पीडबोट भूमध्य समुिात वेगाने प्रवास करत आांतरराष््ीय सागरी हद्दीमध्ये तापुझ नावाच्या
ईस्रायली मालवाहू जहाजाकडे आली. वानुनल ू ा स्पीडबोटीवरून तापुझवर चढवण्यात आलां आगण एका केगबनमध्ये डाांबण्यात
आलां. तापुझने लगेचच ईस्रायलचा मागव पकडला.

ईस्रायलच्या अश्केलॉन बांदराच्या जवळ आल्यावर तापुझने नाांगर टाकला आगण गकनाऱ्यावर सांदेश पाठवला. वानुनल
ू ा
ईस्रायली तटरक्षक दलाच्या युद्धनौकेवर हलवण्यात आलां आगण ही नौका तयाला ईस्रायलच्या गकनाऱ्यावर घेऊन आली.
गकनाऱ्यावर आणल्यावर शाबाक अगधकाऱ्याांनी तयाला रीतसर अटक केली आगण लॉकअपमध्ये हलवलां.

वानुनल ू ा अटक झाली असली, तरी ईस्रायलच्या आगण्वक रहस्याांचा भेद मोसादला थाांबवता आला नाही. वानुनल ू ा
अश्केलॉनच्या तुरुांगात पोलीस प्रश्न गवचारत असताना सांडे टाईम्सने तयाने काढलेले गदमोना अणुप्रकल्पाचे फोटो आगण तयाने
तयाांना गदलेली मागहती प्रकागशत करायला सुरुवात केली. ती सांडे टाईम्सबरोबरच जगभरातल्या इतर वृत्तपत्राांमध्ये आगण
गनयतकागलकाांमध्येही प्रकागशत झाली.

या सवव प्रकागशत मागहतीमधून काढण्यात आलेले गनष्कर्षव धककादायक होते. तोपयं त ईस्रायलकडे १० ते २० प्राथगमक
स्वरूपाचे अणुबॉम्ब असतील असां सगळ्याांना वाटत होतां. पण वानुनच्ू या मागहतीमुळे हे उघड झालां की ईस्रायलकडे तब्बल
१५० ते २०० अतयाधुगनक अणुबॉम्ब बनवण्याची क्षमता होती. तयाचबरोबर ईस्रायल हायड्रोजन बॉम्ब आगण न्यू्ॉन बॉम्बसुद्धा
बनवू शकतो हेही उघडकीस आलां.

ही मागहती उघड झाल्याचां पोगलसाांनी वानुनल

ू ा तुरुांगात साांगगतल्यावर तयाला स्वतःच्या जीवाची भीती वाटायला लागली.
तयाला गसांडीचीही काळजी वाटत होती. तयाला तया बांगल्यात पाठवल्यानांतर ती गायब झाली होती आगण तयाला नांतर
आयुष्यात कधीही भेटणार नव्हती, हे तयाला तयावेळी मागहत नव्हतां.

गिटनमध्ये गिगटश वृत्तपत्राांनी मोसादवर वानुनल ू ा लांडनमधून उचलल्याचा आरोप केला. गिटनच्या सांसदे मध्ये गिगटश
खासदाराांनी ईस्रायलवर कारवाई करायची सरकारकडे मागणी केली. शेवटी ईस्रायलने वानुनू आपल्या ताब्यात असल्याचां
आगण तयाच्यावर खटला चालणार असल्याचां जाहीर केलां. तोपयं त नोव्हें बर मगहना उजाडला होता. वानुनन ू ेही अजून एक मोठा
स्टांट केला. तयाला तुरुांगातून कोटाव त नेणाऱ्या पोगलसाांच्या गाडीत तो मागे बसला होता. समोर पत्रकार आगण फोटोग्राफसव
याांचा मोठा जमाव होता. अचानक वानुनन ू े आपल्या हाताचा तळवा गाडीच्या काचेवर आपटला. तयावर Vanunu M Was Hi-
jacked In Rome, Itl, 30.0.86. 21.00. Come To Rome By Fla Ba 504 हे शब्द गलगहलेले होते. पोगलसाांच्या काही लक्षात
यायच्या आत अनेकजणाांनी तयाचा आगण तयाच्या हाताच्या तळव्याचा फोटो काढला होता. हे फोटो जगभर छापून आले.

वानुनच ू ां मोसादने रोममध्ये अपहरण केलां आगण लांडनपासून रोमपयं त तो स्वतःच्या इच्छे ने गेला होता हे जेव्हा जाहीर झालां
तेव्हा गिगटश सरकार आगण गिगटश जनमत जरा शाांत झालां. इटागलयन सरकारनेही तोंडदे खला गनर्षेध व्यक्त केला.

वानुनवू र खटला चालवण्यात आला आगण न्यायालयाने हेरगगरी आगण दे शिोह हे तयाच्यावर ठे वलेले आरोप मान्य केले आगण
तयाला दोर्षी ठरवून १८ वर्षां च्या तुरुांगवासाची गशक्षा गदली. खटला चालू असताना तयाच्या वगकलाांनी तो हे र गकांवा दे शिोही
नसून अण्वस्त्रगवरोधी कायव कताव असल्याचा बचाव माांडला होता. सांपण ू व जगभर असलेल्या वानुनच्ू या चाहतयाांना आगण
आपापल्या देशाांत अण्वस्त्रगवरोधी भूगमका घेणाऱ्या इतर कायव कतयां नाही वानुनू हा आपला नायक आगण आदशव वाटत होता.
ू व जगभर या कायव कतयां नी ईस्रायलच्या वगकलातींच्या बाहे र ईस्रायलगवरुद्ध गनदशव नां केली होती आगण वानुनल
सांपण ू ा सोडू न
देण्याची मागणी केली होती.

139
 मोसाद

न्यायालयाने मात्र हा सगळां बचाव फेटाळू न लावला. न्यायाधीशाांच्या म्हणण्यानुसार वानुनू गचडलेला आगण गोंधळलेला होता.
जर तयाची गदमोनामधली नोकरी गेली नसती, तर कदागचत तयाने काढलेले फोटो जगासमोर आले नसते. गदमोनामध्ये काम
करत असताना तयाने ईस्रायली अणुप्रकल्पागवरुद्ध कोणतीही भूगमका घेतलेली नव्हती. तयाने दे श सोडू न बाहेर गेल्यावर
लगेचच आपला लढा चालू केला नाही. तयाला जेव्हा ऑस््ेगलयामध्ये ऑस्कर ग्वेरेरो भेटला आगण या फोटोंचा वापर करून कसे
पैसे कमावता येतील हे जेव्हा तयाच्या लक्षात आलां तेव्हा तयाने तयाांचा वापर करायचा गनणव य घेतला.

पण अथाव त जगभरातल्या भोळ्याभाबड् या लोकाांसाठी वानुनू तयाांचा नायक होता आगण ईस्रायली सरकार आगण मोसाद हे
खलनायक. एका अमेररकन कुटु ांबाने तयाला दत्तकसुद्धा घेतलां होतां - तयाचां स्वतःचां कुटु ांब हयात असताना. अनेकाांनी तयाला
शाांततेसाठी गदलां जाणारां नोबेल पाररतोगर्षक दे ण्याची गशफारस केलेली आहे.

१८ वर्षां नी - २००४ मध्ये वानुनच

ू ी सुटका झाली. तुरुांगात असताना तयाला एकाांतवासातही ठे वण्यात आलां होतां असां तयाने
कैदेतनू मुक्त झाल्यावर गदलेल्या मुलाखतींमध्ये साांगगतलां. ईस्रायलमध्ये जयू गुन्हे गाराांना मृतयूदांड दे ण्याची पद्धत नसल्यामुळे
आपल्याला ईस्रायली सरकारने गजवांत ठे वलेलां असल्याचांही तयाने एका मुलाखतीत साांगगतलां होतां. तयावर मोसाद गकांवा
ईस्रायली सरकार याांनी काहीही प्रगतगक्रया गदली नाही.

आज वानुनू स्वतःला जॉन क्रॉसमन याच नावाने सांबोगधत करतो. तयाने २०१५ मध्ये गक्रस्टीन योगकमसेन या स्त्रीशी लग्न
केलां आगण आज तो जेरुसलेममधल्या एका चचव मध्ये राहतो. तयाने नॉवे, स्वीडन आगण आयलं ड या देशाांना तयाला आश्रय
देण्याची गवनांती केली होती, पण ती मान्य झाली नाही.

मोसादच्या लोकाांना तयाच्या कमकुवत दुव्याचा सुगावा कसा लागला तयाची कथा एकदम मनोरां जक आहे. इराणगेट
प्रकरणात सहभागी असलेल्या अरी बेन मेनाशे नावाच्या एका माजी मोसाद एजांटने १९९१ मध्ये हे जाहीर केलां होतां. तयाच्या
म्हणण्यानुसार मोसादने आपल्या हस्तकाांना वानुनू राहात असलेल्या हॉटेलमध्ये वेटसव आगण हाउसकीगपांगच्या लोकाांमध्ये
घुसवलां होतां. तयाांच्याचकडू न तयाला चालीज एां जल्स मधली फराह फॉसेट आवडत असल्याचां मोसादला समजलां आगण
गतच्याशी गदसण्यात साधम्यव असणाऱ्या गसांडीला तयाांनी तयाच्या मागावर सोडलां. गशवाय तयाला गोंधळात पाडण्यासाठी आगण
सांडे टाईम्सच्या लोकाांच्या मनात तयाच्यागवर्षयी सांशय गनमाव ण करण्यासाठी मोसादने अजून एक युक्ती केली होती. तयाांनी सांडे
टाईम्सचां प्रगतस्पधी वृत्तपत्र असलेल्या सांडे गमरर या वृत्तपत्राच्या पत्रकाराांना वानुनशू ी सांपकव साधून तयाला सांडे टाईम्सच्या
वरचढ ऑफर द्यायला साांगगतलां. हे जेव्हा सांडे टाईम्सच्या लक्षात आलां तेव्हा तयाांनी वानुनल ू ा अजून कडे कोट बांदोबस्तात
ठे वायला सुरुवात केली. स्त्रीसहवास नसल्यामुळे आधीच कावलेल्या वानुनस ू ाठी ही शेवटची काडी होती. आगण मग तयाांनी
गसांडी आगण तयाची भेट घडवून आणली. सांडे गमररचा मालक आगण सांचालक रॉबटव मॅकसवेल हा मोसादचा हस्तक होता.

वानुनल ू ा रोममध्ये आणणारी गसांडी ही कोण होती? गतचां खरां नाव होतां शेरील बेन तोव्ह. गसांडी हागनन हे जे आपलां नाव गतने
वानुनल ू ा साांगगतलां होतां, ते गतच्या बगहणीचां नाव होतां. शेरील मूळची अमेररकन होती आगण अमेररका आगण ईस्रायल याांची
दुहेरी नागररक होती. वयाच्या सतराव्या वर्षी ती अमेररकेतून ईस्रायलला आली आगण प्रथम ईस्रायली सैन्यात आगण नांतर
मोसादमध्ये दाखल झाली. वानुनच्ू या अपहरणानांतर गतला मोसादमधून राजीनामा द्यावा लागला कारण पीटर हाऊनमने गतचे
काही फोटो काढले आगण प्रकागशत केले होते. आज ती गतच्या पतीबरोबर ओरलाँडो, फ्लोररडा इथे गनवृत्त आयुष्य जगते आहे .

*****

140