4.

SINH TOÅNG HÔÏP PROTEIN

4.1. Ñaïi cöông
Protein, A. nucleic Chaát lieäu cô baûn cuûa söï
soáng

- tính ñaëc hieäu cao

Protein
- quyeát ñònh tính ñaëc hieäu
cho moãi loaïi teá baøo

Teá baøo con coù nhöõng Tính ñaëc hieäu ñöôïc

protein ñaëc hieäu cuûa truyeàn laïi cho theá heä
teá baøo meï sau
 4.2. Luaän thuyeát trung taâm
Crick (1958) ñöa ra luaän thuyeát trung taâm:

- Thoâng tin di truyeàn ñöôïc löu giöõ trong ADN (hoaëc ARN ôû
moät soá virus)
- Truyeàn theo höôùng ADN qua ARN roài tôùi protein vaø khoâng
theå truyeàn theo höôùng ngöôïc laïi.
Nhaân
ñoâi
Phieân maõ Phieân dòch
ADN ARN Protein
- Phaùt hieän transcriptase ngöôïc (ôû moät soá virus gaây ung thö)
xuùc taùc söï toång hôïp ADN döïa treân khuoân laø ARN virus, theo
nguyeân taéc boå sung ñoâi base, taïo thaønh caùc ADN boå sung.
Caùc ADN naøy coù theå nhaân ñoâi vaø xen vaøo boä gen cuûa teá baøo
chuû gaây ung thö.
- Trong E. coli cuõng phaùt hieän ARN polymerase phuï thuoäc
ARN (hay ARN replicase) xuùc taùc söï taïo thaønh moät ARN boå
sung vôùi ARN virus maø noù bò nhieãm ñöôïc duøng laøm khuoân.

Crick (1970) ñaõ boå sung luaän thuyeát trung taâm nhö sau:
Nhaân ñoâi

Phieân maõ Phieân dòch

ADN ARN Protein
Phieân maõ ngöôïc
Nhaân ñoâi
4.3. Boä ba maät maõ (codon)
Nucleotid Nucleotid thöù hai Nucleotid

thöù nhaát U C A G thöù ba

U Phe Ser Tyr Cys U

Phe Ser Tyr Cys C
Leu Ser Stop Stop* A
Leu Ser Stop Trp G
UGA maõ hoùa cho Trp ôû
C Leu Pro His Arg ty theå loaøi coù
U vuù
Leu Pro His Arg C
Leu Pro Gln Arg A
Leu Pro Gln Arg G

A Ile Thr Asn Ser U

ÔÛIlety theå loaøThr
i coù vuù ,Asn
AUA maõSerhoùa C
cho
Ile*
Met Thr Lys Arg*
AGA vaø
A
AGG söû
Met Maõ môû ñaà
Thru ôû teá baø
Lyso loaøi coù
Arg*vuù vaø maõ G
duïng nhö codon stop
hoùa cho Met trong phaân töû protein. ôûÛ ty theå loaøi coù vuù
G Val Ala Asp Gly U
Val Ala Asp Gly C
Val Ala Glu Gly A
Val Ala Glu Gly G
4.4. Caùc yeáu toá tham gia quaù trình sinh toång hôïp protein:
4.4.1. Vai troø cuûa ADN
1 Protein  1 ñoaïn ADN
1 acid amin  boä ba mononucleotid (codon)
thöù töï caùc aa  thöù töï caùc codon

ADN coù 2 höôùng hoaït ñoäng

nhaân ñoâi (taùi baûn) ADN (ôû nhaân teá baøo khi
phaân chia)
ñieàu khieån quaù trình STH protein
 STH protein = Söï phieân dòch

ADN ARNm Protein

Phieân maõ Phieân dòch
 4.4.2. Vai troø cuûa ARN thoâng tin (ARNm)
- 5% ARN cuûa teá baøo

ADN

C
A G
T
ARNm

ARN polymerase G
phuï thuoäc ADN U C
A

ARNm – ADN (phieân ma)õ

ARNm

Teá baøo chaát (Ribosom)

4.4.3. Vai troø cuûa ARN vaän chuyeån (ARNt)
- 15% ARN cuûa teá baøo
- Vaän chuyeån caùc aa moät caùch ñaëc hieäu ñeán Ribosom
 Coù ít nhaát 20 loaïi ARNt
Khoaûng 60 loaïi ARNt ñaõ xaùc ñònh ñöôïc caáu truùc
 Lieân keát ester
vôùi aa  ñaëc
hieäu Alanin

GMP
UUU

Tay TC (Thymin, Pseudo

uridin, Cytosin)
Tay DHU

Cuoän TC
Cuoän DHU

Tay ñoái maõ

Anticodon
A A A

ARNm
U U U
4.4.4. Vai troø cuûa ARNribosom (ARNr) vaø ribosom
- 8O% ARN cuûa teá baøo
Teá baøo khoâng nhaân

50s
Raõnh gaén ARNm
30s

Vò trí P Vò trí A
(Tieáp nhaän peptidyl- (Tieáp nhaän aminoacyl-ARNt)
ARNt)
Ribosom 70s
Teá baøo coù nhaân
60s
80s
40s

Polypeptid
ARNm
5'
3'

Polyribosom
4.4.5. Vai troø cuûa enzym
+ Aminoacyl- ARNt synthetase
- taïo phöùc hôïp aminoacyl- ARNt (aa-ARNt)

+ Peptidyl transferase
- ôû tieåu ñôn vò lôùn cuûa Ribosom
- xuùc taùc phaûn öùng taïo lieân keát peptid
4.4.6. Vai troø cuûa naêng löôïng vaø caùc ion
+ GTP
- chuyeån vò töø A sang P
- gaén f-Met vaø aa-ARNt vaøo Ribosom
+ ATP
- STH aa-ARNt
+ Creatin phosphat
- taùi taïo laïi ATP
+ Mg ++ (5-10 mM)
- gaén aa-ARNt vaø ARNm vaøo ribosom
- laøm oån ñònh ribosom
4.4.7- Vai troø cuûa caùc yeáu toá khôûi ñaàu, keùo daøi vaø keát thuùc
+ IF (Initiation factor) : gaén f-Met-ARNt (Met-ARNt)
vaøo Ribosom
+ EF (Elongation factor) : taïo phöùc hôïp vôùi GTP vaø aa-
ARNt, gaén aa-ARNt vaøo Ribosom
+ RF (Release factor) : chaám döùt STH, taùch polypeptrid ra
Ribosom

4.4.8- Nguyeân lieäu : 20 aa

4.5. Sinh toång hôïp protein = Söï phieân dòch
4.5.1. Cô cheá
STH xaûy ra ôû Ribosom
4.5.1.1.Kích hoaït acid amin
Aminoacyl synthetase + aa + ATP aaAMPEnz + PP

Adenylat a.a.enzym

+ ARNt

aa-ARNt + AMP + Enzym

4.5.1.2. Söï sinh toång hôïp
+ ARNt vaän chuyeån aa chuyeân bieät ñeán ARNm
+ aa ñöôïc ñaët theo 1 thöù töï aán ñònh bôûi ARNm
+ Söï ñònh vò cuûa aa-ARNt thöïc hieän treân « P » vaø « A »
+ Ribosom xuùc taùc vieäc thaønh laäp gaïch noái peptid
 GIAI ÑOAÏN MÔÛ ÑAÀU

Ribosom 30s

IF 3
+
AUG
5' 3'
Maõ khôûi ñaàu ARNm

Codon
5' AUG 3'
IF3 H
C
GTP O
Met
IF 2
f-Met-ARNt 1 ARNt
f-Met-ARNt Anticodon
5' 3'
IF2 IF 3
Codon khôûi ñaàu
IF 1 R 50S

IF 3
Vò trí P Vò trí A
5' 3'

IF2 Phöùc hôïp môû ñaàu

IF 1
GDP + Pi
 GIAI ÑOAÏN KEÙO DAØI
Vò trí A
f-Met-ARNt 1 ARNm
5' 3'
Maõ khôûi ñaàu Maõ cuûa aa2
EF-Tu
EF-Ts
aminoacyl-ARNt Coá ñònh
aminoacyl
GTP 2

-ARNt2
GDP + Pi

5' 3'

EF-Tu
EF-Ts Peptidyl transferase

5' 3'
Taïo noái
peptid
EF-G
GTP
ARNt1

5' 3'

EF-G Hoaùn vò
GDP + Pi

5' 3'

Maõ khôûi ñaàu

 R

A
P
5' 3'
Maõ cuûa a.a Maõ keát thuùc
taän cuøng UAA, UAG, UGA.

Polypeptid

5' 3'

ARNtn

5' 3'

50s
R

3' 30s
5'
ARNm
GIAI ÑOAÏN KEÁT THUÙC
 Haäu phieân dòch
f-Met--------------------------------------------------aa-COOH

Deformylase

H2NMet-----------------------------------------------aa-COOH

Methionyl-
aminopeptidase

H2N-aa----------------------------------------aa-COOH
Caáu truùc baäc I Daïng coù tính
Gaáp daây
chaát sinh lyù (caáu
(thöù töï caùc aa do polypeptid truùc baäc II, III,
gen qui ñònh)
IV)

Dieãn tieán töï nhieân

4.5.3. Sinh toång hôïp protein ôû teá baøo coù nhaân (eukaryot)
4.5.3.1. So saùnh vôùi sinh toång hôïp ôû teá baøo khoâng nhaân
TB KHOÂNG NHAÂN TB COÙ NHAÂN
-70s = 30s vaø 50s -80s = 40s vaø 60s
- Maõ khôûi ñaàu : AUG - Maõ khôûi ñaàu : AUG,
GUG
- aa khôûi ñaàu : Met
- aa khôûi ñaàu : f-Met
- 2 ARNt cho Met
IF1, IF2, IF3
- F1, F2, F3
Söï keùo daøi
Söï keùo daøi
-Peptidyl transferase ôû
50s -Peptidyl transferase ôû
60s
-EF-T chia thaønhTu vaø
Ts - T1
- G (70s) - T2 (80s)
4.5.3.2. Sinh toång hôïp protein ôû ty theå (teá baøo coù nhaân)

Gioáng teá baøo khoâng nhaân vì ribosom cuûa ty theå laø 70s.

4.5.4. Moät soá taùc nhaân aûnh höôûng ñeán sinh toång hôïp
protein
4.5.4.1. Caùc chaát khaùng sinh:
 ADN

A G C
T ARNm
ARN polymerase
C G
phuï thuoäc ADN U A
Khaùng sinh taùc ñoäng treân söï bieán
döôõng cuûa acid nucleic ARNm
Rifampin ,
Quinolone Erythromycine
(dieät khuaån)
Khaùng sinh(Macrolid)
taùc ñoäng treân chöùc
naêng cuûa ribosom viLincomycine
khuaån gaây öùc
cheá thuaän nghòch quaù trình sinh
Clindamycine
ARNm toång hôïp protein.
50s Chloramphenicol

Khaùng sinh taùc ñoäng do söï keá30st hôïp vôùi baùn ñôn vò
30s vaø gaây söï tích tuï phöùc chaát khôûi ñaàu cuûa sinh
toå ng hôïp protein do ñoïc sai laàm maõ cuûa ARNm vaø
Aminoglycosid Tetracycline
taï o rat khuaå
(dieä nhöõnng)polypeptid baát bình thöôøng
4.5.4.2. Moät soá chaát khaùc
- Emetin (alcaloid): ÖÙc cheá söï gaén acid amin-ARNt.

- Ñoäc toá cuûa vi khuaån baïch haàu: khöû hoaït T2 cuûa teá baøo coù
nhaân.

- Abrin vaø Ricin (protein thöïc vaät): ÖÙc cheá sinh toång hôïp ôû
ribosom ôû teá baøo coù nhaân baèng caùch laøm maát hoaït tính baùn ñôn
vò 60s vaø ngaên chaän söï keùo daøi. Tuy nhieân coù moät soá baèng chöùng
chöùng toû protein thöïc vaät naøy ñoäc ñoái vôùi teá baøo ung thö hôn teá
baøo thöôøng.

- Puromycin: caáu taïo töông töï nhö Tyrosinyl-ARNt, taïo thaønh

peptidyl-puromycin theo cô cheá caïnh tranh vaø taùch rôøi khoûi
ribosom, laøm ngöøng söï keùo daøi chuoåi polypeptid. Puromycin taùc
ñoäng öùc cheá sinh toång hôïp protein ôû caû teá baøo coù nhaân vaø khoâng
nhaân.