Ενότητα 1 η

Τα είδη των προτάσεων:

Κάθε πρόταση μπορούμε να τη μελετήσουμε από τέσσερις απόψεις: α) τη σημασία, β) την ποιότητα, γ) τη
σχέση με άλλες, δ) τη δομή (τους όρους).

α) Τα είδη των προτάσεων ανάλογα με τη σημασία τους:

προτάσεις κρίσεως/ αποφαντικές : εδώ ο ομιλητής θέλει απλώς να πληροφορήσει, να
δηλώσει κάτι ή να πει μία γνώμη.
π.χ. Αύριο φεύγουμε ταξίδι.
Θα πάμε στη Σαντορίνη.
προτάσεις προστακτικές: εδώ ο ομιλητής θέλει να εκφράσει παράκληση, προτροπή,
προσταγή, ευχή κ.α. ή γενικότερα μία επιθυμία του.
π.χ. Έλα τότε μαζί μας.
Φέρε μου το κινητό.
προτάσεις επιφωνηματικές: στις προτάσεις αυτές εκφράζεται έκπληξη ή θαυμασμός και
γενικά ένα έντονο συναίσθημα. Σε αυτές τις προτάσεις μπαίνει πάντα θαυμαστικό.
ΘΕΩΡΙΑ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ-
π.χ. ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
Μα αυτό είναι υπέροχο! 1

Άρχισε το σχολείο!
προτάσεις ερωτηματικές: εδώ ο ομιλητής διατυπώνει μία ερώτηση, για να πληροφορηθεί
κάτι που δεν ξέρει. Στο γραπτό λόγο συνοδεύονται πάντα από ερωτηματικό.
π.χ. Θέλεις παγωτό;
Πότε φεύγετε;

β) Τα είδη των προτάσεων ως προς την ποιότητά:

Καταφατική: κάθε πρόταση (κρίσεως, επιθυμίας, ερωτηματική κτλ.) που έχει ρήμα θετικό
και δε συνοδεύεται από αρνητικό επίρρημα.
π.χ. Σήμερα θα πάμε εκδρομή.
Αρνητική/Αποφαντική: κάθε πρόταση που συνοδεύεται από άρνηση.
[Ημερομηνία]

π.χ. Σήμερα δεν έχει καλή μέρα.

γ) Τα είδη των προτάσεων ως προς τη δομή:

απλή πρόταση: ονομάζεται η πρόταση που έχει ολοκληρωμένο νόημα και αποτελείται μόνο
από τα βασικά στοιχεία (κύριοι όροι: υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο, κατηγορούμενο)

Επιμέλεια υλικού: Μοσχίδου Μαρίνα, Φιλόλογος Α.Π.Θ.

1
π.χ. Ο Γιώργος διαβάζει ιστορία.
Ο Δημήτρης έδωσε στον Κώστα το βιβλίο.
ελλειπτική πρόταση: ονομάζεται η πρόταση από την οποία λείπουν βασικά στοιχεία, όπως
δηλαδή το ρήμα, γιατί εννοούνται εύκολα.
π.χ. Μεγάλο πρόβλημα! (εννοείται το ρήμα είναι)
επαυξημένη πρόταση: ονομάζεται η πρόταση της οποίας οι κύριοι όροι συνοδεύονται από
προσδιορισμούς.
π.χ. Ο Σταύρος, ο φίλος του Κώστα, έχει καταγωγή από τη Σουηδία.

Ασκήσεις εμπέδωσης:
1) Να χαρακτηριστούν οι προτάσεις ως προς τη δομή τους: (απλές, επαυξημένες, ελλειπτικές)
1) Η γάτα κοιμάται.
2) Ο Γιώργος είναι επιμελής.
3) Τα παιδιά έπαιζαν αμέριμνα στον κήπο.
4) Η Μαρία έδωσε στον Κώστα το κινητό.

2) Να χαρακτηριστούν οι προτάσεις ως προς τη σημασία τους:

ΘΕΩΡΙΑ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ- ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2
1) Ποιος θα έρθει μαζί μου;
2) Πω-πω! Τι μεγάλα άλογα!
3) Με τέτοιες προϋποθέσεις κανένα κέρδος δε θα έβγαινε.
4) Θα δούμε και το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία;
5) Να μου γράψεις γρήγορα γράμμα.
6) Μακάρι να σ’ έχει καλά ο Θεός.

[Ημερομηνία]

Επιμέλεια υλικού: Μοσχίδου Μαρίνα, Φιλόλογος Α.Π.Θ.

2
Ενότητα 2 η

Παράγραφος

Θεματική
Σχόλια/Λεπτομέ Κατακλείδα
ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
περίοδος/πρότα
ρειες
ση

Άσκηση: Βρες τη δομή των παρακάτω παραγράφων

1) «Όταν μου χάρισαν πέρυσι στη γιορτή μου ένα ημερολόγιο, σκέφτηκα πως θα μπορούσα να
γράφω σε αυτό καθημερινά όλα τα περιστατικά της ζωής μου. Αποφάσισα να κρατήσω το
ημερολόγιό μου ως σήμερα. Σ’ αυτό βοήθησαν και οι γονείς μου, που βρήκαν λαμπρή την ιδέα μου
και είπαν ακόμη κάτι για τη βελτίωσή μου στον γραπτό λόγο. Την πρώτη μέρα γέμισα σχεδόν μια
ολόκληρη πυκνογραμμένη
ΘΕΩΡΙΑ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ- σελίδα. Χάρηκα
ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΙΣπου είχα κάνει μια πολύ καλή αρχή. Εξακολουθώ και
ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 3
μέχρι σήμερα να γράφω καθημερινά τις εντυπώσεις μου, αλλά δεν γράφω τόσο πολλά όσο την
πρώτη μέρα».
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………

2) Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες λογοτέχνες.

Έγραψε πολλά ηθογραφικά διηγήματα, τα οποία προβάλλουν τα ήθη και τα έθιμα των κατοίκων της
πατρίδας του, της Σκιάθου, αλλά και των φτωχών ανθρώπων της Αθήνας Εκεί άλλωστε έζησε
μεγάλο μέρος της ζωής του. Επίσης το έργο του διακρίνεται για το αγνό θρησκευτικό συναίσθημα
και τον πηγαίο αυθορμητισμό του. Ο ίδιος εξάλλου ζούσε ως κοσμοκαλόγερος , στο περιθώριο της
κοινωνικής ζωής , διδάσκοντας τις αξίες της αγάπης , της ανθρωπιάς και της πίστης. Αναμφισβήτητα
το έργο του Παπαδιαμάντη αγαπήθηκε πολύ στον καιρό του. Αξίζει όμως να ειπωθεί ότι με την
πάροδο του χρόνου και ιδίως την τελευταία εικοσαετία πληθαίνουν οι μελέτες γύρω από το έργο
του. Αυτές στην πλειοψηφία τους βλέπουν τον Παπαδιαμάντη ως τον σημαντικότερο πεζογράφο της
γενιάς του. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι με το σημαντικό έργο του πλούτισε τον ελληνική λογοτεχνική
[Ημερομηνία]

παραγωγή και τον ελληνικό πολιτισμό.

…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………

Επιμέλεια υλικού: Μοσχίδου Μαρίνα, Φιλόλογος Α.Π.Θ.

3
3) Συνεχίζοντας νοτιοανατολικά του νησιού, θα συναντήσουμε δύο πιο ήσυχες παραλίες: την
παραλία των Βατσών και την παραλία Καμινάκια. Η τελευταία είναι μια από τις ωραιότερες στην
Αστυπάλαια, επειδή έχει βότσαλο και ψιλή άμμο.Αν κατευθυνθούμε βορειοανατολικά προς την
περιοχή που οι ντόπιοι ονομάζουν Μέσα Νησί, θα συναντήσουμε την παραλία Μικρό και Μεγάλο
Στενό. Μετά το Στενό θα δούμε, επίσης, τον όρμο Σαντορινιό και την παραλία Πλάκες, στην οποία
όμως μπορείτε να κατεβείτε μόνο με τα πόδια και μόνο από ένα μονοπάτι. Έπειτα, προχωρώντας θα
φτάσουμε στον ανοιχτό όρμο της Ανάληψης. Αμέσως μετά, στον επόμενο όρμο, υπάρχει η ήσυχη
παραλία του Σχοινώντα, πάνω από τη οποία δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια ένας νέος
παραθεριστικός οικισμός.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………

Συνδετικές λέξεις/φράσεις:
 Αιτιολόγηση: γιατί, επειδή, αφού, διότι, γι’ αυτό το λόγο κ.α.
 Αποτέλεσμα: ώστε, ως επακόλουθο
 Αντίθεση: αλλά, όμως, αντίθετα κ.α.
 Χρονική σχέση: αρχικά, ύστερα, στη συνέχεια, αργότερα, παράλληλα
ΘΕΩΡΙΑ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ-
 Παραδείγματα:ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΓΙΑλόγου
για παράδειγμα, ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
χάρη κ.α. 4

 Επεξήγηση: δηλαδή, ειδικά, συγκεκριμένα

 Συμπέρασμα: συμπερασματικά, λοιπόν, ανακεφαλαιώνοντας, έτσι κ.α.
 Απαρίθμηση: πρώτον…δεύτερον, καταρχήν
 Προσθήκη: επίσης, επιπλέον, ακόμα
 Διάζευξη: ή, είτε…είτε κ.α.

[Ημερομηνία]

Επιμέλεια υλικού: Μοσχίδου Μαρίνα, Φιλόλογος Α.Π.Θ.

4
3 η Ενότητα
Περιγραφή: Η γλώσσα της περιγραφής χαρακτηρίζεται από επίθετα, χρήση ρημάτων σε Ενεστώτα
ή εξακολουθητικούς χρόνους. Κυριαρχούν ρήματα όπως είμαι, έχω.
Αφήγηση: Οργανώνεται με βάση το χρόνο, αλλά τα γεγονότα συνδέονται αιτιολογικά μεταξύ τους.
Ο κύριος χρόνος της αφήγησης είναι ο Αόριστος, αλλά συχνά χρησιμοποιείται και ο Παρατατικός.
Στην αφήγηση χρησιμοποιούνται διαρθρωτικές λέξεις που δείχνουν τη χρονικά σειρά ή την
αιτιολόγηση.

Ασκήσεις: Να σημειώσεις αν τα παρακάτω αποσπάσματα ανήκουν σε περιγραφικό ή αφηγηματικό

κείμενο
α) Τις πρώτες πρωινές ώρες ξέσπασε μια μεγάλη πυρκαγιά σε βιοτεχνία πλαστικών στην
περιοχή
της Παραλίας. Οι κάτοικοι ειδοποίησαν αμέσως την Πυροσβεστική Υπηρεσία , η οποία ευτυχώς
κατέφθασε χωρίς καθυστέρηση και ανέλαβε τα έργο της κατάσβεσης της φωτιάς. Αρχικά έγινε
προσπάθεια να περιοριστεί η φωτιά στο φλεγόμενο κτήριο και να μην επεκταθεί στην παρακείμενη
πολυκατοικία. Η προσπάθεια των πυροσβεστών ήταν ιδιαίτερα δύσκολη , εξαιτίας των εύφλεκτων
υλικών που υπήρχαν στη βιοτεχνία. Οι κάτοικοι αγωνιούσαν για την ασφάλεια των νοικοκυριών
τους. Στην πιο δύσκολη θέση όμως βρισκόταν ο ιδιοκτήτης της βιοτεχνίας , ο οποίος έβλεπε την
περιουσία του να γίνεται στάχτη. Τελικά η φωτιά σβήστηκε , αφού κατέστρεψε ολοσχερώς τη
βιοτεχνία.
ΘΕΩΡΙΑ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ- ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 5

β)Τα δελφίνια είναι τυπικά θαλάσσια θηλαστικά με δόντια. Το σχήμα του σώματός τους είναι
ιδιαίτερα υδροδυναμικό, έχει μεγάλη ταχύτητα και η ευκινησία που το διακρίνει στην κολύμβηση
επαυξάνεται με το λείο και γυμνό από τρίχες δέρμα. Το κινητήριο όργανό τους είναι η ουρά , ενώ τα
θωρακικά πτερύγια ελάχιστα προωθούν το δελφίνι, αλλά χρησιμεύουν ως πηδάλια για τις πλευρικές
στροφές. Το υπόλοιπο σώμα , κεφάλι και κορμός παραμένει άκαμπτο. Τα δελφίνια χαρακτηρίζονται
από περιέργεια και κυρίως από φιλική συμπάθεια και φιλικότητα για τον άνθρωπο.

4η Ενότητα
Κάθε πρόταση αποτελείται από δύο βασικά μέρη:
 την ονοματική φράση (ΟΦ) στην οποία η κεντρική λέξη είναι ένα ουσιαστικό
πχ: Οι άνθρωποι φροντίζουν τη διατροφή τους.
ΟΦ
 τη ρηματική φράση ( ΡΦ) στην οποία η κεντρική λέξη είναι ένα ρήμα
πχ: Το παιδί παίζει : Οι άνθρωποι φροντίζουν τη διατροφή τους
[Ημερομηνία]

ΡΦ ΡΦ
● Μορφές της ονοματικής φράσης
Η ονοματική φράση μπορεί να έχει:
 απλή μορφή → άρθρο + ουσιαστικό
π.χ. Οι άνθρωποι
 διευρυμένη μορφή → απλή μορφή + προσδιορισμός ονόματος

● Λειτουργίες της ονοματικής φράσης

Επιμέλεια υλικού: Μοσχίδου Μαρίνα, Φιλόλογος Α.Π.Θ.

5
Η ονοματική φράση μπορεί να λειτουργήσει στην πρόταση ως:
 Υποκείμενο του ρήματος,( αυτό το οποίο κείται/βρίσκεται υπό, δηλαδή αυτό για το οποίο
γίνεται λόγος ) : δηλώνει ποιος ενεργεί ή δέχεται μια ενέργεια ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.
Απαντά στην ερώτηση: ποιος –α - ο –οι –οιες –α . Βρίσκεται σε πτώση ονομαστική.
πχ: Οι νέοι είναι ευαίσθητοι
 Αντικείμενο του ρήματος, (αυτό που κείται/βρίσκεται αντί /απέναντι ): δηλώνει το
πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο πηγαίνει η ενέργεια του ρήματος. Απαντά στις ερωτήσεις
ποιον / σε ποιον , τι .Βρίσκεται σε πτώση αιτιατική ή γενική.
πχ: Οι νέοι αξιοποιούν το διαδίκτυο, Ο καθηγητής εξέτασε τους μαθητές Ιστορία.
 Κατηγορούμενο του υποκειμένου ή του αντικειμένου (εκφράζει αυτό που λέγεται για το
υποκείμενο ή το αντικείμενο με τη μεσολάβηση συνδετικού ρήματος) και βρίσκεται σε
πτώση ονομαστική ή αιτιατική.
πχ: Οι νέοι είναι ευαίσθητοι. Θεωρώ την απόφασή σου λανθασμένη.
 Συμπλήρωμα πρόθεσης, εξαρτάται δηλαδή από μια πρόθεση, και βρίσκεται σε πτώση
αιτιατική πχ: Απολαμβάνω το ταξίδι με πλοίο
 Συμπλήρωμα άλλης ονοματικής φράσης και βρίσκεται συνήθως σε πτώση γενική
πχ: Η έλλειψη ευγενικής συμπεριφοράς χαρακτηρίζει δυστυχώς πολλούς ανθρώπους.

Άσκηση:
Στις προτάσεις που ακολουθούν να χωρίσετε τις ονοματικές και τις ρηματικές τους φράσεις.
Μπροστά από κάθε ονοματική φράση να βάλετε το γράμμα Δ αν είναι διευρυμένες και το
γράμμα Α αν είναι απλές.
1. Οι τουρίστες απολαμβάνουν τα ελληνικά φαγητά.
ΘΕΩΡΙΑ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ- ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 6
2. Το πλούσιο βραδινό φαγητό είναι επικίνδυνο για την υγεία.

3. Πολλοί έφηβοι δεν συνηθίζουν να τρώνε πρωινό.

4. Επιφανείς διαιτολόγοι προτείνουν τη μεσογειακή δίαιτα.

5. Κάθε εκδήλωση της ελληνικής ζωής είναι αδιάσπαστα δεμένη με το ελληνικό τραπέζι.

Παραγωγή ουσιαστικών :
 
❏ Παραγωγή: οι νέες λέξεις μπορούν να παραχθούν με δύο τρόπους:

α΄τρόπος: στο θέμα της αρχικής λέξης προστίθεται μία νέα, διαφορετική κατάληξη που ονομάζεται
παραγωγική κατάληξη ή επίθημα,
[Ημερομηνία]

π.χ. το ουσιαστικό ελληνόπουλο έχει σχηματιστεί ως εξής: Έλληνας > θέμα ελλην- + παραγωγική
κατάληξη-επίθημα -όπουλο > ελληνόπουλο

β΄τρόπος: αριστερά από το θέμα μιας λέξης προστίθεται ένα πρόθημα (πρόθεση, το στερητικό α-
κ.λπ.), π.χ. το ουσιαστικό διατροφή έχει σχηματιστεί ως εξής: τροφή > πρόθημα δια + τροφή >
διατροφή

Επιμέλεια υλικού: Μοσχίδου Μαρίνα, Φιλόλογος Α.Π.Θ.

6
✔ Τα κυριότερα προθήματα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή λέξεων:

αντι-: αντιπρόεδρος από-: αποκλιμάκωση μετα-: μεταποίηση

παρα-: παραοικονομία υπερ-: υπερκατανάλωση υπο-: υποπλοίαρχος

Σύνθεση :

❏ Σύνθεση ονομάζεται η διαδικασία σχηματισμού μιας νέας λέξης με ένωση των θεμάτων δύο
απλών λέξεων, π.χ. νερό + ποτήρι > νεροπότηρο

✔ Το πρώτο μέρος της νέας λέξης ονομάζεται πρώτο (α΄) συνθετικό και δεύτερο μέρος δεύτερο
(β΄) συνθετικό

π.χ. η λέξη μαχαιροπίρουνα προέρχεται από τις λέξεις μαχαίρι (α΄ συν- θετικό) και πιρούνι
(β΄συνθετικό).

✔ Η νέα λέξη που σχηματίζεται ονομάζεται σύνθετη λέξη και ανήκει στην ίδια γραμματική
κατηγορία με το δεύτερο συνθετικό της,

π.χ. μέρα + νύχτα (ουσιαστικό) > μερόνυχτο (ουσιαστικό)

γλυκός + πικρός (επίθετο) > γλυκόπικρος (επίθετο)
καλός + δέχομαι (ρήμα) > καλοδέχομαι (ρήμα)
ΘΕΩΡΙΑ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ- ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 7

                                                        ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Στις παρακάτω παράγωγες λέξεις να εντοπίσετε τα προθήματα ή τα επιθήματα :

παράγωγη λέξη                                 πρόθημα                            επίθημα

 
γεωγραφία
ξεσκεπάζω
φωνακλάς
αδελφούλα
μετεξεταστέος
αναδάσωση
άπονος
[Ημερομηνία]

2. Στις παρακάτω λέξεις να βρείτε το πρώτο και δεύτερο συνθετικό :

σύνθετη λέξη                          α συνθετικό                            β συνθετικό

 
αγριολούλουδο
βαριακούω

Επιμέλεια υλικού: Μοσχίδου Μαρίνα, Φιλόλογος Α.Π.Θ.

7
ανεμόμυλος

5η Ενότητα
Τα συνδετικά ρήματα

❏ Συνδετικά ονομάζονται τα ρήματα που συνδέουν το υποκείμενο με το κατηγορούμενο. Το πιο

χαρακτηριστικό συνδετικό ρήμα είναι το είμαι, π.χ. Η ταινία ήταν καλή. 
Ο Γιώργος είναι όμορφος. Η Κατερίνα είναι έξυπνη.

Τα κυριότερα συνδετικά ρήματα:

είμαι: Ο θείος μου είναι βιολόγος.

γίνομαι: Η Εύα έγινε διευθύντρια.
φαίνομαι: Η Αντιγόνη φαίνεται χαρούμενη.
μοιάζω: Ο Παύλος μοιάζει προβληματισμένος.
παραμένω: Ο Κ.Χ. παρέμεινε υπουργός.
θεωρούμαι: Η παράσταση θεωρείται καλή.
διορίζομαι: Η Άννα διορίστηκε καθηγήτρια.
εκλέγομαι: Ο Α.Π. εκλέχθηκε δήμαρχος.
καταντώ: Το σπίτι κατάντησε ερείπιο.
αποτελώ: Ο Γιώργος αποτελεί μέλος της ομάδας.
ανακηρύσσομαι: Ο συγγραφέας ανακηρύχτηκε μέλος της Ακαδημίας.
ονομάζομαι: Ο φίλος μου
ΘΕΩΡΙΑ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ- ονομάζεται ΓΙΑ
ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Πέτρος.
ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 8
αποκαλούμαι: Ο Ηρόδοτος αποκαλείται «πατέρας της ιστορίας».

✔ Τα συνδετικά ρήματα χρησιμοποιούνται πολύ συχνά στην περιγραφή, επειδή βοηθούν να

προβάλουμε την ιδιότητα του αντικειμένου που περιγράφουμε (προσώπου, χώρου, κατάστασης
κ.λπ.), η οποία αποτελεί ταυτόχρονα και νέα πληροφορία.

Άσκηση: 1) Να βρεθούν τα κατηγορούμενα στις παρακάτω προτάσεις

Ο παππούς του ήταν κάποτε πρόεδρος της κοινότητας.
Η αλήθεια είναι πάντα μία.
Η Μαρία αποδείχτηκε η καλύτερη φίλη μου.
[Ημερομηνία]

2) Σε ποιο χρόνο αφηγείται την ιστορία του ο μαθητής στο

διπλανό σκίτσο; Τι χαρίζει στην αφήγηση η επιλογή αυτού
του χρόνου; Να διατυπωθούν τα λόγια σε χρόνο Αόριστο.

Επιμέλεια υλικού: Μοσχίδου Μαρίνα, Φιλόλογος Α.Π.Θ.

8
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………

ΘΕΩΡΙΑ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ- ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 9

[Ημερομηνία]

Επιμέλεια υλικού: Μοσχίδου Μαρίνα, Φιλόλογος Α.Π.Θ.

9