1

Φυσική Φαρμακευτική
Δρ Χάρης Τριάντης
2 Μονάδες μέτρησης

 Οι ιδιότητες της ύλες χαρακτηρίζονται από 3 βασικές διαστάσεις, το μήκος

(length), τη μάζα (mass) και το χρόνο (time)
 Συστήματα μέτρησης:
 SI (System International): m, Kg, sec
 CGS (Centimeter Gram Second): cm, g, sec
 Οι Φαρμακευτικές επιστήμες χρησιμοποιούν το CGS
1012 tera T
109 giga G
106 mega M
103 kilo K
10-3 milli m
10-6 micro μ
10-9 nano n
10-12 pico p
3
Στερεά
4 Κρυσταλλική δομή και εξωτερική
εμφάνιση
 Όλοι οι κρύσταλλοι αποτελούνται από επαναλαμβανόμενες μονάδες που
ονομάζονται θεμελιώδεις κυψελίδες
 Σε ένα κρύσταλλο οι θεμελιώδεις κυψελίδες έχουν το ίδιο μέγεθος και τον ίδιο
περίπου αριθμό μορίων ή ιόντων διαταγμένων με τον ίδιο τρόπο
 Υπάρχουν 7 βασικές θεμελιώδεις κυψελίδες: κυβική, εξαγωνική, τριγωνική ή
ρομβοεδρική, τετραγωνική, ορθρορομβική, μονοκλινής και τρικλινής
 Με τις παραλλαγές τις θεμελιώδους κυψελίδας προκύπτουν συνολικές 14
παραλλαγές που ονομάζονται πλέγματα Bravais
 Η κρυσταλλική κατάσταση εξαρτάται από τις συνθήκες κρυστάλλωσης (πχ
διαλύτης, θερμοκρασία, συγκέντρωση) και επηρεάζουν τις ιδιότητές του
σκευάσματος
5
6 Κρυσταλλική δομή και εξωτερική
εμφάνιση
 Η εξωτερική κατάσταση ενός κρυστάλλου περιγράφεται από το σχήμα του
 Βελονοειδής, πρισματική κτλ

 Η φυσική κατάσταση ενός κρυστάλλου επηρεάζει:

 Την ικανότητα εγχυσης ενός φαρμάκου ως εναιώρημα
 Τις ιδιότητες ροής ενός φαρμάκου σε στερεά κατάσταση
7 Πολυμορφισμός

 Μια ουσία παρουσιάζει το φαινόμενο του πολυμορφισμού όταν βρίσκεται σε

διαφορετικές κρυσταλλικές μορφές. Τα μόρια δηλαδή διατάσσονται με
διαφορετική οργάνωση στον κρύσταλλο
 Τα πολύμορφα του ίδιου φαρμάκου έχουν διαφορετική διαλυτότητα και
συνήθως έχουν διαφορετική φυσική κατάσταση
 Το πολύμορφο που σχηματίζεται εξαρτάται από τον τρόπο κρυστάλλωσης
και ευνοείται η μορφή με τη μικρότερη ενέργεια
 Έχει αναφερθεί από τους Wurster και Taylor οτι η πρεδνιζολόνη βρίσκεται σε 3
διαφορετικές μορφές
 Επίσης έχει αναφερθεί από τον Tawashi ότι η ασπιρίνη βρίσκεται σε 2
διαφορετικές μορφές
8 Πολυμορφισμός

A Bond. What Is A Polymorph? Aspirin As A Case Study. issue of American Pharmaceutical Review. May/June 2007
9 Πολυμορφισμός

 Προβλήματα μορφοποίησης
 Δυσκολίες μορφοποίησης σε δισκία, έγχυσης σε εναιωρήματα, ύπαρξη
συσσωματόμων σε εναιωρήματα, κρέμες κτλ

 Αναλυτικά προβλήματα
 Δυσκολία στην ταυτοποίηση πχ διαφορετικά φάσματα IR

 Διαφορές στη βιοδιαθεσιμότητα

 Ένα από τα τρία πολύμορφα της παλμιτικής χλωραμφενικόλης εμφανίζει μικρή
απορρόφηση
10 Ένυδροι κρύσταλλοι

 Κατά την κρυστάλλωση μόρια του διαλύτη μπορούν να εγκλωβιστούν στον

κρύσταλλο
 Οι κρύσταλλοι που περιέχουν το διαλύτη καλούνται επιδιαλυτωμένοι
κρύσταλλοι και στην περίπτωση που ο διαλύτης κρυστάλλωσης είναι το
νερό καλούνται ένυδροι κρύσταλλοι
 Οι κρύσταλλοι που δεν περιέχουν νερό καλούνται άνυδροι

 Οι επιδιαλυτωμένοι κρύσταλλοι διακρίνονται στους πολυμορφικά και στους

ψευδοπολυμορφικά επιδιαλυτωμένους, ανάλογα με το εάν τα μόρια του
διαλύτη συμμετέχουν στη δομή του κρυσταλλικού πλέγματος
11 Ένυδροι κρύσταλλοι

 Οι επιδιαλυτωμένοι κρύσταλλοι διαφέρουν στις φυσικοχημικές ιδιότητες σε

σχέση με τους άνυδρους
 Το σημείο τήξης του άνυδρου είναι συνήθως υψηλότερο από αυτό του
ένυδρου
 Οι άνυδροι κρύσταλλοι έχουν συνήθως μεγαλύτερες διαλυτότητες στο νερό
σε σχέση με τους ένυδρους
 Οι ρυθμοί διάλυσης των ένυδρων μορφών είναι συνήθως μεγαλύτεροι από
τους ρυθμούς διάλυσης των άνυδρων μορφών
 Μπορεί να υπάρχουν διαφορές στην βιοδιαθεσιμότητα των ένυδρων
μορφών ενός φαρμάκου σε σχέση με τις άνυδρες μορφές
12 Μικτοί κρύσταλλοι

 Οι μικτοί κρύσταλλοι αποτελούνται από το φάρμακο και άλλο ένα μόριο

 Συνδέονται συνήθως με δεσμούς υδρογόνου
 Παραδείγματα είναι
 η καρβαμαζεπίνη με τη σακχαρίνη,
 η καφεΐνη και η θεοφυλίνη με δικαρβοξυλικά οξέα κτλ
13 Άμορφα στερεά

 Τα άμορφα στερεά έχουν μικρότερης κλίμακας οργάνωση των μορίων τους

σε σχέση με τους κρυστάλλους
 Διαφέρουν στην σταθερότητα, στη διαλυτότητα, στο ρυθμό διάλυσης και
στα χαρακτηριστικά συμπίεσης
 Μπορούν να σχηματιστούν σε υψηλές ταχύτητες στερεοποίησης ή με
παροχή μηχανικής ή θερμικής ενέργειας πχ λειοτρίβηση
14 Σωματίδια και κόνεις

 Ως σωματίδιο ορίζεται η μικρότερη μονάδα της ύλης, που δρα ως ενιαίο

σύνολο
 Κόνη καλείται το στερεό υλικό που αποτελείται από διακριτά μικρομερή
σωματίδια μεγέθους το πολύ 1000 μm
 Η κόνη θεωρείται από τον Heywood σαν μια τέταρτη μορφή της ύλης
 Ο σπουδαιότερος παράγοντας που καθορίζει τις φυσικές ιδιότητες των
κόνεων είναι το μέγεθος των σωματιδίων
 Πχ κατάλληλου μεγέθους σωματίδια ρέουν όπως τα υγρά
15 Όγκος κόνεων και σωματιδίων

 Ολικός όγκος (Vολ)

Ο όγκος που καταλαμβάνει μέσα σε ογκομετρικό κύλινδρο, δείγμα κόνεως ορισμένου
βάρους
 Όγκος σωματιδίων (Vσωμ)
Ο όγκος σωματιδίων μαζί με τα μικροσκοπικά κενά της μάζας τους χωρίς τον όγκο
των κενών διαστημάτων μεταξύ των σωματιδίων
 Πραγματικός όγκος σωματιδίων (Vπρ)
Ο όγκος των σωματιδίων, χωρίς τον όγκο των διαστημάτων μεταξύ τους και τον
όγκο των μικροσκοπικών κενών της μάζας τους
16 Πορώδες κόνεων και σωματιδίων

 Πορώδες είναι το μέτρο των διαστημάτων μεταξύ των σωματιδίων και των
μικροσκοπικών κενών και ρωγμών στη μάζα τους

 Απλώς πορώδες (ε)

V𝜊𝜆 −𝑉𝜎𝜔𝜇
ε=
V𝜊𝜆
 Εσωτερικό πορώδες (εεσ)
V𝜎𝜔𝜇 −𝑉𝜋𝜌
εεσ = V𝜎𝜔𝜇

 Ολικό πορώδες (εολ)

V𝜊𝜆 −𝑉𝜋𝜌
εολ = V𝜊𝜆
17 Διάταξη σωματιδίων

 Ανοικτή ή κυβική διάταξη

Πορώδες ~ 48%

 Κλειστή ή ρομβοεδρική διάταξη

Πορώδες ~ 26%
18 Ρεολογία κόνεων

 Ρεολογία είναι ο κλάδος που μελετά τη συμπεριφορά των υγρών κατά τη

ροή και την παραμόρφωση των στερεών
 Ροή ορίζεται η μετατόπιση των σημειακών στοιχείων της μάζας με τη σύγχρονη
μετακίνηση του κέντρου βάρους
 Παραμόρφωση ορίζεται η σχετική μετατόπιση των σημειακών στοιχείων της μάζας
χωρίς τη μετακίνηση του κέντρου βάρους

 Οι κόνεις ως προς τη ρεολογική συμπεριφορά κατατάσσονται σε

 Ελεύθερα ρέουσες κόνεις
 Μη ελεύθερα ρέουσες ή συνεκτικές κόνεις
19 Ιδιότητες των σωματιδίων που
επηρεάζουν τη ροή
 Οι φυσικοχημικές ιδιότητες των σωματιδίων
Οι δυνάμεις που αναπτύσσονται στην επιφάνεια των σωματιδίων
 Το μέγεθος των σωματιδίων
Μικρά σωματίδια (τάξεως 10 μm) παρεμποδίζουν τη ροή
 Η κατανομή των σωματιδίων
 Σωματίδια διαφόρων μεγεθών λόγω συσσωμάτωσης παρεμποδίζουν τη ροή
 Το σχήμα των σωματιδίων
 Το πορώδες και η πυκνότητα των σωματιδίων
 Η κατασκευή της επιφάνειας των σωματιδίων
20 Ιδιότητες των κόνεων που επηρεάζουν
τη ροή
 Γωνία εναπόθεσης
 Ρευστότητα
 Συνεκτικότητα

 Οι παραπάνω ιδιότητες αφορούν στη κόνη (στο σύνολο των σωματιδίων

που την αποτελούν ως ένα) και όχι στα μεμονωμένα σωματίδια
21 Γωνία εναπόθεσης

 Γωνία εναπόθεσης είναι η μεγαλύτερη δυνατή γωνία της βάσης ενός κωνικού
σωρού κόνεως δηλαδή η γωνία πέρα από την οποία η κόνη ρέει από μόνη της
 Η εφαπτόμενη της γωνίας εναπόθεσης ισούται με το συντελεστή τριβής (n)
𝒉
εφθ = 𝒓
=n
θ: γωνία εναπόθεσης
h: ύψος κώνου
r: ακτίνα κώνου
 Γωνία εναποθέσεως < 30° Ελεύθερη ροή
 Γωνία εναποθέσεως > 40° Παρεμπόδιση ελεύθερης ροής
 Γωνία εναποθέσεως > 60° Δεν υπάρχει ροή
22 Ρευστότητα

 Ρευστότητα κόνεων είναι η ικανότητα των μη συνεκτικών κόνεων να ρέουν

μέσα από σωλήνες ή να διέρχονται μέσα από ανοίγματα κατάλληλων
διαστάσεων
 Η ρευστότητα εκφράζεται ποσοτικά με την ταχύτητα ροής της μάζας της
κόνης Q και ορίζεται ως ο λόγος της μάζας m που εκρέει από μια οπή σε
χρόνο t δια του χρόνου αυτού (Q = m/t)
 Οι Brown, Richards και Pilpel συνέδεσαν την ταχύτητα ροής Q με τη διάμετρο
οπής και άλλους παράγονες
𝐐
D𝐨 = 𝐀 𝟏/𝐧
𝟏𝟓𝛑𝐩 𝐠

 Do: Η διάμετρος της οπής

 A, n: Σταθερές που σχετίζονται με το μέγεθος των σωματιδίων
23 Συνεκτικότητα

 Η συνεκτικότητα της κόνεως ορίζεται ως η τάση που έχουν τα σωματίδια της

να συγκολλούνται μεταξύ ή να κολλούν πάνω σε διάφορες επιφάνειες με
συνέπεια να παρεμποδίζεται η ροή της
 Δυνάμεις που ευθύνονται είναι συνήθως ιονικές, ηλεκτροστατικές, van der
Waals, δυνάμεις τριβής κτλ
 Η συνεκτικότητα εκφράζεται με δυο τρόπους
 Από τα γωνιακά χαρακτηριστικά της κόνεως με τα οποία περιγράφεται η
συμπεριφορά της κόνεως με την επίδραση δυνάμεων μετατόπισης
 Από τα χαρακτηριστικά τάσεως της κόνεως με τα οποία μετράται η δύναμη που
απαιτείται για να προκαλέσει θραύση του δείγματος λόγω τάσης
24 Συνεκτικότητα

Μέτρηση της συνεκτικότητας (Σ) με πλάκα διαχωρισμού

 F = Β∙ημθ = m∙g∙ημθ
𝐦∙𝐠∙𝛈𝛍𝛉
 Σ= (dyn/cm2)
𝚨
Β = Βάρος του κινητού συστήματος
m = μάζα του κινητού συστήματος
θ = γωνία κλίσεως κατά τη στιγμή της αποκολλήσεως
Α = κάθετη επιφάνεια μάζας κόνεως κατά μήκος της γραμμής διαχωρισμού, δηλαδή
πλάτος επί βάθος κυψελίδας
Με τη μέθοδο αυτή ουσιαστικά προσδιορίζεται η δύναμη που απαιτείται για να
προκληθεί θραύση του δείγματος μέσω τάσεως
25 Παραδείγματα

 Να υπολογιστεί η γωνία εναποθέσεως δείγματος φαρμακευτικής κόνεως, όταν ο

σχηματιζόμενος κώνος έχει ύψος 2.1 cm και ακτίνα βάσεως 3.0 cm
 Η ταχύτητα ροής (Q1) δείγματος κόνεως, μέσα από σωλήνα εσωτερικής
διαμέτρου D1 = 75 μ, είναι 5 mg/sec
Να υπολογιστεί:
α) η ταχύτητα (Q2) με την οποία το ίδιο δείγμα της κόνεως περνά μέσα από
σωλήνα με εσωτερική διάμετρο D2=150 μ, όταν n = 3.
β) Πόσο χρόνο (t) χρειάζονται 7.2 g του παραπάνω δείγματος κόνεως για να
περάσουν μέσα από το δεύτερο σωλήνα;
 Να υπολογιστεί η συνεκτικότητα δείγματος φαρμακευτικής κόνεως, με τη μέθοδο
της πλάκας διαχωρισμού. Δίνονται τα ακόλουθα πειραματικά δεδομένα: μάζα του
κινητού συστήματος = 3 g, διαστάσεις της κυψελίδας: μήκος = 5 cm, πλάτος = 5
cm και βάθος = 1.5 cm και η γωνία θ = 30°
26 Παράγοντες που επηρεάζουν την
ταχύτητα ροής της κόνεως
 Η διάμετρος της οπής του σωλήνα
 Η πυκνότητα των σωματιδίων
 Το μέγεθος των σωματιδίων
 Το σχήμα των σωματιδίων
 Η ύπαρξη υγρασίας
27 Ανάμιξη κόνεων και κοκκίων

 Ως ανάμιξη φαρμακευτικών κόνεων ονομάζεται η εργασία κατά την οποία

επιδιώκεται ο τελειότερος δυνατός καταμερισμός των κοκκίων ή των
σωματιδίων των κόνεων μέσα στο παρασκευαζόμενο μίγμα
 Με την επίδραση της βαρύτητας τα σωματίδια συμπιέζονται και
καταλαμβάνουν πλησιέστερες θέσεις (μικρότερο δυνατό πορώδες)
 Η σημασία της ομοιογενούς ανάμιξης των στερεών ουσιών φαίνεται από τη
σπουδαιότητα επίτευξης ακρίβεια στη δόση
28 Τρόποι και συνθήκες ανάμιξης

 Η ανάμιξη πραγματοποιείται με περιστροφικές και διασταλτικές δυνάμεις

 Με περιστροφή της μάζας της κόνεως
 Με περιστροφικές δυνάμεις μέσα στη μάζα της κόνεως

 Κατά την ανάμιξη πρέπει να εφαρμόζονται 4 συνθήκες

 Ύπαρξη διαθέσιμου χώρου μέσα στο αναμικτήριο
 Δημιουργία περιστροφικών δυνάμεων
 Πρόκληση κινήσεων και προς τις 3 διαστάσεις του χώρου
 Κατάλληλος χρόνος
29 Ιδιότητες που επηρεάζουν την ανάμιξη

 Δυνάμεις που δρουν επιφανειακά

 Πχ επιφανειακή τάση, ηλεκτροστατικά φορτία, δυνάμεις van der Waals.
Προκαλούν μείωση του μεγέθους των σωματιδίων που οδηγεί στην εντονότερη
επιφανειακή τους δράση και κατ’ επέκταση στη συνένωση και στη δημιουργία
συσσωματωμάτων που αντιτίθεται στην ομοιόμορφη ανάμιξη
 Διαφορές στο μέγεθος, στην πυκνότητα και στο σχήμα των σωματιδίων
 Τέτοιες διαφορές παρεμποδίζουν την ικανοποιητική ανάμιξη
30 Τύποι αναμικτηρίων

 Αναμικτήρια με εσωτερικώς περιστρεφόμενα μηχανικά στοιχεία

 Οι κινήσεις των σωματιδίων δημιουργούνται μέσω μηχανικών στοιχείων που
περιστρέφονται εσωτερικά

Οι κινήσεις των σωματιδίων

 Περιστρεφόμενα αναμικτήρια
 Οι κινήσεις των σωματιδίων επιτυγχάνεται με περιστροφή του στρώματος των
κόνεων μεγαλύτερη από τις γωνίες εναποθέσεως τους
31 Σημασία του μεγέθους του σωματιδίου

Στα περισσότερα φαρμακευτικά σκευάσματα, τα υλικά που χρησιμοποιούνται

(δραστικά συστατικά και έκδοχα) είναι στερεά, ανεξάρτητα από το αν η τελική
φαρμακοτεχνική μορφή είναι στερεά (πχ δισκία), ημιστερεά (πχ κρέμες) ή υγρή
(πχ εναιωρήματα)

 Μορφοποίηση και παραγωγή στερεών φαρμακοτεχνικών μορφών

 Βιοδιαθεσιμότητα των φαρμάκων
32 Σημασία του μεγέθους του σωματιδίου

Μορφοποίηση και παραγωγή στερεών φαρμακοτεχνικών μορφών

 Ρυθμός διάλυσης
 Η μείωση του μεγέθους των σωματιδίων, αυξάνει την επιφάνεια έκθεσης στο
διαλύτη με αποτέλεσμα την αύξηση του ρυθμού διάλυσης
 Επαναληψιμότητα της δόσης
 Πνευμονική χορήγηση
 Μόνο μικρά σωματίδια μπορούν να εισχωρήσουν στις κυψελίδες
 Ομαλή ροή της κόνης
 Ανομοιόμορφη ροή μπορεί να προκαλέσει αποστοιβάδωση κορυφής του δισκίου
(capping). Σωματίδια μεγαλύτερα από 250 μm ρέουν ελεύθερα, ενώ κάτω από 10
μm εμφανίζουν προβλήματα ροής
33 Σημασία του μεγέθους του σωματιδίου

Βιοδιαθεσιμότητα των φαρμάκων

 Διαλυτότητα
 Εάν η διαλυτότητα είναι μικρότερη από 0.3% τότε ο ρυθμός διάλυσης αποτελεί το
περιοριστικό βήμα της απορρόφησης
 Ανεπιθύμητες ενέργειες
 Αύξηση του μεγέθους των σωματιδίων της νιτροφουραντοΐνης μειώνει τη
συχνότητα ναυτίας
 Πνευμονική χορήγηση
34 Μέθοδοι μέτρησης μεγέθους
σωματιδίων
 Με μικροσκόπιο
 Με οπτικό μικροσκόπιο για μέγεθος 50 – 1000 μm
 Με αναλυτικά κόσκινα
 Για σωματίδια μεγέθους 50 – 1000 μm. Οι διαστάσεις μπορούν να εκφραστούν είτε
σε μm είτε σε Mesh. Τα Mesh εκφράζουν τον αριθμό βροχίδων σε 1 cm2 της
επιφάνειας του κόσκινου
 Μέθοδος καθίζησης
 Βασίζεται στην ελεύθερη πτώση των σωματιδίων σε υγρό που βρίσκεται σε
ακινησία. Εφαρμόζεται ο νόμος του Stokes
𝐡 𝟐𝐠𝐚𝟐 𝐩𝟏 −𝒑𝟐
u= =
𝐭 𝟗𝐧
35 Νόμος του Stokes

𝐡 𝟐𝐠𝐚𝟐 𝐩𝟏 −𝒑𝟐
u= =
𝐭 𝟗𝐧
 u: η ταχύτητα καθίζησης
 h: η απόσταση (ύψος) που διανύουν τα σωματίδια σε χρόνο t
 a: η μέση ακτίνα των σωματιδίων
 p1: η πυκνότητα των σωματιδίων
 p2: η πυκνότητα του υγρού στο οποίο γίνεται η καθίζηση
 n: ο συντελεστής ιξώδους του υγρού

Ο νόμος του Stokes εφαρμόζεται μόνο σε ιδανικά συστήματα, όπου τα σωματίδια

είναι σφαιρικά ισομεγέθη, πέφτουν χωρίς παρεμποδίζεις κτλ
36 Παράδειγμα

 Να βρεθεί η διάμετρος των σωματιδίων, που η ταχύτητα καθίζησης είναι 0.2

mm/sec μέσα σε ένα υγρό πυκνότητας 1.25 g/cm3. Η πυκνότητα των
σωματιδίων είναι 2.05 g/cm3. Το σύστημα θεωρείται ιδανικό και δίνεται g = 10
m/sec2 και n = 0.02 poise
37 Λειοτρίβηση στερεών φαρμακευτικών
ουσιών
 Με τον όρο λειοτρίβηση περιγράφεται η εργασία με την οποία επιτυγχάνεται
η μείωση του μεγέθους των σωματιδίων διαφόρων στερεών φαρμακευτικών
ουσιών και η λήψη κόνεως με επιθυμητό μέγεθος σωματιδίων

 Ανάλογα με το μέγεθος των σωματιδίων διακρίνονται: 3 κατηγορίες

λειοτριβήσεως και 3 κατηγορίες φαρμακευτικών κόνεων
 Αδρομερής λειοτρίβηση → αδρομερείς κόνεις (841μ, 20 mesh)
 Ενδιάμεση λειοτρίβηση → ενδιάμεσες κόνεις (841-74 μ, 20-200 mesh)]
 Λεπτή λειοτρίβηση → λεπτές κόνεις (<74 μ, 200 mesh)]
38 Μείωση μεγέθους σωματιδίων

 Η μείωση του μεγέθους των σωματιδίων πραγματοποιείται, βασικά, με την

εφαρμογή πάνω σε αυτά, καταλλήλων δυνάμεων τριβής και κυρίως κρούσεως,
για ορισμένο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα τα σωματίδια να θραύονται σε
άλλα, με μικρότερο μέγεθος
 Δυνάμεις κατά τη θραύση
 Διατμηματικές → κοπή
 Συμπίεσης → σύνθλιψη
 Κρούσης → μεταξύ τεμαχιδίων/τοιχωμάτων
 Εφελκυσμού → επιμήκυνση
 Τριβής → κοπή ακμών και προεξοχών

 Η θραύση ξεκινάει στα αδύναμα σημεία ή γραμμές αδυναμίας, όπου οι δυνάμεις

συνοχής είναι ασθενέστερες
39 Παράγοντες που επηρεάζουν τη
μείωση των σωματιδίων
 Δύναμη (ενέργεια) κρούσεως
 Σχετίζεται με το μέγεθος των σωματιδίων που λαμβάνονται και κυρίως με τα
σωματίδια μεγαλύτερου μεγέθους. Όσο μειώνεται το μέγεθος των σωματιδίων
τόσο λιγότερο ρόλο παίζει η ενέργεια κρούσης
 Ταχύτητα ή χρόνος εφαρμογής της δύναμης κρούσεως
 Ένα ελαφρύ αλλά γρήγορο χτύπημα πάνω σε ένα σωματίδιο είναι πιο
αποτελεσματικό από ένα βαρύ αλλά αργό
40 Κατανάλωση ενέργειας κατά τη μείωση
του μεγέθους των σωματιδίων
Η ενέργεια E που δαπανάται κατά την λειοτρίβηση, για τη μείωση μεγέθους
σωματιδίου από d1 σε d2, έχει περιγραφεί από 2 κυρίως θεωρίες
 Θεωρία Kick
𝐝
E = 𝐊𝐤 ∙ 𝐅 ∙ 𝐥𝐧 𝐝𝟏
𝟐

 Θεωρία Rittinger
𝟏 𝟏
E = 𝐊𝐑 ∙ 𝐅 ∙ (𝐝 - 𝐝 )
𝟏 𝟐

F: δύναμη θραύσης
Kk και KR: σταθερές
41 Ξήρανση στερεών φαρμακευτικών
ουσιών
 Ξήρανση στερεών είναι η απομάκρυνση ενός υγρού από τη μάζα τους
 Για την ξήρανση απαιτείται θερμότητα η οποία παρέχεται με ακτινοβολία, με
μεταφορά ή ανταλλαγή ενέργειας
42 Ξήρανση

 ΑΒ: Παρέχεται θερμότητα αλλά δεν

απομακρύνεται η υγρασία
 ΒΓ: Μεταφέρεται υγρό από το εσωτερικό των
σωματιδίων προς την επιφάνειά τους και
εξατμίζεται
 Γ (Οριακό σημείο, κρίσιμη υγρασία): Το υγρό
που εξατμίζεται δεν αντικαθίσταται τόσο
γρήγορα και εμφανίζονται ξηρές περιοχές.
 ΔΕ: Η εξωτερική στοιβάδα του υγρού έχει
εξατμιστεί και η ταχύτητα ξήρανσης
ελαττώνεται μέχρι να μηδενισθεί
43 Τύποι ξηραντήρων

 Ξηραντήρια συμβατικού τύπου ή ξηραντήρια με δίσκους (Τray Dryers)

 Ξηραντήρια του τύπου ρευστοποιηθέντος στρώματος της κόνεως (Fluidized
Bed Dryers) ή ξηραντήρια ανιόντος ρεύματος
 Ξηραντήρια δια αερολύματος (Spray dryers)
 Ξηραντήρια (Freeze Dryers)
ή συσκευές λυοφιλοποίησης
44 Εξάχνωση και λυοφιλοποίηση

 Εξάχνωση καλείται η μετάβαση από την στερεή κατάσταση στην αέρια

 Η λυοφιλοποίηση βασίζεται στην εξάχνωση
 Η λυοφιλοποίηση είναι η μέθοδος ξήρανσης μιας ουσίας κατά την οποία η ουσία
ψύχεται ώστε η υγρασία να μετατραπεί σε πάγο, ο οποίος στη συνέχεια
εξαχνώνεται
 Στο οριακό σημείο (θερμοκρασία 0.0075οC και πίεση 4.58 mmHg) συνυπάρχουν
και οι 3 φάσεις του νερού (τριπλούν σημείο)
 Λυοφιλοποίηση είναι η τεχνική που χρησιμοποιείται για την ξήρανση
θερμοευαίσθητων υλικών
 Άριστη τεχνική για ευαίσθητα φάρμακα στην θερμοκρασία και στην υγρασία
(αντιβιοτικά, βιταμίνες, ορμόνες κτλ)
45 Προσδιορισμός υγρασίας

 Πολλές φορές στη φαρμακευτική βιομηχανία, επιθυμείτε να παραμένει ένα

ποσοστό υγρασίας στην προς ξήρανση ουσία. Αυτό κυρίως συμβαίνει κατά
την παρασκευή των δισκίων, όπου η ελάχιστη υγρασία που παραμένει,
συντελεί στην ελάττωση των στατικών ηλεκτρικών φορτίων των σωματιδίων
της κόνεως και στο να λαμβάνονται δισκία μετά τη συμπίεση με κατάλληλη
σκληρότητα, ευθρυπτότητα, κλπ
 Σημαντικό είναι η ομοιόμορφη κατανομή της υγρασίας. Επομένως
πραγματοποιείται ποσοτικός προσδιορισμός της υγρασίας
46 Προσδιορισμός υγρασίας

 Ο προσδιορισμός πραγματοποιείται σε ειδική συσκευή φέρει ζυγό και πηγή

θερμότητας. Το δείγμα φέρεται στο ζυγό έως ότου το βάρος της ουσίας
παραμείνει σταθερή. Μετράται η ελάττωση του βάρους και εκφράζεται με 2
τρόπους

 Με την εκατοστιαία απώλεια βάρους (ΑΒ) του δείγματος

𝚩𝛅−𝚩𝛏
%(ΑΒ) = 𝚩𝛅
𝐱 𝟏𝟎𝟎%
 Με την % περιεχόμενη υγρασία (ΠΥ)
𝚩𝛖
% (𝚷𝚼) = x 100%
𝚩𝛏

Βδ και Βξ: Βάρος δείγματος πριν και μετά την ξήρανση

Βυ: Βάρος του περιεχόμενου νερού στο δείγμα πριν την ξήρανση
 Διαλυτότητα και ιδιότητες
47
φαρμάκων σε διάλυμα
48 Διαλύματα

 Διάλυμα είναι ένα ομοιογενές σύστημα διασποράς που αποτελείται από δύο
ή περισσότερα συστατικά και η σύστασή του είναι ακριβώς η ίδια σε κάθε
σημείο του
 Αποτελείται από το διαλύτη (μέσο διασποράς) που είναι το συστατικό που
βρίσκεται στη μεγαλύτερη αναλογία και τις διαλυμένες ουσίες
 Διακρίνεται με βάση την ποσότητα της διαλυμένης ουσίας σε
 Κορεσμένο: το διάλυμα στο οποίο περιέχεται ποσότητα διαλυμένης ουσίας ίση με
αυτή που αντιστοιχεί στη διαλυτότητά της
 Ακόρεστό: το διάλυμα στο οποίο περιέχεται μικρότερη ποσότητα διαλυμένης
ουσίας από αυτή που αντιστοιχεί στη διαλυτότητά της
 Υπέρκορό: το διάλυμα στο οποίο έχει περιέχεται μεγαλύτερη ποσότητα διαλυμένης
ουσίας από αυτή που αντιστοιχεί στη διαλυτότητά της
49 Διαλυτότητα

 Διαλυτότητα είναι η μέγιστη ποσότητα μιας ουσίας που μπορεί να διαλυθεί σε

ορισμένη ποσότητα διαλύτη, κάτω από ορισμένες συνθήκες πίεσης και
θερμοκρασίας, είναι δηλαδή η συγκέντρωση κορεσμένου της
 Συνήθως αναφέρεται ο όγκος που απαιτείται για να διαλυθεί 1 g ουσίας
στους 20οC
 Πχ 1 g ακετυλοσαλικυλικού οξέος σε 300 mL νερού, 7 mL αιθανόλης, 20 mL
αιθέρα

 Η διαλυτότητα μιας φαρμακευτικής ουσίας σχετίζεται με την απορρόφηση

της, και οι δύο έννοιες μαζί, θεωρούνται από τους σημαντικότερους
παράγοντες για την επίτευξη του θεραπευτικού αποτελέσματος
50 Περιεκτικότητες

 Επί τοις εκατό όγκος/όγκο (% v/v)

mL/100 mL
 Επί τοις βάρος/όγκο (% w/v)
g/100 mL
 Επί τοις εκατό βάρος/βάρος (% w/w)
g/100 g
 Μέρη ανά εκατομμύριο (ppm)
1 mg/Kg
 Μοριακότητα (molarity)
moles/L
51 Διάλυση φαρμάκων

 Διάλυση είναι η μεταφορά της μάζας της προς διάλυση ουσίας, μέσα στο
διαλύτη προς σχηματισμό ομοιογενούς μίγματος
 Η μεταφορά αυτή πραγματοποιείται σε 3 στάδια
1. ένα μόριο αποσπάται από την ενδοεπιφάνεια του στερεού
κρυστάλλου
2. δημιουργείται στο διαλύτη μια κοιλότητα για να υποδεχθεί το μόριο
3. Το μόριο της διαλυμένης ουσίας εισέρχεται στην κοιλότητα και
μεταφέρεται μακριά από την ενδοεπιφάνεια του στερεού
Η ταχύτητα της διάλυσης εξαρτάται από την ταχύτητα του βραδύτερου
σταδίου
52 Διάλυση φαρμάκων

Ο ρυθμός διάλυσης των στερεών περιγράφεται από την εξίσωση Noyes-Whitney

𝒅𝒘 𝐷𝐴
= (cs – c)
𝒅𝒕 𝜹
 dw/dt: ο ρυθμός αύξησης της ποσότητας του υλικού στο διάλυμα που
διαλύεται από το στερεό (ρυθμός διάλυσης)
 cs: η διαλυτότητα/συγκέντρωση κορεσμού του φαρμάκου στη λεπτή στοιβάδα
διάχυσης γύρω από το στερεό
 cs: η συγκέντρωση του φαρμάκου στον κύριο όγκο του διαλύματος
 Α: η επιφάνεια των επιδιαλυτωμένων σωματιδίων
 D: ο συντελεστής διάχυσης της διαλυμένης ουσίας
 δ: το πάχος της στοιβάδας διάχυσης
53 Διάλυση φαρμάκων

Η εξίσωση Noyes-Whitney προβλέπει

𝒅𝒘 𝐷𝐴
= (cs – c)
𝒅𝒕 𝜹
 Αύξηση του ρυθμού διάλυσης λόγω αύξησης του D όταν ελαττώνεται το
ιξώδες
 Αύξηση του ρυθμού διάλυσης λόγω αύξησης του Α όταν ελαττώνεται το
μέγεθος των σωματιδίων
 Αύξηση του ρυθμού διάλυσης λόγω ελάττωσης του δ λόγω ανάδευσης
 Αύξηση του ρυθμού διάλυσης λόγω ελάττωσης της συγκέντρωσης του
φαρμάκου (πρόσληψη υγρού ή απομάκρυνση φαρμάκου)
 Μεταβολή του ρυθμού διάλυσης όταν μεταβάλλεται το cs με μεταβολή του pH
(για ασθενείς ηλεκτρολύτες)
54 Παράγοντες που επηρεάζουν τη
διαλυτότητα (1/2)
 Η θερμοκρασία
Αύξηση της θερμοκρασίας συνήθως οδηγεί σε αύξηση της διαλυτότητας
 Η ανάδευση
Αυξάνεται ο ρυθμός διαλυτοποίησης καθώς γύρω από το στερεό βρίσκονται
συνεχώς νέα μόρια διαλύτη, ελαττώνοντας το πάχος της στοιβάδας διάχυσης
 Η φύση της διαλυμένης ουσίας
Οι υποκαταστάτες που φέρει (υδρόφιλοι ή υδρόφοβοι). Πολικές ομάδες (ΟΗ) ικανές
να σχηματίσουν δεσμούς υδρογόνου με το νερό, αυξάνουν τη διαλυτότητα ενώ μη
πολικές ομάδες (CH2, Cl) την ελαττώνουν
 Ο ιοντισμός
Η ικανότητα μιας ουσίας να ιοντιστεί αυξάνει τη διαλυτότητα
 Το pH
Μεταβολή του pH επηρεάζουν τη διαλυτότητα ενώσεων που μπορούν να ιοντιστούν
55 Παράγοντες που επηρεάζουν τη
διαλυτότητα (2/2)
 Το μέγεθος των σωματιδίων
Μείωση του μεγέθους των σωματιδίων αυξάνει το εμβαδόν της επιφάνειας τους και
κατά συνέπεια το ρυθμό διαλυτοποίησης
 Η κρυσταλλική μορφή - πολυμορφισμός
 Η φύση του διαλύτη
 Το ιξώδες του διαλύτη
Αύξηση του ιξώδους του διαλύτη ελαττώνει την ταχύτητα διάχυσης και κατά συνέπεια
το ρυθμό διαλυτοποίησης
 Η επιφανειακή τάση
Προσθήκη επιφανειοδραστικών ουσιών κατά την διαλυτοποίηση, έχει σαν
αποτέλεσμα τη μείωση της γωνίας επαφής
56 Το pH

 Το pH είναι ένας από τους βασικότερους παράγοντες που επηρεάζουν τη

διαλυτότητα των φαρμάκων που μπορούν να ιοντιστούν

Όξινα φάρμακα Βασικά φάρμακα

 Είναι περισσότερο διαλυτά σε  Είναι περισσότερο διαλυτά σε
αλκαλικά διαλύματα που ευνοείται η όξινα διαλύματα που ευνοείται η
ιοντισμένη μορφή πχ ιβουπροφαίνη ιοντισμένη μορφή πχ ρανιτιδίνη

S−So S−So
pH = pKa + log pH = pKa + log
So So

S: Η διαλυτότητα του φαρμάκου

So: Η διαλυτότητα της αδιάστατης μορφής του φαρμάκου
57 Ιοντισμός φαρμάκων σε διάλυμα

 Εξίσωση Henderson - Hasselbalch

𝐴−
 Ασθενές οξύ: 𝑝𝐻 = 𝑝𝐾𝑎 + 𝑙𝑜𝑔 𝐻𝐴

𝐵
 Ασθενής βάση: 𝑝𝐻 = 𝑝𝐾𝑎 + 𝑙𝑜𝑔 𝐵𝐻 +

 Ιοντισμός φαρμάκου
10 𝑝𝐻−𝑝𝐾𝑎
 Ασθενές οξύ: % ιοντισμού = x 100
1 +10𝑝𝐻 −𝑝𝐾𝑎

10 𝑝𝜅𝛼−𝑝Η
 Ασθενής βάση: % ιοντισμού = x 100
1 +10𝑝𝜅𝛼 −𝑝Η
58 Μέθοδοι αύξησης της διαλυτότητας

 Μικτοί διαλύτες ή συνδιαλύτες

Πχ γλυκερόλη-νερό, αιθανόλη-νερό, γλυκερόλη-αιθανόλη
 Παράγοντες διαλυτοποίησης
Πχ επιφανειαδραστικά μικύλλια
 Επιλογή άλατος φαρμάκου
Η διαλυτότητα του διγλυκονικού άλατος της χλωρεξιδίνης στο νερό είναι πάνω από
8500 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με τη χλωρεξιδίνη
 Κυκλοδεξτρίνες
59 Κυκλοδεξτρίνες

 Είναι ενζυμικά τροποποιημένα άμυλα

 Περιλαμβάνουν 3 τύπους (α-, β-, γ-) και τα παράγωγά τους
 Χρησιμοποιούνται για να αυξήσουν τη διαλυτότητα φαρμάκων ελάχιστα
διαλυτών στο νερό
 Σχηματίζουν έναν κυλινδρικό δακτύλιο, με υδρόφιλη την εξωτερική επιφάνεια
λόγω των –ΟΗ και άπολη την εσωτερική
 Λιπόφιλα μόρια εγκλωβίζονται σε αυτή την κοιλότητα,
αυξάνοντας την διαλυτότητά τους
60 Ρυθμιστικά διαλύματα

 Ρυθμιστικά είναι τα διαλύματα στα οποία αν προστεθεί μικρή αλλά υπολογίσιμη

ποσότητα ισχυρής βάσης ή ισχυρού οξέος δεν μεταβάλλεται το pH τους
 H συγκέντρωση των συστατικών του ρυθμιστικού διαλύματος για την επιθυμητή
τιμή pH υπολογίζεται από την εξίσωση Henderson-Hasselbalch
 Η αποτελεσματικότητα ενός ρυθμιστικού διαλύματος να ελαχιστοποιεί τις
μεταβολές του pH είναι 1 μονάδα pH εκατέρωθεν της τιμής pKa του ασθενούς
οξέος ή βάσης και εκφράζεται από τη ρυθμιστική ικανότητα β
2.303𝑐𝑜𝐾𝑎 𝐻3𝑂+
β=
H3O+ +Ka 2
co: η ολική συγκέντρωση του ρυθμιστικού διαλύματος
Η ρυθμιστική ικανότητα γίνεται μέγιστη όταν pH = pKa και λαμβάνει την τιμή βmax = 0.576co
61 Φυσιολογικά ρυθμιστικά διαλύματα

 Τα ρυθμιστικά διαλύματα παίζουν σημαντικό ρόλο για την ομοιόσταση του

οργανισμού
 Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η διατήρηση σταθερού του pH του αίματος στο
7.4, όπου συμμετέχουν 3 συστήματα
 Ρυθμιστικό σύστημα όξινων ανθρακικών
Ανθρακικό οξύ και όξινο ανθρακικό ανιόν

 Ρυθμιστικό σύστημα φωσφορικών

Δισόξινο φωσφορικό ανιόν και όξινο φωσφορικό ανιόν

 Ρυθμιστικό σύστημα πρωτεϊνών

Καρβοξυλομάδες και αμινομάδες των αμινοξέων
62 Θερμοδυναμικές ιδιότητες
Φαρμακευτικών διαλυμάτων
 Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των συστατικών ενός διαλύματος μειώνει την
ενεργή συγκέντρωση του διαλύματος
 Η ενεργότητα περιγράφει την ενεργή συγκέντρωση
 Συντελεστής ενεργότητας γ καλείται ο λόγος της ενεργότητας προς την
συγκέντρωση. Ιδανικά λαμβάνει τιμή γ = 1
63 Αθροιστικές ιδιότητες διαλυμάτων

 Εξαρτώνται από τον αριθμό των σωματιδίων, μορίων ή ιόντων και όχι από
τη φύση τους
 Ωσμωτική πίεση
 Ταπείνωση της τάσης των ατμών
 Ανύψωση σημείου ζέσεως
 Ταπείνωση σημείου πήξεως
64 Ωσμωτικές ιδιότητες Φαρμακευτικών
διαλυμάτων
 Ώσμωση καλείται το φαινόμενο της διέλευσης μορίων διαλύτη διαμέσου
ημιπερατής μεμβράνης, από το διάλυμα μικρότερης συγκέντρωσης προς το
διάλυμα μεγαλύτερης συγκέντρωσης
 Ημιπερατή είναι η μεμβράνη που επιτρέπει να περνούν μέσα από τους
πόρους της τα μόρια του διαλύτη, αλλά δεν επιτρέπει να περνούν τα μόρια
της διαλυμένης ουσίας
 'Ωσμωτική πίεση (Π) διαλύματος, που διαχωρίζεται με ημιπερατή μεμβράνη
από τον καθαρό διαλύτη, ονομάζεται η ελάχιστη πίεση που πρέπει να
ασκηθεί εξωτερικά στο διάλυμα, ώστε να εμποδιστεί το φαινόμενο της
ώσμωσης, χωρίς να μεταβληθεί ο όγκος του διαλύματος
 Εξίσωση Van’t Hoff: ΠV = nRT
65 Εξίσωση Van't Hoff

 Σε μη ηλεκτρολυτικά (μοριακά) διαλύματα

ΠV = nRT ή ΠV = mRT/Mr ή Π = CRT
 Σε διαλύματα ηλεκτρολυτών
ΠV = inRT ή ΠV = imRT/Mr ή Π = iCRT
όπου: i = συντελεστής Van't Hoff
Ο αριθμός των σωματιδίων μετά τη διάλυση/πριν τη διάλυση
Σε μοριακά διαλύματα i =1
Πχ NaCl σε διάσταση 100% και NaCl σε διάσταση 80%
66 Ισοτονικά διαλύματα

 Ισοτονικά ονομάζονται δυο διαλύματα που έχουν την ίδια τιμή ωσμωτικής
πίεσης
 Υπότονικο ονομάζεται το διάλυμα που έχει μικρότερη τιμή ωσμωτικής πίεσης
ως προς κάποιο άλλο
 Υπέρτονικο ονομάζεται το διάλυμα που έχει τη μεγαλύτερη τιμή ωσμωτικής
πίεση ως προς κάποιο άλλο

 Τα παρεντερικά διαλύματα πρέπει να είναι ισότονα (ίδια τονικότητα) με τον

ορό του αίματος
67 Η ώσμωση στα κύτταρα

 Σε υπερτονικά υδατικά διαλύματα, τα κύτταρα συρρικνώνονται

Στα φυτικά κύτταρα, το φαινόμενο λέγεται πλασμόλυση
 Σε υποτονικά υδατικά διαλύματα, τα κύτταρα διογκώνονται
Στα ερυθρά υδατικά αιμοσφαίρια, το φαινόμενο λέγεται αιμόλυση και μπορεί να
προκαλέσει τη διόγκωση και διάρρηξη τους
 Σε ισοτονικά υδατικά διαλύματα, τα κύτταρα διατηρούν το σχήμα και το
μέγεθός τους
68 Παράδειγμα

ΠV = inRT
 Η ωσμωτική πίεση του αίματος είναι:
 Π1 = 6.74 στους 0οC (T1 = 273oK)
 Π2 = 7.3 σε θερμοκρασία περιβάλλοντος 25οC (T2 = 298oK)
Να βρεθεί η % w/v NaCl για ισοτονικό διάλυμα;
Να βρεθεί η % w/v γλυκόζης για ισοτονικό διάλυμα;
R = 0.082, Ατομικά βάρη C = 12, H = 1, O = 16

0.9% NaCl
5% C6H12O6
69 Παρασκευή ισοτονικού διαλύματος
με ισοδύναμα χλωριούχου νατρίου
 Ισοδύναμα NaCl,(sodium chloride equivalent), E: Ο συντελεστής ο
οποίος μετατρέπει την καθορισμένη ποσότητα διαλυμένης ουσίας σε
ποσότητα NaCl που δίνει διάλυμα με την ίδια ωσμωτική πίεση

 Atropine Sulfate 2%
 NaCl qs
 Aqua. dist. q.s. ad. 30 mL
 E (atropine sulfate) = 0.13
70 Κατανομή φαρμάκου μεταξύ μη
αναμίξιμων διαλυτών
 Η κατανομή μιας διαλυμένης ουσίας μεταξύ δυο μη αναμίξεων φάσεων
περιγράφεται από το συντελεστή κατανομής (P: partition coefficient) ή
συντελεστή μερισμού
 Εκφράζει τη συγγένεια που έχει μια ουσία για τα οργανικά μέσα
𝐶𝑜
 Ορίζεται ως: P =
𝐶𝑊

 Συνήθως χρησιμοποιείται σε λογαριθμική τιμή logP

71 Διάχυση φαρμάκων σε διάλυμα

 Διάχυση είναι το φαινόμενο κατά το οποίο τα μόρια του φαρμάκου διαχέονται

αυθόρμητα από την περιοχή με την υψηλότερη συγκέντρωση σε αυτή με τη
χαμηλότερη
 Η διάχυση προκύπτει από την κινητική ενέργεια των μορίων και δεν απαιτείται
χορήγηση ενέργειας για αυτό συχνά αναφέρεται και ως παθητική διάχυση
 Η εξίσωση των συγκεντρώσεων στις δύο πλευρές της μεμβράνης επιτυγχάνεται
ταχύτερα με φάρμακα που περνούν εύκολα τις βιολογικές μεμβράνες
 Πολικά ουδέτερα μόρια καθώς και ιονικές ενώσεις περνούν δυσκολότερα τις
βιολογικές μεμβράνες, σε σχέση με λιπόφιλες ενώσεις
 Όσο μεγαλύτερος είναι ο συντελεστής κατανομής τόσο μεγαλύτερη είναι η
συγγένεια για τη λιποειδή μεμβράνη και τόσο μεγαλύτερος είναι ο ρυθμός
διάχυσης του φαρμάκου
72 Διάχυση φαρμάκων σε διάλυμα

 Ο ρυθμός διάχυσης μπορεί να υπολογιστεί από τον πρώτο νόμο του Fick
dc
J = -D d𝑥
 J: Η ροή ενός συστατικού μέσω διατομής (mol/m2∙sec)
 dc/dx: Η βαθμίδα συγκέντρωσης (μεταβολή συγκέντρωσης ανά μονάδα
απόστασης) (mol/m2)
 D: Ο συντελεστής διάχυσης (m2/sec)
 Το αρνητικό πρόσημο εκφράζει ότι η ροή είναι προς την κατεύθυνση της
ελάττωσης της συγκέντρωσης
73
Πολυμερή
74 Πολυμερή

 Τα πολυμερή είναι ουσίες μεγάλου μοριακού βάρους που αποτελούνται από

μεγάλο αριθμό μονομερών μονάδων, συνδεδεμένων με μια μακριά
ανθρακική αλυσίδα
 Σε κάθε αλυσίδα βρίσκονται περίπου 100 – 10000 μονομερή
 Αλυσίδες με μικρό αριθμό μονομερών πχ διμερή, τριμερή κτλ καλούνται
ολιγομερή
 Πχ το πολυαιθυλένιο αποτελείται από επαναλαμβανόμενα μονομερή
αιθυλενίου. Άλλα πολυμερή είναι το πολυστυρένιο, η πολύ(βινυλική
αλκοόλη), το πολυακρυλαμίδιο κτλ
75 Δομή των πολυμερών

 Τα πολυμερή μπορεί να είναι γραμμικά ή διακλαδισμένα

 Ξεχωριστές αλυσίδες (γραμμικές ή διακλαδισμένες) συνδέονται με
σταυροδεσμούς. Εκτεταμένη σταυροδεσμοί σε ένα εκτεταμένο τρισδιάστατο
πολυμερικό δίκτυο
76 Δομή των πολυμερών

 Οι επαναλαμβανόμενες μονάδες μονομερών φέρουν πλευρικές ομάδες R

 Ανάλογα με τη θέση των πλευρικών ομάδων, τα πολυμερή διακρίνονται σε:

 Ατακτικά: Οι ομάδες R βρίσκονται σε τυχαία

διεύθυνση

 Ισοτακτικά: Οι ομάδες R στην ίδια πλευρά

του πολυμερικού σκελετού

 Συνδυατακτικά: Οι ομάδες R εναλλάσσονται

στην άνω και κάτω πλευρά
77 Δομή των πολυμερών

 Πολυμερή που αποτελούνται από ίδιες μονάδες μονομερών καλούνται

ομοπολυμερή, ενώ από διαφορετικές μονάδες καλούνται συμπολυμερή

 Τα συμπολυμερή διακρίνονται σε τυχαία

και αδρομερή
 Τα αδρομερή συμπολυμερή (πολυμερή
κατά συστάδες) περιέχουν συστάδες
μονομερών και ανάλογα με τον αριθμό
των συστάδων λέγονται πχ διαδρομερή
ή δισυσταδικά (diblock), τρισυσταδικά
συμπολυμερή (triblock copolymers) κτλ
 Επίσης υπάρχουν τα εμβολιασμένα
συμπολυμερή (graft copolymers)
78 Δομή των πολυμερών

 Τα πολυμερή δεν σχηματίζουν κρυστάλλους αλλά

παρουσιάζουν κρυσταλλικές και άμορφες περιοχές

 Τα πολυμερή δεν εμφανίζουν ένα καθορισμένο σημείο πήξης, αλλά η

μετάβαση από ρευστό σε στερεό, λαμβάνει χώρα σε ένα εύρος
θερμοκρασιών (Tg). Η διαδικασία ονομάζεται υαλώδης μετάπτωση
 Το πολυμερές κάτω από τη θερμοκρασία υαλώδους μετάπτωσης (Tg) είναι
υαλώδες και εύθραυστο, ενώ πάνω από την Tg είναι ανθεκτικό και εύκαμπτο
και οι αλυσίδες του πιο ευκίνητες
79 Ιδιότητες των πολυμερών

 Πολυδιασπορά
Από τις αντιδράσεις πολυμερισμού παράγονται μόρια με ένα εύρος μοριακών
βαρών. Η μέτρηση του μοριακού βάρους εξαρτάται από την τεχνική που εφαρμόζεται
 Μέσο μοριακό βάρος κατά αριθμό Μn
n1M1+n2M2+n3M3+⋯ ∑niMi
Μn = =
n1+n2+n3+⋯ ∑ni
(n) τα μόρια του πολυμερούς με μοριακό βάρος (Μ)
 Μέσο μοριακό βάρος κατά βάρος ΜW
m1M1+m2M2+m3M3+⋯ ∑niMi
ΜW = =
m1+m2+m3+⋯ ∑niMi
(m) οι μάζες κάθε είδους πολυμερούς
 Βαθμός πολυδιασποράς (polydispersity index) PDI = ΜW/Μn
 Βαθμός πολυμερισμού (degree of polymerization) DP = Μn/Μo
Mo το μοριακό βάρος του μονομερούς
80 Ιδιότητες των διαλυμάτων πολυμερών

 Ιξώδες
 Το διάλυμα του πολυμερούς εμφανίζει ιδιότητες ροής νευτώνιου ρευστού
 Το ιξώδες ενός διαλύματος πολυμερούς εκτός από την συγκέντρωση
εξαρτάται και από τις αλληλεπιδράσεις πολυμερούς-διαλύτη και την
πρόσδεση μικρών μορίων στην αλυσίδα
𝑛
 Σχετικό ιξώδες: nrel = 𝑛
𝑜

 Ειδικό ιξώδες: nsp = nrel – 1

𝑛𝑠𝑝
 Εσωτερικό ιξώδες: nrel =
𝑐
81 Πολυμερικά πηκτώματα gel

Διακρίνονται σε 2 κατηγορίες ανάλογα τη φύση των δεσμών των αλυσίδων

 Πήκτωμα τύπου Ι
 Μη αντιστρεπτό σύστημα που σχηματίζεται από ομοιοπολικούς δεσμούς μεταξύ
των μονομερών
 Διογκόνωνται σε διαλύτες αλλά δεν μπορούν να διαλυθούν
 Πχ οι υδρόφιλοι φακοί επαφής είναι κατασκευασμένοι από διασταυρωμένο
πολυ[HEMA] (HEMA: υδροξυαιθυλομεθακρυλικό)
 Πήκτωμα τύπου ΙΙ
 Αντιστρεπτό σύστημα που συγκρατείται με ενδομοριακούς δεσμούς και δεσμούς
υδρογόνου
 Οι πολύ(βινυλικές αλκοόλες) χρησιμοποιούνται για εφαρμογή φαρμάκων στο
δέρμα
82 Πολυμερικά πηκτώματα gel

 Τα πηκτώματα είναι ένα συστήματα πολυμερούς-διαλύτη

 Στα πηκτώματα τυπου ιι αυξηση της συγκέντρωσης του πολυμερούς
προκαλεί πηκτωματοποίηση η οποία χαρακτηρίζεται από μεγάλη αύξηση
του ιξώδους και εμφάνιση ελαστικότητας
 Η θερμοκρασία που πραγματοποιείται καλείται σημείο πηκτωματοποίησης
(gel point) και ανάλογα με τον τύπο του πολυμερούς μπορεί να
πραγματοποιηθεί είτε με ψύξη πχ πολύ(βινυλική)αλκοόλη, είτε με θέρμανση
πχ υδατοδιαλυτές μεθυλοκυτταρίνες
83 Ιδιότητες πολυμερικών πηκτωμάτων gel

Τα πολυμερή και τα μακρομόρια μπορεί να

 Σχηματίσουν σύμπλοκα
Πχ με πολυοξέα μεγαλου μοριακού βάρους στο χόνδρο
 Δεσμεύουν ιόντα
Πχ τα μόρια αλγινικού δεσμεύουν Ca2+
 Προσροφούνται σε διεπιφάνειες
Πχ η ζελατίνη, η ακακία, η πολύ(βινυλική αλκοόλη, προσροφώνται στη διεπιφάνεια
μεταξύ νερού και ελαίου σε γαλακτώματα ή στην επιφάνεια διασπαρμένων
σωματιδίων σε εναιωρήματα σταθεροποιώντας αυτές τις κολλοειδείς διασπορές
 Απορροφούν μεγάλες ποσότητες νερού
Πχ για την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας και για την μείωση της όρεξης
84 Υδατοδιαλυτά πολυμερή

 Πολύ(ακρυλικό οξύ) ή καρβοξυπολυμεθυλένιο (carbomer)

 Πολυμερές του ακρυλικού οξέος
 Χρησιμοποιείται ως παράγοντας απαιώρησης και ως συνδετικός παράγοντας
 Παράγωγα κυτταρίνης
 Η μεθυλοκυτταρίνη είναι μεθυλαιθέρας της κυτταρίνης που χρησιμοποιείται ως
γαλακτωματοποιητής (χαμηλού ιξώδους) και ως πυκνωτικό μέσο και ως παράγοντας
διασποράς σε εναιωρήματα (υψηλού ιξώδους)
 Η καρβοξυπροπυλομεθυλοκυτταρίνη χρησιμοποιείται σε οφθαλμολογικά διαλύματα
 Φυσικά κόμμεα
 Το αραβικό κόμμι (ακακία) χρησιμοποιείται ως γαλακτωματοποιητής
 Το κόμμι τραγάκανθας χρησιμοποιείται ως γαλακτωματοποιητής και ως παράγοντας
απαιώρησης
85 Αδιάλυτα στο νερό πολυμερή

 Τα αδιάλυτα πολυμερή έχουν σημαντικό ρόλο στη Φαρμακευτική και

χρησιμοποιούνται στην κατασκευή μεμβρανών, περιεκτών και σωληναρίων
 Σημαντικές ιδιότητες των πολυμερών
 Ο βαθμός κρυσταλλικότητας
Επηρεάζει την ακαμψία, τη ρευστότητα και την αντίσταση στη διάχυση μικρών μορίων

 Η διαπερατότητα σε φάρμακα
 Η διαπερατότητα σε αέρια
 Η συγγένεια των φαρμάκων με πλαστικά
 Ιοντοανταλλακτικές ιδιότητες
86 Αδιάλυτα στο νερό πολυμερή

Διαπερατότητα σε φάρμακα
 Η διάχυση διαλυμένων ουσιών σε μη πορώδη στερεά πολυμερή διέπεται από
τον πρώτο νόμο του Fick
DKΔc
J= I
J: η ροή
c: η διαφορά συγκέντρωσης του φαρμάκου στις δυο πλευρές της μεμβράνης
D: ο συντελεστής διάχυσης του φαρμάκου στη μεμβράνη
K: ο συντελεστής κατανομής του φαρμάκου έναντι του πολυμερούς
I: το πάχος της πολυμερικής μεμβράνης
87 Αδιάλυτα στο νερό πολυμερή

 Η διαπερατότητα σε ένα πολυμερές είναι συνάρτηση του βαθμού

κρυσταλλικότητας, ο οποίος με τη σειρά του είναι συνάρτηση του μοριακού
βάρους του πολυμερούς
 Η διαπερατότητα μορίων φαρμάκου μέσω ενός στερεού πολυμερούς είναι
συνάρτηση της διαλυτότητας του φαρμάκου στο πολυμερές και ελαττώνεται
με την παρουσία ανόργανων ουσιών στις οποίες το φάρμακο είναι αδιάλυτο
88 Εφαρμογή των πολυμερών στη
χορήγηση φαρμάκων
 Επικάλυψη με υμένιο
Τα διαλύματα των πολυμερών μπορούν να εξατμιστούν παράγοντας πολυμερικά
υμένια τα οποία δρουν ως προστατευτικές στοιβάδες σε δισκία ελέγχοντας το ρυθμό
αποδέσμευσης του φαρμάκου
 Μήτρες
Μέσω των οποίων πραγματοποιείται η παρατεταμένη αποδέσμευση φαρμάκων
 Μεμβράνες και συσκευές ελέγχου του ρυθμού
 Ωσμωτικές αντλίες
 Διαδερμικά συστήματα χορήγησης
89
Σταθερότητα φαρμάκων
90 Σταθερότητα φαρμάκων

 Σταθερότητα ενός Φαρμακευτικού Προϊόντος ορίζεται η ικανότητά του, όταν

βρίσκεται μέσα στον περιέκτη του, να διατηρεί όλα τα φυσικά, χημικά,
μικροβιολογικά, θεραπευτικά και τοξικολογικά χαρακτηριστικά του μέχρι το
τέλος της ζωής του
91 Σταθερότητα φαρμάκων

Η σταθερότητα των φαρμάκων διακρίνεται σε:

 Χημική σταθερότητα
 Φυσική σταθερότητα
 Μικροβιολογική σταθερότητα
 Τοξικολογική σταθερότητα
 Βιοφαρμακευτική σταθερότητα
92 Παράγοντες που επηρεάζουν τη
σταθερότητα των φαρμάκων
Φαρμακοτεχνικές μορφές
Στερεές Υγρές
Υγρασία pH
Έκδοχα Θερμοκρασία
Θερμοκρασία Ιοντική ισχύ
Φως και οξυγόνο Επίδραση του διαλύτη
93 Χημική διάσπαση των φαρμάκων

 Τα φάρμακα μπορούν να διασπαστούν είτε βρίσκονται διαλυμένα πχ σε

διάλυμα, είτε βρίσκονται σε στερεά κατάσταση πχ δισκία, κόνεις κτλ
 Συχνά είναι δυνατό να προβλεφθεί ποια φάρμακα είναι ευαίσθητα σε
διάσπαση, βάση της χημικής δομής τους
 Η διάσπαση ενός φαρμάκου είναι δυνατό να ελαχιστοποιηθεί όταν το
σκεύασμα παρασκευάζεται και αποθηκεύεται σε ελεγχόμενες συνθήκες
94 Τρόποι χημικής διάσπασης φαρμάκων

 Υδρόλυση
Φάρμακα που περιέχουν εστερικές, αμιδικές, λακταμικές, ιμιδικές ή καρβαμιδικές ομάδες
 Οξείδωση
Στεροειδή, πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, φαινοθειαζίνες, και φάρμακα που περιέχουν
συζυγιακούς διπλούς δεσμούς πχ σιμβαστατίνη
 Ισομερισμός
Πχ αδρεναλίνη, βιταμίνη Α, τετρακυκλίνες κτλ
 Φωτοχημική αποσύνθεση
Πχ νιφεδιπίνη, φαινοθειαζίνες, πρεδνιζολόνη κτλ
 Πολυμερισμός
Πχ αμινο-πενικιλλίνη
95 Υδρόλυση

 Ευαίσθητα φάρμακα στην υδρόλυση είναι αυτά που περιέχουν εστερικές,

αμιδικές, λακταμικές, ιμιδικές ή καρβαμιδικές ομάδες

 Εστέρες: πχ Ακετυλοσαλικυλικό οξύ, προκαΐνη, τετρακαΐνη

 Αμίδια: πχ χλωραμφενικόλη

 Λακταμικές: πχ αμοξυκιλλίνη

 Η υδρόλυση μπορεί να καταλυθεί με

Η+ (όξινη υδρόλυση) ή ΟΗ-(αλκαλική υδρόλυση)
96 Μείωση της υδρόλυσης

 Καθορισμός του pH που το φάρμακο παρουσιάζει τη μέγιστη σταθερότητα

και παρασκευή του φαρμάκου στο κατάλληλο pΗ
 Προσθήκη μη υδατικών διαλυτών πχ αλκοόλη, γλυκερίνη
 Μείωση της διαλυτότητα του φαρμάκου πχ με προσθήκη δεξτρόζης,
σορβιτόλης σε εναιώρημα πενικιλίνης-προκαΐνης αυξάνεται η σταθερότητα
της πενικιλίνης
 Σχηματισμός συμπλέγματος με το φάρμακο πχ με προσθήκη καφεΐνης σε
υδατικά διαλύματα βενζοκαΐνης, προκαΐνης, τετρακαΐνης, ελαττώνεται η
βασική υδρόλυσή τους
97 Οξείδωση

 Η οξείδωση περιλαμβάνει την

 Αφαίρεση ενός ηλεκτροθετικού ατόμου πχ υδρογόνου
 Προσθήκη ενός ηλεκτροαρνητικού ατόμου πχ οξυγόνου
98 Οξείδωση

 Φάρμακα που περιέχουν λειτουργικές ομάδες ευαίσθητες σε οξείδωση

 Στεροειδή
 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα
 Φαινοθειαζίνες
 συζυγιακοί διπλοί δεσμοί πχ σιμβαστατίνη
99 Μείωση της οξείδωσης

 Εκδίωξη του O2 στους περιέκτες και αντικατάσταση με N2 και CO2

 Προσθήκη αντιοξειδωτικών ουσιών πχ τοκοφερόλες ή αναγωγικών ουσιών
πχ μετασουλφίδια
 Έλεγχος σε θερμοκρασία και pH
 Αποφυγή της επαφής του φαρμάκου με μέταλλα που καταλύουν την
οξείδωση πχ Fe, Ni
100 Φωτοχημική αποσύνθεση

 Η φωτοχημική αποσύνθεση μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια αποθήκευσης

ενός φαρμάκου αλλά και κατά την χρήση του πχ νιφεδιπίνη, πρεδνιζολόνη
 Το ηλιακό φως μπορεί να διεισδύσει στο δέρμα και να προκαλέσει την
αποδόμηση φαρμάκων που κυκλοφορούν στα αγγεία
 Για τη μείωση της φωτοχημικής αποσύνθεσης χρησιμοποιούνται
σκουρόχρωμοι περιέκτες και συνίσταται η αποφυγή έκθεσης στον ήλιο μετά
τη χορήγηση
101 Κινητική της χημικής διάσπασης

 Μηδενοταξικές αντιδράσεις
 Η ταχύτητα διάσπασης είναι σταθερή και είναι ανεξάρτητη από τη συγκέντρωση
των αντιδρώντων
d𝑥
= k0
d𝑡
 Απαντάται σε στερεά και εναιωρήματα
 Πρωτοταξικές αντιδράσεις
 Η ταχύτητα διάσπασης εξαρτάται από τη συγκέντρωση των αντιδρώντων
d𝑥
= k1(a - x)
d𝑡
 Ο χρόνος υποδιπλασιασμού (t1/2 = 0.693/κ1) είναι σταθερός και ανεξάρτητος από
τη συγκέντρωση
 Δευτεροταξικές αντιδράσεις
 H ταχύτητα διάσπασης και ο χρόνος υποδιπλασιασμού εξαρτώνται από τη
συγκέντρωση όλων των αντιδρώντων
102 Έλεγχος σταθερότητας και
υπολογισμός του χρόνου ζωής
 Διάρκεια ζωής ενός φαρμάκου είναι το χρονικό διάστημα από την
παρασκευή του, έως την ημερομηνία που δεν θα έχει μεταβληθεί η χημική και
φαρμακολογική του δράση (90% της δραστικότητας)
 Η μελέτη της διάρκειας ζωής ενός φαρμάκου πραγματοποιείται με μεθόδους
επιταχυνόμενης γήρανσης. Η πιο συχνή μέθοδος πραγματοποιείται σε
ελεγχόμενες συνθήκες αυξανόμενης θερμοκρασίας και βασίζεται στην σχέση
του Arrhenius
Ea
k = A∙e-Ea/RT ή logk = logA -
2.303RT
k = Σταθερά ταχύτητας αντίδρασης
Eα = Ενέργεια ενεργοποίησης
Α: Σταθερά Arrhenius
103
Απορρόφηση φαρμάκων
104 Απορρόφηση φαρμάκων

 Η απορρόφηση των φαρμάκων απαιτεί τη διέλευση των φαρμάκων σε

μοριακή μορφή μέσα από μεμβρανικά ή ιστικά φράγματα
 Από τις μεμβράνες διέρχονται φάρμακα που βρίσκονται σε μη ιονισμένη
μορφή (υψηλή λιποφιλικότητα)
 Δεν είναι όλα τα φάρμακα κατάλληλα για να χορηγηθούν με όλες τις οδούς
 Η οδός χορήγησης θα πρέπει να επιλέγεται με βάση τα φυσικοχημικά
χαρακτηριστικά του φαρμάκου και την κατάσταση του ασθενούς
105 Βιολογικές μεμβράνες

 Αποτελούνται από πρωτεΐνες και λιπίδια, κυρίως φωσφολιπίδια και

χοληστερόλη
 Σύμφωνα με το πρότυπο του "υγρού μωσαϊκού", τα φωσφολιπίδια
σχηματίζουν μια διπλοστιβάδα. Πάνω και μέσα στη διπλοστιβάδα βρίσκονται
οι πρωτεΐνες της μεμβράνης
 Ένα φάρμακο μπορεί να διέρχεται από μια
μεμβράνη είτε με παθητική διάχυση αν έχει
τις κατάλληλες φυσικοχημικές ιδιότητες, είτε
με εξειδικευμένα συστήματα ενεργητικής
μεταφοράς
106 Διέλευση από μεμβράνες

Τα κυριοτερα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά μιας ουσίας που επηρεάζουν την

ικανότητα της να διέρχονται από μεμβράνες είναι:
 Η λιποφιλικότητα της ουσίας (logP)
 Ο ιονισμός της ουσίας (pH)
 Το μοριακό βάρος της ουσίας
107 Λιποφιλία και απορρόφηση

 Γενικά οι λιπόφιλες ουσίες μπορούν να διέλθουν μέσω της μεμβράνης με

παθητική διάχυση
 Φάρμακα με χαμηλές τιμές logP απορροφούνται ελάχιστα διότι είναι πολύ
υδρόφιλα
 Φάρμακα με υψηλές τιμές logP εμφανίζουν μικρή απορρόφηση διότι
δεσμεύονται με πρωτεΐνες
108 Μοριακό βάρος και απορρόφηση

 Όσο μεγαλύτερο το μοριακό βάρος του μορίου τόσο μικρότερη η

απορρόφησή του
 Ο Lipinski επινόησε τον κανόνα των πέντε, κατά τον οποίο ένα φάρμακο έχει
καλή απορρόφηση κατά την per os χορήγηση όταν:
 Έχει λιγότερους από 5 δότες δεσμών υδρογόνου πχ –ΟΗ, -ΝΗ2
 Το μοριακό βάρος του είναι μικρότερο από 500
 Η τιμή logP είναι μικρότερη από 5
 Υπάρχουν λιγότεροι από 10 δέκτες δεσμών υδρογόνου
109 Οδοί χορήγησης

 Από του στόματος οδός

 Από τη στοματική κοιλότητα (παρειακή και υπογλώσσια)
 Ενδοφλέβια, ενδομυϊκή και υποδόρια
 Διαδερμική
 Ρινική
 Κολπική και ορθική
 Οφθαλμός και αυτί

 Συστηματική και τοπική

110 Από του στόματος χορήγηση

 Η απορρόφηση ενός φαρμάκου μέσω του στόματος χορήγηση (po: per os)
εξαρτάται από:
 Τη φύση του φαρμάκου και του σκευάσματος
 Το βαθμό και το ρυθμό της γαστρικής κένωσης
 Το σημείο απορρόφησης

 Ο όγκος του γαστρικού περιεχομένου καθορίζει τη συγκέντρωση του

φαρμάκου που βρίσκεται στο στομάχι
 Ο χρόνος που παραμένει στο στομάχι επηρεάζει την απορρόφηση
 Η τροφή επηρεάζει τη διέλευση των φαρμάκων και το pH του γαστρεντερικού
σωλήνα
111 Από του στόματος χορήγηση

 Προορίζεται για αυτοχορήγηση φαρμάκων που αντέχουν στο όξινο

περιβάλλον του στομάχου και διέρχονται το εντερικό τοίχωμα προκειμένου να
εισέλθουν στην κυκλοφορία
 Η per os χορήγηση αποτελεί την πιο συνηθισμένη οδός χορήγησης για
συστηματική δράση, για την οποία έχουν αναπτυχθεί πολλές
φαρμακοτεχνικές μορφές πχ χάπια, σιρόπια, εναιωρήματα κτλ
 Η είσοδος των φαρμάκων στη γενική κυκλοφορία μπορεί να
πραγματοποιηθεί και από άλλες οδούς, όπως πχ στοματική κοιλότητα,
ενδοφλέβια, ενδομυϊκά, υποδόρια, ρινική κοιλότητα, ορθό, κόλπος κτλ
 Οι εναλλακτικές οδοί χορήγησης έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον από άποψη
απορρόφησης γιατί αποφεύγεται το φαινόμενο πρώτης διόδου στο ήπαρ
112 Χορήγηση από τη στοματική κοιλότητα

 Τα φάρμακα κατά την παραμονή τους στη στοματική κοιλότητα μπορούν να

απορροφηθούν από το:
 Το προστόμιο (παρειακή κοιλότητα)
 Την ουλαία περιοχή
 Την υπερώια περιοχή
 Την υπογλώσσια περιοχή

 Η συνηθέστερη χορήγηση από τη στοματική κοιλότητα είναι η παρειακή και η

υπογλώσσια
 Κατάλληλη οδός για φάρμακα που υφίστανται το υφίστανται το φαινόμενο
πρώτης διόδου, αφού αποφεύγεται το ήπαρ
113 Χορήγηση από τη στοματική κοιλότητα

 Τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται είναι μασώμενα δισκία,

βιοπροσκολούμενα συστήματα κτλ
 Η πρόσληψη των φαρμάκων γίνεται μέσω της ενδοκυττάριας οδού με
παθητική διάχυση
 Πρόκειται για συστηματική χορήγηση μέσω του στοματικού βλεννογόνου,
στην οποία παρακάμπτεται ο γαστρεντερικό σωλήνας και ο μεταβολισμός
στο ήπαρ
 Τα περισσότερα φάρμακα που χορηγούνται με αυτή την οδό, πχ τρινιτρική
γλυκερίνη, εμφανίζουν άμεσα τη δράση τους μέσα σε λίγα λεπτά
114 Ενδοφλέβια, ενδομυϊκή και υποδόρια
χορήγηση
 Ο όρος παρεντερική χορήγηση περιλαμβάνει την:
 ενδοφλέβια
(iv: intravenous)
 ενδομυϊκή
(im: intramuscular)
 υποδόρια χορήγηση
(sc ή subq: subcutaneous)
115 Ενδοφλέβια χορήγηση

 Η ενδοφλέβια χορήγηση είναι η πιο άμεση οδός χορήγησης

 Η πιο συνηθισμένη οδός χορήγηση για αντικατάσταση υγρών
 Κατάλληλη για υδατοδιαλυτά φάρμακα με τα οποία επιδιώκεται ταχύτατο
αποτέλεσμα σε επείγουσες καταστάσεις ή διαρκή χορήγηση
 Συνήθως χορηγούνται διαλύματα ή γαλακτώματα (πχ παρεντερική σίτιση).
Αν σπανιότερα χορηγηθούν εναιωρήματα, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη πως
τα σωματίδια θα πρέπει να έχουν διάμετρο μικρότερη από 1 μm
116 Ενδομυϊκή χορήγηση

 Η ενδομυϊκή χορήγηση είναι η δεύτερη πιο συχνή οδός χορήγηση μετά την
per os
 Ιδιαίτερα σε ενδονοσοκομειακές φαρμακευτικές αγωγές το ποσοστό
χορήγησης μπορεί να υπερβαίνει το 50%
 Οι περιοχές ενδομυϊκής χορήγησης κατά σειρά μειούμενης απορρόφησης
είναι ο δελτοειδής μυς, ο έξω πλατύς μηριαίος και ο γλουτιαίος μυς
 Η ενδομυϊκή χορήγηση γίνεται με ένεση διαλύματος, εναιωρήματος ή
γαλακτώματος του φαρμάκου
 Το κυριότερο πλεονέκτημα της ενδομυϊκής χορήγησης είναι η γρήγορη
απορρόφηση, ενώ μειονέκτημα είναι ο πιθανός τραυματισμός του μυ από
λάθος χειρισμό
 Συχνά φάρμακα που χορηγούνται ενδομυικά είναι: Ατροπίνη,
βενζυλοπενικιλλίνη, μεθοτρεξάτη, κεφουροξίμη κτλ
117 Ενδομυϊκή χορήγηση

Παράγοντες που επηρεάζουν την απορρόφηση κατά την ενδομυϊκή χορήγηση

 Τα ρεολογικά χαρακτηριστικά του προϊόντος
 Η συγκέντρωση του φαρμάκου
Πχ η ατροπίνη απορροφάται γρηγορότερα όταν χορηγείται σε μικρότερο όγκο και
υψηλότερή συγκέντρωση
 Η φύση του διαλύτη
Πχ αποφεύγεται η ενδομυϊκή χορήγηση φαρμάκων που έχουν προβλήματα
διαλυτότητας πχ διγοξίνη, φαινυτοΐνη, επειδή παρατηρείται μειωμένη βιοδιαθεσιμότητα
λόγω καθίζησης στο σημείο της χορήγησης
 Φυσικοχημικά χαρακτηριστικά του φαρμάκου πχ οσμωτικότητα, μέγεθος,
λιποφιλικότητα κτλ
 Ο ασθενής πχ φύλο
118 Υποδόρια χορήγηση

 Το φάρμακο ενίεται κάτω από το δέρμα. Η απορρόφηση μπορεί να ελεγχθεί

με τη χορήγηση κατάλληλου σκευάσματος του φαρμάκου
 Η υποδόρια χορήγηση προσομοιάζει με την ενδομυϊκή χορήγηση αλλά λόγω
μικρότερης ταχύτητας αιματικής ροής, το φάρμακο αργεί να μπει στη γενική
κυκλοφορία
 Παράδειγμα υποδόριας χορήγησης αποτελεί η ινσουλίνη
119 Διαδερμική χορήγηση

 Κατά τη διαδερμική χορήγηση το δέρμα αποτελεί την πύλη εισόδου του

φαρμάκου στη γενική κυκλοφορία. Η κερατίνη στοιβάδα του δέρματος είναι
ο φραγμός της παθητικής διάχυσης
 Ο φορέας στον οποίο είναι ενσωματωμένο το φάρμακο επηρεάζει το ρυθμό
και το βαθμό απορρόφησής του
 Ο βαθμός διάχυσης του φαρμάκου στο δέρμα καθορίζεται από το μοριακό
βάρος, το σχήμα, το φορτίο κτλ
 Συνηθέστερες φαρμακοτεχνικές μορφές που χορηγούνται διαδερμικά είναι τα
διαλύματα, τα γαλακτώματα, οι αλοιφές, οι κρέμες, οι lotion, τα επιθέματα, τα
συστήματα διαδερμικής χορήγησης κτλ
120 Διαδερμική χορήγηση

 Η ροή αποδέσμευσης από το διαδερμικό σύστημα πρέπει να είναι μικρότερη από

τη ροή διαπερατότητας του φαρμάκου από την επιδερμίδα δηλαδή το
περιοριστικό βήμα για την απορρόφηση του φαρμάκου να είναι ο ρυθμός
αποδέσμευσης
 Η καταλληλόλητα ενός φαρμάκου για μορφοποίηση σε σύστημα διαδερμικής
χορήγησης ελέγχεται με βάση την απαιτούμενη έκταση επιφάνειας του δέρματος
 Κατά την εφαρμογή στην επιφάνεια του δέρματος τα σκευάσματα διακρίνονται με
βάση αν προορίζονται για:
 Τοπική θεραπεία πχ κρέμες, αλοιφές, διαλύματα
 Συστηματική δράση πχ διαδερμικά συστήματα (patches)
Εφαρμόζονται στο δέρμα από όπου το φάρμακο αποδεσμεύεται και φτάνουν στην
κυκλοφορία διαπερνώντας τα τοιχώματα των αγγείων με ρυθμό που εξαρτάται από
τη διαλυτότητά τους
121 Πλεονεκτήματα διαδερμικής
χορήγησης
 Αποφεύγεται το φαινόμενο πρώτης διόδου
 Αποφεύγονται παράγοντες που επηρεάζουν την γαστρεντερική
απορρόφηση πχ παρουσία τροφής
 Απλό θεραπευτικό σχήμα
 Ασφαλής χορήγηση που διατηρούν σταθερά τα επίπεδα του φαρμάκου στο
αίμα, μέσω των συστημάτων ελεγχόμενης αποδέσμευσης
 Μείωση της δόσης και κατ’επέκταση των παρενεργειών
 Δυνατότητα άμεσης διακοπής της θεραπείας
122 Ρινική χορήγηση

 Επιτρέπει ταχεία απορρόφηση και τοποθέτηση του φαρμάκου σε ειδικές

συσκευές (αερολύματα και νεφελοποιητές) που επιτρέπουν απελευθέρωση
σταθερών δόσεων του φαρμάκου
 Χρησιμοποιείται για φάρμακα
 Με τοπική δράση στο ανώτερο αναπευστικό σύστημα για την ανακούφιση ρινικών
συμπτωμάτων πχ σταγόνες ή ψεκασμοί ξυλομεταζολίνης
 Που αδρανοποιούνται στο γαστρεντερικό μετά την per os χορήγηση
 Σε αντικατάσταση της ενδομυϊκής ή ενδοφλέβιας χορήγησης πχ σε παιδιά και
ηλικιωμένους ή για χορήγηση πεπτιδίων και πρωτεϊνών
123 Ρινική χορήγηση

Πλεονεκτήματα ρινικής χορήγησης

 Αποφυγή φαινομένου πρώτης διόδου
 Ταχεία δράση
 Δυνατότητα χορήγησης φαρμάκων που αποσυντίθενται στο γαστρεντερικό
 Απευθείας και εύκολη χορήγηση με ακρίβεια στη δόση
 Δεν επιμολύνεται το προϊόν

Μειονεκτήματα ρινικής χορήγησης

 Περιορισμένος χρόνος του φαρμάκου στη ρινική κοιλότητα
 Περιορισμένη ικανότητα του ρινικού επιθηλίου να προσλαμβάνει το
φάρμακο. Η προσθήκη αυξητικών διαπέρασης πχ χολικά άλατα μπορεί να
προκαλέσει καταστροφή του επιθηλίου
124 Ορθική και κολπική χορήγηση

 Για τη χορήγηση από το ορθό και από τον κόλπο χρησιμοποιούνται

συνήθως υπόθετα, που είναι στερεοποιημένα εναιωρήματα ή γαλακτώματα
 Πρόκειται για στερεά σκευάσματα μιας δόσης με κατάλληλο σχήμα, μέγεθος
και υφή ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για κολπική ή ορθική
χορήγηση
 Το σημείο τήξης των υπόθετων επηρεάζει τη βιοδιαθεσιμότητα. Η
αποδέσμευση του φαρμάκου από τη λιπαρή βάση αποτελεί το περιοριστικό
βήμα για την απορρόφηση του φαρμάκου
125 Ορθική και κολπική χορήγηση

 Η ορθική χορήγηση είναι συστηματική οδός χορήγησης, ενώ η κολπική

χρησιμοποιείται κυρίως για τοπική δράση
 Τα υδατικά διαλύματα των φαρμάκων απορροφούνται ταχέως από τα ορθό
σε αντίθεση με τα μη υδατικές φαρμακοτεχνικές μορφές εξαιτίας της
περιορισμένης ποσότητας ύδατος που υπάρχει στο ορθό για τη διάλυσή
τους
 Έχουν αναπτυχθεί κολπικά συστήματα πχ κολπικά δισκία, κρέμες για
αντιβιοτικά, αντιμυκητιασικά κτλ καθώς και κολπικοί δακτύλιοι για
αντισυλληπτικά στεροειδή
126 Οφθαλμός και αυτί

 Τα φάρμακα που χορηγούνται τοπικά για τον οφθαλμό είναι συνήθως με

μορφή σταγόνων (διαλύματα και εναιωρήματα) ή αλοιφών
 Οι οφθαλμικές σταγόνες παρασκευάζονται ώστε να είναι ισότονες με το
δακρυϊκό υγρό. Τα δάκρυα περιέχουν ηλεκτρολύτες, γλυκόζη, πρωτεΐνες πχ
λυσοζύμη κτλ
 Έχουν αναπτυχθεί και σκευάσματα ενδοφθαλμικής εισαγωγής πχ ocusert
 Τα φάρμακα που χορηγούνται στο αυτί είναι για τοπική θεραπεία
 Φαρμακευτική
127
νανοτεχνολογία
128 Κολλοειδή συστήματα

 Κολλοειδή είναι τα συστήματα, στα οποία τα διεσπαρμένα σωματίδια έχουν

μέγεθος που κυμαίνεται από μερικά νανόμετρα εως μερικές χιλιάδες
νανόμετρα
 Διακρίνονται σε υδρόφιλα και υδρόφοβα, σε αντιστρέψιμα και μη
αντιστρέψιμα
129 Σταθερότητα κολλοειδών συστημάτων

 Ο ρυθμός καθίζησης δίνεται από το νόμο του Stokes

𝟐𝐠𝐚𝟐 𝐩𝟏 −𝒑𝟐
u=
𝟗𝐧
 Μπορεί να ελαττωθεί μειώνοντας το μέγεθος των σωματιδίων (μέση ακτίνα),
αυξάνοντας το ιξώδες της συνεχούς φάσης ή ελαττώνοντας τη διαφορά
στην πυκνότητα μεταξύ των δυο φάσεων (διεσπαρμένων σωματιδίων και
μέσου διασποράς)
130 Θεωρία DVLO

 Η θεωρία DVLO (Derjaguin, Landau, Verwey, Overbeek) μελετά τη

σταθερότητα των κολλοειδών συστημάτων διασποράς
 Αφορά στην ποσοτική προσέγγιση του φαινομένου της σταθερότητας των
κολλοειδών
 Όταν τα σωματίδια πλησιάζουν μεταξύ τους ασκούνται διάφορα είδη
δυνάμεων με κυριότερες:
 Δυνάμεις Van der Walls (ελκτικές)
 Ηλεκτροστατικές δυνάμεις (απωστικές)
131 Θεωρία DVLO

 Εξετάζεται η αλληλεπίδραση μεταξύ δυο σφαιρικών σωματιδίων με ακτίνα α

και απόσταση Η
R = H + 2a
 Οι δυνάμεις Van der Walls μεταξύ σωματιδίων είναι ελκτικές
 Η ελκτική δυναμική ενέργεια ισούτε με:
VA = -Aa/12H
Α: σταθερά του Hamaker
132 Θεωρία DVLO

 Οι ηλεκτροστατικές δυνάμεις εμφανίζονται

λόγω αλληλεπίδρασης της διπλής
στοιβάδας που σχηματίζεται γύρω από τα
σωματίδια που βρίσκονται διασπαρμένα
στο μέσο διασποράς
 Η απωστική δυναμική ενέργεια ισούτε με VR
133 Θεωρία DVLO

 Ο συνδυασμός της ενέργειας των απωστικών δυνάμεων VR και των ελκτικών

δυνάμεων VA δίνει την ολική ενέργεια της αλληλεπίδρασης
 Vtotal = VA + VR
134 Σταθεροποίηση των κολλοειδών
συστημάτων
 Η σταθεροποίηση των κολλοειδών συστημάτων μπορεί να πραγματοποιηθεί
κυρίως με:
 Προσθήκη επιφανειοδραστικών ουσιών
 Σύνδεση κατάλληλων μορίων στην επιφάνειά τους πχ πολυαιθυλενογλυκόλης,
που δεν επιτρέπουν στα σωματίδια να πλησιάσουν και να σχηματίσουν
συσσωματώματα
 Ηλεκτροστατική και στερεοχημική σταθεροποίηση
135 Κατηγοριοποίηση κολλοειδών βάση
ποιοτικής σύστασης σωματιδίων
 Πολυμερικά κολλοειδή
 Νανοσφαιρίδια
 Δενδριμερή

 Λιπιδικά κολλοειδή
 Λιποσώματα
136 Νανοτεχνολογία

 Η νανοτεχνολογία πραγματεύεται κυρίως σωματίδια με διαστάσεις που

κυμαίνονται από μερικά νανόμετρα έως περίπου 100-150 nm
 Η Φαρμακευτική νανοτεχνολογία αφορά στην παρασκευή, χαρακτηρισμό,
εφαρμογές και βιολογική αξιολόγηση νανοσυστημάτων
 Το κύριο ενδιαφέρουν που παρουσιάζουν τα νανοσωματίδια για τη
Φαρμακευτική είναι ως φορείς φαρμάκων και άλλων δραστικών
 Μικύλλια των επιφανειοδραστικών ουσιών ή πολυμερή μπορούν να
χρησιμοποιηθούν ως διαλυματοποιητές ουσιών που είναι δυσδιάλυτα στο
νερό και μπορούν να χαρακτηριστούν ως νανοσυστήματα (διάμετρος 1-3
nm)
137 Νανοσυστήματα

 Τα νανοσωματίδια μπορούν να σχηματιστούν πχ από πολυμερή,

δενδριμερή, φουλλερένια, νανοσωλήνες άνθρακα, νανοκρύσταλλοι και
μικρότερου μεγέθους λιποσώματα κτλ
 Τα φουλερένια είναι ανθρακικές δομές με σφαιρικό σχήμα και διάμετρο μεταξύ 0.7
και 1.5 nm. Τα πιο κοινά φουλερένια αποτελούνται από 70, 76 ή 84 άτομα άνθρακα
με πιο γνωστό εκείνο με τα 60 άτομα.
 Οι νανοσωλήνες άνθρακα είναι μια άλλη αλλοτροπική μορφή ανθρακικών
δομών. Σχηματίζουν ομόκεντρους κυλίδρους εσωτερικής διαμέτρου 1nm που
περιβάλλονται από στρώματα εξαγωνικών δικτύων άνθρακα
 Νανοκρύσταλλοι είναι κρύσταλλοι όπου τουλάχιστον η μια τους διάσταση είναι
μικρότερη 100 nm.
138 Νανοσυστήματα

 Στα μαλακά συστήματα περιλαμβάνονται τα λιποσώματα, μικύλλια,

μικρογλακτώματα και στα σκληρά συστήματα τα πολυμερικά
νανοσωματίδια, δενδριμερή, νανοεναιωρήματα και νανοκρύσταλλοι
 Η μελέτη ενός νανοσυστήματος αφορά στη δυνατότητα εγκλωβισμού του
φαρμάκου, το ρυθμό αποδέσμευσης του φαρμάκου και τη φυσικοχημική
σταθερότητα του φαρμάκου και του φορέα
 Σημαντικές ιδιότητες αποτελούν το μέγεθος, το φορτίο και ο λόγος
υδρόφιλου προς υδρόφοβου τμήματος των σωματιδίων
139 Μέγεθος σωματιδίων

 Το μέγεθος επηρεάζει πολλές από τις ιδιότητες των σωματιδίων:

 Την αποδέσμευση του φαρμάκου  Την προσρόφηση

 Την πρόσληψη από τα κύτταρα  Την ενδοκύττωση
 Τη ροή σε τριχοειδή αγγεία  Την εξαγείωση
 Τον εμβολισμό  Τη φυσική σταθερότητα
 Την επιφανειακή διάβρωση  Τη διάχυση
140 Στόχευση ιστών με φάρμακα σε
νανοσωματίδια
 Τα σωματίδια πρέπει να μετακινηθούν από το σημείο χορήγησης στα
όργανα στόχους
 Το μικρό μέγεθός τους επιτρέπει πιο ελεύθερη κίνηση από ότι τα
μικροσφαιρίδια στην κυκλοφορία, τη λέμφο και τους ιστούς
 Συνεπώς τα νανοσωματίδια μπορούν να λειτουργήσουν ως συστήματα
μεταφοράς φαρμάκων
141 Συστήματα μεταφοράς φαρμάκων

Τα κολλοειδή ως συστήματα μεταφοράς φαρμακευτικών ουσιών μπορούν να

διακριθούν σε:
 Πολυμερή κολλοειδή συστήματα μεταφοράς και ελεγχόμενης αποδέσμευσης
βιολογικά δραστικών μορίων
Παρουσιάζουν μεγαλύτερη σταθερότητα
 Λιπιδικά κολλοειδή συστήματα μεταφοράς και ελεγχόμενης αποδέσμευσης
βιολογικά δραστικών μορίων
Παρουσιάζουν μεγαλύτερη βιοσυμβατότητα
142 Συστήματα μεταφοράς φαρμάκων

 Τα κολλοειδή ως συστήματα μεταφοράς φαρμακευτικών ουσιών, έχουν τη

δυνατότητα να μεταβάλλουν την κατανομή των φάρμακων στον οργανισμό
 Η κατάταξη των συστημάτων περιλαμβάνει:
 Συστήματα πρώτης γενιάς
Περιλαμβάνει μικροσφαιρίδια και μικροκάψουλες. Δεν μπορούν να χορηγηθούν
παρεντερικά και η μεταφορά των ουσιών γίνεται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στο
σημείο δράσης
 Συστήματα δεύτερης γενιάς
Περιλαμβάνει νανοσφαιρίδια, νανοκάψουλες και λιποσώματα. Μετά τη χορήγηση
ενεργοποιείται το ανοσοποιητικό και τα προϊόντα απομακρύνονται από τα φαγοκύτταρα
 Συστήματα τρίτης γενιάς
Αόρατα (Stealth) ή Στερεοχημικά Σταθεροποιημένα Συστήματα Μεταφοράς. Στην
επιφάνειά τους έχουν αλυσίδες πολυαιθυλενογλυκόλης (PEG) που εμποδίζουν τη
σηματοδόμηση τους από τις οψωνίνες και την ενεργοποίηση των φαγοκυττάρων
143 Συστήματα μεταφοράς φαρμάκων

 Με την ενσωμάτωση των φαρμάκων στα νανοσωματίδια επιτυγχάνεται:

 Το φάρμακο προστατεύεται από το εξωτερικό περιβάλλον έως την αποδέσμευση
του
 Η τύχη του φαρμάκου καθορίζεται από τα χαρακτηριστικά του φορέα και όχι του
ίδιου του φαρμάκου
 Μελετώνται τα εξής θέματα
 Η συμβατότητα του φαρμάκου και του συστήματος μεταφοράς
 Ο εγκλωβισμός του φαρμάκου εξαρτάται τόσο από τη φύση του φαρμάκου όσο
και από τη φύση του υλικού του φορέα
 Η ενδοφλέβια πορεία οδηγεί σε ανάμιξη του νανοσκευάσματος με το αίμα και
πιθανώς σε προσρόφηση του σωματιδίου στα ερυθρά αιμοσφαίρια
 Η πιθανή αλληλεπίδραση με υποδοχείς-στόχους
144 Νανοσωματίδια

 Τα νανοσωματίδια είναι στερεά πολυμερικά σωματίδια μεγέθους 10-1000 nm,

τα οποία έχουν τη δυνατότητα εγκλωβισμού φαρμάκων ή βιολογικά
δραστικών ουσιών, προσρόφησής τους στην επιφάνεια ή σύνδεσης τους
μέσω χημικών δεσμών
 Τα νανοσωματίδια μπορούν να αποτελούνται από μια μήτρα πολυμερούς
(νανοσφαιρίδια) ή από μια δεξαμενή που περιέχει το μεταφερόμενο
φάρμακο και περιβάλλεται από λεπτό υμένιο πολυμερούς (νανοκάψουλα)
145 Παρασκευή νανοσωματιδίων

 Η παρασκευή νανοσωματιδίων πραγματοποιείται γενικά είτε με διασπορά

του πολυμερούς στο μέσο διασποράς είτε με τον πολυμερισμό των
μονομερών
 Αντικατάσταση διαλύτη
 Εξαλάτωση
 Σχηματισμός γαλακτώματος - διάχυση
 Σχηματισμός γαλακτώματος - εξάτμιση διαλύτη
 Τεχνολογίες υπερκρίσιμου ρευστού
 Τεχνικές συσσωμάτωσης και συμπλοκοποίησης
 Πολυμερισμός in situ
 Σχηματισμός νανοκρυστάλλων
146 Παρασκευή νανοσωματιδίων
 Αντικατάσταση διαλύτη (solvent displacement)
Πολυμερές (αδιάλυτο στο νερό) διαλύεται με το φάρμακο σε διαλύτες αναμίξιμους με το νερό πχ
αιθανόλη. Το διάλυμα αραιώνεται παρουσία σταθεροποιητών πχ πολυ(βινυλική αλκοόλη) και η
αλλαγή του διαλύτη προκαλεί το σχηματισμό των νανοσωματιδίων
 Σχηματισμός γαλακτώματος – διάχυση (emulsion-diffusion)
Το πολυμερές διαλύεται με το φάρμακο με ένα διαλύτη μερικά αναμίξιμο με το νερό και
προστίθεται στην υδατική φάση σχηματίζοντας γαλάκτωμα. Ο διαλύτης διαχέεται από τα
διεσπαρμένα σωματίδια σχηματίζοντας τα πολυμερικά νανοσωματίδια που περιέχουν το
φάρμακο

 Σχηματισμός γαλακτώματος - εξάτμιση διαλύτη (emulsion solvent evaporation)

Το πολυμερές διαλύεται με το φάρμακο με ένα διαλύτη μη αναμίξιμο με το νερόκαι προστίθεται
στην υδατική φάση σχηματίζοντας γαλάκτωμα. Η εσωτερική φάση του γαλακτώματος
εξατμίζεται, σχηματίζοντας τα πολυμερικά νανοσωματίδια που περιέχουν το φάρμακο
 Πολυμερισμός in situ (in situ polymerisation)
Μονομερή διασπείρονται σε κατάλληλο διαλύτη παρουσία ενός γαλακτωματοποιητή και ενός
εκκινητή
147 Συσσωμάτωση και πεγκυλίωση

 Τα νανοσωματίδια τείνουν να συσσωματωθούν (aggregation) λόγω του

μεγάλου λόγου επιφάνειας προς όγκου
 Η συσσωμάτωση των σωματιδίων αυξάνει το υδροδυναμικό μέγεθος τους,
ελαττώνει τη διάχυση, περιορίζει την εξαγγείωση και ελαττώνει την το
δραστικό εμβαδόν της επιφάνειάς τους για αλληλεπιδράσεις με υποδοχείς
 Πεγκυλίωση είναι η σύνδεση (ομοιοπολικά ή με προσρόφηση) αλυσίδων
πολυαιθυλενογλυκόλης στην επιφάνεια των σωματιδίων, δημιουργώντας μια
ενυδατωμένη επιφάνεια
 Η πολυδιασπορά του μεγέθους οδηγεί στο διαχωρισμό των σωματιδίων
κατά τη ροή
148 Δενδριμερή

 Τα δενδριμερή είναι πολυκλαδικά πολυμερή με εξαιρετικά μικρές διαστάσεις

της τάξεως των 2-10 nm, και συνεπώς μπορούν να χαρακτηριστούν σαν
νανοσωματίδια
 Η περισσότερο μελετημένη ομάδα δενδριμερών είναι της γενιάς των PAMAM
πολύ(αμιδοαμίνες)
 Αποτελούνται από 3 διακριτές περιοχές:
 Τον πυρήνα από όπου ξεκινούν οι κλάδοι
 Τους κλάδους που συγκροτούν το δενδριμερές
 Την εξωτερική επιφάνεια που βρίσκονται
οι λειτουργικές ομάδες
149 Χρήσεις δενδριμερών

 Δενδριμερή σύμπλοκα του GdIII χρησιμοποιούνται στη Μαγνητική

Τομογραφία
 Φορείς ελεγχόμενης αποδέσμευσης φαρμάκων
 Στην στόχευση του καρκίνου με 10Β

 Τα δενδριμερή ως συστήματα μεταφοράς φαρμάκων έχουν τα εξής

πλεονεκτήματα:
 Παράταση της παραμονής του φαρμάκου στην κυκλοφορία
 Προστασία του φαρμάκου από το περιβάλλον του
 Αύξηση της σταθερότητας και αποτελεσματικότητάς του
150 Πολυμερή δενδριμερή

 Τα πολυμερή δενδριμερή αποτελούν την 4ης κατηγορία πολυμερών

 Γραμμικά (Linear)
 Διασταυρούμενο (Cross-linked)
 Διακλαδωμενο (Branched)
 Δενδριμερές (Dendritic)
151 Λιποσώματα

 Τα λιποσώματα είναι κλειστές σφαιρικές δομές που σχηματίζονται

αυθόρμητα κατά τη διασπορά λιπιδίων και συνηθέστερα φωσφολιπιδίων σε
υδατική φάση
 Τα φωσφολιπίδια αποτελούνται από ένα υδρόφιλο τμήμα που είναι
υδατοδιαλυτό και καλείται πολική κεφαλή και από ένα υδρόφοβο τμήμα που
αποτελείται από τις αλυσίδες των λιπαρών οξέων
152 Εφαρμογές λιποσωμάτων

 Τα λιποσώματα λόγω κυρίως της βιοσυμβατότητας που παρουσιάζουν

βρίσκουν πολλές εφαρμογές στη Φαρμακευτική:
 Συστήματα μεταφοράς φαρμάκων
 Με τη μεταφορά φαρμακευτικών προϊόντων από τα λιποσώματα καθίσταται
δυνατή η τροποποίηση των φαρμακοκινητικών παραμέτρων του φαρμάκου,
η μείωση της τοξικότητας, η αύξηση της διαλυτότητας λιπόφιλων μορίων κτλ
 Στόχευση πασχόντων ιστών με σύνδεση μακρομορίων στην επιφάνειά τους
153 Εφαρμογές νανοτεχνολογίας στη
Φαρμακευτική
 Τα νανοσωματίδια παρασκευάζονται από βιοαποικοδομήσιμα πολυμερή
πολύ μικρού μεγέθους, τα οποία μπορούν κατά τη μεταφορά των
φαρμάκων στα κύτταρα-στόχους να μεταβάλλουν τις φαρμακοκινητικές
τους παραμέτρους και να βοηθούν στη βελτίωση της αποτελεσματικότητάς
τους και στην ελάττωση της τοξικότητάς τους
 Τα νανοσωματίδια λόγω του μικρού μεγέθους τους μπορούν να διαπερνούν
τα τριχοειδή και να φτάνουν στους ιστούς στόχους
 Κατάλληλη επικάλυψη της επιφάνειας των νανοσωματιδίων μπορεί να
συνεισφέρει θετικά στην αντιμετώπιση του φαινομένου της διασταυρούμενης
αντοχής (MDR: Multi Drug Resistance)
154 Εφαρμογές νανοτεχνολογίας στη
Φαρμακευτική
 Μεταφορά αντικαρκινικών φαρμάκων, με ελάττωσή της τοξικότητας στους
υγιείς ιστούς
Πχ Ταξόλη (Paclitaxel)
 Ικανότητα να διαπερνούν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό
Πχ νανοσωματίδια από πολύ(βουτακρυλικό εστέρα) επικαλυμμένα από
πολυσορβικό-80
 Συμβολή στη θεραπευτική προσέγγιση του Συνδρόμου Επίκτητης
Ανοσοανεπάρκειας (AIDS)
Οι οψωνίνες (πρωτεΐνες του πλάσματος) αναγνωρίζουν τα νανοσωματίδια και τα
μακροφάγα τα καταστρέφουν. Στοχεύοντας τον ιό HIV, μπορούν να συμβάλλουν στη
θεραπευτική προσέγγιση του AIDS
 Αύξηση της διαλυτότητας σε δυσδιάλυτα φάρμακα που αλλιώς δεν θα
μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν