8

PODRĘCZNIK DO FIZYKI DLA KLASY ÓSMEJ

SZKOŁY PODSTAWOWEJ
 8
Marcin Braun
Weronika Śliwa

PODRĘCZNIK DO FIZYKI DLA KLASY ÓSMEJ

SZKOŁY PODSTAWOWEJ
 Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do
spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych
do kształcenia ogólnego do nauczania fizyki w klasie ósmej, na podstawie opinii
rzeczoznawców: prof. dr. hab. Bronisława Słowińskiego, mgr Teresy Kutajczyk,
dr. hab. Piotra Zbróga.
Etap edukacyjny: II
Typ szkoły: szkoła podstawowa
Rok dopuszczenia: 2018

Numer ewidencyjny w wykazie MEN: 818/2/2018.

Podręcznik został opracowany do Programu nauczania fizyki w szkole podstawowej.

To jest fizyka autorstwa: Marcina Brauna, Weroniki Śliwy.

Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość
publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli
cytujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich treści i  koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji
jedynie na własny użytek.

Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl

© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2018

ISBN 978-83-267-3238-6

Opracowanie redakcyjne: Agnieszka Grzelińska. Redakcja merytoryczna: Dorota Brzozowiec-Dek,

Agnieszka Gawryszczak. Współpraca redakcyjna: Miłosz Budzyński, Dorota Okulewicz.
Redakcja językowa: Zofia Psota, Marta Zuchowicz. Korekta językowa: Anna Rajca,
Magdalena Zdunek. Korekta techniczna: Danuta Gąsiorowska.
Nadzór artystyczny: Kaia Juszczak. Opieka graficzna: Małgorzata Gregorczyk.
Projekt okładki: Aleksandra Szpunar, Małgorzata Gregorczyk, Maciej Galiński, Paulina Tomaszewska.
Projekt graficzny: Ewa Pawińska, Adam Poczciwek, Wojtek Urbanek.
Ilustracje: Ewelina Baran, Elżbieta Buczkowska, Rafał Buczkowski, Ewa Kaletyn, Adam Kłodecki, Przemysław Kłosin,
Marcin Oleksak, Wioleta Przybylska, Marta Tarkowska – s. 30, 32a, 42, 43, 46, 128, 139; Ewa Pawińska – s. 17b, 18,
28a, 47, 50, 51, 122, 127, 134, 135, 140, 141, 145, 151, 201 (twarz), 202 (twarz), 212 (twarz); Adam Poczciwek – s. 34,
54, 55, 76, 77; Andrzej Dukata – pozostałe.
Fotoserwis: Katarzyna Iwan-Malawska, Przemysław Traczyk.
Realizacja projektu graficznego: Adam Poczciwek.

Nowa Era Sp. z o.o.

Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa
www.nowaera.pl, e-mail: nowaera@nowaera.pl, tel. 801 88 10 10

Druk i oprawa: Drogowiec-PL Kielce, www.drogowiec.pl

 63,675(¥&,
6WUXNWXUDSRGUÚF]QLND .................................................................................................... 5
-DNNRU]\VWDÊ]SRGUÚF]QLND ........................................................................................... 6
7RE\ïRZNODVLH .......................................................................................................... 7

, (/(.75267$7<.$,b35k'(/(.75<&=1<
 7HPDW(OHNWU\]RZDQLHFLDï ................................................................................ 16
 7HPDW’DGXQNLHOHNWU\F]QH .............................................................................. 20
 7HPDW,QGXNFMDHOHNWURVWDW\F]QD ...................................................................... 25
 7HPDW2EZöGSUÈGXHOHNWU\F]QHJR ................................................................ 29
 7HPDW3UÈGHOHNWU\F]Q\ZFLHF]DFK ................................................................. 35
 7HPDW3UÈGHOHNWU\F]Q\ZJD]DFK ................................................................... 39
 7HPDW1DSLÚFLHHOHNWU\F]QHLbQDWÚĝHQLHSUÈGXHOHNWU\F]QHJR ........................ 44
 ,QIRJUDILND1DSLÚFLHLQDWÚĝHQLHZRNöïQDV ....................................................... 47
 7HPDW3UDFDLPRFSUÈGXHOHNWU\F]QHJR ......................................................... 49
 ,QIRJUDILND0RFHHOHNWU\F]QHGXĝHLPDïH ......................................................... 50
 7HPDW3RPLDUQDSLÚFLDLQDWÚĝHQLD:\]QDF]DQLHPRF\ ................................ 54
 7HPDW3U]\NïDG\REZRGöZHOHNWU\F]Q\FK ..................................................... 58
 3RZWöU]HQLH .......................................................................................................... 63
$QDOL]DWHNVWX¿\ZHSDUDOL]DWRU\ .......................................................................... 68
 3UDFDEDGDZF]D=HJDUHNQDRZRFH ..................................................................... 70

,, (/(.75<&=12¥m,0$*1(7<=0
 7HPDW2SöUHOHNWU\F]Q\ ................................................................................. 72
 7HPDW:\]QDF]DQLHRSRUXHOHNWU\F]QHJR ..................................................... 77
 7HPDW'RPRZDVLHÊHOHNWU\F]QD ................................................................... 81
 7HPDW2FKURQDVLHFLHOHNWU\F]QHM .................................................................. 85
 7HPDW0DJQHV\ .............................................................................................. 88
 7HPDW3UÈGHOHNWU\F]Q\LPDJQHW\]P ............................................................ 93
 7HPDWSilnik elektryczny ................................................................................. 97
 3RZWöU]HQLH .......................................................................................................... 100
$QDOL]DWHNVWX:ÚGUXMÈFHELHJXQ\ ....................................................................... 104
 3UDFDEDGDZF]D&LFK\QDSÚGïRG]LSRGZRGQHM .................................................. 106

,,,'5*$1,$,)$/(
 7HPDW5XFKGUJDMÈF\ ..................................................................................... 108
 7HPDW:\NUHV\UXFKXGUJDMÈFHJR ................................................................. 113
 7HPDW3U]HPLDQ\HQHUJLLZUXFKXGUJDMÈF\P ................................................ 117
 7HPDWFale ...................................................................................................... 122
 7HPDW'ěZLÚN ................................................................................................. 127
 7HPDW:\VRNRĂÊGěZLÚNX .............................................................................. 131
 ,QIRJUDILND,QVWUXPHQW\PX]\F]QH ..................................................................... 134
 7HPDW)DOHHOHNWURPDJQHW\F]QH .................................................................... 138
 ,QIRJUDILND:LGPRIDOHOHNWURPDJQHW\F]Q\FK ................................................... 140
 7HPDW(QHUJLDIDOHOHNWURPDJQHW\F]Q\FK ...................................................... 143
 ,QIRJUDILND(IHNWFLHSODUQLDQ\ ............................................................................. 145
7HPDWGRGDWNRZ\ '\IUDNFMDLLQWHUIHUHQFMDIDO ...................................................... 147
7HPDWGRGDWNRZ\ 5H]RQDQV ................................................................................. 152
 3RZWöU]HQLH .......................................................................................................... 155
$QDOL]DWHNVWX0RZDRFHDQX ................................................................................ 160
3UDFDEDGDZF]D$QDOL]DZLGPDGěZLÚNX ............................................................. 162

,9 237<.$
 7HPDW¥ZLDWïRLFLHñ ....................................................................................... 164
 7HPDW:LG]LP\G]LÚNLĂZLDWïX ........................................................................ 169
 ,QIRJUDILND.DPHUDREVNXUD .............................................................................. 170
 7HPDW=DïDPDQLHĂZLDWïD ................................................................................ 174
 7HPDWSoczewki ............................................................................................. 178
 7HPDW2EUD]\WZRU]RQHSU]H]VRF]HZNÚVNXSLDMÈFÈ .................................... 182
 7HPDW.RQVWUXRZDQLHREUD]öZWZRU]RQ\FKSU]H]VRF]HZNÚVNXSLDMÈFÈ ..... 186
 7HPDW2EUD]\WZRU]RQHSU]H]VRF]HZNÚUR]SUDV]DMÈFÈ .............................. 189
 7HPDW2NRLbDSDUDWIRWRJUDILF]Q\ ................................................................... 192
 ,QIRJUDILND-DN]ZLHU]ÚWDWZRU]ÈRVWU\REUD] ..................................................... 194
 7HPDW=ZLHUFLDGïDSïDVNLH .............................................................................. 199
 7HPDW=ZLHUFLDGïDZNOÚVïH ............................................................................. 204
 ,QIRJUDILND=DVWRVRZDQLD]ZLHUFLDGHïZNOÚVï\FK ............................................... 206
 7HPDW=ZLHUFLDGïDZ\SXNïH ............................................................................ 211
7HPDWGRGDWNRZ\ /XQHWDLPLNURVNRS .................................................................. 215
 7HPDWBarwy ................................................................................................... 218
7HPDWGRGDWNRZ\ 6NïDGDQLHEDUZ ........................................................................ 222
 3RZWöU]HQLH .......................................................................................................... 226
$QDOL]DWHNVWX+DUU\3RWWHULbWDMHPQLFHPHWDPDWHULDïöZ ...................................... 231
3UDFDEDGDZF]D%XGXMHP\ZïDVQ\PLNURVNRS .................................................... 234

9 ),=<.$,0<
7HPDWGRGDWNRZ\ *RWXMHP\RELDG ....................................................................... 236
7HPDWGRGDWNRZ\ &]DVQDGHVHU ......................................................................... 239
7HPDWGRGDWNRZ\ 8bOHNDU]D .................................................................................. 242
7HPDWGRGDWNRZ\ 6SRUW ........................................................................................ 246
7HPDWGRGDWNRZ\ 6ïXFKDP\PX]\NL .................................................................... 249
7HPDWGRGDWNRZ\ 2JOÈGDP\ILOP ......................................................................... 253
 ,QIRJUDILND3RODU\]DFMDĂZLDWïD ........................................................................... 256
3UDFDEDGDZF]D*ïRĂQLN ....................................................................................... 260

:\NUHV\LWDEOLFH ........................................................................................................... 261

3UDNW\F]QHZVND]öZNLGRW\F]ÈFHEXGRZDQLDREZRGöZHOHNWU\F]Q\FK .............................. 264
2GSRZLHG]LLZVND]öZNLGRZ\EUDQ\FK]DGDñ ................................................................. 266
,QGHNV ........................................................................................................................... 269
6WUXNWXUDSRGUÚF]QLND

:WHMF]ÚĂFLSRGUÚF]QLND]QDMGXMHVLÚSRZWöU]HQLHQDMZDĝQLHMV]\FK
ZLDGRPRĂFL]NODV\VLöGPHM

:W\PUR]G]LDOHRPDZLDP\]DJDGQLHQLD]ZLÈ]DQH
]bHOHNWU\]RZDQLHPFLDïLSUÈGHPHOHNWU\F]Q\P

1
HOHNWU\]RZDQLHFLDïïDGXQNLLVLï\HOHNWU\F]QH
SUÈGHOHNWU\F]Q\LREZRG\HOHNWU\F]QH
QDSLÚFLHLQDWÚĝHQLHSUÈGXHOHNWU\F]QHJR
SUDFÚLPRFSUÈGXHOHNWU\F]QHJR

:W\PUR]G]LDOHRPDZLDP\NROHMQH]DJDGQLHQLD]ZLÈ]DQH
]bSUÈGHPHOHNWU\F]Q\PRUD]]MDZLVNDPDJQHW\F]QH

2
RSöUHOHNWU\F]Q\
GRPRZÈVLHÊHOHNWU\F]QÈ
PDJQHV\
]ZLÈ]HNPLÚG]\HOHNWU\F]QRĂFLÈLPDJQHW\]PHP

:W\PUR]G]LDOHRPDZLDP\]DJDGQLHQLD]ZLÈ]DQH]UXFKHP
GUJDMÈF\PLUöĝQ\PLURG]DMDPLIDO

3
GUJDQLDLLFKRSLV
IDOHQDZRG]LH
GěZLÚN
URG]DMHLZïDĂFLZRĂFLIDOHOHNWURPDJQHW\F]Q\FK

-HVWWRRVWDWQLG]LDïSURJUDPXQDXF]DQLDIL]\NL2EHMPXMH
]DJDGQLHQLD]ZLÈ]DQH]HĂZLDWïHP

4
UR]FKRG]HQLHVLÚĂZLDWïDSRZVWDZDQLHFLHQLDLSöïFLHQLD
RGELFLHL]DïDPDQLHĂZLDWïD
G]LDïDQLH]ZLHUFLDGHïLVRF]HZHNSRZVWDZDQLHREUD]öZ
SURFHVZLG]HQLDZDG\Z]URNXLLFKNRU\JRZDQLH
EDUZ\LZLG]HQLHEDUZQH

:W\PUR]G]LDOH]DZDUWRZ\ïÈF]QLHWHPDW\GRGDWNRZH

5 SU]H]QDF]RQHGRUHDOL]DFMLSRGNRQLHFURNX
6ÈRQHQLH]DOHĝQHRGVLHELHLPRĝQDZ\EUDÊGRZROQH]QLFK
 -DNNRU]\VWDÊ]SRGUÚF]QLND
=DSDPLÚWDM1LHZROQRSLVDÊSRSRGUÚF]QLNX
=DURNSU]HNDĝHV]JRPïRGV]\PNROHĝDQNRPLNROHJRP

LQIRUPDFMH
KLVWRU\F]QH
LbELRJUDILF]QH
'ļWHPDW\GRGDWNRZH
SUDZDL]DVDG\RUD]
ZDĝQHVWZLHUG]HQLD
LbGHILQLFMHZ\UöĝQLRQR
QDQLHELHVNR
SRGVXPRZDQLD
WHPDWX

FLHNDZRVWNL
X]XSHïQLDMÈFH

GRĂZLDGF]HQLD PDWHULDïWUXGQ\OXE GRĂZLDGF]HQLD

RERZLÈ]NRZH]DSLVDQH QDGRERZLÈ]NRZ\ GRbVDPRG]LHOQHJR
ZbSRGVWDZLHSURJUDPRZHM Z\NRQDQLD

2]QDF]HQLD]DGDñ
WUXGQH]DGDQLD EDUG]RWUXGQH]DGDQLD ĝDUWREOLZLHVIRUPXïRZDQH
]DGDQLDDOHSR]DW\P]XSHïQLH
SRZDĝQH
 To było w klasie 7

Q5XFKFLDï

• W szkole podstawowej badamy tylko ruch

prostoliniowy, czyli ruch po linii prostej.

• 5XFKFLDïDEÚG]LHP\RSLV\ZDÊ]DSRPRFÈ
QDVWÚSXMÈF\FKSRMÚÊtor, droga, SUÚGNRĂÊ
Lbprzyspieszenie.

• 'URJÚPLHU]\P\Z]GïXĝtoru, czyli linii,

SRNWöUHMSRUXV]DVLÚFLDïR

QRuch jednostajny

• W ruchu jednostajnym prostoliniowym SUÚGNRĂÊFLDïDVLÚnie zmienia. Jej war-

WRĂÊPRĝHP\REOLF]\ÊG]LHOÈFGURJÚSU]H]F]DVZNWöU\P]RVWDïDRQDSU]HE\WD
droga s
 SUÚGNRĂÊ= czas v=t

• 3RGVWDZRZÈMHGQRVWNÈSUÚGNRĂFLMHVWPHWUQDVHNXQGÚ .
m
s
• *G\SUÚGNRĂÊZGDQ\PUXFKXVLÚ]PLHQLD]SRZ\ĝV]HJRZ]RUXPRĝHP\REOL-
F]\ÊSUÚGNRĂÊĂUHGQLÈ.
v s

0 t 0 t

:\NUHV]DOHĝQRĂFLSUÚGNRĂFLRG :\NUHV]DOHĝQRĂFLGURJLRG
F]DVXGODUXFKXMHGQRVWDMQHJR F]DVXGODUXFKXMHGQRVWDMQHJR
SURVWROLQLRZHJR SURVWROLQLRZHJR

3RFLÈJLF]ÚVWRSRNRQXMÈGïXJLHRGFLQNLGURJLUXFKHPMHGQRVWDMQ\PSURVWROLQLRZ\P
8 To było w klasie 7

Q5XFKMHGQRVWDMQLHSU]\VSLHV]RQ\LMHGQRVWDMQLHRSöěQLRQ\

• PrzyspieszenieWRZLHONRĂÊRNUHĂODMÈFDRLOH]ZLÚNV]DVLÚSUÚGNRĂÊFLDïD
ZFLÈJXVHNXQG\

zmiana prędkości Dv vk - vp
przyspieszenie = a= t = t
czas tej zmiany

2]QDF]HQLDvpļSUÚGNRĂÊSRF]ÈWNRZDvkļSUÚGNRĂÊNRñFRZD
m
• -HGQRVWNÈSU]\VSLHV]HQLDMHVW ss , zapisywany w skrócie m2 .
s

• -HĝHOLSUÚGNRĂÊFLDïDVLÚ]PQLHMV]DMHJRSU]\VSLHV]HQLHMHVWXMHPQH:öZF]DV
ruch nazywamy RSöěQLRQ\P.

• Przyspieszenie 5 m2 R]QDF]DĝHZFLÈJXNDĝGHMVHNXQG\FLDïR]ZLÚNV]DSUÚGNRĂÊ
s
o 5 ms , a przyspieszenie –5 m
s2
ļĝHFLDïR]PQLHMV]DSUÚGNRĂÊR ms ZFLÈJXV
a) b)
• :\NUHV\]DOHĝQRĂFLprzyspie- a a
szenia od czasu dla ruchu
jednostajnie przyspieszo- 0 0
QHJRU\VDLMHGQRVWDMQLH t t
RSöěQLRQHJRU\VE
a) b)
• :\NUHV\]DOHĝQRĂFLSUÚGNRĂFL v v
vk vp
od czasu dla ruchu jednostajnie
SU]\VSLHV]RQHJRU\VDLMHGQR-
VWDMQLHRSöěQLRQHJRU\VE vp vk
0 t 0 t

Q6LïD
a) b)
• 6LïDMHVWZLHONRĂFLÈRSLVXMÈFÈ
G]LDïDQLHMHGQHJRFLDïDQDLQQH

• 6LïDMHVWZLHONRĂFLÈZHNWRURZÈļ :HNWRU\RbMHGQDNRZHM :HNWRU\RbMHGQDNRZ\P

ma nie tylko ZDUWRĂÊOHF]WDNĝH ZDUWRĂFLSU]HGVWDZLDP\ NLHUXQNXNLHUXQNDFK
NLHUXQHN i zwrot oraz SXQNW MDNRVWU]DïNLMHGQDNRZHM UöZQROHJï\FK
GïXJRĂFL LbSU]HFLZQ\FK]ZURWDFK
SU]\ïRĝHQLD.
c) d)
• =QDF]HQLHSRMÚÊZDUWRĂFLNLH-
runku oraz zwrotu wektora
SU]HVWDZLDMÈU\VXQNLDļG
:HNWRU\RbMHGQDNRZ\P :HNWRU\RbMHGQDNRZ\P
• -HGQRVWNÈVLï\MHVWniuton,
NLHUXQNXLb]ZURFLHDOH NLHUXQNX]ZURFLH
1 N = 1 kg $ 1 m
s2 . UöĝQ\FKZDUWRĂFLDFK LbZDUWRĂFL
 To było w klasie 7 9

Q6LïDZ\SDGNRZDVLï\UöZQRZDĝÈFHVLÚ

• 6LïÚ]DVWÚSXMÈFÈG]LDïDQLHNLONXVLïQD]\ZDVLÚVLïÈZ\SDGNRZÈF]HUZRQH
VWU]DïNL
a) F1 = 5 N F2 = 3 N b) F1 = 2 N c)
Fw = 6 N F1 = 3 N F2 = 3 N
Fw = 2 N F2 = 4 N
Fw = 0 N

• 6Lï\VLÚUöZQRZDĝÈMHĂOLLFKZ\SDGNRZDPDZDUWRĂÊ]HURU\VF

Q=DVDG\G\QDPLNL1HZWRQD

• 3LHUZV]D]DVDGDG\QDPLNL
-HĝHOLQDFLDïRQLHG]LDïDĝDGQDVLïDDOERG]LDïDMÈFHQD
QLHVLï\VLÚUöZQRZDĝÈWR
ļJG\FLDïRQLHSRUXV]DïRVLÚQDGDOQLHEÚG]LHVLÚ "
Fo
"
SRUXV]DÊ Q
ļJG\FLDïRSRUXV]DïRVLÚQDGDOEÚG]LHVLÚSRUXV]DÊ
EH]]PLDQ\SUÚGNRĂFLLNLHUXQNXUXFKX 2SöUSRZLHWU]DUöZQRZDĝ\
VLïÚFLÚĝNRĂFLļVSDGRFKURQLDU]
SRUXV]DVLÚ]HVWDïÈSUÚGNRĂFLÈ

• 'UXJD]DVDGDG\QDPLNL
-HĂOL VLïD Z\SDGNRZD G]LDïDMÈFD QD FLDïR QLH MHVW
UöZQD ]HUR FLDïR SRUXV]D VLÚ ] SU]\VSLHV]HQLHP
NWöUHPRĝQDREOLF]\Ê]HZ]RUX

siła F
przyspieszenie = a=m
masa ciała

• &LDïRprzyspieszaMHĝHOLVLïDG]LDïDZWÚVWURQÚ ¿HE\QDGDÊSU]\VSLHV]HQLH
ZbNWöUÈVLÚRQRSRUXV]D-HĂOLVLïDG]LDïDZSU]H- FLDïXRbGXĝHMPDVLH
FLZQÈVWURQÚFLDïRzwalnia. SRWU]HEQDMHVWGXĝDVLïD

• 7U]HFLD]DVDGDG\QDPLNL
-HĝHOLFLDïR$G]LDïDVLïÈQDFLDïR%WRMHGQRF]HĂQLH
FLDïR%RGG]LDïXMHQDFLDïR$VLïÈUöZQÈFRGRZDUWR-
ĂFLPDMÈFÈWHQVDPNLHUXQHNOHF]SU]HFLZQ\]ZURW
" "
FB FA Y FB
FA =
A B
F$ = F%

• =MDZLVNRRGU]XWXLOXVWUXMHWU]HFLÈ]DVDGÚG\QDPLNL

• 6Lï\RNWöU\FKPRZDZWU]HFLHM]DVDG]LHG\QDPLNL 3ï\WDEHWRQRZDXGHU]DZbGïRñ
QLJG\VLÚQLHUöZQRZDĝÈSRQLHZDĝG]LDïDMÈQD NDUDWHNL ]WDNÈVDPÈVLïÈ]bMDNÈ
UöĝQHFLDïDPDMÈUöĝQHSXQNW\SU]\ïRĝHQLD MHJRGïRñXGHU]DZbSï\WÚ
10 To było w klasie 7

Q6LïDFLÚĝNRĂFLLVSDGHNVZRERGQ\

• =LHPLDSU]\FLÈJDZV]\VWNLH]QDMGXMÈFHVLÚQD
QLHMFLDïD:DUWRĂÊVLï\FLÚĝNRĂFLF]\OLFLÚĝDU
FLDïDREOLF]DP\]HZ]RUX

FLÚĝDU PDVDĿSU]\VSLHV]HQLH]LHPVNLH
Q mĿg

• -HĝHOLSRPLQLHP\RSöUSRZLHWU]DNDĝGHFLDïR
VSDGDMÈFHVZRERGQLHQD=LHPLSRUXV]DVLÚ
]bSU]\VSLHV]HQLHP g . 10 m s 2 , zwanym przy-
VSLHV]HQLHP]LHPVNLP5öĝQLFHZSU]HELHJX
VSDGDQLDFLDïFLÚĝNLFKLOHNNLFKZ\QLNDMÈ
Z\ïÈF]QLH]RSRUXSRZLHWU]D
&LDïRRZLÚNV]HMPDVLHPDZLÚNV]\
FLÚĝDUZLÚFQDFLVNDQDSRGïRĝH
ZLÚNV]ÈVLïÈ'ODWHJR]HZ]JOÚGöZ
EH]SLHF]HñVWZDQDPRVWDFKF]ÚVWR
ZSURZDG]DVLÚRJUDQLF]HQLHUXFKX
FLÚĝNLFKSRMD]GöZ

QTarcie

• 6LïDWDUFLD]DOHĝ\RGQDFLVNXRUD]URG]DMXVW\NDMÈF\FKVLÚSRZLHU]FKQL

• Tarcie statyczneZ\VWÚSXMHJG\FLDïRMHVW
nieruchome, a WDUFLHNLQHW\F]QHļJG\
FLDïRVLÚSRUXV]D

• :DUWRĂÊVLï\WDUFLDNLQHW\F]QHJRMHVW
PQLHMV]DRGPDNV\PDOQHMZDUWRĂFLVLï\ F FT
WDUFLDVWDW\F]QHJR 0LÚG]\RSRQDPLDMH]GQLÈG]LDïDMÈVLï\WDUFLD

Q6WDQ\VNXSLHQLD

• 1D]Z\VWDQöZVNXSLHQLDLLFKSU]HPLDQSU]HGVWDZLDGLDJUDP

sublimacja

krzepnięcie skraplanie

ciało stałe ciecz gaz

topnienie parowanie

resublimacja

• :ĂUöGFLDïVWDï\FKZ\UöĝQLDP\FLDïDREXGRZLHNU\VWDOLF]QHM, w których atomy

OXEF]ÈVWHF]NLXïRĝRQHVÈZSHZQ\PSRU]ÈGNXJHRPHWU\F]Q\P'RNU\V]WD-
ïöZQDOHĝÈPLQZV]\VWNLHPHWDOHZVWDQLHVWDï\P
 To było w klasie 7 11

Q)RUP\HQHUJLLL]DVDGD]DFKRZDQLDHQHUJLL

(OHNWURZQLDZRGQD 3ÚG]ÈF\VDPRFKöG *RUÈFDKHUEDWD

.LHG\ SRGQRVLP\ FLDïR ,P V]\EFLHM SRUXV]D VLÚ $E\RJU]DÊFLDïRPXVLP\

Z\NRQXMHP\SUDFÚ]ZLÚN-
V]DMÈFMHJRHQHUJLÚSRWHQ-
FMDOQÈJUDZLWDFML6SDGDMÈF
FLDïRZ\NRQXMHSUDFÚNRV]-
WHPWHMHQHUJLL
Ep = m $ g $ h
Ep ļ HQHUJLD SRWHQFMDOQD
mļPDVDFLDïD
g – przyspieszenie ziem-
skie,
h ļ Z\VRNRĂÊ QD NWöUHM mļPDVDFLDïD
]QDMGXMHVLÚFLDïR
FLDïR W\P ZLÚNV]D MHVW
MHJRHQHUJLDNLQHW\F]QD.
'ODWHJR DE\ UR]SÚG]LÊ
FLDïR PXVLP\ Z\NRQDÊ
SUDFÚDbUR]SÚG]RQHFLDïR
PRĝH Z\NRQDÊ SUDFÚ
KDPXMÈF
1
Ek = 2 $ m $ v2
EkļHQHUJLDNLQHW\F]QD
vļSUÚGNRĂÊWHJRFLDïD
PX GRVWDUF]\Ê HQHUJLL
NWöUD]PLHQLDVLÚZbMHJR
HQHUJLÚ ZHZQÚWU]QÈ.
6W\JQÈFH FLDïR RGGDMH
HQHUJLÚ
DE = m $ c $ Dt
DEļ]PLDQDHQHUJLL
mļPDVDFLDïD
cļFLHSïRZïDĂFLZH
Dt – zmiana tempera-
tury.

6SUÚĝ\QDZbG]ZRQNX 2JQLVNR *U]HMQLN

$E\QDSLÈÊVSUÚĝ\QÚZ\ :b F]DVLH SU]HPLDQ FKH- Energia promieniowa-

N RQXMHP\ SUDFÚ Lb ]ZLÚ
NV]DP\ Zb WHQ VSRVöE MHM
HQHUJ LÚSRWHQFMDOQÈ VSUÚ
ĝ\VWRĂFLG]LÚNLNWöUHMVSUÚ
ĝ\QDPRĝHZ\NRQDÊSUDFÚ
micznych, np. spalania,
energia chemicznaPRĝH
VLÚ ]PLHQLDÊ Zb HQHUJLÚ
ZHZQÚWU]QÈ
nia jest obecna zarówno
Zb ĂZLHWOH ZLG]LDOQ\P
MDN L Zb QLHZLGRF]Q\FK
rodzajach promienio-
ZDQLDRbNWöU\FKZLÚFHM
SRZLHP\ZbW\PURNX

• Zasada zachowania energii

(QHUJLDQLHSRZVWDMH]QLF]HJRLQLH]QLNDPRĝHMHG\QLH]PLHQLDÊSRVWDÊ
12 To było w klasie 7

Q6SRVRE\SU]HND]\ZDQLDHQHUJLL

PRACA &,(3’2
ļN LHG\VLïDSRZRGXMHSU]HPLHV]F]HQLH ļN LHG\ HQHUJLD MHVW SU]HND]\ZDQD
FLDïDQDGURG]Hs. ]bFLDïDFLHSOHMV]HJRGR]LPQLHMV]HJR

SUDFD VLïDĿGURJDWb= FĿs • przewodnictwo cieplne PLÚG]\VW\

NDMÈF\PLVLÚFLDïDPL
• NRQZHNFMD]ZLÈ]DQD]UXFKHPFLH
F]\OXEJD]X
• promieniowanie

NRQZHNFMD

SU]HZRGQLFWZR
SURPLHQLRZDQLH
FLHSOQH

Uwaga.3UDFDLFLHSïRQLHVÈIRUPDPLHQHUJLLDOHVSRVREDPLMHMSU]HND]\ZDQLD

• 6XEVWDQFMHSU]H]NWöUHFLHSïRSU]HSï\ZDV]\ENRQSPHWDOHQD]\ZDP\prze-

ZRGQLNDPLFLHSïDDWHSU]H]NWöUHFLHSïRSU]HSï\ZDZROQRQSGUHZQRļ
L]RODWRUDPLFLHSïD.

Q6NDOHWHPSHUDWXU\

• 2SUöF]VWRSQL&HOVMXV]DXĝ\ZDP\UöZQLHĝLQQ\FKMHGQRVWHNWHPSHUDWXU\
PLQbVWRSQL)DKUHQKHLWDF]\W)DUHQKDMWDV\PEROŞ)LNHOZLQöZV\PERO.
zero bezwzględne zamarzanie wody wrzenie wody
–273 0 100
–253 –233 –213 –193 –173 –153 –133 –113 –93 –73 –53 –33 –13 7 27 47 67 87 107 127 147 167 187
°C

K
20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 2 8 0 300 320 340 360 380 400 420 440 460
0 273 373

• .WRWDNDVDPDUöĝQLFDWHPSHUDWXU\FRŞ&DOHVNDOD.HOYLQD]DF]\QDVLÚRG
b.F]\OL]HUDEH]Z]JOÚGQHJRļQDMQLĝV]HMPRĝOLZHMWHPSHUDWXU\NWöUDZVWRS
QLDFK&HOVMXV]DZ\QRVLRNRïRļŞ&
 To było w klasie 7 13

QMoc

• Moc WRZLHONRĂÊRNUHĂODMÈFDMDNDSUDFD]RVWDïD
Z\NRQDQDOXELOHHQHUJLL]RVWDïRZ\NRU]\VWDQH
XOHJïRSU]HPLDQLHZMHGQRVWFHF]DVX

praca energia
moc = czas PRF  czas .RSDUNÈRPDïHMPRF\UöZQLHĝ
albo PRĝQDZ\NRSDÊZLHONLUöZDOH
W E ]DMPLHWRZLÚFHMF]DVX
P= t P= t

• -HGQRVWNÈPRF\MHVWwat: 1 sJ .

• =MHGQRVWNÈPRF\]ZLÈ]DQDMHVWMHGQRVWNDSUDF\
LbHQHUJLLļNLORZDWRJRG]LQDUöZQDHQHUJLLSU]HWZR-
U]RQHMSU]H]XU]ÈG]HQLHRPRF\N:ZF]DVLHK
.LORZDWRJRG]LQXĝ\ZDVLÚPLQ
N:K N:ĿK 0- SU]\REOLF]DQLXRSïDW]DHQHUJLÚ
HOHNWU\F]QÈ

Q*ÚVWRĂÊ

• *ÚVWRĂÊWRZLHONRĂÊğ]\F]QDNWöUDLQIRUPXMH
QDVMDNDMHVWPDVDMHGQRVWNLREMÚWRĂFLVXEVWDQFML
,QQ\PLVïRZ\MHĂOL]QDP\JÚVWRĂÊVXEVWDQFML
PRĝHP\SRZLHG]LHÊMDNÈPDVÚPDQSFP czy
bP tej substancji. =ïRWRMHVWQLHW\ONRNRV]WRZQH
g kg
¿HOD]RPDJÚVWRĂÊd = 7,9 cm 3 = 7900 m 3 , co ozna- OHF]WDNĝHEDUG]RFLÚĝNLHļ
PDJÚVWRĂÊSUDZLHGZDUD]\
F]DĝHFP ĝHOD]DPDPDVÚJDP ĝHOD]D ZLÚNV]ÈQLĝRïöZ
PDPDVÚNJ

• *ÚVWRĂÊPRĝQDREOLF]\ÊG]LHOÈFPDVÚSU]H]REMÚWRĂÊ
kg g
 m 3   cm 3
masa m
JÚVWRĂÊ= d=V g kg
objętość  cm 3   m 3

Q6LïDZ\SRUX3UDZR$UFKLPHGHVD

• Prawo Archimedesa
1DFLDïR]DQXU]RQHZFLHF]\OXEJD]LHG]LDïDVNLH-
URZDQDZJöUÚVLïDZ\SRUXUöZQDFRGRZDUWRĂFL
FLÚĝDURZLFLHF]\OXEJD]XZ\SDUWHMSU]H]WRFLDïR

• 6LïÚZ\SRUXPRĝQDREOLF]\ÊZLHG]ÈFĝHREMÚWRĂÊ
Z\SDUWHMFLHF]\MHVWUöZQDREMÚWRĂFL]DQXU]RQHM 6LïDZ\SRUXSRZRGXMH
F]ÚĂFLFLDïD Z]QRV]HQLHEDORQX
14 To było w klasie 7

• -HĂOLFLDïRSï\ZDSRSRZLHU]FKQLFLHF]\F]Ú-
ĂFLRZRw niej zanurzoneWR]QDF]\ĝHVLïD
Z\SRUXUöZQRZDĝ\FLÚĝDUFLDïDDZLÚFRELH "
VLï\PDMÈWDNÈVDPÈZDUWRĂÊ Fw
"
Q
6LïDZ\SRUXUöZQRZDĝ\FLÚĝDURNUÚWX
GODWHJRXQRVLVLÚRQQDZRG]LH

Q&LĂQLHQLH
• &LĂQLHQLHWRZLHONRĂÊRNUHĂODMÈFDVLïÚG]LDïDMÈFÈ
QDMHGQRVWNÚSRZLHU]FKQL2EOLF]DP\MHG]LH-
OÈFVLïÚQDFLVNXSU]H]SROHSRZLHU]FKQL

VLïDQDFLVNX F
FLĂQLHQLH= pole powierzchni p= S 6S\FKDF]PDPDVÚNLONXWRQ
LbZ\ZLHUDQD]LHPLÚGXĝ\QDFLVN
3RQLHZDĝMHGQDNJÈVLHQLFHPDMÈGXĝÈ
• -HGQRVWNÈFLĂQLHQLDMHVWSDVNDO3D 1 N2 . SRZLHU]FKQLÚFLĂQLHQLHZ\ZLHUDQH
m
QDSRGïRĝHMHVWQLHZLHONLHLSRMD]G
QLH]DSDGDVLÚZbPLÚNNLPJUXQFLH

Q&LĂQLHQLHK\GURVWDW\F]QHLDWPRVIHU\F]QH

• &LĂQLHQLHZ\ZLHUDQHSU]H]VïXSFLHF]\PRĝHP\REOLF]\Ê]HZ]RUX

FLĂQLHQLH JÚVWRĂÊSU]\VSLHV]HQLHZ\VRNRĂÊ
. . p=d·g·h
hydrostatyczne cieczy ziemskie VïXSDFLHF]\ 

• &LĂQLHQLHDWPRVIHU\F]QH QLĝV]\VïXS QLĝV]HFLĂQLHQLH

SRZLHWU]D
MHVWQLĝV]HZJöUDFKER
mniejsza jest tam wyso-
NRĂÊVïXSDSRZLHWU]D

Z\VRNL
VïXS Z\VRNLH
SRZLHWU]D FLĂQLHQLH

• Prawo Pascala
&LHF] SU]HQRVL Z\ZLHUDQH QD QLÈ FLĂQLHQLH
równomiernie we wszystkich kierunkach.
']LÚNLSUDZX3DVFDODSU]HZRG\
KDPXOFRZHPRJÈE\Ê]ZLQLÚWH
DbKDPXOFHLWDNG]LDïDMÈ
 'RWNQLÚFLHSU]HZRGöZSRGQDSLÚFLHPJUR]LĂPLHUFLÈ
'ODF]HJRZLÚFPRJÈQDQLFKVLDGDÊSWDNL"

Elektrostatyka
LbSUÈG
elektryczny

=WHJRUR]G]LDïXGRZLHV]VLÚF]\PMHVWSUÈG
HOHNWU\F]Q\]UR]XPLHV]QLHNWöUH]DFKRG]ÈFH
ZRNöïFLHELH]MDZLVNDRUD]]DVDGÚG]LDïDQLD
XU]ÈG]HñHOHNWU\F]Q\FK
1 (OHNWU\]RZDQLHFLDï
5R]HMU]\M VLÚ ZRNöï 3UDZGRSRGREQLH ]DXZDĝ\V] ZLHOH XU]ÈG]Hñ
HOHNWU\F]Q\FK1DZHWMHĂOLVLHG]LV]SRĂURGNXODVXEH]WHOHIRQXLb]H
JDUNDWRWZRMHXEUDQLHEXW\DbWDNĝHWÚNVLÈĝNÚZ\SURGXNRZDQR
]Db SRPRFÈ PDV]\Q ]DVLODQ\FK SUÈGHP HOHNWU\F]Q\P 6NRUR ZLÚF
HOHNWU\F]QRĂÊZ\NRU]\VWXMHP\WDNSRZV]HFKQLHQDbFRG]LHñZDUWR
ZLHG]LHÊQDbF]\PSROHJDMÈ]MDZLVNDHOHNWU\F]QHLbMDNLHSUDZDQLPL
U]ÈG]È=DMPLHP\VLÚW\PSU]H]QDMEOLĝV]HNLONDW\JRGQL

QElektryzowanie przez potarcie

=DF]QLHP\RGbSU]HSURZDG]HQLDSURVWHJRGRĂZLDGF]HQLD

'RĂZLDGF]HQLH
3RZLHĂQDGPXFKDQ\EDORQLNQSQDĝ\UDQGROX
3RWU]\MJRPRFQRNLONDQDĂFLHUD]\ZHïQLDQ\PV]DOLNLHP
OXEVZHWUHP
=EOLĝV]DOLNGREDORQLND-DN]DFKRZXMHVLÚEDORQLN"&]\V]DOLN
SU]\FLÈJDJRF]\RGS\FKD"&]\VLïDWHJRSU]\FLÈJDQLDOXERGS\FKDQLD
MHVWZLÚNV]DZWHG\JG\EDORQLNMHVWEOLĝHMV]DOLNDF]\ZWHG\JG\MHVW
GDOHM"
=EOLĝGREDORQLNDGUXJLWDNLVDPEDORQLNWDNĝHSRWDUW\V]DOLNLHP
&]\FRĂVLÚ]PLHQLïR"
Uwagi. 3RFLHUDMMHGQÈVWURQÚEDORQLNDDGUXJÈWU]\PDMUÚNÈ6]DOLNOXE
EDORQLN]EOLĝDMGRWHMVWURQ\EDORQLNDNWöUD]RVWDïDSRWDUWD
'RĂZLDGF]HQLHļMDNZV]\VWNLH]ZLÈ]DQH]HOHNWU\]RZDQLHPFLDïļ
WU]HEDZ\NRQ\ZDÊbVXFK\PLUÚNDPLZbVXFK\PSRPLHV]F]HQLX:DUWR
WHĝRVXV]\ÊSU]HGPLRW\VWUXPLHQLHPFLHSïHJRSRZLHWU]D]bVXV]DUNLGR
ZïRVöZ
'R]DZLHV]HQLDEDORQLNDPRĝHV]Xĝ\Êĝ\ïNLZÚGNDUVNLHMDOERUR]FLÚWHM
JXPNLUHFHSWXUNLDOHQLHXĝ\ZDM]Z\NïHMEDZHïQLDQHMQLWNL
 (OHNWU\]RZDQLHFLDï 17

= FRG]LHQQ\FK REVHUZDFML ZLHP\ ĝH QLHNWöUH FLDïD JG\ ]RVWD

QÈ SRWDUWH ]DF]\QDMÈ SU]\FLÈJDÊ LQQH FLDïD QS SRWDUWD NDZDï
NLHP ZHïQ\ OLQLMND SU]\FLÈJD VNUDZNL SDSLHUX ZïRV\ OXE NXU]
0öZLP\ ĝH SRWDUWH FLDïR ]RVWDïR naelektryzowane 3R]QDOLĂP\
ZLÚFPHWRGÚHOHNWU\]RZDQLDFLDïļbelektryzowanie przez potarcie
3RWDUWDZHïQLDQ\PVZHWUHP
Q'ZDURG]DMHïDGXQNöZHOHNWU\F]Q\FK OLQLMNDSU]\FLÈJDGUREQHVNUDZNL
SDSLHUX
0öZLP\ ĝH QDHOHNWU\]RZDQH FLDïR PD ïDGXQHN HOHNWU\F]Q\
’DGXQHN HOHNWU\F]Q\ GDOHM NUöWNR ïDGXQHN MHVW ZLÚF SHZQÈ
ZïDĂFLZRĂFLÈ QDHOHNWU\]RZDQHJR FLDïD &LDïR VLOQLHM QDHOHNWU\]R
ZDQHPDïDGXQHNRbZLÚNV]HMZDUWRĂFL:LG]LV]MHGQDNĝHQDHOHN
WU\]RZDQHFLDïDF]DVHPVLÚSU]\FLÈJDMÈDbF]DVHPRGS\FKDMÈ$E\
RSLVDÊWHUöĝQLFHïDGXQHNR]QDF]DP\]QDNLHPOXEļ

1DHOHNWU\]RZDQHFLDïRPRĝHPLHÊïDGXQHNGRGDWQL
R]QDF]DQ\OXEXMHPQ\R]QDF]DQ\ļ

:bGRĂZLDGF]HQLXNWöUHZ\NRQDOLĂP\QDSRF]ÈWNXOHNFMLQDbV]D
OLNX]JURPDG]LïVLÚïDGXQHNMHGQHJR]QDNXDbQDbEDORQLNXļbGUX
JLHJR =DREVHUZRZDOLĂP\ ĝH GZD EDORQLNL RGS\FKDï\ VLÚ Db ED
ORQLN Lb V]DOLN ļb SU]\FLÈJDï\ *G\E\ĂP\ SRWDUOL EDORQLNL GZRPD
V]DOLNDPL WH V]DOLNL WDNĝH RGS\FKDï\E\ VLÚ DOH WUXGQR E\ïRE\ WR
]DREVHUZRZDÊ0DMÈRQHERZLHPGXĝÈPDVÚLbQDZHWVZRERGQLH
]DZLHV]RQHQLHRGFK\OLï\E\VLÚ]DXZDĝDOQLH
D E F

’DGXQNLRMHGQDNRZ\P]QDNXGZDGRGDWQLHOXEGZD
XMHPQHRGS\FKDMÈVLÚDïDGXQNLRSU]HFLZQ\FK]QDNDFK
GRGDWQLLXMHPQ\SU]\FLÈJDMÈVLÚ
neutron
proton elektron
Q(OHNWU\]RZDQLHFLDïDDWRP\
=OHNFMLFKHPLL]QDV]EXGRZÚDWRPX

.DĝG\DWRPVNïDGDVLÚ]MÈGUDLHOHNWURQöZ
-ÈGURDWRPRZHMHVW]ïRĝRQH]SURWRQöZLQHXWURQöZ

3URWRQ\LbHOHNWURQ\PDMÈïDGXQHNHOHNWU\F]Q\3URWRQ\VÈQDïDGR
ZDQHGRGDWQLRDHOHNWURQ\ļbXMHPQLH1HXWURQ\WRF]ÈVWNLRERMÚWQH %XGRZDDWRPX
 18 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

a) HOHNWU\F]QLH’DGXQNLSURWRQXLbHOHNWURQXPDMÈWDNÈVDPÈZDUWRĂÊ
EH]Z]JOÚGQÈ DOH SU]HFLZQH ]QDNL 'ODWHJR FDïNRZLW\ ïDGXQHN
DWRPXMHVWUöZQ\]HUR&LDïD]bNWöU\PLPDP\GRbF]\QLHQLDQDbFR
G]LHñ VÈ RERMÚWQH HOHNWU\F]QLH QLH GODWHJR ĝH QLH PD Zb QLFK
ïDGXQNöZ HOHNWU\F]Q\FK DOH GODWHJR ĝH MHVW Zb QLFK W\OH VDPR
SURWRQöZFRHOHNWURQöZU\VD
b) -DN ZLHV] ]b OHNFML FKHPLL HOHNWURQ\ Zb DWRPLH SRUXV]DMÈ VLÚ ZR
Nöï MÈGUD :b QLHNWöU\FK V\WXDFMDFK PRJÈ RQH ]RVWDÊ RGHUZDQH
RGb VZRLFK DWRPöZ 7DN ZïDĂQLH G]LHMH VLÚ SU]\b HOHNWU\]RZDQLX
FLDïD*G\SRFLHUDP\EDORQLNZHïQLDQ\PVZHWUHPOXEV]DOLNLHP
c)
3U]HPLHV]F]HQLHHOHNWURQX]H
VZHWUDQDEDORQLN
Z historii
&LHNDZHGRĂZLDGF]HQLD
]bïDGXQNDPLHOHNWU\F]Q\PL
SURZDG]LïZb;9,,,bZ5REHUW
6\PPHU8]\VNLZDïRQbïDGXQHN
]GHMPXMÈF]bQöJSRñF]RFK\
QDïRĝRQHMHGQDQDbGUXJÈ
6\PPHUZ\P\ĂOLïLQWHUHVXMÈFÈ
FKRÊZ\PDJDMÈFÈSRĂZLÚFHQLD
PHWRGÚPLHU]HQLDïDGXQNX
'RW\NDïQDHOHNWU\]RZDQHJR
FLDïDLbMHĂOLQDbVNXWHNSRUDĝHQLD
ERODïDJRFDïDUÚNDX]QDZDïĝH
ïDGXQHNE\ïZLÚNV]\QLĝbZWHG\
JG\UÚNDERODïDJRW\ONR
GRbïRNFLD
3RGVXPRZDQLH
Q  6ÈGZDURG]DMHïDGXQNöZHOHNWU\F]Q\FKGRGDWQLHLXMHPQH’DGXQNLRMHGQDNRZ\FK
]QDNDFKVLÚRGS\FKDMÈDïDGXQNLRSU]HFLZQ\FK]QDNDFKļSU]\FLÈJDMÈ
Q  6SRĂUöGF]ÈVWHNWZRU]ÈF\FKDWRPSURWRQPDïDGXQHNGRGDWQLHOHNWURQļXMHPQ\
QLHNWöUHHOHNWURQ\]HVZHWUDSU]HFKRG]ÈQDbEDORQLNU\VbEQDWR
PLDVWZV]\VWNLHSURWRQ\SR]RVWDMÈQDbVZRLFKPLHMVFDFK1DEDOR
QLNSU]HPLHĂFLï\VLÚGRGDWNRZHHOHNWURQ\DbOLF]EDSURWRQöZQLH
]PLHQLïDVLÚ'ODWHJRMHVWZbQLPZLÚFHMHOHNWURQöZQLĝSURWRQöZ
LbMHVWRQQDHOHNWU\]RZDQ\XMHPQLH1DWRPLDVWZbVZHWU]HSR]RVWD
MÈ SURWRQ\ Db EUDNXMH QLHNWöU\FK HOHNWURQöZ 6ZHWHU HOHNWU\]XMH
VLÚZLÚFGRGDWQLR
(OHNWU\]RZDQLHSU]H]SRWDUFLHFLDïSROHJDQD
SU]HPLHV]F]HQLXVLÚHOHNWURQöZ]MHGQHJRFLDïDQDGUXJLH
-HĂOLFLDïRX]\VNXMHHOHNWURQ\HOHNWU\]XMHVLÚXMHPQLHQDWRPLDVW
MHĂOLRGGDMHHOHNWURQ\HOHNWU\]XMHVLÚGRGDWQLR
Q2GF]HJR]DOHĝ\VLïDHOHNWU\F]QD"
&LDïDQDHOHNWU\]RZDQHPRJÈSU]\FLÈJDÊVLÚOXERGS\FKDÊVLOQLHM
OXEVïDELHM,QQ\PLVïRZ\G]LDïDMÈFHPLÚG]\QLPLVLï\PRJÈPLHÊ
ZLÚNV]ÈDOERPQLHMV]ÈZDUWRĂÊ2GF]HJRWR]DOHĝ\"
3U]HGH ZV]\VWNLP RG WHJR MDN PRFQR FLDïD ]RVWDï\ QDHOHNWU\
]RZDQH WR ]QDF]\ LOH HOHNWURQöZ VWUDFLï\ OXE ]\VNDï\ SRGF]DV
HOHNWU\]RZDQLD
:\QLNLGRĂZLDGF]HQLDQDVSU]HNRQXMÈQDVĝHGUXJLPF]\Q
QLNLHP ZSï\ZDMÈF\P QD ZLHONRĂÊ WHM VLï\ MHVW RGOHJïRĂÊ PLÚG]\
RGG]LDïXMÈF\PLFLDïDPL-DNïDWZRVLÚGRP\ĂOLÊLPGDOHMRGVLHELH
]QDMGXMÈVLÚFLDïDW\PVïDELHMQDVLHELHRGG]LDïXMÈ
RWHMVDPHMZDUWRĂFLEH]Z]JOÚGQHMFRSURWRQDQHXWURQMHVWRERMÚWQ\HOHNWU\F]QLH
Q  3RGF]DVSRFLHUDQLDFLDïHOHNWURQ\SU]HPLHV]F]DMÈVLÚ]MHGQHJRFLDïDQDGUXJLHZWHQVSRVöE
MHGQRFLDïRHOHNWU\]XMHVLÚGRGDWQLRDGUXJLHļXMHPQLH
Q  6LïDHOHNWU\F]QD]DOHĝ\RGWHJRMDNPRFQRFLDïD]RVWDï\QDHOHNWU\]RZDQHRUD]RGRGOHJïRĂFL
PLÚG]\FLDïDPL
 (OHNWU\]RZDQLHFLDï 19

3\WDQLDL]DGDQLD 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

 2NUHĂO F]\ QDU\VRZDQH PHWDORZH SUÚW\ :GRĂZLDGF]HQLXRSLVDQ\PQDVEDORQLN

RGS\FKDMÈVLÚF]\SU]\FLÈJDMÈ E\ïbSU]\FLÈJDQ\SU]H]V]DOLN1LHREVHUZRZDOL
D ĂP\MHGQDNSU]\FLÈJDQLDV]DOLNDSU]H]EDORQLN
 =DVWDQöZVLÚGODF]HJR0RĝHSU]\FLÈJDQLHE\ïR
SRSURVWXVïDEV]H"

6]NïRHOHNWU\]XMHVLÚGRGDWQLRDEXUV]W\Qļ
XMHPQLH
D 8VWDO F]\ Z QDHOHNWU\]RZDQ\P V]NOH MHVW
ZLÚFHM PQLHM F]\ W\OH VDPR HOHNWURQöZ FR
E ZbV]NOHQLHQDHOHNWU\]RZDQ\P
 E 8VWDO F]\ Z QDHOHNWU\]RZDQ\P EXUV]W\QLH
VÈSURWRQ\-HĂOLWDNWRF]\MHVWLFKPQLHMZLÚFHM
F]\W\OHVDPRFRZEXUV]W\QLHQLHQDHOHNWU\]R
ZDQ\P

*G\JXPRZÈSLïNÚSRFLHUDP\V]PDWNÈHOHN
WURQ\ SU]HPLHV]F]DMÈ VLÚ ]H V]PDWNL QDb SLïNÚ
F 2NUHĂO F]\ SLïND HOHNWU\]XMH VLÚ GRGDWQLR F]\
XMHPQLH$bV]PDWND"

1DVWROH]QDMGXMÈVLÚGZLHQDïDGRZDQH
HOHNWU\F]QLHNXONL3RGZSï\ZHPSU]\FLÈJD
QLD]DF]Úï\VLÚGRVLHELH]EOLĝDÊ-DNLPUXFKHP
VLÚ SRUXV]DMÈ MHĂOL SRPLQLHP\ WDUFLH MHGQR
VWDMQ\PMHGQRVWDMQLHSU]\VSLHV]RQ\PF]\]H
]PLHQQ\PSU]\VSLHV]HQLHP"'ODF]HJR"

'RĂZLDGF]HQLH
(OHNWU\]RZDQLHWDĂP\NOHMÈFHM
:HěWDĂPÚNOHMÈFÈQDMOHSLHMV]HURNÈ
Xĝ\ZDQÈGRb]DNOHMDQLDWHNWXURZ\FKSXGHï
.RñFöZNÚWDĂP\SU]\NOHMGRNUDZÚG]L
VWRïX6]\ENLPUXFKHPRGZLñGïXĝV]\
NDZDïHNWDĂP\2GHWQLMJRWDNDE\SDVHN
WDĂP\]ZLVDï]HVWRïX:bSREOLĝXWDĂP\QLH
SRZLQQRE\ÊĝDGQ\FKSU]HGPLRWöZ
6SUDZGěF]\URONDWDĂP\LUR]ZLQLÚW\
NDZDïHNSU]\FLÈJDMÈVLÚF]\RGS\FKDMÈ
2GZLñZSRGREQ\VSRVöEGUXJL
NDZDïHNWDĂP\RGNOHMJRRGVWRïXL]EOLĝ
GRbSLHUZV]HJR6SUDZGěF]\NDZDïNLWDĂP\
SU]\FLÈJDMÈVLÚF]\RGS\FKDMÈ
2 ’DGXQNLHOHNWU\F]QH
3R]QDOLĂP\MXĝMHGHQVSRVöEHOHNWU\]RZDQLDFLDïļSU]H]SRWDUFLH
7HUD]RPöZLP\NROHMQ\

Q(OHNWU\]RZDQLHSU]H]GRW\N

'RĂZLDGF]HQLH
3RïöĝSODVWLNRZÈOLQLMNÚQDEU]HJXVWRïXWDNDE\ZLÚNV]DF]ÚĂÊ
Z\VWDZDïDSR]DEODW$E\OLQLMNDQLHVSDGïDREFLÈĝMÈQSNVLÈĝNÈ
:\WQLM]IROLLDOXPLQLRZHMSDVHNRGïXJRĂFLRNRïRFP
LbV]HURNRĂFLRNRïRFP
3U]HïöĝSDVHNSU]H]OLQLMNÚWDNDE\]ZLVDï]GZöFKVWURQ
.RñFöZNLSRZLQQ\VLÚOHNNRGRW\NDÊSDWU]]GMÚFLH
2GGRïXGRWNQLMSDVNLQDHOHNWU\]RZDQ\PFLDïHPQSEDORQLNLHP
'ODF]HJRNRñFöZNLSDVNDRGGDOLï\VLÚRGVLHELH"
2GVXñQDHOHNWU\]RZDQHFLDïR-DNVLÚ]DFKRZXMÈNRñFöZNLSDVND"
'RWQLMSDVNöZUÚNÈ&RVLÚG]LHMH"

3RF]ÈWNRZR SDVHN E\ï RERMÚWQ\ HOHNWU\F]QLH ZLÚF MHJR NRñFH

PRĝQD E\ïR XVWDZLÊ EOLVNR VLHELH U\V D %DORQLN QDWRPLDVW E\ï
QDHOHNWU\]RZDQ\XMHPQLHF]\OLE\ïRQDQLP]DGXĝRHOHNWURQöZ
a) b) c)

*G\ GRWNQÚOLĂP\ QLP NRñFöZ SDVND F]ÚĂÊ GRGDWNRZ\FK HOHNWUR

QöZSU]HPLHĂFLïDVLÚQDSDVHNU\VE=RVWDï\WDPQDZHWZWHG\JG\
RGVXQÚOLĂP\ EDORQLN 3DVHN ]RVWDï ZLÚF QDHOHNWU\]RZDQ\ XMHPQLH
 ’DGXQNLHOHNWU\F]QH 21

-HJRNRñFöZNLRGS\FKDMÈVLÚERRELHPDMÈïDGXQHNWHJRVDPHJR
]QDNX U\V F 'RSLHUR JG\ GRWNQLHP\ JR SDOFHP GRGDWNRZH
HOHNWURQ\SU]HPLHV]F]ÈVLÚGR]LHPLLSDVNLRSDGQÈ
*G\E\ĂP\]DPLDVWEDORQLNDXĝ\OLV]NODQHMSDïHF]NLNWöUDZVNX
WHN SRWDUFLD HOHNWU\]XMH VLÚ GRGDWQLR ]MDZLVNR SU]HELHJDïRE\
SRGREQLH : V]NODQHM SDïHF]FH EUDNXMH HOHNWURQöZ ZLÚF F]ÚĂÊ
HOHNWURQöZ]SDVNDIROLLSU]HPLHĂFLïDE\VLÚQDV]NïR:UH]XOWDFLH
SDVHNQDHOHNWU\]RZDïE\VLÚGRGDWQLR

3U]HPLHV]F]DQLHVLÚHOHNWURQöZ]FLDïD
QDHOHNWU\]RZDQHJRQDQLHQDHOHNWU\]RZDQHOXEZGUXJÈ
VWURQÚQD]\ZDP\HOHNWU\]RZDQLHPSU]H]GRW\N

Q’DGXQHNHOHNWU\F]Q\ Z historii
&LDïR PRĝH VLÚ QDHOHNWU\]RZDÊ VïDELHM OXE VLOQLHM Z ]DOHĝQRĂFL RG &KDUOHV$XJXVWLQGH&RXORPE
WHJRF]\]\VNDDOERVWUDFLZLÚFHMF]\PQLHMHOHNWURQöZ:LHONRĂFLÈ >F]\WV]DUORJLstenGHNXOÈ@
IL]\F]QÈSR]ZDODMÈFÈRSLVDÊMDNPRFQRFLDïR]RVWDïRQDHOHNWU\]R ļIUDQFXVNLIL]\N
E\ïRILFHUHPZZRMVNDFK
ZDQHMHVWïDGXQHNHOHNWU\F]Q\-HJRMHGQRVWNÈMHVWNXORPE LQĝ\QLHU\MQ\FK=DMPRZDïVLÚ
]DJDGQLHQLDPLHOHNWURVWDW\NL
-HGHQNXORPE&WRïDGXQHNUöZQ\ZDUWRĂFL PDJQHW\]PXLWHRULLPDV]\Q
EH]Z]JOÚGQHMïDGXQNXĿ HOHNWURQöZ SURVW\FK2GNU\ïLVIRUPXïRZDï
SUDZRZ]DMHPQHJR
RGG]LDï\ZDQLDGZöFKïDGXQNöZ
.XORPEWRGXĝDMHGQRVWNDĿHOHNWURQöZWRDĝPLOLDUGöZ HOHNWU\F]Q\FK]ZDQHSUDZHP
PLOLDUGöZHOHNWURQöZ-HGHQHOHNWURQPDZLÚFïDGXQHN]DOHGZLH &RXORPED2GMHJRQD]ZLVND
ļĿļb&’DGXQHNRWDNLHMZDUWRĂFLEH]Z]JOÚGQHMQD]\ZDP\ SRFKRG]LQD]ZDMHGQRVWNL
ïDGXQNLHPHOHPHQWDUQ\P ïDGXQNXHOHNWU\F]QHJR
(OHNWU\]XMÈFHVLÚFLDïD]\VNXMÈEDUG]RQLHZLHONLïDGXQHNOLF]RQ\
ZbPLOLDUGRZ\FKF]ÚĂFLDFKNXORPED

Q=DVDGD]DFKRZDQLDïDGXQNX
*G\SRFLHUDP\EDORQLNZHïQLDQ\PVZHWUHPREDFLDïDVLÚHOHNWU\
]XMÈ:bEDORQLNXSU]\E\ZDW\OHHOHNWURQöZLOHLFKXE\ZDZbVZH
WU]H'ODWHJRZDUWRĂÊEH]Z]JOÚGQDïDGXQNXVZHWUDMHVWWDNDVDPD
MDNZDUWRĂÊEH]Z]JOÚGQDïDGXQNXEDORQLND5öĝQLÈVLÚRQHW\ONR
]QDNLHP,FKVXPDMHVWUöZQD]HUR
-HĂOL QDHOHNWU\]RZDQ\P FLDïHP GRWNQLHP\ FLDïD QLHQDHOHNWU\]R
ZDQHJRF]ÚĂÊHOHNWURQöZ]bMHGQHJR]QLFKPRĝHSU]HPLHĂFLÊVLÚ
GRbGUXJLHJR¿DGQHHOHNWURQ\QLHSRZVWDQÈMHGQDNDQLQLH]QLN
QÈ5öZQLHĝïÈF]Q\ïDGXQHNSR]RVWDQLHEH]]PLDQ

=DVDGD]DFKRZDQLDïDGXQNXHOHNWU\F]QHJR’DGXQHN
QLHSRZVWDMHDQLQLH]QLND’ÈF]Q\ïDGXQHNREOLF]RQ\
]bXZ]JOÚGQLHQLHP]QDNöZLļSR]RVWDMHEH]]PLDQ

Q(OHNWURVNRS
$E\VSUDZG]LÊF]\FLDïRMHVWQDHOHNWU\]RZDQHPRĝHP\SRVïXĝ\ÊbVLÚ
HOHNWURVNRSHP7HQSU]\U]ÈGPRĝHV]]EXGRZDÊVDPRG]LHOQLH
22 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

'RĂZLDGF]HQLH
3ODVWLNRZÈEXWHONÚSRQDSRMXSU]HELMJZRěG]LHP
3U]H]RWZRU\SU]HïöĝGUXWPLHG]LDQ\OXEVWDORZ\Z\JLÚW\
ZbKDF]\NSDWU]]GMÚFLH
1DïöĝQDbGUXWGZDSDVNLIROLLDOXPLQLRZHMWDNDE\SU]\OHJDï\
GRVLHELH8ZDĝDMDE\QLH]DJLÈÊIROLL
2EDNRñFHGUXWXRZLñIROLÈDOXPLQLRZÈXIRUPRZDQÈZNXONL
'RWNQLMMHGQHM]NXOHNQDHOHNWU\]RZDQ\PFLDïHPQSEDORQLNLHP
SRWDUW\PZHïQLDQ\PVZHWUHP&RVLÚG]LHMH]bIROLRZ\PLOLVWNDPL"
Uwaga.3U]\SRPQLMP\ĝHZV]\VWNLHGRĂZLDGF]HQLD]bHOHNWURVWDW\NL
Z\NRQXMHP\VXFK\PLUÚNRPDZVXFK\PSRPLHV]F]HQLX]DSRPRFÈ
VXFK\FKSU]\U]ÈGöZ

=DVDGDG]LDïDQLDHOHNWURVNRSXMHVWSRGREQDGR]MDZLVNDNWöUHRE
VHUZRZDOLĂP\ Z GRĂZLDGF]HQLX QD V  ïDGXQHN SU]HPLHĂFLï VLÚ
]bEDORQLNDQDbIROLRZHOLVWNLJG\ĝZbPHWDOXHOHNWURQ\SRUXV]DMÈVLÚ
]bïDWZRĂFLÈ/LVWNLVÈMHGQDNRZRQDïDGRZDQHZLÚFVLÚRGS\FKDMÈ
:bSU]\SDGNXQDïDGRZDQHJREDORQLNDHOHNWURQ\SU]HPLHĂFLï\VLÚ
QDb HOHNWURVNRS Db Zb SU]\SDGNX QDïDGRZDQHM ZHïQLDQHM V]PDWNL
ļb]bHOHNWURVNRSXQDbV]PDWNÚ
)DEU\F]QH HOHNWURVNRS\ SRGREQH GR SU]HGVWDZLRQHJR QD ]GMÚ
FLXVÈEDUG]LHMF]XïHSRQDGWRSR]ZDODMÈVSUDZG]LÊQLHW\ONRF]\
(OHNWURVNRS FLDïRMHVWQDïDGRZDQHOHF]WDNĝHļMDNVLOQLHMHVWQDïDGRZDQH

Q3U]HZRGQLNLLL]RODWRU\

'RĂZLDGF]HQLH
 'RNXONLHOHNWURVNRSX
SU]\PRFXMPHWDORZ\
SU]HGPLRWQSï\ĝHF]NÚ
OXEĂUXENÚLbGRWNQLMJR
QDHOHNWU\]RZDQ\PFLDïHP
 3RZWöU]GRĂZLDGF]HQLH
Xĝ\ZDMÈF]DPLDVWPHWDOX
WZRU]\ZDV]WXF]QHJR
QSVïRPNLGRQDSRMöZ
&Rb]DXZDĝDV]"

*G\QDHOHNWU\]RZDQHFLDïRSRïÈF]\OLĂP\]NXONÈHOHNWURVNRSX]D
SRPRFÈNDZDïNDPHWDOXZVND]öZNDZ\FK\OLïDVLÚWDNMDNE\ĂP\
GRWNQÚOL EH]SRĂUHGQLR NXONL 0RĝHP\ Z\FLÈJQÈÊ VWÈG ZQLRVHN
ĝHHOHNWURQ\]ïDWZRĂFLÈSU]HPLHĂFLï\VLÚZPHWDOX
,QDF]HM MHVW Zb SU]\SDGNX WZRU]\ZD V]WXF]QHJR (OHNWURVNRS QLH
]RVWDMHQDïDGRZDQ\DZLÚFHOHNWURQ\QLHPRJï\VLÚSU]HPLHĂFLÊ
0öZLP\ĝHPHWDOMHVWSU]HZRGQLNLHPHOHNWU\F]Q\PDWZRU]\
ZRV]WXF]QHļL]RODWRUHP
 ’DGXQNLHOHNWU\F]QH 23

7R F]\ VXEVWDQFMD MHVW L]RODWRUHP F]\ SU]HZRGQLNLHP ]DOHĝ\ HOHNWURQ\VZRERGQH

RGb MHM EXGRZ\ :b PHWDODFK F]ÚĂÊ HOHNWURQöZ QLH MHVW QDb VWDïH
]ZLÈ]DQDb]bĝDGQ\PDWRPHP3U]HPLHV]F]DMÈVLÚRQHVZRERGQLH
SRb FDï\P NDZDïNX PHWDOX GODWHJR QD]\ZDP\ MH HOHNWURQDPL
VZRERGQ\PLSDWU]U\VXQHNRERN

:PHWDOX]QDMGXMÈVLÚHOHNWURQ\VZRERGQH %XGRZDSU]HZRGQLND

(OHNWURQ\ VZRERGQH SRUXV]DMÈ VLÚ EH]ïDGQLH SRGREQLH MDN F]È

VWHF]NLJD]XZQDF]\QLX-HĂOLNDZDïHNPHWDOXSRïÈF]\P\]bFLDïHP
QDïDGRZDQ\P XMHPQLH HOHNWURQ\ ]b WHJR FLDïD SU]HPLHV]F]È VLÚ
GRbPHWDOXLbGRïÈF]ÈGRbHOHNWURQöZVZRERGQ\FK-HĂOL]DĂNDZDïHN
PHWDOX SRïÈF]\P\ ]b FLDïHP QDïDGRZDQ\P GRGDWQLR F]ÚĂÊ HOHN
WURQöZVZRERGQ\FKSU]HPLHĂFLVLÚGRbWHJRFLDïD
: V]NOH SRUFHODQLH SDSLHU]H WZRU]\ZDFK V]WXF]Q\FK MHVWEDUG]R
PDïR HOHNWURQöZ VZRERGQ\FK i ïDGXQNLSUDNW\F]QLHQLHPRJÈVLÚ
SRUXV]DÊ

3U]HZRGQLNWRVXEVWDQFMDZNWöUHMPRJÈVLÚ
SU]HPLHV]F]DÊïDGXQNLHOHNWU\F]QHDL]RODWRUWR
VXEVWDQFMDZNWöUHMQLHPRJÈVLÚRQHSU]HPLHV]F]DÊ

3RGVXPRZDQLH
Q  (OHNWU\]RZDQLHSU]H]GRW\NHOHNWURQ\SU]HPLHV]F]DMÈVLÚ]FLDïDQDHOHNWU\]RZDQHJR
XMHPQLHGRFLDïDQLHQDHOHNWU\]RZDQHJRDOER]FLDïDQLHQDHOHNWU\]RZDQHJRGRFLDïD
QDHOHNWU\]RZDQHJRGRGDWQLR
Q  -HGQRVWNÈïDGXQNXHOHNWU\F]QHJRMHVWNXORPE&-HVWRQUöZQ\ZDUWRĂFLEH]Z]JOÚGQHM
ïDGXQNXĿHOHNWURQöZ
Q  =DVDGD]DFKRZDQLDïDGXQNXïDGXQHNQLHSRZVWDMHDQLQLH]QLND’ÈF]Q\ïDGXQHNREOLF]RQ\
]XZ]JOÚGQLHQLHP]QDNöZLļSR]RVWDMHEH]]PLDQ
Q  6XEVWDQFMHZNWöU\FKPRJÈVLÚSU]HPLHV]F]DÊïDGXQNLHOHNWU\F]QHQD]\ZDP\SU]HZRGQLNDPL
DVXEVWDQFMHZNWöU\FKïDGXQNLVLÚQLHSU]HPLHV]F]DMÈQD]\ZDP\L]RODWRUDPL

3\WDQLDL]DGDQLD 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

 *G\ SRFLHUDP\ EDORQLN V]PDWNÈ QD EDOR -DJQDLb=E\V]HNWU]\PDOLMHGQDNRZRQDHOHN

QLNX SRMDZLDMÈ VLÚ GRGDWNRZH HOHNWURQ\ WU\]RZDQH EDORQ\ -DJQD SU]\ïRĝ\ïD VZöM
:\MDĂQLMVNÈGVLÚRQHELRUÈ EDORQ GRb NXONL HOHNWURVNRSX =E\V]HN SU]H
VXQÈï VZöM EDORQ SRb NXOFH GUXJLHJR HOHNWUR
:\SLV]Z]HV]\FLHZ\PLHQLRQHVXEVWDQFMH VNRSX
ZGZöFKNROXPQDFKļRVREQRSU]HZRGQLNL D 2NUHĂO Zb NWöU\P HOHNWURVNRSLH OLVWNL UR]
RVREQRL]RODWRU\ FK\OLï\VLÚEDUG]LHM:\MDĂQLMGODF]HJR
E:\MDĂQLMF]\JG\E\]DPLDVWEDORQLNöZXĝ\Ê
DOXPLQLXPľJXPDľPLHGěľSDSLHU MHGQDNRZR QDHOHNWU\]RZDQ\FK NXOHN PHWDOR
ľbSRUFHODQDľV]NïRľ]ïRWRľĝHOD]R Z\FKHIHNWGRĂZLDGF]HQLDE\ïE\WDNLVDP
 24 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

:\PLHñNLONDSU]HZRGQLNöZLNLONDL]ROD
  3U]HF]\WDM LQIRUPDFMH SRGDQH QLĝHM
WRUöZ]QDQ\FK]ĝ\FLDFRG]LHQQHJR 8VWDOF]\F]DUQ\SURV]HNWRQHUSU]\F]HSLD
VLÚGRbSï\W\ZPLHMVFDFKNWöUH]RVWDï\ZF]H
 *G\ V]NODQÈ UXUNÚ SRFLHUDQR R ZHïQLDQ\ ĂQLHM RĂZLHWORQH F]\ Z W\FK NWöUH SR]RVWD
VZHWHU SU]HPLHĂFLïR VLÚ ] QLHM QD VZHWHU ZDï\FDï\F]DVZFLHPQRĂFL
b POG HOHNWURQöZ 2EOLF] MDNL ïDGXQHN PD
UXUNDDMDNLļVZHWHU2NUHĂO]DUöZQR]QDN
MDNLZDUWRĂÊïDGXQNX

3öïSU]HZRGQLNLWRVXEVWDQFMHNWöUHZbSHZQ\FKZDUXQNDFK
VÈbSU]HZRGQLNDPLDbZbLQQ\FKļbL]RODWRUDPL:\REUDěVRELHSRïÈF]RQ\
]b]LHPLÈPHWDORZ\ZDïHN]b]HZQÈWU]SRNU\W\
SöïSU]HZRGQLNLHPNWöU\ZbFLHPQRĂFLMHVWL]RODWRUHP
DbRĂZLHWORQ\VWDMHVLÚSU]HZRGQLNLHP
:bFLHPQRĂFLHOHNWU\]XMHP\]HZQÚWU]QÈSRZLHU]FKQLÚ
ZDïNDSRNU\WÈSöïSU]HZRGQLNLHP-HVWWRPRĝOLZHJG\ĝZbFLHPQRĂFL
SöïSU]HZRGQLNQLHSU]HZRG]LSUÈGX1DVWÚSQLHF]ÚĂÊMHJRSRZLHU]FKQL
RĂZLHWODP\:bWHMF]ÚĂFLSöïSU]HZRGQLNSU]HZRG]LSUÈGLbHOHNWURQ\
SU]HPLHV]F]DMÈVLÚ]bQLHMSU]H]PHWDORZ\ZDïHNGRb]LHPL*DVLP\ĂZLDWïR
Lb]EOLĝDP\ZDïHNGRbF]DUQHJRSURV]NX7DPJG]LHZDïHNSR]RVWDï
QDHOHNWU\]RZDQ\SU]\F]HSLDVLÚGRbQLHJRSURV]HN
1DVWÚSQLHSU]HWDF]DP\ZDïHNSRbNDUWFHSDSLHUXNWöUDķEUXG]LVLÚĵ
RGbSURV]NX:\VWDUF]\RJU]DÊNDUWNÚDE\SURV]HNVLÚķSU]\SDOLïĵ
LbPDP\JRWRZ\REUD]HN7DNDMHVW]DVDGDG]LDïDQLDNVHURJUDIX
LbGUXNDUNLODVHURZHMFKRÊRF]\ZLĂFLHZbPDV]\QLHZV]\VWNRWRbG]LHMHVLÚ
DXWRPDW\F]QLHLb]QDF]QLHV]\EFLHM:bNVHURJUDILHQDbZDïHNSDGDĂZLDWïRRGELWH
RGbNDUWNL]bRU\JLQDïHPDbZbGUXNDUFHSRFKRG]LRQR]bODVHUD

'RĂZLDGF]HQLH
3OXVF]\PLQXV
:ĝ\FLXFRG]LHQQ\PF]ÚVWRREVHUZXMHP\HOHNWU\]RZDQLHVLÚFLDïMHGQDNQLHïDWZR
RGSRZLHG]LHÊQDS\WDQLHNWöUHFLDïDHOHNWU\]XMÈVLÚGRGDWQLRDNWöUHļXMHPQLH
$E\bWRb]EDGDÊQDMïDWZLHMXĝ\ÊODPSNLQHRQRZHM
Uwaga. 'RĂZLDGF]HQLHQDMOHSLHMZ\NRQ\ZDÊZbSRPLHV]F]HQLXF]ÚĂFLRZR]DFLHPQLRQ\P

 .XSQDMWDñV]\SUöEQLNQDSLÚFLD-HVWWRSU]\U]ÈGSRGREQ\GRĂUXERNUÚWXPDMHGQDNPDïÈ
ODPSNÚVïXĝÈFÈGRVSUDZG]DQLDF]\ZbJQLD]GNXHOHNWU\F]Q\PMHVWQDSLÚFLH
 5R]PRQWXMSUöEQLNLGHOLNDWQLHZ\MPLM]QLHJRODPSNÚ
 7U]\PDMÈFODPSNÚ]DMHGQÈ]NRñFöZHNSU]HVXZDMGUXJÈNRñFöZNÚZ]GïXĝ
QDHOHNWU\]RZDQHJRFLDïDQSEDORQLNDOXEUXU\3&9SRWDUW\FKZHïQLDQ\PVZHWUHP
 3DWU]EDUG]RXZDĝQLHQDPLJRWDQLHODPSNL*D]ĂZLHFLZQLHMW\ONRZRNöïMHGQHJR]bGZöFK
GUXFLNöZļWHJRNWöU\PHOHNWURQ\SU]HPLHV]F]DMÈVLÚGRODPSNL
 8VWDOMDNQDïDGRZDQHMHVWFLDïRMHĂOL
JD]ĂZLHFLSU]\GUXFLNXRGVWURQ\FLDïD
DMDNļMHĂOLJD]ĂZLHFLSU]\GUXFLNXRG
VWURQ\UÚNL
 6SUDZGěWÈPHWRGÈ]QDNïDGXQNX
UöĝQ\FKFLDïQDHOHNWU\]RZDQ\FK
 3 ,QGXNFMDHOHNWURVWDW\F]QD
'RWHMSRU\JG\Z\NRQ\ZDOLĂP\GRĂZLDGF]HQLD]HOHNWURVNRSHP
GRW\NDOLĂP\ MHJR NXONL QDHOHNWU\]RZDQ\P FLDïHP =EDGDMP\ FR
VLÚG]LHMHJG\WDNLHFLDïRW\ONR]EOLĝDP\GRNXONLHOHNWURVNRSX

'RĂZLDGF]HQLH
=EOLĝQDHOHNWU\]RZDQHFLDïRGRNXONLHOHNWURVNRSXIDEU\F]QHJROXE
]EXGRZDQHJRVDPRG]LHOQLHļSDWU]V6SUöEXMZ\MDĂQLÊGODF]HJR
ZVND]öZNDVLÚZ\FK\OLïDFKRÊFLDïRQLHGRWNQÚïRNXONLLïDGXQNLQLH
PRJï\VLÚQDQLÈSU]HPLHĂFLÊ
2GVXñFLDïRRGNXONL&]\ZVND]öZNDFLÈJOHMHVWZ\FK\ORQD"
=EOLĝSRQRZQLHFLDïRGRNXONL'RWNQLMMHMDQDVWÚSQLHRGVXñFLDïR
&RVLÚG]LHMH"
6SUöEXMZ\MDĂQLÊ]DREVHUZRZDQH]MDZLVND

*G\ QDHOHNWU\]RZDQH FLDïR ]EOLĝ\P\ GR NXONL HOHNWURVNRSX DOH

QLH GRWNQLHP\ MHM HOHNWURQ\ QLH PRJÈ VLÚ SU]HPLHĂFLÊ ]b FLDïD QD
NXONÚDQL]NXONLQDFLDïR'ODF]HJRZLÚFZVND]öZNDVLÚZ\FK\OD"
$E\WRZ\MDĂQLÊUR]ZDĝP\GZDSU]\SDGNLJG\FLDïRQDHOHNWU\
]RZDQHMHVWGRGDWQLRLJG\MHVWQDHOHNWU\]RZDQHXMHPQLH
D E

'RNXONLHOHNWURVNRSX]EOLĝDP\ 'RNXONLHOHNWURVNRSX]EOLĝDP\
FLDïRQDHOHNWU\]RZDQHGRGDWQLR FLDïRQDHOHNWU\]RZDQHXMHPQLH
26 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

1D U\VXQNX D V  ]EOLĝRQH FLDïR SU]\FLÈJD HOHNWURQ\ GODWHJR

SU]HPLHV]F]DMÈVLÚRQHQDNXONÚ:VND]öZNDLSUÚWVÈQDïDGRZDQH
GRGDWQLRZLÚFVLÚRGS\FKDMÈZVND]öZNDVLÚZ\FK\OD1DU\VXQ
NXEV]EOLĝRQHFLDïRRGS\FKDHOHNWURQ\GODWHJRSU]HPLHV]
F]DMÈVLÚRQH]NXONLQDSUÚWLZVND]öZNÚ6ÈRQHWHUD]QDïDGRZDQH
XMHPQLH ZLÚF VLÚ RGS\FKDMÈ ZVND]öZND VLÚ Z\FK\OD 7DN ZLÚF
ZVND]öZNDVLÚZ\FK\ODQLH]DOHĝQLHRGïDGXQNX]EOLĝRQHJRFLDïD

3U]HPLHV]F]HQLHHOHNWURQöZZSU]HZRGQLNXSRG
ZSï\ZHPSU]\FLÈJDQLDOXERGS\FKDQLDSU]H]
]EOLĝRQHQDHOHNWU\]RZDQHFLDïRQD]\ZDP\LQGXNFMÈ
HOHNWURVWDW\F]QÈ

Q3U]\FLÈJDQLHQLHQDïDGRZDQ\FKSU]HZRGQLNöZ

'RĂZLDGF]HQLH
3RZLHĂQDĝ\ïFHOXEJXPFHSDVHNIROLLDOXPLQLRZHMGïXJRĂFLNLONXQDVWXFHQW\PHWUöZ
=EOLĝGRQLHJREDORQSRWDUW\ZHïQLDQ\PVZHWUHP&RVLÚG]LHMH]IROLÈ"

"
FļVLïDHOHNWU\F]QD
"
FļVLïDHOHNWU\F]QD
"
FZļVLïDZ\SDGNRZD

)ROLDQLHE\ïDQDïDGRZDQDHOHNWU\F]QLHDMHGQDNEDORQMÈSU]\FLÈ
JDï'ODF]HJR"
-DN ZLHV] NDZDïHN IROLL MHVW RERMÚWQ\ HOHNWU\F]QLH QLH GODWHJR
ĝHbQLHPDZQLPïDGXQNöZDOHGODWHJRĝHMHVWZQLPW\OHVDPR
ïDGXQNöZ GRGDWQLFK FR XMHPQ\FK (OHNWURQ\ VZRERGQH Z IROLL
RGS\FKDQH SU]H] XMHPQLH QDïDGRZDQ\ EDORQ RGVXZDMÈ VLÚ RG
QLHJRMDNQDMGDOHM’DGXQNLGRGDWQLHSR]RVWDMÈQDPLHMVFX)ROLD
VWDMHVLÚQDHOHNWU\]RZDQDGRGDWQLRRGVWURQ\EDORQXDbXMHPQLH
RG VWURQ\ SU]HFLZQHM %DORQ SU]\FLÈJD ķGRGDWQLÈĵ VWURQÚ IROLL
Db RGS\FKD ķXMHPQÈĵ -HGQDN VWURQD ķGRGDWQLDĵ MHVW EOLĝHM ZLÚF
SU]\FLÈJDQLHMHVWVLOQLHMV]HRGRGS\FKDQLDLVLïDZ\SDGNRZDSU]\
FLÈJDIROLÚGREDORQX
 ,QGXNFMDHOHNWURVWDW\F]QD 27

Z historii
2ZïDĂFLZRĂFLEXUV]W\QXNWöU\SRSRWDUFLXSU]\FLÈJDS\ïNDZDïNLVïRP\F]\
VXNQDZLHG]LHOLMXĝVWDURĝ\WQL*UHF\W\VODWWHPX-HGQDNGRSLHURSR
bW\VODWDQJLHOVNLXF]RQ\:LOOLDP*LOEHUW>F]\WïLOLDPJLOEHUW@RGNU\ïĝHSRGREQÈ
ZïDĂFLZRĂÊPDMÈWDNĝHLQQHVXEVWDQFMHQSV]NïRF]\VLDUND
:WHQVSRVöEUR]SRF]Úï\VLÚEDGDQLDQDGHOHNWU\F]QRĂFLÈNWöUHGRSURZDG]Lï\
GRSRZVWDQLDHOHNWURZQLVLOQLNöZHOHNWU\F]Q\FKWHOHJUDIXWHOHIRQXUDGLD
WHOHZL]MLNRPSXWHUöZLbZLHOXLQQ\FKZ\QDOD]NöZ
1D]ZÚķHOHNWU\F]QRĂÊĵXWZRU]\ï*LOEHUWRGJUHFNLHMQD]Z\EXUV]W\QXHOHNWURQ

Q3U]\FLÈJDQLHQLHQDïDGRZDQ\FKL]RODWRUöZ

'RĂZLDGF]HQLH
3RWU]\MQDGPXFKDQ\EDORQLNZHïQLDQ\PVZHWUHP
=EOLĝEDORQLNGRbUR]V\SDQ\FKQDbVWROH
PDï\FKVNUDZNöZSDSLHUX
&RbREVHUZXMHV]"

=MDZLVNR MHVW SRGREQH GRb WHJR ]b SRSU]HGQLHJR GRĂZLDGF]HQLD

DOH MHJR Z\MDĂQLHQLH MHVW LQQH 3DSLHU MHVW L]RODWRUHP L QLH PD
Zb QLP VZRERGQ\FK HOHNWURQöZ NWöUH PRJï\E\ VLÚ SU]HPLHĂFLÊ
ZbLQQHPLHMVFH2ND]XMHVLÚMHGQDNĝHFKRÊHOHNWURQQLHPRĝHVLÚ
RGHUZDÊ RGb VZRMHM F]ÈVWHF]NL PRĝH SU]\QDMPQLHM SU]HVXQÈÊ VLÚ
QDbMHGQÈOXEGUXJÈVWURQÚWHMF]ÈVWHF]NL
*G\ZSREOLĝX]QDMG]LHVLÚXMHPQLHQDïDGRZDQ\EDORQRGS\FKD
RQHOHNWURQ\NWöUHSU]HPLHV]F]DMÈVLÚQDGUXJÈVWURQÚF]ÈVWHF]NL
&KRÊF]ÈVWHF]NDQDGDOMHVWRERMÚWQDHOHNWU\F]QLHWR]bMHGQHMVWUR
Q\MHVWQDïDGRZDQDXMHPQLHD]GUXJLHMļGRGDWQLR']LÚNLWHPX
SRGREQLHMDNZIROLLDOXPLQLRZHMïDGXQNLGRGDWQLH]QDMGXMÈVLÚ
EOLĝHM EDORQX QLĝ ïDGXQNL XMHPQH L SU]\FLÈJDQLH SU]HZDĝD QDG
RGS\FKDQLHP

Q6Lï\G]LDïDMÈFHPLÚG]\F]ÈVWHF]NDPL

'RĂZLDGF]HQLH
3XĂÊ]NUDQXVïDE\VWUXPLHñZRG\
=EOLĝGRQLHJRQDHOHNWU\]RZDQ\SU]HGPLRW
QSEDORQLNSRWDUW\VZHWUHP VWUXPLHñZRG\
&RbREVHUZXMHV]"
 28 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

–
&]ÈVWHF]ND ZRG\ MDNR FDïRĂÊ MHVW RERMÚWQD HOHNWU\F]QLH W]Q MHM
–
FDïNRZLW\ïDGXQHNMHVWUöZQ\]HUR-HGQDNïDGXQNLQLHVÈZbQLHM
+ + UR]PLHV]F]RQHUöZQRPLHUQLH]bMHGQHMVWURQ\SU]HZDĝDïDGXQHN
GRGDWQL Db ]b GUXJLHM ļ XMHPQ\ 'ODWHJR QDHOHNWU\]RZDQH FLDïR
5R]PLHV]F]HQLHïDGXQNX SU]\FLÈJD F]ÈVWHF]NL ZRG\ SRGREQLH MDN SU]\FLÈJD VNUDZNL
ZbF]ÈVWHF]FHZRG\
SDSLHUX
:bNODVLHVLöGPHMPöZLOLĂP\RbVLïDFKG]LDïDMÈF\FKPLÚG]\F]ÈVWHF]
NDPL 7HUD] PRĝHP\ Z\MDĂQLÊ LFK QDWXUÚ VÈ WR VLï\ HOHNWU\F]QH
G]LDïDMÈFH PLÚG]\ SURWRQDPL Lb HOHNWURQDPL ]QDMGXMÈF\PL VLÚ
ZbW\FKF]ÈVWHF]NDFK

3RGVXPRZDQLH
Q  3U]HPLHV]F]HQLHVLÚHOHNWURQöZZSU]HZRGQLNXSRGZSï\ZHPSU]\FLÈJDQLDOXERGS\FKDQLD
SU]H]]EOLĝRQHFLDïRQD]\ZDP\LQGXNFMÈHOHNWURVWDW\F]QÈ
Q  -HĂOLRERMÚWQ\HOHNWU\F]QLHSU]HZRGQLN]QDMGXMHVLÚZSREOLĝXFLDïDQDHOHNWU\]RZDQHJR
WRb]QDMGXMÈFHVLÚZQLPHOHNWURQ\VZRERGQHPRJÈ]PLHQLÊSRïRĝHQLH'ODWHJR
QDHOHNWU\]RZDQHFLDïRSU]\FLÈJDWDNĝHRERMÚWQ\HOHNWU\F]QLHSU]HZRGQLN
Q  -HĂOLRERMÚWQ\HOHNWU\F]QLHL]RODWRU]QDMGXMHVLÚZSREOLĝXFLDïDQDHOHNWU\]RZDQHJR
]QDMGXMÈFHVLÚZQLPHOHNWURQ\PRJÈSU]HPLHĂFLÊVLÚQDGDOV]ÈOXEEOLĝV]ÈVWURQÚVZRLFK
F]ÈVWHF]HN'ODWHJRQDHOHNWU\]RZDQHFLDïRSU]\FLÈJDWDNĝHRERMÚWQ\HOHNWU\F]QLHL]RODWRU
Q  6Lï\G]LDïDMÈFHPLÚG]\F]ÈVWHF]NDPLWRVLï\HOHNWU\F]QH

3\WDQLDL]DGDQLD 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

0HWDORZDV]WDENDQLHE\ïDQDHOHNWU\]RZD  -DNLH E\ï\E\ RGSRZLHG]L GR ]DGDQLD 

QD2GVWURQ\MHMNRñFD$]EOLĝDP\QDHOHNWU\ JG\E\ ]DPLDVW EDORQLND ]EOLĝ\Ê QDïDGRZDQÈ
]RZDQ\XMHPQLHEDORQLN GRGDWQLRV]NODQÈSDïHF]NÚ"

*G\QDG]LHPLÈSRMDZLDVLÚFKPXUDEXU]R
ZD NWöUHM VSöG MHVW QDïDGRZDQ\ XMHPQLH
A B
SRG MHM ZSï\ZHP ]LHPLD WHĝ VLÚ HOHNWU\]XMH
2NUHĂO MDNL MHVW ïDGXQHN SRZLHU]FKQL ]LHPL
GRGDWQLF]\XMHPQ\
D 2NUHĂO MDN SU]HPLHV]F]È VLÚ HOHNWURQ\
ZbV]WDEFHRGNRñFD$GR%F]\RG%GR$  3U]\F]HSLDQLH VLÚ UöĝQHJR URG]DMX S\ïöZ
GRb QDHOHNWU\]RZDQ\FK FLDï E\ZD NïRSRWOLZH
E 2NUHĂO MDN EÚG]LH QDïDGRZDQ\ NRQLHF $
&]DVHP MHGQDN WR ]MDZLVNR PRĝQDb Z\NR
GRGDWQLRF]\XMHPQLH
U]\VWDÊ ]b SRĝ\WNLHP GOD OXG]L Lb ĂURGRZLVND
F:\MDĂQLMFRVLÚVWDQLHJG\RGV]WDENLRGVX 6SUDZGěZbNVLÈĝNDFKOXEZLDU\JRGQ\FKěUö
QLHP\EDORQLN GïDFK LQWHUQHWRZ\FK Lb QDSLV] MDN G]LDïDMÈ
HOHNWURILOWU\
 4 2EZöGSUÈGXHOHNWU\F]QHJR
¿DUöZND ĂZLHFL JG\ SU]H] MHM ZïöNQR SU]HSï\ZDMÈ HOHNWURQ\ 'RĂZLDGF]HQLH
0öZLP\ZöZF]DVĝHSU]H]ZïöNQRSï\QLHSUÈGHOHNWU\F]Q\
3RïÈF]EDWHULÚ5LQQH
3UÈGHOHNWU\F]Q\ZPHWDOXWRXSRU]ÈGNRZDQ\UXFK R]QDF]HQLH'QDMJUXEV]D
HOHNWURQöZVZRERGQ\FK GRVWÚSQDZVSU]HGDĝ\
]bĝDUöZNÈQDUöĝQHVSRVRE\
=ZUöÊXZDJÚQDbRNUHĂOHQLHķXSRU]ÈGNRZDQ\ĵ:bNDĝG\PPHWDOX MDNQDU\VXQNDFKQLĝHM
HOHNWURQ\VZRERGQHQLHXVWDQQLHVLÚSRUXV]DMÈMHVWWRMHGQDNUXFK 0RĝHVSUöEXMHV]MHV]F]H
EH]ïDGQ\FKDRW\F]Q\GODWHJRQLHQD]\ZDP\JRSUÈGHP LQQ\FKSRïÈF]Hñ".LHG\
ĝDUöZNDĂZLHFL"

Q1DSLÚFLHHOHNWU\F]QH Uwaga. 3UDNW\F]QH

0LÚG]\ELHJXQDPLEDWHULLMHVWQDSLÚFLHHOHNWU\F]QH2]QDF]DWR ZVND]öZNLGRW\F]ÈFH
ĝH JG\ ELHJXQ\ SRïÈF]\P\ SU]HZRGHP SRSï\QLH PLÚG]\ QLPL EXGRZDQLDREZRGöZ
SUÈGF]\OLZSU]HZRG]LH]DF]QÈVLÚSU]HPLHV]F]DÊHOHNWURQ\ HOHNWU\F]Q\FK]QDMG]LHV]
%DWHULD MHVW ]DWHP ěUöGïHP QDSLÚFLD ½UöGïDPL QDSLÚFLD VÈ WDNĝH QDbVļ
SUÈGQLFHEDWHULHVïRQHF]QHLWG

ogniwo

Uwaga.:ZLHOXGRĂZLDGF]HQLHFKEÚG]LHP\Z\NRU]\VW\ZDÊRNUÈ
JïH RJQLZD :b ogniwie QDSLÚFLH SRZVWDMH G]LÚNL UHDNFMRP FKH
PLF]Q\P 3RWRF]QLH RJQLZD QD]\ZDQH VÈ EDWHULDPL FKRÊ Pö
ZLÈF EDUG]LHM ĂFLĂOH EDWHULD WR NLOND RJQLZ 1Db SU]\NïDG EDWHULD
b9VNïDGDVLÚ]bV]HĂFLXRJQLZ9NDĝGHZHZVSöOQHMREXGRZLH
SDWU]]GMÚFLHZ\ĝHM
30 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\
(OHNWU\NRGL]RORZDQ\RG]LHPL
PRĝHEH]REDZGRW\NDÊ
SU]HZRGXSRGQDSLÚFLHP
$E\SRSï\QÈïSUÈGREZöGSRPLÚG]\ELHJXQDPLěUöGïD
QDSLÚFLDPXVLE\Ê]DPNQLÚW\W]QELHJXQ\PXV]ÈE\Ê
SRïÈF]RQHSU]HZRGQLNLHP
(OHNWURQ\SU]HPLHV]F]DMÈVLÚRGXMHPQHJRELHJXQDEDWHULLSU]H]
SU]HZöG ĝDUöZNÚ GUXJL SU]HZöG Dĝ GR ELHJXQD GRGDWQLHJR
$OHQDW\PVLÚQLHNRñF]\SU]HPLHV]F]DMÈVLÚRQHGDOHMRGGRGDW
QLHJRGRXMHPQHJRELHJXQDZHZQÈWU]EDWHULL
0RĝHP\WHUD]Z\MDĂQLÊGODF]HJRSWDNLPRJÈEH]SLHF]QLHVLDGDÊ
QDSU]HZRGDFKSRGQDSLÚFLHP2WöĝSWDNGRW\NDtylko SU]HZR
GX QLH GRW\ND ]LHPL ZLÚF REZöG QLH MHVW ]DPNQLÚW\ Lb SUÈG QLH
PRĝH SRSï\QÈÊ *G\E\ SWDN GRWNQÈï MHGQRF]HĂQLH SU]HZRGX
LbVïXSD]RVWDïE\QDW\FKPLDVWSRUDĝRQ\
5öZQLHĝ F]ïRZLHN MHVW EH]SLHF]Q\ JG\ GRW\ND W\ONR MHGQHJR
SU]HZRGX Db QLH MHVW SRGïÈF]RQ\ GRb ]LHPL 7HQ IDNW Z\NRU]\
VWXMÈ PRQWHU]\ QDSUDZLDMÈF\ OLQLH HOHNWU\F]QH SDWU] U\VXQHN
RERN0XV]ÈRQLMHGQDNEDUG]RXZDĝDÊDE\QLHGRWNQÈÊVïXSD
OXEFLDïSRïÈF]RQ\FKSU]HZRGQLNLHP]b]LHPLÈ]RVWDOLE\ERZLHP
SRUDĝHQL

QZwarcie

'RĂZLDGF]HQLH
 'REDWHULLQS9SRGïÈF]ĝDUöZNÚWDNDE\ĂZLHFLïD
1DFKZLOÚSRïÈF]SU]HZRGHPELHJXQ\EDWHULL&]\ĝDUöZNDQDGDO
ĂZLHFL"

:b W\P GRĂZLDGF]HQLX ĝDUöZND Lb EDWHULD WZRU]\ï\ REZöG ]D

PNQLÚW\ DOH SRb SRGïÈF]HQLX GRGDWNRZHJR SU]HZRGX SRZVWDï
GUXJL REZöG : SU]HZRG]LH ïDGXQNL SU]HPLHV]F]DMÈ VLÚ ïDWZLHM
QLĝSU]H]ĝDUöZNÚGODWHJRSUÈGSUDNW\F]QLHRPLMDĝDUöZNÚ
7DNÈV\WXDFMÚQD]\ZDP\]ZDUFLHP3URZDG]LRQRGRV]\ENLHJR
UR]ïDGRZDQLD EDWHULL 3UÈG ]ZDUFLD Sï\QLH ]DZV]H ZWHG\ JG\
SRïÈF]\P\SU]HZRGQLNLHPELHJXQ\EDWHULL¿DUöZNDZbGRĂZLDG
F]HQLXSRPRJïDJRW\ONR]DREVHUZRZDÊ
 2EZöGSUÈGXHOHNWU\F]QHJR 31

Q3UÈGHOHNWU\F]Q\DSUÈGZRG\
$E\OHSLHMSU]HGVWDZLÊ]MDZLVND]ZLÈ]DQH]SUÈGHPHOHNWU\F]Q\PF]ÚVWRSRUöZQXMHVLÚMH
]SUÈGHPZRG\%DWHULLRGSRZLDGDZWHG\SRPSDWïRF]ÈFDZRGÚQDZ\ĝV]\SR]LRP

1DGROHZRGDPDQLĝV]ÈHQHUJLÚSRWHQFMDOQÈQLĝ 3U]\GRGDWQLPELHJXQLHEDWHULLHOHNWURQPD
QDJöU]H QLĝV]ÈHQHUJLÚQLĝSU]\ELHJXQLHXMHPQ\P

3RPSD]DELHUDZRGÚ]QLĝV]HJRSR]LRPX %DWHULD]DELHUDHOHNWURQ\]ķQLĝV]HJRSR]LRPXĵ
LbWïRF]\MÈQDSR]LRPZ\ĝV]\]ZLÚNV]DMÈFMHM F]\OLELHJXQDGRGDWQLHJRLbķWïRF]\ĵMHQD
HQHUJLÚSRWHQFMDOQÈ ķZ\ĝV]\SR]LRPĵF]\OLGRbELHJXQDXMHPQHJR
]ZLÚNV]DMÈFLFKbHQHUJLÚ

3RPSDZ\NRQXMHSU]\W\PSUDFÚPXVLZLÚFE\Ê %DWHULDZ\NRQXMHSU]\W\PSUDFÚNRV]WHPHQHUJLL
]DVLODQDMDNLPĂURG]DMHPHQHUJLL UHDNFMLFKHPLF]Q\FK

1DVWÚSQLHZRGDPRĝHSï\QÈÊ]SRZURWHPZbGöï 1DVWÚSQLHHOHNWURQ\PRJÈSï\QÈÊ]bSRZURWHP
LZ\NRQ\ZDÊSUDFÚNRV]WHPHQHUJLLSRWHQFMDOQHM ķQDGöïĵF]\OLGRELHJXQDGRGDWQLHJR
LbZ\NRQ\ZDÊSUDFÚ]DVLODQLHĝDUöZNLVLOQLND
HOHNWU\F]QHJRLWSNRV]WHPVZRMHMHQHUJLL

=GRïXSRPSDWïRF]\ZRGÚZJöUÚLWDNZbNöïNR =GRGDWQLHJRELHJXQDEDWHULDķWïRF]\ĵHOHNWURQ\
GRXMHPQHJRLWDNZNöïNR

5öĝQLF\SR]LRPöZZRG\RGSRZLDGDQDSLÚFLHHOHNWU\F]QH

Q.LHUXQHNSU]HSï\ZXSUÈGXDNLHUXQHNUXFKXHOHNWURQöZ
3U]\MÚWRĝHSUÈGSï\QLHķRGbSOXVDGRbPLQXVDĵWDNMDNE\]DZV]H
SU]HPLHV]F]Dï\VLÚïDGXQNLGRGDWQLH
-HGQDN SUÈG HOHNWU\F]Q\ Zb PHWDODFK WR SU]HPLHV]F]DQLH VLÚ
HOHNWURQöZNWöUHPDMÈïDGXQHNXMHPQ\3U]HPLHV]F]DMÈVLÚRQH
RGbELHJXQDbXMHPQHJRGRbELHJXQDGRGDWQLHJREDWHULL 1LHELHVNLHVWU]DïNLZVND]XMÈ
XPRZQ\NLHUXQHNSU]HSï\ZX
SUÈGXļRGSOXVDGRPLQXVD
(OHNWURQ\SU]HSï\ZDMÈRGXMHPQHJRGRGRGDWQLHJR DbF]DUQHļU]HF]\ZLVW\NLHUXQHN
ELHJXQDEDWHULLMHGQDNNLHUXQHNSU]HSï\ZXSUÈGXXZDĝD UXFKXHOHNWURQöZļRGPLQXVD
VLÚXPRZQLH]DSU]HFLZQ\ GRSOXVD
 32 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

&DïHWR]DPLHV]DQLHZ\ZRG]LVLÚ]F]DVöZJG\QLH]QDQRMHV]F]H
HOHNWURQöZ DQL DWRPöZ 8ZDĝDQR ZöZF]DV ĝH SUÈG WR SU]H
PLHV]F]DQLHVLÚïDGXQNöZGRGDWQLFK']LĂZLHP\ĝHZPHWDODFK
MHVWLQDF]HMDOHXPRZDFRGRNLHUXQNXSUÈGXSR]RVWDïD

Q(OHNWURQ\QLHPXV]ÈGRSï\QÈÊGRSU]HZRGX
(OHNWURQ\ VZRERGQH ]QDMGXMÈ VLÚ Z SU]HZRG]LH ]DZV]H ļ WDN
ĝH ZWHG\ JG\ QLH Sï\QLH Z QLP SUÈG *G\ ]DP\NDP\ REZöG
HOHNWURQ\]DF]\QDMÈVLÚSRUXV]DÊZVSRVöEXSRU]ÈGNRZDQ\7HQ
UXFKRGE\ZDVLÚ]bSUÚGNRĂFLÈĂOLPDND*G\E\HOHNWURQ\PXVLDï\
GRSLHURGRWU]HÊ]SU]HïÈF]QLNDGRĝDUöZNLQD]DSDOHQLHODWDUNL
F]HNDOLE\ĂP\NLONDVHNXQGRGZFLĂQLÚFLDSU]\FLVNXDQDZïÈF]H
QLHODPS\ZSRNRMXļQDZHWNLONDPLQXW
:\REUDě VRELH XF]QLöZ Z VDOL JLPQDVW\F]QHM NWöU]\ QDb JZL]
GHN QDXF]\FLHOD ]DF]\QDMÈ ELHF GRRNRïD VDOL MDN QD U\VXQNX
3RGREQLHMDNHOHNWURQ\
ZbSU]HZRG]LHXF]QLRZLH
UR]SRF]\QDMÈVZöMUXFKSUDZLH
UöZQRF]HĂQLH
8F]QLRZLH RGSRZLHGQLNL HOHNWURQöZ ELHJQÈ ] SUÚGNRĂFLÈ NLO
NXQDVWXNLORPHWUöZQDJRG]LQÚDV\JQDïJZL]GNDUR]FKRG]LVLÚ
]bSUÚGNRĂFLÈGěZLÚNXļSRQDG N— K
P
: FKZLOL ]DPNQLÚFLD REZRGX ZV]\VWNLH VZRERGQH HOHNWURQ\
]DF]\QDMÈ VLÚ SRUXV]DÊ QLH]DOHĝQLH RG RGOHJïRĂFL RG SU]HïÈF]QL
NDSRGREQLHMDNZV]\VF\XF]QLRZLH]DF]\QDMÈELHFJG\XVï\V]È
GěZLÚNJZL]GND
Q6\PEROHHOHPHQWöZZREZRGDFKHOHNWU\F]Q\FK
5\VXMÈF REZöG HOHNWU\F]Q\ GRW\FKF]DV XPLHV]F]DOLĂP\ QD QLP
U\VXQHNEDWHULLOXEĝDUöZNL’DWZLHMMHGQDNSRVïXJLZDÊVLÚXPRZ
Q\PLV\PERODPLSU]HGVWDZLRQ\PLSRQLĝHM
: PLDUÚ SRWU]HE\ EÚG]LHP\ ZSURZDG]DÊ V\PEROH LQQ\FK HOH
PHQWöZREZRGX
SU]HZöG EDWHULD ĝDUöZND Z\ïÈF]QLN SRïÈF]HQLH
HOHNWU\F]Q\ SU]HZRGöZ
2ERNSU]HGVWDZLRQRVFKHPDWSURVWHJRREZRGX]ïRĝRQHJR]bED
WHULLĝDUöZNLLbZ\ïÈF]QLND
Q3U]HZRGQLNF]\L]RODWRU"
=EDGDOLĂP\ MXĝ ĝH SU]H] UöĝQH VXEVWDQFMH PRJÈ VLÚ SU]HPLHV]
F]DÊHOHNWURQ\SRFKRG]ÈFH]QDHOHNWU\]RZDQ\FKFLDï'RNïDGQLH
WDN VDPR SU]HPLHV]F]DMÈ VLÚ HOHNWURQ\ ] EDWHULL 2SLVDQH QD NR
OHMQHMVWURQLHGRĂZLDGF]HQLHSR]ZDODVSUDZG]LÊF]\LQWHUHVXMÈFD
QDVVXEVWDQFMDMHVWSU]HZRGQLNLHPF]\L]RODWRUHP
 2EZöGSUÈGXHOHNWU\F]QHJR 33

'RĂZLDGF]HQLH
3RïÈF]RJQLZRĝDUöZNÚLSU]HZRG\WDN
MDNSU]HGVWDZLRQRQD]GMÚFLX2EZöGQLHMHVW
]DPNQLÚW\ZLÚFSUÈGQLHSï\QLHLbĝDUöZNDQLHĂZLHFL
'RWNQLMZROQ\PLNRñFDPLSU]HZRGöZNROHMQR
GRJXPNLGRĂFLHUDQLDPRQHW\NDUWNLLLQQ\FK
SU]HGPLRWöZ
.WöUH]EDGDQ\FKSU]HGPLRWöZZ\NRQDQR
]bSU]HZRGQLNöZDNWöUHļ]L]RODWRUöZ"

3RGVXPRZDQLH
Q  3UÈGHOHNWU\F]Q\ZPHWDOXWRXSRU]ÈGNRZDQ\UXFKHOHNWURQöZVZRERGQ\FK
Q  3UÈGHOHNWU\F]Q\Sï\QLHW\ONRZREZRG]LH]DPNQLÚW\P
Q  *G\ZREZRG]LHQDVWÚSXMH]ZDUFLHSUÈGSï\QLHķïDWZLHMV]ÈĵGURJÈ
Q  3UÈGHOHNWU\F]Q\SU]HSï\ZïDGXQNöZHOHNWU\F]Q\FKPRĝQDSRUöZQDÊ]SU]HSï\ZHP
ZRG\1DSLÚFLXRGSRZLDGDUöĝQLFDSR]LRPöZZRG\
Q  $E\QDU\VRZDÊVFKHPDWREZRGXHOHNWU\F]QHJRVWRVXMHP\V\PEROHXPRZQH
Q  (OHNWURQ\ZREZRG]LHSU]HPLHV]F]DMÈVLÚRGXMHPQHJRGRGRGDWQLHJRELHJXQDEDWHULL
MHGQDNNLHUXQHNSU]HSï\ZXSUÈGXXZDĝDVLÚXPRZQLH]DSU]HFLZQ\

3\WDQLDL]DGDQLD 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

1DU\VXMZ]HV]\FLHVFKHPDWNDĝGHJR]REZRGöZSU]HGVWDZLRQ\FKQDU\VXQNDFK

D E F

'RSDVXMRSLV\$ļ'GRVFKHPDWöZREZRGöZ,ļ,9

, ,, ,,, ,9

$¿DUöZNDĂZLHFLļQLH]DOHĝQLHRGWHJRF]\Z\ïÈF]QLNMHVW]DPNQLÚW\F]\RWZDUW\
%¿DUöZNDQLHĂZLHFLļQLH]DOHĝQLHRGWHJRF]\Z\ïÈF]QLNMHVW]DPNQLÚW\F]\RWZDUW\
&¿DUöZNDĂZLHFLZWHG\JG\Z\ïÈF]QLNMHVW]DPNQLÚW\
'¿DUöZNDĂZLHFLZWHG\JG\Z\ïÈF]QLNMHVWRWZDUW\
 34 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

:VNDĝREZöGZNWöU\PĝDUöZNDĂZLHFL RWRF]RQHJUXEÈZDUVWZÈWZRU]\ZDV]WXF]QH
$ & JR:\MDĂQLMGODF]HJR

% '

 7UDPZDMHLSRFLÈJLHOHNWU\F]QH]DVLOD
QHVÈ]MHGQHJRSU]HZRGX]DZLHV]RQHJRQDG
WRUDPL 'UXJL ELHJXQ LFK ]DVLODQLD VWDQRZLÈ
V]\Q\SRïÈF]RQH]]LHPLÈ:\MDĂQLMGODF]HJR
WUROHMEXV\PDMÈGZDSDïÈNL

 -DĂ SRGïÈF]\ï RELH NRñFöZNL ĝDUöZNL GR SDïÈNL

MHGQHJR ELHJXQD EDWHULL D 0DïJRVLD ļ RED
ELHJXQ\EDWHULLGRMHGQHMNRñFöZNLĝDUöZNL
:ĝDGQ\P]W\FKZ\SDGNöZSU]H]ĝDUöZNÚ
QLHSï\QÈïSUÈG$SU]H]EDWHULÚ"

 :\NRQDQH ]H VWDOL NRPELQHUNL VïXĝÈ PLÚ

G]\LQQ\PLGRQDSUDZ\XU]ÈG]HñHOHNWU\F]
Q\FK0DMÈRQHļZRGUöĝQLHQLXRG]Z\Nï\FK
REFÚJöZGRZ\FLÈJDQLDJZRěG]LļXFKZ\W\ 7UROHMEXV

'RĂZLDGF]HQLH
2EZRG\HOHNWU\F]QH
=EXGXMREZRG\ZHGïXJQDU\VRZDQ\FKVFKHPDWöZDLE8ĝ\MMHGQDNRZ\FKĝDUöZHN
:NWöU\PREZRG]LHĝDUöZNLSR]DPNQLÚFLXREZRGXĂZLHFÈMDĂQLHM"6SUöEXMZ\MDĂQLÊGODF]HJR
WDNVLÚG]LHMH

D E
 5 3UÈGHOHNWU\F]Q\ZFLHF]DFK
QJony
&]DVDPL DWRP WUDFL DOER ]\VNXMH HOHNWURQ :öZF]DV SU]HZDĝD
ZbQLPïDGXQHNGRGDWQLDOERXMHPQ\L]RERMÚWQHJRHOHNWU\F]QLH
DWRPXVWDMHVLÚRQGRGDWQLPDOERXMHPQ\PMRQHP1DbSU]\NïDG
ZWHG\JG\DWRPFKORUXLDWRPVRGX]QDMGÈVLÚEOLVNRVLHELHDWRP
FKORUXSU]HMPXMHMHGHQ]HOHNWURQöZDWRPXVRGX:WHQVSRVöE
DWRPFKORUXVWDMHVLÚMRQHPXMHPQ\P&OļDbDWRPVRGXļbMRQHP
GRGDWQLP 1D 3RQLHZDĝ WH MRQ\ VÈ QDïDGRZDQH SU]HFLZQLH
SU]\FLÈJDMÈVLÚ

Q.U\V]WDïFKORUNXVRGX
: WHQ ZïDĂQLH VSRVöE SRZVWDMH NU\V]WDï FKORUNX VRGX 1D&O
F]\OL]Z\NïHMVROLNXFKHQQHM*G\WDNLNU\V]WDïUR]SXĂFLP\ZZR
G]LHEÚGÈVLÚZQLHM]QDMGRZDÊSRMHG\QF]HMRQ\DbQLHRERMÚWQH
HOHNWU\F]QLHF]ÈVWHF]NL
7DNĝH DWRP\ L F]ÈVWHF]NL JD]öZ PRJÈ ]PLHQLDÊ VLÚ Z MRQ\
3RZLHP\RW\PQDQDVWÚSQHMOHNFML

.U\V]WDïFKORUNXVRGX1D&O .U\V]WDï\FKORUNXVRGXSU]\MPXMÈNV]WDïWV]HĂFLDQX

NWöU\RGSRZLDGDV]HĂFLHQQHMVLDWFHDWRPöZ
 36 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

Q(OHNWURQ\F]\MRQ\

'RĂZLDGF]HQLH
'RbF]\VWHJRQDF]\QLDQDOHMZRG\GHVW\ORZDQHM
DbSU]\QDMPQLHMSU]HJRWRZDQHM
 'RZRG\ZïöĝGZDNRñFHSU]HZRGöZOXEGZDJZRěG]LH
Lb]EXGXMREZöGMDNQDbIRWRJUDILL8ĝ\MĝDUöZNLb9LEDWHULL
b9&]\ĝDUöZNDĂZLHFL"
:V\SGRbQDF]\QLDï\ĝHF]NÚVROLNXFKHQQHM=DPLHV]DM
XZDĝDMDE\JZRěG]LHVLÚQLHSRUXV]\ï\
:V\SXMSRZROLNROHMQHï\ĝHF]NLVROLPLHV]DMLbREVHUZXM
FRbVLÚG]LHMH]bĝDUöZNÈ

:LHV]MXĝĝHZbPHWDOXSU]HSï\ZSUÈGXSROHJDQDbXSRU]ÈGNRZD
Q\PUXFKXHOHNWURQöZ:bZLHOXFLHF]DFKPHFKDQL]PSU]HSï\ZX
SUÈGXMHVWLQQ\1LHPDZQLFKVZRERGQ\FKHOHNWURQöZVÈMRQ\
:F]\VWHMFKHPLF]QLHGHVW\ORZDQHMZRG]LHQLHPDMRQöZGOD
WHJRQLHSU]HZRG]LRQDSUÈGX1DZHWZZRG]LHSU]HJRWRZDQHM
MHVW LFK QLHZLHOH *G\ MHGQDN UR]SXĂFLP\ Z QLHM VöO DOER LQQÈ
VXEVWDQFMÚ NWöUD SR UR]SXV]F]HQLX XWZRU]\ MRQ\ SUÈG EÚG]LH
PöJïSï\QÈÊ

-RQ\ZUR]WZRU]HVROL
:QLHNWöU\FKUR]WZRUDFKZRGQ\FK]QDMGXMÈVLÚMRQ\
:bWDNLFKUR]WZRUDFKSUÈGHOHNWU\F]Q\WRXSRU]ÈGNRZDQ\
UXFKW\FKMRQöZ

Q(OHNWU\F]QRĂÊZRUJDQL]PDFKĝ\Z\FK
'Rb SU]HND]\ZDQLD Lb SU]HWZDU]DQLD LQIRUPDFML RUD] VWHURZDQLD
SUDFÈ UöĝQ\FK XU]ÈG]Hñ OXG]LH Z\NRU]\VWXMÈ SUÈG HOHNWU\F]Q\
GRSLHURRGbRNRïRVWXODW3U]\URGDURELWRRGbPLOLRQöZODW1LHPDO
Xb ZV]\VWNLFK ]ZLHU]ÈW ]b Z\MÈWNLHP QDMEDUG]LHM SU\PLW\ZQ\FK
V\JQDï\ ]b QDU]ÈGöZ ]P\VïöZ GRb Pö]JX Lb ]b Pö]JX GRb PLÚĂQL
SU]HND]\ZDQH VÈ Zb SRVWDFL HOHNWU\F]QHM )XQNFMÚ SU]HZRGöZ
SHïQLÈ QHUZ\ 6DP Pö]J WDNĝH MHVW ]EXGRZDQ\ ]b NRPöUHN QHU
ZRZ\FKļbXbF]ïRZLHNDZ\VWÚSXMHLFKRNRïRbPLOLDUGöZ0ö]J
WRZbGXĝHMPLHU]HķXU]ÈG]HQLHHOHNWU\F]QHĵ
2F]\ZLĂFLHQHUZ\QLHVÈ]EXGRZDQH]PHWDOXDOHļMDNZV]\VW
NLH NRPöUNL ļ JïöZQLH ] FLHF]\ =QDMGXMÈ VLÚ ZLÚF Z QLFK MRQ\
5R]P\ĂODQLD QDG NVLÈĝNÈ UDGRĂÊ ] Z\JUDQHJR PHF]X ]DFKZ\W
QDGG]LHïHPV]WXNLDOERXNRFKDQÈRVREÈļbZV]\VWNRWRMHVWZ\QL
NLHPSU]HPLHV]F]DQLDVLÚMRQöZ
3U]HV\ïDQLHV\JQDïXZQHUZDFKQLHSROHJDQDSU]HSï\ZLHSUÈGX
Z]GïXĝ QHUZX DOH QD SU]HPLHV]F]DQLX VLÚ MRQöZ ] ZQÚWU]D NR
PöUNLQHUZRZHMQD]HZQÈWU]OXERGZURWQLH:G]LDïDQLXXNïDGX
QHUZRZHJR RSUöF] SU]HV\ïDQLD LPSXOVöZ HOHNWU\F]Q\FK PDMÈ
WDNĝHXG]LDïUHDNFMHFKHPLF]QH
 3UÈGHOHNWU\F]Q\ZFLHF]DFK 37

0LPR ZLHOX RGNU\Ê G]LDïDQLH XNïDGX QHUZRZHJR D ]ZïDV]F]D

Pö]JXFLÈJOHMHVW]DJDGNÈGODEDGDF]\1DZHWQDMOHSV]HNRPSX
WHU\QLHGRUöZQXMÈVSUDZQRĂFLÈPö]JRZL
&LHNDZRVWND
1LHNWöUHJDWXQNLU\EQSZÚJRU]HOHNWU\F]Q\
Z\NRU]\VWXMÈZ\WZDU]DQHSU]H]VLHELHZ\VRNLH
QDSLÚFLHGRbREURQ\LbSRORZDQLD:LHOHLQQ\FK
U\ESRUR]XPLHZDVLÚ]DSRPRFÈV\JQDïöZ
HOHNWU\F]Q\FKOXEZ\NRU]\VWXMHWDNLHV\JQDï\
MDNRURG]DMUDGDUXGRORNDOL]RZDQLDUöĝQ\FK
RUJDQL]PöZZbPÚWQHMZRG]LH
6ÈWHĝJDWXQNLNWöUHVDPHQLHZ\WZDU]DMÈ
HOHNWU\F]QRĂFLDOHSRWUDILÈZ\F]XÊQDZHWEDUG]R
VïDEHV\JQDï\SRZVWDMÈFHZbPLÚĂQLDFKLQQ\FKU\E
']LÚNLWHM]GROQRĂFLUHNLQHNSVLQD]GMÚFLXPRĝH
]QDOHěÊIOÈGUÚFDïNRZLFLH]DJU]HEDQÈZbPXOH
DbQDVWÚSQLHRGNRSDÊMÈLb]MHĂÊ%LRORG]\VSUDZG]LOL
ĝHQDSHZQRFKRG]LWXRbV\JQDïHOHNWU\F]Q\ER
UHNLQHNVWDUDVLÚķXSRORZDÊĵUöZQLHĝ]DNRSDQH
ZbPXOHV]WXF]QHěUöGïRV\JQDïöZHOHNWU\F]Q\FK
QDĂODGXMÈF\FKIOÈGUÚ 5HNLQHNSVL

3RGVXPRZDQLH
Q  :QLHNWöU\FKUR]WZRUDFKZRGQ\FK]QDMGXMÈVLÚMRQ\:WDNLFKUR]WZRUDFKSUÈGWR
XSRU]ÈGNRZDQ\UXFKW\FKMRQöZ
Q  8NïDGQHUZRZ\ZW\PPö]JF]ïRZLHNDLLQQ\FK]ZLHU]ÈWG]LDïDZ]QDF]QHMPLHU]HG]LÚNL
SU]HV\ïDQLXLPSXOVöZHOHNWU\F]Q\FK

3\WDQLDL]DGDQLD 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

 2SLV] Zb NWöUHM F]ÚĂFL REZRGX SU]HSï\Z =DVWDQöZVLÚF]\ï]\F]ïRZLHNDSU]HZRG]È

SUÈGXWRUXFKHOHNWURQöZDbZbNWöUHMļMRQöZ SUÈG HOHNWU\F]Q\ OHSLHM QLĝ ZRGD ]b ZRGRFLÈ
JX$bPRĝHJRU]HM"8]DVDGQLMRGSRZLHGě

:\MDĂQLMGODF]HJRSïRQÈF\FKXU]ÈG]HñHOHN
WU\F]Q\FKSRGbQDSLÚFLHPQLHZROQRJDVLÊZRGÈ
 :RGRURWOHQHN VRGX 1D2+ SRWRF]QLH
]ZDQ\ VRGÈ ĝUÈFÈ MHVW MHGQ\P ]b JïöZQ\FK
VNïDGQLNöZSUHSDUDWöZGRbXGURĝQLDQLDNDQD
OL]DFML :b ZRG]LH UR]SDGD VLÚ QDb MRQ\ 1D
LbLQQ\URG]DMMRQöZ
=DSLV] Z ]HV]\FLH Z]öU FKHPLF]Q\ W\FK
MRQöZ1LH]DSRPQLMRb]D]QDF]HQLXïDGXQNX
38 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

'RĂZLDGF]HQLH
*DOZDQL]DFMD
Uwaga'RĂZLDGF]HQLHGRZ\NRQDQLDZbV]NROHSRGQDG]RUHPQDXF]\FLHOD
'RGRĂZLDGF]HQLDSRWU]HEQ\MHVWVLDUF]DQ9,PLHG]L,,&X62ļQLHELHVNLSURV]HNNWöU\
PRĝQDRWU]\PDÊZbSUDFRZQLFKHPLF]QHM
Uwaga.6LDUF]DQ9,PLHG]L,,MHVWWUXFL]QÈ
'RV]NODQNLZOHMWURFKÚFLHSïHMZRG\5R]SXĂÊZbQLHMVLDUF]DQ9,PLHG]L,,
W\OHLOHZ\VWDUF]\DE\X]\VNDÊLQWHQV\ZQLHQLHELHVNLUR]WZöU
=DQXU]ZbZRG]LHPLHG]LDQÈEODV]NÚOXEJUXE\PLHG]LDQ\SU]HZöGSR]EDZLRQ\L]RODFML
QDbGïXJRĂFLRNRïRFP=bGUXJLHMVWURQ\ZïöĝGRQDF]\QLDVWDORZ\VSLQDF]
3RGïÈF]EODV]NÚOXEJUXE\SU]HZöGGRGRGDWQLHJRELHJXQDEDWHULL9DbVSLQDF]ļbGR
ELHJXQDXMHPQHJR
3RNLONXG]LHVLÚFLXVHNXQGDFK]REDF]\V]ĝHVSLQDF]SRNU\ïVLÚPLHG]LÈ$bFRVLÚVWDQLH
]bEODV]NÈ"

6FKHPDWJDOZDQL]DFML

6LDUF]DQ9,PLHG]L,,UR]SDGDVLÚZbZRG]LHQDbGRGDWQLHMRQ\&XLbXMHPQHMRQ\62ļ

'RGDWQLELHJXQEDWHULLķZ\V\VDĵHOHNWURQ\]bEODV]NLZLÚF]RVWDMÈZbQLHMMRQ\3U]HFKRG]ÈRQH
GRbUR]WZRUXZ]ERJDFDMÈFJRZbPLHGě
7\PF]DVHP]bGUXJLHMVWURQ\HOHNWURQ\SU]HPLHV]F]DMÈVLÚ]bEDWHULLGRVSLQDF]D=QDMGXMÈFHVLÚ
ZbSREOLĝXGRGDWQLHMRQ\PLHG]LRVLDGDMÈQDVSLQDF]XLbSU]\ïÈF]DMÈHOHNWURQ\VWDMÈFVLÚ]QRZX
DWRPDPLHOHNWU\F]QLHRERMÚWQ\PL
6LDUF]DQ9,PLHG]L,,MHVWSRWU]HEQ\SRWRDE\ZbUR]WZRU]H]DZV]H]QDMGRZDïDVLÚSHZQD
LORĂÊķ]DSDVRZ\FKĵMRQöZ$OHZbUH]XOWDFLHEDWHULDSU]HND]XMH]bGUXWXGRVSLQDF]DHOHNWURQ\
DbW\PF]DVHPMRQ\SU]HSï\ZDMÈSU]H]UR]WZöU:bVXPLHDWRP\SU]HPLHV]F]DMÈVLÚ]bMHGQHM
HOHNWURG\QDGUXJÈ
7HQSURFHVQD]\ZDVLÚJDOZDQL]DFMÈ:bWHQVSRVöESRNU\ZDVLÚUöĝQHFLDïDFLHQNÈZDUVWZÈ
PHWDOXSR]ïDFDVLÚSU]HGPLRW\DbWDNĝHSRNU\ZDF]ÚĂFLSRMD]GöZOXEPDV]\QFKURPHP
LbQLNOHP
 6 3UÈGHOHNWU\F]Q\ZJD]DFK
Q-RQL]DFMDSRZLHWU]D
'Rb F]ÚĂFL GRĂZLDGF]Hñ QDb WHM OHNFML EÚG]LHP\ Xĝ\ZDÊ PDV]\Q\
HOHNWURVWDW\F]QHM SDWU] ]GMÚFLH QD V  OXE JHQHUDWRUD 9DQ GH
*UDDIIDSDWU]]GMÚFLHRERN.DĝGH]bW\FKXU]ÈG]HñSR]ZDODRVLÈ
JQÈÊZ\VRNLHQDSLÚFLH

'RĂZLDGF]HQLH
-HĂOLZbV]NROHMHVWPDV]\QDHOHNWURVWDW\F]QDOXEJHQHUDWRU9DQGH
*UDDIID]DREVHUZXMMDNSRZVWDMÈLVNU\HOHNWU\F]QH
-HĂOLZV]NROHQLHPDV]WDNLHMPDV]\Q\PRĝHXGDFLVLÚQDHOHNWU\]RZDÊ
VZRMHFLDïRV]XUDMÈFQRJDPLSRbSRGïRG]H*G\GRWNQLHV]NDORU\IHUD
PLÚG]\WZRMÈUÚNÈDbNDORU\IHUHPSU]HVNRF]\QLHZLHONDLVNUD

3RZLHWU]HMHVWL]RODWRUHPSRQLHZDĝDWRP\]bNWöU\FKVLÚVNïDGD
VÈ RERMÚWQH HOHNWU\F]QLH Lb QLH PRJÈ SU]HQRVLÊ ïDGXQNX -HGQDN
SRGb ZSï\ZHP VLï HOHNWU\F]Q\FK RGb QLHNWöU\FK DWRPöZ OXE F]È
VWHF]HNRGU\ZDQHVÈHOHNWURQ\&]ÚĂÊbW\FKHOHNWURQöZSU]\ïÈF]D
VLÚGRbLQQ\FKDWRPöZ-DNZLHV]DWRPOXEF]ÈVWHF]NÚZbNWöU\P
EUDNXMH HOHNWURQöZ OXE Zb NWöU\P ]QDMGXMÈ VLÚ GRGDWNRZH HOHN
WURQ\QD]\ZDP\MRQHP=DWHPSRGbZSï\ZHPVLïHOHNWU\F]Q\FK
Zb SRZLHWU]X PRJÈ VLÚ WZRU]\Ê MRQ\ RUD] VZRERGQH HOHNWURQ\
0öZLP\ZWHG\ĝHSRZLHWU]HMHVW]MRQL]RZDQH

3UÈGHOHNWU\F]Q\ZJD]DFKWRXSRU]ÈGNRZDQ\UXFKMRQöZ
LHOHNWURQöZ

Q¿DUöZNLLĂZLHWOöZNL
3U]HSï\ZSUÈGXSU]H]]MRQL]RZDQ\JD]Z\NRU]\VWXMHP\ZbSUDNW\FH
8OLF]QH UHNODP\ QD]\ZDP\ F]DVHP QHRQDPL JG\ĝ ]EXGRZDQH ¿DUöZND]HĂZLHFÈF\P
VÈ ] ODPS QHRQRZ\FK : RGUöĝQLHQLX RG ]Z\Nï\FK ĝDUöZHN ZïöNQHP
 40 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

ZbNWöU\FKĂZLHFLUR]JU]DQHPHWDORZHZïöNQRZbODPSDFKQHRQR
Z\FKěUöGïHPĂZLDWïDMHVW]MRQL]RZDQ\JD]DMHGQ\P]Z\NRU]\
VW\ZDQ\FKGRWHJRJD]öZMHVWQHRQ
5öZQLHĝZĂZLHWOöZNDFKHQHUJLDSRFKRG]L]H]MRQL]RZDQHJRJD
]XķĂZLHFLĵRQMHGQDNZ\V\ïDMÈFQLHZLG]LDOQHGODRNDSURPLHQLR
ZDQLHQDGILROHWRZH¥FLDQNLĂZLHWOöZNLSRNU\WHVÈRGZHZQÈWU]
VSHFMDOQÈ VXEVWDQFMÈ NWöUD ļ SREXG]RQD W\P SURPLHQLRZDQLHP
ļĂZLHFLĂZLDWïHPZLG]LDOQ\P
2SUöF]ĂZLHWOöZHNZbNV]WDïFLHGïXJLFKUXUVWRVRZDQ\FKQSbZbV]NR
ïDFK GRVWÚSQH VÈ ĂZLHWOöZNL NRPSDNWRZH NWöUH PRĝQDb ZNUÚFDÊ
¥ZLHWOöZNL GRb]Z\NïHMRSUDZNLQDbĝDUöZNL1D]\ZDQHVÈRQHF]DVHPQLH]E\W
/DPSD/('ĝöïWHHOHPHQW\
SRSUDZQLHĝDUöZNDPLHQHUJRRV]F]ÚGQ\PL
3RGVWDZRZÈ SU]HZDJÈ ĂZLHWOöZHN QDG ĝDUöZNDPL MHVW OHSV]H
Z\NRU]\VWDQLH HQHUJLL ¥ZLHWOöZND GDMH W\OH VDPR ĂZLDWïD SU]\
PQLHM ZLÚFHM SLÚFLRNURWQLH PQLHMV]\P ]Xĝ\FLX HQHUJLL HOHNWU\F]
QHM7\SRZDĝDUöZND]DPLHQLDQDHQHUJLÚĂZLDWïDW\ONRRNRïR
HQHUJLLHOHNWU\F]QHMDĂZLHWOöZNDļbRNRïR
WRSRMHG\QF]HGLRG\
2EHFQLH FRUD] SRSXODUQLHMV]H VWDMÈ VLÚ MHV]F]H EDUG]LHM Z\GDMQH
ěUöGïD ĂZLDWïD ļ GLRG\ ĂZLHFÈFH /(' 2 LFK G]LDïDQLX GRZLHV]
VLÚZLÚFHMZV]NROHSRQDGSRGVWDZRZHM

Q0HWDORZHRVWU]H
'RĂZLDGF]HQLH
'RNXONLHOHNWURVNRSXSU]\PRFXMJZöěGěQSWDĂPÈNOHMÈFÈ
Uwaga.-HĂOLbNRU]\VWDV]]bHOHNWURVNRSXZïDVQHMNRQVWUXNFML
RSLVDQHJRQDbVbPRĝHV]]GMÈÊMHGQÈ]bNXOHNXPLHV]F]RQ\FK
QDbNRñFDFKGUXWX
1DïDGXMHOHNWURVNRS&]\UR]ïDGRZXMHVLÚRQV]\EFLHM
F]\ZROQLHMQLĝ]Z\NOH"

:b PHWDORZ\P FLHOH ïDGXQHN QLH UR]NïDGD VLÚ UöZQRPLHUQLH

:b RVWU]X ]QDMGXMH VLÚ JR QDMZLÚFHM 7DND GXĝD LORĂÊ ïDGXQNX
SRZRGXMH MRQL]DFMÚ SRZLHWU]D 'ODWHJR ïDGXQHN ķZ\Sï\ZDĵ
]bRVWU]D

Q:\ïDGRZDQLDDWPRVIHU\F]QH
EDUG]R
Z\VRNLH :LHV]ĝHSLRUXQ\WRLVNU\HOHNWU\F]QH6NÈGVLÚRQHELRUÈ"
QDSLÚFLH &KPXUDEXU]RZDVNïDGDVLÚ]bSDU\ZRGQHMNURSHOHNZRG\S\
ïöZ Lb NU\V]WDïNöZ ORGX 7H NURSOH Lb NU\V]WDïNL QLHXVWDQQLH SRUX
V]DMÈ VLÚ G]LÚNL NRQZHNFML Lb HOHNWU\]XMÈ VLÚ Zb Z\QLNX SRFLHUDQLD
RbVLHELH
3RGZSï\ZHPXMHPQHJR ']LÚNL WHPX Zb GROQHM F]ÚĂFL FKPXU\ JURPDG]L VLÚ ]Z\NOH ïDGX
ïDGXQNXFKPXU\SRZLHU]FKQLD QHNXMHPQ\DbZbJöUQHMļbGRGDWQL2GbVWURQ\]LHPLFKPXUDMHVW
]LHPLïDGXMHVLÚbGRGDWQLR QDïDGRZDQDb XMHPQLH Lb RGS\FKD XMHPQH ïDGXQNL Zb JïÈE ]LHPL
 3UÈGHOHNWU\F]Q\ZJD]DFK 41

3RZLHU]FKQLD]LHPLSRGFKPXUÈRUD]]QDMGXMÈFHVLÚQDQLHMRELHN
W\HOHNWU\]XMÈVLÚZLÚFGRGDWQLR-HVWWRSU]\NïDG]QDQHJRFLMXĝ
]MDZLVNDLQGXNFMLHOHNWURVWDW\F]QHM
:VNXWHN UöĝQLF\ GXĝ\FK ïDGXQNöZ R SU]HFLZQ\FK ]QDNDFK
PLÚG]\FKPXUÈDb]LHPLÈSRZVWDMHEDUG]RZ\VRNLHQDSLÚFLHNLO
NDG]LHVLÈWPLOLRQöZZROWöZLbSU]HSï\ZDSUÈGHOHNWU\F]Q\7DNLH
]MDZLVNRWRZ\ïDGRZDQLH DWPRVIHU\F]QHF]\OLSLRUXQ
,VNU\ HOHNWU\F]QH PRJÈ SU]HVNDNLZDÊ WDNĝH PLÚG]\ FKPXUDPL
RUD]ZHZQÈWU]FKPXU\

Q3LRUXQRFKURQ\
8GHU]HQLH SLRUXQD PRĝH VSRZRGRZDÊ ĂPLHUÊ L ]QLV]F]HQLD
&KURQLQDVSU]HGW\PSLRUXQRFKURQ]D]Z\F]DMRVWUR]DNRñF]RQ\
PHWDORZ\SUÚWZ\FHORZDQ\ZQLHERLSRïÈF]RQ\]]LHPLÈJUXE\P
SU]HZRGHP
3RGF]DV EXU]\ QD SLRUXQRFKURQLH ]ELHUD VLÚ ïDGXQHN HOHNWU\F]Q\
RbGXĝHMJÚVWRĂFLLQGXNRZDQ\SU]H]ïDGXQHNFKPXU\LQDVWÚSXMHF]Ú
ĂFLRZH Z\ïDGRZDQLH NWöUH LVWRWQLH QHXWUDOL]XMH QDïDGRZDQH HOHN
WU\F]QLHFKPXU\'ODWHJRSLRUXQZWRPLHMVFHQDMF]ÚĂFLHMQLHXGHU]D
5RODSLRUXQRFKURQXMHVWZLÚFSRGREQDGRUROLGRGDWNRZHJRSU]H
ZRGXZGRĂZLDGF]HQLXRSLVDQ\PQDV=DUöZQRZMHGQ\P 3LRUXQRFKURQ
MDNLZGUXJLPSU]\SDGNXSUÈGZ\ELHUDïDWZLHMV]ÈGURJÚ

Q=DFKRZDQLHZF]DVLHEXU]\
3LRUXQXGHU]D]Z\NOHZQDMZ\ĝV]HRELHNW\DWDNĝHZWDNLHSU]H]
NWöUH QDMïDWZLHM Sï\QLH SUÈG 0RNUH GU]HZR VSHïQLD ]Z\NOH RED
WHZDUXQNLGODWHJRWDNF]ÚVWRVWDMHVLÚFHOHPXGHU]HQLDSLRUXQD
1LJG\QLHQDOHĝ\FKURQLÊVLÚSU]HGEXU]ÈSRGGU]HZHPDQLZbSR
EOLĝXVïXSöZLLQQ\FKZ\VRNLFKRELHNWöZ
7DNĝH ZRGD GREU]H SU]HZRG]L SUÈG 1LH QDOHĝ\ ZLÚF Z F]DVLH
EXU]\SU]HE\ZDÊZZRG]LHDQLQDZRG]LH

Z historii
3LRUXQRFKURQMHVWZ\QDOD]NLHP%HQMDPLQD)UDQNOLQD>F]\WEHQGĝDPLQDIUDQNOLQD@
ĝ\MÈFHJRZb;9,,,ZDPHU\NDñVNLHJRXF]RQHJRLbERMRZQLNDRbQLHSRGOHJïRĂÊ
6WDQöZ=MHGQRF]RQ\FK7R)UDQNOLQRGNU\ïĝHSLRUXQPDQDWXUÚHOHNWU\F]QÈ
:F]HĂQLHMVÈG]RQRĝHMHVWWRHNVSOR]MDVXEVWDQFMLZ\EXFKRZHM
*HQLDOQ\XF]RQ\ĝ\ïODWDFRĂZLDGF]\RbGXĝ\PV]F]ÚĂFLXSU]\GRĂÊ
OHNNRP\ĂOQ\FKPHWRGDFKSURZDG]HQLDGRĂZLDGF]Hñ%DGDïRQSLRUXQ\
SXV]F]DMÈFODWDZFHZbF]DVLHEXU]\3LRUXQRFKURQQDZïDVQ\PGRPXZ\SRVDĝ\ï
ZbGRGDWNRZ\SU]HZöGSURZDG]ÈF\SUÈGHOHNWU\F]Q\GRSUDFRZQL
.LHG\ĂQD%RĝH1DURG]HQLH]DPLHU]Dï]DELÊLQG\NDZ\ïDGRZDQLHPHOHNWU\F]Q\P
*G\JRĂFLH]HV]OLVLÚQDWRQLHFRG]LHQQHZLGRZLVNR)UDQNOLQSU]H]QLHXZDJÚ
GRWNQÈïSU]\U]ÈGXLbVDP]RVWDïSRUDĝRQ\ïDGXQNLHPSU]H]QDF]RQ\PGOD
SWDND1DV]F]ÚĂFLHVNRñF]\ïRVLÚW\ONRQDXWUDFLHSU]\WRPQRĂFLķ¿RQDWDNVLÚ
SU]HUD]LïDĝHXVLïXMHPQLHSRZVWU]\PDÊRGGDOV]\FKHNVSHU\PHQWöZļSLVDï
SRWHPXF]RQ\ļDOHNZHVWLDHOHNWU\F]QRĂFLZbGDOV]\PFLÈJX]DFLHNDZLDPQLH
LbSRFLÈJDĵ
:b3ROVFHSLHUZV]\SLRUXQRFKURQ]DLQVWDORZDQRQDSROHFHQLHNUöOD6WDQLVïDZD
$XJXVWD3RQLDWRZVNLHJRQDb=DPNX.UöOHZVNLPZb:DUV]DZLH %HQMDPLQ)UDQNOLQ
 42 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

1LHNWöU]\VÈG]ÈĝHZF]DVLHEXU]\QDOHĝ\VLÚSRïRĝ\Ê&RSUDZGD
OHĝÈF QDMPQLHM Z\VWDMHP\ QDG ]LHPLÚ DOH SRMDZLD VLÚ LQQH QLH
EH]SLHF]HñVWZR*G\SLRUXQXGHU]\Z]LHPLÚSUÈGSRSï\QLHZH
ZV]\VWNLFK NLHUXQNDFK -HĂOL OHĝ\V] QD ]LHPL WZRMH PRNUH FLDïR
PRĝH RND]DÊ VLÚ OHSV]\P SU]HZRGQLNLHP QLĝ ]LHPLD ZLÚF SUÈG
SU]HSï\QLHSU]H]QLHMDNQDU\VD
$E\QLHZ\VWDZDÊSRQDGSR]LRPJUXQWXZDUWRSU]\NXFQÈÊDOH
QLHQDOHĝ\VLÚNïDĂÊ2F]\ZLĂFLHQDMOHSLHMVFKURQLÊVLÚZEXG\QNX
Z\SRVDĝRQ\PZSLRUXQRFKURQDOERZbVDPRFKRG]LH1DZHWMHĂOL
SLRUXQXGHU]\ZEXG\QHNSUÈGVSï\QLHGR]LHPL3RGREQLHJG\
SLRUXQWUDILZSRMD]GSUÈGVSï\QLHGR]LHPLSRVWDORZHMNDURVHULL
SDWU]U\VE

D E

&LHNDZRVWND
-XĝSU]HGbZLHNDPLĝHJODU]HREVHUZRZDOLĝHJG\ZbQRF\]EOLĝDVLÚEXU]D
ZbSREOLĝXNRñFöZHNPDV]WöZLbUHMSRMDZLDMÈVLÚWDMHPQLF]HEïÚNLWQHRJQLNL
1DbF]HĂÊVZRMHJRSDWURQDQD]ZDOLMHRJQLDPLĂZb(OPD7DNLHRJQLNLPRĝQD
F]DVHPREVHUZRZDÊWDNĝHQDbOÈG]LHQSZbSREOLĝXPHWDORZ\FKSU]HGPLRWöZ
QDbF]XENDFKZLHĝRUD]SU]\bVNU]\GïDFKVDPRORWX
3RF]ÈWNRZRQLHE\ïRRF]\ZLĂFLHV]DQVZ\MDĂQLHQLDSU]\F]\Q\WHJR]MDZLVND
-HGQDNSRbZ\NRQDQLXRVWDWQLHJRGRĂZLDGF]HQLDSHZQLHMXĝVLÚGRP\ĂODV]
VNÈGVLÚELRUÈRJQLHĂZ(OPD

3RGVXPRZDQLH
Q  3RGZSï\ZHPVLïHOHNWU\F]Q\FKZbJD]DFKWZRU]ÈVLÚMRQ\GRGDWQLHLbXMHPQH
Q  3UÈGHOHNWU\F]Q\ZJD]DFKWRXSRU]ÈGNRZDQ\UXFKMRQöZLHOHNWURQöZ
Q  ¥ZLHFHQLH]MRQL]RZDQHJRJD]XZ\NRU]\VWXMHP\ZbĂZLHWOöZNDFKLbREVHUZXMHP\
ZbEï\VNDZLFDFK
Q  3LRUXQ\WRZ\ïDGRZDQLDHOHNWU\F]QHSRPLÚG]\FKPXUDPLDb]LHPLÈ&KPXU\ïDGXMÈVLÚ
SU]H]WDUFLHDb]LHPLDļbSRGbZSï\ZHPïDGXQNXFKPXU\,VNU\HOHNWU\F]QHSU]HVNDNXMÈWDNĝH
SRPLÚG]\FKPXUDPLLbZHZQÈWU]FKPXU
Q  3LRUXQRFKURQïDJRG]LVNXWNLXGHU]HQLDSLRUXQDRGSURZDG]DMÈFïDGXQHNGRb]LHPL
Q  :bF]DVLHEXU]\QLHZROQRFKURQLÊVLÚSRGbGU]HZDPLLbVïXSDPLSU]HE\ZDÊZbZRG]LH
F]\QDbZRG]LHDQLNïDĂÊVLÚQDb]LHPL1DMOHSLHMVFKRZDÊVLÚZbEXG\QNX]DRSDWU]RQ\P
ZbSLRUXQRFKURQOXEZbVDPRFKRG]LHDbMHĂOLWRQLHPRĝOLZHļbSU]\NXFQÈÊ
 3UÈGHOHNWU\F]Q\ZJD]DFK 43

3\WDQLDL]DGDQLD 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

:\MDĂQLMQDbF]\PSROHJDSU]HSï\ZSUÈGX
HOHNWU\F]QHJRZSRZLHWU]X
 &]ÈVWHF]ND WOHQX 2 ]DZLHUD  SURWRQöZ
  1D SRGVWDZLH LQIRUPDFML ]DPLHV]F]R
Q\FK Z WDEHOL RERN REOLF] LOH ]ïRW\FK PRĝQD
]DRV]F]ÚG]LÊZF]DVLHKĂZLHFHQLDODPS\
Z NWöUHM ]DLQVWDORZDQR ĂZLHWOöZNÚ ]DPLDVW
SR  Z NDĝG\P DWRPLH L W\OH VDPR HOHN ĝDUöZNL
WURQöZ *G\ XWUDFL MHGHQ HOHNWURQ VWDMH VLÚ
MRQHP GRGDWQLP :\MDĂQLM Z MDNL VSRVöE Moc (przy tej samej
Cena 7UZDïRĂÊ
F]ÈVWHF]ND2PRĝHVWDÊVLÚbMRQHPXMHPQ\P LORĂFLĂZLDWïD

 2NUHĂO NWöUD ] ODPS G]LDïD QD ]DVDG]LH ¿DUöZND 100 W ]ï 1000 h
SRGREQHM GR ĂZLHFHQLD Eï\VNDZLF\ ĝDUöZND
F]\ĂZLHWOöZND
¥ZLHWOöZND 20 W ]ï 6000 h

 ’\ĝNÚ L ZLGHOHF SRïRĝRQR QD SRUFHODQR

Z\FK WDOHU]DFK L QDïDGRZDQR HOHNWU\F]QLH Cena energii elektrycznej: 50 gr za 1 kWh.
2NUHĂO NWöU\ ]H V]WXÊFöZ GïXĝHM ]DFKRZD
ïDGXQHN:\MDĂQLMGODF]HJR

'RĂZLDGF]HQLD
Wiatr elektryczny
Uwaga.'RĂZLDGF]HQLHGRZ\NRQDQLDZV]NROHSRGQDG]RUHP
QDXF]\FLHOD3RWU]HEQHVÈPDV]\QDHOHNWURVWDW\F]QDOXEJHQHUDWRU
9DQGH*UDDIIDNWöUHQDOHĝ\REVïXJLZDÊSU]HVWU]HJDMÈF]DVDG
EH]SLHF]HñVWZD
'RMHGQHJR]ELHJXQöZPDV]\Q\HOHNWURVWDW\F]QHMOXEbJHQHUDWRUD
9DQbGH*UDDIIDSRGïÈF]JZöěGě
:RGOHJïRĂFLNLONXFHQW\PHWUöZRGJZRěG]LD]DSDOĂZLHF]NÚLZ\FHOXM
JZöěGěZSïRPLHñ¥ZLHF]NÚ]DPRFXMZVWDW\ZLHOXEbQDbĂZLHF]QLNXQLH
WU]\PDMMHMZUÚNX
:ïÈF]PDV]\QÚ&RVLÚG]LHMH]SïRPLHQLHPĂZLHF]NL"

¥ZLHFÈFHSRZLHWU]H
Uwaga. 'RĂZLDGF]HQLHQDOHĝ\Z\NRQ\ZDÊSU]\PLQLPDOQ\PRĂZLHWOHQLX
'RVLDWNLJHQHUDWRUD9DQGH*UDDIIDOXENXONLPDV]\Q\HOHNWURVWDW\F]QHM]EOLĝZ\FHORZDQ\
ZbQLÈV]SLNXOHFSRïÈF]RQ\SU]HZRGHP]]LHPLÈ3RZLHWU]HZbSREOLĝXV]SLNXOFD]DF]QLHĂZLHFLÊ
:\MDĂQLMSU]\F]\Q\WHJRĂZLHFHQLD
7 1DSLÚFLHHOHNWU\F]QH
LbQDWÚĝHQLHSUÈGXHOHNWU\F]QHJR
Q:RGRVSDG\LbĝDUöZNL
&]\ZLHV]ĝHZb3ROVFH]QDMGXMHVLÚZRGRVSDGZ\ĝV]\RGbVï\QQHM
1LDJDU\"-HVWWR6LNODZDQDbSRWRNX5R]WRNDZb7DWUDFK1LDJDUDPD
bPZ\VRNRĂFLDb6LNODZDļDĝbbP-HGQDNZbNDĝGHMVHNXQG]LH
SU]H] 1LDJDUÚ SU]HSï\ZDb  P ZRG\ Db SU]H] 6LNODZÚ ļb W\O
NRbP
:\VRNRĂÊZRGRVSDGXWR]XSHïQLHFRLQQHJRQLĝLORĂÊZRG\SU]H
Sï\ZDMÈFHMSU]H]QLHJRZbFLÈJXVHNXQG\
1DSLÚFLH HOHNWU\F]QH SRPLÚG]\ SU]HZRGDPL GRFKRG]ÈF\PL
GRb ODPSNL QRFQHM Z\QRVLb b 9 :b Z\SDGNX UHIOHNWRUD GïXJLFK
ĂZLDWHï Zb VDPRFKRG]LH Z\QRVL RQR W\ONRb b 9 -HGQDN SU]H]
ODPSNÚ QRFQÈ Zb FLÈJX VHNXQG\ SU]HSï\ZD ïDGXQHN HOHNWU\F]Q\
UöZQ\W\ONRb&DbSU]H]UHIOHNWRUVDPRFKRGRZ\ļbDĝbb&
1DSLÚFLHWR]XSHïQLHFRLQQHJRQLĝLORĂÊïDGXQNXSU]HSï\ZDMÈFHJR
SU]H]ĝDUöZNÚZbFLÈJXVHNXQG\
*G\ SRUöZQDP\ SUÈG HOHNWU\F]Q\ F]\OL SU]HSï\Z ïDGXQNöZ
HOHNWU\F]Q\FK ]b SU]HSï\ZHP ZRG\ SU]H] ZRGRVSDG QDSLÚFLX
RGSRZLDGDZ\VRNRĂÊZRGRVSDGX1DWRPLDVWLORĂÊZRG\SU]HSï\
ZDMÈFHMZFLÈJXVHNXQG\RGSRZLDGDLQQHMZLHONRĂFLļQDWÚĝHQLX
SUÈGX

QDSLÚFLH

1DSLÚFLHHOHNWU\F]QH
RGSRZLDGDZ\VRNRĂFL QDWÚĝHQLH
ZRGRVSDGXb'ODWHJRPöZLP\
ķZ\VRNLHQDSLÚFLHĵDbQLH
ķGXĝHQDSLÚFLHĵ
 1DSLÚFLHHOHNWU\F]QHLbQDWÚĝHQLHSUÈGXHOHNWU\F]QHJR 45

Q1DSLÚFLHHOHNWU\F]QH
*G\ĝDUöZNÚSRGïÈF]\P\GRbEDWHULLHQHUJLDHOHNWU\F]QD]PLHQLD
VLÚZbHQHUJLÚĂZLDWïDHQHUJLÚSURPLHQLRZDQLDFLHSOQHJRLbHQHUJLÚ
ZHZQÚWU]QÈ,PZLÚNV]\ïDGXQHNSU]HSï\QLHW\PZLÚFHMHQHUJLL
X]\VNDP\
:b SU]\SDGNX RNUÈJïHJR RJQLZD MDN QD ]GMÚFLX RERN QDb NDĝG\
ïDGXQHNb&SU]\SDGDb-HQHUJLL0öZLP\ĝHQDSLÚFLHPLÚG]\
ELHJXQDPLRJQLZDZ\QRVLbļ- F]\OLNUöWNRb9bZROWD
&

1DSLÚFLHHOHNWU\F]QHPLÚG]\GZRPDSXQNWDPLREZRGX
RNUHĂODLORĂÊHQHUJLLHOHNWU\F]QHMNWöUD]PLHQLVLÚZLQQH :V]\VWNLHWHRJQLZDPDMÈ
URG]DMHHQHUJLLJG\PLÚG]\W\PLSXQNWDPLSU]HSï\QLH MHGQDNRZHQDSLÚFLH9
ïDGXQHNMHGQRVWNRZ\F]\OLb&

-HGQRVWNÈQDSLÚFLDMHVWwolt b9b b ļ- 

&
3U]\NïDGb  *G\ SU]H] JU]DïNÚ SU]HSï\QÈï ïDGXQHNb b & ZöZ
F]DVb-HQHUJLLHOHNWU\F]QHM]PLHQLïRVLÚZbHQHUJLÚZHZQÚWU]QÈ
Lb HQHUJLÚ SURPLHQLRZDQLD FLHSOQHJR 'Rb MDNLHJR QDSLÚFLD SRGïÈ
F]RQRJU]DïNÚ"
6NRUR QDb b & SU]\SDGDb  - HQHUJLL WR QDb b & SU]\SDGDb  -
1DSLÚFLHZ\QRVLïRZLÚFbļ- F]\OLbb9
&
2GSRZLHGě*U]DïNÚSRGïÈF]RQRGRQDSLÚFLDbb9
’DGXQHN HOHNWU\F]Q\ R]QDF]DP\ OLWHUÈ q Db QDSLÚFLH ļ OLWHUÈ U
3U]\NïDGbSRND]XMHĝHQDSLÚFLHPRĝQDREOLF]DÊ]HZ]RUX

HQHUJLD E
QDSLÚFLH  8b —
ïDGXQHN q

3U]\NïDGb¿DUöZNDODWDUNL]DVLODQDMHVWQDSLÚFLHPbb9,OHHQHU
JLLHOHNWU\F]QHM]Xĝ\MHJG\SU]HSï\QLHSU]H]QLÈïDGXQHNbb&"

6SRVöE,
3RGDQHQDSLÚFLHR]QDF]DĝHSU]\bïDGXQNXbb&ĝDUöZND]Xĝ\ZD
-HQHUJLLHOHNWU\F]QHM3U]\bïDGXQNXbb&HQHUJLDMHVWbUD]\
ZLÚNV]DZ\QRVLbZLÚFĿb- b-

6SRVöE,,
:]öU
E
U —
q
SU]HNV]WDïFDP\GRSRVWDFL
E U Ŀq
3RGVWDZLDP\GDQH
E 9Ŀ&  ļ- Ŀ& -
&

2GSRZLHGě¿DUöZND]Xĝ\MHb-HQHUJLLHOHNWU\F]QHM
46 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\
mZLF]HQLH-DNLH
MHVWQDWÚĝHQLHSUÈGX
Sï\QÈFHJRSU]H]ĝDUöZNL
ODPSNLQRFQHMLbUHIOHNWRUD
VDPRFKRGRZHJRRbNWöU\FK
E\ïDPRZDQDSRF]ÈWNX
OHNFML"
7DNLïDGXQHNSU]HSï\ZDZFLÈJXVĮ
1C
Q1DWÚĝHQLHSUÈGX
1DSLÚFLH HOHNWU\F]QH QLH MHVW MHG\QÈ ZLHONRĂFLÈ SR]ZDODMÈFÈ
RSLV\ZDÊ ]MDZLVND HOHNWU\F]QH 5öZQLH ZDĝQ\P SRMÚFLHP MHVW
QDWÚĝHQLHSUÈGX
1DWÚĝHQLHSUÈGXHOHNWU\F]QHJRWRZLHONRĂÊRNUHĂODMÈFD
LORĂÊïDGXQNXHOHNWU\F]QHJRSU]HSï\ZDMÈFHJRZbFLÈJX
VHNXQG\SU]H]RNUHĂORQHPLHMVFHZbREZRG]LH
3U]\NïDG  2EOLF] QDWÚĝHQLH SUÈGX HOHNWU\F]QHJR Sï\QÈFHJR
SU]H] ĝDUöZNÚ Zb UHIOHNWRU]H VDPRFKRGRZ\P MHĂOL Z FLÈJX b V
SU]HSï\QÈïSU]H]QLÈïDGXQHN&
6NRUR SU]H] ĝDUöZNÚ Z UHIOHNWRU]H VDPRFKRGRZ\P Z FLÈJX  V
SU]HSï\QÈïïDGXQHN&WRR]QDF]DĝHQDVSU]\SDGDïDGXQHN
b& &3UÈGPDZLÚFQDWÚĝHQLH — &
s
&
2GSRZLHGě3U]H]ĝDUöZNÚSï\QLHSUÈGRQDWÚĝHQLX —
s
1C
1C
1C
1C
1C
ĮDZLÚFWDNLïDGXQHNSU]HSï\ZDZFLÈJXV
= SU]\NïDGX  Z\QLND ĝH DE\ REOLF]\Ê QDWÚĝHQLH SUÈGX G]LH
OLP\ SU]HSï\ZDMÈF\ ïDGXQHN SU]H] F]DV Z NWöU\P WHQ ïDGXQHN
SU]HSï\ZDï 1DWÚĝHQLH SUÈGX R]QDF]DP\ OLWHUÈ I PRĝHP\ ZLÚF
]DSLVDÊZ]öU
-HGQRVWNÈQDWÚĝHQLDSUÈGXMHVW]DWHPNXORPEQDVHNXQGÚ—
s
& 
7D
MHGQRVWNDPDVSHFMDOQÈQD]ZÚDPSHULR]QDF]DQDMHVWOLWHUÈb$

1D]ZD DPSHU SRFKRG]L RG QD]ZLVND IUDQFXVNLHJR XF]RQHJR

$QGUé0DULH$PSèUHijDF]\WDQGrePDriDPSHUDNWöU\SU]\F]\
QLïVLÚPLQGRUR]ZRMXQDXNLRHOHNWU\F]QRĂFL
 1DSLÚFLHHOHNWU\F]QHLbQDWÚĝHQLHSUÈGXHOHNWU\F]QHJR 47

1DSLÚFLHLQDWÚĝHQLHZRNöïQDV
1DMZ\ĝV]HLbQDMQLĝV]HZDUWRĂFLQDSLÚFLD]bNWöU\PLPDP\QDbFRG]LHñ
GRbF]\QLHQLDUöĝQLÈVLÚNLONDVHWW\VLÚF\UD]\:bSU]\SDGNXQDWÚĝHQLD
U
UöĝQLFHVÈMHV]F]HZLÚNV]H
1 MV

OLQLDZ\VRNLHJRQDSLÚFLD
QDSLÚFLH9
QDWÚĝHQLH$

100 kV

10 kV
HOHNWURZö]
QDSLÚFLH9
QDWÚĝHQLH$

1 kV ZÚJRU]HOHNWU\F]Q\
QDSLÚFLH9
QDWÚĝHQLH$

SUDOND
ODPSNDQRFQD DXWRPDW\F]QD
QDSLÚFLH9 QDSLÚFLH9
100 V QDWÚĝHQLH$ QDWÚĝHQLH$

10 V
telefon
QDSLÚFLH9
QDWÚĝHQLHP$
ODWDUNDQDEDWHULH
QDSLÚFLH9
QDWÚĝHQLH$

0,01 mA 0,1 mA 1A 10 A 100 A 1 kA I

 48 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

3RGVXPRZDQLH
Q  1DSLÚFLHPLÚG]\GZRPDSXQNWDPLREZRGXRNUHĂODLOHHQHUJLLHOHNWU\F]QHM]PLHQLVLÚZbLQQH
URG]DMHHQHUJLLJG\PLÚG]\W\PLSXQNWDPLSU]HSï\QLHïDGXQHNMHGQRVWNRZ\F]\OL&
 - 
Q  -HGQRVWNÈQDSLÚFLDMHVWZROW 9  —
& 
Q  1DWÚĝHQLHSUÈGXHOHNWU\F]QHJRWRZLHONRĂÊRNUHĂODMÈFDLORĂÊïDGXQNXHOHNWU\F]QHJR
SU]HSï\ZDMÈFHJRZFLÈJXVHNXQG\SU]H]RNUHĂORQHPLHMVFHZREZRG]LH

Q  -HGQRVWNÈQDWÚĝHQLDMHVWDPSHU $ — 
& 3UÈGRQDWÚĝHQLX$Sï\QLHZWHG\JG\
s
ZbFLÈJXVHNXQG\SU]H]RNUHĂORQHPLHMVFHZREZRG]LHGRNïDGQLHMSU]H]SU]HNUöM
SRSU]HF]Q\SU]HZRGQLNDZW\PREZRG]LHSU]HSï\ZDïDGXQHN&
Q  -HĂOLSRUöZQDP\SUÈGHOHNWU\F]Q\]SU]HSï\ZHPZRG\QDSLÚFLXRGSRZLDGDUöĝQLFD
SR]LRPöZDQDWÚĝHQLXļLORĂÊZRG\SU]HSï\ZDMÈFHMZFLÈJXVHNXQG\

3\WDQLDL]DGDQLD 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

 :RGRVSDG 1LDJDUD PD Z\VRNRĂÊ  P

Db ZRGRVSDG :LNWRULL  P -HGQDN SU]H]
SLHUZV]\]QLFKZFLÈJXVHNXQG\SU]HSï\ZD
PZRG\DSU]H]GUXJLP2NUHĂO
3U]HF]\WDMWHNVWZbUDPFH
3RMHPQRĂÊDNXPXODWRUDF]\OLPDNV\PDOQ\
ïDGXQHNMDNLPRĝQDZQLP]JURPDG]LÊ
NWöU\]QLFKPDZLÚNV]HķQDWÚĝHQLHSU]HSï\
ZXZRG\ĵDNWöU\ļZ\ĝV]HķQDSLÚFLHĵ
*U]DïNDSUDFXMÈFDSRGbQDSLÚFLHPbb9SU]H
NV]WDïFLïDb  - HQHUJLL HOHNWU\F]QHM Zb HQHU
JLÚ ZHZQÚWU]QÈ Lb HQHUJLÚ SURPLHQLRZDQLD
FLHSOQHJR 2EOLF] ïDGXQHN NWöU\ SU]HSï\QÈï
SU]H]WÚJU]DïNÚ
Z\UDĝDVLÚ]Z\NOHZDPSHURJRG]LQDFK$K
7DMHGQRVWNDR]QDF]DïDGXQHNNWöU\MHVWSU]H
QRV]RQ\SU]H]SUÈGRQDWÚĝHQLX$ZbFLÈJX
JRG]LQ\3DPLÚWDMÈFĝHJRG]LQDWRV
ïDWZR]DPLHQLÊWÚMHGQRVWNÚQDNXORPE\
$K $ĿK $ĿV &
3HZLHQ VDPRFKöG PD DNXPXODWRU Rb SRMHP
QRĂFL$K
 2EOLF] HQHUJLÚ HOHNWU\F]QÈ ]Xĝ\WÈ SU]H] D3U]H]ZïÈF]RQHĂZLDWïDSR]\F\MQHbZV]\VW
ZLHUWDUNÚ ]DVLODQÈ ] DNXPXODWRUD R QDSLÚFLX NLH ïÈF]QLH Sï\QLH SUÈG Rb QDWÚĝHQLX b $
9MHĝHOLSU]HSï\QLHSU]H]QLÈïDGXQHN& 2EOLF] SR LOX JRG]LQDFK UR]ïDGXMH VLÚ DNX
PXODWRU MHĂOL NLHURZFD Z\VLDGDMÈF ]DSRPQL
 2EOLF] QDWÚĝHQLH SUÈGX Zb QDVWÚSXMÈF\FK Z\ïÈF]\ÊĂZLDWïD
V\WXDFMDFK E5R]UXV]QLNG]LDïDïSU]H]VZbW\PF]DVLH
D SU]H] VLOQLN RGNXU]DF]D Zb FLÈJX  V SU]H Sï\QÈï SU]H] QLHJR SUÈG Rb QDWÚĝHQLX  $
Sï\QÈïïDGXQHN& 2EOLF]MDNLSURFHQWïDGXQNX]JURPDG]RQHJR
ESU]H]GLRGÚĂZLHFÈFÈZbFLÈJXPLQXW\SU]H ZbDNXPXODWRU]H]Xĝ\ïUR]UXV]QLN
Sï\QÈïïDGXQHN&

 2EOLF] ïDGXQHN MDNL SU]HSï\QLH SU]H]

REZöGZbF]DVLHtSU]\QDWÚĝHQLXI
D t VIb P$
E t VIb P$
 8 3UDFDLPRFSUÈGX
HOHNWU\F]QHJR
Q3U]HPLDQ\HQHUJLLHOHNWU\F]QHM &LHNDZRVWND
3U]HSï\Z SUÈGX HOHNWU\F]QHJR SU]H] SU]HZöG SRZRGXMH MHJR
=Z\NOHQDMZLÚFHMHQHUJLL
UR]JU]HZDQLH 7R ]MDZLVNR Z\NRU]\VWXMHP\ Zb JU]HMQLNDFK HOHN
SRWU]HEDQDbRJU]HZDQLH
WU\F]Q\FK L JU]DïNDFK Db WDNĝH Zb ĝDUöZFH ļb MHM ZïöNQR ĂZLHFL
3RUöZQDMP\
SRQLHZDĝSRGbZSï\ZHPSU]HSï\ZXSUÈGXUR]JU]HZDVLÚGRbZ\ ľbDE\Z\SHïQLÊSRNöM
VRNLHMWHPSHUDWXU\ WUXGQ\PGRbZ\WU]\PDQLD
6SUöEXMP\ SU]\MU]HÊ VLÚ WHPX ]MDZLVNX Zb VNDOL DWRPRZHM -DN KDïDVHPZ\VWDUF]\ZïÈF]\Ê
ZLHV]]bNODV\VLöGPHMMRQ\PHWDOXWZRU]ÈUHJXODUQÈVLHÊNU\VWD JïRĂQLNLRbPRF\b:
OLF]QÈ 1LH VSRF]\ZDMÈ MHGQDN DOH GUJDMÈ Db LFK GUJDQLD VÈ W\P ľbDE\WHQVDPSRNöM
V]\EV]HLPZ\ĝV]DMHVWWHPSHUDWXUD3U]HPLHV]F]DMÈFHVLÚZSU]H RĂZLHWOLÊZ\VWDUF]È
ZRG]LHHOHNWURQ\]GHU]DMÈVLÚ]bMRQDPLPHWDOXFRVSUDZLDĝHWH ĂZLHWOöZNLRbPRF\b:
MRQ\]DF]\QDMÈGUJDÊV]\EFLHM6]\EV]\UXFKMRQöZR]QDF]DZ\ĝ ľbDE\WHQSRNöMRJU]DÊ
V]ÈWHPSHUDWXUÚ&KRÊHOHNWURQRGGDMHVZRMÈHQHUJLÚNLQHW\F]QÈ Zb]LPLHSRWU]HEDSLHF\ND
MRQRP PHWDOX V]\ENR ]b SRZURWHP VLÚ UR]SÚG]D SRG ZSï\ZHP RbPRF\b:
VLï\HOHNWU\F]QHM1DVWÚSQLH]GHU]DVLÚ]bNROHMQ\PDWRPHP]QR
ZXVLÚUR]SÚG]DLbWDNGDOHM
:b QDVWÚSQ\P UR]G]LDOH SRZLHP\ Rb ]DVDG]LH G]LDïDQLD VLOQLND
HOHNWU\F]QHJRZbNWöU\PHQHUJLDHOHNWU\F]QDb]DPLHQLDVLÚZbHQHU
JLÚPHFKDQLF]QÈ

(QHUJLDHOHNWU\F]QDPRĝH]DPLHQLDÊVLÚZHQHUJLÚ
ZHZQÚWU]QÈHQHUJLÚSURPLHQLRZDQLDĂZLDWïRHQHUJLÚ
PHFKDQLF]QÈOXELQQHIRUP\HQHUJLL

Q2EOLF]DQLHHQHUJLL
: SU]\NïDG]LH  QD V  REOLF]DOLĂP\ LOH HQHUJLL HOHNWU\F]QHM
]Xĝ\MHĝDUöZND]DVLODQDQDSLÚFLHP9JG\SU]HSï\QLHSU]H]QLÈ
ïDGXQHN&3U]\SRPQLMP\UR]ZLÈ]DQLH
3RGDQHQDSLÚFLHR]QDF]DĝHSU]\ïDGXQNX&ĝDUöZND]Xĝ\ZD
-HQHUJLLHOHNWU\F]QHM3U]\ïDGXQNX&HQHUJLDMHVWUD]\
ZLÚNV]DZ\QRVLZLÚFĿ- -
50 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\
&LHNDZRVWND
:]öUQDbSUDFÚSUÈGX
HOHNWU\F]QHJRE\ZD
QD]\ZDQ\ĝDUWREOLZLH
Z]RUHPZöMWD&]\
GRP\ĂODV]VLÚGODF]HJR"
0RFHHOHNWU\F]QHGXĝHLPDïH
-HGHQHOHNWURZö]PDWDNÈPRFMDNSöïELOLRQD]HJDUNöZ
]HJDUHNHOHNWURQLF]Q\
1,5 +W
1 +W 10 +W
*G\XU]ÈG]HQLHHOHNWU\F]QH]DPLHQLDHQHUJLÚHOHNWU\F]QÈZbLQQH
IRUP\ HQHUJLL PöZLP\ WDNĝH ĝH SUÈG HOHNWU\F]Q\ Z\NRQXMH
SUDFÚ7DSUDFDMHVWUöZQDSU]HWZRU]RQHMHQHUJLL
3UDFÚSUÈGXHOHNWU\F]QHJRREOLF]DP\PQRĝÈFQDSLÚFLH
SU]H]ïDGXQHNNWöU\SU]HSï\QÈï
SUDFDSUÈGX QDSLÚFLHĿïDGXQHN W UĿq
6SUDZGěP\MHGQRVWNL 
3U]\NïDG3U]H]UR]UXV]QLNVDPRFKRGRZ\]DVLODQ\QDSLÚFLHP
9SU]H]VSï\QÈïSUÈGRbQDWÚĝHQLX$2EOLF]SUDFÚbSUÈGX
HOHNWU\F]QHJRZUR]UXV]QLNX
1DWÚĝHQLH$R]QDF]DĝHZFLÈJXVHNXQG\SU]H]UR]UXV]QLN
SU]HSï\ZDï ïDGXQHN  & : FLÈJX  V SU]HSï\QÈï ZLÚF SU]H]
QLHJRïDGXQHN&
1DSLÚFLH9R]QDF]DĝHQDNDĝG\NXORPESU]HSï\ZDMÈF\SU]H]
VLOQLNSU]\SDGD-’ÈF]QDSUDFDE\ïDZLÚFUöZQD
Ŀ- -
2GSRZLHGě3UÈGHOHNWU\F]Q\Sï\QÈF\SU]H]UR]UXV]QLNZ\NRQDï
SUDFÚ-
3UDFÚSUÈGXHOHNWU\F]QHJRPRĝQDZLÚFREOLF]\ÊPQRĝÈFQDSLÚFLH
SU]H]QDWÚĝHQLHLbF]DVSU]HSï\ZXSUÈGX
SUDFDSUÈGX QDSLÚFLHĿQDWÚĝHQLHĿF]DV W UĿIĿt
ODWDUNDQDEDWHULH
2W
VïXFKDZNL
6 mW
GLRGDĂZLHFÈFD
1,5 mW
MP3
80 mW
100 +W 1 mW 10 mW 100 mW 1W
 3UDFDLPRFSUÈGXHOHNWU\F]QHJR 51

Q0RFSUÈGXHOHNWU\F]QHJR
-DN ZLHV] ] NODV\ VLöGPHM PRF WR ZLHONRĂÊ RNUHĂODMÈFD V]\ENRĂÊ
Z\NRQDQLD SUDF\ 0RF REOLF]DP\ G]LHOÈF SUDFÚ SU]H] F]DV MHM
Z\NRQDQLD

0RFSUÈGXHOHNWU\F]QHJRREOLF]DP\PQRĝÈFQDSLÚFLH
SU]H]QDWÚĝHQLH

PRF QDSLÚFLHĿQDWÚĝHQLH P UĿI

-DN MXĝ ZLHV] MHGQRVWNÈ PRF\ MHVW ZDW 3U]HNRQDMP\ VLÚ ĝH WÚ
MHGQRVWNÚRWU]\PXMHP\WDNĝH]RVWDWQLHJRZ]RUX
J C J
V$A = C $ s = s = W
3U]\NïDG1DĝDUöZFHQDSLVDQRķ9:ĵ2EOLF]QDWÚĝHQLH
SUÈGXNWöU\SU]HSï\QLHSU]H]WÚĝDUöZNÚJG\]DVLOLP\MÈQDSLÚ
FLHP]QDPLRQRZ\PF]\OLSRGDQ\PQDĝDUöZFH
6SRVöE,
0RF:WRQDSLÚFLH9SRPQRĝRQHSU]H]V]XNDQHQDWÚĝHQLH
SUÈGX']LDïDQLHPRGZURWQ\PGRPQRĝHQLDMHVWG]LHOHQLHZLÚF

WHOHZL]RU/&'
300 W

F]DMQLNHOHNWU\F]Q\ WUDPZDM
2 kW 90 kW

PRFQDĂZLHWOöZND
20 W

HOHNWURZö]
750 kW

10 W 100 W 1 kW 10 kW 100 kW 1 MW 10 MW
52 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

6SRVöE,,
:]öUP UĿISU]HNV]WDïFDP\GRSRVWDFL
I —P
U
1W
VWÈG I = 3, 5 V . 0, 29 A

2GSRZLHGě3U]H]ĝDUöZNÚSU]HSï\QLHSUÈGRQDWÚĝHQLX$

3U]\NïDG  3U]H] ĝDUöZNÚ SRGïÈF]RQÈ GR VLHFL HOHNWU\F]QHM

RbQDSLÚFLX9Sï\QLHSUÈGRQDWÚĝHQLX$,OH]DSïDFLP\]D
HQHUJLÚ SRWU]HEQÈ QD  K Xĝ\WNRZDQLD WHM ĝDUöZNL MHĂOL  N:K
HQHUJLLHOHNWU\F]QHMNRV]WXMHJU"
'DQH 6]XNDQH
8  9 NRV]WHQHUJLLHOHNWU\F]QHM "
, $
N:KNRV]WXMHJU
( : 8Ŀ,ĿW
E 9Ŀ$ĿK :ĿK N:ĿK N:K
2SïDWD
ĿJU ]ï
2GSRZLHGě=DWÚHQHUJLÚ]DSïDFLP\]ï

3U]\NïDG3LHNDUQLNHOHNWU\F]Q\]Xĝ\ïN:KHQHUJLLHOHNWU\F]
QHM:\UDěWÚHQHUJLÚZGĝXODFK
N: :
K ĿV V
N:K :ĿV -
N:K Ŀ- -
2GSRZLHGě 3LHNDUQLN ]Xĝ\ï    - F]\OL  0- HQHUJLL
HOHNWU\F]QHM

3RGVXPRZDQLH
Q  3UDFÚSUÈGXHOHNWU\F]QHJRPRĝQDREOLF]\ÊPQRĝÈFQDSLÚFLHSU]H]QDWÚĝHQLHLbF]DV
SU]HSï\ZXSUÈGX
: 8Ŀ,ĿW
Q  0RFSUÈGXHOHNWU\F]QHJRREOLF]DP\PQRĝÈFQDSLÚFLHSU]H]QDWÚĝHQLH3 8Ŀ,
Q  ,ORĂÊ]Xĝ\WHMHQHUJLLHOHNWU\F]QHM]Z\F]DMRZRZ\UDĝDP\ZNLORZDWRJRG]LQDFK
bN:Kb b- 0-
 3UDFDLPRFSUÈGXHOHNWU\F]QHJR 53

3\WDQLDL]DGDQLD 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

2EOLF]PRF G LOH WU]HED ]DSïDFLÊ ]D ]Xĝ\WÈ HQHUJLÚ HOHN

D ĝDUöZNL ĂZLDWHï SRVWRMRZ\FK Z VDPRFKR WU\F]QÈSRJU]DN:K
G]LHU 9I $
ESRMHG\QF]HJRVLOQLNDHOHNWURZR]X   1DSLÚFLH PLÚG]\ NXONÈ QDïDGRZDQH
U 9I $ JR HOHNWURVNRSX Db ]LHPLÈ Z\QRVLb 9
1D NXOFH ]JURPDG]Lï VLÚ ïDGXQHN R ZDUWRĂFL
2EOLF]QDWÚĝHQLHSUÈGXSï\QÈFHJRSU]H] ļ& 2EOLF] HQHUJLÚ MDNÈ PRĝH SU]HND]DÊ
D ĝDUöZNÚ ĂZLDWHï VWRSX Z VDPRFKRG]LH WZRMHPX FLDïX NXOND JG\ GRWNQLHV] MHM UÚNÈ
b:9 =Dïöĝ ĝH PLÚG]\ WZRLP FLDïHP Db ]LHPLÈ QLH
EĝDUöZNÚVLHFLRZÈ9RPRF\:
:ÚJRU]HOHNWU\F]Q\PRĝHSRUD]LÊSUÈGHP
RQDWÚĝHQLXb$SRGQDSLÚFLHP9'UÚWZD
Z\WZDU]D QLĝV]H QDSLÚFLH W\ONR  9 DOH
PRĝHSRUD]LÊSUÈGHPRQDWÚĝHQLX$8VWDO
NWöUD]U\EPDZLÚNV]ÈPRF
'RVLHFL9SRGïÈF]RQRQDJRG]LQÚJU]HM
QLNHOHNWU\F]Q\3ï\QÈïSU]H]QLHJRSUÈGRbQD
WÚĝHQLX$2EOLF] U 9
PD QDSLÚFLD:\MDĂQLMGODF]HJRWDNRJURPQH
QDSLÚFLHQLHMHVWV]NRGOLZHGODF]ïRZLHNDSRG
F]DVJG\GRWNQLÚFLHNDEODSRGbQDSLÚFLHP]DOH
GZLHb9PRĝHVLÚVNRñF]\ÊQDZHWĂPLHUFLÈ
  ,OH NRV]WXMH SLRUXQ" 3LRUXQ\ ELMÈ EH]
SïDWQLHDOHPRĝHV]REOLF]\ÊLOHNRV]WXMHWDND
VDPDLORĂÊHQHUJLLHOHNWU\F]QHM
'DQHSLRUXQD
I $
DïDGXQHNMDNLSU]HSï\QÈïSU]H]JU]HMQLN t V
EPRFJU]HMQLND &HQDHQHUJLLJU]DN:K
F R LOH GĝXOL Z]URVïD HQHUJLD ZHZQÚWU]QD
JU]HMQLNDLMHJRRWRF]HQLD
9 3RPLDUQDSLÚFLDLQDWÚĝHQLD
:\]QDF]DQLHPRF\
QMierniki
'RbSRPLDUXQDSLÚFLDHOHNWU\F]QHJRLbQDWÚĝHQLDSUÈGXHOHNWU\F]
QHJR VïXĝÈ VSHFMDOQH SU]\U]ÈG\ ļb ZROWRPLHU]H Lb DPSHURPLHU]H
1LHNWöUH ]b QLFK PDMÈ ZVND]öZNÚ SRND]XMÈFÈ Z\QLN SRPLDUX
QDbVNDOLDbLQQHZ\ĂZLHWODMÈZ\QLNZbSRVWDFLF\IU
$E\ SUDZLGïRZR GRNRQ\ZDÊ SRPLDUöZ Lb QLH XV]NRG]LÊ SU]\
U]ÈGX SRVWÚSXM ]DZV]H ]JRGQLH ]H ZVND]öZNDPL QDXF]\FLHOD
Lb]bLQVWUXNFMÈREVïXJL
:ROWRPLHU]LbDPSHURPLHU]SU]HGVWDZLDP\QDbVFKHPDWDFK]DbSR
PRFÈ NöïND ]b OLWHUÈ 9 OXE $ &]ÚVWR SU]\ V\PEROX ]QDMGXMÈ VLÚ
R]QDF]HQLDķĵLķļĵZVND]XMÈFHMDNSRGïÈF]\ÊPLHUQLN

'RĂZLDGF]HQLH
6\PEROZROWRPLHU]D
=EXGXMREZöG
SU]HGVWDZLRQ\
QDVFKHPDFLH
=ZUöÊXZDJÚQD 6\PERODPSHURPLHU]D
R]QDF]HQLDķĵLbķļĵ
QDPLHUQLNX
2GF]\WDMQDSLÚFLH
QDbZROWRPLHU]X
:ROWRPLHU]

Q3RPLDUQDSLÚFLD
'Rb SRPLDUX QDSLÚFLD VïXĝ\ ZROWRPLHU] 8ĝ\ZDMÈF JR PXVLV] SD
PLÚWDÊĝHQDSLÚFLHPLHU]\P\PLÚG]\GZRPDSXQNWDPLREZRGX
3U]HZRG\ SRGïÈF]RQH GRb ZROWRPLHU]D ]Z\NOH NXSXMH VLÚ MH
ZbNRPSOHFLH]bSU]\U]ÈGHPSRZLQQ\GRW\NDÊW\FKSXQNWöZ1LH
WU]HEDZLÚFQLF]HJRUR]ïÈF]DÊZbREZRG]LHDE\]PLHU]\ÊQDSLÚFLH
SRPLÚG]\GZRPDSXQNWDPL
 3RPLDUQDSLÚFLDLQDWÚĝHQLD:\]QDF]DQLHPRF\ 55

Q3RPLDUQDWÚĝHQLD

'RĂZLDGF]HQLH
=EXGXMREZöGZHGïXJVFKHPDWX
SU]HGVWDZLRQHJRQDU\VXQNX
2GF]\WDMQDWÚĝHQLHSUÈGX
3RGDMQLHSHZQRĂÊSRPLDUX

:bRGUöĝQLHQLXRGQDSLÚFLDQDWÚĝHQLHSUÈGXRGQRVLVLÚGRMHGQH
JRPLHMVFDZbREZRG]LH2NUHĂODZLHONRĂÊïDGXQNXSU]HSï\ZDMÈ
FHJR SU]H] WR PLHMVFH Zb MHGQRVWFH F]DVX 'ODWHJR DE\ ]PLHU]\Ê
QDWÚĝHQLHPXVLP\UR]ïÈF]\ÊREZöGZbLQWHUHVXMÈF\PQDVPLHMVFX
LbZïÈF]\ÊWDPDPSHURPLHU]3UÈGSRSï\QLHZöZF]DVSU]H]SRG
ïÈF]RQ\PLHUQLN

'RĂZLDGF]HQLH
=EXGXMREZöGZHGïXJVFKHPDWX
-DNWHUD]SRGïÈF]\V]LbļPLHUQLND"
3RUöZQDMZ\QLNSRPLDUX]bZ\QLNLHPSRPLDUX
ZbSRSU]HGQLPbGRĂZLDGF]HQLX

=DSRPRFÈDPSHURPLHU]DRGNU\MHP\ZDĝQ\FKRÊGRĂÊRF]\ZL
VW\IDNW]ZLÈ]DQ\]bSUÈGHPHOHNWU\F]Q\P
=b XMHPQHJR ELHJXQD EDWHULL Z\Sï\ZD W\OH VDPR HOHNWURQöZ LOH
LFKGRSï\ZDGRELHJXQDGRGDWQLHJR¿DGQHSU]HFLHĝQLHXFLHNDMÈ
]bSU]HZRGXDQLGRQLHJRQLHGRSï\ZDMÈ'ODWHJRQDWÚĝHQLHSUÈGX
ZbNDĝG\PPLHMVFXREZRGXMHVWWDNLHVDPR

Q:\]QDF]DQLHPRF\
=b SRSU]HGQLHM OHNFML ]QDP\ VSRVöE REOLF]DQLD PRF\ XU]ÈG]HQLD
HOHNWU\F]QHJR $E\ MÈ REOLF]\Ê QDOHĝ\ ]QDÊ QDSLÚFLH HOHNWU\F]QH
Lb QDWÚĝHQLH SUÈGX 3RQLHZDĝ XPLHV] PLHU]\Ê WH GZLH ZLHONRĂFL
PRĝHV]Z\]QDF]\ÊPRFĝDUöZNLOXELQQHJRXU]ÈG]HQLD

'RĂZLDGF]HQLH
=EXGXMREZöGZHGïXJVFKHPDWX
SU]HGVWDZLRQHJRQDU\VXQNX
 2GF]\WDMQDSLÚFLHLQDWÚĝHQLHSUÈGX
2EOLF]PRFĝDUöZNL
 56 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\
&\IURZ\PLHUQLNXQLZHUVDOQ\
6NUöW'&R]QDF]DSUÈGVWDï\
Q0LHUQLNXQLZHUVDOQ\
2EHFQLHU]DGNRNRU]\VWDP\]bRVREQ\FKSU]\U]ÈGöZGRSRPLDUX
QDSLÚFLD Lb QDWÚĝHQLD :\JRGQLHM MHVW SRVïXJLZDÊ VLÚ PLHUQLNLHP
XQLZHUVDOQ\P NWöU\ ļ Zb ]DOHĝQRĂFL RG SRWU]HE ļ PRĝH VïXĝ\Ê
MDNRDPSHURPLHU]OXEZROWRPLHU]DOERVSHïQLDÊLQQHIXQNFMHZ\
ELHUDQH]DSRPRFÈRGSRZLHGQLHJRSU]HïÈF]QLND
1DMF]ÚĂFLHMGRSU]HïÈF]DQLDIXQNFMLVïXĝ\GXĝHSRNUÚWïR3R]ZDOD
RQR QLH W\ONR ZïÈF]\Ê PLHUQLN QS MDNR ZROWRPLHU] OHF] WDNĝH
Z\EUDÊRGSRZLHGQL]DNUHVSRPLDUX0LHUQLNSU]HGVWDZLRQ\QD
]GMÚFLXMHVWXVWDZLRQ\QD]DNUHV9FRR]QDF]DĝHPRĝQDQLP
PLHU]\ÊQDSLÚFLHGR98ĝ\MHP\JRZLÚFQSGRVSUDZG]HQLD
F]\DNXPXODWRUVDPRFKRGRZ\MHVWQDïDGRZDQ\GRQDSLÚFLD9
0RJOLE\ĂP\WRVSUDZG]LÊWDNĝHQD]DNUHVLH9DOHZöZF]DV
Z\QLNSRPLDUXEÚG]LHPQLHMGRNïDGQ\1LHQDOHĝ\MHGQDNSRG
(direct currentZLÚF'&9 ïÈF]DÊDNXPXODWRUDGRPLHUQLNDXVWDZLRQHJRQD]DNUHVP9
WRbZROW\SUÈGXVWDïHJR F]\OL9ERPRĝHWRVSRZRGRZDÊMHJRXV]NRG]HQLH

3RGVXPRZDQLH
Q  'RSRPLDUXQDSLÚFLDVïXĝ\ZROWRPLHU]DGRSRPLDUXQDWÚĝHQLDļDPSHURPLHU]
Q  1DSLÚFLHPLHU]\P\PLÚG]\GZRPDSXQNWDPLREZRGXļSU]\NïDGDP\NRñFöZNL
ZROWRPLHU]DGRW\FKSXQNWöZEH]SRĂUHGQLRDQLHSU]H]L]RODFMÚ
Q  1DWÚĝHQLHSUÈGXPLHU]\P\ZMHGQ\PSXQNFLHREZRGXļUR]ïÈF]DP\REZöGLZïÈF]DP\
ZbW\PPLHMVFXDPSHURPLHU]
Q  *G\]PLHU]\P\QDSLÚFLHLQDWÚĝHQLHPRĝHP\REOLF]\ÊPRF
Q  $E\QLHXV]NRG]LÊPLHUQLNöZSRVWÚSXM]JRGQLH]LQVWUXNFMÈLZVND]öZNDPLQDXF]\FLHOD
3DPLÚWDMRELHJXQRZRĂFLLļPLHUQLNöZ

3\WDQLDL]DGDQLD 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

 8VWDO F]\ PLHUQLN Z NDĝG\P REZRG]LH -DNLHSU]\U]ÈG\SRPLDURZHQDOHĝ\ZïÈF]\Ê

]RVWDï SRGïÈF]RQ\ SUDZLGïRZR -HĂOL ]RVWDï Z PLHMVFDFK R]QDF]RQ\FK NRORURZ\PL Nöï
SRGïÈF]RQ\ QLHZïDĂFLZLH FR QDOHĝDïRE\ NDPL"3U]HU\VXMVFKHPDWREZRGXGR]HV]\WX
]PLHQLÊ" LbX]XSHïQLMJR
a) b) c)
 3RPLDUQDSLÚFLDLQDWÚĝHQLD:\]QDF]DQLHPRF\ 57

 .RORURZH NöïND ]DVïDQLDMÈ ]QDNL  Lb ļ QD   &KFHV] VSUDZG]LÊ

REXGRZLHPLHUQLND2NUHĂONWöU\]QDNXNU\ F]\ RNUÈJïH RJQLZR VLÚ
ZD VLÚ SRG ]LHORQ\P NöïNLHP Db NWöU\ ļ SRG QLH UR]ïDGRZDïR 0RĝHV]
NöïNLHPF]HUZRQ\P ]PLHU]\ÊPLHUQLNLHPXQL
ZHUVDOQ\P QDSLÚFLH PLÚ
G]\MHJRELHJXQDPL
D1DMDNL]DNUHVQDMOHSLHM
XVWDZLÊPLHUQLNb99
F]\9"
2FHñF]\REZöGSU]HGVWDZLRQ\QDU\VXQ
NX GR ]DGDQLD  SR]ZDOD Z\]QDF]\Ê PRF
ĝDUöZNL R]QDF]RQHM NRORUHP ]LHORQ\P F]\
ĝDUöZNL]D]QDF]RQHMNRORUHPQLHELHVNLP
'RĂZLDGF]HQLD
3RPLDUQDSLÚFLD
E &]HUZRQ\ SU]HZöG
]RVWDï SRGïÈF]RQ\ GR PLHUQLND GR JQLD]GD
R]QDF]RQHJR  'R NWöUHJR ELHJXQD RJQLZD
SRGïÈF]\V] WHQ SU]HZöG JöUQHJR F]\ GROQH
JR"%DWHULDXVWDZLRQDMHVWWDNMDNQD]GMÚFLX
=PLHU]QDSLÚFLHPLÚG]\ELHJXQDPLEDWHULL5SDWU]]GMÚFLHD
3RGïÈF]GREDWHULLĝDUöZNÚSDWU]]GMÚFLHELbSRQRZQLH]PLHU]QDSLÚFLH
&R]DXZDĝDV]"
D E

3RPLDUQDWÚĝHQLD
'REDWHULL5SRGïÈF]MHGQÈĝDUöZNÚ
=PLHU]QDWÚĝHQLHSUÈGXSï\QÈFHJRSU]H]REZöG
3RGïÈF]GREDWHULLGZLHĝDUöZNL]JRGQLH]H
VFKHPDWHP
=PLHU]QDWÚĝHQLHSUÈGXSï\QÈFHJRSU]H]REZöG
2SLV]MDNLMHVW]ZLÈ]HNPLÚG]\QDWÚĝHQLHPSUÈGX
DbMDVQRĂFLÈĂZLDWïDĝDUöZNL
10 3U]\NïDG\REZRGöZ
HOHNWU\F]Q\FK
Q3RïÈF]HQLHV]HUHJRZHEDWHULL
3RïÈF]HQLH SU]HGVWDZLRQH QD U\VXQNX RERN QD]\ZDP\ SRïÈF]H
QLHPV]HUHJRZ\P

'RĂZLDGF]HQLH
X Y  3RïÈF]GZDRNUÈJïHRJQLZD9]JRGQLH]HVFKHPDWHP
b=PLHU]QDSLÚFLHPLÚG]\SXQNWDPL;L<

3RUD]NROHMQ\SRVïXĝ\P\VLÚSRUöZQDQLHPSUÈGXHOHNWU\F]QHJR
]SU]HSï\ZHPZRG\-HĂOLMHGQDSRPSDSRPSXMHZRGÚQDPLHM
VFH SRïRĝRQH R  P Z\ĝHM Db VWDPWÈG GUXJD SRPSD SRPSXMH MÈ
MHV]F]HRPZ\ĝHMZVXPLHZRGDSRGQRVLVLÚRP
3RGREQLHMHĂOLMHGQDEDWHULDGRGDMHNDĝGHPXNXORPERZLïDGXQ
NXHQHUJLÚ-DbQDVWÚSQLHGUXJDGRGDMHPXNROHMQH-WRZbVX
PLHïDGXQHN]\VNXMH-HQHUJLL
 3U]\NïDG\REZRGöZHOHNWU\F]Q\FK 59

3U]\ïÈF]HQLXV]HUHJRZ\PQDSLÚFLDEDWHULLVLÚVXPXMÈ

U UUĮ

Q3RïÈF]HQLHUöZQROHJïHEDWHULL

'RĂZLDGF]HQLH
 3RïÈF]GZDRNUÈJïHRJQLZD9]JRGQLH]HVFKHPDWHP X
b=PLHU]QDSLÚFLHPLÚG]\SXQNWDPL;L<

3RïÈF]HQLH SU]HGVWDZLRQH QD U\VXQNX QD]\ZDP\ SRïÈF]HQLHP

UöZQROHJï\P
'ZLHEDWHULHSRïÈF]RQHUöZQROHJOHPRĝQDSRUöZQDÊ]bSRPSDPL
XVWDZLRQ\PLRERNVLHELH1LHSRGQRV]ÈRQHZRG\Z\ĝHMQLĝMHG
QDSRPSD3RGREQLHSRïÈF]RQHUöZQROHJOHEDWHULHQLHSR]ZDODMÈ
X]\VNDÊZ\ĝV]HJRQDSLÚFLD.DĝG\HOHNWURQSU]HSï\ZDDOERSU]H]
MHGQÈEDWHULÚDOERSU]H]GUXJÈ]\VNXMHZLÚFW\ONRW\OHHQHUJLLLOH
GRGDMHPXMHGQDEDWHULD
'ZLH SRPS\ PRJÈ MHGQDN WïRF]\Ê ZLÚFHM ZRG\ QLĝ MHGQD
3RGREQLH ] GZöFK SRïÈF]RQ\FK EDWHULL PRĝHP\ F]HUSDÊ SUÈG
RbZLÚNV]\PQDWÚĝHQLXQLĝ]MHGQHM

Q’ÈF]HQLHV]HUHJRZHRGELRUQLNöZ

'RĂZLDGF]HQLH
=EXGXMREZöGZHGïXJVFKHPDWX
=PLHU]QDSLÚFLDPLÚG]\SXQNWDPL$L%%L&$L&
-DNÈ]DOHĝQRĂÊ]DXZDĝDV]PLÚG]\W\PLQDSLÚFLDPL"

2GELRUQLNWRNDĝGHXU]ÈG]HQLHNWöUHVDPRQLHZ\WZDU]DQDSLÚ
FLDDOH]QLHJRNRU]\VWD:bGRĂZLDGF]HQLDFKEÚG]LHP\NRU]\VWDÊ
20 cm
]ĝDUöZHNDOHQDV]HZQLRVNLPRJÈVLÚUöZQLHGREU]HRGQRVLÊGR
VLOQLNöZHOHNWU\F]Q\FKJU]DïHNLWS
3RGREQLHMDNZSU]\SDGNXEDWHULLSU]HGVWDZLRQHSRïÈF]HQLHRG 30 cm
115 cm

ELRUQLNöZQD]\ZDP\SRïÈF]HQLHPV]HUHJRZ\P
3U]\ WDNLP SRïÈF]HQLX SU]H] NDĝG\ RGELRUQLN Sï\QLH RF]\ZLĂFLH 25 cm
SUÈGRWDNLPVDP\PQDWÚĝHQLX-DNZLG]LV]ĝDUöZNLĂZLHFÈWDN
VDPRMDVQR1DWRPLDVWQDSLÚFLDVLÚVXPXMÈ-HĂOLGZLHĝDUöZNLVÈ
40 cm
LGHQW\F]QHWRQDNDĝGHM]QLFKMHVWMHGQDNRZHQDSLÚFLHUöZQHSR
ïRZLHQDSLÚFLDEDWHULLķQDSLÚFLHQDĝDUöZFHĵWRQDSLÚFLHPLÚG]\
MHMNRñFöZNDPL 3UÈGZRG\ZZRGRVSDG]LH
 60 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\
&LHNDZRVWND
:DGÈV]HUHJRZHJRïÈF]HQLD
ĝDUöZHNVWRVRZDQHJR
PLQZSU]\SDGNXODPSHN
FKRLQNRZ\FKMHVWWRĝHJG\
SU]HSDOLVLÚMHGQD]QLFK
SRZVWDMHSU]HUZD
ZbREZRG]LHLZV]\VWNLHLQQH
UöZQLHĝSU]HVWDMÈĂZLHFLÊ
2GQDOH]LHQLHWHMMHGQHM
’DWZRWR]UR]XPLHÊSRUöZQXMÈFSUÈGHOHNWU\F]Q\]SUÈGHPZR
G\ZZRGRVSDG]LHRNLONXNROHMQ\FKSURJDFK-HĂOLSLHUZV]\SUöJ
PDFPGUXJLļFPWU]HFLļbFPDF]ZDUW\ļFPWRZbVX
PLHWZRU]ÈZRGRVSDGRbZ\VRNRĂFLbFP:\VRNRĂÊZRGRVSDGX
MHVW]DWHPVXPÈZ\VRNRĂFLNROHMQ\FKMHJRSURJöZ
Q’ÈF]HQLHUöZQROHJïHRGELRUQLNöZ
'RĂZLDGF]HQLH
=EXGXMREZöGZHGïXJVFKHPDWX8ĝ\MGZöFKUöĝQ\FKĝDUöZHN
QS9RUD]9
=PLHU]QDWÚĝHQLHSUÈGXZbNDĝG\P]bPLHMVFR]QDF]RQ\FK
NRORUHPbF]HUZRQ\P
2ELHĝDUöZNLVÈSRGïÈF]RQHGRWHJRVDPHJRQDSLÚFLD
3UÈGZ\Sï\ZDMÈF\]EDWHULLG]LHOLVLÚQDGZLHF]ÚĂFL-HGQDF]ÚĂÊ
Sï\QLH SU]H] MHGQÈ ĝDUöZNÚ D GUXJD ļ SU]H] GUXJÈ ĝDUöZNÚ
6XPDQDWÚĝHñMHVWUöZQDQDWÚĝHQLXSUÈGXSï\QÈFHJRSU]HGUR]
JDïÚ]LHQLHP
3U]\UöZQROHJï\PïÈF]HQLXRGELRUQLNöZMHVWQDQLFK
MHGQDNRZHQDSLÚFLHDbSUÈG]JïöZQHJRSU]HZRGX
UR]G]LHODVLÚQDF]ÚĂFLSï\QÈFHSU]H]SRV]F]HJöOQH
RGELRUQLNL
.DĝG\ ]b HOHNWURQöZ Z\Sï\ZDMÈF\FK ]b EDWHULL SU]HSï\QLH DOER
SU]H]MHGQÈĝDUöZNÚDOERSU]H]GUXJÈ¿DGHQHOHNWURQQLHJLQLH
DQLQLHSRMDZLDVLÚZbREZRG]LH
3RGREQLHMHVW]SU]HSï\ZHPZRG\-HĂOLU]HNDG]LHOLVLÚQDbGZLH
SU]HSDORQHMMHVWF]DVRFKïRQQH
'ODWHJRREHFQLHSURGXNXMHVLÚ
ODPSNLLQQHJRW\SX*G\WDND
ODPSNDVLÚbSU]HSDOLMHM
NRñFöZNL]ZLHUDMÈVLÚ
XPRĝOLZLDMÈFSU]HSï\ZSUÈGX
F]ÚĂFLMHGQDbRPLMDZ\VSÚ]bSUDZHMGUXJD]bOHZHMVWURQ\ZbW\FK
GZöFKF]ÚĂFLDFKSU]HSï\ZDZbVXPLHW\OHVDPRZRG\LOHSU]HSï\
QÚïRU]HNÈSU]HGbUR]ZLGOHQLHP
Q3U]\NïDG\]DVWRVRZDñ
’ÈF]HQLH V]HUHJRZH Z\VWÚSXMH QS Z ]HVWDZDFK ODPSHN FKRLQ
NRZ\FK *G\E\ GR VLHFL  9 SRGïÈF]\Ê SRMHG\QF]È ĝDUöZNÚ
GRVWRVRZDQÈ GR QDSLÚFLD  9 SU]HSDOLïDE\ VLÚ QDW\FKPLDVW
*G\ MHGQDN SRGïÈF]DP\  WDNLFK ĝDUöZHN V]HUHJRZR QDSLÚFLH
QD NDĝGHM Z\QRVL  9     9 .DĝGD ĝDUöZND G]LDïDb ZLÚF
SRSUDZQLH
 3U]\NïDG\REZRGöZHOHNWU\F]Q\FK 61

1DWRPLDVW SRïÈF]HQLH UöZQROHJïH VWRVXMHP\ Z GRPRZHM VLHFL

HOHNWU\F]QHM:V]\VWNLHXU]ÈG]HQLDZWHMVLHFLVÈGRVWRVRZDQHGR
QDSLÚFLD9'ODWHJRïÈF]\VLÚMHUöZQROHJOH

:GRPRZHMVLHFLHOHNWU\F]QHMRGELRUQLNLVÈSRïÈF]RQHUöZQROHJOH

3RGVXPRZDQLH
Q  =DUöZQRěUöGïDQDSLÚFLDMDNLbRGELRUQLNLPRĝQDïÈF]\ÊV]HUHJRZROXEUöZQROHJOHSDWU]
U\VXQNLZbWHNĂFLH
Q  3U]\V]HUHJRZ\PïÈF]HQLXEDWHULLLFKQDSLÚFLDVLÚVXPXMÈDbSU]\ïÈF]HQLXUöZQROHJï\P
PRĝHP\F]HUSDÊSUÈGRbZLÚNV]\PQDWÚĝHQLX
Q  3U]\V]HUHJRZ\PïÈF]HQLXRGELRUQLNöZSU]H]ZV]\VWNLHSï\QLHSUÈGRbWDNLPVDP\P
QDWÚĝHQLXDbQDSLÚFLDPLÚG]\LFKNRñFöZNDPLVLÚVXPXMÈ
Q  3U]\UöZQROHJï\PïÈF]HQLXRGELRUQLNöZMHVWQDQLFKMHGQDNRZHQDSLÚFLHDbSUÈG
]bJïöZQHJRSU]HZRGXUR]G]LHODVLÚQDF]ÚĂFLSï\QÈFHSU]H]SRV]F]HJöOQHRGELRUQLNL
 62 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

3\WDQLDL]DGDQLD 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

 3RMHG\QF]H RJQLZR DNXPXODWRUD RïRZLR  :ÚJRU] HOHNWU\F]Q\ VWUÚWZD Z\WZDU]D
ZHJRZ\WZDU]DQDSLÚFLH92EOLF]LOHWDNLFK QDSLÚFLH  9 ]D SRPRFÈ RJQLZ R QDSLÚFLX
RJQLZ ]DZLHUD DNXPXODWRU VDPRFKRGRZ\  9 7Hb RJQLZD ]EXGRZDQH VÈb ] ĝ\Z\FK
b9DbLOHļDNXPXODWRUPRWRF\NOD9-DN NRPöUHN 2EOLF] LOH WDNLFK RJQLZ SRïÈF]R
VÈRQHSRïÈF]RQH" Q\FKMHVWV]HUHJRZR-DNLHQDSLÚFLHZ\WZDU]D
ï\E\WHRJQLZDJG\E\SRïÈF]\ÊMHUöZQROHJOH"
7U]HMFKïRSF\]DVWDQDZLDMÈVLÚNWöUD]bMHG
QDNRZ\FK ĝDUöZHN REZRGX SU]HGVWDZLRQH
JR QD U\VXQNX EÚG]LH ĂZLHFLÊ MDĂQLHM 2FHñ
NWöU\]bQLFKPDUDFMÚ

 3U]\ SU]HZRGDFK ]DSLVDQR QDWÚĝHQLD

$QWHN ¿DUöZND $ ĂZLHFL MDĂQLHM ER SUÈG SUÈGXNWöU\SU]H]QLHSï\QLH:\]QDF]ZVND
]b EDWHULL GRSï\ZD GR QLHM Z SLHUZV]HM NROHM ]DQLHDPSHURPLHU]D
QRĂFL
%DUWHN7RĝDUöZND%ĂZLHFLMDĂQLHMERHOHN
WURQ\]EDWHULLGRSï\ZDMÈGRQLHMZbSLHUZV]HM
NROHMQRĂFL
&]DUHN 2ELH ĝDUöZNL ĂZLHFÈ MHGQDNRZR
ERb SU]H] RELH Sï\QLH SUÈG R WDNLP VDP\P
QDWÚĝHQLX

'ZLHUöĝQHĝDUöZNLSRïÈF]RQRV]HUHJRZR
LbSRGïÈF]RQRGREDWHULL
D 3U]H] ĝDUöZNÚ $ Sï\QLH SUÈG R QDWÚĝHQLX
b$2NUHĂOMDNLSUÈGSï\QLHSU]H]ĝDUöZNÚ%  /RNRPRW\ZD PD F]WHU\ VLOQLNL SRïÈF]RQH
E =LHORQ\ ZROWRPLHU] ZVND]XMH  9 Db QLH WDN MDN QD U\VXQNX 1DSLÚFLH PLÚG]\ SU]H
ELHVNL  9 2NUHĂO FR ZVND]XMH F]HUZRQ\ ZRGHP ]DVLODMÈF\P D ]LHPLÈ Z\QRVL b 9
ZROWRPLHU] 2GSRZLHG] GR MDNLHJR QDSLÚFLD GRVWRVRZD
Q\MHVWNDĝG\]VLOQLNöZ
 3RZWöU]HQLH
8ZDJD*ZLD]GNDR]QDF]DĝH]DJDGQLHQLHOXE]DGDQLHGRW\F]\WHPDWX
GRGDWNRZHJR1LHPDRQD]ZLÈ]NX]HVWRSQLHPWUXGQRĂFL

(OHNWU\]RZDQLHFLDïSROHJDQDSU]HPLHV]F]DQLXVLÚHOHNWURQöZ-HĂOLFLDïR]\VNXMHHOHNWUR
Q\HOHNWU\]XMHVLÚXMHPQLHQDWRPLDVWMHĂOLRGGDMHHOHNWURQ\HOHNWU\]XMHVLÚGRGDWQLR&LDïD
QDïDGRZDQHMHGQDNRZRREDGRGDWQLRDOERREDXMHPQLHRGS\FKDMÈVLÚDbFLDïDQDïDGRZDQH
SU]HFLZQLH MHGQR GRGDWQLR GUXJLH XMHPQLH SU]\FLÈJDMÈ VLÚ &LDïR QDïDGRZDQH SRZRGXMH
SU]HVXZDQLHïDGXQNöZHOHNWU\F]Q\FKZbFLHOHQLHQDïDGRZDQ\PLbGODWHJRPRĝHMHSU]\FLÈJDÊ

3UÈGHOHNWU\F]Q\WRXSRU]ÈGNRZDQ\UXFKïDGXQNöZHOHNWU\F]Q\FKQSHOHNWURQöZZbPH
WDOXMRQöZZbUR]WZRU]H6XEVWDQFMHSU]H]NWöUHSUÈGPRĝHSï\QÈÊQD]\ZDP\SU]HZRGQL
NDPLDbWHSU]H]NWöUHQLHPRĝHSï\QÈÊļbL]RODWRUDPL

 3RG ZSï\ZHP VLï HOHNWU\F]Q\FK F]ÈVWHF]NL JD]X PRJÈ UR]SDĂÊ VLÚ QD HOHNWURQ\ Lb MRQ\
=MRQL]RZDQ\JD]SU]HZRG]LSUÈG7R]MDZLVNR]DFKRG]LPLÚG]\LQQ\PLZbSU]\SDGNXSLR
UXQöZRUD]ZbĂZLHWOöZNDFK

:bF]DVLHEXU]\QLHZROQRFKURQLÊVLÚSRGGU]HZDPLLbVïXSDPLSU]HE\ZDÊZbZRG]LHDQL
QDbZRG]LHF]\NïDĂÊVLÚQD]LHPL1DMOHSLHMVFKRZDÊVLÚZbEXG\QNX]DRSDWU]RQ\PZbSLRUX
QRFKURQDOERZbVDPRFKRG]LH-HĂOLWRQLHPRĝOLZHQDOHĝ\SU]\NXFQÈÊ

-HGQRVWNÈ ïDGXQNX HOHNWU\F]QHJR MHVW NXORPE  & -HVW WR ïDGXQHN UöZQ\ ZDUWRĂFL EH]
Z]JOÚGQHMïDGXQNXĿHOHNWURQöZ1DSLÚFLHPLÚG]\GZRPDSXQNWDPLREZRGXRNUHĂOD
LORĂÊHQHUJLLHOHNWU\F]QHMNWöUDMHVWSRWU]HEQDDE\PLÚG]\W\PLSXQNWDPLSU]HSï\QÈïïDGXQHN
-
MHGQRVWNRZ\F]\OLb&-HGQRVWNÈQDSLÚFLDMHVWZROWb9b bļ &
1DWÚĝHQLHSUÈGXRNUHĂODLORĂÊ
ïDGXQNX SU]HSï\ZDMÈFHJR Zb FLÈJX  V SU]H] SU]HNUöM SRSU]HF]Q\ SU]HZRGQLND -HGQRVWNÈ
QDWÚĝHQLDMHVWDPSHUb$b &ļs

3UÈGHOHNWU\F]Q\Sï\QLHW\ONRZbREZRG]LH]DPNQLÚW\P0RĝQDJRSRUöZQDÊ]bSU]HSï\
ZHP ZRG\ 1DSLÚFLX RGSRZLDGD UöĝQLFD SR]LRPöZ 1DWÚĝHQLX SUÈGX RGSRZLDGD LORĂÊ
ZRG\SU]HSï\ZDMÈFHMZbFLÈJXV

 0RFXU]ÈG]HQLDHOHNWU\F]QHJRPRĝHP\REOLF]\ÊPQRĝÈFQDSLÚFLHSU]H]QDWÚĝHQLHP UbĿI

3U]\SRïÈF]HQLXV]HUHJRZ\PQDSLÚFLDVLÚVXPXMÈDbSUÈGPDMHGQDNRZHQDWÚĝHQLHZbFD
ï\PREZRG]LH3U]\SRïÈF]HQLXUöZQROHJï\PVXPXMÈVLÚQDWÚĝHQLDSUÈGX
 64 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

7HVW 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

7RPXVLV]XPLHÊ
Uwaga. : ]DGDQLDFK ļ ZVNDĝ MHGQÈ SR  :b NWöU\P SXQNFLH REZRGX PRĝQD XPLH
SUDZQÈRGSRZLHGě ĂFLÊ Z\ïÈF]QLN SR]ZDODMÈF\ JDVLÊ Lb ]DSDODÊ
RELHĝDUöZNL"
 :VNDĝ U\VXQHN QD NWöU\P EïÚGQLH QDU\
VRZDQR VLï\ NWöU\PL ïDGXQNL RGG]LDïXMÈ QD
VLHELH
$

%
$7\ONRZb$
%7\ONRZb%
& &7\ONRZb&
':bNDĝG\P]bQLFK

3U]H]ĝDUöZNÚ$bZbFLÈJXVHNXQG\SU]HSï\
'
ZD ZLÚFHM HOHNWURQöZ QLĝ SU]H] ĝDUöZNÚ %
F]\OLQDSHZQR
$ĝDUöZND $b SUDFXMH SRG Z\ĝV]\P QD
 *G\ VLÚ F]HV]HV] SHZQD OLF]ED HOHNWUR SLÚFLHP
QöZ SU]HFKRG]L ]b ZïRVöZ QD JU]HELHñ 3R %SU]H] ĝDUöZNÚ $b Sï\QLH SUÈG Rb ZLÚN
F]HVDQLX V]\PQDWÚĝHQLX
$ZïRV\ Lb JU]HELHñ VÈ QDïDGRZDQH XMHP &ĝDUöZND$bPDPQLHMV]ÈPRF
QLH 'ĝDUöZND$bPDZLÚNV]ÈPRF
%ZïRV\LbJU]HELHñVÈQDïDGRZDQHGRGDW
QLR  3U]H] VLOQLN HOHNWU\F]Q\ Zb FLÈJX  V SU]H
&ZïRV\ VÈ QDïDGRZDQH XMHPQLH Db JU]H Sï\ZDïDGXQHN&F]\OLQDSHZQR
ELHñļGRGDWQLR $SU]H]VLOQLNSï\QLHSUÈG$
'ZïRV\VÈQDïDGRZDQHGRGDWQLRDbJU]H %SU]H]VLOQLNSï\QLHSUÈG$
ELHñļXMHPQLH &VLOQLNSUDFXMHSRGQDSLÚFLHP9
'VLOQLNSUDFXMHSRGQDSLÚFLHP9
3U]HZRGQLNDPLHOHNWU\F]Q\PLVÈ
$ĝHOD]RPLHGěLbDOXPLQLXP -HĂOLSRïÈF]\P\V]HUHJRZRWU]\MHGQDNRZH
%ĝHOD]RPLHGěLbJXPD ĝDUöZNLLbSRGïÈF]\P\MHGREDWHULLWR
&JXPDSRUFHODQDLbPLHGě $QDMMDĂQLHM EÚG]LH ĂZLHFLÊ ĝDUöZND RG
'V]NïRPLHGěLbĝHOD]R VWURQ\GRGDWQLHJRELHJXQDEDWHULL
%QDMMDĂQLHM EÚG]LH ĂZLHFLÊ ĝDUöZND RG
:bF]DVLHEXU]\]bSLRUXQDPLMHĂOLQLHPRĝ VWURQ\XMHPQHJRELHJXQDEDWHULL
QD VFKURQLÊ VLÚ Zb EXG\QNX DQL Zb VDPRFKR &QDMVïDELHM EÚG]LH ĂZLHFLÊ ĂURGNRZD
G]LHQDOHĝ\ ĝDUöZND
$VFKURQLÊVLÚSRGGU]HZHP 'ZV]\VWNLHĝDUöZNLEÚGÈĂZLHFLÊUöZQLH
%SRïRĝ\ÊVLÚQD]LHPL MDVQR
&ZHMĂÊGRZRG\
'SU]\NXFQÈÊ
 Powtórzenie 65

7HVW 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

'REU]HMHĂOLWRXPLHV]
Uwaga. : ]DGDQLDFK ļ ZVNDĝ MHGQÈ SR :VNDĝNWöU\]bQDU\VRZDQ\FKVFKHPDWöZ
SUDZQÈRGSRZLHGě RGSRZLDGDU\VXQNRZLREZRGX

’DGXQHNHOHNWURQXLbïDGXQHNSURWRQX
$VÈVRELHUöZQHLbPDMÈMHGQDNRZH]QDNL
% PDMÈ UöZQH ZDUWRĂFL EH]Z]JOÚGQH
DOH ]QDN ïDGXQNX HOHNWURQX MHVW GRGDW
QLDbSURWRQXļXMHPQ\
& PDMÈ UöZQH ZDUWRĂFL EH]Z]JOÚGQH
DOH ]QDN ïDGXQNX HOHNWURQX MHVW XMHP
Q\DbSURWRQXļGRGDWQL
'PDMÈSU]HFLZQH]QDNLLbUöĝQHZDUWRĂFL $ &
EH]Z]JOÚGQH

 'ODF]HJR HOHNWURVNRS MHVW ]DNRñF]RQ\

NXONÈ"
$'ODR]GRE\
%$E\XF]QLRZLHVLÚQLHSRNïXOL
&$E\QLHUR]ïDGRZ\ZDïVLÚ]E\WV]\ENR
'$E\ QLH XV]NRG]LÊ LQQ\FK SU]\U]ÈGöZ % '
Xĝ\ZDQ\FKGRGRĂZLDGF]Hñ

 3U]H] ĝDUöZNÚ SU]HSï\ZD SUÈG Rb QDWÚĝH

QLX$’DGXQHNMDNLSU]HSï\QLHSU]H]QLÈ
ZbFLÈJXPLQXW\Z\QRVL
$&  &&
%&  '&

,OHĝDUöZHNQDQDSLÚFLH9LbZbMDNLVSRVöE  3U]H] XU]ÈG]HQLH VLHFL GRPRZHM Sï\QLH

QDOHĝ\SRïÈF]\ÊDE\REZöGPRĝQDE\ïRZïÈ SUÈG Rb QDWÚĝHQLXb  $ 2EOLF] LOH ]DSïDFLP\
F]\ÊGRQDSLÚFLDVLHFLRZHJR9" ]DbbKNRU]\VWDQLD]bWHJRXU]ÈG]HQLD3U]\MPLM
$6]HUHJRZR FHQÚbJU]DN:K
%6]HUHJRZR $]ï  &JU
&5öZQROHJOH %]ï  'JU
'5öZQROHJOH
(QHUJLDN:KWRLQDF]HM
 3U]H] ĝDUöZNÚ SRGïÈF]RQÈ GR QDSLÚFLD $-
b9Sï\QLHSUÈGRbQDWÚĝHQLX$0RFĝDUöZ %-
NLZbWHMV\WXDFMLZ\QRVL &-
 '-
$ —

b:  &:
%:  ':
 66 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

7HVW 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

7RZDUWRXPLHÊ
Uwaga. : ]DGDQLDFK ļ ZVNDĝ MHGQÈ SR 2EOLF]F]DVZMDNLPSU]H]GLRGÚĂZLHFÈFÈ
SUDZQÈRGSRZLHGě RbQDSLÚFLX9bLbPRF\:bSU]HSï\QLHPL
OLDUG PLOLDUGöZ  HOHNWURQöZ ’DGXQHN
 1DïDGRZDQD GRGDWQLR SDïHF]ND V]NODQD HOHNWURQXZ\QRVLļĿļ&
SU]\FLÈJDVNUDZNLSDSLHUXSRQLHZDĝ $Ŀ s &V
$SDSLHUNL]\VNXMÈïDGXQHNGRGDWQL %Ŀļ s 'V
%SDSLHUNL]\VNXMÈïDGXQHNXMHPQ\
&HOHNWURQ\ Zb SDSLHUNX SU]HSï\ZDMÈ QD  *G\E\ Zb RUJDQL]PLH ]DQLNï\ ZV]\VWNLH
VWURQÚEOLĝV]ÈSDïHF]NL QDSLÚFLDHOHNWU\F]QHZWHG\
'HOHNWURQ\ZbF]ÈVWHF]NDFK]bNWöU\FKMHVW $ VZRMÈIXQNFMÚPöJïE\SHïQLÊPö]J
]EXGRZDQ\ SDSLHUHN SU]HVXZDMÈ VLÚ % VZRMÈ IXQNFMÚ PöJïE\ SHïQLÊ XNïDG
QDVWURQÚEOLĝV]ÈSDïHF]NL NUZLRQRĂQ\
& VZRMÈ IXQNFMÚ PöJïE\ SHïQLÊ XNïDG
6Lï\HOHNWU\F]QHG]LDïDMÈFHPLÚG]\GZLHPD PLÚĂQLRZ\
NXODPL QD NWöU\FK ]JURPDG]RQR ïDGXQNL 'ĝDGQD]bF]ÚĂFLFLDïDQLHPRJïDE\SHïQLÊ
GRGDWQLHRbUöĝQ\FKZDUWRĂFLDFKSUDZLGïRZR VZRMHMIXQNFML
SU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX
 1D NWöU\P VFKHPDFLH EDWHULH SRïÈF]RQR
$ V]HUHJRZRDbQDNWöU\PļUöZQROHJOH"
$1DRE\GZXV]HUHJRZR
nC nC
%1DRE\GZXUöZQROHJOH
% &1D,bV]HUHJRZRQD,,UöZQROHJOH
'1D,bUöZQROHJOHQD,,V]HUHJRZR
nC nC
6FKHPDW,  6FKHPDW,,
&

nC nC

'

nC nC
’DGXQHNQ&WRLQDF]HM
.DZDïHNZHïQ\]RVWDïQDïDGRZDQ\GRGDW $Ŀļ&
QLR2]QDF]DWRĝH %Ŀļ&
$GRVWDUF]RQRGRQLHJRïDGXQNLGRGDWQLH &Ŀļ&
%GRVWDUF]RQRGRQLHJRïDGXQNLXMHPQH 'Ŀļ&
&QLHPDMXĝZbQLPïDGXQNöZXMHPQ\FK
DOHW\ONRGRGDWQLH  -HĂOL  N:K HQHUJLL HOHNWU\F]QHM NRV]WXMH
'XVXQLÚWR ]b QLHJR QLHNWöUH ïDGXQNL bJUWR*-NRV]WXMHRNRïR
XMHPQH $JU &JU
%]ï  ']ï
 Powtórzenie 67

7HVW 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

¥ZLHWQLHMHĂOLWRXPLHV]
 :\MDĂQLMGODF]HJRZF]DVLHEXU]\EH]SLHF] /LWUEHQ]\Q\NRV]WXMH]ï=MHJRVSDOH
QLHMMHVWELHFQLĝLĂÊ QLDX]\VNXMHP\HQHUJLÚ0-DOHW\ONR
WHM HQHUJLL VLOQLN VSDOLQRZ\ SU]HNV]WDïFD QD
:VND]öZND*G\LG]LHV]VÈFKZLOHJG\GR Xĝ\WHF]QÈSUDFÚ=NROHLN:KHQHUJLLHOHN
W\NDV]]LHPLRELHPDQRJDPL WU\F]QHMNRV]WXMHJUDWHMHQHUJLLVLO
QLNHOHNWU\F]Q\PRĝH]DPLHQLÊQDXĝ\WHF]QÈ
 .DĝGH ] RJQLZ QD VFKHPDFLH PD QDSLÚFLH SUDFÚ3RUöZQDMFHQÚ0-Xĝ\WHF]QHMSUDF\
9 X]\VNDQHM]REXěUöGHï
D 2FHñ F]\ Z SU]HGVWDZLRQ\P REZRG]LH
Sï\QLHSUÈG :V]\VWNLHRJQLZDZSU]HGVWDZLRQ\PRE
E 2NUHĂO MDNLH QDSLÚFLH ZVNDĝH ZROWRPLHU] ZRG]LH D WDNĝH ZV]\VWNLH ĝDUöZNL VÈ LGHQ
SRGïÈF]RQ\ GR SXQNWöZ $ L & D MDNLH ļ GR W\F]QH 2NUHĂO NWöUH ĝDUöZNL ĂZLHFÈ L NWöUH
SXQNWöZ%L' EDWHULHVLÚUR]ïDGRZXMÈ
D  E
A B B

A C A C
F
D B
D E D E

:VND]öZND-HĂOLPDV]ZÈWSOLZRĂFLF]\SUÈG
C
Sï\QLH ]DVWDQöZ VLÚ Z NWöUÈ VWURQÚ PRĝH
HZHQWXDOQLHSï\QÈÊ

Z historii

3RGNRQLHF;9,,ZSURIHVRUDQDWRPLL/XLJL*DOYDQL>F]\WOXLGĝLJDOZDQL@SU]\SDGNLHP
]DXZDĝ\ïĝHZ\SUHSDURZDQ\PLÚVLHñĝDE\NXUF]\VLÚJG\ZbSREOLĝXSU]HVNDNXMHLVNUD
HOHNWU\F]QDDMHGQRF]HĂQLHNWRĂGRW\NDĝDE\PHWDORZ\PRVWU]HP5R]SRF]ÈïZLÚF
V\VWHPDW\F]QHEDGDQLDLRGNU\ïĝHXGNRNXUF]\VLÚWDNĝHEH]LVNLHUJG\GRWNQLHP\JR
GZRPDUöĝQ\PLPHWDODPLSRïÈF]RQ\PL]HVREÈ*DOYDQLVÈG]LïĝHSU]HZRG\SRZRGXMÈ
UR]ïDGRZDQLHïDGXQNöZHOHNWU\F]Q\FK]JURPDG]RQ\FKZWNDQNDFKĝDE\

/XLJL*DOYDQL

'RSLHURLQQ\ZïRVNLXF]RQ\$OHVVDQGUR9ROWD>F]\WZROWD@Z\MDĂQLïĝHbQDSLÚFLH
SRZVWDMH]DZV]HJG\SU]HZRG]ÈFDFLHF]ļQLHNRQLHF]QLHSRFKRG]ÈFD]bĝ\ZHJR
RUJDQL]PXļ]QDMG]LHVLÚPLÚG]\GZRPDUöĝQ\PLPHWDODPL.RU]\VWDMÈF]WHJRRGNU\FLD
ZU]EXGRZDïSLHUZV]ÈEDWHULÚHOHNWU\F]QÈ2GQD]ZLVND9ROW\SRFKRG]LQD]ZD
MHGQRVWNLQDSLÚFLDļbZROW

$OHVVDQGUR9ROWD
 Analiza tekstu

¿<:(3$5$/,=$725<
5\E\ HOHNWU\F]QH PRJÈ XĂPLHUFLÊ QDZHW GXĝH ]ZLHU]Ú :b MDNL VSRVöE Z\WZDU]DMÈ HQHUJLÚ
HOHNWU\F]QÈLbF]\PRJÈMÈZ\NRU]\VW\ZDÊGRF]HJRĂLQQHJRQLĝW\ONRGRUDĝHQLDSU]HFLZQLND"

0RĝH VLÚ WR Z\GDÊ G]LZQH DOH SLHUZRW

QLH SUÈG HOHNWU\F]Q\ ZFDOH QLH VïXĝ\ï Z\
WZDU]DMÈF\P JR ]ZLHU]ÚWRP GR SRUDĝHQLD
SU]HFLZQLNDOXEXSDWU]RQHMRILDU\3RPDJDï
SU]HGH ZV]\VWNLP Zb RULHQWDFML Zb ĂURGRZL
VNX'RG]LVLDMZÚJRU]HOHNWU\F]Q\ļDbZb]D
VDG]LH VWUÚWZD Electrophorus electricus ER
WDN EU]PL SUDZLGïRZD QD]ZD WHM SRïXGQLR
ZRDPHU\NDñVNLHMVïRGNRZRGQHMU\E\ļZ\
NRU]\VWXMH JHQHURZDQH SU]H] VLHELH SROH
HOHNWU\F]QH GR ORNDOL]DFML SU]HGVWDZLFLHOL
VZRMHJRJDWXQNXRULHQWDFMLZbRWRF]HQLXF]\
QDZHW NRPXQLNDFML 0D GRĂÊ VïDE\ Z]URN
Db]bZLHNLHPPRĝHVWUDFLÊJRFDïNRZLFLH$OH
G]LÚNL VZRLP HOHNWU\F]Q\P ]GROQRĂFLRP 1LHNWöUHVNDUDEHURZDWHVÈZVWDQLHSRUD]LÊRILDUÚ
SRWUDILb VSUDZQLH QLH]DOHĝQLH RG Z]URNX SUÈGHPRQDSLÚFLXGRFKRG]ÈF\PGR92UJDQ\
SRUXV]DÊVLÚZbZRG]LH HOHNWU\F]QHU\E\]ORNDOL]RZDQHVÈZJïRZLH

%LRORJLF]QHRJQLZR

1DU]ÈG\ HOHNWU\F]QH Z\VWÚSXMÈ Xb NLONXG]LH ]ZDODVWHURZDÊUR]NïDGHPGRGDWQLFKLbXMHP

VLÚFLX JDWXQNöZ U\E RNUHĂODQ\FK ZVSöOQ\P
PLDQHP U\E HOHNWU\F]Q\FK Db ZLÚF WDNLFK
NWöUH PDMÈ QDWXUDOQÈ ]GROQRĂÊ GR Z\WZD
U]DQLD SROD HOHNWU\F]QHJR RGF]XZDQLD MHJR
REHFQRĂFL OXE RGELHUDQLD ]PLDQ MHJR QD
Q\FKMRQöZZHZQÈWU]NRPöUNL
:\WZDU]DQLH ïDGXQNX Zb HOHNWURF\WDFK SR
OHJD QD RGSRZLHGQLP NLHURZDQLX UXFKHP
MRQöZ GRGDWQLFK Lb XMHPQ\FK .RPöUNL WH
Zb VWDQLH VSRF]\QNX FKDUDNWHU\]XMH Z\VRNLH
WÚĝHQLD &R FLHNDZH JDWXQNL WH QDOHĝÈ GR
]XSHïQLH QLHVSRNUHZQLRQ\FK JUXS V\VWHPD
W\F]Q\FK 1DU]ÈG\ HOHNWU\F]QH Z\NV]WDïFLï\
VLÚ]DWHPXbQLFK]XSHïQLHQLH]DOHĝQLH0LPR
WR Z\ND]XMÈ SRGRELHñVWZR ļ VÈ WR QDU]ÈG\
SDU]\VWHZ\VWÚSXMÈSDUDPLWDNMDNRF]\F]\
VWÚĝHQLHNDWLRQöZGRGDWQLFKMRQöZSRWDVX
Lb QLVNLH VWÚĝHQLH NDWLRQöZ VRGX ']LHMH VLÚ
WDNSRQLHZDĝZbEïRQLHNRPöUNRZHM]QDMGX
MH VLÚ HQ]\P DNW\ZQLH WUDQVSRUWXMÈF\ MRQ\
VRGXLbSRWDVXļW]ZSRPSDVRGRZRSRWDVR
ZDNWöUDZ\U]XFDQD]HZQÈWU]SRWU]\MRQ\
XV]\VNïDGDMÈFHVLÚ]bHOHNWURF\WöZ VRGRZH RVDG]DMÈ VLÚ RQH QD SRZLHU]FKQL
(OHNWURF\W\ SRGREQLH MDN NRPöUNL ZïöNLHQ NRPöUNL ZSXV]F]DMÈF GR ĂURGND GZD MRQ\
PLÚĂQLRZ\FK Z\WZDU]DMÈ V\JQDï\ HOHNWU\F] SRWDVRZHWHJUXSXMÈVLÚZHZQÈWU]NRPöUNL
QHQLHPRJÈVLÚMHGQDNNXUF]\Ê2GĂURGR Zb ĂURGNX MHM SU]HNURMX 2SUöF] NDWLRQöZ
ZLVND]HZQÚWU]QHJRRGG]LHODMH]HZQÚWU]QD NRPöUND ]DZLHUD WHĝ DQLRQ\ XMHPQH MRQ\
EïRQDNRPöUNRZD=bNROHLEïRQ\ĂUöGNRPöU FKORUNRZH NWöU\FK VWÚĝHQLH RGSRZLDGD ZH
NRZH G]LHOÈ ZQÚWU]H HOHNWURF\WX QD V]HUHJ ZQÚWU]QHPXVXPDU\F]QHPXVWÚĝHQLXMRQöZ
SU]HG]LDïöZ Į %XGRZD HOHNWURF\WöZ SR SRWDVXLbVRGX
 $QDOL]DWHNVWX 69

:b VWDQLH QLHDNW\ZQ\P FDïD SRZLHU]FK ]URELÊW\ONRSRVWURQLHSU]HFLZQHMNRPöUNL

QLD HOHNWURF\WX QDïDGRZDQD MHVW GRGDWQLR %ïRQD NRPöUNRZD MHVW GOD QLFK SU]HSXV]
DbZQÚWU]HļbXMHPQLHĮLbNRPöUNDSR]RVWD
MH RERMÚWQD HOHNWU\F]QLH GOD RWRF]HQLD $E\
Z\UöZQDÊ]JURPDG]RQ\QDMHMSRZLHU]FKQL
GRGDWQL ïDGXQHN HOHNWU\F]Q\ EH]SRĂUHGQLR
SRG EïRQÈ NRPöUNRZÈ JURPDG]È VLÚ XMHP
QH MRQ\ FKORUNRZH 3REXG]HQLH HOHNWURF\WX
F]DOQD
1DSï\ZDMÈFH GRGDWQLH MRQ\ VRGX JURPDG]È
VLÚ WXĝ SRG EïRQÈ NRPöUNRZÈ Db GR RSXV]
F]RQ\FKSU]H]QLHPLHMVFQD]HZQÚWU]QHMSR
ZLHU]FKQLNRPöUNLEDUG]RV]\ENRķSU]\F]H
SLDMÈĵVLÚSRFKRG]ÈFH]b]HZQÈWU]MRQ\XMHP
QDVWÚSXMH G]LÚNL QHXURSU]HNDěQLNRZL Į QH :b W\P F]DVLH SR SU]HFLZOHJïHM VWURQLH
6\JQDï GR XZROQLHQLD DFHW\ORFKROLQ\ ]b ]D NRPöUNL QD ]HZQÚWU]QHM MHM SRZLHU]FKQL
NRñF]Hñ QHUZRZ\FK SRFKRG]L ]b Pö]JX ]GÈĝ\ï VLÚ MXĝ ]JURPDG]LÊ ïDGXQHN GRGDWQL
1HXURSU]HNDěQLN RWZLHUD NDQDï\ MRQRZH SRFKRG]ÈF\ RG MRQöZ SRWDVRZ\FK NWöUH
Zb EïRQLH NRPöUNRZHM DOH Į W\ONR SR RSXĂFLï\ SU]HG FKZLOÈ ZQÚWU]H HOHNWURF\WX
MHGQHMVWURQLHHOHNWURF\WXĮ1DW\FKPLDVW Į 3R MHGQHM VWURQLH NRPöUNL PDP\ ]JUR
QDSï\ZDMÈ QLPL GR ĂURGND MRQ\ VRGRZH PDG]RQ\ ïDGXQHN GRGDWQL Db SR GUXJLHM
]b SRZLHU]FKQL EïRQ\ NRPöUNRZHM 7HQ QD XMHPQ\Į=JURPDG]RQ\ĮïDGXQHNPR
Jï\ GRSï\Z ïDGXQNX GRGDWQLHJR ]PLHQLD ĝH ]RVWDÊ Zb GRZROQ\ VSRVöE Z\NRU]\VWDQ\
UöZQRZDJÚ SRWHQFMDïX ZHZQÈWU]NRPöUNR QS GR Z\JHQHURZDQLD Z\ïDGRZDQLD HOHN
ZHJR%\MÈSU]\ZUöFLÊMRQ\SRWDVXPXV]È WU\F]QHJR NWöUH PD SRUD]LÊ ]DNUDGDMÈFHJR
MDNQDMV]\EFLHMRSXĂFLÊNRPöUNÚDOHPRJÈWR VLÚZURJDĮ
0DUFLQ%LHñNRZVNLķ:LHG]DLbĝ\FLHĵQUb

3\WDQLDLSROHFHQLD
3\WDQLDGRWHNVWX 2GSRZLHG]LLUR]ZLÈ]DQLD]DSLV]Z]HV]\FLH

¿\ZHRUJDQL]P\Z\WZDU]DMÈSUÈGHOHNWU\F]Q\SU]HGHZV]\VWNLPSRWRE\
$EURQLÊVLÚSU]HGGUDSLHĝQLNDPL &RULHQWRZDÊVLÚZbRWRF]HQLX
%NRPXQLNRZDÊVLÚ]bLQQ\PLRVREQLNDPL 'SRORZDÊ

3U]HSï\ZSUÈGXSU]H]U\E\HOHNWU\F]QHQDVWÚSXMHZVNXWHNSU]HPLHV]F]DQLDVLÚ
$HOHNWURQöZ &W\ONRMRQöZGRGDWQLFK
%W\ONRMRQöZXMHPQ\FK 'MRQöZGRGDWQLFKLXMHPQ\FK

:bVWDQLHQLHDNW\ZQ\PNRPöUNDHOHNWU\F]QDHOHNWURF\WMHVW

$FDïDQDïDGRZDQDGRGDWQLR
%UöZQRPLHUQLHZ\SHïQLRQDGRGDWQLPLLbXMHPQ\PLïDGXQNDPL
&QDïDGRZDQDWDNĝHZbMHMMHGQ\PNRñFXJURPDG]ÈVLÚïDGXQNLGRGDWQLHDbZbGUXJLPļ
XMHPQH
'QDïDGRZDQDWDNĝHSRMHM]HZQÚWU]QHMVWURQLHJURPDG]ÈVLÚïDGXQNLGRGDWQLH
DbZHZQÈWU]ļXMHPQH

7XĝSU]H]Z\ïDGRZDQLHPHOHNWURF\W
$VLÚNXUF]\
%ïDGXMHVLÚXMHPQLH
&ïDGXMHVLÚGRGDWQLR
'ZbMHGQ\PNRñFXïDGXMHVLÚGRGDWQLRDbZbGUXJLPļXMHPQLH
70 (OHNWURVWDW\NDLbSUÈGHOHNWU\F]Q\

=HJDUHNQDRZRFH
:HěSODVWHUHNREUDQHJRMDEïND-HGQÈSRïRZÚRZLñIROLÈDOXPL
QLRZÈZbGUXJÈZELMĝHOD]Q\JZöěGěOXEVSLQDF]ELXURZ\
 =PLHU] QDSLÚFLH PLÚG]\ IROLÈ D JZRěG]LHP *G]LH MHVW SOXV
DbJG]LHPLQXV"
 -DN GïXJR XWU]\PXMH VLÚ QDSLÚFLH" -DN V]\ENR VLÚ ]PQLHMV]D"
&]\ZLHV]GODF]HJRQDSLÚFLHVLÚ]PQLHMV]D"-HVWZLHOHSU]\F]\Q
'RĂZLDGF]HQLHSRND]XMHMDNïDWZRLWDQLRPRĝQD]EXGRZDÊRJQL
ZR']LDïDRQRG]LÚNLMRQRP]QDMGXMÈF\PVLÚZMDEïNX-HĂOLGZD
NDZDïNLUöĝQ\FKPHWDOL]ZDQHHOHNWURGDPLZïRĝ\P\GRFLHF]\
]DZLHUDMÈFHM MRQ\ ]DMGÈ UHDNFMH FKHPLF]QH Z Z\QLNX NWöU\FK
SRPLÚG]\HOHNWURGDPLSRMDZLVLÚQDSLÚFLH7ZRMHRJQLZR]bMDEï
ND PRĝH Z\WZDU]DÊ QLHZLHOH QLĝV]H QDSLÚFLH QLĝ RJQLZR NWöUH
PRĝQDNXSLÊZNLRVNX=JURPDG]RQ\ZQLPïDGXQHNMHVWEDUG]R
PDï\GODWHJRQLHGDïRE\VLÚ]QLHJR]DVLODÊQSODWDUNL']LDïDMHG
QDNQDWHMVDPHM]DVDG]LH
 0RĝHV] Z\SUöERZDÊ LQQH ZDU]\ZD Lb RZRFH D WDNĝH LQQH
HOHNWURG\ļ]DPLDVWIROLLOXEVSLQDF]\Xĝ\ZDMÈFQSPLHG]LDQHJR
GUXWX$bPRĝH]DPLDVWVSLQDF]D]DVWRVXMHV]EODV]NÚSU]\OHJDMÈFÈ
GRZLÚNV]HMSRZLHU]FKQLRZRFX"
6SUöEXMX]\VNDÊMDNQDMOHSV]HRJQLZRļRMDNQDMZ\ĝV]\PQDSLÚ
FLXDOHWHĝMDNQDMWUZDOV]H

:HěF\IURZ\]HJDUHNHOHNWURQLF]Q\QDMWDñV]\Z\MPLM]bQLHJR

EDWHULÚ Lb ]PLHU] MHM QDSLÚFLH &]\ WZRMH RJQLZD PDMÈ SRGREQH
QDSLÚFLH"$PRĝHWU]HEDMHSRïÈF]\ÊV]HUHJRZR"
 'R EODV]HN Z ]HJDUNX NWöUH ]D]Z\F]DM GRW\NDMÈ ELHJXQöZ
EDWHULLSRGïÈF]SU]HZRG\LbSRïÈF]]DLFKSRPRFÈ]HJDUHN]HbVZRLP
RJQLZHPSDPLÚWDMRELHJXQRZRĂFL
-HĂOLQDSLÚFLHMHVWRGSRZLHGQLHSRïÈF]HQLDSUDZLGïRZHDb]HJD
UHN QLH G]LDïD E\Ê PRĝH ]E\W PDïH MHVW QDWÚĝHQLH SUÈGX NWöU\
PRĝQDF]HUSDÊ]RJQLZD3RïÈF]ZöZF]DVUöZQROHJOHNLONDRJQLZ
OXELFKEDWHULL

3RPLDUQDSLÚFLD  6SUDZGě MDN GïXJR EÚG]LH FKRG]Lï ]HJDUHN ]DQLP EDWHULD VLÚ
HOHNWU\F]QHJRZbREZRG]LH Z\F]HUSLH=HJDUHNDXWRUöZWHMNVLÈĝNLFKRG]LïSUDZLGïRZRSU]H]
]bRZRFRZ\PRJQLZHP JRG]LQSRWHP]DF]ÈïVLÚVSöěQLDÊ6SUöEXMSRELÊWHQUHNRUG
2GSRZLHG]LLZVND]öZNL
GRbZ\EUDQ\FK]DGDñ
V V
=DGDQLH5XUNDPDïDGXQHNQ& =DGDQLHDWDNb)QLH
=DGDQLH1LH
V
=DGDQLH]ï V
=DGDQLHE2NbbNP
V c)1DV]NLFXMPDSNÚ]D]QDF]ELHJXQPDJQH
=DGDQLHD&b)& W\F]Q\ ELHJXQ JHRJUDILF]Q\ RUD] SRïXGQLN
=DGDQLHDKb)RN SU]HFKRG]ÈF\ SU]H] ELHJXQ PDJQHW\F]Q\
Lb]DVWDQöZVLÚJG]LHQDbPDSFHPRĝHVLÚ]QD
V OHěÊV]XNDQ\SXQNW
=DGDQLHD:b)N: d) $ PRĝH MHVW WDNLH PLHMVFH JG]LH ] NDĝGHM
=DGDQLHD$ VWURQ\MHVWSöïQRF"
=DGDQLH'UÚWZD
=DGDQLH D   & b)  : c)  0- V
GbRNJU =DGDQLH 3U]\SRPQLM VRELH MDNÈ IXQNFMÚ
=DGDQLH3RQLĝHMn- SHïQLUG]Hñ
8ZDJD(QHUJLDEÚG]LHPQLHMV]DQLĝ+-ER
Z PLDUÚ SU]HSï\ZX ïDGXQNX ]PQLHMV]D VLÚ V
QDSLÚFLH =DGDQLHERN+]c)RN+]
=DGDQLH2N]ï d)+]
=DGDQLHF+]
V d)UD]\ZSXQNFLH%DZSXQNFLH6ZLÚFHM
=DGDQLHD$b)9 UD]\ļLOH"
=DGDQLHRJQLZ9
=DGDQLHP$ V
=DGDQLHf +]
V =DGDQLH f +]
=DGDQLHEXc)X.
=DGDQLHEn$ V
=DGDQLHD$b)$c)$ =DGDQLH a)-
=DGDQLHD9b)9c)9
V
V =DGDQLH2N+]RN ms 
=DGDQLHX. =DGDQLH2NPP
=DGDQLH E ]LHORQ\ RN  X F]DUQ\  X
QLHELHVNLXF]HUZRQ\RNX. V
=DGDQLHE]LHORQ\XF]DUQ\XQLHELH =DGDQLHDRNVb)RNVc)RNV
VNLXF]HUZRQ\X. =DGDQLHDNPb)NPc)NP
=DGDQLH6NRU]\VWDM]Z\QLNX=DGDQLDD
V
=DGDQLH2N$
Fotografia na okładce: Getty Images/CORBIS/David Pu’u

Fotografie: Archiwum s. 225; BE&W [ALAMY: Alvey & Towers Picture Library s. 7 (pociąg), blickwinkel s. 126 (nartnik), blickwinkel/Hecker s. 154 (żuk), BSIP RM/AJ
PHOTO s. 244 (EEG), BSIP SA s. 244 (badanie dopplerowskie), Jeff Gilbert s. 75, Jeff Rotman s. 165 (krewetka), Jochen Tack s. 27 (bursztyn), Phil Degginger
s. 165 (robaczek świętojański), sciencephotos s. 39 (generator Van de Graaffa), Steven May s. 29 (tramwaj), STOCKFOLIO s. 141 (wybuch atomowy);
HERITAGEIMAGES: Ann Ronan Picture s. 41 (B. Franklin), English Heritage s. 207 (muszla koncertowa), Oxford Science Archive s. 93 (H.C. Oersted), 138 (J.
Maxwell); IMAGEBROKER RM/Jaime Abecasis s. 67 (A. Volta); PHOTONONSTOP SDP/Daniele Schneider s. 72 (osiołek); Photos12.com s. 21, 67 (L. Galvani);
SCIENCE SOURCE: Charles D. Winters s. 35 (halit), Richard T. Nowicz s. 35 (węgorz), Science Source s. 73 (G. Ohm); TIPS IMAGES/Angelo Cavalli s. 59; UNIVERSAL
IMAGES GROUP/Universal History Archive\UIG s. 141 (rentgen dłoni)]; Marcin Braun s. 234 (owad); Anna Budzyńska s. 12 (dłoń), 16 (doświadczenie), 17, 19, 20
(doświadczenie), 22, 24 (doświadczenie), 25 (doświadczenie), 26, 27 (doświadczenie), 29 (bateria), 30, 33, 36, 38, 40 (świetlówki i doświadczenie), 43 (doświad-
czenie), 44 (wodospad), 55, 57, 70, 72 (doświadczenie), 76, 77 (doświadczenie), 80, 86 (bezpiecznik domowy), 87, 88 (magnes), 89, 92, 93 (doświadczenie), 94
(doświadczenie), 96, 97 (doświadczenie), 99, 106, 108 (doświadczenie), 113 (doświadczenie), 116, 118, 122 (doświadczenie), 130, 137, 142, 144, 146 (doświad-
czenie), 147 (doświadczenie), 148, 151, 152 (doświadczenie), 154 (doświadczenie), 166, 169 (doświadczenie), 170, 171, 174 (doświadczenie), 176 (pryzmat),
177, 178 (5 soczewek), 179, 182 (doświadczenie), 183, 185 (doświadczenie), 194 (kamera obskura), 198 (doświadczenie), 199 (doświadczenie), 200, 203, 207
(doświadczenie), 208, 211 (doświadczenie), 212, 215 (doświadczenie), 217 (doświadczenie), 219 (doświadczenie i pryzmat), 220, 222 (doświadczenie), 234
(mikroskop), 256 (polaryzatory), 257 (wyświetlacz LCD), 260, 264, 265; EAST NEWS (Science Photo Library/CNU s. 221/a, UIG Art and History/Universal History
Archive/Universal Images Group s. 205); FORUM [IMAGE ASSET MANAGEMENT Ltd s. 242 (M.Skłodowska-Curie), Forum/TopFoto/Fortran s. 42 (ognie św. Elma)];
GETTY IMAGES [The Image Bank/Zia Soleil s. 107, age fotostock/Marevision s. 37, Chip HIRES/Gamma-Rapho s. 124 (trzęsienie ziemi), Corbis/Fuse s. 244 (EKG),
Dorling Kindersley/Clive Streeter s. 206 (grzejnik), Science Source/Merlin Tuttle s. 133 (nietoperz), Science Source/Mark Burnett s. 16 (dziewczyna), Tetra Images/
Hill Street Studios s. 134–135 (chłopiec z trąbką), PANTHERMEDIA [CHIRON s. 178 (aparat fotograficzny), Lebus s. 174 (basen), Peter Wienerroither s. 215 (obser-
wator nieba), Stephan.Klapszus s. 251 (CD)]; SHUTTERSTOCK: Prawa autorskie [aaltair s. 194–195 (sowa), Abhindia s. 172 (chryzantema), AEPhotographic s. 194
(foka), Aerodim s. 11 (grzejnik elektryczny), Aertman s. 77 (oporniki), ajt s. 58, Alaettin YILDIRIM s. 114, Albo s. 24 (kserokopiarka), AlessandroZocc s. 195 (sala-
mandra), Alexander Kolomietz s. 216 (luneta), Alexey Boldyn s. 194 (smartfon), Alin Brotea s. 164, alysta s. 252/B, Amber McNamara s. 117, Amy Johansson s. 219
(tęcza), Andrei Nekrassov s. 54 (woltomierz), Andriano s. 186 (kwitnąca gałązka, lupa), Angela Royle s. 211 (lustrzana kula), Anita Colic s. 235, Anke van Wyk
s. 132, Anton Balazh s. 236 (garnki), Anton Gvozdikov s. 49 (kaloryfer), Anton_Ivanov s. 160 (Titanic), Artesia Wells s. 176 (fatamorgana – droga), Artography s. 81,
Asparuh s. 51 (telewizor), Babyboom s. 9 (spadochroniarz), Barone Firenze s. 253 (film 3D), Bo Valentino s. 193 (oko, rozszerzona źrenica), borzywoj s. 41 (pioruno-
chron), Brandy McKnight s. 125, bright s. 213, cameilia s. 194 (królik), camilla$$ s. 134 (dziewczynka z fletem), Carlos E.Santa Maria s. 246 (biegaczka), ch123
s. 120 (zegar mechaniczny), Chepko Danil Vitalevich s. 93 i 95 (dysk komputerowy), ChiccoDodiFC s. 13 (licznik energii), Claudio Divizia s. 252/C, Claudiu Mihai
Badea s. 82, criben s. 139, Corepics VOF s. 143 (szklarnia), Crok Photography s. 246 (skuter wodny), Dabarti CGI s. 9 (ciężarówka), David Hyde s. 47 (pralka), David
Tadevosian s. 245, Debbie Oetgen s. 195 (żaba), Denis Tablet s. 85 (bezpieczniki), djem s. 50 (mp3), dmitriyd s. 50 (dioda), Ed Berlen s. 169 (kobieta z książką),
Ekaterina Naymushina s. 47 (lampa), Elnur s. 198 (czerwone okulary), Ethan Daniels s. 133 (wieloryb), FiledIMAGE s. 13 (balon), FloridaStock s. 189, Garsya s. 25
(burza), Gordana Sermek s. 97 (autodrom w lunaparku), Graham Bloomfield s. 136, greatpapa s. 50 (latarka), Grin Maria s. 206 (antena satelitarna), Hobby studio
s. 231, Hugh Lansdown s. 131, Ihar Linnik s. 194 (łąka), ILYA GENKIN s. 138 (teleskopy), Inessa.S s. 11 (ognisko), iodrakon s. 39 (wyładowanie elektryczne), Iraidka
s. 134 (fortepian), Izaak s. 34 (trolejbus), Jacek Chabraszewski s. 108 (huśtawka), James BO Insogna s. 53, James Doss s. 140, Jaywarren79 s. 253 (taśma filmo-
wa), jocic s. 254 (telewizor), Johann Helgason s. 104, Jostein Hauge s. 73 (oporniki), Judy Crawford s. 120 (zegar atomowy), Karen Grigoryan s. 172 (choinka),
Katrina Leigh s. 134 (mechanizm młoteczkowy), keko64 s. 74, kotya21 s. 221/b, krigo s. 20 (bocianie gniazdo), Ksander s. 48, Kuznetsov Alexey s. 11 (samochód),
Leonid Shcheglov s. 239 (produkcja lodów), Levent Konuk s. 242 (lekarze rtg), Lianem s. 124 (fale morskie), Lighthunter s. 71, lightpoet s. 165 (laser), Lillian Tveit
s. 13 (koparka), liveostockimages s. 195 (wyrak), loskutnikov s. 176 (fatamorgana – pustynia), Lotus_studio s. 153 (kieliszek), LuckyImages s. 257 (kino 3D), mag-
gee s. 40 (lampa LED), Marcin-linfernum s. 163, marlee s. 83, Mattia Terrando s. 39 (żarówka), Mayskyphoto s. 224, Michael Rahel s. 217 (Księżyc), michael shee-
han s. 122 (fale morskie), Mihai Dancaescu s. 195 (lemur), Mike Flippo s. 135 (bębenek), Mila Atkovska s. 222 (dyskoteka), Mile Atanasov s. 85 (zasilacz), Miroslaw
Dziadkowiec s. 51 (czajnik), Mny-Jhee s. 54 (układ scalony), muzsy s. 247, My Portfolio s. 173, Nejron Photo s. 167, Nerthuz s. 51 (tramwaj), New SIGHT
Photography s. 14 (statek), nikkytok s. 60, Nola Rin s. 15, nyasha s. 252/A, paintings s. 243 (mózg), Pakhnyushchy s. 185 (kropla), paul prescott s. 44 (lampy na
lotnisku), Paul Reid s. 86 (bezpiecznik samochodowy), Paul S. Wolf s. 160 (humbak), PaulPaladin s. 51 (świetlówka), Petinov Sergey Mihilovich s. 206 (reflektor),
Petrenko Andriy s. 63, 100, 155, 226, Petronilo G. Dangoy Jr. s. 88 (pociąg), Philip Lange s. 110 (silnik), 120 (zegarek elektroniczny), Photohunter s. 193 (kot), Pixel
4 Images s. 254 (projektor), plamens art. s. 129, Planner s. 50 (zegarek elektroniczny), Radoslaw Maciejewski s. 47 i 51 (lokomotywa), Rafa Irusta s. 240,
Ragnarock s. 252/D, Rich Carem s. 68, risteski goce s. 249, Robert Kneschke s. 236 (kobieta), Roger.083 s. 214, Rolaks s. 56, Rui Manuel Teles Gomes s. 90,
Sabphoto s. 169 (chłopiec z książką), samoshkin s. 237, Sara Robinson s. 216 (mikroskop), Sashkin s.13 (korona), sasimoto s. 194 (kwiat), Scenic Shutterbug
s. 259, science photo s. 113 (oscyloskop), Serg64 s. 230, Sherri R. Camp s. 257 (gogle), sil63 s. 47 (latarka), skaljac s. 14 (spychacz), sonya etchison s. 152
(huśtawka), Stanislav Sporny s. 198 (czarne okulary), stephane106 s. 34 (kombinerki), Stephen Mcsweeny s. 243 (USG), Steve Photography s. 49 (elektrownia),
Steven Coling s. 12 (garnek), StockPhotosArt s. 143 (grzejnik), Subbotina Anna s. 11 (herbata), Sven Hoppe s. 192, Svetlana Danilova s. 182 (szklana kula), Taiga
s. 248, Tatiana Popowa s. 45, 195 (aparat fotograficzny), Teerayut Somprasong s. 11 (elektrownia), Terrance Emmerson s. 7 (samoloty), Thomas Barrat s. 204 (lus-
trzana kula), tobkatrina s. 153 (chłopiec z trąbką), Tom Denham s. 256 (pszczoła), Tomasz Wozniak s. 152 (most), Tongra Jantaduang s. 110 (struny gitary), Tyler
Olson s. 94 (tomografia), USTIN s. 133 (obraz USG), Vaclav Volrab s. 199 (drzewa), Valentin Valkov s. 239 (maszynka do lodów), valzan s. 11 (dzwonek), vesilvio
s. 127, Victoria Shapiro s. 193 (zwężona źrenica), Ville heikkinen s. 10 (most), Vlad61 s. 218, Vladimir Sazonov s. 251 (płyta analogowa), Vladimir Wrangel s. 62,
VladKol s. 83 (znak), White Smoke s. 255, windmoon s. 9 (karateka), xavier gallego morell s. 135 (dziewczynka z gitarą), Yauhen s. 10 (samochód), Zoommer s. 47
(telefon)] wykorzystano zgodnie z licencją z Shutterstock, Inc; THINKSTOCK/Getty Image [iStockphoto s. 145, 147 (fale w basenie), 149, 242 (pulsoksymetr);
Stocktrek Image s. 146 (strażacy)].

Wydawnictwo Nowa Era oświadcza, że podjęło starania mające na celu dotarcie do właścicieli i dysponentów praw autorskich wszystkich zamieszczonych utworów.
Wydawnictwo Nowa Era, przytaczając w celach dydaktycznych utwory lub fragmenty, postępuje zgodnie z art. 29 ustawy o prawie autorskim. Jednocześnie Nowa
Era oświadcza, że jest jedynym podmiotem właściwym do kontaktu autorów tych utworów lub innych podmiotów uprawnionych w przypadkach, w których twórcy
przysługuje prawo do wynagrodzenia.
 Imię i nazwisko Klasa Rok szkolny Podpis

1.

2.

3.
Elektrostatyka i prąd elektryczny

E E – energia elektryczna
Napięcie elektryczne U= q q – ładunek elektryczny

q – ładunek elektryczny
Natężenie prądu q
elektrycznego
I= t t – czas, w którym ładunek q
przepłynął

U – napięcie elektryczne
Praca prądu
W = U$q q – ładunek elektryczny
elektrycznego I – natężenie prądu elektrycznego
W = U$I$t t – czas przepływu prądu

Moc prądu U – napięcie elektryczne

elektrycznego
P = U$I I – natężenie prądu elektrycznego

Szeregowe połączenie U1, U2, ... – napięcia elektryczne

U = U1 + U2 + …
baterii na bateriach

Elektryczność i magnetyzm

U U – napięcie elektryczne,
Opór elektryczny R= I I – natężenie prądu elektrycznego

Drgania i fale

Częstotliwość w ruchu 1
drgającym
f=T T – okres w ruchu drgającym

m m – długość fali
Prędkość fali v=T
T – okres w ruchu drgającym

Optyka

1
Zdolność skupiająca Z= f f – ogniskowa

a – kąt padania
Prawo odbicia a=b b – kąt odbicia

www.nowaera.pl fizyka@nowaera.pl

infolinia: 801 88 10 10, 58 721 48 00