Νεοελληνική Γλώσσα

Α' ΓΥΜΝΑΣΙOΥ

1η ENOTHTA : Oι πρώτες μέρες σε ένα νέο

σχολείο
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ και ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
 Eπικοινωνία είναι η ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ δύο ή
περισσότερων ανθρώπων. Για να υπάρξει επικοινωνία χρειαζόμαστε
έναν πομπό, έναν δέκτη κι έναν κώδικα.

δέκτης ►
λαμβάνει το
μήνυμα.
Κώδικας ►
πομπός ► σύστημα σημείων
εκπέμπει ένα με κανόνες και
μήνυμα αρχές (γλωσσικός,
μαθηματικών, κ.
α)

Eπικοινωνία
 Η διαδικασία επικοινωνίας έχει πάντα κάποιο συγκεκριμένο στόχο. Ο
πομπός,
δηλαδή, στέλνει ένα μήνυμα με το οποίο προσπαθεί να πετύχει κάτι.
Προσπαθεί για παράδειγμα να δώσει ή να λάβει κάποια πληροφορία, να
προτείνει κάτι, να ζητήσει κάτι, να συμβουλέψει, να απειλήσει, να
συμφωνήσει με μια πρόταση ή να εκφράσει συναισθήματα όπως
(χαρά/φόβο/λύπη) και οτιδήποτε άλλο μπορεί να σκεφτεί ή να νιώσει και
θέλει να το μεταδώσει στους άλλους ανθρώπους.
 Επιτυχής επικοινωνία ►
ο δέκτης μπορεί να καταλάβει το μήνυμα που του
στέλνει ο πομπός.
 Η κατανόηση του μηνύματος από την πλευρά του δέκτη εξαρτάται
από τους
εξής παράγοντες:

από τον κώδικα που χρησιμοποιεί ο πομπός και κατά πόσο αυτός είναι γνωστός –
κοινός, τον καταλαβαίνει δηλαδή ο δέκτης.
από το επίπεδο γνώσης του γλωσσικού κώδικα.

από την σαφήνεια του μηνύματος.

από την ψυχική και συναισθηματική κατάσταση, στην οποία βρίσκεται ο δέκτης
και από τις μέχρι τότε εμπειρίες (βιώματα) που έχει από τα περιβάλλοντα (π.χ.
οικογενειακό, σχολικό, κοινωνικό…κ.λπ), μέσα στα οποία έμαθε να σκέφτεται και
να λειτουργεί.
Τι σημαίνουν τα παρακάτω σύμβολα;
 Μέσο επικοινωνίας

φυσικό (πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία)

τεχνητό (τηλέφωνο, επιστολή, το διαδίκτυο)

 Τρόποι επικοινωνίας

• Η επικοινωνία μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους. Αρχικά γινόταν με τον

λόγο (προφορικός λόγος/ομιλία), στη συνέχεια με παραστάσεις εικόνων και
κατόπιν με την γραφή (γραπτός λόγος). Σήμερα ο άνθρωπος χρησιμοποιεί
αυτούς τους τρεις τρόπους, ανάλογα με τις περιστάσεις
α. προφορικός λόγος/ομιλία
β. παραστάσεις εικόνων
γ. γραπτός λόγος
► Σήμερα ο άνθρωπος χρησιμοποιεί ταυτόχρονα περισσότερους από έναν
τρόπους, ανάλογα με τις περιστάσεις.
π. χ. πολυτροπικά κείμενα
 Πρόταση

• λέγεται μία σειρά από λέξεις, ανάμεσα στις οποίες περιλαμβάνεται

οπωσδήποτε ένα ρήμα, η οποία έχει δικό της αυτοτελές νόημα.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
1η Ο Γιάννης κοιμάται.

2η Ο Γιάννης κοιμάται αρκετά.

3η Ο Γιάννης κοιμάται πολλή ώρα.

4η Ο Γιάννης και ο Πέτρος κοιμούνται.

α) Οι προτάσεις ως προς τα
συστατικά/δομή
είδη προτάσεων

Απλή Σύνθετη
πρόταση πρόταση

Επαυξημένη Ελλειπτική
πρόταση πρόταση
 Α. απλή πρόταση
αποτελείται από τους βασικούς όρους

ονοματική
ρηματική απλή
φράση –
φράση – πρόταση.
υποκείμενο
κατηγόρημα
 Ρήμα
+
Κατηγορούμενο

Ρήμα
+ Κατηγόρημα
αντικείμενο
• Το μωρό κοιμάται. α) υπ. + ρήμα

• Ο Πέτρος γράφει διαγώνισμα. β) υπ. + ρήμα + αντικείμενο

• Ο Πέτρος είναι ψηλός. γ) υπ. + ρήμα + κατηγορούμενο

 Β. Σύνθετη πρόταση
είναι η πρόταση που έχει περισσότερα από ένα υποκείμενα ,
κατηγορούμενα ή αντικείμενα.

Κατηγορούμενο
/ Αντικείμενο/α
α

Υποκείμενο/
α

σύνθετη
• Το μωρό και η Ελένη κοιμούνται α) 2 υποκείμενα + ρήμα
• Το μωρό ήπιε γάλα και χαμομήλι β)ρήμα + 2 αντικείμενα
• Το μωρό είναι γλυκό και αξιολάτρευτο γ) ρήμα + 2 κατηγορούμενα
 Γ. Επαυξημένη πρόταση
είναι η πρόταση στην οποία υπάρχουν προσδιορισμοί (δηλαδή, λέξεις
που συμπληρώνουν τους κύριους όρους της πρότασης και δίνουν
επιπλέον πληροφορίες)
ρήμα +
προσδιορισμοί

Ρήμα +
κατηγόρημα αντικείμενο
+προσδιορισμοί
Ρήμα +
επαυξημένη κατηγορούμενο
+προσδιορισμοί

υποκείμενο προσδιορισμοί
• Ο μικρός Πέτρος κοιμάται ήσυχα στο κρεβάτι.
• Ο πεινασμένος Πέτρος έφαγε μία μεγάλη πίτσα

Οι προσδιορισμοί με τα μπλε γράμματα

 Δ. Ελλειπτική
είναι η πρόταση που της λείπουν ένας ή περισσότεροι κύριοι όροι ,
γιατί εννοούνται εύκολα
• Τι κάνεις; ► Λείπει το υποκείμενο εσύ
• Είμαι καλά. (Καλά) ► Λείπει το υποκείμενο εγώ (Λείπει και το
υποκείμενο εγώ και το ρήμα είμαι)
• Εσύ; ► Λείπει το ρήμα τι κάνεις

• (παράδειγμα από τον ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ)

Να βρείτε το είδος των παρακάτω προτάσεων ως προς τη
δομή τους (απλή, ελλειπτική, επαυξημένη).

• α. Ο ήλιος λάμπει. β. Ο Σωκράτης ήταν σοφός.

• γ. Ο πατέρας, η μητέρα και τα παιδιά τραγουδούσαν. δ. Έλα μέσα.
• ε. Διάβασες όλα τα μαθήματά σου; στ. Η Άννα έγινε δασκάλα.
• ζ. Άνοιξε την πόρτα και το παράθυρο.
β) Οι προτάσεις ως προς τη σημασία τους
 α. Αποφαντική πρόταση (Κρίσεως)

• λέγεται η πρόταση που δίνει διάφορες πληροφορίες ή εκφράζει

κρίσεις για καταστάσεις ή γεγονότα . Ως σημείο στίξης
χρησιμοποιείται η τελεία,
π.χ.
Είμαι πολύ ωραίος τύπος .
 β. Πρόταση επιθυμίας-προσταγής

• λέγεται η πρόταση με την οποία εκφράζεται κάποια επιθυμία ή

προσταγή. Ως σημείο στίξης χρησιμοποιείται η τελεία ή το
θαυμαστικό, π.χ.
i. Θέλω να φάω ένα κομμάτι πίτσα(επιθυμία)
• ii. Τρέξε γρήγορα! (προσταγή)
• iii. Χαμήλωσε την ένταση του ήχου
 γ. Επιφωνηματική πρόταση

• λέγεται η πρόταση με την οποία εκφράζουμε το θαυμασμό ή τη

δυσφορία μας για κάτι. Ως σημείο στίξης χρησιμοποιείται το
θαυμαστικό (!), π.χ.
Τι ωραία που τα λες, εύγε !
 δ. Ερωτηματική πρόταση

• λέγεται η πρόταση με την οποία ρωτάμε κάτι. Ως σημείο στίξης

χρησιμοποιείται το ερωτηματικό (;), π.χ.

- καθρέφτη , καθρεφτάκι μου,

ποιο είναι το πιο όμορφο μωρό στον κόσμο;
 Να βρείτε το είδος των παρακάτω προτάσεων προς τη σημασία
τους (αποφαντικές, προστακτικές, ερωτηματικές, επιφωνηματικές).

• α. Τα παιδιά παίζουν. β. Η Ελένη είναι έξυπνη και σοβαρή.

• γ. Όχι, δε θα σας κάνω το χατίρι! δ. Πότε θα σε ξαναδούμε;
• ε. Φεύγετε; στ. Κλείσε την πόρτα.
• ζ. Ο πατέρας έφυγε. η. Ξύπνησες κιόλας;
γ) Οι προτάσεις ως προς την ποιότητα (άρνηση ή
την κατάφαση)
 α. Αρνητικές προτάσεις

• λέγονται οι προτάσεις που περιέχουν άρνηση, δηλαδή τις λέξεις όχι, δεν (δε),
μην (μη)
i. Δεν ακούω τίποτα.

ii. Μη μου φέρεις φαγητό. Δεν πεινάω.

 β. Καταφατικές προτάσεις

• λέγονται οι προτάσεις που δεν περιέχουν άρνηση.

i. Τα θέλω όλα δικά μου.

ii. Φέρε μου ένα παγωτό.

 1. Να βρείτε το είδος των παρακάτω προτάσεων ανάλογα με την
ποιότητά τους (καταφατική, αποφατική).

• α. Δε συμφωνώ με τη γνώμη σου. β. Πόσο ωραία περάσαμε στην εκδρομή!

• γ. Μη φωνάζετε. δ. Ο Παύλος είναι καλό παιδί.
• ε. Να μην τους γνώριζα ποτέ! στ. Δεν ήρθε ακόμα ο Γιάννης;
 Κείμενο : Οι πρώτες μέρες στο Γυμνάσιο

• Πήγαινα άλλωστε στο γυμνάσιο και το μυαλό μου άρχισε να απλώνεται σε

πολύ περισσότερα πράγματα. Άρχισα να σκέφτομαι πιο πολύ και κάπου κάπου
να στενοχωριέμαι χωρίς κανένα λόγο. Τώρα πια δεν είχα να κάνω με μία μόνο
δασκάλα, μα με τόσους πολλούς καθηγητές που ο καθένας είχε τις δικές του
απαιτήσεις και νόμιζε πως εμείς είχαμε να διαβάσουμε μόνο το δικό του
μάθημα! Εφτά ώρες την ημέρα, εφτά διαφορετικά μαθήματα. Τα μόνα που δεν
θέλουν διάβασμα είναι η γυμναστική και η ωδική. Κάθε καθηγητής ξέρει πολλά
πράγματα για το δικό του μάθημα και νομίζει πως είναι αυτονόητο να τα
μάθουμε κι εμείς! [...
Το ωραιότερο μάθημα στην πρώτη γυμνασίου είναι σίγουρα η ιστορία. Η καθηγήτριά μας, η
κυρία Πιπερίγκου, είναι σίγουρο πως στην προηγούμενη ζωή της θα είχε ζήσει στην αρχαία
Αθήνα! Πώς να το εξηγήσω αλλιώς; Αφού όταν μιλάει για τον άτυχο για τους Αθηναίους
Πελοποννησιακό πόλεμο μόνο που δεν κλαίει! Κι ας τα ’χει βάλει τόσες φορές με τους
αρχαίους Αθηναίους και την αχαριστία τους που εξορίσανε έναν Αριστείδη κι ένα
Θεμιστοκλή και που καταδίκασαν σε θάνατο το Σωκράτη, το μεγαλύτερο Δάσκαλο των
αιώνων. Λεπτή, μικροσκοπική, μ’ ένα χάρακα πάντα στο χέρι για να δείχνει στο χάρτη τις
αποικίες των Ελλήνων, η κυρία Πιπερίγκου διηγείται τόσο όμορφα, έτσι που όλες αγαπάμε
πολύ την ιστορία και δεν τη βαριόμαστε ποτέ. (Νένα Ι. Κοκκινάκη, Η Ζωίτσα, Ένα αληθινό
παραμύθι, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2002)
• ►Βρείτε στο απόσπασμα ποιος είναι ο πομπός, ο δέκτης, ο κώδικας και ο
δίαυλος-μέσο επικοινωνίας.
1. Στο απόσπασμα του κειμένου βρείτε μία απλή πρόταση, μία ελλειπτική και μία
επαυξημένη.
2. Βρείτε στο κείμενο μία πρόταση αποφαντική, μία ερωτηματική και μία
επιφωνηματική.
3. «…είναι σίγουρο πως στην προηγούμενη ζωή της θα είχε ζήσει στην αρχαία
Αθήνα!»: μετατρέψτε την επιφωνηματική πρόταση σε αποφαντική και
ερωτηματική που να έχουν την ίδια σημασία.
4. Από τις παρακάτω προτάσεις του κειμένου ποιες είναι καταφατικές και ποιες
αρνητικές:
α. Τώρα πια δεν είχα να κάνω με μία μόνο δασκάλα…
β. …ο καθένας είχε τις δικές του απαιτήσεις…
γ. Τα μόνα που δεν θέλουν διάβασμα είναι η Γυμναστική και τα Ωδική.
δ. Το ωραιότερο μάθημα στην πρώτη γυμνασίου είναι σίγουρα η Ιστορία.