«  Μαθηματικά  και  φύση»  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Εργασία  στο  μάθημα  «Επίλυση  προβλήματος  στα  Μαθηματικά»  
Υπεύθυνη  καθηγήτρια  «Κολέζα  Ευγενία»  
Καρακούση  Ελένη  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Πανεπιστήμιο  Πατρών  
Παιδαγωγικό  Τμήμα  Δημοτικής  Εκπαίδευσης  
Πάτρα  2010  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1
Τα  μαθηματικά  της  φύσης  
 
Ο  χρυσός  αριθμός  
Τι   κοινό   έχουν   οι   μέλισσες,   το   ανθρώπινο   σώμα   και     τα   πέταλα   ενός   λουλουδιού;  
Υπόκεινται  όλα  στο  κανόνα  της  φύσης  που  ονομάζεται  χρυσή  τομή.  Παρουσιάζεται  
και  στα  τρία  ο  χρυσός  αριθμός    φ,  1,6…  .  τι  είναι  όμως  ο  αριθμός  φ;  
     Το   1202   ο   Λεονάρντο   Μπονάτσα   προσπάθησε   να   υπολογίσει   την   ταχύτητα  
αναπαραγωγής  των  κουνελιών  στη  Γη  σε  ιδανικές  συνθήκες.  Ας  υποθέσουμε,  έλεγε,  
ότι  έχουμε  ένα  μοναδικό  ζευγάρι,  το  οποίο  αρχίζει  να  αναπαράγεται  από  τον  πρώτο  
κιόλας   μήνα   και   μετά   από   κάθε   μήνα   κύησης   γεννά   ένα   ακόμη   ζεύγος.   Και   ότι   κάθε  
νέο   ζεύγος   γίνεται   γόνιμο   σε   δύο   μήνες   μετά   τη   γέννησή   του   και   αρχίζει   να  
αναπαράγεται   με   τον   ίδιο   ρυθμό.   Πόσα   ζευγάρια   κουνελιών   θα   έχουμε   στο   τέλος  
του  πρώτου  χρόνου;  Στο  τέλος  του  πρώτου  μήνα  το  αρχικό  ζευγάρι  είναι  έτοιμο  να  
τεκνοποιήσει,   αλλά   υπάρχει   μόνο   αυτό.   Στο   τέλος   του   δεύτερου   μήνα   έχουμε   το  
αρχικό   ζευγάρι   και   το   πρώτο   ζευγάρι   παιδιών   του.   Στο   τέλος   του   τρίτου   μήνα  
έχουμε  το  αρχικό  ζευγάρι,  το  πρώτο  ζευγάρι  παιδιών  του,  που  είναι  έτοιμα   κι  αυτά  
να   τεκνοποιήσουν,   και   ένα   δεύτερο   ζεύγος   παιδιών   του.   Στο   τέλος   του   τέταρτου  
μήνα   έχουμε   το   αρχικό   ζευγάρι   και   το   τρίτο   ζεύγος   παιδιών   του,   το   πρώτο   ζεύγος  
παιδιών   και   το   πρώτο   δικό   τους   ζεύγος   παιδιών,   καθώς   και   το   δεύτερο   ζεύγος  
παιδιών,   που   είναι   έτοιμο   να   τεκνοποιήσει.   Πιο   συγκεκριμένα,   η   ακολουθία   των  
ζευγαριών   κουνελιών   είναι:   1,   1,   2,   3,   5.   Μπορείτε   να   εντοπίσετε   το   μοτίβο   που  
κρύβεται   πίσω   από   αυτή   την   αλληλουχία;   Αν   την   επεκτείνουμε   λίγο   ακόμα,   τα  
πράγματα  αρχίζουν  να  ξεκαθαρίζουν:  1,  1,  2,  3,  5,  8,  13,  21,  34,  55,  89,  144,  233...  
Δηλαδή,   για   να   δημιουργήσουμε   τη   λεγόμενη   ακολουθία   Φιμπονάτσι   (γνωστή   και  
ως   «αριθμοί   Φιμπονάτσι»),   αρκεί   να   προσθέσουμε   τα   δύο   προηγούμενα   νούμερα  
για   να   έχουμε   το   αμέσως   επόμενο.   Όμως,   τι   σχέση   έχει   αυτή   η   ακολουθία   με   το  
χρυσό   αριθμό.   Το   πηλίκο   της   διαίρεσης   κάθε   νούμερου   της   ακολουθίας   με   το  
προηγούμενο   του   πλησιάζει   το   χρυσό   αριθμό.   Όσο   προχωρεί   η   ακολουθία,   το  
πηλίκο  προσεγγίζει  ολοένα  και  περισσότερο  το  χρυσό  αριθμό.    
 
Που  αλλού  εμφανίζεται  o  χρυσός  αριθμός;  
 
Σε  ένα  μελίσσι!    
     Η   μέλισσα   γεννιέται   από   ένα   μη   γονιμοποιημένο   αβγό   της   βασίλισσας,   δηλαδή  
έχει   μητέρα   αλλά   όχι   και   πατέρα.   Αντιθέτως,   τόσο   η   βασίλισσα   (η   μοναδική   που  
μπορεί   να   κάνει   αβγά)   όσο   και   οι   εργάτριες   γεννιούνται   από   αβγά   που   έχουν  
γονιμοποιηθεί   από   αρσενικό.   Αυτές,   λοιπόν,   έχουν   και   πατέρα   και   μητέρα.  
Επομένως,   το   γενεαλογικό   δέντρο   του   κηφήνα   διαμορφώνεται   ως   εξής:   έχει   1  
μητέρα,   2   παππούδες   (αρσενικό   και   θηλυκό),   3   προπαππούδες   (δύο   από   την  
οικογένεια   της   γιαγιάς   και   μία   του   παππού),   5   προ-­‐προπαππούδες,   8   προ-­‐προ-­‐
προπαππούδες   και   ούτω   καθεξής.   Το   γενεαλογικό   δέντρο   του   κηφήνα   είναι   μια  
ακολουθία   Φιμπονάτσι!   Και   όχι   μόνο   αυτό.   Το   1966,   ο   Νταγκ   Γιανέγκα,   από   το  
Μουσείο   Έρευνας   στην   Εντομολογία   του   Πανεπιστημίου   της   Καλιφόρνιας,  
ανακάλυψε   ότι   η   αναλογία   που   υφίσταται   ανάμεσα   σε   εργάτριες   μέλισσες   και  
κηφήνες  σε  ένα  μελίσσι  προσεγγίζει  το  χρυσό  αριθμό.    
 

2
  
Στο  ανθρώπινο  σώμα!  

   Το   ανθρώπινο   σώμα   έχει   δομηθεί   και   αναπτύσσεται   σε   ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ   Φ   .   Η  

απόσταση   ζωτικών   οργάνων   (π.χ.   εγκέφαλος-­‐καρδιά,   στομάχι,   γεννητικά   όργανα  
κ.λπ.)   εμπεριέχει   αναλογίες   Φ   .   Δεν   είναι   τυχαίο   ότι   πολλές   "ανατολίτικες  
θρησκείες"   και   κινήματα   στα   πλαίσια   της   διδασκαλίας   τους   για   ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ   και  
"αυτοσυγκέντρωση"  και  σε  εκείνες  τις  προσπάθειες  για  διαλογισμό  ή  στο  λεγόμενο  
"γιόγκα"   η   στάση   του   Ανθρώπινου   σώματος   (η   οκλαδόν)   γίνεται   κατά   αυτό   τον  
τρόπο   έτσι   ώστε   τα   "κεντρικά   -­‐   κομβικά"   σημεία   του   σώματος   να   βρίσκονται   σε   μία  
αναλογία  μεταξύ  τους  ΧΡΥΣΗ  ,  σε  αναλογίες  Φ(το  Φ  υψωμένο  σε  δυνάμεις  2,3,4  και  
το   αντίστροφο   1/Φ   υψωμένο   σε   δυνάμεις   2,3,4).   Εξάλλου   είναι   γνωστό   ότι   οι  
περισσότεροι  Πλαστικοί  χειρούργοι  στις  επεμβάσεις  τους  χρησιμοποιούν  τον  ΧΡΥΣΟ  
ΑΡΙΘΜΟ   και   επιδιώκουν   να   επιτύχουν   αναλογίες   βασισμένες   στο   θεώρημα   της  
Χρυσής   τομής   και   τον   Χρυσό   αριθμό   Φ.     Ένα   ακόμη   ενδιαφέρον   στοιχείo   είναι   ότι  
στο   ανθρώπινο   σώμα,   το   κέντρο   είναι   ο   ομφαλός.   Επομένως,   αν   ένας   άντρας  
ξαπλώσει   με   το   πρόσωπο   προς   τα   πάνω,   τα   χέρια   και   τα   πόδια   του   αναπτυγμένα,  
και  σχεδιάσουμε  έναν  κύκλο  με  κέντρο  τον  ομφαλό,  τα  δάχτυλα  των  χεριών  και  των  
ποδιών   θα   αγγίξουν   την   περιφέρεια   του   κύκλου.   Μπορούμε   επίσης   να  
περικλείσουμε   το   σώμα   με   ένα   ορθογώνιο   σχήμα.   Αν   διαιρέσουμε   τη   μια   πλευρά  
του   ορθογωνίου   (το   ύψος   του   ανθρώπου)   με   την   ακτίνα   του   κύκλου   (την   απόσταση  
από   τον   ομφαλό   μέχρι   την   άκρη   των   δαχτύλων),   θα   έχουμε   το   χρυσό   αριθμό.   Σ’  
αυτό   το   συμπέρασμα   κατέληξε   ο   Leonardo   da   Vinci   τo   1490   σχεδιάζοντας   τον  
βιτρούβιο   άνθρωπο   ο   όποιος   έγινε   ως   μελέτη   των   αναλογιών   του   (ανδρικού)  
ανθρώπινου   σώματος   όπως   περιγράφεται   σε   μια   πραγματεία   του   Ρωμαίου  
αρχιτέκτονα  Βιτρούβιου.  

 
 

3
  
 
 
 
Στα  λουλούδια!  
 
 

 
Το   συγκεκριμένο   λουλούδι   έχει   8   έλικες   προς   την   κατεύθυνση   της   φοράς   του  
ρολογιού  και  13  προς  την  αντίστροφη.  Το  8  και  το  13  είναι  δύο  διαδοχικοί  
αριθμοί  στην  ακολουθία  Fibonacci.  
 
 
 

 
Σ’   αυτό   το   λουλούδι   παρατηρούμε   ότι   σχηματίζονται   σπείρες   από   δεξιά   και  
αριστερά.  Στην  άκρη  υπάρχουν  55  σπείρες  από  δεξιά  προς  τα  έξω  και  στο  κέντρο  34.  
Αν  πάρουμε  κατά  ζεύγη  τις  σπείρες  είναι  ανάλογες  με  την  ακολουθία  Fibonacci.  
 
 
 Τα   φύλλα,   τα   πέταλα   και   οι   σπόροι   οργανώνονται   στα   φυτά   ακολουθώντας   ένα  
συγκεκριμένο  μοτίβο  γιατί  έτσι,  καθώς  αναπτύσσονται,  αξιοποιούν  με  τον  καλύτερο  

4
δυνατό  τρόπο  το  διαθέσιμο  χώρο.  Αν  κατανεμηθούν  τα  φύλλα  στο  μίσχο  σύμφωνα  
με   το   χρυσό   αριθμό,   όλα   θα   επωφελούνται   στο   μέγιστο   βαθμό   από   το   φως   του  
ήλιου,   χωρίς   να   κρύβει   το   ένα   το   άλλο.   Τα   λουλούδια,   χάρη   στο   χρυσό   αριθμό,  
προσελκύουν  όσο  το  δυνατόν  καλύτερα  τα  έντομα  που  μεταφέρουν  τη  γύρη  
 
 
   
Στο  DNA!    
Ο  λόγος  του  μήκους  της  μεγάλης  ράβδωσης  ως  προς  την  μικρή  είναι  ο  αριθμός  Φ.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                                       

Αριθμός  π        Τι  είναι;  

 Η   μαθηματική   σταθερά   π   είναι   ένας   πραγματικός   αριθμός   που   μπορεί   να   οριστεί  
ως   ο   λόγος   του   μήκους   της   περιφέρειας   ενός   κύκλου   προς   τη   διάμετρό   του   στην  
Ευκλείδεια  γεωμετρία,  και  ο  οποίος  χρησιμοποιείται  πολύ  συχνά  στα  μαθηματικά,  
τη   φυσική   και   τη   μηχανολογία.   Ο   συμβολισμός   προέρχεται   από   το   αρχικό   γράμμα  
«π»   (πι)   της   λέξης   «περιφέρεια»,   και   έχει   καθιερωθεί   διεθνώς,   ενώ   στο   λατινικό  
αλφάβητο   συμβολίζεται   ως   Pi,   όταν   δεν   είναι   διαθέσιμοι   τυπογραφικά   ελληνικοί  
χαρακτήρες.   Το   π   είναι   γνωστό   επίσης   ως   σταθερά   του   Αρχιμήδη   (δεν   πρέπει   να  
συγχέεται  με  τον  αριθμό  του  Αρχιμήδη)  ή  αριθμός  του  Λούντολφ.    

 Στην   Ευκλείδια   επιπεδομετρία,   το   π   μπορεί   να   οριστεί   είτε   ως   ο   λόγος   της  

περιφέρειας  ενός  κύκλου  προς  τη  διάμετρό  του,  είτε  ως  ο  λόγος  του   εμβαδού  ενός  
κύκλου   προς   το   εμβαδόν   του   τετραγώνου   που   έχει   πλευρά   ίση   με   την   ακτίνα   του  
κύκλου.   Τα   εγχειρίδια   ανώτερων   μαθηματικών   ορίζουν   το   π   αναλυτικά  
χρησιμοποιώντας   τριγωνομετρικές   συναρτήσεις,   για   παράδειγμα   ως   το   μικρότερο  
θετικό  x  για  το  οποίο  ισχύει  ημ(x)  =  0,  ή  ως  δύο  φορές  το  μικρότερο  θετικό  x  για  το  
οποίο  ισχύει  συν(x)  =  0.  Όλοι  αυτοί  οι  ορισμοί  είναι  ισοδύναμοι.    

5
  
Που  υπάρχει  στη  φύση;  
 
Στα  ποτάμια!  
 Πριν   από   μερικά   χρόνια,   ο   Χανς   Χένρικ   Στέλουμ,   καθηγητής   γεωλογίας   στο  
Πανεπιστήμιο   του   Κέιμπριτζ,   υποστήριξε   ότι   κάθε   ποτάμι   «κρύβει»   τον   αριθμό   3,14  
τον   περίφημο   λόγο   π   που   προκύπτει   αν   διαιρέσουμε   την   περίμετρο   ενός   κύκλου   με  
τη  διάμετρό  του.  Για  να  καταλήξει  σε  αυτό  το  συμπέρασμα,  ο  Στέλουμ  διαίρεσε  το  
συνολικό   μήκος   δεκάδων   ποταμών   με   την   απόσταση   που   χωρίζει   (σε   ευθεία  
γραμμή)   την   πηγή   με   τις   εκβολές   τους.   Ο   λόγος   αυτός   ήταν   σχεδόν   πάντα   λίγο  
μεγαλύτερος   από   τρία   και   τις   περισσότερες   φορές   προσέγγιζε   τον   «μαγικό»   αριθμό  
3,14.  
   Σύμφωνα   τώρα   με   τον   Einstein,   κάθε   ποτάμι   έχει   από   τη   φύση   του   την   τάση   να  
αποκτά   ολοένα   και   πιο   σπειροειδές   σχήμα.   Το   φαινόμενο   αυτό,   όπως   εξηγούσε   ο  
ίδιος   ο   Αϊνστάιν,   οφείλεται   στο   γεγονός   ότι   κάθε   καμπή   που   συναντά   αναγκάζει  
συγκεκριμένες   ποσότητες   νερού   (από   το   εξωτερικό   τμήμα)   να   κινηθούν  
γρηγορότερα.   Αν,   για   παράδειγμα,   η   μορφολογία   του   εδάφους   οδηγεί   τη   ροή   του  
νερού  προς  τα  αριστερά,  ο  όγκος  νερού  που  βρίσκεται  πιο  δεξιά  πρέπει  να  κινηθεί  
ταχύτερα,   καθώς   έχει   να   καλύψει   μεγαλύτερη   απόσταση.  
   Όσο   ταχύτερα   κινείται   όμως   το   νερό   τόσο   μεγαλύτερη   είναι   η   διάβρωση   του  
εδάφους   και   τόσο   περισσότερο   αυξάνει   η   καμπή   του   ποταμού.   Η   καμπή   λοιπόν  
αυξάνει   την   ταχύτητα   και   η   ταχύτητα   την   καμπή,   με   αποτέλεσμα   το   ποτάμι   να  
αποκτά   συνεχώς   περισσότερες   και   μεγαλύτερες   σπείρες.   Η   φύση   φαίνεται   να  
οδεύει   αναπόδραστα   προς   ολοένα   και   πιο   σύνθετες   και,   κατ’   επέκταση,   χαοτικές  
καταστάσεις.  
 
 
 
 
 
Συμμετρία  
 
         Συμμετρία  ονομάζεται  η  ιδιότητα  μερικών  γεωμετρικών  σχημάτων  στα  οποία  σε  
κάθε   σημείο   τους   υπάρχει   αντίστοιχο   σημείο   που   ανήκει   στο   σχήμα   και   το   μέσο  
αυτού   του   ευθύγραμμου   τμήματος   να   ανήκει   σε   ένα   στοιχειώδες   γεωμετρικό  
σχήμα.   δηλαδή   ένα   σημείο,   μια   ευθεία,   ή   ένα   επίπεδο.   Στον   τρισδιάστατο  
ευκλείδειο  χώρο  υπάρχουν  τρία  είδη  συμμετρίας:  

 
 
Αξονική  συμμετρία  σε  αυγό.  

6
 • Σφαιρική   συμμετρία   ή   σημειακή   συμμετρία   ως   προς   το   σημείο   Ο:   Για   κάθε  
σημείο  Α  του  σχήματος,  στο  σχήμα  ανήκει  και  το  σημείο  Β,  το  οποίο  ανήκει  
στο  προεκτεταμένο  ευθύγραμμο  τμήμα  ΑΟ  έτσι,  ώστε  ΑΟ=ΟΒ.    
• Αξονική   συμμετρία   ως   προς   τον   άξονα   ε:   Για   κάθε   σημείο   Α   του   σχήματος,  
στο  σχήμα  ανήκει  και  το  σημείο  Β  που  βρίσκεται  σε  τέτοιο  σημείο,  ώστε  να  
απέχει  από  την  ευθεία  ε  απόσταση  ίδια  με  το  Α  και  το  ευθύγραμμο  τμήμα  
ΑΒ  να  τέμνεται  από  την  ευθεία  ε.    
• Κατοπτρική   συμμετρία   ως   προς   επίπεδο   Π:   Για   κάθε   σημείο   Α   του   σχήματος,  
στο  σχήμα  ανήκει  και  το  σημείο  Β  που  βρίσκεται  σε  τέτοιο  σημείο,  ώστε  να  
απέχει  από  το  επίπεδο  Π  απόσταση  ίδια  με  το  Α  και  το  ευθύγραμμο  τμήμα  
ΑΒ   να   τέμνεται   κάθετα   από   το   επίπεδο   Π.   Η   κατοπτρική   συμμετρία  
εμφανίζεται  στους  καθρέφτες.    

             Η   συμμετρία   ελκύει   εξίσου   καλλιτέχνες   και   επιστήμονες.   Είναι   στενά  

συνδεδεμένη   με   μια   έμφυτη   στον   άνθρωπο   αντίληψη   του   μορφώματος.   Είναι  
απολύτως   ενσωματωμένη   σε   πολλά   από   τα   βαθύτερα   μορφώματα   της   φύσης   και  
στη   σύγχρονη   εποχή   είναι   θεμελιώδης   για   την   επιστημονική   κατανόηση   του  
σύμπαντος.  Οι  αρχές  διατήρησης,  όπως  της  ενέργειας  ή  της  ορμής,  εκφράζουν  μια  
συμμετρία    την  οποία  (πιστεύουμε)  κατέχει  ολόκληρο  το  συνεχές  του  χωροχρόνου:  
οι   νομοί   της   φυσικής   είναι   οι   ίδιοι   παντού.   Η   κβαντομηχανική   των   στοιχειωδών  
σωματιδίων,  ένας  τρελός  κόσμος  στον  όποιο  ένα  πρωτόνιο  μπορεί  να  πάρει  τη  θέση  
ενός   νετρονίου,   και   του   όποιου   και   του   όποιου   οι   νομοί   πρέπει   να   αντανακλούν  
αυτή  τη  πιθανότητα,  διατυπώνεται  με  τη  μαθηματική  γλωσσά  των  συμμετριών.  Οι  
συμμετρίες   των   κρυστάλλων,   όχι   μόνο   ταξινομούν   τα   σχήματα   τους,   αλλά   και  
καθορίζουν  πολλές  από  τις  ιδιότητες  τους.  
 
 

   Η  συμμετρία  έπαιζε  καθοριστικό  ρόλο  στην  πυθαγόρεια  θεωρία  των  αριθμών  και  
στις   μουσικές   τους   κλίμακες.   Για   τους   Πυθαγόρειους,   όλοι   οι   αριθμοί   έπρεπε   να  
είναι   ρητοί,   δηλαδή,   είτε   ακέραιοι   είτε   κλάσματα,   μια   και   τα   τελευταία   μπορούν   να  
γραφτούν   στη   «συμμετρική»   μορφή   των   περιοδικών,   δεκαδικών   αριθμών   (π.χ.   το  
2/3   γράφεται   0,6666…).   Η   ειρωνεία   της   τύχης   ήταν   ότι   έλαχε   στους   ίδιους   τους  
Πυθαγόρειους   να   ανακαλύψουν   τους   άρρητους   αριθμούς   (δηλαδή,   εκείνους   που  
δεν   μπορούν   να   εκφραστούν   ως   περιοδικοί   αριθμοί,   π.χ.   η   τετραγωνική   ρίζα   του  
δύο),  κάτι  που  κατέστρεψε  τη  συμμετρία  στο  αριθμητικό  τους  Σύμπαν.  

   Αυτή   η   εμμονή   με   τη   συμμετρία   εξηγείται   εύκολα   ως   απλή   αντανάκλαση,   στη  

φαντασία  των  ανθρώπων,  συμμετριών  που  προϋπάρχουν  στη  Φύση  -­‐  από  τα  φύλλα  
των   φυτών   και   τα   κουκουνάρια   των   δέντρων,   μέχρι   τις   πεταλούδες   και   τους  
αστερίες.   Σχεδόν   όλοι   οι   πολυκύτταροι   οργανισμοί,   με   αξιοσημείωτη   εξαίρεση   τους  
σπόγγους,   εμφανίζουν   τη   μια   ή   την   άλλη   συμμετρία.   Αλλά   γιατί   αγαπάει   τόσο   τη  
συμμετρία  η  Φύση;  Η  απάντηση  δεν  είναι  αυτονόητη.  

   Το   βέβαιο   είναι   ότι   κάθε   συμμετρία   σχετίζεται   με   το   αναλλοίωτο   κάποιας   φυσικής  
ιδιότητας.  Η  μεταφορική  συμμετρία  σχετίζεται  με  τη  διατήρηση  της  ορμής  (γινόμενο  
μάζας   επί   ταχύτητα),   η   περιστροφική   με   τη   διατήρηση   ενός   άλλου   φυσικού  

7
μεγέθους,  της  στροφορμής  και  η  συμμετρία  ανάμεσα  στο  παρελθόν  και  το  μέλλον  
με  τη  διατήρηση  της  ενέργειας.  Με  άλλα  λόγια,  οι  βασικές  συμμετρίες  σχετίζονται  
άμεσα  με  τους  πιο  θεμελιώδεις  «υπερνόμους»  της  Φύσης.    

     'Eπειτα,  είναι  γνωστό  ότι  η  Φύση  προτιμά  τις  καταστάσεις  της  ελάχιστης  δυνατής  
ενέργειας  και  αυτές  συνδέονται  άμεσα  με  τη  συμμετρία  κάθε  φυσικού  συστήματος.  
Στη   Βιολογία,   τα   συμμετρικά   σχήματα   μπορεί   να   είναι   αποτέλεσμα   φυσικής  
επιλογής,   αφού   απαιτούν   λιγότερη   πληροφορία,   επομένως   λιγότερο   γονιδιακό  
υλικό,   από   τα   ασύμμετρα   για   την   αναπαραγωγή   τους.   Αυτό   μπορεί   να   εξηγεί   εν  
μέρει   και   την   ενστικτώδη   προτίμησή   μας   για   συμμετρικά   πρόσωπα  -­‐   απλούστατα,   ο  
εγκέφαλός  μας  διευκολύνεται  στην  καταγραφή  τους.  

Ας   παρατηρήσουμε   τώρα   ορισμένες   περιπτώσεις   στη   φύση   που   υπόκεινται   σε  

κανόνες  συμμετρίας.  

Κρύσταλλοι  

Τα  πιο  εντυπωσιακά  παραδείγματα  συμμετρίας  στην  ανόργανη  φύση  είναι  οι  

κρύσταλλοι.  Στην  κρυσταλλική  κατάσταση  της  ύλης  τα  άτομα  ταλαντώνονται  γύρω  
από  θέσεις  ισορροπίας,  οι  οποίες  σχηματίζουν  στο  χώρο  ένα  καθορισμένο  κανονικό  
σχήμα..   Όλες   οι   κλάσεις   κρυστάλλων   διαιρούνται   σε   έξι   συστήματα,   με   βάση   το  
μήκος  των  αξόνων  και  τις  υπόλοιπες  λεπτομέρειες  των  συμμετριών  τους.  [Συνολικά  
υπάρχουν   230   είδη   ομάδων   συμμετρίας   στους   κρυστάλλους].   Στη   φυσική,   ένα  
σύστημα   θεωρείται   συμμετρικό   εάν   παραμένει   αμετάβλητο   όταν   υπόκειται   σε  
διαδικασίες  όπως  κατοπτρική  αντιστροφή,  αντιστροφή  της  διεύθυνσης  του  
χρόνου   και   μετασχηματισμό   του   χωροχρόνου.   Πολλά   φυσικά   συστήματα   υπακούν  
σε  
τέτοιου   είδους   συμμετρίες,   με   τις   οποίες   σχετίζονται   οι   νόμοι   διατήρησης   της  
φυσικής.   Η   σχέση   αυτή   έχει   μια   ιδιαίτερη   σημασία   στη   φυσική   των   σωματιδίων,  
όπου   συγκεκριμένες   συμμετρίες,   που   λέγονται   εσωτερικές,   παρατηρούνται.   Τέτοιες  
συμμετρίες   υπάρχουν   στο   χώρο   της   μαθηματικής   σκέψης   και   στηρίζουν   τη  
διατήρηση   τέτοιων   ποσοτήτων   όπως   το   φορτίο,   η   ισότητα,   το   πλήθος   των  
βαρυόνιων   και   λεπτόνιων,   και   η   ολικά   ασυνήθιστη   κατάσταση   όταν   συγκεκριμένα  
σωμάτια   αντικαθίστανται   μεταξύ   τους.   Στη   σύγχρονη   θεωρητική   φυσική,   πάντως,  
τέτοιες   συμμετρίες   είναι   γνωστές   μόνο   κατά   προσέγγιση,   εκτός   όμως   από   τα  
βαρυόνια  και  τα  λεπτόνια,  όπου  παραβιάζονται  κατά  τα  πειράματα  με  αυτά.  Όταν  
οι   εσωτερικές   συμμετρίες   δεν   λειτουργούν   με   τον   ίδιο   τρόπο   ,   αλλά   αντιθέτως  
μπορούν  να  διαφέρουν  σε  κάθε  σημείο  του  χωροχρόνου,  αποκαλούνται  συμμετρίες  
gauge.   Οι   θεωρητικοί   φυσικοί   ελπίζουν   ότι   θα   καταφέρουν   να   μειώσουν   όλες   τις  
συμμετρίες   σε   συμμετρίες   gauge   στην   προσπάθεια   τους   να   αναπτύξουν   μια   μεγάλη  
ενοποιητική   θεωρία   (Θεωρία   των   Πάντων),   η   οποία   θα   ενσωματώνει   όλες   της  
θεμελιώδεις  λειτουργίες  και  ιδιότητες  της  ύλης.  
 
Αστερίας  
Ο   πιο   καταφανής   μετασχηματισμός   είναι   αυτός   που   κάνει   όλα   τα   πόδια   να  
προσχωρούν  κατά  ένα  βήμα    Να  στραφούν  κατά  μια  γωνία  72ο    (  το  ένα  πέμπτο  μιας  
πλήρους  περιστροφής).  Αν  αφήσουμε  ένα  αστερία  πάνω  σε  ένα  τραπέζι  και  την  ώρα  

8
που   έχουμε     γυρισμένη   την   πλάτη   κάποιος   τον   περιστρέψει   κατά   72ο   δε   θα  
καταλάβουμε   τίποτα.   Αν   αντί   για   72ο   τον   περιστρέψουν   κατά   45ο   τότε   θα  
παρατηρήσουμε  μια  αλλαγή  στον  προσανατολισμό  του  αστερία.  Υπάρχουν  ακριβώς  
πέντε   διαφορετικές   γωνίες   κατά   τις   οποίες   ένας   ιδανικός   αστερίας   μπορεί   να  
περιστραφεί   χωρίς   η   αλλαγή   να   γίνει   αντιληπτή:   ο   μοίρες,   72   μοίρες,   144   μοίρες,  
216   μοίρες   και   288   μοίρες-­‐   τα   ακεραία   πολλαπλάσια   του   ενός   πέμπτου   μιας  
πλήρους   περιστρέφεις.   Ανεπίσημα,   θα   λέμε   ότι   ένας   αστερίας   έχει   πενταπλή  
περιστροφική   συμμετρία.     Οι   περιστροφές   πάνω   στο   επίπεδο   δεν   έχουν   άξονα  
περιστροφής   αλλά   ένα   συγκεκριμένο   σημείο,   το   κέντρο   περιστροφής,   το   όποιο   δε  
μετακινείται  καθόλου.  Το  κέντρο  της  περιστροφής  είναι  το  κέντρο  της  του  αστερία.    
Αυτές   οι   περιστροφές   είναι   οι   εμφανέστερες   συμμετρίες   ενός   αστερία,   αλλά   στην  
πραγματικότητα   υπάρχουν   κι   άλλες,   αφού   ένας   αστερίας   μέσα   στον   καθρέφτη  
εξακολουθεί   να   μοιάζει   με   αστερία.   Καθένα   από   τα   μελή   του   είναι   αμφίπλευρα  
συμμετρικό   και   ο   άξονας   συμμετρίας   του   μέλους   διέρχεται   από   το   κέντρο   της  
περιστροφικής   συμμετρίας.   Έτσι,   ο   αστερίας   έχει   αμφίπλευρη   συμμετρία.   Ο  
αστερίας  έχει  πέντε  διαφορετικές  αμφίπλευρες  συμμετρίες,  αφού  έχει  πέντε  πόδια  
και   καθένα   έχει   το   δικό   του   άξονα   συμμετρίας.   Υπάρχουν   πέντε   ξεχωριστοί  
κατοπτρισμοί  που  αφήνουν  έναν  αστερία  αμετάβλητο  οι  άξονες  των  όποιων  έχουν  
διαφορετικό  κατά  γωνία  72ο.  
 
Ανθρώπινο  σώμα  
 
Το   ανθρώπινο   σώμα   παρουσιάζει   αμφίπλευρη   συμμετρία,   δηλαδή   τη   συμμετρία  
στην   οποία   παρόμοια   ανατομικά   μέρη   είναι   διευθετημένα   σε   αντίθετες   πλευρές  
ενός   ενδιάμεσου   άξονα,   έτσι   ώστε   μόνο   ένα   επίπεδο   ή   ευθεία   να   μπορεί   να   διαιρεί  
το   όλο   σε   δύο   ουσιαστικά   ίδια.   έχει   τα   επιμέρους   τμήματα   του   κατανεμημένα  
ομοιόμορφα   γύρω   από   ένα   κάθετο   ενδιάμεσο   άξονα,   έτσι   ώστε   να   χωρίζεται   νοητά  
σε  δύο  όμοια  μισά,  που  το  ένα  μπορεί  να  προκύψει  από  το  άλλο  με  τη  διαδικασία  
που  λέγεται  κατοπτρισμός  ή  ανάκλαση.  
 
 
 
 
 
Fractals  
 
     Ο   όρος   "φράκταλ"   προέρχεται   από   το   λατινικό   fractio   (θραύσμα,   κομμάτι),   λόγω  
της   κλασματικής   διάστασής   του,   και   πρωτοχρησιμοποιήθηκε   από   τον   Γάλλο  
μαθηματικό  Benoit  Mandelbrot  το  1975.  Ηδη  από  τα  τέλη  της  δεκαετίας  του  1960,  
αλλά   κυρίως   την   επόμενη   δεκαετία,   ο   Mandelbrot   φρόντισε   να   προσφέρει   έναν  
αρκετά   ευρύ   αλλά   μαθηματικά   ακριβή   ορισμό   τους   καθώς   και   των   ιδιαίτερων  
ιδιοτήτων   τους   (αυτοομοιότητα,   κλασματική   διάσταση,   μικρή   επιφάνεια   φράκταλ  
αλλά  άπειρη  σε  μήκος  περίμετρος).    Τα  φράκταλ  είναι  μια  γενίκευση  των  κλασικών  
γεωμετρικών   σχημάτων   (τρίγωνα,   ορθογώνια,   παραλληλόγραμμα,   πυραμίδες   κ.τ.λ.)  
σε   μη   κανονικά   και   συχνά   πολύπλοκα   "γεωμετρικά"   σχήματα,   τα   οποία   είτε  
βρίσκονται   στη   φύση   είτε   κατασκευάζονται   από   τον   άνθρωπο   για   διάφορες  

9
εφαρμογές   ή   απλώς   για   την   ομορφιά   τους.   Ετσι,   η   φρακταλική   γεωμετρία   μάς  
επιτρέπει   να   περιγράφουμε   ικανοποιητικά   και   να   απεικονίζουμε   πολύπλοκες  
φυσικές  δομές  όπως  τα  φύλλα  των  δέντρων,  τα  φτερά  των  πουλιών,  το  νεφρό  του  
ανθρώπου,   μονοκύτταρους   οργανισμούς,   πυρήνες   κυττάρων   αλλά   και   σύννεφα,  
ποτάμια,  γαλαξίες.  Επιπλέον,  η  βαθύτερη  κατανόηση  των  πολύπλοκων  γεωμετρικών  
ιδιοτήτων   και   σχέσεων   των   φράκταλ   φαίνεται   να   αποκαλύπτει   κάποιους   εγγενείς  
μηχανισμούς  μορφογένεσης  στον  οργανικό  και  τον  ανόργανο  κόσμο.                    

   Η   φύση   ,δηλαδη,   επέλεξε   αυτό   τον   κλάδο   των   μαθηματικών   για   να   στηρίξει   τις  
σημαντικότερες   αποφάσεις   της,   όπως   είναι   το   μέγεθος   που   θα   έχει   κάθε  
οργανισμός,   η   διάρκεια   ζωής   του   κ.ά   Αναρωτηθήκατε   ποτέ   τι   θα   συμβεί   σε   ένα  
μικρό  ποντικάκι  και  έναν  ελέφαντα,  εάν  πέσουν  από  ύψος  ενός  χιλιομέτρου;  Για  τον  
ελέφαντα,   η   τραγική   κατάληξη   είναι   δεδομένη,   σε   αντίθεση   με   το   ποντίκι   που   θα  
υποστεί   απλώς   ένα   ισχυρό   σοκ   και   θα   απομακρυνθεί   τρομαγμένο   από   την   περιοχή.  
Η  παρατήρηση  αυτή  οδήγησε  αρκετούς  βιολόγους,  φυσικούς  και  μαθηματικούς  στο  
συμπέρασμα   ότι   το   μέγεθος   των   ζώων   δεν   είναι   απλώς   ζήτημα   όγκου,   αλλά  
κατασκευής.   Ενας   ελέφαντας,   δηλαδή,   δεν   είναι   απλώς   ενα   ποντίκι   μεγεθυσμένο  
κατά   200.000   φορές,   αλλά   ένας   εντελώς   διαφορετικός   οργανισμός.   Σύμφωνα   με  
ερευνητές,   η   μαθηματική   αυτή   ακρίβεια   της   φύσης   δεν   οφείλεται   σε   κάποια  
υπερφυσική   δύναμη,   αλλά   στην   ανάγκη   ρύθμισης   του   μεταβολισμού   κάθε  
οργανισμού   ανάλογα   (όχι   όμως   και   σε   απόλυτη   αναλογία)   με   τη   μάζα   του.   Κάθε  
οργανισμός   χρησιμοποιεί   την   επιφάνειά   του   για   να   αποβάλει   την   θερμότητα   που  
παράγεται   από   τον   μεταβολισμό.   Η   επιφάνεια,   όμως,   αυτή   δεν   είναι   ανάλογη   με   τη  
μάζα  του.  Η  επιφάνεια,  δηλαδή,  αυξάνεται  με  αναλογικά  μικρότερους  ρυθμούς  απ’  
ότι   η   μάζα   και   αυτό   γιατί,   αν   ο   ρυθμός   μεταβολισμού   ήταν   απλώς   ανάλογος   της  
μάζας,   θα   παρουσιάζονταν   σοβαρότατα   προβλήματα.   Ένας   αρουραίος,   για  
παράδειγμα,   αναλογικά   με   τη   μάζα   του   θα   έπρεπε   να   παράγει   100   φορές  
περισσότερη  ενέργεια  από  ένα  μικροσκοπικό  χάμστερ.  Η  επιφάνειά  του  όμως  είναι  
μόλις   22   φορές   μεγαλύτερη   από   αυτή   του   χάμστερ.   Το   αποτέλεσμα   θα   ήταν   ένας  
καυτός   αρουραίος.   Ο   μεταβολισμός   λοιπόν   πρέπει   να   είναι   μικρότερος   όσο  
μεγαλύτερη  είναι  η  μάζα  του  οργανισμού,  για  να  αποφευχθεί  η  «υπερθέρμανση».  
Βάση  του  μεταβολισμού,  όμως,  ρυθμίζονται  οι  χτύποι  της  καρδιάς  και  ο  μέσος  όρος  
ζωής   κάθε   οργανισμού.   Προχωρώντας   ένα   ακόμα   βήμα   και   συνδυάζοντας   αρχές  
γεωμετρίας   δικτύων   και   υδροδυναμικής,   οι   επιστήμονες   ανακάλυψαν   ότι   ο   νόμος  
που   διατύπωσαν   ισχύει   και   σε   επίπεδο   κύτταρων   και   μιτοχονδρίων.   Κατέληξαν   έτσι  
στο  συμπέρασμα  ότι  η  σχέση  μεταβολισμού  και  μάζας  εξαρτάται  από  τη  δομή  του  
δικτύου  διανομής  ενέργειας  και  τροφής  που  διαθέτει  κάθε  οργανισμός  και  το  οποίο  
έχει  μορφή  fractal.  Κύριο  χαρακτηριστικό  των  fractals    είναι  ότι  κάθε  τμήμα  του,  σε  
οποία   κλίμακα   και   αν   το   εξετάσουμε,   αποτελεί   μικρογραφία   του   συνόλου.  
Εξετάζοντας   τη   fractal   δομή   του   δικτύου   παραγωγής   και   διανομής   ενέργειας,   οι  
επιστήμονες  πιστεύουν  ότι  σύντομα  θα  δώσουν  απαντήσεις  σε  μεγάλα  ερωτήματα  
της   βιολογίας   αλλά   ακόμα   και   της   κοινωνιολογίας   και   τα   οποία   φορούν   την  
ποικιλομορφία   των   ειδών   και   την   εξέλιξη   οργανισμών.   Για   όλα   αυτά   βέβαια  
απαιτείται  η  χρήση  γεωμετρίας  fractal  και  φυσικά  σύγχρονων  μαθηματικών.  

 
 

10
 Προβλήματα  που  λύνονται  με  τη  βοήθεια  των  μαθηματικών  
 
Όσο   βεβαία   και   αν   η   φύση   διέπεται   από   μαθηματικούς   κανόνες,   η   σχέση  
μαθηματικών   και   φύσης   δεν     εξαντλείται   εδώ.   Τα     μαθηματικά   έχουν   διαχρονικά  
αποδειχτεί   ως   πολύτιμος   βοηθός   επιστήμων   στη   προσπάθεια   τους   να  
αντιμετωπίσουν     προβλήματα   που   προέρχονται   από   τη   φύση.   Εξάλλου   αν  
σκεφτούμε  την  ετυμολογία  της  λέξης  γεωμετρία  γίνεται  φανερό  ότι  προέρχεται  από  
τις   λέξεις   «γη   και   μετρώ».       Την   εμπειρική   γεωμετρία   τη   χρησιμοποίησαν   οι  
αιγύπτιοι  για  να  υπολογίζουν  τα  όρια  των  χωραφιών  τους  μετά  τις  πλημμύρες  του  
Νείλου.    
     Στην   Ελλάδα,   τώρα,     ο   Ερατοσθένης   ήταν   αυτός   που   μέτρησε   τη   περιφέρεια   της  
γης.  Πως;  Γνώριζε  αρχικά  ότι  κατά  το  θερινό  ηλιοστάσιο  ,  ο  ήλιος  βρίσκεται  ακριβώς  
πάνω   Από   τη   πόλη   Συήνη.   Θεώρησε   ευλόγα   ότι   οι   ακτίνες   του   ήλιου   είναι  
παράλληλες.  Επομένως  η  γωνία  α  που  σχηματίζεται  η  άκρη  της  σκιάς  ενός  ραβδίου  
με  τη  κορυφή  του  ραβδίου  στην  Αλεξάνδρεια,  που  υπέθεσε  ότι  βρίσκεται  στον  ίδιο  
μεσημβρινό   κύκλο   με   τη   Συήνη,   είναι   ίση   με   την   επίκεντρο   γωνία   που   αντιστοιχεί  
στην   απόσταση   δυο   πόλεων,   για   την   οποία   ο   Ερατοσθένης   γνώριζε   ότι   είναι   5000  
στάδια.  Τη  γωνία  α  όμως  ο  Ερατοσθένης  μπορούσε  προφανώς  να  τη  μετρήσει  και  
τη   βρήκε   να   είναι   περίπου   όση   με   το     1/50   μιας   πλήρους   περιφέρειας   ,   δηλαδή   όση    
περίπου  με  γωνία  φ=  
7ο  12΄.  επομένως  ,    
 

                                                             
Εύκολα   υπολογίζουμε   τότε   ότι   το   μήκος   της   περιφέρειας   της   Γης   είναι   περίπου  
25000  στάδια.  Τη  μέθοδο  με  την  οποία  ο  Ερατοσθένης  μέτρησε  τη  περιφέρεια  της  
γης   καθώς   και   το   αποτέλεσμα   μας   τα   διασώζει   ο   Κλεομήδης   (μέσα   του   1ου   π.Χ.  
αιώνα).   Ο   Ήρων,   ο   Στράβων   και   ο   Θέων   της   Σμύρνας   αναφέρουν   ότι   ο   Ερατοσθένης  
βρήκε  ότι  η  περιφέρεια  της  Γης  είναι  25000  στάδια.  
 
 

11
                  
 
 
 
 
 
Ένα   ακόμη   πολύ   ενδιαφέρον   πρόβλημα   που   λύθηκε   με   τη   βοήθεια   των  
μαθηματικών  είναι      
η  δημιουργία  του  ευπαλίνιου  ορύγματος  από  τον  Ευπαλίνο.    
 
Ας   πάρουμε   όμως   τα   πράγματα   από   την   αρχή.   Στο   τέλος   του   6αι.   π.Χ   την   εξουσία  
στη  Σάμο  πήρε  από  τους  Αριστοκρατικούς  ο  Πολυκράτης.  Αυτός  κυβέρνησε  το  νησί  
σαν   τύραννος   από   το   537-­‐522   π.Χ.   Κατά   τη   διάρκεια   της   τυραννίας   του   εκτέλεσε  
μεγάλα  έργα  όπως  το  τείχος  γύρω  από  την  πόλη  της  Σάμου  (σημερινό  Πυθαγόρειο)  
το   μεγάλο   λιμενοβραχίονα     μήκους   360   μέτρων   και   βάθους   στο   άκρο   του   36  
μέτρων,   το   ναό   της   Ήρας   διαστάσεων   108,70x52,40   μέτρων   με   155   κίονες   και   το  
περίφημο  υδραγωγείο  της  πόλης.  
Οι  προδιαγραφές  που  έβαλε  ο  Πολυκράτης  για  το  υδραγωγείο  ήταν  :  
1.        Να  τροφοδοτείται  από  το  νερό  της  πλούσιας  πηγής  των  Αγιάδων.  
2.        Να  είναι  υπόγειο  με  επισκέψιμα  τα  τμήματα  του  αγωγού.  
3.         Να   βράζει   νερό   σε   ορισμένο   σημείο   εσωτερικό   των   τειχών   και   σε   στάθμη  
υψηλότερη  της  τότε  πόλης  για  την  αβίαστη  διανομή  του.  
     

12
    

   

 
     
 
 
Η  πηγή  όμως  βρισκόταν  πίσω  από  το  βουνό,  το  οποίο  αποτελούσε  με  τον  όγκο  του  
ανυπέρβλητο   εμπόδιο   στη   ροή   του   νερού.   Έτσι   για   την   ασφαλή,   σε   περίπτωση  
πολιορκίας,  ροή  του  νερού  έπρεπε  να  τρυπηθεί  το  βουνό  και  να  κατασκευασθεί  μια  
σήραγγα    στην  αρχή  και  το  τέλος  της.  
Η   κατασκευή   του   έργου   ανατέθηκε   στον   αρχιτέκτονα   Ευπαλίνο   από   τα   Μέγαρα.  
Αυτός  αφού  έκανε  τις  αναγκαίες  τοπογραφικές  εργασίες  για  τον  προσδιορισμό  της  
διεύθυνσης  και  της  κλίσης  της  σήραγγας  άρχισε  τις  εργασίες  της  διάνοιξης  και  από  
τα  δύο  προκαθορισμένα  άκρα  της.  
Τέτοια   διάτρηση   βουνού   δεν   είχε   επιχειρηθεί   ξανά   από   κανένα   πολιτισμό   και   σε  
καμιά   εποχή   πριν   από   τον   Ευπαλίνο.   Το   τόλμημα   ήταν   ριψοκίνδυνο   γιατί   υπήρχε   το  
ενδεχόμενο  οι  δυο  σήραγγες  από  κακή  χάραξη,  να  μην  συναντηθούν  ποτέ.  
Τελικά   οι   δυο   σήραγγες   συναντήθηκαν   με   πολύ   μικρή   απόκλιση   από   την   ευθεία.   Το  
συνολικό  μήκος  της  διάτρησης  είναι  1035  μ.  (Κατά  τον  Ηρόδοτο  7  στάδια  =  1294  μ.)  
Από  αυτά  τα  615  μ.  είναι  το  μήκος  της  βόρειας  σήραγγας  και  τα  420  της  νότιας.  Η  
απόκλιση   από   την   ευθεία   των   δυο   σηράγγων     ήταν   μόλις     6   μ.   Το   πλάτος   της  
σήραγγας  είναι  περίπου  2,30  μ.  και  το  ύψος  1,90.  Στο  δάπεδο  της  σήραγγας  υπάρχει  
αυλάκι   μέσα   στο   οποίο   ήταν   τοποθετημένοι   οι   πήλινοι   σωλήνες   που   έφεραν   το  
νερό.  Η  διάτρηση  του  βουνού  διήρκησε  περίπου  6  χρόνια  ενώ  η  εκτέλεση  και  των  
άλλων   έργων   (τάφρος,   σωληνώσεις   κ.λ.π)   πρέπει   να   ολοκληρώθηκε   σε   10   χρόνια  
περίπου.  
Το   υδραγωγείο   του   Ευπαλίνου   λειτούργησε   μέχρι   τον   5   αι.   μ.Χ   γύρω   στα   1000  
χρόνια.   Μετά   φαίνεται   στέρεψε   η   πηγή   του,   έπαψε   η   συντήρησή   του   και  
καταχώθηκε  από  χώματα.  Η  οριστική  του  αποκατάσταση  του  και  ο  καθαρισμός  του  
από  άλλα  υλικά  έγινε  το  1971  από  το  Γερμανικό  αρχαιολογικό  Ινστιτούτο.  
   Αν  και  σήμερα  είναι  άγνωστη  η  γεωμετρική  διαδικασία  που  ακολουθήθηκε  για  τη  
χάραξη   της   διάτρησης   το   ότι   το   έργο   ολοκληρώθηκε   μπορούμε   να   πούμε   σήμερα  
ότι  τότε  γνώριζαν  πολύ  περισσότερα  από  όσα  εμείς  γνωρίζουμε  για  τις  γνώσεις  της  
εποχής  εκείνης.  Μας  βεβαιώνει  ότι  ο  Ευπαλίνος  ,  γύρω  στο  530  π.Χ  γνώριζε  :  
• Το  Πυθαγόρειο  Θεώρημα  
• Τον  υπολογισμό  των  τετραγωνικών  ριζών  

13
        Τέλος,  μια  ακόμη  περίπτωση  από  τα  μαθηματικά  συνέβαλαν  στην  αντιμετώπιση  
προβλημάτων  που  γεννά  η  ιδία  η  φύση  είναι    
η  χρήση  μαθηματικών  τύπων  για  να  προβλεφτεί  ένα  τσουνάμι.    
 
Πως,   όμως,   τα   μαθηματικά   μας   βοηθούν   να   κατανοήσουμε   τη   συμπεριφορά   ενός  
φυσικού   φαινομένου   όπως   το   τσουνάμι;   Οι   μαθηματικοί   συχνά   μιλούν   για   μια  
εξίσωση  που  αποδίδει  το  φαινόμενο.  Αυτή  η  γλώσσα  σημαίνει  ότι  η  εξίσωση  ορίζει  
μια   σχέση   ανάμεσα   σε   μεταβλητές   όπως   η   ταχύτητα   του   κύματος   ή   το   μήκος  
κύματος   και   φυσικές   παράμετροι   όπως   η   βαρύτητα   και   το   βάθος   του   ωκεανού,  
αυτή   η   σχέση   μπορεί   να   χρησιμοποιηθεί   για   να   παραβλεφθεί   η   μελλοντική  
συμπεριφορά    του  ίδιου  του  κύματος.  
   Για   παράδειγμα,   η   συνηθισμένη   προσέγγιση   για   τη   ταχύτητα   του   κύματος   σε  
ανοιχτό   ωκεανό   είναι   μια   φόρμουλα:   δηλαδή,   η   ταχύτητα   είναι   ανάλογη   με   τη  
τετραγωνική   ρίζα   της   δύναμης   της   βαρύτητας   επί   το   βάθος   του   ωκεανού.   Τέτοιες  
μετρήσιμες   σχέσεις   επιτρέπουν   στους   επιστήμονες   να   προειδοποιήσουν   για  
τσούξαμε  που  πλησιάζει  με  προβλέψεις  και  για  τη  ώρα  άφιξης  και  το  μέγεθος  του  
κύματος,  έτσι  ώστε  η  λιμενικές  αρχές  να  μπορέσουν  να  καλέσουν  για  εκκένωση.  
   Αυτή   η   περιγραφική   προσέγγιση     γίνεται   πιο   σύνθετη   επειδή   το   σχήμα   του  
κύματος   μπορεί   να   αλλάξει   ως   αποτέλεσμα   της   αλλαγής   στο   φυσικό   περιβάλλον.  
Ένα   τσουνάμι   σε   ανοιχτό   ωκεανό   είναι   δυσδιάκριτη   αλλαγή   στην   ανύψωση   της  
στάθμης   της   θάλασσας   πάνω   από   ένα   αριθμό   μιλίων.   Καθώς   ένα   τσουνάμι    
προσεγγίζει  την  ακτή  και  γίνεται  ολοένα  και  πιο  αισθητή  η  παρουσία  του  στο  πάτο  
της   θάλασσας,   αρχίζει   να   επηρεάζει   το   σχήμα   του   κύματος   οδηγώντας   στην  
ανάπτυξη  ενός  τείχους  νερού.  Υπάρχουν  εξισώσεις  που  περιγράφουν  τσουνάμι  και  
είναι  εφαρμόσιμες  σε  διαφορετικές  καταστάσεις:  ένα  είδος  εξίσωσης  εφαρμόζεται    
σε   τσουνάμι   σε   ανοιχτό   ωκεανό,   όπου   το   βάθος   είναι   πολύ   μεγάλο,   αλλά   ένα  
δεύτερο  σετ  εξισώσεων  εφαρμόζεται  σε  παρεμφερείς    καταστάσεις  ,  όπου  το  σχήμα  
του   κύματος   επηρεάζεται   από   τη   δυνατότητα   μεταφοράς   του   νερό   σε   όλο   το  
κεκλιμένο,   πιο   ρηχό   βυθό   της   θάλασσας.   Ένα   πρόσφατο   ερευνητικό   πρόβλημα  
εφαρμοσμένων   μαθηματικών   είναι   να   αναπτύξουν   μια   καλή   περιγραφή   της  
μετάβασης  ανάμεσα  στον  ανοιχτό  ωκεανό  και  τη  παράκτια  ζώνη.  
 
 
 Πίνακας  ορισμών  
Αυτοομοιώτητα:   είναι   η   ιδιότητα   ενός   σχήματος   να   είναι   όμοιο   με   ένα   ή  
περισσότερα  τμήματά  του.  
 
Βαρυόνια:  είναι  υποατομικά  σωματίδια  τα  οποία  δημιουργούνται  με  συνδυασμούς  
τριών  κουάρκ  
 
Λεπτόνια:   είναι   σωματίδια   ύλης   ,τα   οποία   δεν   μπορούν   να   μετέχουν   σε   ισχυρές  
αλληλεπιδράσεις.  Μαζί  με  τα  κουάρκ  αποτελούν  τους  δομικούς  λίθους  της  ύλης.  

Μεταβολισμός:  είναι    το  αθροιστικό  σύνολο  των  χημικών  διεργασιών  που  γίνονται  
στα   κύτταρα   ενός  ζωικού  ή  φυτικού   οργανισμού   κατά  τις  οποίες  είτε  αποθηκεύεται  
ενέργεια  (διαδικασία  αναβολισμού),  είτε  απελευθερώνεται  από  τα  μόρια  ενέργεια  
(περίπτωση  καταβολισμού)  

14
Στροφορμή:   είναι   ένα   φυσικό   μέγεθος   αλλά   και   ιδιότητα   που   χαρακτηρίζει   γενικά  
τα   περιστρεφόμενα   σώματα.   Ως   ιδιότητα   χαρακτηρίζει   την   αδράνεια   ως   προς   τη  
κίνηση  ενός  σώματος  ή  συστήματος  σωμάτων  γύρω  από  ένα  άξονα,  που  μπορεί  να  
διέρχεται,   ή   όχι,   από   το   σώμα   ή   το   σύστημα   αντίστοιχα.   Ως   μέγεθος     εμφανίζεται  
στην   περιστροφική   κίνηση   και   είναι   διανυσματικό   μέγεθος   που   απαιτεί   τη   γνώση  
τόσο  του  μέτρου  της  όσο  και  της  διεύθυνσης  και  φοράς  της,  προκειμένου  να  γίνει  
περιγραφή  της  
 
 
 
 
                                     
                                           Βιβλιογραφία  
•  
 
Fractals:  
• www.enet.gr   «Φράκταλ   και   γεωμετρία   του   Χάους»   συνέντευξη   του  
μαθηματικού  Αλέξη  Μπακόπουλου.  
• www.mathsforyou.gr/arthra/math_fisis.htm  

ακολουθία  Fibonacci  και  χρυσή  τομή    

• Site  της  μαθηματικής  κοινότητας  

• www.focusmag.gr/articles    «O  χρυσός  αριθμός  Φ»  

αριθμός  π  
• el.wikipedia.org/wiki/Αριθμός_π  
• www.mathsforyou.gr/arthra/math_fisis.htm  
 
συμμετρία  
• el.wikipedia.org/wiki/Συμμετρία  
• «Είναι  ο  θεός  γεωμέτρης;»  Συγγραφείς:  Ian  Stewart,  Μartin  Golubitsky  
                   Εκδόσεις:  Kωσταράκη,  1992    
 
υδραγωγείο  του  Ευπαλίνου  
• gym-­‐n-­‐souliou.ser.sch.gr/ergasies/mathimatikoi.htm  
 
υπολογισμός  περιμέτρου  γης:  
• «Αριθμοί,  σύνολα,  σχήματα  :  μαθηματικά  για  τη  δασκάλα  και  τον  δάσκαλο»  
Συγγραφέας:  Κώστας  Χατζηκυριάκου.  Εκδόσεις:  σοφία,  2008  
 
Πρόβλεψη  τσουνάμι  
• www.smcm.edu/rivergazette/_assets/.../mathineverydaylives.pdf  
(μετάφραση  στα  ελληνικά)  
 
 

15