Professional Documents
Culture Documents
k]
eqacbZ
ukxfjdkph lun
¼Citizen Charter½
ukxfjdkph lun ¼Citizen Charter½
mn~ns'k &
fo/kh lsok izkf/kdj.k dk;nk] 1987 uqlkj jk"Vªh; fo/kh lsok izkf/kdj.kkps
dk;kZy; gs jk"Vªh; Lrjkoj fnYyh ;sFks dk;Zjr vlwu loksZPp U;k;ky;kps eq[;
U;k;ewrhZ gs R;kps izeq[k vkJ;nkrs o loksZPp U;k;ky;kps ofj"B U;k;ewrhZ gs
dk;Zdkjh v/;{k vlrkr- jkT; fo/kh lsok izkf/kdj.kkps dk;kZy; gs jkT;
Lrjkoj dk;Zjr vlwu jkT;krhy mPp U;k;ky;kps eq[; U;k;ewrhZ gs R;kps izeq[k
vkJ;nkrs o mPp U;k;k;kyps ofj"B U;k;ewrhZ gs dk;Zdkjh v/;{k vlrkr-
rlsp ftYgk fo/kh lsok izkf/kdj.kkps dk;kZy; gs izR;sd ftYgk Lrjkoj dk;Zjr
vlwu R;k ftYgk U;k;ky;kps izeq[k ftYgk U;k;k/kh'k gs R;kaps v/;{k o ofj"B
fnok.kh U;k;k/kh'k gs lfpo vlrkr- rkyqdk ikrGhoj rkyqdk fo/kh lsok
lferhph LFkkiuk dj.;kr vkyh vlwu rsFks dk;Zjr vl.kkjs ofj"B U;k;k/kh'k gk
R;k lferhpk v/;{k vlrks-
T;k ftYg;kr fdaok rkyqdk {ks=kr okn mn~Hkoyk vlsy R;k lacaf/kr
ftYgk fo/kh lsok izkf/kdj.k fdaok lacaf/kr rkyqdk fo/kh lsok lferhdMs vtZ
djkok- vtkZlkscr ik=rk xzg.k djhr vlY;kckcrps 'kiFki= tksM.ks vko';d
vkgs-
dk;nsfo"k;d lgk¸; o lYyk feGfo.;kdjhrkpk vtZ jkT;kr dksBsgh]
egkjk"Vª jkT; fo/kh lsok izkf/kdj.kkP;k varxZr dk;Zjr vlysY;k ftYgk fo/kh
lsok izkf/kdj.k] rkyqdk fo/kh lsok lfeR;k rlsp mPp U;k;ky; fo/kh lsok
lferh] eqacbZ o milferh] ukxiwj o vkSjaxkckn ;kaP;kdMs d# 'kdrkr o
R;kaP;kdMwu lacaf/kr dk;kZy;kyk ikBfoys tkrkr-
1½ cnukeh Defamation
2½ nqHkkZoewyd vfHk;ksx Malicious Prosecution
3½ U;k;ky;kpk voeku Contempt of Court
4½ [kksV;k lk{khpk xqUgk Perjury
5½ fuoM.kwd laca/kh izdj.ks Proceedings relating to any election
6½ QDr naMkphp f'k{kk fnyh tkÅ 'kdr vlsy v'kk vijk/kklaca/khP;k
dk;Zokghr
7½ vkfFkZd vijk/k] lkekftd xqUgs o ukxjh vf/kdkj vf/kfu;e] 1955 vkf.k
fL=;k o eqyh ;kaP;k vuSfrd O;kikjkl izfrca/k vf/kfu;e 1956 ;kalkj[;k
lkekftd dk;n;kafo#/nps vijk/k ;kaP;k ckcrhrhy dk;Zokgh
8½ dk;nsfo"k;d lgk¸; ekx.kkjh O;fDr gh tsOgk
¼v½ dsoG ,d izfrfu/kh Eg.kwu fdaok frP;k inh; ukR;kus dk;Zokgh'kh lacaf/kr
vlsy rsOgk] fdaok
¼c½ ftps fdaok T;kaps fgrlaca/k frP;k fgrlaca/kklkj[ksp vlrhy o v'kk
O;Drhl fdaok v'kk O;fDriSdh dks.kR;kgh O;Drhl R;k dk;Zokghr iqjsls
izfrfu/khRo vlsy v'kk brj ,[kkn;k O;Drhcjkscj fdaok vusd O;Drhcjkscj R;k
dk;Zokgh'kh la;qDri.ks lacaf/kr vlsy rsOgk fdaok
¼d½ ,[kkn;k dk;Zokghe/;s fuOoG vkSipkjhd i{kdkj Eg.kwu vlsy dk;ZokghP;k]
ifj.kkek'kh frpk Qkjlk laca/k ulsy vkf.k ;ksX; rs izfrfu/khRo u feGkY;kl
frP;k fgrlaca/kkyk ck/kk ;s.;kph 'kD;rk ulsy rsOgk
fo/kh lsok izkf/kdj.kkrQsZ jkcfo.;kr ;s.kkjs miØe %&
1½ fo/kh lk{kjrk f'kfcjs Hkjfo.ks-
2½ ppkZl=s vk;ksftr dj.ks-
3½ dk;Z'kkGk
4½ yksdU;k;ky; Hkjfo.ks
fo/kh lsok izkf/kdj.k dk;nk] 1987 P;k dye 22c uqlkj lkoZtfud
mi;ksfxrkckcr LFkk;h yksdvnkyr eqacbZ] ukxiwj] vkSjxa kckn o iq.ks ;sFks yodjp
lq# dj.;kr ;sr vkgsr-
T;k U;k;ky;kr vkiyk [kVyk izyafcr vkgs rsFks ,d lk/kk vtZ nsÅu dslP;k
dqBY;kgh VII;koj vki.k vkiyk [kVyk yksdU;k;ky;kiq<s usÅ 'kdrk- vlk
vtZ vkY;koj U;k;k/kh'k nksUgh i{kkaps Eg.k.ks ,sdwu ?ksrkr o nkO;krhy okn
vkilkr letwrhus feVw 'kdsy vls er >kY;kl izdj.k yksdU;k;ky;kiq<s
Bso.;kpk vkns'k djrkr- nkok o dSfQ;rhrhy dFkukao#u lacaf/kr U;k;k/kh'kkauk
izdj.kkph vkilkr letqrhus feV.;kph 'kD;rk okVyh rj dqBY;kgh i{kkpk vtZ
ulyk rjh U;k;k/kh'k Lor%gwu [kVyk yksdU;k;ky;kdMs oxZ d# 'kdrkr-
letk dkgh dkj.kkLro rqepk okn yksdU;k;ky;kr feVw 'kdyk ukgh rj rqepk
nkok lacaf/kr dksVkZdMs ijr tkrks o izpfyr U;k; i/nrhizek.ks nkO;klanHkkZrhy
njE;kups dkGkr rkRiqjrh Fkkacysyh dkjokbZ iq<s lq# gksrs- nkok dksVkZr nk[ky
dj.;kiwohZ yksdU;k;ky;kiq<s vk.kyk vlsy (Pre-Litigation) o R;kpk fuokMk gksÅ
'kdyk ukgh rj dksVkZr dsl nk[ky dj.;kpk ekxZ eksdGk jkgrksp-
yksdU;k;ky;kleksj rqEgh dkgh rMtksMhpk izLrko fnyk vlyk rjh rks ewG
dslP;k jsdkWMZoj dqBsgh ;sr ukgh o nkO;kP;k xq.koRrsP;k vk/kkjs fudkyh
gks.;kP;k izfØ;soj R;kpk dkghgh vuqdwy vFkok foifjr ifj.kke gksr ukgh-
lnjhy okgu] fQjrs yksd vnkyr vkf.k fo/kh tkx`rh okgu Eg.kwu
okij.;kr ;srs] T;kr fQjrs U;k;ky;] yksd vnkyr o fo/kh tkx`rh f'kfcj
oxSjs vk;ksftr dj.;kdjhrk vko';d R;k vaxHkwr] ewyHkwr lqfo/kk iqjfo.;kr
vkY;k vkgsr- R;k ewyHkwr lqfo/kk [kkyhyizek.ks&
_Ü`ñWr åhUOo hñVjon à{H«$`oMm EH$ ^mJ, Á`mV EH$ VQ>ñW ì`ŠVr åhUOo
_Ü`ñW, Omo {ddmXH$ njH$mam§_Ü`o AgUmam V§Q>m nañna g§_VrZo gmoS>{dÊ`mH$[aVm
_XV H$aVmo. _Ü`ñWr, hr JmonZr`, EopÀN>H$ nañna gh^mJ AgUmar Aer à{H«$`m
AgyZ Á`mV {Z…njnmVr Am{U VQ>ñW {VèhmB©V ì`ŠVr {ddmXH$m§Zm Ë`m§À`m nañna
g§_VrZo Ë`m§Mr VH«$ma d ^mdZm _m§S>Ê`mMr d ì`ŠV H$aÊ`mMr g§Yr {_iVo, Am{U
Ë`mZ§Va Ë`m§À`m AgmÜ` n[apñWVrda Am{U _mJÊ`m§da VmoS>Jm H$mT>Ê`mMr g§Yr àmá
hmoVo. _Ü`ñW H$moUVmhr VmoS>Jm WmondV Zmhr, Va njH$mam§Zr Ë`m§À`mVrb V§Q>m
gm_monMmamZo gmoS>dVm `mdm `mH$arVm AZwHy$b n[apñWVr {Z_m©U H$aVmo.
_Ü`ñWr åhUOo …
{XdmUr à{H«$`m g§hrVoÀ`m H$b_ 89 _Ü`o ñnîQ>nUo _m§S>bo Amho H$s, EImÚm
àH$aÊmmV gm_monMmamZo V§Q>m {_Q>{dÊ`mMm Oamhr dmd Agë`mg, nrR>mgrZ A{YH$mar
gXa àH$aU n`m©`r dmX {ZamH$aUmH$S>o g§X{^©V H$é eH$Vrb. XmoÝhrhr njH$ma
g_PmoVm H$aÊ`mg H$~yb ZgVrb, na§Vw, Ë`m§Mr _Ü`ñWrÀ`m _mÜ`_mZo g_oQ>mMr
eŠ`Vm emoYÊ`mMr àm_m{UH$ BÀN>m Agë`mg, Aemdoir gwÜXm _Ü`ñWrH$S>o g§X{^©V
H$aUo `mo½` Amho, Am[U Oa nrR>mgZ A{YH$mè`mg Vgo H$aUo `mo½` dmQ>ë`mg, àH$aU
_Ü`ñWrH$arVm _Ü`ñWr H|$ÐmH$S>o g§X{^©V Ho$bo OmB©b.
_Ü`ñWr nÜXVrV H$m` Ho$bo OmVo ?
gXñ` g[Md
_hmamîQ— amÁ` [dYr godm n«m{YH aU
_w§~B©