“Tanrs her seyi say IT ee Yrd. Dog. Dr, Handan DEMIRCioGLU Cumhuriyet Universitest tala yaratmast air ve ogi, = Fae Newion (Mackay, 1991, 142) Kazanimlar Tarihse sre iginde says kameerin tanta Sayt kilmelcrini karsilastinn, aralanindakiiligkileriifade eder, Pogal sayitardan reel saytara kadar says sistemlerinin nasil gelistigin agiklar “Sayt nedir?” sorusunu Russel (1919) belli koleksiyonlar, Siniflan, kiimeleri nitelendiren sey olarak tanumlamistir Say bi coklagu belitmek ign kullanan soyut bsimdir (Angin Ye rk, 2014). Sailr matematigin temelini olusturmanin yany stra bircok seyi tanumlamada, nesneler arasindaki iligkileri kay- ‘emads, iki nesne arasinda kyas yapabilmede, iigkleri gr ‘mede, bazen de olaylart agiklayabilmede yardimct olmaktadir. Bu sayilar nominal, kardinal ve ordinal saytlar olarak adlan- ‘inlmaktadie. Nominal saylarisimlendirmede, tanimlamada Kallaniimakta ve sayssal olarak bir deger ifade etmemektedir Ormedin; 240 mumaraly oda, 34 plakalt araba. Kardinal sa- Jilar ise "kag tane? sorusunun cevabi olup bir gruptaki veya ‘kimedeki toplam eleman sayssimifade etmektedir. Ornegin; Safe 40 kisi 6 ekmek al, Ordinal sayilar da sra veya konum ifade ctmekte ve miktar belirtmemektedirler. Grnegin; sinifin Dirincs, acted kataki ex. Hatta bazr sayilar (x, i, ¢ sayist), sayttartn orant olarak if Se-len sy (lin oan) sayslardan olan di (Fibonacel 25) Gok unlidr. Misrdakipiramitler, Leonardo da Vineinin Mons Lisa adh tablosu, ananas, ay git, gam kozalag, dnl Desteer gibi birgok jeyin ortak dveliginedir diye sordug ‘uzda karsimuza altin oran ve Fibonacci dizisi gelmektedir. Al- ‘tn oran 1,6180339887... die. Fibonacci diisi ise ilk iki elemamt i kendisinden dnceki son iki 'sSonraki her bir elemamin deg ‘lemanin degerlerinin toplamana ext olan dizi. , 5, 8, 13, 21, Sanatglaraltin orantkullanarak tarih boyuncabiggok Snlt ser yapmuslad. Ornegin Mona Lisa tablosunn bore. zn enine orantaltn rami vermektedit, Mona Lisdnin bayinin ‘trafina bir ikdGrigen giiginiede ortayagakan d6rthenay by altn dikdirtgendit, Bu dikdlrigeni, gor hivasinda cizecepinis bir Sagiyle ikiyeayardgunuzdayine bir an oran ede eilmek tedir, Aymt yekilde tink besteclerin, ypitarinds (Mozartin seu piyano sonats, Beethoven 5, Senfonisi vb) kimi zaman Yyapit olusturan daha kigtikbslimlerin streerini, kimi zaman df yapitin doruk noktasimn konumans shin orana uygun ola ‘ak yerletirdikleri bulunmustur (Bora, 2002), Digertaraftan Piyano tuslan, Fibonacci sailart ve mizik arasindski baglan. {unin agiklamasina olanak salamaktadin, Klavyedcki bie okta, biridgerinden daha yiksek olan iki nota arasndaki maiksl arait temsiletmektedit Yaksck olan notaun fekanst, dui olan ik atu. Klayyede bir oktay, 5 siya ve 8 Beyaz ts oa- cak yekilde blind, toplamda 13 ty vardir. Bes sya ta bit iki bit gl olmak Geere ski grub ay. 2 3,5, 8 ve 13 birer Fibonacci sayisiie (akin, 2011, EN OOHN ‘Sekil 1, Piyano tuylarinin bir oktavindaki Fibonacci saylae, (Bakim, 2014; Marie, 2012), CamScanner ile tarandi| DOGAL saYILAR KUMEsi (nN) Olan baslaysp artarak deva Tar denir. Baska bir ifade ile siyle elde edilen kei m eden saytlara dogal says sayma sayilarinin kimesine On 'medir. Dogal sayilar kiimesi Nile 0.1,2.3,4,, larinin kiimesi, do ~ olusturdugu icin sayma al sayilar kiimesini sayilart kiimesi dogal sayilar kiimesi ScN dinde gosterilir. Dogal sayilar kiimesinde toplama ve garpma islemleri ta- nlidir ve bu isleme gre kapalidir. Yani dogal sayilar ktime- den alinan herhangi iki sayinin toplam da garpim da yine ir dogal sayrdir. Ornegin; 642 7 ir dogal sayrdir, 12x2=24 bir dogal sayrdur Fakat gikarma ve bélme iglemi igin aymt gey gecerli de- dir. Gergekten dogal sayilar kiimesi gikarma islemine gire pal degildir. Yani 9¢N, 7€N icin 9-722 ir. Fakat =xeN r Aym gekilde ix dogal sayndirfakat Py dogal sayilar kiimesinin elemant de- dir. Dogal sayilarda gikarma ve bélme: isleminde kapalibk 6zel- igi olmadigindan dolay: da dogal sayilar kiimesi bircok proble- in cdzimiinde yetersiz kalmaktadir. Dogal sayilan kapsayan 1 islemine gore kapalt ve dolaytst ile m, neIN olmak tizere x+m=n \klemin ¢éziimiinii igeren yani toplam: smanin tersi bulunan daha genis bir sayt kiimes maya ihtiyac duyariz. Bu ktime tam sayilar kirmesidi jlemine gore bir i tarumla~ [AM SAYILAR KUMESI(Z) Tam sayilar kimesi dogal saylar Kimesine dayal of nsa edilmektedir. m, nel olmak itzere xemen Keminin gGziamiini igeren kiimeye ta ir ve Z ile gosterilr. Zz 1 3,-2,- 140,12 imesinin her bir elemanina bir tam say? 5 Z-, posit ta alar kiimesi Z: “ro ces larak 1m sayalar kamesi de- Byun Maed denir Tam sayilar sm saya Ko imesi; negatif tam say! si Z* ve sadece sifin eleman kabul SayiKimeleri 13 Z=Zuzufoy ‘eklindedit. "0" ne negatif ne de posi tam saya, Negatiftam sayilar kaimesi 2-= [tel Positif tam sayttar kiamesi Z? =[1,2y.n..} dit ‘Tam sayilar kiimesi dogal say 1 imesi dogal sayilar kimesini kapsar. N veya Z oN seklinde pisterlic, nant aa im sayar kiimesinde m,n ve pdogal saylar p #0 olmak 4 ; peemen derbeinn sériimii bart durumlarda olmayabilr. Gergekten 38-7 denkleminde x yerine yazacajamuz hicbie tam sayinin 3 kati 7 yi vermez, O halde bu denklemin tam saylarda bi git zit yoktur. Bu nedenle bu yekildeki denklemlerin gézimlerini bulabilmek igin tam sayin kapsayan dahe genis bir kimeye ihtiyacimuz vardir. Bu kiime de rasyonelsaylar kimesidir. RASYONEL SAYILAR KUMESI (0) Dogal sayilar kullamilarak tam saylar ktmestingaedilr- ‘ken aym gekilde tam sayilar kimest Kallantarak rasyonel sa- yilar kiimesi insa edilmektedir. Rasyonel saylarin bilinen ilk ullanimlan Misirhlara dayanmaktadir (Yanik, 2013). Milattan ‘nce 1650 yllarina dayanan Rhind papas Gzerinde bulunan problemlerin gogu bir biitiniin (ekmegin) est paylasuralmas gibi problemleriiermektedir (Katz, 2008). $ekil 7. Rhind papiiristindn bir isms (Burton, 2011, 851) Misiehlar Kesileri birim Kesirer ile ifade etmislerdix. —J tylt oS TILT 1. Fite fy site cenit tis ve Boyer, 2011). Kesirler anak ginterimineen kin iik Avrupalr matematikgi ol eter bg atl kllannay basamayte Yam 2013). Rasyomel sayiar Kimesi tin a anfarmna gelen Ingi ilk hati olan @ harf ie ster lizce “quotient” kelimresii mektedit, Qa fp:ab eZ b AO b)= } eklindedir. Q’nun tanuminda cullanlan (a,b)-1 Se e ss lm nm i i CamScanner ile tarandi14 Temel Matematiksel Kavramlar ve Uygulamalant syonel sayilar, ave b aralaninda asal tam sayilar ve b #0 ak vere { bigimindeh hesilnt Eger} rasyonel sayisinda b=1 almmarsa her tam sa sn zamanda bir rasyonel sayt oldugu goriilmektedir. Yani ras. yonel sayilar kiimesi, tam saytlar kiimesi kapsar, Bund lay Sc Nc © Q wya Q9Z5N 35 yarlabilir. miz denklemler her zan birinei Matematikte kullandhg sceden denklemnler degildir, Ornegin dik kenar uzunl olan bir ikizker dik Giggende, dik diggenin hipoteniast Ba 2 dir jenklemde x i bulmaya galishigumteda higbir rasyonel sayt- edit. Sekil 8, Dikkenar uzunluklan | br olan bir ikizkenar dik tiggen Gereekten x= 2 € Q olsun. © halde tam saytdir, O n sayi tanimindan a=2c demektir, Burada c bit @=2b? yavarsak (2c)? <2b? => 4e2=2b? => 2b? ederia. 2c* terimi bir gift tam sayt bel Oyleyse b? ve bundan dolaysb bir gift tam saysdir. Buradan a ve Binin her iki nin de gift oldu bi sonucu gikmaktadir. Yani 2 saytst a ile b nin eit. Ancak # € © oldugun ie b aralarnda sr, Bu ise bir gelipkidir, bu nedente rasyonel sayilar denkleminin gozumi yoktur. Bu yekildekt denklemlerin kok 1 igeren yeni bir kiimeye ihtiyag vard a IRRASYONEL SAYILAR (Q) ! lrrasyonel sayiarin varhiginn farkina “ncesine dayanmasina ragmen bu sayilarin tay mast 150 yil kadar éncesine uzanmaktadi, Iratecn i dlefa Yunan Matematiksisi Hippasus taraindss pon Hippasus 2. sayssinin iki pozitif tam sa tam sayin oa ifade edilemeyecegini ispatetmistin. Baylece yg omni ite ifade edilemeyen sayslarin var olabileceg me ar olabilecegi ilk defy vn selmistir (Argiin ve ark, 2014), Binlene varilmast 2559 "aa, vt moa Kenarinin weunlugu 1 br olan bir karenin ks wun Haren kegs asyonel bir sayidiz. Aym geklde bye 8! Sevresinin wzunlugu da bie irasyonel say olan ee ‘wzunlugunun garpimindan eld eilen sade, Dimes : saya da sins, lgaritma gb be fonksiyonlarie une (Niven, 1961), Rasyonel olmayan sayara_irrasyo ¢=2,71828.... ve V2 irrasyonel sayilardir nel saylar dene ! Wyar ic sayy hem rasyonel hem de irrayong olamaz. ! Sizee ¥3,2V3,502 sayilan irrasyonel bir say mide? ! Sizce iB Herhangi bir n > 1 tam sayts igin yonel midir? her zaman ier 7 x REEL (GERCEL) SAYILAR (=) Dofal saytlar kiimesinde 7 xin=0 $eklindekidenklemerin n #Oigin gti your BachsNE gidermek igin dogal sayilart tam saylara genisletmigi Ta saya Kamesinde a =D bigiinehi enema eta irimit olmadyindan dolayr bu eksikligi gidermek ign say rasynel sayaragentgih Anak ene le reel sayilar Kiimesini olusturmak miimktin degildir, teres saytlar kiimesiyle irrasyonel saylar Kiimesiain birlesimi 0 1 (gergel)sayilar hmes dent. Rie gostei. iam si 45, $.0 sayilarindan angie © Sr gr 3 yO CamScanner ile tarandiDOGAL SAYILAR I ‘Yrd. Dog. Dr. Emre EV GIMEN Eskisehit Osmangazi Oniversitesi “Insanarsayiar gibi, o insann degert ise o sayonn ignde bulundu says ie sg.” Newton Kazanimlar Sayt kavramant anlar, rakam ve sayt farkana bili, Sayma sayilarin tant ve sayma sayilar kiimesi ‘anima, Dogal sayilar tam, says kimeleri arasindak iligkiyi apklan Dogal sayilar ktimesinde toplama, cikarma, smletinin dzelliklerini beliztir, : Basamak céziimlemesini bili, sayt ve basamak degeri arasindaki fara veiligkiyi aklar. ; ‘Taban aritmetigini, on sayt tabaninn ve diger say1 tabanlarim bilir, Say tabanlans arasinda d&nigiim gergeldestire ve temelislemleri yapar, FaktSriyel kavramimt agiklar ve faktriyel isleminin dzelliklrin bilir ve uygular. ‘sarpma ve bélme islemleri yaparak toplama ve garpma : Sayvinin sayma igleminin arkasindaki fikir, sayilarin nicel N={0,1,2,3,...n,n41, - telliklerini belirtmede yararlanilan en temel birim oldugu - distindlmektedir. Bir coklugu belirtmek igin kullanilan “say _ kavramt” soyut bir kavramdir (Sarica, 2009), Sayma islemi 1 ‘mast agisindan dogal sayilar kiimest 0 ile baslauldyginda N,, 1 ‘soya ile baslaynp; 1, 2, 3, 4, un, n+l, .. geklinde sonsuza ka- ile baslataldiginda N, semboli ile gésterilmektedir.) dar devam etmektedir (Sekil 1). (Bazi kaynaklarda dog sayilar ktimesi O'1n dogal sayx olmayist gerekcesi ile Iden baslatilmaktadir. Daha anlasihirol- 1 Kiimesinin Diger Sayt Kiimeleri fle lligkisi Sekil 2. Dogal S Sekil 1. Sayma Sayalani Ktimesi Ten sonsuza kadar devam eden sayilarin olusturduge ‘bukimeye sayma sayslas kimesi adi verilmektedir ve N* ile - Bistermektedie. we 1,2, Sayma sayilan kiimesine “O’1n eklenmesi ile olustu- Tulan yeni kame dogal sayilar kiimesi ismini almaktadir ve ‘de dogal anlamina gelen “Natural” kelimesinin ilk ile ile isimlendirilmektedir. ny nel) CamScanner ile tarandi20 Teme! Matematiksel Kavramlar ve Uygulamalar Matematikteki en biyiik ilerlemelerin bazilart daha sonra agiklanmastzorunlu hae glen kigik sembollerin icadyla olmus- tur oksiigartinden bitin negatifniceiklerin teorsi cekmust “ Aldous Huxley Dogal Sayilar Kiimesi‘nde islemler Dogal sayilar_kiimesinden segeceginiz herhangi iki sayimin toplamm diiyintniz. Toplanmak fizere segtiginia dogal sayilant de- rdiginizde ulagtiginiz. sonug- laninortak bir dzelligi var mudue? Yab Na +b N (Herhangi iki dogal sayimin top- Jam: yine bir dogal sayidur.) Yani dogalsaylar kimesitoplama islemine gore kapal bit kiimedir. Dogal sayilar kiimesinde tanumlanmis garpma islemi de incelendiginde dogal sayllar kimesinin arpma islemine gore de kapalt oldugu sonucuna ulasilmaktadir, 9.3=27 Wayb © N=>a-b © N (Herhangi iki dogal sayimin gar- pm yine bir dogal sayidir.) ‘Herhangt iki dogal sayinin farkt abndigundas biyik say1- ddan kigik say: gikanihyor ise, sonug yine bir dogal say olmak- tadir. Ancak kiigik sayidan biytk sayinin gikarldigi durum. larda sonus dogal say degildir. 5-2=3ve3eN ancak 2-5¢N 9-3=6ve GEN ancak 3-9¢N Benzeri Srnekleri artrdigimizda goriilir ki, dogal sayilar ‘imesigikarma islemine gore kapali degildir. Dogal sayilar kii- ‘mesinde kik sayidan biyGk sayinin gikarilamamasi sorunu »egatf sayilan icine alan tam sayilar kiimestnin tanumlanma- siyla cozilmistir. Benzer gekilde herhangi iki dogal saysnun birbirine boli de her zaman bir dogal says degildi, 2 5 Zen Sen $ =3ve3eN den Buradan, dogal sayilar kiimesinin bélme islemine gore de kapal olmadigr sonucuna ulaglmaktadit. Dogal sayilar kl- Imesinde, blinen says Bolen sayanin katt ie bélim dogal saya olmaktadu.Diger durumlarda iki sayimn oram seklindeki sayi- lar ise ileride goreceginiz rasyonel sayilar kiimesi konusunun kapsamina girmektedir. Q edeni,gevtemia var olan, grdigimiz pek cok nesnenin dojalsaiaraaeqe var oldugu gercee rinden ele edilmeyip,aksine der sayt kimelriin oly Dogal sayt kiimesine “dogal” denilme nin yan sira, bu kimenin diger sy jg ime ung masinda temel olusturmast gercegidir. Tek ve Gift Dogal Sayilar Kiimesi Dojal sayiar kimesi "2" ie tam balindp bolinmemeg, rumuna gore incelendiginde karguntza gift ve tek dof sayy olmak tizere iki sayt kiimesi gikmaktadie ‘Git Dogal Sayilar Kumest ‘Tek Dogal Salar Kimest 1k ile tam batiinebilen (2 ile e tam bildnemeyen (2 ie boluindagunde “0” kalanint nglnde “1” Kalani vere veren) veya baska bie agklama | nin tam katt olmayan) dogg ie nin kat olan dogalsaylara | Sayilar ise tck dogalsaylar olsen «iff dogalsayilar deni, tanualanmakta, {Gift doga salar Kmest © ie | Tek dopa saylar Kime se, Te | sister astern, C= 10,2,4,6,8, 10,00, 2m ou} | T= 3879, Myon 2H) ‘olarak verimektedi, olarak Verimnchtedie Kuact; @={x]x= 2mm €N) | Kasaca; T= (x [x= neha eN) ‘olarak iade edilmektedit ‘olarak ifade edilmektei, “Toplama ier Helgi ulaglan sonuglars {hi gift dogalsaynin toplam daima gif bi dogal sayedn GQ G=G 1h tek dogal sayamintoplam yine bi git dogal sayudiz, — T+T=G Tek bir dogal says ile ft bir dogal syamintoplam daima : tek meeet ‘Garpma iglemi ie gl wlaguan sonugla Garpim ek bir dogal satis: arpanlann hepa tek =v ' ‘Carpum git bir dogal says ise garpanlardan en a2 1 bins if ola TG=¢ Gift dojal saylarin sir hang her kuvvet yine sift bir dogal say. Gr =G(ne0,nen) | 6 Tek dojalsaylannherkuwetiyineteti, T= T(aeN) ? Sizce Parite medic? Aym pariteye sahip olan sayilar hangileriie? BASAMAK COZUMLEMESi 3,2 ve Vin yan yana sital yazilarak olugturdugu 322" sayisns “ig yitz yirmi bir” geklinde okuruz_ve yizler,onla ¥¢ bislerbasamagimin olusturdugu bir say1 olarak algilanz. Buds rumun nedeni, matematik Sgretiminde ve gergek diinyads Yaygin kullanilan tabanin on says tabant olmasi gergegii. GU ‘niimiizde, on say tabaninin yaygin kallamumana kari verilerincelendiginde cesitli kavimlerin fark says tabanlar if salistklan gergegine ulayilmaktadir. Ornegin, Babililr (1s! CamScanner ile tarandiiN 60, 600, 3600, 36000 ve 216000 geklinde devam eden) 60'hk say tabant kullanmyslardir (Sekil 3). Bu bilgi, zaman dlgi biti- minde 1 saatin 60 dakikaya, 1 dakikanin 60 saniyeye esi olu sunun ve dairenin tam turunun 360” ile temsiledilisinin temeli olarak kabul edilmektedie, You“ Y kk Sekil 3 Babilllerin Kullandigs Altmushie Tabanin Givi Yazisindaki Gésterimi Ganiimiizde bilgisayar dilinin 0 ve Iden olustug alanmda 2 ve2'nin kuvvetlerinin olusturdugu tabanlarin kulla- nildp bilinmektedi, ‘Matematik ve pek cok alanda, giinlik yasamumizda sayr- Jann yazilmasinda kullanian sistem onluk sistem veya on ta- banina gore olan sistemdir. On tabamina gare olan sistemde her birbasamakta 10, 100, 1000 gibi 10'un katlartkullanslmaktadir veher poztiftam says 10'un kuvvetlerine bag olarak yazilabil- rmektedir (Sel 4). Sekil 4. Onluk Sistem iin Tasarlanmas Say Bloklant Basamak, bir syida her bir rakamin yazildigt yer anlam na gelmektedir. Bir sayinin éziimlenmesi basamak degerleri- ‘in toplanmast ile bulunur, Ornegin, iki basamakli bir (ab) sayist 10a+b bigiminde sBzimlenirken, dg basamakhi (abc) sayist 100a+10b+ geklinde asabida verildigi bigimde gbziimlenmektedir. abe = 10? a+ 10-b+6 40? lar (bitter) basarnagr 410! ler (onlar) basamagy 10? er (yizter) basamagi Dart basamakii bir (abed) sayist ise; abed = a. 10°+b. 10+ €. 10! +d. 10° = 1000a + 100b + 10¢ +d 1 Lee pasa | Ter as - Brseromsamag! 0 p10! 10! adr Dogal Sayilar 21 biciminde géziimlenir ve gésterli. Basamak sayistarttikga bu durum kurala uygun bigimde (10'un kuvvetlerini kullanarak) dlevam etmektedir. Asagida Tablo I'de 3416 ve 4205 sayilart 10 say tabanina gore gzamlenmistir. inceleyiniz. Sens : lolee Yusler Onlar Bir | (ow) 30+ 4.10061, 1966.1 ‘Tablo 1. On Say1 Tabaminda Verilen Tam Sayilarda Géatimleme ‘Tablo Ie verilen 3416 sayrsinda 3 rakamunun say1 dege- 1 yine 3 olurken, basamak dejeri 3 . 1000 = 3000 olmaktadir Sayt degeri rakamin hangi basamakta olduguna bakalmakstzin keendi deger olurken; basamak degeri rakamin bulunduga ba- samaga gore aldigi deger olarak tamumlanabilir. Dogal sayalarda cbziimleme yaparken hangi rakamin han- gi basamakta yer aldiga konusunda dikkat etmek gerekmekte- dir. Tek bir basamakta yapilan hata diger basamaklani da yanlis I,m € N olmak kosulu ile m herhangi bir sayt tabant olarak tammlansin, iden kiigtik dogal sayilan eleman olarak kabul eden bu sisteme m tabanina gore sayt sitemi veya mi say sistemi de- nilmektedir. 1m tabanina gre n+1 basamakh bir sayt ajagidaki bigimde yaulmaktadr A= G84 82d m tabaninda n¢1 basamakh sayi (a3, 4y os) > ao \ 025° 0D, 0 ‘Uygulama: (13,125). sayistni says tabanina gre yazali, Barada 10 sayt tabaninda verilen sayt tam ve ondalk kr simdan olugmaktadhe, Dit iim, tam kisim ve ondalik kisim isin ayri ayn iglem yapyp sonra sonucu bielestirerek gergekles tirilmektedis, Gortim: (13,125) w= @, 0215 0 Herhangi bir tabanda verilen saymin baska her hangi bir diger tabanda yazilmast igleminde ise, sayt dnce 10 taba- rninda yazihr, Daha sonra 10 tabamindan tiirme islemi gerceklestirilit. ier tabana déniis- sayt tabaninda verilen alty basamaklt ytsimin 5 sayt tabanina gre yaziisins budlalim, Once 2 tabamnda verilen (110101), sayrsintg& imteme yontemi ile 10 saya tabaminda yazalim, (10101), = 125+ 124+ 029 + 127+ 0.2! + 1.29 241640444041 3 (110101), = 53 = @), Simai 10 tabandak tabanina dintisttrelim, 53 [5 sayisin: bilme islemi yolk (aoior 10 : (203), ove CamScanner ile tarandi al24 Temel Matematiksel Kavramlar ve Uygulamalart Diger Say: Tabanlarinda Dart islem Bu boliimde 10 tabant dipindaki says tabanlarinda dort islemin nasil gergeklestiildigi Konusunda denekler ssijanda Jasaca bilgi verilme cenmekted Dir says tabanlarinda drt iglem, 10 say tabaninda ol- dlugu gibi benzer kurallarla gergeklestirilmektedir. Toplama, Cakarma ve Carpma islemlerinde aynt basamaklarin alt alta yazilmasina dikkat edilmelii. > Toplama Islemi: (4302), Bier basamaginda 2 + 5 = 7 (aban ‘¢_605),, 8" Ssopsndanbayakcr “ain, Toplann tabanin say degerinden bay oldugu durumlarda sayin igindeki ‘aban Jatlan gikanhhr ve kalan yar ‘Tabamn kag katt oldugu bilgisieldeyh vermektedit 7 = 61 + 1 (1 toplam dalimiine yaalrken diger 1 eldeyi vermehtedi. ‘Toplam tabanin degerinden kag sayilar oldu gibi yaztmaktadiy, > Gikarma Islemi: (10202), 2~1 = 1 olurken; bir digerbasamak lin Her basamaginds Gan 2 = 12D csmamabiade On sin sitemnde (GOI), Sldugu gibi diger tabanarda da * sayimin solundaki basamaktan "I" adet 30k alr arma blemi secehletirimeltdic Farka tabanun degerinden kik salar ‘ldugu gibi yazimaktadie. > Carpma semi: (122), x @, (1031), 4 3), GGarpma islemi de toplama islemi gibi Bercekletrlmektedi. (Warsa) Elde olan says degerini bir sonraki_isleme eklemeye, basamak aydirma ilemine dikkatedilmelidie (AD, ace] > Balme tem (3212),+(23),=7 Balme igeminde alanin balenden ‘agikolmasina dia edmelidie } (3212), | (23), ‘Saglamasin: Yapalim: (23), | (110), (110), (3130), (031), « @, , 02), ey 30), G2i2), (022), 4 (220), 6130), ‘Asabida 2 ve 3 say tabantarinda gergeklestiilen toplama Xe Sarpma islemleri sonucu ulagilan kalanlans igeren tablolar Vetilmistir. Inceleyiniz, ii 2 Sayi Tabant + }0]1 x}o|1 ojo fa ojo lo 1 fi jo 1fo}i 3 Sayt Tabant + fo {1 [2 x [ofa fa ofo fa j2 o]o jo }o 1}if2fo rfo fa fa 2/2 Jo {1 2 }o }2 {1 : Siz de 4 sayt tabanina gare toplama ve ¢arpma i sonucu ulasilan kalanlarin yer ald tablolan olust ‘Tabloyu uygun bigimde tamamlayiniz, 4 Soy Tabam +{[O/}1/2/3)4 [x O}1)2)3)4 0 0 1 1 2 2 3 3 a B Uygulama: (ab), . (43), + (354), = (4354), veriliyor. ‘atbnin 6 say1 tabanina gore yazilisim bulalim, Giriim: (arb) = (2), (4354), (ab), = (52), sn, 4000), | 45), iG Goon, §— 24), JF (0130), 7 (130), arb=7 (000), 72M), 7 6 Dd ? Sizce Onluk taban dipindaki diger tabanlarda da sayilarin gary ma iglemine gore tersleri bulunur mu? (Bélinebilme kurall nndan bahsedilebilir mi?) CamScanner ile tarandFAKTORIYEL Kitaplanin rafa siralanmasi, bankta oturan ki Janmast drneklerinde oldu gibi“ Ia gekilde stralanacagy ditsince kavramidtr rin stra- tane nesnenin kag fark ite ulastlan sonug faktbriyel Girvi 1 lye2 1,2ve3 1,2,3ved 1,2,3,4ve5, 123.90 Faktoriyel, sajina “!” igareti konularak olusturulan ve 0 +harig kendinden dnce gelen pozitif tam sayilarin garpumint ve- ren ifadedir, Ashinda faktdriyel kavrami daha genel olan, Gam- ‘ma fonksiyonunun 0 ve povitif tamsayilar ile simirlandirlans 62el bir durumudur. 1.23.40 Buradan hareketle; faktoriyel kavrams ile iligkili ulasilan sonuclar gu gekilde verilebili: mtn (n= Deu.3.2.1 nea! +1) n.(n-1).(n-2)! = (nt)! (042). (+1) n= (n 42)! (Biiyik saymnun faktoriyeli Kendinden kiigik sayumin fak- \oriyeline indirgencbilmektedir, tersi de gecerlidir.) Sizee Ol neden Ye esitir? Negatf saylarin faktoriyelinden bahsedebili miyiz? (n+1).nt=(n4 1) esitliginde + nf ifadesini tam bolen bir sayr niden biyitk sayi de- Gerlerinin faktériyelleri ahndyganda onlan da tam éler, Giinkii nen biyik sayilann faktoriyelinde ni! ifadesi yer almaktadir. Ornegin; 5! ifadesini tam bilen bir say1 6, 7! zaten bilecektir. diger Sen bayik sayilan da + Sve Sten bili tim sayilarin faktriyel aindigan- dda en az bir 5 ve 2 carpam bulundugu ign birlerba- samajynda mutlaka “0” rakamt yer alr, Sondan kag basamaginin “0” olduge bilgisi sayimin iginde kag tane 5 oldugu ile igiidir. + Ove 1 bitbirineesitr ve sonucu tek olan ifadeler- dir, 0! ve 1! digindaki bitin sayilarin iginde en az bir 2 garpan: oldugu igin, faktriyel aliman sayamin lt somucu daima gift CamScanner ile tarandi