AMFB ZIRHLI ARALAR N KOMPOZT-ALMNYUM DENGE

PLAKASI TASARIMI, SONLU ELEMANLAR ANALZ VE RETM

ENDER NCE



YKSEK LSANS TEZ
MAKNE MHENDSL ANABLM DALI


TOBB EKONOM VE TEKNOLOJ NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS


NSAN 2014
ANKARA



ii

Fen Bilimleri Enstit onay
_______________________________
Prof. Dr. Necip Camucu
Mdr
Bu tezin Yksek Lisans derecesinin tm gereksinimlerini saladn onaylarm.

_______________________________
Do. Dr. Murat Kadri Akta
Anabilim Dal Bakan

Ender NCE tarafndan hazrlanan AMFB ZIRHLI ARALAR N KOMPOZT-
ALMNYUM DENGE PLAKASI TASARIMI, SONLU ELEMANLAR ANALZ
VE RETM adl bu tezin Yksek Lisans tezi olarak uygun olduunu onaylarm.
_______________________________
Do. Dr. Teyfik DEMR
Tez Danman


Tez Jri yeleri

Bakan : Do. Dr. Erdem Acar

ye : Yrd. Do. Dr. Gltekin Kuyzu

ye : Do. Dr. Teyfik Demir



iii

TEZ BLDRM

Tez iindeki btn bilgilerin etik davran ve akademik kurallar erevesinde elde
edilerek sunulduunu, ayrca tez yazm kurallarna uygun olarak hazrlanan bu
almada orijinal olmayan her trl kaynaa eksiksiz atf yapldn bildiririm.

Ender nce



















iv

niversitesi : TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesi
Enstits : Fen Bilimleri
Anabilim Dal : Makine Mhendislii
Tez Danman : Do. Dr. Teyfik Demir
Tez Tr ve Tarihi : Yksek Lisans Mart 2014


Ender NCE


AMFB ZIRHLI ARALAR N KOMPOZT-ALMNYUM DENGE
PLAKASI TASARIMI, SONLU ELEMANLAR ANALZ VE RETM

ZET
Denge plakas amfibi zrhl aralarn n ksmnda bulunan, aracn yzme
kabiliyetininin gelitirilmesi, sudaki stabilitelerinin arttrlmas ve aralarn su iinde
ilerlerken suyun ara zerine birikerek batmasn engellemek iin kullanlan, herhangi
balistik isteri olmayan bir tehizattr.

Zrhl aralarda srekli artan tehdit isterlerine ve gelien silah teknolojilerine karn,
aralarn koruma seviyesini drmeden ve mevcut silah teknolojileri ile karadaki ve
sudaki hareket kabiliyetlerini korumak byk nem arz etmektedir.

Bu amala, zrhl aralar zerinde tanan ve balistik koruma zellii olmayan yapsal
ve yapsal olmayan yardmc elemanlarn hafifletilmesi iin kompozit malzemelerin
kullanmnn nemi gn getike artmaktadr. Bu tez almasnda bilinen dier metal
denge plakalarnn aksine kompozit bir yap tasarlanm ve kompozit yap alminyum
kaburgalar ile desteklenmitir.

Tasarm isterlerini karlamak iin tasarlanan rne bilgisayarl sonlu elemanlar
analizleri yaplm ve tasarm tekrar edilmitir. Yksek performansl ileri kompozit
rn retebilmek iin kompozit malzemenin yaps tasarlanm ve malzeme tasarmna
uygun retim sreci belirlenmitir. Nihai tasarma sahip denge plakas, cam elyaf
epoksi prepreg kuma ile otoklavda retilmitir.

Tasarlanan teorik yap baarl bir ekilde tasarmla uyumlu olarak retilmi ve
gelitirilen kompozit-alminyum denge plakas yaps, hedeflenen yapsal ve
fonksiyonel zelliklerden dn vermeden %40 hafifletilmitir

Anahtar Kelimeler: Cam elyaf takviyeli polimer kompozit, otoklav kr, yeni bir
denge plakas tasarm


v

University : TOBB Economics and Technology University
Institute : Institute of Natural and Applied Sciences
Science Programme : Mechanical Engineering
Supervisor : Associate Professor Dr. Teyfik Demir
Degree Awarded and Date : M.Sc. March 2014


Ender NCE


DESIGN, FINITE ELEMENT ANALYSIS AND MANUFACTURING OF A
COMPOSITE ALUMINUM TRIM VANE FOR AMPHIBIOUS ARMOURED
VEHICLES

ABSTRACT
Trim Vane is a non-ballistic vehicle attachment which is found in the leading edge of
the armoured vehicles and used to improve hydrodynamic properties of the vehicles
like increasing the swimming capabilities, stabilization in the water and prevent
drowning.

In armoured vehicles ever-increasing ballistic protection requirements and developing
weapon systems are important parameters that increase vehicle weight. On the other
hand, without decreasing the vehicle protection level and protecting mobility skills in
the water and on the land have a great importance.

For this purpose, importance of the use of composite materials on structural and non-
structural parts, which is carried on armored vehicles and has no ballistic requirements,
is increasing day by day. In this thesis study, unlike to the other studies, trim vane is
designed with a composite structure and this structure is supported with aluminum
ribs.

To satisfy the design requirements, iterative computational finite element analysis are
performed on the design model. In order to produce high performance advanced
composite products, composite material structure is designed and production process
is determined, which is relevant to the material design. Final composite design
produced in autoclave with using prepreg fiber glass fabric.

Designed theoretical structure, successfully produced in accordance with the design
and developed trim vane structure, reached %40 weightless target without
compromising the structural and functional properties.

Key Words: Glass fiber reinforced polymer composite, autoclave curing, a novel
trim vane design

vi

TEEKKR

Tandm gnden itibaren insani ve ahlaki deerleri ile hayatta, ilmi ve bilgi birikimi
ile mesleimde bana yol gsteren, yoluma k tutan sadece hocam deil ayn zamanda
aabeyim olarak grdm, kymetli hocam Do. Dr. Teyfik DEMR e teekkr bir
bor bilirim. Tezimi deerlendiren kymetli hocalarm, Do. Dr. Erdem ACAR ve
Yrd. Do. Dr. Gltekin KUYZU ya bu tezin olumasndaki katklarndan tr
teekkrlerimi sunarm.
Bana burs veren ve yksek lisans yapmam salayan okulumuz TOBB ET ye, ayrca
tez almalarm gerekletirdiim CES leri Kompozit ve Savunma Teknolojileri
A.. ye ve btn alanlarna teekkrlerimi sunarm.
Bu srete hem bilgi birikimi, hem de destekleyici tavryla hep yanmda olan CES
A.. Genel Mdr Yrd. ala Pnar TURUNOLU na, ayrca bu tezin olumasnda
beni cesaretlendiren ve almalarmda destek olan FNSS Savunma Sistemleri A..
Hava Savunma Proje Teknik Lideri Nazif Can KURT a teekkrlerimi sunarm.
Tez almalarmda ve hayatmda bana desteklerini esirgemeyen, yanmda olan Ece
AYLI ve kymetli ailesine teekkrlerimi sunarm.
Her zaman, her konuda yanmda olduklar ve beni destekledikleri iin her daim
kendimi ok ansl hissettiim aile fertlerim mer NCE, Deniz Berna NCE, Ege
NCE ve Hayriye NCE ye sonsuz teekkr ederim. Bu tezi, annem Serpil NCE ye
adyorum.





vii

NDEKLER

TEZ BLDRM ...................................................................................................................... iii
ZET ....................................................................................................................................... iv
ABSTRACT .............................................................................................................................. v
1. GR ................................................................................................................................. 1
1.1. KOMPOZT MALZEMELER ......................................................................................... 4
1.1.1. Kompozit Malzemeler ve Snflandrlmas ....................................................... 4
1.1.2. Polimer Matrisli Kompozit Malzemeler ......................................................... 19
1.1.3. Polimer Matrisli Kompozit Malzeme retim Yntemleri ............................... 25
1.1.4. Cam Elyaf Takviyeli Polimer Matrisli Kompozit Malzemeler .......................... 40
1.2. ALUMNYUM MALZEMELER ................................................................................... 46
1.2.1. Alminyum Malzeme eitleri ve Snflandrlmas ........................................ 46
1.2.2. Mg Alaml Alminyum Malzemeler ............................................................. 52
2. MALZEMELERN MEKANK DAVRANILARI .................................................................... 54
2.1. zotropik, Anizotropik ve Ortotropik Malzemeler .................................................. 54
2.2. Gerilme Gerinim Bantlar ................................................................................... 56
2.3. Esneklik / Salamlk Matrisleri ............................................................................... 58
2.4. Tabakal Yaplar ve Klasik Laminasyon Teorisi ....................................................... 64
2.4.1. Tabakal Yapda Kuvvet ve Momentler .......................................................... 66
2.4.2. Tabakal Kompozit Yapda Orta Dzlem Gerinim ve Erilikleri ...................... 69
2.4.3. Sanki zotropik, Dengeli-Simetrik Davran .................................................... 70
3. TASARIM ALIMALARI VE SONLU ELEMANLAR ANALZLER ........................................ 72
3.1. Denge Plakas Yaps ............................................................................................... 72
3.2. Denge Plakas Tasarm .......................................................................................... 73
3.3. Malzeme Seimi ve Kompozit Yapnn Katman Tasarm ....................................... 79
3.3.1. Alminyum Malzeme Seimi .......................................................................... 79
3.3.2. Polimer Matrisli Kompozit Malzemenin Seimi ve Katman Tasarm ............ 79
3.4. Sonlu Elemanlar Analizleri ..................................................................................... 85
3.4.1. Malzeme Girdileri, Analiz Modeli ve Saysal A almalar ........................... 86
4. DENGE PLAKASININ RETM ....................................................................................... 100
4.1. Kompozit Kalplarnn retimi .............................................................................. 100
viii

4.2. Prepreg Katmanlarnn Kesim ve Serim lemleri ................................................. 103
4.3. rnn Otoklav ile Krlenmesi ............................................................................ 107
4.4. Alminyum Paralarn Tedariki ............................................................................ 112
4.5. Kenar Kesim ve Montaj lemleri ......................................................................... 113
4.5. Son lemler .......................................................................................................... 115
5. SONU VE DEERLENDRMELER .................................................................................. 117
5.1. Gelecek almalar ............................................................................................... 118
KAYNAKLAR .......................................................................................................................... 119
ZGEM ............................................................................................................................ 123



















ix

ZELGELERN LSTES



izelge

Sayfa

izelge 1.1.

Baz ticari elyaflar iin fiziksel ve mekanik zellikler


41
izelge 1.2. E-Cam ve S-Cam retimi iin kullanlan (Ktlece %)
ham maddeler
42

izelge 1.3.

Alam elementlerinin alminyumun mekanik ve
fiziksel zelliklerine etkisi

47

izelge 1.4.

Gerinim sertletirmesine uygun dvme alminyumlar
iin H temper dereceleri

51

izelge 1.5.

AA5754 iin kimyasal kompozisyon

53

izelge 3.1

AA5754 H22 Kimyasal kompozisyon (EN 573-3 ktlece %)


79

izelge 3.2.

VV320P Tipi E-cam kuma iin zellikler

81

izelge 3.3

DT120 Tipi epoksi reine sistemi iin zellikler

81

izelge 3.4.

Cam fiber epoksi prepreg malzeme iin belirlenen
mekanik zellikler

87

izelge 3.5.

Sonlu eleman analizinde kullanlan kompozit yn
dizisi

87

izelge 3.6

ekme testi sonular

90

izelge 3.7.

AA5754 malzeme iin belirlenen mekanik zellikler

90




x

EKLLERN LSTES

ekil

Sayfa
ekil 1.1. Boeing 787 Dreamliner uann imalatnda kullanlan
malzemelerin dalm

5
ekil 1.2. Kompozit Malzemelerin Snflandrlmas

6
ekil 1.3 Partikl takviyeli kompozit yaps

8
ekil 1.4. Dolgu takviyeli kompozit yaps

8
ekil 1.5. Basma yk altndaki elyaf takviyeli kompozit
malzemede elyaf ile matris arasnda oluan kayma
gerilimi

9
ekil 1.6. Baz konvansiyonel metal malzemeler ve sk kullanlan
epoksi matrisli elyaf takviyeli kompozit malzemelerin
zgl mukavemet ve zgl Elastik modl deerleri

11
ekil 1.7. Elyaf takviyeli kompozit malzemelerde elyaf yaplar
(a) tek ynl srekli elyafl kompozit, (b) dokuma
elyafl kompozit (c) sreksiz elyafl kompozit

13
ekil 1.8. (a) ki boyutlu dokuma yaps, (b) boyutlu dokuma
yaps

15
ekil 1.9. Dz (dzlem) dokuma tipi

16
ekil 1.10 (a) 2/2 fitilli dokuma tipi, (b) 2/1 fitilli dokuma tipi

17
ekil 1.11. Saten dokuma tipi

17
ekil 1.12. Basket dokuma tipi

18
ekil 1.13 Karbon/Aramid dz (plain) dokuma tipi


19
ekil 1.14 Kompozit Malzemelerde Matris Malzemesi Olarak
Kullanlan Polimerlerin Snflandrlmas


20
ekil 1.15. Termosetlerin krlenmesi esnasnda oluan apraz
balar
21

xi


EKLLERN LSTES

ekil

Sayfa
ekil 1.16. Polyester, vinil ester ve epoksi reineler iin gerilim-
gerinim grafii

22

ekil 1.17.

Polimer matrisli kompozit malzemelerde sk kullanlan
elyaf tiplerinin ve epoksi reinenin gerilme-gerinim
grafii

24
ekil 1.18. Basit Epoksi (Etilen Oksit) in Kimyasal Yap

24
ekil 1.19. deal Bir Epoksi Moleklnn Kimyasal Yap

25
ekil 1.20. Polimer matrisli kompozit malzemeler iin retim
yntemleri

26
ekil 1.21. Islak serim ilemi

27
ekil 1.22. Pskrtme serim yntemi

28
ekil 1.23. Islak serim vakum poetleme yntemi

29
ekil 1.24. Filament sarma yntemi

30
ekil 1.25. Pultruzyon yntemi

31
ekil 1.26. Vakum infzyon yntemi 32

ekil 1.27.

Reine transfer kalplama yntemi

34

ekil 1.28.

Presle kalplama yntemi, (a) hazr kalplama pestili, (b)
hazr kalplama hamuru

35

ekil 1.29.

Vakuma alnm kalpta prepreg

37

ekil 1.30.

Otoklav ile krleme ilemi


38

ekil 1.31.

Polimer matrisli kompozit malzemeler iin retim
yntemlerinin retim hacmi-rn performans asndan
karlatrlmas

40



xii


EKLLERN LSTES

ekil

Sayfa

ekil 1.32.

Cam elyaf retimi

43

ekil 1.33.

Solsyon hatt yntemi ile prepreg retimi

45

ekil 1.34.

Temel alminyum alamlar ve baz zellikleri

48

ekil 2.1

zotropik, ortotropik ve anizotropik malzemelerde
ykleme-deformasyon ilikileri

55

ekil 2.2.

Tabakal yapda klasik laminasyon teorisi geometrisi


65

ekil 2.3.

Tabakal yapda dzlem-ii, eilme, ve burulma ykleri

66

ekil 3.1.

Temsili denge plakas yaplar (a) karada kapal
konumda (b) suda ak konumda.


72
ekil 3.2. Kanvansiyonel, alminyum denge plakas tasarm 74

ekil 3.3.

Kompozit alt ve st kabuk tasarmlar

74

ekil 3.4.

Periskop gr as

75

ekil 3.5.

Denge plakas saydam ve erevesi

76

ekil 3.6.

Nihai denge plakas yaps

77

ekil 3.7.

Denge plakas mentee balant arayz.

78

ekil 3.8.

Denge plakas kol sistemi balant arayz

78

ekil 3.9.

retilebilirlik analizleri

84

ekil 3.10.

Sonlu eleman analizlerinde izlenen sre

86

ekil 3.11.

ekme testi numuneleri

88

ekil 3.12.

ekme testi

89




xiii


EKLLERN LSTES


ekil

Sayfa

ekil 3.13.

Sonlu Eleman Modeli

91

ekil 3.14.

Sonlu eleman analizlerinde kullanlan eleman tipleri

91

ekil 3.15.

st kabuk modeli zerinde oluturulan a yaps

92

ekil 3.16.

Alt kabuk modeli zerinde oluturulan a yaps

93

ekil 3.17.

Kaburga modeli zerinde oluturulan a yaps

93

ekil 3.18.

Sabitlenen sonlu eleman modeli

94

ekil 3.19.

Sonlu eleman modeli stne uygulanan yk


94

ekil 3.20.

Alt ve st kabuk zerinde oluan normal elastik gerinim
(x yn)

95

ekil 3.21.

Alt ve st kabuk zerinde oluan normal elastik gerinim
(y yn)

96

ekil 3.22.

Alt ve st kabuk zerinde oluan normal elastik gerinim
(z yn).

97

ekil 3.23.

D kabuk ve kaburga yaps zerinde oluan edeer
gerilmeler

98

ekil 3.24.

Kaburga yaps zerinde edeer gerilme detay
grnm

99

ekil 4.1.

Kompozit st kabuk yapsnn hazrlk aamasndaki
mdf modeli


101

ekil 4.2.

Kompozit alt kabuk yapsnn hazrlk aamasndaki
mdf modeli

101

ekil 4.3.

st Kabuk nihai kalp modeli

102



xiv


EKLLERN LSTES


ekil

Sayfa

ekil 4.4.

st kabuk kompozit kalb

103

ekil 4.5.

CNC katman kesim tezgahnda katmanlarn kesim
ilemi

105

ekil 4.6.

Kesimi yaplan prepreg katmanlarn kalp zerine serim
ilemleri

106

ekil 4.7.

Otoklav yklemesine hazr haldeki alt kabuk

107

ekil 4.8.

Denge plakasnn retiminde kullanlan kompozit
otoklav

108

ekil 4.9.

Otoklav Kr Trend Grafii

111

ekil 4.10.

Otoklava yklenmi alt kabuk kalb


112

ekil 4.11.

Alminyum kaburgalarn kompozit yapyla
birletirilmesi

114

ekil 4.12.

Kompozit kabuk ile alminyum kaburgann
perinlenmesi

114


ekil 4.13.

Denge plakas yapsnn iine poliretan kpk
doldurulmas.

115

ekil 4.14.

Boyanm denge plakas yaps.

116







xv


KISALTMALAR

Ksaltmalar Aklama
AA Alminyum Birlii (Aluminum Association)
CAD Bilgisayar destekli tasarm (Computer aided design)
CNC Bilgisayar sayml ynetim (Computer Numerical Control)
Prepreg nceden reine emprenye edilmi elyaf (pre-impregnated)
RTM Reine Transfer Kalplama (Resin Transfer Molding)
TIG Tungsten Inert Gas (Asal Gaz Altnda Tungsten Kayna)
YY Yz yl


















xvi


SEMBOL LSTES

Bu almada kullanlm olan simgeler aklamalar ile birlikte aada sunulmutur.

Simge Aklama

E Elastik modl
G Kayma Modl
Poisson oran
Eksenel Gerinim
Kayma Gerinimi
Normal Gerilme
Kayma Gerilmesi
m uzama-kayma arasndaki etkileim
Normal eksenler ile takviye dorultusu arasndaki a (ynelim)
[Q] Salamlk (Katlk) matrisi
[S] Esneklik Matrisi
[

] zellikle ortotropik malzeme iin salamlk (katlk) matrisi

[

] zellikle ortotropik malzemede esneklik matrisi

U Kompozit tabakann aya bal salamlk sabitleri
V Kompozit tabakann aya bal esneklik sabitleri





1

1. GR

Kompozit malzemeler iki veya daha ok malzemenin bir araya gelmesiyle oluan ve
nihai rnn fiziksel ve kimyasal olarak ilk rnlerden farkl ve daha stn olduu
malzemelerdir.

Kompozit malzemeler gnmzde henz dikkat ekmeye balam olmalarna ramen
aslnda dnyada yaam baladndan beri doada bulunmaktadrlar. Bitki ve dier
canllarda bulunan birok yap, elyafl kompozit yaplara rnek olarak gsterilebilir.
Kas, tendon ve kemik yaps aslnda birer kompozit yap olarak karmza
kmaktadr [1-2].

nsan yapm ilk kompozit yaplardan biri iin ise papirs ktlar rnek verilebilir.
ki tabaka arasna serilen papirs liflerinden oluan papirs kadnn yapm M..
2560-2550 yllarna kadar gitmektedir [1,3]. Msrllar papirs kad sayesinde byk
bir ticari avantaj elde etmi ve kltrlerini dier nesillere aktarma frsat bulmutur.

Bir dier erken evre insan yapm elyaf takviyeli kompozit malzeme olarak ise kerpi
tulalar gsterilebilir. Saman ve amur kartrlarak yaplan kerpi tulalarda saman
elyaf grevini amur ise matris grevini grmektedir. Kerpi tulalar gnmz
terminolojisi ile rastgele ksa elyafl kompozit yap olarak adlandrabiliriz.

Gnmz mhendisliinde kullanlan elyaf takviyeli kompozit yaplar ile ilgili
almalar ve rnler ancak yzyldr yaplmaktadr. Bilinen ilk yapsal elyaf takviyeli
kompozit rn 1930larn ortasnda cam elyaf ve polyester reine ile retilen bir
teknedir [4]. 1941 ylnda Amerikan Hava Kuvvetleri Malzeme Laboratuvar kompozit
malzemeler zerine almalara balam [1] ve bu tarihten itibaren Amerikan Hava
ve Deniz Kuvvetleri kompozit malzemelere odaklanmlardr.

1950li yllarn ortalarndan itibaren elyaf takviyeli kompozit malzemeler boru
imalatnda, denizcilikte, havaclkta ve otomotiv sanayinde kullanlmaya balanmtr.
Yapsal kompozit paralar ilk balarda yksek teknolojili ve nadir bulunan rnler
2

olarak grlse de gnmzde endstrinin hemen hemen btn alanlarnda
kullanlmaktadr.

1960 ylndan itibaren Boeing 727 uaklarnda takviyeli plastik kompozit
malzemelerden yaplm paralar kullanlmaya balanmtr.

lkemizde de cam elyaf takviyeli polyester kompozit malzemeler 1960l yllardan
itibaren sv depolar, at levhalar ve kk teknelerde kullanlmaya balanmtr.
1970li yllarda seri retimine balanan Anadol otomobillerinde de cam elyaf takviyeli
polyester malzemeler kullanlmtr.

Alminyum tarihte ilk defa alminyum tuzu olarak Eski Yunanllar ve Romallar
tarafndan, boyalarn renklerini sabitletirmede ve yarallarn kann durdurucu olarak
kullanmtr [5]. Yapsal malzeme olarak alminyum kullanm ise elik kadar eski
olmasa da elyaf takviyeli kompozit malzemelerin kullanmndan daha eskiye
gitmektedir. Alminyum 1895 ylna gelindiinde inaat malzemesi olarak zellikle
ngiliz kolonilerinde yaygn olarak kullanlmaya balanmtr [5]. 1906 ylnda Alman
Kimyac Alfred Wilm ilk kez alminyumu alamlam [7-8] ve ilk defa Duralumin
alam 1911 ylnda Almanyann Dueren ehrinde retilmitir. Duralumin alamyla
ilk uak 1919 ylnda retilmi ve o tarihten itibaren alminyum alamlar, havaclk
sektrnn vazgeilmez malzemesi haline gelmitir [9]. Gnmzde alminyum
alamlar hafif ve salam yaplar sayesinde bata havaclk olmak zere birok alanda
yaygn olarak kullanlmaktadr.

Elyaf takviyeli kompozit yaplar hafif olmalar sayesinde kendilerine havaclk
sanayisinde yer edinmitir; ancak yapsal eleman olarak alminyum, kompozit
yaplara gre daha sk kullanlmaktadr.

Alminyum malzemelerin basma ynndeki ykler karsndaki baarl mekanik
zellikleri ve elyaf takviyeli kompozit malzemelerin ekme ynndeki ykler
karsnda basma ynndeki yklere oranla daha baarl karakter gstermesi,
tasarmclar alminyum-kompozit hibrit yaplar tasarlamaya itmitir. Alminyum-
3

elyaf takviyeli kompozit hibrit yaplarn endstride kullanm yaygnlamak ile birlikte
metal-elyaf takviyeli kompozit hibrit yaplar zerine akademik almalar da devam
etmektedir [10-13].

Elyaf takviyeli kompozit yaplar, endstrinin her alannda yaygnca kullanlmasna
ramen yapsal eleman olarak zrhl aralarda kullanm yaygn deildir. te yandan
zrhl aralarda srekli artan tehdit isterlerine ve gelien silah teknolojilerine karn,
aralarn koruma seviyesini drmeden ve mevcut silah teknolojileri ile karadaki ve
sudaki hareket kabiliyetlerini korumak byk nem arz etmektedir.

Bu almada; amfibi zrhl personel tayc aralarn n ksmnda bulunan, aracn
yzme kabiliyetininin gelitirilmesi, sudaki stabilitelerinin arttrlmas ve aralarn su
iinde ilerlerken suyun ara zerine birikerek batmasn engellemek iin kullanlan
denge plakas yaps elyaf takviyeli kompozit kabuklardan tasarlanmtr. Kompozit
kabuklar, total yapnn arln drmek ve salamln arttrmak iin alminyum
kaburgalar ile desteklenmitir.

Elyaf takviyeli kompozit- alminyum hibrit yapnn, metal yapdan oluan benzerleri
kadar mukavim olmasn salamak iin sonlu eleman analizleri yaplm ve elde edilen
veriler nda kompozit kabuklarn istif dizisi (stacking sequence) tasarlanmtr.
Kompozit kabuklar, cam elyaf takviyeli epoksi prepreg ile otoklavda kr yntemi ile
retilmi ve magnezyum alaml alminyum kaburgalar ile yaptrc ve perin
balantlar sayesinde birbirine balanmtr.









4

1.1. KOMPOZT MALZEMELER

1.1.1. Kompozit Malzemeler ve Snflandrlmas

Kompozit malzemeler; birbiri iinde znmeyen iki veya daha fazla bileenden
oluan ve makro boyutta birletirilen malzemelerdir. Kompozit malzemelerde bileen
malzemelerin stn zelliklerinin bileimiyle, btn bileenlerinden daha stn bir
malzeme oluturmak amalanr.
Farkl malzemelerden oluan birok malzeme olmasna ramen (alam metaller gibi)
kompozit malzemelerin en nemli ayrt edici zellikleri ou zaman makro boyutta
bileenlerinin birbirinden ayrt edilebilmesidir. Alam metaller gibi dier karm
malzemelerde, karm sonucu oluan malzeme homojen yap gsterir. Kompozit
malzemelerde ise nihai rn kimyasal ve fiziksel olarak heterojendir.

Amaca gre birok stn zellikte kompozit malzeme retimi mmkndr. Kompozit
malzemelerin dier konvansiyonel mhendislik malzemelerine gre stnlklerini ise
u ekilde sralayabiliriz:

Mukavemet
Salamlk
Korozyon direnci
Anma direnci
Hafiflik
Yorulma direnci
Scaklktan bamsz davran gsterme
Is yaltm
Is iletkenlii
Akustik yaltm
Elektriksel yaltm
Kompleks ekillerin tek para olarak retilebilmesi

5

Kompozit malzemelerin yukarda belirtilen stn zelliklerini tek bir kompozit
malzemede toplamak mmkn olmamakla birlikte, amaca ynelik farkl stn
zelliklerde kompozit malzeme retimi de mmkndr.

Gnmzde kompozit malzemeler endstrinin her alannda kullanlmasna karn
yapsal ileri kompozitler hafif ve mukavemetli yaplarnn yan sra yksek yorulma
performanslar ile zellikle havaclk sanayinde olduka yaygn olarak
kullanlmaktadr. ekil 1.1 de gsterilen Boeing 787 Dreamliner uann gvde
kabuunun tamam ve kanatlarnn ok byk bir ksm ileri kompozit malzemelerden
imal edilmitir.



ekil 1.1. Boeing 787 Dreamliner uann imalatnda kullanlan malzemelerin
dalm [14]

Kompozit malzemeler genel olarak bir matris malzeme ve takviye malzemelerden
meydana gelmektedir. Matris, takviye malzemeyi bir arada tutmak, yk takviye
malzemeler zerine iletmek ve takviyeyi kimyasal ve evresel etmenlerden korumak
6

iin kullanlmaktadr. Takviye malzemeler ise, kompozit malzemenin mukavemetini
ve salamln salamak iin kullanlmaktadr.

Kompozit malzemeleri bu iki bileeni olan matris trlerine gre ve takviye trlerine
gre snflandrmak mmkndr. ekil 1.2de balca kullanlan kompozit
malzemelerin snflandrlmas gsterilmitir.



ekil 1.2. Kompozit malzemelerin snflandrlmas

Matris yaplarna gre kompozitler; polimer matrisli kompozitler, metal matrisli
kompozitler, seramik matrisli kompozitler ve karbon matrisli (karbon-karbon
kompozitler) olarak snflandrlabilir. Matris yaplarna gre snflandrlan kompozit
malzemelere sement matrisli kompozitler (imento yaps) kompozitler de eklenebilir.

Polimer matrisli kompozit malzemeler; matris yaps olarak polimer reine kullanlan
ve eitli takviyelerle glendirilen kompozit malzemelerdir. Gnmzde en ok
Kompozit
Malzemeler
Matris
Yaplarna Gre
Polimer Matrisli
Kompozitler
Metal Matrisli
Kompozitler
Seramik Matrisli
Kompozitler
Karbon Matrisli
Kompozitler
Takviye
Yaplarna Gre
Elyaf Takviyeli
Kompozitler
Dolgu Takviyeli
Kompozitler
Parack
Takviyeli
Kompozitler
7

kullanlan kompozit malzemelerin banda elyaf takviyeli polimer kompozitler
gelmektedir.

Metal matrisli kompozit malzemeler; matris olarak bakr, alminyum, titanyum gibi
metallerin kullanld takviye olarak ise tungsten ve molibden gibi metallerin yan
sra silikon karbr gibi seramiklerin de kullanld kompozit malzemelerdir. Metal
matrisli kompozit malzemeler zellikle otomotiv endstrisinde ska kullanlmaktadr
[15-17].

Seramik matrisli kompozit malzemeler; matris olarak seramik malzemelerin takviye
olarak ise silikon karbr ve bornitrr gibi malzemelerin kullanld kompozitlerdir.
Takviye olarak kullanlan malzemeler genel olarak ksa elyaf veya inemsi yapda
bulunurlar. Seramik matrisli kompozit malzemeler, yksek scaklkta yksek
mukavemet zellikleri [18] ile ne kmakta ve trbinli motorlarda yaygn olarak
kullanlmaktadrlar [19].

Takviye yaplarna gre kompozitler; elyaf takviyeli kompozitler, dolgu takviyeli
kompozitler, parack takviyeli kompozitler ve bunlarn karmlar olarak
snflandrlabilir.

Parack takviyeli; matris iine dalm takviye paracklarndan oluan kompozit
malzemelerdir. Bir veya iki boyutlu makro lekli takviye malzemeler ve boyutsuz
kabul edilen mikro lekli takviye malzemelerden oluurlar. Partikl yapl
kompozitlerin mekanik zelliklerini matris yaps dnda takviye paracn ekil
faktr ve boyut faktr etkilemektedir [20]. ekil 1.3de parack takviyeli
kompozitin yaps ematik olarak gsterilmitir.

8



ekil 1.3. Partikl takviyeli kompozit yaps [20]

Dolgu takviyeli kompozitler, matriste bulunan boluklarn bir dolgu malzemesi ile
doldurulmas sonucu oluan kompozit malzemelerdir. Dolgu malzemesi olarak
metalik ve seramik malzemeler kullanlabilecei gibi organik dolgu takviyeli
kompozit malzemeler de mevcuttur.

Dolgu malzemeleri ana ierik olabilecei gibi kompozit yapnn iinde ilave bir yap
da olabilir. Dolgu malzemeleri dzensiz yaplar ya da belirli bir ekle sahip yaplar
olabilirler.

Toz metalurjisi ile retilen malzemeler ve seramik matrisli baz kompozitler bu snfta
tasniflenebilecei gibi plastik matrisli dolgu takviyeli kompozitler de mevcuttur. ekil
1.4de dolgu takviyeli kompozitin yaps ematik olarak gsterilmitir.


ekil 1.4. Dolgu takviyeli kompozit yaps [20].

9

Elyaf takviye yapl kompozitler; mekanik dayanm salayan elyaf takviye ve
elyaflar bir arada tutan, ykleri elyaflara aktaran ve elyaflar d etmenlerden koruyan
matris yapsndan olumaktadr.
Elyaf takviyeli kompozit malzemelerde; elyaflar ile matris arasnda yk aktarm
kayma kuvvetiyle meydana gelmektedir. ekil 1.5de basma yk altndaki elyaf
takviyeli kompozit malzemede, elyaf ile matris arasnda oluan kayma gerilimi
modeli grlmektedir.



ekil 1.5. Basma yk altndaki elyaf takviyeli kompozit malzemede elyaf ile matris
arasnda oluan kayma gerilimi [21].

Kompozit malzemenin dayanmnn yksek olmas iin matris malzemesinin elyaf
malzemesine ok iyi tutunmas gerekmektedir. Elyaf ile matris ara yznde tutunumu
salayan farkl sistem vardr. Bunlar, elyaf ve matrisin yzey przllnden
kaynaklanan mekanik yapma, elektrostatik yapma adyla da bilinen fiziksel
yapma ve atomik/molekler ekimin olduu kimyasal yapma. Kimyasal yapma,
cam elyafl kompozitlerde, ayn zamanda elyaflar fiziksel hasarlardan da koruyan
silan zeltiler yardm ile salanmaktadr.

10

Kimyasal ban baarl olarak salanabilmesi iin elyaf zerindeki silann matris ile
uyumu nemlidir. Yapma sistemlerinin baarl bir elyaf-matris tutunumu
salayabilmesi ayn zamanda elyaf zerindeki yapma yzeyinin byklne
baldr. ou elyaf yaps yuvarlak kesitli olup iyi bir yapma alan salamaktadr.

Elyaf takviyeli kompozit malzemelerde, ykn nemli bir ksmn elyaflar
karlamaktadr. Kompozit malzemenin dayanmn etkileyen bir dier husus, takviye
elyafn E-Modlnn matris malzemesinin E-modlnden daha yksek olmas ve
matrisin takviyeye oranla daha snek zellik gstermesi gerektirmesidir.
Aksi takdirde elyaflar yk tamaya katlamayacak ve kompozit malzeme olmas
gerekenden daha dk mukavemet gsterecektir.

Genel kaide olarak malzemelerde ap kldke yapdaki hata ihtimali nemli
miktarda dmektedir. Elyaf takviyeli kompozit malzemelerde ok dk apl
elyaflar sayesinde, elyaf malzemesinin ktle haline gre daha salam bir yap elde
edilmektedir.

Kompozit malzemelerin arlklarna oranla mekanik zellikleri konvansiyonel
malzemelere gre daha stndr. ekil 1.6da baz konvansiyonel malzemelerin ve sk
kullanlan epoksi matrisli elyaf takviyeli kompozit malzemelerin zgl mukavemetleri
ve zgl elastik modlleri verilmitir.




11



ekil 1.6. Baz konvansiyonel metal malzemeler ve sk kullanlan epoksi matrisli
elyaf takviyeli kompozit malzemelerin zgl mukavemet ve zgl Elastik modl
deerleri [22].

Elyaf takviyeli kompozit malzemelerde genel olarak kullanlan elyaf malzemeleri ise
unlardr:

Cam elyaf, polimer matrisli kompozit yaplarda en sk kullanlan
takviye tipidir. Balca avantajlar, dk maliyeti, yksek ekme
mukavemeti, yksek kimyasal direnci ve yaltm zelliinin iyi
olmasdr. Endstride en ok kullanlan E-cam ve S-cam olmak zere
balca iki farkl tipinin yan sra asitlere kar yksek korozyon direnci
istenen yaplarda C-cam kullanlmaktadr.

Karbon elyaf, yksek ekme dayanm-arlk oran, ok dk sl
genleme katsays, yksek yorulma dayanm, yksek sl iletkenlik
gibi stn zellikler gstermesine ramen yksek maliyetleri nedeni ile
genel olarak arlk kazancnn ok nemli olduu havaclk ve uzay
endstrisinde kullanlmaktadr. Yksek mukavemetli karbon elyaf,
orta modll karbon elyaf, yksek modll karbon elyaf ve ok
12

yksek modll karbon elyaf balklar altnda snflandrlan birok
ticari karbon elyaf rn mevcuttur. 207 GPa ile 1035 GPa aras geni
bir aralkta ekme modlne sahip ticari karbon elyaflar bulunmaktadr
[23].

Aramid elyaflar, yksek miktarda kristallemi aromatik poliamid elyaf
yaps, mevcut takviye elyaflar arasnda en yksek ekme
mukavemeti-arlk oranna sahip takviye yapsdr. Dk
younluunun yan sra yksek ekme mukavemeti gstermesi ve
yksek darbe dayanm zellikleri nedeniyle havaclk sektrnde ska
kullanlmaktadr. Kevlar 49 en ok bilinen ticari rndr.

Polietilen elyaflar, yksek akma dayanm ve yksek kimyasal
korozyon direnci gsterirler. Genel olarak zrh uygulamalarnda
kullanlmaktadr.
Doal elyaflar, keten, hintkeneviri, sisal gibi zirai olarak retilen
rnlerin liflerinden yaplmaktadr. Doa dostu ve biyo-uyumlu
yaplarnn yan sra yksek elastik modl-arlk oranlaryla otomotiv
sektrnde kullanmna dair almalar yaplmaktadr [24,25].
Bor elyaflar, olduka yksek ekme modl zellikleri ile n plana
kmaktadr. ekme modl 379-414 GPa deerlerine kadar
ulamaktadr ve bor elyaf takviyeli kompozit malzemelerde yksek
burkulma ve basma dayanm salamaktadr [23].

Seramik elyaflar, metal ve seramik matrisli kompozit malzemelerde ve
yksek scaklk uygulamalarnda kullanlmaktadr. Silisyum karbr
(SiC) ve almina (Al2O3) seramik elyaflara rnek olarak verilebilir.
Silisyum karbr elyaflarn, mono-filament yaplar, multi-filament
yaplar ve sakalck (whisker) yaplar olmak zere farkl formu
mevcuttur [26]. Birok almina elyaf yaps gelitirilmi olmasna
ramen ticari kullanm henz mevcut deildir.
13

Metal elyaflar dk elyaf younluklu kompozit yaplarda bile
gsterdikleri yksek elektrik iletkenlii ile n plana kmaktadr. Elyaf
malzemesi olarak paslanmaz elik, nikrom, hasteloy, nikel, nikel-krom,
titanyum, tungsten ve tantalum gibi malzemelerin kullanm mevcuttur
[27,28].

Elyaf takviyeli kompozit malzemelerde elyaf yaplar tek ynl srekli elyaflar,
rastgele ynelimli sreksiz elyaflar ve dokuma (kuma) elyaflar olarak ayrlmaktadr.
ekil 1.7de elyaf takviyeli kompozit malzemelerde elyaf yaplar verilmitir.



ekil 1.7. Elyaf takviyeli kompozit malzemelerde elyaf yaplar (a) tek ynl srekli
elyafl kompozit, (b) dokuma elyafl kompozit (c) sreksiz elyafl kompozit [29].

Tek ynl srekli elyafl kompozitlerin mekanik zellikleri dizilim ynne olduka
bamldr. Elyaf ynnde stn mukavemet gsterirken aksi istikamette yk
tayacak bir yap bulunmadndan olduka zayftr. Yksek anizotropik zellikleri
nedeniyle ykleme ynnn belirli ve sabit olduu yaplarda kullanlmaldr.

Dokuma elyafl kompozit malzemeler atk [0] ve zg [90] ynnde elyaflarn
bileiminden meydana gelmektedirler.
Dokuma elyafl kompozit malzemeler, tek ynl srekli elyafl kompozitlere gre
daha dengeli zellik gstermekte, hasara ve darbeye kar daha toleransl
davranmaktadr.

14

Sreksiz elyafl kompozit malzemeler, tek ynl srekli elyafl kompozitlere ve
dokuma elyafl kompozit malzemelere gre daha dk mekanik zellik
gstermelerine ramen retim kolaylklar ve fiyat avantajlar ile yapsal olmayan
rnlerde n plana kmaktadr.

Elyaf takviyeli kompozitler tek katmanl ve ya ok katmanl yaplar olarak
retilebilmektedir. ok katmanl yaplar, yapy oluturan malzemelere gre ok fazla
kombinasyon gsterir. Farkl katmanlarn birbiriyle birletirilmesinden oluan
katmanl kompozitlerde katmanlar, tek ynl srekli elyaflardan ya da dokuma
kumalardan oluabilir. Elyaf takviyeli katmanlar arasnda metal katmanlar ya da
ekirdek malzemesi bulunabilir.

ok katmanl kompozit malzemelerde elyaf takviyeli kompozit katmanlar arasna
kpk veya bal petei yerletirilerek sandvi ve farkl dizilimdeki katmanlarn
birleimi ile sanki izotropik davran gsteren kompozit malzemeler elde edilebilir.
Dokuma elyaf takviyeden oluan katmanl kompozit malzemeler, 3 boyutlu dokuma
ve 2 boyutlu dokuma olmak zere kendi aralarnda ayrlmaktadr. 3 boyutlu dokuma
kompozit malzemelerde yapsal elyaflar bir arada tutan nc bir elyaf
bulunmaktadr. 3 boyutlu dokuma kompozit malzemelerde ykleme ynndeki elyaf
orannn dmesi nedeniyle dzlemsel mekanik zellikler 2 boyutlu dokuma kompozit
malzemelere gre genel olarak dk olmasna ramen katman ayrtrma kar 2
boyutlu dokuma kompozit malzemelere gre daha dayankl olmalar sayesinde baz
kullanm alanlarnda avantajlar salamaktadr. ekil 1.8de boyutlu ve iki boyutlu
dokuma yaps gsterilmektedir.

15



ekil 1.8. (a) ki boyutlu dokuma yaps, (b) boyutlu dokuma yaps [21].

Dokuma elyaf takviyeli kompozit malzemelerde dokuma tipi ve elyaf-alan younluu
(g/cm
2
), yapnn mekanik zelliklerini, rn yzeyinin dzgnl, rnn
gzenekliliini ve kuman serim zelliklerini en fazla etkileyen etmenlerdir. Yaygn
olarak kullanlan dokuma tipleri unlardr:

Dz Dokuma (Dzlem)

Birbirinin zerinden simetrik olarak geen elyaflardan oluan bu dokuma tipi en sk
kullanlan dokuma tiplerinden biridir. Dz dokuma kumalar iyi stabilite ve kabul
edilebilir gzeneklilik zellikleri salar. Dz dokuma tipi, dier dokuma tiplerine gre
daha sk dokunduu iin kt serim zellii gsterirler. Dz dokuma kuman alansal
younluu arttka kuman serimi daha da zorlaacak ve keskin kvrmlarn retimi
sorun olacaktr. Bu durum kuman serimi esnasnda zorluklar karabilecei gibi
keskin kvrmlarn bulunduu serimlerde mekanik zelliklerde de de yol
aacaktr. ekil 1.9da dz dokuma kuma ematik olarak gsterilmitir.

16



ekil 1.9. Dz (dzlem) dokuma tipi [30].

Fitilli Dokuma (Twill)

Bir yndeki elyaflarn dier yndeki iki elyafn srasyla altndan ve stnden
geirilerek dokunduu 2/2 fitilli dokuma ve bir yndeki elyafn dier yndeki bir veya
iki elyafn altndan veya stnden geirilerek dokunduu 2/1 fitilli dokuma olmak
zere balca iki farkl tipi bulunur. Dz dokuma kumaa gre biraz daha dk
stabilite zellii gstermesine karn reine ile slanabilme ve serim zellikleri dz
dokuma kumaa gre daha iyidir. Kvrml paralarn retiminde, dz dokuma kumaa
gre daha iyi yzey kalitesi ve biraz daha iyi mekanik zellikler gstermektedir. ekil
1.10da 2/2 ve 2/1 fitilli dokuma tipi ematik olarak gsterilmitir.

ekil 1.10. (a) 2/2 fitilli dokuma tipi, (b) 2/1 fitilli dokuma tipi [31].
17

Saten Dokuma (Satin)

Saten dokuma tipi fitilli dokuma tipinin modifiye edilmesiyle elde edilmektedir. Saten
dokumada zg ynndeki bir elyaf, atk ynndeki 3 veya daha fazla elyafn (tipik
olarak 4,5 veya 8) stnden ve bir elyafn altndan geerek dokunan kuma tipidir.
Saten dokuma kuma tipi kolay slanabilir ve kolay serim zellii gsterir. Saten
dokuma tipi sk dokunabilmekte ve kvrml geometrilere kolay serilebilmektedir.
Ancak saten dokumann sahip olduu dk stabilite zellii ve asimetrik yap gz
ard edilmemelidir. ekil 1.11de saten dokuma tipi ematik olarak gsterilmitir.


ekil 1.11. Saten dokuma tipi [30].
Basket Dokuma

Basket dokuma temel olarak dz dokuma tipiyle ayn olmakla birlikte, basket dokuma
tipinde iki veya daha fazla elyaf dier yndeki iki veya daha fazla elyafn altndan ve
stnden geirilerek dokunur. Basket dokuma tipinde 2x2 simetrik dokumalar
olabilecei gibi 8x2, 5x4 gibi simetrik olmayan dokumalar da mevcuttur. Basket
dokuma tipi dz dokuma tipine gre daha gl olmasna ramen stabilite zellii
daha dktr. ekil 1.12de basket dokuma tipi ematik olarak gsterilmitir.
18


ekil 1.12. Basket dokuma tipi [30].

Dokuma kumalar tek bir elyaf tipinden dokunabilecei gibi iki farkl malzemenin
kullanld hibrit dokumalar ile eitli avantajlar salanabilir. Hibrit dokuma tipi ile
iki farkl tabakada elde edilecek zellikler tek bir tabaka dokuma ile elde edilebilir.
Hibrit dokumalarda bir elyaf tipi atk dier elyaf tipi zg ynnde olabilecei gibi
yaygn kullanm her elyaf tipinin hem atk hem de zg ynnde dokunmasdr. ekil
1.13de karbon ve aramid kumatan elde edilen ve her iki tip elyafn da hem atk hem
zg ynnde dokunduu dz dokuma tipi gsterilmitir.



ekil.1.13. Karbon/Aramid dz (plain) dokuma tipi.

19

Yaygn olarak kullanlan hibrit dokuma tipleri unlardr:

Karbon/Aramid hibrit dokumada aramid elyaflar sayesinde yksek darbe ve ekme
dayanm elde edilirken karbon elyaflar ile ekme ve basma dayanm ykseltilir. ki
elyaf tipi de dk younlua sahiptir ancak iki elyafn da maliyeti dier elyaflara
oranla yksektir.

Aramid/Cam hibrit dokumada aramid elyafn yksek darbe ve ekme dayanm
zellikleri dk fiyatna ramen iyi ekme ve basma dayanm salayan cam elyaflar
ile birletirilir.
Karbon/Cam hibrit dokumada cam elyaflar sayesinde maliyet drlrken karbon
elyaflar sayesinde yksek mukavemet ve salamlk zellikleri elde edilir.

1.1.2. Polimer Matrisli Kompozit Malzemeler

Polimer matrisli kompozit malzemeler gnmz endstrisinde en sk kullanlan
kompozit malzemelerin banda gelmektedir. Polimerler birbirine balanan
molekllerin tekrarlanmasyla oluan zincir yaplardr. Genel olarak polimerlerin
yaps karbondan olumas nedeniyle organik kimyasallar olarak kabul edilirler.
Polimer kimyasallar ok eitli alanlarda kullanlmak ile birlikte, kompozit
malzemelerde kullanlan mhendislik rnleri olarak ana balkta toplanabilirler.
Bunlar arasnda da matris malzemesi olarak termosetler ve termoplastikler en yaygn
olarak kullanlan malzemelerdir. ekil 1.14de kompozit malzemelerde matris
malzemesi olarak kullanlan polimerlerin snflandrlmas yaplmtr.
20


ekil 1.14. Kompozit malzemelerde matris malzemesi olarak kullanlan polimerlerin
snflandrlmas.

Elastomerler, dk gerilmeler ile bile yksek elastik uzama gsteren polimer
malzemelerdir. Kompozit malzemelerde matris olarak genellikle otomobil
lastiklerinde kullanlmaktadrlar.

Termoplastikler oda scaklnda kat halde bulunmakla beraber metaller gibi
stldklarnda ergimekte ve soutulduklarnda tekrar katlamaktadrlar.
ou termoplastik malzeme tekrar stlp soutulduklarnda nemli bir bozulmaya
uramazlar ve bu zellikleri sayesinde tekrar tekrar kullanlabilirler.

Termoplastikler polimer retiminin olduka byk bir ksmn oluturmakla beraber
ileri kompozit malzemelerde termosetlere gre daha nadir kullanlmaktadrlar.
Polimerler
Termosetler
-Epoksi
-Polyester
-Vinil ester
-Fenolik
-Poliimid
-Bizmalemid
-Siyanat ester
-Poliretan
Termoplastikler
-Naylon(Alifatik
Poliamid)
-Polipropilen
-Polietereterketon
-Polifenilin slfr
Elastomerler
-Kauuk
-Sentetik Lastik
21

Termoplastik reineler genel olarak ksa ve krpk cam elyafl kompozit malzemelerin
retiminde kullanlmaktadr.

Termosetler, reine ve katalizr veya sertletiricinin kartrlmasyla krlenmekte ve
krlenme ilemi tamamlandktan sonra eski hallerine dndrlememektedirler.
Termosetler krlenme esnasnda ekil 1.15te gsterildii gibi apraz ba ad verilen
molekler zincirler olutururlar. Termosetler bu apraz balantlar sayesinde esnek bir
yap olmaktan kar ve ergitilerek tekrar ekillendirilemezler. apraz balarn says
arttka malzemenin termal kararll artmakta ve rijitlemektedir.



ekil.1.15.Termosetlerin krlenmesi esnasnda oluan apraz balar [31].

Termoset polimerlerin yksel termal ve boyutsal kararll, rijit yaplar, yksek
kimyasal-zc direnci ve oda scaklnda sv halde olmalar kompozit malzeme
retiminde olduka sk kullanlmalarn salamtr.

Matris malzemesi olarak kullanlabilecek olduka fazla termoset polimer bulunmakla
birlikte, polyester, vinil ester ve epoksi en sk kullanlan termoset polimerlerdir.

Kompozit malzeme tasarmnda matris seimi byk nem arz etmektedir. Matris
malzemesi bilinen grevlerini yerine getirmenin yannda en az elyaf malzemesi kadar
kopma uzamas gstermelidir. Aksi takdirde matriste oluacak mikro atlaklar yapnn
mekanik zelliklerini olduka drecek ve yapnn olmas gerekenden nce krma
uramasna yol aacaktr.

22

Matris malzemelerinin tokluunun belirlenmesi g olmakla birlikte reinenin
maksimum uzama miktarnn bilinmesi matris malzemesi seiminde kullanlabilir.
ekil 1.16da kompozit malzeme retiminde ska kullanlan polyester, vinilester ve
epoksi reinelerin 80Cde 5 saat post krlenmesi sonucu elde edilen karlatrmal
gerilim-gerinim grafikleri verilmitir.



ekil 1.16. Polyester, vinil ester ve epoksi reineler iin gerilim-gerinim grafii [30].

1.1.2.1. Polyester Reineler

Polyesterler dk maliyetleri ve yksek korozyon direnci zellikleri sayesinde
denizcilik endstrisinde ska kullanlmaktadr. Polyester reineler termoset veya
termoplastik zellikler gsterebilmektedir. Doymam polyester reineler termoset
zellik gsterirken, doymu polyester reineler termoplastik zellik gstermektedirler.

23

Doymam polyesterler, alkol ve doymam asitlerin bileiminden olumaktadr. Kr
ilemi esnasnda apraz balar stiren gibi reaktif bir monomer ile oluturulur.
Doymam polyesterlerde karbon-karbon ift ba ve stiren apraz ba yapsn
oluturmaktadr.

1.1.2.2. Vinil Ester Reineler

Vinil esterler yksek kimyasal ve korozyon direnleri ve epoksiye oranla dk
maliyetleri sayesinde yksek hacimli uygulamalarda ska kullanlmaktadr. Vinil
esterler doymam organik asitler ile sonlandrlm epoksid molekllerinin kimyasal
reaksiyonu ile elde edilmektedir. Vinil esterler epoksi ve polyesterlere oranla daha
fazla apraz ba blgesi iermektedirler.

1.1.2.3. Epoksi Reineler

Epoksi reineler yksek mekanik zellikleri, yksek kimyasal ve korozyon
direnlerinin yan sra elyaflar zerinde ok iyi tutunma zellii gstermeleri
sayesinde havaclk ve savunma sanayinde ska kullanlmaktadr.

Epoksi reineler; mukavim yaplar, yksek uzama katsaylar ve yksek yapma
zellikleri sayesinde birok farkl elyaf malzemesi iin ok iyi bir matris malzemesidir.
ekil1.17de ska kullanlan elyaf tipleri ve epoksi reinenin karlatrmal gerilim-
gerinim grafii verilmitir.

24



ekil 1.17. Polimer matrisli kompozit malzemelerde sk kullanlan elyaf tiplerinin ve
epoksi reinenin gerilme-gerinim grafii [30].

Farkl uygulamalardaki ihtiyalar karlayacak ekilde farkl zelliklerde eitli
epoksi reineler bulunmaktadr. Epoksi reineler gerekli zellikleri salamak iin
farkl malzemeler ile formle edilebilir veya dier epoksiler ile kartrlabilir.
Formlasyonun deimesi ile birlikte epoksi reinenin kr zellikleri, tokluu, alma
scakl, viskozitesi deitirilebilir.

Epoksi temel olarak birbiriyle bal halde duran iki farkl karbon atomuna oksijen
atomunun balanmasyla olumaktadr. Bu l halka yap alfa epoksi olarak
adlandrlmaktadr. deal basit epoksi yaps ekil 1.18de gsterilmitir.



ekil 1.18. Basit epoksi (etilen oksit) iin kimyasal yap[30].
25

Epoksiler ularnda bulunan reaktif blgelerden birleerek uzun zincir yaplar
olutururlar. Epoksi molekl orta ksmnda iki adet halka yap ierir, bu halka yap
mekanik ve termal stresleri lineer gruplara oranla daha iyi absorbe etmektedir. Bu
sayede epoksi reineler yksek tokluk, salamlk ve sl dayanma sahip olurlar. ekil
1.19da tipik bir epoksi moleklnn kimyasal yaps gsterilmitir.



ekil 1.19. deal bir epoksi moleklnn kimyasal yap [30].

Epoksi reineler polyester yapl reinelerde kullanlan hzlandrclarn yerine
sertletiriciler ile krlenmektedir. Bu sertletirici genel olarak amin moleklnden
olumaktadr. Epoksi reinelerde reaksiyonun tamamlanabilmesi iin sertletirici ile
reinenin doru oranda kartrlmas nemlidir.

Aksi takdirde krlenmemi reine veya sertletirici matris iinde kalacak ve matrisin
kr sonras mekanik zelliklerini drecektir.

1.1.3. Polimer Matrisli Kompozit Malzeme retim Yntemleri

Polimer matrisli kompozit malzemelerde rn zelliklerini etkileyen ok fazla bileen
vardr. Elyaf tipi, dokuma tipi, reine yaps ve katmanl yaplarda yn dizisi gibi
parametreler malzeme zelliklerini etkilemekle beraber retim yntemi, nihai rnn
zelliklerini nemli lde etkilemektedir. Ayn takviye ve matris yapsna sahip
malzemeler farkl yntemler ile retilebilecei gibi farkl yntemler ile retilmi ayn
yapdaki rnlerin zellikleri retim yntemine gre byk farkllklar
gsterebilmektedir. ekil 1.20de Polimer matrisli kompozitlerde farkl matris ve
takviye yaplar iin muhtemel retim yntemleri verilmitir.
26

Termoset
Kompozitler
Termopl astik
Kompozitler
Srekl i Fiberli
Sreksiz
Fiberl i
Sreksiz
Fiberl i
Srekl i Fiberli
Pskrtme
Serim
Scak Pres
Kalplama
(Hamur-Pestil)
Filament Sarma
Islak Serim (El
Yatrmas-
Vakum
Poetleme)
Reine Transfer
Kalplama(RTM-
SQRTM)
Pultruzyon
Vakum nfzyon
Otoklav Prosesi
Enjeksiyon
Kalplama
Termoform
Teyp Sarma
Bask Kalplama
Otoklav Prosesi
Diyafram ile
Form Verme


ekil 1.20. Polimer matrisli kompozit malzemeler iin retim yntemleri.

Kompozit malzemelerin retim yntemi seilirken birok parametre gz nnde
bulundurularak amaca ynelik en verimli yntem seilmelidir. retim yntemi
seilirken retilecek para miktar, yntemin maliyeti, seilen yntem ile elde edilecek
parann performans, kullanlacak ham malzeme, retilecek parann bykl ve
ekli gz nnde bulundurulmaldr.

Elyaf takviyeli termoset polimer kompozit malzemeler iin endstride en sk
kullanlan retim yntemleri unlardr:

1.1.3.1. Islak Serim/El Yatrmas Yntemi

Islak serim yntemi, kompozit endstrisinin erken evrelerinde pazarda nemli yer
tutmu ve kullanm gnmzde halen srmektedir. Islak serim ynteminde takviye
malzemesi olarak cam, karbon ve aramid gibi herhangi bir takviye tipi fenolik,
vinilester, polyester ve epoksi gibi herhangi bir reine matris tipi ile birlikte
kullanlabilir.

27

Islak serim ynteminde kalp zerine serilen takviye malzemesi zerine katalizr ile
kartrlm reine dklr, reine bir rulo veya fra yardm ile elyaflara emprenye
edilir. stenilen rn kalnl elde edilene kadar ilem tekrarlanr. Kr ilemi
atmosferik basnta ve genellikle ilave stma olmadan gerekletirilir. ekil 1.21de
slak serim ilemi ematik olarak gsterilmitir.


ekil 1.21. Islak serim ilemi [30].

Islak serim ynteminde takviye elyaflarn kalba serimi el ile yapld iin bu yntem
el yatrmas olarak da adlandrlmaktadr. ok dk ilk yatrm maliyeti, dk retim
maliyetleri ve dk tecrbedeki operatrlerin bile yntemi uygulayabilmesi
sayesinde slak serim yntemi gnmzde genel olarak prototip rn retiminde
kullanlmaktadr.

Krlenmenin atmosfer basnc altnda yaplmas nedeni ile yksek elyaf /reine
oranna sahip paralar retilemez. Islak serim yntemi ile retilen rnlerin kalitesinin
tekrarlanabilirlii dktr ve mekanik zellikler paradan paraya deiiklik
gsterebilir. Bu gibi dezavantajlarnn yan sra ak kalpta gerekleen kr ilemi
nedeniyle sala zararl stiren buhar riski de mevcuttur.



28

1.1.3.2. Pskrtme Serim Yntemi

Pskrtme serim ynteminde basnla gelen reine, uygulama tabancasnn ucunda
katalizr ile birleir ve yine tabanca zerinde krplan elyaflar ile birlikte kalba yapr.
Pskrtme ynteminde kr ilemi atmosferik basnta ve ou zaman ilave stma
olmadan gerekletirilir. Pskrtme ilemi ile kalba serilen elyaf -reine karm,
yapy sklatrmak ve muhtemel hava kabarcklarn nlemek iin bir rulo yardm ile
sktrlabilir. ekil 1.22de Pskrtme serim yntemi ematik olarak gsterilmitir.



ekil 1.22. Pskrtme serim yntemi [30].

Pskrtme serim ynteminde kan rndeki reine/takviye oran, rnn homojenlii
ve rn kalitesi operatrn kabiliyetleri ile olduka bantldr. Bu durumu ortadan
kaldrmak ve rn kalitesinin tekrarlanabilirliini arttrmak iin pskrtme serim
ilemleri baz uygulamalarda robot kollar ile yaplmaktadr.

Pskrtme serim ynteminde allageldik takviye rn cam elyaf iken matris rn
ise polyester reinedir. Bu yntem ile genel olarak karavan gvdeleri, kamyon kasalar,
banyo kvetleri ve baz yapsal olmayan denizcilik rnleri retilmektedir.

29

Dk maliyet yksek retim hz sayesinde byk paralarn retiminde avantaj
salanabilir. Yksek reine oran nedeni ile arlk, krpk ve kontrolsz elyaf ynelimi
nedeni ile de dk mekanik zellikler pskrtme serim ynteminin balca
dezavantajlardr. Ayrca polyester reine kullanm nedeni ile uygulama esnasnda
sala zararl stiren buhar aa kmaktadr.

1.1.3.3. Islak Serim (Vakum Poetleme)

Bu yntem el yatrmas slak serim ile ayn esasa dayal olup vakum poeti ile
kompozit tabaka ve kalp kapatldktan sonra vakum pompas ile vakum altna alnr.
Bu sayede reine-takviye yapsnn, el yatrmasna gre daha iyi konsolide olmas
salanr. ekil.1.23de vakum poetleme slak serim yntemi ematik olarak
gsterilmitir.

ekil 1.23. Islak serim vakum poetleme yntemi [30].
Vakum poetleme ynteminde, vakum sayesinde el yatrmasna kyasla daha yksek
elyaf reine oran elde edilebilmekte ve para iinde daha dk boluk kalmas
salanmaktadr. Kompozit katman zerindeki basn sayesinde reinenin elyaflara
emprenye edilmesi kolaylamaktadr. Ayrca kr ilemi esnasnda kalp kapal
olduundan el yatrmasna oranla daha salkl bir proses elde etmek mmkndr.

30

Vakum poetleme yntemi, el ile yatrma ilemine oranla nemli avantajlar
barndrmasna ramen el yatrmas ilemine gre hem daha maliyetlidir hem de rn
kalitesi halen operatr tecrbesine olduka bamldr.

Bu yntem ile genel olarak yar aralar gvdeleri, gemi gvdeleri ve baz tamirat
ilemleri yaplmaktadr.

1.1.3.4. Filament Sarma Yntemi

Filament sarma yntemi ile genellikle ii bo, daire veya oval kesitli tank veya boru
retimi gerekletirilmektedir. Seri retime uygun olup, takviye malzemesi olarak
cam, karbon ve aramid gibi herhangi bir takviye tipi fenolik, vinilester, polyester ve
epoksi gibi herhangi bir reine matris tipi ile birlikte kullanlabilir.
Filament sarma ynteminde elyaflar bir reine banyosundan geerek mandrel zerine
sarlrlar. Sarm as, mandrelin dnme hznn, arabann ilerleme hzna gre
ayarlanmas ile ayarlanmaktadr.Filament sarma ynteminde kr ilemi, atmosfer
basncnda ve ou zaman ilave stma ilemine gerek kalmadan gerekletirilir. ekil
1.24de filament sarma yntemi ematik olarak gsterilmitir.


ekil 1.24. Filament sarma yntemi [30].
31

Filament sarma yntemi ile otomatize edilmi uygulamalar sayesinde hem yksek hzl
retim hem de rn kalitesinde tekrarlanabilirlik elde edilebilmektedir. Sarm
alarnn parann ykleme konumu dikkate alnarak tasarlanmas halinde ok yksek
mukavemetli rnler elde edilebilmektedir.

1.1.3.5. Pultruzyon Yntemi

Pultruzyon yntemi ile eitli kesitlerde profiller retmek mmkndr. Seri retime
uygun olup takviye olarak her trl elyaf kullanlabilmekle beraber matris olarak
genelde epoksi, polyester, vinilester, ve fenolik reineler kullanlmaktadr.

Pultruzyon yntemi ile elyaflar bir resin banyosuna ekilerek slatldktan sonra
stlm bir kalba girerler. rn kalptan geerken elyaflar emprenye edilir ve
malzeme krlenerek nihai aklini alr. Krlenmi malzeme daha sonra istenilen
uzunlukta otomatik olarak kesilir. ekil 1.25de pultruzyon yntemi ematik olarak
gsterilmitir.


ekil 1.25. Pultruzyon yntemi [30].

Pultruzyon yntemi ile yksek elyaf oranna sahip yksek yapsal zelliklere sahip
kesitlerde profiller retilebilmektedir. Otomatize edilmi proses sayesinde rn
32

kalitesinde tekrarlanabilirlik elde edilebilmektedir. Yksek ilk yatrm maliyeti ve
limitli geometrilerde retim, pultruzyon ynteminin dezavantajlar olarak saylabilir.

1.1.3.6. Vakum nfzyon Yntemi

Vakum infzyon yntemi ile byk paralar hzl bir ekilde retilebilmektedir.
Takviye malzemesi olarak herhangi bir kuma tipi kullanlabilir. Matris malzemesi
olarak genellikle epoksi, polyester ve vinilester reineler kullanlmaktadr.

Bu yntem ile genel olarak tekne gvdeleri rzgar trbini kanatlar gibi byk yapsal
paralar retilmektedir.
Vakum infzyon ynteminde takviye malzemesi kuru bir ekilde kalba serildikten
sonra, kr ileminden sonra soyulan ve yapsal olmayan soyma kuma ve reinenin
elyaflara nfuz etmesini kolaylatran reine yayc a (ak filesi) ile rtlr. Kalp
vakuma alndktan sonra nceden belirlenen konum(lar)dan reine vakum poetine
verilir. Reine kalp iinde yayldktan sonra fazla reine, reine k kabnda
biriktirilir. ekil 1.26da vakum infzyon yntemi ematik olarak gsterilmitir.



ekil 1.26. Vakum infzyon yntemi [30].

33

Vakum infzyon yntemi ile, benzer paralarn retilebildii vakum poetleme
yntemine gre hem daha hzl hem de elyaf oran yksek boluksuz yaplar elde
etmek mmkndr. Vakum infzyon ynteminde rn kalitesi operatrn
kalifikasyonuna olduka baml olup proses esnasnda yaplacak hatalar, elyaflarn
emprenye edilememesine ve parann hurda olmasna yol aabilir.

1.1.3.7. Reine Transfer Kalplama

Reine trasfer kalplama yntemi vakum infzyon yntemi ile byk benzerlik
gstermektedir. Ancak reine transfer kalplama ynteminde para iki kalp arasnda
ekillendirilmekte ve parann iki yznde de kalp hassasiyetinde ller ve yzey
dzgnl elde edilebilmektedir.
Reine trasfer kalplama ynteminde takviye olarak herhangi bir kuma tipi
kullanlabilir. Matris malzemesi olarak genellikle epoksi, polyester, vinilester ve
fenolik reineler kullanlmaktadr. Bu yntem havaclk, savunma ve otomotiv
sektrnde kk ve karmak paralarn retiminde ska kullanlmaktadr.
Reine transfer kalplama ynteminde takviye malzemesi kuru bir ekilde kalba
serildikten sonra ikinci kalp bir pres veya klemp vastasyla kapatlr. Reine kalp
boluuna enjekte edilerek elyaflarn emprenye edilmesi salanr. Kimi zaman
reinenin kalba verilmesi esnasnda kalp vakumlanarak kuman slatlmasna
yardmc olunur. Btn elyaflar slatldktan sonra reine girii durdurulur ve parann
krlenmesi beklenir. Kr ilemi evre scaklnda ya da kalplarn stlarak
gerekletirilebilir. ekil 1.27te reine transfer kalplama ilemi ematik olarak
gsterilmitir.

34



ekil 1.27. Reine transfer kalplama yntemi [30].

Reine transfer kalplama yntemi ile dk boluk ierikli ve yksek elyaf/reine
oranl paralar retilebilmektedir. Ancak iyi planlanmam proseslerde ortaya
kabilecek hurda paralar yksek maliyet getirecektir. Ayrca sistemin ilk kurulum
maliyeti nispeten yksektir.
Son yllarda gelitirilen e nitelikli reine transfer kalplama (SQRTM-Same Qualified
Resin Transfer Molding) yntemi ile prepreg malzeme teknolojisi reine transfer
yntemi ile birletirilmitir.

Bu yntemde, kalba serilen prepreg malzeme zerine prepreg ile ayn reine
zelliklerine sahip reine enjekte edilerek prepreg hidrostatik basn altna alnmakta
ve elektrik ile stlan kalplar bir pres vastasyla kapatlarak kr ilemi
gerekletirilmektedir. Bu yntem RQ-1B Global Hawk insansz hava aracnn baz
paralar ve Sikorsky helikopterlerinin gvde tavanlarnda uygulanm, yksek
kalitede paralar hzl ve dar toleranslarda retilebilmitir [32,33].



35

1.1.3.8. Presle Kalplama Yntemi

Presle kalplama yntemi ile ok hzl retim yaplabilmektedir. Takviye olarak
genelde cam kullanlmakta ve matris olarak dk viskoziteli polyester
kullanlmaktadr.

Presle kalplama ynteminde hazr kalplama pestili ve hazr kalplama hamuru olmak
zere iki farkl yar maml kullanlmaktadr. Krplm elyaflarn bir reine ile
emprenye edilerek pestil haline getirilmesi ile hazr kalplama pestili, hamur haline
getirilmesi ile hazr kalplama hamuru elde edilmektedir. Presle kalplama ynteminde
yar mamul kalba yerletirilir ve scak kalplar kapatlarak rnn krlenmesi
salanr. Presle kalplama ynteminde souk presler ile retim de mmkndr. ekil
1.28ta Presle kalplama yntemi ematik olarak gsterilmitir.



ekil 1.28. Presle kalplama yntemi, (a) hazr kalplama pestili, (b) hazr kalplama
hamuru [34].

Presle kalplama yntemi ile yksek boyutsal hassasiyetteki karmak paralar hzl bir
ekilde retilebilmektedir. Hazr yar maml ve kalp sayesinde yntemin operatre
bamll dktr ve rn kalitesinde tekrarlanabilirlik yksektir.

36

Presle kalplama yntemi ile retilen kompozit paralar otomotiv endstrisinde ska
kullanlmaktadr. Yksek yatrm maliyeti ve elyaf yneliminin ayarlanamamas
yntemin dezavantajlar olarak gsterilebilir.

1.1.3.9. Otoklav ile Krleme Yntemi

Otoklav ile krleme yntemi temel olarak vakum poetleme yntemine dayanmak ile
birlikte bu yntemde vakum poetleme ynteminin aksine nceden emprenye edilmi
ve yar katalize edilmi elyaflar kullanlmaktadr. Vakum poetiyle kapatlan
katmanlarn zerine yksek basnl gaz (hava yada azot) uygulanarak konsolidasyon
salanmaktadr.

Otoklav ile krleme ynteminde takviye olarak herhangi bir kuma tipi
kullanlabilmekle beraber matris olarak genel olarak epoksi, polyester, fenolik
reineler ve yksek scaklk reineleri kullanlmaktadr. Bu yntem genel olarak
yksek performansl yapsal havaclk paralarnda ve F1 aralarnda kullanlmaktadr.

Otoklav ile krleme ynteminde nceden emprenye edilmi (prepreg) kuma el ile
veya otomatize robotlar ile nceden ayrc film ile kaplanm kalba serildikten sonra
kalp dier yardmc unsurlar ile birlikte vakuma alnr. Vakuma alnan kalp otoklava
yerletirilir ve otoklavda yksek basnl scak gaz (120-180C) altnda krlenir. ekil
1.29da vakuma alnm kalpta prepreg ve ekil 1.30da otoklav ile krleme yntemi
ematik olarak gsterilmitir.

37



ekil 1.29. Vakuma alnm kalpta prepreg [35].

ekil 1.29da gsterilen;

Kalp ayrc, krlenmi parann kalptan rahata kartlabilmesini, Soyma kuma,
matristen ayrlan reinenin rahata yaylabilmesini ve ikincil bir ileme gerek
kalmadan para zerinde yaptrma ve boyama ilemlerine uygun yzey
oluturulabilmesini,

Delikli film, krlenme esnasnda oluabilecek gazlarn paradan uzaklatrlmasn,
Bleeder vakum battaniyesi, para zerinden kaan matrisin absorbe edilmesini ve
elyaf-matris orannn regle edilebilmesini,

Breather vakum battaniyesi ise yksek basnl kr ilemlerinde basncn, keskin
kelerde paraya zarar vermesini nlemek, vakumun btn yapya yaylmasn
salamak ve para zerinden ayrlan reinenin absorbe edilmesi amacyla
kullanlmaktadr.

38



ekil 1.30. Otoklav ile krleme ilemi [35].

Otoklav ile krleme ilemi esnasnda paraya uygulanan kr prosesi rn zelliklerini
ok nemli lde etkilemektedir. Otoklav ile krleme ilemi ile iyi bir sonu elde
etmek iin basn ve vakumun kontrol, para zerindeki scaklk dalm, stma-
soutma hz ve kr sresi byk nem arz etmektedir. Modern kompozit
otoklavlarnda prosesin kontroll bir ekilde srdrlebilmesi iin otoklav ierisindeki
scaklk, para ve kalp zerindeki sl iftlerden toplanan veriler ile kontrol
edilmektedir. Ayrca kalp iindeki vakum ve otoklav iindeki basn srekli olarak
sensrler ile kontrol edilmektedir.

Kompozit para retiminde elyaf reine-oran, matrisin homojenlii ve elyaf ynelimi
rn zelliklerini nemli lde etkilemektedir.

Otoklav ile kr prosesinde kullanlan prepreg malzemelerin yksek homojenlikte ve
yksek elyaf-reine orannda retilebilmesi sayesinde otoklav ile kr ilemi sonucunda
dier yntemlere oranla daha iyi mekanik zelliklere sahip paralar retilebilmektedir.
39


Ayrca prepreg malzeme ile yaplan serim ilemlerinde elyaf yneliminin kuru kuma
ile yaplan serim ilemlerine gre daha iyi ayarlanabilmesi ve tabakalarn yksek
basn altnda konsolide edilmesi sayesinde nihai rnde dier kompozit retim
yntemlerine gre daha stn zellikler elde edilebilmektedir.

Otoklav ile krleme ilemi ile retilen paralarda prepreg malzeme kullanlmasa bile
stn zellikler elde edilebilmektedir.

Stringer L.Gnin yapt bir almada slak olarak serilen ve otoklavda krlenen
parada dier yntemlere oranla daha yksek elyaf-matris oran (%58) elde edilebilmi
ve yapda %2den daha az boluk gzlemlenmitir [36].

D.Abraham ve dierlerinin yapt bir almada, ayn ham malzemeler kullanlmasna
ramen slak serilmi ve otoklavda krlenmi paralardaki mekanik (eilme ve ekme
dayanm) ve termal (cams gei scakl) zelliklerinin vakum destekli RTM
yntemi ile retilmi paralardan daha yksek olduu tespit edilmitir [37].

Otoklav ile krleme ileminde zararl gazlarn alma ortamndan rahatlkla
uzaklatrlabilmesi sayesinde salkl ve gvenli retim yapabilmek mmkndr.

Otoklav ile retim yksek ilk yatrm ve iletme giderleri yznden genel olarak stn
zellikli ileri kompozit rnlerin retiminde kullanlmakla birlikte bilinen avantajlar
sayesinde mevcut yntemler arasnda rn performans asndan en stn yntem
olarak kabul edilmektedir.

ekil 1.31de polimer matrisli kompozit malzemeler iin baz retim yntemlerinde
retim hacmi-rn performans zelliklerinin karlatrlmas verilmitir.

40



ekil 1.31. Polimer matrisli kompozit malzemeler iin retim yntemlerinin retim
hacmi-rn performans asndan karlatrlmas [38].


1.1.4. Cam Elyaf Takviyeli Polimer Matrisli Kompozit Malzemeler

1.1.4.1. Cam Elyaf

Cam takviyeli polimer kompozitler, dier takviye malzemelerine oranla dk
maliyetlerinin yansra saladklar yksek ekme mukavemeti, yksek korozyon
dayanm ve yksek izolasyon kabiliyetleri sayesinde gnmzde endstride olduka
sk kullanlmaktadr.
Bunula birlikte dier gnmz takviye malzemelerine oranla yksek younluk ve
dk Elastik modl zellikleri cam takviyelerin dezavantajlar olarak gsterilebilir.

41

Cam takviye malzemeleri arasnda E-Cam ve S-Cam en sk kullanlan cam elyaf
tipleri olarak karmza kmaktadr. E-cam dier gnmz takviye malzemelerine
oranla dk maliyeti sayesinde elyaf takviyeli polimer kompozitler arasnda ok sk
kullanlmaktadr.

E-Camna oranla ok yksek maliyete sahip S-Cam, havaclk ve savunma endstisi
iin zel olarak gelitirilmi olup ticari elyaf malzemeleri arasnda en yksek ekme
mukavemetine sahip elyaf malzemesidir. izelge 1.1de baz ticari elyaf malzemeleri
iin zellikler verilmitir.

izelge 1.1. Baz ticari elyaflar iin fiziksel ve mekanik zellikler [31].

Malzeme
Elyaf
ap
(m)
Younluk
(g/cm
3
)
ekme
Modl
(GPa)
ekme
Mukavemeti
(GPa)
Spesifik
Modl
(E/)
Spesifik
Mukavemet
E-Cam 7 2,54 70 3,45 27 1,35
S-Cam 15 2,50 86 4,50 34,5 1,8
Yksek Modl
Karbon
7,5 1,9 400 1,8 200 0,9
Yksek
Mukavemet
Karbon
7,5 1,7 240 2,6 140 1,5
Bor 130 2,6 400 3,5 155 1,3
Kevlar 29 12 1,45 80 2,8 55,5 1,9
Kevlar 49 12 1,45 130 2,8 89,5 1,9

Elyaflarn zellikleri, elyafn nasl retildii, retiminde kullanlan ham maddeler ve
elyafn nihai haline (krpk, uzun, whisker gibi) baldr. E-Cam ve S-Camnn toplam
ieriinin yarsndan fazlas silikadan olumaktadr. Ham madde miktarlar ve proses
parametrelerinin deitirilmesiyle dier cam elyaf tipleri oluturulmaktadr. izelge
1.2de E-Cam ve S-Cam retimi iin kullanlan ham maddeler verilmitir.


42

izelge 1.2. E-Cam ve S-Cam retimi iin kullanlan (Ktlece %)
ham maddeler [23].

Elyaf Tipi SiO2 Al2O3 CaO MgO B2O3 Na2O
E Cam 54,5 14,5 17 4,5 8,5 0,5
S Cam 64 26 - 10 - -

Cam elyaf retilirken, ham maddeler kartrlp yaklak 1370Ca kadar bir frnda
stlarak ergitilir. Ergiyik malzeme karm yzlerce azdan oluan platin bir burtan
geirilerek yaklak 10 m apa indirilir. Azlarda form verilen cam filamanlar
soutularak cams gei scaklna indirilir ve bir silindirde silan ile kaplanarak sizing
ilemi yaplr. Daha sonra tm filamanlar tekbir elyaf iine ekilerek bir silindir
zerine sarlr. retilen cam elyaf kullanm amacna ynelik olarak mat, krpk ya da
dokuma kuma haline getirilir. ekil 1.32de cam elyaf retimi temsili olarak
gsterilmitir.

Sizing ilemi elyaflarn fiziksel hasarlardan korunmas ve elyaf-matris arayznde iyi
bir yapma salanmas asndan nemlidir. Sizing ilemi esnasnda kullanlan zelti
formlasyonu, uygulama tipine gre deiiklik gstermektedir; polyester matris iin
kullanlacak zelti ile epoksi matris iin kullanlacak zelti tipi farkllk
gsterebilmektedir [50,51].

43


ekil.1.32. Cam elyaf retimi [23].


44

1.1.4.2. Prepreg Malzemeler

Prepreg (pre-impregnated) malzemeler, nceden reine emprenye edilmi elyaf,
dokuma ve tek ynl elyaf kompozit malzemeleri genel olarak tanmlamaktadr.
Prepreg malzeme kullanm sayesinde yksek elyaf/matris orannda, homojen matrise
sahip ve iyi slatlm kompozit katmanlar ile retim yapabilmek mmkndr.

Prepreg retiminde genellikle takviye malzemesi olarak karbon, aramid ve cam
kullanlrken matris yaps termoplastik veya termoset olabilmektedir. Son kullanm
alan ve kompozit malzemenin retilecei prosese gre prepreg malzemenin takviye
tipi, matris tipi deiiklik gsterebilmektedir. eitli uygulamalar ii farkl takilikte ve
farkl serim zellikleri gsteren birok prepreg malzeme tipi ticariletirilmitir.

Farkl yntemlerle prepreg rn elde edebilmek mmkn olmakla birlikte, solsyon
hatt ve film transfer hatt yntemleri prepreg malzeme retiminde ska
kullanlmaktadr. Bu almada kullanlan prepreg malzemelerin retim yntemi olan
solsyon hatt ynteminde ekil 1.33de gsterildii gibi elyaflar bir reine
banyosundan geirilmekte ve reine, silindirler vastasyla elyaflara emprenye
edilmektedir. Reine ile emprenye edilmi elyaflar, bir frn ierisinde stlarak kr
ilemi balatlmaktadr. Kr ilemi balatlm takviye-matris karmnn iki taraf
koruyucu filmler ile kaplanarak prepreg haline getirilmektedir. Baz durumlarda
kullanlan matris malzemesinin trne gre frnda stlarak balatlan kr ilemi
takviye-matris karmnn ok soutmaya tabi tutulmasyla durdurulmaktadr.

Prepreg malzeme retiminde son kullanm alanna ynelik olarak reine ierisine
eitli katk malzemeleri eklenebilmektedir. Bu katk maddeleri sayesinde alev
yrmeyen, farkl takilikte, farkl cams gei scaklna sahip, farkl kr evrimleri
gerektiren prepreg malzemeler retilebilmektedir.
45



ekil 1.33. Solsyon hatt yntemi ile prepreg retimi [35].

Termoset matrisli prepreg malzemeler genel olarak retiminden sonra raf mrnn
sonuna kadar -18C souk odalarda saklanmakta ve kullanmndan nce znmesi
iin oda scaklna drlmektedir. Bu sayede termoset matrisli prepreg
malzemelerde 1 yllk raf mr salanabilmektedir. Kullanm anna kadar oda
scaklnda saklanabilen prepreg malzemeler de bulunmakla birlikte bunlarn raf
mr rlatif olarak daha ksadr.

Epoksi matrisli, dokuma elyafl prepreg malzemeler stn mekanik zellikleri ve
tasarm esneklikleri sayesinde endstride ska kullanlmaktadr.
46

Prepreg malzemelerin otoklavda krlenmesi ile birlikte havaclk ve savunma
sanayinin ihtiya duyduu yksek performansl ve yksek spesifik mekanik zelliklere
sahip paralar retilebilmektedir.

1.2. ALUMNYUM MALZEMELER

1.2.1. Alminyum Malzeme eitleri ve Snflandrlmas

Alminyum yumuak metallerden olmas ve dk mekanik zellikler gstermesi
nedeniyle 20.YYn balarna kadar yapsal malzeme olarak tercih edilmemi ve
20.YYn balarnda alamlanmas ile birlikte endstrinin vazgeilmez bir yapsal
malzemesi haline gelmitir.

Alminyum alamlar yksek korozyon direncinin yan sra hafif ve mukavemetli
yaps sayesinde gnmz havaclk ve savunma sanayinde olduka sk
kullanlmaktadr. Alminyum ayn zamanda yksek elektrik iletkenlii gstermesi ve
ferromanyetik zellik gstermemesi sayesinde elektrik elektronik endstrisinde de
ska kullanlmaktadr. Alminyumun younluu 2,7g/ cm
3
olup elik (7,83 g/cm
3
) ve
bakr (8,93 g/cm
3
) younluuyla kyaslandnda, yaklak te biri kadardr.

Aluminyumun mukavemeti elikten daha dk olsa da kesit arttrarak elikle edeer
mukavemet salanabilmektedir. ou durumda elikle ayn mukavemetteki
aluminyum alam paralar elikten daha hafiftir. Alminyumun mukavemeti eitli
alam elementleri ve ikincil ilemler (sl ilem, yalandrma, souk ekillendirme vb.)
ile arttrlabilmekte ve kullanm amacna ynelik stn malzemeler elde
edilebilmektedir. izelge 1.3.te alam elementlerinin alminyumun mekanik ve
fiziksel zelliklerine etkisi gsterilmitir.





47

izelge 1.3. Alam elementlerinin alminyumun mekanik ve fiziksel zelliklerine
etkisi [39].

Nitelikler Cu Si Mg Zn Ni Co Ti Mn Fe Cr
Kopma Mukavemeti ++ + + ++ + + + -
Elastik Snr ++ + - + -
Sertlik ++ - - + + +
Isya Dayankllk ++ ++ + +
Kaynak Kabiliyeti - ++ + - - + + +
Tala Kaldrma ile lenebilirlik ++ - + + + ++ + ++ +
Elastik Modl + ++ - + + ++ + -
Dkm Kabiliyeti + ++ - + + - -
Sneklik - -- + + --
Korozyon Direnci - + ++ + - -- ++
Anadizasyona Elverisizlik - + ++ + -
(++) ok iyi, (+) iyi, (-) ortann altnda, (--) zararl

Alam elementleri tek balarna yada birka birlikte alamlanarak alminyumun
mukavemetini arttrmakta kullanlmakta ve alam elementleri alminyuma
uygulanacak ikincil ilemleri ve retim yntemini etkilemektedir. ekil 1.34de eitli
varyasyonlarda alminyum alamlar ve alam elementlerinin alminyum zerindeki
etkileri gsterilmitir [40].
48



ekil 1.34. Temel alminyum alamlar ve baz zellikleri [40].

Alminyum alamlar gruplandrlp tanmlanrken retim yntemine gre iki farkl
ekilde tasniflenir. Alminyum alamlar dvme ve dkm yntemiyle retilenler
olmak zere iki farkl ana gruba ayrlr ve her ana grup iindeki gruplar sl ilem
yaplabilir ve yaplamaz (yalandrma sertletirmesine uygun olmayan) olarak
ayrlabilir. Isl ilem yaplabilen alamlar yalandrma ilemi ile sertletirilebilirken,
sl ilem yaplamayan alamlar souk ekillendirme gibi yntemler ile
mukavemetlendirilebilir.

Dvme alminyum alamlar drt harfle snflandrlmaktadr. Dvme alminyum
alamlar iin alam gruplar aada belirtilmitir, burada ilk karakter alam
grubunu simgelemektedir, ikinci karakter safszlk ve orjinal alamdaki deiimi
simgelemekte ve son iki karakter alminyumun safln ve alminyum alamn
tanmlamaktadr [41,42].
49

1XXX: Kontroll saf alminyum kompozisyonunu belirtir genel olarak elektrik-
elektronik ve kimya endstrisinde kullanlmaktadr.

2XXX: Temel alam elementi bakrdr. Magnezyum olmak zere dier alam
elementleri de bulunabilir, yksek mukavemet zellii sayesinde havaclk sektrnde
kullanm yaygndr.

3XXX: Temel alam elementi mangandr. Boru, sv tanklar ve mimari gibi alanlarda
kullanlmaktadr.

4XXX: Temel alam elementi silisyumdur. Anma direnci ve korozyon dayanm
yksek, bunun yan sra termal genleme katsays dk alamlardr. Kaynakl
yaplar ve otomobil paralarnda kullanm yaygndr.

5XXX: Temel alam elementi magnezyumdur. Magnezyum oran arttka
malzemenin sertlii ve mukavemeti artmakta fakat sneklii azalmaktadr. Deniz
korozyonuna kar yksek diren gstermesi sebebiyle denizcilik endstrisinde
kullanm yaygndr.

6XXX: Temel alam elementleri magnezyum ve silisyumdur. Yksek ekillendirilme
kabiliyetleri sayesinde ekstrzyon ile retilen paralarn imalatnda kullanm
yaygndr.

7XXX: Temel alam elementi bakr olup, magnezyum, krom ve zirkonyum ilave
alam elementleridir. 7XXX serisi, alminyum alamlarnn en yksek mukavemete
sahip olandr. Gnmzde ou uak paralarnn yapmnda ve dier yksek
dayanm istenen yerlerde kullanlmaktadr.

8XXX: Temel alam elementi lityum olup, kalay eklentisi de yaplabilmektedir. yi
yorulma direnci ve iyi tokluk zellikleri gsterir. Yksek maliyetli bir alam grubu
olup zellikle uak ve uzay yaplarnda kullanlmaya balanmtr.
9XXX: leride gelitirilebilecek bir alam grubu iin ayrlmtr.
50

Dvme alminyum alamlar iin temper tasarm harfler ile tanmlanmaktadr ve her
bir harf iin temper zellikleri EN 515 standart ile belirlenmitir [43]. Buna gre;

F Temperi; mekanik zellik limiti belirlenmemi

O Temperi; ilem grmemi ve elde edilen en dk mukavemet deeri,

H Temperi; tavlama veya scak ekillendirme sonras souk ekillendirilmi ya da
gerinim sertletirmesine tabi tutulmu,

W Temperi; zndrme sl ilemi uygulanm ve stabil olmayan temper derecesi,

T Temperi; destek gerinim sertletirmesine tabi tutulmu veya tutulmam zndrme
sl ilemi ve yalandrma sertletirmesi uygulanm alamlar belirtmektedir.

Dvme alminyum alamlar iin temper tasarm belirtilirken temper tipini belirten
harfe ilave bir veya birden fazla karakter eklenerek ayn tip alam iin farkl
zelliklerin elde edildii temper varyasyonlar tanmlanabilir. Isl ilem ile
sertletirilemeyen serilerde kullanlan H temperi iin, temper tasarm varyasyonlar
izelge 1.4.de verilmitir [43]:









51

izelge 1.4. Gerinim sertletirmesine uygun dvme alminyumlar iin H temper
dereceleri.
lk Karakter
H1: Sadece gerinim sertletirmesi
H2: Gerinim sertletirmesi ve ksmi tavlama
H3: Gerinim sertletirmesi ve dk scaklkta stabilizasyon
H4: Gerinim sertletirmesi ve boya frn evrimi ya da vernikleme uygulanm
kinci Karakter
HX2: eyrek sertlik kazandrlm
HX4: Yar sertlik kazandrlm
HX6: eyrek sertlik kazandrlm
HX8: Tam sertlik kazandrlm (1,3,5,7 rakamlar yukarda belirtilen sertlik
derecelerinin arasnda kalan deerler iin kullanlr.)
HX9: Ekstra sertlik kazandrlm
nc Karakter (nc karakter olarak ska kullanlan rakamlara rnek
olarak)
HX11: O ve HX1 dereceleri arasnda kalacak ekilde hafife gerinim sertletirmesi
uygulanm.
HX112: Mekanik zellik limitleri ile scak ekillendirilmi rnler
HXX5: zellik limitleri HXX temperlerinden farkl olan kaynakl boru ve tpler

Dvme alminyum alam gruplarndan 2XXX, 6XXX ve 7XXX serileri yalandrma
sertletirmesine uygun olup 1XXX, 3XXX, 5XXX ve istisna durumlar hari 4XXX
serileri yalandrma sertletirmesine uygun deildir [44].

Dkm alminyum alamlar ABD Alminyum Birlii tarafndan hazrlanan sisteme
gre karakter ve kesir iaretiyle ayrlm bir karakter ile simgelenmektedir. Dkm
alminyum alamlar iin alam gruplar aada belirtilmitir, burada ilk karakter
alam grubunu simgelerken kesir ile ayrlan karakter rnn biimini
simgelemektedir [45].

52

1XX.X: Kontroll en az %99 saflkta alminyum kompozisyonunu belirtir.

2XX.X: Temel alam elementi bakrdr.

3XX.X: Temel alam elementi silisyumdur. Cu ve Mg gibi baka alam elementleri
de bulunabilir. Dkm endstrisinde olduka sk kullanlmaktadr.

4XX.X: Temel alam elementi silisyumdur.

5XX.X: Temel alam elementi magnezyumdur.

6XX.X: Bu seri kullanlmamaktadr.

7XX.X: Temel alam elementi inkodur.

8XX.X: Temel alam elementi kalaydr.

Dkm alminyum alam gruplarndan 2XX.X, 7XX.X, 8XX.X serileri yalandrma
sertletirmesine uygun olup 3XX.X serisi alam grubu bir miktar yalandrlabilirken
1XX.X, 4XX.X ve 5XX.X serileri yalandrma sertletirmesine uygun deildir.

1.2.2. Mg Alaml Alminyum Malzemeler

Magnezyum alaml alminyumlar, dvme alminyum alam gruplarndan 5XXX
serisi ile tanmlanrken, iyi ekillendirilebilirlik, zellikle argon gaz altnda yksek
kaynak kabiliyeti [46] ve korozyon direnci ile geni bir aralkta dayanm zellikleri
gsterirler. Ana alam grubu magnezyum olan 5XXX serisi alminyum alamlarnda
mangan ilavesi de grlmekle birlikte magnezyum mangandan daha iyi bir sertletirici
olarak kabul edilmektedir [39].

Magnezyum ilavesi alminyumda yksek eriyebilme kabiliyetine ( 451 C de % 14,9
) sahip olmasna ramen kat eriyebilirlik scaklk dstke azalr. Alminyumun
53

%7den daha az magnezyum ile alamlanmas halinde malzeme kayda deer kelme
sertlesmesi gstermez [47]. Bu sebeple 5XXX serisi alminyum alamlar sl ilem
yaplamayan alminyum alamlar grubunda deerlendirilmektedir.

5XXX serisi alminyum alamlarndan 5754 tipi alminyum lazer kesime uygunluu,
ok iyi souk ekillendirme kabiliyeti, mkemmel gaz alt kayna uyumu ve ok iyi
korozyon direnci zellikleri sayesinde otomotiv ve denizcilik endstrisinde ska
kullanlmaktadr. izelge 1.5de AA5754 iin kimyasal ierii verilmitir.

izelge 1.5. AA5754 iin kimyasal kompozisyon [48].

erik Elementi erik Oran (%)
Alminyum Al 93.6-97.3
Krom Cr 0,3
Bakr Cu 0.1
Krom+Mangan Cr+Mn 0.1-0.6
Demir Fe 0.4
Magnezyum Mg 2.6-3.6
Mangan 0.5
Dierleri (herbiri) 0.05
Dierleri (toplam) 0.15
Silikon Si 0.4
Titanyum Ti 0.15
inko Zn 0.2

AA 5754 alamnn iinde magnezyumun znrl %10dan fazladr ve alam
iinde yaklak %3 civarnda magnezyum kat zelti halinde bulunmaktadr ve bu
yzden dier 5XXX serileri gibi AA 5754 serisi alminyum alamlar da yalandrma
sertletirmesine uygun deildir [49].




54

2. MALZEMELERN MEKANK DAVRANILARI

2.1. zotropik, Anizotropik ve Ortotropik Malzemeler

Konvansiyonel mhendislik malzemeleri (alminyum, elik gibi) homojen ve btn
dorultularda ayn elastik zellikleri gstermektedirler. Byle malzemelere izotropik
malzemeler denilmektedir.

zotropik malzemeler ykleme ynnde uzama gsterirken ykleme ynne dik
dorultularda daralma gstermektedir ve bu kayma deformasyonuna neden
olmamaktadr. Ayn ekilde kayma ykne maruz kalan bir izotropik malzemede dier
ynlerde herhangi bir uzama ve daralma olmadan sadece kayma deformasyonu
olumaktadr. zotropik malzemeler, eksenel ykleme altnda dzlem-ii ve dzlem-
d ynlerde eit deplasman gstermektedirler. Bu sebeplerle izotropik malzemeleri
mekanik olarak karakterize etmek iin tek bir elastik modl ve tek bir poisson oran
yeterli olacaktr ve kayma modl, elastik modl yerine kullanlabilecektir.

Kompozitler ise konvansiyonel mhendislik malzemelerinin aksine ou zaman
homojen bir yap ve izotropik davran gstermemektedir. Kompozit malzemeler
genellikle anizotropik veya ortotropik davran gstermektedirler.

Ortotropik malzemeler, ana ynlerden birinde eksenel ykleme durumunda, izotropik
malzemelere benzer ekilde ykleme ynnde uzama ve eksene dik dorultuda
daralma gstermektedir. Ancak malzeme farkl dorultularda ayn byklklerdeki
eksenel gerilmelere maruz kaldnda bir eksendeki uzama miktar dier eksendeki
uzama miktarndan farkl olacaktr. Yani malzeme farkl eksenlerde farkl elastik
modle sahiptir. Ortotropik bir malzeme eksenel ykleme altnda dzlem-ii ve
dzlem-d ynlerde farkl deplasman gstermektedir. Yani malzeme farkl ykleme
ynlerinde farkl poisson oranlarna sahiptir. Ortotropik bir malzeme, kayma ykne
maruz kaldnda kayma deformasyonu gstermektedir ancak bu deformasyon
izotropik malzemelerden farkl ekilde elastik modl ve Poisson oran gibi herhangi
55

bir malzeme zelliine baml deildir. Bu sebeplerle ortotropik bir malzemenin
mekanik karakterizasyonu iin en az be farkl malzeme zellii gerekecektir.

Anizotropik malzemelerde malzeme zellikleri btn ynler iin farkldr.
Anizotropik malzemelerde eksenel ykleme sadece ykleme ynnde uzamaya ve
eksene dik ynde daralmaya yol amaz, ayn zamanda kayma deformasyonu oluturur.
Dier taraftan kayma gerilimi uygulanmas halinde arplmann yan sra uzama ve
daralma meydana gelir. Hem ykleme modlar, hem de deformasyon modlar arasnda
oluan bu etkileim (kayma-uzama etkileimi gibi) ayn zamanda ana eksenler dnda
yklenen ortotropik malzemeler iin de geerlidir. Dokuma takviyeli kompozit
malzemelerde aa kan bu karakteristik gnlk hayattan bir rnekle anlatlabilir.
Birbirine dik ipliklerle dz dokunmu bir kuma paras dokuma eksenlerinden birine
45 ayla ekilirse, ekme ynnde hem uzama hem de arplma meydana gelecektir.

ekil 2.1de izotropik, ortotropik ve anizotropik malzemelerde ana eksenlerde eksene
ykleme iin ve kayma ykne maruz kalmalar durumunda ortaya kan
deformasyonlar ematik olarak gsterilmitir [52].


ekil 2.1. zotropik, ortotropik ve anizotropik malzemelerde ykleme-deformasyon
ilikileri [52].
56

Elyaf takviyeli polimer kompozit malzemelerde, tek ynl srekli ve iki veya ynl
dokuma elyaflar ile yksek dayanm ve salamlk elde edilmektedir. Tek ynl srekli
elyafl kompozitlerde mekanik zellikler, elyaf dorultusunda elyafa dik dorultuya
gre stnlk salayacak ve malzeme anizotropik zellik gsterecektir.

Kompozit malzemenin eksene dik ve paralel ynlerde takviyelendirildii iki ynl
yaplarda ise malzeme iki dorultuda da ayn yapya sahip olmas halinde, iki
ortogonal ynde eit mukavemet ve elastik modl zellikleri gsterecektir. Bu tip
kompozit yaplar ise ortotropik olarak adlandrlmaktadr

2.2. Gerilme Gerinim Bantlar

Dzlem gerilme durumundaki (zz = xz= yz = 0 ) izotropik bir malzeme iin elastik
blgedeki gerilim gerinim bants:

=
1

) (2.1)

=
1

)

(2.2)

=
1

(2.3)

Burada unutulmamas gereken, nceden de belirtildii gibi kayma gerilimleri ile
normal gerilimler arasnda bir etkileim olmaddr.

Dzlem gerilme durumundaki (zz = xz= yz = 0 ) ortotropik bir malzeme iin elastik
blgedeki gerilim gerinim bants:

(2.4)

(2.5)
57

(2.6)

Burada Exx , Eyy, Gxy xy ve yx elastik sabitler, mx ve my ise;

= (2) [

12

11
+
1

22

1
2
12
(
2
) (
1

11
+
2
12

11

22

12
)] (2.7)

= (2) [

12

11
+
1

22

1
2
12
(
2
) (
1

11
+
2
12

11

22

12
)]
(2.8)

Denklemleri ile elde edilmektedir.

Burada 1 dorultusu elyaf dorultusunu, 2 dorultusu ise elyaf ynne dik dorultuyu,
as x normal ekseni ile elyaf dorultusu arasndaki ay temsil etmektedir.

mx ve my elastik sabitleri denklem 2.4 ve 2.5 de uzama gerinimleri zerindeki kayma
gerilimi etkisini ve denklem 2.6 da kayma gerinimi zerindeki normal gerilim etkisini
temsil etmektedir.

asnn 0 ve 90 dereceden farkl olduu durumlarda malzeme genellikle
ortotropik davran gstermektedir. = 0 ve = 90 derece olduu durumlarda ise
mx ve my sabitleri sfr olacak ve uzama ile kayma arasnda bir etkileim
bulunmayacaktr. Bu tip malzemeler zellikle ortotropik malzemeler olarak
adlandrlmaktadr. zellikle ortotropik durum iin gerilim gerinim bantlar:

=
11
= [

11

21

22
] (2.9)

=
22
= [
12

11
+

11
] (2.10)

=
12
=
21
=

12
(2.11)
58

2.3. Esneklik / Salamlk Matrisleri

zotropik bir malzeme iin Denklem 2.1-2.2 ve 2.3 matris formuna evrilirse;

[

] =
[

0
0 0
1

] = [] [

] (2.12)

Burada [S] bilinen gerilim ile ilikili gerinimin tanmland esneklik matrisi
olmaktadr. Esneklik matrisinin tersi alndnda bilinen gerinim ile gerilimin
tanmland salamlk matrisi [Q] ise;

[] = []
1
= [

1
2

1
2
0

1
2

1
2
0
0 0
] (2.13)

denklemi ile ifade edilmektedir.

zellikle ortotropik bir malzeme ( = 0 veya = 90 olduu durumlarda) iin
Denklem 2.9, 2.10 ve 2.11 matris formuna evrilirse;

[

] = [

11

12
0

21

22
0
0 0
66
] [

] = [] [

] (2.14)

Buradan,

11
=
1

11
(2.15)

12
=
21
=

12

11
=

21

22
(2.16)

22
=
1

22
(2.17)

59

66
=
1

12
(2.18)

Burada [S] matrisi zellikle ortotropik bir katman iin esneklik matrisini temsil
etmektedir. Esneklik matrisinin (Denklem 2.19) tersi alndnda zellikle ortotropik
bir katman iin gerilim-gerinim ilikisi;

[

] = [

11

12
0

21

22
0
0 0
66
] [

] = [] [

] (2.19)

Burada [Q] zellikle ortotropik bir malzeme iin salamlk matrisini temsil etmektedir.
[Q] Salamlk matrisindeki eitli elemanlar u ekilde gsterebiliriz;

11
=

11
1
12

21
(2.20)

22
=

22
1
12

21
(2.21)

12
=
21
=

12

22
1
12

21
=

21

11
1
12

21
(2.22)

66
=
12
(2.23)

Genellikle ortotropik bir malzeme ( 0 veya 90) iin Denklem 2.4, 2.5 ve 2.6
matris formuna evrilirse;
[

] = [

11

12

16

12

22

26

16

26

66
] [

] = [

] [

] (2.24)

Burada [

] matrisi ortotropik bir katman iin esneklik matrisini temsil etmektedir.

[

]matrisinde bulunan eitli elemanlar, zellikle ortotropik malzeme [

] matrisinde
bulunan elemanlar cinsinden ifade edildiinde;

60

11
=
1

=
11

4
+(2
12
+
66
)
2

2
+
22

4
(2.25)

12
=

=
12
(
4
+
4
) +(
11
+
22

66
)
2

2
(2.26)

22
=
1

=
11

4
+(2
12
+
66
)
2

2
+
22

4
(2.27)

16
= (2
11
2
12

66
)
3
(2
22
2
12

66
)
3

(2.28)

26
= (2
11
2
12

66
)
3
(2
22
2
12

66
)
3

(2.29)

66
= 2(2
11
2
12
4
12

66
)
2

2
+(
4
+
4
)
66

(2.30)

Denklem 2.25-2.30da S11 ile S12 gibi elemanlar birbirleri yerine konulup
sadeletirmeler yapldnda:

1

11
+

22
+
1
4
(
1

12

2
12

11
)
2
(2.31)

1

11
+

22
+
1
4
(
1

12

2
12

11
)
2
(2.32)
1

=
1

11
+
2
12

11
+
1

22
(
1

11
+
2
12

11
+
1

22

12
)
2
2 (2.33)

12

11

1
4
(
1

11
+
2
12

11
+
1

22

12
)]
2
(2.34)

Buradan da Denklem 2.7 ve 2.8 deki mx , my elastik sabitleri ekilebilir. Denklem
2.18deki Esneklik Matrisinin tersi alndnda genellikle ortotropik bir katman iin
gerilim-gerinim ilikisi;
61

[

] = [

11

12

16

21

22

26

16

26

66
] [

] = [

] [

] (2.35)

eklinde ifade edilebilir. Burada [

] matrisi genellikle ortotropik bir katman iin

salamlk matrisini temsil etmektedir. [

] atrisinde bulunan eitli elemanlar,

zellikle ortotropik malzeme [

] matrisinde bulunan elemanlar cinsinden ifade

edildiinde;

11

=
11

4
+2(
12
+ 2
66
)
2

2
+
22

2
(2.36)

12

=
12
(
4
+
4
) +(
11
+
22
4
66
)
2

2
(2.37)

22

=
11

4
+2(
12
+ 2
66
)
2

2
+
22

2
(2.38)

16

= (
11

12
2
66
)
3
+(
12

22
+2
66
)
3


(2.39)

26

= (
11

12
2
66
)
3
+(
12

22
+2
66
)
3

(2.40)

66

= (
11
+
22
2
12
2
66
)
2

2
+
66
(
4
+
4
)
(2.41)

Denklem 2.25-2.30ve 2.36daki eitliklerde; [] matrisindeki 16 ve 26 elemanlar
veya [

] matrisindeki

16 ve

26 elemanlar uzama-kayma arasndaki etkileimi

temsil etmektedir.
[

] ve [] matrisindeki elamanlar kompozit bir tabakann be sabit zellii cinsinden

tasvir edilebilir. Tsai ve Pagano [

] matrisindeki elemanlar trigonometrik zdelikleri

kullanarak u ekilde ifade etmilerdir [53]:

62

11
=
1
+
2
2 +
3
4 (2.42)

12
=

21
=
4

3
4 (2.43)

22
=

21
=
1

2
2 +
3
4 (2.44)

16
=
1
2

2
2 +
3
4 (2.45)

66
=
5

3
4 (2.46)

Burada U1,U2,U3,U4 ve U5 kompozit tabakann aya bal salamlk sabitlerini temsil
etmektedirler ve bu sabitler;

1
=
1
8
(3
11
+3
22
+2
12
+4
66
) (2.47)

2
=
1
2
(
11

22
) (2.48)

3
=
1
8
(
11
+
22
2
12
4
66
) (2.49)

4
=
1
8
(
11
+
22
6
12
4
66
) (2.50)

2
=
1
2
(
1

4
) (2.51)

eitlikleri ile ifade edilmektedir. Denklem 2.42-46dan elyaf ynelimi alar elde
edilebilir;

11
() =

11
() (2.52)

12
() =

12
() (2.53)

63

22
() =

22
() (2.54)

66
() =

66
() (2.55)

16
() =

16
() (2.56)

26
() =

26
() (2.57)

[] matrisi iin de benzer karmlar yaplrsa;

11
=
1
+
2
2 +
3
4 (2.58)

12
=

21
=
4

3
4 (2.59)

22
=
1

2
2 +
3
4 (2.60)

16
=
2
2 2
3
4 (2.61)

66
=
5
4
3
4 (2.62)

Burada V sabitleri;

1
=
1
8
(3
11
+3
22
+2
12
+
66
) (2.63)

2
=
1
2
(
11

22
) (2.64)

3
=
1
8
(
11
+
22
2
12
+
66
) (2.65)

4
=
1
8
(
11
+
22
+6
12

66
) (2.66)

5
= 2(
1

4
) (2.67)
64

eklinde yazlabilir ve bu sabitler malzemenin [] ve [

] matrislerinde bulunan
elemanlar hesaplamakta kullanlabilir.

2.4. Tabakal Yaplar ve Klasik Laminasyon Teorisi

nceki blmlerde bahsedilen eitlikler tek katmanl bir yapnn mekanik
davranlarn aklamakta olduka faydal olmakla birlikte, yapsal kompozit
yaplarda ama dorultusunda oluturulan ok katmanl yaplarn davranlarn
aklamakta yetersiz kalmaktadr.

Klasik laminasyon teorisi ile ince tabakal kompozit yaplarn her bir tabakasndaki
gerilim ve gerilimler hesaplanarak total yapnn mekanik davran baz sapmalarla
birlikte belirlenmektedir [52]. Her bir tabakann salamlk matrisi belirlenerek
balanmakta ve u admlar izlenmektedir;

1. Tabakal yapnn salamlk matrisinin hesaplanmas
2. Verilen moment ve yklere gre tabakal yapnn orta dzlem gerinim ve
erilik deerlerinin hesaplanmas
3. Her bir katman iin dzlem ii gerinimlerin xx, yy ve xy hesaplanmas
4. Her bir katman iin dzlem ii gerilimlerin xx, yy, xy hesaplanmas

Kabuller:

Klasik laminasyon teorisi iin basit kabuller ise u ekildedir:

1. Tabakal yapnn genilii kalnlndan ok daha fazladr.
2. Farkl katmanlar arasnda mkemmel birleim mevcuttur.
3. Kalnlk dorultusundaki gerinim dalm lineerdir.
4. Btn katmanlar makro boyutta homojen ve lineer elastik davran
gstermektedir.

65

ekil 2.2de klasik laminasyon teorisinin uygulanmasnda kullanlan terimlerin
belirtildii tabakal bir yap temsili olarak gsterilmitir.



ekil 2.2 Tabakal yapda klasik laminasyon teorisi geometrisi [23].

Burada, geometrik orta dzlemi xy eksenlerini iermekte ve z ekseni kalnlk ynn
temsil etmektedir. Tabakal yapnn toplam kalnl h ve farkl katmanlarn kalnlklar
t1, t2, t3 terimleri ile gsterilmektedir. Toplam katman says ise N ile
gsterilmektedir ve;
xx = xx + zkxx , (2.68)

yy = yy + zkyy , (2.69)

xy = xy + zkxy (2.70)

xx , yy = Tabakal yapda orta dzlem normal gerinimleri,
xy = Tabakal yapda orta dzlem kayma gerinimi,
kxx , kyy = Tabakal yapnn eilme erilii,
kxy = Tabakal yapnn burulma erilii,
z = Kalnlk dorultusunda orta dzleme olan uzaklk olarak gsterilmektedir.

66

2.4.1. Tabakal Yapda Kuvvet ve Momentler

Tabakal yapya uygulanan kuvvet ve momentler ekil 2.3te gsterilmitir.



ekil 2.3. Tabakal yapda dzlem-ii, eilme, ve burulma ykleri [23].

Tabakal yapya uygulanan kuvvet ve momentler, orta dzlem gerinim ve erilikleriyle
bantl olarak u eitliklerle gsterilmektedir:

Nxx = A11 xx + A12 yy + A16 xy + B11 kxx + B12 kyy + B16 kxy (2.71)

Nyy = A12 xx + A22 yy + A26 xy + B12 kxx + B22 kyy + B26 kxy (2.72)
Nxy = A16 xx + A26 yy + A66 xy + B16 kxx + B26 kyy + B66 kxy (2.73)

Mxx = B11 xx + B12 yy + B16 xy + D11 kxx + D12 kyy + D16 kxy (2.74)

Myy = B12 xx + B22 yy + B26 xy + D12 kxx + D22 kyy + D26 kxy (2.75)

Mxy = B16 xx + B26 yy + B66 xy + D16 kxx + D26 kyy + D66 kxy (2.76)

Eitlikler matris formuna evrilirse;

67

[

] = [] [

xy
] + [] [

] (2.77)

ve

[

] = [] [

xy
] + [] [

] (2.78)

Burada;

Nxx = x dorultusunda normal kuvvet sonucunu
Nyy = y dorultusunda normal kuvvet sonucunu
Nxy = kayma kuvveti sonucunu
Mxx = yz dzleminde eme momenti sonucunu
Myy = xz dzleminde eme momenti sonucunu
Mxy = burulma momenti sonucunu gstermektedir.

Tabakal yap iin [A] uzama salamlk matrisi:


[] [
11 12 16
12 2226
16 2666
], (2.78)

Tabakal yap iin [B] etkileim salamlk matrisi

[] [
11 12 16
12 2226
16 2666
], (2.79)

Tabakal yap iin [D] eilme salamlk matrisi

[] [
11 12 16
12 2226
16 2666
] (2.80)

[A], [B] ve [D] salamlk matrislerindeki elemanlar ise u ekilde hesaplanmaktadr:

68

= (

=1
(

1
)
(2.81)

=
1
2
(

1
2
)

=1

(2.82)

=
1
3
(

1
3
)

=1

(2.83)

Burada;

N = Tabakal yapda bulunan toplam katman says
(

= j. Katmanda bulunan [

] matrisindeki elemanlar

1
= Orta dzlemden j. Katmann stne kadar olan mesafe
hj = Orta dzlemden j. Katmann altna kadar olan mesafe olarak
gsterilmektedir.

[A], [B] ve [D] matrislerinin elemanlar her bir katmann elastik zelliklerinin ve orta
dzleme gre konumlarnn fonksiyonlardr. Eer katmanlar ayarlanarak tabakal yap
dzgn bir ekilde hazrlanrsa elemanlar arasndaki etkileimler ortadan kaldrlabilir.
rnek olarak A16 ve A26 sfra eit olursa; dzlem ii normal gerilim ile orta dzlem
kayma gerinimleri arasnda bir etkileim olmayacak ve dzlem ii normal gerilimler
tabakal yapda kayma deformasyonlarna neden olmayacaktr. Ayn ekilde D16 ve D26
sfra eit olursa eilme momenti ile burulma erilii arasnda bir etkileim olmayacak
ve eilme momentleri tabakal yapda burulmaya neden olmayacaktr.
Bu gzlemler nda dzgn bir tabakal yap oluturmak iin yn dizisi unlar
dikkate alnarak ayarlanmaldr:
Simetrik bir yap oluturulduu takdirde [B] matrisi sfra eit olacak ve
bylece uzama-eilme arasnda bir etkileim olumayacaktr. Simetrik bir yap
69

oluturmak iin; orta dzlemin stnde bulunan her bir + ynelimi katman
iin orta dzlemin altnda, orta dzleme eit uzaklkta bulunan zde (ayn
kalnlkta, ayn malzeme) bir katman yerletirilmelidir.

Dengeli bir yap oluturmak iin A16 ve A26 sfra eitlenmelidir. Bunun iin +
ynelimi her bir katman iin ynelimi zde bir katman yerletirilmelidir.
Bu sayede A16 ve A26 sfra eit olacak ve dzlem ii normal gerilim ile orta
dzlem kayma gerinimleri arasnda bir etkileim olmayacaktr.

Tabakal yapda orta dzlem zerindeki + ynelimi her bir katman iin orta
dzlemin altnda ve orta dzleme eit uzaklkta ynelimi zde bir katman
yerletirilmelidir. Bu sayede D16 ve D26 sfra eit olacak ve eilme momenti ile
burulma erilii arasnda bir etkileim olumayacaktr.
2.4.2. Tabakal Kompozit Yapda Orta Dzlem Gerinim ve Erilikleri

Eer tabakal yap zerine gelen normal kuvvet ve moment sonular biliniyorsa,
Denklem 2.77 ve Denklem 2.78in tersi alnarak orta dzlem zerinde oluan gerinim
ve erilik deerleri hesaplanabilir:
[

] = [
1
] [

] +[
1
] [

] (2.84)
[

] = [
1
] [

] +[
1
] [

] (2.85)

Burada;

[

] = [

] +[

][][(

][][

] (2.86)

[

] = [

][][(

] (2.87)
70

[

] = [(

][][

] = [

(2.88)

[

] = [] [][

][] (2.89)

[

] = [(

] (2.90)

Simetrik bir yap iin [B] = [0] olaca dnldnde denklemler ile orta dzlem
gerinim ve erilikleri;

[

] = [
1
] [

] (2.91)

ve

[

] = [
1
] [

] (2.92)

ekline dnecektir. Denklem 2.91, simetrik bir yapda dzlem-ii kuvvetlerin
sadece dzlem-ii gerinimlere yol aacan ve erilik oluturmayacan
gstermektedir. Ayn ekilde, Denklem 2.92, simetrik bir yapda eme ve burma
momentlerinin sadece eriliklere yol aacan ve dzlem-ii gerinimlere sebep
olmayacan gstermektedir.
2.4.3. Sanki zotropik, Dengeli-Simetrik Davran

Sanki izotropik terimi tabakal kompozit yapnn dzlemsel ynde izotropik uzama
davran gstermesini tanmlamak iin kullanlmaktadr. Sanki izotropik yap, baz
ynlerde izotropik malzeme zellii gstermekle birlikte aslnda izotropik bir
malzemeyi tanmlamamaktadr.

Sanki izotropik bir yap, dzlemdeki btn dorultularda eit uzama salamlk
zellikleri veya eit eilme salaml zellikleri gstermektedir. rnek olarak:
71

A11 = A22 , A12 = v.A11 , A66 =
1
2
A11 , A16 = A26 = 0 (2.93)

Burada, v katmann sadece uzama zelliklerinden elde edilen grnr poisson orandr.

[B] ve [D] matrisleri katmann koordinat eksenine gre ynelimine bal olduu iin
sadece sanki izotropik bir yap iin uzama-eilme arasndaki etkileimin tamamen
kaldrlmas mmkn olmayacaktr.

Simetrik ve dengeli bir yap elde etmek iin her ynelimli katman iin en az iki
adet + ve iki adet - ynelimli katman gereklidir. Simetrik ve dengeli bir yapda
uzama-eilme ve uzama-kayma etkileimi bulunmayacaktr. Ancak btn katmanlar
= 0 ve 90 yneliminde olmad srece D16 ve D26 sfra eit olamayacak ve eilme-
burulma arasndaki etkileim ortadan kaldrlamayacaktr. Bu yzden tabakal
kompozit bir yapda tamamyla izotropik bir davran elde edilemeyecektir.
















72

3. TASARIM ALIMALARI VE SONLU ELEMANLAR ANALZLER

3.1. Denge Plakas Yaps

Denge Plakas (Trim Vane), amfibi zrhl personel tayc aralarn n ksmnda
bulunan, karada kapal konumda, suda ise alarak aracn yzme kabiliyetininin
gelitirilmesi, sudaki stabilitelerinin arttrlmas ve aralarn su iinde ilerlerken suyun
ara zerine birikerek batmasn engellemek iin kullanlan, herhangi balistik isteri
olmayan bir tehizattr. ekil 3.1de rnek denge plakalarnn karada ve sudaki
durumlar gsterilmitir.



ekil 3.1. Temsili denge plakas yaplar (a) karada kapal konumda (b) suda ak
konumda.

Zrhl aralarda srekli artan tehdit isterlerine ve gelien silah teknolojilerine karn,
aralarn koruma seviyesini drmeden ve mevcut silah teknolojileri ile karadaki ve
sudaki hareket kabiliyetlerini korumak byk nem arz etmektedir.

Bu amala, zrhl aralar zerinde tanan balistik koruma zellii olmayan yapsal ve
yapsal olmayan yardmc elemanlarn hafifletilmesi iin kompozit malzemelerin
kullanmnn nemi gn getike artmaktadr.
73

Halihazrda retilmi denge plakalar metal yaplar olup araca balistik katk
salamamalarna ramen ara zerindeki en ar yardmc tehizatlardan biridir.

Bu almada hali hazrda bulunan alminyum denge plakas yaps kompozit ve
alminyum olmak zere hibritletirilerek mevcut yapnn mekanik zellikleri
korunmas ve hafifletilmesi amalanmtr. Bu amala alminyum bir asi kompozit
kabuklar ile kapatlm ve yapnn mekanik zellikleri korunarak hafifletilmitir.

3.2. Denge Plakas Tasarm

Elyaf takviyeli polimer kompozit malzemelerle tasarm genel olarak konvansiyonel
metalik malzemelerle yaplan tasarm pratikleriyle uyumlu almaktadr.
Konvansiyonel olarak yaplan tasarmlar gibi kompozit denge plakasnn tasarmna
balamadan nce tasarm isterleri belirlenmi ve mevcut isterlere ynelik optimum
rn ortaya karlmaya allmtr. Bunun iin uygun ham malzeme seimi, uygun
retim ynteminin belirlenmesi ve retilebilir estetik bir geometri tasarlanmas yoluna
gidilmitir.

Bu almada tasarm isterleri olarak u zellikler belirlenmitir:
Tasarlanan parann, mevcut aracn gr ergonomisini bozmamas
Para arlnn konvansiyonel yapya gre %40 civarnda hafif olmas
Para hacminin, mevcut aracn yzme kabiliyetini korumas iin gerekli
minimum hacme sahip olmas
Para zerinde belirlenen yzeye uygulanan 15kN sistem ykne kar
mukavemetli olmas

Belirlenen isterleri karlayabilmek adna ncelikli olarak ekil 3.2de gsterilen
konvansiyonel alminyum tasarm, tasarma balang noktas olarak belirlenmitir.
74



ekil 3.2. Kanvansiyonel, alminyum denge plakas tasarm.

CATIA V5 yzey tasarm paketi yardmyla, elyaf takviyeli polimer kompozit
malzeme retimine uygun geometriye sahip estetik grnml kabuk tasarmlar
gerekletirilmitir. Kompozit yap st ve alt kabuk olmak zere iki paral olarak
hazrlanmtr. Kabuklarn tasarmlar, kabuklarn kalptan kabilmesi iin ters a
olmayacak ve en kk kalp as 5 olacak ekilde yaplmtr. ekil 3.3de alt ve st
kabuk yzeyleri gsterilmitir.


ekil 3.3. Kompozit alt ve st kabuk tasarmlar.
75

Tasarm iin belirlenen isterler, tasarmda baz kstlar yaratmaktadr. Tasarm
isterlerinden biri olan minumum hacim istei, yine tasarm isterleri arasnda bulunan
maksimum arlk ve gr ergonomisi isterleri ile ters orantldr.

Kabuk tasarmlar, minumum hacim isterlerini karlayacak ve gr ergonomisini
bozmayacak ekilde yaplmtr. Bunun iin st kabuk geometrisi, CATIA
programyla oluturulan boyutlu model zerinde yaplan iterasyonlarla gelitirilmi
ve nihai kabuk tasarmnn ekil 3.4te grld gibi periskopun gr as iine
girmedii gzlemlenmitir.



ekil 3.4. Periskop gr as.

Ayrca aracn periskopsuz kullanmnda srcnn gr asnn gelitirilmesi
amacyla denge plakasnn u ksm bir saydam ve ereve yapsyla donatlmtr.
ekil 3.5te ereve ve saydam yapsn ieren denge plakas tasarm gsterilmitir.
76



ekil 3.5. Denge plakas saydam ve erevesi.

Tasarm isterlerinden arlk kazancn maksimize edebilmek iin, kabuklarn yksek
elyaf-reine oranl prepreg malzemelerden otoklav krleme prosesi ile retilmesine
karar verilmitir.

Kabuk tasarmlar nihai hale getirildikten sonra, kabuklar arasnda yk aktarmn
salayacak, total yapy mukavim ve salamlatracak alminyum kaburgalarn
tasarmna geilmitir.

Kaburgalar, CATIA programyla oluturulan boyutlu kabuk modelleri zerinden
parametrik tasarm yaplarak oluturulmu, minimum arlk sonular elde edilecek
ekilde birka iterasyonda nihai hale getirilmi ve dier yardmc elemanlar para
zerine eklenmitir. ekil 3.6da kabuklar ve arada kalan kaburga yapsnn boyutlu
modeli gsterilmitir.
77



ekil 3.6 Nihai denge plakas yaps.

Denge plakas yaps ara zerine iki farkl platform zerinden balanmaktadr. Birinci
blge mentee blgesi, ikinci blge ise denge plakas sisteminin alp kapatld kol
sistemidir. Geni yzey alanna sahip kompozit yapnn noktasal yklenmesini
engellemek iin mentee sistemi alminyum kaburgalara direkt olarak balanm ve
ekil 3.7de gsterildii gibi kompozit kabuk iki alminyum plaka arasna alnarak
kompozit yapnn noktasal olarak yklenmesi engellenmitir.


78



ekil 3.7. Denge plakas mentee balant arayz.

Denge plakas yapsnn ara ile dier balant blgesi olan kol sistemi, yine ayn
ekilde, kompozit kabuklar ile dorudan balanmam onun yerine iki tarafndan
kaburgalara sabitlenmi alminyum bir plakaya balanmtr. Alminyum plakann
ataletinin ve burulma direncinin arttrlmas iin plakann evresinde bulunan kulaklar
ekil 3.8de gsterildii gibi ters ynlere bklerek salam bir yap elde edilmitir.


ekil 3.8. Denge plakas kol sistemi balant arayz.

79

3.3. Malzeme Seimi ve Kompozit Yapnn Katman Tasarm

Denge plakasnn yapsal ksmnn imalatnda alminyum ve cam takviyeli epoksi
matrisli kompozit olmak zere iki farkl malzeme kullanlmtr.

3.3.1. Alminyum Malzeme Seimi

Alminyum malzeme olarak baskn olarak magnezyum alaml 5754 tipi alminyum
seilmitir. 5754 serisi alminyumun lazer kesime uygunluu, ok iyi souk
ekillendirilme kabiliyeti, mkemmel gaz alt kayna uyumu ve ok iyi korozyon
direnci zellikleri ve kolay tedarik edilebilir olmas sayesinde bu almada
kullanlmas uygun grlmtr.

Gerinim sertletirmesi ve ksmi tavlama ile eyrek sertlik kazandrlm AA5754 H22
tipi malzeme iin reticisi Profilglass firmasnn beyan ettii kimyasal ierik deerleri
izelge 3.1de verilmitir.

izelge 3.1. AA5754 H22 Kimyasal kompozisyon (EN 573-3 ktlece %)

Si Fe Cu Mn Mg Cr Zn Ti Al
0,250 0,350 0,004 0,166 3,220 0,077 0,004 0,018 95,910

AA5754 H22 tipi malzeme iin reticisi Profilglass firmasnn beyan ettii mekanik
deerler; Rp0,2=139,9 MPa ve Rm=237,1 MPa eklindedir.

3.3.2. Polimer Matrisli Kompozit Malzemenin Seimi ve Katman
Tasarm

Polimer matrisli kompozit malzemenin takviye ve bileenleri seilirken tasarm
isterlerini karlayan optimum malzemeler seilmeye allmtr.
Kompozit malzemenin seiminde mekanik isterlerin yan sra nihai alma artlar da
gz nne alnmtr.
80

Kompozit yapnn tasarm yaplrken u admlar izlenmitir:

1. Elyaf tipi, dokuma tipi, reine sistemi ve elyaf/reine hacimsel orannn
belirlenmesi
2. retim prosesinin belirlenmesi
3. Her bir katman iin optimum elyaf yneliminin belirlenmesi
4. Belirlenen ynelime gre yn dizisinin ayarlanmas
5. Her bir ynelimi iin gerekli katman saysnn belirlenmesi ve nihai parann
kalnlnn tespit edilmesi
6. Belirlenen kompozit malzeme sistemi ve yneliminin retilebilirlik
analizlerinin yaplmas

rnn korozif ortamda alacak olmas nedeniyle takviye malzemesi olarak yksek
korozyon direnci gsteren, bunun yan sra kabul edilebilir mekanik zelliklere ve
uygun maliyete sahip E-cam tercih edilmitir.

Matris malzemesinin seimi 1.Blmde anlatld zere, en az takviye malzemesinin
seimi kadar nemlidir. Epoksi malzemelerin bilinen yksek yorulma dayanmlar ve
yksek mekanik zelliklerinin yan sra yksek uzama katsaylar sayesinde ykleme
esnasnda yap iinde mikro atlaklar olumasn ve yapnn beklenenden erken hataya
uramasn engellemekte tercih sebebidir.

Matris malzemesinin retim anndaki ilk zelliklerinin yan sra nihai rn su iinde
alaca iin matris yaps iine su giriinin engellenmesi ve matris yapsnn su
degradasyonuna uramamas da nemlidir. Polyester bir tabakann su iinde bir yl
almas sonucu tabakalar aras kesme gerilmesi dayanmnn yalnzca %65ini
koruyabildii, ayn artlar altnda alan epoksi bir tabaka ise dayanmnn %90n
koruyabildii bilinmektedir [30].

Bahsedilen bu avantajlar nedeniyle polimer matrisli kompozit malzemenin cam
takviyeli epoksi yapda olmasna karar verilmitir.
81

Nihai rnn mekanik isterleri ve sk arlk tolerans isterleri karsnda kompozit
yapnn yksek elyaf/reine oranl (%62) prepreg malzemeden otoklav kr prosesi ile
elde edilmesine karar verilmitir.

Cam takviyeli epoksi prepreg iin DeltaPreg firmasnn VV320P dokuma cam elyaf
ve DT120 yksek performansl epoksi sistemi tedarik edilmitir. Sanki izotropik ve
yksek dayanml bir yap elde edebilmek iin atk ve zg ynnde ayn zelliklere
sahip dz dokuma kuma ve yksek darbe dayanml reine sistemi tercih edilmitir.
Seilen kuma tipinin zellikleri izelge 3.2de, seilen reine sisteminin zellikleri
izelge 3.3de verilmitir.

izelge 3.2. VV320P Tipi E-cam kuma iin zellikler

Alansal
Younluk
(g/cm
2
)
Dokuma
Tipi
Atk
zg
Oran
plik/cm
Atk
plik/cm
zg
Rulo
Genilii
(cm)
Krlenmi
Kalnlk
(mm)
320 Dz(Plain) 50/50 5,3 5,3 130 0,26

izelge 3.3. DT120 Tipi epoksi reine sistemi iin zellikler

Viskozite Kr Scakl
(C)
Jelleme Sresi
(dk@C )
Parlaklk Cams gei scakl
(C/ dk@C)
Yksek 110-145 7-12@120 Ortalama 115-120/90@120

Kullanlacak elyaf-reine tipi ve dier malzeme zellikleri belirlendikten sonra sra
elyaf ynelimlerinin ayarlanmasna gelmektedir. Kompozit yap tasarmnda birok
deikenin varl dnldnde, tasarlanacak yap kolon kiri gibi basit bir
geometri ve ykleme de tek ynl olmadka ou zaman ak bir tasarm yntemi
yoktur.

82

Analitik dnce ve tasarm bak asyla bakldnda; tabakal kompozit yapnn,
sanki izotropik katmanlarla dengeli ve simetrik bir ekilde kurulmasnn, simetrik
olmayan yaplara gre avantajlar salayaca aikardr.

Bu sayede uzama-eilme arasndaki etkileim ortadan kaldrlacaktr. Uzaman-eilme
arasndaki etkileim ayn zamanda yapnn salamln da drmekte, kritik
burkulma yk deerini ve titreim doal frekansn drmektedir. Eilme-burulma
etkileiminin de daha dk olmakla birlikte benzer zararlar bulunmaktadr. Ancak
yapda 0/90 kombinasyonlu katmanlar bulunacandan bu etkiyi ortadan kaldrmak
mmkn deildir.

Yn dizisinin doru seimiyle serbest kenar etkilerini ortadan kaldrmak
mmkndr. Oluturmay amaladmz sanki-izotropik ve simetrik-dengeli
kompozit yap iin ynelim [+45,-45/0,90/0,90/+45,-45]s olacak ekilde toplamda 8
katl yapyla tasarma balanmasna karar verilmitir.

Massard, iteratif katmandan katmana yaklamyla dzlem ii ve eilme yk altndaki
tabakal kompozit yaplar tasarlamtr [53]. Bu yaklamda bir balang simetrik
yap belirlenmekte ve uygulanan ykleri karlayabilecek mukavemet elde edilene
kadar adm adm simetrik katmanlar yapya eklenmektedir.

Park, elyaf ynelim alarn bulmak ve maksimum ilk katman kayb gerilimini
belirlemek iin basit bir optimizasyon prosedr izlemitir [54].

Bu almada, sanki-izotropik konfigrasyon ailesinden [+45,-45/0,90/0,90/+45,-45]s
ynelimi seilmi ve yaplan sonlu eleman analizlerinde gerek grlmesi halinde ilave
simetrik katmanlar eklenmesi dnlmtr.

Malzeme seimi ve ynelimlerinin belirlenmesinde tasarm ve rn isterlerinin
yannda retilebilirlik konusu da dikkate alnmaldr.
Aksi takdirde tasarlanan ynelimin rne yanstlmas mmkn olmayacaktr veya
rnde zayf noktalar ortaya kacaktr.
83

retilebilirlik analizleri CATIA Kompozit modl ile yaplmtr. Bunun iin seilen
preprein drape ve dier zellikleri CATIA ktphanesine girilmitir. Kabuk
modelleri kuma genilii ve ynelimlerine uygun ekilde blgelere ayrlm, bu
blgeler arasndaki st ste bindirme (overlap) ve kademelendirme (stagger)
zellikleri belirlenmitir.

CATIA Kompozit modl ile yaplan retilebilirlik analizlerinde, prepreg malzemenin
kalp zerine yatmasnda sorun olaca grlen yerlere kesikler atlarak katman
almlar karlmtr. ekil 3.10da st kabuk ve alt kabuk zerinde yaplan
retilebilirlik analizlerinden rnekler gsterilmitir. Burada mavi renkli gzken
ksmlar prepreg malzemenin seriminde sorunun olmad, krmz blgeler ise
mdahalenin gerekli olduu blgeleri gstermektedir.

84


ekil 3.9. retilebilirlik analizleri
85

3.4. Sonlu Elemanlar Analizleri

Kompozit malzemelerde yaplan sonlu elemanlar analizlerinde her bir katman iin
gerilim ve gerinim deerleri hesaplanarak total yapnn gvenilir olup olmadnda
karar verilmektedir.

Dz bir plaka veya kiri gibi grece basit yaplarda gerilme ve gerinim deerlerini
hesaplayabilmek nispeten kolay olsa da karmak yap ve ykler sz konusu olduunda
yap zerindeki gerilim ve gerinimlerin hesaplanmasnda bilgisayarl sonlu eleman
analizleri zorunlu olabilmektedir.

zotropik malzemeler ve tabakal kompozit malzemelerin sonlu eleman analizleri ayn
prosedr izlese de ortotropik kompozit malzemelerin sonlu eleman analizlerinde girdi
verisinin oluturulmas ok daha karmaktr. zotropik bir malzeme iin poisson oran,
elastik modl ve geometrik bilgilerin girilmesi yeterli iken ortotropik tabakal bir
kompozit yapda her bir tabaka iin elyaf ynelimi, katman kalnl, her bir tabakann
orta dzlemden uzakl ve her bir katman iin birok elastik sabit bilgisinin girilmesi
gerekmektedir.

Sonlu eleman kodlar ile birlikte laminasyon teorisini kombine edebilen birok ticari
sonlu eleman yazlm mevcuttur. Bu yazlmlarn birou ortotropik malzeme
zelliklerine uygun kat ve yzey eleman ktphanelerine sahip ve dzlem-ii
dzlemler aras gerilimleri doru bir ekilde hesaplayabilmektedirler.

Bu almada sonlu eleman yazlm olarak ANSYS WORKBENCH 14.5 yazlm
kullanlmtr. Analizlere ekstra gvenli olacak bir yapyla balanlm, arlk kazanc
salayabilmek iin alminyum paralarn tasarmlarnda deiiklie gidilmi ve
analizler yeniden koulmutur. ekil 3.10da gsterildii gibi birka iterasyon sonunda
nihai yapya ulalmtr. Kompozit kabuklarn yn dizisi ve ynelimi zerinde her
hangi bir iterasyona gerek duyulmamtr.
86



ekil 3.10. Sonlu eleman analizlerinde izlenen sre.

3.4.1. Malzeme Girdileri, Analiz Modeli ve Saysal A almalar

Sonlu eleman analizlerinde, rnde kullanlan iki farkl malzeme tipi iin malzeme
zellikleri girilmitir. Kompozit kabuklar iin ortotropik malzeme zellikleri
girilmitir. Ortotropik zellikler nedeniyle, her yn iin de Elastik Modl, Kayma
Modl ve Poisson Oran deerleri tanmlanmtr. Kompozit malzeme zellikleri
ANSYS programna aktarlrken parann koordinat sistemi ile uyumlu koordinat
sistemi kullanlmtr. Denge plakasnda kullanlan bir dier malzeme tipi olan
alminyum iin izotropik malzeme zellikleri girilmitir.
87

Kompozit malzemelerin malzeme karakterizasyonunun zorluklar nedeniyle,
malzemenin karakterizasyonu yoluna gitmek yerine ortotropik malzeme zellikleri
literatrden aratrlmtr [55]. Gvenli tarafta kalabilmek adna daha dk malzeme
performansnn belirtildii retici arivindeki deerler kullanlmtr. Kompozit
kabuklar iin tanmlanan mekanik zellikleri izelge 3.4de analizde kullanlan yn
dizisi ve zellikleri izelge 3.5.de verilmitir.

izelge 3.4. Cam fiber epoksi prepreg malzeme iin belirlenen mekanik zellikler

X
Ynnde
Elastik
Modl
(MPa)
Y
Ynnde
Elastik
Modl
(Mpa)
Z
Ynnde
Elastik
Modl
(Mpa)
Poisson
Oran
XY
Poisson
Oran
YZ
Poisson
Oran
XZ
Kayma
Modl
XY
(Mpa)
Kaym
a
Mod
l YZ
(Mpa)
Kayma
Modl
XZ
(Mpa)
20000 19000 19000 0,13 0,26 0,26 4200 2100 2100

izelge 3.5. Sonlu eleman analizinde kullanlan kompozit yn dizisi

Yn
Sras
Ynelimi
Alansal Younluk
(g/m
2
)
Kr Edilmi Kalnlk
(mm)
1 [+45,-45] 320 0,26
2 [0,90] 320 0,26
3 [0,90] 320 0,26
4 [+45,-45] 320 0,26
5 [+45,-45] 320 0,26
6 [0,90] 320 0,26
7 [0,90] 320 0,26
8 [+45,-45] 320 0,26
Toplam: 2,08 mm


88

Denge plakas kompozit kabuklarnn hangi noktada hasara urayacan tahmin
edebilmek iin, yapda kullanlacak katman ynelimine ve katman dizilimine sahip bir
deney plakas, gerek yapnn retilecei artlarda retilmi ve krlenmitir.
retilen plakadan ekil 3.11de gsterildii gibi , ASTM D3039-00 Polimer Matrisli
Kompozit Malzemelerin ekme zellikleri in Standart Deney Yntemi standardna
uygun 175 mm x 20 mm x 2 mm llerinde, [0,90] ve [+45,-45] ynelimli numuneler
kartlmtr.



ekil 3.11. ekme testi numuneleri.

Hazrlanan deney numuneleri enelerin kompozit malzemeye zarar vermemesi iin
kaln zmpara kadyla INSTRON 3369 statik ekme-basma cihazna balanm ve
2 mm/dk sabit hzda ekme ilemleri ekil 3.12de gsterildii ekilde
gerekletirilmitir.
89



ekil 3.12. ekme testi.

ekme testi sonucunda elde edilen kopma gerilmeleri (MPa) ve kopma uzamas (%)
deerleri izelge 3.6da verilmitir.















90

izelge 3.6. ekme testi sonular.

Numune Kopma Gerilmesi (MPa) Kopma Gerinimi (mm/mm)
1 348,4 0,046
2 328,6 0,041
3 343,6 0,045
4 338,9 0,044
5 332,1 0,042
Ortalama 338,32 0,043
Std.Sapma 8,1 0,002
6 345,4 0,046
7 332,4 0,042
8 325,2 0,041
9 327,5 0,041
Ortalama 332,62 0,042
Std.Sapma 9,03 0,002

AA 5754 malzeme iin malzeme zellikleri www.matweb.com arivinden alnarak
kullanlmtr. Alminyum malzemeler iin tanmlanan mekanik zellikler izelge
3.7de verilmitir.

izelge 3.7. AA5754 malzeme iin belirlenen mekanik zellikler


CATIA V5 yazlm ile tasarm yaplm olan model, *.stp formatna evrilerek
ekil.3.13de gsterildii ekilde ansys workbench 14.5 ortamna tanmtr.

Elastik Modl (MPa) Poisson Oran Esneklik Modl (MPa) Kayma Modl (MPa)
71700 0,33 70294 26955
91



ekil 3.13. Sonlu Eleman Modeli

Analizde yzey (shell) olarak modellenen paralarda 4 dm noktal 6 yzl ve 3
dm noktal 3 yzl Shell 181 eleman tipi kullanlarak sonlu elemanlar a
rlmtr. Kat (solid) modellenen paralarda da 20 dm noktal 8 yzl Solid 186
eleman tipi kullanlmtr.

Sonlu eleman analizlerinde kullanlan eleman tiplerinin Ansys 14.5 Help modlnden
alnan temsili gsterimleri ekil.3.14te verilmitir.


ekil.3.14. Sonlu eleman analizlerinde kullanlan eleman tipleri

92

Modelin sonlu eleman anda, a algoritmas olarak ANSYS Advance Mesher
algoritmas kullanlmtr. Analiz modelinde 386123 dm ve 193974 eleman
bulunmaktadr. Sonlu eleman modeli birden fazla paradan olutuundan, paralarn
birbirleriyle olan temaslarn modelleyebilmek adna, temas yzeyleri arasnda pek
ok temas eleman tanmlanmtr. Tanmlanan bu temas elemanlar, tip olarak
ayrlmaz temas (bonded contact) zelliine sahiptir. st kabuk modelindeki a
yaps ekil 3.15de, alt kabuk modelindeki a yaps ekil 3.16da, kaburgalar
zerindeki a yaps ekil 3.17de gsterilmitir.



ekil 3.15. st kabuk modeli zerinde oluturulan a yaps.

93



ekil 3.16. Alt kabuk modeli zerinde oluturulan a yaps.



ekil 3.17. Kaburga modeli zerinde oluturulan a yaps.


94

3.4.2 Snr Koullar ve Ykleme artlar
Sonlu eleman modeli montaj ara yzn en iyi ekilde sembolize edecek ekilde 3
farkl noktadan kontak koulu ile, ara ara yzn temsil eden dummy hinge ara
yzne ekil 3.18de grld gibi sabitlenmitir. Tanml kontak koulu
kapsamnda, rotasyonel serbestlik tannm ancak merkez hareketi sabitlenmitir.


ekil 3.18. Sabitlenen sonlu eleman modeli.

Tasarm isterlerinden biri olan, denge plakas st kabuu zerindeki belirlenen alana
gelecek olan 15 kN sistem yk ekil 3.19da gsterildii gibi, nceden tanmlanan
ayla analiz modeli zerine uygulanmtr.


ekil 3.19 Sonlu eleman modeli stne uygulanan yk.
95

3.4.3 Analiz almalar ve Sonular

Denge plakasnn gerek alma artlar altnda hasara urayp uramayacan
ngrebilmek adna denge plakasnn yayl yk altnda davran analiz edilmitir.
ekil 3.20de (x) ynnde kompozit kabuklar zerinde normal elastik gerinim
sonular, ekil 3.21 (y) ynnde kompozit kabuklar zerinde normal elastik gerinim
sonular, ekil 3.22 (z) ynnde kompozit kabuklar zerinde normal elastik gerinim
sonular verilmitir.



ekil 3.20. Alt ve st kabuk zerinde oluan normal elastik gerinim (x yn).
96



ekil 3.21. Alt ve st kabuk zerinde oluan normal elastik gerinim (y yn).
97



ekil 3.22 Alt ve st kabuk zerinde oluan normal elastik gerinim (z yn).

Alminyum kaburgalar zerinde Von-Mises edeer gerilme analizleri yaplmtr.
ekil 3.23de st kabuk ve alminyum kaburgalar zerinde meydana gelen edeer
gerilme deerleri gsterilmitir.
98



ekil 3.23. D kabuk ve kaburga yaps zerinde oluan edeer gerilmeler.

Von-mises edeer gerilme analizleri sonucunda ekil 3.24te detay grnm verilen
blgede iki eleman zerinde beklenmeyen gerilme art gzlemlenmitir. Durumun
a yapsnn mevcut geometri ile uyum salayamamasndan kaynakland kanaatine
varlm ve bu mnferit durum deerlendirmeler yaplrken gz ard edilmitir.
99



ekil 3.24. Kaburga yaps zerinde edeer gerilme detay grnm.

Alminyum kaburga yaps deerlendirilirken Von-mises edeer gerilme analizleri
dikkate alnmtr. Alminyum malzemenin akma snr Rp0,2=139,9 MPa zerinden
yaplan deerlendirmede kaburga yapsnn 1,47 kat gvenli olduu sonucuna
varlmtr.

Kompozit kabuklar deerlendirilirken normal elastik gerinim analizleri dikkate
alnmtr. (y) dorultusunda en yksek gerinim deerinin ortaya kt st kabuk
yapsnn 17 kat gvenli olduu sonucuna varlmtr.










100

4. DENGE PLAKASININ RETM

Tamam alminyumdan imal edilmi bir denge plakasn hafifletmek amacyla, cam
takviyeli polimer kompozit yap oluturulmu ve bu yap alminyum kaburgalar ile
desteklenmitir. Parann hafifletilirken mevcut alma artlarndaki yapsal isterlerin
karlanabilmesi iin kompozit kabuklar stn zellikli cam takviyeli epoksi prepreg
malzemeler ile otoklav krleme yntemiyle retilmitir.

Kompozit ksmn retimi tek bir at altnda gerekletirilirken alminyum paralar
montaja hazr bir ekilde tedarik edilmitir. Bu ksmda kompozit kabuklarn retimi
zerinde durulacaktr.

Kompozit malzeme imalat, zel sre olarak kabul edilmektedir. zel sre
rnlerinde paraya zarar vermeden retim srecinin baarl bir ekilde
gerekletirilip gerekletirilmediinin tespit edilmesi ok gtr. Bunun iin zellikle
yapsal kompozit paralarn retiminde retimin her safhasnn kontrol altnda
tutulmas ok nemlidir.

Denge plakasnn retimi iin u admlar izlenmitir:
1. Kompozit kalplarnn retimi
2. Prepreg katmanlarnn kesim ve serim ilemleri
3. rnn otoklav ile krlenmesi
4. Alminyum paralarn tedarii
5. Kenar kesim ve montaj ilemleri

4.1. Kompozit Kalplarnn retimi

Kalplarn retiminde model zerinden kompozit kalp alma yntemi kullanlmtr.
Bunun iin alt ve st kompozit kabuk yzey modelleri kapal birer erkek model haline
getirilecek ekilde CATIA programnda modellenmitir.
101

Erkek model geometrileri CNC ile mdf ktkler zerine ilenmi ve kalp modelleri
oluturulmutur. ekil 4.1 kompozit st kabuun, ekil 4.2de kompozit alt kabuun
hazrlk aamasndaki MDF modelleri verilmitir.



ekil 4.1. Kompozit st kabuk yapsnn hazrlk aamasndaki mdf modeli.



ekil 4.2. Kompozit alt kabuk yapsnn hazrlk aamasndaki mdf modeli.
102

yi bir kalp yzeyi almak ve dolaysyla rn yzeyini iyi karabilmek asndan kalp
modelinin yzey kalitesi ok nemlidir. Model zerindeki herhangi bir dalgalanma,
yzey bozukluu kalba yansyacak dolaysyla kaliteli bir yzeye sahip rn
alnamayacaktr. Model yzeyinin iyi bir ekilde kontrol edilebilmesi ve parlak,
dzgn ve przsz bir yzey kartabilmek iin modeller ekil 4.3te gsterildii gibi
parlak krmz akrilik boya ile boyanarak nihai haline getirilmitir.



ekil 4.3. st Kabuk nihai kalp modeli.
103

retimde kullanlacak kompozit kalplar, Modeller zerine srasyla jelkot, cam elyaf
krpk ve dokuma kumalar serilerek ok az ekme zelliine sahip epoksi reine ile
1. Blmde anlatlan vakum poetleme yntemi ile retilmitir. Kalplarn geometrik
kararlln arttrmak iin elik ereve ve destekler yerletirilmitir. ekil 4.4te st
kabuk yapsnda kullanlan kompozit kalp gsterilmitir.



ekil 4.4. st kabuk kompozit kalb.

Son haline getirilen kalplar serimden hemen nce temizlenmi ve kalp zerine
Frekote 770NC kalp ayrc solsyon srlerek serim ilemine hazr hale getirilmitir.

4.2. Prepreg Katmanlarnn Kesim ve Serim lemleri

Yapsal bir kompozit para oluturulurken doru bir katman ve ynelim
oluturabilmenin yannda oluturulan bu yapnn doru ekilde paraya aktarlmas da
ok nemlidir.

Kompozit kabuklarn retilmesi esnasnda prepreg katmanlarn kalp zerine tek
seferde serilmesi mmkn deildir. Prepreg rulosunun sahip olduu ller, prepreg
tabakann serilebilirlik zellikleri ve derin yzeylere katmann yatrlmas sonucu
prepreg yapda oluacak krklklar nedeniyle her bir yn kat paralara ayrlmtr.
Katlardaki birleim yerleri st ste bindirilmi (overlap) ve farkl katmanlardaki st
104

ste bindirme noktalar telenerek (stagger) toplam katman yaps, CATIA kompozit
modlnde modellenmitir.

Oluturulan katman paralar yine CATIA kompozit modl sayesinde dzleme
aktarlm ve dzlemdeki izimler *.dxf formatna evrilmitir.

Dzleme aktarlan bu izimler ile katmanlarn kesilmesi iin birka yntem olmakla
birlikte, en doru ve en hzl yntem otomatik bir katman kesme makinasnn
kullanlmasdr. Bu almada oluturulan katman almlar KURIS CNC katman
kesim tezgahnda kesilmitir. Bunun iin *.dxf formatndaki izim, cihazn
CAD&NEST programna aktarlm, burada kuma bilgileri ve kesim parametreleri
belirlendikten sonra katman paralar yine bu programla sanal prepreg alan zerine
yerletirilerek (nesting) kesim dosyas *.cut oluturulmutur.

Oluturulan kesim dosyas tezgaha aktarlarak ekil 4.5de gsterildii gibi kesim
ilemleri gerekletirilmitir.

ekil 4.5. CNC katman kesim tezgahnda katmanlarn kesim ilemi.
105

Bu yntem sayesinde tasarlanan katman ynelimleri ok doru bir ekilde prepreg
zerine aktarlabilmekte, tezgah tablas zerindeki vakum sayesinde ok doru ve hzl
bir ekilde (70m/dk) kesilebilmekte ve ok fazla paradan oluan katmanlarn
karmamas iin tezgah zerinde bulunan kalem ile katman paralar zerine rozet ve
parann numaras yazlabilmektedir.

Kesimi yaplan katmanlar toz, scaklk ve nem kontroll snf 100000 temiz odada
ekil 4.6da gsterildii ekilde kompozit kalplara serilmitir. Serim ilemleri
yaplrken tasarmdaki elyaf ynelimlerinin doru bir ekilde retilecek rne
yanstlabilmesi iin prepreg katmanlar zerindeki rozet ynlerinin kalp zerinde
oluturulan rozet ynleriyle uyumlu olmasna dikkat edilmitir.



ekil 4.6. Kesimi yaplan prepreg katmanlarn kalp zerine serim ilemleri.

106

Serim ilemleri yaplrken ilk kat serildikten sonra ve beinci kata kadar sonraki her
iki katta bir ara vakum ilemi yaplmtr. Bu sayede prepreg malzemenin kalp
yzeyine dzgn bir ekilde yatmas, katmanlar arasnda boluklarn alnmas ve iyi
bir pekitirme (consolidation) salanmas mmkn olmutur.

Serim ilemleri para yzeyinde przsz ve dzgn bir yap oluturabilmek iin,
kalp ayrc uygulanan kalp yzeyi zerine soyma kuma kullanmadan
uygulanmtr. Btn katmanlarn serim ilemleri bittikten sonra srasyla soyma
kuma, delikli film ve battaniye ile kalp, vakuma almaya hazr hale getirilmitir.
Para zerindeki scakln lm ve kr ileminin kontrol edilebilmesi iin iki adet
para yzeyine bir adet de orta dzlem zerinde olmak zere adet J tipi sl ift
yerletirilmitir.
Para zerinde etkin ve homojen vakumlama salayabilmek iin, kalp sistemi zerine
dengeli bir dalm salayacak ekilde aprazlamasna alt adet vakum portu
yerletirilmitir. Bunlardan tanesi vakum kaynann salanmas tanesi ise
vakum deerlerinin llmesi ve kontrol edilmesi iindir.

Bu ilemler her iki kabuk iin de ayn ekilde gerekletirilip kalp sistemi vakuma
alndktan sonra otoklav kr ilemine hazr hale getirilmitir. ekil 4.7de otoklav
yklemesine hazr hale getirilmi alt kabuk gsterilmitir.

107



ekil 4.7. Otoklav yklemesine hazr haldeki alt kabuk.

4.3. rnn Otoklav ile Krlenmesi

stn zellikli kompozit bir rn ortaya karabilmek iin en nemli aamalardan
birisi de krlenme ileminin gerekletirildii aamadr. Otoklav ile krleme ilemi
esnasnda paraya uygulanan kr prosesi rn zelliklerini ok nemli lde
etkilemektedir.

Denge plakasnn retiminde, ekil 4.8de gsterilen maks 10 bar basn ve 250 Cde
alabilme imkanna sahip 4,2 m i uzunluk ve 1,6 m i apta kompozit otoklav
kullanlmtr.

108



ekil 4.8. Denge plakasnn retiminde kullanlan kompozit otoklav.

Otoklav ile krleme ilemi ile iyi bir sonu elde etmek iin basn ve vakumun
kontrol, para zerindeki scaklk dalm, stma-soutma hz ve kr sresi byk
nem arz etmektedir.
Otoklav ile prepreg malzemenin krlenmesi esnasnda scaklk art ile birlikte reine
viskozitesi dmekte ve bir noktada en dk noktaya ulamaktadr, bu noktadan sonra
reine viskozitesi ok hzl bir ekilde ykselmektedir (jelleme zaman).

Reine viskozitesinin en dk olduu bu noktada para zerinde etkin bir basn ve
vakum olmas ok nemlidir. Viskozitenin dk olduu bu noktada basn sayesinde
katmanlarn arasndaki boluklarn giderilmesi ve pekletirilmesi, fazla reinenin
battaniye zerine ekilmesi salanacak ve vakum sayesinde de reine ak ve
katmanlar arasnda kalan hava kabarcklarnn ekilmesi salanacaktr. Bu sayede
yksek elyaf/reine oranna sahip ve ok dk boluklu bir yap elde etmek mmkn
olacaktr.

109

retim srecinin sahip olduu bu hassas durumlar dnldnde kr scakl ve
basnc u hususlar dikkate alnarak seilmelidir [23]:

Reine dzenli bir ekilde krlenmeli ve mmkn olan en ksa zamanda
tanmlanan krlenme derecesine ulaabilmelidir.
Prepreg malzeme zerindeki her hangi bir noktadaki scaklk saptanm en
yksek scaklk deerini gememelidir.
Kr basnc, kompozit yap iindeki her hangi bir prepreg katmanndaki
boluklar giderebilecek ve fazla reinenin dar atlmasn salayabilecek
miktarda olmaldr.

Prepreg reticileri kendi rnleri iin uygun kr evrimini bildirmelerine ramen bu
her zaman en doru zm olmayabilir. Kr ileminin dzgn bir ekilde
tamamlanabilmesi iin kr evriminin; kullanlan prepreg malzemeye, kalp cinsine ve
rn geometrisine gre ayarlanmas gerekebilir.

Loos ve Springer yaptklar bir almada, prepreg reticilerinin nerdikleri kr
evrimin kaln ve karmak paralar iin uygun olmadn belirtmi ve otoklav
krleme ilemi iin bir model gelitirmilerdir [56]. Buna gre;

Katmanlar arasndaki en yksek scaklk, maksimum kr scaklna, stma
oranna ve toplam katman kalnlna baldr.
Serim iindeki reine ak maksimum kr basncna, basn uygulama oranna,
stma oranna ve toplam katman kalnlna baldr.

Eer stma oran ok yksek ise para yzeyi kalp yzeyine oranla daha abuk
snacak ve para yzeyi krlendii anda kalp yzeyindeki katmanlar krlenmeye
devam edecektir ve kalp yzeyinde oluan hava kabarcklarnn yapdan atlmas
mmkn olmayacaktr.

110

Katmanlar zerine ok erken bir zamanda yksek basn uygulanmas halinde reine
viskozitesinin dk olduu noktada istenilenden fazla reinenin yap dnda kmas
ve yapnn reinece fakir olmasna neden olacaktr. Bir dier yandan basncn yetersiz
veya jelleme zamanndan sonra uygulanmas durumunda reine viskozitesi fazla
artacak ve boluksuz, yksek elyaf/reine oranl bir yap ortaya karmak mmkn
olmayacaktr.

Tm bu hususlar dikkate alnarak denge plakasnn krlenmesi iin uygun bir otoklav
kr evrimi programlanm ve ekil 4.9 da gsterildii ekilde kr evrimi boyunca
takip edilerek kayt altna alnmtr.

Buna gre prepreg reinesinin sahip olduu yksek viskozite ve rnn sahip olmas
gereken yksek mekanik zellikler nedeniyle kr basnc 6 bar olarak belirlenmitir.
Reine viskozitesinin yksek olmas nedeniyle basncn kr evriminin en bandan
itibaren uygulanmasnda saknca grlmemitir. Kr evriminin dzgn bir ekilde
tamamlanabilmesi iin prepreg malzemenin en az 90 dakika ortalama 120 Cde
kalmasna dikkat edilmitir.
111



ekil 4.9. Otoklav kr trend grafii.

Denge plakas kabuklar kr reetesi ayarlandktan sonra ekil 4.10da gsterildii
ekilde otoklava yklenmi, vakum portlar ve sl ift prizleri kr evriminin kontrol
edilebilmesi iin ilgili yerlere balanmtr.
112



ekil 4.10. Otoklava yklenmi alt kabuk kalb

Kompozit kabuklar kr evrimi sonunda otoklavdan kartlm ve kalptan ayrlmtr.
Gzle kontrolleri yapldktan sonra kenar kesim ilemlerine geilmitir.

4.4. Alminyum Paralarn Tedariki

Kompozit kabuklarn arasna yerletirilecek olan alminyum kaburga paralar
levhadan lazer kesimle kesilmi ve tasarmda bkm noktas olarak belirtilen
ksmlardan abkant pres ile bklmtr.

Mentee ve kaburgalarn arasnda kalan ara yzlerdeki birleim noktalar TIG
kaynayla birletirilerek kabuklar arasndaki i yap tamamlanmtr.

Alminyum paralarn korozyon direncini arttrmak iin btn alminyum paralar
alodin kaplanarak nihai haline getirilmitir.
113

4.5. Kenar Kesim ve Montaj lemleri

Otoklav kr sonunda kalptan kartlan kompozit kabuklarn kenar kesim ilemleri,
kalp yzeyinden transfer edilen para biti izgileri zerinden yaplmtr. Btn
kesim ilemleri kompozit yzeyde katman ayrlmasna neden olmamak iin, kompozit
kesimine zel takmlar ile yksek hzl el aletleri vastasyla kesilmitir.
Kompozit yaplarda mekanik birletirmenin, yapnn birleme noktalarndan erken
hasara uramasna sebep olabilecei bilinmektedir [57]. Bu sebeple kompozit
yaplarn tasarm yaplrken mekanik balant yerine yaptrma balantlar tercih
edilmektedir, ancak yaptrma balantlarnn tasarm, rnn kullanmnn
tamamyla gvenli olduu hakknda pheler yaratyorsa mekanik balantlardan da
faydalanlmaldr [58].

Bu almada kompozit kabuklarn birbirlerinin iine girerek temas noktalarnda
yaptrma yzeyleri olumas salanmtr. Kompozit kabuklar birbirleriyle Sika
yapsal yaptrc ile balanmtr. Kaburgalar kompozit yzeylere yine ayn ekilde
Sika yapsal yaptrcyla tutturulmu ve kaburgalarn kabuklar ile birleim noktalarn
glendirebilmek adna alminyum perinler atlmtr. Kompozit kabuklar zerinde
zayf noktalar oluturmamak adna perin says minimumda tutulmaya allmtr.

Yaptrma balantsnn en yksek performans gsterebilmesi iin, kompozit
yzeyler alkol ile temizlenmitir. Alminyum yzeyler zmparalanp alodin kaplama
skldkten sonra alkol ile temizlenmi ve yap ekil 4.1de gsterildii gibi
birletirilmitir.

114



ekil 4.11. Alminyum kaburgalarn kompozit yapyla birletirilmesi.

Daha sonra, alminyum kaburgalar zerinde bulunan klavuz delikler vastasyla
kompozit kabuklar zerine delikler delinmi ve ekil 4.12de gsterildii gibi
perinleme ilemleri yaplmtr.


ekil 4.12. Kompozit kabuk ile alminyum kaburgann perinlenmesi.

Alt kabuun montaj bittikten sonra, yaptrma yzeylerine yaptrc srldkten
sonra st kabuk kapatlmtr.
115

4.5. Son lemler

Denge plakas yaps montajlanarak nihai haline getirildikten sonra kullanm esnasnda
iine su dolmamas iin denge plakas iinde kalan bo hacim otomatik dozlama cihaz
ile ekil 4.13de gsterildii ekilde poliretan kpk doldurulmutur.



ekil 4.13. Denge plakas yapsnn iine poliretan kpk doldurulmas.

Kpk doldurma ilemi tamamlandktan sonra kompozit yzey taan kpklerden
temizlenmi ve boyaya hazrlanmtr. ekil 4.13de gsterilen, denge plakasnn
boyanmas ile retim aamalar sona ermitir.
116



ekil 4.14. Boyanm denge plakas yaps.
















117

5. SONU VE DEERLENDRMELER

Bu tez almasnda halihazrda alminyumdan retilen bir denge plakasnn kompozit
ve alminyumdan retilecek hibrit yapya dntrlerek hafifletilmesi planlanmtr.
almann baarl saylabilmesi iin belirlenen, gr ergonomisi, toplam arlktaki
hafifleme, salanmas gereken minimum hacim ve yapsal gereklilikler
deerlendirilmitir.

En yksek performans elde edebilmek iin retim yntemleri aratrlm ve kompozit
yapnn prepreg malzemelerle otoklav ile retilmesine karar verilmitir. Yksek
performansl ileri kompozit rn retebilmek iin kompozit malzemenin yaps
tasarlanm ve malzeme tasarmna uygun retim sreci belirlenmitir.

Tasarm almalarnda, alminyum yap balang noktas olarak kabul edilmitir.
Ar gvenli olarak tasarlanan balang kompozit-alminyum tasarm sonlu eleman
analizlerinin yardmyla itere edilmitir. Yaplan iterasyonlar sonucunda hedeflenen
arln teorik olarak yakaland noktada retim aamasna geilmitir. Nihai hale
getirilen tasarmn, boyutlu kat modeller zerinde yaplan deerlendirmelerde,
arlk, gr ergonomisi ve hacim hedeflerini yakalad grlmtr.

retilecek cam takviyeli epoksi kompozit yapnn, teorik tasarmdaki zellikleri
yakalayabilmesi iin retilebilirlik analizleri yaplm, retim sreci her aamada
kontrol altnda tutulmutur.

Tasarlanan teorik yap baarl bir ekilde tasarmla uyumlu olarak retilmi ve
gelitirilen kompozit-alminyum denge plakas yaps, hedeflenen %40 hafifleme
isterini yakalamtr.

Kompozit-alminyum yapyla gelitirilerek retilen denge plakas yaps, ara
zerinde test edilmitir. Denge plakas yaps sorunsuz bir ekilde ara zerine monte
edilmi, gr ergonomisinde sorun yaratmad, montaj ara yzyle sorunsuz bir
ekilde uyum salad grlmtr.
118


Gelitirilen denge plakas yaps ara zerinde gerek alma artlarnda fonksiyonel
testlere tabii tutulmu, denge plakas yaps karada ve su iinde yaplan btn testleri
sorunsuz olarak gemi ve yapsal olarak da hedefler yakalanmtr.

Bu tez almasnda alminyum gibi yksek zgl mekanik zelliklere sahip yaplarn
bile, kompozit malzemelerin kullanm ile yapsal zelliklerden fedakarlk yapmadan
gvenli bir ekilde hafifletilebilecei grlmtr.

5.1. Gelecek almalar

Denge plakas sistemi kullanm esnasnda el ile almakta ve ak konumuna serbest
dme hareketi ile gelmektedir. Serbest dme hareketi ADAMS gibi bir dinamik
simlasyon yazlm ile analiz edilip menteeler ve dier yaplar zerinde oluan darbe
yk hesaplanabilir.

Sonlu eleman almalarnda kullanlan analiz modeli ve a yaps gelitirilerek daha
doru ve daha gvenilir sonular daha yksek kapasiteli bilgisayarlarda yaplacak
analizlerde elde edilebilir. Bylece denge plakas yapsnn, daha dk gvenlik
katsaylaryla retilerek daha da hafifletilmesi mmkn olabilir.

Kompozit-alminyum yap, karbon fiber-epoksi kompozit paralarn da kullanmyla
tamamen ileri kompozit rnlerden retilerek, mekanik zelliklerden dn vermeden
daha da hafifletilebilir.






119

KAYNAKLAR

[1] Carl T. Herakovich, Mechanics of composites: A historical review, Mechanics
Research Communications 41 (2012) 1 20
[2] Composite materials page 1 of 3, Index 4.3.1 RSC Advancing the Chemical
Sciences
[3] Papyrus eriim adresi:
http://en.wikipedia.org/wiki/Papyrus , eriim tarihi: 1 Kasm 2013
[4] American Composites Manufacturers Association, history of the composites
industry eriim adresi:
http://www.acmanet.org/the-industry/history , eriim tarihi: 2 Aralk 2013
[5] Aluminium eriim adresi:
http://en.wikipedia.org/wiki/Aluminium ,eriim tarihi: 2 Aralk 2013
[6] Bringing the World Closer with Aluminium eriim adresi:
http://transport.world-aluminium.org/modes/aircraft.html , eriim tarihi: 5 Aralk
2013
[7] Alfred Wilm eriim adresi:
http://en.wikipedia.org/wiki/Alfred_Wilm , eriim tarihi: 27 Kasm 2013
[8] Alfred Wilm eriim adresi:
http://global.britannica.com/EBchecked/topic/644589/Alfred-Wilm , eriim tarihi: 27
Kasm 2013
[9] History of the Metal eriim adresi:
http://www.aluminiumleader.com/en/facts/history/ , eriim tarihi: 27 Kasm 2013
[10] J. Clausen, U. Specht, M. Busse, A. Lang, J. Sanders, Integration of glass fibre
structures in aluminium cast parts for CFRP aluminium transition structures, Procedia
Materials Science 2 ( 2013 ) 197 203
[11] K. Schimanski, A. von Hehl, H.-W. Zoch, Failure behavior of diffusion bonded
transition structures for integral FRP-Aluminum compounds, Procedia Materials
Science 2 ( 2013 ) 189 196

[12] Jean-Paul Kabche, Vincent Caccese , Keith A. Berube, Randy Bragg,
Experimental characterization of hybrid composite-to-metal bolted joints under
exural loading, Composites: Part B 38 (2007) 6678
[13] Fink, Axel and Kolesnikov, Boris and Wilmes, H., Hybrid Titanium Composite
Material Improving Composite Structure Coupling, 20th AAAF Colloquium,
Materials for Aerospace Applications, 24-26 Nov. 2003, Paris, Frankreich
[14] Boeing A Quarterly Publication, Boeing 787 from the Ground Up eriim adresi:
http://www.boeing.com/commercial/aeromagazine/articles/qtr_4_06/article_04_1.ht
ml , eriim tarihi: 25 Kasm 2013
[15] M. Ebisawa, T. Hara, T. Hayashi and H. Ushio, Production Process for Metal
Matrix Composite (MMC) Engine Block, SAE Special Paper Series, 910835.
[16] S.V. Prasada, R. Asthanab Aluminum metalmatrix composites for automotive
applications: tribological considerations, Tribology Letters, Vol. 17, No. 3, October
2004
[17] Nikilesh Chawla, Metal Matrix Compostes in Automotive Applications,
Advanced Materals & Processes/July 2006
120

[18] K. M. Prewo, J. J. Brennan, Silicon carbide yarn reinforced glass matrix
composites, Journal of Materials Science April 1982, Volume 17, Issue 4, pp 1201-
1206
[19] Hisaichi Ohnabe, Shoju Masaki, Masakazu Onozuka, Kaoru Miyahara, Tadashi
Sasa, Potential application of ceramic matrix composites to aero-engine components,
Composites Part A: Applied Science and Manufacturing, Volume 30, Issue 4, April
1999, Pages 489496
[20] Roger N. Rothon Particulate-Filled Polymer Composites sf 16-21
[21] Igor Kokcharov, COMPOSITES, 26.09.12
[22] George H. Staab, Laminar Composites, Butterworth-Heinemann, Wobum, MA,
1999
[23] P.K. Mallick Fiber-Reinforced Composite, CRC Press Taylor & Francis Group,
FL, (2008)
[24] Faris M. AL-Oqla, S.M. Sapuan, Natural fiber reinforced polymer composites in
industrial applications: feasibility of date palm fibers for sustainable automotive
industry, Journal of Cleaner Production, (2013) 1-8
[25] C. Alves , P.M.C. Ferrao, A.J. Silva, L.G. Reis, M. Freitas, L.B. Rodrigues, D.E.
Alves, Ecodesign of automotive components making use of natural jute ber
composites, Journal of Cleaner Production 18 (2010) 313327
[26] C.H. Andersson, R. Warren, Silicon carbide fibers and their potential for use in
composite materials, Part 1, Composites, 15:16 (1984)
[27] John W. Weeton, Robert A. Signorelli, FIBER-METAL COMPOSITE
MATERIALS, NASA TECHNICAL NOTE, NASA TN D-3530, WASHINGTON
D.C. (1966)
[28] John J. Toon, METAL FIBERS AND FABRICS AS SHIELDlNG MATERIALS
FOR COMPOSITES, MISSILES AND AIRFRAMES, Memcor Engineered Materials
Div. Memtec America Corp. IEEE, (1990)
[29] Doc.Dr. Murat Vural-T Makine Fakltesi Ders Notlar
[30] Gurit Guide to Composites eriim adresi:
http://www.gurit.com/files/documents/guide-to-composites-v5pdf.pdf , eriim tarihi:
15 Kasm 2013
[31] Sanjay K. Mazumdar, COMPOSITES MANUFACTURING Materials, Product,
and Process Engineering, CRC Press, Florida (2002)
[32] High-Performance Composites internet dergisi Eyll 2010 says eriim adresi:
http://www.compositesworld.com/articles/sqrtm-enables-net-shape-parts,eriim
tarihi: 15 Kasm 2013
[33] Cedrc De Roover, Bertrand Vaneghem, Highly integrated structure manufactured
in one-shot with prepreg UD tape, JEC Magazine #62,January-February 2011
[34] Cihan KARAKASLIOGLU, POLMER ESASLI TEKSTL KARMA
MALZEMELERNN DENEYSEL VE SONLU ELEMANLAR ANALZ, stanbul
Teknik niversitesi, Y.L Tezi, Mart 2009
[35] Prepreg Technology Handbook, Hexcel Corporation, USA, March 2005
[36] L.G. Stringer, Optimization of the wet lay-up/vacuum bag process for the
fabrication of carbon fibre epoxy composites with high fibre fraction and low void
content, Composites, Volume 20, Issue 5, September 1989, Pages 441452
[37] D. Abraham, S. Matthews, R. McIlhagger, A comparison of physical properties
of glass fibre epoxy composites produced by wet lay-up with autoclave consolidation
121

and resin transfer moulding, Composites Part A: Applied Science and Manufacturing,
Volume 29, Issue 7, July 1998, Pages 795801
[38] Daniel B. Miracle, Steven L. Donaldson, ASM Handbooks Volume 21:
Composites, USA, 2001
[39] Emre Deniz YALIN, AA7075 VE AA5754 ALMNYUM ALAIMLARIN
SRTNME KARITIRMA KAYNAK YNTEM LE KAYNAK
EDLEBLRLNN NCELENMES, Karadeniz Teknik niversitesi, Y.L. Tezi,
Haziran 2010
[40] Evren TAN, THE EFFECT OF HOT-DEFORMATION ON MECHANICAL
PROPERTIES AND AGE HARDENING CHARACTERISTICS OF Al-Mg-Si
BASED WROUGHT ALUMINUM ALLOYS, Mddle East Techncal Unversty,
Master Thesis, December 2006
[41] Altenpohl, Dietrich G., Aluminum: Technology, Applications and
Environment, Aluminum Association, 1999
[42] ASM Specialty Handbook, Aluminum and Aluminum Alloys, Materials
Information Society, 1996 (Dvme al snflandrma )
[43] BS EN 515-1993 Aluminium and aluminium alloys-Wrought products-Temper
designations
[44] Askeland, D.R., Malzeme bilimi ve mhendislik malzemeleri, (ev. M. Erdoan),
Nobel Yayn Datm 1998.
[45] ASM Handbook Committee, Metals Handbook Properties and selection ,Non
ferrous alloys and pure metals, ninth edition , volume 2. American Society for metals,
Metalspark Ohio 1979.
[46] Smith, W.F., 2001, Mhendislik alasmlarnn yap ve zellikleri demir ds
alasmlar, (ev. M. Erdoan ), Nobel Yayn Datm, 2
[47] Sezai DOAN, AA 5754 H12 ALMNYUM ALASIMININ SRTNME
KARISTIRMA KAYNAINDA LEM PARAMETRELERNN MKROYAPI ve
MEKANK ZELLKLERE ETKLER, Osmangazi niversitesi, Yksek Lisans
Tezi, Ekim 2006
[48]http://www.matweb.com/search/DataSheet.aspx?MatGUID=bb191b05a9424da5
bdef4be5cad33182&ckck=1, eriim tarihi: 15 Kasm 2013
[49] Mevlt TRKZ, AL 2024 VE AL 5754 ALAIMLI ALMNYUM
SACLARIN EKLLENDRLEBLME KABLYETNN ARATIRILMASI,
Yksek Lisans Tezi, Seluk niversitesi, 2009
[50] Servet KAPTI, FAILURE ANALYSIS OF COMPOSITE JOINTS UNDER
PRELOAD MOMENT AND MOISTURE, DOKUZ EYLL UNIVERSITY, MSc.
Thesis, September 2011
[51] Mazumdar, S. K. (2001). Composites Manufacturing - Materials, Product, and
Process Engineering (1th ed.). USA: CRC Press LLC.
[52] Robert M.Jones, Mechanics of Composite Materials Second Edition,
Taylor&Francis, USA, 1999
[53] T.N Massard, Computer sizing of composite laminates for strength, J.Reinforced
Plastic Composites, 1984
[54] W.J Park, An optimal design of simple symmetric laminates under first ply failure
criterion, J. Composite Materials, 1982
[55] MIL-HDBK-17, COMPOSITE MATERIALS HANDBOOK, DEPARTMENT
OF DEFENSE HANDBOOK, USA, 17 JUNE 2002
122

[56] A.C. Loos, G.S. Springer, Curing of epoxy matrix composites, J. Composite
Materials, 1983
[57] P. P. Camanho and F. L. Matthews, Stress analysis and strength prediction of
mechanically fastened joints in FRP: a review, Composites Part A 28A (1997) 529-
547
[58] L. P. V. M. van Rijn, Towards the fastenerless composite design, Composites Part
A 27A, (1996) 915-920
















123

ZGEM
Kiisel Bilgiler
Soyad, Ad: NCE, Ender
Uyruu: T.C.
Doum Tarihi ve Yeri: 29.02.1988, Ankara
Medeni Hali: Bekar
Telefon: 0 (555) 620 53 90
e-mail: eince@etu.edu.tr
Eitim:
Derece Eitim Birimi Mezuniyet
Tarihi
Y.Lisans TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesi
Makine Mhendislii Blm
2014
Lisans Pamukkale niversitesi
Makine Mhendislii Blm
2011
Deneyimi:
Yl Yer Grev
2013- CES leri Kompozit ve
Savunma Teknolojileri A..
Kalite Yneticisi ve Proje
Mhendisi
2012-2013 Labiotech Biyomekanik
Aratrma ve Test
Laboratuvar
Kalite Yneticisi-
Aratrmac
2011-2012 TOBB Ekonomi ve
Teknoloji niversitesi
Aratrma Grevlisi
2010 TUSA Trk Havaclk Ve
Uzay Sanayii A..
Stajyer Mhendis
2008 Erkunt Sanayii A.. Stajyer Mhendis
2007 O.R.S. Rulman Sanayii A.. Stajyer Mhendis
124

Yabanc Dil:
ngilizce (leri Dzeyde)
Uluslar Aras Kongre Bildirileri:
1. Ince, E., Demir, T., Iteratve Design And Testing Of A Modular Anterior Plate,
International Workshop on Physics Based Modelling of Material Proporties &
Experimental Observations, Antalya, Trkiye, 15-17 Mays 2013.
2. Toroman, M.F., Demir, T., Ince, E., Biomechanical Performance of Various
Cement Augmented Cannulated Pedical Screw Designs for Osteoporotic Bones,
AMPT 15
th
Internatonal Conference of Advances n Materials and Processing
Technologies, NSW Avustralya, 2012.