Πανεπιστήμιο

Κύπρου

2020
Εαρινό
Εξάμηνο

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική

Θέμα Εξαμήνου :
Κατασκευή Σήραγγας

Δαουλάρη Γεωργία
ΑΚ 343879
Πίνακας περιεχομένων
1. Ορισμός Προβλήματος ........................................................................................2

2. Παράμετροι ακαμψίας και αντοχής του πετρώματος ............................................4

2.1. Προσδιορισμός λόγου Poisson (ν) ...............................................................4

2.2. Προσδιορισμός μέτρου ελαστικότητας (Ε) ...................................................5

2.3. Προσδιορισμός γωνίας τριβής (φ) και συνοχής (c). .....................................7

3. Θωράκιση τοιχωμάτων σήραγγας ........................................................................9

3.1. Καμπύλη σύγκλισης – αποτόνωσης ..............................................................9

4. Μέτρα προσωρινής στήριξης.............................................................................. 13

4.1. Εκτοξευόμενο σκυρόδεμα 28 ημερών, πάχους 50 mm ............................... 13

4.2. Εκτοξευόμενο σκυρόδεμα 28 ημερών, πάχους 300 mm ............................. 15

4.3. Απόσταση μέτρων υποστήριξης από μέτωπο της σήραγγας ....................... 17

5. Αυξομείωση εδαφικών ιδιοτήτων ....................................................................... 20

5.1. Προσαύξηση κατά 20% στις τιμές των Ε, φ, c .......................................... 20

5.2. Μείωση κατά 20% στις τιμές των Ε, φ, c .................................................. 23

6. Συμπεράσματα ................................................................................................... 26

7. Βιβλιογραφία ..................................................................................................... 28
 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

1. Ορισμός Προβλήματος

Το Τμήμα Υδάτων πρόκειται να κατασκευάσει σήραγγα κυκλικής διατομής διαμέτρου

3 μέτρων και μήκους 14.5 km για την εκτροπή του ποταμού Διαρίζου από το φράγμα
της Αρμίνου προς το φράγμα του Κούρη. Το έργο κρίνεται αναγκαίο έτσι ώστε να
αυξηθεί η εισροή νερού κατά 20 εκατομμύρια κυβικά μέτρα το χρόνο από το δεύτερο
σε μέγεθος ποταμό της Κύπρου Διαρίζο προς το φράγμα του Κούρη χωρητικότητας
115 εκατομμύρια κυβικών μέτρων και να αποφευχθεί έτσι η δημιουργία μεγάλου
φράγματος στον Διαρίζο ποταμό. Η σήραγγα βρίσκεται σε μέγιστο βάθος 500 m κάτω
από την ελεύθερη επιφάνεια της οροσειράς Ορίτες. Το ειδικό βάρος των πετρωμάτων
υπολογίζεται ότι είναι γύρω στα 26.5 ΚΝ/m3. Για τον υπολογισμό των οριζοντίων
γεωστατικών τάσεων υποτέθηκε ότι ο συντελεστής ουδέτερης ώθησης είναι Κ0=1.

Εικόνα 1.1 : Φράγμα της Αρμίνου

Στον πίνακα που ακολουθεί (Πίνακας 1.1) φαίνονται οι μετρήσεις που έγιναν σε
δοκίμια που λήφθηκαν από γεωτρήσεις σε βάθος 500 m, υπό δοκιμές ανεμπόδιστης
τριαξονικής θλίψης. Γίνεται η υπόθεση ότι η συμπεριφορά των πετρωμάτων
περιγράφεται από το ελαστικό τελείως πλαστικό μοντέλο Mohr – Coulomb.
ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -2-
 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Εικόνα 1.2 : Χάρτης περιοχής

Εικόνα 1.3 : Έργα υποστήριξης σήραγγας

Πίνακας 1.1 : Πίνακας μετρήσεων δοκιμών ανεμπόδιστης τριαξονικής θλίψης

Πλευρική Μέγιστη Κατακόρυφη Πλευρική

Δοκιμή τάση, σ3 κατακόρυφη παραμόρφωση, παραμόρφωση,
(ΜPa) τάση, σ1 (MPa) ε1 ε3
1 0 4.80 0.011 -0.0034
2 1 9.20 0.00662 -0.00205
3 2 11.50 0.012 -0.0036
4 5 28.50 0.033 -0.0095
5 10 35.70 0.062 -0.021

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -3-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

2. Παράμετροι ακαμψίας και αντοχής του πετρώματος

Στα πετρώματα, όπως και σε όλα τα στερεά υλικά, όταν καταπονούνται από εξωτερικά
φορτία, αναπτύσσονται εσωτερικές δυνάμεις, οι οποίες κατανεμημένες στην επιφάνεια
της διατομής τους, οδηγούν στην ανάπτυξη ορθών και διατμητικών τάσεων, οι οποίες
είναι υπεύθυνες για την παραμόρφωσή τους.

Θεωρώντας ότι το πέτρωμα (βραχομάζα), συμπεριφέρεται γραμμικά ελαστικά, δύναται

μέσω πειραματικών δεδομένων τάσεων και παραμορφώσεων, να προσδιοριστούν οι
απαραίτητες παράμετροι που ποσοτικοποιούν τα χαρακτηριστικά ακαμψίας και αντοχής
του πετρώματος, που εξετάζεται. Τέτοιες παράμετροι είναι το μέτρο ελαστικότητας

, γνωστό και ως μέτρο Young, o λόγος Poisson , η γωνία τριβής και η

συνοχή

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, για το σκοπό αυτό, ακολουθήθηκε η διαδικασία τριαξονικής
δοκιμής, κατά την οποία πέντε διαφορετικά, αντιπροσωπευτικά του πετρώματος,

κυλινδρικά δοκίμια δέχθηκαν φορτία κατά τους τρεις κύριους άξονες ( ). Μέσω

των πειραματικών αποτελεσμάτων (Πίνακας 1.1) υπολογίζονται οι προαναφερθείσες

παράμετροι.

2.1. Προσδιορισμός λόγου Poisson (ν)

Έχει παρατηρηθεί ότι η παραμόρφωση ενός στερεού υλικού (εν προκειμένω

βραχομάζα) στους εγκάρσιους άξονες είναι ίση με ένα σταθερό ποσοστό της

ορθής παραμόρφωσης κατά τον επιμήκη άξονα . Το ποσοστό αυτό, ορίζεται ως

λόγος Poisson . Λαμβάνοντας υπόψη, ότι για τα δοκίμια που εξετάστηκαν, η

παραμόρφωση στον επιμήκη άξονα, εκφράζεται από την παράμετρο και στους

εγκάρσιους άξονες από τις παραμέτρους και ( σε συνθήκες τριαξονικής

θλίψης), ο λόγος του Poisson προσδιορίζεται ως εξής ((Kaliakin, 2017):

(2.1)

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -4-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Το αρνητικό πρόσημο υποδηλώνει ότι τυχόν επιμήκυνση στον άξονα προκαλεί

βράχυνση στους άξονες και το αντίστροφο.

Έτσι για παράδειγμα στην περίπτωση της πρώτης δοκιμής (Πίνακας 1.1) ο λόγος του

Poisson υπολογίζεται ως εξής : . Με ανάλογο τρόπο,

υπολογίζεται ο λόγος Poisson και για τις υπόλοιπες δοκιμές. Τα αποτελέσματα

συγκεντρώνονται στον πίνακα που ακολουθεί :

Πίνακας 2.1 : Υπολογισμός λόγου Poisson για κάθε δοκιμή

Κατακόρυφη Πλευρική
Δοκιμή Λόγος Poisson
παραμόρφωση ε1 παραμόρφωση ε3

1 4.80 0.011 0.31

2 9.20 0.00662 0.31
3 11.50 0.012 0.30
4 28.50 0.033 0.29
5 35.70 0.062 0.34

Ως πλέον αντιπροσωπευτική τιμή για το λόγο Poisson του πετρώματος που εξετάζεται,
λαμβάνεται ο μέσος όρος των τιμών που υπολογίστηκαν για κάθε δοκιμή. Συνεπώς :

2.2. Προσδιορισμός μέτρου ελαστικότητας (Ε)

Η συσχέτιση μεταξύ των τάσεων που αναπτύσσονται σε ένα υλικό, και των
παραμορφώσεων που προκαλούν σε αυτό, περιγράφεται από μαθηματικές σχέσεις, οι
οποίες λαμβάνουν υπόψη της ιδιότητες του συγκεκριμένου υλικού. Οι μαθηματικές
αυτές σχέσεις ονομάζονται καταστατικές εξισώσεις τάσεων – παραμορφώσεων και
στην περίπτωση παραδοχής γραμμικής ισότροπης ελαστικότητας του υλικού έχουν την
ακόλουθη μορφή (Καββαδάς, 2005):

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -5-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

(2.2)

Όπως φαίνεται από τις παραπάνω εξισώσεις, η σχέση μεταξύ των τάσεων και των

παραμορφώσεων εξαρτάται από δύο θεμελιώδεις παραμέτρους, το μέτρο

ελαστικότητας και το λόγο Poisson . Έχοντας ήδη υπολογίσει το λόγο

Poisson και σε συνδυασμό με τα πειραματικά αποτελέσματα προσδιορίζεται το μέτρο

ελαστικότητας.

Πιο συγκεκριμένα, θεωρώντας ως επιμήκη (κατακόρυφο) τον άξονα στη διεύθυνση

και εγκάρσιους τους άξονες και , στην περίπτωση της πρώτης δοκιμής το μέτρο

ελαστικότητας υπολογίζεται ως ακολούθως :

Υπενθυμίζεται ότι κατά την τριαξονική δοκιμή . Με ανάλογο τρόπο

υπολογίζεται το μέτρο ελαστικότητας για κάθε δοκιμή. Τα αποτελέσματα που

αφορούν στον υπολογισμό του μέτρου ελαστικότητας συγκεντρώνονται στον αμέσως
επόμενο πίνακα (Πίνακας 2.2).

Πίνακας 2.2 : Υπολογισμός μέτρου ελαστικότητας για κάθε δοκιμή.

Πλευρική Μέγιστη Κατακόρυφη

Λόγος Ε
Δοκιμή τάση σ3 κατακόρυφη παραμόρφωση
Poisson (MPa)
(ΜPa) τάση σ1 (MPa) ε1
1 0 4.80 0.011 0.31 436.36
2 1 9.20 0.00662 0.31 1296.35
3 2 11.50 0.012 0.30 855.31
4 5 28.50 0.033 0.29 769.98
5 10 35.70 0.062 0.34 476.11

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -6-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Ως ενιαία τιμή μέτρου ελαστικότητας του πετρώματος που εξετάζεται, λαμβάνεται η

μέση τιμή των μέτρων ελαστικότητας του συνόλου των δοκιμών. Συγκεκριμένα,

2.3. Προσδιορισμός γωνίας τριβής (φ) και συνοχής (c).

Ο προσδιορισμός των παραμέτρων γωνίας τριβής και συνοχής , δύναται να

επιτευχθεί μέσω του κριτηρίου αστοχίας Mohr – Coulomb. Το συγκεκριμένο κριτήριο

αποτελεί, επί της ουσίας, μια σχέση μεταξύ της ορθής και της διατμητικής

τάσης κατά την αστοχία. Μέσω αυτού, προσδιορίζεται το κρίσιμο επίπεδο πάνω από
το οποίο επέρχεται η αστοχία ενός υλικού (εδώ πετρώματος), εξαιτίας του
συνδυασμού της κρίσιμης τιμής ορθής και της διατμητικής τάσης, που ασκούνται σε
αυτό. Για αναλυτικούς υπολογισμούς, το παραπάνω κριτήριο μπορεί να εκφραστεί από
την ακόλουθη απλή γραμμική σχέση (Das, 2015):

(2.3)

Αρχικά, κατασκευάζονται οι κύκλοι Mohr κάθε δοκιμής. Ένας κύκλος Mohr

απεικονίζει σε δύο διαστάσεις ορθές και διατμητικές τάσεις. Σε επίπεδο καρτεσιανού
συστήματος συντεταγμένων, οι ορθές τάσεις αποτελούν τις τετμημένες και οι

διατμητικές τις τεταγμένες. Οι συντεταγμένες λοιπόν , κάθε σημείου της

περιφέρειας ενός τέτοιου κύκλου δίνουν την εντατική κατάσταση πάνω σε ένα επίπεδο
που διέρχεται από το εν λόγω σημείο. Για δεδομένο εδαφικό υλικό το σύνολο των
κύκλων Mohr εφάπτονται μιας κοινής περιβάλλουσας αστοχίας, η οποία είναι
ανεξάρτητη από τον τρόπο φόρτισης και τις συνοριακές συνθήκες και εξαρτάται
αποκλειστικά από τις μηχανικές ιδιότητες του υλικού.

Αξιοποιώντας, τα αποτελέσματα της πειραματικής διαδικασίας κατασκευάζονται οι

ακόλουθοι 5 κύκλοι Mohr (ένας για κάθε δοκιμή) (Σχήμα 2.1). Στη συνέχεια
σχεδιάζεται η περιβάλλουσα αστοχίας, ως ευθεία, η οποία ιδανικά εφάπτεται όλων των
κύκλων.

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -7-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Η συγκεκριμένη ευθεία, διέπεται από τη σχέση (2.3). Συνεπώς, από την τομή της με

τον άξονα προσδιορίζεται η συνοχή , ενώ από την κλίση της η γωνία τριβής

. Στην προκειμένη περίπτωση η περιβάλλουσα αστοχίας έχει χαραχθεί προσεγγιστικά,

καθώς λόγω της αναμενόμενης ύπαρξης σφαλμάτων κατά τη διεξαγωγή της
πειραματικής διαδικασίας δεν κατέστη δυνατή η εύρεση μίας ευθείας, η οποία να
εφάπτεται ταυτόχρονα στο σύνολο των κύκλων Mohr. Σύμφωνα με τη χαραχθείσα

περιβάλλουσα αστοχίας, η συνοχή εκτιμάται ίση με , ενώ για τη γωνία

τριβής ισχύει ότι : .

Κύκλοι Mohr για τις πέντε δοκιμές

40
38
36
34
32
30
28
26
24
22
τ (ΜPa)

20
φ
18
y = 0.5434x + 1.3171
16
14
12
10
8
6
4
2
c
0
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40
σ (ΜPa)

Δοκιμή 1 Δοκιμή 2 Δοκιμή 3

Δοκιμή 4 Δοκιμή 5 Περιβάλλουσα αστοχίας

Σχήμα 2.1 : Σχεδίαση κύκλων Mohr για τις 5 δοκιμές και χάραξη περιβάλλουσας αστοχίας

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -8-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

3. Θωράκιση τοιχωμάτων σήραγγας

Η θωράκιση των τοιχωμάτων μιας σήραγγας, μέσω κατάλληλων μέτρων προσωρινής

υποστήριξης, κρίνεται απαραίτητη, όταν υπάρχει κίνδυνος αστοχίας της. Αστοχία
μπορεί να προκληθεί είτε λόγω φτωχών μηχανικών χαρακτηριστικών της βραχομάζας,
είτε λόγω ύπαρξης τοπικών ασθενών επιπέδων ασυνεχειών με δυσμενή
προσανατολισμό ως προς το άνοιγμα της σήραγγας. Η συσχέτιση της σύγκλισης των

τοιχωμάτων μιας σήραγγας με την απόσταση από το μέτωπο της εκσκαφής, μπορεί

να απεικονιστεί γραφικά, μέσω της καμπύλης σύγκλισης - αποτόνωσης. Στην

περίπτωση που ο βαθμός σύγκλισης των τοιχωμάτων είναι μεγάλος (έντονες
παραμορφώσεις), αυξάνεται ο κίνδυνος αστοχίας, οπότε κρίνεται σκόπιμο να
τοποθετούνται μέτρα προσωρινής στήριξης.

3.1. Καμπύλη σύγκλισης – αποτόνωσης

Η κατασκευή της καμπύλης σύγκλισης – αποτόνωσης της βραχομάζας είναι εξαιρετικά

χρήσιμη, καθώς παρέχει τη δυνατότητα εκτίμησης της σύγκλισης του τοιχώματος της
σήραγγας σε οποιαδήποτε απόσταση από το μέτωπο της εκσκαφής. Η σύγκλιση αυτή,
συντελεί στην αποτόνωση, ήτοι τη μείωση των ασκούμενων τάσεων, κατά συνέπεια
επηρεάζει σημαντικά το σχεδιασμό των μέτρων υποστήριξης, τα οποία είναι ασύμφορο
να τοποθετούνται εξ αρχής.

Θεωρώντας, απλοποιητικά ισότροπη γεωστατική ένταση στην περιοχή και

στο βάθος που θα κατασκευαστεί η σήραγγα, .

Άρα, .

Γίνεται, επίσης η παραδοχή ότι η συμπεριφορά της βραχομάζας, είναι ελαστική τελείως
πλαστική και αστοχεί σύμφωνα το κριτήριο αστοχίας Mohr – Coulomb, με

παραμέτρους αντοχής . To κριτήριο επαναδιατυπώνεται ως εξής (Hoek et al.,

2000):

(3.1)

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -9-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Όπου, η αντοχή της βραχομάζας σε ανεμπόδιστη θλίψη και υπολογίζεται

(Hoek et al., 2000):

(3.2)

Ο συντελεστής , o οποίος αποτελεί την κλίση της συνάρτησης από την οποία

ορίζεται το κριτήριο αστοχίας Mohr – Coulomb, μπορεί να υπολογιστεί ως εξής (Hoek

et al., 2000):

(3.3)

Έχοντας ήδη προσδιορίσει τις τιμές συνοχής και γωνίας τριβής , στην

προηγούμενη ενότητα, υπολογίζονται τα εξής :

και

Το όριο μεταξύ ελαστικού και ελαστοπλαστικού τμήματος της καμπύλης σύγκλισης –

αποτόνωσης ορίζεται από τη σχέση (Hoek et al., 2000):

(3.4)

Η ακτίνα της πλαστικής περιοχής γύρω από τη σήραγγα, μπορεί να εκτιμηθεί από τη
σχέση (Hoek et al., 2000) :

(3.5)

Αντικαθιστώντας στην παραπάνω σχέση τις γνωστές παραμέτρους :

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -10-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Η μετακίνηση στην ελαστική περιοχή, μπορεί να εκτιμηθεί ως εξής (Hoek et al., 2000):

(3.6)

Αντικαθιστώντας και πάλι τις τιμές που είναι γνωστές :

Η μετακίνηση στην πλαστική περιοχή εκτιμάται από τη σχέση (Hoek et al., 2000) :

(3.7)

Αντικαθιστώντας,

Η λύση των παραπάνω σχέσεων μετακινήσεων που αφορούν στην ελαστική και στην
πλαστική περιοχή, για τιμή πίεσης ίση με θα πρέπει να είναι η ίδια. Πράγματι,

Με βάση τις συναρτήσεις των μετακινήσεων τόσο στην ελαστική, όσο και στην
πλαστική περιοχή, για τιμές πιέσεων από ως , κατασκευάζεται η

καμπύλη σύγκλισης – αποτόνωσης (Σχήμα 3.1). Όπως μπορεί να παρατηρήσει κανείς,

λόγω του μεγάλου βάθους, στο οποίο πραγματοποιείται η διάνοιξη της σήραγγας, οι
αναπτυσσόμενες πιέσεις είναι αρκετά υψηλές. Οι ακτινικές παραμορφώσεις είναι επίσης

αξιοσημείωτες, δεδομένου ότι η διάμετρος της σήραγγας δεν είναι μεγάλη ( ).

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -11-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Καμπύλη σύγκλισης - αποτόνωσης

14

12

10

8
pi (ΜPa)

0
0 0.01 0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.07 0.08 0.09 0.1
ui (m)

Σχήμα 3.1 : Κατασκευή καμπύλης σύγκλισης – αποτόνωσης κυκλικής σήραγγας διαμέτρου 3 m

Σε ένα τέτοιο πρόβλημα, δεν θα πρέπει, επίσης, να υποτιμά κανείς το πλήθος των
αβεβαιοτήτων που υπάρχουν. Καταρχήν, έχουν γίνει κάποιες παραδοχές, ώστε να
επιδέχεται απλής λογικής μαθηματικής λύσης (σήραγγα απόλυτα κυκλικής διατομής,
συνθήκες επίπεδης παραμόρφωσης, ισότροπη γεωστατική ένταση, πέτρωμα ελαστικό,
απολύτως πλαστικό κλπ.). Επιπρόσθετα, οι εγγενείς ιδιότητες του πετρώματος
λήφθηκαν ως σταθερές και μονοσήμαντα ορισμένες. Στην πράξη, τόσο η γεωμετρία,
όσο και οι ιδιότητες του υλικού δεν είναι πλήρως γνωστές. Περαιτέρω, τα δομικά
υλικά, περιέχουν μικροκρυσταλλικές ατέλειες, από όπου εκκινούν ρωγμές ή επιτρέπουν
τη διάδοσή τους. Άλλες αβεβαιότητες απορρέουν από περιβαλλοντικούς παράγοντες,
την έκταση των στρωμάτων, εξαλλοίωση κλπ.

Προτείνεται λοιπόν, η θωράκιση των τοιχωμάτων της σήραγγας, ώστε να

ελαχιστοποιηθεί, η πιθανότητα αστοχίας της. Επιπρόσθετα, τα μέτρα προσωρινής
στήριξης, που θα τοποθετηθούν, οφείλουν να προσφέρουν έναν συντελεστή
ασφαλείας, ώστε, να λαμβάνονται υπόψη, με κάποιο τρόπο και όλες αυτές οι
αβεβαιότητες που υπάρχουν.

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -12-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

4. Μέτρα προσωρινής στήριξης

Υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός διαθέσιμων μέτρων προσωρινής στήριξης, που

μπορούν να ληφθούν, κατά τη διάνοιξη μιας σήραγγας. Στον πίνακα που ακολουθεί
(Πίνακας 4.1) συγκεντρώνονται ενδεικτικά κάποια από αυτά, τα οποία αφορούν σε
σήραγγες κυκλικού σχήματος, διαφόρων διαμέτρων. Για διαμέτρους σηράγγων που
δεν περιλαμβάνονται στον πίνακα, μπορεί να εφαρμοστεί γραμμική παρεμβολή.

Πίνακας 4.1 : Προσεγγιστικά χαρακτηριστικά υποστήριξης διαφορετικών συστημάτων υποστήριξης που

εγκαθίστανται σε σήραγγες κυκλικής διατομής, διαφόρων διαμέτρων. (Hoek et al., 2000)

4.1. Εκτοξευόμενο σκυρόδεμα 28 ημερών, πάχους 50 mm

Επιλέγεται η εφαρμογή εκτοξευόμενου σκυροδέματος 28 ημερών, πάχους (28

day old shotcrete ). Στην περίπτωση σήραγγας διαμέτρου , εκτιμάται με

γραμμική παρεμβολή, ότι η αντοχή του σκυροδέματος θα είναι περίπου ίση με

, ενώ η μέγιστη ελαστική παραμόρφωση . Τα μέτρα

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -13-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

υποστήριξης, θα μπουν, αφού εκτονωθούν σε ικανοποιητικό βαθμό οι ασκούμενες

τάσεις, ώστε να μην είναι αντιοικονομική η εφαρμογή τους.

Με βάση την καμπύλη σύγκλισης αποτόνωσης (Σχήμα 3.1), επιλέγεται να

τοποθετηθούν όταν η σύγκλιση των τοιχωμάτων είναι ίση με . Η

καμπύλη που περιγράφει τη συμπεριφορά των προσωρινών μέτρων στήριξης ξεκινά από

το σημείο και συνεχίζει με σταθερή κλίση μέχρι το σημείο .

Από το σημείο συνεχίζει με μηδενική κλίση, καθώς η τιμή

αντιστοιχεί στη μέγιστη αντοχή που μπορεί να επιτευχθεί από το επιλεγμένο σύστημα
υποστήριξης.

Πιο αναλυτικά, το κεκλιμένο τμήμα διέπεται από εξίσωση της

μορφής : . Για το σημείο ισχύει :

Για το σημείο ισχύει :

Άρα τελικά,

Για ,

Στο διάγραμμα της καμπύλης σύγκλισης – αποτόνωσης, προστίθεται και η καμπύλη

των προσωρινών μέτρων υποστήριξης, σύμφωνα με τα παραπάνω (Σχήμα 4.1).
Συγκεκριμένα, για και , προκύπτει ότι :

Ισορροπία επιτυγχάνεται στο σημείο . Ο συντελεστής ασφαλείας για

εφαρμογή του συγκεκριμένου συστήματος υποστήριξης, εκτιμάται ως εξής :

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -14-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Ο συντελεστής ασφαλείας είναι ικανοποιητικός, όμως προκειμένου να επιτευχθεί, τα

προσωρινά μέτρα ασφαλείας λαμβάνονται σχετικά αργά. Συγκεκριμένα τοποθετούνται,
ενώ η σύγκλιση των τοιχωμάτων έχει ήδη φτάσει στα . Συνεπώς θα

αναζητηθεί εναλλακτική λύση, ώστε να εξασφαλιστεί ο επιθυμητός συντελεστής

ασφαλείας και ταυτόχρονα η σύγκλιση των τοιχωμάτων να μην είναι τόσο μεγάλη.

Καμπύλη σύγκλισης - αποτόνωσης & προσωρινών

μέτρων στήριξης
14

12

10

8
pi (ΜPa)

0
0 0.01 0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.07 0.08 0.09 0.1
ui (m)

Σχήμα 4.1 : Καμπύλη σύγκλισης αποτόνωσης και μέτρων υποστήριξης (εκτοξευόμενο σκυρόδεμα ηλικίας 28
ημερών, πάχους 50 mm)

4.2. Εκτοξευόμενο σκυρόδεμα 28 ημερών, πάχους 300 mm

Ως δεύτερη εναλλακτική λύση, προσωρινών μέτρων υποστήριξης, επιλέγεται η χρήση

εκτοξευόμενου σκυροδέματος 28 ημερών, πάχους . Για σήραγγα διαμέτρου

, η αντοχή του συγκεκριμένου συστήματος, εκτιμάται ίση με , ενώ

η μέγιστη ελαστική παραμόρφωση ίση με . Το συγκεκριμένο σύστημα

είναι πολύ πιο αποδοτικό από το προηγούμενο, οπότε επιλέγεται να τοποθετηθεί όταν

η σύγκλιση των τοιχωμάτων είναι ίση με . Με βάση τα όσα έχουν

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -15-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

αναφερθεί στην αμέσως προηγούμενη υποενότητα (§ 4.1), η αντοχή του συστήματος

υποστήριξης περιγράφεται ως ακολούθως :

Καμπύλη σύγκλισης - αποτόνωσης & προσωρινών

μέτρων στήριξης
14

12

10

8
pi (ΜPa)

0
0 0.01 0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.07 0.08 0.09 0.1
ui (m)

Σχήμα 4.2 : Καμπύλη σύγκλισης αποτόνωσης και μέτρων υποστήριξης (εκτοξευόμενο σκυρόδεμα ηλικίας 28
ημερών, πάχους 300 mm)

Ισορροπία επιτυγχάνεται στο σημείο . Ο συντελεστής ασφαλείας για

εφαρμογή του συγκεκριμένου συστήματος υποστήριξης, εκτιμάται ως εξής :

Το συγκεκριμένο σύστημα προσωρινών μέτρων στήριξης προσφέρει πολύ

ικανοποιητικό συντελεστή ασφαλείας , ο οποίος μάλιστα επιτυγχάνεται

όταν η σύγκλιση των τοιχωμάτων είναι μόλις . Για αυτό το λόγο, εκ των δύο

συστημάτων εκτοξευόμενου σκυροδέματος 28 ημερών, που εξετάστηκαν (πάχους

και , αντίστοιχα) εισηγείται να υλοποιηθεί το δεύτερο.

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -16-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

4.3. Απόσταση μέτρων υποστήριξης από μέτωπο της σήραγγας

Έχει παρατηρηθεί ότι, κατά τη διάνοιξη των σηράγγων οι παραμορφώσεις του

πετρώματος αρχίζουν σε θέσεις αρκετά εμπρός από το μέτωπο διάνοιξης (Σχήμα 4.3).

Μάλιστα σε κάθε θέση κατά μήκος του άξονα της σήραγγας αντιστοιχεί μέσω

της καμπύλης , όπως φαίνεται στο Σχήμα 4.3, μια τιμή σύγκλισης του

τοιχώματος . Για τη συγκεκριμένη τιμή , αντιστοιχεί μέσω της καμπύλης,

σύγκλισης – αποτόνωσης μια τιμή πίεσης , η οποία ονομάζεται «ισοδύναμη

εσωτερική πίεση», καθώς προκαλεί την ίδια σύγκλιση του τοιχώματος της σήραγγας

με αυτήν που συμβαίνει σε απόσταση από το μέτωπό της. (Καββαδάς, 2004)

Σχήμα 4.3 : Καμπύλες σύγκλισης – αποτόνωσης και καμπύλες Panet σε ανυποστήρικτη σήραγγα.
(Καββαδάς, 2004)

Η σύγκλιση του τοιχώματος ανυποστήρικτης σήραγγας σε απόσταση ,

πίσω από το μέτωπο της εκσκαφής (το μέτωπο της εκσκαφής βρίσκεται στη θέση

), μπορεί να υπολογιστεί από την προσεγγιστική σχέση που ακολουθεί (Panet,

1995).

(4.1)

Όπου,
: η τελική σύγκλιση του τοιχώματος της σήραγγας σε μεγάλη απόσταση πίσω από

το μέτωπο της εκσκαφής.

: η σύγκλιση του τοιχώματος στο μέτωπο εκσκαφής της σήραγγας.

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -17-
 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Ο συντελεστής , υπολογίζεται από το λόγο της ελαστικής προς την

ελαστοπλαστική τελική σύγκλιση . Για την περίπτωση ισότροπης βραχομάζας η

ελαστική τελική σύγκλιση δίνεται από τη σχέση :

(4.2)

Στους πίνακες που ακολουθούν δίνονται τυπικές τιμές για κάποιους από τους όρους
της εξίσωσης (4.1).

Πίνακας 4.2 : Τυπικές τιμές συναρτήσει του συντελεστή υπερφόρτισης βραχομάζας (Νs)

≤1 0.75 0.27
2 0.80 0.30
4 0.85 0.33
6 0.90 0.35

Πίνακας 4.3 : Τυπικές τιμές σύγκλισης τοιχώματος της σήραγγας σε διάφορες αποστάσεις από το μέτωπο

0 0.270 0.300 0.330 0.350

0.25 0.589 0.594 0.600 0.602
0.50 0.737 0.735 0.734 0.731
0.75 0.818 0.814 0.811 0.807
1.0 0.866 0.862 0.859 0.854
2.0 0.946 0.943 0.940 0.937

Με βάσει τους έως τώρα υπολογισμούς (εκτοξευόμενο σκυρόδεμα

ηλικίας 28 ημερών και πάχους ). Επίσης από την καμπύλη σύγκλισης –

αποτόνωσης . Ο συντελεστής υπερφόρτισης βραχομάζας είναι ίσος με

Για από τον σχετικό πίνακα (Πίνακας 4.2), προκύπτουν τα εξής :

και
ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -18-
 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Δεδομένου ότι,

, άρα

Αντικαθιστώντας τα παραπάνω στην εξίσωση (4.1) :

Στην ίδια περίπου εκτίμηση για την τιμή του θα μπορούσε να καταλήξει κανείς και

απευθείας από τον τελευταίο πίνακα (Πίνακας 4.3), σύμφωνα με τον οποίο για

και , με γραμμική παρεμβολή . Άρα

Συνεπώς, στην προκειμένη περίπτωση τα μέτρα προσωρινής στήριξης μπορούν να

εφαρμοστούν, επί της ουσίας, επί του μετώπου διάνοιξης της σήραγγας

. Αν όμως για κάποιο λόγο επιλεγεί η πρώτη λύση (εκτοξευόμενο

σκυρόδεμα 28 ημερών, πάχους ), τότε , οπότε σύμφωνα

με τον ίδιο πίνακα (Πίνακας 4.3), μέσω γραμμικής παρεμβολής προκύπτει

. Ήτοι πίσω από το μέτωπο της εκσκαφής.

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -19-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

5. Αυξομείωση εδαφικών ιδιοτήτων

5.1. Προσαύξηση κατά 20% στις τιμές των Ε, φ, c

Στην περίπτωση, που η εδαφικές ιδιότητες της βραχομάζας είναι στην πραγματικότητα
ενισχυμένες κατά 20% περίπου, σε σχέση με αυτές που υπολογίστηκαν, οι τιμές τους,
διαφοροποιούνται ως εξής :

Μεταβολή των παραπάνω τιμών, συνεπάγεται επαναϋπολογισμό των παραμέτρων της

βραχομάζας. Πιο συγκεκριμένα,

Η αντοχή της βραχομάζας σε ανεμπόδιστη θλίψη θα είναι :

Ο συντελεστής (αποτελεί την κλίση της συνάρτησης από την οποία ορίζεται το

κριτήριο αστοχίας Mohr – Coulomb) :

H τιμή της πίεσης, στο όριο μεταξύ ελαστικού και ελαστοπλαστικού τμήματος της
καμπύλης σύγκλισης – αποτόνωσης θα είναι ίση με :

Ακτίνα της πλαστικής περιοχής γύρω από τη σήραγγα :

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -20-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Η μετακίνηση στην ελαστική περιοχή :

Η μετακίνηση στην πλαστική περιοχή :

Χρησιμοποιώντας τις δύο τελευταίες εξισώσεις κατασκευάζεται εκ νέου η καμπύλη

σύγκλισης – αποτόνωσης.

Καμπύλη σύγκλισης - αποτόνωσης

14

12

10

8
pi (ΜPa)

0
0 0.01 0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.07 0.08 0.09 0.1
ui (m)

Σχήμα 5.1 : Κατασκευή καμπύλης σύγκλισης – αποτόνωσης κυκλικής σήραγγας διαμέτρου 3 m με

προσαυξημένες εδαφικές ιδιότητες βραχομάζας κατά 20%

Όπως αναμενόταν, μια προσαύξηση της τάξεως του 20% στις εδαφικές ιδιότητες της
βραχομάζας, οδήγησε σε περεταίρω μείωση των παραμορφώσεων. Από περίπου

ήταν πριν, μειώθηκαν σε .

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -21-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Σε μια τέτοια περίπτωση θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι δεν απαιτούνται μέτρα
προσωρινής στήριξης για παραμορφώσεις αυτού του μεγέθους. Παρόλα αυτά, για
σκοπούς σύγκρισης κυρίως, θα γίνει δοκιμή εφαρμογής εκτοξευόμενου σκυροδέματος
28 ημερών, πάχους . Όπως έχει ήδη αναφερθεί (§ 4.1) η αντοχή του

σκυροδέματος θα είναι περίπου ίση με , ενώ η μέγιστη ελαστική

παραμόρφωση . Με βάση τη νέα καμπύλη σύγκλισης αποτόνωσης

επιλέγεται η εφαρμογή των μέτρων, όταν η σύγκλιση των τοιχωμάτων είναι ίση με

. Η καμπύλη των προσωρινών μέτρων στήριξης, σε αυτήν την περίπτωση

θα περιγράφεται από την εξίσωση, που ακολουθεί.

Καμπύλη σύγκλισης - αποτόνωσης & προσωρινών μέτρων

στήριξης
14

12

10

8
pi (ΜPa)

0
0 0.01 0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.07 0.08 0.09 0.1
ui (m)

Σχήμα 5.2 : Καμπύλη σύγκλισης αποτόνωσης και μέτρων υποστήριξης (εκτοξευόμενο σκυρόδεμα ηλικίας 28
ημερών, πάχους 50 mm), με προσαυξημένες εδαφικές ιδιότητες βραχομάζας κατά 20%

Όπως φαίνεται στο Σχήμα 5.2 ισορροπία επιτυγχάνεται στο σημείο .

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -22-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Ο συντελεστής ασφαλείας για εφαρμογή του συγκεκριμένου συστήματος υποστήριξης,

πλέον ανέρχεται σε :

Παρόλο δηλαδή που τα μέτρα υποστήριξης μπήκαν αυτή τη φορά πιο νωρίς (σύγκλιση
των τοιχωμάτων ίση με , έναντι ), η ενίσχυση των εδαφικών ιδιοτήτων

της βραχομάζας κατά 20% είχε πολύ μεγάλη επίδραση ως προς την εκτίμηση της
συμπεριφοράς της, με αποτέλεσμα ο συντελεστής ασφαλείας να ξεπεράσει την τιμή
του 2.

5.2. Μείωση κατά 20% στις τιμές των Ε, φ, c

Ως δεύτερο σενάριο θα εξεταστεί η υπόθεση, οι εδαφικές ιδιότητες του πετρώματος

να είναι πιο φτωχές από αυτές που υπολογίστηκαν. Συγκεκριμένα, οι ιδιότητες του
μέτρου ελαστικότητας, της γωνίας τριβής και της συνοχής, μειώνονται κατά 20%. Το
συγκεκριμένο σενάριο παρουσιάζει ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον από το προηγούμενο
καθώς σε τέτοιου είδους έργα είναι επιθυμητό να λαμβάνονται πρόνοιες για τη
δυσμενέστερη δυνατή περίπτωση.

Συνεπώς οι νέες τιμές για τις παραπάνω ιδιότητες μεταβάλλονται ως εξής :

Χρησιμοποιώντας τις νέες τιμές, η αντοχή της βραχομάζας σε θλίψη και ο

συντελεστής θα είναι :

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -23-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

H τιμή της πίεσης, στο όριο μεταξύ ελαστικού και ελαστοπλαστικού τμήματος της
καμπύλης σύγκλισης – αποτόνωσης θα είναι :

Ακτίνα της πλαστικής περιοχής γύρω από τη σήραγγα :

Η μετακίνηση στην ελαστική περιοχή :

Η μετακίνηση στην πλαστική περιοχή :

Η καμπύλη σύγκλισης αποτόνωσης, διαμορφώνεται ως εξής:

Καμπύλη σύγκλισης - αποτόνωσης

14

12

10

8
pi (ΜPa)

0
0 0.02 0.04 0.06 0.08 0.1 0.12 0.14 0.16 0.18 0.2 0.22 0.24
ui (m)

Σχήμα 5.3 : Κατασκευή καμπύλης σύγκλισης – αποτόνωσης κυκλικής σήραγγας διαμέτρου 3 m με

μειωμένες εδαφικές ιδιότητες βραχομάζας κατά 20%

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -24-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Η κατά 20% υποβάθμιση των χαρακτηριστικών της βραχομάζας, είχε σαν συνέπεια
την κατακόρυφη αύξηση των παραμορφώσεων. Όπως φαίνεται από την καμπύλη
σύγκλισης – αποτόνωσης, η σύγκλιση των τοιχωμάτων από , έφτασε στα

Το ερώτημα που ανακύπτει, λοιπόν, είναι κατά πόσο τα μέτρα προσωρινής στήριξης,
που προβλέφθηκαν σε προηγούμενη ενότητα (§ 4.2), θα είναι επαρκή στην περίπτωση
που οι υπολογισμοί υπερτιμούν τα πραγματικά χαρακτηριστικά του πετρώματος κατά
20%. Για το σκοπό, αυτό η καμπύλη των μέτρων υποστήριξης θα μείνει έχει και θα
εξεταστεί ο συντελεστής ασφαλείας που μπορούν να προσφέρουν τα μέτρα αυτά, σε
ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Καμπύλη σύγκλισης - αποτόνωσης & προσωρινών

μέτρων στήριξης
14

12

10

8
pi (ΜPa)

0
0 0.02 0.04 0.06 0.08 0.1 0.12 0.14 0.16 0.18 0.2 0.22 0.24
ui (m)

Σχήμα 5.4 : Καμπύλη σύγκλισης αποτόνωσης και μέτρων υποστήριξης (εκτοξευόμενο σκυρόδεμα ηλικίας 28
ημερών, πάχους 300 mm), με μειωμένες εδαφικές ιδιότητες βραχομάζας κατά 20%

Σύμφωνα με το παραπάνω διάγραμμα η ισορροπία, επιτυγχάνεται στο σημείο

Ο συντελεστής ασφαλείας σε αυτήν την περίπτωση υπολογίζεται :

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -25-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

Ο συντελεστής ασφαλείας ακόμα και με υποβάθμιση των χαρακτηριστικών του

πετρώματος κατά 20%, εξακολουθεί να παραμένει μεγαλύτερος της μονάδας. Μέσα
από το τελευταίο αυτό παράδειγμα, καθίσταται σαφές γιατί τα μέτρα υποστήριξης
οφείλουν να έχουν έναν κατά το δυνατόν αυξημένο συντελεστή ασφαλείας, ώστε να
είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τέτοιου είδους αβεβαιότητες.

6. Συμπεράσματα

Μέσω της παρούσας μελέτης διερευνήθηκε, βάσει πειραματικών δεδομένων κατά πόσο
είναι εφικτή η κατασκευή μια σήραγγας κυκλικής διατομής, για την εκτροπή του
ποταμού Διαρίζου, από το φράγμα της Αρμίνου προς το φράγμα Κουρή.

Σύμφωνα με την επεξεργασία των διαθέσιμων πειραματικών αποτελεσμάτων, από

δοκιμές ανεμπόδιστης και τριαξονικής θλίψης, προέκυψε το συμπέρασμα ότι τα
χαρακτηριστικά του πετρώματος της περιοχής, ευνοούν την κατασκευή εντός τέτοιου
έργου. Με τη βοήθεια της καμπύλης σύγκλισης – αποτόνωσης, προσδιορίστηκε ότι σε
περίπτωση διάνοιξης της σήραγγας, η σύγκλιση των τοιχωμάτων θα είναι μόλις

γεγονός που υποδηλώνει την ποιότητα των χαρακτηριστικών της.

Κατά την υλοποίηση του έργου, παρόλα αυτά, προτάθηκαν μέτρα προσωρινής στήριξης
υψηλού συντελεστή ασφαλείας και μετέπειτα θωράκιση των τοιχωμάτων της, ώστε να
ληφθούν κατά το δυνατόν υπόψη, οι αβεβαιότητες που απορρέουν από ένα τέτοιο
πρόβλημα. Όπως, έχει αναφερθεί ήδη, η προσέγγιση του προβλήματος, περιλαμβάνει
ένα πλήθος υποθέσεων και παραδοχών (σήραγγα απόλυτα κυκλικής διατομής,
συνθήκες επίπεδης παραμόρφωσης, ισότροπη γεωστατική ένταση, πέτρωμα ελαστικό,
απολύτως πλαστικό κλπ.), ώστε να είναι εφικτή, η παραγωγή κάποιων λογικών,
αριθμητικών αποτελεσμάτων.

Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε ανάλυση ευαισθησίας (sensitivity analysis),

αυξομειώνοντας κάποιες από τις χαρακτηριστικές ιδιότητες του πετρώματος (μέτρο
ελαστικότητας, γωνία τριβής και συνοχή), προκειμένου να αναδειχθεί το μέγεθος της

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -26-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

επίδρασης, που έχει στους υπολογισμούς και κατ’ επέκταση στα διεξαγόμενα
συμπεράσματα, μια ενδεχόμενη υπερτίμηση ή υποτίμηση των εδαφικών αυτών
ιδιοτήτων. Στο γράφημα που ακολουθεί, απεικονίζονται ταυτόχρονα και οι τρεις
καμπύλες σύγκλισης αποτόνωσης, που προέκυψαν από την παραπάνω ανάλυση.
Δεδομένου ότι και οι τρεις αυτές καμπύλες, αποτελούν εν δύναμη καμπύλες που
χαρακτηρίζουν τη συγκεκριμένη βραχομάζα, γίνεται σαφές, για ποιο λόγο πρέπει να
λαμβάνονται σε τέτοιες περιπτώσεις μέτρα υποστήριξης των τοιχωμάτων της
σήραγγας, υψηλού μάλιστα συντελεστή ασφαλείας.

Καμπύλες σύγκλισης - αποτόνωσης

14

12

10
Pi (MPa)

0
0 0.02 0.04 0.06 0.08 0.1 0.12 0.14 0.16 0.18 0.2 0.22 0.24
ui (m)

100% 120% 80%

Σχήμα 6.1 : Καμπύλες σύγκλισης αποτόνωσης για την περίπτωση που ισχύουν οι εδαφικές ιδιότητες που
υπολογίστηκαν (100%), για την περίπτωση που υπερτιμήθηκαν κατά 20% (80%) και για την περίπτωση που
υποτιμήθηκαν κατά 20% (120%)

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -27-

 Θέμα Εξαμήνου : Κατασκευή Σήραγγας

7. Βιβλιογραφία

Das, B.M., 2015. Principles of Foundation Engineering. Cengage Learning.

Hoek, E., Kaiser, P.K., Bawden, W.F., 2000. Support of Underground Excavations
in Hard Rock. CRC Press.
Kaliakin, V., 2017. Soil Mechanics: Calculations, Principles, and Methods.
Butterworth-Heinemann.
Panet, M., 1995. Le Calcul des Tunnels par la Méthode Convergence-Confinement.
Presses ponts et chausees, Paris.
Καββαδάς, Μ., 2005. Στοιχεία Εδαφομηχανικής. Ε.Μ.Π.
Καββαδάς, Μ., 2004. Σημειώσεις Σχεδιασμού Υπόγειων Έργων. Ε.Μ.Π.

ΠΠΜ 450 : Γεωμηχανική -28-