PU „CENTAR ZA OBRAZOVANJE I OBUKU ODRASLIH

TEHNIČKE STRUKE“
ŽIVINICE

ANATOMIJA I FIZIOLOGIJA

- Skripta za I razred -

Dr Almir Jagodić

Živinice, decembar 2013.

Sadržaj

Uvod u Anatomiju ................................................................................................................... 4

Celula (ćelija) .......................................................................................................................... 6
Tkiva ......................................................................................................................................... 6
Osteologia ................................................................................................................................ 7
Kosti trupa ................................................................................................................................ 8
Kosti grudnog koša (Torax) .................................................................................................... 12
Kosti ramenog obruĉa ............................................................................................................. 14
Kosti gornjih extremiteta ........................................................................................................ 15
Kosti karliĉnog pojasa ............................................................................................................ 18
Kosti donjih extremiteta ......................................................................................................... 19
Kosti glave .............................................................................................................................. 21
Syndesmologia ....................................................................................................................... 26
Opšta syndesmologia .............................................................................................................. 26
Specijalna syndesmologia ...................................................................................................... 30
Myologia ................................................................................................................................ 32
Opšta myologia ....................................................................................................................... 32
Mišići grudnog koša ................................................................................................................ 33
Mišići trbušnog zida ................................................................................................................ 33
Mišići ramenog obruĉa ............................................................................................................ 33
Mišići gornjih extremiteta ....................................................................................................... 34
Mišići leĊa ............................................................................................................................... 34
Mišići karliĉnog pojasa ........................................................................................................... 35
Mišići donjih extremiteta ........................................................................................................ 35
Mišići glave ............................................................................................................................ 36

2
Angiologia .............................................................................................................................. 36
Srce (Cor) ................................................................................................................................ 36
Mali krvotok ............................................................................................................................ 40
Veliki krvotok ......................................................................................................................... 41
Venski sistem (Systema venosum) ......................................................................................... 41
Krv ........................................................................................................................................ 42
Systema respiratorium ......................................................................................................... 45
Gornji disajni putevi ................................................................................................................ 45
Donji disajni putevi ................................................................................................................. 50
Pluća (Pulmones) .................................................................................................................... 52
Fiziologija disanja ................................................................................................................... 55
Glandulae sine ductibus ....................................................................................................... 56
Hormoni ................................................................................................................................. 56
Hipofiza ...................................................................................................................................56
Gl. Thyroidea .......................................................................................................................... 58
Gll. Parathyroideae ................................................................................................................. 58
Timus ...................................................................................................................................... 58
Gll. Suprarenalis ...................................................................................................................... 58
Pancreas .................................................................................................................................. 58

3
 UVOD U ANATOMIJU
Anatomija je nauka koja prouĉava normalnu graĊu ţivih organizama, odnosno normalnu
graĊu ĉovjeĉijeg organizma. Najjstarija je medicinska nauka i osnova je za izuĉavanje ostalih
grana medicine. Osnovne grane anatomije su:
- Sistemska anatomija – prouĉava graĊu organizma po sistemima (osteologia,
syndesmologia i dr.)
- Topografska anatomija – prouĉava odnose pojedinih organa u organizmu.
- Plastiĉna anatomija – prouĉava vanjski oblik tijela kosti i mišiće.
- Komparativna antatomija – prouĉava graĊu pojedinih ţivotinja i uporeĊuje ih s
ĉovjekom.
- Mikroskopska anatomija – bavi se finom graĊom ĉovjeka.
- Razvojna anatomija – izuĉava pojedine organa tokom njihovog filogenetskog razvoja.
- Rentgen anatomija – izuĉava graĊu ĉovjeka pomoću rentgenskih zraka.

Da bi se anatomi mogli razumjeti koriste se anatomskom nomenklaturom, koja

predstavlja jedinstven sistem naziva. Najĉešće se koristi latinski i grĉki nazivi. U anatomiji se
ĉovjek izuĉava u uspravnom poloţaju s dlanovima okrenutim naprijed. (Slika 1.)

Slika 1. Poloţaj tijela pri izuĉavanju

Nomenklatura propisuje i tri ravni koje su osnove u orijentaciji. (Slika 2.)

- Frontalna ravan - pruţa se sa desno na lijevo i paralelna sa ĉelom.

4
 - Transferzalna ravan – stoji pod uglom od 90 stepeni na frontalnu ravan, paralelna je
sa podlogom na kojoj tijelo stoji.
- Sagitalna ravan – pruţa se od naprijed ka nazad i vertikalna je. Dijeli tijelo na desnu i
lijevu polovinu.

Slika 2. Ravni u tijelu

Glavni termini koji se koriste u anatomiji su :

Medialis – bliţe sredini tijela

Lateralis – dalje od sredine tijela

Anterior – naprijed

Posterior – straga

Inferior – dole

Superior – gore

Superficialis – površno

Prfundus – duboko

Internus – unutrašnje

Externus – vanjsko

5
 Dexter – desno

Sinister – lijevo

Longitudinalis – postavljeno uzduţno

Transverzus – postavljeno popreĉno

Samo za extremitete upotrebljavamo druge termine

Proximalis – bliţe tijelu

Distalis – dalje od tijela

Palmaris – na šaci

Plantaris – na stopalu

Dorsalis – nadlanica i gornja strana stopala

Fiziologija je nauka koja prouĉava normalne funkcije tijela i organa.

ĆELIJA ( Celula)
Ćelija je osnovna morfološka i funkcionalna jedinica sa sliĉnim ţivotnim osobinama kao
i viši organizmi. Ćelija se sastoji iz dva osnovna dijela : jedro i citoplazma. Izuzetak su
eritrociti koji kod ĉovjeka i sisara nemaju jedro. U citoplazmi su smještene ćeliske organele
koje imaju znaĉajnu funkciju na funkciju ćelije. Citoplazma je od ostalig ćelija omeĊena
ćeliksom membranom a od jedra jedarnom membranom.
Funkcije koje se obavljaju u ćeliji su: sinteza proteina, sinteza proteina, sinteza ugljenih
hidrata, oslobaĊanje energije, hidroliza proteina i glikogena.

TKIVA
Tkiva su jednake ili pribliţno jednake ćelije i njihovi produkti koji izgraĊuju organe.
Razlikujemo 4 vrste tkiva: epitelno, vezivno, mišićno i nervno tkivo.

6
 OSTEOLOGIA
Osteologia je dio sistemske anatomije koja se bavi prouĉavanjem normalne graĊe
koštanog sistema u organizmu. Osnovne uloge kostiju su:
- Predstavljaju glavni oslonac ĉovjeĉijeg tijela

- Podloga su za vezivanje mišića

- Stvaranje koštanog obruĉa koji štiti unutrašnje organe

- Daje osnovni oblik tijelu tako što se spajaju i grade skelet

- Od razvijenosti kostiju zavisi rast i stas ĉovjeka

- Ĉine podporna tkiva organizmu

- U mladosti su hematopoetiĉni organ

Ukupno u tijelu ima 205-6 kostiju. Kost je ţivo tkivo, graĊeno od 30% organske tvari i
70% anorganske (najvećim dijelom kalcij i fosfor). Starenjem se omjer mijenja, tj. smanjuje
se udio organske tvari, te kosti postaju krhkije (manje elastiĉne). Procesi izgradnje i
razgradnje u finoj su ravnoteţi, a na njih utjeĉu brojni ĉinioci kao što su hormonalni status,
hemijski sastav krvi i fiziĉko opterećenje.
Sve kosti u tijelu moţemo podijeliti na duge, kratke i pljosnate kosti. (Slika 3.)

Slika 3. Podjela kostiju prema obliku

7
 KOSTI TRUPA

Vertebrae (kralješci)

Kralješci su kratke, meĊusobno spojene kosti koje grade columna vertebralis (kiĉmeni
stub) (Slika 4.) Uloga kiĉmenog stuba je da štiti kiĉmenu moţdinu od povreda i ima ulogu u
mehanici gibanja tijela. Kralješke dijelimo na:

- Vertebrae cervicales (vratni kralješci) ima ih 7

- Vertebrae thoracicae (grudni kralješci) ima ih 12
- Vertebrae lumbales (slabinski kralješci) ima ih 5
- Vertebrae sacrales (krstaĉni kralješci) ima ih 5
- Vertebrae coccygeae (trtiĉni kralješci) ima ih 4 – 5

Vratni, grudni i slabinski kralješci ĉine prave kralješke (vertebrae verae) zato što se svaki
kraljeţak moţe zasebno prouĉavati. Dok karliĉni i trtiĉni srastaju u jednu cjelovitu kost i zovu
se laţni kralješci (vertebrae spuriae).

Slika 4. Columna vertebralis (kiĉmeni stub)

Na svakom kralješku razlikujemo njegov glavni dio koji nosi teţinu tijela i to je trup
kralješka (corpus vertebrae). (Slika 5). Od trupa straga odlaz lukovi (arcus vertebrae) (Slika
5). Corpus i arcus zatvaraju otvor koji se naziva (foramen vertebrae) a kroz foramen prolazi

8
kanal (canalis vertebrae) kroz koji prolazi kiĉmena moţdina (medulla spinalis) (Slika 6). Na
kralješcima razlikujemo i nastavke koji se dijele na parne i neparne. Parni su zglobni nastavci
(processus articularis) gornji i donji i boĉni nastavci (processus transversus). Neparni je
šiljasti nastavak (processus spinosus) i nalazi se straga. (Slika 5).

Slika 5. Vratni kraljeţak sa dijelovima

Obiljeţje po kojem razlikujemo vratne kralješke od ostalih jest otvor na popreĉnom

nastavku (foramen transversarium). Kroz njih prolaze vertebralna vena i arterija. (Slika 6).

Slika 6. Vertebrae cervicalis

9
 Kod vratnih kraljeţaka razlikuju se prvi i drugi kraljeţak od ostalih po svom obliku. Prvi
kraljeţak (atlas), drugi kraljeţak (axis). (Slika 7)

Slika 7. Atlas i Axis

Grudni kraljeţaka je 12. Specifiĉni su po zglobnim udubljenjima ( foveae costales

superiores et inferiores), gdje se uzglobljuju s glavom rebra (caput costae) koja su smještena
na lateralnoj strani trupa. Trup kraljeţka je trokutast i visok, a otvor jest okrugao. Veliĉina
trupa kraljeţka se poveĉava prema donjim kraljeţcima, a što su niţe, to više nalikuju
slabinskim kraljeţcima. još jedna specifiĉnost jest zglobna ploha na popreĉnim nastavcima.
(Slika 8).

Slika 8. Vertebrae thoracicae

10
 Slabinskih je kraljeţaka 5. S obzirom na koliĉinu tereta koji nose trup im je masivan, a
otvor im je trokutast. Zglobni nastavci su im takoĊer jaki, a gornji su okrenuti prema
posteriomedialno i ploha im je konkavna, dok su donji usmjerene anteriolateralno i ploha im
je konveksna. (Slika 9).

Slika 9. Vertebrae lubales

Karliĉni kralješci su meĊusobno srasli i ĉine jedinstvenu kost (Os sacrum). Sakrum je
ploĉasta kost trouglastog oblika sa bazom okrentom gore a vrhom prema dolje. Unutrašnja
strana joj je glatka a vanjska strana je hrapava. (Slika 10).

Slika 10. Os Sacrum (Vertebrae sacrales)

Trtiĉni kralješci su spojeni u kost (Os coccygis).

11
 KOSTI GRUDNOG KOŠA (THORAX)

Costae (rebra)

Rebra (costae), su jedan od sastavnih dijelova zida grudnog koša, ĉine lateralni dio
njenog anteriornog i posteriornog zida te u potpunosti grade lateralne dijelove stijenke.
Dvanaest ih je pari te se oznaĉuju rimskim brojevima, I-XII. (Slika 11)
Djele se na prava rebra (costa vera) (I-VII), te na laţna rebra, (costae spuriae) (VIII-XII).
Prava rebra su svojom hrskavicom (caltilago costalis), izravno spojena na prsnu
kost (sternum) dok se laţna spajaju neizravno, preko hrskavice VII. rebra, ili nisu uopće
spojena s prsnom kosti - to su XI. i XII. rebro te se nazivaju lebdećim rebrima, (costae
fluctuantes). Rebra se sastoje od nekoliko djelova; glave, caput costae, vrat, collum costae,
trup, corpus costae, te prednji dio rebra. (Slika 12.)

Slika 11. Grudni koš Slika 12. Costae

12
 Sternum (grudna kost)

Sternum je neparna, ploĉasta kost i mjesto je povezivanja rebara i kljuĉne kosti. Oblika je
maĉa sa vrhom okrenutim prema dole a drškom gore. Smješten je an prednjoj strani grudnog
koša u medijalnoj liniji. Ima tri dijela: Drška (manubrium sternic), tijelo (corpus sterni) i
kopljasti nastavak (processus xyphoideus). (Slika 13)

Slika 13. Sternum

Torax u cjelosti granice su mu:

- Sprijeda: sternum, rebarne hrskavice i prednji dio tijela rebara

- Straga: Columna vertebralis
- Lateralno: corpus costae

Thorax ima oblik ĉunja. Na gornjem dijelu ima otvor (apertura thoracis superior) i sa
donje otvor (apertura thoracis inferior). (Slika 11)

13
 KOSTI RAMENOG OBRUĈA

Clavicula (ključna kost)

Kljuĉna kost, (clavicula) povezuje gornji extremitet sa trupom. Tijelo clavicule ima
dvostruki zavoj u horizontalnoj ravnini. Njena medijalna polovina je konveksna anteriorno,
dok je sternalni kraj povećan i trokutast na mjestu gdje pravi zglob s manubrijem
sternuma, (manubrium sterni) u sternoklavikularnom zglobu. Njena lateralna polovina je
konkavna anteriorno, a akromijalni kraj je ravan na mjestu gdje pravi zglob s acromionom
skapule u akromioklavikularnom zglobu. Medijalne dvije trećine tijela klavikule su
konveksne anteriorno, dok je lateralna trećina spljoštena i konkavna anteriorno. Ovi zavoji
povećavaju otpornost klavikule i daju joj oblik izduţenog velikog slova S. (Slika 14)

Slika 14. Clavicula

Scapula (Lopatica)

Lopaticascapula, je trokutasta plosnata kost koja leţi na posterolateralnom dijelu

toraksa, u razini od 2. do 7. rebra. Konveksna straţnja površina lopatice ( facies dorsalis) je
jakim koštanim grebenom, (spina scapulae) neravnomjerno podijeljena na manju gornju
udubinu (fossa supraspinata) i mnogo veću donju udubinu, (fossa infraspinata). Konkavna
površina ( facies costalis), lopatice oblikuje veliku subskapularnu udubinu, ( fossa
subscapularsi). Široke koštane površine triju udubina osiguravaju hvatišta za mišiće. Greben
se lateralno proširuje i završava širokom izboĉinom (acromion), koja predstavlja najvišu
toĉku ramena i uzglobljuje se s kljuĉnom kosti. Greben i akromion sluţe kao poluga za mišiće
koji su vezani za njih, pogotovo za (m. Tapezius). (Slika 15)

14
 Slika 15. Scapula

KOSTI GORNJIH EXTREMITETA

Humerus (Nadlaktica)

Nadlaktiĉna kost (humerus), najveća je kost gornjeg ekstremiteta. Uzglobljena je s

lopaticom u glenohumeralnom zglobu i s dvije kosti podlaktice u lakatnom zglobu.
Proksimalni kraj humerusa ima glavu, dva vrata (collum anatomicum et collum chirurgicum),
i veliku i malu izboĉninu (tuberculum majus et minus). Okrugla glava humerusa uzglobljuje
se sa zglobnom površinom lopatice (cavitas glenoidalis). Anatomski vrat humerusa oblikuje
plitka brazda koja okruţuje glavu i odvaja ju od velike i male izboĉine. Hirurški vrat
humerusa, ĉesto mjesto prijeloma, je usko podruĉje distalno od glave i izboĉina. Veliki
tuberkul smješten je na lateralnoj strani humerusa, dok je mali tuberkul smješten medijalno i
sprijeda. Intertuberkularni ţlijeb (sulcus intertubercularis), odvaja tuberkule i osigurava
zaštićen prolaz tanke tetive duge glave bicepsa. (Slika 16)

Slika 16. Humerus

15
 Trup humerusa ima dvije uoĉljive osobine: hrapavost u obliku slova V
lateralno (tuberositas deltoidea), na koju se hvata (m. Deltoideus), i plitki široki ţlijeb na
straţnoj strani (sulcus nervi radialis), u kojem radijalni ţivac i duboka arterija ruke Donji dio
trupa humerusa proširuje se u oštar medijalni i lateralni supraepikondilarni rub i distalno
završava sa svake strane izboĉinom (epicondylus lateralis et medialis), na koje se hvataju
mišići. Distalni kraj humerusa ukljuĉuje zglobni valjak (trochlea humeri), glavicu (capitulum
humeri), udubine za olekranon i koronoidni nastavak lakatne kosti i radijalnu udubinu. Sve to
ĉini kondil humerusa (condylus humeri). Kondil ima dvije zglobne površine: zglobna
površina na glavici za palĉanu kost i valjkasta trohleja za zglob s proksimalnim krajem
lakatne kosti. (Slika 16)

Ulna i Radius

Ulna ili lakatna kost je duga, cjevasta kost, smještena u podlaktici medialno. Na njoj
razlikujemo: Gornji okrajak (Extremitas proximalis), podjeljen je na dva izraštaja. Gornji
izraštaj koji ĉini (Olecranon) i donji izraštaj (Processus coronoideus). Oba izraštaja ĉine
udubinu (Incisura trochlearis) za uzglobljavanje sa humerusom. Na tijelu razlikujemo tri
strane na kojem se nalaze mjesta za hvatište mišića. Donji okrajak (Extremitas distalis), sadrţi
valjkastu zglobnu plohu (Caput ulnae) za radius i ĉine distalni radioulnarni zglob. IzmeĊu
ulne i kostiju šake nalazi se vezivno-hrskaviĉavi disk. (Slika 17)

Slika 17. Radius i Ulna

16
 Radius ili palaĉna kost je duga, cjevasta kost u podlaktici smještena lateralno. Na njoj
razlikujemo gornji i donji okrajak kao i kod ulne te tijelo. Na gornjem okrajku nalazi se
zglobna ploha za humerus. Na medijalnoj strani se nalazi (tuberossitas radii) za vezivanje
tetive bicepsa. Na tijelu kao i kod ulne imamo tri strane na kojoj se nalaze udubine za hvatište
mišića. Donji okrajak je masivan, oblika trostrane piramide i sadrţi zglobnu plohu za šaku
(facies articularis carpae). (Slika 17)

Kosti šake

Kosti šake su podjeljene u tri dijela:

- Ossa carpi - kosti ruĉija
- Ossa metacarpi – kosti doruĉija
- Phalanges digitorum manus – ćlanci prstiju šake (Slika 18)

Slika 18. Kosti šake

17
 KOSTI KARLIĈNOG POJASA

OS coxae

Karliĉna kost je parna, ploĉasta kost zavijena oko uzduţne osovine što daje osnovni oblik
karlici. Kod odraslih ona je jedinstvena kost, a u toku razvoja sastoji se od tri kosti (os ilium,
os ischii, os pubis), ĉiji rubovi srastu u acetabulum. Acetabulum je je veće udubljenje,
postavljeno sa lateralne strane karliĉne kosti. Ispod acetabuluma nalazi se (foramen
opturatorium). (Slika 19 i 20)

Slika 19. Karlica

Slika 20. Karliĉne kosti

18
 KOSTI DONJIH EXTREMITETA

Femur (butna kost)

Butna kost (femur), jedina je natkoljeniĉna kost i pripada skupini dugih cjevastih kostiju.
To je najjaĉa i najduţa kost u ĉovjeĉem tijelu. Postoje tri djela femura:

- proksimalni dio (extremitas proximalis)

- trup (corpus femoris)
- distalni dio (extremitas distalis)

Proksimalni dio bedrene kosti zapoĉinje njenom glavom (caput femoris), koja je
usmjerena superiomedijalno. Ima oblik polukugle te na sebi ima zglobnu plohu za zglob
s acetabulumom. Odmah ispod glave nalazi se vrat (collum femoris), i on je mjesto prijelaza
proksimalnog djela kosti u trup kosti. Na lateralnoj strani od vrata nalazi se dva obrtaĉa
(Trochanter major i minor). IzmeĊu velikog i malog obrtaĉa posteriorno se nalazi greben
(crista intertrochanterica), za koju se hvata (m. quadratus femoris). Trup bedrene kosti (corpus
femoris), na svojoj straţnjoj strani ima hrapavost (linea aspera). Distalni dio kosti sastavljen je
od dva kondila (condylus medialis et lateralis). Na medijalnoj strani medijalnog i lateralnoj
strani lateralnog nalaze se dvije manje koštane izboĉine (epicondylus medialis et lateralis).
(Slika 21)

Slika 21. Femur

Tibia i Fibula

Tibija je duga, cjevasta kost koja se spaja sa femurom. Na sebi ima dva okrajka
(extremitas proximali et extremitas distalis) i trup (corpus tibia). Na gornjem okrajku nalaze

19
se zglobne plohe za medialni i lateralni kondilus femura. Plohe se ne podudaraju i izmeĊu
njih se nalaze polumjeseĉaste hrskaviĉave tvorbe mediskusi. Na prednjoj strani ispod kondial
nalazi se (tuberositas tibie) mjesto hvatišta tetive (m. Quadriceps femoris). Na trupu se nalaze
tri strane i tri ruba. Na donjem okrajku nalazi se medialno i dole izdanak tibije (malleolus
medialis tibiae). Lateralno od malleolusa je zglobna ploha za (talus). (Slika 22)
Fibula je tanka, štapićasta, cjevasta kost postavljena lateralno i sluţi samo za hvatište
mišića. Na njoj razlikujemo dva okrajak i trup. (Slika 22)

Slika 22. Tibia i Fibula

Kosti stopala

Kosti stopala kao i kosti šake su podijeljene u tri grupe kostiju:

- Ossa tarsi – kosti noţija
- Ossa metatarsalis – kosti donoţija
- Phalanges digitorum pedis – Ĉlanci prstiju stopala (Slika 23)

Slika 23. Kosti stopala

20
 KOSTI GLAVE

Kosti glave dijele se na: kosti lobanje i kosti lica. Kosti lobanje se dijele na kosti krova
lobanje (Calvaria) i kosti baze lobanje (Basis crani).

KOSTI KROVA LOBANJE (CALVARIA)

Os frontale (čeona kost)

Ĉeona kost je neparna ploĉasta kost, koja najvećim dijelom izgraĊuje ĉelo, gornji zid
orbite i gornji zid cavum nasi. Tako se i ova kost dijeli na tri dijela: squama frontalis, pars
orbitalis i pars nasalis. (Slika 25)

Slika 25. Os frontale

Os parietale (tjemena kost)

Tjemena kost je parna ploĉasta kost i izgraĊuje najveći dio calvarie. Obadvije kosti se
sastaju u medijalnoj liniji tvoreći sagitalni šav. Na tjemenoj kosti razlikujemo: dvije strane
(unutrašnju i vanjsku), ĉetri ruba i ĉetri ugla. (Slika 26)

21
 Slika 26. Os parietale

Ove dvije kosti i malim dijelom Os occipitale tvore lobanjski svod ili calvariu. (Slika 27)

Slika 27. Calvaria

22
 KOSTI BAZE LOBANJE (BASIS CRANI)

Os occipitale (potiljačna kost)

Potiljaĉna kost je neparna ploĉasta kost. IzgraĊuje straţnji dio lobanje i jedina je kost od
kostiju glave, koja se spaja sa trupom tj. Kraljeţnicom. Dijeli se na dva dijela Squama
occipitale i pars basalis. (Slika 28)

Slika 28. Os occipitale

Os sphenoidale (klinasta kost)

Klinasta kost je neparna kost koja se poput klina umeće u lobanjsku bazu izmeĊu ĉeone i
potiljaĉne kosti. Sastoji se od tijela, velikih i malih krila (alae maioris et minoris) i i processus
pterygoideus). (Slika 29)

Slika 29. Os sphenoidale

23
 Os temporale (sljepočna kost)

Sljepoĉna kost je najkomplikovanija kost glave, jer sadrţi organ ĉula sluha i ravnoteţe,
srednje i unutrašnje uho. Temporalna kost je parna kost, smještena je na lateralnoj strani
lobanje i sadrţi više dijelova koji se razvijaju odvojeno a kasnije srastu u jednu cjelinu. Na
njoj razlikujemo squamu, pars mastoidea, pars tympanica i pars petrosa. (Slika 30)

Slika 30. Os temporale

Os etmoidale (rešetnica)

Rešetnica je neparna kost graĊena od tankih koštanih lamela koje izmeĊu sebe zatvaraju
veliki broj šupljina i izgraĊuju najveći dio unutrašnjeg skeleta nosa. (Slika 31)

Slika 31. Os etmoidale

24
 Slika 32. Baza lobanje

KOSTI LICA

Os zygomaticum (jagodična kost)

Je parna, masivna kost lica. Oblika je romba i povezuje maxilu, os frontale i os

temporale. Ovo povezivanje je jako bitno jer se pri ţvakanju stvara veliki pritisak. (Slika 33)

Slika 33. Os zygomaticum

25
 Maxila

Maxila je najveća i glavna kost lica. Parna je kost, izgraĊena od tanke supstanice koja
nosi gornje zube. Na njoj razlikujemo središnji dio (corpus maxilae) i nastavke. (Slika 34.)

Slika 34. Maxila

Mandibula

Mandibula ili donja vilica, je neparna kost koja je jedina pokretna kost glave. Odvojena je
od svih kostiju osim spoja u fossa mandibularis sqamae temporalis. Zavijena je u obliku
potkovice i gradi korpus mandibule. Od korpusa sa straţnje strane zavijaju dva koštana
izdanka (Ramus mandibulae). (Slika 35.)

Slika 35. Mandibula

26
 Ostale manje kosti lica su: nosna kost (os nasalis), suzna kost (os lacrimalis), nepĉana
kost (os palatinum), Vomer, Podjeziĉna kost (os hyoideum).

SYNDESMOLOGIA

Syndesmologia je dio sistemske anatomije koja prouĉava zglobove. Dijeli se na opštu i

specijalnu syndesmologiu.

OPŠTA SYNDESMOLOGIA

Zglobovi su spojevi izmeĊu kostiju, i dio su kostura koji omogućuje pokrete. Dijelimo
ih, prema graĊi, u tri skupine:
vezivni (fibrozni) zglobovi, kao npr. šavovi, spojevi izmeĊu kostiju lobanje
(šavovi) spojeni samo vezivnim tkivom
hrskavični (kartilaginozni) zglobovi, kao npr. preponska simfiza
pravi (sinovijalni) zglobovi, koji su najĉešći i najpokretljiviji. U ovih su zglobova
zglobne plohe pokrivene zglobnom hrskavicom, a unutar zglobne šupljine nalazi se
zglobna (sinovijalna) tekućina, koja podmazuje i hrani zglobnu hrskavicu.

Osnovni elementi zgloba su: Zglobno tijelo sa plohama, zglobna hrskavica, zglobna
ĉahura i atmosferski pritisak.

Prema obliku i funkciji, zglobove moţemo podijeliti u šest skupina:

- KUTNI zglobovi omogućuju pokret samo u jednoj ravnini, oko osovine popreĉne na
ravninu pokreta (Slika 36). Primjer kutnog zgloba su zglobovi izmeĊu ĉlanaka
prstiju, ili zglob izmeĊu nadlaktiĉne i lakatne kosti, u kojima se mogu vršiti samo
pokreti pregibanja (fleksije) i ispruţanja (ekstenzije).

- OBRTNI (rotacijski) zglobovi omogućuju samo vrtnju (rotaciju) oko središnje

osovine zgloba (Slika 37.). Primjer su zglob izmeĊu prvog i drugog vratnog
kralješka (donji zglob glave).

27
 Slika 36. Kutni zglob

Slika 37. Obrtni zglob

- JAJOLIKI ili ELIPSOIDNI zglobovi graĊeni su tako da ovalno izboĉenje jedne

kosti precizno nalijeţe u udubinu druge kosti (Slika 38). Takva graĊa omogućuje
pokrete u dva smjera (oko dvije osovine), kao npr. kod ruĉnog zgloba, ili
zglobova izmeĊu metakarpalnih i kostiju prstiju.

- SEDLASTI zglobovi graĊeni su tako da je svako zglobno tijelo udubljeno u

jednom smjeru, a izboĉeno u drugom (Slika 39). Omogućuju pokrete u dva smjera
(oko dvije osovine). Primjer je zglob na bazi palca, izmeĊu trapezne kosti ruĉija i
prve metakarpalne kosti palca.

28
 Slika 38 i 39. Jajoliki i sedlasti zglob

- KUGLASTI zglobovi graĊeni su tako udubljeno zglobno tijelo obuhvaća konveksno

zglobno tijelo koje je pravilnog oblika, kao dijela kugle (Slika 40). Kuglasti zglobovi
najpokretljiviji su u tijelu, kao npr. rameni i zglob kuka, i omogućuju pokrete u svim
smjerovima.

Slika 40. Kuglasti zglob

Pokreti u zglobovima zavise od izgledazglobnih tijela i odnosa njihovih veliĉina. Pokreti

u zglobovima mogu biti glavni i antagonistiĉki. Antagonistiĉki pokret je pokret vraćanaj u
prvobitno stanje.
Glavni pokreti su: Antagonistiĉki pokreti su:
- Flexia (pregibanje) - Extenzija (opruţanje)
- Addukcija (primicanje) - Abdukcija (odmicanje)
- Rotacija prema unutra - Rotacija prema vani

29
 - Supinacija - Pronacija
- Opozicija - Repozicija
- Cirkumdukcija

Zglob kuka (art. Coxae)

Zglob kuka, kao i rameni, kuglasti je zglob sa širokim opsegom pokreta, iako nešto
manjim nego u ramenom zglobu; s druge strane, ĉvršći je i stabilniji, budući da je
zglobna ĉašica (acetabulum) dublja i obuhvaća glavu bedrene kosti, koja ĉini dvije
trećine kugle (Slike 40 i 41). Ligamenti su takoĊer snaţniji, posebno boĉnobedreni
(iliofemoralni) koji štiti zglob s prednje strane i ograniĉava retrofleksiju noge.

Slika 40. Otvoreni zglob kuka Slika 41. Frontalni presjek desnog kuka

Zglob koljena (art. Genus)

Koljeni zglob najveći je zglob u tijelu (Slike 42, 43), u kojem se uzglobljuju tri kosti.
Konveksna zglobna tijela ĉine zglavci (kondili) bedrene kosti, a dvije plitke konkavne plohe
nalaze se na kondilima goljeniĉne kosti. Treću kost koljena ĉini iver (patela) koja se uzglobljuje
s prednje strane bedrene kosti izmeĊu kondila.

30
 Slika 42. Koljeno s prednje strane Slika 43. Prijesek kroz koljeno

Skočni zglob (art. Talocruralis)

Skoĉni zglob kutni je zglob u kojem se zglobni valjak (trochlea) gleţanjske kosti ĉini
konveksno zglobno tijelo, a konkavno ĉine unutarnji i vanjski gleţanj (medijalni i lateralni
maleol) te donja ploha goljeniĉne kosti (Slika 44). Gleţanjski zglob ĉvrst je i stabilan,
zahvaljujući snaţnim ligamentima koji spajaju tibiju i fibulu sa kostima stopala. Zbog svoje
graĊe, u skoĉnom zglobu moguće su jedino kretnje oko popreĉne osovine (ukupno oko 60º),
dorzifleksija i plantarna fleksija (ispruţanje stopala, koristi se i naziv plantarna ekstenzija).

Slika 44. Skoĉni zglob

31
 MYOLOGIA

Myologia je dio sistemske anatomije, koja prouĉava mišićni sistem ĉovjeka. Dijeli se na
opštu i specijalnu myologiu. Opšta prouĉava zajedniĉke osobine svih mišića, izgled graĊa i
funkcija, te pomoćne mišićne organe. Specijalna myologija prouĉava svaki mišić posebno.

Mišić je specijalizovana vrsta vezivnog tkiva. A njegova osnovna morfološko-

funkcionalna jedinica je mišićno vlakno.

Osnovne osobine mišića su:

- Podraţljivost – sposobnost reagovanja na podraţaj

- Provodljivost – sposobnost provoĊenja nervnog podraţaja kroz mišićno vlakno

- Elastiĉnost – sposobnost vraćanja u normalno stanje po prestanku djelovanja nervnog

podraţaja.

- Kontraktilnost – sposobnost promjene duţine mišićnog vlakna tj. IzvoĊenje

kontrakcija.

Prema funkciji koju obavljaju mišiĉi se dijele:

- Popreĉno-prugaste mišiće – izgraĊuju sve mišiće skeleta i ĉine najveću masu tijela.

- Glatki mišići – izgraĊuju zidove unutrašnjih organa i zidove krvnih sudova. Njihov
rad je pod uticajem autonomnog nervnog sistema

- Srĉani mišić – po graĊi je popreĉno-prugasti a po funkciji glatki mišić. Radi ritmiĉno

i automatski.

Pomoćni mišićni organi

- Tetiva (tendo) je krajnji dio mišića kojim on polazi ilise hvata za kost, pa se tako i
zovu polazne i završne tetive.

- Aponeuroze su široke, ĉvrste i tanke tetivne ploĉe, a stvraju se na mjestima gdje

mišićna vlakna ne prelaze preko kosti.

- Fascije su ovojnice koje obavijaju mišiće i odvajaju ga od okolnog tkiva.

32
 Mišići grudnog koša
- M. pectoralis maior (veliki grudni mišić) Polazi sa clavicule, sternuma, rebarnih
hrskavica i hvata se za humerus. Inervisan je od ogranka plexus brachialisa. Funkcija
mu je addukcija i rotacija ruke te inspirator je.

- M. pectoralis minor (mali grudni mišić) polazi sa rebara i hvata se za processus

coracoideus scapule. Inervisan od ogranka plexus brachialisa. Funkcija inspirator.

- M. serratus anterior polazi sa vanjske strane rebara i hvata se za medialni rub

scapule. Inerviran je od nervusa torakodorsalisa. Funkcija prislanja skapulu uz grudni
koš i inspirium.

- Mm. intercostalis dijele se na vanjske i unutrašnje. Inervisani su od nervi

intercostalis. Funkcija eksirator.

Mišići trbušnog zida

Ovo su veliki ploĉasti mišići, poredani u tri sloja, jedan ispod drugog, svi završavaju
aponeurozom koju tvore ĉetri fascije u kojoj završava musculus rectus abdominis.

- M. obliqua abdominis externus – funkcija ekspirium i obrće tijelo na suprotnu

stranu. Inervisan od nn intercostalis.

- M. obliqus abdominis internus – funkcija ekspirator i obrće tijelo na svoju stranu.

Inervisan od nn intercostalis

- M. transversus abdominis – funkcija da sabija sadrţaj trbušne duplje. Inervisan od

plexus lumbalisa

- M. rectus abdominis – funkcija pregibanje tijela. Inervisan od nn intercostalis.

Mišići ramenog obruča

Svi mišići uglavnom pripadaju scapuli.

- M. subscapularis, m. supra et infrascapularis, m teres maior et minor – svi imaju

funkciju rotacije ruke i inervisani su od plexus brachialisa

- M. deltoideus – funkcija je aduktor ruke a inervisan od n. axilarisa

33
 Mišići gornjih extremiteta
Mišići nadlaktice
Podijeljeni su u dvije grupe:

- Prednaj grupa su flexori, tu spadaju m. coracobrachialis, m. biceps brachi i m.

brachialis oni su flexori podlaktice i inervisani su od n. musculocutaneus.

- Straţnja grupa su extenzori podlaktice, m triceps brachi, inervisan od n radialisa.

Mišići podlaktice
Podijeljeni u dvije grupe:

- Prednja grupa je smještena na prednjoj strani podlaktice, svi su po funkciji fleksori a

inervisani su od n. medianusa i n. ulnarisa.

- Straţnja grupa je smještena na straţnjoj strani podlaktice, po funkciji su ekstenzori a

inervisani su od n radialisa.

Mišići šake
Dijele se u tri grupe mišić:

- Lateralna grupa pripada palcu

- Medialna grupa pripada malom prstu

- Srednja grupa je meĊukoštani mišići.

Mšići leđa
Smještni su u jednom površnom i više dubokih slojeva. Duboki mišići su po funkciji
antagonisti m. rectus abdominis i oni ispravljaju kiĉmeni stub pa se nazivaju mm. erectores
trunci.

Površni su:

- M. trapesius osnovna funkcija podizanje i spuštanje ramena, inervisan od n.

acessoriusa.

- M. latissimus dorsi osnovna funkcija vuĉe ruku nazad i rotira je, inerviran od n.
toracodorsalis.

34
Mišići karličnog pojasa

Dijele se na vanjsku i unutrašnju grupu mišića.

- Vanjska grupa su: m. gluteus maximus, medius et minimus. Ĉine najveću mišićnu
masu tijela. Funkcija im je opruţaĉi i rotatori bedra. Inervisani od plexus sacralisa.
- Unutrašnju grupu ĉine: M. psoas maior, m. iliacus, m. piriformis, m. opturatorius
internus et externus.

Mišići donjih ekstremiteta

Mišići nadkoljenice
Dijele se u tri grupe
- Prednja grupa – M. sartorius funkcija mu fleksija podkoljenice, rotacija bedra i
pomaţe prebacivanje noge preko noge. Inervisan od n. femoralis. M quadriceps
femoris, funkcija mu extenzija podkoljenice i flexija nadkoljenice prema bedru.
Inervisan od n. femoralisa.
- Medialna grupa – M. gracilis i m. adductor longus, brevis et magnus – funkcija im
addukcija nadkoljenice. Inervisano od n. opturatorisa.
- Straţnju grupu – M. semimembranosus i m. semitendinosus – po funkciji su flekosri
podkoljenice a inervisani su od n. ischiadicusa.

Mišići podkoljenice
Dijeli se u tri grupe mišića:
- Prednja grupa – m. tibialis anterior, m. extensor digitorum longus i m. extensor
policis longus, svi su po funkciji extenzori a inervisani su od n. peroneus profundus.
- Lateralna grupa – m. peroneus longus et brevis, po funkciji su rotatori stopala prema
vani, a inervirani su od n. peroneus superficialis.
- Straţnja grupa – M. triceps sure, m tibialis posterior, m. flexor digitorum longus i
m. flexor policis longus, svi su po funkciji flekosri, inervisani od n. tibialisa. M.
triceps sure se hvata za petnu kost tetivom koja se naziva tendo achili (Ahilova
tetiva).

35
 Mišići glave

Mišići glave se dijele u dvije grupe: Mimiĉni mišići i ţvakaĉi.

Mimiĉni mišići oblaţu kosti glave. Osnovna funkcija im je izvoĊenje mimiĉnih pokreta.
Svi su inervisani od n. facialisa.
Ţvakaĉi su mišići ĉija je osnovna funkcija ţvakanje hrane inervisani su od n.
mandibularisa. U Ţvakaĉe ubrajamo: m. masseter, m. temporalis, m. pterygoideus
medialis et lateralis.

ANGIOLOGIA

Angiologia se bavi prouĉavanjem krvnih sudova i organa.

SRCE (COR)
Srce (grĉ. καρδία - kardia, lat. cor) je dvostruka, autonomna crpka i pumpa, malo veća od
stisnute šake, ĉiji dijelovi rade ujedinjeno kako bi izbacivali krv u sve dijelove tijela. Kod
odraslih ljudi srce je dugaĉko oko 12 cm, široko 8-9 cm u najširem dijelu, te debljine oko 6
cm. Teţina kod muškaraca varira od 280 do 340 grama, a kod ţena od 230 do 280 grama.
Srce se povećava teţinom i veliĉinom tokom ţivota, negdje do zrele dobi, a to povećanje je
izraţenije kod muškaraca nego kod ţena.(Slika 45)
Srce je septumom podijeljeno na desnu i lijevu polovicu, a još jedno suţenje dodatno
dijeli polovice na dvije šupljine, gdje gornju šupljinu nazivamo atrij, a donju ventrikul. Srce
se stoga sastoji od ĉetiriju odijeljka ili komora: desni i lijevi atrij i desni i lijevi ventrikul.
(Slika 46) Atriji primaju krv koju izbacuju u ventrikule. Sinkronizirana aktivnost dviju srĉanih
atrioventrikularnih pumpa (desni i lijevi odjeljak) ĉine srĉani ciklus. Ciklus zapoĉinje
razdobljem širenja ventrikula i ventrikularnog punjenja (dijastola) a završava razdobljem
kontrakcije i praţnjenja ventrikula (sistola).

36
 Slika 45. Srce

Desna strana srca (desno srce) prima neoksigeniranu (vensku) krv iz tijela kroz gornju
šuplju venu, (vena cava superior) i donju šuplju venu, (vena cava inferior) i izbacuje je
kroz (truncus pulmonalis) u pluća kako bi se tamo oksigenizirala. Lijeva strana srca (lijevo
srce) prima dobro oksigeniranu (arterijsku) krv iz pluća kroz pulmonalne vene i izbacuje je u
aortu za distribuciju po tijelu.

Slika 46. GraĊa srca

37
 Građa srca

Perikard je fibroserozna membrana koja prekriva srce i poĉetni dio njegovih velikih
krvnih ţila. Perikard je zatvorena vreća koja se sastoji od dva sloja. Ĉvrsti vanjski sloj,
fibrozni perikard, (pericardium fibrosum), nastavlja se i stapa se sa centralnom tetivom
dijafragme. Unutrašnja površina fibroznog perikarda podstavljena je seroznom membranom,
parijetalnim listom seroznog perikarda, (lamina parietalis). Ovaj sloj se vraća na srce od
velikih krvnih ţila; aorte, (truncusa pulmonalisa) i vena, te superiorne i inferiorne (venae
cavae) kao visceralni list seroznog perikarda, (lamina visceralis). Lamina visceralis je ĉvrsto
srasla sa srĉanom površinom i ĉini njegov vanjski sloj, (epicardium). (Slika 47)

Slika 47. Pericard

Zid srca sastoji se od triju slojeva:

 Endokarda - tankog unutrašnjeg sloja (endotel i subendotelno vezivno tkivo) ili

"podstave" srca koja takoĊer prekriva zalistke.
 Miokarda - debelog, kruţnog srednjeg sloja naĉinjenog od srĉanog mišića.
 Epikarda - debelog vanjskog sloja (mezotela) kojeg tvori viceralni sloj seroznog
perikarda. (Slika 48)

38
 Slika 48. Zid srca

Srce izvana izgleda poput piramide, bez linija prelaska jedne plohe u drugu. Razlikujemo
bazu, vrh i tri strane srca. Baza srca, (basis cordis), usmjerena je prema gore, natrag i udesno,
a od torakalnih kraljeţaka je razdvaja jednjak, aorta i (ductus thoracicus). Bazu srca ĉini
uglavnom lijevi atrij i djelomiĉno straţnji dio desnog atrija. Vrh srca, apex cordis, usmjeren
prema dolje, naprijed i ulijevo, a prekriva ga lijevo plućno krilo i pleura; leţi iza petog lijevog
interkostalnog prostora, 8-9 cm od središnje sternalne linije - ili oko 4 cm ispod i 2 mm s
medijalne strane lijeve bradavice dojke. (Slika 45 i 49)

Slika 49. Poloţaj srca

Desni atrij, atrium dextrum, prima vensku krv iz venae cave superior, v. cave
inferior i sinusa coronariusa. Desni atrij je veći nego lijevi, ali su mu stijenke tanke (debljine
oko 2 mm), a njegova šupljina u moţe primiti oko 57 kubiĉnih centimetara krvi. Sastoji se od
dva dijela: sinusa venaruma smještenog posteriorno, te manjeg dijela, aurikule, smještene
anteriorno.

39
 Desni ventrikul je trokutastog oblika, i širi se od desnog atrija do vrha, apexa, srca.
Njegova anterosuperiorna površina je zaobljena i konveksna te tvori veći dio sternokostalne
površine srca. srca. Šupljina desnog ventirkula volumenom je jednaka šupljini lijevog
ventrikula, te moţe prihvatiti oko 85 kubiĉnih centimetara krvi.

Lijevi atrij, atrium sinistrum, je manji nego desni atrij, ali su mu stijenke deblje - oko 3
mm; i kao i desni atrij, sastoji se od dva dijela - glatke glavne šupljine i aurikule s musculi
pectinati. Lijevi atrij ĉini većinu baze srca.

Lijevi ventrikul, ventriculus sinister, je duţi i više stoţastog oblika nego desni ventrikul,
a na transverzalnom presjeku njegova šupljinja ima ovalni ili gotovo kruţni oblik. Tvori mali
dio sternokostalne i znatan dio dijafragmatske površine srca, i takoĊer tvori vrh, apex, srca.
Njegove stijenke su oko tri puta deblje nego stijenke desnog ventrikula, jer je tlak krvi mnogo
viši u sustavnoj nego u plućnoj cirkulaciju, stoga lijevi ventrikul obavlja i veći red nego desni
ventrikul.

Mali krvotok

Krv iz tijela dospjeva preko gornje i donje šuplje vene u desnu komoru. Iz desne komore
izlazi plućna arterija i grana se na dvije grane, od kojih svaka ulazi u po jedno plućno krilo. U
plućima se ove arterije granaju u sve sitnije ogranke i kapilare. U plućnim kapilarima krv
prima kiseonik pa hemoglobin prelazi u oksihemoglobin. Krv se zatim skuplja u sitne vene,
pa u sve veće, koje se ulijevaju u ĉetiri plućne vene. Plućnim venama krv iz pluća dospjeva u
lijevu pretkomoru srca. Tok krvi od desne komore, preko pluća do lijeve pretkomore naziva
se mali krvatok (Slika 50)

40
 Slika 50. Mali i veliki krvotok

Iz lijeve komore, preko aorte, krv se odvodi po tijelu. Aorta se grana na manje sudove –
arterije, koje arterijsku krv odvode u glavu, gornje udove, trup i donje udove. Arterije se dalje
granaju u sitnije ogranke – manje arterije i arteriole, preko kojih krv dospjeva do svih tkiva. U
tkivima se najsitnije arterije granaju u gustu mreţu kapilara, preko kojih se obavlja razmjena
materija izmedju krvi i tkiva. Tok krvi kroz kapilare veoma je usporen, sto je znaĉajno jer se
na taj naĉin omogućuje razmjena materija. Kapilari se medjusobno spajaju i tako se obrazuju
najsitnije vene. Manje vene se dalje ulijevaju u veće – sve do gornje i donje šuplje vene, koje
dovode krv iz tijela u desnu pretkomoru srca. Tok krvi od lijeve komore srca do desne
pretkomore kroz krvotok, naziva se veliki krvotok. (Slika 50).

41
Krv
Krv (lat. sanguis) crvena je, neprozirna i gusta tekućina, posebna mirisa i slana okusa. Ona
protjeĉe kroz srĉano-krvoţilni sustav organizma te kroz tijelo prenosi hranjive tvari i kisik.
Ukupna koliĉina krvi u tijelu odrasla ĉovjeka je 5 – 6 litara, što je oko 8% ukupne tjelesne
mase. Krv se sastoji od krvne plazme, krvnih stanica – eritrocita, leukocita i krvnih ploĉica –
trombocita. Krv je funkcionalno najvaţnija tjelesna tekućina kod ljudi.
Krv je tekuće, tkivo koje ispunjava srce i krvne ţile i koje se sastoji iz dva dijela:

 tekućeg koji se zove krvna plazma i

 krvnih stanica koje plivaju u krvnoj plazmi i njih ĉine crvena krvna zrnca (eritrociti),
bijela krvna zrnca (leukociti) i krvne ploĉice (trombociti).
Odnos zapremine krvne plazme i krvnih stanica u zdravih osoba je konstantan. Zapremina
staniĉnih elemenata je nešto manja od zapremine plazme i ona iznosi 42 - 45%, a krvne
plazme 55 - 58% cijelokupne zapremine krvi. Zapremina krvnih stanica kod muškaraca je
nešto veća nego kod ţena.
Uloge krvi su zaista brojne. Krv sluţi u funkciji disanja tj. za prijenos kisika i ugljikova
dioksida, zatim za prijenos prehrambenih tvari, otpadnih tvari, hormona, enzima, vitamina itd.
Uloga joj je i regulacija volumena tjelesnih tekućina, regulacija acido-bazne ravnoteţe, te
regulacija tjelesne temperature, a takoĊer ima i veliku zaštitnu ulogu. Krv struji tijelom u
zatvorenom sustavu cjevĉica i krvnih ţila, koji se sastoji od arterija, vena i kapilara.
U kemijskom sastavu krvi najvaţniji sastojci su: bjelanĉevine (60 – 80 g/L), trigliceridi (0,8 –
2,00 μmol/L), fibrinogen (2 – 4 g/L), natrij (135 – 151 μmol/L), kolesterol (3,5 – 6,7
μmol/L), glukoza (4,2 – 6,4 μmol/L), urea (1,7 – 7,6 μmol/L), kalij (3,8 – 5,5
μmol/L), kalcij (2,2 – 2,7 μmol/L) te bilirubin (4 – 20 μmol/L).

Krvna tjelešca

Eritrociti
Eritrociti su crvene krvne stanice koje nastaju u koštanoj srţi. Nemaju jezgru i bikonkavne su
(udubljene) s promjerom oko 7 mikrometara. U litri krvi muškarca ima ih oko 4,5 - 5 × 1012, a
u litri krvi ţene oko 4 - 4,5 × 1012. Ţivotni vijek im je 120 dana, a razgradnja se vrši u
koštanoj srţi, slezeni i jetri.[1] Najvaţniji sastavni dio eritrocita je hemoglobin koji
dajeboju krvi i ĉini 33% mase eritrocita. U litri krvi muškaraca ima 160 grama, a u litri krvi
ţene oko 140 grama hemoglobina. Sastoji se od bjelanĉevine globina i boje hema koja
sadrţiţeljezo. Glavna funkcija hemoglobina je prijenos kisika, ali sudjeluje i u prijenosu
ugljikova dioksida i regulaciji acidobazne ravnoteţe. Vezanje hemoglobina na kisik stvara
oksihemoglobin i to daje ţarkocrvenu boju krvi koja teĉe arterijama u velikom optoku krvi, a
vezanje hemoglobina na ugljikov dioksid stvara karbaminohemoglobin i on daje zagasito
crvenu boju krvi koja teĉe venama u velikom krvotoku.
Hemoglobin takoĊer podlijeţe procesu raspadanja te prelazi u boju bilirubin koja se izluĉi
u ţuĉ, a osloboĊeno ţeljezo se moţe iskoristiti za sintezu novih molekula hemoglobina ili se
moţe pohraniti u skladištima ţeljeza u tijelu. Stvaranje eritrocita naziva se eritropoeza i
regulirana je potrebama tkiva za kisikom. Stvaranje eritrocita ubrzano je u svim stanjima u

42
kojima postoji apsolutni ili relativni manjak kisika (npr. slabokrvnost, duţi boravak na
velikim visinama, bolesti respiracijskog i cirkulacijskog sustava).

Leukociti

Leukociti su bijele krvne stanice koje nastaju u koštanoj srţi i limfnim ĉvorovima. Promjer im
je 8 – 12 mikrometara. U litri krvi ima ih od 4 – 8x10na9. Leukociti se razlikuju prema
izgledu, zastupljenosti, mjestu nastanka i funkciji. Postoje tri glavne vrste leukocita:

 Granulociti – najbrojnija vrsta leukocita. Preteţno imaju nepravilnu jezgru podijeljenu

na reţnjiće (segmentirani granulociti), a u mlaĊim stanicama je nepodijeljena
(nesegmentirani granulociti). Prema boji zrnaca u citoplazmi granulociti se dijele na:
neutrofilne – ima ih oko 60%, neobojeni su, sitni te veoma pokretni. Sadrţavaju

niz enzima koji sudjeluju u razgradnji fagocitiranih tvari kao npr. amilaza, katalaza,
nukleaza...
 eozinofilni – ima ih 2 – 4%, crvene su boje, pravilni i okrugli. Manje su pokretni od
neutrofila. Sadrţavaju histamin te sudjeluju u alergijskim reakcijama.
 bazofilni – ima ih do 5%, modra zrnca, nejednake veliĉine. U zrncima je pohranjena tvar
koju nazivamo heparin te ona spreĉava proces zgrušavanja krvi u krvotoku.
 Limfociti – ima ih oko 30%. Promjer im je 8 – 12 mikrometara. Imaju veliku okruglu
jezgru i oskudnu citoplazmu. I oni su pokretne stanice. Funkcija limfocita je stvaranje
globulina, a imaju i vaţnu ulogu u imunološkoj obrani organizma jer su im antitijela
preteţno gama-globulini. Stvaranje i propadanje limfocita je veoma brzo, te se ĉitava
populacija moţe izmijeniti u roku 24 sata.
 Monociti – ima ih oko 6%. Promjer im je 10 – 24 mikrometra, te imaju veliku, većinom
reţnjastu jezgru, bubreţasta oblika. Oni su takoĊer pokretne stanice, a glavna funkcija im
je fagocitoza.
Ţivotni vijek leukocita je razliĉit. Neki leukociti koji nastaju u koštanoj srţi ostaju tamo
pohranjeni dok za njima ne nastane potreba. Npr. granulociti nakon što dospiju u krv ţive još
oko 5 dana. Glavna zadaća leukocita je obrana organizma od stranih, opasnih napadaĉa. To su
prvenstveno mikroorganizmi, ali i mnoge otrovne tvari.

Trombociti

Trombociti su krvne ploĉice tj. malena, bezbojna tjelešca bez jezgre. U litri krvi ih ima od 250
– 300 × 109. Nastaju u koštanoj moţdini iz dijelova megakariocita (stanice s velikom
jezgrom). Vrlo brzo se raspadaju, te im ţivot traje razmjerno kratko, 4 – 8 dana.
Imaju veoma vaţnu ulogu u procesu zgrušavanja krvi jer je odrţavanje krvi u tekućem stanju
unutar krvotoka i zaustavljanje krvarenja pri oštećenju krvnih ţila (hemostaza) vaţan je
mehanizam za oĉuvanje stalnih uvjeta u kojima funkcionira organizam. Ako se ţila ozlijedi ili
rastrgne, treba zaustaviti krvarenje, a zaustavljanje se postiţe pomoću nekoliko mehanizama:

43
 Spazam (stezanje ili kontrakcija) ţile – stijenka ţile se kontrahira (skupi, stegne)
odmah pošto se ţila presijeĉe ili rastrgne te se time trenutaĉno smanji otjecanje krvi kroz
ozljedu ţile. Što je ţila više ozlijeĊena, to je veći spazam, što znaĉi da prerezaa ţila
obiĉno mnogo više krvari nego ţila oštećena trganjem. Takav lokalni ţilni spazam moţe
trajati 20 minuta do pola sata dok se za to vrijeme odigrava proces zaĉepljenja ţile
trombocitima i proces zgrušavanja krvi.
 Stvaranje trombocitnog čepa – to je pokušaj da se trombocitima zaĉepi ozljeda na
krvnoj ţili. Naime, trombociti bitno promijene svoja svojstva kada doĊu u dodir s
površinom koja se moţe ovlaţiti, kao što su kolagene niti u stjenci ţile. Poĉinju bubriti,
poprime nepravilne oblike s brojnim izdancima koji strše s njihovih površina, postaju
ljepljivi pa prianjaju na kolagene niti te luĉe velike koliĉine ADP-a. ADP djeluje na
okolne trombocite te ih aktivira te ti novi trombociti zbog ljepljivosti adheriraju
(prianjaju) na one trombocite koji su prvi bili aktivirani. Tako se na mjestu svake pukotine
ogoljeli kolagen izaziva zatvoreni krug aktiviranja sve većeg i većeg broja trombocita te
se oni nagomilavaju i stvaraju trombocitni ĉep.
 Stvaranje krvnog ugruška – poĉinje za 15 do 20 sekundi ako je oštećenje stijenke
ţile opseţno, a za jednu do dvije minute ako je oštećenje maleno. Taj proces stvaranja
krvnog ugruška zapoĉinju aktivacijske tvari iz oštećene ţilne stijenke i iz trombocita,
te proteini iz krvi koji adheriraju na kolagen oštećene ţilne stijenke. Za tri do šest minuta
nakon ozljede ţile, ugrušak ispuni cijeli prerezan ili razderan kraj ţile. Nakon 20 minuta
do jednog sata ugrušak se retrahira(potisne natrag) te se ţila još više zatvori.
 Koagulacija krvi – zgrušavanje se zbiva u tri stadija:
Prvo, nakon prekidanja ţile ili oštećenja same krvi stvara se tvar nazvana aktivator
protrombina. Drugo, aktivator protrombina katalizira pretvorbu protrombina u trombin. Treće,
trombin djeluje kao enzim pri pretvorbi fibrinogena u fibrinske niti koje upliću u svoju mreţu
eritrocite i plazmu te se tako stvara krvni ugrušak.

44
 RESPIRATORNI SISTEM
Respiratorni sistem je skup organa koji vrše razmjenu gasova u organizmu pri disanju.
Centralni organ u kojem se vrši razmjena su pluća (pulmones). Ostali organi dovode zrak do
pluća i nazivaju se vazdušni puteve, a dijele se na Gornje dišne puteve i donje dišne puteve.

GORNJI DIŠNI PUTEVI

Nos (Nasus)

Nos (nasus) dijeli se na: vanjski (nasus externus) i unutrašnji nos (nasus internus). (Slika 51)

Vanjski nos naziva se još i piramida nosa i zauzima centralno mjesto na licu. Nosna
piramida posjeduje skelet i pokrov. Skelet grade nosne kosti u gornjem dijelu i nosna
hrskavica u donjem. Pokrov ĉini koţa sa potkoţnim tkivom i rudimentarnim mišićima. Korjen
nosa je mjesto gdje nos preĉazi u liniju ĉela. Baza nosa je okrenuta prema gornoj usni. Na
bazi se nalaze dva otvora (nares). Vrh nosa je njegov prednji donji i najistureniji dio.

S obzirom na vanjski izgled , razlikju se nekoliko karakteristiĉnih tipova nosa. Grĉki nos-
korjen nosa direktno prelazi u liniju ĉela. Rimski nos- korjen nosa ne prelazi direktno u liniju
ĉela, nego se tu nalazi udubljenje. Nordijski nos- brid nosa je lako konveksan.

Slika 51. Vanjski izgled nosa

Unutrašnji nos (cavum nasi) je šupljina koja je nosnom pregradom (septum nasi)
podjeljena u dva dijela. U unutrašnjem nosu razlikuju se: krov, koga ĉini baza lobanje; pod
koga ĉini nepce ; unutrašnja medijalna strana koju ĉini nosna pregrada; i vanjska – lateralna
strana koju ĉini maxilla. Na vanjskom zidu nalaze se nosne školjke: gornja, srednja i donja.
IzmeĊu svake školjke i vanjskog zida nosa nalaze se nosni hodnici (meatus nasi). U donji
nosni hodnik otvara se suzni kanal, u srednji nosni hodnik otvaraju se sinusi (šupljine) gornje
vilice, ĉeone i etmoidalne kosti, a u gornji nosni hodnik otvaraju se etmoidalne ćelije i sinus
svenoidalne kosti. Unutrašnji otvori nosnih šupljina nazivaju se hoane (choanae) i povezuju
šupljine nosa sa gornjim spratom ţdrijela (epipharyngs). (Slika 52)

45
 Slika 52. Nosna šupljina Slika 53. Mirisni receptori u nosu

Paranazalni sinusi

Paranazalni sinusi su pneumatske šupljine (vazduhom ispunjene) u liĉnim kostima glave

koji komiuniciraju sa nosnom šupljinom preko otvora. Na svakoj strani nalazi se po jedan
maksilarni, frontalni i ethmoidalni sinus, a neparan je jedino svenoidalni koji se nalazi u tijelu
klinaste kosti na bazi lobanje. Ove šupljine su presvuĉene tankom sluznicom. Paranazalni
sinusi dolaze u bliski odnos sa orbitom, optiĉkim nervom, prednjom i srednjom lobanjskom
jamom, hipofizom itd. Ovo je znaĉajno jer se upalni proces moţe sa sinusa proširiti na ove
strukture i izazvati teške komplikacije. (Slika 54)

Imenuju se prema kostima u kojima su locirane, stoga imamo:

 Frontalni sinus, sinus frontalis;
 Etmoidne šupljine, cellulae ethmoidales;
 Sfenoidni sinus, sinus sphenoidalis;
 Maksilarni sinus, sinus maxillaris.

46
 Slika 54. Paranazalni sinusi

Funkcija nosa i sinusa je višestruka:

- respiratorna: prolazak vazduha prikom udisaja i izdisaja

- zaštitna: ĉišćenje, zagrijavanje i vlaţenje vazduha
- mirisna: prenošenje mirisa do centra u mozgu
- reflektorna: preko posebnih refleksnih veza nos utiĉe na rad srca i pluća
- fonatorna: nosne šupljine utiĉu na zvuĉnost i boju glasa što najbolje vidimo kod
nahlade, kada se zbog zatvaranja nosnih šupljina glas izmjeni i postaje unjkav
(nazalan)

Grkljan (Larinks)

Larinks (grkljan) smješten je u gornjem dijelu dišnog puta, izmeĊu dušnika i korijena
jezika, u gornjem i anteriornom dijelu vrata, gdje na površinskoj anatomiji predstavlja
znaĉajan dio u središnjoj liniji. Grkljan tvori donji dio anteriornog zida farinksa na straţnjoj
strani prekriven je mukoznim slojem te šupljine, a na svakoj njegovoj strani leţe velike krvne
ţile vrata. Njegov vertikalni poloţaj odgovara ĉetvrtom, petom i šestom cervikalnom
kralješku. (Slika 55)

47
 Slika55. Poloţaj laringsa u tijelu

Larigs je širok u svom gornjem dijelu, gdje se predstavlja u obliku trokutaste kutije
spljoštene sa straţnje strane i sa lateralne strana, te omeĊen sprijeda istaknutim vertikalnim
grebenom. Ispod je uzak i cilindriĉan. Sastoji se od hrskavica koje su meĊusobno povezane
ligamentima, a pomiĉu ih brojni mišići. Iznutra je obloţen mukoznom membranom koja se
nastavlja na onu farinksa.

U grkljanu se stvara zvuk, te je mjesto gdje se upravlja visinom zvuka i glasnoćom.

Hrskavice larinksa (lat. cartilagines laryngis) (Slika 56)

 Tiroidna hrskavica (cartilago thyreoidea) najveća je hrskavica grkljana. Sastoji se od

dvije laminae ĉija su dva anteriorna ruba spojena u središnjoj liniji vrata, te tvore
potkoţnu izboĉinu nazvanu Adamova jabuĉica.
 Krikoidna hrskavica (lat. cartilago cricoidea) je manja, ali deblja i jaĉa nego tiroidna
hrskavica, te tvori niţi i posteriorni dio zida grkljana
 Aritenoidne hrskavice (cartilagines arytaenoideae) su parne hrskavice smještene na
gornjem rubu lamine krikoidne hrskavice, sa straţnje strane grkljana. Obje su
piramidnog oblika i imaju tri površine, bazu i vrh.

48
  Kornikulatne hrskavice (cartilagines corniculatae; Santorinijeve hrskavice) su dva
mala stoţasta ĉvora koja se sastoje od ţute elastiĉne hrskavice, uzglobljuju se s
aritenoidnim hrskavicama te ih tako produţuju prema natrag i medijalno. Smještene su
u posteriornim dijelovima ariepiglotiĉnih nabora mukozne membrane, i nekad su
slijepljene s aritenoidnim hrskavicama.
 Kuneiformne hrskavice (cartilagines cuneiformes; Wrisbergove hrskavice) su dva
mala izduţena dijela ţute elastiĉne hrskavice smještene sa svake strane, u
ariepiglotiĉnim naborima, s kojih polaze bjelkaste elevacije površine mukozne
membrane, toĉno ispred aritenoidnih hrskavica.
 Epiglotis (cartilago eppiglottica) je tanka ploĉica fibrohrskavice ţućkaste boje, oblika
lista, koja se projicira koso prema gore iza korijena jezika, ispred ulaza u larinks.
Slobodni kraj je širok i zaobljen; kraj koji se hvata je dugaĉak, uzak i povezan
tiroepiglotiĉnim ligamentom za kut koji tvore dvije lamine tiroidne hrskavice.

Slika 56. Hrskavice laringsa

Unutrašnjost larinksa

Šupljina larinksa (cavum laryngis) širi se od laringealnog ulaza do donjeg ruba krikoidne
hrskavice gdje zapoĉinje dušnik. Podijeljen je na dva dijela vokalnim naborima, meĊu kojima
je uska trokutasta pukotina (fissura) - rima glottidis. Dio grkljana iznad vokalnih nabora
naziva se vestibul - širok je i trokutast oblikom
Ulaz u larinks je trokutasti otvor, širok sprijeda i uzak straga, te se spušta koso prema dolje i
unatrag. Ograniĉen je naprijed epiglotisom; straga vrhovima aritenoidnih hrskavica, (Slika
57)

Ventrikularni nabori (plicae ventriculares, lažne glasnice) su dva debela nabora sluznice,
od kojih svaki obavije uski snop vezivnog tkiva, ventrikularni ligament koji se hvata ispred

49
kuta tiroidne hrskavice odmah ispod hvatišta epiglotisa, i iza do anterolateralne površine
aritenoidne hrskavice, kratka udaljenost od vokalnog nastavka. Donji rub ovog ligamenta,
obavijen mukoznom membranom, tvori mjeseĉasti rub koji ĉini gornju granicu ventrikula
larinksa.

Vokalni nabori (plicae vocales, inferiorne ili prave glasnice) brinu se za nastanak zvukova i
obavijaju dva jaka snopa nazvana vokalni ligamenti (ligamenta vocales). Svaki ligament
sastoji se od snopa ţutog elastiĉnog tkiva koje se sprijeda hvata za kut tiroidne hrskavice, a
straga za vokalne nastavke aritenoidne hrskavice.

Slika 57. Cavum laringis

Dušik (Trachea)

Trachea (dušik) Poĉevši od grkljana, stijenke zraĉnog puta su obloţene prstenovima u

obliku potkove ili slova C, te saĉinjeni od hijaline hrskavice. Dio zraĉnog puta ispod grkljana
saĉinjen je u obliku traheobronhalnog stabla. Dušnik, koji se nalazi u gornjem medijastinumu,
predstavlja trup toga stabla. Njegova bifurkacija se nalazi u razini transverzalne torakalne
ravnine (ili sternalnog kuta), gdje se dijeli u glavne (primarne) bronhe, jedan za svako plućno
krilo, prolazeći inferolateralno te dolazi do plućnog hiluma na svakoj strani,hilum pulmonis.
(Slika 58)

50
 Slika 58. Dušik sa bronhima

Desni primarni bronh je širi, kraći i proteţe se više vertikalno nego lijevi, na ulazu u
hilum pluća.
Lijevi primarni bronh prolazi inferolateralno, inferiorno u odnosu na luk aorte i
anteriorno spram jednjaka i torakalne aorte, pri ulaţenju u hilum pluća.

Unutar pluća bronhi se granaju na poznati naĉin formiranja korjenova traheobronhalnog

stabla, ĉineći poĉetni dio svakog pluća (saĉinjen i od grana plućnih arterija i vena, uz bronhe).
Svaki primarni bronh se dijeli u lobarne (sekundarne) bronhe, po dva na lijevoj i tri na desnoj
strani tijela. Sekundarni bronhi opskrbljuju pojedini odgovarajući segment pluća. Svaki
sekundarni (lobarni) bronh se dijeli u nekoliko segmentalnih (tercijarnih), koji opskrbljuju
bronhopulmonarne segmente.
Obiĉno 18-20 brojni (10 u desnom pluću; 8-10 u lijevom pluću, ovisno o kombinirajućim
segmentima). Dalje od izravnih ogranaka lobarnih bronha, tj. dalje od segmentalnih bronha,
se nastavljaju 20 do 25 primjeraka ogranaka koji se na kraju razvijaju do terminalnih
bronhiola. Svaki terminalni bronhiol je osnova nekoliko razvojnih podjedinica respiratornih
bronhiola, a svaki respiratorni bronhiol pruţa 2-11 alveolarnih kanalića, od kojih svaki daje 5-
6 alveolarnih vrećica isprugane sa alveolima. Pulmonarni alveol je osnovna funkcionalna
jedinica izmjene plinova u plućima. Novi alveoli se nastavljaju razvijati do oko osme godine
ţivota, kada je razvijeno oko 300 milijuna alveola.

51
Pluća (pulmones)
Pluća (pulmones) su vitalni organ respiracije. Njihova glavna funkcija je oksigenacija
krvi, donoseći udahnuti zrak u bliski dodir s venskom krvlju u plućnim kapilarama. Iako kod
kadavera pluća mogu biti stisnuta, ĉvrsta ili tvrda na dodir i bezbojna izgledom, zdrava pluća
kod ţivih ljudi su nomalno lagana, mekana, spuţvasta i u potpunosti zauzimaju plućne
šupljine. Dva plućna krila razdvojena su medijastinumom, za koji se hvataju korijenom
pluća, toĉnije, bronhima i pridruţenim bronhalim krvnim ţilama, pulmonarnim arterijama,
superiornim i inferiornim plućnim venama, plućnim ţivĉanim pleksusom (simpatiĉka,
parasimpatiĉka i visceralna aferentna vlakna) i limfnim ţilama. (Slika 59) Ako se korijen
pluća presjeĉe prije (medijalno od) grananja primarnog bronha i plućne arterije, vidi se da je u
hilusu raspored ovakav:
 A. pulmonalis, najsuperiornije i lijevo (na desnoj strani najviše moţe biti smješten
superiorni lobarni bronhiol)
 Superiorne i inferiorne v. pulmonales, najanteriornije i najinferiornije
 Bronhi, uz i pribliţno u sredini posteriorne granice, s bronhalim krvnim ţilama koje ih
neposredno okruţuju (obiĉno posteriorno).

Slika 59. Pluća

Medijalno od hilusa, korijen je zatvoren unutar podruĉja izmeĊu parietalnog i visceralnog

sloja pleure ili mezopneumoniuma (mezenterij pluća). Hilus pluća je podruĉje na medijalnoj
površini svakog plućnog krila, na mjestu gdje strukture koje tvore korijen ulaze i izlaze iz
pluća. Desno plućno krilo ima tri reţnja, dok lijevo ima dva. Desno plućno krilo je teţe nego
lijevo, ali je kraće i šire jer je desna kupola dijafragme viša te su srce i perikard zakrenuti više
ulijevo. Anteriorna granica desnog plućnog krila je relativno ravna, dok ova granica kod
lijevog plućnog krila ima duboki kardijalni usjek, što je direktna posljedica otklona vrha srca
u lijevu stranu. Svako plućno krilo ima:
 Vrh, tupi gornji kraj plućno krila koje uzlazi iznad nivoa prvog rebra u korijen vrata i
prekriven je cervikalnom pleurom
 Tri površine (kostalnu, medijastinalnu i dijafragmatsku)
 Tri ruba (anteriorni, inferiorni i posteriorni).

52
 Kostalna površina pluća je velika, glatka i konveksna. Kostalna pleura je razdvaja od
rebara, rebrenih hrkavica i unutrašnjih rebrenih mišića. Posteriorni dio kostalne površine
povezan je s tijelima torakalnih kraljeţaka i nekada se naziva vertebralnim dijelom kostalne
površine.

Medijastinalna površina pluća je konkavna zbog toga što je povezana sa središnjim

medijastinumom, koji sadrţi perikard i srce. Na medijastinalnoj površini nalazi se hilus i stoga
prima korijen pluća, oko kojega pleura tvori pleuralni 'rukav'.

Dijafragmatska površina pluća, koja je takoĊer konkavna, tvori bazu pluća poloţenu na
kupolama dijafragme. Konkavitet je dublji na desnom plućnom krilu zbog višeg poloţaja
desne kupole ošita poloţenog iznad jetre. Lateralno i posteriorno, dijafragmatska površina
ograniĉena je tankim, oštrim rubom (donjom granicom) koja se projicira u recessus
costodiaphragmaticus pleure.

Anteriorni rub pluća je na mjestu gdje se sastaju kostalna i medijastinalna površina

anteriorno i preklapaju srce; kardijalni usjek udubljuje ovaj rub kod lijevog plućnog krila.
Donji rub pluća prati dijafragmatsku površinu pluća i odvaja je od kostalne i medijastinalne
površine. Posteriorni rub pluća je na mjestu gdje se kostalna i medijastinalna površina sastaju
posteriorno; široka je i zaokruţena te leţi u šupljini na strani torakalne regije kraljeţnice.
(Slika 60)

53
Slika 60. Medialna strana desnog i lijevog pluća sa Hilusima

Slika 61. Alveolarna vreća

54
Dijafragma

Dijafragma ili ošit je kupolasti orga, mišićnovezina membrana koja razdvaja torakalnu i
abdominalnu šupljinu. Konveksna je na superiornoj površini koja gleda na torakalnu šupljinu,
a konkavna na abdominalnoj strani. Ošit je glavni mišić inspiracije (zapravo, cjelokupnog
disanja, s obzirom na to da je izdisanje uglavnom pasivno - stoga funkcionalno spada u dišni
sustav). Spušta se tijekom udisaja; no, miĉe se samo centralni dio jer se njezina periferija
hvata za donju granicu torakalnog 'kaveza' i gornje lumbalne kralješke. Perikard, koji
sadrţi srce, poloţen je na centralnom dijelu dijafragme i lagano je pritišće. Dijafragma zavija
superiorno u desni i lijevi luk, normalno je desni viši nego lijevi zbog prisutnosti jetre.
Tijekom izdisanja, desni vrh dosegne razinu petog rebra, a lijevi se penje do petog
interkostalnog prostora. (Slika 62).

Slika 62. Diafragma

55
 GLANDULAE SINE DUCTIBUS

Endokrini sustav je sustav ţlijezda s unutarnjim luĉenjem, a proizvodi njihovog luĉenja

zovu se hormoni. Osim klasiĉnih endokrinih ţlijezda mnoge stanice, tkiva (primjericemasno
tkivo) i organi (primjerice bubrezi) takoĊer proizvode hormone i vaţan su dio endokrinog
sustava.
Hormoni po hemijskom sastavu mogu biti:

 peptidi i proteini
 steroidi
 prostaglandini
 amini
Oni su zasluţni za regulaciju raznih fizioloških procesa poput metabolizma, rasta i
razvoja, a djeluju i na raspoloţenje (npr.: stres).
Primjeri endokrinih ţlijezde su hipofiza, štitna ţlijezda i nadbubreţna ţlijezda. Za razliku
od njih, tipiĉne egzokrine ţlijezde su ţlijezde slinovnice, znojne ţlijezde i ţlijezde u
probavnom sustavu. Gušteraĉa je primjer endokrine i egzokrine ţlijezde.

Endokrini sustav je signalni informativni sustav sliĉan ţivĉanom sustavu. Dok ţivĉani
sustav koristi ţivce za upravljanje informacijama, endokrini sustav koristi krvne ţile kao
informacijske kanale. Ţlijezde u raznim dijelovima tijela u krvotok otpuštaju specifiĉne
kemijske spojeve zvane hormoni koji potom reguliraju razne funkcije u organizmu. Hormoni
se otpuštaju direktno u lokalnu krvnu ţilu i potom putuju krvotokom i djeluju toĉno na onaj
organ ili funkciju za koju su namijenjeni, odnosno onaj koji ima receptore za odreĊeni
hormon. To je klasiĉno endokrino djelovanje hormona.
Cilj djelovanja hormona takoĊer moţe biti i stanica koja ga luĉi (autokrino djelovanje) ili
stanice u neposrednoj blizini (parakrino djelovanje).
Neke ţlijezde meĊusobno su povezane i djeluju jedna preko druge mehanizmom povratne
sprege poput primjerice hipotalamusa, hipofize i nadbubreţne ţlijezde.

Hipofiza

Adenohipofiza (prednji reţanj):

Adrenokortikotropni hormon (ACTH) - potiĉe luĉenje glukokortikoidnih hormona

nadbubreţne ţlijezde.

Tireotropni hormon (TSH) - potiĉe luĉenje hormona štitne ţlijezde.

Folikulostimuliraajući hormon (FSH) - potiĉe sazrijevanje folikula u jajnicima.

Prolaktin (PL ili LTH) - potiĉe proizvodnji proteina mlijeka u mlijeĉnim ţlijezdama.

56
Hormon rasta (GH) - potiĉe proizvodnju proteina i rast tkiva.

Luteinizirajući hormon (LH) - regulira sazrijevanje folikula, luĉenje estrogena i progesterona,

ovulaciju, nastanak ţutog tijela, u muškaraca luĉenje androgenih hormona.

Pars intermedia (srednji reţanj) (samo u ţivotinja):

Hormon stimulacije melanocita (MSH) (Intermedin) - potiĉe prozvodnju melanina u

melanocitima (boja koţe).

Neurohipofiza (straţnji reţanj):

Antidiuretiĉki hormon (ADH) (ili Vazopresin) - povećava reapsorpciju vode u bubrezima.

Oksitocin - izaziva kontrakcije glatkih mišića u maternici za vrijeme poroda i u dojkama pri
dojenju.

Slika 63. Ţlijezde sa unutrašnjim luĉenjem

1. Epifiza; 2. Hipofiza; 3. Štitna ţlijezda; 4. Timus; 5. Nadbubreţne ţlijezde; 6. Gušteraĉa; 7. Ovarium;
8. Testis

57
 Epifiza (Pinealna žlijezda):

(Melatonin) - regulira cirkadijalni ritam (prilagodbu organizma na izmjene dana i noći).

Štitna žlijezda:

Tiroksin (T4) - ubrzava metabolizam, povećava toplinu, potiĉe rast i razvoj.

Trijodtironin (T3)

Kalcitonin (Tireokalcitonin) - smanjuje otpuštanje kalcija iz kostiju i pojaĉava luĉenje fosfata

i kalcija urinom.

Doštitne žlijezde:

Hormon doštitne ţlijezde (Parathormon) (PTH) - potiĉe otpuštanje kalcija iz kostiju, povećava
apsorpciju kalcija i smanjuje njegove izluĉivanje.

Gušterača (endokrini dio gušterače):

Glukagon - potiĉe razgradnju glikogena u jetri i otpuštanje glukoze u krv.

Inzulin - pojaĉava ulazak glukoze u stanice, posebno kod jetre i mišića

Nadbubrežne žlijezde:

Srž nadbubrežne žlijezde - glavni uĉinci: porast krvnog tlaka, ubrzanja rada srca, širenje
dišnih putova, pojaĉani metabolizam glukoze, usporavanje probave.

Adrenalin

Noradrenalin

Kora nadbubrežne žlijezde:

Mineralokortikoidni hormoni (U prvom sloju)

Aldosteron - potiĉu apsorpciju natrijevih iona u bubrezima.

Glukokortikoidni hormoni (kortikosteroidi) (U drugom sloju) - sudjeluju u prometu glukoze i

koĉe upalne reakcije.

58
Kortizol - potiĉe stvaranje glukoze iz aminokiselina i glikogena u jetri, koĉi obrambene
reakcije i upale u tkivima.

Kortizon

Kortikosteron

Androgeni (U trećem sloju) - muški spolni hormoni koje luĉi nadbubreţna ţlijezda muškaraca
i ţena.

Spolne žlijezde:

Estrogen - potiĉe razvoj jajašca i djeluje na endometrij maternice.

Progesteron - odrţava cikliĉke promjene endometrija maternice.

Testosteron - potiĉe razvoj spermija.

59