სახელწიფო შესყიდვების პოლიტიკა

I თემა. სახელმწიფო შესყიდვების არსი და მისი განვითარების ეტაპები

I.I სახელმწიფო შესყიდვების არსი

მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრიდან, საზოგადოებრივი მოთხოვნილების

დასაკმაყოფილებლად გაწეულმა სახელმწიფო ხარჯების მოცულობამ მკვეთრად იმატა.
დღის წესრიგში ამ სფეროში საერთაშორისო სტანდარტებისა და მარეგულირებელი
წესების შემუშვება. საფუძველი დაედო ტარიფებისა და ვაჭრობის შესახებ შეთანხმებას,
რომელშიც მკაფიოდ განსაზღვრული არ იყო სახელმწიფო შესყიდვების რეგულაციები.
მოგვიანებით, ვაჭრობის მსოფლიო ორგანიზაციამ (WTO) შეიმუშავა და 1996 წლიდან
აამოქმედა შესაბამისი მარეგულირებელი წესები.

სახელმწიფო შესყიდვების მარეგულრებელი კანონდმებლობა არის შუამავალი

სახელმწიფო სექტორსა და კომერციულ ბაზარს(კერძო სექტორს) შორის, სახელმწიფო
მიისწრაფვის, რომ მას ჰქონდეს გაწეული სახსრების ღირებულების შესაბამისი
მომსახურება საჯარო ხარჯების კუთხით. სახელმწიფო შესყიდვები აჩვენებს როგორ
გავლენას ახდენს იგი კერძო სექტორზე და მის განვითარებაზე. სახელმწიფო შესყიდვები
რეგულირების სისტემა EBRD ის ექპერტთა აზრით მნიშვნელოვან და ამასთან სენსიტიურ
საკითხს წარმოადგენს, რადგან ის დიდ გავლენას ახდენს კერძო სექტორის ბიზნეს
შესაძლებლობების გამოვლინებაზე, განსაკუთრბით მცირე და საშუალო მეწარმეების
შემთხვევაში.
საქართველოში დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ მიმდინარე ეკონომიკური
რეფორმის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიმართულება იყო - სახელმწიფო შესყიდვების
სისტემის რეფორმირება. რეფორმირების პროცესმა საქართველო დაახლოვა შესყიდვების
საეთაშორისო სტანდარტებთან. ამ მიზნით, შეიქმნა სახელმწიფო შესყიდვების
მარეგულირებელი საკანონმდებლო ბაზა და მისი პრინციპები ამოქმედდა პრაქტიკაში.
საქართველოშიც სახელმწიფო შესყიდვების სისტემის რეფორმირება მსოფლიო ბანკის,
გაერთიანებული ერების ორგანიზაციისა და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების
მხარდაჭერით განხორციელდა.

სახემწიფო შესყიდვები ხორციელდება „სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“

საქართველოს კანონზე დაყრდნობით. აღნიშნული კანონი ადგენს სახელმწიფო
შესყიდვების სამართველბრივ, ეკონომიკურ და ორგანიზაციულ ასპექტებს.
აღნიშნული კანონის მიზანს წარმოადგენს:
 სახელმწიფო შესყიდვებისათვის განკუთვნილი ფულადი სახსრების
რაციონალური ხარჯვის უზრუნველყოფა;
 სახელმწიფო საჭიროებისათვის აუცილებელი საქონლის წარმოების,
მომსახურების გაწევისა და სამშენებლო სამუშაოს შესრულების სფეროში
ჯანსაღი კონკურენციის განვითარება;
 სახელმწიფო შესყიდვების განხორციელებისას შესყიდვების მონაწილეთა
მიმართ პროპორციული, არადისკრიმინაციული მიდგომისა და
1
 სახელწიფო შესყიდვების პოლიტიკა

თანასწორი მოპყრობის უზრუნველყოფა;

 სახელმწიფო შესყიდვების საჯაროობის უზრუნველყოფა;
 სახელმწიფო შესყიდვების ერთიანი ელექტრონული სისტემის შექმნა და
მის მიმართ საზოგადოების ნდობის ჩამოყალიბება.
„სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“ კანონის მოქმედება ვრცელდება ყველა სახის
სახემწიფო შესყიდვებზე, გარდა იმ შესყიდვებისა, რომელსაც სპეციალურად ადგენს
კანონი „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“.
ასევე „სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“ კანონის პირველი მუხლის მეორე პუნქტი
აკეთებს ჩამონათვალს, თუ რა სახის სახელმწიფო შესყიდვებზე არ ვრცელდება
აღნიშნული კანონი.
კანონით დადგენილი წესები ვრცელდება ყველა სახის სახელმწიფო შესყიდვაზე,
გარდა:
 „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრულ
სახელმწიფო საიდუმლოებასთან დაკავშირებული სახელმწიფო შესყიდვებისა,
აგრეთვე პროდუქტის უსაფრთხოებისა და თავისუფალი მიმოქცევის კოდექსის
191 მუხლითა და „ენერგოეტიკეტირების შესახებ“ საქართველოს კანონით
გათვალისწინებული შემთხვევებისა.
 „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრულ
სახელმწიფო საიდუმლოებასთან დაკავშირებული სახელმწიფო შესყიდვების
ობიექტების ნუსხას და შესყიდვების განხორციელების წესს ამტკიცებს
საქართველოს მთავრობა.
 „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის
შესაბამისად საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ ფულად-საკრედიტო და
სავალუტო პოლიტიკის განხორციელებასთან და ნაღდი ფულით ქვეყნის
ეკონომიკის უზრუნველყოფასთან დაკავშირებულ სახელმწიფო შესყიდვებზე,
აგრეთვე საქართველოს ეროვნული ბანკის ანგარიშგების გარე აუდიტის
განსახორციელებლად აუდიტორული ფირმის მომსახურების სახელმწიფო
შესყიდვაზე. საქართველოს ეროვნული ბანკის საბჭოს მიერ დამტკიცებული
ადმინისტრაციული და კაპიტალური ხარჯების ბიუჯეტიდან გამომდინარე
შესყიდვები, გარდა არამატერიალურ აქტივებთან, ოქროს ზოდებთან,
საკოლექციო ან/და სხვა საჭიროებისათვის განკუთვნილ ლარის ბანკნოტებსა და
მონეტებთან, აგრეთვე ლარის ბანკნოტებისა და მონეტების
რეპროდუცირებასთან დაკავშირებული სახელმწიფო შესყიდვებისა,
რეგულირდება ამ კანონით;
 იმ საჯარო სამართლის იურიდიული პირების სახსრებით განსახორციელებელ
სახელმწიფო შესყიდვებზე, რომლებიც საქართველოს კანონმდებლობით
ითვლებიან რელიგიურ ორგანიზაციებად;
 ელექტროენერგიის, გარანტირებული სიმძლავრის, ბუნებრივი გაზისა და
წყალმომარაგების სახელმწიფო შესყიდვებზე;
 საზღვარგარეთ საქართველოს დიპლომატიური წარმომადგენლობისა და
საკონსულო დაწესებულებისთვის, თავდაცვის ატაშესთვის, საქართველოს

2
 სახელწიფო შესყიდვების პოლიტიკა

თავდაცვისა და შინაგან საქმეთა სამინისტროების, საქართველოს სახელმწიფო

უსაფრთხოების სამსახურისა და საქართველოს პროკურატურის
წარმომადგენლებისთვის განხორციელებულ ავტოსატრანსპორტო
საშუალებების სახელმწიფო შესყიდვებზე;
 საქართველოს პრეზიდენტის, საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის,
საქართველოს პრემიერმინისტრის, საქართველოს მინისტრის, საქართველოს
სახელმწიფო მინისტრის ან/და ქ. თბილისის მერის შეხვედრებისა და
ვიზიტების, საქართველოს პარლამენტში დელეგაციების მიღებისა და
საქართველოს პარლამენტის დელეგაციების საზღვარგარეთ ვიზიტების
ორგანიზების უზრუნველსაყოფად, საქართველოს საგარეო საქმეთა
სამინისტროში დელეგაციების მიღებისა და საქართველოს საგარეო საქმეთა
სამინისტროს დელეგაციების საზღვარგარეთ ვიზიტების ორგანიზების
უზრუნველსაყოფად, აგრეთვე საქართველოს პრეზიდენტის, საქართველოს
მთავრობისა და ქ. თბილისის მერიის სარეზერვო ფონდებიდან გამოყოფილი
თანხებით განსახორციელებელ სახელმწიფო შესყიდვებზე;
 საბიუჯეტო კლასიფიკაციის „საქონელი და მომსახურების“ მუხლით
გათვალისწინებულ ადმინისტრაციული ხელშეკრულებითა და შრომითი
ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირთა მომსახურების სახელმწიფო შესყიდვაზე,
აგრეთვე მივლინების დროს განსახორციელებელ სახელმწიფო შესყიდვაზე;
 საექსპერტო მომსახურების სახელმწიფო შესყიდვაზე, თუ აღნიშნული
მომსახურების შესყიდვა ხორციელდება საქართველოს სისხლის სამართლის
საპროცესო კოდექსის 144-ე–147-ე მუხლების შესაბამისად;
 უძრავი ქონების სახელმწიფო შესყიდვასთან, ასევე უძრავი ქონების
სარგებლობის უფლებით მიღებასთან დაკავშირებულ სახელმწიფო
შესყიდვებზე;
 ვაუჩერის გამოყენებით განათლების, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის
შესაბამისი მომსახურების/საქონლის დაფინანსებაზე, აგრეთვე ვაუჩერის
განაღდებისა და განაღდებასთან დაკავშირებულ ოპერაციებზე;
 შეხვედრების ჩასატარებლად შესაბამისი ფართობის დაქირავებასთან
დაკავშირებულ სახელმწიფო შესყიდვებზე;
 სოციალური რეკლამის მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით, მათ შორის,
ვებგვერდითა და სოციალური ქსელით, გავრცელებასთან დაკავშირებულ
სახელმწიფო შესყიდვებზე (გარდა ტელერადიოეთერის დროის შესყიდვასთან
დაკავშირებული სახელმწიფო შესყიდვისა, რომელიც ხორციელდება ამ კანონის
შესაბამისად, „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 661 მუხლის მე-2
პუნქტით განსაზღვრული პირობებით);
 საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საზოგადოებრივი მაუწყებლის მიერ
ტელე-, რადიო-, ასევე ვებგვერდისა და სოციალური ქსელისათვის
განკუთვნილი პროდუქციის (პროგრამა, გადაცემა, ფილმი, სპექტაკლი, სერიალი,
რეპორტაჟი, კულტურული ღონისძიება) ან/და მის შესაქმნელად საჭირო
მომსახურების სახელმწიფო შესყიდვაზე, აგრეთვე სატელიტური თანამგზავრის
საშუალებით ტელერადიოპროდუქციის გავრცელებასთან ან/და მის მიღებასთან
3
 სახელწიფო შესყიდვების პოლიტიკა

დაკავშირებული მომსახურების სახელმწიფო შესყიდვაზე (გარდა

ტელერადიოპროდუქციის შესაქმნელად ან/და მაუწყებლობისათვის საჭირო
საქონლისა და სამშენებლო სამუშაოს, აგრეთვე ამ ქვეპუნქტით
გაუთვალისწინებელი მომსახურების სახელმწიფო შესყიდვისა);
 სუვერენული საკრედიტო – სარეიტინგო მომსახურებისა და სახელმწიფო ფასიან
ქაღალდებთან დაკავშირებული საკრედიტო – სარეიტინგო მომსახურების
შესყიდვებზე, აგრეთვე აღნიშნული მომსახურების მიმწოდებლისათვის
საკრედიტო – სარეიტინგო მომსახურების თანმდევი ხარჯების ანაზღაურებაზე;
 „ლატარიების, აზარტული და მომგებიანი თამაშობების მოწყობის შესახებ“
საქართველოს კანონით გათვალისწინებული ლატარიის ორგანიზატორის ან
აგენტის მიერ ლატარიის ბილეთის შენახვის, სარეალიზაციო ან/და ლატარიის
ორგანიზატორის სარეკლამო საქონლის უსასყიდლო გავრცელებასთან
დაკავშირებული მომსახურების სახელმწიფო შესყიდვაზე;
 „ლატარიების, აზარტული და მომგებიანი თამაშობების მოწყობის შესახებ“
საქართველოს კანონით გათვალისწინებული ლატარიის ორგანიზატორის მიერ
აღნიშნულ საწარმოში სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული წილის მართვის
უფლების მქონე პირისაგან მომსახურების სახელმწიფო შესყიდვაზე;
 „ლატარიების, აზარტული და მომგებიანი თამაშობების მოწყობის შესახებ“
საქართველოს კანონით გათვალისწინებული ლატარიის ორგანიზატორის მიერ
ლატარიის ორგანიზებისათვის ან/და ჩატარებისათვის საჭირო ინფორმაციული
და ტექნოლოგიური მხარდაჭერის სახელმწიფო შესყიდვაზე;
 შპს „საქართველოს ფოსტის“ მიერ სავაჭრო ობიექტებიდან რეალიზაციის
მიზნით შეძენილი საქონლის სახელმწიფო შესყიდვაზე;
 შემსყიდველი ორგანიზაციის მიერ შპს „საქართველოს ფოსტისაგან“ საფოსტო და
საკურიერო მომსახურებების სახელმწიფო შესყიდვაზე;1(იხ. შენიშვნა
სქოლიოში)
 შემსყიდველი ორგანიზაციის მიერ საჯარო სამართლის იურიდიული პირის –
ლევან სამხარაულის სახელობის სასამართლო ექსპერტიზის ეროვნული ბიუროს
მომსახურების სახელმწიფო შესყიდვაზე;
 „საქართველოს მთავრობასა და ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობას
შორის განსაკუთრებით საშიში პათოგენების აღმოჩენის, ეპიდემიოლოგიური
ზედამხედველობის და რეაგირების ერთიანი ლაბორატორიული სისტემისა და
საქართველოს რიჩარდ ლუგარის სახელობის საზოგადოებრივი ჯანდაცვის
კვლევითი ცენტრის უზრუნველყოფასთან დაკავშირებული ხარჯებისა და
პასუხისმგებლობების გადაცემის შესახებ“ შეთანხმების შესაბამისად ერთიანი
ლაბორატორიული სისტემისათვის განკუთვნილ იმ საქონლის სახელმწიფო
შესყიდვებზე, რომლის ჩამონათვალიც განისაზღვრება საქართველოს
მთავრობის დადგენილებით;
 „საჯარო და კერძო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონით

1
შენიშვნა (პირველი მუხლის 3 1 პუნქტის „ს“ ქვეპუნქტი არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი. არაკონსტიტუციური
ნორმა ძალადაკარგულად იქნეს ცნობილი 2020 წლის 1 მაისიდან) . საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019
წლის 18 აპრილის გადაწყვეტილება №1/1/655 – ვებგვერდი, 23.04.2019წ.
4
 სახელწიფო შესყიდვების პოლიტიკა

გათვალისწინებული საჯარო და კერძო თანამშრომლობის პროექტის ფარგლებში

საქონლის, მომსახურებისა და სამშენებლო სამუშაოს სახელმწიფო შესყიდვებზე;
 საჯარო სამართლის იურიდიული პირის − საპენსიო სააგენტოს მიერ
საინვესტიციო პოლიტიკის განხორციელებასთან, აგრეთვე საპენსიო სააგენტოს
მიერ სპეციალიზებული დეპოზიტარის, აქტივების მმართველი კომპანიის და
საპენსიო სააგენტოს ანგარიშგების დამოუკიდებელი აუდიტორული შემოწმების
ჩასატარებლად აუდიტორული ფირმის მომსახურებასთან დაკავშირებულ
შესყიდვებზე.
 „საჯარო და კერძო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის
შესაბამისად კონტრაქტორის შერჩევა განხორციელდება ამ კანონით დადგენილი
სახელმწიფო შესყიდვის წესების საფუძველზე, იმ პირობით, რომ „საჯარო და
კერძო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად
კონტრაქტორის შერჩევის პროცესზე არ გავრცელდება ამ კანონის მე-9 მუხლის,
161 მუხლის 1 1, მე-2 და მე-7 პუნქტებისა და IV და V თავების მოქმედება.
 „საჯარო და კერძო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის
შესაბამისად კონტრაქტორის შერჩევის პროცესთან (შემდგომ – შერჩევის
პროცესი) დაკავშირებული დავა განიხილება ამ კანონის VI თავით დადგენილი
წესით.
 სახელმწიფო შესყიდვების განხორციელებისას შეიძლება გამოყენებულ იქნეს
მსოფლიო ბანკის, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის, ევროპის
რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის, აზიის განვითარების ბანკის,
გერმანიის რეკონსტრუქციის საკრედიტო ბანკის (KFW) და ევროპის
საინვესტიციო ბანკის (EIB) მიერ განსაზღვრული შესყიდვების პროცედურები,
თუ ეს ორგანიზაციები არიან შესყიდვების განხორციელებასთან
დაკავშირებული სამართალურთიერთობის მონაწილენი. იმ შემთხვევაში, თუ
აღნიშნული ორგანიზაციები არ არიან შესყიდვების განხორციელებასთან
დაკავშირებული სამართალურთიერთობის მონაწილენი, მათი, აგრეთვე სხვა
ორგანიზაციების შესყიდვების პროცედურები შესაძლებელია გამოყენებულ
იქნეს მხოლოდ საქართველოს მთავრობის განკარგულების საფუძველზე.

5
 სახელწიფო შესყიდვების პოლიტიკა

I.II სახელმწიფო შესყიდვების რეფორმა საქართველოში

სახელმწიფო შესყიდვების სისტემა ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს

თანამედროვე დასავლურ ფასეულობებზე დაფუძნებულ სახელმწიფოს ფუნქციონირებაში.
განსაკუთრებით აქტუალური გახდა ამ სისტემის შექმნა-ამოქმედება გარდამავალი ეკონომიკის
მქონე ქვეყნებში, მათ შორის საქართველოში.
XX საუკუნის მეორე ნახევრიდან, საზოგადოებრივი მოთხოვნილების
დასაკმაყოფილებლად გაწეულმა სახელმწიფო ხარჯების მოცულობამ მკვეთრად იმატა.
დღის წესრიგში ამ სფეროში საერთაშორისო სტანდარტებისა და მარეგულირებელი წესების
შემუშვება. საფუძველი დაედო ტარიფებისა და ვაჭრობის შესახებ შეთანხმებას, რომელშიც
მკაფიოდ განსაზღვრული არ იყო სახელმწიფო შესყიდვების რეგულაციები. მოგვიანებით,
ვაჭრობის მსოფლიო ორგანიზაციამ (WTO) შეიმუშავა და 1996 წლიდან აამოქმედა
შესაბამისი მარეგულირებელი წესები. მათი ძირითადი პრინციპებია :

 სახელმწიფო სახსრების რაციონალური დაგეგმვა და ხარჯვა;

 სახელმწიფო შესყიდვების პროცესის გამჭვირვალეობა;

 სახელმწიფო შესყიდვებში მონაწილე კერძო კომპანიებისათვის სამართლიანი

-კონკურენციის პირობების შექმნა.

პოსტსაბჭოურ საქართველოში სახელმწიფო შესყიდვების სისტემის რეფორმა

ამოქმედდა 1998 წლიდან; პირველად მიღებული იქნა კანონი სახელმწიფო შესყიდვების
შესახებ.
ამ კანონის აღსრულების მიზნით შეიქმნა საჯარო სამართლის იურიდიული პირი
(სსიპ) - სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტო.
„სახელმწიფო შეყიდვების რეფორმა“ ითვალისწინებდა ეფექტიანი ფინანსური მართვისა
და მთლიანობაში ეკონომიკაში საბაზრო პრინციპების დანერგვის გაძლიერებას. კანონის
მიზანს წარმოადგენდა სახელმწიფოს მონიტორინგის ქვეშ მოექცია საჯარო სექტორში
განხორციელებული შესყიდვები და ხელი შეეწყო ამ კუთხით ჯანსაღი,
კონკურენტუნარიანი და გამჭვირვალე სისტემის ჩამოყალიბებისათვის.
კანონის ამოქმედებას თან ახლდა პრობლემებიც, რომელთა დასაძლევად საჭირო გახდა
მასში ცვლილებების შეტანა:

პირველი, 2001 წელს კანონის საერთაშორისო ნორმებთან ჰარმონიზაციის მიზნით;

მეორე, სახელმწიფო შესყიდვების პოლიტიკის ინსტიტუციური სრულყოფის მიზნით

2005 წლიდან;

მესამე, სახელმწიფო შესყიდვების რეფორმის გატარების მესამე ეტაპი 2010 წლის 1

იანვრიდან დაიწყო. იგი ითვალისწინებდა: სახელმწიფო კონტრაქტების საჯაროობისა და
ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას; სახელმწიფო შესყიდვებში მიმწოდებლებისათვის
სამართლიანი კონკურენციის პირობების უზრუნველყოფას. ამ ეტაპზე განხორცილდა
ელექტრონული შესყიდვების დანერგვა-განვითარება და ევროკავშირთან ასოცირების
ხელშეკრულების ნაკისრი ვალდებულების იმპლემენტაცია. და ა.შ.

6
 სახელწიფო შესყიდვების პოლიტიკა

საკანონმდებლო ცვლილებები ითვალისწინებდა საზოგადოებაში სახელმწიფო

შესყიდვების პოლიტიკის მიმართ ნდობის ამაღლებას. ამ მიზნით გათვალისწინებული
იყო: შესყიდვების პროცედურების გამჭვირვალეობა; სახელმწიფო ფინანსების
რაციონალური ხარჯვის ხელშეწყობა; კონკურენტების მონაცემების ობიექტურად შეფასება;
სიახლეების დანერგვა; ევროკავშირის და სხვა მოწინავე ქვეყნების კანონმდებლობასთან
ეტაპობრივი ჰარმონიზაცია; დავების განხილვის ეფექტიანი და გამჭვირვალე მექანიზმის
შექმნა და სხვ.
მნიშვნელოვანია გავაანალიზოთ სისტემის ამოქმედების შედეგად არსებული ფაქტობრივი
მონაცემები.
სახელმწიფო შესყიდვებზე მიმართული ფინანსები მთლიანი სამამულო პროდუქტის
(GDP) და სახელმწიფო ბიუჯეტის დიდ ნაწილს შეადგენს.

დიაგრამა 1 . სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობა, (2014 წელი =100%)

როგორც გაანგარიშება ცხადყოფს, სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობა

ყოველწლიურად იზრდება და მან 2018 წელს 44%-ით მეტი შეადგინა 2014 წელთან
შედარებით.
ყოველწლიურად იზრდება სახელმწიფო შესყიდვების ელექრონულ სისტემაში
რეგისტრირებული მიმწოდებელთა რიცხოვნობა .

დიაგრამა 2. სახელმწიფო შესყიდვების ელექტრონულ სისტემაში

რეგისტრირებული მიმწოდებელთა რიცხოვნობა

7
 სახელწიფო შესყიდვების პოლიტიკა

როგორც დიაგრამიდან ირკვევა, სახელმწიფო შესყიდვების ელექტრონულ სისტემაში

რეგისტრირებულ მიმწოდებელთა რიცხოვნობა 2018 წელს , 2012 წელთან შედარებით,
თითქმის 4 ჯერ გაიზარდა.
ელექტრონული სისტემის გამოყენებით, ელექტრონული ტენდერების დინამიკა,
წლების მიხედვით სტაბილურობით ხასიათდება. (დიაგრამა 3).
დიაგრამა 3. ელექტრონული სისტემის მეშვეობით გამოცხადებული ტენდერების
რაოდენობა, 2012-2018 წწ.

დიაგრამიდან ნათლად ჩანს არსებული სურათი, სადაც 2012-2018 წლებში, ტენდერების

ყოველწლიური საშუალო რიცხოვნობა 31 000 აჭარბებს, ხოლო ყველაზე მაღალი
მაჩვენებელი 2016 წელს დაფიქსირდა - 38 054 გამოცხადებული ტენდერი.
რეფორმის შედეგად დანერგილმა ერთიანმა ელექტრონული სისტემამ გააუმჯობესა
სახელმწიფო ფინანსების რაციონალური ხარჯვა, რაც პოზიტიურად აისახა პროცესის
გამჭვირვალობაზე და კონკურენტუნარიანი გარემოს ჩამოყალიბებაზე. შესყიდვების
პროცესში მონაწილე მომწოდებელი ორგანიზაციების გაზრდილმა რაოდენობამ (დიაგრამა

8
 სახელწიფო შესყიდვების პოლიტიკა

4) განაპირობა ხარჯების მნიშვნელოვანი ეკონომია.

დიაგრამა 4. ტენდერში მონაწილეთაა საშუალო რიცხოვნობა

ზემოაღნიშნული დიგრამა ცხადყობს, რომ ტენდერში მონაწილეთა რიცხოვნობა,

წლების მიხედვით, ზრდით ხასიათდება, რაც თავის მხრივ გაზრდილ კონურენციაზე
მიანიშნებს, რომელიც რაციონალური ხარჯვის წინაპირობაა.
სახელმწიფო შესყიდვების რეფორმირების ფარგლებში დაინერგა კიდევ ერთი ახალი
სისტემა: შავი და თეთრი სია. მათგან პირველი - შემსყიდველი ორგანიზაციებისათვის
თავდაცვის მექანიზმის ფუნქციას ასრულებს. შავ სიაში ხვდებიან მიმწოდებლები,
რომლებიც სახელმწიფო შესყიდვების კანონმდებლობის დარღვევით მოქმედებენ. მათ შავ
სიაში შესვლიდან ერთი წლის მანძილზე ეკრძალებათ სახელმწიფო შესყიდვებში
მონაწილეობა. ასეთი შეზღუდვა პოზიტიურად მოქმედებს შესყიდვების პროცესზე. 2018
წელს 403 შემთხვევაში მიმწოდებლები დარეგისტრირდნენ შავ სიაში, ხოლო 143
მიმწოდებელს მიეცა გაფრთხილება; „შესყიდვების სააგენტო“ ასევე ადგენს „თეთრ სიას“
წარმატებული კომპანიებისთვის. 2018 წელს, „თეთრ სიაში“ დარეგისტრირდა 53 კომპანია;
შესყიდვების პროცესის სამართლიანად წარმართვაში მნიშვნელოვან როლს
ასრულებს დავების განხილვის საბჭო. მისი ნდობის ხარისხი ასევე მიმმართველთა
რაოდენობითაც განისაზღვრება. (დიაგრამა 5).
დიაგრამა 5. სახელმწიფო შესყიდვებთან დაკავშირებული
დავების განხილვის საბჭოში წარდგენილი საჩივრების სტატისტიკა,2011-2018 წწ.

9
 სახელწიფო შესყიდვების პოლიტიკა

ამრიგად, 2018 წელს, 2012 წელთან შედარებით, დავების საბჭოში წარგენილი

საჩივრების რაოდენობა 8-ჯერ არის გაზრდილი, რაც თავის მხრივ არნიშნული
ინსიტიტუტის მიმართ ნდობის მაღალ ხარისხზე მეტყველებს.
საქართველოსა და ევროკავშირს შორის დადებული ასოცირების შეთანხმების (2014
წ.) პირობები, ასევე შეეხო სახელმწიფო შესყიდვების სისტემას; განისაზღვრა ევროკავშირის
რეგულაციებთან ჰარმონიზაციის ვალდებულება და მასთან ეტაპობრივი დაახლოების
მექანიზმები, რომელიც უფრო ეფექტიანს გახდის სახელმწიფო შესყიდვების სისტემის
ფუნქციონირებას საქართველოში.
მთლიანობაში, შეგვიძლია დასკვნათ, რომ: სახელმწიფო შესყიდვების სფეროში
გატარებული რეფორმების შედეგად, ქვეყანაში გაუმჯობესდა საბიუჯეტო ფინანსების
ხარჯების რაციონალურად, გამჭვირვალედ და კოკნურენტულ გარემოში ხარჯვა, რამაც
ასევე პოზიტიური როლი შეასრულა ბიზნეს-სექტორის განვითარებაზე, თუმცა
სასურველისაგან ჯერ კიდევ შორსა ვართ. 2

2
G. GAPRINDASHVILI; STATE PROCUREMENT ASPECTS IN GEORGIA, ECOFORUM [Volume 9, Issue 1(21), 2020]
10
 სახელწიფო შესყიდვების პოლიტიკა

I.III სახელმწიფო შესყიდვების საერთაშორისო გამოცდილება

„XX საუკუნის მეორე ნახევარში რაც უფრო იზრდებოდა სახელმწიფო ხარჯები,

შეინიშნებოდა ეროვნული შესყიდვების სისტემაზე საერთაშორისო ეკონომიკური
ურთიერთობების გავლენის ტენდენცია. სწორედ ამ პერიოდში შემუშავდა ტარიფებისა
და ვაჭრობის შესახებ შეთანხმება, ხოლო 1979 წელს ამ შეთანხმების ფარგლებში
ძირითად მონაწილეებს შორის გაფორმდა სპეციალური ხელშეკრულება სამთავრობო
შესყიდვებთან დაკავშირებით (GPA), რომლის მოქმედების სფერო თავდაპირველად
მეტად შეზღუდული იყო. 1994 წელს ურუგვაის რაუნდზე ვაჭრობის მსოფლიო
ორგანიზაციის ფარგლებში განხორციელდა სამთავრობო შესყიდვების შეთანხმების
შემდგომი სრულყოფა და იგი ძალაში შევიდა 1996 წლის 1 იანვრიდან. პარალელურად
ევროპაში სულ უფრო ვითარდებოდა რეგიონული ინტეგრაციის სქემები, რომლის
ლოგიკურ შედეგსაც წარმოადგენდა 1957 წელს ევროპის ეკონომიკური
თანამეგობრობის ჩამოყალიბება რომის შეთახმების საფუძველზე, რომელიც, მართალია,
ცალკე არ მოიცავდა საზოგადოებრივი შესყიდვების თაობაზე დებულებას, მაგრამ წევრ
ქვეყნებს უკრძალავდა მიმწოდებელთა დისკრიმინაციას და თავისუფალი ვაჭრობის
შეზღუდვას. სპეციალური დირექტივები საზოგადოებრივ შესყიდვებთან
დაკავშირებით დამკვიდრდა გასული საუკუნის 70-იანი წლებიდან: თავდაპირველად
1971 წელს მიღებულ იქნა ევროდირექტივა სამუშაოების შესყიდვებთან დაკავშირებით,
ხოლო 1976 წელს დაემატა ანალოგიური მოთხოვნები საქონლის მიმართ. ძირითადად
იგი ეფუძნებოდა შესყიდვების თაობაზე თანამეგობრობაში გაცხადების რეჟიმს,
ტექნიკური სპეციფიკაციების გამოცხადების ნეიტრალიტეტის პრინციპს და
კონტრაქტის მინიჭების შერჩევის პროცედურებში ობიექტური კრიტერიუმების
გამოყენების აუცილებლობას. 80-იან წლებში ევროპის სახელმწიფოებში
მიმდინარეობდა საზოგადოებრივი შესყიდების მარეგულირებელი კანონმდებლობის
განვითარება და წარმოებდა განუწყვეტელი მონიტორინგი მონაწილე მხარეების მიერ
აღებული ვალდებულებების რეალიზაციასთან დაკავშირებით. ევროკავშირის
ფარგლებში კიდევ უფრო მეტი ყურადღება ექცეოდა ტრანსპარენტულობის დონის
ამაღლებას, ევროდირექტივებით განსაზღვრული მოთხოვნების განხორციელებაზე
მკაცრი კონტროლის დაწესებას, სახელმწიფო შესყიდვების შეთანხმებული წესების
მოქმედების არეალის გაფართოებას, მათ შორის აქცენტი გაკეთდა მომსახურების
შესყიდვაზეც.
საერთაშორისო ფინანსურმა ინსტიტუტებმა და გაერთიანებული ერების
ორგანიზაციამ უდიდესი როლი შეასრულა გარდამავალი ეკონომიკის ქვეყნებში
სახელმწიფო შესყიდვების თანამედროვე სისტემის ფორმირების საქმეში.
გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის საერთაშორისო ვაჭრობის კანონმდებლობის
კომისიამ 1986 წელს დაიწყო სამუშაოები სახელმწიფო შესყიდვებთან დაკავშირებით.
იგი დასრულდა 1994 წელს UUNCITRAL მოდალური კანონის მიღებით, რომელშიაც
ზოგად დებულებებთან ერთად მოცემულია შესყიდვების მეთოდებისა და
პროცედურების დეტალური აღწერა. აღნიშნულ დოკუმენტს თან ერთვის
სახელმძღვანელო რეკომენდაციები, რომელმაც მნიშვნელოვნად გაამარტივა
11
 სახელწიფო შესყიდვების პოლიტიკა

საქართველოში შესყიდვების მარეგულირებელი კანონმდებლობის შემუშავების

პროცესი. საერთაშორისო ნორმებთან ეროვნულ კანონმდებლობათა ჰარმონიზაციის
კვალობაზე მსოფლიო ბანკი სულ უფრო მეტ შესყიდვებს ახორციელებს დახმარების
მიმღებ სახელმწიფოთა კანონმდებლობათა შესაბამისად, თუკი ისინი კოლიზიაში არ
მოდიან მსოფლიო ბანკის წესებთან, ხოლო მეორე მხრივ, სულ უფრო მეტი
საერთაშორისო ტენდერი იმართება ბანკის მიერ დადგენილი პროცედურების
შესაბამისად. უკანასკნელ პერიოდში მსოფლიო ბანკის მიერ განხორციელებულ
შესყიდვებში სულ უფრო მცირდება ბიუროკრატული ბარიერები და ქვეყნების
მთავრობები ოპერატიულად იღებენ სათანადო ტექნიკურ დახმარებას.
რაც შეეხება საერთაშორისო შესყიდვებს, იგი წარმოადგენს პრაქტიკული
მეთოდებისა და პროცედურების ერთობლიობას, რომელიც სატენდერო შერჩევის გზით
უზრუნველყოფს შემსყიდველი ორგანიზაციისა და საზოგადოების ინტერესების
მაქსიმალურ დაცვას. იგი ეფუძნება საჯაროობის, თანასწორობის, ეკონომიურობის,
ეფექტიანობის და პასუხისმგებლობის პრინციპს, ამასთან ფართოდ იყენებს
საერთაშორისო სტანდარტებსა და წესებს.
საერთაშორისო პრაქტიკაში სახელმწიფო შესყიდვების სისტემები
ერთმანეთისაგან განსხვავებულია, თუმცა მათ გააჩნიათ საერთო ნიშნები, რაც
უმეტესად ეხება ზოგად პრინციპებსა და გამოყენებულ მეთოდებს. ასევე განსხვავდება
თითოეულ ქვეყანაში შესყიდვების ცენტრალიზაციის დონე და ადმინისტრირების
ხარისხი. ამასთან ყველა ქვეყანაში არსებობს ერთი სამთავრობო უწყება მაინც
(სააგენტოს, დეპარტამენტის, სამსახურის ან სხვა სახით), რომელიც ქვეყნის მასშტაბით
არეგულირებს და საერთო კოორდინაციას უწევს სახელმწიფო შესყიდვების
პოლიტიკას. უმეტესად ამავე ორგანოს მოვალეობას შეადგენს სახელმწიფო შესყიდვების
განხორციელებაზე მონიტორინგი და დადებული ხელშეკრულებების ადმინისტრირება,
თუმცა ზოგიერთ ქვეყანაში აღნიშნული მაკონტროლებელი ორგანოების და/ან
აუდიტორების უფლებამოსილებაა.
რიგ ქვეყნებში დამატებით შექმნილია სპეციალური სახელმწიფო
უზრუნველყოფის სამსახურები, რომლებიც სახელმწიფო მართვის ორგანოებიდან და
ორგანიზაცია-დაწესებულებებიდან მიღებული დაკვეთების საფუძველზე
ცენტრალიზებულად ახორციელებენ სტანდარტული საქონლისა და მომსახურების
ტენდერების გზით შესყიდვას და შემდგომ ამარაგებენ შესაბამის ორგანიზაციებს. გარდა
ზემოაღნიშნულისა, ყველა სახელმწიფო შემსყიდველ ორგანიზაციაში ფუნქციონირებს
სახელმწიფო შესყიდვების სამსახურები (მაგ. სამინისტროებში – დეპარტამენტებისა და
სამსახურების სახით), რომლებიც ამ სახელმწიფო უწყებებისთვის აწარმოებენ
სპეციფიკური საქონლის, სამუშაოსა და მომსახურების შესყიდვას. ცხადია, ერთის
მხრივ, ამ პირობებში იხსნება შესყიდვების პროფესიონალური კადრების
დასპეციალების პრობლემა შემსყიდველი ორგანიზაციებისათვის და მსხვილი
შესყიდვების ტენდერების მეშვეობით განხორციელებით იაფდება ერთეულ
პროდუქტზე დანახარჯები, მაგრამ იმავდროულად აღნიშნული მოითხოვს მაღალ
ორგანიზებულობასა და დიდ მმართველობით ხარჯებს. ქვეყანათა უმეტესობაში
ფუნქციონირებს შესყიდვების კადრების მომზადებისა და გადამზადების ცენტრები,
აგრეთვე საკონსულტაციო ბიუროები, ზოგან საკონსულტაციო-მეთოდური ცენტრები.
12
 სახელწიფო შესყიდვების პოლიტიკა

ასევე რეგულარულად ხდება ერთი სპეციალიზებული ყოველკვირეული გაზეთის

გამოცემა მაინც, სადაც ქვეყნდება განცხადებები მოსალოდნელ შესყიდვებთან
დაკავშირებით, ხოლო პერიოდულ ბიულეტენებში წარმოებს შესყიდვების გარემოს
შესახებ მიმოხილვების, ანგარიშების და სხვა ინფორმაციული მასალების განთავსება.
სახელმწიფო შესყიდვების სისტემის შემდგომი განვითარებისთვის უდიდეს ტექნიკურ
რესურსს წარმოადგენს გლობალური ქსელების (ინტერნეტი) მეშვეობით ინფორმაციის
ურთერთგაცვლა, აგრეთვე ელექტრონული ვაჭრობის წარმოებაც. თუმცა კომერციული
ფირმებისაგან განსხვავებით, სახელმწიფო კონტრაქტების დადება ხასიათდება
მნიშვნელოვანი პროცედურული შეზღუდვებით და ფორმალური წესებით.“3

3
ხომერიკი თემურ, კონკურენტული რეგულირების პრაქტიკა საერთაშორისო პროკურმენტში, საქართველოს ეკონომიკა,
№ (178) 2013, გვ. 65-66
13