‫‪ALUMINA‬‬ ‫‪@industrial_refractories‬‬

‫ارئه شده در کانال رسمی مواد نسوز در تلگرام‬

 ‫■ آلومينا (‪)Al2O3‬‬

‫اکسید آلومینیوم (‪ )Al2O3‬یک خانواده از ترکیبات غیرآلی با فرمول شیمیایی ‪ Al2O3‬است‪ .‬این اکسید یک‬
‫اکسید آمفوتر مهم است‪ .‬اکسید آلومینیوم نام های تجاری متنوعی مانند آلومینا‪ ،‬کوراندوم (‪)Corundum‬‬
‫و‪ ....‬دارد‪ .‬نام های تجاری متنوع اکسید آلومینیوم نشان دهنده ی گستره ی وسیع استفاده از این ماده در صنعت‬
‫است‪ .‬استفاده ی عمده از اکسید آلومینیوم برای تولید فلز آلومینیوم است‪ .‬اگر چه این ماده همچنین به عنوان‬
‫ساینده (به خاطر سختی باال) و به عنوان یک ماده ی دیرگداز (به خاطر دمای ذوب باال) استفاده می شود‪.‬‬

‫کوراندوم عمده ترین فرم کریستالی اکسید آلومینیوم است که در طبیعت وجود دارد‪ .‬یاقوت سرخ (‪ )Ruby‬و‬
‫یاقوت کبود (‪ )Sapphire‬سنگ های گران بهایی هستند که از کوراندوم تشکیل شده اند‪ .‬علت وجود رنگ‬
‫های متنوع در اینگونه آلومینا (کوراندوم) در اثر وجود ناخالصی هاست‪ .‬یاقوت سرخ‪ ،‬رنگ قرمز خود را به‬
‫دلیل وجود ناخالصی کروم بدست آورده است‪ .‬یاقوت کبود به رنگ های مختلفی در می آید‪ .‬که این تنوع‬
‫رنگ به خاطر ناخالصی های مختلف مانند آهن و تیتانیم بوجود می آید‪.‬‬

‫□ خواص‬

‫اکسید آلومینیوم یک عایق الکتریکی است‪ .‬اما دارای رسانایی گرمایی به نسبت باال (‪ )30 wm-1k-1‬است‪ .‬البته‬
‫این رسانایی گرمایی با دما تغییر می کند و عدد گزارش شده به طور میانگین بیان شده است‪ .‬همچنین رسانایی‬
‫گرمایی آلومینا در بین سرامیک ها باالست‪ .‬به دلیل باال بودن نقطه ی ذوب آلومینا این ماده مقاومت و ثبات‬
‫حرارتی باالیی دارد‪.‬‬

‫سختی باالی کوراندوم (فراوان ترین فرم کریستالی موجود از آن) که به آن ‪ -α‬آلومینا گفته می شود‪ ،‬باعث‬
‫شده تا از این ماده به عنوان یک جزء مناسب برای کاربردهای ساینده (‪ )Abrasive‬و ابزار برش ( ‪Cutting‬‬
‫‪ )Tools‬باشد‪.‬‬

‫بوجود آمدن اکسید آلومینیوم بر روی سطح فلز آلومینیوم عامل حفاظتی در برابر هوازدگی (‪)Weathering‬‬
‫است‪ .‬آلومینیوم فلزی یک ماده ی بسیار واکنش پذیر با اکسیژن اتمسفر است‪ .‬و یک الیه ی محافظت کننده از‬

‫‪1‬‬
‫‪@industrial_refractories‬‬
‫آلومینا (به ضخامت ‪ 4‬نانومتر) در مدت ‪ 100‬پیکوثانیه بر روی بخش های در معرض هوا ایجاد می گردد‪ .‬این‬
‫الیه ی اکسیدی از اکسید شدن تمام آلومینیوم جلوگیری می کند‪ .‬ضخامت و خواص این الیه ی اکسیدی را‬
‫می توان بوسیله ی فرآیند آنودایزینگ (‪ )Anodizing‬تغییر داد‪ .‬برخی از آلیاژها مانند برنزهای آلومینیومی از‬
‫ویژگی آنودایزینگ استفاده می کنند تا خاصیت مقاومت به خوردگی آنها بهبود یابد‪ .‬آلومینای بوجود آمده‬
‫بوسیله ی فرآیند آنودایزینگ حالت آمورف دارد اما می توان بوسیله ی فرایندهایی مانند اکسیداسیون‬
‫الکترولیتی پالسما (‪ ،)Electrolytic Oxidation Plasma‬الیه ی کریستالی از آلومینا بوجود آورد و‬
‫سختی آلومینا را باال برد‪ .‬آلومینا استحکام دی الکتریک خوبی دارد‪ .‬این ماده الکترولیت جامد نیست و از این‬
‫رو مانند اکسید زیرکونیوم (‪ )ZrO2‬عمل نمی کند و خواص دی الکتریک آن به فشار اکسیژن بستگی ندارد‪.‬‬

‫سختی آلومینا در مقیاس موس ‪ 9‬است‪ .‬در این طبقه بندی پس از الماس‪ ،‬آلومینا در رتبه ی دوم قرار دارد‪.‬‬

‫□ ساختار‬

‫عمده ترین فرم کریستالی آلومینا‪ ،‬کوراندوم است‪ .‬یون های اکسیژن و آلومینیوم در ساختار کوراندوم به‬
‫صورت هگزاگونال متراکم (‪ )HCP‬درآمده اند‪ .‬در واقع یون های اکسیژن د رحال هگزاگونال متراکم‬
‫(‪ )HCP‬هستند و یون های ‪ Al+3‬دو سوم فضاهای خالی ‪ 8‬وجهی را اشغال کرده اند‪ .‬هر مرکز ‪ Al+3‬به‬
‫صورت یک ‪ 8‬وجهی است که از لحاظ کریستالوگرافی‪ ،‬کوراندوم با توجه به یون های ‪ Al+3‬دارای شبکه ی‬
‫تریگونال است‪ .‬در واقع هر سلول واحد ‪ ،HCP‬از ‪ 2‬واحد فرمولی اکسید آلومینیوم تشکیل شده است‪.‬‬

‫آلومینا همچنین به صورت فازهای دیگر وجود دارد‪ .‬این فازها را براساس حروف یونانی نامگذاری می کنند‪.‬‬
‫این فازها عبارتند از‪ θ, δ,ð, χ, η :‬هر کدام از این فازها دارای ساختار کریستالی و ویژگی خاص خود است‪.‬‬
‫البته تمام این فازها‪ ،‬فازهایی میانی و غیرپایدار هستند‪ .‬پس از حرارت دهی آلومینا و تشکیل این فازها در نهایت‬
‫فاز ‪ α‬تشکیل می شود‪.‬‬

‫فاز ‪ ð‬می تواند مقداری در آب حل شود‪ .‬که حاللیت این فاز نشان دهنده ی نامناسب بودن آن در کاربرد است‪.‬‬
‫همچنین می توان از ناپایداری برخی از فازهای آلومینا استفاده کرد و از فعالیت های شیمیایی آنها در‬
‫کاربردهای خاص بهره برد‪ .‬مثالً می توان از آنها به عنوان پایه کاتالیست و یا حتی کاتالیزور استفاده کرد‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪@industrial_refractories‬‬
 ‫□ توليد‬

‫کانی های هیدروکسید آلومینیوم جزء عمده ی بوکسیت است‪ .‬بوکسیت فراوان ترین سنگ معدن آلومیناست‪.‬‬
‫مخلوطی از کانی های مختلف در سنگ بوکسیت وجود دارند‪ .‬این کانی ها عبارتند از‪:‬‬

‫‪ )1‬گیبسیت (‪)Al(OH)3‬‬

‫‪ )2‬بوهمیت )(‪()ð -AlO(OH‬‬

‫‪ )3‬دیاسپور )(‪()α-AlO(OH‬‬

‫‪ )4‬هیدروکسید و اکسید آهن‬

‫‪ )5‬کوارتز‬

‫‪ )6‬کانی های رسی‬

‫بوکسیت در خاک های سرخ (‪ )Laterites‬وجود دارد‪ .‬بوکسیت بوسیله ی فرآیند بایر خالص سازی می شود‪.‬‬

‫□ روش بایر برای توليد پودر آلومينا‬

‫ماده ی اولیه ی مورد استفاده در روش بایر بوکسیت است‪ .‬این بوکسیت باید خلوصی بیش از ‪ 55‬درصد داشته‬
‫باشد تا فرآیند بایر صرفه ی اقتصادی داشته باشد‪ .‬ماده ی اولیه ی بدست آمده از معدن (بوکسیت) خردایش‬
‫شده و در مخازن بزرگ و سربسته ی آب در سود حل می گردد‪ .‬با حل شدن بوکسیت در آب و بوسیله ی‬
‫سودسوزآور‪ ،‬در محلول آلومینات سدیم به صورت محلول در آب تشکیل می شود‪ .‬در مرحله ی بعد ناخالصی‬
‫های نامحلول مانند آهن‪ ،‬سیلیس وتیتان بوسیله ی فیلتراسیون جدا می گردند‪ .‬این ناخالصی ها به لجن قرمز‬
‫(‪ )Red mud‬معروفند‪ .‬در مرحله ی بعد برای عکس کردن واکنس انحالل هیدروکسید‪ ،‬گاز دی اکسید کربن‬
‫به داخل محلول دمیده می شود‪ .‬و رسوب ‪ Al(OH)3‬تشکیل می شود‪ .‬رسوب حاصله جداسازی‪ ،‬خشک و‬
‫کلسیناسیون می شود‪ .‬آلومینای حاصله خردایش و دانه بندی می گردد‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫‪@industrial_refractories‬‬
‫به آلومینای بدست آمده از روش بایر‪ ،‬آلومینای کلسینه شده می گویند‪ .‬عمل کلسیناسیون در روش بایر در‬
‫کوره ی دوار صورت می پذیرد‪ .‬در ابتدای کوره دما پایین است و عمل خشک شدن انجام می شود‪ .‬و در ادامه‬
‫عمل تجزیه صورت می پذیرد‪ .‬ترکیباتی همچون کلرین ها‪ ،‬فلرین ها و بور می توانند دمای تجزیه ی‬
‫هیدروکسید را کاهش دهند‪ .‬همچنین این عوامل‪ ،‬عامل جوانه زا برای تشکیل ‪ -α‬آلومینا هستند‪ .‬وعالوه بر‬
‫دمای تجزیه ی هیدروکسید‪ ،‬بر روی شکل ذرات نهایی اثرگذار هستند‪ .‬هر چه دمای کوره (دمای تجزیه) باالتر‬
‫رود‪ ،‬تبدیل می تواند کامل تر صورت گیرد‪ .‬در دمای ‪ 1400‬درجه سانتیگراد در حدود ‪90-99‬درصد از‬
‫هیدروکسید به ‪-α‬آلومینا تبدیل می شود و عالوه بر ‪ α‬آلومینا فاز میانی ‪ ð‬نیز وجود دارد‪ .‬از این رو برحسب‬
‫دمای کوره و افزودنی های مختلف‪ ،‬درصد ‪-α‬آلومینا متفاوت است‪ .‬در روش بایر حتی می توان آلومینایی با‬
‫خلوص ‪ 99.99‬درصد تولید نمود‪.‬‬

‫□ مشکالت روش بایر‬

‫‪ )1‬هزینه ی باالی روش بایر‬

‫‪ )2‬روش بایر به مخازن بزرگ آب نیازمند است‪.‬‬

‫‪ )3‬مصرف آب در روش بایر باالست‪.‬‬

‫‪ )4‬روش بایر انرژی بر است‪( ،‬برای گرم کردن مخازن آب نیاز به انرژی زیادی داریم)‪.‬‬

‫‪ )5‬ضایعات‪ ،‬و باطله های روش بایر زیاد است‪.‬‬

‫‪ )6‬ورود ناخالصی هایی همچون اکسید سدیم موجب تخریب خواص الکتریکی آلومینا شده و ما را مجبور می‬
‫کند تا با اعمال فرآیندهای جانبی درصد این گونه ناخالصی ها را کاهش دهیم‪.‬‬

‫در کاربردهای الکتریکی میزان یون سدیم بسیار مهم است‪ .‬یون سدیم وارد ساختار آلومینا می شود و به صورت‬
‫فاز ‪ θ‬درمی آید‪ .‬این فاز محلولی جامد از اکسید سدیم و آلومینا است که باعث تغییر خواص الکتریکی آلومینا‬
‫می شود و آلومینا را به یک الکترولیت جامد تبدیل می کند‪ .‬الکترولیت های جامد با افزایش دما خاصیت‬
‫رسانایی پیدا می کنند‪ .‬اکسید سدیم همچنین بر روی نقطه ی ذوب آلومینا تأثیر گذاشته و آن را پایین می آورد‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫‪@industrial_refractories‬‬
‫پایین آمدن دمای ذوب آلومینا موجب این مسئله می شود که در دماهای نسبتاً پایین بخش هایی از آلومینا ذوب‬
‫گشته و پس از سرد شدن تشکیل فاز شیشه ای می دهد‪ .‬وجود فاز شیشه ای در برخی بدنه ها مانند بدنه های‬
‫دیرگداز مضر بوده و باعث کاهش استحکام آنها می شود‪ .‬پس توجه به خلوص آلومینا در برخی صنایع مانند‬
‫صنعت دیرگداز و الکترونیک و‪ ...‬ضروری به نظر می رسد‪.‬‬

‫□ ویژگی های کليدی آلومينا‬

‫ویژگی هایی که آلومینا دارد و باعث شده است تا بتوان از آن در کاربردهای بسیار استفاده بشود عبارتند از‪:‬‬
‫‪ )1‬استحکام فشاری باال‬

‫‪ )2‬سختی باال‬

‫‪ )3‬مقاومت به سایش باال‬

‫‪ )4‬مقاومت در برابر حمالت شیمیایی بوسیله ی گستره ی وسیعی از مواد شیمیایی حتی در دماهای باال‬

‫‪ )5‬رسانایی گرمایی باال‬

‫‪ )6‬مقاومت در برابر شوک حرارتی‬

‫‪ ) 7‬دیرگدازی باال‬

‫‪ )8‬مقاومت دی الکتریک باال‬

‫‪ )9‬مقاومت الکتریکی باال حتی در دماهای باال‬

‫‪ )10‬شفافیت در برابر فرکانس های اشعه ی مایکروویو‬

‫‪ )11‬ماده ی اولیه ی آن بسهولت قابل دسترسی است و قیمت آن دارای نوسان شدید نیست‪.‬‬

‫□ هيدروکسيدهای آلومينيوم‬

‫‪5‬‬
‫‪@industrial_refractories‬‬
‫آلومینیوم گستره ی وسیعی از هیدروکسیدها را تولید می کند‪ .‬برخی از این هیدروکسیدها‪ ،‬ترکیباتی کریستالی‬
‫و با خصوصیات شناخته شده اند‪ .‬در حالی که برخی دیگر از آنها ترکیباتی آمورف و ناشناخته اند‪.‬‬

‫عمومی ترین تری هیدرات های آلومینیوم گیبسیت (‪ ،)Gibbsite‬بایریت (‪ )Bayerite‬و نوردستراندیت‬
‫(‪ )Nordstrandite‬هستند‪ .‬این در حالی است که اکسید متداول تر آلومینیوم (هیدروکسید آن) بوهمیت‬
‫(‪ )Bohemite‬و دیاسپور (‪ )Diaspore‬هستند‪.‬‬

‫از لحاظ تجاری مهمترین شکل هیدروکسیدهای آلومینیوم‪ ،‬گیبسیت است اگر چه بایریت و بوهمیت نیز در‬
‫مقیاس صنعتی تولید می شوند‪ .‬هیدروکسیدهای آلومینیوم دارای گستره ی کاربرد فراوانی است مثال از آنها به‬
‫عنوان افزودنی های ضد شعله در پالستیک ها و رابرها‪ ،‬پرکننده های کاغذ و درزگیرها‪ ،‬فیلر خمیر دندان‪ ،‬ضد‬
‫اسید‪ ،‬پوشش های تیتانیا و به عنوان ماده ی اولیه جهت تولید محصوالت شیمیایی آلومینوم دار مانند سولفات‬
‫آلومینیوم‪ ،‬کلریدهای الومینیوم‪ ،‬پلی آلومینیوم کلراید‪ ،‬و آلومینیوم نیترات کاربرد دارد‪.‬‬

‫■ گریدهای تجاری آلومينا‬

‫از لحاظ تجاری گریدهای مختلفی از آلومینا وجود دار که هر تولید کننده ی شاغل در بخش سرامیک با توجه‬
‫به نیازهایی که از آلومینا دارد‪ ،‬یکی یا چند گرید آن را استفاد می کند‪ .‬در ادامه به معرفی کاملی از گریدهای‬
‫مختلف آلومینا می پردازیم‪.‬‬

‫□ آلومينای گرید اسملتر (‪)Smelter grade alumina‬‬

‫گرید اسملتر یا گرید متالورژیکی آلومینا نامی است که به آلومینای مصرفی در تولید فلز آلومینیوم داده شده‬
‫است‪ .‬از لحاظ تاریخی این نوع آلومینا از هیدروکسید آلومینیوم و با استفاده از کوره های دوار تولید می شده‬
‫است‪ .‬اما امروزه عموما بوسیله ی کلساینرهای فلوید فلش (‪ )Fluid flash calciner‬یا بستر مایع (‪Fluid‬‬
‫‪ )bed‬تولید می شوند‪ .‬در فرآیندهای فلوید فلش آلومینیوم هیدروکسید به داخل یک جریان متقابل از هوای داغ‬
‫تغذیه می شود‪( .‬این هوای داغ از سوختن نفت یا گاز به دست می آید)‪ .‬اولین اثری که اتفاق می افتد این است‬
‫که آب آزاد ماده خارج می گردد و سپس آب ساختاری که به صورت شیمیایی در ترکیب وجود دارد‪ ،‬از‬
‫دست می رود‪ .‬این فرآیندها در گستره ی دمایی بین ‪ 180‬تا ‪ 600‬درجه سانتیگراد رخ می دهد‪ .‬آلومینای بدون‬

‫‪6‬‬
‫‪@industrial_refractories‬‬
‫آب (‪ )dehydrated alumina‬اساسا به فرم آلومینای اکتیو است و مساحت سطح آن بتدریج با افزایش دما‬
‫به سمت ‪ 1000‬درجه سانتیگراد کاهش می یابد‪ .‬کلسیناسیون اضافی در دماهای باالتر از ‪ 100‬درجه باعث می‬
‫شود تا آلومینای ‪ α‬تشکیل شود که از لحاظ پایداری‪ ،‬پایدارترین شکل آلومیناست‪.‬‬

‫بطور نمونه وار تبدیل به فرم آلومینای ‪ α‬می تواند در حدود ‪ %25‬باشد و مساحت سطح ویژه ی آن نسبتا باال‬
‫(باالتر از ‪ 50‬متر مربع بر گرم) است‪ .‬که علت این مسئله تغییرات فازی آلومیناست‪.‬‬

‫□ آلومينای کلسينه شده (‪)Calcined alumina‬‬

‫اگر آلومینیوم هیدروکسید در دمای باالتر از ‪ 1100‬درجه سانتیگراد حرارت داده شود و سپس تغییرات فازی‬
‫آلومینا که در باال اشاره شد‪ ،‬انجام شود‪ ،‬محصولی باقی می ماند که از آلومینای ‪ α‬تشکیل شده است‪( .‬البته این‬
‫در شرایطی اتفاق می افتد که دما به حد کافی باال باشد‪ .‬به صورت تجاری فرآیند گفته شده در کوره های دوار‬
‫اتفاق می افتد‪ .‬مینراالیزرها خیلی اوقات با افزودن کاتالیزور دمای واکنش را کاهش می دهند‪ .‬نمک های فلئور‬
‫عمده ترین نمکی است که برای کاهش دمای تشکیل آلومینای ‪ α‬استفاده می شود‪.‬‬

‫آلومینای کلسینه شده در گستره ی وسیعی از کاربردهای دیرگداز و محصوالت سرامیکی استفاده می شود‪.‬‬
‫ناخالصی اصلی موجود در این نوع آلومینا‪ ،‬اکسید سدیم است‪ .‬گریدهای متنوعی از این نوع آلومینا تولید می‬
‫شود که از لحاظ اندازه ی کریستال ها‪ ،‬مورفولوژی و ناخالصی های شیمیایی متفاوت اند‪.‬‬

‫گریدهای آلومینای کلسینه شده عمدتا براساس میزان اکسید سدیم به سه گروه‪ :‬دارای اکسید سدیم معمولی‪،‬‬
‫دارای اکسید سدیم متوسط (میزان اکسید سدیم ‪ 0.25-0.15‬درصد وزنی است) و دارای اکسید سدیم کم‬
‫تقسیم بندی می شوند‪.‬‬

‫□ آلومينای با اکسيد سدیم کم (‪)low soda alumina‬‬

‫در بسیاری از کاربردها مخصوصا کاربردهای الکتریکی و الکترونیکی نیاز است تا میزان اکسید سدیم موجود‬
‫در آلومینا بسیار کم باشد‪ .‬یک آلومینای با اکسید سدیم کم عموماً آلومینایی است که درصد اکسید سدیم آن‬
‫زیر ‪ %0.1‬وزنی باشد‪ .‬این نوع آلومینا را می توان به روش های مختلفی مانند شستشو با اسید‪ ،‬افزودن کلر‬
‫(‪ ،)chlorine addition‬افزودن بور (‪ )boron addition‬و استفاده از ترکیبات جاذب سدیم‪ ،‬تولید کرد‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫‪@industrial_refractories‬‬
 ‫□ آلومينای راکتيو (‪)reactive alumina‬‬

‫«آلومینای راکتیو» واژه ای است که معموال به آلومینای با خلوص نسبتا باال و اندازه ی کریستالی کوچک‬
‫(‪ ) >mm1‬اتالق می شود‪ .‬این آلومینا پس از زنیتر شدن بدنه ای با دانسیته ی باال و در دمای پایین تشکیل می‬
‫دهد‪.‬‬
‫بنابر یک تعریف دیگر آلومینای راکتیو آلومینایی است که بتواند بدنه ای را تشکیل بدهد که دانسیته ی پس از‬
‫پخت آن باال و در دمای پخت نسبتا پایین (حدود ‪ 1650-1550‬درجه سانتیگراد) داشته باشد‪.‬‬

‫این بدنه ها معموال ‪ %99.5‬آلومینا دارند‪ .‬این نوع آلومینا معموال پس از پروسه ی خردایش و آسیاب کردن‬
‫آلومینای کلسینه شده بدست می آید‪ .‬البته کلسیناسیون این نوع آلومینا در دماهای باالتر (‪1600‬درجه سانتیگراد‬
‫و یا باالتر) اتفاق می افتد‪ .‬که در این حالت دانه ها به طور کامل به فاز ‪ α‬تبدیل می شوند‪ .‬ضمنا درصد‬
‫اکسیدسدیم موجود در این نوع آلومینا به دقت کنترل می شود و سعی می شود تا حد ممکن کم باشد‪.‬‬

‫این نوع آلومینا در جاهایی استفاده می شود که ما نیازمند‪ :‬استحکام استثنایی‪ ،‬مقاومت به سایش‪ ،‬مقاومت‬
‫دمایی‪ ،‬سطح پایانی و پایداری شیمیایی هستیم‪ .‬در واقع در جاهایی که رفتار مکانیکی بدنه ی تولیدی در دمای‬
‫باال برای ما اهمیت دارد از این نوع آلومینا استفاده می کنیم‪ .‬آلومینای راکتیو به خاطر ناخالصی کمتر دارای‬
‫رفتار زنیترینگ مشخصی است و به خاطر کم بودن فاز شیشه ای در بدنه های استفاده کننده از آلومینای راکتیو‪،‬‬
‫خزش و دفورمگی در دماهای باال کمتر اتفاق می افتد‪.‬‬

‫عالوه بر این از این نوع آلومینا در کامپوزیت ها و دیرگدازها و‪ ...‬استفاده می شود‪.‬‬

‫□ آلومينای تابوالر (‪)Tabular alumina‬‬

‫آلومینای تابوالر‪ ،‬آلومینای ‪ α‬است که زنتیر شده یا تبلور مجدد یافته است‪ .‬و به خاطر این تابوالر نامیده می شود‬
‫که مرفولوژی آن شامل کریستال های بزرگ (‪ ،)mm500-50‬پهن و ورقه ای شکل از کوراندوم است‪ .‬این نوع‬
‫آلومینا بوسیله ی رسوب دادن‪ ،‬اکسترود کردن و یا پرس کردن آلومینای کلسینه شده و سپس حرارت دادن‬
‫اشکال بدست آمده در دمای زیر نقطه ی ذوب (‪ 1700-1850‬درجه سانتیگراد) آلومینا در کوره ای محوری‬
‫(‪ )Shaft kilns‬تولید می شود‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫‪@industrial_refractories‬‬
‫پس از کلسیناسیون‪ ،‬اشکال کروی از آلومینای زنیتر شده را می توان در برخی کاربردها مانند بستر کاتالیزوری‬
‫استفاده نمود و یا این اشکال کروی را خردایش و دانه بندی کرد‪ .‬به خاطر اینکه این مواد زنیتر می شوند‪ ،‬در‬
‫نتیجه تخلخل آنها پایین است‪ .‬همچنین این نوع آلومینا داری پایداری شیمیایی خوب‪ ،‬دیرگدازی باال است‪ .‬با‬
‫توجه به ویژگی های آن از آن در تولید انواع دیرگداز استفاده می شود‪ .‬در واقع مهمترین کاربرد این نوع‬
‫آلومینا در ساخت دیرگدازهای ریختنی و شکل دار است‪.‬‬

‫ذرات تابوالر معموال به صورت ذرات کشیده و دارای گوشه های تیز است‪ .‬این مسأله به خاطر رشد‬
‫هگزاگونال آلومیناست که باعث می شود ذرات تابوالر به جای کروی بودن‪ ،‬سوزنی شکل بشوند‪.‬‬
‫تخلخل ذرات تابوالر نزدیک به صفر است‪ .‬این نوع آلومینا به افزایش استحکام بدنه کمک می کند‪ .‬دلیل دیگر‬
‫استفاده از این نوع آلومینا اندازه های مختلف ذرات آن است‪ .‬در واقع از آلومینای تابوالر مش بندی های متنوع‬
‫وجود دارد‪ .‬و این مسأله یکی از ویژ گی های این نوع آلومینا است‪.‬‬

‫عالوه بر کاربردهای بیان شده از آلومینای تابوالر برای ساخت کامپوزیت های کربن –آلومینا استفاده می شود‪.‬‬
‫این نوع کامپوزیت ها در ساخت دریچه های کشوئی تخلیه ی تاندیش کاربرد دارند‪.‬‬

‫□ آلومينای فيوزد (‪)Fused alumina‬‬

‫فیوزد آلومینا در کوره ی قوص الکتریکی تولید می شود‪ .‬نحوه ی کار این کوره بدین صورت است که جریان‬
‫بزرگی از الکتریسیته از میان الکترودهای کربنی آن عبور می کند‪ .‬گرمای تولیدی در این پروسه‪ ،‬سبب ذوب‬
‫شدن آلومینا می گردد‪ .‬این نوع کوره دارای پوسته ی فوالدی آبگرد است و در هر دفعه می تواند ‪ 3-20‬تن ماده‬
‫را در خود جای دهد‪ .‬آلومینای فیوزد دارای دانسیته ی باال‪ ،‬تخلخل پایین‪ ،‬نفوذپذیری پایین و دیرگدازی‬
‫باالست‪ .‬به خاطر این خواص از این نوع آلومینا در تولید ساینده ها و دیرگدازها استفاده می شود‪.‬‬

‫□ آلومينای حباب دار (‪)Bubble alumina‬‬

‫این نوع آلومینا دارای تخلخل زیادی است‪ .‬تخلخل های این نوع آلومینا به سطح دانه ها راه ندارد‪ .‬این نوع‬
‫آلومینا دارای دانسیته ی پایینی است و به خاطر خاصیت سبکی و عایق بودن در ساخت بدنه های عایق مانند جرم‬
‫های ریختنی عایق استفاده می شوند‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫‪@industrial_refractories‬‬
 ‫این نوع آلومینا بوسیله ی دمش هوا به داخل کوره ی قوس الکتریکی تولید می شود‪.‬‬

‫□ آلومينای اکتيو (‪)Active alumina‬‬

‫آلومینای کلسینه شده در دمای پایین را آلومینای اکتیو می گویند‪ .‬به خاطر دمای پایین کلسیناسیون درصد‬
‫فازهای غیر ‪ α‬در آن زیاد است‪ .‬به خاطر باال بودن فعالیت شیمیایی فازهای غیر ‪ α‬در آلومینا‪ ،‬این نوع آلومینا‬
‫فعالیت شیمیایی باالیی دارد و از این رو از آن در ساخت کاتالیزورها و پایه کاتالیزور استفاده می شود‪.‬‬

‫□ آلومينای با خلوص باال (‪)high purity alumina‬‬

‫آلومینای با خلوص باال عموما آن نوع آلومینایی است که خلوص آن بیش از ‪ %99.99‬وزنی باشد‪ .‬این نوع‬
‫آلومینا را می توان بدین صورت تولید کرد که آلومینیوم هیدراته ی تولیدی در فرآیند بایر به صورت پی در پی‬
‫خالص سازی و شستشو می کنیم و یا آن را در یک محیط کلردار قرار می دهیم تا به درجه ی خلوص مورد نیاز‬
‫برسیم‪.‬‬
‫آلومینای با خلوص بیشتر نیز بوسیله ی کلسیناسیون آمونیوم آلومینیوم سولفات یا از آلومینیوم فلزی تولید می‬
‫شود‪ .‬در مورد روش کلسیناسیون آمونیوم آلومینیوم سولفات‪ ،‬درجه ی خلوص مورد نیاز بوسیله ی تبلور مجدد‬
‫(پی در پی) به دست می آید‪.‬‬

‫آلومینای با خلوص ویژه را می توان از آلومینیوم فلزی تولید کرد‪ .‬در این روش آلومینیوم با الکل واکنش می‬
‫دهد سپس آلومینیوم آلکوکسید تولیدی بوسیله ی تقطیر‪ ،‬هیدرولیز و کلسیناسیون خالص سازی می شود‪ .‬یک‬
‫راه ساده تر برای تولید این است که گلوله های آلومینیومی با خلوص باال را در زیر آب مقطر در معرض تخلیه‬
‫ی الکتریکی قرار داده تا آلومینای با خلوص باال تولید شود‪.‬‬

‫کاربرد این نوع آلومینا در تولید سنگ های زینتی مانند یاقوت سرخ و گارنت آلومینیوم – ایتریا برای لیزرها و‬
‫یاقوت کبود برای کاربردهای لیزری و پنجره های ویژه است‪.‬‬

‫■ کاربردهای آلومينا‬

‫‪10‬‬
‫‪@industrial_refractories‬‬
‫آلومینا در زمینه های مختلف صنعتی کاربرد دارد‪ .‬در ادامه اشاره ای به برخی از کاربردهای آن در صنعت‬
‫داریم‪:‬‬

‫‪ )1‬دیرگدازها‬

‫صنعت دیرگداز وظیفه ی ساخت قطعات یا مواد دیرگداز مصرفی در سایر صنایع را بر عهده دارد‪ .‬معموالً‬
‫کاربرد دیرگدازها از دمای باالتر از ‪ 500-400‬مطرح هستند‪ .‬و از این دما به باال کم کم شرایط سخت می شود‪.‬‬
‫در شرایط کاری سخت مانند صنعت فوالدسازی‪ ،‬تولید محصول در شرایطی همچون فرآیند کربن زدائی‪ ،‬کوره‬
‫بلند‪ ،‬تاندیش های مختلف انجام می شود‪ .‬در این صنایع کوره های مختلف و پاستیل های فراوانی استفاده می‬
‫شوند‪ .‬از این رو تنوع مواد دیرگداز مصرفی در این بخش ها زیاد است‪ .‬مذاب های عبوری از این دیرگدازها‬
‫دارای دمایی در محدوده ی ‪ 1600-1550‬درجه سانتی گراد هستند که در این شرایط خوردگی به علت‬
‫تالطمات مذاب باالست‪ .‬بنابراین نسوزهای مورد استفاده در این بخش ها بسیار خاص و حساس هستند‪ .‬این‬
‫دیرگدازها باید مقاومت به خوردگی‪ ،‬شوک پذیری‪ ،‬مقاومت حرارتی و دوام مناسبی داشته باشند‪ .‬اگرچه مواد‬
‫دیرگداز مصرفی در برخی صنایع مانند صنعت فوالد و شیشه سازی موادی با دوام هستند ولی به خاطر شرایط‬
‫سخت کاری سریعاً فرسوده می شوند و نیاز به تعمیر و جایگزینی دارند‪.‬‬

‫از آلومینا می توان در ساخت نسوزهای شکل دار و بی شکل استفاده کرد‪ .‬انواع مختلفی از نسوزها بر پایه ی‬
‫آلومینا تولید می شوند برای نمونه برخی از آنها را نام می بریم‪ :‬آجرهای آلومینایی‪ ،‬کامپوزیت های آلومینایی‪،‬‬
‫دیرگدازهای آلومینا‪-‬موالیت‪ ،‬دیرگدازهای آلومینا‪-‬اسپینل‪ ،‬دیرگدازهای آلومینا‪ -‬گرافیت در کنار آلومینا می‬
‫توان فازهای دیگری مانند موالیت و اسپنیل را داشته باشیم‪ .‬در واقع آلومینا مقاومت به خوردگی خوبی دارد اما‬
‫در برابر مذاب و سرباره به سرعت خورده می شود از این رو برای افزایش مقاومت به خوردگی آن از مواد‬
‫کربنی استفاده می شود‪ .‬مواد کربنی مانند کک‪ ،‬قیر و گرانیت به صورت کامپوزیت با آلومینا استفاده می شوند‪.‬‬
‫نسوزهای آلومینا‪-‬گرافیت به خاطر پدید آمدن خاصیت عدم تر شوندگی خواص مقاومتی در برابر خوردگی‬
‫خوبی دارند‪ .‬آلومینا شوک پذیری خوبی ندارد درواقع شوک پذیری آن در حد متوسط است‪ .‬برای افزایش‬
‫مقاومت در برابر شوک حرارتی می توانیم از فازهای دیگر (به شکل کامپوزیت) در آلومینا استفاده کنیم‪ .‬مثالً‬
‫افزودن موالیت به آلومینا باعث بهبود خواص شوک پذیری آن می شود‪ .‬برای بهبود خاصیت مقاومتی آلومینا‬

‫‪11‬‬
‫‪@industrial_refractories‬‬
‫در برابر شوک پذیری ماده مکانیزم داریم‪ .‬یکی آنکه ماده ای به آلومینا اضافه کنیم که ضریب انبساط آن از‬
‫ضریب انبساط حرارتی آلومینا پایین تر باشد در نتیجه کامپوزیت حاصل ضریب انبساط حرارتی پایین تر و در‬
‫نتیجه مقاومت در برابر شک حرارتی بهتری داشته باشد‪ .‬مکانیزم دیگر این است که ماده ای به آلومینا اضافه‬
‫کنیم که رسانایی گرمایی کامپوزیت حاصله از رسانایی گرمایی آلومینا بیشتر باشد‪ .‬در نتیجه این مسئله باعث‬
‫بهبود مقاومت به شوک پذیری می شود‪ .‬مثالً افزودن کربن باعث افزایش رسانایی گرمایی کامپوزیت آلومینا‪-‬‬
‫گرافیت می شود‪ .‬البته تولید کامپوزیت های آلومینا‪-‬گرافیت نیز مشکالت خاص خود رادارد‪ .‬زیرا پخت آن ها‬
‫باید در اتمسفر خنثی انجام شود‪ .‬و ازاین رو هزینه ی تولید باال می رود‪ .‬ضمناً این بدنه ها نیازمند بایندرهای‬
‫خاصی دارند که بتوانند اتصالی مناسب میان آلومینا و کربن برقرار کند‪ .‬از این رو قیمت این گونه کامپوزیت ها‬
‫باال است و برای همین مسأله در کاربردهای ویژه از آنها استفاده می شود‪ .‬مثالً از کامپوزیت های گرافیت‪-‬‬
‫آلومینا در ساخت دریچه های کشویی پاتیل ها استفاده می شود‪.‬‬

‫‪ )2‬ساینده ها‬

‫آلومینا دارای سختی باالیی است‪ .‬در مقیاس موس عدد ‪ 9‬به آلومینا تعلق دارد‪ .‬در واقع در این پس از الماس که‬
‫سختی آن ‪ 10‬است قرار دارد‪ .‬به خاطر سختی باالی این ماده از آن در تولید ابزارهای برنده و ساینده ها استفاده‬
‫می شود‪ .‬همچنین گلوله های مورد استفاده در بال میل نیز گاهاً از جنس آلومینا هستند‪.‬‬

‫‪ )3‬کاربردهای الکتریکی‬

‫آلومینا استحکام دی الکتریک باالیی دارد‪ .‬و می تواند به عنوان پایه مدار‪ ،‬عایق شمع اتومبیل‪ ،‬پوشش المپ های‬
‫بخار سدیم از ان استفاده کرد‪ .‬کاربرد آلومینا در مدارات با فرکانس باال اهمیت پیدا می کند‪ .‬در واقع گرمای‬
‫پدید آمده دراین مدارات می تواند مواد متداول مانند پالستیک را ذوب کرده و تنها مواد سرامیکی هستند که‬
‫می توانند در این شرایط تحمل داشته باشند‪.‬‬

‫‪ )4‬کاربردهای بيومتریالی‬

‫آلومینا از لحاظ شیمیایی یک اکسید آمفوتر و خنثی است‪ .‬به خاطر وجود این ویژگی‪ ،‬آلومینا مقاومت به‬
‫خوردگی مناسبی دارد‪ .‬محیط بدن موجودات زنده محیطی خورنده است‪ .‬و درصورت عدم تناسب میان یک‬

‫‪12‬‬
‫‪@industrial_refractories‬‬
‫امپلنت و بدن‪ ،‬بدن آن را دفع می کند‪ .‬این دفع کردن به همراه تحریک سیستم دفاعی بدن بر علیه ماده ی‬
‫خارجی است از این رو نوع ماده ی مورد استفاده در ساخت امپلنت و پروتز بسیار مهم می باشد‪ .‬آلومینا دارای‬
‫دو ویژگی است که توانسته خود را به عنوان یک ماده ی زیست سازگار پذیر مطرح کند‪ .‬این دو ویژگی‬
‫عبارتند از‪:‬‬

‫‪)1‬آلومینا از لحاظ شیمیایی خنثی است‪.‬‬

‫‪)2‬آلومینا با محیط بدن سازگاری دارد‪.‬‬

‫از این رو آلومینا می تواند کاربردهای بیومتریالی خوبی داشته باشد‪ .‬البته آلومینا نیز مانند سایر سرامیک ها ماده‬
‫ای ترد است‪ .‬و استحکام کششی آن پایین است‪ .‬از این رو در هنگام استفاده از سرامیک ها (آلومینا) در ساخت‬
‫پروتزها با مشکل ابعادی روبرو هستیم‪ .‬در واقع نمی توانیم هر قطعه ای با هر ابعادی را از جنس سرامیکی تهیه‬
‫کنیم‪ .‬به صورت کلی اگر قطعه ی ما کوچک باشد مانند دندان و یا استخوان های کوچک ما می توانیم از‬
‫سرامیک استفاده کنیم اما اگر استخوان ما برزگ باشد استخوان ران یا ساق پا دیگر نمی توانیم از سرامیک در‬
‫ساخت آن استفاده کنیم‪.‬‬

‫از پوشش های آلومینایی برای بهبود خواص سطحی امپلنت ها و پروتزهای فلزی استفاده می شود‪ .‬در واقع‬
‫فلزات مواد زیست سازگاری نیستند که با افزوده شدن پوشش آلومینایی این مشکل برطرف شود‪ .‬به خاطر‬
‫خواص سایشی مناسب آلومینا از آن در تولید مفاصل سرامیکی بهره گرفته می شود‪.‬‬

‫امروزه بسیاری از افرادی که تصادف کرده اند‪ ،‬راه رفتن دوباره ی خود را مدیون این مفاصل سرامیکی هستند‪.‬‬

‫‪ )5‬کاربردهای ویژه‬

‫عالوه بر کاربردهای گسترده ای که در مورد آلومینا گفتیم‪ ،‬برخی از کاربردهای آلومینا خاص هستند‪ .‬مثالً در‬
‫سیستم های صنعتی که مایعات با دمای باال در حال انتقال هستند ما نیاز به واشرها و درزگیرهایی هستیم که نمی‬
‫توان آنها را از جنس الستیک تهیه کرد‪ .‬این نوع واشرها از جنس آلومینایی هستند‪ .‬همچنین کاشی های مورد‬
‫استفاده در شاتل های فضایی از جنس آلومینا هستند‪ .‬در واقع آلومینا به خاطر خواص زیر برای ساخت کاشی‬
‫های شاتل فضایی مناسبند‪:‬‬

‫‪13‬‬
‫‪@industrial_refractories‬‬
 ‫‪ )1‬آلومینا نقطه ی ذوب باالیی دارد‪.‬‬

‫‪ )2‬آلومینا مقاومت به سایش خوبی دارد‪.‬‬

‫‪ )3‬آلومینا استحکام مناسبی دارد‪.‬‬

‫شاتل های فضایی در هنگام گذر از جو زمین باید بر اصطکاک جو غلبه کنند در این میان عالوه بر اصطکاک‪،‬‬
‫دما نیز باالست‪ .‬از این رو نیاز است تا سطح شاتل فضایی به طور مناسبی عایق کاری گردد‪.‬آلومینا گزینه ی‬
‫مناسبی برای این کاربرد است‪ .‬در یک شاتل فضایی حدود ‪ 30000‬کاشی استفاده شده است‪.‬‬

‫■ نتيجه گيری‬

‫همانگونه که قبالً بیان شد آلومینا یکی از پرمصرف ترین مواد سرامیکی است‪ .‬تولید سالیانه ی آلومینا حدود ‪45‬‬
‫میلیون تن است‪ .‬که ‪ 90‬درصد از این میزان برای تولید فلز آلومینیم (به روش الکترولیز) مصرف می شود‪ .‬این‬
‫مسئله اهمیت این ماده ی استراتژیک را برای ما مشخص می کند‪ .‬از این رو توجه به فرآیند تولید‪،‬کاربردها و‬
‫نحوه ی فراوری آن بسیار مهم می باشد‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫‪@industrial_refractories‬‬