5

1
õ∂Ô˜ ’Ò…±˚˛
øˆ¬iß øˆ¬iß õ∂fl‘¡øÓ¬ øˆ¬iß øˆ¬iß ¬ÛÔ
1
˜È«¬Ú ¶≈®˘º 50 Ú•§¬ı˛ ’±˜˝√√±©Ü« ©Ü™œÈ¬, fl¡ø˘fl¡±Ó¬±º ‡≈¬ı ·¬ı˛˜
¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±ÀÂ√º ΔÊ√…á¬ ˜±¸º ¸g…± ˝√√˚˛ ˝√√˚˛º ’±À˘± ’±ø¸ÀÓ¬˝◊√ ¿˜
˝√√±Ó¬Ó¬±ø˘ ø√˚˛± ë˝√√ø¬ı˛À¬ı±˘, ˝√√ø¬ı˛À¬ı±˘í ¬ıø˘ÀÓ¬ ¬ıø˘ÀÓ¬ Ò…±Ú˜¢ü ˝√√˝◊√À˘Úº
·¬ı˛À˜ fl¡©Ü ˝√√˝◊√À˘› √œ‚«fl¡±˘ Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂÚº ¿˜-¬ı˛ &èÀ√¬ı
ˆ¬·¬ı±Ú ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ¬ıø˘ÀÓ¬Ú, ë¸g…±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¸¬ı« fl¡˜« Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ÷ù´¬ı˛
ø‰¬ôL± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛ºí ¿˜ ¸¬ı«√± ¤˝◊√ øÚ˚˛˜ ’é¬À¬ı˛ ’é¬À¬ı˛ ¬Û±˘Ú
fl¡À¬ı˛Úº
¿˜ ø¡ZÓ¬À˘¬ı˛ ¬ıø¸¬ı±¬ı˛ ‚À¬ı˛¬ı˛ Œ˜ÀÁ¡ÀÓ¬ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ˙¬ı˛œ¬ı˛
Ó¬Ó¬ ˆ¬±˘ Ú˚˛º fl¡±ÀÂ√˝◊√ qfl¡˘±˘, Î¬±Mê√±¬ı˛, ø¬ıÚ˚˛, ¸≈À‡μ≈, ŒÂ√±È¬
øÊ√ÀÓ¬Ú › Ê√·¬ıg≈ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√Úº ˆ¬Mê√¬ı˛± ·±Ú ·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√Ú ¿˜-¬ı˛
˝◊√26√±˚˛º
·±Ú º ¬ı˛±˜fl‘¡¯û-‰¬¬ı˛Ì-¸À¬ı˛±ÀÊ√ ˜Ê√À¬ı˛ ˜Ú-˜Ò≈¬Û Œ˜±¬ı˛º
fl¡∞I◊Àfl¡ ’±¬ı‘Ó¬ ø¬ı¯∏˚˛-Œfl¡Ó¬fl¡œ
ŒÔÀfl¡± Ú± ŒÔÀfl¡± Ú± Ó¬±À˝√√ ø¬ıÀˆ¬±¬ı˛ºº
[¬õ∂±Ô«Ú± › ¸eœÓ¬ - ¬ı˛±˜fl‘¡¯ûø˜˙Ú, ¸±¬ı˛√±¬ÛœÍ¬, Œ¬ı˘≈Î¬ˇ˜Í¬]
·±Ú º ˜Ê√À˘± ’±˜±¬ı˛ ˜Ú-w˜¬ı˛± ˙…±˜±¬Û√ Úœ˘fl¡˜À˘º
ø¬ı¯∏˚˛-˜Ò≈ Ó≈¬26√ ˝√√À˘± fl¡±˜±ø√ fl≈¡¸≈˜ ¸fl¡À˘ºº
¤Ó¬é¬ÀÌ Œ˚±À·Ú, ˝√√À¬ı˛f ˜±©Ü±¬ı˛, Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ w±Ó≈¬©Û≈S ø¬ıù´Ú±Ô,
¸≈Òœ¬ı˛, ˙‰¬œ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ’±ø¸˚˛± Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√˝◊√À˘Úº ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ fl¡Ô±˜‘Ó¬ ¬Û±Í¬
˝√√˝◊√ÀÓ¬ ˘±ø·˘ ñ ‰¬Ó≈¬Ô« ˆ¬±·, Œ¯∏±Î¬ˇ˙ ‡G, õ∂Ô˜ ¬Ûø¬ı˛À26√√º
¬Û±Í¬±ÀôL fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
2 ¿˜-√˙«Ú
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬ é¬œÌfl¡ÀF] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú Œˆ¬±·-

¬ı±¸Ú± Ô±fl¡À˘ Œ˚±· ˝√√˚˛ Ú±º Œ˚±· ˜±ÀÚ ˆ¬·¬ı±ÀÚ ˜Ú ¬ı˛±‡±º
¸±Ò±¬ı˛ÌÓ¬– Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ˜Ú Ô±Àfl¡ ø˘e &˝√√… Ú±øˆ¬ÀÓ¬º Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛
Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊Í¬ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ˜Úº Œ‰¬©Ü± ‰¬±˝◊√, Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ fl‘¡¬Û±º ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ¬ıËp¡:±Ú
ˆ¬øMê√¬ÛÀÔ› ˝√√˚˛ :±Ú¬ÛÀÔ› ˝√√˚˛º Œ·±¬ÛœÀ√¬ı˛ ˆ¬øMê√¬ÛÀÔ ˝√√À˚˛øÂ√˘º
Ÿ¬ø¯∏À√¬ı˛ :±Ú¬ÛÀÔº
˚±¬ı˛ ˚± ¸—¶®±¬ı˛ Ó¬±˝◊√ ˝√√À¬ıº ¸—¶®±À¬ı˛¬ı˛ ·øÓ¬À¬ı˛±Ò fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ Ú±º
¸N&Ì õ∂Ò±Ú ˚±À√¬ı˛, Œ˚˜Ú øÍ¬fl¡ ¬ıË±p¡ÀÌ¬ı˛±, Ó¬±À√¬ı˛ Ù¬¸ fl¡À¬ı˛ ˝√√À˚˛
˚±˚˛º Ÿ¬ø¯∏À√¬ı˛ ¬ı˛Mê√ Œ√À˝√√ ’±ÀÂ√º ˚±À√¬ı˛ ˜Ú ø¬ı¯∏À˚˛ ’±¸Mê√ ÚÀ˝√√,
¬Û¬ı˛c ÷ù´À¬ı˛ ’±¸Mê√, Ó¬±¬ı˛±˝◊√ ¬ıË±p¡Ìº ·œÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÓ¬ ¬ıË±p¡ÀÌ¬ı˛ ’±È¬øÈ¬
&Ì ñ ˙˜, √˜, Ó¬¬Û–, Œ˙Ã‰¬, ’±Ê«√¬ı, :±Ú, ø¬ı:±Ú › ’±øô¶fl¡…º
¤˝◊√ &Ì ˚±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Ô±Àfl¡ Œ¸› ¬ıË±p¡Ì, Ó¬± Œ˚‡±ÀÚ˝◊√ Ê√ij ˝√√Î¬◊fl¡º
˚±À√¬ı˛ ˜Ú ¸—¸±¬ı˛ Œˆ¬±À· ’±¸Mê√ Ó¬±¬ı˛±˝◊√ ˙”^º ¤˝◊√ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ Œ√¬ı˛œ
˝√√˚˛ ÷ù´¬ı˛-˘±ˆ¬, øfl¡c¬ ˝√√À¬ı ¸fl¡À˘¬ı˛˝◊√º ˚±À√¬ı˛ ¬Û”¬ı«¬Û≈è¯∏·Ì ÷ù´À¬ı˛¬ı˛
ø‰¬ôL± fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú ’ÀÚfl¡, Œ¸˝◊√ ¬ı—À˙ Ê√ij±À˘ Ó¬±À√¬ı˛ ¬ı˛Mê√ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛
Ô±Àfl¡º ’±¬ı±¬ı˛ ˚±¬ı˛± √œ‚«fl¡±˘ ÒÀ¬ı˛ ’Ú… ¬ı˛fl¡˜ ¸¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ñ ¬ı…¬ı¸±
¬ı±øÌÊ√… ¤˝◊√ ¸¬ı, Ó¬±À√¬ı˛ ¬ı˛Mê√ ·±À˚˛ Ô±fl¡À˘ Œ√¬ı˛œ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ¸Ó¬…
¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛± ˙Mê√ ˝√√˚˛º ’±¬ı±¬ı˛ ¤› Œ√‡± ˚±˚˛ ŒÂ√±˘± ¬ıœÊ√ øfl¡ fl¡À¬ı˛
ø¬ıá¬±˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ·ÀÂ√º Ó¬± ŒÔÀfl¡ ŒÂ√±˘±˝◊√ ˝√√˚˛º Ó¬± ø√À˚˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬¬Û”Ê√±
˝√√˚˛º Œ˚‡±ÀÚ˝◊√ Ô±fl≈¡fl¡ Ú± Œfl¡Ú ¸—¶®±¬ı˛ ˆ¬±˘ Ô±fl¡À˘ ŒÊ√À· Î¬◊Í¬À¬ıº
¤› ’±ÀÂ√º õ∂fl‘¡øÓ¬ÀÓ¬ ˚± ’±ÀÂ√ Ó¬±˝◊√ ˝√√À¬ıº Ó¬± ¬ıÀ˘ ˚±À√¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬
ˆ¬±˘ Ú±, Ó¬±À√¬ı˛ øfl¡ ˝√√˚˛ Ú±∑ Ó¬±› øÓ¬øÚ ˝◊√26√± fl¡¬ı˛À˘ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº
’±˜Î¬ˇ± ·±ÀÂ√, øÓ¬øÚ Œ¬ı±•§±˝◊√ ’±˜ Ò¬ı˛±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº Ó¬À¬ı Ò¬ı˛±Ú Ú±
Œfl¡Ú∑ Ó¬±¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛, ¤Ó¬ Œ¬ı±•§±˝◊√ ’±˜ ’±ÀÂ√ Œ˚ Ò¬ı˛±¬ı±¬ı˛ õ∂À˚˛±Ê√Ú
˝√√˚˛ Ú±º øÓ¬øÚ ¸¬ı fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº
[˙‰¬œ¬ı˛ õ∂øÓ¬] õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ ŒÓ¬± ˜ÀÚ fl¡¬ı˛, ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ ¸¬ı :±Ú
Δ¬ı¬ı˛±À·…¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘± ˝√√À˘±, Ó¬¬ı≈› Œ¸ ¬Û±¬ı˛À˘± Ú±º ’±¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ‹
fl¡Ô± qÀÚ ÒÀ¬ı˛ ŒÙ¬˘À˘±º ˚±¬ı˛ Œ˚˜Ú ¸—¶®±¬ı˛ ñ Ê√ij, fl¡˜«, ø˙é¬±º
øˆ¬iß øˆ¬iß õ∂fl‘¡øÓ¬ øˆ¬iß øˆ¬iß ¬ÛÔ 3
¿˜ [˝√√À¬ı˛f ˜±©Ü±À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ fl¡±À¬ı˛± ˝√√˚˛ÀÓ¬± ˜± ¬ı±¬Û Œfl¡Î¬◊

Ú±˝◊√, ’Ú±Ôº Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬ı˘À˘ ñ ÷ù´¬ı˛ ¸Ó¬…, ¸¬ı ’øÚÓ¬… ñ
Œ¸ Ò¬ı˛À¬ı Œfl¡˜Ú fl¡À¬ı˛∑ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¸—¸±¬ı˛-Œˆ¬±À·¬ı˛ ˝◊√26√± ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º
’±¬ı±¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ ŒÂ√±È¬À¬ı˘± ŒÔÀfl¡ ˝√√ø¬ıø¯∏… fl¡¬ı˛ÀÂ√, ¬ıËp¡‰¬˚« ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛ÀÂ√º
Œˆ¬±À·¬ı˛ ˝◊√26√± Ô±fl¡À˘ ›ø√Àfl¡ ˜Ú ˚±˚˛ Ú±º ˚±¬ı˛ Œ˙¯∏ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√
Œˆ¬±· ¬Û”¬ı« Ê√Àij, øfl¡—¬ı± ¸±˜±Ú… ¬ı±fl¡œ ’±ÀÂ√, Ó¬±À√¬ı˛˝◊√ ÷ù´À¬ı˛ ˜Ú
˚±˚˛º Œ˚ |X±¬ı±Ú ˝√√˚˛ Ó¬±¬ı˛ self-respect [øÍ¬fl¡ ’±R¸•ú±Ú] Ê√Àij
ñ ë’±ø˜ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ñ ¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ Ú˝◊√í ¤˝◊√ :±Úº Ó¬‡Ú ’±¬ı˛ ˆ¬˚˛
Ú±˝◊√º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˆ¬±¬ı ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ ¤À¸øÂ√À˘Úº ¬ı˘À˘Ú,
ëÓ“¬±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘≈Úíº ’±˝√√± fl¡Ó¬ fl¡©Ü fl¡À¬ı˛ ‹ ’±|˜øÈ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú
Ê√±˜Ó¬±Î¬ˇ±˚˛º Ó¬±˝◊√ ’±ø˜ Ó“¬±Àfl¡ ¬ı˘˘±˜, ¬ı±˜Ú-ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ øS¬Û±√ ˆ”¬ø˜
õ∂±Ô«Ú±¬ı˛ fl¡Ô±º ¬ı˘œ ¬ı˛±Ê√±Àfl¡ ¬ı˘À˘Ú, ì˜˝√√±¬ı˛±Ê√, Œ√˝√ ŒÓ¬± ¬ı¬ı˛±¬ı¬ı˛
Ô±fl¡À¬ı Ú±, Ó¬±˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ Ú±˜ fl¡¬ı˛À¬ı± ¬ıÀ˘ ø¶ö¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√º Œ¸˝◊√Ê√Ú… øS¬Û±√
ˆ”¬ø˜ ˜±S ‰¬±˝◊√º ’±˜±À√¬ı˛ ¬ıË±p¡Ì ˙¬ı˛œ¬ı˛º Ó¬¬Û¸…± › ÷ù´¬ı˛-ˆ¬Ê√Ú
’±˜±À√¬ı˛ õ∂Ò±Ú fl¡Ó«¬¬ı… ñ ÷ù´¬ı˛ ˘±Àˆ¬¬ı˛ Ê√Ú…º Ó¬±˝◊√ Œ√˝√ ¬ı˛é¬±¬ı˛
Ê√Ú… ¤fl¡øÈ¬ é≈¬^ fl≈¡È¬œÀ¬ı˛¬ı˛ ’±¬ı˙…fl¡º Œ√˝√ ø¬ıÚù´¬ı˛º Ó¬Ô±ø¬Û ˚Ó¬ø√Ú
Ú± ¤ Œ√À˝√√ ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú ˝√√À26√ Ó¬Ó¬ø√Ú Î¬◊˝√± ¬ı˛é¬± fl¡¬ı˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬º Œ√˝√
¬ı˛é¬±¬ı˛ Ê√Ú… ’±˝√√±¬ı˛, ¬ı¶a › ¬ı±¸¶ö±ÀÚ¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º ¤‡±ÀÚ fl¡±À¬ı˛±› Œ√˝√
ø‰¬¬ı˛fl¡±˘ Ô±Àfl¡ Ú±, Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º ˚ø√ ÷ù´¬ı˛ ˆ¬Ê√Ú Î¬◊ÀV˙… ˝√√˚˛
Ó¬À¬ı˝◊√ Œ√˝√ ¬ı˛é¬±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± ø¬ıÀ˙¯∏ fl¡À¬ı˛ fl¡¬ı˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬º øS¬Û±√ ˆ”¬ø˜
˝√√À˘˝◊√ ˝√√À¬ıº ¤fl¡øÈ¬ fl≈¡È¬œ¬ı˛ Œ¬ı“ÀÒ Ó¬¬Û¸…± fl¡¬ı˛À¬ı±º ’±˝√√±, øfl¡ fl¡Ô±
ñ Œ√˝√ Ô±fl¡À¬ı Ú±, ˚Ó¬ ø√Ú ’±ÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛ Ú±˜ fl¡¬ı˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬º ¬ı±˜ÚÀ√¬ı
fl¡À¬ı˛› øÂ√À˘Ú Ó¬±˝◊√º ¬ı˛±˜ ’¬ıÓ¬±À¬ı˛ ø¬ıù´±ø˜ÀS¬ı˛ ¸Àe ¬ı˛±˜ ˚±À26√Ú,
’±¬ı˛ øÊ√:±¸± fl¡¬ı˛À˘Ú ë¤ ’±|˜øÈ¬ fl¡±¬ı˛∑í ø¬ıù´±ø˜S ¬ı˘À˘Ú ë¤‡±ÀÚ
ˆ¬·¬ı±Ú ¬ı±˜ÚÀ√¬ı Ó¬¬Û¸…± fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ¬ı˘œÀfl¡ Â√˘Ú±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Ó¬¬Û¸…±
fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú ñ ¸Ó¬… fl¡À¬ı˛ øÚÀ˚˛ÀÂ√ Ú øfl¡Ú± Ê√±˚˛·±º Ó¬±˝◊√ ˚Ó¬ø√Ú Œ√˝√
Ô±Àfl¡ Ó“¬±¬ı˛ Ú±˜ fl¡¬ı˛±ºí
4 ¿˜-√˙«Ú
˘ø˘Ó¬ ¬ı…±Ú±Ê«√œ ›fl¡±˘øÓ¬ fl¡À¬ı˛Úº ’ÀÚfl¡ ø√Ú ¿˜-¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛

Ú±˝◊√º Ó¬±˝◊√ ’±Ê√ ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ ¤À¸ÀÂ√ Ú ñ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ;¬ı˛ ¤fl¡˙ ¤fl¡
øÎ¬¢∂œº
¿˜ [˘ø˘ÀÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±˝√√±, ¤ÀÓ¬± ¸¬ı ;¬ı˛ øÚÀ˚˛ Œfl¡Ú
¤À˘Ú∑ ˚Ó¬ø√Ú Ú± Œ¸±Ú± ·±˘±Ú ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬Ó¬ø√Ú ¤øÈ¬ ¸˚ÀP ¬ı˛é¬±
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛, Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Úº Œ¸±Ú± ·±˘±Ú ˜±ÀÚ ÷ù´¬ı˛-√˙«Úº ≈√ø√Àfl¡˝◊√
ø¬ı¬Û√º Œ¬ı˙œ ˚P Ú…±› Œ√˝√ Œ¬ÛÀ˚˛ ¬ı¸À¬ıº ’±¬ı±¬ı˛ ˚P Ú± Ú…±›
Ó¬À¬ı ¬ÛÀÎ¬ˇ ˚±À¬ıº Ó¬±˝◊√ ˜Ò… ¬ÛLö± ñ golden mean.
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ˜± Ó¬±¬ı˛ ø√À˚˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛È¬± Œ¬ı“ÀÒ √±› ˚±ÀÓ¬
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Ú±˜ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛º
¤˝◊√ Œ√À˝√√ ’±R±¬ı˛ øÚ¬ı±¸ Ó¬±˝◊√ ˚P ŒÚ›˚˛± ¤˝◊√ ’±R±¬ı˛ √˙«ÀÚ¬ı˛
Ê√Ú…º ’±R√˙«ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˚ø√ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ô±Àfl¡ Ó¬± õ∂±¬ı˛t Œˆ¬±À·¬ı˛ Ê√Ú…,
’Ô¬ı± Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú… ˆ¬·¬ı±Ú Œ¬ı˛À‡ Œ√Úº
˝√√Í¬±» ¿˜-¬ı˛ fl¡Ô±À¶⁄±Ó¬ ¬ıg ˝√√˝◊√ ˘ ñ fl¡ÀÌ« ˜Ú ¸—À˚±·
fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº ˆ¬Mê√·Ì qøÚÀ˘Ú ¬Û±À˙¬ı˛ ‚À¬ı˛ ’èÌ ˝√√±¬ı˛À˜±øÚ˚˛±À˜ ·±Ú
·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√º ’èÌ ¿˜-¬ı˛ Œ¬ÛÃS, ¬ıÂ√¬ı˛ ¬ÛÚ¬ı˛ ¬ı˚˛¸, ·g¬ı« fl¡Fº
·±Ú – ø¬ıfl¡ä ø¬ı˝√√œÚ ¸˜±øÒ ˜·Ú,
¬ıËÀp¡ ø‰¬¬ı˛ø√Ú ’±¸Ú ŒÓ¬±˜±¬ı˛º
4-6-1923
2
˜È«¬Ú ˝◊√Úø©ÜøÈ¬Î¬◊˙±ÀÚ¬ı˛ ’øÙ¬¸ ‚¬ı˛º ¿˜ › ¤fl¡Ê√Ú ø˙é¬fl¡
¸±˜Ú±¸±˜øÚ Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ Î¬◊¬Ûø¬ı©Üº ¤‡Ú ¸±ÀÎ¬ˇ ÚíÈ¬±º fl¡Ô±¬ı±Ó«¬± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¿˜ [ø˙é¬Àfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±¬ÛøÚ Œfl¡±Úƒ ·±Î¬ˇœÀÓ¬ ø˜ø˝√√Ê√±˜
ø·Â√À˘Ú, fl¡í¬ı±¬ı˛ ø·Â√À˘Ú∑
ø˙é¬fl¡ ñ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˚±¬ı±¬ı˛ ˝◊√26√± ’±ÀÂ√ øfl¡∑
¿˜ ñ Ú±, øfl¡Â≈√˝◊√ ø¶ö¬ı˛ Ú±˝◊√º ’±¬ı±¬ı˛ Œ·˘±˜, Œfl¡±Ô±› øfl¡Â≈√
Ú±˝◊√, Ù¬¸ƒ fl¡À¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·˘º Ó¬œÔ«¶ö±ÀÚ øfl¡c ‡≈¬ı ˆ¬±˘º ›‡±ÀÚ› ˆ¬±˘
Ó¬À¬ı Ó¬œÔ«¶ö±ÀÚ ¸¬ı ¸˜˚˛ Î¬◊Vœ¬ÛÚ ˝√√˚˛º ΔÓ¬¬ı˛œ øÊ√øÚ¯∏ ’±ÀÂ√º øfl¡c
›‡±ÀÚ fl¡À¬ı˛ øÚÀÓ¬ ˝√√˚˛ ¸¬ıº Œ˚˜Ú ’±¬ÛÚ±¬ı˛± Œfl¡Î¬◊ ¬Û”Ê√± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú,
Œfl¡Î¬◊ Ù≈¬˘ Ó≈¬˘ÀÂ√ Ú, Œfl¡Î¬◊ ¬Û±Í¬ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú, Œfl¡Î¬◊ Ê√¬ÛÒ…±Ú fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº
¤¸¬ı Ú± Ô±fl¡À˘ Î¬◊Vœ¬ÛÚ ˝√√˚˛ Ú± ñ ¤¸¬ı ‰¬±˝◊√º Ó¬œÔ«¶ö±ÀÚ øÚÀÊ√À√¬ı˛
øfl¡Â≈√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛ Ú±º ¤¸¬ı ¸¬ı˝◊√ ΔÓ¬¬ı˛œ ¬Û±›˚˛± ˚±À26√º ø¬ıÀ˙¯∏ Í¬±fl≈¡¬ı˛
¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ú ñ Ó¬œÀÔ«¬ı˛ ’øÒá¬±Sœ Œ√¬ıÓ¬±º ’±¬ı˛ fl¡Ó¬ ¸¬ı ˆ¬Mê√ Œ√˙-
Œ√˙±ôL¬ı˛ ˝√√ÀÓ¬ ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ Â≈√ÀÈ¬ ’±À¸, ¤“À√¬ı˛ √˙«ÀÚº ¬Û≈¬ı˛œÀÓ¬ ‡≈¬ı
ˆ¬±˘º ‡±›˚˛±¬ı˛› ˆ¬±¬ıÚ± Ú±˝◊√º ¸¬ı˝◊√ õ∂¸±√ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ’±¬ÛÚ±¬ı˛±
¬Û≈¬ı˛œÀÓ¬ Œ‡ÀÓ¬Ú fl¡œ∑
ø˙é¬fl¡ ñ ˜˝√√±õ∂¸±√º ¸fl¡±À˘ ¬ı±˘…Àˆ¬±À·¬ı˛ õ∂¸±√œ ø˜ø©Ü, ≈√¬Û≈À¬ı˛
¸S Œˆ¬±À·¬ı˛ õ∂¸±√, ¬ı˛±ÀS› Ó¬±˝◊√º ¬Û±G±¬ı˛± ¸¬ı ¤ÀÚ ø√À˚˛ Œ˚ÀÓ¬±º
qÒ≈ ≈√Ò ’±¬ı˛ fl¡˘± ¬ı±Ê√±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Œfl¡Ú± ˝√√ÀÓ¬±º fl¡˘± õ∂‰≈¬¬ı˛ ¬Û±›˚˛±
˚±˚˛º ¤fl¡Ê√Ú ¬ıœ¬ı˛ˆ”¬À˜¬ı˛ ¬ı‘X ˆ¬Mê√ ¬ıË±p¡ÀÌ¬ı˛ ¸Àe ¬ıg≈Q ˝√√À˚˛øÂ√˘º
¬ı˚˛¸ ¯∏±È¬ ˝√√À¬ı, ¬ı±Úõ∂¶öœº ¤fl¡È¬± ’±|À˜ Ô±Àfl¡Ú ñ øfl¡Â≈√ Œ√Ú
›‡±ÀÚº Ó¬±¬ı˛± ¸¬ı õ∂¸±√ Œ‡ÀÓ¬ Œ√Úº ¸±¬ı˛±ø√Ú √˙«Ú, ¸»¸e ›
¬Û±Í¬±ø√ fl¡À¬ı˛Úº ’±˜±Àfl¡ ¶®μ¬Û≈¬ı˛±Ì ŒÔÀfl¡ ¬Û≈èÀ¯∏±M√√˜Àé¬S ˜±˝√√±R…
¸˜ô¶ qøÚÀ˚˛ÀÂ√ Úº
¿˜ ñ ’±ø˜› Ó¬±˝◊√ ‰¬±˝◊√øÂ√º ¤fl¡È¬± ¸≈ø¬ıÒ± fl¡À¬ı˛ ø√Ú ‹¬ı˛+¬Ûº
øfl¡Â≈√ ø√À˚˛ Œ√›˚˛± Œ·˘ ’±¬ı˛ ΔÓ¬¬ı˛œ õ∂¸±√ ¬Û±›˚˛± Œ·˘º ›¸¬ı
‡±›˚˛±¬ı˛ Œ˝√√e±˜ Ô±fl¡À˘ ¬ıÎ¬ˇ Á¡@±È¬ ñ ›¸¬ı Ú± Ô±fl¡± ˆ¬±˘º ≈√øÈ¬
≈√øÈ¬ õ∂¸±√ ‡±›, ’±¬ı˛ √˙«Ú fl¡¬ı˛, ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛º Ê√·iß±Ô √˙«Ú, ’±À¬ı˛±›
fl¡Ó¬ √˙«Ú ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º fl¡Ó¬ ˆ¬±˘ ˆ¬±˘ ¸±Ò≈, ’±¬ı±¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú…À√À¬ı¬ı˛
˘œ˘±¶ö˘¸˜”˝√º ’±¬ı˛ ¸˜≈^ √˙«Ú ˝√√À¬ı ñ ë¸¬ı˛¸±˜ø¶ú ¸±·¬ı˛–í
[·œÓ¬± 10˚24], ‰¬±¬ı˛ø√Àfl¡˝◊√ Î¬◊Vœ¬ÛÚ±¬ı˛ ¬ıdº ›‡±ÀÚ ’±&Ú ¸¬ı«√±
;˘ÀÂ√, Œ¬Û±˚˛±À˘˝◊√ ˝√√À˘±º
ø¡ZÓ¬œ˚˛ Œ|Ìœ¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ Â√±S ·‘À˝√√ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛˘º
¿˜ [Â√±ÀS¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ˙±Ú, Œ˙±Úº ˜Ú ø√À˚˛ ¬ÛÎ¬ˇ±À˙±Ú±
fl¡À¬ı˛±º øfl¡ ¬ı˘∑ ˜Ú ø√À˚˛ ¬ÛÎ¬ˇ± Î¬◊ø‰¬Ó¬, Ú˚˛ øfl¡∑
6 ¿˜-√˙«Ú
ë˜ÀÚ±À˚±· ø√À˚˛ ¬ÛÎ¬ˇ±À˙±Ú± fl¡¬ı˛À¬ı±í, ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ıø˘˚˛± ŒÂ√À˘øÈ¬

‰¬ø˘˚˛± Œ·˘º
¿˜ [ø˙é¬Àfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ŒÂ√À˘øÈ¬¬ı˛ ¬ı±¬Û ‡≈¬ı ÒÚœº Œ¸ø√Ú
¤À¸øÂ√À˘Úº ·±Î¬ˇœ ’±ÀÂ√º øfl¡c ŒÂ√À˘¬ı˛± ›“¬ı˛ Œfl¡±Ú› fl¡Ô± Œ˙±ÀÚ
Ú±º ¤‡±ÀÚ ¤À˚˛ÀÂ√ Ú, Ó¬± ’±˜±˚˛ ¬ı˘À˘Ú, ë˜˙±˚˛ ›À√¬ı˛ ¬ı˘À¬ıÚ
Ú±íº ¬ı˘À˘ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ›¬ı˛± Ò˜fl¡±À¬ı ñ › ˘±·±ÀÓ¬ ˚±›˚˛± ˝√√À˚˛øÂ√˘,
¤˝◊√ ¬ıÀ˘º øfl¡Â≈√ ¬ı˘À˘˝◊√, ŒÂ√À˘¬ı˛± Î¬◊M√¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ëÓ≈¬ø˜ øfl¡ Ê√±Ú ¤¸¬ıí/
[¸˝√√±À¸…] ’±˝√√±, ¤˝◊√ Œ˘±fl¡øÈ¬ perfect gentleman [‡“±øÈ¬
ˆ¬^À˘±fl¡]º ø¬ıÀ˘ÀÓ¬ Œfl¡±ÀÈ«¬ ˜±˜˘± ˝√√À26√º Î¬◊fl¡œ˘ ¬ı˘ÀÂ√, ë¤ ¬ı…øMê√
gentleman [ˆ¬^À˘±fl¡] øÓ¬øÚ ¤ fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛Ú Ú±˝◊√, fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú
Ú±ºí Ê√Ê√ øÊ√:±¸± fl¡¬ı˛À˘Ú, ëfl¡±Àfl¡ ’±¬ÛøÚ gentleman [ˆ¬^À˘±fl¡]
¬ıÀ˘Ú∑í Î¬◊fl¡œ˘ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘±, ë˚±¬ı˛ ·±Î¬ˇœÀ‚±Î¬ˇ± ’±ÀÂ√ºí [Î¬◊ˆ¬À˚˛¬ı˛
Î¬◊2‰¬˝√√±¸…]º
¬ı±¬ı± ’±˜±˚˛ ¬ı˘À˘Ú, ëˆ¬±¬ıøÂ√ ˝√√ø¬ı˛¡Z±À¬ı˛ ˚±¬ıº ’±˜±¬ı˛ ’ÀÚfl¡
’±˘±¬Ûœ Œ˘±fl¡ ’±ÀÂ√ ˜±À¬ı˛±˚˛±Î¬ˇœº Ó¬±¬ı˛± ¬ı˘ÀÂ√, ë˚±›Ú± ’±˜¬ı˛± ¸¬ı
øÍ¬fl¡ fl¡À¬ı˛ ø√ø26√ºí ’±ø˜› ¬ı˘˘±˜ ˚±Ú Ú± ¤˜Ú ¸≈ø¬ıÒ± ’±¬ı˛ ’˜Ú
¶ö±Ú/ ›À√¬ı˛ Â√±Î¬ˇÀ¬ıÚ Œfl¡Ú∑ fl≈¡G˘œ¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Ú± ŒÔÀfl¡ ¬ı±¬ı˛ ˝√√À˚˛
¤À√¬ı˛ Œ√‡≈Ú Ú±/ Œ√‡ÀÓ¬ ŒÓ¬± ’±¬ı˛ ¬ı±¬ı˛Ì Ú±˝◊√º ’˜Ú ¶ö±ÀÚ ¸≈ø¬ıÒ±
˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ Ô±fl¡±¬ı˛, ˚±Ú Ú±/ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ø·À˚˛ Œ√À‡ ’±¸≈Ú Ú±º ’±¬ı˛
øfl¡ fl¡±˚«, ˆ¬·¬ı±ÚÀfl¡ Î¬±fl¡±¬ı˛ Ê√Ú… ˚±›˚˛±º ›‡±ÀÚ ø˝√√˜±˘˚˛, ·e±,
¸»¸e, ¸¬ı ’±ÀÂ√º ˚±Ú ø√Úfl¡Ó¬fl¡ ŒÔÀfl¡ Œ√À‡ ’±¸≈Úºí
¬ı˘˘±˜ ¬ıÀÈ¬, Ó¬± øfl¡ ˝√√˚˛∑ ¤˜Ú ˜±˚˛±¬ı˛ Ù“¬±À√ ¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√º ¤ Œ˚
˜±˚˛±ÀÓ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇ ¤¸¬ı fl¡¬ı˛ÀÂ√º ŒÂ√À˘¬ı˛ ˜±˚˛± Â√±Î¬ˇÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÂ√ Ú±º ·±ÀÚ
’±ÀÂ√ –
ø¬ı˘ Œfl¡ÀÈ¬ ‚≈Ì«œ ¬Û±ÀÓ¬, ˜œÚ õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛ Ó¬±ÀÓ¬º
˚±Ó¬±˚˛±ÀÓ¬¬ı˛ ¬ÛÔ ’±ÀÂ√, Ó¬¬ı≈› ˜œÚ ¬Û±˘±ÀÓ¬ Ú±À¬ı˛ºº
&È¬œŒ¬Û±fl¡±˚˛ &È¬œ fl¡À¬ı˛ ¬Û±˘±À˘› ¬Û±˘±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º
˜˝√√±˜±˚˛±˚˛ ¬ıX &È¬œ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Ê√±À˘ ’±¬ÛøÚ ˜À¬ı˛ºº
¿˜ [ø˙é¬Àfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ ˆ¬^À˘±fl¡ ¤˝◊√¬ı˛+¬Û ’±¬ÛÚ±¬ı˛

¬ı˛ø‰¬Ó¬ Ê√±À˘ ’±¬ÛøÚ ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ·ÀÂ√Úº ¤“¬ı˛ fl¡Ô± ˚‡Ú ˝√√ø26√˘, Ó¬‡Ú
q-¬ı±¬ı≈¬ı˛ fl¡Ô± ˜ÀÚ ˝√√ø26√˘º ˝◊√øÚ› ¤˜øÚ ˜±˚˛±ÀÓ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇÀ‰¬Úº fl¡±èÀfl¡
˜≈À‡¬ı˛ fl¡Ô±øÈ¬ ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Ú±º ’Ó¬ Œ˘±fl¡, Œfl¡Î¬◊ fl¡Ô± qÀÚ Ú±º
ŒÂ√À˘¬ı˛± ’¬ı±Ò…º ˜±˚˛±ÀÓ¬ ¤¸¬ı fl¡¬ı˛±À26√º
ë‰¬GœÀÓ¬ ¤˝◊√¬ı˛+¬Û ¤fl¡øÈ¬ ·ä ’±ÀÂ√ ¤fl¡Ê√Ú [¸˜±øÒ] ¸—¸±À¬ı˛
ø¬ı¬ı˛Mê√ ˝√√À˚˛ ¬ıÀÚ Ó¬¬Û¸…± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ·˘º Œ¸‡±ÀÚ ø·À˚˛› ¶aœ¬Û≈ÀS¬ı˛
fl¡Ô± ˆ¬±¬ıÀÂ√º ¤¬ı˛± øfl¡c ¤Àfl¡ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º Ó¬¬ı≈› Œ¸ Ó¬±À√¬ı˛
fl¡Ô± ’˝√√øÚ«˙ ˆ¬±¬ıÀÂ√º Ó¬‡Ú ¤fl¡øÈ¬ ¸±Ò≈¬ı˛ ¸Àe Œ√‡± ˝√√À˘±º ¸±Ò≈
¬ı˘À˘Ú, ÷ù´¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛ ñ ¤¸¬ı ø‰¬ôL± ŒÂ√ÀÎ¬ˇ √±›ºí Ó¬± ¬Û±À¬ı˛
Ú±º ¬ı˘À˘, ˜˙±˚˛ ’±˜±¬ı˛ ˝√√+√˚˛ ˜Ú ›À√¬ı˛ ø‰¬ôL±˚˛ ¬Û”Ì«º ÷ù´¬ı˛ ¶ö±Ú
¬Û±À26√Ú Ú± ›‡±ÀÚ/ ˆ¬±¬ıøÂ√ ›¬ı˛± Œfl¡˜Ú ’±ÀÂ√, ¸•ÛøM√√ ¬ı˛é¬± fl¡¬ı˛ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛ÀÂ√ ŒÓ¬±º ¸±Ò≈øÈ¬ ¬ı˘À˘Ú, ¤ ˜˝√√±˜±˚˛±¬ı˛ Œ‡˘±º Ó≈¬ø˜ Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì
˘›, Ó¬À¬ı ˚±À¬ıº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¸±Ò≈¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√À˙ Ó¬¬Û¸…± fl¡À¬ı˛ Œ√¬ıœ¬ı˛ √˙«Ú
˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛Úº Ó¬‡Ú ’±¬ı˛ ›¸¬ı ø‰¬ôL±˚˛ ’øÚ©Ü fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±˝◊√º Œ√¬ıœ
¬ı¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ ¬ı˘À˘Úº ˆ¬Mê√øÈ¬ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú ñ ŒÓ¬±˜±Àfl¡ ‰¬±˝◊√ ’±¬ı˛
øfl¡Â≈√ ‰¬±˝◊√ Ú±º ë’±¬ı˛ ˆ≈¬˘±À˘ ˆ≈¬˘¬ı Ú± ˜±, Œ√À‡øÂ√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ı˛±e±
‰¬¬ı˛Ìí, Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ·±ÀÚ ’±ÀÂ√º ˜˝√√±˜±˚˛±¬ı˛ ¤˜øÚ fl¡±G, ¸¬ı &ø˘À˚˛
Œ√˚˛º Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ëˆ≈¬˘±˝◊√› Ú±, ˜± ŒÓ¬±˜±¬ı˛
ˆ≈¬¬ıÚÀ˜±ø˝√√Úœ ˜±˚˛±˚˛ ˆ≈¬˘±˝◊√› Ú±ºí Ó“¬±¬ı˛ Œ√‡± Œ¬ÛÀ˘ ’Ú… ¸¬ı fl¡±Ê√
ˆ≈¬˘ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ‚øÎ¬ˇ¬ı˛ Œ¬ÛG≈˘±˜ƒ ñ ¤ø√Àfl¡ ˚Ó¬È¬± ˚±À¬ı, ŒÂ√ÀÎ¬ˇ √±›
’Ú…ø√Àfl¡› Ó¬Ó¬”√¬ı˛ ˚±À¬ıº
¤‡Ú ¸g…± ¸±Ó¬È¬±º ¿˜ ˆ¬Mê√¸Àe ø¡ZÓ¬À˘¬ı˛ ¬Ûø(À˜¬ı˛ ‚À¬ı˛
Î¬◊¬Ûø¬ı©Üº ŒÂ√±È¬ Úø˘Úœ ˆ¬±·¬ıÓ¬ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ Ê√˚˛-ø¬ıÊ√À˚˛¬ı˛
Î¬◊¬Û±‡…±Úº ¿˜ Î¬◊øÍ¬˚˛± Œ·À˘Ú, ¬ı±¬ı˛±μ±˚˛ ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√¸Àe øÚˆ‘¬ÀÓ¬
øfl¡Â≈√ fl¡Ô± fl¡ø˝√√À˘Úº ˆ¬Mê√øÈ¬ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ˝√√±›Î¬ˇ± Œ©Ü˙ÀÚ ¬ı˛›Ú± ˝√√˝◊√À˘Úº
¿˜-¬ı˛ Œ√Ãø˝√√S Œ·±À¬ÛÚ Δ¬ı√…Ú±Ô ˚±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¬Û≈S õ∂ˆ¬±¸¬ı±¬ı≈ ›‡±ÀÚ
’±ÀÂ√ Úº ¬ı˛±øS ¤‡Ú ¸±ÀÎ¬ˇ Ú˚˛È¬±º ¿˜ Œ√±Ó¬˘±¬ı˛ ¬ı±¬ı˛±μ±˚˛ ˝√√±˝◊√
8 ¿˜-√˙«Ú
Œ¬ıÀ= ŒÍ¬¸ ø√˚˛± ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ¸•ú≈À‡ ¤fl¡øÈ¬ ø¬ıÎ¬ˇ±˘Â√±Ú±º Î¬◊˝√±Àfl¡

˘é¬… fl¡ø¬ı˛˚˛± ˆ¬Mê√Àfl¡ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ëŒ√‡≈Ú, Œfl¡±Ô±› øfl¡Â≈√ Ú±˝◊√, ˜±Á¡‡±Ú
ŒÔÀfl¡ › ¤À¸ ˝√√±øÊ√¬ı˛º øfl¡ fl¡À¬ı˛ ¤À˘± Ó¬±˝◊√ ˆ¬±¬ıøÂ√º ¤¬ı˛˝◊√ øˆ¬Ó¬¬ı˛
øÚÀÊ√Àfl¡ ¬ı˛é¬± fl¡À¬ı˛ ‰¬˘ÀÂ√º ˆ¬·¬ı±Ú ¤¬ı˛ Ê√Ú… ¬Û”¬ı« ŒÔÀfl¡ ¸¬ı Œ˚±·±Î¬ˇ
fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡øÂ√À˘Ú, ‡±¬ı±¬ı˛ È¬±¬ı±¬ı˛º Ó“¬±¬ı˛ ¬ı…±¬Û±¬ı˛ Œ¬ı±Á¡¬ı±¬ı˛ ¸±Ò… fl¡±¬ı˛/
¸¬ı øÓ¬øÚ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ¤˝◊√ Œ√‡≈Ú Ú±, Ê√±¬Û±ÀÚ¬ı˛ Premier [õ∂Ò±Ú ˜Laœ],
¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ ¸¬ı Œ˘±fl¡ Œ·˘ ˜À¬ı˛, qÒ≈ Î¬◊øÚ Œ¬ı“À‰¬ ¬ı˛˝◊√À˘Úº Î¬◊ÀÍ¬±ÀÚ
“√±øÎ¬ˇÀ˚˛ Œfl¡ø¬ıÀÚÈ¬ ø˜øÈ¬— fl¡¬ı˛À˘Ú ’±À·¬ı˛ ø√Úº ¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ø√Ú ¸¬ı Œ˙¯∏
ñ tidal wave [¸˜≈À^¬ı˛ ¬ı±Ú] ¤À¸ ¸¬ı øÚÀ˚˛ Œ·˘ ˆ¬±ø¸À˚˛º ≈√–‡
Œˆ¬±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˛˝◊√À˘Ú ¤fl¡±º ¤¸¬ı Œ√À‡› øfl¡ ’±˜±À√¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú… ˝√√˚˛/
˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ ¤˝◊√ ¬Û=±˙ ¯∏±È¬ ¬ıÂ√¬ı˛º ¤ÀÓ¬ ’±˜¬ı˛± ‡≈¬ı ¤fl¡È¬± øfl¡Â≈√
ˆ¬±ø¬ıº øfl¡c ’ÚÀôL¬ı˛ ¸Àe øfl¡Â≈√˝◊√ Ú±º ’ÚôL Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± ˆ¬±À¬ı
Δfl¡ Œ˘±fl¡∑ ¤˝◊√ fl¡˚˛ ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√ ˆ¬±¬ıÀÂ√º ¤˝◊√ ¸¬ı ø¬ı¬Û√ Œ√À‡›
Δ‰¬Ó¬Ú… ˝√√˚˛ Ú±º ’ÚôL Ê√œ¬ıÚ ˘±Àˆ¬¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛À˘, ¤˝◊√ é≈¬^ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛
¸≈‡≈√–‡ Ó¬Ó¬ Ê√s fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º ’ÚôLÊ√œ¬ıÚ ˜±ÀÚ ÷ù´¬ı˛º ¤ÀÓ¬±
ø¬ı¬ÛÀ√› øfl¡ øõ∂ø˜˚˛±À¬ı˛¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú… ˝√√À˘±∑ ¤øÓ¬˜‡±Ú± Œˆ¬Àe Œ·À˘ ø√Ú
fl¡À˚˛fl¡ Œ˘±fl¡ ˝√√± UÓ¬±˙ fl¡¬ı˛À˘º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¸¬ı ˆ≈¬À˘ Œ·˘º Ê√±¬Û±ÀÚ
˚± ˝√√À˚˛ Œ·˘ ¤¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Î¬◊˝√± øfl¡∑ ¤› ˆ≈¬À˘ ˚±À¬ı Œ˘±fl¡º ¤˜øÚ
˜˝√√±˜±˚˛±¬ı˛ ˜±˚˛±º ¤ ˚± ˝√√À˘± recorded histroy of the world¤
[¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸] ¤¬ı˛+¬Û ‚È¬Ú±¬ı˛ fl¡Ô± Œ√‡± ˚±˚˛ Ú±º Œ˘±Àfl¡¬ı˛
Δ‰¬Ó¬ÀÚ…¬ı˛ Ê√Ú… ÷ù´¬ı˛ ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ¤¬ı˛+¬Û fl¡À¬ı˛Úº ≈√í‰¬±¬ı˛Ê√ÀÚ¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú…
˝√√˚˛º ’Ú… ¸¬ı Œ˘±fl¡ ˆ≈¬À˘ ˚±˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ˜‘Ó≈¬…ô¶”À¬Û ¬ı¸± ,
¤˝◊√ ‚È¬Ú±˚˛ Ó¬±˝◊√ Œ√‡±À26√º ˜±Ú≈¯∏ ¸¬ı ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ Â√±¬Û fl¡¬Û±À˘ øÚÀ˚˛
‚≈¬ı˛ÀÂ√º øÚÀÊ√¬ı˛ Â√±¬Û Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À26√ Ú±º ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛È¬± Œ√À‡› ˆ≈¬À˘
˚±À26√º ¬Û“±‰¬ ˘±‡ ˜‘Ó≈¬… ¤fl¡¸Àe ñ ¤ Œ√À‡› Δ‰¬Ó¬Ú… ˝√√À26√ Δfl¡∑
7-9-23
3
¿˜ ø¡ZÓ¬À˘¬ı˛ ‚À¬ı˛ ¬ı¸±º ø¬ı√…±¬ÛœÀÍ¬¬ı˛ ’Ò…é¬ ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ ø¬ı√…±-
Õ‰¬Ó¬Ú… ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¿˜-¬ı˛ ¸Àe ˝◊√øÚ ø¬ı√…±¬ÛœÀÍ¬¬ı˛ ¸•§Àg ø¬ıø¬ıÒ
ø¬ı¯∏˚˛ ¬Û¬ı˛±˜˙« fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ’±Ê√ ˙øÚ¬ı±¬ı˛, Ó¬±˝◊√ ¬ıU ˆ¬Mê√ ¸˜±·˜º
¤‡Ú ¬ı˛±øS ¸±ÀÎ¬ˇ ’±È¬È¬± ñ fl¡Ô±¬ı±Ó«¬± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ‡≈¬ı øÚÊ«√Ú ¶ö±Ú Δ¬ı√…Ú±Ô, ’±¬ı±¬ı˛
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ’±ÀÂ√ Úº ’±¬ı˛ ¸±Ò≈¬ı˛± ¸¬ı ’±ÀÂ√ Úº ‡≈¬ı serious [fl¡ÀÍ¬±¬ı˛]
¸±Ò≈ ¸¬ı, ¸¬ı ø√Àfl¡ ¸˜±Úº ’±˝√√±, ‹¸¬ı ¶ö±Ú Î¬◊Vœ¬ÛÀÚ¬ı˛ Ê√±˚˛·±º
›¬ı±À¬ı˛ ø˜ø˝√√Ê√±˜ ’±D± fl¡¬ı˛± ø·Â√À˘±, ¤¬ı±À¬ı˛ ¤À√¬ı˛ ¤‡±ÀÚ fl¡¬ı˛±
˚±À¬ıº [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ fl¡±è fl¡±èÀfl¡ Œ√‡±˝◊√˚˛±] ¤¬ı˛± ¸¬ı ¸Àe øÂ√À˘Úº
Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û± fl¡Ó¬ Œ√‡≈Ú Ú± Œfl¡Ú∑ ¤˝◊√ ¸±Ò≈À√¬ı˛ ¬Û±øÍ¬À˚˛ ø√À26√Ú/
’±˜±À√¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú… ˝√√À¬ı ¬ıÀ˘ ¤“À√¬ı˛ Œ√À‡º ¸¬ı«√± ˆ≈¬ø˘À˚˛ Œ√Ú ñ
’±¬ı±¬ı˛ fl‘¡¬Û± fl¡À¬ı˛ ¸±Ò≈À√¬ı˛› ¬Û±Í¬±Úº ¬ıgÚ › ˜≈øMê√ ≈√˝◊√-√˝◊√ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º
¸±Ò≈À√¬ı˛ Œ√‡À˘ ˜ÀÚ ˝√√À26√ ñ ¤“¬ı˛±, ÷ù´¬ı˛ ¸Ó¬… ¸—¸±¬ı˛ ø˜Ô…±, ¤È¬±
ŒÊ√ÀÚ ¸—¸±¬ı˛ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ Ó“¬±Àfl¡ øÚÀ˚˛ ’±ÀÂ√ Úº øfl¡ life [Ê√œ¬ıÚ] ¤“À√¬ı˛
Œ˚Ú Δ¸Ú… ˚≈XÀé¬ÀS/ ‰¬ø¬ı√ı˙ ‚KI◊± Ó“¬±¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº Œ√À˝√√¬ı˛ ø√Àfl¡
˘é¬… Ú±˝◊√, øfl¡À¸ Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ Œ¸˝◊√ Œ‰¬©Ü±º fl¡‡Ú› Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú,
fl¡‡Ú› ¬ıËÓ¬ Î¬◊¬Û¬ı±¸, fl¡‡Ú› ˜øμÀ¬ı˛ ˚±À26√Ú, fl¡‡Ú› Ê√¬ÛÒ…±Ú ñ
Œ˚ ˚± ¬ı˘ÀÂ√ Ó¬±˝◊√ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ Œ˘±fl¡ ’ÀÔ«¬ı˛ Ê√Ú… fl¡¬ı˛ÀÂ√º
¤“¬ı˛± Ó¬±“Àfl¡ ¬Û±¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ¤ ¸¬ı fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬±˝◊√ÀÓ¬± ¤“À√¬ı˛ Œ√À‡ ¤Ó¬
Î¬◊Vœ¬ÛÚ ñ Œ˚Ú ‡±¬Û Œ‡±˘± Ó¬À¬ı˛±˚˛±˘ ¸¬ıº Î¬◊ÀÍ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ˘À·ÀÂ√ Ú
ñ ˜ÀLa¬ı˛ ¸±ÒÚ øfl¡—¬ı± ˙¬ı˛œ¬ı˛ ¬Û±Ó¬Úº
Œ˜±˝√√Ú Œ¬ı√±ôL Œ¸±¸±˝◊√øÈ¬¬ı˛ ¶§±˜œ ’Àˆ¬√±ÚμÊ√œ¬ı˛ Œ˘fl¡‰¬±¬ı˛ ŒÚ±È¬
¬ÛøÎ¬ˇ˚˛± qÚ±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ’±Ê√ õ∂Àùü±M√√¬ı˛ flv¡±˙º
õ∂ùü ñ ¸N, ¬ı˛Ê√–, Ó¬˜– ñ ¤&ø˘ øfl¡ ¬ıd∑ ¶§±˜œÊ√œ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú
material elements [Œˆ¬ÃøÓ¬fl¡ ¬Û√±Ô«], ·œÓ¬±˚˛ ’±ÀÂ√ ë&Ìí ñ
¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛± Œ·˘ Ú±º
¶§±˜œ ’Àˆ¬√±ÚμÊ√œ ñ ë&Ìí ’±¬ı˛ matter [Ê√Î¬ˇˇ ¬ıd] ’±˘±√±
10 ¿˜-√˙«Ú
Ú˚˛º Substance ¬ı± solid [Ê√Î¬ˇ ¬ı± fl¡øÍ¬Ú‚Ú] ¬ıÀ˘ Œfl¡±Ú øÊ√øÚ¯∏
Ú±˝◊√º ¤'À¬ı˛ (X-Ray) ø√À˚˛ Œ√‡À˘, Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬
¬ıÀ˘ øfl¡Â≈√ Ú±˝◊√ ñ bones ’±¬ı˛ dewy matter [’ø¶ö ’±¬ı˛
ø˙ø˙¬ı˛¬ı» ¬Û√±Ô«] Œ√‡± ˚±˚˛º ’±¬ı˛ ‰¬±¬ı˛ø√Àfl¡ ‚≈¬ı˛ÀÂ√ ˝◊√ À˘fl¡¬∏CÚ
(electron) ñ ¤fl¡ ˘é¬ øÂ√˚˛±ø˙ ˝√√±Ê√±¬ı˛ ˜±˝◊√˘ ¤fl¡ Œ¸Àfl¡ÀGº
¤˝◊√ Œ¬ıÀ·˝◊√ ¸”À˚«¬ı˛ ’±À˘± Ú˚˛ ø˜øÚÀÈ¬ ¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ Œ¬Û“ÃÂ√±˚˛º ’Ú≈¬ıœé¬Ì
ø√À˚˛ Œ√‡À˘ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı ˝◊√À˘fl¡¬∏CÚ ¸¬ı ‚≈¬ı˛ÀÂ√ atom-¤¬ı˛ [¬Û¬ı˛˜±Ì≈¬ı˛]
‰¬±¬ı˛ø√Àfl¡º ˝◊√À˘fl¡¬∏CÚ ¤fl¡ ˝√√±Ê√±¬ı˛ ˆ¬±À· ø¬ıˆ¬±· fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º Ó¬±¬ı˛
’±¬ı±¬ı˛ ›Ê√Ú Œ¬ı¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ›¬ı˛±º
¸N, ¬ı˛Ê√– › Ó¬˜– ¤˝◊√ øÓ¬Ú&Ì vibrations of electrons
[¬Û¬ı˛˜±Ì≈¬ı˛ Ó¬¬ı˛e ø¬ıÀ˙¯∏]º ¤˝◊√ ‚À¬ı˛ ¤fl¡È¬± Œ¬Û`≈¬˘±˜Àfl¡ ˚ø√ ¸±Ó¬˙í
ø¬ıø˘˚˛Ú ¬ı±¬ı˛ ’±À¬ı˛± ’øÒfl¡ Œ¬ıÀ· ‰¬±˘±ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛, Ó¬À¬ı ˝√√À¬ı violet
colour [Œ¬ı&Úœ ¬ı˛—]º ‰¬±¬ı˛˙í ˝√√À˘ ˝√√À¬ı red [˘±˘]º Δ¬ı:±øÚÀfl¡¬ı˛±
Œ√À‡ÀÂ√Ú ˆ¬±˚˛À˘È¬ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ¬ı˛—, ëŒ¬ı˛Î¬í øÚÀ‰¬¬ı˛º ¤fl¡È¬±Àfl¡ ¸N, ’±¬ı˛
¤fl¡È¬±Àfl¡ Ó¬˜– ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛º ’±¬ı˛ ˜±ÀÁ¡¬ı˛ ¬Û“±‰¬˙ ŒÔÀfl¡ Â√í˙Àfl¡ ¬ı˛Ê√–
¬ı˘± ˚±˚˛º ŒÓ¬±˜¬ı˛± fl¡¬ı˛Â√ øfl¡∑ ë˝◊√À˘fl¡¬∏CÚ¬ı±√í Œ˚ Œ¬ı¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛
¬ı˚˛¸ ˜±S ’±Í¬±¬ı˛ ¬ıÂ√¬ı˛, Ú±˜ ŒÊ√.ŒÊ√. È¬˜¸Úº ·Ó¬ ˚≈ÀX ˙¬ı˛œ¬ı˛ Œ·ÀÂ√º
Œ¬ı“À‰¬ Ô±fl¡À˘ ’±À¬ı˛±› fl¡Ó¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬±º È¬˜±¸ƒ ¤øÎ¬¸Ú Œ¬ı¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú,
¢∂±À˜±ÀÙ¬±Ú, ˝◊√À˘fl¡ø¬∏Cfl¡ ¬ı±˘¬ıº ¢∂±À˜±ÀÙ¬±Ú ˜±ÀÚ ¶§À¬ı˛¬ı˛ Ù¬ÀÈ¬±º ’±ø˜
ø·Â√˘±˜ Ó“¬±¬ı˛ ˘…±¬ıÀ¬ı˛È¬¬ı˛œÀÓ¬º ¬ıÀ¸ ˚‡Ú problem solve [¸˜¸…±¬ı˛
¸˜±Ò±Ú] fl¡À¬ı˛Ú Ó¬‡Ú ’±˝√√±¬ı˛øÚ^± ˆ≈¬À˘ ˚±Úº Œ¬ÛÂ√Ú ø√À˚˛ ¤fl¡Ê√Ú
‡±¬ı±¬ı˛ ø√À˚˛ ˚±˚˛ ¸fl¡±˘, ≈√¬Û≈¬ı˛, ¬ı˛±øSÀÓ¬º ˝◊√26√± ˝√√À˘ ‡±À¬ıÚ Ú˚˛Ó¬
¬ÛÀÎ¬ˇ Ô±Àfl¡º Œ√‡˘±˜ ≈√í¬ı±À¬ı˛¬ı˛ ’±˝√√±¬ı˛ ŒÈ¬ø¬ıÀ˘ ¬ÛÀÎ¬ˇ ’±ÀÂ√º U“¸
Ú±˝◊√º Ò…±Ú¶ö ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√ Úº ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ Œ‰¬±‡ ‡≈À˘ Œ¬Ûøk˘ øÚÀ˚˛
øfl¡ È≈¬fl¡ÀÂ√ Úº ¤‡Ú øÓ¬øÚ ¤˜Ú ¤fl¡È¬± delicate [¸”Ñ] ˚ÀLa¬ı˛ Î¬◊ißøÓ¬
fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú ˚± ¡Z±¬ı˛± ø¶Ûø¬ı˛È¬Àfl¡ ¤ÀÚ fl¡Ô± fl¡›˚˛± ˚±À¬ıº
’±Ê√fl¡±˘ ’±¬ı±¬ı˛, thought-¤¬ı˛ [ø‰¬ôL±¬ı˛] Ù¬ÀÈ¬± ˝√√À26√º Ó≈¬ø˜
˝√√˚˛ÀÓ¬± ˜ÀÚ ˜ÀÚ ˆ¬±¬ıÀÂ√± ëŒ·±˘fl¡íº ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡¬Û±À˘ ¤fl¡È¬± Œõ≠È¬
Œ¬ı˛À‡ ø√À¬ı, ¤È¬±ÀÓ¬ ‹ √±· ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº

¤fl¡¬ı±¬ı˛ ¸±ÚÙË¬±Úƒø¸¸ƒÀfl¡± ŒÔÀfl¡ ·±Î¬ˇœÀÓ¬ ˚±ø26√º ˚±Sœ¬ı˛ ø˘©Ü-¤
’±˜±¬ı˛ Ú±˜ Œ√‡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ˚˛ ¤fl¡øÈ¬ ¬ı‘X ’±˜±¬ı˛ ¸Àe ’±˘±¬Û fl¡¬ı˛ÀÓ¬
¤À˘Úº ˝◊√øÚ› ‹ ·±Î¬ˇœÀÓ¬ ˚±À26√Ú ñ mineralogist [‡øÚÊ√
¬Û√±Ô«ø¬ı˙±¬ı˛√]º ¬ı‘XÀ˘±fl¡, ’±¬ıé¬ √±øÎ¬ˇˇº ’±˜±˚˛ ¬ı˘À˘Ú, ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛
Œ√À˙ fl¡ø¬ÛÀ˘¬ı˛ ¸Àe ¸Àe ¤fl¡Ê√Ú greatest scientist-¤¬ı˛ [Œ|á¬
Δ¬ı:±øÚfl¡À√¬ı˛ ’Ú…Ó¬À˜¬ı˛] ’ôLÒ«±Ú ˝√√À˚˛ÀÂ√º fl¡ø¬ÛÀ˘¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬Ó¬N,
¸N, ¬ı˛Ê√–, Ó¬˜– ñ &Ì ø¬ıˆ¬±· øfl¡ ·ˆ¬œ¬ı˛, øfl¡ ¸≈μ¬ı˛/ ’±ø˜ ŒÓ¬±
qÀÚ ’¬ı±flƒ¡º ¤˝◊√ ¸•§Àg ¤fl¡‡±Ú± ¬ı˝◊√ ø˘‡ÀÓ¬ ’±ø˜ ’Ú≈À¬ı˛±Ò
fl¡¬ı˛˘±˜º ¬ÛÀ¬ı˛ ø˘À‡ ¬Û±øÍ¬À˚˛ ø√Â√À˘Úº ’±˜±¬ı˛ øÚfl¡È¬ ’±ÀÂ√ ¤¬ı˛
manuscript [¬Û±G≈ø˘ø¬Û]º ¤¬ı˛ ø¬ıSê˚˛˘t ’Ô« ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ Œ¸¬ı±˚˛
√±Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº Diagram [ø‰¬S] fl¡À¬ı˛ ¸¬ı ¬ı≈øÁ¡À˚˛ÀÂ√ Úº øÓ¬øÚ Ó¬‡Ú
Ê√±¬Û±Ú ¸¬ı˛fl¡±À¬ı˛¬ı˛ øÚ˜LaÀÌ ›À√À˙ ˚±ø26√À˘Úº ‡øÚ Œfl¡±Ô±˚˛ ’±ÀÂ√
ñ øfl¡À¸¬ı˛ ‡øÚ, ≈√í˝√√±Ê√±¬ı˛ øÙ¬È¬ øÚÀ‰¬ Ô±fl¡À˘› ¬ıÀ˘ ø√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº
T.N.T. explosive Force [øÈ¬, ¤Ú, øÈ¬, Ú±˜œ˚˛ ø¬ıÀ¶£¬±¬ı˛fl¡
’±À¢ü˚˛±¶a] ·Ó¬ ˚≈ÀX ¬ı…¬ı˝√√+Ó¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘º ¤˝◊√È≈¬fl≈¡ÀÓ¬ ˙˝√√¬ı˛È¬± Î¬◊ÀÎ¬ˇ
˚±˚˛º ’±Ê√fl¡±˘ Δ¬ı:±øÚfl¡¬ı˛± ¬ı…ô¶ øfl¡ fl¡À¬ı˛ atom-¤¬ı˛ [¬Û¬ı˛˜±Ì≈¬ı˛]
explosive force [õ∂√±˝√√ ˙øMê√] Œ¬ı¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ıº ¬Û”À¬ı« atom ¬Û˚«ôL
øÂ√˘º ¤‡Ú fl¡Ó¬ ¤ø·À˚˛ Œ·ÀÂ√ ˝◊√À˘fl¡¬∏CÚº ’±À¬ı˛± fl¡Ó¬ ˚±À¬ıº Œ˙À¯∏
Œ√‡À¬ı ¸¬ı ˙”Ú… ˜±ÀÚ ’±¬ı˛ øfl¡Â≈√ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À26√ Ú±º Œ˝√√Àfl¡È¬ ˝◊√√±Úœ—
˜±¬ı˛± Œ·ÀÂ√ Úº Ó“¬±¬ı˛ ëø√ ø¬ı˛Î¬˘ ’¬ı ø√ ˝◊√Î¬◊øÚˆ¬±¬ı˛¸ƒí ¢∂ÀLö ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú
ñ ¸À¬ı¬ı˛ Œ˙¯∏ ’Õ¡ZÓ¬º
Invention [’±ø¬ı©®±¬ı˛ ] fl¡‡Ú ˝√ √ ˚ ˛ ∑ ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ˆ¬±¬ıÀÓ¬
Consciousness [’ôL‘√ø©Ü] ˚‡Ú ‡≈À˘ ˚±˚˛º Œ˚ øÊ√øÚ¯∏ Œ¬ı¬ı˛
fl¡¬ı˛À¬ı, ˜ÀÚ ¬Û”¬ı« ŒÔÀfl¡ Ó¬±¬ı˛ Â√±¬Û ¬ÛÀÎ¬ˇ ˚±˚˛º Œ¬ı¬ı˛ ˚Ó¬é¬Ì Ú± ˝√√À26√
Ó¬Ó¬é¬Ì ¬Û±·À˘¬ı˛ ˜Ó¬ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ˜ÀÚ¬ı˛ √¬ı˛Ê√± ‡≈À˘ ˚±˚˛º ’±¬ı±¬ı˛
¬ıX ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º Ù“¬±fl¡ ø√À˚˛ Œ˚√√ ray [øfl¡¬ı˛Ì]-È≈¬fl≈¡ ’±À¸ Ó¬±˝◊√ øÚÀ˚˛
¤ÀÓ¬± ’±À˘±‰¬Ú± ñ ¤¬ı˛ Ú±˜ invention [Î¬◊æ√±¬ıÚ]º
12 ¿˜-√˙«Ú
ŒÓ¬±˜¬ı˛± øÚÀÊ√¬ı˛± ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛º ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ È¬œfl¡± ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ√˙ ’Ò–¬Û±ÀÓ¬

Œ·ÀÂ√º ¬ıËp¡, ˜±˚˛± ñ ¤ ¸¬ı Œ¬ı√±ÀôL¬ı˛ Î¬◊2‰¬ Ó¬N ¸±À˚˛k Ú± ¬ÛÎ¬ˇÀ˘
ˆ¬±˘ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛± ˚±˚˛ Ú±º ¤¸¬ı ¬ÛÎ¬ˇ, ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛, ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛º ¬ıËp¡
› ˜±˚˛± ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À¬ı ¤fl¡øÈ¬ Œ¸±Ê√± ‘√©Ü±ôL ø√À˚˛ ¬ı≈øÁ¡À˚˛øÂ√À˘Úº ¬ıËp¡
Œ˚˜Ú ¸±¬Û-fl≈¡G˘œ ¬Û±øfl¡À˚˛ ¬ıÀ¸ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º ˜±˚˛± ñ Œ˚˜Ú ¸±¬Û
‰¬˘ÀÂ√º øÓ¬øÚ ¸±À˚˛k Ê√±ÚÀÓ¬Ú Ú±, øfl¡c ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬ øÂ√˘º Ó¬±˝◊√ ’Ó¬
Œ¸±Ê√± fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Úº ¤˜Ú Œ¸±Ê√± fl¡À¬ı˛ ’±¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú
Ú±˝◊√º
4
õ∂ùü ñ ˜≈øMê√¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏-Ê√ij ˝√√˚˛ øfl¡∑
¶§±˜œ ’Àˆ¬√±Úμ ñ ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√¬ı ¬ı˘ÀÓ¬Ú ≈√˝◊√ Ô±flƒ¡ Œ˘±fl¡
’±ÀÂ√º ¤fl¡ Ô±Àfl¡¬ı˛ Œ˘±fl¡ ¸±ÒÚ ˆ¬Ê√Ú fl¡À¬ı˛ ¤Ó¬ Î¬◊“‰≈¬ÀÓ¬ Î¬◊ÀÍ¬ Œ˚
øÚÀ‰¬¬ı˛ fl¡Ô±, Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ fl¡Ô± ¸¬ı ˆ≈¬À˘ ˚±˚˛º ’±¬ı˛ ¤fl¡ Ô±flƒ¡ Œ˘±fl¡
’±ÀÂ√º ›¬ı˛± ‹¬ı˛+¬Û Î¬◊“‰≈¬ÀÓ¬› ›ÀÍ¬, ’±¬ı±¬ı˛ øÚÀ‰¬› ŒÚÀ˜ ’±¸ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛ Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú…º Ó“¬±À√¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ fl¡˘…±Ì fl¡¬ı˛±¬ı˛ ’±fl¡±„∏é¬±
Ô±Àfl¡º Œfl¡±Ú› fl¡±¬ı˛Ì Ú±˝◊√ ¤¬ı˛ ñ ÷ù´À¬ı˛26√±º ¤“À√¬ı˛ ¬ıÀ˘ ÷ù´¬ı˛
Œfl¡±øÈ¬º Œ¬ıÃX ˜ÀÓ¬› ≈√˝◊√ Ô±flƒ¡ ¬ı≈X ’±ÀÂ√ ñ õ∂Ó¬…flƒ-¬ı≈X ’±¬ı˛
’¬ıÓ¬±¬ı˛œ-¬ı≈Xº õ∂Ô˜ Ô±fl¡ ˆ¬±À¬ı, øÚÀÊ√¬ı˛ ˝√√À˘˝◊√ ˝√√À˘±º ø¡ZÓ¬œ˚˛ Ô±flƒ¡
Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ fl¡˘…±ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… Ô±Àfl¡Ú, øÚÀ‰¬ øÙ¬À¬ı˛ ’±À¸Úº ¤“¬ı˛± Î¬◊√±¬ı˛º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤fl¡È¬± parable [·ä] ¬ı˘ÀÓ¬Úº ¤fl¡È¬± Ê√±˚˛·±˚˛ ‡≈¬ı
Ê√e˘º Œ¸È¬± ¤fl¡È≈¬ Î¬◊“‰≈¬ õ∂±‰¬œ¬ı˛ ø√À˚˛ Œ‚¬ı˛±º Î¬◊Í¬¬ı±¬ı˛ ŒÊ√± Ú±˝◊√º ¸¬ı
Œ˘±Àfl¡ Ê√˜± ˝√√À˚˛ øÍ¬fl¡ fl¡¬ı˛À˘ ¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ fl“¡±ÀÒ ’¬Û¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú
’±À¬ı˛±˝√√Ì fl¡À¬ı˛ ¤¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ Î¬◊Í¬À¬ıº Ó¬±˝◊√ fl¡¬ı˛± ˝√√À˘±º Œ˚ ¬ı…øMê√ õ∂Ô˜
õ∂‰¬œÀ¬ı˛¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ Î¬◊Í¬À˘±, Œ¸ ’±ÚÀμ ˝√√±¸ÀÓ¬ ˝√√±¸ÀÓ¬ ’¬Û¬ı˛ø√Àfl¡
¬ÛÀÎ¬ˇ Œ·˘º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ’±À¬ı˛±› ≈√-¤fl¡Ê√Ú ‹¬ı˛+¬Û fl¡¬ı˛À˘º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ’±¬ı˛
¤fl¡Ê√Ú Î¬◊Í¬À˘±º ‹ø√fl¡ Œ√À‡ ‡≈¬ı ’±Úμ õ∂fl¡±˙ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˘±·À˘±ñ
fl¡Ó¬ ˝√√±ø¸, øfl¡c ¬Û”À¬ı«¬ı˛ Œ˘±fl¡À√¬ı˛ ˜Ó¬ ‹ø√Àfl¡ Ú± ¬ÛÀÎ¬ˇñ¤ø√Àfl¡ ŒÚÀ˜
¤À˘±º ’±¬ı˛ ¸fl¡˘Àfl¡ ŒÎ¬Àfl¡ ¬ı˘À˘, ë’±Úμ Œ¬ÛÀÓ¬ ‰¬±› ŒÓ¬± Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛
›Í¬ºí ˝◊√øÚ ’¬ıÓ¬±¬ı˛, ÷ù´¬ı˛Àfl¡±øÈ¬ ñ ¤“¬ı˛ ˙øMê√ Œ¬ı˙œº øÚÓ¬…˜≈Mê√,
øÚÓ¬…ø¸X, ÷ù´¬ı˛Àfl¡±øÈ¬·Ì Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ fl¡˘…±ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… ˜±Ú≈¯∏ Ê√ij ¢∂˝√Ì
fl¡À¬ı˛Úº
õ∂ùü ñ ˜±Ú≈¯∏Ê√ij ˝√√˚˛ Œfl¡Ú∑
Î¬◊M√¬ı˛ ñ ¸—¶®±À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú…, fl¡˜«Ù¬˘ Œˆ¬±À·¬ı˛ Ê√Ú…º ¬Û±¬Û ¬Û≈Ì…
¸˜±Ú ˝√√À˘ ˜±Ú≈¯∏ ˝√√˚˛º ’±¬ı±¬ı˛ ¤ Ê√Àij˝◊√ ¬˜≈øMê√ ˝√√˚˛, ’Ú… ˙¬ı˛œÀ¬ı˛
Ó¬± ˝√√˚˛ Ú±º ¤ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ¬Û”À¬ı« fl¡˜«Ù¬À˘¬ı˛ Œˆ¬±· ˝√√˚˛, ’±¬ı±¬ı˛ Ú”Ó¬Ú fl¡˜«
’Ê«√Ú› ˝√√˚˛º ’Ú… ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ qÒ≈ fl¡˜«Ù¬˘ Œˆ¬±· ˝√√˚˛ ˜±S, ’Ê«√Ú ˝√√˚˛
Ú±º ˜±Ú≈¯∏À√¬ı˛ ˜ÀÒ…› Œfl¡Î¬◊ ’±À¸ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ˘œ˘±¬ı˛ ¸˝√√±˚˛Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú…º
Œ¸ Î¬◊¬Û˘øt ˝√√˚˛ ˚‡Ú ¬ı≈øÎ¬ˇ ŒÂ“√±˚˛± ˝√√˚˛ ñ ÷ù´¬ı˛-√˙«Ú ˝√√˚˛º ˚±¬ı˛±
¬ı≈øÎ¬ˇ Â≈“√À˚˛ÀÂ√ Ó“¬±À√¬ı˛ ˜ÀÚ ø˝√√—¸±-Œ¡Z¯∏, Ê√˚˛-¬Û¬ı˛±Ê√˚˛, ˘±ˆ¬±˘±ˆ¬ ñ
¤ ¸¬ı ¡ZiZ Ô±Àfl¡ Ú±º ¸˜√˙«œ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛, ¤fl¡ˆ¬±¬ı ’±ÀÂ√ ñ ÷ù´¬ı˛º
Ó¬‡Ú øÚÀÊ√Àfl¡ ˚La ÷√√ù´¬ı˛Àfl¡ ˚Laœ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˚˛º
˜±Ú≈¯∏ ˚‡Ú Ó“¬±Àfl¡ ˆ≈¬À˘ ˚±˚˛ Ó¬‡Ú fl¡‡Ú› Ó¬±Àfl¡ ‡≈¬ı ø¬ı¬ÛÀ√
ŒÙ¬À˘ Œ√Úº ¤ÀÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ ø√Àfl¡ ŒÈ¬ÀÚ ŒÚÚº ¬ı±˝◊√À¬ı˛ Œ√‡ÀÓ¬ ø¬ı¬Û√
øfl¡c Œ˙¯∏ ˆ¬±˘º Ê√±¬Û±ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± ˚± ¬ı˘À˘ ¤› Ó“¬±¬ı˛ fl¡±Ê√º ¬Û“±‰¬
˘é¬ Œ˘±fl¡ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ Ú±˙ ˝√√À˚˛ Œ·˘ ñ tidal wave-¤ [¸˜≈À^¬ı˛
¬ı±ÀÚ]º ¤ Œ√À‡ ¤À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ˚±¬ı˛± ø‰¬ôL±˙œ˘ Ó¬±¬ı˛± ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ø√Àfl¡
˜Ú Œ√À¬ıº ¬ıD ŒÙ“¬À¬Û ø·Â√À˘± Ê√±¬Û±Úº ˝◊√—À¬ı˛Ê√À√¬ı˛ ¸Àe ¬Û±~±
ø√À˚˛ ‰¬˘ÀÓ¬±, ’±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú… ø√Ú ø√Ú materialist [Ê√Î¬ˇ¬ı±√œ]
˝√√À˚˛ ø·Â√À˘±º øÚÀÊ√À√¬ı˛ ¸ˆ¬…Ó¬± ¸—¶‘®øÓ¬ Â√±øÎ¬ˇÀ˚˛ ˚±ø26√˘º Ó¬±˝◊√
÷ù´¬ı˛ ¤ fl¡±GÈ¬± fl¡À¬ı˛ ¤À√¬ı˛ Œ˜±Î¬ˇ øÙ¬ø¬ı˛À˚˛ ø√À˘Úº Worldly
view-ÀÓ¬ [Ê√±·øÓ¬fl¡ ‘√ø©ÜÀÓ¬] ‡≈¬ı ’øÚ©Ü¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ˚≈ÀX [õ∂Ô˜
ø¬ıù´˚≈ÀX] ÙË¬±Àk¬ı˛ ˚± é¬øÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√, fl¡À˚˛fl¡ ø˜øÚÀÈ¬ ŒÈ¬±øfl¡À˚˛±ÀÓ¬ Ó¬±˝◊√
˝√√À˚˛ Œ·˘º ’Ú…ˆ¬±À¬ı Œ√‡À˘, Œfl¡ fl¡±Àfl¡ ˜±À¬ı˛∑ ’±R±¬ı˛ Ê√ij› Ú±˝◊√
˜¬ı˛Ì› Ú±˝◊√/
ŒÓ¬±˜¬ı˛± øÚÊ√Àfl¡ øÚÀÊ√ ˆ≈¬À˘ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√±, Ó¬À˜±ÀÓ¬ ’±26√iß ˝√√À˚˛
14 ¿˜-√˙«Ú
’±Â√º Ó¬À˜±Àfl¡ ”√À¬ı˛ ŒÁ¡ÀÎ¬ˇ ŒÙ¬À˘ √±› ñ ¬ı˛±Ê√ø¸fl¡ ˝√√›º ¬ı±—˘±

Œ√˙È¬± Ó¬ø˘À˚˛ ˚±À26√, Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛ Î¬◊Í¬À¬ıº ¬ı±—˘±˝◊√ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ˜≈‡
Î¬◊8˘ fl¡¬ı˛À¬ıº ¤ ˚≈À·¬ı˛ Ò˜« fl¡˜«À˚±·º fl¡˜« fl¡¬ı˛ ˜Ú ÷ù´À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡º
fl¡˜« Ú± fl¡¬ı˛À˘ ¬ı˛Ê√– ’±¸À¬ı Ú±º Œ¸˝◊√Ê√Ú… fl≈“¡ÀÎ¬ˇ ˝√√À˚˛ ˚±À26√ ¸¬ıº
√±¸ˆ¬±¬ı ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ˜ÚÀfl¡ ø‚À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√º √±À¸¬ı˛ øfl¡ ¸≈‡∑ ‹ ˆ¬±¬ı
Â√±Î¬ˇº Ambition [Î¬◊2‰¬±fl¡±„∏é¬±] ’±ÚÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛º Young man
must have ambition [õ∂ÀÓ¬…fl¡ ˚≈¬ıÀfl¡¬ı˛ ’øÓ¬ Î¬◊2‰¬ ’±fl¡±„∏é¬±
Ô±fl¡± Î¬◊ø‰¬Ó¬]º ¸≈Ú±˜, ¸≈˚˙, ÒÚÀ√Ã˘Ó¬ ¤ ¸À¬ı¬ı˛ ’±fl¡±„∏é¬±˝◊√
Î¬◊2‰¬±fl¡±„∏é¬± ñ ambition ¤¸¬ı Œˆ¬±· fl¡À¬ı˛ ˚‡Ú Œ√‡À¬ı ¤ÀÓ¬
¸≈‡ Ú±˝◊√, Œˆ¬±À·¬ı˛ Œ˙¯∏ Ú±˝◊√, Ó‘¬ø5 Ú±˝◊√, Ó¬‡Ú ˙±øôL¬ı˛ Œ‰¬©Ü± ˝√√À¬ıº
Ó¬‡Ú aspiration [÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬±] ’±¸À¬ıº Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬
fl¡¬ı˛±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± ’±¸À¬ıº ’ÀÚÀfl¡¬ı˛ ’±¬ı±¬ı˛ ŒÂ√À˘À¬ı˘± ŒÔÀfl¡˝◊√ aspiration
[÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬±] ’±À¸º Ó¬±À√¬ı˛ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı ¬Û”¬ı«Ê√Àij
’ÀÚfl¡ Ó¬¬Û¸…± fl¡¬ı˛± øÂ√˘º ÷ù´¬ı˛ ˘±Àˆ¬¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√º øfl¡
≈√ˆ«¬±·…, ’±˜±À√¬ı˛ Œ√À˙ ≈√¬Û≈¬ı˛È¬± fl¡±øÈ¬À˚˛ Œ√˚˛ ˆ≈“¬øÎ¬ˇ fl¡±Ó¬ fl¡À¬ı˛
‚≈ø˜À˚˛º ø√ÚÀfl¡ ¬ı˛±Ó¬ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√º ¬ı¬ı˛— Ù≈¬È¬¬ı˘ Œ‡˘, Œ¸› ˆ¬±˘º
Ó¬À˜± ŒÔÀfl¡ ¬ı˛Ê√–-ÀÓ¬ ›Í¬, ¬ÛÀ¬ı˛ ¸ÀN ˚±À¬ıº
õ∂ùü ñ Ambition [Î¬◊2‰¬±fl¡±„∏é¬±] Ô±fl¡À˘ fl¡˜« øÚ©®±˜ ˝√√À¬ı
øfl¡ fl¡À¬ı˛∑ ¸≈‡ ˙±øôL˘±ˆ¬ ¬ı±¸Ú±˚˛ ˚ø√ ÷ù´¬ı˛Àfl¡ Î¬±fl¡± ˚±˚˛, Î¬◊˝√±
¸fl¡±˜ Ú˚˛ øfl¡∑
Î¬◊M√¬ı˛ ñ Ambition-› [Î¬◊2‰¬±fl¡±„∏é¬±›] Ô±fl¡À¬ı, ’±¬ı±¬ı˛ Ù¬˘›
÷ù´À¬ı˛ ’¬Û«Ì fl¡¬ı˛À¬ıº ’Ê≈«√ÚÀfl¡ ¤˝◊√ fl¡Ô± ¿fl‘¡¯û ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ñ ‡±›
√±›, ˚± øfl¡Â≈√ fl¡¬ı˛, ¸¬ı fl¡˜«Ù¬˘ ’±˜±ÀÓ¬ ’¬Û«Ì fl¡¬ı˛º ˚≈X fl¡¬ı˛, Ó¬±›
¬ı˛±Ê√…˘±Àˆ¬¬ı˛ Ê√Ú… Ú˚˛ ñ ’±˜±¬ı˛ fl¡±Ê√ Œˆ¬À¬ı fl¡¬ı˛º Â≈√ÀÈ¬±Â≈√øÈ¬ fl¡À¬ı˛
¬∏C±˜› Ò¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı, ‰¬±fl¡¬ı˛œ› ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ˚‡Ú ¤¸¬ı Œ˙¯∏ ˝√√˚˛ Ó¬‡Ú
¬ı˛±ÀS Œ˙±¬ı±¬ı˛ ’±À· ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Ú± ˝√√˚˛ ¬ı˘, ëÍ¬±fl≈¡¬ı˛ ˚± fl¡À¬ı˛øÂ√ Ó¬±¬ı˛
Ù¬˘ ‰¬±˝◊√ Ú± ñ ¸¬ı ŒÓ¬±˜±¬ı˛ºí õ∂Ô˜ Œ˜Ãø‡fl¡ ¬ı˘ÀÓ¬ ˝√√˚˛, ¬ÛÀ¬ı˛
’±ôLø¬ı˛fl¡ ˝√√˚˛º
˙±øôL ¸fl¡À˘˝◊√ ‰¬±˚˛º Œ˚ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛À˘ ˙±øôL ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ Ó¬±˝◊√ fl¡¬ı˛º
ø¬ı¯∏À˚˛¬ı˛ Œ√›˚˛± ˙±øôL Ú©Ü ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ¤È¬± ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘ Ó¬‡Ú˝◊√
˙±øôL¬ı˛ ‡øÚ ÷ù´À¬ı˛ ˜Ú ˚±À¬ıº ‹ ˙±øôL fl¡‡Ú› Ú©Ü ˝√√˚˛ Ú± ñ Ê√ij
Ê√ij ¸Àe Ô±Àfl¡ ˚Ó¬ø√Ú Ú± Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º Ó¬‡Ú ¬Û¬ı˛˜ ˙±øôLº
¤˝◊√øÈ¬ ˘±ˆ¬˝◊√ Î¬◊ÀV˙… ˜±Ú≈¯∏ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛º ¸¬ı±˝◊√Àfl¡ ¤øÈ¬ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬
˝√√À¬ı ¤fl¡ø√Úº ¬Û≈Ì… fl¡±Ê√ ¡Z±¬ı˛± ¶§·« ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛, øfl¡c Ó¬± ŒÔÀfl¡ ¬ÛÓ¬Ú
’±ÀÂ√ ñ Ó¬‡Ú ’±¬ı±¬ı˛ ’˙±øôLº ø‰¬¬ı˛ ˙±øôL, ø‰¬¬ı˛ ¸≈‡ ˘±ˆ¬ ñ
÷ù´¬ı˛˘±ˆ¬ ¬ı±¸Ú± fl¡±˜Ú±¬ı˛ ˜ÀÒ… Ú˚˛ Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Úº Œ˚˜Ú
ø˜Â√¬ı˛œ, ø˜ø©Ü¬ı˛ ˜ÀÒ… Ú˚˛º ¤ÀÓ¬ ’•°˙”˘ ¸±À¬ı˛, ’Ú… ø˜ø©ÜÀÓ¬ ¬ı±ÀÎ¬ˇº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ˘±fl¡ø˙é¬± ˚±¬ı˛± ø√À¬ı Ó¬±À√¬ı˛ ’Ó¬
¸¬ı Ê√±ÚÀÓ¬ ˝√√˚˛º Œ√‡ fl¡Ó¬ Ê√±ÚÀÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º Ó¬À¬ı ŒÓ¬± ›À√À˙
[¬Û±(±ÀÓ¬…] fl¡±Ê√ ˝√√À¬ıº Ú± Ê√±ÚÀ˘ øfl¡ fl¡À¬ı˛ ›À√¬ı˛ ˆ¬±¯∏±˚˛ ›À√¬ı˛
ˆ¬±À¬ı fl¡Ô± ¬ı˘ÀÓ¬Úº øfl¡c Œ˙À¯∏ ‹ ÷ù´¬ı˛ ˘±ˆ¬ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀV˙…
¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº Œ˚ Œ˚ˆ¬±À¬ı Œ¬ı±ÀÁ¡, Œ¸˝◊√ˆ¬±À¬ı Œ¬ı±Á¡±ÀÓ¬ ˝√√À¬ı Ó¬±Àfl¡ ñ
ÚÀ‰¬» fl¡±Ê√ ˝√√À¬ı Ú±º qÒ≈ øÚÀÊ√¬ı˛ Ê√Ú… ˝√√À˘ ë¬ı˛±˜ ¬ı˛±˜í fl¡¬ı˛À˘˝◊√
˝√√À˚˛ ˚±˚˛º øˆ¬iß øˆ¬iß õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ øˆ¬iß øˆ¬iß ¬ÛÔº fl¡±˘ ˆ¬±·¬ıÓ¬ ¬ÛÎ¬ˇ±
˝√√ø26√˘, Ê√˚˛-ø¬ıÊ√À˚˛¬ı˛ fl¡Ô±º ¸Úfl¡±ø√ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ô¶¬ı fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú,
ëÓ≈¬ø˜ Ú± Ô±fl¡À˘ ¬ıË±p¡ÀÌ¬ı˛ ¬ıË±p¡ÌQ Œfl¡±Ô±˚˛∑í ¬ıËp¡±Àfl¡ Œ˚ Ê√±ÀÚ Œ¸
¬ıË±p¡Ìº Ó“¬±¬ı˛± ŒÊ√ÀÚøÂ√À˘Ú Ó¬±˝◊√ ˚Ô±Ô« ¬ıË±p¡Ìº ¤˝◊√ ¬ıË±p¡Ì ˝√√›˚˛±˝◊√
Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀV˙…º ¸fl¡˘Àfl¡˝◊√ ¤øÈ¬ ˝√√ÀÓ¬ ˝√√À¬ı ’±À· ’±¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛º
¿˜ ñ ø¬ı‰¬±À¬ı˛¬ı˛ ø√fl¡ ø√À˚˛ Œ√‡À˘› Œ¬ı±Á¡± ˚±˚˛, ˆ¬·¬ı±Ú
˘±ˆ¬˝◊√ ˜±Ú≈¯∏ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀV˙…º Úø‰¬Àfl¡Ó¬± Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ˚˜Àfl¡,
ë’±˜±Àfl¡ ’±R:±Ú √±›ºí ’Ú… ¬ıd øÚÀÓ¬ ˚˜ õ∂ô¶±¬ı fl¡¬ı˛À˘, ¬ı˘À˘Ú
ñ ë›¸¬ı Œ˚ Ô±fl¡À¬ı Ú± , ’±¬ÛøÚ ¸¬ı ø¬ıÚ©Ü fl¡À¬ı˛ ø√À¬ıÚºí
¤˝◊√ ’ø¬ıÚù´¬ı˛ ¬ıd ˘±Àˆ¬¬ı˛ Ê√Ú… Úù´¬ı˛ ¬ıd õ∂À˚˛±Ê√Úº ˚Ó¬È¬± Ú±
˝√√À˘ ŒÚ˝√√±» Ú˚˛ Ó¬Ó¬È¬± Ú…±›º Œ¬ı˙œ ˝√√À˘˝◊√ ’±È¬Àfl¡ ¬ÛÎ¬ˇˇÀ¬ıº ¤øÈ¬
˚ø√ fl¡±À¬ı˛±› ˜ÀÚ Ô±Àfl¡ Ó¬À¬ı ŒÓ¬± Œ¸ ¬ı…øMê√ ’Ò«Ê√œ¬ıij≈Mê√º ¸—¸±À¬ı˛
Ó¬±¬ı˛ Œfl¡±Ú ¬ıd¬ı˛ ’ˆ¬±¬ı Œ¬ı±Ò ˝√√À¬ı Ú±º ¤˝◊√ ’ˆ¬±¬ıÀ¬ı±Ò ’ÚôL ≈√–À‡¬ı˛
16 ¿˜-√˙«Ú
fl¡±¬ı˛Ì, ¤È¬±˝◊√ Ê√ij˜¬ı˛Ì‰¬ÀSê ŒÙ¬À˘ Œ√˚˛º Œ√˝√ Ò±¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… ˚Ó¬È¬±

õ∂À˚˛±Ê√Ú Ó¬Ó¬È¬± ŒÚ›˚˛±º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√Àfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë’øÒfl¡ Î¬◊¬Û±Ê«√Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛
˚ø√ ÷ù´¬ı˛ Œ¸¬ı±, ¸±Ò≈ˆ¬ÀMê√¬ı˛ Œ¸¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ˝√√˚˛ºí ¬Û±G¬ı·Ì ¬ı˛±Ê√…
Œ¸¬ı±› fl¡¬ı˛À˘Ú, ¸Àe ¸Àe ÷ù´¬ı˛ Œ¸¬ı±› fl¡¬ı˛À˘Úº ’±¬ı±¬ı˛ ’ÀôL
÷ù´¬ı˛ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À˘Úº øÚ©®±˜ˆ¬±À¬ı ¸¬ı fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú øfl¡Ú± Ó¬±˝◊√/ øÚ©®±˜
˜±ÀÚ ¸¬ı ¿fl‘¡À¯û¬ı˛ ˙¬ı˛Ì±·Ó¬ ˝√√À˚˛, Ó“¬±¬ı˛ ’±À√˙ øÚÀ˚˛ fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú,
Ó¬±˝◊√ ¬ıX Ú± ˝√√À˚˛ ˜≈Mê√ ˝√√À˘Ú ’Ó¬ fl¡˜« fl¡À¬ı˛›º ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ø√Àfl¡
’¢∂¸¬ı˛ ˝√√›˚˛±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ø‰¬˝ê ’ˆ¬±¬ıÀ¬ı±Ò fl¡˜±º
fl¡ø˘fl¡±Ó¬±º 8˝◊√ Œ¸ÀõI◊•§¬ı˛, 2923 ‡Ëœ©Ü±s,

22À˙ ˆ¬±^, 1330 ¸±˘º ˙øÚ¬ı±¬ı˛º
17
ø¡ZÓ¬œ˚˛ ’Ò…±˚˛
ë’±˜±¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À¬ı Œ˚, ’±˜±¬ı˛ ‹ù´˚« ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À¬ı Œ¸í
1
’±Ê√ ¸fl¡±À˘ ˜È«¬Ú ¶≈®À˘ ë¸»õ∂¸e ¸ˆ¬±íº ¿fl‘¡¯û ‰¬ø¬ı˛S ’±À˘±‰¬Ú±
˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ø˙é¬fl¡ › Â√±S·Ì ’ÀÚÀfl¡˝◊√ ¿fl‘¡À¯û¬ı˛ ¬ıU˜≈‡œ õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛
’±À˘±‰¬Ú± fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¿˜› Œ¸‡±ÀÚ Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬º øÓ¬øÚ ¤fl¡øÈ¬ ˚≈¬ıfl¡
ø˙é¬fl¡Àfl¡ ë¬Ûø¬ı˛S±Ì±˚˛ ¸±Ò”Ú±˜ƒí [·œÓ¬± 4˚8] ñ ¿fl‘¡¯û ‰¬ø¬ı˛ÀS¬ı˛ ¤˝◊√
ø√fl¡øÈ¬¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛ ¬ıø˘ÀÓ¬ ¬ıø˘À˘Úº ø˙é¬fl¡ ¬ıø˘À˘Ú, ¸±Ò≈ › ˆ¬Mê√·ÀÌ¬ı˛
Î¬◊X±¬ı˛ ’¬ıÓ¬±À¬ı˛¬ı˛ õ∂Ò±Ú fl¡±Ê√º øÓ¬ÚøÈ¬ Î¬◊ÀV˙… Ó“¬±¬ı˛ ’±·˜ÀÚ¬ı˛ ñ
õ∂Ô˜ ¸±Ò≈À√¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛S±Ì, ø¡ZÓ¬œ˚˛ ≈√À©Ü¬ı˛ ø¬ıÚ±˙, ’±¬ı˛ Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ñ Ò˜«-
¸—¶ö±¬ÛÚº ¤˝◊√ øÓ¬ÚøÈ¬ fl¡±À˚«¬ı˛ ˜ÀÒ… õ∂Ô˜ ’±¬ı˛ ¬Ó‘¬Ó¬œ˚˛øÈ¬ Ò˜«¸—¶ö±¬ÛÚ
fl¡±À˚« ‚øÚá¬ ¸•§gº ¸±Ò≈À√¬ı˛ ¡Z±¬ı˛±˝◊√ Ò˜«¸—¶ö±¬ÛÚ fl¡¬ı˛±Úº ’¬ıÓ¬±¬ı˛
¤À¸ ¤fl¡øÈ¬ flv¡±˙ ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛Ú, Ó“¬±¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ ¬ı±Ìœ õ∂‰¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ıÚ ’±¬ı˛
øÚÊ√ Ê√œ¬ıÀÚ ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛À¬ıÚº ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ¤À√¬ı˛ ˜Ò≈˜øé¬fl¡±¬ı˛ ¸Àe
Ó≈¬˘Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº ë˜Ò≈í ’Ô«±» ÷ù´¬ı˛œ˚˛ ¬ı˛¸ Â√±Î¬ˇ±, ¤“¬ı˛± ø¬ı¯∏˚˛¬ı˛¸ ¢∂˝√Ì
fl¡À¬ı˛Ú Ú±º ˆ¬·¬ı±Ú ¿fl‘¡¯û ’±¸±˚˛ ¬ı…±¸±ø√ Ÿ¬ø¯∏·Ì ¶§26√Àμ Ò˜«
’Ô«±» Ó“¬±¬ı˛ ˆ¬±¬ı Ê√·ÀÓ¬ õ∂‰¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀÂ√Úº Ó“¬±¬ı˛± ¬Û”À¬ı« Ó“¬±Àfl¡
ŒÊ√ÀÚÀÂ√ Ú ¸±ÒÚ-ˆ¬Ê√Ú fl¡À¬ı˛º Ó¬À¬ı Ó“¬±¬ı˛ ’±À√˙ øÚÀ˚˛ õ∂‰¬±¬ı˛
fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº ¸±Òfl¡À√¬ı˛ ¿fl‘¡¯û ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛À˘ ¸fl¡˘Àfl¡
fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ’˘À¸¬ı˛ Ò˜« ˝√√˚˛ Ú±º ¤˝◊√ ¸¬ı fl¡±ÀÊ√¬ı˛ Ù¬˘
’±˜±ÀÓ¬ ¸˜¬Û«Ì fl¡¬ı˛º ¸±ÒÚˆ¬Ê√Ú ¤-› fl¡±Ê√, ¸—¸±¬ı˛œÀ√¬ı˛ √±Ú, ¬ıËÓ¬,
Ê√œø¬ıfl¡± ’Ê«√Ú ¤-› fl¡±Ê√º ¸À¬ı¬ı˛ Ù¬˘ Ó“¬±Àfl¡ ø√À˚˛ Œ√›˚˛±º ’Ê«≈√ÚÀfl¡
˘é¬… fl¡À¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº ’±¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ’±À· ’±˜±¬ı˛
ø‰¬ôL± ñ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ˚≈X ’Ô«±» ’¬Û¬ı˛ fl¡±Ê√º ’±À· ’Ú… ¸¬ı, Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛
’±˜±¬ı˛ ø‰¬ôL± Ú˚˛º ˚±À√¬ı˛ ˝√√+√À˚˛ ¤˝◊√ˆ¬±¬ı ‘√Ï¬ˇ ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛±˝◊√ ¸±Ò≈º
18 ¿˜-√˙«Ú
‚À¬ı˛ Ô±fl¡À˘› ¸±Ò≈º ‚À¬ı˛ ŒÔÀfl¡˝◊√ ›¬ı˛± ¸¬ı« fl¡±À˚« Ó“¬±¬ı˛ ˆ¬Ê√Ú
fl¡À¬ı˛Úº ¸±Ò≈ ˆ¬Mê√¬ı˛± ¬ı≈ÀÁ¡ÀÂ√ Ú, ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀV˙…º Œ¸˝◊√Ê√Ú…
Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì±·Ó¬ ˝√√À˚˛ Ó¬±¬ı˛± Ô±Àfl¡Ú Œ˚‡±ÀÚ˝◊√ øÓ¬øÚ ¬ı˛±‡≈Úº ¸±Ò≈ ˆ¬Mê√À√¬ı˛
˜≈øMê√¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛ ¿fl‘¡¯û ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ë˜±À˜fl¡— ˙¬ı˛Ì— ¬ıËÊ√í [·œÓ¬± 14˚˛66]
ñ ¤fl¡˜±S ’±˜±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì±¬Ûiß ˝√√›º Í¬±fl≈¡¬ı˛› ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ë’±˜±¬ı˛ ø‰¬ôL±
fl¡¬ı˛À˘˝◊√ ˝√√À¬ıºí ë’±˜±¬ı˛ ø‰¬ôL± Œ˚ fl¡¬ı˛À¬ı Œ¸ ’±˜±¬ı˛ ‹ù´˚« ˘±ˆ¬
fl¡¬ı˛À¬ı Œ˚˜Ú ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ ‹ù´˚« ¬Û≈S ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ºí :±Ú ˆ¬øMê√ ˘±ˆ¬˝◊√
˜≈øMê√º ˝◊√˝√±˝◊√ ¸±Ò≈À√¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛S±Ìº
’±Ê√ 10˝◊√ Œ¸ÀõI◊•§¬ı˛, 1923 ‡‘– ’– , 24À˙ ˆ¬±^, 1330
¸±˘ Œ¸±˜¬ı±¬ı˛º ¤‡Ú ¸fl¡±˘ ¸±ÀÎ¬ˇ ’±È¬È¬±º ¿˜ Œ·±˘ È≈¬À˘ ¬ıø¸˚˛±
’±ÀÂ√ Ú ñ øÓ¬ÚÓ¬˘±¬ı˛ õ∂ˆ¬±¸¬ı±¬ı≈¬ı˛ ‚À¬ı˛º ¬ı˛±Ê√ø˜ø¶a¬ı˛± fl¡±Ê√ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√
Ó¬±˝√√± Œ√ø‡ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ ·‘√À˝√√ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ˝◊√øÚ Œ¬ı√±ôL
Œ¸±¸±˝◊√ øÈ¬ÀÓ¬ Ò˜«fl¡Ô± qøÚÀÓ¬ ˚±Úº Ó“¬±˝√√±Àfl¡ ¿˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú,
ëë’±¬ÛÚ±Àfl¡ ›‡±ÀÚ Œ˚ÀÓ¬ ¬ıø˘ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛ ˝√√À¬ı ¬ıÀ˘º ’±˜±˚˛˛
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤˜Ú fl¡À¬ı˛ ø√Â√À˘Ú, ¸±Ó¬ ’±È¬ ‚∞I◊± qÚøÂ√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô±, Ó“¬±Àfl¡
watch [¬Û˚«À¬ıé¬Ì] fl¡¬ı˛øÂ√, ¬ı˛±øSÀÓ¬ ¬ı±øÎ¬ˇ ¤À¸ ¸¬ı ø˘‡øÂ√, ¸¬ı ˜ÀÚ
Ô±fl¡ÀÓ¬±º ¬Û¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¤À¸ Œ˚Ó¬ ø˘‡¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¸¬ı fl¡Ô±º ¤fl¡ø√ÀÚ
¸¬ı ˝√√ÀÓ¬± Ú± ñ SêÀ˜ ˜ÀÚ ’±¸ÀÓ¬±º ¤˜øÚ √±· ˘±ø·À˚˛ ø√ÀÓ¬Úº
’±¬ı˛ ¬Û“±‰¬ ¬ıÂ√¬ı˛ ø˘‡øÂ√ Œfl¡Î¬◊ Ê√±ÚÀÓ¬± Ú±º ¤˝◊√ ¬Û“±‰¬ ¬ıÂ√¬ı˛˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ ˘œ˘±
õ∂fl¡±À˙¬ı˛ ¸˜˚˛ øÂ√˘º fl¡±˘œ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ Œ˙¯ ı»¸¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√
¤À¸øÂ√À˘Úº ¤fl¡ ¬ıÂ√¬ı˛ fl¡˜ øfl¡/ ¤fl¡ø√Ú Œ√‡À˘˝◊√ ¬ı˛é¬± Ú±˝◊√, Ó¬±
¤fl¡ ¬ıÂ√¬ı˛ Ô±fl¡±/ ¤ÀÓ¬ ’±¬ÛøÚ øfl¡ benefited [Î¬◊¬Ûfl‘¡Ó¬] ˜ÀÚ
fl¡À¬ı˛Ú Ú±∑
ˆ¬Mê√ ñ Î¬◊¬Ûfl¡√√±¬ı˛ ˝À26√, øfl¡c Œfl¡±Ú Œfl¡±Ú ø¬ı¯∏À˚˛ Œ·±˘˜±˘›
˝√√À˚˛ ˚±À26√º
¿˜ ñ ¸¬ı øfl¡ ’±¬ı˛ ø˜À˘/ ¸fl¡À˘¬ı˛ Ò±Ó¬ øfl¡Â≈√ ¤fl¡ Ú˚˛º
ø¬ıøˆ¬iß õ∂fl‘¡øÓ¬º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ëø‰¬øÚÀÓ¬ ¬ı±ø˘ÀÓ¬ ø˜˙±Ú Ô±Àfl¡,
ø¬Û“¬ÛÀÎ¬ˇ ˝√√À˚˛ qÒ≈ ø‰¬øÚÈ≈¬fl≈¡ ŒÚÀ¬ıºí ¸¬ıÀÓ¬± ’±¬ı˛ ø‰¬øÚ Ú˚˛, ˝√√ÀÓ¬›
ë’±˜±¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À¬ı Œ˚, ’±˜±¬ı˛ ‹ù´˚« ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À¬ı Œ¸í 19
¬Û±À¬ı˛ Ú±º øfl¡c Ó“¬±¬ı˛, Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± ¸¬ı ø‰¬øÚ, ø˜Â√¬ı˛œ ’±À¬ı˛± fl¡Ó¬
øfl¡/ Ó“¬±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ fl¡Ô±› ŒÙ¬˘¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√º ¸±˜±Ú… ¤fl¡È¬± fl¡Ô±›
fl¡Ó¬ ·ˆ¬œ¬ı˛ ’Ô«¬Û”Ì«º ¸˜±øÒ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ëÂ√±Ó¬±È¬± ’±ÚÀÓ¬±ºí
¤¬ı˛› ˜±ÀÚ ’±ÀÂ√º ¸˜±øÒ¬ı±Úƒ ¬Û≈è¯∏ ñ ˜≈U˜«≈U– ¸˜±øÒ, øfl¡c ¤ø√Àfl¡›
fl¡Ó¬ U“¸º ¤fl¡øÈ¬ ’±√˙« Ê√œ¬ıÚº ›ø√Àfl¡ Œ˚˜Ú ¤ø√Àfl¡› ŒÓ¬˜Úº
’õ∂˜M√√ ·ˆ¬œ¬ı˛ ˜ÀÚ±À˚±·º ’¬ıÓ¬±¬ı˛±ø√¬ı˛ ˝√√˚˛ ¬Û”Ì« ’Ú…À√¬ı˛ ‡±øÚfl¡È¬±
˝√√˚˛º ¿fl‘¡À¯û¬ı˛ Œ√‡, ˚≈ÀX¬ı˛ ‡≈“øÈ¬Ú±øÈ¬ ¬Û¬ı˛±˜˙« ø√À26√Ú, ¸¬ı ‰¬±˘
¬ı±Ó¬À˘ ø√À26√Ú, ’±¬ı±¬ı˛ ¤¬ı˛˝◊√ ˜ÀÒ… ¸˜±øÒ¶ö ñ ·œÓ¬± ¬ı˘ÀÂ√ Úº ¤˝◊√
ø√fl¡È¬±Àfl¡ ˘é¬… fl¡À¬ı˛˝◊√ ¶§±˜œÊ√œ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, In the midst of
intense activity, intense calmness [˜˝√√± fl¡˜«-õ∂¬ı±À˝√√¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛
Ô±øfl¡˚˛±› ¸˜±øÒ¶ö]º ¤ ≈√íø√fl¡ ˚“±À√¬ı˛ ’±ÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛±˝◊√ ’±√˙« Œ˚˜Ú
¿fl‘¡¯û, Í¬±fl≈¡¬ı˛º ˆ¬Mê√¬ı˛± Â√±Ó¬±È¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ŒÙ¬À˘ ¤À¸øÂ√˘º ‚À¬ı˛ ¤À¸˝◊√
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸˜±øÒº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ øÚÀ‰¬ ŒÚÀ˜ ¤À¸ ‹ fl¡Ô± ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº ’±¬ı˛
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë¤‡±Úfl¡±¬ı˛ Œ¬Û“±À√¬ı˛ fl¡±¬ÛÎ¬ˇ øÍ¬fl¡ Ô±Àfl¡ Ú± [˜±ÀÚ ¸˜±øÒ¶ö] ,
øfl¡c ’Ó¬ ˆ≈¬˘ ˝√√˚˛ Ú±/ Â√±Ó¬±È¬± ŒÙ¬À˘ ¤À˘∑í Ó“¬±¬ı˛ øÚfl¡È¬ õ∂±Ô«Ú±
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛, ëÓ≈¬ø˜ ¸≈˜øÓ¬ √±› Œ˚Ú ¬ÛÔ ŒÔÀfl¡ ø¬ı‰¬ø˘Ó¬ Ú± ˝√√˝◊√ºí
¸≈˜øÓ¬ fl≈¡˜øÓ¬ ¸¬ı˝◊√ Ó“¬±¬ı˛º ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ŒÓ¬± øÚÊ«√ÀÚ Œ·±¬ÛÀÚ Ó¬¬Û¸…±
fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú , øfl¡Â≈√ ¬ı≈ÀÁ¡ÀÂ√ Ú ŒÓ¬±∑ Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe ø˜ø˘À˚˛ ŒÚÀ¬ıÚº ’±¬ı˛
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˜˝√√±¬ı±fl¡… ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ¸¬ı Ó¬±¬ı˛ ¸Àe ø˜ø˘À˚˛ ŒÚÀ¬ıÚº ¸¬ı øfl¡
øÚÀÓ¬ ˝√√˚˛, Ú± ¬Û±À¬ı˛ øÚÀÓ¬∑ ¸¬ı Œ‡À˘ ˝√√Ê√˜ ˝√√À¬ı Œfl¡Úº Ó¬±˝◊√
Œ·±˘˜±˘ ˝√√˚˛º ˚Ó¬È¬± ’Ú≈fl”¡˘ ˝√√˚˛, øÚÀÓ¬ ˝√√˚˛º ˜ÀÚ¬ı˛ ˆ¬±˘˜μ ¤
¸¬ı ŒÓ¬± ’±ÀÂ√˝◊√º ø˜ø©Ü ¬ı˘À˘ ˆ¬±˘, ¤fl¡È≈¬ fl¡Î¬ˇ± ¬ı˘À˘ ‡±¬ı˛±¬Ûº ¤
›Í¬± ¬ÛÎ¬ˇ± ˜ÀÚ¬ı˛ Ò˜«º ¤ø√Àfl¡ ’Ó¬ ˘é¬… ø√ÀÓ¬ Ú±˝◊√º ¸—¸±À¬ı˛ øˆ¬iß
øˆ¬iß õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Œ˘±fl¡º ¸fl¡À˘¬ı˛ ¸Àe ¸fl¡À˘¬ı˛ ø˜˘ ˝√√˚˛ Ú±º øfl¡c
¸fl¡˘Àfl¡˝◊√ ˝√√˚˛ÀÓ¬± Ô±fl¡ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ¤fl¡‡±ÀÚº Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú,
ëfl¡Ó¬fl¡ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ¸Àe ˜≈À‡¬ı˛ ‡±øÓ¬¬ı˛ ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ˝√√˚˛º ¬ı˘ÀÓ¬ ˝√√˚˛, ˆ¬±˘
’±ÀÂ√ Ú ˜˙±˚˛, ’±¸≈Ú ¬ı¸≈Úº ’±¬ı˛ fl¡±À¬ı˛± fl¡±À¬ı˛± ¸Àe ’ôLÀ¬ı˛¬ı˛ ˆ¬±À¬ı¬ı˛
’±√±Ú õ∂√±Ú ‰¬À˘ºí ¤˝◊√ Œ˚ ŒÂ√À˘À√¬ı˛, ˙‰¬œ õ∂ˆ‘¬øÓ¬Àfl¡ Œ˚ÀÓ¬
20 ¿˜-√˙«Ú
¬ı˘øÂ√ ñ ’ÀÚfl¡ ¸≈ø¬ıÒ± ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ¬ÛÎ¬ˇ±¬ı˛º

ˆ¬Mê√ ñ ’±À: ˝“√±, philosophy [√˙«Ú] ¬ÛÎ¬ˇ±¬ı˛ ‡≈¬ı ¸±˝√√±˚…
˝√√À¬ıº
¿˜ ñ qÒ≈ øfl¡ Ó¬±˝◊√∑ ˚≈¬ıfl¡À√¬ı˛ West-¤ [õ∂Ó¬œ‰¬œÀÓ¬] Œ˚ÀÓ¬
˝◊√26√± ˝√√˚˛º øfl¡ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ø¬ıÀ˘Ó¬ ’±À˜ø¬ı˛fl¡± ˚±¬ı±¬ı˛∑ ’Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ¤fl¡Ê√Ú
authority [’øÒfl¡±¬ı˛œ] ¬Û“ø‰¬˙ ¬ıÂ√¬ı˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√Ú ›À√À˙º Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√
qÀÚ øÚÀ˘˝◊√ ˝√√À˘± ñ fl¡Ó¬ ’øˆ¬:Ó¬±/ fl¡Ô±õ∂¸Àe ›À√À˙¬ı˛ ¸¬ı
fl¡Ô±, w˜Ì¬ı‘M√±ôL qÚÀ˘˝◊√ ˝√√À˚˛ Œ·˘º ¸˜˚˛ Œfl¡±Ô±˚˛ ¤Ó¬ ¸¬ı
¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ fl¡¬ı˛±¬ı˛º ¸±˜±Ú… Ê√œ¬ıÚ fl¡À˚˛fl¡ ¬ı»¸À¬ı˛¬ı˛º Ó¬±˝◊√ best
mind-¤¬ı˛ [Œ|á¬ ˜Úœ¯∏œ¬ı˛] fl¡±ÀÂ√ qÀÚ øÚÀÓ¬ ˝√√˚˛º ’±˜¬ı˛± ¤øÈ¬
fl¡ø¬ı˛º ¤øÈ¬ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙º ’±¬ÛøÚ ¤˝◊√ ≈√øÈ¬ fl¡Ô±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ˘é¬…
¬ı˛±‡À¬ıÚ ñ õ∂Ô˜, ›“¬ı˛ personal reference [øÚÀÊ√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛
‚È¬Ú±] ’±¬ı˛ ø¡ZÓ¬œ˚˛, Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ reference [fl¡Ô±]º ¤ ≈√íøÈ¬ ˜ÀÚ
Ô±fl¡À˘, ’±¬ı˛ ¸¬ı ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛ ’±ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¤À¸ ø˘À‡
øÚÀ˘˝◊√ ˝√√À˘±º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± qÚÀÓ¬ ˚±›˚˛±, ¤˝◊√Ê√ÀÚ… Œ˚‡±ÀÚ
Œ¸‡±ÀÚ ˚±›˚˛± ˚±˚˛º ’±¬ı˛ ˝◊√øÚ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸ôL±Úº ¤fl¡Ê√Ú ˜˝√√±¬Û≈è¯∏Àfl¡
watch fl¡¬ı˛± [˜ÀÚ±À˚±· ø√À˚˛ Œ√‡±] ‡≈¬ı ˆ¬±˘º ˜±Ú ’øˆ¬˜±Ú
ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ø√À˚˛ Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ˚ÀÓ¬ ˝√√˚˛º
2
¤‡Ú Œ¬ı˘± ¤·±¬ı˛È¬±º ¿˜ ’ÀôL¬ı±¸œÀfl¡ ¤fl¡øÈ¬ ¬ı±˘øÓ¬ ø√˚˛±
¬ıø˘À˘Ú, ëøÚÀ‰¬ Œ¬ı˚˛±¬ı˛± ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º Ó¬±Àfl¡ ¬ı˘≈Ú, ¤˝◊√ ¬ı±˘øÓ¬ fl¡À¬ı˛ Ê√˘
Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊øÍ¬À˚˛ ø√ÀÓ¬º ¶ß±Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıºí ’ÀôL¬ı±¸œ øÚÀÊ√˝◊√ Ê√˘
˘˝◊√˚˛± ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±˚˛ Î¬◊øÍ¬À˘Úº ¿˜ ’ÀôL¬ı±¸œÀfl¡ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ëø˜ø¶a¬ı˛±
fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√º ‚À¬ı˛ ’ÀÚfl¡ √±˜œ øÊ√øÚ¯∏ ’±ÀÂ√º ’±¬ÛÚ±À√¬ı˛ ŒÓ¬± ¤‡Ú
’Ú… fl¡±Ê√ Ú±˝◊√º ¤fl¡È≈¬ ¬ı¸À˘ ¶ß±ÚÈ¬±Úƒ fl¡À¬ı˛ ’±¸Ó¬±˜º øÓ¬øÚ ¶ß±Ú
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ Œ·À˘Úº ¤fl¡È≈¬ ¬Û¬ı˛ øÙ¬ø¬ı˛˚˛± ’±ø¸À˘Úº ¶ß±Ú ˝√√˚˛ Ú±˝◊√, ˝√√±ÀÓ¬
Ú±· ˜˙±À˚˛¬ı˛ Ê√œ¬ıÚœº ¬ıø˘À˘Ú, ¤˝◊√øÈ¬ ¤˝◊√ È≈¬À˘ ¬ıÀ¸ ¬ÛÎ¬ˇ ≈Úº ’±¬ı˛
ŒÂ√±È¬ ’˜”˘…¬ı±¬ı≈¬ı˛ ¬ÛÀS¬ı˛ Ê√¬ı±¬ı ø˘‡ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ˜ÀÍ¬ Ê√ij±©Ü˜œ¬ı˛ ø√ÀÚ
¬ı˛±øS¬ı±¸, ÚÀμ±»¸¬ı, fl“¡±fl≈¡Î¬ˇ·±øÂ√ Œ˚±À·±√…±ÀÚ Î¬◊»¸¬ı √˙«Ú ñ

¤¸¬ı ø¬ı¬ı¬ı˛Ì ø√À˚˛ ø˘‡À¬ıÚº ’Ô«±» ˚±ÀÓ¬ ¬ÛS¬Û±ÀÍ¬ ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛
Î¬◊Vœ¬ÛÚ ˝√√˚˛, ¤˜ÚÓ¬¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ˘‡± ‰¬±˝◊√º
¿˜ ¶ß±Ú fl¡ø¬ı˛˚˛± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√Àfl¡ ¬ıø˘À˘Ú, ’±¬ÛÚ±¬ı˛
ŒÓ¬± ¶ß±Ú ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√∑ ’±ø˜ Ó¬± ˝√√À˘ ¤fl¡È≈¬ Œ‰¬±‡ ¬ı≈øÊ√ [Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛]º
Ò…±Ú±ÀôL ˆ¬Mê√øÈ¬ ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√ÀÓ¬ÀÂÚº Ó¬±˝√√±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ øÓ¬Ú‡±Ú± fl¡±¬ÛÎ¬ˇ
ø√À˘Ú ø¸øÈ¬ fl¡À˘ÀÊ√¬ı˛ Œfl¡±ÀÌ¬ı˛ Î¬±˝◊— › øflv¡øÚ—-¤ ø√¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…º ’±¬ı˛
¬ı˘À˘Ú, ¸Àe Œ¬ı˚˛±¬ı˛±Àfl¡ øÚÀ˚˛ ˚±À¬ıÚº Ó¬±˝√√À˘ Œ¸ ¬ı˛ø¸√ Œ√ø‡À˚˛
øÚÀ˚˛ ’±¸ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıº øÓ¬Ú‡±Ú± øÓ¬Ú ’±Ú±¬ı˛ Œ¬ı˙œ ˝√√À˘ Œ√À¬ıÚ Ú±º
’±¬ı˛ ¬ı˛ø¸√ ’±ÚÀ¬ıÚº ’±¬ı˛ ¤˝◊√‡±Ú± [˘±˘ Œ¬ÛÀÎ¬ˇ Ò≈øÓ¬], Œ¬ı˙œ
˜˚˛˘±¬ı˛ Ê√Ú… Œ¬ı˙œ ‰¬±˝◊√À˘ Œ√À¬ıÚ Ú±º
¬ı˛±øS ¸±ÀÎ¬ˇ ’±È¬È¬±º ˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛ ø¡ZÓ¬À˘¬ı˛ ¬Ûø(À˜¬ı˛ ‚À¬ı˛ ΔÚ˙
’±¸¬ı˛ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√º ¿˜ Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ ¬Û”¬ı«±¸…º øÚfl¡ÀÈ¬ qfl¡˘±˘, ŒÂ√±È¬
øÊ√ÀÓ¬Ú, ˜øÌ, Œ˚±À·Ú › ’±¸±À˜¬ı˛ ’é¬˚˛ Î¬±Mê√±¬ı˛ ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ Úº
Î¬◊fl¡œ˘ ˘ø˘Ó¬ ¬ı…±Ú±Ê«√œ › Œ˜±˝√√Ú Œ¬ı√±ôL Œ¸±¸±˝◊√øÈ¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ øÙ¬ø¬ı˛˚˛±
’±ø¸À˘Úº é¬Ìfl¡±˘ ˜ÀÒ… ’±À¬ı˛±› fl¡À˚˛fl¡Ê√Ú Ú”Ó¬Ú ˆ¬Mê√ ’±ø¸À˘Úº
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ŒÂ√±È¬ Úø˘Úœ ¬ıË±p¡¸˜±Ê√ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ’±ø¸À˘Úº ¸≈Òœ¬ı˛ õ∂ÔÀ˜
Œ¬ı√±ôL Œ¸±¸±˝◊√øÈ¬, Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¬ıË±p¡¸˜±ÀÊ√ ø·˚˛±øÂ√À˘Úº øÓ¬øÚ› ’±ø¸À˘Úº
¸¬ı«À˙¯∏ ˙‰¬œ › ˙±øôL Œ¬ı√±ôL Œ¸±¸±˝◊√øÈ¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ øÙ¬ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº ¤fl¡øÈ¬
ˆ¬Mê√ ·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ
·±Úº ¬ı˛±˜fl‘¡¯û, ¬ı˛±˜fl‘¡¯û ¬ı˘À¬ı˛ ’±˜±¬ı˛ ˜Úº
‹ù´˚« ø¬ı˝√√œÚ ˜”¬ı˛øÓ¬ øÊ√Ó¬ fl¡±ø˜Úœfl¡±=Úºº
¿˜ [’é¬˚˛ Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±¬ÛÚ±¬ı˛± √øé¬ÀÌù´¬ı˛ fl¡‡Ú
ø·Â√À˘Ú∑
’é¬˚˛ ñ ’±À:, ˚±˝◊√ Ú±˝◊√ ’ÀÚfl¡ø√Úº ˚±¬ı ˚±¬ı fl¡¬ı˛øÂ√, ˝√√À˚˛
›ÀÍ¬ Ú±º
¿˜ ñ ˚±Ú ¤fl¡ø√Úº ¤˜Ú ¸≈μ¬ı˛ ¬ı±·±Ú, ‚≈À¬ı˛ ‚≈À¬ı˛ ¸¬ı
Œ√‡À¬ıÚº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ¤fl¡ø√Ú ø·À˚˛ ¸±¬ı˛±ø√Ú ŒÔÀfl¡ ˆ¬±˘ fl¡À¬ı˛ Œ√À‡
22 ¿˜-√˙«Ú
’±¸À¬ı±, ’±¬ı˛øÓ¬ Œ√À‡ øÙ¬¬ı˛À¬ı± ¤˝◊√ ¬ı±¸Ú±º

¿˜ ñ Ó¬± Œ¬ı˙º øfl¡c fl¡±˘ ¬Û¬ı˛q¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Œ√À‡ ’±¸≈Ú
Ù¬¸ƒ fl¡À¬ı˛, ¬ÛÀ¬ı˛ Ú± ˝√√˚˛ ø·À˚˛ ˆ¬±˘ fl¡À¬ı˛ Œ√‡À¬ıÚº
ˆ¬Mê√À√¬ı˛ Œ¬ı˘≈Î¬ˇ˜Í¬ › √øé¬ÀÌù´¬ı˛ ¬Û±Í¬±ÀÓ¬ ¿˜ fl¡Ó¬˝◊√ Ú± ˆ¬±¬ı
ˆ¬±¯∏± › Î¬◊¬Û±˚˛ ’¬ı˘•§Ú fl¡ø¬ı˛˚˛± Ô±Àfl¡Úº øÓ¬øÚ øÚ(˚˛ Ê√±ÀÚÚ,
’Ò…±R Ê√œ¬ıÚ ˚±¬ı˛± ‰¬±˚˛ Ó¬±À√¬ı˛ ‹ ¸¬ı ¶ö±ÀÚ Ú± Œ·À˘ ¶£≈¬¬ı˛Ì ˝√√›˚˛±
¸y¬ı Ú˚˛, Ó¬±˝◊√ ¬Û±Í¬±ÀÓ¬ ’Ó¬ fl¡À¬ı˛Úº ¤ Œ˚Ú, ¬ı≈øÁ¡À˚˛˝◊√ ˝√√Î¬◊fl¡ øfl¡—¬ı±
ŒÊ√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Ò±!¡± Œ˜À¬ı˛˝◊√ ˝√√Î¬◊fl¡ ’˜‘Ó¬ ¸±·À¬ı˛ ŒÙ¬À˘ ø√¬ı±¬ı˛ Œ‰¬©Ü±º
¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ˚≈øMê√¬ı˛ ¬Û¬ı˛, Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ ˝√√+√˚˛ ’±Sê˜Ì fl¡ø¬ı˛À˘Úº
¿˜ [Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˚±Ú ¤fl¡¬ı±¬ı˛, ’±˜±À√¬ı˛ ¬ıÎ¬ˇ Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛
˝√√À¬ıº ¤À¸ ¸¬ı ¬ı˘À¬ıÚº ¤ÀÓ¬ ’±˜±À√¬ı˛› ˚±›˚˛± ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº Old
man [¬ı‘X] øfl¡Ú±, ˝◊√26√± fl¡¬ı˛À˘˝◊√ ˚±›˚˛± ˝√√˚˛ Ú±º ’±¬ÛÚ±¬ı˛± young
man [˚≈¬ıfl¡], ˚± ˝◊√26√± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº ’±˜±À√¬ı˛ ¬ıD Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛ ˝√√À¬ı,
˚±Úº Ó¬À¬ı ’±¬ı˛øÓ¬ Œ√‡À˘ last steamer [Œ˙¯∏ Ê√±˝√√±Ê√] ¬Û±À¬ıÚ
Ú±º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±À: ˚±¬ı, ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ’±À√˙ Œ˚ÀÓ¬˝◊√ ˝√√À¬ıº ’±˜±¬ı˛
ˆ¬±˝◊√ ¬ı±˘œÀÓ¬ ’±ÀÂ√º ¸¬ı ¬ıÀμ±¬ıô¶ fl¡À¬ı˛ øÚ¬ıº
¿˜ ñ Ó¬± Œ¬ı˙, Œ¬ı˙º ≈√í¤fl¡ø√ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ˚±Úº
˚±¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ ˜Í¬ √˙«Ú ˝√√À¬ı ˝◊√ø©Ü˜±¬ı˛ ŒÔÀfl¡º
’é¬˚˛ ñ øÚ(˚˛ ˚±¬ıº ¬ıœÀ¬ı˛Ú Œ¬ı±¸ fl¡À¬ı ’±À¸Ú ¤‡±ÀÚ∑
¿˜ ñ ¬ı˛ø¬ı¬ı±À¬ı˛ √øé¬ÀÌù´¬ı˛ ˚±Úº ›‡±Úfl¡±¬ı˛ ŒÙ¬¬ı˛» ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡
¤‡±ÀÚ ’±À¸Úº
’é¬˚˛ ñ ’±˜±˚˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ¬ıœÀ¬ı˛Ú¬ı±¬ı≈, ¤È¬øÚ«¬ı˛ fl¡±Ê√ ˆ¬±˘
˘±À· Ú± ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ø√À¬ıº
¿˜ ñ Ó¬± ˘±·À¬ı Ú±/ ÷ù´À¬ı˛ÀÓ¬ ˜Ú ¬ÛÀÎ¬ˇ ’±ÀÂ√º øfl¡¬ı˛Ì¬ı±¬ı≈
√øé¬ÀÌù´À¬ı˛¬ı˛ ‰¬±Ê«√ øÚÀ˚˛ÀÂ√ Úº ˜±ÀÚ ¤‡Ú ’±˜±À√¬ı˛˝◊√ ˝√√À˘±º ˜Í¬
recommend [¸≈¬Û±ø¬ı˛˙] fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ê√ÀÊ√¬ı˛ ŒÓ¬± ’±¬ı˛ local
knowledge [¤¶ö±Ú ¸•§Àg ˆ¬±˘ Ê√±Ú±] Ú±˝◊√º Ó¬±˝◊√ Œ¬ı˛Ù¬±ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√˘
¤fl¡Ê√ÚÀfl¡º ¬Û“±‰¬Ê√ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… øfl¡¬ı˛Ì¬ı±¬ı≈˝◊√ ˝√√À˘Úº ˆ¬Mê√ Œ˘±fl¡ ’±¬ı˛

’ÀÚfl¡ fl¡±Ê√, Ó¬¬ı≈› øÚÀ˚˛ÀÂ√ Ú Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±Ê√ ¬ıÀ˘º Œ¬ı˙ ˝√√À˘±º
Œ√À‡ ’±¸≈Úº
3
¿˜ [Œ˜±˝√√ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ øfl¡ øfl¡ fl¡Ô± ˝√√À˘± Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛, Œ¬ı√±ôL
Œ¸±¸±˝◊√øÈ¬ÀÓ¬, Œ˙±Ú±Úº
Œ˜±˝√√Ú ñ ’±ÀÊ√¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛ øÂ√˘ ëŒ¬ı√±ôL øfl¡í ñ Œ|±Ó¬± ¤fl¡˙í¬ı˛
Î¬◊¬Û¬ı˛º ’Àˆ¬√±ÚμÊ√œ ¬ıø˘À˘Ú, ìΔ¡ZÓ¬, ø¬ıø˙©Ü±Õ¡ZÓ¬ › ’Õ¡ZÓ¬ ¤˝◊√
øÓ¬ÚøÈ¬ ˜Ó¬˝◊ √ Œ¬ı√ ± ÀôL¬ı˛ ’ôL·« Ó ¬º ’Õ¡ZÓ¬ ˝√ √ À ˘± highest
culmination and gradual development of the other
two — ’Õ¡ZÓ¬ Œ˙¯∏ fl¡Ô± ñ SêÀ˜±ißøÓ¬¬ı˛ Œ˙¯∏ ø˙‡¬ı˛º ˜ÀÚ¬ı˛
Sê˜ø¬ıfl¡±À˙ Δ¡ZÓ¬ ø¬ıø˙©Ü±Õ¡ZÀÓ¬ Œ¬Û“ÃøÂ√À˚˛ Œ√˚˛, Œ¸‡±Ú ŒÔÀfl¡ Œ˙¯∏
˙‘e ’Õ¡ZÀÓ¬º ’Õ¡ZÓ¬¬ı±√œ :±Ú˜±·«œº Ó¬±¬ı˛± øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ ¬ıËÀp¡¬ı˛ Î¬◊¬Û±¸Ú±
fl¡À¬ı˛º ëŒÚøÓ¬ ŒÚøÓ¬í fl¡À¬ı˛ ’¢∂¸¬ı˛ ˝√√˚˛º ¬ıÎ¬ˇ ˙Mê√ ¬ÛÔ/ ¤˝◊√ ˜ÀÓ¬
ëÓ≈¬ø˜ õ∂ˆ≈¬ ’±ø˜ √±¸í, ëÓ≈¬ø˜ ¬Û”Ì« ’±ø˜ ’—˙í ¤ ¸¬ı Ú±˝◊√º Ó≈¬ø˜˝◊√
’±ø˜ ñ QÀ˜¬ı±˝√√˜ƒ, Œ¸±˝˝√√—, ø˙À¬ı±˝√√˝√—, ¤˝◊√ ø‰¬ôL± fl¡À¬ı˛ ’Õ¡ZÓ¬¬ı±√œº
˝◊√˝√±¬ı˛ ’±À˘±‰¬Ú± ¬ı±—˘± Œ√À˙ Ú±˝◊√ ñ ¬Ûø(À˜ › √øé¬ÀÌ ’±ÀÂ√º
¬ı±—˘± Œ√˙ Δ¬ı¯û¬ı › ˙±ÀMê√¬ı˛ Œ√˙º ¤‡±ÀÚ Δ¡ZÓ¬¬ı±√ ¤¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı
Œ¬ı˙œº
’Õ¡ZÓ¬¬ı±√œ ¬ıÀ˘Ú, ¬ıËp¡ ¸Ó¬… Ê√·» ø˜Ô…±º ¬ıËp¡ Œfl¡˜Ú∑ Œ˚˜Ú
˜˝√√±Ê√˘¬ı˛±ø˙, fl≈¡˘øfl¡Ú±¬ı˛± Ú±˝◊√º ’±¬ı˛ Ê√œ¬ı Ê√·» Œ˚Ú Ó¬±ÀÓ¬ ¬ı≈√¬ı≈√
Î¬◊Í¬ÀÂ√º √˙È¬± ¬ı≈√¬ı≈√ Î¬◊Í¬À˘±, ≈√í‰¬±¬ı˛È¬± ¤fl¡S ˝√√À˚˛ ¬ıÎ¬ˇ ˝√√À˘±º ’±¬ı±¬ı˛
Œˆ¬Àe Œ·˘, ’±¬ı±¬ı˛ Ê√À˘ ø˜À˙ Œ·˘º ˚Ó¬é¬Ì Î¬◊¬Û±øÒ Ô±Àfl¡ Ó¬Ó¬é¬Ì
¤˝◊√ :±Ú ˝√√˚˛ Ú±º ’±ø˜ ’˜≈Àfl¡¬ı˛ ŒÂ√À˘, ’˜≈fl¡‡±ÀÚ ¬ı±øÎ¬ˇ, ’˜≈fl¡
Ê√±Ó¬ ñ ¤¸¬ı Î¬◊¬Û±øÒº ¤ ¸¬ı Œ·À˘ Ó¬‡Ú ‹ :±Ú ˝√√˚˛º ’ˆ¬…±¸
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ë’˝√√— ¬ıËp¡±ø¶úí, ëø˙À¬ı±˝√√˝√—í ñ ¤ ¸¬ı ˜La, ¤ ¸¬ı
˜˝√√±¬ı±fl¡…º ’±À¬ı˛ ¬ı±¬ı±, Œˆ¬À¬ı Œ√‡ƒ Œ√ø‡, Ó≈¬˝◊√ fl¡±¬ı˛ ŒÂ√À˘∑ ’:±ÀÚ
24 ¿˜-√˙«Ú
Œ˘±fl¡ ˆ¬±À¬ı ¤ ’±˜±¬ı˛ ¬Û≈Sº ¤ ¬ıÎ¬ˇ ˝√√À˘ ’±˜±˚˛ ‡±›˚˛±À¬ıº øfl¡

’±˝√√±•úfl¡œ/ ŒÓ¬±¬ı˛ ¬Û≈S øfl¡ fl¡À¬ı˛∑ Ó≈¬˝◊√ øfl¡ ¬Û≈ÀS¬ı˛ õ∂±Ì ø√ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛¸∑
Ó≈¬˝◊√ fl¡˘ ñ ˚La ˜±Sº ˚Laœ øÓ¬øÚº In a process [¤fl¡È¬± Î¬◊¬Û±À˚˛]
fl¡À˘ÀÓ¬ ŒÂ√À˘ Ê√ij±À˘±º Ó≈¬˝◊√ ¬ı˘øÂ√¸, ’±˜±¬ı˛ ŒÂ√À˘º ’±R± fl¡±À¬ı˛±
ŒÂ√À˘ Ú˚˛º
’±˜±À√¬ı˛ Œ√˙ ’Ò–¬Û±ÀÓ¬ Œ·ÀÂ√º ¬ıÌ«±|˜ Ò˜« õ∂øÓ¬á¬± fl¡¬ı˛º ¬ıÌ«›
Ú±˝◊√ ’±|˜› Ú±˝◊√º ¤fl¡ ¬ıÌ« ¤fl¡ ’±|˜ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ ¤‡Ú ñ √±¸
¬ıÌ« ’±¬ı˛ ·‘˝√¶ö ’±|˜º ¸¬ı ˝◊√—À¬ı˛ÀÊ√¬ı˛ Œ·±˘±˜º ’±¬ı˛ ·‘˝√¶ö ’±|˜
˜±ÀÚ ¬Ûq¬ı˛ ˜Ó¬ Œˆ¬±· ø¬ı˘±À¸ ¬ı˛Ó¬ Ô±fl¡±º Î¬◊2‰¬ ø‰¬ôL±, ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ø‰¬ôL±
Ú±˝◊√º ø˝√√μ≈ ¸ˆ¬± ˝√√À˘± Œ¬ıÚ±¬ı˛À¸º Œ¸‡±ÀÚ øfl¡Ú± ø¬ıÀ˚˛¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛ øÚÀ˚˛
¸¬ı ¬ı…ô¶ ñ fl¡Ó¬ ¬ı˚˛À¸ ø¬ıÀ˚˛ ˝√√À¬ı/ ¤˝◊√ øfl¡ ø˝√√μ≈Ò˜«, Ÿ¬ø¯∏À√¬ı˛ Ò˜«∑
’±R:±Ú Œ˚ ÒÀ˜«¬ı˛ ˜”˘ ñ Œ¸‡±ÀÚ ‡±ø˘ ÚœÀ‰¬¬ı˛ fl¡Ô± øÚÀ˚˛ ¸¬ı
¬ı…ô¶º ¤˝◊√ ŒÓ¬± Ò˜«/ ¸iß…±¸ ’±|˜ ‰¬Ó≈¬Ô« ’±|˜ ñ Ó¬…±À·¬ı˛ ’±|˜º
¤¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√À˚˛ ø·À˚˛ ¸fl¡˘Àfl¡ ¬Û”À¬ı« ˜¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√ÀÓ¬±º ¬ı±Ìõ∂¶ö ŒÔÀfl¡
¸iß…±¸º ¤‡Ú øfl¡ ˝√√À26√∑ ¤¬ı˛ Ú±˜ qÚÀ˘ Œé¬À¬Û ˚±˚˛º ¤fl¡ ’±|˜
‰¬±¬ı˛ ’±|˜Àfl¡ ¢∂±¸ fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√º Œ√‡Ú±, ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√À¬ı¬ı˛ ›‡±ÀÚ
Œ˚Ó¬±˜ ¬ıÀ˘ ’±˜±À√¬ı˛ ¬ı±¬Û ˜± fl¡Ó¬ ˜μ ¬ı˘ÀÓ¬Úº ŒÓ¬±˜¬ı˛± ¤‡±ÀÚ
’±¸ ¬ıÀ˘ ¬ı±¬Û ˜± ˝√√˚˛ÀÓ¬± Œé¬À¬Û ˚±À¬ıº ’±˜±Àfl¡ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¬Û±·˘
¬ı˘À¬ıº
¤ Œ√À˙¬ı˛ ŒÚÓ¬± Œfl¡∑ Ú±, Œ˚ ¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ˜±Ô±˚˛ ˝√√±Ó¬ ¬ı≈ø˘À˚˛ ‡±˚˛º
˚±¬ı˛± Œ‡ÀÈ¬ ‡±˚˛ Ó¬±À√¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ ŒÂ√±È¬ Œ˘±fl¡ ñ ¸˜±ÀÊ√ ˝√√œÚº
Œ¬ÛÃ¬ı˛ø˝√√Ó¬… ˝√√À˚˛ÀÂ√ hereditary [¬ı—˙·Ó¬] øfl¡c ›À√À˙ [¬Û±(±ÀÓ¬…]
Ó¬± Ú±˝◊ √ º Clergyman- ¤¬ı˛ [¬Û≈ À ¬ı˛ ± ø˝√ √ À Ó¬¬ı˛ ] ŒÂ√ À ˘ ¸fl¡À˘
clergyman [¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√Ó¬] ˝√√˚˛ Ú±º ¬Û“±‰¬ ŒÂ√À˘ ¬Û“±‰¬ ¬ı˛fl¡˜ fl¡±Ê√
˝√√˚˛ÀÓ¬± fl¡À¬ı˛º ¤À√À˙ Ó¬± Ú˚˛º Ê√ij ¡Z±¬ı˛± ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ Ê√±øÓ¬ ø¬ı‰¬±¬ı˛º
’±À· øÂ√˘ &Ì › fl¡˜« ¡Z±¬ı˛±º ø¬ı. ¬ı…±Ú±øÊ«√¬ı˛ Ê≈√Ó¬±¬ı˛ Œ√±fl¡±Ú øÂ√˘º
øÓ¬øÚ Œfl¡∑ Ú±, ’˜≈Àfl¡¬ı˛ ¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√Ó¬º Ó≈¬ø˜ Œ˚ ¬ı±¬ÛÒÚ Δ¬ı˙… ˝√√À˚˛
Œ·À˘ ¬ı…¬ı¸±fl¡˜« fl¡¬ı˛±˚˛/ ¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√Ó¬ ¬ı˛˝◊√À˘ øfl¡ fl¡À¬ı˛∑ West-¤›
[¬Û±(±ÀM√√…›] ‰¬±¬ı˛ ¬ıÌ« ’±ÀÂ√ ñ clergy, warrior, merchant

and servers [¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√Ó¬, Δ¸øÚfl¡, ¬ıøÌfl¡ › ¸˝√√fl¡±¬ı˛œ]º ˚‡Ú
Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± øÂ√À˘Ú ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ŒÚÓ¬± Ó¬‡Ú ¬ıÌ«±|˜ øÂ√˘º Ó“¬±¬ı˛± øÂ√À˘Ú
¸•Û”Ì« øÚ–¶§±Ô«¬Û¬ı˛±˚˛Ìº ¸fl¡À˘¬ı˛ fl¡˘…±Ì fl¡¬ı˛± øÂ√˘ Ó“¬±À√¬ı˛ ¤fl¡˜±S
fl¡±˜Ú± › Œ‰¬©Ü±º ¤‡Ú ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¶§±Ô«¬Û¬ı˛ Œ˘±fl¡ ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ŒÚÓ¬±º
¸iß…±¸œÀfl¡ fl¡¬ı˛ ŒÚÓ¬± ñ Œ˚ ¸fl¡À˘¬ı˛ ˜e˘ ‰¬±˚˛ ’Ô‰¬ õ∂øÓ¬√±ÀÚ
øfl¡Â≈√ ‰¬±˚˛ Ú±º ¬ıÓ«¬˜±Ú ˚≈À·¬ı˛ ˚≈·±¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√¬ı, Ó“¬±Àfl¡ fl¡¬ı˛
ŒÚÓ¬±º Ó“¬±¬ı˛ ’±À√À˙ ‰¬˘± Î¬◊ø‰¬Ó¬º Œ√˙ ¸˜±Ê√ › ¬ı…øMê√ ¸fl¡À˘¬ı˛
fl¡˘…±Ì ˝√√À¬ı ñ ¸fl¡À˘ Î¬◊Í¬À¬ıº
¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√¬ı ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë¬Û±fl¡± ’±ø˜í, ’±¬ı˛ ëfl“¡±‰¬± ’±ø˜íº ’±ø˜
’˜≈Àfl¡¬ı˛ ŒÂ√À˘ ’˜≈fl¡ Ê√±Ó¬ ˝◊√Ó¬…±ø√ ëfl“¡±‰¬± ’±ø˜íº ë’±ø˜ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛
ŒÂ√À˘í, øfl¡—¬ı± ë’±ø˜ ÷ù´¬ı˛í Œ¸±˝√√˝√ — ¤ ˆ¬±¬ı ë¬Û±fl¡± ’±ø˜íº
¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√¬ı ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë’Õ¡ZÓ¬ :±Ú ’±“‰¬À˘ Œ¬ı“ÀÒ ˚Ô± ˝◊√26√± Ó¬Ô±
˚±íº ·‘˝√¶ö ˝√√ÀÓ¬ ˝√√˚˛, Ó¬±˝◊√ ˝√√› , øfl¡c ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe ¸•§g fl¡À¬ı˛ ˝√√›º
Ó¬À¬ı øÍ¬fl¡ Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı, Ú˚˛ÀÓ¬± ˜±˚˛±ÀÓ¬ Î≈¬ø¬ıÀ˚˛ ø√À¬ıº ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√¬ı
’±¬ı±¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë˚± ’±ÀÂ√ ˆ¬±ÀG Ó¬± ’±ÀÂ√ ¬ıËp¡±ÀGíº ¤˝◊√ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛
øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ø˚øÚ ’±ÀÂ√ Ú, øÓ¬øÚ˝◊√ ¬ıËp¡±G ¬ı…±ø¬Û˚˛± ’±ÀÂ√ Úº
ŒÓ¬±˜¬ı˛± ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√¬ıÀfl¡ Ò¬ı˛º Ó“¬±Àfl¡ ’±√˙« fl¡¬ı˛º ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe
¤fl¡È¬± ¸•§g fl¡À¬ı˛ ¸—¸±À¬ı˛ Ô±Àfl¡± ñ Δ¡ZÓ¬ ’Õ¡ZÓ¬ ˚± ˝√√Î¬◊fl¡º Œ˙À¯∏
¸¬ı ¤fl¡ Ê√±˚˛·±˚˛ ˚±À¬ı ñ ÷ù´À¬ı˛º ¤˝◊√ ¸¬ı ¬ı˛±ô¶±¬ı˛ Á¡·Î¬ˇ± ŒÂ√ÀÎ¬ˇ
√±›º ¤¬ı˛+¬Û fl¡¬ı˛À˘ ŒÓ¬±˜¬ı˛±› Î¬◊Í¬À¬ı Œ√˙› Î¬◊Í¬À¬ıº
4
õ∂ùü ñ ’±ø˜ ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ øfl¡ ñ Œ¸±˝√√˝√— ø˙À¬ı±˝√√˝√—∑
Î¬◊M√¬ı˛ ñ ‡≈¬ı ¬Û±¬ı˛º ŒÂ√À˘À¬ı˘± ŒÔÀfl¡ ø˙é¬± fl¡¬ı˛± ˆ¬±˘ ëÓ¬N˜ø¸í
ñ Ó≈¬ø˜ Œ¸˝◊√ ’±R±º
õ∂ùü ñ õ∂±Ô«Ú±¬ı˛ ’±¬ı˙…fl¡Ó¬± øfl¡∑
Î¬◊M√ ¬ı˛ ñ Δ¡ZÓ¬¬ı±√œÀ√¬ı˛ ‡≈¬ı ’±¬ı˙…fl¡ ñ essential,
26 ¿˜-√˙«Ú
:±Ú˜±·«œÀ√¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ Ú±˝◊√, Ó¬±¬ı˛± fl¡±Àfl¡ fl¡¬ı˛À¬ı õ∂±Ô«Ú±∑ Ó¬±¬ı˛± ëŒÚøÓ¬

ŒÚøÓ¬í ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡À¬ı˛º ˆ¬±À¬ı Œ¸±˝√√˝√— ñ ’±ø˜ øÚÀÊ√ ¬Û¬ı˛˜±R± ñ
¬ıËp¡±, Ó¬±˝◊√ Ó¬±À√¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ Ú±˝◊√º ˆ¬øMê√˜±·«œÀ√¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ’Ó¬…ôLº
¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√¬ı ¬ı˘ÀÓ¬Ú, qX± ˆ¬øMê√ ’±¬ı˛ qX :±Ú ¤fl¡º Œ˙À¯∏
≈√˝◊√˝◊√ ¤fl¡¶ö±ÀÚ ø˜ø˘Ó¬ ˝√√˚˛ ñ ÷ù´À¬ı˛º õ∂±Ô«Ú± ’±¬ı±¬ı˛ ≈√í¬ı˛fl¡˜ ’±ÀÂ√
ñ ¸fl¡±˜ › øÚ©®±˜º ‰¬GœÀÓ¬ ¸fl¡±˜ õ∂±Ô«Ú±¬ı˛ fl¡Ô± ’±ÀÂ√ ñ ë¬ı˛+¬Û—
Œ√ø˝√√, Ê√˚˛— Œ√ø˝√√, ˚À˙± Œ√ø˝√√, ø¡ZÀ¯∏± Ê√ø˝√√íº ëˆ¬±˚«±— ˜ÀÚ±¬ı˛˜±— Œ√ø˝√√
˜ÀÚ±¬ı‘M√…Ú≈¸±ø¬ı˛Ìœ˜ƒíº ˝◊√˝√± ‡±¬ı˛±¬Û Ú˚˛º øfl¡c ¤ÀÓ¬ ˙±ù´Ó ˙±øôL ¸≈‡¬
˘±ˆ¬ ˝√√À¬ı Ú±º Ó¬±˝◊√ øÚ©®±˜ õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ñ Œ˚˜Ú ŒÓ¬±˜±¬ı˛
¬Û±√¬ÛÀΩ qX± ˆ¬øMê√ √±›, :±Ú √±›, ø¬ıù´±¸ √±›º ¤ÀÓ¬ ø‰¬¬ı˛ ˙±øôL,
¸≈‡ ˘±ˆ¬ ˝√√À¬ıº õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛À˘ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı ˜ÚÈ¬± é¬øÌÀfl¡¬ı˛ Ê√Ú…›
’Ú… ¬ıd ŒÔÀfl¡ Î¬◊ÀÍ¬ ˚±˚˛º ¤˝◊√¬ı˛+¬Û fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˚‡Ú ˜Ú ˜≈‡
¤fl¡ ˝√√À¬ı, Ó¬‡Ú ˜ÀÚ ˚± ‰¬±˝◊√À¬ı Ó¬±˝◊√ ¬Û±À¬ıº
õ∂ùü ñ õ∂±Ô«Ú± ¡Z±¬ı˛± fl¡˜«Ù¬˘ fl¡˜±Ú ˚±˚˛ øfl¡∑
Î¬◊M√¬ı˛ ñ ˝“√± ˚±˚˛º Ó¬À¬ı avoid [¬Ûø¬ı˛Ó¬…±·] fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ Ú±º Œ˜±Î¬ˇ
øÙ¬ø¬ı˛À˚˛ Œ√›˚˛± ˚±˚˛º fl¡˜«Ù¬˘ Œˆ¬±· fl¡¬ı˛±, ¤È¬± ¤fl¡È¬± law —
natural law [õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ øÚ˚˛˜]º ¤ ¸fl¡˘Àfl¡˝◊√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı Ó¬À¬ı
Œ˜±Î¬ˇ øÙ¬¬ı˛±À˘ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜ÚÀfl¡ Œ¸È¬± affect [fl¡±¬ı≈] fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛
Ú±º ˝√√ø¬ı˛ ˜˝√√±¬ı˛±ÀÊ√¬ı˛ [¶§±˜œ Ó≈¬¬ı˛œ˚˛±ÚÀμ¬ı˛] Œ√‡˘±˜, ˜ô¶ operation
[’À¶a±¬Û‰¬±¬ı˛] ø¬ÛÀÍ¬, øfl¡c Œ‡˚˛±˘ Ú±˝◊√º Œ˙¯∏ ¬Û˚«ôL ˜Ú Œ˚±À·
’±ÀÂ√º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛› Œ√À‡øÂ√ ñ Œ¬ı˛±À· fl¡±Í¬ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ Úº ’±˜¬ı˛± ¸¬ı
¬Û±À˙ ¬ıÀ¸º ‡±À26√ Ú ñ ˜≈‡ ø√À˚˛ ¸¬ı Œ¬ı¬ı˛ ˝√√À˚˛ ’±¸ÀÂ√, ø·˘ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛ÀÂ√ Ú Ú±º øfl¡ fl¡©Ü/ ˆ¬Mê√ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë’±–, øfl¡ fl¡©Ü ˝√√À26√ Œ‡ÀÓ¬íº
ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¸fl¡˘Àfl¡ Œ√ø‡À˚˛ ¬ı˘À˘Ú, ë¬ı˘ øfl¡À·± ñ ’±ø˜ Œ˚
’Ó¬ ¸¬ı ˜≈À‡ ‡±ø26√ºí ¤fl¡Ê√Ú ≈√¬ı«±‚±À¸¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ø√À˚˛ ˚±ø26√˘ ñ
’˜øÚ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ø‰¬»fl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Î¬◊Í¬À˘Ú, ëÎ¬◊– Î¬◊–, ¬ı≈Àfl¡ ˘±·ÀÂ√ Œ˚íº
¤˝◊√ ¸¬ı ˝√√˚˛ øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ ’Õ¡ZÓ¬ :±ÀÚº
õ∂±Ô«Ú± ¸ø=Ó¬ fl¡˜« ’Ô¬ı± ¸—¶®±¬ı˛ ¬ı√˘±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º øfl¡c õ∂±¬ı˛t
Œˆ¬±· ˝√√ÀÓ¬˝◊√ ˝√√À¬ı ñ Ó¬À¬ı øÚø˘«5ˆ¬±À¬ı, :±Ú±ø¢ü øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ;±ø˘À˚˛
ø√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘ ¸¬ı ˆ¬¶ú ˝√√À˚˛ ˚±˚˛ ñ fl¡˜« Ô±Àfl¡ Ú±º

fl¡˜«Ù¬˘ ’±¬ı±¬ı˛ transfer [’¬ÛÀ¬ı˛ ¸=±ø¬ı˛Ó¬›] ˝√√˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ›
˚œq‡‘©Ü øÚÀ˚˛øÂ√À˘Ú ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ fl¡˜«Ù¬˘º Mental healer [Œ˜∞I◊…±˘
ø˝√√˘±¬ı˛] ø‰¬ôL± ¡Z±¬ı˛± ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ Œ¬ı˛±· ’±¬ı˛±˜ fl¡À¬ı˛, øfl¡c õ∂øÓ¬À¬ı˛±Ò Ú±
Ê√±ÚÀ˘ øÚÀÊ√¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ’±À¸º
õ∂ùü ñ õ∂±Ô«Ú±˚˛ ¬Û±¬Û¬Û≈Ì… fl¡À˜ øfl¡∑
Î¬◊M√¬ı˛ ñ ø˝μ≈¬ı˛± ¬Û±¬Û¬Û≈Ì… ¬ıÀ˘ øfl¡Â≈√ ˜±ÀÚ Ú±º ¬ıË±p¡¸˜±ÀÊ√,
ë¬Û±¬Ûœ ¬Û±¬Ûœí fl¡¬ı˛ÀÓ¬±, ’±¬ı˛ ≈√í¤fl¡È¬± ô¶À¬ı ¬Û±¬Û, ¬Û±¬Ûœ ¤¸¬ı fl¡Ô±
¬ı˛À˚˛ÀÂ√º ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√¬ı qÀÚ ¬ı˘À˘Ú, ¬Û±¬Ûœ ¬Û±¬Ûœ ¬ı˘ÀÓ¬ ¬ı˘ÀÓ¬
¬Û±¬Ûœ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ’±¬ı˛ ø˙¬ı ø˙¬ı ¬ı˘ÀÓ¬ ¬ı˘ÀÓ¬ ø˙¬ı ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º
øSêø(˚˛±ÚÀ√¬ı˛ ˜ÀÓ¬ ’±√˜ øÚø¯∏X ¬ı‘Àé¬¬ı˛ Ù¬˘ Œ‡À˚˛ ¬ÛøÓ¬Ó¬ ˝√√˚˛ ñ
¬Û±¬Ûœ ˝√√˚˛º Ó¬±˝◊√ ŒÓ¬±˜¬ı˛±, Ó¬±¬ı˛ ¸ôL±Ú ’ÚôLfl¡±˘ Ú¬ı˛fl¡ Œˆ¬±· fl¡¬ı˛ÀÂ√±º
›À√¬ı˛ ¬Û≈ÀÌ…¬ı˛ Œ√¬ıÓ¬± ’±˘±√± ñ ¬Û±À¬Û¬ı˛ ’±˘±√±º ’±˜±À√¬ı˛ ›¸¬ı
øfl¡Â≈√ Ú±˝◊√º ¬Û±¬Û fl¡À¬ı˛ÀÂ√± ¬Û≈Ì… fl¡¬ı˛ ñ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ’±|˚˛ ŒÚ›, õ∂øÓ¬À¬ı˛±Ò
˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº ’ÚôL Ú¬ı˛fl¡ ˜±ÀÚ Ú± ø˝√√μ≈¬ı˛±º
õ∂ùü ñ ¶§-¶§¬ı˛+¬ÛÀfl¡ øÚÀÊ√ øÚÀÊ√ Ê√±Ú± ˚±˚˛ øfl¡∑
Î¬◊M√¬ı˛ ñ Ú±º ¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ øÚfl¡È¬ Î¬◊¬ÛÀ√˙ øÚÀÓ¬ ˝√√˚˛º ø˚øÚ
Î¬◊¬ÛÀ√˙ ø√À¬ıÚ øÓ¬øÚ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬ Ê√±ÚÀ¬ıÚº Ò…±Ú, Ê√¬Û, fl¡˜«,
:±Ú, ˆ¬øMê√ ñ Œfl¡±ÚÈ¬± ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ÛÀé¬ Î¬◊¬Û˚≈Mê√ øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘ ø√À¬ıÚº
øÚÀÊ√ øÚÀÊ√ ø¸X ˝√√›˚˛± ˚±˚˛ Ú± ñ ¸fl¡À˘˝◊√ ˆ¬±À¬ı ’±ø˜ ¬ıÎ¬ˇº
¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ŒÊ√ÀÚ øÚÀ˚˛ ø¬ıù´±¸ fl¡À¬ı˛ ΔÒ˚« ¸˝√√fl¡±À¬ı˛ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬
Ô±fl¡, øÚ(˚˛ fl‘¡Ó¬fl¡±˚« ˝√√À¬ıº
¿˜ ñ Œ√‡À˘Ú, Œfl¡˜Ú ¸¬ı ˜ÀÚ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ñ Œ˚Ú Œ·“ÀÔ
Œ·ÀÂ√º ¤‡Ú ¤&ø˘ ø˘À‡ ¬ı˛±‡À˘˝◊√ ˝√√À˘±º ˚± ¬ıÀ˘øÂ√ ‹ í≈√ÀÈ¬± fl¡Ô±
˜ÀÚ ¬ı˛±‡À¬ıÚ, ’Ú… ¸¬ı ’±¬ÛÚ± ŒÔÀfl¡ ˜ÀÚ ’±¸À¬ıº Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±
˜Laº Ó¬± ¸fl¡˘Àfl¡˝◊√ ˜±ÚÀÓ¬ ˝√√À¬ıº øfl¡c ˆ¬±¯∏… øˆ¬iß øˆ¬iß ˝√√˚˛º Ó¬±˝◊√
Ó“¬±Àfl¡ ÒÀ¬ı˛ Ô±fl¡À˘ øÓ¬øÚ ¸fl¡˘Àfl¡ øÚÀ˚˛ ˚±À¬ıÚ øÍ¬fl¡ ¬ı˛±ô¶±˚˛º
≈√·«±¬Û√ ø˜S, ëøÚÎ¬◊ Ê√±¬Û±Úí › ë˜Î¬±Ì« ÔÈ¬í ’±øÚ˚˛±ÀÂ√ Úº ¿˜
Œ‰¬±‡ ¬ı≈˘±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤‡Ú ¬ı˛±øS õ∂±˚˛ √˙È¬±º
28 ¿˜-√˙«Ú
5
¿˜ ˜È«¬ÀÚ¬ı˛ ø¡ZÓ¬À˘¬ı˛ ¬Ûø(À˜¬ı˛ ‚À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ¬ıÎ¬ˇˇ øÊ√ÀÓ¬Ú,
ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, ø¬ıÚ˚˛, Œ˚±À·Ú, ŒÂ√±È¬ Úø˘Úœ, ˙‰¬œ, ¸≈Òœ¬ı˛, ˜øÌ,
Ê√·¬ıg≈ õ∂ˆ‘¬øÓ¬› ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ Úº ¤‡Ú ¬ı˛±øS ¸±ÀÎ¬ˇ ’±È¬È¬±º ¿˜-¬ı˛
¤fl¡øÈ¬ ’±Úμ˜˚˛ ˆ¬±À¬ı¬ı˛ õ∂fl¡±˙ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º ’±ÚÀμ ·±ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ·±Ú
·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ’±¬ı˛ ≈√˝◊√øÈ¬ ‰¬±¬ı˛øÈ¬ fl¡Ô± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ·±ÀÚ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú,
˜‘Ó≈¬… ¸•ú≈À‡ √G±˚˛˜±Úº Ê√œ¬ı õ∂dÓ¬ ˝√√› ñ ¤˝◊√ ˙Sn∏Àfl¡ Ê√˚˛
fl¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…º ¿ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ Ú±À˜ ¤˝◊√ ˙Sn∏ ¬ı˙œˆ”¬Ó¬ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, ’Ú…
¬ÛÔ Ú±˝◊√º ·±ÀÚ ¬ıø˘À˘Ú, ¸—¸±¬ı˛ ≈√–‡¬Û”Ì«, ≈√–‡ ”√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛
’±Úμ˜˚˛ ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ˙¬ı˛Ì ¢∂˝√Ìº
·±Ú º Ê√œ¬ı ¸±Ê√ ¸˜À¬ı˛, ¬ı˛ÌÀ¬ıÀ˙ fl¡±˘ õ∂À¬ıÀ˙ ŒÓ¬±¬ı˛ ‚À¬ı˛º
ˆ¬øMê√¬ı˛ÀÔ ‰¬øÎ¬ˇ, ˘À˚˛√ :±Ú Ó”¬Ì,
¬ı˛¸Ú± ÒÚ≈Àfl¡ ø√À˚˛ Œõ∂˜&Ì,
¬ıËp¡˜˚˛œ¬ı˛ Ú±˜ ¬ıËp¡ ’¶a Ó¬±À˝√√ ¸g±Ú fl¡À¬ı˛ºº
[fl¡Ô±˜‘Ó¬ 2˚5˚5]
Î¬±Mê√±¬ı˛ ¬ı'œ, ’˜‘Ó¬, ˜ÀÚ±¬ı˛?Ú › ¬ıœÀ¬ı˛Ú ·‘À˝√√ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº
¿˜ ·±ø˝√√À˘Ú ñ
·±Úº fl¡‡Ú øfl¡ ¬ı˛Àe Ô±fl¡ ˜± ˙…±˜± ¸≈Ò±Ó¬¬ı˛øeÌœº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ ·±ÚøÈ¬ ·±˝◊√ÀÓ¬Ú ñ ¤˝◊√ ¬Û√øÈ¬¬ı˛
Ê√Ú… ñ ë¸±ÒÀfl¡¬ı˛ ¬ı±>± ¬Û”Ì« fl¡¬ı˛ Ú±Ú± ¬ı˛+¬Û Ò±ø¬ı˛Ìœíº ’±¬ı˛ ˆ¬Mê√À√¬ı˛
¬ı˘¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…, ¸—¸±¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ˘œ˘±ˆ”¬ø˜ ñ ¤‡±ÀÚ Ó“¬±¬ı˛ Ú±Ú± ˆ¬±À¬ı¬ı˛
¸ø•ú˘Ú Œé¬Sº fl¡‡Ú è^ ˜”øÓ«¬ ’¸≈¬ı˛ øÚÒÚ fl¡¬ı˛ÀÂ√± ñ ¸Àe ¸Àe
Œ¸Ã˜…˜”øÓ«¬ Ò±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛ÀÂ√±º fl¡‡Ú øSÓ¬±¬Û ;±˘±˚˛
√* fl¡¬ı˛ÀÂ√±, fl¡‡Ú› ’±¬ı±¬ı˛ ˆ¬Mê√ ˝√√+√À˚˛ ’±ÚÀμ Ú‘Ó¬… fl¡¬ı˛ÀÂ√±º Ó“¬±¬ı˛
Ê√·»˘œ˘±¬ı˛ ø‰¬Sº ’±À·¬ı˛ ·±ÚøÈ¬ ·±˝◊√ÀÓ¬Ú, ˆ¬Mê√¬ı˛± ˚‡Ú Œ˙±fl¡
Ó¬±À¬Û Ê√Ê«√ø¬ı˛Ó¬ ˝√√À˚˛ Œ˚ÀÓ¬Úº ¸±¬ıÒ±Ú fl¡À¬ı˛ ø√ÀÓ¬Ú, ˚±ÀÓ¬ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛
˙¬ı˛Ì ˘˚˛º
õ∂ÀÓ¬…fl¡øÈ¬ ·±Ú˝◊√ ¸•Û”Ì« ·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ
·±Úº ’±¬ı˛ ˆ≈¬˘±À˘ ˆ≈¬˘¬ı Ú± ˜±,

Œ√À‡øÂ√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ı˛±e± ‰¬¬ı˛Ìº
’±ø˜ ’ˆ¬˚˛¬Û√ ¸±¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√, ˆ¬À˚˛ Œ˝√√˘¬ı ≈√˘¬ı Ú± ˜±º
·±Úº ’±ø˜ ‹ Œ‡À√ Œ‡√ fl¡ø¬ı˛
Ó≈¬ø˜ ˜±Ó¬± Ô±fl¡ÀÓ¬ ’±˜±¬ı˛ Ê√±·± ‚À¬ı˛ ‰≈¬ø¬ı˛º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤ ≈√íøÈ¬˝◊√ ¬ı˛±˜õ∂¸±À√¬ı˛ ·±Úº õ∂Ô˜øÈ¬ÀÓ¬
ˆ¬¬ı˛¸±, ø¡ZÓ¬œ˚˛øÈ¬ÀÓ¬ ˆ¬˚˛ Œ√‡±À26√Úº ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ’±|˚˛ øÚÀ˘ ø¬ı¬Û√
˚±˚˛ , øfl¡c ¸y±¬ıÚ± Ô±Àfl¡ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ô±fl¡À˘º ˚±¬ı» ’˝√√— ˆ¬±À¬ı¬ı˛ Œ˘˙
˜±S› Ô±fl¡À¬ı Ó¬±¬ı» ‹ ˆ¬˚˛º Ó¬±˝◊√ ¬ı˘ÀÂ√Ú, ë’ˆ¬˚˛¬Û√ ¸±¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√
ˆ¬À˚˛ Œ˝√√˘¬ı Ú± ≈√˘¬ı Ú± ˜± ñ ’±|˚˛ øÚÀ˘ ‘√Ï¬ˇÓ¬± ’±À¸ øfl¡c
˝◊√˝√±› ¶ö±˚˛œ Ú˚˛º øÓ¬øÚ Ó¬±-› ¬ı√ø˘À˚˛ Œ√Úº Ó¬±˝◊√ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ëÓ≈¬ø˜
˜±Ó¬± Ô±fl¡ÀÓ¬ ’±˜±¬ı˛ Ê√±·± ‚À¬ı˛ ‰≈¬ø¬ı˛ºí Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˝√√±Ó¬øÈ¬ Œˆ¬Àe Œ·À˘
¤˝◊√ ·±ÚøÈ¬ Œ·À˚˛øÂ√À˘Úº ˙¬ı˛œ¬ı˛ ˚±¬ı±¬ı˛ ’±À· Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¸¬ı
Ó“¬±¬ı˛ ë’G±À¬ı˛íº Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ô±fl¡¬ı±¬ı˛ ˝◊√26√± øÂ√˘ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ fl¡˘…±ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú…
ñ øfl¡c ¬ı˘À˘Ú, ë˜± øÚÀ˚˛ ˚±À26√Ú ñ ’±ø˜ ¸¬ı ø√À˚˛ ø√ø26√
¸¬ı±˝◊√Àfl¡ºí ˜±ÀÚ, ¸¬ı±¬ı˛ :±Ú ˝√√À˚˛ Œ·À˘ Ê√·»˘œ˘± ‰¬À˘ Ú± ˜±í¬ı˛ ,
Ó¬±˝◊√ øÚÀ˚˛ ˚±À26√Úº øfl¡ ¬ı≈Á¡À¬ı ˜±Ú≈¯∏ ¤ ˘œ˘±/ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡Ô±
¬ı˘ÀÂ√ Ú, ˜±Ú≈¯∏ ˆ¬±À¬ı ˆ¬Mê√ ˆ¬±À¬ıº ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜±ÀÚ ¬ıËp¡˙øMê√¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏¬ı˛+À¬Û
’±·˜Úº ≈√À¬ı«±Ò… ¸¬ıº Ó“¬±ÀÓ¬ ’±|˚˛ øÚÀ˘ ≈√–‡ ˝√√À¬ı Ú± ¤fl¡Ô± ˝√√ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛ Ú±º ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ô±fl¡À˘ ≈√–‡ ’±ÀÂ√º Ó¬¬ı≈› Ó“¬±¬ı˛ ’±|À˚˛ Ô±fl¡±º
÷ù´¬ı˛˝◊√ ¤fl¡¬ı˛+À¬Û ˜±, ¤fl¡¬ı˛+À¬Û Í¬±fl≈¡¬ı˛ ’±¬ı±¬ı˛ ¬ıU¬ı˛+À¬Û Ê√œ¬ıÊ√·»º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë≈√í¤fl¡È¬± ¬Ûø¬ı˛¬ı±¬ı˛ Œ√À‡˝◊√ ˜±Àfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√˘±˜, ˜±
Œ˜±Î¬ˇ øÙ¬ø¬ı˛À˚˛ √±›º Ó¬±˝◊√ ˝√√À˘±ºí ’±˜±À√¬ı˛ ¤Ó¬ hammering
[˝√√±Ó≈¬øÎ¬ˇ˛ Œ¬ÛÈ¬±] fl¡¬ı˛± ˝√√À26√ Ó¬¬ı≈ øfl¡26≈√ ˝√√À26√ Ú±º
¿˜ ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ’±À¬ı· ˆ¬À¬ı˛ ·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ·±ÀÚ õ∂±Ô«Ú± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
·±Úº fl¡À¬ı Ó¬¬ı √¬ı˛˙ÀÚ Œ˝√√ Œõ∂˜˜˚˛ ˝√√ø¬ı˛º
Î¬◊Ôø˘À¬ı Œõ∂˜ø¸g≈ ø‰¬√±Úμ ˘˝√√¬ı˛œºº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√øÈ¬ fl¡±˜… ˆ¬Mê√À√¬ı˛º ¬ı±˝√√… :±Ú ˆ≈¬˘
˝√√À˚˛ ˚±˚˛, Ó“¬±íÀÓ¬ ˜Ú ¸˜±øÒ¶öº ø‰¬√±Úμ ¸±·À¬ı˛ ˜¢üº Ó¬‡Ú ≈√–‡
30 ¿˜-√˙«Ú
Ú±˝◊√ ñ ¬Û”Ì« ’±Úμ, ˙±øôLº ¤fl¡ø√Ú ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√Àfl¡ øÚÀ˚˛ ˜±¬ı˛

˜øμÀ¬ı˛ Œ·ÀÂ√ Ú ’±¬ı˛ ŒÚÀ‰¬ ŒÚÀ‰¬ ·±ÀÚ¬ı˛ ¸≈À¬ı˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú,
ëø¬ı¬Û√Ú±ø˙Úœ Œ·± ø¬ı¬Û√Ú±ø˙Úœíº [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ¸¬ı ŒÔÀfl¡
¬ıÎ¬ˇ ø¬ı¬Û√ ˝√√À˘± Œ√˝√¬ı≈øXº Sense world-È¬±˝◊√ [¬ı±˝√√… Ê√·»]
ø¬ı¯∏˚˛º ˜± ˚Ó¬ø√Ú Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Ú Œ˝√√¬ı≈øX Ó¬Ó¬ø√Ú Ó“¬±Àfl¡ õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬
˝√√˚˛ ñ ëø¬ı¬Û√ Ú±˙ fl¡¬ı˛, ˜±íº ’±R± øÚø˘«5º Œ√À˝√√ÀÓ¬ ˜Ú ˚‡Ú
Œ¬ı˛À‡Â√, ¤‡Ú Ó≈¬ø˜ Œ√‡º Sense world-È¬± [¬ı±˝√√… Ê√·»] ŒÔÀfl¡
˜Ú Î¬◊Í¬À˘ øfl¡ ’¬ı¶ö± ˝√√˚˛, Ó¬± ¤˝◊√ ñ
·±Úº Ú±ø˝√√ ¸”˚« Ú±ø˝√√ ŒÊ√…±øÓ¬–, Ú±ø˝√√ ˙˙±Ç ¸≈μ¬ı˛º
ˆ¬±À¸ Œ¬ı…±À˜ Â√±˚˛±¸˜ Â√ø¬ı ø¬ıù´ ‰¬¬ı˛±‰¬¬ı˛ºº
¿˜ ñ ¤˝◊√ ’¬ı¶ö± Œ˙¯∏ ’¬ı¶ö±º ¤øÈ¬ ¶§±˜œÊ√œ¬ı˛ ·±Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛
¤øÈ¬ fl¡À¬ı˛ ø√À˚˛øÂ√À˘Úº Ó¬±˝◊√ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ëŒ¸ Ò±¬ı˛±› ¬ıX ˝√√í˘ ˙”ÀÚ…
˙”Ú… ø˜˘±˝◊√˘ºí Œ√˝√¬ı≈øX, Ú±˙ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ ñ the lower ego
disappeared. Ó¬‡Ú øfl¡ ’¬ı¶ö± ˝√√˚˛ ˜≈À‡ ¬ı˘± ˚±˚˛ Ú± , Ó¬±˝◊√ ë’¬ı±„ƒ√
˜ÚÀ¸±À·±‰¬¬ı˛˜ƒíº ˚±¬ı˛ ˝√√˚˛ Œ¸ Œ¬ı±ÀÁ¡ ˜≈À‡ ¬ı˘± ˚±˚˛ Ú±º ¤øÈ¬ Ó“¬±¬ı˛
fl‘¡¬Û± Â√±Î¬ˇ± ˝√√˚˛ Ú±º ëÚœí ¬ı˘ÀÓ¬Ú ¤ ’¬ı¶ö±Àfl¡¬º ˆ¬Mê√À√¬ı˛ øÓ¬øÚ fl‘¡¬Û±
fl¡À¬ı˛ ¤øÈ¬ fl¡ø¬ı˛À˚˛ ø√À˚˛ÀÂ√ Úº ˚Ó¬ø√Ú Ú± ¤øÈ¬ ˘±ˆ¬ ˝√√À26√ Ó¬Ó¬ø√Ú
¤˝◊√ˆ¬±À¬ı Ô±fl¡ ñ ˆ¬øMê-ˆ¬Mê√ˆ¬±À¬ı ñ
·±Úº ø˙¬ı¸≈μ¬ı˛ ‰¬¬ı˛ÀÌ › ˜Ú ˜¢ü ˝√√À˚˛ ¬ı˛›À¬ı˛º
ˆ¬Ê√À¬ı˛ ’±Úμ˜À˚˛ ¸¬ı ˚LaÌ± ¤Î¬ˇ±›À¬ı˛º
ø˙¬ı¬Û√-¸≈Ò±-˝}√À√ Î≈¬À¬ı ˜Ú Ê≈√Î¬ˇ±›À¬ı˛ºº
¿˜ √œ‚«fl¡±˘ Œ˜ÃÚ ˝√√˝◊√˚˛± ¬ı˛ø˝√√À˘Ú, ˜Ú ’ôL˜≈«‡ ñ ëø˙¬ı¬Û√-
¸≈Ò±-˝}√À√í ¬ı≈øÁ¡ ˜Ú Î≈¬ø¬ı˚˛±ÀÂ√º ’±¬ı±¬ı˛ ˜Ò≈¬ı˛ fl¡ÀF ˆ¬·¬ı» ˜ø˝√√˜±
fl¡œÓ«¬Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Úº
¿˜ [Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ ·±ÚøÈ¬ ˚±¬ı˛ Œ¸˝◊√ ø˙À¬ı¬ı˛ õ∂¸±√
’±Ê√ ’±˜¬ı˛± Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√º ˙±ôL±Úμ ¬Û±øÍ¬À˚˛ÀÂ√ Úº ¸±Ò≈¬ı˛± Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊
’˜¬ı˛Ú±Ô ø·Â√À˘Ú ñ fl¡±ù¨œÀ¬ı˛º ¤fl¡øÈ¬ ¸±À˝√√À¬ı¬ı˛ ø¬ı¬ı¬ı˛Ì ¬ÛÀÎ¬ˇøÂ√
¬ıÀ˘ ˜ÀÚ ˝√√À26√º ¤˝◊√ ¸±À˝√√¬ı ŒÚÃÀfl¡± fl¡À¬ı˛ ˜±Ú¸ ¸À¬ı˛±¬ıÀ¬ı˛¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛
ø·Â√À˘Ú ¬ı≈øÁ¡º ’˜¬ı˛Ú±Ô› ø·À˚˛øÂ√À˘Úº Œ˘±Àfl¡ ¬ı±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛øÂ√˘ Œ˚ÀÓ¬º

¬ıÀ˘øÂ√˘, ›ø√Àfl¡ Î¬±fl¡±Ó¬ ’±ÀÂ√º UøÚ˚˛±¬ı˛± ˘≈È¬¬Û±È¬ fl¡À¬ı˛ ˜±Ú¸
¸À¬ı˛±¬ıÀ¬ı˛¬ı˛ ¬ÛÀÔº ’˜¬ı˛Ú±Ô Œ˚ÀÓ¬› ¬ıg≈¬ı˛± ¬ı±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛øÂ√˘ [˝√√±¸…]º
¬ıÀ˘øÂ√˘ Œ¸‡±ÀÚ ¬ı˛±é¬¸ Ô±Àfl¡º ¸±À˝√√¬ı ˜±ÚÀ˘ Ú±, ≈√íÊ√±˚˛·±˚˛˝◊√
ø·Â√À˘±º øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, Œ¸‡±ÀÚ Œ·À˘ ¸¬ı ¸˜˚˛ Î¬◊Vœ¬ÛÚ ˝√√˚˛ ñ
’¬Û¬ı˛ ˆ¬±¬ıÚ± Ô±Àfl¡ Ú±º Œ¸˝◊√ ’˜¬ı˛Ú±ÀÔ¬ı˛ õ∂¸±√, ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ È¬±È¬fl¡±º
Œ¸‡±ÀÚ ¤fl¡˘± ø˙¬ı ’±ÀÂ√ Ú ñ õ∂fl‘¡øÓ¬ Â√±Î¬ˇ±º õ∂fl‘¡øÓ¬ÀÓ¬ ¸‘ø©Ü øÙ¬ø©Ü
˝√√˚˛º ¤fl¡˘± ø˙À¬ı¬ı˛ ¬Û”Ê√± ˝√√˚˛ Œ¸‡±ÀÚº ë’±ø˜íÈ¬± ˚Ó¬é¬Ì Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Ú,
Ó¬Ó¬é¬Ì ¸¬ı ’±ÀÂ√ ñ ¤˝◊√ ¸¬ı Ó¬œÔ«±ø√º Ó¬Ó¬é¬Ì ëøfl¡Â≈√˝◊√ Ú±˝◊√í
¬ı˘¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√º Ó¬À¬ı ø¬ıÀ¬ıfl¡ ˝√√À˘ ¤fl¡ Œfl¡±À¬Û Œfl¡ÀÈ¬ ŒÙ¬˘± ˚±˚˛º
fl≈¡˘ ·±Â√ ñ ˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬Û±Ó¬±, fl≈¡˘ ñ ¸¬ı ¤fl¡ Œfl¡±À¬Û Œfl¡ÀÈ¬ ŒÙ¬À˘
Œ˚˜Úº
’˜‘Ó¬ [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ø‰¬M√√qøX ˜±ÀÚ øfl¡∑
¿˜ ñ ˜ÚÀfl¡ ¬ı˛+¬Û¬ı˛¸±ø√ ŒÔÀfl¡ Ó≈¬À˘ ŒÚ›˚˛±¬ı˛ Ú±˜˝◊√ ø‰¬M√√qøXº
‹ ŒÔÀfl¡ Ó≈¬À˘ ŒÙ¬À~˝◊√ qX ’±¬ı˛ ‹ÀÓ¬ ¬ı˛±‡± ’qXº qXø‰¬ÀM√√˝◊√
øÍ¬fl¡ Œ˚±· ˝√√˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, Ó¬‡Ú ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬±·¬ıÓ¬œ Ó¬Ú≈ ˝√√˚˛º Ó¬±¬ı˛
Ú±fl¡, ˜≈‡, Œ‰¬±‡ ¸¬ı ’±ÀÂ√º Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±ÀÓ¬ Ó¬¬Û¸…± ¡Z±¬ı˛± ‹øÈ¬ ˝√√˚˛º
Ó¬±íÀÓ¬ ’±¬ı±¬ı˛ ¤ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ ˜Ó¬ ¬ı˛+¬Û¬ı˛¸±ø√ Œˆ¬±· ˝√√˚˛º ¶ö≤˘ Œˆ¬±·
Ú˚˛ ñ ø‰¬ij˚˛ Œˆ¬±· ¸¬ıº ˚Ó¬é¬Ì ‹øÈ¬ Ú± ˝√√˚˛ Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ Ó¬Ó¬é¬Ì
ˆ¬Mê√¬ı˛± õ∂øÓ¬˜± √˙«Ú fl¡À¬ı˛, Ó“¬±¬ı˛ õ∂¸±√ ’±¶§±√Ú fl¡À¬ı˛, ¸≈·øg ¬Û≈©Û
’±‚Ë±Ì fl¡À¬ı˛, Ó“¬±¬ı˛ Ú±˜ fl¡À¬ı˛ › õ∂øÓ¬˜±¬ı˛ ¬Û±√¶Û˙« fl¡À¬ı˛ Ô±Àfl¡º ¤˝◊√øÈ¬
¬ı±˝√√… ñ ¤˝◊√øÈ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø‰¬M√√qX ˝√√À˘, Ó¬‡Ú ˆ¬±·¬ıÓ¬œ Ó¬Ú≈ÀÓ¬
ø‰¬ij˚˛ Œˆ¬±· ˝√√˚˛, ¤˝◊√¬ı˛+¬Ûº ¤&ø˘ ˆ¬±˘º Œˆ¬±· fl¡¬ı˛À¬ı ŒÓ¬± Ó“¬±Àfl¡
øÚÀ˚˛ fl¡¬ı˛ ñ Ó“¬±Àfl¡˝◊√ Œˆ¬±· fl¡¬ı˛º ¤&ø˘ relative [¬ı…¬ı˝√√±ø¬ı˛fl¡],
Absolute [øÚÓ¬… ¸Ó¬…] øÓ¬øÚº ¤fl¡¬ı±À¬ı˛ Î≈¬À¬ı ˚±›˚˛±, ¤fl¡ ˝√√À˚˛
˚±›˚˛± ñ ¸¬ı Ê√˘ ˜˝√√±¸±·¬ı˛º Œ¸øÈ¬ ŒÓ¬± ˝√√À26√ Ú±º Ó¬±˝◊√ øfl¡ fl¡¬ı˛±
˚±˚˛∑ √±¸ ˝√√À˚˛ Ô±fl¡ ñ ‹ ˆ¬±À¬ıº
˝◊√øÚ [÷ù´¬ı˛] Œfl¡˜Ú∑ Ú±, coin-¤¬ı˛ [˜≈^±¬ı˛] ≈√˝◊√ ø√fl¡ Œ˚˜Úº
¤fl¡ ø√Àfl¡ ¬ıËp¡ ’Ú… ø√Àfl¡ ¤˝◊√ ¸¬ı ˚Ó¬ fl¡±Gº øÓ¬øÚ Ú±˜¬ı˛+À¬Û¬ı˛
32 ¿˜-√˙«Ú
’Ó¬œÓ¬ ˝√√À˘›, ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ Î¬±fl¡À˘ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ˝◊√26√±Ú≈fl”¡˘ ¬ı˛+¬Û Ò±¬ı˛Ì

fl¡À¬ı˛ Œ√‡± Œ√Úº ’±¬ı±¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏ ˝√√À˚˛› ’±À¸Ú ñ Œ˚˜Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛
¤À¸ÀÂ√ Úº ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜Ó¬ ¸¬ı ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ ñ ë¬ı≈¬ı˛ƒè¬ı˛ƒ, ¬ı≈¬ı˛ƒè¬ı˛ƒí fl¡À¬ı˛Úº
ø˜ø˝√√Ê√±À˜ Œ√À‡øÂ√ ñ Â√±·˘À√¬ı˛ ¬ı˛±‡±À˘¬ı˛± ¤˝◊√ ˆ¬±À¬ı Î¬±Àfl¡ Ó¬±À√¬ı˛
ˆ¬±¯∏±˚˛º
˜≈øÚ¬ı˛± ’±R±¬ı˛±˜, Ó“¬±À√¬ı˛ ¬ıgÚ Ú±˝◊√º Ó¬¬ı≈› Ó“¬±¬ı˛± Ú±˜ ¬ı˛+¬Û Œ¬ı˛À‡
Œ√Úº Œ˚˜Ú Ú±¬ı˛√±ø√, Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ fl¡˘…±ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú…º ¸—¸±À¬ı˛ ŒÔ±Î¬ˇ ¬ıøÎ¬ˇ
‡±Î¬ˇ±, ‡±Î¬ˇ± ¬ıøÎ¬ˇ ŒÔ±Î¬ˇ ñ ø¬ı¯∏˚˛ Œˆ¬±·º ¬Û¬ı˛˜±Úμ Œˆ¬±· ˜≈øÚ¬ı˛±
fl¡À¬ı˛Ú, ’¬Û¬ı˛ Ê√œ¬ıÀfl¡ ø˙‡±Ú ¤˝◊√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬º Ó¬À¬ı ˙±øôLÀÓ¬ Ô±fl¡À¬ıº
¿˜ [¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ øfl¡ ¸≈μ¬ı˛ ø¬ıÒ±Ú/ Œˆ¬±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝◊√26√±
˝√√À26√ Œ¬ı˙ Ó“¬±¬ı˛ Ú±À˜ øÚÀ¬ı√Ú fl¡À¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ õ∂¸±√ ¬Û±›º ˚±ÀÓ¬ ¬ıgÚ
˝√√ÀÓ¬± Ó¬± ˜≈øMê√¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛ ˝√√À˘±º øÚÀ¬ı√Ú ’Ô«˝◊√ ¬Û”Ê√± fl¡¬ı˛±º ¤˝◊√ ¬Û±
øÀ√˚˛ Ó“¬±¬ı˛ ¶ö±ÀÚ ˚±› Ó¬œÀÔ«, Œ‰¬±À‡ Œ√‡ ¸±Ò≈, ˆ¬Mê√, Œ√¬ıÓ¬±º ’g
Œ˚ Œ¸› q“fl¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, ¶Û˙« fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ¸¬ı ˝◊√øf˚˛ Ó“¬±¬ı˛ Œ¸¬ı±˚˛
˘·±ÀÚ± ‰¬±˝◊√º Œ˚ fl¡íÈ¬±ÀÓ¬ ˝√√˚˛ Ó¬±˝◊√ ˆ¬±˘º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¤˜øÚ ˝√√À˚˛
ø·Â√À˘± ’¬ı¶ö± ñ ¸¬ı ˜±Àfl¡ ø√À˚˛ øÚÀÊ√ øÚÀÓ¬Úº Ú”Ó¬Ú fl¡±¬ÛÎ¬ˇ ˜±Àfl¡
’±À· ¬Û¬ı˛±À¬ıÚ, ¬ÛÀ¬ı˛ øÚÀÊ√ ¬Û¬ı˛À¬ıÚº ’±¬ı˛ø¸ øÂ√˘ ¤fl¡øÈ¬ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛º
˜˙~±¬ı˛ ¬ıÈ≈¬˚˛±ÀÓ¬ ¬ı˛±‡ÀÓ¬Úº ’±¬ı˛ø¸ÀÓ¬ ˝√√+√˚˛ ˜ÀÒ… ø˚øÚ ’±ÀÂ√ Ú Œ¸˝◊√
˜±Àfl¡ Œ√‡ÀÓ¬Úº ¤˝◊√ ¬ı˛fl¡˜ ˝√√À˘ ¸¬ı«√± Œ˚±À· Ô±fl¡± ˚±˚˛, ¤¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛
ŒÔÀfl¡›º
¿˜ [˚≈¬ıÀfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¸”˚« øfl¡ fl¡À¬ı˛∑ ¸¬ı Úé¬S øÚÀ˚˛ ñ
˙øÚ, ˜e˘, ¬ı≈Ò ñ ’¬Û¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ constellation-¤¬ı˛ [Úé¬S¬Û≈À?¬ı˛]
ø√Àfl¡ Ò±ø¬ıÓ¬ ˝√√˚˛º Œ√˝√¬ı≈øX ˚‡Ú ˚±¬ı±¬ı˛ Ú˚˛, Ó¬‡Ú øfl¡ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛
ñ ˝◊√øf˚˛±ø√ ¸≈X ¸¬ı Ó“¬±¬ı˛ ø√Àfl¡ ˚±fl¡º ’˝√√Ç±¬ı˛ ŒÓ¬± ˚±¬ı±¬ı˛ Ú˚˛,
Ó¬±˝◊√ ‹ˆ¬±À¬ı Ô±flƒ¡º ’±¬ı±¬ı˛ Œ¬ıÀ˘¬ı˛ ˜±˘±, ˙“±¸, ¬ıœø‰¬ ¸¬ıqX Œ˚˜Ú
Œ¬ı˘, ŒÓ¬˜øÚ Ê√œ¬ıÊ√·» ¸¬ı¸≈X øÓ¬øÚº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ’±ø˜ ˜±ÀÂ√¬ı˛
ŒÁ¡±˘, Á¡±˘, ’•§˘ ¸¬ı fl¡À¬ı˛ ‡±˝◊√º ÷ù´¬ı˛Àfl¡ Ú±Ú±ˆ¬±À¬ı ¸Ày±·
fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº fl¡‡Ú› Δ¡ZÓ¬, fl¡‡Ú› ø¬ıø˙©Ü±Õ¡ZÓ¬, fl¡‡Ú› ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ’Õ¡ZÓ¬º
Î¬◊2‰¬ ’øÒfl¡±¬ı˛œ ˝√√À˘ ¸¬ı ˆ¬±À¬ı ¸Ày±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, ÚÀ‰¬» ¤fl¡È¬±
øÚÀ˚˛ Ô±Àfl¡º Ó¬±ÀÓ¬˝◊√ fl¡±Ê√ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛, øfl¡c ¤fl¡À‚À˚˛º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ’ÚôL
ˆ¬±¬ıº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¬ı≈øÎ¬ˇ Â≈“√À˘ Œ‡˘± ˝√√˚˛ Ú± Œ¸˝◊√Ê√Ú…
ë’±ø˜íÈ¬± Œ¬ı˛À‡ Œ√Úº øÓ¬øÚ Œ‡˘± ‰¬±Ú øfl¡Ú±º ¬ı≈øÎ¬ˇ Œ‡˘± ‰¬±˘±À26√Úº
¤È¬± ˝√√À˘± Œ˙¯∏ ’¬ı¶ö±º [é¬Ìfl¡±˘ Œ˜ÃÚ Ô±øfl¡˚˛±] ’±¬ÛÚ±¬ı˛± Œˆ¬À¬ı
Œ√‡≈Ú ŒÓ¬± Ó¬±À√¬ı˛ øfl¡ ’¬ı¶ö± Ê√±¬Û±ÀÚ ñ ˜˝√√±ù¨˙±Ú ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√,
˘±‡ ˘±‡ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ õ∂±Ì Œ·˘/
Œ˜±˝√√Ú ñ fl¡±˘Àfl¡¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¡À•Û Œ˘±Àfl¡¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú… ˝√√À¬ıº
¿˜ ñ fl¡˚˛ø√Ú Ô±Àfl¡ Δ‰¬Ó¬Ú… ñ ¤øÓ¬˜‡±Ú±¬ı˛ fl¡Ô± ˆ≈¬À˘
Œ·ÀÂ√º Ê√±¬Û±ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± ˆ≈¬À˘ ˚±À¬ıº ’±¬ı˛ ¤˝◊√ ˆ”¬ø˜fl¡À•Û øfl¡ fl¡¬ı˛À¬ı∑
˙±qÎ¬ˇœ ¬ıÀ˘øÂ√˘, ëÚ±‰¬fl≈“¡√ ¬ıÎ¬◊ ˜±, ’±˜±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬¬ı˛ ’±È¬Àfl¡˘ [’±μ±Ê√]
’±ÀÂ√ºí ¸¬ı ù¨˙±Ú Δ¬ı¬ı˛±·… ñ fl¡˚˛ø√Ú ¬Û¬ı˛ ’±¬ı±¬ı˛ ˚± Ó¬±˝◊√ ˝√√À˚˛
˚±˚˛º ¬Û±Ú±˚˛ Ê√˘ ŒÏ¬Àfl¡ ˚±˚˛º ¤˜øÚ ˜˝√√±˜±˚˛±¬ı˛ Œ‡˘±º ‰¬Gœ ¬ÛÎ¬ˇøÂ√˘±˜
’±Ê ñ ˜± ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ’±˜±Àfl¡ Î¬±fl¡ Ó¬À¬ı Δ‰¬Ó¬Ú… Ô±fl¡À¬ıº ’¬ıÓ¬±¬ı˛
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤À¸› Ó¬±˝◊√ ¬ı˘À˘Ú ñ ’±˜±Àfl¡ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À˘˝◊√ ˝√√À¬ıº Œ˙±ÀÚ
Œfl¡∑ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ Œfl¡˜Ú ñ Œ˚˜Ú Œ¬ı˛À˘¬ı˛ ·±Î«¬, ˜≈Mê√ ¬Û≈è¯∏º ’Ú…
·±Î¬ˇœÀÓ¬ Ó¬±˘± ¬ıg, øfl¡c ·±ÀÎ«¬¬ı˛ ·±Î¬ˇœ Œ‡±˘± ñ ˝◊√26√±˜Ó¬ ¬ı±¬ı˛
˝√√À26√ ’±¬ı±¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ˚±À26√º ’±¬ı±¬ı˛ ‰¬˘ôL ·±Î¬ˇœ ŒÔÀfl¡› ŒÚÀ˜
¬ÛÎ¬ˇÀÂ√º Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ Ò¬ı˛À˘ ’±¬ı˛ ˆ¬˚˛ Ú±˝◊√º õ∂øÓ¬:± fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ëŒ˚
’±˜±¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À¬ı Œ¸ ’±˜±¬ı˛ ‹ù´˚« ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À¬ı ñ Œ˚˜Ú ø¬ÛÓ¬±¬ı˛
‹ù´˚« ¬Û≈S ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ºí
¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ’˜¬ı˛Ú±ÀÔ¬ı˛ ø¬ı¬ı¬ı˛Ì ¬Û±Í¬ › õ∂¸±√ ø¬ıÓ¬¬ı˛Ì ˝√√˝◊√˘º ¿˜
¬ıø˘À˘Ú, ë¤˝◊√ Œ√‡≈Ú È¬±È¬fl¡± õ∂¸±√ ñ √˙«Ú fl¡èÚ, ¶Û˙«Ú fl¡èÚ,
’±¶§±√ fl¡èÚºí ’˜¬ı˛Ú±ÀÔ¬ı˛ ø¬ıå¬ı¬ÛS › é¬œ¬ı˛ ˆ¬¬ı±Úœ¬ı˛ ø¸μ≈¬ı˛ ˆ¬Mê√·Ì
¢∂˝√Ì fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Í¬ÚÍ¬ÀÚ¬ı˛ ˜± fl¡±˘œ¬ı˛ õ∂¸±√› ˜ÀÚ±¬ı˛?Ú ¸fl¡˘Àfl¡
ø√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº õ∂¸±À√¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ fl¡øÌfl¡± ‡±À˜¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛± øÂ√˘, ¿˜
Ê≈√Ó¬± Â√±øÎ¬ˇ˚˛± “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ˝√√±ÀÓ¬ ˘˝◊√˚˛± Î¬◊˝√± ˜≈À‡ ø√À˘Ú ’±¬ı˛ ¬ıø˘ÀÓ¬
34 ¿˜-√˙«Ú
˘±ø·À˘Ú, ˜±, ø¬ı¬Û√Ú±ø˙Úœ Œ·± ø¬ı¬Û√Ú±ø˙Úœíº

¿˜ ˜Ò…±˝ê Œˆ¬±Ê√Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ˆ‘¬Ó¬… ŒÓ¬Ê≈√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ
˝√√˝◊√ÀÓ¬ ’±˝√√±¬ı˛ ˘˝◊√˚˛± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√º ¤Àfl¡ ¤Àfl¡ Œˆ¬±Ê√… ^¬ı… ¿˜
Œ√ø‡ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˆ¬±Ó¬ › fl¡À˚˛fl¡øÈ¬ Ó¬¬ı˛fl¡±¬ı˛œ ’±¬ı˛ ≈√Òº ¸Àe ø‰¬—øÎ¬ˇ ˜±Â√
ˆ¬±Ê√± ’±øÚ˚˛±ÀÂ√º ¿˜ õ∂ÔÀ˜˝◊√ ¸¬ı øÚÀ¬ı√Ú fl¡ø¬ı˛˚˛± ø√À˘Ú, Ó¬»¬Û¬ı˛
˜±Â√ ˆ¬±Ê√± ˝√√±ÀÓ¬ ˘˝◊√ ˚˛± ¤fl¡øÈ¬ ø¬ıÎ¬ˇ±˘ ø˙qÀfl¡ ‡±›˚˛±˝◊√ ÀÓ¬ÀÂ√Úº
¿˜-¬ı˛ øÚÀ«√˙ ˜Ó¬ ˆ‘¬Ó¬… ¤˝◊√ ˜±Â√ ¬ı±Ê√±¬ı˛ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ øfl¡øÚ˚˛± ’±øÚ˚˛±
ˆ¬±øÊ√˚˛±ÀÂ√ ñ ¤˝◊√ ’øÓ¬øÔ¬ı˛ Ê√Ú…º Œ√ø‡À˘ ˜ÀÚ ˝√√˚˛, Œ˚Ú ¶§œ˚˛
˝◊√©ÜÀ√¬ıÀfl¡ ¸Àõ∂À˜ › ¸|Xˆ¬±À¬ı øÓ¬øÚ Œˆ¬±Ê√Ú fl¡¬ı˛±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˆ¬·¬ı±Ú
¤˝◊√ ø¬ıÎ¬ˇ±˘ ø˙q¬ı˛+À¬Û fl¡˚˛ø√Ú Òø¬ı˛˚˛± ¿˜-¬ı˛ ’øÓ¬øÔ, Ó¬±˝◊√ øfl¡ ¤
Œ¸¬ı±/
¤‡Ú ¸g…± ¸±ÀÎ¬ˇ ¸±Ó¬È¬±, ø¡ZÓ¬À˘¬ı˛ ·‘À˝√√ ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú ›
Œ˚±À·Ú ¬ı¸±º ’ÀôL¬ı±¸œ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘ øÊ√ÀÓ¬Ú ¬ıø˘ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Ú,
ëÎ¬◊øÚ [¿˜] Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ’±¬ı˛øÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ·À˘Úº ŒÓ¬±˜±˚˛ ¬ıÀ˘
Œ·ÀÂ√ Ú ¬Û±¬ı«Ó¬œ¬ı±¬ı≈¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ Œ˚ÀÓ¬º Ó≈¬ø˜ ›À√¬ı˛ ¬ı˘À¬ı, Î¬◊øÚ ’±¸ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛ÚøÚ, Œfl¡±˜À¬ı˛ ’¸≈‡º ŒÓ¬±˜±˚˛ õ∂¸±√ Œ¬ÛÀÓ¬ ¬ı˘À˘ ¬ıÀ¸ õ∂¸±√
Œ¬ÛÀÓ¬ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úºí ’±Ê√ ¬Û±¬ı«Ó¬œ ø˜ÀS¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ¿ Ú±·˜˝√√±˙À˚˛¬ı˛
Ê√ijøÓ¬øÔ Î¬◊»¸¬ıº ¶§±˜œ ¸±¬ı˛√±ÚμÊ√œ› ¸±Ò≈ˆ¬Mê√ ¸Àe ’±ø¸˚˛±øÂ√À˘Úº
·Ó¬fl¡˘… ˜Ò…±À˝ê ¿˜ Œ¬ıÎ¬ˇ±˝◊√ÀÓ¬ Œ¬ıÎ¬ˇ±˝◊√ÀÓ¬ ø˜S ˆ¬¬ıÀÚ ø·˚˛±øÂ√À˘Úº
’±Ê√ ¸±¬ı˛±ø√Ú Î¬◊»¸¬ıº ¬Û”Ê√±, fl¡œÓ«¬Ú, Œˆ¬±·, ’±¬ı˛øÓ¬ › õ∂¸±√ ø¬ıÓ¬¬ı˛Ì
‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√º ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ Œ˘±fl¡ ¸¬ı Î¬◊¬Û¬ı±¸œ, øfl¡c ¸±Ò≈ › ˆ¬Mê√·ÌÀfl¡
øÚÊ√˝√±ÀÓ¬ ¬Ûø¬ı˛ÀÓ¬±¯∏ ¬Û”¬ı«fl¡ Œˆ¬±Ê√Ú fl¡¬ı˛±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ¿˜-¬ı˛ Ò˜«¬ÛPœ
ëø·øiß˜±í› Î¬◊»¸À¬ı Œ˚±·√±Ú fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº ˝◊√øÚ ¿¿˜±-¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜±
Œ¸ø¬ıfl¡± › ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√À¬ı¬ı˛ fl‘¡¬Û±õ∂±5±º ¿˜-¬ı˛ Œ√Ãø˝√√S ¬ı˛À˜˙ Ó¬±˝√√±¬ı˛
˜± › ø√ø√˜±Àfl¡ ˘˝◊√˚˛± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¤‡Ú Ó“¬±˝√√±¬ı˛± øÙ¬ø¬ı˛˚˛± ˚±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ ˝◊√“˝√±ø√·Àfl¡› ¬Û”¬ı«±À˝ê˝◊√ ¬Û±Í¬±˝◊√˚˛± ø√˚˛±øÂ√À˘Úº
¤fl¡øÈ¬ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ¬Û±¬ı«Ó¬œ¬ı±¬ı≈¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ¬Û±¬ı«Ó¬œ¬ı±¬ı≈
¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ë’±˜±¬ı˛ ˆ¬·¬ı±Ú ˝◊√øÚ [Ú±·˜˙±˚˛]º ¤“¬ı˛ fl‘¡¬Û±ÀÓ¬ ¸¬ıº
’±ø˜ øÚÀ¬ı«±Ò, øfl¡c øÓ¬øÚ fl‘¡¬Û± fl¡À¬ı˛ ¸√¬ı≈øX ø√À˚˛ÀÂ√ Úº Ó“¬±¬ı˛ ’¬Û±¬ı˛
Œ¶ß˝√ ¸¬ı«√± ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡¬ı˛øÂ√º Ó“¬±¬ı˛ ¬Û”Ê√± › ø‰¬ôL± øÚÀ˚˛ Ô±øfl¡º ’Ú…
Œfl¡±Ô±› ¬ıÎ¬ˇ ¤fl¡È¬± ˚±˝◊√Ú±º Ó“¬±¬ı˛ Œ¸¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± øfl¡ ¬ı˘À¬ı±/ ¬ı˛±ô¶± ø√À˚˛
Œ˘±fl¡ ˚±À26√º Ó¬±À√¬ı˛ ŒÎ¬Àfl¡ Ó¬±˜±fl¡ ¸±øÊ√À˚˛ ‡±›˚˛±À26√Úº fl≈¡˘œ
˜Ê≈√¬ı˛ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√, Ó¬±À√¬ı˛ øÚÊ√ ˝√√±ÀÓ¬ ¬Û±‡± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú, Ó¬±˜±fl¡ Œ¸ÀÊ√
‡±›˚˛±À26√Úº ¤ø√Àfl¡ ŒÓ¬± √œÚÓ¬±¬ı˛ › Œ¸¬ı±¬ı˛ ˜”øÓ«¬º øfl¡c ’Ú…±À˚˛¬ı˛
¸˜˚˛ ø¸—˝√√Ó≈¬˘…º Ú±¬ı˛±˚˛Ì·À?¬ı˛ ˝◊√—À¬ı˛Ê√ ¸±À˝√√¬ı ¢∂±À˜ ¬Ûé¬œ ø˙fl¡±¬ı˛
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¤À¸ÀÂ√º øÚ¬ı˛¬Û¬ı˛±Ò Ê√œ¬ıÀ√¬ı˛ ˜±¬ı˛ÀÂ√ qÀÚ Ú±·˜˙±˚˛ ø·À˚˛ ˝√√±Ó¬
ŒÊ√±Î¬ˇ fl¡À¬ı˛ ‹ fl¡±Ê√ ŒÔÀfl¡ øÚ¬ı‘M√ ˝√√ÀÓ¬ ’Ú≈À¬ı˛±Ò fl¡¬ı˛À˘Úº ¸±À˝√√À¬ı¬ı˛
¢∂±˝√√… Ú±˝◊√ Œ√À‡ ø¸—˝√√ø¬ıSêÀ˜ Ó¬±¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ŒÔÀfl¡ ¬ıμ≈fl¡ Œfl¡ÀÎ¬ˇ øÚÀ˘Úº
¤˝◊√ é¬œÌÀ√˝√, øfl¡c ’±Ê√ øfl¡ ˜˝√√±˙øMê√¬ı˛ ’±ø¬ıˆ«¬±¬ı∑í
ø¡ZÓ¬À˘ ¿¿ Í¬±fl≈¡¬ı˛ › Ú±·˜˝√√±˙À˚˛¬ı˛ õ∂øÓ¬˜”øÓ«¬ ø¬ıø¬ıÒ ·g¬Û≈À©Û
’øÓ¬ ˜ÀÚ±¬ı˛˜ ˆ¬±À¬ı ¸ø7¡¡¡Ó¬º ø‡‰≈¬¬ı˛œ, ø¬ıø¬ıÒ ˆ¬±Ê√±, ’±˘≈¬ı˛ √˜, √˝◊√,
¸Àμ˙, ¬ı˛¸À·±~±, Ù¬˘ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ø¬ıø¬ıÒ ^¬ı… øÚÀ¬ıø√Ó¬ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º ø˜S-
·‘ø˝√√Ìœ ¶§˝√Àô¶ ’ÀôL¬ı±¸œÀfl¡ Œˆ¬±Ê√Ú fl¡¬ı˛±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√Úº ø˜S˜˙±˚˛› ¸•ú≈À‡
Î¬◊¬Ûø¬ı©Üº Œˆ¬±Ê√Ú±ÀôL ¿˜-¬ı˛ Ê√Ú… øfl¡ø=» õ∂¸±√ ˘˝◊√˚˛± ’ÀôL¬ı±¸œ
ø¬ı√±˚˛ ˝√√˝◊√À˘Úº
¿˜ ˜È«¬ÀÚ¬ı˛ ø¡ZÓ¬˘ ·‘À˝√√ ¬ıø¸˚˛± ¸¬ı ¸—¬ı±√ qøÚÀ˘Úº ¤‡Ú
ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛ ¸•ú≈À‡ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ·‘˝√¶ö Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛
fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¿˜ ñ Œ˘±fl¡&ø˘ øfl¡ øÚÀ˚˛ ’±ÀÂ√/ Œ¬ÛÈ¬ ’±¬ı˛ Œ¬ÛÈ¬, ¸ôL±Ú
Î¬◊»¬Û±√Ú ’±¬ı˛ ¸ôL±Ú ¬Û±˘Ú, ¤˝◊√ fl¡±Ê√º øfl¡c ˚±¬ı˛± ÷ù´¬ı˛ ˆ¬Mê√ Ó¬±À√¬ı˛
ø‰¬ôL± ¤¬ı˛› Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛, øfl¡À¸ Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛º Œ¬ı˙ ¶§±ÒœÚ, Œfl¡±Ô±› øfl¡Â≈√
Ú±˝◊√, ø¬ıÀ˚˛ fl¡¬ı˛À˘±, ŒÂ√À˘¬Û≈À˘ ˝√√À˘± ’˜øÚ saddled [·√œ˚˛±Ú]
˝√√À˚˛ Œ·˘º ÚÎ¬ˇ¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√º øfl¡c ’¬ıÓ¬±À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± qÚÀ˘ ¤˝◊√
Œ·±À˘±fl¡ Ò“±Ò± ŒÔÀfl¡ Œ¬ı¬ı˛ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ‚¬ı˛øÈ¬Àfl¡ ˚ø√ ’±|˜ ¬ı±øÚÀ˚˛
ŒÙ¬˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ó¬± ˝√√À˘ ¤‡±ÀÚ ŒÔÀfl¡˝◊√ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ¤“¬ı˛± Œ¬ı˙
fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú ñ ø˜S ˜˙±˚˛¬ı˛±º ¸¬ı«√± ¬Û”Ê√± ’‰«¬± øÚÀ˚˛ ’±ÀÂ√ Ú ñ
36 ¿˜-√˙«Ú
ŒÂ√À˘À√¬ı˛ ¬Û˚«ôL ‹ ¬ı˛— ÒÀ¬ı˛ÀÂ√º øfl¡c ¸±Ò≈¸e ‰¬±˝◊√ ¸Àe¸Àe, Ú˝◊√À˘

øÍ¬fl¡ Ô±Àfl¡ Ú± Î¬◊ÀV˙… Œ˙¯∏ ¬Û˚«ôLº
¬Û¬ı˛ø√Ú ¸g…±˚˛ ø¬ı√…±¬ÛœÀÍ¬¬ı˛ ’Ò…é¬ ¶§±˜œ ¸æ√±¬ı±Úμ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
ø¬ı√…±¬ÛœÀÍ¬¬ı˛ √±Ú¬ÛS ¤fl¡Ê√Ú ¤È¬øÌ«Àfl¡ Œ√‡±˝◊√ÀÓ¬ ˝√√˝◊√À¬ıº ¿˜ øÚÀ‰¬
¬ı˛Àfl¡ ¬ıø¸˚˛± ¬ıø˘À˘Ú, ë¬ıœÀ¬ı˛Ú¬ı±¬ı≈¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ø·À˚˛ ¬ı˘, ’±˜¬ı˛± ŒÓ¬±˜±˚˛
¤˝◊√ ø¬ı¯∏À˚˛ ’±˘±¬Û fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±øÍ¬À˚˛øÂ√º ˝◊√øÚ ‡≈¬ı sympathetic
[¸˝√√±Ú≈ˆ”¬øÓ¬¸•Ûiß] ñ √øé¬ÀÌù´À¬ı˛¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛ ’ÀÚfl¡È¬± ¤ø·À˚˛ ø√Â√À˘Úºí
¤fl¡Ê√Ú ˆ¬ÀMê√¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ¸±Ò≈ ¬ıø˘À˘Ú, Î¬◊øÚ ˚± ÒÀ¬ı˛Ú Œ˙¯∏
Ú± fl¡À¬ı˛ Â√±ÀÎ¬ˇÚ Ú±º ¿˜ qøÚ˚˛± ¬ıø˘À˘Ú, ˝“√±, ’ÀÚfl¡ ¬ıÎ¬ˇ ¬ıÎ¬ˇ fl¡±Ê√
fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú Δ¬ıøfl¡, øfl¡c ¸Àe¸Àe ¬ı±fl¡…¬ı±ÌøÈ¬› ‰¬À˘ [¸fl¡À˘¬ı˛ ˝√√±¸…]º
ŒÊ√, ¤Ú, &À5¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ˝◊√øÚ fl¡ø˜˙Ú±¬ı˛º ¿˜ ¬ıø˘À˘Ú,
ëÎ¬◊øÚ Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ Œ√À‡øÂ√À˘Úº Ï¬±fl¡±˚˛ Ô±fl¡ÀÓ¬ ¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô±
˝√√À˚˛øÂ√˘º ¬ı˘À˘Ú, øÓ¬Úø√Ú √˙«Ú ˝√√À˚˛øÂ√˘º øS&Ì±Ó¬œÓ¬ ’±˜±¬ı˛
¸˝√¬√ Û±Í¬œº ’±Ê√ Œfl¡±Ô±˚˛ ¤“¬ı˛± ¸¬ı ñ ¶§±˜œ ø¬ıÀ¬ıfl¡±Úμ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ’±¬ı˛
Œfl¡±Ô±˚˛ ’±ø˜ºí ¬Û≈˘œ ñ Œfl¡±ÚÈ¬±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl¡Î¬ˇ±¬ı˛ Î¬±À˘¬ı˛ ¬Û≈¬ı˛,
Œfl¡±ÚÈ¬±˚˛ Ú±¬ı˛Àfl¡˘, Œfl¡±ÚÈ¬±˚˛ é¬œÀ¬ı˛¬ı˛ ¬Û≈¬ı˛º øfl¡c ¬ı±˝◊√À¬ı˛ Œ√‡ÀÓ¬ ¸¬ı
¤fl¡º
¤¬ı±¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ ø¡ZÓ¬À˘ ’±ø¸À˘Úº ˆ¬Mê√·ÀÌ ·‘˝√ ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì« ñ
¸fl¡À˘ õ∂Ó¬œé¬±˚˛ ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ Úº ·‘À˝√√ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛˚˛±˝◊√ øÊ√:±¸± fl¡ø¬ı˛À˘Ú,
ìøfl¡ øfl¡ ¬Û±Í¬ ˝√√À˘± ¤Ó¬é¬Ì∑í ˜øÌ ¬ıø˘À˘Ú, Î¬◊X¬ı ¸—¬ı±√ ñ Ó“¬±¬ı˛
¬ı‘μ±¬ıÚ ’±·˜Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ’±˝√√±, best portion [Œ|á¬ ’—˙] ¬ÛÎ¬ˇ±
˝√√À˘±º Œ·±¶§±˜œ¬ı˛± ¤À˘ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Î¬◊X¬ı-¸—¬ı±√ ¬Û±Í¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˘ÀÓ¬Úº
¬Û±·˘ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ Œ˜À˚˛øÈ¬¬ı˛ ·±Ú ’±Ê√ qÚ˘±˜º ø¸øÈ¬ fl¡À˘ÀÊ√¬ı˛
fl¡±ÀÂ√º ‡≈¬ı ˆ¬øMê√˜Ó¬œ, øfl¡ ¸¬ı fl¡Ô± fl¡˝◊√ÀÓ¬ ˘±·À˘± ñ ·ˆ¬œ¬ı˛
:±Ú¬Û”Ì«º ¬ı±˜±Àé¬¬Û± ¸¬ı«√± ˜± ˜± fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº Œ˘±Àfl¡ ¬ıÀ˘ Œé¬¬Û±º
Œ˜À˚˛øÈ¬ ¬ı˘À˘, ë˜La øÚÀ˘˝◊√ ˝√√À˘±∑í ˝√√±Ó¬ Ú±øÎ¬ˇÀ˚˛ ¤fl¡È≈¬ ¸¬ı fl¡À¬ı˛
Œ‡ÀÓ¬ ¬ı¸˘±˜º ¤ÀÓ¬ ˝√√À¬ı Ú±º ˆ¬øMê√¬ı±ø¬ı˛ ø¸=Ú fl¡À¬ı˛ ’Ç≈ø¬ı˛Ó¬
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı Œ¸˝◊√ ¬ıËp¡¬ıœÊ√Àfl¡ºí øfl¡ ¸≈μ¬ı˛ fl¡Ô±/ ëˆ¬øMê√ fl¡‡Ú ˝√√À¬ı∑
˚‡Ú fl¡±˜ÀSê±Ò±ø√ ø¬ı˛¬Û≈ √˜Ú ˝√√À¬ıí ñ ¤ fl¡Ô±› ¬ı˘À˘º ëΔS˘e
¶§±˜œ ¬ıÀ¸ ’±ÀÂ√Úº ¤fl¡Ê√Ú ¬Û“±‰¬ Œ¸¬ı˛ ¬ı˛±¬ıÎ¬ˇœ ø√˘º øÓ¬øÚ Œ‡À˚˛
ŒÙ¬˘À˘Úº ’±¬ı±¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ≈√íÀ¸¬ı˛ ˘Ç± ø√˘, Ó¬±› Œ‡À˚˛ ŒÙ¬˘À˘Ú
øÚèÀ¡ZÀ·ºí ñ ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ıÀ˘˝◊√ Œ˜À˚˛øÈ¬ ¬ı˘ÀÂ√, ë’±˝√√±, ¸±Ò≈Àfl¡ øfl¡
˘Ç± ø√ÀÓ¬ ’±ÀÂ√ ·±∑í ¸±Ò≈¬ı˛ õ∂øÓ¬ ˚ÀÔ©Ü ˆ¬øMê√ ’±ÀÂ√º ¤fl¡øÈ¬
Œ˘±fl¡Àfl¡ øÊ√À:¸ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú, ë’±¬ÛøÚ ¬ı±¬ı± ¬ıË±p¡Ì∑í ë˝“√±í ¬ı˘±˚˛ ’˜øÚ
õ∂Ì±˜ fl¡¬ı˛À˘±º ¤fl¡øÈ¬ ¶aœÀ˘±Àfl¡¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ø¬ı˛À¬Û±È«¬ Œ¬Û˘±˜, ¬ı˛±ô¶± ŒÔÀfl¡
õ∂¸±√œ Ù≈¬À˘¬ı˛ ˜±˘± fl≈¡øÎ¬ˇÀ˚˛ øÚÀ˚˛ ‹ Œ˜À˚˛øÈ¬ ˜±Ô±˚˛ Œ√˚˛º ›¬ı˛±
¬ıÀ˘ øfl¡ ¬ı˛fl¡˜ Œ˘±fl¡ ñ qø‰¬ ’qø‰¬ Ú±˝◊√ºí ’±˜¬ı˛± qÀÚ ¬ı˘˘±˜,
Ó¬± øfl¡ Ô±Àfl¡ ñ › Œ˚ qø‰¬ ’qø‰¬¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛º ëqø‰¬ ’qø‰¬À¬ı˛ ˘À˚˛
ø√¬ı… ‚À¬ı˛ fl¡À¬ı qø¬ıºí ¤˝◊√ ¬ıø˘˚˛± ¬ı˛±˜õ∂¸±À√¬ı˛ ¸•Û”Ì« ·±ÚøÈ¬ ·±ø˝√√À˘Ú
ñ
·±Úº ’±˚˛ ˜Ú Œ¬ıÎ¬ˇ±ÀÓ¬ ˚±ø¬ıº
fl¡±˘œfl¡äÓ¬è˜”À˘ Œ¬ı˛ ˜Ú, ‰¬±ø¬ı˛ Ù¬˘ fl≈¡Î¬ˇ±À˚˛ ¬Û±ø¬ıºº
õ∂¬ı‘øM√√ øÚ¬ı‘øM√√ Ê√±˚˛±, øÚ¬ı‘øM√√À¬ı˛ ¸Àe ˘ø¬ıº
›À¬ı˛ ø¬ıÀ¬ıfl¡ Ú±À˜ Ó¬±¬ı˛ Œ¬ıÈ¬±À¬ı˛, Ó¬N fl¡Ô± Ó¬±˚˛ qÒ±ø¬ıºº
qø‰¬ ’qø‰¬À¬ı˛ ˘À˚˛ ø√¬ı… ‚À¬ı˛ fl¡À¬ı qø¬ıº
˚‡Ú ≈√˝√◊ ¸Ó¬œÀÚ ¬Ûœø¬ı˛Ó¬ ˝√√À¬ı Ó¬‡Ú ˙…±˜± ˜±Àfl¡ ¬Û±ø¬ıº
[fl¡Ô±˜‘Ó¬ 1˚˛2˚˛6]
: : :
·±Úº ˙…±˜± ˜± øfl¡ fl¡˘ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ fl¡±˘œ ˜± øfl¡ fl¡˘ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
Œ‰¬ÃVÀ¬Û±˚˛± fl¡À˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬ø¬ı˛ fl¡Ó¬ ¬ı˛e Œ√‡±ÀÓ¬ÀÂ√ºº ˝◊√Ó¬…±ø√
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ‹ Œ˜À˚˛øÈ¬¬ı˛ øfl¡ ’±¬ı˛ ‹ :±Ú ’±ÀÂ√∑
fl¡Ó¬é¬Ì qø‰¬ ’qø‰¬ ˜±Ú±, ˚Ó¬é¬Ì Œ√À˝√√ :±Ú ’±ÀÂ√º ›¬ı˛ ˜ÚÀfl¡
‹ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊øÍ¬À˚˛ Œ¬ı˛À‡ ø√À˚˛ÀÂ√º øÓ¬øÚ ÒÀ¬ı˛ ’±ÀÂ√ Ú ¤Àfl¡º ¤fl¡øÈ¬
Œ˘±fl¡ Ù¬ø©ÜÚø©Ü fl¡¬ı˛øÂ√˘ ‹ Œ˜À˚˛øÈ¬¬ı˛ ¸Àeº Œ√±fl¡±Ú√±¬ı˛ ˆ¬Mê√À˘±fl¡º
Ó¬±¬ı˛ Œ√±fl¡±ÀÚ¬ı˛ ¸±˜ÀÚ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ ˝√√À26√º Œ¸ fl¡±Ú Œ¬ÛÀÓ¬ ¸¬ı qÚÀÂ√º
38 ¿˜-√˙«Ú
’˜øÚ ¤fl¡È≈¬fl¡¬ı˛± ’±&Ú ‹ Œ˘±fl¡È¬±¬ı˛ ·±À˚˛¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ Â≈“√ÀÎ¬ˇ ŒÙ¬˘À˘º

’˜øÚ ¬Û±·˘ Œ˜À˚˛øÈ¬ ¬ıÀ˘ Î¬◊Í¬À˘±, ë’±˝√√±, ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ·±À˚˛ øfl¡ ’±&Ú
ø√ÀÓ¬ ’±ÀÂ√ ·±∑í Œ˚ Ù¬ø©ÜÚø©Ü fl¡¬ı˛øÂ√˘ Ó¬±Àfl¡ Œ√ÃÀÎ¬ˇ Ò¬ı˛ÀÓ¬ Œ·˘
¸¬ıº ‹ Œ˜À˚˛øÈ¬ øfl¡ Ù¬ø©ÜÚø©Ü¬ı˛ Ò±¬ı˛ Ò±À¬ı˛∑ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ ˜ÀÚ ˜ÀÚ,
ëŒ¬ı˙ ˜±, Œ¬ı˙ ˜±ºí ˜±í¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô± fl¡˝◊√ÀÂ√º ’±¬ı±¬ı˛ within
bracket [’¶£≈¬È¬¶§À¬ı˛] ¤fl¡øÈ¬ observation [¸˜±À˘±‰¬Ú±] fl¡¬ı˛À˘±
ñ ëøÂ√ ˘±Ê√ Ú±˝◊√ ˜± ŒÓ¬±¬ı˛/ Œfl¡˜Ú Œ˜À˚˛ Ó≈¬˝◊√∑ ¬ÛøÓ¬¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡ ŒÓ¬±¬ı˛
¬Û±/í ¬ıÀ˘˝◊√ ø‡˘ ø‡˘ fl¡À¬ı˛ ˝√√±¸ÀÓ¬ ˘±·À˘±º ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ Œ˘±fl¡ ¤¸¬ı
øfl¡ ¬ı≈Á¡À¬ı, Ó¬±˝◊√ ¬Û±·˘ ¬ıÀ˘º
¿˜ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œfl¡˙¬ı Œ¸ÚÀfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú,
ëŒÓ¬±˜¬ı˛± ‚À¬ı˛ ¬ı˛À˚˛Â√ ñ ¤fl¡øÈ¬ chink [Ù“¬±fl¡] ø√À˚˛ ’±À˘± ¬Û±26√º
˚±¬ı˛± Œ¬ıø¬ı˛À˚˛ Œ·ÀÂ√ ‚À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛± flood of light-¤ [’±À˘±¬ı˛
¬ıÚ…±˚˛] “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√º ¬ı¬ı˛±Ú·¬ı˛ ˜ÀÍ¬ ¬ÛÎ¬ˇ± ˝√√ÀÓ¬± Œ˚±À·±¬ÛøÚ¯∏√º
›ÀÓ¬ ’±ÀÂ√, ·‘˝√œ › Ó¬…±·œ¬ı˛ Ó¬Ù¬±» øfl¡∑ ¸¬ı˛À¯∏ ’±¬ı˛ ¸≈À˜è ¬Û¬ı«Ó¬,
’Ô¬ı± Œ·±©ÛÀ√¬ı˛ Ê√˘ ’±¬ı˛ ¸±·À¬ı˛ Œ˚˜Ú Ó¬Ù¬±» ŒÓ¬˜øÚº [ˆ¬Mê√À√¬ı˛
õ∂øÓ¬] ’øÓ¬ ¸±˜±Ú…, øfl¡ ¬ıÀ˘Ú, [¸fl¡À˘¬ı˛ ˝√√±¸…]º ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√
√øé¬ÀÌù´À¬ı˛ ¤fl¡˜±¸ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ú Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º Ó¬±Àfl¡ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú
¤fl¡ø√Ú, ëŒ√‡, ˚‡Ú øˆ¬Ó¬¬ı˛ Ó¬…±· ˝√√À˚˛ ˚±˚˛ Ó¬‡Ú ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ’±¬ÛøÚ
ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ˚±˚˛ºí ¤fl¡˜±¸ Ô±fl¡±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¬ı˘À˘Úº õ∂Ô˜ ¬ıÀ˘Ú øÚ, ˆ¬˚˛
¬Û±À¬ı ñ ˝√√˚˛ÀÓ¬± √À˜ ˚±À¬ıº øfl¡c ¤øfl¡ ’±¬ı˛ ¸fl¡˘Àfl¡ ¬ı˘¬ı±¬ı˛ Œ˚±
’±ÀÂ√/ qÚÀ¬ı Œfl¡Ú∑ ˝√√˚˛ÀÓ¬± Œé¬À¬Û ˚±À¬ıº ¬ı˘À¬ı, ’±ø˜ Œ¬ı˙ ˆ¬±˘
’±øÂ√º ¬ı˘À˘˝◊√ Œ˙±ÀÚ Œfl¡∑ ø¬ıfl¡±À¬ı˛¬ı˛ Œ¬ı˛±·œ Œ˚ ¸¬ıº ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛
’±˜¬ı˛± ‡≈¬ı Œ¸˚˛±Ú±º fl¡±fl¡› ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛ ‡≈¬ı Œ¸˚˛±Ú±, øfl¡c ¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ &
Œ‡À˚˛ ˜À¬ı˛º ë&í ˜±ÀÚ ˝√√œÚ ¬ıd ñ ø¬ı¯∏˚˛ Œˆ¬±·º ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ’±Úμ,
¬ıËp¡±Úμ ø√À˘ ŒÙ¬À˘ Œ√À¬ı ñ ˆ¬±˘ ˘±·À¬ı Ú±º ˜±ÀÂ√¬ı˛ ‰≈¬¬ıøÎ¬ˇ
ø˙˚˛À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ Œ˙±À¬ı, Œ·±˘±À¬Û¬ı˛ ·g ¸˝√√… ˝√√˚˛ Ú±º ¤˜øÚ fl¡±G Ó“¬±¬ı˛º
¿˜ ‡øÚfl¡é¬Ì Œ˜ÃÚ ˝√√˝◊√˚˛± ¬ı˛ø˝√√À˘Ú ñ øfl¡ ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Ê√·iß±Ô Î¬±fl¡ÀÂ√Ú ¤¬ı±¬ı˛º ¸‡œ‰¬¬ı˛Ì
ø‰¬øÍ¬ ø√À˚˛ÀÂ√ Úº Ê√·iß±ÀÔ¬ı˛ Œ¸¬ıfl¡ øÓ¬øÚ ñ ˜…±ÀÚÊ√±¬ı˛º ˝◊√ øÚ

ø˘À‡ÀÂ√ Ú ˜±ÀÚ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Î¬±fl¡ÀÂ√ Úº ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ¤fl¡˜±¸ ’±À· ŒÎ¬Àfl¡øÂ√À˘Ú
¤‡Ú› ø˘À‡ÀÂ√ Ú, ë¬Û”Ê√± ¸±˜ÀÚ, ’±¸≈Úíº ’±˝√√±, ¬Û≈¬ı˛œ øfl¡ ¸≈μ¬ı˛
¶ö±Ú/ ø˜ø˝√√Ê√±À˜¬ı˛ Î¬¬ı˘ ¬ı˛±ô¶±º ÚÀ¬ı˛f ¸À¬ı˛±¬ı¬ı˛, ˜±fl«¡ÀG˚˛, ˝◊√f≈√…•ß,
¸±·¬ı˛ ¤˝◊√¸¬ı õ∂±‰¬œÚ Ó¬œÔ« ¸¬ı ’±ÀÂ√º ’±¬ı±¬ı˛ Ú¬ıœÚ Ó¬œÔ« ñ
Δ‰¬Ó¬Ú…À√¬ı ø¬ı˙ ¬ıÂ√¬ı˛ øÂ√À˘Úº ‰¬±¬ı˛ ¬ıÂ√¬ı˛ w˜ÀÌ øÂ√À˘Ú ¸iß…±À¸¬ı˛
¬Û¬ı˛º Ó“¬±¬ı˛ ¶ö±Ú ¬ı˛±Ò±fl¡±ôL ˜Í¬, ·yœ¬ı˛±, ŒÈ¬±È¬± Œ·±¬ÛœÚ±Ô, Ê√·iß±Ô
øÚÓ¬… √˙«Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº [¸˝√√±À¸…] ’±26√± øÓ¬øÚ Î¬±fl¡ÀÂ√Ú ŒÓ¬± øÓ¬øÚ
ŒÚÚ Ú± Œfl¡Ú∑ øÚÀ˘˝◊√ ŒÓ¬± ˝√√˚˛º
¿˜ [¸˝√√±À¸… Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¬Û≈¬ı˛œÀÓ¬ ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬ÀMê√¬ı˛
dysentery [’±˜±˙˚˛] ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¬ı±¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¬Û±˚˛‡±Ú±˚˛ ˚±˚˛º ¬ı‘X˙¬ı˛œ¬ı˛
¤fl¡± fl≈¡È¬œÀ¬ı˛ ’±ÀÂ√ Úº fl¡©Ü ˝√√À26√ Œ√À‡ ¤fl¡øÈ¬ ŒÂ√À˘ ¤À¸ Œ¸¬ı±
fl¡¬ı˛ÀÂ√, Ê√˘ Ó≈¬À˘ ø√À26√, ˜˚˛˘± ¸±Ù¬ fl¡¬ı˛ÀÂ√º ¸Àμ˝√√ ˝√√›˚˛±˚˛ øÊ√:±¸±
fl¡¬ı˛À˘, ëÓ≈¬ø˜ Œfl¡í∑ ŒÂ√À˘ ¬ı˘À˘ Ó≈¬ø˜ ˚±Àfl¡ Î¬±fl¡ Œ¸˝◊√ Ú±¬ı˛±˚˛Ìº
Ó¬‡Ú ¬ı˘À˘, Ó¬À¬ı Œ¬ı˛±·øÈ¬˝◊√ øÚÀ˚˛ ˚±› Ú± Œfl¡Ú∑ fl¡©Ü fl¡À¬ı˛ Œfl¡Ú
’±¬ı±¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ’±¸± [¸fl¡À˘¬ı˛ ˝√√±¸…]º Ó¬‡Ú ˆ¬·¬ı±Ú ¬ı˘À˘Ú,
ëÚ±, ¬ı±¬Û≈ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œˆ¬±· ’±ÀÂ√ ¤fl¡È≈¬, › ˝√√˚˛ Ú±ºí [¸˝√√±À¸…] ’±˜¬ı˛±›
¬ıø˘, øÚÀ˚˛ ˚±› Ú± Œfl¡Ú ñ Î¬±fl¡±Î¬±øfl¡ Œfl¡Ú∑ øÓ¬øÚ ŒÓ¬± ¸¬ı˝◊√
¬Û±À¬ı˛Ú ñ ˝◊√26√±˜˚˛º
¬ı˛˝√¸… ¬ıg fl¡ø¬ı˛˚˛± ¿˜ ·yœ¬ı˛ ˆ¬±¬ı Ò±¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛À˘Úº ˝◊√øÓ¬¬Û”À¬ı«
¬Û±·˘ ¶aœÀ˘±fl¡øÈ¬¬ı˛ õ∂˙—¸± fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Ú, Ó¬±ÀÓ¬ ˆ¬Mê√·Ì ¬Û±ÀÂ√ ›ø√Àfl¡
Á≈¡“Àfl¡ ¬ÛÀÎ¬ˇ Ó¬±˝◊√ ¸±¬ıÒ±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ¶aœÀ˘±fl¡ ˝√√±Ê√±¬ı˛
ˆ¬øMê√˜Ó¬œ ˝√√À˘› Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ˚ÀÓ¬ Ú±˝◊√º ”√¬ı˛ ŒÔÀfl¡ õ∂Ì±˜ fl¡¬ı˛ÀÓ¬
˝√√˚˛º ¶aœÀ˘±fl¡Àfl¡ ˜± ¬ıÀ˘ ¬Û”Ê√± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º ¤˝◊√ ˆ¬±¬ıøÈ¬ õ∂Ô˜ ’±À¸
Ú±º Ó¬± ¬ıÀ˘˝◊√ ”√¬ı˛ ŒÔÀfl¡ õ∂Ì±˜ fl¡¬ı˛±º ¤fl¡øÈ¬ Œ˘±fl¡ ñ ¢∂±Ê≈√À˚˛È¬,
¬ÛøÓ¬Ó¬±À√¬ı˛ Œ√À‡ ¬ıÎ¬ˇ fl¡©Ü ˝√√À˘± Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÚº Ó¬±À√¬ı˛ ˝√√ø¬ı˛Ú±˜ qÚ±ÀÓ¬
Œ·˘º øfl¡c ‹ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ·˘º ¤˜øÚ fl¡±G/ ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬
40 ¿˜-√˙«Ú
ˆ¬Mê√, Ó¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸ ’¬ı¶ö±º ¤fl¡øÈ¬ ¶aœÀ˘±Àfl¡¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ˚ÀÓ¬±º

Í¬±fl≈¡¬ı˛ qÀÚ ¬ı±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú Œ˚ÀÓ¬º ¬ÛÀ¬ı˛ Œ˙±Ú± Œ·˘ ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ·ÀÂ√º
Ó¬‡Ú Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ√˝√ Œ·ÀÂ√º ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ ·‘À˝√√ Ô±Àfl¡Ú, ‚À¬ı˛
˚≈¬ıÓ¬œ ¶aœº ŒÊ√±˚˛±Ú ˆ¬Mê√ ŒÂ√±fl¡¬ı˛±À√¬ı˛ øÚÀ˚˛ ø·À˚˛ ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛
¬ı¸ÀÓ¬Úº Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÚ ‹ ¸—¬ı±√ Œ¬Û“ÃÂ√±˘º ’˜øÚ øÓ¬¬ı˛¶®±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬
˘±·À˘Úº ¬ı˘À˘Ú, ëøfl¡ Œ·± øfl¡ qÚøÂ√, ‚À¬ı˛ ¬ıÎ¬◊ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ŒÂ√À˘˜±Ú≈¯∏,
Ó≈¬ø˜ ¤˜Ú fl¡¬ı˛ÀÂ√± ¬ıg≈À√¬ı˛ øÚÀ˚˛/ ¬ı˘ ’±¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ı Ú±ºí õ∂øÓ¬:±
fl¡ø¬ı˛À˚˛ øÚÀ˘Úº ¤˜ÚÓ¬¬ı˛ ¬ı…±¬Û±¬ı˛º
¤fl¡¬ı±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ ¶aœÀ˘±fl¡Àfl¡ Í¬±fl≈¡¬ı˛ recommend [¸≈‡…±Ó¬]
fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº √À˘ √À˘ Œ˘±fl¡ Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ˚ÀÓ¬ ˘±·À˘±º ¤¬ı˛ ˜ÀÒ…
¤fl¡Ê√Ú ¤À¸ ’±˜±˚˛ ¬ı˘ÀÂ√, ë¶aœÀ˘±fl¡øÈ¬, ¤˜Ú ¸¬ı fl¡Ô± ¬ıÀ˘,
¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√À¬ı¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬› ¬ıÎ¬ˇºí [¸fl¡À˘¬ı˛ ˝√√±¸…]º ¬ı±¬ı±, øfl¡ Œ˜±ø˝√√Úœ
˜±˚˛±/ ¶§ˆ¬±¬ıÓ¬–˝◊√ ¬Û≈è¯∏Àfl¡ ’±fl¡¯∏«Ì fl¡À¬ı˛ ¶aœÀ˘±fl¡º Ó¬±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛
’±¬ı±¬ı˛ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸≈‡…±Ó¬, ¬ı˛Àé¬ ’±ÀÂ√/ ¬ı˘ÀÂ√ øfl¡ Ú±, ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√À¬ı¬ı˛
‰¬±˝◊√ÀÓ¬› ¬ıÎ¬ˇ ñ ›-›/ øfl¡ Œ˜±ø˝√√Úœ ˙øMê√/ Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˆ¬Mê√À√¬ı˛
’±R¬ı˛é¬± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø˙ø‡À˚˛øÂ√À˘Úº ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ›À¬ı˛ ”√À¬ı˛ ŒÔÀfl¡ õ∂Ì±˜
fl¡¬ı˛ø¬ı Ê√·√•§±¬ı˛ ¬ı˛+¬Û ŒÊ√ÀÚº fl¡±ÀÂ√ Œ˚ÀÓ¬ Ú±˝◊√º ¸±ÒÀfl¡¬ı˛ ’¬ı¶ö±˚˛
√±¬ı±Ú˘ ñ ø¸X±¬ı¶ö±˚˛ øÓ¬øÚ˝◊√ Ê√·ij±Ó¬±º ‡≈¬ı ¸±¬ıÒ±Ú/ ¬ı˛±ô¶± ø√À˚˛
‰¬˘ÀÓ¬ ˝√√˚˛ øfl¡¬ı˛+À¬Û Ó¬±› Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘ ø√Â√À˘Úº ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, Œ¬ıÃX
¸iß…±¸œ¬ı˛± Î¬±Ú-¬ı“± Ú± Œ‰¬À˚˛ ¬ı¬ı˛±¬ı¬ı˛ ‰¬À˘ ˚±˚˛º ’‰¬˘±Úμ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú,
Ó≈¬ø˜ ø˙À¬ı¬ı˛ fl¡˘˜ ˜±Ú Ú±∑ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ¬ı˚˛À¸ ¬ıÎ¬ˇ øÂ√À˘Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛
Î¬◊M√¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú, ëøfl¡ Ê√±øÚ ¬ı±¬ı± ’±˜±¬ı˛ ›¸¬ı [¬ıœ¬ı˛ ˆ¬±¬ı] ˆ¬±˘ ˘±À·
Ú±, ’±˜±¬ı˛ ˜±Ó‘¬ˆ¬±¬ıº ¬ıœ¬ı˛ ˆ¬±¬ı ¶aœÀ˘±fl¡ øÚÀ˚˛ ¸±ÒÚ ˆ¬±˘ Ú˚˛ºí ¬ÛÀ¬ı˛
ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ëŒfl¡ ˚±˚˛ ›¬ı˛ ¸Àe Ó¬fl«¡ fl¡¬ı˛ÀÓ¬, fl¡¬ı˛À˘›
¬ı≈Á¡À¬ı Ú±º ›¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ‹ ˆ¬±¬ı ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ñ ¶aœ øÚÀ˚˛ ¸±ÒÚºí ˜±Ó‘¬ˆ¬±¬ı
qX ˆ¬±¬ı , øfl¡c ¸±ÒÀfl¡¬ı˛ ’¬ı¶ö±˚˛ ”√¬ı˛ ŒÔÀfl¡ õ∂Ì±˜º
fl¡ø˘fl¡±Ó¬±, 12˝◊√ Œ¸ÀõI◊•§¬ı˛, 1923 ‡‘–
26À˙ ˆ¬±^, 1330 ¸±˘, ¬ı≈Ò¬ı±¬ı˛º
41
Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ’Ò…±˚˛
fl¡±˘œ‚±ÀÈ¬ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ¿˜
:±Úœ¬ı˛ ø√Ú ’:±Úœ¬ı˛ ¬ı˛Ê√Úœ ñ ˜ijÔ Î¬◊X±¬ı˛
1
¿˜ ˆ¬¬ı±Úœ¬Û≈À¬ı˛ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ’¬ı¶ö±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤fl¡øÈ¬
ˆ¬Mê√ ¬ı˛±øS √˙È¬±¬ı˛ ¸˜˚˛ fl¡ø˘fl¡±Ó¬± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Ó“¬±˝√√±Àfl¡ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬
’±ø¸À˘Úº ¬ı˛±øS¬ı±¸ ¤‡±ÀÚ˝◊√ ˝√√˝◊√À¬ıº ˙œÓ¬fl¡±˘, ‡≈¬ı Í¬±G± ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±ÀÂ√º
¸˝√√À¬ı˛¬ı˛ Œfl¡±˘±˝√√˘ õ∂±˚˛ ˙±ôLº ’±|À˜ ≈√˝◊√ ¤fl¡Ê√Ú ¸±Ò≈ ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ
’±ÀÂ√ Úº Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˙˚˛Ú ˝√√˝◊√˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√º ˆ¬Mê√ ¬ı±¬ı˛±μ± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Í¬±fl≈¡¬ı˛
õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¿˜-¬ı˛ ·‘À˝√√ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ø¡ZÓ¬À˘¬ı˛ ‚¬ı˛ Œ˜ÀÊ√√ÀÓ¬
fl¡±À¬Û«È¬ ¬Û±Ó¬±º ˆ¬Mê√·Ì Œ˜ÀÊ√ÀÓ¬ ¬ıÀ¸Úº ¤˝◊√ ‚À¬ı˛ ’±|À˜¬ı˛ ˜˝√√ôL
¶§±˜œ fl¡˜À˘ù´¬ı˛±Úμ Ô±Àfl¡Úº ·‘À˝√√ ’±˘˜±¬ı˛œ ’±ÀÂ√ Ó¬±˝√√± Ò˜«¢∂ÀLö
¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«º ¿˜Àfl¡ ¤˝◊√ ‚¬ı˛ Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ø√˚˛± ˜˝√√ôL øSÓ¬À˘¬ı˛ øÈ¬ÀÚ¬ı˛ ‚À¬ı˛
’±|˚˛ øÚ˚˛±ÀÂ√ Úº ˜˝√√ôL ‹ ‚À¬ı˛¬ı˛ ¸•ú≈À‡ Ó¬La ˜ÀÓ¬ Œ√¬ıœ¬ÛœÍ¬ ¬ı˛‰¬Ú±
fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº øfl¡Â≈√ø√Ú Òø¬ı˛˚˛± ¸±¬ı˛±¬ı˛±øS Ê√±¢∂Ó¬ Ô±øfl¡˚˛± Œ√¬ıœ¬ı˛ ’‰«¬Ú±
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ Œ˜ÀÊ√ÀÓ¬ fl¡•§˘ ’±¸ÀÚ ¬ıø¸˚˛± ¬Û”¬ı«±¸… ˝√√˝◊√˚˛± ¤fl¡‡±Ú± ¢∂Lö
¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ·‘À˝√√ ø¬ıÊ√˘œ¬ı˛ ’±À˘± ;ø˘ÀÓ¬ÀÂ√º ˆ¬Mê√ ·‘À˝√√
õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬˝◊√ ¬Û≈ô¶fl¡ ¬ıg fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬Ûø(˜±¸… ˝√√˝◊√˚˛± ¿˜ Ó¬±˝√√±Àfl¡
¸À¶ßÀ˝√√ ’±˝√ı√¬ √±Ú fl¡ø¬ı˛˚˛± øÚfl¡ÀÈ¬ ¬ı¸±˝◊√À˘Úº ¤˝◊√ ˙œÀÓ¬¬ı˛ ¬ı˛±øSÀÓ¬
fl¡ø˘fl¡±Ó¬± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ fl¡©Ü fl¡ø¬ı˛˚˛± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Ú ¬ıø˘˚˛± ¿˜ Ó¬±˝√√±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬
’Ó¬…ôL ’±ÚÀμ fl¡Ô±¬ı±Ó«¬± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ Œ√‡≈Ú, ·œÓ¬±˚˛ ˆ¬·¬ı±Ú ¬ı˘ÀÂ√ Ú,
˚± ¸—¸±¬ı˛œ¬ı˛ ’Ô«±»¬ ’:±Úœ¬ı˛ øÚfl¡È¬ ¬ı˛±øS, Ó¬±˝◊√ :±ÚœÀ√¬ı˛ øÚfl¡È¬
42 ¿˜-√˙«Ú
ø√¬ı±º ˚± ’:±ÚœÀ√¬ı˛ ø√¬ı± :±ÚœÀ√¬ı˛ øÚfl¡È¬ Ó¬± ¬ı˛±øSº fl¡Ô±øÈ¬ ˝√√À26√

÷ù´¬ı˛º :±ÚœÀ√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ øÓ¬øÚ õ∂fl¡±ø˙Ó¬, Ó¬±¬ı˛± Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À26√, ’Ú…¬ı˛±
Ó¬± ¬Û±À26√ Ú±º ëø√¬ı±í ˜±ÀÚ õ∂fl¡±ø˙Ó¬, ë¬ı˛±øSí ˜±ÀÚ Ï¬±fl¡±º Ó“¬±Àfl¡
Œ√‡±˝◊√ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀV˙…º ¤˝◊√ Ê√Ú… Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ Î¬◊ÀÍ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇ ˘±À·º
¬ı˛±Ó¬Àfl¡ ø√Ú fl¡À¬ı˛, ’±˘¸… Ú±˝◊√ ’Ó¬øfÓ¬ ˝√√À˚˛ ¸¬ı fl¡À¬ı˛º ˙¬ı˛œ¬ı˛
Ô±fl¡À¬ı Ú± øfl¡Ú± ñ fl¡‡Ú ˚±˚˛ øÍ¬fl¡ Ú±˝◊√º Ó¬±˝◊√ Ó¬±Î¬ˇ±Ó¬±øÎ¬ˇˇ fl¡À¬ı˛
øÚÀÓ¬ ‰¬±˚˛º ˚±¬ı˛± ¸—¸±À¬ı˛ ’±ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛± øÍ¬fl¡ Î¬◊ÀåI◊± ¬ÛÀÔ ‰¬˘ÀÂ√
ÒÚ˘±Àˆ¬¬ı˛ Ê√Ú…, ¬Û≈Sfl¡Ú…±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı˛±Ó¬Àfl¡ ø√Ú fl¡¬ı˛ÀÂ√ ñ øÍ¬fl¡
ø¬ı¬Û¬ı˛œÓ¬ ¬ÛÔº ÷ù´¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛, ’±¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ¸Àe ñ ¤ Œ¬ı±Ò Ú±˝◊√º Ó¬±˝◊√
˚‡Ú ¸»¸Àe ˜Ú ˚±˚˛, Î¬◊ÀÍ¬¬ÛÀÎ¬ˇ ˘±·ÀÓ¬ ˝√√˚˛º ’Ú… fl¡±Ê√ ¬ÛÀ¬ı˛ ˝√√À¬ıº
’Ú… fl¡±Ê√ ¬ıg ¬ı˛±‡± ˚±˚˛º ÷ù´¬ı˛ ˆ¬Ê√Ú ¬ıg ¬ı˛±‡± ˚±˚˛ Ú±º Œ˘±Àfl¡
ø˝√√¸±¬ı fl¡íÀ¬ı˛ fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛º ˚±ÀÓ¬ Œ¬ı˙œ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ Ó¬±˝◊√ fl¡À¬ı˛º ’¬ıÓ¬±¬ı˛
¬ı˘ÀÂ√ Ú, Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ÷ù´¬ı˛ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛± ¸¬ı ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ ¬ıÎ¬ˇ ˘±ˆ¬º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ·±˝◊√ÀÓ¬Ú ñ ëfl¡Ó¬ ˜øÌ ¬ÛÀÎ¬ˇ ’±ÀÂ√ ø‰¬ôL±˜øÌ¬ı˛ Ú±‰¬ ≈√˚˛±À¬ı˛ºí
¤fl¡ flv¡±˙ Œ˘±fl¡ ¤˝◊√ ¸¬ı ˜øÌ¬ı˛ ¬ı…±¬Û±¬ı˛ fl¡À¬ı˛º Ó¬±À√¬ı˛ ¸—‡…± fl¡˜º
’Ú…¬ı˛± ¬ıÀ˘ ¤¬ı˛± Œ¬ı±fl¡±º ¸±˜ÀÚ¬ı˛ ˜øÌ ’Ô«±» fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú Œˆ¬±·
ŒÙ¬À˘ ø√À˚˛, Œfl¡±Ô±˚˛ ˚±¬ı˛ Œ√‡± Ú±˝◊√ ¤˜Ú ˜øÌ¬ı˛ ¸g±ÀÚ øÙ¬À¬ı˛º
Ó¬±¬ı˛± ¬ıÀ˘ ˝√√±ÀÓ¬¬ı˛ Œ·±Î¬ˇ±˚˛ ˚± ¬Û±›˚˛± ˚±À26√, Ó¬± Œˆ¬±· fl¡À¬ı˛ Ú±›/
øfl¡c ¤ÀÓ¬ ˜Ú Ô±fl¡À˘ ‹ ÒÚ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ Ú±º ¤fl¡È¬± Â√±Î¬ˇÀ˘ ’¬Û¬ı˛È¬±
˘±ˆ¬ ˝√√À¬ıº ¤fl¡ ¸Àe ≈√ÀÈ¬± ˝√√˚˛ Ú±º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˆ¬Mê√À√¬ı˛, ’ôL¬ı˛eÀ√¬ı˛
¬ı˘ÀÓ¬Ú, ŒÓ¬±˜¬ı˛± ëø‰¬ôL±˜øÌí¬ı˛ ‡ÀV¬ı˛º Œ√‡ÀÓ¬Ú øfl¡Ú± ¸¬ı ˆ¬Mê√¬ı˛±
Â≈√ÀÈ¬ Â≈√ÀÈ¬ Œ˚ÀÓ¬±º fl¡Ó¬ fl¡©Ü fl¡À¬ı˛ Œ˚ÀÓ¬±/ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¬Û±À˚˛ Œ˝“√ÀÈ¬ ˜±Á¡
¬ı˛±øSÀÓ¬ ø·À˚˛ ˝√√±øÊ√¬ı˛º ¬Û˚˛¸± Ú±˝◊√, øfl¡ fl¡À¬ı˛ Ó¬±˝◊√ ˝“√±È¬±º ¤˝◊√ Œ√À‡˝◊√
¬ı˘ÀÓ¬Ú, ‹ fl¡Ô± ñ ëŒÓ¬±˜¬ı˛± ø‰¬ôL±˜øÌ¬ı˛ ‡ÀV¬ı˛ºí ¤˝◊√ ·±ÚøÈ¬ Œ·À˚˛
qÚ±ÀÓ¬Ú ñ ’ôL¬ı˛eÀ√¬ı˛º
¿˜ ·±ø˝√√ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Ú ñ
·±Úº ’±¬ÛÚ±ÀÓ¬ ’±¬ÛøÚ Ô±Àfl¡± ˜Ú Œ˚›Ú±Àfl¡± fl¡±À¬ı˛± ‚À¬ı˛º
˚±í ‰¬±íø¬ı [‰¬±˝◊√ø¬ı] Ó¬± ¬ıÀ¸ ¬Û±ø¬ı, Œ‡“±Ê√ øÚÊ√ ’ôL–¬Û≈À¬ı˛ºº
fl¡±˘œ‚±ÀÈ¬ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ¿˜ 43
¬Û¬ı˛˜ ÒÚ ‹ ¬Û¬ı˛˙˜øÌ, ˚± ‰¬±íø¬ı Ó¬± ø√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º

fl¡Ó¬ ˜øÌ ¬ÛÀÎ¬ˇ ’±ÀÂ√ ø‰¬ôL±˜øÌ¬ı˛ Ú±‰¬ ≈√˚˛±À¬ı˛ºº
[fl¡Ô±˜‘Ó¬ 1˚12˚9]
Ê√ÕÚfl¡ ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº Ó“¬±˝√√±Àfl¡ Œ√‡±˝◊√˚˛± ¿˜ ˆ¬Mê√Àfl¡
fl¡ø˝√√ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Úº
¿˜ ñ ˝◊√øÚ Œˆ¬±¬ı˛ ‰¬±¬ı˛È¬± ŒÔÀfl¡ ’±¬ı˛y fl¡À¬ı˛ ¸±¬ı˛±ø√Ú, ’±¬ı˛
¬ı˛±øS ¤‡Ú ¬Û˚«ôL fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº fl¡˚˛ ‚KI◊± ˝√√À˘±∑ [·ÌÚ± fl¡ø¬ı˛˚˛±]
’±Í¬±¬ı˛ ‚KI◊±º
¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ŒÓ¬± fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÓ¬Ú Ú± ñ Ò…±Ú
Ò±¬ı˛Ì±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÓ¬Úº Ó¬À¬ı ˜ÀÍ¬ ¤¸¬ı fl¡±Ê√ Œfl¡Ú ˝√√À26√ ñ ’Ó¬
fl¡±Ê√∑
¿˜ ñ ¤› Ó“¬±¬ı˛˝◊√ ˝◊√26√±º ’±¬ı˛ ¸¬ı˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±Ê√º ¸¬ı«ˆ”¬ÀÓ¬ øÓ¬øÚ
’±ÀÂ√ Ú ¤˝◊√ Œˆ¬À¬ı fl¡±Ê√ ˝√√À26√ ñ ø¬ı˛ø˘Ù¬, ¶≈®˘, ˝√√±¸¬Û±Ó¬±˘, ¤˝◊√
¸À¬ıº ¤˝◊√ ˆ¬±¬ıÚ±øÈ¬ ¸Àe Ô±fl¡À˘ ¤ fl¡±Ê√˝◊√ ¸±ÒÚ ˝√√À˚˛ ˚±À26√,
Ó¬±ÀÓ¬ ø‰¬M√√qX ˝√√˚˛º qX ø‰¬ÀM√√ Ó“¬±¬ı˛ Ò…±Ú ˝√√˚˛º Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe Œ˚±·
˝√√À˚˛ Œ˚ fl¡±Ê√˝◊√ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛, Ó¬± Ò…±Ú Ê√À¬Û¬ı˛ ˜Ó¬˝◊√ ˝√√˚˛º ¤¬ı˛+¬Û ˆ¬±À¬ı
fl¡±Ê√ Ú± fl¡¬ı˛À˘ Ò…±Ú ˝√√˚˛ Ú±º ¸±˜ÀÚ ˚± ¬ÛÎ¬ˇÀ¬ı Ó¬± fl¡¬ı˛ÀÓ¬˝◊√ ˝√√À¬ıº
Ó¬À¬ı fl¡±Ê√ fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛ ¬Û±Î¬ˇ± Œ¬ıÎ¬ˇ±ÀÚ± Ú± ˝√√˚˛º
¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ ñ ’±˜±À√¬ı˛ ŒÓ¬± ’ÀÚfl¡È¬± ¤˝◊√¬ı˛+¬Û˝◊√ ˝√√À˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√º
¿˜ ñ ¤ÀÓ¬› Ó“¬±¬ı˛˝◊√ ˝◊√26√± ’±ÀÂ√ ¬ı˘ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº øÓ¬øÚ ˚‡Ú
fl¡±À¬ı˛±Àfl¡ ø√À˚˛ protest [’±¬ÛøM√√] fl¡¬ı˛±À26√Ú Ú±, Ó¬‡Ú ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı
Ó“¬±¬ı˛ ˜Ó¬ ’±ÀÂ√º ’˜Ó¬ ˝√√À˘ Œfl¡±Ú strong man [¬ıÎ¬ˇ Œ˘±fl¡] “√±Î¬ˇ
fl¡ø¬ı˛À˚˛ protest [’±¬ÛøM√√] fl¡¬ı˛±ÀÓ¬Úº
¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ ñ ’±À· ¸±ÒÚˆ¬Ê√Ú Ú± fl¡¬ı˛À˘ øfl¡ fl¡À¬ı˛ Œ¬ı±Á¡± ˚±À¬ı
øÓ¬øÚ ¸¬ı«ˆ”¬ÀÓ¬ ’±ÀÂ√ Ú∑
¿˜ ñ ˝“√±, ’±À· ¸±ÒÚ ˆ¬Ê√Ú fl¡¬ı˛± ‡≈¬ı √¬ı˛fl¡±¬ı˛º Ó¬± Ú± ˝√√À˘
øfl¡ fl¡À¬ı˛ Œ¬ı±Á¡± ˚±À¬ı∑ øÓ¬øÚ ¬ı≈øÁ¡À˚˛ Ú± ø√À˘ Œ¬ı±Á¡¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√º
fl¡±Ê√ › ˆ¬Ê√Ú ¤fl¡¸Àe ‰¬˘À¬ıº ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ fl¡±Ê√ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ø√À˚˛
44 ¿˜-√˙«Ú
Œfl¡¬ı˘ ˆ¬Ê√Úº ¤˝◊√ˆ¬±À¬ı øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ¤fl¡È¬± ˆ¬±¬ı ¶ö±˚˛œ ˝√√À˘ Ó¬‡Ú

fl¡±Ê√˝◊√ ˆ¬Ê√Ú ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º õ∂Ô˜ work and worship [fl¡˜« ›
Î¬◊¬Û±¸Ú±] fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º ¬ÛÀ¬ı˛ work is worship [fl¡˜«˝◊√ Î¬◊¬Û±¸Ú±]
˝√√À˚˛ “√±Î¬ˇ±˚˛º õ∂Ô˜ &è¬ı±fl¡… qÀÚ fl¡±ÀÊ√ ˘±·±, fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛±º ¸Àe
ˆ¬Ê√Ú Ô±fl¡À˘ &è¬ı±Àfl¡… ‘√Ï¬ˇ ø¬ıù´±¸ ˝√√˚˛º SêÀ˜ ˚‡Ú fl¡±Ê√ Î¬◊¬Û±¸Ú±
˝√√˚˛ ñ Ò…±ÀÚ¬ı˛ fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛º
2
¬Û¬ı˛ø√Ú ¸fl¡±˘À¬ı˘± ¸±ÀÎ¬ˇ ’±È¬È¬±º ¿˜ ø¬ıÚ˚˛ › Ê√·¬ıg≈Àfl¡ ¸Àe
˘˝◊√˚˛± ·√±Ò¬ı˛ ’±|˜ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¬ı±ø˝√√¬ı˛ ˝√√˝◊√À˘Úº ¤ø√fl¡ ›ø√fl¡ Œ¬ıÎ¬ˇ±˝◊√˚˛±
¬ıø˘À˘Ú, ì’±Ê√ √øé¬ÀÌù´À¬ı˛ Œ·À˘ ˝√√˚˛ºî Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛˝◊√ øÓ¬ÚÊ√ÀÚ ’±ø¸˚˛±
¬∏C±À˜ Î¬◊øÍ¬À˘Úº ø¬ıÚ˚˛Àfl¡ ¸Àe ˘˝◊√˚˛± √øé¬ÀÌù´À¬ı˛ Œ·À˘Úº Ê√·¬ıg≈Àfl¡
Œfl¡±Ú fl¡±À˚« fl¡ø˘fl¡±Ó¬± ¬Û±Í¬±˝◊√À˘Úº
¤‡Ú ¬ı˛±øS ¸±ÀÎ¬ˇ ’±È¬È¬±º ¿˜ √øé¬ÀÌù´¬ı˛ ˝√√˝◊√ ÀÓ¬ øÙ¬ø¬ı˛˚˛±
’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ˜È«¬Ú ¶≈®À˘ ’¬ı¶ö±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ ‚À¬ı˛ Œ‰¬˚˛±À¬ı˛
¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Ú ¬Ûø(˜±¸… ñ ˆ¬Mê√·Ì ¬Û”¬ı«˜≈‡œº ¸±¬ı˛±ø√ÀÚ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛|À˜
flv¡±ôLº ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú › ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¤fl¡È≈¬ ¬ÛÀ¬ı˛ ¤È¬øÌ«
¬ıœÀ¬ı˛Ú ’±ø¸À˘Úº ’±Ê√ ‡≈¬ı ˙œÓ¬ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±ÀÂ√º fl¡Ô± õ∂¸Àe øÚ©®±˜
fl¡À˜«¬ı˛ fl¡Ô± Î¬◊øÍ¬˘º
¿˜ [¬ıœÀ¬ı˛ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ëfl¡˜«ÀÌ…¬ı±øÒfl¡±¬ı˛Àô¶ ˜± Ù¬À˘¯∏≈ fl¡√±‰¬Úíº
[·œÓ¬± 2˚47] [fl¡À˜« ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’øÒfl¡±¬ı˛ ñ Ù¬À˘ ÚÀ˝√√] ¤¬ı˛ ‘√©Ü±ôL
ˆ¬¬ı˛Ó¬º ¬ı˛±Ê√… ˙±¸Ú fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú øfl¡c øÚÀÊ√ øfl¡Â≈√˝◊√ Œˆ¬±· øÚÀ26√Ú Ú±º
’±¬ı±¬ı˛ ¬ı˛±Ê√Ò±ÚœÀÓ¬ ¬ı˛˝◊√À˘Ú Ú± ¬Û±ÀÂ√ Œˆ¬±·ø¬ı˘±À¸ ˜Ú ˚±˚˛º Œ¸˝◊√Ê√Ú…
Úμœ¢∂±À˜ fl≈¡È¬œÀ¬ı˛ ¬ı˛˝◊√À˘Úº Ù¬˘˜”˘ ’±˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ‰¬ÃV ¬ı»¸¬ı˛
fl¡±È¬±À˘Úº ¸±¬ı˛±ø√Ú ˜±øÈ¬ÀÓ¬ ¬ıÀ¸ ë¬ı˛±˜ ¬ı˛±˜í fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ¤fl¡ ’±Ò¬ı±¬ı˛
¬ı˛±ÀÊ√…¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√À26√, ¬ıø˙á¬, ¸≈˜La ¤“¬ı˛± Œ·À˘º ¤˝◊√ ˝√√À˘± ·‘À˝√√ ŒÔÀfl¡
øÚ©®±˜ fl¡À˜«¬ı˛ ’±√˙«º
¬ıœÀ¬ı˛Ú ñ ŒÓ¬˜Ú øfl¡ ’±˜¬ı˛± ¬Û±ø¬ı˛∑
fl¡±˘œ‚±ÀÈ¬ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ¿˜ 45
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ’±˜±À√¬ı˛ Œ√À˝√√¬ı˛ Ê√Ú… ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ˝√√˚˛º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛

˚±¬ı˛± fl¡˜«Ù¬À˘ ¸Àe ’±ÀÂ√ Ó¬±À√¬ı˛ ˆ¬±¬ıÚ±º ’±˜±À√¬ı˛ øfl¡ øÚ©®±˜ ˝√√›˚˛±
¸˝√√Ê√∑
¿˜ ñ Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ø¬ıÀ¬ıfl¡±ÚμÀfl¡º ˝◊√øÚ ¬ı˘ÀÓ¬Ú,
¤˝◊√¸¬ı fl¡Ô± ñ È¬±fl¡±fl¡øÎ¬ˇ, ˜± ˆ¬±˝◊√ Œ¬ı±Ú, ø¬ÛÓ‘¬ø¬ıÀ˚˛±À·¬ı˛ ¬Û¬ı˛º øÓ¬øÚ
qÀÚ ¬ı˘À˘Ú, Œ√‡ Œ˘±fl¡ ≈√í¬ı˛fl¡˜ Œ˙±fl¡ fl¡À¬ı˛ ’±Rœ˚˛¶§Ê√Ú ˜¬ı˛À˘º
¤fl¡¬ı˛fl¡˜ ’±ÀÂ√ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ ¸¬ı ’˘Ç±¬ı˛ ‡≈À˘ ¬ı±À' Ó≈¬À˘ ¬ı˛±‡À˘± ñ
¸±˜±Ú… fl¡·±Â√± ‡±¬ı˛±¬Û ‰≈¬øÎ¬ˇ ˝√√±ÀÓ¬ Œ¬ı˛À‡ ø√À˘±º ’±¬ı˛ ˜˚˛˘± ¤fl¡‡±Ú±
fl¡±¬ÛÎ¬ˇ ¬Û¬ı˛À˘±º Ó¬‡Ú ‰¬œ»fl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬ ˘±·À˘± ñ ë›À·±,
’±˜±¬ı˛ øfl¡ ˝√√À¬ı Œ·± ñ ¸¬ı«Ú±˙ ˝√√À˚˛ Œ·˘ Œ·±ºí ¤ ˝√√À˘± Œ¸ÀÊ√&ÀÊ√
Œ˙±fl¡ ñ stage-managed. ’±¬ı˛ ¤fl¡¬ı˛fl¡˜ ’±ÀÂ√, ’±RœÀ˚˛¬ı˛
˜‘Ó≈¬…¸—¬ı±√ qÀÚ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ Œ¬ıU“¸, ¬ı±˝√√…:±Ú˙”Ú… ñ Œ¬Û±¯∏±fl¡-¬Ûø¬ı˛26√
¸¬ı øÚÀ˚˛ ˜±øÈ¬ÀÓ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇ ’±Ó«¬Ú±√ fl¡À¬ı˛ ’:±Úº ¤øÈ¬ ‡“±øÈ¬ Œ˙±fl¡º
[¬ıœÀ¬ı˛ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] Ó“¬±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± Ô±fl¡À˘ ˝√√˚˛º ˆ¬¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ˝√√À˘±
øfl¡ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±Ê√± ˝√√À˚˛›∑ øÚ©®±˜ fl¡À˜«¬ı˛ Î¬◊8˘ Î¬◊√±˝√√¬ı˛Ì ˆ¬¬ı˛Ó¬º
¬ıÎ¬ˇˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ˜˙±˚˛, ’±˜±À√¬ı˛ ’±˘¸… ˝√√˚˛º
¿˜ ñ øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ øÚ©®±˜ fl¡˜« Œ˚ fl¡¬ı˛À¬ı Ó¬±¬ı˛ ˙Ó¬ ˝√√ô¶œ¬ı˛ ¬ı˘
˝√√˚˛ ñ Œ˚˜Ú ˝√√Ú≈˜±Úº ¬ı˛±À˜¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ √œÚ˝√√œÚ ñ øfl¡c ˘Ç±˚˛ ¤fl¡±
øfl¡ fl¡±G fl¡¬ı˛À˘Ú / ˝√√À¬ı Ú± Œfl¡Ú ñ ¬ı˛±˜ø‰¬ôL± Œ˚ Ó“¬±¬ı˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√,
÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… Œ˚ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú, Ó¬±˝◊√ ’Ó¬ ˙øMê√º ’±˘¸… Ó¬À˜±&ÀÌ¬ı˛
˘é¬Ìº øÚ©®±˜ fl¡˜«œ¬ı˛ fl¡Ô± ˆ¬·¬ı±Ú ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú ·œÓ¬±˚˛ ñ
ë˜≈Mê√¸Àe±˝√√Ú˝√√—¬ı±√œ Ò‘Ó≈¬…»¸±˝√¸˜øi§Ó¬–º
ø¸X…ø¸ÀX…±øÚ«ø¬ı«fl¡±¬ı˛– fl¡Ó«¬± ¸±øNfl¡ Î¬◊‰¬…ÀÓ¬íºº
[·œÓ¬± 18˚26]
Ò‘øÓ¬ ˜±ÀÚ patience, Î¬◊»¸±˝√√ enthusiasm Ô±fl¡À¬ı õ∂‰≈¬¬ı˛
øÚ©®±˜ fl¡˜«œ¬ı˛º fl¡±¬ı˛Ì Ó“¬±¬ı˛ ’±√˙« fl¡Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ñ ÷ù´¬ı˛º
¿˜ øfl¡Â≈√é¬Ì ‰≈¬¬Û fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ı˛ø˝√√À˘Ú, ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ fl¡Ô± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±¬ı˛ ˆ¬±˘ ˘±·ÀÂ√ Ú± ¤˝◊√¸¬ı fl¡˜«¶öÀ˘
46 ¿˜-√˙«Ú
Ô±fl¡ÀÓ¬º ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ Œ¬ı˙ Ô±fl¡± ˚±À26√º fl¡±˘œÀé¬S, ·e±Ó¬œ¬ı˛,

Í¬±fl≈¡¬ı˛, ¸±Ò≈¸e ¸¬ı ’±ÀÂ√º ’±¬ı±¬ı˛ õ∂¸±√ ˆ¬é¬Ì ¸¬ı«√±º ¤ ¸¬ı
fl¡˜«¶öÀ˘ Ô±fl¡ÀÓ¬ Œ·À˘˝◊√ ’±¬ı˛ ¤fl¡ ¬ı˛fl¡˜ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛ ˜Úº ¤ ¬ı˚˛À¸
øfl¡ ’±¬ı˛ fl¡±Ê√ ˆ¬±˘ ˘±À·∑ Ó¬±¬ı˛ ‰¬±˝◊√ ÀÓ¬ ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ¤À¸
instruction [Î¬◊¬ÛÀ√˙] ø√À˚˛ ˚±›˚˛± ñ ¤ Œ¬ı˙º
¿˜ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˜G˘ Œ˜±È¬¬ı˛ ¸±¬ı˛øˆ¬À¸ ø·Â√˘±˜
’±˘˜¬ı±Ê√±¬ı˛, ¬ı±·¬ı±Ê√±¬ı˛ ŒÔÀfl¡º Œ¸‡±Ú ŒÔÀfl¡ Œ˝“√ÀÈ¬ √øé¬ÀÌù´¬ı˛
˚±˝◊√º øfl¡ ¸≈ø¬ıÒ± ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¤ÀÓ¬º √øé¬ÀÌù´¬ı˛ ˜øμ¬ı˛ ¬Û˚«ôL ˚±˚˛ ŒÓ¬±
Œ¬ı˙ ˝√√˚˛º [Ê√·¬ıg≈¬ı˛ õ∂øÓ¬] ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ¬Û=±˙ Ú•§¬ı˛ ’±˜˝√√±©Ü« àòœÈ¬
ŒÔÀfl¡ ¤fl¡È¬± √¬ı˛‡±ô¶ fl¡À¬ı˛ ø√Ú fl¡Ó¬fl¡&ø˘ Ú±˜ ¸˝◊√ fl¡À¬ı˛º ’±¬ı˛
fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Î¬±Mê√±¬ı˛¬ı±¬ı≈¬ı˛± ¤fl¡È¬± fl¡èfl¡º ŒÂ√ÀÎ¬ˇ Œ√›˚˛± ˚±fl¡
≈íÀÈ¬±º Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ¸≈ø¬ıÒ± ˝√√À¬ı ‡≈¬ıº Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛ Œ√‡± ˚±fl¡ Ú±º
’±˘˜¬ı±Ê√±¬ı˛ ŒÓ¬± ˚±À26√ ’±¬ı˛ ‹È≈¬fl≈¡ Œ·À˘˝◊√ ˝√√˚˛ ñ ˜±˝◊√˘È¬±fl¡º
Ê√·¬ıg≈ ñ ë’±Úμ¬ı±Ê√±¬ı˛í ’±¬ı˛ ëΔ√øÚfl¡ ¬ı¸≈˜Ó¬œíÀÓ¬ ø˘‡À˘
˝√√˚˛º ¸ÀÓ¬…Ú¬ı±¬ı≈ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˆ¬Mê√, ’±¬ı˛ ¬ı¸≈˜Ó¬œ¬ı˛ ˜±ø˘fl¡ ¸Ó¬œ˙¬ı±¬ı≈›
ˆ¬Mê√º
¿˜ ñ ˝“√±, øÍ¬fl¡ fl¡Ô±º ’±˜±À√¬ı˛ Ú±˜ fl¡À¬ı˛ ¸ÀÓ¬…Ú¬ı±¬ı≈Àfl¡ ’±¬ı˛
Î¬◊À¬ÛÚ¬ı±¬ı≈¬ı˛ ŒÂ√À˘Àfl¡ ¬ı˘À¬ıÚº ›“¬ı˛±› ˆ¬Mê√À˘±fl¡º øÚÀÊ√À√¬ı˛˝◊√ interest
[¶§±Ô«] ’±ÀÂ√º ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ Œ˘À· Ô±fl¡ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ¤˝◊√¸¬ı fl¡±ÀÊ√º ˆ¬±Î¬ˇ±›
¬ı±Î¬ˇ±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, Œfl¡±Ú ’±¬ÛøM√√ ˝√√À¬ı Ú±º ’±˜¬ı˛± fl¡Ó¬ fl¡©Ü fl¡À¬ı˛ Œ˚Ó¬±˜
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ √øé¬ÀÌù´¬ı˛º øÙ¬¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ Œ˝“√ÀÈ¬ ¬ı¬ı˛±Ú·¬ı˛ ¤À¸
Œ˙˚˛±À¬ı˛¬ı˛ ·±Î¬ˇœÀÓ¬ Œ˙±ˆ¬±¬ı±Ê√±¬ı˛º ·±Î¬ˇœ Ú± Œ¬ÛÀ˘ √øé¬ÀÌù´¬ı˛ ŒÔÀfl¡
¸±¬ı˛±¬ÛÔ Œ˝“√ÀÈ¬ fl¡˘fl¡±Ó¬±˚˛ øÙ¬¬ı˛Ó¬±˜ ñ ¸±Ó¬ ’±È¬ ˜±˝◊√˘ ¬ı˛±ô¶±º Œ¸˝◊√
fl¡À©Ü¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˚˛, ¤‡Ú fl¡Ó¬ ¸≈‡ ñ ¶§·« ¸≈‡º Ó¬±˝◊√ ˆ¬±¬ıøÂ√, week¤
[¸5±À˝√√] ≈√í¬ı±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ˚ÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛À¬ı± if not thrice [Ú± ˝√√À˘
øÓ¬Ú¬ı±¬ı˛]º
11-1-24
fl¡±˘œ‚±ÀÈ¬ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ¿˜ 47
3
·√±Ò¬ı˛ ’±|˜º ¬ı˛±øS Œ¬ÛÃÀÚ √˙È¬±º ¿˜ Œ˜ÀÁ¡ÀÓ¬ fl¡±À¬Û«ÀÈ¬
¬ı¸± ñ fl¡±ÀÂ√ ˘±˘ø¬ı˝√√±¬ı˛œ¬ı±¬ı≈ ¬ı¸±º ‚À¬ı˛ Δ¬ı≈√…øÓ¬fl¡ ’±À˘± ;ø˘ÀÓ¬ÀÂ√º
¿˜-¬ı˛ ˜±Ô±˚˛ ’…±˙ fl¡±˘±À¬ı˛¬ı˛ fl¡˜ÀÙ¬±È«¬±¬ı˛, ·±À˚˛ ˘±˘˝◊√ ˜ø˘¬ı˛
Œ¸±À˚˛È¬±¬ı˛, Ó¬±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ›˚˛±¬ı˛ Ùv¬…±ÀÚÀ˘¬ı˛ ¬Û±?±¬ıœº ¤ ¸À¬ı¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛
¤fl¡øÈ¬ ¬ı˛…±¬Û±¬ı˛ Ê√Î¬ˇ±Úº fl¡ø˘fl¡±Ó¬± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ’±ÚÀμ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˆ¬Mê√ Œ¬ı√±ôL Œ¸±¸±˝◊√øÈ¬ÀÓ¬
ø·˚˛±øÂ√À˘Úº ¶§±˜œ ’Àˆ¬√±ÚμÊ√œ ¬ıø˘˚˛±ÀÂ√Ú ñ ë’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˚±Àfl¡ ˚±
˝◊√26√± fl¡À¬ı˛Ú Ó¬±˝◊√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº ˚‡Ú ˝◊√26√± Ó¬‡Ú˝◊√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú
ñ ¸˜À˚˛¬ı˛ øÍ¬fl¡ ŒÚ˝◊√º ˜ijÔ ˆ¬Èƒ¬‰¬±˚Àfl¡ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˝◊√26√±˜±S ¬ı√ø˘À˚˛
ø√À˘Úº ’±¬ı±¬ı˛ ø·ø¬ı˛˙ ñ Œfl¡±Ô±˚˛ øÂ√À˘Ú, Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛ Œfl¡±Ô±˚˛
Î¬◊Í¬À˘Ú/ Ó¬‡Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ëø·ø¬ı˛À˙¬ı˛ øfl¡ ø¬ıù´±¸, ’±“fl¡ÀÎ¬ˇ Ò¬ı˛±
˚±˚˛ Ú± ñ ¬Û“±‰¬ø¸Àfl¡ ¬Û“±‰¬ ’±Ú± ø¬ıù´±¸ºí
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ øÍ¬fl¡ fl¡Ô±º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˜ijÔ¬ı±¬ı≈Àfl¡ ¤˜Ú
fl¡À¬ı˛ ø√Â√À˘Ú ñ Œ˙¯∏ ˜≈˝”√Ó«¬ ¬Û˚«ôL ˜≈À‡ ‡±ø˘, ëøõ∂˚˛Ú±Ô øõ∂˚˛Ú±Ôíº
¸¬ı«√± ¤˝◊√ ˜La Ê√¬Û ‰¬˘ÀÂ√º ’Ú…ø√Àfl¡ Œ‡˚˛±˘ ŒÚ˝◊√º õ∂Ô˜ ˚‡Ú ˚±Ú
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Ó¬‡Ú ”√¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Œ√À‡ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë‹ ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√
’±¸ÀÂ√ºí ¤˝◊√ fl¡Ô± qÀÚ ˆ¬Mê√¬ı˛± ‹ø√Àfl¡ Ó¬±øfl¡À˚˛ Ú¬ı±·Ó¬ ˆ¬Mê√Àfl¡
Œ√‡ÀÓ¬ ˘±·À˘Úº Ó“¬±¬ı˛± Œ√‡À˘Ú, Ú¬ı±·Ó¬ ¤fl¡Ú•§À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±¬ı≈º ·±À˚˛
’±øV¬ı˛ øÙ¬ÚøÙ¬ÀÚ ¬Û±?±¬ıœ, ¬Û±À˚˛ fl¡±˘ ¬ı±øÚ«˙ ¬Û±•Û ¸≈ ’±¬ı˛ ˜±Ô±˚˛
¬ı“±fl¡± ŒÈ¬¬ı˛œº ˆ¬Mê√¬ı˛± Œ√À‡ ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ˘±·À˘Ú, ¤ ¬ı…øMê√ øfl¡ fl¡À¬ı˛ ¬ıÎ¬ˇ
ˆ¬Mê√ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛∑ Œ˚˜Ú ˝◊√˚˛±À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe Œ˘±fl¡ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Ô±Àfl¡,
ŒÓ¬˜øÚ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ·˘± Ê√øÎ¬ˇÀ˚˛ Ò¬ı˛À˘Ú ˝√√±Ó¬ ø√À˚˛º ˜ijÔ¬ı±¬ı≈ ‡≈¬ı
¬Û±À˘±˚˛±Ú Œ˘±fl¡ øÂ√À˘Ú ñ Ó“¬±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ &ø˘ øÂ√˘º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe
fl¡±˘œ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛¬ı˛ Î¬◊ÀÍ¬±ÀÚ Œ¬ıÎ¬ˇ±ÀÓ¬ Œ¬ıÎ¬ˇ±ÀÓ¬ øÓ¬øÚ ¬ı˘øÂ√À˘Ú,
ë¤fl¡ø√Ú ø˙¬ı¬Û”Ê√±¬ı˛ Œ¬ı˘¬Û±Ó¬± ŒÚ˝◊√º ˆ¬±ø¬ı˛ ˆ¬±ø¬ıÓ¬ ˝√√À˚˛øÂ√ ñ øfl¡
ø√À˚˛ ¬Û”Ê√± ˝√√À¬ıº ¤˜Ú ¸˜˚˛ ¤fl¡Ó¬±Î¬ˇ± ¸±Ê√±ÀÚ± Œ¬ı˘¬Û±Ó¬± ñ
¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ Ó¬±Ê√± ñ ¸Àe ≈√ ¤fl¡È¬± fl“¡±È¬± ’±ÀÂ√, Ò¬Û fl¡À¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛
48 ¿˜-√˙«Ú
ŒÔÀfl¡ ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ·˘ºí ø˙¬ıˆ¬Mê√ øÂ√À˘Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ’ÀÚfl¡ø√Ú ˆ¬Mê√À√¬ı˛

‹ ‚È¬Ú±øÈ¬ Î¬◊À~‡ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë¬ı˘ Œ√ø‡, ’˜Ú ˝√√À˘± Œfl¡Ú∑
¬ı±¬ı≈øÈ¬ ¬ı˘øÂ√˘, Œ¬ı˘¬Û±Ó¬± Î¬◊¬Û¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘±ºí
¿˜ [¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ›øÈ¬ ¬ı˘ÀÓ¬Ú Œfl¡Ú∑ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ¤˜øÚ
ø¬ıù´±¸ ˝√√˚˛ Ú± ñ ’À˘Ãøfl¡fl¡ øfl¡Â≈√ Ú± Œ√‡À˘º Ó¬±˝◊√ ‹ ’±(˚«
‚È¬Ú±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ˚ø√ ¬ı± ¤fl¡È≈¬ ø¬ıù´±¸ ˝√√˚˛º ’±À¬ı˛ ’±(˚« ŒÓ¬±
¸¬ı˝◊√/ ñ ‰¬é≈¬ Œ√‡ÀÂ√, fl¡±Ú qÚÀÂ√, ˜≈‡ › øÊ√ˆ¬ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ ’±˝√√±¬ı˛
› ’±¶§±√ Œ˚±·±À26√º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ø˘ˆ¬±¬ı˛, ø¶Û°Ú, ¶ß±˚˛≈˜G˘ ñ nervous
system ¤˝◊√ ¸¬ı˝◊√ ŒÓ¬± ’±(˚«º ¤˝◊√È≈¬fl≈¡ ¸¬ı˛À¯∏¬ı˛ ˜Ó¬ ¬ıœÊ√ ŒÔÀfl¡,
¤Ó¬¬ıÎ¬ˇ ’ùÓ ¬ı‘é¬º ¸”˚« ’±À˘± ø√À26√ Ó¬À¬ı Ê√·» Œ¬ı“À‰¬ ’±ÀÂ√º
‰¬føfl¡¬ı˛ÀÌ ˙¸… ˝√√À26√º ¸¬ı˝◊√ ’±(˚«º Œ¬ı˛±Ê√ ˝√√À26√ ¬ıÀ˘ ˘é¬… Ú±˝◊√º
Œ√‡ Ú± ’±˜±À√¬ı˛ Ê√ij ñ ¤Ó¬È≈¬fl≈¡ ¬ıœÊ√, ‰¬Àé¬ Œ√‡± ˚±˚˛ Ú± ¤Ó¬
ŒÂ√±È¬ ñ ˜±À˚˛¬ı˛ Œ¬ÛÀÈ¬ Ï≈¬fl¡À˘±, Ó¬± ŒÔÀfl¡ ñ ¤˝◊√ ˝√√±Î¬ˇ, ¤Ó¬ ˜±—¸
’±¬ı˛ ¤˝◊√ õ∂fl¡±G Œ√˝√È¬± ˝√√À˘±º ’±¬ı±¬ı˛ ¤¬ı˛˝◊√ ¸Àe ˜Ú, ¬ı≈øX, ø‰¬M√√,
’˝√√—fl¡±¬ı˛º ’±¬ı±¬ı˛ fl¡±˜ÀSê±Ò±ø√ ø¬ı˛¬Û≈ ˚±¬ı˛ ;±˘±˚˛ Œ˘±fl¡ ’ø¶ö¬ı˛º
¤ø√Àfl¡ ’±˜±À√¬ı˛ Œ‡˚˛±˘ Ú±˝◊√º ¤ÀÓ¬± ’±(˚« ¸¬ı Ó¬¬ı≈› ’±¬ı˛ ¤fl¡È≈¬
Ú± Œ√‡À˘ ˝√√˚˛ Ú±º Œ¬ı˛±Ê√ Œ√À‡ ¤&ø˘ ’±(˚« ¬ıÀ˘ ˜ÀÚ ˝√√˚˛ Ú±º
¸¬ı ’±(˚«º ’±˜¬ı˛± ’±(˚«¸±·À¬ı˛ ˆ¬±¸˜±Úº Δ‰¬Ó¬Ú… ŒÓ¬± ˝√√˚˛ Ú±
˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¤Ó¬ Œ√À‡›, Ó¬±˝◊√ ¬ı˘ÀÓ¬Ú ‹ Œ¬ı˘¬Û±Ó¬±¬ı˛ fl¡Ô±º ø˙À‡¬ı˛±
Ó¬±˝◊√ ÷ù´¬ı˛Àfl¡ ë¬ı± [›˚˛±] &èí ¬ıÀ˘Úº ˜±ÀÚ Ê√·»øÈ¬˝◊√ ’±(˚« ñ
Ó¬±¬ı˛ fl¡Ó«¬±› ’±(˚« ñ ¸¬ı ’±(˚«/Ÿ¬
¿˜ [ˆ¬ÀMê√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤fl¡ø√Ú ’±˜¬ı˛± Œ·øÂ√ ¬ı±·¬ı±Ê√±¬ı˛
˜ijÔ¬ı±¬ı≈¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º Œ√À‡˝◊√ ø‰¬ÚÀ˘Úº ’±˜¬ı˛± Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ˚Ó¬±˜
Œ√À‡ÀÂ√Ú, qÀÚ›ÀÂ√Ú ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√, Ó¬±˝◊√ õ∂Ì±˜ fl¡¬ı˛À˘Úº qÒ≈
õ∂Ì±˜˝◊√ fl¡¬ı˛À˘Úº øfl¡c ’Ú… Œfl¡±Ú› fl¡Ô± øÊ√À:¸ fl¡À¬ı˛Ú Ú±˝◊√ º
˜≈À‡ ¸¬ı«√± ñ ëøõ∂˚˛Ú±Ô øõ∂˚˛Ú±Ôºí ’Ú… fl¡Ô± ¬ı˘¬ı±¬ı˛ ’¬ı¸¬ı˛
Œfl¡±Ô±º ’Ú…±– ¬ı±‰¬– ø¬ı˜≈=Ô ñ [˜≈Gfl¡ 2˚2˚5] ¤˝◊√ ’¬ı¶ö± ¤“¬ı˛º
ø˙¬ı˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ ¬ı±¬ı˛±μ±˚˛ ¬ıÀ¸ ¸√± ¤˝◊√ ˜La Ê√¬Û fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº Œ˜ÀÁ¡ÀÓ¬
fl¡±˘œ‚±ÀÈ¬ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ¿˜ 49
¬ıÀ¸ ¬ıÀ¸ ’¸≈‡ ˝√√À˘±º Œ˙À¯∏ fl¡À˘¬ı˛±˚˛ Œ√˝√Ó¬…±· ˝√√˚˛º ¸¬ı«√± ‹

’±¸ÀÚ ’±ÀÂ√ Úº ¶ß±Ú › Œ˙ÃÀ‰¬¬ı˛ ¸˜˚˛ ¤fl¡È≈¬ ¸À¬ı˛ Œ˚ÀÓ¬Ú Œ¬ı±Ò
˝√√˚˛º Œ˙¯∏ ˜≈˝”√ÀÓ«¬› ëøõ∂˚˛Ú±Ôí ¤˝◊√ ˜La Ê√¬Û fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ›“¬ı˛ ¤fl¡
¬ıg≈ øÂ√˘ ñ Ó¬±¬ı˛ Ú±˜ øõ∂˚˛Ú±Ôº Œ˘±Àfl¡ ¬ı˘ÀÓ¬± ‹ ¬ıg≈¬ı˛ Ú±˜ Ê√¬Û
fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº øfl¡c Ó¬± Ú˚˛ ñ ëøõ∂˚˛Ú±Ôí ˜±ÀÚ Dear Lord ñ øõ∂˚˛
÷ù´¬ı˛º ÷ù´¬ı˛, ’±R± ¸fl¡À˘¬ı˛ øõ∂˚˛º ˚±:¬ı{√®… Δ˜ÀS˚˛œÀfl¡ ¤˝◊√ fl¡Ô±
¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº ¬ÛøÓ¬¬Û≈S, ÒÚÊ√Ú ¸¬ı øõ∂˚˛ Œfl¡Ú∑ øõ∂˚˛ ’±R±, øõ∂˚˛Ú±Ô
¸fl¡À˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√Ú Ó¬±˝◊√º Œ¸˝◊√ øõ∂˚˛Ú±ÔÀfl¡ Ê√±Ú±º Ó¬± ˝√√À˘˝◊√
˜Ú≈¯∏… Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ fl¡±˚« Œ˙¯∏ ˝√√À˘±º ˜ijÔ¬ı±¬ı≈ Ó¬±˝◊√ fl¡¬ı˛øÂ√À˘Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ˚±¬ı˛ Œ˚ Ú±˜øÈ¬ ˆ¬±˘ ˘±À· Œ¸˝◊√ Ú±˜ Ê√¬Û fl¡¬ı˛À¬ıº
˜ijÔ¬ı±¬ı≈¬ı˛ ¤øÈ¬ ˆ¬±˘ ˘±À·, Ó¬±˝◊√ ¸√± ¬ı˘ÀÓ¬Ú ëøõ∂˚˛Ú±Ôíº
¿˜ øfl¡Â≈√fl¡±˘ Œ˜ÃÚ ˝√√˝◊√˚˛± ¬ı˛ø˝√√À˘Ú ñ øfl¡ ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛
fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [Œ˜±˝√√ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¬ÛÀÎ¬ˇÚ ‹ poem-øÈ¬ [fl¡ø¬ıÓ¬±øÈ¬] ñ
'He will not come' [øÓ¬øÚ ’±¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ’±¸À¬ıÚ Ú±]º ¤fl¡øÈ¬
fl≈¡fl≈¡¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ˜±©Ü±À¬ı˛¬ı˛ ¸˜±øÒ¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ¬ıÀ¸ Ô±fl¡ÀÓ¬± ¸¬ı«√± ñ ’±˝√√±¬ı˛-
ø¬ı˝√√±¬ı˛ ¸¬ı Ó¬…±· fl¡À¬ı˛º SêÀ˜ ˙œÓ¬ ¤À˘±º Œ¬ı˛±·± ˝√√À˚˛ Œ·˘º ¶≈®À˘¬ı˛
ŒÂ√À˘¬ı˛± ¢∂œÀÉ fl¡‡Ú› ‡±¬ı±¬ı˛ ø√Ó¬ ’±¬ı˛ ’±√¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬± —
'He will not come' [øÓ¬øÚ ’±¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ’±¸À¬ıÚ Ú±]º ‡≈¬ı ˙œÓ¬
›À√À˙, ’±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± Ú±˝◊√ ’±˝√√±À¬ı˛¬ı˛º ¶≈®˘ ¬ıg ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√, ŒÂ√À˘¬ı˛±›
‡±√… ø√À26√ Ú±º Ó¬±˝◊√ ‡≈¬ı Œ¬ı˛±·± ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ ñ ˜≈˜”¯∏≈« ’¬ı¶ö±º
¸˜±øÒ¬ı˛ øÚÀ‰¬ ·øÎ¬ˇÀ˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ·˘º ›‡±ÀÚ˝◊√ ¬ıÀ¸ ’±ÀÂ√º øfl¡c Œ˚˝◊√
õ∂±Ì ˚±¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√, Œ¸˝◊√ ˜≈˝”√ÀÓ«¬ ¤fl¡˘±ÀÙ¬ ¸˜±øÒ¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ø·À˚˛
¬ÛÎ¬ˇÀ˘±º Ó¬‡Ú˝◊√ Œ¸‡±ÀÚ õ∂±Ì ø¬ı¸Ê«√Ú ˝√√À˘±º ¤øÈ¬ ¬Û”Ì« Œõ∂À˜¬ı˛
Î¬◊√±˝√√¬ı˛Ìº Œ√˝√ Œ˚ ’Ó¬ øõ∂˚˛ Ó¬±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛› ˘é¬… Ú±˝◊√ ñ Ê√±ÀÚ±˚˛±¬ı˛
˝√√À˚˛› ¤˜Ú øÊ√øÚ¯∏ Œõ∂˜, ˆ¬±˘¬ı±¸±º
¿˜ [¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˘ø˘Ó¬ ˜˝√√±¬ı˛±ÀÊ√¬ı˛ ¤‡Ú ¤˝◊√ ’¬ı¶ö±
ñ ¸fl¡À˘ ¬ı˘ÀÂ√, ¬Û±·˘º ¤ ¬ı˘À˘ ŒÓ¬± ’±À¬ı˛±› ¬Û±·˘ ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº
50 ¿˜-√˙«Ú
ŒÙË¬G¸ƒÀ√¬ı˛ Î¬◊ø‰¬Ó¬ ¤‡Ú ˚±ÀÓ¬ ˆ¬±˘ Œ¸¬ı± ¬Û±˚˛ Ó¬± Œ√‡±º Œ¬ı˙œ
÷ù´¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡À¬ı˛ fl¡À¬ı˛ › ¬ı˛fl¡˜ ˝√√˚˛º øfl¡ ‡±È≈¬Úœ ñ ¸±¬ı˛±¬ı˛±Ó¬ ŒÊ√À·
¬Û”ÀÊ√± fl¡¬ı˛ÀÂ√ ø√ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ø√Úº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ˜Í¬ ‰¬±˘±ÀÚ±¬ı˛ Ê√Ú… È¬±fl¡±
ŒÓ¬±˘±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º ≈√íøÈ¬ √˘ ’±ÀÂ√º ¤fl¡√˘ ˆ¬±¬ıÈ¬±¬ı ˜±ÀÚ Ú±,
:±Ú˜±·«œº ’±¬ı˛ ¤fl¡√˘ ˜±ÀÚº ¬ı±¬ı≈¬ı˛±˜ ˜˝√√±¬ı˛±ÀÊ√¬ı˛› ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡
¤ ¬ı˛fl¡˜ ˝√√ÀÓ¬±º ‹ √À˘¬ı˛ Œ˘±fl¡ ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬± Ú±º Ó¬± Ó≈¬ø˜ ˆ¬±˘¬ı±¸
’±¬ı˛ Ú±˝◊√ ˆ¬±˘¬ı±¸º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˚‡Ú ¤ ø√À˚˛˝◊√ ¤Ó¬ fl¡À¬ı˛ Œ·ÀÂ√Ú, Ó¬‡Ú
øfl¡ fl¡À¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤Àfl¡ ’˜±Ú… fl¡¬ı˛± ˚±˚˛∑ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˆ¬±¬ı Œ√À‡ ¤fl¡Ê√Ú
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˚± ’¬ı¶ö± Œ√‡øÂ√, Ó¬±ÀÓ¬ ˜ÀÚ ˝√√˚˛ ’±e≈¬ı˛ Œ˚˜Ú
Ó≈¬À˘±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ¬ı˛±À‡ ŒÓ¬˜øÚ ’±¬ÛÚ±Àfl¡ ¬ı˛±‡± √¬ı˛fl¡±¬ı˛ºí
13-1-24
4
˜È«¬Ú ¶≈®˘º ¬Û=±˙ Ú•§¬ı˛ ’±˜˝√√±©Ü« ©Ü™œÈ¬, ‰¬±¬ı˛Ó¬˘± ¬ı±øÎ¬ˇº Œ√±Ó¬˘±˚˛
Î¬◊øÍ¬¬ı±¬ı˛ ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛ Î¬±ÀÚ¬ı˛ ø√Àfl¡¬ı˛ ‚À¬ı˛ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ıø¸¬ı±¬ı˛ ¶ö±Úº ¤‡±ÀÚ
¶≈®À˘¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ flv¡±˙ ¬ıÀ¸º ‚À¬ı˛ Â√˚˛øÈ¬ ¬ıø¸¬ı±¬ı˛ ˘•§± Œ¬ı= ’±ÀÂ√ ¤¬ı—
Ó¬±˝√√±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ¬Û≈ô¶fl¡±ø√ ¬ı˛±ø‡¬ı±¬ı˛ ˝√√±˝◊√À¬ı= ¸—˚≈Mê√ ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√º ‰¬±¬ı˛‡±Ú±
Œ¬ıÀ= Î¬◊M√¬ı˛±¸… ˝√√˝◊√˚˛± ¬ıø¸ÀÓ¬ ˝√√˚˛º ’±¬ı˛ ≈√˝◊√‡±Ú± ¬Û”À¬ı«¬ı˛ Œ√˚˛±À˘¬ı˛
·±À˚˛ Î¬◊M√¬ı˛ √øé¬Ì ˘•§˜±Ú ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√º ¤ÀÓ¬ ˚±¬ı˛± ¬ıÀ¸ Ó¬±˝√√±À√¬ı˛ ˜≈‡
¬Ûø(˜±¸… ˝√√˚˛º ø˙é¬Àfl¡¬ı˛ ¬ıø¸¬ı±¬ı˛ Œ‰¬˚˛±¬ı˛ ·‘À˝√√¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ ø√Àfl¡º ˝◊√øÚ
√øé¬Ì ø√Àfl¡ ˜≈‡ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ıÀ¸Úº ·‘˝√øÈ¬ ø¬ı˙ ¬ı±˝◊√˙ Ù≈¬È¬ √œ‚« õ∂À¶öº
‰¬±ø¬ı˛øÈ¬ √¬ı˛Ê√± ñ ≈√˝◊√øÈ¬ √øé¬ÀÌ¬ı˛ ¬ı±¬ı˛±μ±˚˛ ’±¬ı˛ ≈√˝◊√øÈ¬ Î¬◊M√À¬ı˛¬ı˛
¬ı±¬ı˛±μ±˚˛º ø¸“øÎ¬ˇ ø√˚˛± Î¬◊øÍ¬˚˛± Î¬◊M√À¬ı˛¬ı˛ √¬ı˛Ê√± ø√˚˛± õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º
fl¡‡Ú› Â≈√øÈ¬ÀÓ¬ ¸¬ı Œ¬ı= ¬ı±ø˝√√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± Œ˜ÀÁ¡ÀÓ¬ ˜±≈√À¬ı˛ ¬ıÀ¸Ú
¸fl¡À˘º ¤˝◊√ ·‘À˝√√¬ı˛ √øé¬Ì ø√Àfl¡ øÚÀ‰¬ √ø¬ı˛^ |˜Ê√œ¬ıœÀ√¬ı˛ ¬Û~œº
·‘À˝√√ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ ¬Û”¬ı« √¬ı˛Ê√±¬ı˛ ¬Û±À˙ Œ¬ıø=ÀÓ¬ ¿˜ ¬ıø¸˚˛±
’±ÀÂ√ Ú ñ ¸•ú≈À‡ ¸—˚≈Mê√ ˝√√±˝◊√À¬ı=º øÓ¬øÚ ¬Ûø(˜±¸…º ¿˜-¬ı˛
¬ı“±ø√Àfl¡ ˆ¬Mê√·Ì Î¬◊M√¬ı˛±¸… ˝√√˝◊√˚˛± Œ¬ıø=ÀÓ¬ ¬ı¸±º ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, ŒÂ√±È¬
fl¡±˘œ‚±ÀÈ¬ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ¿˜ 51
øÊ√ÀÓ¬Ú, ¬ıÎ¬ˇ ’˜”˘…, ŒÂ√±È¬ ’˜”˘…, ¬ı˛˜Ìœ, ¬ıg≈¸˝√√ ¸≈À‡μ≈, ·√±Ò¬ı˛,

’øù´Úœ, Ê√·¬ıg≈ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ˆ¬Mê√·Ì ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√Úº ¿˜ ’±Ê√fl¡±˘ ˆ¬¬ı±Úœ¬Û≈¬ı˛
·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ Ô±Àfl¡Ú, ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ¤‡±ÀÚ ’±À¸Úº ˆ¬Mê√·Ì Œ¬ı˛±Ê√˝◊√
¤‡±ÀÚ ¤fl¡øSÓ¬ ˝√√Úº Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ Œ¬ı˛±Ê√ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ·˜Ú fl¡ø¬ı˛˚˛±
Ô±Àfl¡Úº
’±Ê√ qSê¬ı±¬ı˛º ·Ó¬ ˜e˘¬ı±¬ı˛ ·√±Ò¬ı˛ ’±|˜ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ’±ø¸¬ı±¬ı˛
¸˜˚˛ fl¡Ô±˜‘ÀÓ¬¬ı˛ manuscript [¬Û±G≈ø˘ø¬Û] ¿˜-¬ı˛ Î¬±À˚˛¬ı˛œ¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬
‡±Ó¬± fl¡±˘œ‚±ÀÈ¬¬ı˛ ¬∏C±À˜ ¤…±¸Àõ≠ÀÚÀÎ¬ ˆ≈¬˘SêÀ˜ ŒÙ¬ø˘˚˛± ’±À¸Úº
¬ıU fl¡À©Ü Î¬◊˝√± ¬Û±›˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√º ¬Û≈ô¶fl¡‡±Ú± ˝√√±¬ı˛±ÀÚ±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¿˜ Œ˚Ú
˙Ó¬¬Û≈SÀ˙±Àfl¡ Ê√Ê«√ø¬ı˛Ó¬ øÂ√À˘Úº ¬Û±›˚˛± ˚±›˚˛±˚˛ ’±Úμ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º
’±Ê√ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¸Àe ¤˝◊√ ¸•§Àg fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ≈√íø√Ú øfl¡ Œ˙±fl¡ Œ·ÀÂ√ ñ ¬Û≈SÀ˙±Àfl¡¬ı˛›
’øÒfl¡º ·Ó¬ ˜e˘¬ı±¬ı˛ ·√±Ò¬ı˛ ’±|˜ ŒÔÀfl¡ øÙ¬¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¬∏C±À˜
fl¡Ô±˜‘ÀÓ¬¬ı˛ Î¬±À˚˛¬ı˛œ ŒÙ¬À˘ ¤˘±˜ ˆ≈¬À˘º Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇ ¤À¸ ˜ÀÚ ˝√√˚˛
Ó¬‡Ú Œ¬ı˘± õ∂±˚˛ ¤·±¬ı˛È¬±º Ó¬‡Ú˝◊√ Ó¬±Î¬ˇ±Ó¬±øÎ¬ˇ Í¬ÚÍ¬ÀÚ fl¡±˘œ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬
Œ·˘≈˜º ¬∏C±˜ ŒÔÀfl¡ ŒÚÀ˜ ˜±Àfl¡ √˙«Ú fl¡À¬ı˛ ¤À¸øÂ√˘±˜º ˆ¬±¬ı˘≈˜
˚ø√ ¬ı± ›‡±ÀÚ ŒÙ¬À˘ ’±¸± ˝√√˚˛º ›‡±ÀÚ ¬ıÀ¸ ¬ÛøGÓ¬¬ı˛± ¸¬ı ¬Û±Í¬±ø√
fl¡À¬ı˛Úº Ó“¬±À√¬ı˛ øÊ√À:¸ fl¡¬ı˛˘≈˜ ¬ı˝◊√ Œ√À‡ÀÂ√ Ú øfl¡Ú±º Œfl¡˝√√ Œfl¡±Ú
¸g±Ú ø√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘Ú Ú±º Ó¬‡Ú ¬∏C±À˜¬ı˛ øÈ¬øfl¡ÀÈ¬¬ı˛ Œ‡“±Ê√ fl¡¬ı˛˘≈˜º
›È¬± øÂ“√ÀÎ¬ˇ ŒÙ¬À˘ ø√Â√˘±˜ º ‹ È≈¬fl¡À¬ı˛±&À˘± ¸¬ı ‡“≈ÀÊ√ ¬ı˛±ô¶± ŒÔÀfl¡
øÚÀ˚˛ ¤˘≈˜º ¬Û“˚˛Ó¬±ø~˙ ø˜øÚÈ¬ ˘±·À˘±º ¬ı±øÎ¬ˇ ¤ÀÚ ‹&À˘± ˜√˚˛√±¬ı˛
’±È¬± ø√À˚˛ fl¡±·ÀÊ√ ˘±·±˝◊√º Ó¬‡Ú Ú•§¬ı˛ ¬Û±›˚˛± Œ·˘º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛
ˆ¬¬ı±Úœ¬Û≈¬ı˛ ’±|À˜ øÙ¬À¬ı˛ ˚±˝◊√ º øÈ¬øfl¡ÀÈ¬¬ı˛ Ú•§¬ı˛ ø√À˚˛ ¬∏C±À˜¬ı˛
fl¡ÚÎ¬±flƒ¡È¬±À¬ı˛¬ı˛ ¸g±Ú ¬Û±›˚˛± Œ·˘º ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜¬ı˛ ˆ¬Mê√¬ı˛± ¸g…±¬ı˛
¸˜˚˛ fl¡±˘œ‚±È¬ øÎ¬À¬Û±ÀÓ¬ ø·À˚˛ Œ‡“±Ê√ fl¡À¬ı˛Úº ¬Û¬ı˛ø√Ú, ¬ı≈Ò¬ı±¬ı˛
¸fl¡±˘À¬ı˘± ¸—¬ı±√ ¤À˘± ¬Û≈ô¶fl¡ ¬Û±›˚˛± Œ·ÀÂ√º fl¡ÚÎ¬±flƒ¡È¬±¬ı˛ øÎ¬À¬Û±ÀÓ¬
Ê√˜± Œ√˚˛º Ó¬‡Ú Î¬◊˝√± ›ˆ¬±¬ı˛ø¸˚˛±À¬ı˛¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇº ˝◊√øÚ ˆ¬Mê√À˘±fl¡º
¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ Œ˘‡± ’±ÀÂ√ Ê√˚˛¬ı˛±˜ ¬ı±È¬œí ñ ¤˝◊√ Œ√À‡ ˝◊√øÚ ‡≈¬ı
“
52 ¿˜-√˙«Ú
˚P fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Úº
¿˜ [’øù´Úœ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¸g…±¬ı˛ ¸˜˚˛ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ fl¡Ó¬
õ∂±Ô«Ú± fl¡À¬ı˛øÂ√º ¬ı˝◊√ ¬Û±›˚˛± Œ·ÀÂ√ qÀÚ› ˆ¬˚˛ ˚±À26√ Ú±º ’±Ú¬ı±¬ı˛
¸˜˚˛ ’±¬ı±¬ı˛ ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ Ú± ŒÙ¬À˘º fl¡Ó¬ ˆ¬˚˛, fl¡Ó¬ ˆ¬±¬ıÚ± Œ·ÀÂ√º fl¡Ó¬
õ∂±Ô«Ú± fl¡À¬ı˛øÂ√º ˝√√±ÀÓ¬ ˚‡Ú øÙ¬À¬ı˛ ¤À˘± Ó¬‡Ú øfl¡ ’±Úμ/ øfl¡c Ó¬‡Ú
˜ÀÚ¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ’¬ı¶ö± ˝√√À˘±º Ó¬‡Ú ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ˘±·˘±˜, øfl¡ ’±¬ı˛
ŒÓ¬˜Ú ˝√√À˘±º ˆ≈¬À˘ ŒÙ¬À˘ ¤À¸øÂ√ ¬∏C±À˜, fl¡ÚÎ¬±flƒ¡È¬¬ı˛ Ó≈¬À˘ øÚÀ˚˛
’øÙ¬À¸ Ê√˜± ø√˘º ¤ÀÓ¬± most natural [‡≈¬ı ¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡]º ¤ÀÓ¬±
Œ˚ õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛˘±˜, ¬ı˝◊√ ¬Û±›˚˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¤¬ı˛ Œfl¡±Ú ’Ô« ’±ÀÂ√ ¬ıÀ˘
˜ÀÚ ˝√√ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ Ú±º ¤˜ÚÓ¬¬ı˛ ˜Ú ’±˜±À√¬ı˛º Œ¬ÛÀ˘ ’Ú… ¬ı˛fl¡˜ ˝√√À˚˛
˚±˚˛º fl¡Ó¬ ¬ı˛fl¡˜ accident [≈√‚«È¬Ú±] ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬±º fl¡`¬±"√√±À¬ı˛¬ı˛
¬ı±À˝√√… Œ¬ÛÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬±, øfl¡ ·±Î¬ˇœ ¤fl¡È¬± ˜±Ú≈¯∏ ‰¬±¬Û± ø√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬±º
Ó¬‡Ú Œfl¡ ¤˝◊√ ¸±˜±Ú… øÊ√øÚ¯∏, ˝√√±ÀÓ¬ Œ˘‡± ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛, ‡¬ı¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬±∑
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ Á¡±Î¬ˇ≈√±¬ı˛À√¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¬ÛÎ¬ˇÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬±º
¿˜ ñ ˝“√±, Ó¬± ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬±, øfl¡ ’ÀÚ… Î¬◊øÍ¬À˚˛ øÚÀ˚˛ Œ˚ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛ÀÓ¬±º ¬ÛÀÎ¬ˇ ’±ÀÂ√ Î¬◊øÍ¬À˚˛ øÚÀ˚˛ ¬ı˛±ô¶±˚˛ ŒÙ¬À˘ ø√˘º fl¡Ó¬ ¬ı˛fl¡˜
˝√√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬±º ¬ı˝◊√ ¬Û±›˚˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¤ ¸¬ı fl¡Ô± ˆ≈¬˘ ˝√√À˚˛ Œ·˘º Ó¬‡Ú
˜Ú ¬ı˘ÀÂ√, øfl¡ ’±¬ı˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√, ŒÙ¬À˘ ¤À¸Â√ ’±˝◊√Ú˜Ó¬ ‹ øÊ√øÚ¯∏
’øÙ¬À¸ Ê√˜± ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ ñ Œ¸‡±Ú ŒÔÀfl¡ øÙ¬À¬ı˛ Œ¬ÛÀ˚˛Â√º øfl¡ ’±¬ı˛
¤ÀÓ¬ ’±(˚«/ ¤˝◊√ ˜Ú øÚÀ˚˛˝◊√ ‚À¬ı˛ ¬ı±¸ ñ Œˆ¬˘fl¡œ Œ‡˘±˚˛º Ó¬±˝◊√
¸¬ı«√± õ∂±Ô«Ú±, ˘é¬…w©Ü Ú± fl¡¬ı˛±Úº ’±Ê√ &è¬ı±Àfl¡… ø¬ıù´±¸ ˝√√À˘±
fl¡±˘˝◊√ ¬ı˘À˘ ˜Ú ñ ¤ÀÓ¬ ˘±ˆ¬ Ú±˝◊√ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ √±› ¬ÛÔº ˜Ú ˜±Ú≈¯∏Àfl¡
Ú±‰¬±À26√º ˜Ú ˚±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì ŒÚ›˚˛±º Ó¬±˝◊√ Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú…
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¸¬ı«√± ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ëˆ≈¬ø˘› Ú± ˜±, ˆ≈¬ø˘› Ú±íº
¸—¸±¬ı˛ ‰¬˘ÀÂ√ ¤˝◊√ ¬ı˛fl¡˜º fl¡±˚« Î¬◊X±¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·À˘ Ó¬‡Ú ÷ù´¬ı˛Àfl¡
ˆ≈¬À˘ ˚±˚˛ ˜±Ú≈¯∏º õ∂±Ô«Ú±, fl¡±iß±fl¡±È¬±, ˝√√Ó¬…±À√›˚˛± fl¡Ó¬ øfl¡/ Œ˚˝◊√
ŒÂ√À˘øÈ¬ ˝√√À˚˛ Œ·˘, ’˜øÚ Œfl¡ ’±¬ı˛ ˚±˚˛ Ó¬±¬ı˛fl¡Ú±ÀÔ/ Ó¬‡Ú Ó“¬±Àfl¡
ˆ≈¬À˘ ˚±˚˛º ŒÂ√À˘øÈ¬ Œ¬ÛÀ˚˛ Ó“¬±Àfl¡ ˆ≈¬˘ ˝√√À˚˛ Œ·˘º øÓ¬øÚ˝◊√ fl¡¬ı˛±À26√Ú
fl¡±˘œ‚±ÀÈ¬ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ¿˜ 53
¤ Œ‡˘± ñ Ú˚˛ÀÓ¬± ¸—¸±¬ı˛ ‰¬À˘ Ú±º ¸fl¡À˘ Ó“¬±Àfl¡ ˙¬ı˛Ì ¬ı˛±‡À˘

øfl¡ fl¡À¬ı˛ Œ‡˘± ˝√√À¬ı∑ Ó¬±˝◊√ ˆ≈¬ø˘À˚˛ Œ√Úº ’±¬ı±¬ı˛ ≈√–À‡ ¬ÛÀÎ¬ˇ fl“¡±À√
ñ ’±¬ı±¬ı˛ ≈√–‡ ”√¬ı˛ fl¡À¬ı˛Úº ¤˝◊√¬ı˛+À¬Û ‰¬˘ÀÓ¬ Ô±Àfl¡º Œ˙À¯∏ ˚‡Ú
¤ÀÓ¬ ø¬ı¬ı˛Mê√ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛ Ó¬‡Ú Ó“¬±Àfl¡ ‡±ø˘ ‰¬±˚˛º ’Ú… øÊ√øÚÀ¯∏ ˜Ú
Ô±Àfl¡ Ú± ñ ¤fl¡È¬±Ú± ˆ¬±¬ı ¬ı˝◊√ÀÓ¬ Ô±Àfl¡º Ó“¬±¬ı˛ √˙«ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛› ˜ÀÚ¬ı˛
’¬ı¶ö± ¬ı√˘±˚˛º ˜ÀÚ¬ı˛ ¶§ˆ¬±¬ı˝◊√ ¤˝◊√º øfl¡c Ó¬‡Ú ’±¬ı˛ ¬ÛÔw©Ü fl¡¬ı˛ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛ Ú±º øfl¡c ¬ı√˘±ÀÚ± ˜ÀÚ¬ı˛ Ò˜«º
¿˜ ’±˝√√±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ øÓ¬ÚÓ¬˘±˚˛ Î¬◊øÍ¬ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú,
Rejoice ye all, for I have got the lost son [˝√√±ø¬ı˛À˚˛
˚±›˚˛± ŒÂ√À˘ ‚À¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√, ŒÓ¬±˜¬ı˛± ¤¬ı±¬ı˛ ’±Úμ fl¡¬ı˛/]
’±˝√√±¬ı˛±ÀôL øÙ¬ø¬ı˛˚˛± ’±ø¸À˘Úº ¤‡Ú ¬ı˛±øS ¸±ÀÎ¬ˇ Ú˚˛È¬±º Ê√·¬ıg≈
√¬ı˛‡±Àô¶ ¸fl¡À˘¬ı˛ ¸ø˝√√ ˘˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˝“√±, ¸˝◊√ fl¡ø¬ı˛À˚˛ øÚÚº fl¡±Ê√øÈ¬ ˝√√À˚˛
Œ·À˘ ‡≈¬ı ˆ¬±˘ ˝√√˚˛º Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√± ˝√√À˘ ˝√√À˚˛ ˚±À¬ı ˝√√˚˛ÀÓ¬± ñ ¤˝◊√È≈¬fl≈¡
¬ı˛±ô¶± ’±˘˜¬ı±Ê√±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ √øé¬ÀÌù´¬ı˛º ¤˝◊√È≈¬fl≈¡ ¬ı±¸Àfl¡±•Û±Úœ ¬ı±øÎ¬ˇÀ˚˛
ø√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ’Ú±˚˛±À¸º ’±À· ¤¸¬ı ¸≈ø¬ıÒ± Ô±fl¡À˘ Œ¬ı˛±Ê√ Œ˚Ó¬±˜º
¤‡Ú Œ˚ fl¡Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ¸≈À˚±· Ó¬± Œ¬ı˙ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛øÂ√º Œ˙±ˆ¬±¬ı±Ê√±¬ı˛
ŒÔÀfl¡ ¬Û“±‰¬ ¬Û˚˛¸±¬ı˛ Œ˙˚˛±À¬ı˛ ¬ı¬ı˛±Ú·¬ı˛, Œ¸‡±Ú ŒÔÀfl¡ ¤fl¡ÀSê±˙ Œ˝“√ÀÈ¬
√øé¬ÀÌù´¬ı˛ ˜øμÀ¬ı˛ Œ˚Ó¬±˜º Œfl¡±Ú› ø√Ú Œ˙˚˛±À¬ı˛¬ı˛ ·±Î¬ˇœ ¬Û±›˚˛±
Œ˚ÀÓ¬± Ú±, Ó¬‡Ú øÙ¬À¬ı˛ ’±¸Ó¬±˜ ¬ı±øÎ¬ˇº √øé¬ÀÌù´¬ı˛ ŒÔÀfl¡ øÙ¬¬ı˛¬ı±¬ı˛
¸˜˚˛ õ∂±˚˛˝◊√ ¸±¬ı˛±¬ı˛±ô¶± Œ˝“√ÀÈ¬ fl¡˘fl¡±Ó¬± ’±¸Ó¬±˜º ¤‡Úfl¡±¬ı˛ ˜Ó¬
¸≈ø¬ıÒ± Ô±fl¡À˘ Œ¬ı˛±Ê√ ¸Àe ŒÔÀfl¡ Ó“¬±¬ı˛ ¸¬ı ’¬ı¶ö± Œ√‡Ó¬±˜º ’±˜¬ı˛±
ŒÓ¬± ¸¬ı ’¬ı¶ö± Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Ú±˝◊√ ñ Ó“¬±¬ı˛ ˜≈À‡ qÀÚøÂ√º øÚÀÊ√˝◊√
¬ı˘ÀÓ¬Ú, ’±˜±¬ı˛ ¤˝◊√ ¤˝◊√ ’¬ı¶ö± ˝√√À˚˛øÂ√˘º
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ‹ ’±øù´ÀÚ¬ı˛ Á¡ÀÎ¬ˇ¬ı˛ ¸˜À˚˛¬ı˛ ¸¬ı fl¡Ô± [Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛
fl¡ÀÍ¬±¬ı˛ ¸±ÒÚ±¬ı˛ fl¡Ô±]º
¿˜ ñ ˝“√± Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë‹ ¸˜˚˛ ¸fl¡À˘ ˜ÀÚ fl¡¬ı˛À˘
’±ø˜ ¬Û±·˘ ˝√√À˚˛ Œ·øÂ√ºí 1858-59-¤º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ø¬ıÀ˚˛ ˝√√À˘± ñ
54 ¿˜-√˙«Ú
˚ø√ ˆ¬±˘ ˝√√Úº ¬ıË±p¡Ìœ˝◊√ õ∂Ô˜ ¬ı˘À˘Ú, ë¤ ¬Û±·˘ Ú˚˛ ñ Œõ∂À˜±ij±√º

Δ‰¬Ó¬Ú…À√À¬ı¬ı˛ ¤ ’¬ı¶ö± ˝√√ÀÓ¬± ñ ˝◊√˝√± ˜˝√√±ˆ¬±¬ıº ¤¸¬ı ˙±À¶a¬ı˛ ¸Àe
ø˜À˘ ˚±À26√ºí øfl¡c Œ˚ ¬Û˚«ôL Ú± Δ¬ı¯û¬ı‰¬¬ı˛Ì› ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ı˘À˘Ú
Ó¬Ó¬ø√Ú fl¡±À¬ı˛±› ø¬ıù´±¸ ˝√√˚˛ Ú±˝◊√º ≈√Ê√ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± ø˜˘ ˝√√À˚˛ Œ·À˘
Ó¬‡Ú ¸fl¡À˘¬ı˛ ø¬ıù´±¸ ˝√√ÀÓ¬ ˘±·À˘±º
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ’ôL¬ı˛e¬ı˛± ˚±¬ı±¬ı˛ ’±À· Œfl¡Î¬◊ ˚±˚˛ Ú±˝◊√ øfl¡∑
¿˜ ñ ˙y≈ ˜ø~fl¡, Œfl¡˙¬ı Œ¸Ú, Ú±¬ı˛±˚˛Ì ˙±¶aœ ñ ’±À¬ı˛±
Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ Œ˚ÀÓ¬Úº ’ôL¬ı˛e¬ı˛± ¬ı±˝◊√˙ ŒÓ¬˝◊√˙ ¬ıÂ√¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛ Œ·À˘Ú ñ
¸fl¡À˘˝◊√ õ∂±˚˛ ¤fl¡¸Àeº øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, fl≈¡È¬œ¬ı˛ Â√±√ ŒÔÀfl¡ Œfl“¡À√
Œfl“¡À√ ¬ı˘Ó¬±˜ ’±¬ı˛øÓ¬¬ı˛ ¸˜˚˛, ëŒÓ¬±¬ı˛± Œfl¡ Œfl¡±Ô±˚˛ ’±øÂ√¸ ’±˚˛À¬ı˛º
’±˜±¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ;À˘ ˚±À26√íº Ó“¬±¬ı˛± ˚‡Ú Œ·À˘Ú Ó¬‡Ú fl¡Ó¬ ’±Úμ,
øfl¡ ˆ¬±˘¬ı±¸±/ ’±¬ı±¬ı˛ ˆ¬±¬ıÚ±›, ¬Û±ø˘À˚˛ Ú± ˚±˚˛º ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ˙…±˜±¬Û”Ê√±¬ı˛
¬Û¬ı˛ø√Ú ¸fl¡±À˘ ˚±S±·±Ú ˝√√À26√ ˜øμÀ¬ı˛º ’±ø˜ õ∂Ì±˜ fl¡¬ı˛˘±˜ fl¡˘fl¡±Ó¬±˚˛
øÙ¬À¬ı˛ ’±¸À¬ı±º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú, ë¤ÀÓ¬± ˙œ·ƒ·œ¬ı˛ ˚±À¬ı∑í ’±ø˜ ¬ı˘˘±˜,
ëø¸“øÔÀÓ¬ Œ¬ıÌœ ¬Û±À˘¬ı˛ ¬ı±·±ÀÚ Œ√‡± fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛À¬ı± Ó¬±˝◊√ ’±À·
˚±ø26√º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ‹ ø√Ú ø¬ıfl¡±À˘ ˚±À¬ıÚ ›‡±ÀÚ ñ ¬ıË±p¡¸˜±ÀÊ√¬ı˛
Î¬◊»¸¬ıº ¸¬ı«√± ˆ¬˚˛ ’±¬ı±¬ı˛ ’ôL¬ı˛e¬ı˛±› ¬Û±ø˘À˚˛ Ú± ˚±˚˛º
¿˜ Œ˜ÃÚ ˝√√˝◊√˚˛± øfl¡ ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬ ≈√¬ı˛fl¡˜º ¤fl¡ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛
Œ˘±fl¡ ø√À˚˛ ¸—¸±¬ı˛ fl¡¬ı˛±À26√Úº ’±¬ı˛ ¤fl¡ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ¸—¸±¬ı˛
ˆ¬±˘ ˘±À· Ú±º ¤ Ô±Àfl¡¬ı˛ Œ˘±fl¡À√¬ı˛ fl¡±Ê√fl¡˜« fl¡À˜ Œ·ÀÂ√º øfl¡À¸
Ó“¬±Àfl¡ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú… Ó“¬±¬ı˛± ¬ı…±fl≈¡˘º ¤“¬ı˛± Œ˚±·œº ’±¬ı±¬ı˛ ’±¬ı˛
¤fl¡ ¬ı˛fl¡˜ õ∂fl‘¡øÓ¬ ’±ÀÂ√, ¤À√¬ı˛ ≈√˝◊√-˝◊√ ’±ÀÂ√ ñ Œ˚±· › Œˆ¬±·º
Œ˚±·˝◊√ õ∂Ò±Úº Ó¬±˝◊√ ¤¬ı˛±› Œ˚±·œÀ√¬ı˛ √À˘º Ó¬±À√¬ı˛˝◊√ ø¬ıÀ˚˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬
˝√√˚˛ ñ ¸—¸±¬ı˛Ò˜« fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º fl¡±Ê√ Ú± fl¡¬ı˛À˘ ¸—¶®±¬ı˛ Œ‚±À‰¬ øfl¡
fl¡À¬ı˛∑ Ó¬±˝◊√ ø¬ıÀ˚˛ Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛±¬ı˛ Ê√Ú…, fl¡±˜ Œ¸¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… Ú˚˛º
’±¬ı˛ ¤fl¡¬ı˛fl¡˜ õ∂fl‘¡øÓ¬ Ó¬±¬ı˛± ‡±ø˘ Œˆ¬±· ‰¬±˚˛º ¤¬ı˛› ≈√íˆ¬±· ’±ÀÂ√º
¤fl¡ˆ¬±· ‡±ø˘ Œˆ¬±·œ, Î¬◊2‰¬ ø‰¬ôL± Ú±˝◊√ ñ Œ˚˜Ú ¬ÛqÀ√¬ı˛ Î¬◊2‰¬ ø‰¬ôL±
fl¡±˘œ‚±ÀÈ¬ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ¿˜ 55
Ú±˝◊√º ’±˝√√±¬ı˛ ø¬ı˝√√±¬ı˛±ø√ÀÓ¬ Ó≈¬©Üº ’±¬ı˛ ¤fl¡ˆ¬±· ’±ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛± ¬ıÀ˘

÷ù´¬ı˛ ’±ÀÂ√ Ú, øÓ¬øÚ ¸¬ı Œ√Ú ‰¬±˝◊√À˘º Ó¬±˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ÒÚÀ√Ã˘Ó¬
¬Û≈S Ú±˜˚˙ ¤ ¸¬ı ‰¬±˚˛º :±Ú ˆ¬øMê√ ‰¬±˚˛ Ú±º ¤¬ı˛±› Œˆ¬±·œ, øfl¡c
÷ù´¬ı˛Àfl¡ fl¡Ó«¬± ¬ıÀ˘ Ê√±ÀÚ, ¤¬ı˛± fl¡Ó¬fl¡È¬± ˆ¬±˘º Œ˚±·œ ’±¬ı˛ Œˆ¬±·œ
¤ ≈í√øÈ¬ õ∂Ò±Ú ˆ¬±·º Œ˚±·œ ’±¬ı±¬ı˛ ≈√íˆ¬±À· ñ qX Œ˚±·œ Œ˚˜Ú
Œ˜Ã˜±øÂ√, Œ˚˜Ú qfl¡À√¬ı, ’±¬ı˛ Œ˚±·œ-Œˆ¬±·œ Œ˚˜Ú ¬Û±G¬ı·Ìº
Œˆ¬±·œ› ≈√˝◊√ Ô±Àfl¡¬ı˛ ñ ¤fl¡ Ô±flƒ¡ ÷ù´¬ı˛Àfl¡ ¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ñ ’Ú…
Ô±flƒ¡ Ó¬± fl¡À¬ı˛ Ú±º ¤À√¬ı˛, ¤˝◊√ Œ˙¯∏ Ô±Àfl¡¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√ ·œÓ¬±˚˛ ’±¸≈ø¬ı˛fl¡
¸•Û√ ¬ıÀ˘ÀÂ√Úº õ∂Ô˜ ≈√í Ô±Àfl¡¬ı˛ øÚ©®±˜ ˆ¬øMê√ ’±ÀÂ√, ¤¬ı˛±˝◊√ Ó“¬±Àfl¡
‰¬±˚˛ ’±À· ñ ¤ ˆ¬±˘º
fl¡ø˘fl¡±Ó¬±, 18˝◊√ Ê√±Ú≈˚˛±¬ı˛œ, 1924 4Í¬± ˜±‚, 1330

qSê¬ı±¬ı˛, qflv¡¬Ûé¬ ¡Z±√˙œøÓ¬øÔº
56 ¿˜-√˙«Ú
‰¬Ó≈¬Ô« ’Ò…±˚˛
ë¬Û=ˆ”¬ÀÓ¬¬ı˛ Ù“¬±À√ ¬ıËp¡ ¬ÛÀÎ¬ˇ fl“¡±À√í
1
˜È«¬Ú ¶≈®˘º ¸fl¡±˘ ¸±ÀÎ¬ˇ Ú˚˛È¬±º ¿˜ ø¡ZÓ¬À˘¬ı˛ ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛
¸•ú≈À‡ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√ Ú ¬Û”¬ı«±¸…º Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¬ı±˜ ˝√√±ÀÓ¬ ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú
√øé¬Ì±¸…º Î¬◊ˆ¬À˚˛ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ ø¸“øÎ¬ˇ ø√˚˛± Î¬◊øÍ¬˚˛±
qøÚÀ˘Ú –
¿˜ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˝√√±¸ÀÓ¬ ˝√√±¸ÀÓ¬ ¬ı˘ÀÓ¬Ú,
Œ˚ ˚Ó¬˝◊√ Œ¬ı±Á¡, ˚Ó¬˝◊√ Œ‡À˘±˚˛±Î¬ˇ ˝√√›, ¸¬ı Ó“¬±¬ı˛ ë’G±À¬ı˛í [’±G±À¬ı˛
ñ ’ÒœÀÚ]º Œ˘±Àfl¡ fl¡Ó¬ fl¡©Ü fl¡À¬ı˛ ¤fl¡È¬± ¸Ó¬… Œ¬ı±ÀÁ¡º ’±¬ı˛ øÓ¬øÚ
¸¬ı ¸Ó¬… ¬ı≈ÀÁ¡ ˆ¬¬ı˛¬Û≈¬ı˛ ˝√√À˚˛› ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÂ√ Úº Œ˚ ˚Ó¬È≈¬fl≈¡ Œ¬ı±Á¡,
·¬ı« fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛, ’˝√√Ç±¬ı˛ fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√º ’ÚôL fl¡±G ñ ’±À¬ı˛± fl¡Ó¬
øfl¡ ’±ÀÂ√º ¤fl¡Ô± øfl¡ ¸fl¡À˘ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º 'He that is able
to receive it, let him receive it' [Œ˚ ’øÒfl¡±¬ı˛œ Œ¸˝◊√ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛º]
¤‡Ú ’¬Û¬ı˛±˝ê ¬Û“±‰¬È¬±º ¿˜ Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ’¬ı¶ö±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
’±Ê√ ¸±¬ı˛±ø√Ú˝◊√ fl¡ø˘fl¡±Ó¬±˚˛º ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ˚±›˚˛± ˝√√˚˛ Ú±˝◊√º
˙øÚ¬ı±¬ı˛ ¬ıø˘˚˛± ˆ¬Mê√·Ì ’ÀÚÀfl¡˝◊√ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Ú ñ Œfl¡˝√√ ¶≈®˘¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬
Œfl¡˝√√ Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±Î¬ˇœÀÓ¬º ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ≈√˝◊√øÈ¬ ŒÂ√±È¬ Œ˜À˚˛ ˘˝◊√˚˛± ¶≈®˘¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬
’±À¸Úº ø¬ıÚ˚˛, ŒÂ√±È¬ ’˜”˘…, ˆ¬±È¬¬Û±Î¬ˇ±¬ı˛ ˘ø˘Ó¬, ¬ı¸ôL › ¸eœ,
ø¸ÀXù´¬ı˛, Ê√·¬ıg≈ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ Œfl¡˝√√ Í¬±fl≈¡¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛, Œfl¡˝√√ ¸±˜ÀÚ¬ı˛
·ø˘ÀÓ¬ ’À¬Ûé¬± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¿˜ Î¬◊¬Û¬ı˛ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ø¬ıÚ˚˛Àfl¡ ¬ıø˘À˘Ú,
ë¸fl¡˘Àfl¡ øÚÀ˚˛ ¶≈®˘¬ı±øÎ¬ˇ ˚±› ñ ’±ø˜ ’±¸øÂ√ºí ›‡±ÀÚ› ¬ıU
Œ˘±fl¡º Ù¬ø¬ı˛√¬Û≈À¬ı˛¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Ú, ˚Ó¬œÀÚ¬ı˛ ¸Àe›
ë¬Û=ˆ”¬ÀÓ¬¬ı˛ Ù“¬±À√ ¬ıËp¡ ¬ÛÀÎ¬ˇ fl“¡±À√í 57
¤fl¡Ê√Ú Ú”Ó¬Ú Œ˘±fl¡ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¸fl¡À˘ ø¡ZÓ¬À˘¬ı˛ ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛ Î¬±Úø√Àfl¡¬ı˛

‚À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¿˜ Œ˜ÀÁ¡ÀÓ¬ Î¬◊¬Ûø¬ı©Üº ¬ıÎ¬ˇ ˘ø˘Ó¬ ¬ı±{jœøfl¡fl‘¡Ó¬
·e±¬ı˛ ô¶¬ı ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛˚˛± qÚ±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
˜±Ó¬– Δ˙˘¸≈Ó¬±-¸¬ÛøP, ¬ı¸≈Ò±-˙‘e±¬ı˛˝√±¬ı˛±¬ıø˘
¶§·«±À¬ı˛±˝√√ÌÕ¬ıÊ√˚˛øôL ˆ¬¬ıÓ¬œ—, ˆ¬±·œ¬ı˛Ôœ— õ∂±Ô«À˚˛º [Œô¶±S-1]
¬ıÎ¬ˇ ˘ø˘Ó¬ [¬Û±Í¬±ÀôL ¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛È¬± øfl¡c
¬ıÎ¬ˇ˝◊√ ‡±¬ı˛±¬Û Œ√‡øÂ√º ¬ı¸ôL¬ı±¬ı≈ ¬ı˘øÂ√À˘Ú, ¬ı±√·¬ı±Ê√±À¬ı˛ ·e±¬ı˛ Ò±À¬ı˛
¤fl¡È¬± ¬ı±øÎ¬ˇ ˆ¬±Î¬ˇ± fl¡À¬ı˛ Ô±fl¡À˘ Œ¬ı˙ ˝√√˚˛º È¬±Ú±-Œ˝“√‰¬¬ı˛±ÀÓ¬ fl¡©Ü ˝√√À26√
Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛º ¤fl¡ Ê√±˚˛·±˚˛ Ô±fl¡À˘ Œfl¡˜Ú ˝√√˚˛∑
¿˜ ñ Ú±, ¤ ≈√íøÓ¬Ú ø√Ú ¤fl¡È¬± Œ˙±fl¡ fl¡¬ı˛øÂ√˘±˜º Ó¬±ÀÓ¬˝◊√
˙¬ı˛œ¬ı˛ ¤˜Ú Œ√‡±À26√º ¬Û≈Sfl¡Ú…±¬ı˛ õ∂øÓ¬ Œ˚˜Ú Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ˜˜Ó¬± ˝√√˚˛
¤fl¡¸Àe Ô±fl¡ÀÓ¬ Ô±fl¡ÀÓ¬, ŒÓ¬˜øÚ ’±˜¬ı˛± ˚“±Àfl¡ Ò…±Ú fl¡¬ı˛øÂ√ ø¬ı˚˛±ø~˙
¬ıÂ√¬ı˛ ÒÀ¬ı˛, ˚±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ fl¡Ô± qÚ¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ‰¬±Ó¬Àfl¡¬ı˛ ˜Ó¬ Œ‰¬À˚˛
Ô±fl¡Ó¬±˜ Œ¸˝◊√ ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ ø·Â√À˘±º ˆ¬Mê√-ˆ¬±·¬ıÓ¬-ˆ¬·¬ı±Ú
¤fl¡ ñ ¤ Ó“¬±¬ı˛˝◊√ fl¡Ô±º Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô±˜‘Ó¬, Ó“¬±¬ı˛ ˆ¬±·¬ıÓ¬ ˝√√±ø¬ı˛À˚˛
ø·Â√À˘±º Ó“¬±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ fl¡Ô±¬ı˛ Ê√Ú… Î¬◊»fl¡øFÓ¬ ˝√√À˚˛ Ô±fl¡Ó¬±˜º ’±¬ı˛ ¤˝◊√
¬ı˝◊√À˚˛ fl¡Ó¬ fl¡Ô± øÂ√˘/ ¤Ó¬ø√Ú ÒÀ¬ı˛ Œ¸˝◊√ ˆ¬±·¬ıÀÓ¬¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡À¬ı˛øÂ√,
¬Û”Ê√± fl¡À¬ı˛øÂ√, ¸Àe ¸Àe ¸¬ı«√± Œ¬ı˛À‡øÂ√ ñ ¤ÀÓ¬± ‚¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√ Ó¬±
’±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú… ˜˜Ó¬± ˝√√À¬ı Ú±∑ Œ¸˝◊√ ˆ¬±·¬ıÓ¬ ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ ˚±›˚˛±˚˛ Œ˙±fl¡
˝√√À˚˛øÂ√˘º ’±¬ı±¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√±ÀÓ¬˝◊√ ¬Û±›˚˛± ø·À˚˛ÀÂ√º øÓ¬øÚ ˙s¬ıËp¡¬ı˛+À¬Û›
’±ÀÂ√ Úº Ó¬±˝◊√ ˆ¬±·¬ıÓ¬ ’±¬ı˛ ˆ¬·¬ı±Ú ¤fl¡º ˆ¬±·¬ıÓ¬ ˜±ÀÚ Ó“¬±¬ı˛
fl¡Ô±˜‘Ó¬º Ó¬±˝◊√ ˙¬ı˛œ¬ı˛È¬± ‡±¬ı˛±¬Û Œ√‡±À26√, ‡≈¬ı Ò±!¡± Œ·ÀÂ√º
È¬±Ú± Œ˝“√‰¬¬ı˛±ÀÓ¬ fl¡©Ü ˝√√À26√ Ú±, ¬ı¬ı˛— ˆ¬±˘ ˝√√À26√º ¬∏C±À˜ ‰¬˘ÀÓ¬
Œ¬ı˙ ˆ¬±˘ ˘±À·º Weakness [≈√¬ı«˘Ó¬±] SêÀ˜ ˚±À26√º ·ÀÎ¬ˇ¬ı˛
˜±ÀÍ¬¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√À˚˛ ‰¬˘ÀÓ¬ Œ¬ı˙ ˆ¬±˘ ˘±À· ñ change of
sights and scenes ˝√√˚˛ Ú”Ó¬Ú Ú”Ó¬Ú ¶ö±Ú › ‘√˙… Œ√‡± ˚±˚˛º
’±¬ı˛ Œ¬ı˙ fresh [È¬±Èƒ¬fl¡±] ˝√√±›˚˛± ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ ˜±ÀÍ¬º ¬∏C±À˜ ‰¬˘±ÀÓ¬
Œfl¡±Ú› ’¸≈ø¬ıÒ± Ú±˝◊√, ’±¬ı˛ ›‡±ÀÚ ¸±Ò≈¸Àe Ô±fl¡± ˚±À26√º
58 ¿˜-√˙«Ú
˘ø˘Ó¬ ñ ¬ı±·¬ı±Ê√±¬ı˛ Ô±fl¡À˘› ëÎ¬◊À¡Z±ÒÀÚí ˚±›˚˛± ˚±˚˛º ‹ ŒÓ¬±

‡≈¬ı fl¡±ÀÂ√º
¿˜ ñ Ú± ›‡±ÀÚ Œ¬ı˙, ñ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜º ¸±¬ı˛±ø√Ú˝◊√
›‡±ÀÚ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ¸¬ı±¬Û”Ê√± øÚÀ˚˛ Ô±Àfl¡ ¸¬ıº ëÎ¬◊À¡Z±ÒÀÚí Ó¬¬ı≈› È¬±fl¡±fl¡øÎ¬ˇ,
¬ı˝◊√ ø¬ıSêœ ¤¸¬ı ’±ÀÂ√º ›‡±ÀÚ ›¸¬ı øfl¡Â≈√˝◊√ Ú±˝◊√º
¸±Ò≈¸Àe¬ı˛ øfl¡ ˜±˝√√±R… ¤“À√¬ı˛ ¸Àe Ô±fl¡À˘ Œ¬ı±Á¡± ˚±˚˛º ›“À√¬ı˛
¸±¬ı˛±ø√Ú˝◊√ ’¬ı¸¬ı˛º ¸±¬ı˛±ø√Ú ˆ¬·¬ı±Ú ø‰¬ôL± ˝√√À26√º ¬Û”Ê√±, ¬Û±Í¬, Ê√¬Û,
Ò…±Ú ˝√√À26√º ’±|À˜¬ı˛ ˚Ó¬ fl¡±Ê√, ¸¬ı Ó“¬±Àfl¡ øÚÀ˚˛, Ó¬±˝◊√ fl¡±ÀÊ√¬ı˛ ¸Àe
Ó“¬±¬ı˛ ø‰¬ôL± Ê√øÎ¬ˇÓ¬ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º ’¬ı¸¬ı˛ ŒÚ˚˛ Œfl¡Ú∑ Ó“¬±¬ı˛ ø‰¬ôL±¬ı˛ Ê√Ú…º
Œ˚ fl¡±ÀÊ√ Ó“¬±¬ı˛ ø‰¬ôL± ˝√√˚˛ Ó¬±› ’¬ı¸¬ı˛ ¬ı˘± ‰¬À˘º Œ¸ø√Ú ø˝√√¸±¬ı
fl¡À¬ı˛ Œ√‡± Œ·˘ ¤fl¡Ê√Ú ¸±Ò≈ ¸fl¡±˘ ‰¬±¬ı˛È¬± ŒÔÀfl¡ ¬ı˛±øS √˙È¬± ¬Û˚«ôL
’±Í¬±¬ı˛ ‚KI◊± fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú Œ¬ı˛±Ê√º ¤ fl¡±Ê√› ’¬ı¸¬ı˛Ó≈¬˘… Œfl¡Ú Ú±
Ó¬±ÀÓ¬ ˆ¬·¬ı±Ú ø‰¬ôL± ˝√√À26√º Ó“¬±¬ı˛ ˜e˘ ’±¬ı˛øÓ¬, Œˆ¬±·, ¬Û”Ê√±, ΔÚÀ¬ı√…
õ∂dÓ¬, Ù≈¬˘ÀÓ¬±˘±, Í¬±fl≈¡¬ı˛ ‚¬ı˛ Á¡±Î¬ˇ≈ Œ√›˚˛± ¤¸¬ı fl¡±Ê√ ¸˝√√±˚˛ ñ
fl¡±ÀÊ√¬ı˛ ˜ÀÒ… Ú˚˛, Ó¬±˝◊√ ’¬ı¸¬ı˛º
’±¬ı˛ ’±˜¬ı˛± ¸¬ı øfl¡ øÚÀ˚˛ ¬ı˛À˚˛øÂ√º ‰¬±fl¡¬ı˛œ ¬ı±fl¡¬ı˛œ, fl¡±Ê√fl¡˜«,
ŒÂ√À˘¬Û≈À˘ ¤¸À¬ı Œ˘±fl¡ tired [|±ôL] ˝√√À˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ, ˜Ú ≈√¬ı«˘ ˝√√À˚˛
˚±˚˛º ’±˜±À√¬ı˛ ’¬ı¸¬ı˛ Œfl¡±Ô±˚˛∑ ˚±À˝√√±fl¡ ¬ı˛±øSÀÓ¬ ¬ı¸À˘› ˝√√˚˛
Â√±À√¬ı˛ Œfl¡±ÀÌ, øfl¡c Ó¬± ˝√√¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√ ñ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ô±fl¡À¬ı Ú±º
¸±¬ı˛±ø√Ú Œ‡ÀÈ¬ Œ‡ÀÈ¬ flv¡±ôL › ’¬ı¸iß ˝√√À˚˛ ¬ÛøÎ¬ˇº ¸±Ò≈À√¬ı˛ Ó¬± ŒÚ˝◊√,
Ó“¬±À√¬ı˛ ¸±¬ı˛±ø√Ú˝◊√ ÷ù´¬ı˛ø‰¬ôL± ‰¬˘ÀÂ√º ›“À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Ô±fl¡À˘ Œ¬ı±Á¡± ˚±˚˛
øfl¡ Ó¬Ù¬±»º ’±ø˜ ›‡±ÀÚ ŒÔÀfl¡ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛øÂ√ fl¡Ó¬ Ó¬Ù¬±»º Œ˚±À·
Ô±fl¡± ˚±˚˛ ›“À√¬ı˛ ›‡±ÀÚº øÚ¬ı˛¬ıø26√iß ΔÓ¬˘Ò±¬ı˛±¬ı˛ Ú…±˚˛ Œ˚±À· Ô±Àfl¡Ú
›“¬ı˛±º Œ˚±· ˜±ÀÚ ø‰¬M√√¬ı‘øM√√¬ı˛ øÚÀ¬ı˛±Òº ’±¬ı˛ Œfl¡±Ú› ø¬ı¯∏À˚˛ ˜Ú ŒÚ˝◊√ ,
qÒ≈ Ó“¬±íÀÓ¬º ’±ø˜ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ øÂ√˘±˜ fl¡Ú‡À˘ [1912 ‡‘–] Â√í˜±¸º
Ó¬‡Ú› Œ√À‡øÂ√ øfl¡ Ó¬Ù¬±»º fl¡Ó¬ ’¬ı¸¬ı˛ Ó“¬±À√¬ı˛º Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ ¸±Ò≈¸e
√¬ı˛fl¡±¬ı˛º
Œ¸±Ú± ·±˘±ÀÓ¬ ¬ıÀ¸ÀÂ√ ñ ¬Û±À˚˛ ˝√√±¬Û¬ı˛ ‰¬±˘±À26√, Œ‰¬±Àe Ù≈“¬
ø√À26√, ’±¬ı±¬ı˛ ˝√√±›˚˛± fl¡¬ı˛ÀÂ√, ¤fl¡Ê√ÀÚ ¤fl¡¸Àe ¸¬ı ˝√√À26√º Ó¬±¬ı˛

˜ÀÒ… ˚ø√ Î¬±Mê√±¬ı˛ Î¬±fl¡ÀÓ¬ ˝√√˚˛, ›¯∏≈Ò ’±ÚÀÓ¬ ˝√√˚˛ Ó¬± ˝√√À˘ ’±¬ı˛
Œ¸±Ú± ·±˘±Ú ˝√√˚˛ Ú±º ¸—¸±¬ı˛œÀ√¬ı˛ ¤˝◊√¬ı˛+¬Û ¬ı±ÀÊ√ fl¡±ÀÊ√ ¸˜˚˛ ‰¬À˘
˚±˚˛º ¬ı±ÀÊ√ ø‰¬ôL±˚˛ ˜Ú Ô±fl¡À˘ Œ˚±· ˝√√À¬ı øfl¡ fl¡À¬ı˛∑ Concentration
[¤fl¡±¢∂Ó¬±] Œfl¡±Ô±˚˛∑
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ≈√Ò øÚÊ«√ÀÚ Œ¬ÛÀÓ¬ √˝◊√ fl¡À¬ı˛ Ó¬± ŒÔÀfl¡ ˜±‡Ú
Ó≈¬À˘ ŒÙ¬˘À˘ ’±¬ı˛ ˆ¬˚˛ Ô±Àfl¡ Ú±º U¬ı˛è¬ı˛ƒ U¬ı˛è¬ı˛ƒ ˙s ŒÔÀ˜ Œ·À˘
˜±‡Ú ŒÓ¬±˘± ˝√√˚˛ Ú±º ŒÂ√À˘¬ı˛± ¤˜.¤, ø¬ı-¤, ¬Û±˙ fl¡À¬ı˛º ¤fl¡Ê√Ú
‚À¬ı˛¬ı˛ √¬ı˛Ê√± ¬ıg fl¡À¬ı˛ ¬ÛÎ¬ˇÀÂ√º Ó¬±¬ı˛ Œfl¡±Ú› ø¬ı‚Æ ŒÚ˝◊√º ’±¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú
¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ ¬Û“±‰¬È¬± fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√, ’ÀÚfl¡ ø¬ı‚Æº Î¬±Mê√±¬ı˛ Î¬±fl¡ÀÓ¬ ˝√√˚˛,
’øÓ¬øÔÀ√¬ı˛ ¸»fl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À26√, ’ÀÚfl¡ fl¡±Ê√ Ó¬±¬ı˛º ¤ÀÓ¬±
disturbance [ø¬ı‚Æ], Ó¬± ˝√√À˘ øfl¡ fl¡À¬ı˛ ¬Û±˙ ˝√√À¬ı∑ Ó¬À¬ı ≈√í¤fl¡Ê√Ú
’±ÀÂ√ ¤ÀÓ¬± disturbance-¤¬ı˛ [ø¬ıÀ‚Æ¬ı˛] øˆ¬Ó¬¬ı˛› ¬Û±˙ fl¡À¬ı˛º øfl¡c
Œ¸ ‡≈¬ı fl¡˜º
¿˜ [¬ı¸ÀôL¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ·√±·¬ı˛ ’±|˜øÈ¬ Œ¬ı˙º Î¬◊À¡Z±ÒÚ›
ˆ¬±˘º Ó¬À¬ı Œ¸‡±ÀÚ È¬±fl¡±fl¡øÎ¬ˇ¬ı˛ ¬ı…±¬Û±¬ı˛ ’±ÀÂ√º õ∂Ô˜ ’¬ı¶ö±˚˛ ‹‡±ÀÚ
Ú˚˛º ˚“±¬ı˛± ø¸X ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ Ú, Ó“¬±À√¬ı˛ È¬±fl¡±fl¡øÎ¬ˇ Ú±˜˚À˙¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛
Ô±fl¡À˘› øfl¡Â≈√ ˝√√±øÚ ˝√√˚˛ Ú±º õ∂Ô˜ ’¬ı¶ö±˚˛ ¤¸¬ı ŒÔÀfl¡ ’ÀÚfl¡ ”√À¬ı˛
Ô±fl¡ÀÓ¬ ˝√√˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ·±Â√ ˚‡Ú ŒÂ√±È¬ Ô±Àfl¡, ¬Û±ÀÂ√ Â√±·˘
·èÀÓ¬ Œ‡À˚˛ Ù¬À˘, Ó¬±˝◊√ Œ¬ıÎ¬ˇ± ø√ÀÓ¬ ˝√˚˛ ‰¬±¬ı˛ø√Àfl¡º ¬ıÎ¬ˇ ˝√√À˚˛ Œ·À˘,
Ó¬±ÀÓ¬ ˝√√±Ó¬œ ¬ı“±ÒÀ˘› øfl¡Â≈√ ˝√√˚˛ Ú±º Ó¬±˝◊√ õ∂Ô˜ ”√À¬ı˛ Ô±fl¡ÀÓ¬ ˝√√˚˛º
¸—¸±¬ı˛œÀ√¬ı˛ ¬ÛÔ ¬ıÎ¬ˇ fl¡øÍ¬Úº Ó¬±À√¬ı˛ ’øÓ¬ ¸±¬ıÒ±ÀÚ ‰¬˘ÀÓ¬ ˝√√˚˛º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Ú±¬ı˛Àfl¡À˘¬ı˛ ˙“±¸ ’±˘±√±, Œ‡±˘
’±˘±√±º ˆ¬·¬ı±Ú √˙«Ú ˝√√À˘, ’±R± ’±˘±√± Œ√˝√ ’±˘±√± Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛º
¶ö≤˘, ¸”Ñ, fl¡±¬ı˛Ì ¤˝◊√ øÓ¬ÚøÈ¬ Œ√˝√º ¤˝◊√ øÓ¬ÚøÈ¬˝◊√ ’±R± ŒÔÀfl¡ ¬Û‘Ôfl¡º
Œ√˝√ › ’±R± ¤˝◊√ ≈√íøÈ¬ ≈√˝◊√ øÊ√øÚ¯∏º ¤fl¡øÈ¬ øÚÓ¬… ¤fl¡øÈ¬ ’øÚÓ¬…º
¤ Œ¬ı±Ò Œfl¡¬ı˘ &è fl‘¡¬Û±ÀÓ¬˝◊√ ¸y¬ıº ¸—¸±¬ı˛œÀ√¬ı˛ ¬ÛÀé¬ ¬ıÎ¬ˇ˝◊√
fl¡øÍ¬Úº Œfl¡˙¬ı Œ¸ÀÚ¬ı˛ ˜Ó¬ Œ˘±fl¡Àfl¡˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ øfl¡ ¬ı˘À˘Ú/ ’±˜¬ı˛±
60 ¿˜-√˙«Ú
Ó“¬±Àfl¡ ¬Û”Ê√± fl¡¬ı˛Ó≈¬˜ ñ ¬Û”Ê√Úœ˚˛ ¬ı…øMê√º ’±¬ı˛ øÓ¬øÚ religion-¤¬ı˛

[ÒÀ˜«¬ı˛] ¤fl¡Ê√Ú authority [¸≈À˚±·… ’øÒfl¡±¬ı˛œ] øÂ√À˘Úº Ó¬“±Àfl¡˝◊√
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú, ëÓ≈ø˜ ‚À¬ı˛¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ˜±S± chink — [Ù“¬±fl¡] ø√À˚˛
’±À˘± Œ√‡ÀÂ√±ºí ’±¬ı˛ ¸±Ò≈¬ı˛± flood of light [’±À˘±¬ı˛ ¬ıÚ…±˚˛]
¤¬ı˛ ˜ÀÒ… ’±ÀÂ√ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ Î¬◊ij≈Mê√ ˜±ÀÍ¬º
¿˜ [¬ıÎ¬ˇ ˘ø˘ÀÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ õ∂Ó¬±¬Û ˜Ê≈√˜√±¬ı˛, Œfl¡˙¬ı Œ¸ÀÚ¬ı˛
˙¬ı˛œ¬ı˛, Ó¬…±À·¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Œ¬ıø√ øÚÀ˚˛ Á¡·Î¬ˇˇ±Á“¡±øÈ¬ fl¡¬ı˛À˘Ú/ ≈√íøÈ¬ √˘ ˝√√À˚˛
Œ·˘º ¸≈À¬ı˛˙¬ı±¬ı≈¬ı˛ ¬ı±·±ÀÚ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe Œ√‡± ˝√√À˘ øÓ¬øÚ Ó“¬±Àfl¡
¬ı˘À˘Ú, ëŒ˘fl¡‰¬±¬ı˛-ŒÙ¬fl¡‰¬±¬ı˛ ŒÓ¬± fl¡Ó¬ Œ˝√√±˘, ¤‡Ú ø√Ú fl¡Ó¬fl¡
÷ù´¬ı˛Àfl¡ Î¬±fl¡ºí ¤fl¡Ô± qÀÚ õ∂Ó¬±¬Û¬ı±¬ı≈ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ’¬ı±fl¡ ˝√√À˚˛ Œ·À˘Úº
øÓ¬øÚ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ˜ÀÚ fl¡¬ı˛À˘Ú, ë›˜± Î¬◊øÚ ¬ıÀ˘Ú øfl¡∑ Ó¬À¬ı øfl¡ ’±ø˜
÷ù´¬ı˛Àfl¡ ¤Ó¬ø√Ú Î¬±øfl¡øÚ/í Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬Ú øfl¡Ú± ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛
infirmities [≈√¬ı«˘Ó¬±]º Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ‰¬±˘±øfl¡ ‰¬À˘ Ú±º ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ˝√√flƒ¡
fl¡Ô± qøÚÀ˚˛ ø√À˘Úº Sense-world [˝◊√øf˚˛ ¢∂±˝√√… Ê√·»] ŒÔÀfl¡
perfectly detached [¸•Û”Ì« øÚ˜≈«Mê√] Ú± ˝√√À˘ Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛
Ú±º Œfl¡˜Ú fl¡À¬ı˛ øÓ¬øÚ ’Ú… ¤fl¡øÈ¬ light [‘√ø©Üˆ¬eœ] ø√À˚˛ Œ√ø‡À˚˛
ø√À˘Ú ñ ¤Ó¬ø√Ú ˚± fl¡À¬ı˛Â√, ¤¸¬ı øfl¡Â≈√˝◊√ Ú˚˛º ¤ÀÓ¬ ˆ¬·¬ı±Ú ˘±ˆ¬
˝√√˚˛ Ú±º Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À˘, ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ ¸¬ı ŒÂ√ÀÎ¬ˇ fl“¡±√, Ó¬À¬ı
¸±é¬±»fl¡±¬ı˛ ˝√√˚˛º
2
ŒÂ√±È¬ Úø˘Úœ fl¡±˘œ‚±ÀÈ¬¬ı˛ õ∂¸±√ ’±øÚ˚˛±ÀÂ√ Úº ˆ¬Mê√¸Àe ¿˜
õ∂¸±√ ¢∂˝√Ì fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ·‘À˝√√ ’±ø¸˚˛± ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Úº Ù¬ø¬ı˛√¬Û≈À¬ı˛¬ı˛
¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√ ¬ıÎ¬ˇ ¬ı˛À˜À˙¬ı˛ ¬ÛS ˘˝◊√˚˛± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¿˜ Ó“¬±˝√√±Àfl¡
¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ë’±¬ÛøÚ ’±˜±À√¬ı˛ Ú±˜ fl¡À¬ı˛ ø˘À‡ ø√Ú ñ ’±˜±À√¬ı˛
˜Ó¬ ’±ÀÂ√º ¤‡±ÀÚ ¤À¸ fl¡±fl¡±¬ı˛ ¸Àe ŒÔÀfl¡ ¬ÛÎ¬ˇ±À˙±Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛º ›‡±ÀÚ ˚‡Ú ˙¬ı˛œ¬ı˛ øÍ¬fl¡ Ô±fl¡ÀÂ√ Ú±ºí ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú Œ˜À˚˛
≈√íøÈ¬Àfl¡ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ¬ı˛±ø‡˚˛± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº øÓ¬øÚ ·‘À˝√√ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬˝◊√
¿˜ Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº

¿˜ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¬ı≈ÀÁ¡ÀÂ√ Ú, ˆ¬Mê√ ˆ¬·¬ı±Ú ˆ¬±·¬ıÓ¬
¤fl¡º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ’±À¬ı˛± ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ˝√√+√˚˛ ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ Δ¬ıÍ¬fl¡‡±Ú±º
¬ı±¬ı≈ ¸¬ı«S ’±¸± ˚±›˚˛± fl¡À¬ı˛Ú, øfl¡c Δ¬ıÍ¬fl¡‡±Ú±˚˛ Œ√‡± ˝√√›˚˛±¬ı˛
¸y±¬ıÚ± Œ¬ı˙œº fl¡±¬ı˛Ì Œ¬ı˙œ¬ı˛ ˆ¬±· Ô±Àfl¡Ú ›‡±ÀÚº
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ Ó¬±˝◊√ øfl¡ Sê±˝◊√©Ü ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ñ '.....he that
hath seen me, hath seen the Father;' (St. John 14:9).
[’±˜±˚˛ ˚‡Ú Œ√À‡ÀÂ√± Ó¬‡Ú ÷ù´¬ı˛Àfl¡ Œ√‡±¬ı˛ ¬ı±fl¡œ ¬ı˛˝◊√À˘± fl¡œ)∑
¿˜ ñ Ú±, ’Ú… ’ÀÔ« ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú ¤fl¡Ô±º ¤‡±ÀÚ ’¬ıÓ¬±À¬ı˛¬ı˛
fl¡Ô± ¬ı˘ÀÂ√ Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤˝◊√ ’ÀÔ« ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÚøÚº ëˆ¬Mê√ ˆ¬·¬ı±Ú
ˆ¬±·¬ıÓ¬ ¤fl¡í, ëˆ¬ÀMê√¬ı˛ ˝√√+√˚˛ ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ Δ¬ıÍ¬fl¡‡±Ú±íñ ¤ ¸¬ı ¶ö±ÀÚ
ëˆ¬Mêí√ general sense-¤ [¸±Ò±¬ı˛Ìˆ¬±À¬ı] ¬ı…¬ı˝√√+Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¬ıË±p¡À√¬ı˛
¬ı˘ÀÓ¬Ú ‹ ¸¬ı fl¡Ô±º ›¬ı˛± ŒÓ¬± ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜±ÀÚ Ú± øfl¡Ú± Ó¬±˝◊√/
¸¬ı±˝◊√Àfl¡ ŒÓ¬± ’±¬ı˛ ¤fl¡ fl¡Ô± ¬ı˘± ‰¬À˘ Ú±º Œ˚ Œ˚˜Ú Ó¬±¬ı˛ ¸Àe
ŒÓ¬˜Úº ¤ Ú± fl¡¬ı˛À˘ Œ˚ Ó¬±¬ı˛ ’¬Ûfl¡±¬ı˛ ˝√√À¬ıº ø¬ıøˆ¬iß õ∂fl‘¡øÓ¬ ø¬ıøˆ¬iß
Ú±Î¬ˇœ ñ Ó¬±˝◊√ èø‰¬ Œˆ¬√º ˚±¬ı˛ Œ¬ÛÀÈ¬ Œ˚˜Ú ¸˚˛ Ó¬±Àfl¡ ŒÓ¬˜øÚ
ø√ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº fl¡±èÀfl¡ ˜±ÀÂ√¡¬ı˛ ŒÁ¡±˘ fl¡±èÀfl¡ Á¡±˘, fl¡±èÀfl¡ ’•§˘
ñ ˚±ÀÓ¬ ˚±¬ı˛ õ∂¬ı‘øM√√ ’±¬ı˛ èø‰¬ Ó¬±Àfl¡ Ó¬±˝◊√ Œ√›˚˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬º ¸fl¡À˘¬ı˛
¤fl¡ ‰¬À˘ Ú±º
ø¬ıÀ¬ıfl¡±Úμ ø¬ıÀ˘Ó¬ ŒÔÀfl¡ øÙ¬À¬ı˛ ¤À¸ ’±˜±˚˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú,
¬ı˘¬ı˛±˜¬ı±¬ı≈¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ Â√±À√ Œ¬ıÎ¬±ˇÀÓ¬ Œ¬ıÎ¬ˇ±ÀÓ¬ ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ’±˜±˚˛
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ëŒÓ¬±¬ı˛ Œ¬ı√±ÀôL¬ı˛ ø√fl¡ ø√À˚˛ Ú˚˛, ¤È¬± ¤‡Ú› ¬ı≈Á¡ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛˘≈˜ Ú±ºí ˜±ÀÚ Œ¬ı√±ÀôL¬ı˛ Œ¸±˝√√˝√— ’±¬ı˛ ’¬ıÓ¬±¬ı˛Ó¬N ¤fl¡ Ú˚˛º
¤ ’±˘±√± øÊ√øÚ¯∏º øfl¡c ¬ÛÀ¬ı˛ ˚‡Ú ¬ı≈Á¡À˘Ú, Ó¬‡Ú Œ√‡, øfl¡ ô¶¬ı
ø˘À‡ÀÂ√ Ú/ ø¬ıÀ¬ıfl¡±Úμ ô¶¬ıdøÓ¬ÀÓ¬ ˚± ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ¤¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ’±¬ı˛ fl¡Ô±
ŒÚ˝◊√º Ó≈¬ø˜˝◊√ ¬ı±fl¡… ˜ÀÚ¬ı˛ ’Ó¬œÓ¬ ¬Û¬ı˛˜¬ıËp¡, Ó≈¬ø˜ ¸±fl¡±¬ı˛, Ó≈¬ø˜
øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛, Ó≈¬ø˜˝◊√ ˝◊√√±Úœ— ¬ı˛±˜fl‘¡¯û ø¬ı¢∂˝√ ñ Ú¬ı˛¬ı˛+¬ÛÒ±¬ı˛œº ŒÓ¬±˜±¬ı˛
¿¬Û±√¬ÛΩ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À˘ ˜¬ı˛ÀÌ±ø˜« Ú±˙ ˝√√˚˛º ¬ÛΩÙ≈¬˘ Ù≈¬È¬ÀÓ¬ Œ√¬ı˛œ
62 ¿˜-√˙«Ú
˝√√˚˛º ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Ù≈¬È¬À˘ ’ÀÚfl¡ø√Ú Ô±Àfl¡ ñ Œ¸Ã¬ı˛ˆ¬ √±Ú fl¡À¬ı˛º ’Ú…

Ù≈¬˘ ¤˝◊√ Ù≈¬È¬À˘±, ¤˝◊√ Œ˙¯∏º ’¬ıÓ¬±¬ı˛Àfl¡ Œ¬ı±Á¡± fl¡±¬ı˛ ¸±Ò…/ øÓ¬øÚ
˚±Àfl¡ Œ¬ı±Á¡±Ú Œ¸˝◊√ Œ¬ı±ÀÁ¡º Ó¬±˝◊√ ¬ıË±p¡À√¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú ‹ fl¡Ô±º Ó¬±¬ı˛±
ŒÓ¬± ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜±ÀÚ Ú±º ˆ¬Mê√ ¬ıÀ˘ ˜±ÚÀ˘› fl¡±Ê√ ˝√√À¬ı ñ fl¡±¬ı˛Ì
ˆ¬Mê√ ˆ¬·¬ı±Ú ˆ¬±·¬ıÓ¬ ¤fl¡º
¿˜ [¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Avatar is the highest
manifestation of the Absolute [’¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛¬ıËÀp¡¬ı˛ ¸¬ı«À|á¬
Ú¬ı˛¬ı˛+¬Û]º ÷ù´¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏¬ı˛+¬Û ÒÀ¬ı˛ ’±À¸Ú, Ó¬±¬ı˛˝◊√ Ú±˜ ’¬ıÓ¬±¬ı˛º øÓ¬øÚ
˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¸¬ı infirmities [≈√¬ı«˘Ó¬±] ¢∂˝√Ì fl¡À¬ı˛Úº Ó“¬±¬ı˛ ≈√–‡fl¡©Ü
Œ√À‡, øSÓ¬±¬Û Œ√À‡, Ó¬À¬ı ŒÓ¬± ˜±Ú≈¯∏ ˆ¬¬ı˛¸± ¬Û±À¬ıº ˆ¬Mê√·Ì Œ√À‡Ú,
’¬ıÓ¬±¬ı˛ ¤Ó¬ ≈√–‡fl¡À©Ü¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛› ¸¬ı«√± ˜˝√√±Œ˚±À· ¬ı˛À˚˛ÀÂ√Ú ñ
øÚÀÊ√¬ı˛ ¶§¬ı˛+¬Û :±Ú Ê√±¢∂Ó¬ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√Úº Ó¬À¬ı ŒÓ¬± Ó¬±¬ı˛±› ¤˝◊√¬ı˛+¬Û
˝√√ÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛À¬ıº ≈√–‡fl¡À©Ü¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Ó“¬±Àfl¡ ¶ú¬ı˛Ì ¬ı˛±‡À¬ıº ˜±Ú≈¯∏
¸±Ò±¬ı˛ÌÓ¬– ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ√˝√¸≈À‡¬ı˛ ^¬ı…±ø√ ‰¬±˚˛ ñ ÒÚ Œ√Ã˘Ó¬
˜±Ú ˚˙º ¤¬ı˛+¬Û Œ˘±fl¡ ≈√–‡fl¡À©Ü ¬ÛíÀÎ¬ˇ ¬ıÀ˘, ÷ù´¬ı˛ ŒÚ˝◊√, Ô±fl¡À˘
¤Ó¬ ¬ı˘˘±˜, qÚÀÂ√ Ú±º ¸fl¡±˜ ˆ¬Mê√ ¤˝◊√¸¬ı Œ˘±fl¡º øÚ©®±˜ ˆ¬Mê√
’±ÀÂ√º Ó¬±¬ı˛± ≈√–‡fl¡À©Ü› Ó“¬±Àfl¡ ‰¬±˚˛ Œ˚˜Ú ¬Û±G¬ı¬ı˛±º Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√
’±À· ÷ù´¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛ ¸—¸±¬ı˛º ‹ Ó¬±À√¬ı˛˝◊√ ˆ¬¬ı˛¸±¬ı˛ Ê√Ú…, ˆ¬·¬ı±Ú ≈√–‡fl¡©Ü
¸¬ı ¬ı¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛Ú øÚÀÊ√º ¤˝◊√ Œ√‡≈Ú Ú± Í¬±fl≈¡¬ı˛ ñ Œ¬ı˛±· øÚÀ˚˛ ¤À˘Ú
fl¡…±Ú¸±¬ı˛º ¤ ’¬ı¶ö±˚˛ ¸±Ò±¬ı˛Ì Œ˘±fl¡ ¬ı≈Á¡À¬ı, ˝◊√øÚ ¤fl¡Ê√Ú ÷ù´¬ı˛ ˆ¬Mê√
˜±Sº ˝√√˚˛ÀÓ¬± Œ¬ı˛±· Œ√À‡ Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ √˚˛±› õ∂fl¡±˙ fl¡¬ı˛À¬ı ¤À√¬ı˛
˜ÀÒ… ˚±¬ı˛± ˆ¬±˘º ¤¬ı˛± ˜ÀÚ fl¡¬ı˛À¬ı ˝◊√øÚ ’±˜±À√¬ı˛˝◊√ ˜Ó¬ ¤fl¡Ê√Ú
˜±Ú≈¯∏, Ó¬À¬ı ˆ¬Mê√-¸±Ò≈ ¤¬ı˛ Œ¬ı˙œ √±˜ ø√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı Ú± ñ Úí˙ È¬±fl¡±
¬Û˚«ôL ø√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º Œ¬ı&Ú›˚˛±˘±¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬› ˆ¬±˘ ¤ √±˜º Œ¸ ŒÓ¬±
ÚíÀ¸¬ı˛ Œ¬ı&Ú ø√ø26√˘ ˜±Sº øfl¡c Ê√U¬ı˛œ, øÚ©®±˜ ˆ¬Mê√·Ì, ’ôL¬ı˛e·Ì
¬ı˘ÀÓ¬ ˘±·À˘Ú, ˝◊√øÚ ’¬ıÓ¬±¬ı˛º Ó¬±¬ı˛± ø‰¬ÀÚ ŒÙ¬˘À˘±º ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛
¤fl¡˘±‡ È¬±fl¡± √±˜ ø√À˚˛ ø√À˘±º
qÒ≈ øfl¡ Œ¬ı˛±·, ’±¬ı±¬ı˛ Œ˙±Àfl¡ ¬ı˙œˆ”¬Ó¬ Œ√‡±À˘Úº ’é¬À˚˛¬ı˛
˜‘Ó≈¬…ÀÓ¬ Œ˙±fl¡ fl¡¬ı˛À˘Ú , ’Ò¬ı˛¬ı±¬ı≈, Œfl¡˙¬ı Œ¸Ú ¤“À√¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…ÀÓ¬ Œ˙±fl¡

Œ√À‡øÂ√º ¬ı˛±˜, ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ˙±Àfl¡ fl“¡±√À˘Úº ’¬ıÓ¬±¬ı˛Àfl¡ Œ¬ı±Á¡± ‡≈¬ı
fl¡©Üfl¡¬ı˛ ñ ’¸y¬ıº Ó¬À¬ı ˚ø√ øÓ¬øÚ Œ¬ı±Á¡±Ú Ó¬À¬ı ˝√√˚˛º ·‘À˝√√ ˚±¬ı˛±
Ô±Àfl¡ Ó¬±À√¬ı˛ ¬ÛÀé¬ Œ¬ı±Á¡± ’±À¬ı˛±› fl¡øÍ¬Úº ¿fl‘¡¯û ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú,
·‘˝√œÀ√¬ı˛ ˜ÀÒ… Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ ¸¬ı ø√fl¡ øÍ¬fl¡ ¬ı˛±‡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛øÂ√À˘Ú ñ
ëÊ√Úfl¡±√˚˛–íº Ó¬± ¬ıÀ˘ ¸¬ı±˝◊√ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º ë¬Û=ˆ”¬ÀÓ¬¬ı˛ Ù“¬±À√ ¬ıËp¡ ¬ÛÀÎ¬ˇ
fl“¡±À√ºí Ó“¬±¬ı˛ ˜˝√√±˜±˚˛±¬ı˛ ¸Àe ‰¬±˘±fl¡œ fl¡¬ı˛± ‰¬À˘ Ú±º ˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ı±Ê√œ
Œ√‡, ’Ô«±» ˚Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ˆ¬Mê√˝◊√ ˝√√›, ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˝√√À˘› Ó¬¬ı≈ Ó“¬±¬ı˛ ë’G±À¬ı˛í
[’±G±À¬ı˛ ñ ’ÒœÀÚ]º
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ’±26√± ¤› ŒÓ¬± ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ñ ¤fl¡Ê√Ú ¬ı±˝◊√À¬ı˛
ø¸·±À¬ı˛È¬ Ù≈“¬fl¡ÀÂ√, ˝√√±ÀÓ¬ Â√øÎ¬ˇ ’±¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ¸¬ı ¸˜˚˛ Ó“¬±Àfl¡
Î¬±fl¡ÀÂ√º
¿˜ [Ó¬»é¬Ì±»] ñ ˝“√±, Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, Ó¬±¬ı˛ ˜±S ≈√í’±Ú± ˜√
‡±›˚˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√º Œ¬ı˙œ Œ‡À˘ ’±¬ÛÚ± ’±¬ÛøÚ ¤ ¸¬ı ¬ÛÀÎ¬ˇ ˚±˚˛º
fl¡±¬ÛÎ¬ˇ‡±Ú± ¬Û˚«ôL ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘Ú Ú± Í¬±fl≈¡¬ı˛/
3
¿˜ Œ˜ÃÚº øfl¡ ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˆ¬Mê√¬ı˛± Œfl¡˝√√ Œfl¡˝√√ øÙ¬¸ƒ øÙ¬¸ƒ
fl¡ø¬ı˛˚˛± fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤fl¡Ê√Ú ’¶£≈¬È¬ ¶§À¬ı˛ ¬ıø˘À˘Ú, ›“º ¿˜
¬ı≈øÁ¡ Î¬◊˝√± qøÚÀÓ¬ ¬Û±˝◊√À˘Ú/ é¬Ìfl¡±˘ ¬Û¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ Œ˚ ˙s ’±˜¬ı˛± qÚÀÓ¬ ¬Û±˝◊√
Ó¬±ÀÓ¬› øÓ¬øÚ ’±ÀÂ√ Úº øÓ¬øÚ˝◊√ ˙s¬ıËp¡º ¤˝◊√Ê√Ú… ˆ¬±·¬ıÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬
¬ı˛+¬Û ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº ˆ¬±·¬ıÓ¬ fl¡Ó¬fl¡&ø˘ ˙Às¬ı˛ ¸˜ø©Üº ‹ ˆ¬±·¬ıÓ¬ Œ¸ø√Ú
˝√√±ø¬ı˛À˚˛ ø·Â√À˘±º ˙Às¬ı˛ importance [õ∂±Ò±Ú…] fl¡Ó¬/ ˙s¡Z±¬ı˛±
’±˜±À√¬ı˛ :±Ú ˝√√˚˛, ’ôL–fl¡¬ı˛Ì reformed [¬Ûø¬ı˛qX] ˝√√˚˛º ˜±
’±Úμ fl¡¬ı˛ÀÂ√, ŒÈ¬ø˘¢∂±˜ ¤À˘± ë¬ı˛±˜ ˜±¬ı˛± Œ·ÀÂ√ºí qÀÚ ˜”ø26«√Ó¬±º
¬ÛÀ¬ı˛ Œ¬ı±Á¡± Œ·˘ ¤ Ó¬±¬ı˛ ŒÂ√À˘ ¬ı˛±˜ Ú˚˛ ’¬Û¬ı˛ ¬ı˛±˜º ˆ≈¬˘ fl¡À¬ı˛
ŒÈ¬ø˘¢∂±˜ ¤‡±ÀÚ ¤À¸ÀÂ√º ¬ıUfl¡À©Ü Ó¬±¬ı˛ :±Ú ˝√√À˘±º Ó¬‡Ú ¸fl¡À˘
64 ¿˜-√˙«Ú
˜±Àfl¡ ¬Û≈ÀS¬ı˛ ø‰¬øÍ¬ Œ√‡±À˘º ¬ı˛±˜ ø˘À‡ÀÂ√ fl¡±˘ Œ¸ ¬ı±øÎ¬ˇ ’±¸ÀÂ√º

ø¬ıfl¡±À˘ ˜± ø¸ÀÚ˜± Œ√‡ÀÓ¬ Œ·˘º
˙Às¬ı˛ ¤˜øÚ ˙øMê√º ˝◊√øeÀÓ¬› fl¡Ó¬fl¡È¬± ˝√√˚˛, øfl¡c ˙s ¡Z±¬ı˛± Œ¬ıø˙
˝√√˚˛º Brain-¤ [˜øô¶À©®] øÚÀ˚˛ ˚±˚˛ sound [˙s] ¤fl¡È¬± ˆ¬±¬ıÀfl¡º
Œ¸‡±ÀÚ effect [õ∂øÓ¬øSê˚˛±] fl¡íÀ¬ı˛ ˜ÀÚ ˚±˚˛, Ó¬‡Ú :±Ú ˝√√˚˛º
≈√í ˜±À¸¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ø˙q Œ√‡˘±˜ ¤fl¡ Ê√±˚˛·±˚˛ ñ ˜Ú ’ø¶ö¬ı˛
‘√ø©Ü› ’ø¶ö¬ı˛º Œ˚˝◊√ Œfl¡±Ú ˙s øfl¡ ¶Û˙« ˝√√À26√ ’˜øÚ ›ø√Àfl¡ ‘√ø©Üº
¤˝◊√¬ı˛+¬Û ¬ı˛+¬Û, ¬ı˛¸, ·g, ˙s › ¶Û˙« ¡Z±¬ı˛± ·øÍ¬Ó¬ ’±˜±À√¬ı˛ Œ√˝√˜Úº
˜±Â√ Œ˚˜Ú Ê√À˘ ¬ı±ÀÎ¬ˇ ŒÓ¬˜øÚ ’±˜±À√¬ı˛ Œ√˝√˜Ú ¬ı±ÀÎ¬ˇ ø¬ı¯∏À˚˛º
Œ˜±Î¬ˇ øÙ¬ø¬ı˛À˚˛ ø√À˘ ¤˝◊√ ˜ÀÚ˝◊√ ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛º Mind is the
aggregate of external sensations [¬ı±˝√√… ¬ı‘øM√√¸˜”À˝√√¬ı˛ ¸˜ø©Ü
˜Ú]º Ó¬±˝◊√ ˜Ú ¬Û=ˆ”¬Ó¬±ø|Ó¬º Œ˚˜Ú sensations [ˆ¬±¬ı] õ∂À¬ı˙
fl¡À¬ı˛ ’ôLÀ¬ı˛, Œ¸˝◊√ ¬ı˛—-¤ ¬ı˛øeÀ˚˛ Î¬◊ÀÍ¬ ˜Úº ÷ù´¬ı˛œ˚˛ ˆ¬±¬ı, ÷ù´¬ı˛œ˚˛
¬ı˛+¬Û±ø√ ¡Z±¬ı˛± ˜Ú ÷ù´¬ı˛ ˜≈‡œÚ ˝√√˚˛º [≈√˝◊√ ˝√√±ÀÓ¬ Ú±È¬±˝◊√À˚˛ ¸”Ó¬± Ê√Î¬ˇ±Ú
› Œ‡±˘±¬ı˛ ’øˆ¬Ú˚˛ fl¡ø¬ı˛˚˛±] ¤˝◊√ fl¡À¬ı˛ ¸”Ó¬± Ê√Î¬ˇ±˚˛ ’±¬ı±¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡À¬ı˛
Œ‡±À˘º ˘±˘ ¸”Ó¬± ‡≈À˘ ŒÙ¬À˘ ø√À˘ Ó¬À¬ı ¸±√± ¸”Ó¬± Ò¬ı˛À¬ıº
˘±˘¸”Ó¬± ˜±ÀÚ Δ¬ı¯∏ø˚˛fl¡ ˆ¬±¬ı, ¸±√±, ÷ù´¬ı˛œ˚˛ ˆ¬±¬ıº ˚± Œ‡À˚˛ÀÂ√ ¬ıø˜
fl¡À¬ı˛ ŒÙ¬À˘ ø√À˘ Ó¬À¬ı ˙±øôLº fl¡Ô±È¬± ˝√√À26√ ñ Ê√Î¬ˇ±Ú ¸”Ó¬± ‡≈À˘
ŒÙ¬˘±, ’‡±√… ¬ıø˜ fl¡À¬ı˛ ŒÙ¬À˘ Œ√›˚˛± ñ ¤¬ı˛˝◊√ Ú±˜ ¸˜±øÒ, ˜≈øMê√º
Œ˚ Ú±È¬±˝◊√À˚˛ ¬ıX fl¡À¬ı˛, Œ¸ Ú±È¬±˝◊√À˚˛ ˜≈Mê√› fl¡À¬ı˛ ñ process
[õ∂øSê˚˛±] ˜±S øˆ¬ißº ˜ÀÚÀÓ¬˝◊√ ¬ıX ˜ÀÚÀÓ¬˝◊√ ˜≈Mê√º
¸˜±øÒ ˝√√À˘˝◊√ Œfl¡¬ı˘ Ó“¬±Àfl¡ √˙«Ú ˝√√˚˛º Ó¬‡Ú ˜Ú≈¯∏… Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛
problem solved [¸˜¸…± ¬Û”¬ı˛Ì] ˝√√À˚˛ Œ·˘º Œ¸±Ú± ’ÀÚfl¡ Á≈¡øÎ¬ˇ
˜±øÈ¬ÀÓ¬ ‰¬±¬Û± ’±ÀÂ√º ˜±øÈ¬ ¸¬ı˛±À˘ ŒÓ¬± Œ¸±Ú± ø˜˘À¬ı∑ ˚Ó¬ learn
[ø˙é¬±] fl¡À¬ı˛ÀÂ√±, Ó¬Ó¬ unlearn [Î¬◊»¸±¬ı˛] fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘ Ó¬À¬ı
Ó“¬±Àfl¡ ¬Û±›˚˛± ˚±À¬ıº Œ¸˝◊√ Ê√Ú… ¸±ÒÚ ˆ¬Ê√ÀÚ¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º ¸±ÒÚ fl¡¬ı˛À˘
¬Û”¬ı« ¸—¶®±¬ı˛ ”√¬ı˛ ˝√√˚˛º
¿˜ [¬ıÎ¬ˇ ˘ø˘ÀÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Î¬±Mê√±¬ı˛¬ı˛±› Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘ ñ Œ‰¬À?
˚±›º Œ‰¬? ˜±ÀÚ Ê√˘¬ı±˚˛≈ scenary [‘√˙…] ¬ı√˘ fl¡¬ı˛±º ¤ÀÓ¬ ‡≈¬ı
improve [Î¬◊ißøÓ¬] fl¡À¬ı˛º ˚±ÀÓ¬ Œ¬ı˛±·œ¬ı˛ interest [Œfl¡ÃÓ”¬˝√√˘] ˝√√˚˛
¤˜Ú ¸¬ı øÊ√øÚ¯∏ Œ√‡À˘ ˜ÀÚ ’±Úμ ˝√√˚˛º Ó¬±ÀÓ¬˝◊√ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ˆ¬±˘ ˝√√˚˛º
˜ÚÈ¬±Àfl¡ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ qÒ≈ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ ˚P øÚÀ˘ ˆ¬±˘ ˝√√À¬ı Ú±º ˚±ÀÓ¬ ˜ÀÚ
’±Úμ ˝√√˚˛ õ∂Ô˜ Ó¬± fl¡¬ı˛±, ¬ÛÀ¬ı˛ ’Ú… ¸¬ıº Ú”Ó¬Ú sights and
scenes [¶ö±Ú › ΔÚ¸ø·«fl¡ ‘√˙…] ’±¬ı˛ fresh invigorating
[ø¬ıqX õ∂±Ìõ∂√] ˝√√±›˚˛± ¤ ≈√ÀÈ¬± ø˜À˘ Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛ ˝√√˚˛º Œ˜øÎ¬Àfl¡˘
¸±À˚˛Àk¬ı˛ ¤˝◊√ ˜Ó¬º Î¬±Mê√±¬ı˛¬ı˛± Inductive way-ÀÓ¬ [ˆ”¬ø˜fl¡± ¶§¬ı˛+À¬Û]
¤ fl¡Ô± ¬ıÀ˘Úº ’ÀÚfl¡ Œ¬ı˛±·œ Œ√À‡ÀÂ√ ‹¬ı˛+À¬Û ˆ¬±˘ ˝√√˚˛, Ó¬±˝◊√ ˝√√±›˚˛±
¬ı√˘±ÀÓ¬ ¬ıÀ˘º øfl¡c ¤¬ı˛ philosophy [Ó¬N] ˝√√À˘± ‹ ñ ’±˜±À√¬ı˛
˜Ú grow fl¡À¬ı˛ [¬ıøÒ«Ó¬ ˝√√˚˛] ¬ı˛+¬Û, ¬ı˛¸ ·g ˙s ¶Û˙« ¡Z±¬ı˛±º Ú”Ó¬Ú
Ê√±˚˛·±˚˛, Ú”Ó¬Ú ˝√√±›˚˛±¬ı˛ ¶ÛÀ˙« Ú”Ó¬Ú ¬ı˛+À¬Û ˜Ú ˆ¬±˘ ˝√√˚˛, ˙¬ı˛œ¬ı˛›
¸Àe ¸Àe ˆ¬±˘ ˝√√˚˛º
¬Û¬ı˛˜˝√√—¸ ’¬ı¶ö±˚˛ Ó¬±˝◊√ ‰¬±¬ı˛ ¬Û“±‰¬ ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ ø˙qÀ√¬ı˛ ¸Àe Ô±fl¡ÀÓ¬
ˆ¬±˘ ˘±À·º Ó¬±À√¬ı˛ ˜Ú ¤‡Ú› ˆ¬±˘ fl¡À¬ı˛ ·ÀÎ¬ˇ Ú±˝◊√º ˆ¬·¬ı±Ú
√˙«Ú ˝√√À˘ ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸ ’¬ı¶ö± ˝√√˚˛º ˝◊√˝√± ø˙q¬ı˛ ˜Ó¬ ’¬ı¶ö±º Í¬±fl≈¡¬ı˛
¬ı˘ÀÓ¬Ú ¶ö≤˘, ¸”Ñ, fl¡±¬ı˛Ì › ˜˝√√±fl¡±¬ı˛Ìº ¤&ø˘ ˜ÀÚ¬ı˛ ¤fl¡ ¤fl¡È¬±
’¬ı¶ö±º
¤˝◊√ ˜Ú Ú±˙ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À˘ ¸±ÒÚ, Ó¬¬Û¸…±¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º qÒ≈ ’±¬ı˛±˜-
Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ ¬ıÀ¸ øfl¡ ’±¬ı˛ Ó¬± ˝√√˚˛∑ øfl¡Â≈√˝◊√ fl¡¬ı˛˘≈˜ Ú± Œ˜±ÀÈ¬, ’±¬ı˛ ¤˜øÚ
Œ˜À¬ı˛ Œ√¬ı, ¤› øfl¡ fl¡‡Ú› ˝√√˚˛∑ ¸±ÒÚ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ¤ Ó“¬±¬ı˛˝◊√
øÚ˚˛˜º ¤fl¡Ê√Ú ¸±ÒÚ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Œ√‡À˘ ’¬ÛÀ¬ı˛› fl¡¬ı˛À¬ıº Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛
Ê√Ú…› ¸±ÒÚ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º Ó“¬±¬ı˛ ¤˜øÚ ¬ı…¬ı¶ö± ñ ˜±ÀÂ√¬ı˛ ŒÓ¬À˘ ˜±Â√
ˆ¬±ÀÊ√Úº ¤fl¡Ê√Ú ¸±ÒÚ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Œ√À‡, ship-wrecked, forlorn
brothers-¬ı˛±› [¸—¸±¬ı˛ ¸˜≈À^ øÚ˜ø7¡¡¡Ó¬ ’¸˝√√±˚˛ ¸˝√√˚±Sœ·Ì›]
¸±˝√√¸ ¬Û±À¬ı ¤¬ı— ¸±ÒÚ fl¡¬ı˛À¬ıº
øÓ¬øÚ fl¡±èÀfl¡ fl¡±èÀfl¡ ¤˜øÚ fl‘¡¬Û± fl¡À¬ı˛Úº Ó¬±¬ı˛› fl¡±¬ı˛Ì ’±ÀÂ√º
øÓ¬øÚ Ó¬± disclose [õ∂fl¡±˙] fl¡À¬ı˛Ú Ú±º Œ˘±fl¡ spoiled [Ú©Ü] ˝√√À˚˛
66 ¿˜-√˙«Ú
˚±À¬ı ¬ıÀ˘º ˚±¬ı˛± ¤˝◊√ Ê√Àij ’À˝√√Ó≈¬fl¡ fl‘¡¬Û± ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛± ˝√√˚˛ÀÓ¬±
¬Û”¬ı«Ê√Àij ’ÀÚfl¡ Ó¬¬Û¸…± fl¡À¬ı˛øÂ√˘º øfl¡•§± Ó¬±¬ı˛± ¬Û±¯∏«√ ’Ô¬ı± ¸±Àe±¬Û±e
˝√√À¬ıº ¤˝◊√Ê√Ú… special favour [ø¬ıÀ˙¯∏ fl¡èÌ±] Ó¬±À√¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛º
Ó¬±Â√±Î¬ˇ±, ¸±ÒÚ ˆ¬Ê√Ú Â√±Î¬ˇ± fl‘¡¬Û± ˝√√˚˛ Ú±º Ú±Ú± ø¬ı√…±, Ú±Ú± ˙±¶a ÷ù´¬ı˛
˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º qÒ≈ ¸±ÒÚ› ¬Û±À¬ı˛ Ú±º Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û± ‰¬±˝◊√º ¸±ÒÚ
fl¡¬ı˛À˘, Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û± ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ˝√√À¬ı˝◊√ ¤fl¡Ô±› ¬ı˘± ‰¬À˘ Ú±º øÓ¬øÚ
¸•Û”Ì« ¶§Ó¬La, Ó“¬±Àfl¡ ëŒfl¡Úí ¬ı˘± ‰¬À˘ Ú±º ˝◊√26√±˜˚˛ øÓ¬øÚº Ÿ¬ø¯∏¬ı˛±
¬ı≈Á¡ÀÓ¬ Ú± Œ¬ÛÀ¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú ¸¬ı Ó“¬±¬ı˛ ˘œ˘±º ¸˝√√Ê√ fl¡Ô±˚˛ ¬ı˘À˘ ¤˝◊√
“√±Î¬ˇ±˚˛ ñ Ó“¬±Àfl¡ Œfl¡Î¬◊ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±, øÓ¬øÚ ¶§˚˛— Ò¬ı˛± Ú±
ø√À˘º Ó¬Ô±ø¬Û ¸±ÒÚ ˆ¬Ê√ÀÚ¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º Special case [’À˝√√Ó≈¬fl¡
fl‘¡¬Û± ˘±ˆ¬ ˚±¬ı˛± fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú Ó“¬±À√¬ı˛] Â√±Î¬ˇ± ¸fl¡˘Àfl¡˝◊√ fl¡ÀÍ¬±¬ı˛ ¸±ÒÚ
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º Ó¬±˝◊√ ¸±ÒÀÚ¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º
¿˜ [Ê√ÕÚfl¡ ˚≈¬ıÀfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ë’±¬ı˛±˜-Œ‰¬˚˛±¬ı˛-Œ˜∞I◊±ø˘øÈ¬í
[’±¬ı˛±À˜¬ı˛ ˜ÀÚ±¬ı‘øM√√] ø√À˚˛ ˝√√˚˛ Ú± ¤ fl¡±Ê√º Œfl¡±Ú fl¡±Ê√˝◊√ ˝√√˚˛ Ú±º
’±q ˜≈‡≈À˚… ˚‡Ú ¬ÛÎ¬ˇÀÓ¬Ú, Ó¬‡Ú qÚÓ¬±˜ Î¬◊“‰≈¬ Œ¬ıø=ÀÓ¬ ¬ı˝◊√ ’±ÀÂ√
’±¬ı˛ Î¬◊øÚ øÚÀ‰¬ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ ¬ÛÎ¬ˇÀÂ√ Úº Ó¬À¬ı ŒÓ¬± ¤ÀÓ¬± ¸¬ı øÎ¬¢∂œ
Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ Úº ¬ıË±p¡ ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ›“¬ı˛± ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë˜˙±˚˛ ’±˜±À√¬ı˛ Ê√Úfl¡
¬ı˛±Ê√±¬ı˛ ˜Ó¬ºí Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú, ëÓ¬± ŒÓ¬± qÚ˘≈˜º Ó¬± ˚ø√ ˝√√˚˛ Ó¬À¬ı
Ê√Úfl¡ ¬ı˛±Ê√±¬ı˛ ˜Ó¬ Ó¬¬Û¸…±› fl¡À¬ı˛ Ú…±›ºí Ê√Úfl¡ fl¡Ó¬ Ó¬¬Û¸…± fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú
ñ Œ˝√√È¬˜≈G ˝√√À˚˛ Ó¬¬Û¸…± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Úº ¸±ÒÚ Ú±˝◊√,
Ó¬¬Û¸…± Ú±˝◊√ ’±¬ı˛ ’˜øÚ Ê√Úfl¡ ˝√√À˚˛ ˚±À¬ı∑ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤¬ı±À¬ı˛ all
conceivable problems of human life solve [˜Ú≈¯∏…-
Ê√œ¬ıÚ-¸≈˘ˆ¬ ¸fl¡˘ ¸˜¸…±¬ı˛ ¸˜±Ò±Ú] fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ¸ ’±ÀÂ√ Úº
4
¿˜ [¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ√˝√˝◊√ ˝√√À˘± ˚Ó¬ ø¬ı‚Æ ¸±ÒÚ ¬ÛÀÔ¬ı˛º
Œ√˝√ Ò±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛À˘˝◊√ ¬Û=ˆ”¬ÀÓ¬¬ı˛ ’ÒœÀÚ ¤À¸ Œ·˘º &èfl‘¡¬Û±˚˛
Œ√˝√¬ı≈øX Œ˘±¬Û Œ¬ÛÀ˘ Ó¬‡Ú ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛º
ë’ÀÚfl¡ Ê√ij¸—ø¸Xô¶ÀÓ¬± ˚±øÓ¬√ ¬Û¬ı˛±— ·øÓ¬˜ƒºí [·œÓ¬± 6˚45]

’ÀÚfl¡ Ê√ij ÒÀ¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛
Ó“¬±Àfl¡º ¤È¬±˝◊√ ¸±Ò±¬ı˛Ì øÚ˚˛˜º ’±¬ı±¬ı˛ fl¡±À¬ı˛± fl¡±À¬ı˛± ≈√˝◊√ ¤fl¡ Ê√Àij›
˝√√À˚˛ ˚±˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë¤¬ı˛ ¤˝◊√ Ê√Àij ˝√√À¬ı Ú±ºí
’±¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡, ¬ıÀ˘øÂ√˘, ë˜˙±˚˛, ’±ø˜ øfl¡Â≈√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı±
Ú±, ‡≈˙œ ˝√√˚˛ fl¡À¬ı˛ ø√Úºí ¤˝◊√ fl¡Ô±¬ı˛ ¬Û¬ı˛˝◊√ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸˜±øÒ ˝√√À˘±º
¸˜±øÒ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˜±í¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô± fl¡˝◊√ÀÂ√ Ú, ë˜±, › øfl¡Â≈√ fl¡¬ı˛À¬ı Ú±, ’±ø˜
≈√Ò ŒÔÀfl¡ √˝◊√ fl¡À¬ı˛, Ó¬± ŒÔÀfl¡ ˜±‡Ú Ó≈¬À˘ ›¬ı˛ ˜≈À‡ ø√¬ı∑í ¤˝◊√
¬ı˛fl¡˜ ‰¬˘ÀÂ√º fl¡±À¬ı˛± fl¡±À¬ı˛± ˙œ‚Ë ˝√√˚˛ fl¡±À¬ı˛± ’ÀÚfl¡¬ı±¬ı˛ ’±¸ÀÓ¬ ˝√√˚˛º
¬Û=ˆ”¬Ó¬ øfl¡ fl¡˜/ Œ√‡≈Ú, ¬ı˛±˜ ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ˙±Àfl¡ fl“¡±√ÀÂ√ Úº ¿˜ôL
Œ√¬ıœ¬ı˛ ¬ı¬ı˛¬Û≈S ñ ù¨˙±ÀÚ ¬ıÀ¸ fl“¡±√ÀÂ√ Úº ¿˜ôL ¸√±·¬ı˛ øÂ√À˘Ú
ñ Œ¯∏±˘ ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ ˚≈¬ıfl¡º ëfl¡˜À˘ fl¡±ø˜Úœí Œ√‡±À¬ıÚ ¬ıÀ˘ ¬ı˛±Ê√±¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ õ∂øÓ¬:± fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº Œ√‡±ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘Ú Ú±º ù¨˙±ÀÚ øÚÀ˚˛
˚±À26√ fl¡±È¬À¬ı ¬ıÀ˘º ‰≈¬øMê√ fl¡À¬ı˛øÂ√˘, Œ√¬ıœ√˙«Ú fl¡¬ı˛±ÀÓ¬ Ú± ¬Û±¬ı˛À˘
ø˙¬ı˛À26√√ ˝√√À¬ıº ¬ı±˘fl¡ ¸±é¬±» ˜‘Ó≈¬… ¸•ú≈À‡ Œ√À‡ Œ˙±fl¡±Ó«¬ ˝√√À˚˛
fl“¡±√ÀÓ¬ ˘±·À˘Úº ¬ı˛±Ê√±Àfl¡ ¬ı˘À˘Ú, ë˜˝√√±¬ı˛±Ê√, ˜˝√√±˜±˚˛±¬ı˛ Œ‡˘±
’±ø˜ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛øÚ, ’±˜±˚˛ é¬˜± fl¡èÚºí ¬ÛÀ¬ı˛ ˜± √˙«Ú ø√À˚˛øÂ√À˘Úº
Œ√‡≈Ú, ’Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ˆ¬Mê√ ˝√√À˚˛› Œ√˝√ ˚±¬ı±¬ı˛ ˆ¬À˚˛ fl“¡±√ÀÂ√ Úº
ø¬ÛÈ¬±¬ı˛, ˚±¬ı˛ ø¬ıù´±À¸¬ı˛ fl≈¡˘øfl¡Ú±¬ı˛± øÂ√˘ Ú±º ˚±¬ı˛ ¸•§Àg Sê±˝◊√©Ü
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, '......and upon this rock I will build my
church' (St. Matthew 16:18) ñ ˜±ÀÚ ¤˝◊√ ø¬ıù´±À¸¬ı˛ ¬Û±˝√√±ÀÎ¬ˇ¬ı˛
Î¬◊¬Û¬ı˛ ’±˜±¬ı˛ Ò˜«˜øμ¬ı˛ ¶ö±¬ÛÚ fl¡¬ı˛À¬ı±, Ó¬±Àfl¡˝◊√ ’Ú… ¸˜˚˛ ¬ı˘À˘Ú,
That this night, before the cock crow, thou shalt
deny me thrice' (St. Matthew 26:34) [’±Ê√ ¬ı˛±Ó¬ Œ˙¯∏ õ∂˝√À¬ı˛¬ı˛
¬Û”À¬ı«˝◊√ Ó≈¬ø˜ øÓ¬Ú¬ı±¬ı˛ ’±˜±˚˛ ø‰¬Ú Ú± ¬ıÀ˘ ¸¬ı«¸˜Àé¬ ¬ı˘À¬ı] Sê±˝◊√©ÜÀfl¡
ÒÀ¬ı˛ øÚÀ˚˛ Œ·˘ Ê√ÀÊ√¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬º ø¬ÛÈ¬±¬ı˛› Œ¬ÛÂ≈√ Œ¬ÛÂ≈√ Œ·À˘Úº
¤fl¡Ê√Ú ø¬ÛÈ¬±¬ı˛Àfl¡ ø‰¬ÚÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ ¬ı˘À˘±, ëÓ≈¬ø˜ ŒÓ¬± Sê±˝◊√À©Ü¬ı˛ Œ˘±fl¡∑í
ø¬ÛÈ¬±¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú, ëÚ± ’±ø˜ Ó“¬±Àfl¡ Ê√±øÚ Ú±íº ¤˝◊√¬ı˛+À¬Û ’±À¬ı˛±
68 ¿˜-√˙«Ú
≈√í¬ı±¬ı˛ øÊ√:±¸± fl¡¬ı˛À˘ ≈√í¬ı±¬ı˛˝◊√ ¬ı˘À˘Ú, ë’±ø˜ Ó“¬±Àfl¡ Ê√±øÚ Ú±ºí

Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ¤˝◊√ ≈√¬ı«˘Ó¬±¬ı˛ fl¡Ô± ¶ú¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ø¬ÛÈ¬±¬ı˛ fl“¡±√ÀÓ¬
˘±·À˘Úº Œ√˝√¬ı≈øX ¤˜øÚ øÊ√øÚ¯∏º øfl¡c Sê±˝◊√©Ü Ê√±ÚÀÓ¬Ú ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛
¤˝◊√ ≈√¬ı«˘Ó¬±º ø¬ÛÈ¬±¬ı˛ ·¬ı« fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ëõ∂Àˆ¬±, ’±ø˜ ’±¬ÛÚ±¬ı˛
Ê√Ú… Ê√œ¬ıÚ ø¬ı¸Ê«√Ú ø√¬ıº Ó¬¬ı≈› ’±¬ÛÚ±Àfl¡ Â√±Î¬ˇÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı± Ú±ºí
Sê±˝◊√©Ü Œ˝√√À¸ Ó¬‡Ú ‹ fl¡Ô± ¬ıÀ˘Ú ñ ¬ı˛±Ó¬ Œˆ¬±¬ı˛ ˝√√¬ı±¬ı˛ ¬Û”À¬ı«˝◊√
øÓ¬Ú¬ı±¬ı˛ ’±˜±˚˛ ’¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ıº øfl¡c øÓ¬øÚ ¸¬ı ≈√¬ı«˘Ó¬± ŒÊ√ÀÚ›
≈√–ø‡Ó¬ ˝√√ÚøÚ ñ for he (Jesus) knew what was in man.
(St. John 2:25) Sê±˝◊√ ©Ü øÚÀÊ√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ› Œ√‡±À˘Ú ñ Œ√˝√ Œ˚˜øÚ
¸˝√√±˚˛ ŒÓ¬˜øÚ õ∂øÓ¬¬ıgfl¡º ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¬Û”À¬ı« øÚÀ˜À¯∏¬ı˛ Ê√Ú… øÓ¬øÚ› Œ˙±fl¡±Ó«¬
˝√√À˘Úº ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, 'Father, ...remove this cup from me'
(St. Luke 22:42) [’Ô«±» ’±˜±˚˛ ¤˝◊√ ø¬ı¬Û√ ŒÔÀfl¡ Î¬◊X±¬ı˛ fl¡¬ı˛]º
é¬Ìfl¡±˘ ˜±S øÂ√˘ Ó“¬±ÀÓ¬ ¤˝◊√ ˆ¬±¬ıº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛˝◊√ ¬ı˘À˘Ú, ëŒÓ¬±˜±¬ı˛
˝◊√26√±˝◊√ ¬Û”Ì« ˝√√Î¬◊fl¡ ñ 'Thine be done' (St. Luke 22:42) ˙¬ı˛œ¬ı˛
Ò±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√ Ú Œ˚ Ó¬± fl¡¬ı˛ÀÓ¬˝◊√ ˝√√À¬ıº Í¬±fl≈¡¬ı˛› ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú,
˙¬ı˛œ¬ı˛È¬± ø√Ú fl¡Ó¬fl¡ Ô±fl¡À˘ Œ·±È¬± fl¡Ó¬fl¡ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú… ˝√√ÀÓ¬±º
øfl¡c ˜± ¬ı˛±‡À¬ıÚ Ú±º ¤¸¬ı ‘√©Ü±ôL ñ ë¬Û=ˆ”¬ÀÓ¬¬ı˛ Ù“¬±À√ ¬ıËp¡ ¬ÛÀÎ¬ˇ
fl“¡±Àí√ ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¤˝◊√ ˜˝√√±¬ı±Àfl¡…¬ı˛º
We are bending under the load of this grand
mystery [Ê√œ¬ıÚ ˜¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ¤˝◊√ ¸˜¸…± ’øÓ¬ ≈√À¬ı«±Ò…]º ˜˝√√±˜±˚˛±¬ı˛
¤ Œ‡˘± Œ¬ı±Á¡± ˆ¬±¬ı˛º Ó¬±˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì±·Ó¬ ˝√√À˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ Ô±fl¡±º Ó¬±˝◊√
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë˜±, ’±ø˜ Ú±Ú±Ú ‡±Ú± Ê√±ÚÀÓ¬› ‰¬±˝◊√ Ú±º ’±˜±˚˛
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬Û±√¬ÛÀΩ qX±ˆ¬øMê√ √±›ºí
¿˜ [Ê√ÕÚfl¡ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤fl¡ø√Ú ¤fl¡Ê√Ú øÊ√À:¸ fl¡¬ı˛À˘Ú,
ë˜˙±˚˛, ’±(˚« øfl¡ ¸¬ı ‰¬±˝◊√ÀÓ¬∑í ¬Á¡Èƒ¬ fl¡À¬ı˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú
ñ ë¸±Ò≈¬ı˛ Ê√œ¬ıÚºí ¸fl¡À˘ ‰¬˘ÀÂ√ ¤fl¡ ¬ÛÀÔ ñ ˜Ú≈¯∏… Œ√¬ıÓ¬± ·g¬ı«
¬Ûq¬Ûé¬œ fl¡œÈ¬¬ÛÓ¬e ¬ı‘é¬˘Ó¬± ¬Û˚«ôL ñ øfl¡c ¸±Ò≈ ‰¬˘ÀÂ√ ’Ú… ¬ÛÀÔ,
øÍ¬fl¡ Î¬◊ÀåI◊± ¬ÛÀÔ ñ Î¬◊Ê√±Ú ¬ÛÀÔº ¸¬ı«S ¶aœ¬Û≈èÀ¯∏¬ı˛ ø˜˘Ú ñ øfl¡c
¸±Ò≈ ‰¬˘ÀÂ√ ¤fl¡˘±º ¤fl¡˘± Ú± ˝√√À˘ Ó“¬±Àfl¡ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ Ú±º fl¡Ó¬fl¡
”√¬ı˛ ¬Û˚«ôL ¸±Ò≈ ¸Àe, &è ¸Àe ‰¬À˘ Œ˙¯∏ ’¬ıøÒ øÚÀÊ√Àfl¡ Œ˚ÀÓ¬
˝√√˚˛ ¤fl¡±fl¡œº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ·±Ú ·±˝◊√ÀÓ¬Ú ¤fl¡øÈ¬ ñ ë‰¬˘ &è ≈√Ê√Ú ˚±˝◊√
¬Û±À¬ı˛, ’±˜±¬ı˛ ¤fl¡˘± Œ˚ÀÓ¬ ˆ¬˚˛ fl¡À¬ı˛ºí Ó¬±˝◊√ ¸±Ò≈ ’±(˚«º Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√›
¤˝◊√ fl¡Ô± ’±ÀÂ√ ñ ë’±(˚«¬ı» ˙‘ÀÌ±øÓ¬ ‰¬±Ú…í ñ ’Ú… ˜±ÀÚ ø˙¯∏…,
¸±Ò≈º ¤˝◊√ ¸±Ò≈˝◊√ ’±(˚«º ¤fl¡ øÚÀ˜¯∏ Ú± Œˆ¬À¬ı, Á¡Èƒ¬ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú
¤˝◊√ fl¡Ô±º ¤øÈ¬› ÷ù´¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ø˚øÚ ¬ıX fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú ˜≈øMê√¬ı˛ Ê√Ú…
Ó“¬±Àfl¡˝◊√ ¬ı˘± Î¬◊ø‰¬Ó¬º øÓ¬øÚ Œ˚ ø√Àfl¡ ‰¬±˘±Ú Ó“¬±Àfl¡ ¶ú¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛
Œ¸ø√Àfl¡ ‰¬˘À˘ ˆ¬˚˛ Ô±Àfl¡ Ú± Ó¬Ó¬º ’±R±Àfl¡ ø‰¬øÚÀ˚˛ Œ√Ú &èº
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ Ê√±øÚÀ˚˛ ø√À˚˛ÀÂ√ Úº ¤˝◊√Ê√Ú… ÷ù´¬ı˛ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˝√√À˚˛
¤À¸ÀÂ√ Ú &è¬ı˛+À¬Ûº øÓ¬øÚ Œ˚ &è ñ ¤˝◊√øÈ¬ ˝◊√øeÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Ú ¤fl¡øÈ¬
·ä ¬ıÀ˘º ¬ı±À‚¬ı˛ ¬ı±2‰¬± Â√±·À˘¬ı˛ ¸Àe ŒÔÀfl¡ ŒÔÀfl¡ Œˆ“¬ Œˆ“¬
fl¡¬ı˛ÀÓ¬±º ’±¬ı˛ ¤fl¡È¬± ¬ı±‚ ¤À¸ Ó¬±Àfl¡ ¬ı≈øÁ¡À˚˛ ø√À˘ Ó≈¬˝◊√ ¬ı±‚,
Â√±·˘ Ú¸ƒº Ó¬±¬ı˛ fl¡Ô± qÚÀÓ¬ ‰¬±˚˛ Ú±, Â√±·À˘¬ı˛ ˜Ó¬ ˆ¬À˚˛ ‰¬œ»fl¡±¬ı˛
fl¡¬ı˛ÀÂ√º Œ˙À¯∏ Ê√À˘¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ øÚÀ˚˛ õ∂øÓ¬ø¬ı•§ Œ√‡±˚˛ ’±¬ı˛ ˜≈À‡
˜±—¸ &“ÀÊ√ Œ√˚˛º Ó¬‡Ú¬ Ó¬±¬ı˛ :±Ú ˝√√À˘± ’±ø˜ ¬ı±‚º ¬Û”À¬ı«› ¬ı±‚
¬ÛÀ¬ı˛› ¬ı±‚ ñ ˜±Á¡‡±ÚÈ¬± Â√±·˘º ˜˝√√±˜±˚˛±¬ı˛ ¤˜øÚ fl¡±G ñ
¤˝◊√¬ı˛+¬Û õ≠…±Úº
&è Δ¬ı Î¬◊¬Û±˚˛ Ú±˝◊√º ë¸»&è ¬Û±›À˚˛ Œˆ¬√ ¬ı±Ó¬±›À˚˛íº &è
˘±ˆ¬ ˝√√À˚˛ Œ·À˘ õ∂±˚˛ øÚø(øôLº
ëfl¡‡Ú› ø¬ı¬ÛÀÔ ˚ø√ wø˜ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ ¤ ˝√√+ø√,
Ó¬‡Ú˝◊√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ‹ ˜≈‡ Œ˝√√ø¬ı˛ ¸¬ı˛À˜ÀÓ¬ ˝√√˝◊√À·± ¸±¬ı˛±ºí
¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı≈¬ı˛ ·±ÀÚ ¤øÈ¬ ’±ÀÂ√º &è¬ı˛ ˜≈‡ ˜ÀÚ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘ Ó¬‡Ú ’±¬ı˛
’Ú… fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛± ‰¬À˘ Ú±º &è fl¡Ì«Ò±¬ı˛º
˝◊√øÓ¬˜ÀÒ… øÚÓ¬…fl¡±¬ı˛ ˆ¬Mê√¬ı˛± ’±ø¸˚˛± ’ÀÚÀfl¡˝◊√ Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√ Úº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ¬ı'œ, ŒÂ√±È¬ Úø˘Úœ, ¬ı˛˜Ìœ, ¸≈À‡μ≈, ’˜‘Ó¬, ¸≈À¬ı˛Ú ·±e≈˘œ
õ∂ˆ‘¬øÓ¬º ¤‡Ú ¬ı˛±øS Œ¸±›˚˛± Ú˚˛È¬±º
¿˜ Ù¬ø¬ı˛√¬Û≈À¬ı˛¬ı˛ ˆ¬Mê√Àfl¡ ¬ıø˘À˘Ú, ë’±¬ÛÚ±¬ı˛± ŒÓ¬± ·±Ú Ê√±ÀÚÚº
70 ¿˜-√˙«Ú
·±Ú Ú± ¤fl¡øÈ¬ ·±Úºí Ú”Ó¬Ú Œ˘±fl¡ ’±ø¸À˘ ¿˜ ·±Ú ·±˝◊√ÀÓ¬ ¬ıÀ˘Úº

·±ÀÚ Ó¬±À√¬ı˛ øfl¡ ˆ¬±¬ı ¬ı≈øÁ¡˚˛± ˘Úº ˆ¬Mê√øÈ¬ ·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ
·±Úº ˜Ú ‰¬˘ øÚÊ√ øÚfl¡Ó¬ÀÚ,
¸—¸±¬ı˛ ø¬ıÀ√À˙ ø¬ıÀ√˙œ¬ı˛ Œ¬ıÀ˙ ø˜ÀÂ√ w˜ ’fl¡±¬ı˛ÀÌºº
ø¬ı¯∏˚˛ ¬Û=fl¡ ’±¬ı˛ ˆ”¬Ó¬·Ì,¸¬ı ŒÓ¬±¬ı˛¬ Û¬ı˛, Œfl¡Î¬◊ Ú˚˛ ’±¬ÛÚº
¬Û¬ı˛Àõ∂À˜ Œfl¡Ú ˝√√À˚˛ ’À‰¬Ó¬Ú ˆ≈¬ø˘Â√ ’±¬ÛÚ Ê√ÀÚºº
[ëõ∂±Ô«Ú± › ¸eœÓ¬í ¬ı˛±˜fl‘¡¯ûø˜˙Ú ¸±¬ı˛√±¬ÛœÍ¬, Œ¬ı˘≈Î¬ˇ˜Í¬]
¿˜ ’±˝√√±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± øÙ¬ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº ¬ı˛±øS ¤‡Ú √˙È¬±º ŒÂ√±È¬ ’˜”˘…
·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ
ëfl¡‡Ú øfl¡ ¬ı˛Àe Ô±fl¡ ˜± ˙…±˜± ¸≈Ò±Ó¬¬ı˛øeÌœºí
¬ı˛˜Ìœ ·±ø˝√√À˘Ú ñ
ë·˚˛± ·e± õ∂ˆ¬±¸±ø√ fl¡±˙œfl¡±=œ Œfl¡¬ı± ‰¬±˚˛º
fl¡±˘œ fl¡±˘œ fl¡±˘œ ¬ıÀ˘ ’Ê√¬Û± ˚ø√ Ù≈¬¬ı˛±˚˛ººí
[fl¡Ô±˜‘Ó¬ 5˚8˚2]
fl¡ø˘fl¡±Ó¬±,
19À˙ Ê√±Ú≈˚˛±¬ı˛œ, 1924 ‡‘–º5˝◊√ ˜±‚, 1330 ¸±˘º
˙øÚ¬ı±¬ı˛ ñ qflv¡± SÀ˚˛±√˙œº
71
¬Û=˜ ’Ò…±˚˛
ø˙é¬±Àé¬ÀS ¿˜-õ∂øÓ¬ˆ¬±
1
’±Ê√ ¿˜ ˜È«¬Ú ¶≈®À˘ ’¬ı¶ö±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˜Ò…±À˝ê ·√±Ò¬ı˛
’±|˜ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¤‡±ÀÚ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº øÓ¬ÚÓ¬˘±¬ı˛ Î¬◊M√À¬ı˛¬ı˛ Œfl¡±ÀÌ¬ı˛ ‚À¬ı˛
¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº fl¡±ÀÂ√ Î¬±Mê√±¬ı˛ › Ê√·¬ıg≈º ¤‡Ú ’¬Û¬ı˛±˝ê Œ¸±›˚˛±
Âí√È¬±º Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
Î¬±Mê√±¬ı˛ [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ øÙ¬ øfl¡ fl¡À¬ı˛ ŒÚ¬ı, øÍ¬fl¡ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛øÂ√
Ú±º ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Ú± Œfl¡ ÒÚœ Œfl¡ ·¬ı˛œ¬ı ñ ¤˜Ú ’ÀÚfl¡ ëŒfl¡¸í
(case) ˝√√˚˛º Œ˙À¯∏ ˜ÀÚ fl¡©Ü ˝√√˚˛º ’±Ê√ ¤fl¡È¬± fl¡À˘¬ı˛±¬ı˛ ëŒfl¡À¸í
fl≈¡øÎ¬ˇÈ¬± ˝◊√ÚÀÊ√fl¡˙±ÀÚ¬ı˛ ‰¬±Ê«√ fl¡¬ı˛±˚˛ fl¡˘˝◊√í Œ√˚˛ øÚº ¬Û±Î¬ˇ±¬ı˛ ’¬Û¬ı˛
¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ øÚfl¡È¬ qÚÀÓ¬ Œ¬Û˘±˜ øÚÓƒ¬ ’±ÀÚ øÚÓƒ¬ ‡±˚˛º Ó¬±˝◊√ øÚÀÊ√˝◊√
Œ·˘±˜º Œ√ø‡, Œ¬ı˛±·œ sink [øÚÀô¶Ê√ ˜¬ı˛˜¬ı˛] fl¡¬ı˛ÀÂ√ ñ Œ¬Û26±¬ı
¬ıg ˝√√À˚˛ ˚±˚˛ ˚±˚˛ ’¬ı¶ö±º Ó¬‡Ú øÚÀÊ√˝◊√ ø¬ıøÚ ¬Û˚˛¸±˚˛ Œ¬ı˘± ≈√ÀÈ¬±
’±Î¬ˇ±˝◊√È¬± ŒÔÀfl¡ ’±¬ı˛y fl¡À¬ı˛ ’ÀÚfl¡&ø˘ ˝◊√ÚÀÊ√fl¡˙±Ú fl¡À¬ı˛ ø√À˚˛
¤˝◊√ ¤˘±˜º Œ¬ı“À‰¬ ˚±À¬ıº ¤‡Ú ’ÀÚfl¡È¬± ˆ¬±˘º ‹ ¬Û±Î¬ˇ±¬ı˛ fl¡Ó¬fl¡&ø˘
ëŒfl¡¸ƒí ’±˜±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ˆ¬±˘ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¬ıÀ˘ ›À√¬ı˛ ‡≈¬ı ø¬ıù´±¸ ’±ø˜
Ò¬ı˛À˘ ¤È¬±› ˆ¬±˘ ˝√√À¬ıº øfl¡c ¬Û˚˛¸±¬ı˛ ’ˆ¬±À¬ı ’±˜±˚˛ Î¬±fl¡ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛ÀÂ√ Ú±º øÓ¬Ú È¬±fl¡±¬ı˛ fi¯∏Ò øfl¡ÚÀÓ¬ ˝√√À¬ı Ó¬±ÀÓ¬˝◊√ ¤È¬± ¬ı“±Ò± ›È¬±
¬ı“±Ò± Œ˘À· Œ·ÀÂ√º ’±¬ı±¬ı˛ ’ÀÚfl¡ ¶öÀ˘ fl¡˜ ’±ÚÀ˘ Œ¸ ¬Û±Î¬ˇˇ±¬ı˛
¸fl¡À˘˝◊√ fl¡˜ ø√ÀÓ¬ ‰¬±˚˛/ Î¬±Mê√±¬ı˛ Úœ˘¬ı˛Ó¬Ú ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛ ¬Û=±˙ È¬±fl¡±
øÚÀ˚˛ ¬ı±·¬ı±Ê√±¬ı˛ ‡±À˘¬ı˛ ›¬Û±À¬ı˛ ø·Â√À˘Úº ’±˜±˚˛ ¬ı˘À˘Ú, fl¡˜
øÚÀ˘ õ∂…±fl¡øÈ¬À¸ shine [Î¬◊ißøÓ¬] fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı Ú±º Ó¬± Â√±Î¬ˇ±,
Ê≈√øÚ˚˛±¬ı˛À√¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ injustice [’Ú…±˚˛] fl¡¬ı˛± ˝√√À¬ıº ¤‡Ú øfl¡ fl¡¬ı˛À¬ı±
72 ¿˜-√˙«Ú
¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛øÂ√ Ú±º

Ê√·¬ıg≈ [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˜˝√√±¬Û≈è¯∏ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ ’±˜±˚˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú
Î¬±Mê√±¬ı˛ fl¡±ø?˘±À˘¬ı˛ fl¡Ô±º Œ‡˚˛±‚±ÀÈ¬¬ı˛ ˆ¬Èƒ¬‰¬±ø˚…¬ı˛ ’¸≈‡º ˜ÀÍ¬¬ı˛
Œ˘±fl¡˝◊√ Œ√‡±À˙±Ú± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ˜˝√√±¬Û≈è¯∏ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ øÚÀÊ√ fl¡±ø?˘±˘Àfl¡
ŒÎ¬Àfl¡ ¬Û±Í¬±À˘Úº Î¬±Mê√±¬ı˛ paying call [’Ô«õ∂±ø5¬ı˛ Œ¬ı˛±·œ Œ√‡±]
Œ¸À¬ı˛ ˚‡Ú ¤À˘Ú Ó¬‡Ú ˆ¬Èƒ¬‰¬±ø˚…¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ ñ √±˝√√ ¬Û˚«ôL Œ˙¯∏º
¬ı˘À˘Ú, Œ√‡, ’Ó¬¬ıÎ¬ˇ ˆ¬Mê√ øfl¡c ¬Û˚˛¸±¬ı˛ Î¬±fl¡ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ’±¸ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛À˘Ú Ú±º
¿˜ [¸˝√√±À¸…] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘øÂ√À˘Ú ¤fl¡øÈ¬ ·äº ¤fl¡ &è¬ı˛
¤fl¡ È≈¬fl¡¬ı˛± fl¡±¬ÛÀÎ¬ˇ¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ñ ˆ¬øMê√¢∂Lö ¸¬ı ¬ı“±ÒÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ø˙À¯∏…¬ı˛
fl¡±¬ÛÀÎ¬ˇ¬ı˛ Œ√±fl¡±Ú ’±ÀÂ√º ø˙¯∏…Àfl¡ ¬ı˘±˚˛, ¬ı˘À˘ È≈¬fl¡À¬ı˛± ¬ÛÎ¬ˇ ≈fl¡ Ó¬‡Ú
Œ√¬ı [˝√√±¸…]º È≈¬fl¡À¬ı˛± ’±¬ı˛ ¬ÛÎ¬ˇÀÂ√ Ú± fl¡í˜±¸ ˝√√À˚˛ Œ·˘º ’±¬ı˛
¤fl¡¬ı±¬ı˛ &è¬ÛPœ ˜±Â√ Œ‰¬À˚˛ ¬Û±øÍ¬À˚˛øÂ√˘º ¬ı˘À˘, ¤‡Ú ¸¬ı ¬ıÎ¬ˇ ¬ıÎ¬ˇ
è˝◊√ Ò¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√ ñ fl¡±øÈ¬¬ı±È¬± ¬ÛÎ¬ˇ ≈fl¡ Œ√›˚˛± ˚±À¬ıº [¸˝√√±À¸…]
¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ ¤˝◊√ ’¬ı¶ö±/
¿˜ [¶§·Ó¬– Î¬◊2‰¬˝√√±À¸…¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬] ñ Ê≈√øÚ˚˛±¬ı˛À√¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ’Ú…±˚˛
˝√√À¬ı ¬ıÀ˘ ŒÓ¬± fl¡˜ ŒÚ›˚˛± ˝√√À¬ı Ú±º Ê≈√øÚ˚˛±¬ı˛À√¬ı˛ ŒÓ¬± Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛ ˝√√À˘±,
øfl¡c ¤ø√Àfl¡ Œ˚ ·¬ı˛œ¬ı Œ¬ı˛±·œ ˜≈˜”¯∏≈«º Ó¬±¬ı˛ øfl¡ ˝√√À˘±∑ [·yœ¬ı˛ ˆ¬±À¬ı]
ÒÚœ¬ı˛ øÚfl¡È¬ ŒÔÀfl¡ ŒÚ›˚˛± ’±¬ı˛ ·¬ı˛œÀ¬ı¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛ Œ√›˚˛±,
¤ ≈√ÀÈ¬± øÍ¬fl¡ ˝√√À˘±º ¤‡Ú intermediate [˜±Á¡‡±ÀÚ¬ı˛] &ø˘ øÍ¬fl¡
fl¡¬ı˛±˝◊√ ˙Mê√º ˆ¬·¬ı±Ú Œ˚˜Ú fl¡¬ı˛±Ú ‹ ’¬ı¶ö±˚˛ Ó¬±˝◊√ ˝√√À¬ıº Ó¬À¬ı fl¡¬ı˛±
Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ fl¡íÊ√Ú Œ˘±fl¡, fl¡íˆ¬±˝◊√, øfl¡ fl¡À¬ı˛ ñ ¤˝◊√ ¸¬ı ŒÊ√ÀÚº
¤fl¡È¬± ‰¬±È«¬ fl¡¬ı˛À˘ ˝√√˚˛ Ú±∑
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±ø˜ ˜≈À‡ øÊ√À:¸ fl¡ø¬ı˛º
¿˜ ñ ›¬ı˛± ¸¬ı lay men [’±Ú±Î¬ˇœ Œ˘±fl¡] ¸¬ı ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛
Ú±º [é¬Ìfl¡±˘ ˆ¬±ø¬ı˚˛±] ·¬ı˛œ¬ı ëŒfl¡¸ƒí ŒÊ√ÀÚ attend [¬Ûø¬ı˛‰¬˚«±] Ú±
fl¡¬ı˛± ñ › ˜±, ¤ Œ˚ murder [˝√√Ó¬…±] fl¡¬ı˛± ˝√√À¬ıº Í¬±fl≈¡¬ı˛ øfl¡c
˜Ò≈ Î¬±Mê√±¬ı˛Àfl¡ øÙ¬ ø√ÀÓ¬Úº
ø˙é¬±Àé¬ÀS ¿˜-õ∂øÓ¬ˆ¬± 73
Ê√·¬ıg≈ ñ Î¬±Mê√±¬ı˛ ˜À˝√√f ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛ ŒÓ¬± øÚÀÓ¬Ú Ú±º

¿˜ ñ offer fl¡¬ı˛± [Œ√›˚˛±] ˝√√À˚˛øÂ√˘, øfl¡c ’ÀÚÀfl¡˝◊√ ’±À¸Ú
Œ√À‡ øÚÀ˘Ú Ú±º [·yœ¬ı˛ ˆ¬±À¬ı] Î¬±Mê√±¬ı˛¬ı±¬ı≈, ¤˝◊√ fl¡À˘¬ı˛±¬ı˛ Œ¬ı˛±·œ¬ı˛
‡¬ı¬ı˛ ŒÚ›˚˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬ ’±¬ÛÚ±¬ı˛º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±À: ˝“√±, ¸g…±À¬ı˘± ›¬ı˛± ‡¬ı¬ı˛ ø√À¬ı ¬ıÀ˘ÀÂ√º
¿˜ ñ Ó¬± ˝√√À˘ ’±¬ÛøÚ ¤é≈¬øÚ Î¬◊Í≈¬Úº ·±Î¬ˇœ ŒÓ¬± ¸Àe ¬ı˛À˚˛ÀÂ√
ñ Œ¬ı˛±·œÈ¬±Àfl¡ Œ√À‡ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ øÙ¬À¬ı˛ Œ·À˘› ˝√√˚˛º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ë’±À:, ’±26√±í ¬ıø˘˚˛± Î¬◊øÍ¬˚˛± ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Úº ø¬ıÚ± ëfl¡À˘í
Œ¬ı˛±·œ Œ√ø‡ÀÓ¬ Œ·À˘Úº ¿˜ ’ÀÚfl¡é¬Ì Òø¬ı˛˚˛± Œ˜ÃÚ±¬ı˘•§Ú fl¡ø¬ı˛˚˛±
¬ı˛ø˝√√À˘Úº Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ ‡≈¬ı ¸≈Ú±˜ Œ¬ı˛±·œÀ√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º ’±¬ı˛ Î¬◊øÚ›
ˆ¬Mê√À˘±fl¡º õ∂±˚˛ ¸˜ô¶ ø¬ı¯∏˚˛ ¿˜-¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ¬Û¬ı˛±˜˙« fl¡ø¬ı˛˚˛± ¸—¸±¬ı˛˚±S±
øÚ¬ı«±˝√√ fl¡À¬ı˛Úº ¿˜ ¬ı≈øÁ¡ Ó“¬±¬ı˛˝◊√ fl¡Ô± ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Úº øfl¡Â≈√fl¡±˘ ¬Û¬ı˛
Ê√·¬ıg≈¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ Î¬◊fl¡œ˘ › Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
Ê√·¬ıg≈ ñ Œ¬ı˛±˜±Ú ë˘í ŒÓ¬ ëŒ˘fl¡¸ƒ ¤fl≈¡˝◊√È¬±í (Lex Aquitia)
¬ıÀ˘ ¤fl¡È¬± ø¬ıÒ±Ú ’±ÀÂ√º ¤¬ı˛ ˜ÀÓ¬√ ñ ¤fl¡Ê√Ú Î¬±Mê√±¬ı˛ ˚ø√ ¤fl¡È¬±
’¬Û±À¬ı˛˙Ú fl¡À¬ı˛ ’Ô¬ı± Œfl¡±Ú ëŒfl¡¸ƒí take up [¢∂˝√Ì] fl¡íÀ¬ı˛,
attend [˜ÀÚ±À˚±·] Ú± fl¡À¬ı˛, ¤ÀÓ¬ ˚ø√ Œfl¡±Ú slave [fl‘¡Ó¬√±¸]
¬ı± pecudus [fl¡˜«‰¬±¬ı˛œ] ˜±¬ı˛± ˚±˚˛ Ó¬À¬ı Î¬±Mê√±¬ı˛ liable [√±˚˛œ]º
’±¬ı±¬ı˛ øfl¡Â≈√ø√Ú ¬ÛÀ¬ı˛ ¤˜Ú ˝√√À˚˛øÂ√˘, Œfl¡Î¬◊ ˚ø√ fl‘¡Ó¬√±¸ øfl¡—¬ı±
‰¬Ó≈¬©Û√ Ê√cÀfl¡ ¤fl¡È≈¬› ’±‚±Ó¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬± Ó¬± ˝√√À˘ ’±‚±Ó¬fl¡±¬ı˛œ¬ı˛
˙±øô¶ ˝√√ÀÓ¬±º
¿˜ ñ ¤ÀÓ¬ Œ¬ı±Á¡± ˚±˚˛ ¤À√¬ı˛ Œ¬ı˙ √˚˛± øÂ√˘º ’±Ê√ ¤˝◊√
fl¡Ô±˚˛ ¬ıÎ¬ˇ ’±˝√˘√ ±√ ˝√√À26√ Œ˚ ¤À√¬ı˛ ¤Ó¬ √˚˛± øÂ√˘º
Ê√·¬ıg≈ ñ ¤È¬± advanced stage of civilisation-¤
[¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ ‡≈¬ı Î¬◊ißÓ¬ ’¬ı¶ö±˚˛] ˝√√À˚˛øÂ√˘º øõ≠ø¬ı˚˛±Ú¬ı˛± ˚‡Ú ˙øMê√˘±ˆ¬
fl¡¬ı˛À˘ Ó¬‡Úº
¿˜ ñ ëŒ˘' ø˘ø‰¬øÚ˚˛±˜ Œ¬ı˛À¬ı˛±À·˙±ÀÚí (Lex Liciniam
Rerogation-¤] Plebians could select a consulate from
74 ¿˜-√˙«Ú
among them [Ê√Ú¸±Ò±¬ı˛Ì ¶§œ˚˛ ˙±¸Úfl¡Ó«¬± øÚ¬ı«±‰¬Ú fl¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛

’øÒfl¡±¬ı˛ ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛øÂ√˘]º
Ê√·¬ıg≈ ñ ¤È¬± ˝√√˚˛ 377 ø¬ı.ø¸-ÀÓ¬º ø˘ø‰¬øÚ˚˛±¸ƒ ©ÜÀ˘±
(Licinius Stolo) Ú±À˜ Ê√ÕÚfl¡ øõ≠ø¬ı˚˛±ÀÚ¬ı˛ Ú±˜±Ú≈¸±À¬ı˛ ¤˝◊√ ’±˝◊√ÚøÈ¬
¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬º ¤˘. Œ¸fl¡¸È¬±¸ (L. Sextius) ’±¬ı˛ ø¸. ø˘ø‰¬øÚ˚˛±¸ (C.
Licinius) ¤˝◊√ ≈√íÊ√Ú ø˜À˘ ¤˝◊√ ’±˝◊√Ú õ∂Ì˚˛Ú fl¡À¬ı˛Úº ¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛
Ú±À˜ ¤˝◊√ ’±˝◊√ÚøÈ¬ ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬, ’¬Û¬ı˛Ê√Ú ¸¬ı«õ∂Ô˜ øõ≠ø¬ı˚˛±Ú ˙±¸Úfl¡Ó«¬±
(consul) øÚ˚≈Mê√ ˝√√Úº
¿˜ ñ ¤˝◊√ fl¡Ô±õ∂¸Àe ¤fl¡È¬± fl¡Ô± ˜ÀÚ ˝√√À˘±º ’±˜¬ı˛± Ó¬‡Ú
Œ˝√√˚˛±¬ı˛ ¶≈®À˘ ¬ÛøÎ¬ˇº Œõ∂ø¸ÀÎ¬øk fl¡À˘ÀÊ√¬ı˛ õ∂ÀÙ¬¸±¬ı˛ Œ˘Ù¬È¬±ÀÚKI◊
’±˝◊√øˆ¬Ê√ ’±˜±À√¬ı˛ Œ¬ı˛±˜±Ú ’±¬ı˛ ¢∂œfl¡ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ õ∂ùü fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº
¤fl¡øÈ¬ õ∂ùü øÂ√˘ ñ What is Lex Licinian [Œ˘' ø˘ø‰¬øÚ˚˛±Ú
øfl¡∑] ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ õ∂ùü øÂ√˘ Write a note on the battle of
Thermopoly [Ô±¬ı˛À˜±¬Û˘œ¬ı˛ ˚≈ÀX¬ı˛ ø¬ı¬ı¬ı˛Ì ¸—Àé¬À¬Û ø˘‡]
[¸˝√√±À¸…] ’±˜±¬ı˛ ˜≈‡¶ö øÂ√˘, ’±¬ı˛ ‹ ø√Ú ¬ÛÀÎ¬ˇ ø·Â√˘±˜ ñ ‡≈¬ı
ø˘À‡ ø√˘±˜º ’±˜±Àfl¡ Ó¬±˝◊√ ‡≈¬ı ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬Úº ’±À¬ı˛±› ≈√˝◊√Ê√Ú
õ∂ÀÙ¬¸±¬ı˛ ’±˜±À√¬ı˛ ¬Û¬ı˛œé¬± fl¡À¬ı˛Úº ¤fl¡Ê√Ú Œ˜ÔƒÀ˜øÈ¬fl¡À¸¬ı˛ [·øÌÀÓ¬]
¬Û¬ı˛œé¬± fl¡À¬ı˛Úº ˝◊√øÚ ¤fl¡øÈ¬ õ∂ùü fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú, 'A bankrupt had
assets so much, and debts so much, how much
could he pay to a pound [¤fl¡Ê√Ú Œ√Î¬◊ø˘˚˛±¬ı˛ ¤Ó¬ ¸•ÛøM√√
’±¬ı˛ ¤Ó¬ Ÿ¬Ì, Œ¸ ¤fl¡ ¬Û±Î¬◊ÀG fl¡Ó¬ ø√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı∑]º ŒÙ¬±¬ı˛Ô
flv¡±À¸¬ı˛ Â√±S bankrupt [Œ√Î¬◊ø˘˚˛±] ˜±ÀÚ Ê√±ÀÚ Ú± ñ ¬ı…±Ç ˜±ÀÚ˝◊√
Ê√±ÀÚ Ú±, Ó¬±Àfl¡ ¤˝◊√ õ∂ùü fl¡¬ı˛±∑ øfl¡ ‡±¬ı˛±¬Û system [¬ı…¬ı¶ö±]∑
¤À√¬ı˛ øfl¡ ¸±—‚±øÓ¬fl¡ Œ¬ı±fl¡±˜œº Rule of three [ΔS¬ı˛±ø˙fl¡] Ê√±Ú±
øÂ√˘ ¬ıÀ˘ Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ ’±μ±ÀÊ√ ‹ ø√À˚˛ ’ÇÈ¬± fl¡À¯∏ ø√À˘º
2
¿˜ ˜È«¬Ú ˝◊√Úø©ÜøÈ¬Î¬◊¸±ÀÚ¬ı˛ ¶§N±øÒfl¡±¬ı˛œ ¤¬ı— fl¡À˜« Î¬◊˝√±¬ı˛ Œ¬ı˛"√¬ı˛º
‹ ø¬ı√…±˘À˚˛¬ı˛ Ê√ÕÚfl¡ ˚≈¬ıfl¡ ø˙é¬Àfl¡¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ø˙é¬± ¬ø¬ı¯∏˚˛fl¡ fl¡Ô±
˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¿˜ [ø˙é¬Àfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ fl¡±˘ ˝◊√Î¬◊øÚˆ¬±¬ı˛ø¸øÈ¬ÀÓ¬ vernacular
medium [ø˙é¬±¬ı˛ ¬ı±˝√√Ú ˜±Ó‘¬ˆ¬±¯∏±] ˝√√¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± Î¬◊ÀÍ¬ÀÂ√º fl¡—À¢∂¸›
Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘ÀÂ√º
ø˙é¬fl¡ ñ ¤Ó¬ø√ÀÚ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛øÂ√ substance [¸±¬ı˛±—˙]
Œ˘‡±¬ı˛ ˜±ÀÚ øfl¡∑ ¬Û±Í¬…±¬ı¶ö±˚˛ ˜≈‡¶ö fl¡À¬ı˛ ‡±ø˘ Î¬◊·±¬ı˛
√ fl¡À¬ı˛ ¤À¸øÂ√º
¿˜ ñ Œ√‡≈Ú øfl¡ fl¡±G/ øÂ√ øÂ√, ˝◊√—À¬ı˛Ê√œ Ó≈¬À˘ ø√À˘ ˝√√˚˛º
’±26√±, ’±˜¬ı˛± Œ˚ method [ø˙é¬±õ∂Ì±˘œ] ‰¬±ø˘À˚˛øÂ√ ¤ÀÓ¬ øfl¡¬ı˛+¬Û
fl¡±Ê√ ˝√√À26√∑
ø˙é¬fl¡ ñ ‡≈¬ı fl¡±Ê√ ˝√√À26√º ¤‡Ú Ú± ¬ı≈ÀÁ¡ ˜≈‡¶ö fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛
Ú± ŒÂ√À˘À√¬ı˛º ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¬ÛÎ¬ˇ±¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ Ú”Ó¬Ú õ∂Ì±˘œ ’¬ı˘•§Ú fl¡¬ı˛±˚˛
ŒÂ√À˘À√¬ı˛ ‡≈¬ı Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛ ˝√√À26√º õ∂ùü fl¡À¬ı˛ ˜≈À‡ ˜≈À‡ Î¬◊M√¬ı˛ ¬ıÀ˘ ø√
¬ÛÀ˚˛KI◊¸ ÒÀ¬ı˛, ’±¬ı˛ ˜…±À¬Û ¶ö±Ú Œ√ø‡À˚˛ ø√º ¤ÀÓ¬ Œ√‡øÂ√ ŒÂ√À˘¬ı˛±
˜≈À‡ ˜≈À‡ ø˙À‡ ŒÙ¬À˘, ¬ı˝◊√ õ∂±˚˛ ¬ÛÎ¬ˇÀÓ¬ ˝√√˚˛ Ú±º ˝◊√—ø˘˙› Œ¬ı˙
˝√√À26√º Œfl¡±Ú› ¤fl¡È¬± ¬Û±Í¬ ’±¬ı˛y fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¬Û”À¬ı« ¸˜ô¶ ø¬ı¯∏˚˛È¬±
¬ı±—˘±˚˛ ·Àä¬ı˛ ˜Ó¬ ¬ıÀ˘ ø√º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ õ∂Ò±Ú õ∂ùü&ø˘ øfl¡ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛
Î¬◊M√¬ı˛ ¸˝√√ Œ¸&ø˘› ¬ıø˘º ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ≈√í¤fl¡øÈ¬ ŒÂ√À˘Àfl¡ øÊ√:±¸±
fl¡¬ı˛±› ˝√√˚˛º ¤ÀÓ¬ ˜ÀÚ±À˚±·› ˝√√˚˛ ’±¬ı˛ qÀÚ ¬ı˘±¬ı˛ ’ˆ¬…±¸ ˝√√˚˛º
¤¬ı˛¬Û¬ı˛ ¬Û±Í¬ ’±¬ı˛y ˝√√˚˛º
¿˜ ñ ¤ÀÓ¬› ˜…±¬Û ¬ÛÀ˚˛KI◊ fl¡¬ı˛±À¬ıÚ ¶ö±ÀÚ¬ı˛ Ú±˜ Ô±fl¡À˘,
øfl¡—¬ı± Œ˘±Àfl¡¬ı˛ Ú±˜ Ô±fl¡À˘º ¤ÀÓ¬ Œ‰¬±À‡ Œ√À‡ fl¡±ÀÚ qÀÚ ø˙À‡
ŒÙ¬˘À¬ıº ’˚Ô± ˜øô¶©® ˆ¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı Ú±º ˝◊√øÓ¬˝√√±¸, ˆ”¬À·±˘,
¸±ø˝√√Ó¬… ¤˝◊√ ¸¬ı ø¬ı¯∏À˚˛ ˜…±¬Û Œ√ø‡À˚˛ ¬ÛÎ¬ˇ±Ú ‡≈¬ı ˆ¬±˘º ¤ÀÓ¬ idea
[ˆ¬±¬ı] localised [¶ö±˚˛œ] ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º Â√ø¬ıÀÓ¬› fl¡±Ê√ ˝√√˚˛º fl¡±ÀÚ
qÀÚ ˜øô¶À©® ˚±›˚˛±¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ Œ‰¬±À‡ Œ√À‡ fl¡±ÀÚ qÀÚ Œ·À˘ fl¡±Ê√
76 ¿˜-√˙«Ú
Œ¬ı˙œ ˝√√˚˛ ñ ≈√íøÈ¬ ˝◊√øfÀ˚˛¬ı˛ fl¡±Ê√ ˝√√˚˛ ¬ıÀ˘º ‚È¬Ú±¬ı˛ ¶ö±ÀÚ Œ˚ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛À˘ ’±¬ı˛› ˆ¬±˘ ˝√√˚˛, ¶Û˙« ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ¬Û“±‰¬È¬± :±ÀÚøfÀ˚˛¬ı˛ Œ˚
fl¡˚˛È¬± fl¡±ÀÊ√ ˘±·±ÀÚ± ˚±À¬ı :±Ú ˘±ˆ¬ Ó¬Ó¬ ¸˝√√Ê√ ˝√√À¬ıº ˜øô¶À©®¬ı˛
fl¡±Ê√ Œ¬ı“À‰¬ ˚±À¬ıº ë¸Àμ˙í øfl¡, Œ˘fl¡‰¬±¬ı˛ Ú± ø√À˚˛ Ó¬±Àfl¡ Œ‰¬±À‡
Œ√ø‡À˚˛ Ú±Àfl¡ qøfl¡À˚˛ ˜≈À‡ ø√À˘ ŒÂ√À˘ ‰¬Èƒ¬ fl¡À¬ı˛ ¸ÀμÀ˙¬ı˛ :±Ú ˘±ˆ¬
fl¡¬ı˛À¬ıº ¬ı˛¸, ’±¬ı˛ ·g ¤ ≈√ÀÈ¬±ÀÓ¬ ¸¬ı øÍ¬fl¡ fl¡À¬ı˛ ø√À¬ı ¸˝√√ÀÊ√º ‰¬é≈¬,
fl¡Ì«, Ú±ø¸fl¡±, øÊ√˝¬ı±,
√ Qflƒ¡ ¤˝◊√ ¬Û“±‰¬ ˝◊√øfÀ˚˛¬ı˛ ˚Ó¬&ø˘ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ı
Ó¬Ó¬ ¸˝√√Ê√ ˝√√À¬ı :±Ú ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛±º ¸±¬ıÀàÚ¸ƒ øfl¡ fl¡À¬ı˛ Œ˘‡±À26√Ú∑
ø˙é¬fl¡ ñ ¤fl¡È¬± ’—À˙¬ı˛ Œ˜±È¬±˜≈øÈ¬ ¸±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı±—˘±˚˛ ¬ıÀ˘
ø√º ŒÂ√À˘¬ı˛± ¬ı±—˘±˚˛ Œ¸È¬± ø˘À‡ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Œ¸È¬±¬ı˛ ’Ú≈¬ı±√ fl¡À¬ı˛
˝◊√—À¬ı˛Ê√œÀÓ¬º ¬ı±—˘±˚˛ ø‰¬ôL± fl¡À¬ı˛ ˆ¬±¬ıÈ¬± ˙œ‚Ë Ò¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÂ√ Œ√‡±
˚±˚˛º ˆ¬±¬ıÈ¬± øÍ¬fl¡ Ô±fl¡À˘ ˆ¬±¯∏±˚˛ õ∂fl¡±À˙¬ı˛ ¸˜˚˛ fl¡©Ü fl¡˜ ˝√√À26√,
’±¬ı˛ ˆ≈¬˘› fl¡˜ ˝√√À26√º
¿˜ ñ qÒ≈ ’±˜¬ı˛±˝◊√ Œ˚ ¬ı±—˘±˚˛ ’±¬ı˛y fl¡À¬ı˛ ø√À˚˛øÂ√ Ó¬± Ú˚˛º
¤‡Ú fl¡˘fl¡±Ó¬± ˝◊√Î¬◊øÚˆ¬±¬ı˛ø¸øÈ¬ÀÓ¬› Œ¸˝◊√ ¸•§Àg ’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛ÀÂ√º
¤ÀÓ¬ greatest amount of work [¸¬ı Œ‰¬À˚˛ Œ¬ıø˙ fl¡±Ê√]
¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ shortest time-¤ [‡≈¬ı ’ä ¸˜À˚˛] ’±¬ı˛ easiest
way-ÀÓ¬ [’øÓ¬ ¸˝√√ÀÊ√]º
¿˜ ñ ¬ıÓ«¬˜±Ú ø˙é¬±õ∂Ì±˘œÀÓ¬ ŒÂ√À˘À√¬ı˛ mortality [˜‘Ó≈¬…¬ı˛
˝√√±¬ı˛] ‡≈¬ı Œ¬ıÀÎ¬ˇ Œ·ÀÂ√º ˝√√Í¬±» ;¬ı˛ ˝√√À˘± ’±¬ı˛ ’˜øÚ ˜‘Ó≈¬…º ¬ı±¬Û
¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘ Ú± Œfl¡Ú ¤¬ı˛+¬Û ˝√√À˘±º ¤Àfl¡ nutrition-¤¬ı˛ [¬Û≈ø©Üfl¡¬ı˛
‡±À√…¬ı˛] ’ˆ¬±¬ı, Ó¬±ÀÓ¬ ’±¬ı±¬ı˛ ˜≈‡¶ö fl¡À¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ˜øô¶©® ≈√¬ı«˘ ˝√√À˚˛
˚±À26√º Ó¬±ÀÓ¬˝◊√ ¸˜ô¶ Ê√œ¬ıÚœ˙øMê√¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ Ò±!¡± ˘±·ÀÂ√º Vitality
[Ê√œ¬ıÚœ˙øMê√] fl¡˜ ˝√√À˚˛ ˚±À26√º ¸±˜±Ú… ’±‚±ÀÓ¬˝◊√ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛ ñ
resist [õ∂øÓ¬À¬ı˛±Ò] fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ ˙øMê√ Ô±Àfl¡ Ú±º Ó¬±íÀÓ¬ ¤ÀÓ¬± ¸¬ı
’¸˜À˚˛ ˜‘Ó≈¬… ˝√√À26√º ¸˜ô¶ Œ√À˙¬ı˛ ¤˝◊√ ≈√¬ı˛¬ı¶ö± ñ qÒ≈ øfl¡ ¬ı±—˘±˚˛
ñ ¸˜ô¶ ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬º ¤Àfl¡ ’ä±˝√√±¬ı˛ ’Ú±˝√√±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ’¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡
õ∂Ì±˘œ ø˙é¬±˚˛º ¤˝◊√Ê√Ú… Â√±SÀ√¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ˝√√±¬ı˛ Œ¬ıÀÎ¬ˇÀÂ√º
ø˙é¬fl¡ ñ ’±Ê√fl¡±˘ ŒÂ√±È¬ ŒÂ√À˘À√¬ı˛ ‰¬˙˜± ŒÚ›˚˛±› Œ¬ıÀÎ¬ˇ

Œ·ÀÂ√ ‡≈¬ıº
¿˜ ñ Ó¬± ŒÓ¬± ˝√√À˘±, øfl¡c ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ Œ˚ ˜À¬ı˛ ˚±À26√º øÂ√
øÂ√, ‹ ø˙é¬±õ∂Ì±˘œ ¸•Û”Ì« Ó≈¬À˘ ø√ÀÓ¬ ˝√√À¬ı/ ¤ ¸¬ı fl¡Ô± Œ¬ı˛fl¡Î«¬
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº
˝◊√—À¬ı˛Ê√œ ¬ÛÎ¬ˇÀ¬ı, Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú… ’Ó¬¬ıÎ¬ˇ ˜ô¶ ¢∂±˜±¬ı˛ [¬ı…±fl¡¬ı˛Ì] ¬ÛøÎ¬ˇÀ˚˛
øfl¡ ˘±ˆ¬∑ ˜…±ø¬∏CÀfl¡ ¤˝◊√ fl¡íÈ¬± ’±À¸ ñ Difference of meaning,
Appropriate preposition, Parsing [˙Às¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ’Ô«,
Î¬◊¬Û¸À·«¬ı˛ õ∂À˚˛±· ’±¬ı˛ ¬Û√±i§˚˛]º ’±¬ı˛ fl¡À˚˛fl¡È¬± ŒÈ¬¬ı˘ [Ó¬±ø˘fl¡±]
˜≈‡¶ö fl¡¬ı˛À˘˝◊√ ˝√√À˘±º
ø˙é¬fl¡ ñ Œ¸Àˆ¬Lö flv¡±À˙› ¢∂±˜±¬ı˛, øfl¡ ’æ≈√Ó¬ ¬ı…¬ı¶ö±∑
¿˜ ñ ›À√¬ı˛ ˜≈À‡ ˜≈À‡ ‡±ø˘ ¬ıÀ˘ Œ√›˚˛± ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛
øfl¡∑ ¤˝◊√ fl¡íÈ¬± ø˙‡±À˘˝◊√ ˚ÀÔ©Ü ñ Parts of speech, verb,
voice ’±¬ı˛ number [fl¡±¬ı˛fl¡, øSê˚˛±, ¬ı±fl¡… › ¬ı‰¬Ú]º ¤fl¡È¬± ¬ı˝◊√
Œ√À¬ıÚ ’±˜±˚˛ ’±ø˜ ¸¬ı Œ√À· Œ√¬ıº Ú±, Œ√‡øÂ√ ñ ¸¬ı flv¡±À˙
ø·À˚˛ ¤fl¡ø√Ú fl¡À¬ı˛ ¬ÛøÎ¬ˇÀ˚˛ ’±¸ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ’±˜±À√¬ı˛ ¤˝◊√ Ú”Ó¬Ú øÚ˚˛˜
‰¬±˘±ÀÓ¬˝◊√ ˝√√À¬ıº ø˙é¬fl¡¬ı˛± ‡±È≈¬Úœ¬ı˛ ˆ¬À˚˛ õ∂Ô˜È¬± ¬ı±Ò± Œ√À¬ıº øfl¡c
Œ˚ fl¡À¬ı˛˝◊√ Œ˝√√±fl¡ ‰¬±˘±ÀÓ¬˝◊√ ˝√√À¬ıº
¿˜ √œ‚«fl¡±˘ ’±Ú˜Ú± ˝√√À˚˛ øfl¡ ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Úº ‰¬é≈¬ ø¶ö¬ı˛ ’øÓ¬
”√À¬ı˛ ‘√ø©Ü øÚøé¬5º ø¬ÛÂ√ Ú øÙ¬À¬ı˛ ˜ÀÚ øfl¡ Œ√ø‡ÀÓ¬ÀÂ√ Úº õ∂±˚˛ ’±Ò
‚KI◊± ¬Û¬ı˛ ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Úº
¿˜ [¶§·Ó¬–] ñ Ê√œ¬ıÚ õ∂À˝√√ø˘fl¡±˜˚˛º Œfl¡±Ô±˚˛ ¤˝◊√øÈ¬Úƒ øÂ√fl¡¸ƒøÈ¬¬
Œ¸Àˆ¬Ú ñ ŒÙ¬±¬ı˛Ô flv¡±˙ , øÙ¬Ù¬øÈ¬È≈¬ ˝◊√˚˛±¸« ø¬ıÀÙ¬±¬ı˛/ [’±Í¬±¬ı˛À˙±
¸±Ó¬¯∏øA ‡‘©Ü±s, ‰¬Ó≈¬Ô« Œ|Ìœ ñ ¬ı±˚˛±iß ¬ıÂ√¬ı˛ ¬Û”À¬ı«]º Œ¸˝◊√ ·…±˘±¬ı˛œ,
Œ¸˝◊√ Œ‰¬˚˛±¬ı˛ ñ ˘…±Ù¬È¬±ÀÚKI◊ ’±˝◊√øˆ¬¸ Ó¬±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ¬ıÀ¸, ’±¬ı˛
ŒÂ√À˘¬ı˛± ¸¬ı Œ¬ıÀ= ¬ıÀ¸º Œ¸˝◊√ ‚¬ı˛ ’±Ê√› ˜ÀÚ ¬ÛÎ¬ˇÀÂ√º ¬∏C±À˜ Œ˚ÀÓ¬
Œ√ø‡ Œ¸˝◊√ ‚¬ı˛ ’±¬ı˛ ŒÚ˝◊√º ¤…±˘¬ı±È«¬ ˝◊√Úø©ÜøÈ¬Î¬◊È¬ Œ˚‡±ÀÚ Œ¸‡±ÀÚ
øÂ√˘ ¶≈®˘º ¸—¶‘®Ó¬ fl¡À˘ÀÊ√ Ù¬±¬ı˛©Ü, Œ¸Àfl¡G, Ô±Î«¬ ŒÙ¬±¬ı˛Ô [¬ıÓ«¬˜±Ú
78 ¿˜-√˙«Ú
√˙˜, Ú¬ı˜, ’©Ü˜ › ¸5˜ Œ|Ìœ] ñ ¤˝◊√ ‰¬±¬ı˛ÀÈ¬ flv¡±˙ ˝√√ÀÓ¬±º Ó¬‡Ú
Í¬±fl≈¡¬ı˛ fl¡±˜±¬ı˛¬Û≈fl≈¡À¬ı˛ ø¬ıÀ˚˛¬ı˛ ’±È¬ ¬ıÂ√¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Œ·À˘Úº ’±ø˜ Ó¬‡Ú
ëø˘ø‰¬øÚ˚˛±Úƒ Œ¬ı˛À¬ı˛±À·˙Úí ø˘‡øÂ√º Ó¬‡Ú Œfl¡ Ê√±ÚÀÓ¬± Í¬±fl≈¡¬ı˛
fl¡±˜±¬ı˛¬Û≈fl≈¡À¬ı˛, ¤‡Ú ø˝√√À¸¬ı fl¡À¬ı˛ ¬ı˘øÂ√º
¿˜ [Ê√ÕÚfl¡ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’ˆ¬…±¸ ¤˜øÚ Œ√‡≈Ú, ˜≈˜”¯∏≈«
Œ¬ı˛±·œ ˝√√±ÀÓ¬ ’±¬ı˛ Î¬±Mê√±¬ı˛¬ı±¬ı≈ ¤À¸ ¤‡±ÀÚ ¬ıÀ¸ ’±ÀÂ√ Ú/ ¸¬ı«é¬Ì
Ó¬±¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ Ô±fl¡± Î¬◊ø‰¬Ó¬º
3
¤‡Ú ¸g…± ¸±Ó¬È¬±º ¿˜ ø¡ZÓ¬À˘¬ı˛ ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛ ¬Û±À˙¬ı˛ ‚À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛±
’±ÀÂ√ Úº ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, ≈√·«±¬Û√, ¬ıÎ¬ˇ ’˜”˘…, ¬ı˛˜Ìœ, ¸≈À‡μ≈, Ê√·¬ıg≈,
õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ˆ¬Mê√·Ì ¸Àe Î¬◊¬Ûø¬ı©Üº ¸g…±¬ı˛ Ò…±Ú±ÀôL ¿˜-¬ı˛ ˝◊√26√±˚˛ ¬ÛøSfl¡±
˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√ Ú±· ˜˝√√±˙À˚˛¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ‰¬ø¬ı˛Ó¬ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛± qÚ±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú
ñ Œ˘‡fl¡ ¿˜Ó¬œ ¬ı˛±˚˛º ¬Û±Í¬ Œ˙¯∏ ˝√√˝◊√À˘ ¿˜ ‹ ¬Ûø¬ıS Ê√œ¬ıÚˆ¬±G±¬ı˛
˝√√˝◊√ÀÓ¬ ˜±Ò≈fl¡¬ı˛œ ¸—¢∂˝√ fl¡ø¬ı˛˚˛± ˆ¬Mê√·ÀÌ¬ı˛ øÚfl¡È¬ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬]ñ Ú±·˜˙±˚˛ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ¬ı±Ê√±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ·ÀÂ√ Úº
fl‘¡¯∏fl¡ √±˜ Œ¬ı˙œ øÚÀ˚˛ÀÂ√ ñ ˚± ‰¬±˚˛ Ó¬±˝◊√ Î¬◊øÚ ø√À˚˛ Œ√Úº ’Ú…
Œ˘±Àfl¡¬ı˛± ¬ı˘À˘, ë›À¬ı˛ Î¬◊øÚ Œ˚ ¸±Ò≈ Œ¬ı˙œ øÚø˘ Œfl¡Ú∑í fl‘¡¯∏fl¡
Œ√ÃÀÎ¬ˇ ø·À˚˛ ¬Û˚˛¸± øÙ¬ø¬ı˛À˚˛ ø√ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√À˘±º Ú±·˜˙±˚˛ ¬ı˘À˘Ú, ëÚ±,
Ú±, ’±¬ÛøÚ øÚÀ˚˛ ˚±Úº ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Œ˘±fl¡¸±Úƒ ˝√√À¬ıºí øÚÀ˘Ú Ú±º ‡ÀÎ¬ˇ¬ı˛
fl≈¡È¬œÀ¬ı˛ Ô±Àfl¡Úº ‚¬ı˛ Â√±˝◊√ÀÓ¬ ‚¬ı˛±ø˜ ‰¬±À˘ Î¬◊ÀÍ¬ÀÂ√º Œ¬ı˛ÃÀ^ Œ‚À˜
Œ·ÀÂ√º Ó¬± Œ√À‡ Ú±·˜˙±˚˛, ¬ı…ô¶ ˝√√À˚˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú ë’±¬ÛøÚ ŒÚÀ˜ ’±¸≈Ú,
ŒÚÀ˜ ’±¸≈Ú, ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¬ıÎ¬ˇ fl¡©Ü ˝√√À26√ºí Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¬Û±‡± øÚÀ˚˛
¬ı±Ó¬±¸ fl¡À¬ı˛Ú ’±¬ı˛ øÚÀÊ√ Ó¬±˜±fl¡ Œ¸ÀÊ√ ‡±›˚˛±Úº ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ‚±À¸
¸¬ı Î¬◊Í≈¬Ú ˆ¬À¬ı˛ Œ·ÀÂ√ ñ Ó¬± fl¡±È¬¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√º ¤¬ı˛˝◊√ Ú±˜ Œ¸¬ı±,
¸˜√˙«Úº
¿˜ ø¶ö¬ı˛ ˝√√˝◊√˚˛± é¬Ìfl¡±˘ ¬ıø¸˚˛± ¬ı˛ø˝√√À˘Ú ˜≈À‡ fl¡Ô± Ú±˝◊√ ñ
‘√ø©Ü ’ôLÀ¬ı˛ øÚ¬ıXº øfl¡Â≈√fl¡±˘ ¬ÛÀ¬ı˛ ëŒ√›Àˆ¬±·í, ëÚ±·˜˙±˚˛í ñ øÚÀÊ√
øÚÀÊ√ ’¶£≈¬È¬¶§À¬ı˛ ¤˝◊√ ≈√˝◊√øÈ¬ ˙s ’¸—˚≈Mê√ ˆ¬±À¬ı Î¬◊2‰¬±¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº

’±¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ√‡˘≈˜, ›“¬ı˛ ˜‘Ó¬À√À˝√√¬ı˛ Ù¬ÀÈ¬± øÚÀ˚˛ÀÂ√Ú
ˆ¬Mê√¬ı˛±º ¤ ¸¬ı ˝◊√—À¬ı˛Ê√œ Ù¬…±¸±Úƒº ¤ÀÓ¬ Œ˙±fl¡ ˝√√˚˛ Œ√‡À˘º ˜ÀÚ
¬ı˛±‡±¬ı˛ øfl¡ ¤˝◊√ Î¬◊¬Û±˚˛/ ¤¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ ˆ¬±˘ Î¬◊¬Û±˚˛ øfl¡ ’±¬ı˛ ŒÚ˝◊√∑ ˚œq¬ı˛
S≈êø¸øÙ¬Àfl¡˙ÀÚ¬ı˛ Â√ø¬ı ‰¬±À‰«¬ ¬ı˛±À‡º ¤ ¸¬ı ˝◊√À¬ı˛Ê√œ Ù¬…±¸±Úƒ ˆ¬±˘ Ú˚˛º
Ê√œø¬ıÓ¬ Ô±fl¡ÀÓ¬ Ù¬ÀÈ¬± øÚÀ˘˝◊√ ˝√√˚˛º
¿˜-¬ı˛ Ù¬ÀÈ¬±¬ı˛ Ê√Ú… ˆ¬Mê√¬ı˛± ’ÀÚfl¡ ’Ú≈À¬ı˛±Ò fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Ú, øfl¡c
øÓ¬øÚ ¸•úÓ¬ ÚÀ˝√√Úº Ó¬±˝◊√ ¤˝◊√ ¸≈À˚±À· ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú¬ı±¬ı≈ ‹ õ∂ô¶±¬ı
˝◊√øeÀÓ¬ Î¬◊O±¬ÛÚ fl¡ø¬ı˛À˘Úº
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Ê√œø¬ıÓ¬ Ô±fl¡ÀÓ¬ ˚ø√ Ú± Œ√Ú
Ó¬À¬ı ’±¬ı˛ øfl¡ fl¡À¬ı˛/ ¬ıUø√ÀÚ¬ı˛ ’±fl¡±„∏é¬± ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¸fl¡À˘¬ı˛º Ú± ˝√√˚˛
selected few-¬ı˛ [Œ¬ıÀÂ√ fl¡À˚˛fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛] Ê√Ú… Â√ø¬ı Ó≈¬À˘ Œ¬ı˛À‡
ŒÚÀ·øÈ¬ˆ¬ Œˆ¬Àe ŒÙ¬˘±ÀÚ± ˚±À¬ıº
¿˜ ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Â√ø¬ı Ô±fl¡ÀÓ¬ ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ [’±˜±¬ı˛] Â√ø¬ı¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛
øfl¡∑ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë’Ú… Ù≈¬À˘› ˜Ò≈ ’±ÀÂ√º øfl¡c ¬ÛΩÙ≈¬À˘ ˜Ò≈
Œ¬ı˙œºí ¤˜Ú ¬ÛΩÙ≈¬˘ Ô±fl¡ÀÓ¬ Œfl¡ ˚±˚˛ ’Ú… Ù≈¬À˘¬ı˛ ‹È≈¬fl≈¡ ˜Ò≈
‰≈¬¯∏ÀÓ¬∑ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ˚ øfl¡ øÊ√øÚ¯∏ øÂ√À˘Ú, ’±¬ÛÚ±¬ı˛± Œ√À‡Ú øÚ øfl¡Ú±
Ó¬±˝◊√ ›¬ı˛+¬Û ¬ıÀ˘Úº
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ˚ø√ Œfl¡Î¬◊ ‹¬ı˛+¬Û [¿˜Àfl¡ ¬ÛΩÙ≈¬˘ ¤¬ı—
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ’øˆ¬iß] Œ√À‡∑
¿˜ [ø¬ı¬ı˛Mê√ˆ¬±À¬ı] ñ Œfl¡˙¬ı Œ¸ÚÀfl¡ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ëŒÓ¬±˜±¬ı˛
fl¡Ô± øÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛˘≈˜ Ú±º Ó≈¬ø˜ Ú±˜˚˙ fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú øÚÀ˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√±º
Ú±¬ı˛√ qfl¡À√¬ı ¬ı˘À˘ ¬ı¬ı˛— fl¡Ó¬fl¡È¬± ˝√√ÀÓ¬±ºí
˚±¬ı˛± ¬ı˘ÀÂ√ ¤fl¡Ô± Ó¬±À√¬ı˛ øfl¡ authority [’øÒfl¡±¬ı˛] ’±ÀÂ√
¬ı˘¬ı±¬ı˛∑ Ó¬±¬ı˛± øfl¡ Ú±¬ı˛√, qfl¡À√¬ı ñ Ú±, Ó¬…±·œ∑ ˚±¬ı˛± fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú
˘À˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ó¬±À√¬ı˛ fl¡Ô±¬ı˛ worth [˜”˘…] øfl¡∑
¤‡Ú ¬ı˛±øS õ∂±˚˛ Ú˚˛È¬±º ¿˜ ¶§±˜œ Œ¬ı±Ò±ÚμÊ√œ¬ı˛ ¬ıM‘ê√Ó¬±¬ı˛ ø¬ı˛À¬Û±È«¬
80 ¿˜-√˙«Ú
qøÚÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˝◊√øÚ ¶§±˜œ ø¬ıÀ¬ıfl¡±ÚÀμ¬ı˛ ø˙¯∏…º Ò˜«õ∂‰¬±¬ı˛±Ô« ’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı˛

øÚÎ¬◊˝◊√˚˛fl«¡ ˙˝√√À¬ı˛ Ô±Àfl¡Úº ¸ÀÓ¬¬ı˛ ¬ı»¸¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ı¯∏« √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬
’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº fl¡ø˘fl¡±Ó¬±¬ı±¸œ ’±Ê√ Ó“¬±˝√√±Àfl¡ ˝◊√Î¬◊øÚˆ¬±¬ı˛ø¸øÈ¬ ˝◊√Úø©ÜøÈ¬Î¬◊ÀÈ¬
¤fl¡ ’øˆ¬ÚμÚ¬ÛS õ∂√±Ú fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº Î¬◊˝√±¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ ø√ÀÓ¬ ø·˚˛± øÓ¬øÚ
’øÓ¬˙˚˛ ŒÓ¬ÀÊ√±˜˚˛œ ¤fl¡øÈ¬ ¬ıM‘êÓ¬± õ∂√±Ú fl¡À¬ı˛Úº ¬ıÎ¬ˇ ’˜”˘… ˙È«¬˝…±ÀG
ø˘ø‡˚˛± ’±øÚ˚˛± ¿˜Àfl¡ ¸¬ı qÚ±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¸¬ı qøÚ˚˛± ¿˜ ˜ôL¬ı…
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤¸¬ı Œ˘±fl¡ ¤À√À˙ ¤À˘ Ó¬À¬ı
Œ√À˙¬ı˛ strength [˙øMê√] ¬ı±Î¬ˇÀ¬ıº Œ√˙ Œfl¡±Ô±˚˛ ‰¬˘ÀÂ√, øfl¡ ≈√«√˙±/
’iß Ú±˝◊√, ¬ı¶a Ú±˝◊√, Œ√˝√ Ú±˝◊√, ·‘˝√ Ú±˝◊√, ø˙é¬± Ú±˝◊√, ¸¬ı ¿˝√√œÚº
›¸¬ı Œ√˙ ŒÔÀfl¡ materials [˜±˘] ¤À√À˙ ’±Ú±¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ˝√√À˚˛
¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√º ›“¬ı˛± √œ‚«fl¡±˘ ›À√À˙ ’±ÀÂ√ Ú Œfl¡Î¬◊ ’±Í¬±¬ı˛ ¬ıÂ√¬ı˛ Œfl¡Î¬◊
¬Û“ø‰¬˙∏ ¬ıÂ√¬ı˛º ¤“À√¬ı˛ Œ˚ ’Ó¬ø√Ú ‹ Œ√À˙ Ô±fl¡ÀÓ¬ ˆ¬±˘ Œ˘À·ÀÂ√,
¤ Ó“¬±¬ı˛˝◊√ fl¡±Ê√º øÓ¬øÚ ˜±ÀÂ√¬ı˛ ŒÓ¬À˘ ˜±Â√ ˆ¬±ÀÊ√Úº ¤“¬ı˛± ¤À√À˙ ˚Ó¬
Œ¬ı˙œ ’±Ú±À·±Ú± fl¡¬ı˛À¬ıÚ, Ó¬Ó¬ ˆ¬±˘º ›À√˙ ŒÔÀfl¡ ¸±À˚˛k, fl‘¡ø¯∏,
ø˙ä¬ı±øÌÊ√…, Œ√˙Àõ∂˜ ¤¸¬ı ¤‡±ÀÚ ’±¸À¬ıº ’±¬ı˛ ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ı¯∏« ŒÔÀfl¡
spirituality [Ò˜«ˆ¬±¬ı] ›À√À˙ ˚±À¬ıº ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ fl¡±Ê√ Œ¬ı±Á¡± fl¡øÍ¬Úº
¤˝◊√ fl¡±À˚«¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Î¬◊¬Û˚≈Mê√ ¬Û±S ¬ı≈ÀÁ¡ ¶§±˜œÊ√œÀfl¡ ‹À√À˙
¬Û±Í¬±Úº ¶§±˜œÊ√œÀfl¡ ø√À˚˛ øÓ¬øÚ õ∂±‰¬… ¬Û±(±ÀÓ¬√√…¬ı˛ ø˜˘Ú fl¡ø¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Úº
ø˜˘Úˆ”¬ø˜ øÓ¬øÚ ¶§˚˛—º ¤À√À˙¬ı˛ ’±Ò…±øRfl¡ ˚Ó¬&ø˘ ¸Ó¬… ’±ÀÂ√ ¸¬ı
øÚÊ√ Ê√œ¬ıÀÚ ¸±ÒÚ fl¡À¬ı˛ Î¬◊¬Û˘øt fl¡À¬ı˛ ñ ë˚Ó¬ ˜Ó¬ Ó¬Ó¬ ¬ÛÔí ¤˝◊√
˜˝√√± ¸Ó¬… ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛Úº ¶§±˜œÊ√œÀfl¡ ø√À˚˛ ‹øÈ¬ ›À√À˙ õ∂‰¬±¬ı˛
fl¡¬ı˛±Úº ˆ¬ø¬ı¯∏…» Ê√·» Ó“¬±¬ı˛ ˜˝√√±Ú ¸ÀÓ¬…¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ¤fl¡øSÓ¬ ˝√√À¬ıº
¤˝◊√Ê√Ú…˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ ¸¬ı«Ò˜« ¸±ÒÚº ÚÀ‰¬» Ó“¬±¬ı˛ ¤¸¬ı fl¡¬ı˛±¬ı˛ Œfl¡±Ú õ∂À˚˛±Ê√Ú
øÂ√˘ Ú±º ¶§±˜œÊ√œÀfl¡ ø√À˚˛ ›À√À˙¬ı˛ õ∂±ÌÀfl¡f ’±Sê˜Ì › Ê√˚˛
fl¡ø¬ı˛À˚˛ ˘À˚˛ÀÂ√ Úº ¸”ÀÑ ˝√√À˚˛ÀÂ√, ¬ı±˝◊√À¬ı˛ SêÀ˜ õ∂fl¡±˙ ˝√√À¬ıº ¶§±˜œÊ√œ
øfl¡ qÒ≈ ˜≈À‡ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú∑ Ú±, øÚÀÊ√ ’±R√˙«Ú fl¡À¬ı˛ ¬ı≈ÀÁ¡ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº
Ó“¬±¬ı˛ ’øÓ¬˜±Ú≈ø¯∏fl¡ ø¬ı√…±, Personality [¬ı…øMê√Q], ˝√√+√˚˛, ¬Ûø¬ıSÓ¬±,
Ó¬…±· ¤˝◊√ ¸¬ı ¬ıUø¬ıÒ Δ√¬ıœ ¸•Û√ ¸˝√√±À˚˛ ‹ Œ√À˙¬ı˛ õ∂±ÌÀfl¡

¬ı˙œˆ”¬Ó¬ fl¡À¬ı˛ ŒÙ¬À˘ÀÂ√ Úº ¶§±˜œÊ√œ Â√±Î¬ˇ± ¤ fl¡˜«øÈ¬ ’Ú… fl¡±Î¬◊Àfl¡
ø√À˚˛ ˝√√ÀÓ¬± Ú±º ˚≈øÒøá¬¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¿fl‘¡¯û Œ·À˘ peace [˙±øôL]
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú ’±¬ı˛ fl¡±À¬ı˛± ¸±Ò… Ú±˝◊√º Ó¬±˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√±˚˛ ¤‡Ú›
›À√À˙ ˜ÀÍ¬¬ı˛ Œ˘±fl¡ ¸¬ı ˚±À26√Úº ˚Ó¬é¬Ì opposed [¬ı±Ò±õ∂±5]
Ú± ˝√√À26√, ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı ¤ÀÓ¬ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˜Ó¬ ’±ÀÂ√º ’±¬ı±¬ı˛ ˝√√˚˛ÀÓ¬±
¤fl¡Ê√Ú strong man-Œfl¡ [é¬˜Ó¬±˙œ˘ Œ˘±fl¡] “√±Î¬ˇ fl¡ø¬ı˛À˚˛ ¬ı˘±À¬ıÚ,
ëøÚÊ«√ÀÚ Œ·±¬ÛÀÚ Œfl“¡À√ Œfl“¡À√ Ó“¬±Àfl¡ ¬ı˘ ñ Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√À¬ıº Ó“¬±Àfl¡
√˙«Ú fl¡¬ı˛±˝◊√ ˜Ú≈¯∏…Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸¬ı«À|á¬ Î¬◊ÀV˙…ºí
¿˜ [¶§·Ó¬–] ñ ≈√íøÈ¬ ¬ÛÔ ’±ÀÂ√ ñ ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬±¬ıˆ¬øMê√ ’±¬ı˛
¤fl¡øÈ¬ øÚ©®±˜ fl¡˜«º øÚ©®±˜ fl¡˜« fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø‰¬M√√ qX ˝√√À˘ Ó“¬±ÀÓ¬
˜Ú ˚±À¬ı ¸¬ıÈ¬±º [¸˝√√±À¸…] ¤¬ı˛± ›“À√¬ı˛ ¬ÛÂ√μ fl¡À¬ı˛ Ú±º ¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛
[Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸˜˚˛fl¡±¬ı˛] ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ˆ¬±¬ı ˝√√ÀÓ¬±º ’Ú…¬ı˛± ¬ı˘ÀÓ¬± ¬Û±·˘
˝√√À˚˛ÀÂ√º øfl¡c Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ˚ ˆ¬±À¬ıÀÓ¬˝◊√ ¸¬ı fl¡À¬ı˛ Œ·À˘Ú Œ·±/ ¬Û≈À¬ı˛±ÀÚ±
Œ˘±fl¡¬ı˛± ˚“±¬ı˛± ’±ÀÂ√ Ú Ó“¬±¬ı˛ ¸˜˚˛fl¡±¬ı˛, Ó“¬±¬ı˛±˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ ˆ¬±¬ı øÍ¬fl¡ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ‘For all these things do the
nations of the world seek after... But rather seek ye
the kingdom of God; and all these things shall be
added unto you’ (St. Luke 12:30 and 31).
’:±Úœ¬ı˛±˝◊√ ¸±—¸±ø¬ı˛fl¡ ’øÚÓ¬… ¬ıd ‰¬±˚˛º ...ŒÓ¬±˜¬ı˛± Œfl¡¬ı˘
ˆ¬·¬ı±ÚÀfl¡ ‰¬±›º ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ˚± √¬ı˛fl¡±¬ı˛ Ó¬± ˆ¬·¬ı±Ú Ê√±ÀÚÚ ¤¬ı—
ø√À¬ıÚº Sê±˝◊√à ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ’ôL¬ı˛eÀ√¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡Ô±º Í¬±fl≈¡¬ı˛› Ó¬±¬ı˛˝◊√
õ∂øÓ¬Ò√ıøÚ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë›&À˘± ’Ó¬ Œˆ¬À¬ı± Ú±, øÓ¬øÚ Ê√±ÀÚÚ ¤¬ı˛
√¬ı˛fl¡±¬ı˛ ’±ÀÂ√º Ó≈¬ø˜ ¬ı¬ı˛— Œfl“¡À√ Œfl“¡À√ ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ ¬ı˘, √˙«Ú √±›ºí
Ó“¬±Àfl¡ √˙«Ú fl¡¬ı˛± ñ ¤˝◊√ ˚Ô±Ô« Ò˜«º Sê±˝◊√Àà¬ı˛ ÒÀ˜«¬ı˛ definition
Œ√‡≈Ú, ¬ı˘ÀÂ√ Ú ñ ’±À· ÷ù´¬ı˛ ˘±ˆ¬ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ’Ú… ¸¬ı fl¡¬ı˛º
Development of agriculture, industry trade,
commerce, technical education, science-¤¬ı˛ [fl‘¡ø¯∏, ø˙ä,
82 ¿˜-√˙«Ú
¬ı±øÌÊ√…, ˚Laø˙é¬±, ø¬ı:±Ú], ¤ ¸À¬ı¬ı˛› √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ’±ÀÂ√º øfl¡c ¤¬ı˛

Ê√Ú… ’±˘±√± Ô±Àfl¡¬ı˛ Œ˘±fl¡ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º ¤˝◊√&ø˘Àfl¡ Sê±˝◊√à ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú,
'these things' [¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛ ˆ¬±¯∏±˚˛, ë›&À˘±í] ˜±ÀÚ Œ˝√√˚˛,
øÚfl‘¡©Ü øÊ√øÚ¯∏º ¤¬ı˛› Î¬◊¬Û¬ı˛ ’±ÀÂ√ ÷ù´¬ı˛º ŒÓ¬±˜¬ı˛± ‹øÈ¬ ‰¬±› Œfl¡¬ı˘º
¸fl¡˘Àfl¡ ¬ıÀ˘ÚøÚ, ˚±¬ı˛± ’øÒfl¡±¬ı˛œ Œ¸˝◊√ ’ôL¬ı˛eÀ√¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√Úº [¶§·Ó¬–]
ñ ŒÓ¬±˜¬ı˛± ’±˜±¬ı˛ ’øÓ¬ øõ∂˚˛ Ó¬±˝◊√ Î¬◊»fl‘¡©Ü ¬ıd¬ı˛ ¸g±Ú ¬ıÀ˘
ø√˘±˜º ‹ ¸¬ı ’±ÀÂ√ ’±¬ı˛ ø‰¬¬ı˛fl¡±˘ Ô±fl¡À¬ıº Ó¬±¬ı˛Ê√Ú… Œ˘±fl¡ ’±ÀÂ√º
ŒÓ¬±˜¬ı˛± ÷ù´¬ı˛Àfl¡ Ò¬ı˛º Death abolish [’øÓ¬˜‘Ó≈¬…] Ú± ˝√√›˚˛± ¬Û˚«ôL
›¸¬ı øfl¡Â≈√ Ú˚˛º ’±À· øÚÀÊ√ ¬Û±¬ı˛ ¬Û±› ñ ë’±˜±˚˛ ÒÀ¬ı˛ºí
12-1-24
4
¿˜-¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ’±Ê√ ’¸≈¶öº Ó¬±˝◊√ 50 Ú•§¬ı˛ ’±˜˝√√±à« àòœÀÈ¬ ˜È«¬Ú
¶≈®À˘¬ı˛ øÓ¬Ú Ó¬˘±˚˛ Î¬◊M√À¬ı˛¬ı˛ ‚À¬ı˛ q˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√ Ú ñ Ó¬Mê√À¬Û±À¯∏º
fl¡‡Ú› fl¡‡Ú› ¬ı±ø˘¸ Œ√˚˛±À˘ ŒÍ¬˙ ø√˚˛± ¬ıø¸ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¿˜-¬ı˛ ‡±È¬
‚À¬ı˛¬ı˛ ¬Û”¬ı«-√øé¬ÀÌ ñ ø˙˚˛¬ı˛ √øé¬ÀÌº ’¬Û¬ı˛±˝ê ¬Û“±‰¬È¬±º Œ¬ı˙ ˙œÓ¬
¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±ÀÂ√º ‚À¬ı˛¬ı˛ ¬Ûø(À˜ ˘•§± Œ¬ıÀ= ˆ¬Mê√¬ı˛± ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº
¿˜ [ø˙é¬fl¡ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±Ê√ øfl¡ ¸¬ı fl¡Ô± ˝√√À˘±, ñ
’±˜±À√¬ı˛ ¶≈®À˘¬ı˛ øÈ¬‰¬±¬ı˛ fl¡ÚÙ¬±À¬ı˛Àk∑
ø˙é¬fl¡ ñ Œ√‡˘±˜, ¬ı‘X ø˙é¬fl¡·Ì ’±¬ÛÚ±¬ı˛ õ∂¬ıøÓ«¬Ó¬ ˜±Ó‘¬ˆ¬±¯∏±˚˛
Ú”Ó¬Ú ø˙é¬± ¬ÛXøÓ¬ ¢∂˝√Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ õ∂dÓ¬ ÚÚº ¸±¬ıÀ©Ük ¬ı±—˘±˚˛
ø˘ø‡À˚˛ ˝◊√—À¬ı˛Ê√œ ’Ú≈¬ı±√ fl¡¬ı˛±Ú, ’±¬ı˛ ¸¬ı ø¬ı¯∏À˚˛ ¬ı±—˘±˚˛ ¬ÛÎ¬ˇ±Ú
¤ÀÓ¬ ¬ı˛±Ê√œ ÚÚº ˜ÀÚ ˝√√˚˛ principle-È¬± [ÚœøÓ¬È¬±] Œ˜ÀÚ øÚÀ˚˛ÀÂ√Ú
øfl¡c ’ˆ¬…±¸ ¬ı√˘±ÀÓ¬ ‰¬±Ú Ú±, ’±¬ı˛ ‡±È≈¬øÚ Œ¬ıÀÎ¬ˇ ˚±¬ı±¬ı˛› ˆ¬˚˛
’±ÀÂ√/
¿˜ ñ ’±Ê√ Ú± ˝√√À˘› fl¡±˘ fl¡¬ı˛ÀÓ¬˝◊√ ˝√√À¬ıº ˜±Ó‘¬ˆ¬±¯∏± øˆ¬iß
ø˙é¬± ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º ˝◊√—À¬ı˛Ê√¬ı˛± ŒÊ√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ‰¬±ø˘À˚˛ÀÂ√º ¤ Ô±fl¡À¬ı
Ú±, Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º ’¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡ øÊ√øÚ¯∏ ¶ö±˚˛œ ˝√√˚˛ Ú±º Ê√·ÀÓ¬¬ı˛
¸fl¡À˘ ’±¬ÛÚ ˜±Ó‘¬ˆ¬±¯∏±˚˛ ø˙é¬± ¬Û±˚˛ ñ ¤È¬± ¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡º ’±¬ı˛
’±˜¬ı˛±˝◊√ Œ˚ qÒ≈ ¤ ø¬ı¯∏˚˛ ˆ¬±¬ıøÂ√ Ó¬± Ú˚˛º ’±˜±À√¬ı˛ Œ√±¯∏ ’±˜¬ı˛±

¬Û”¬ı« ŒÔÀfl¡˝◊√ ¬ı±—˘±˚˛ ¬ÛÎ¬ˇ±ÀÚ± introduce [õ∂‰¬˘Ú] fl¡À¬ı˛øÂ√º ’±q¬ı±¬ı≈›
¤ ø¬ı¯∏À˚˛ ‡≈¬ı ˆ¬±¬ıÀÂ√ Úº Ó“¬±¬ı˛ Œõ∂¬ı˛Ì±˚˛ ˝◊√Î¬◊øÚˆ¬±¬ı˛ø¸øÈ¬ÀÓ¬› ¤ ø¬ı¯∏À˚˛
ŒÊ√±¬ı˛ ’±À˘±‰¬Ú± ˝√√À26√º ’±q¬ı±¬ı≈ Œ¸ø√Ú ˘±À˝√√±¬ı˛ ˝◊√Î¬◊øÚˆ¬±¬ı˛ø¸øÈ¬¬ı˛
convocation Address-¤ [¸˜±¬ıÓ«¬Ú ˆ¬±¯∏ÀÌ] ˜±Ó‘¬ˆ¬±¯∏±˚˛
¬ÛÎ¬ˇ±ÀÚ±¬ı˛ õ∂˙—¸± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú, ˜±Ó‘¬ˆ¬±¯∏±˚˛ ø˙é¬±√±Ú ñ
fraught with possibilities which even the best
amongst us cannot foresee [˜±Ó‘¬ˆ¬±¯∏±˚˛ ø˙é¬±√±ÀÚ¬ı˛ ˆ¬ø¬ı¯∏…»
fl¡Ó¬ Î¬◊8˘, Ó¬± ’±˜±À√¬ı˛ Œ|á¬ ø˙é¬±ø¬ı˙±¬ı˛√·Ì ¤‡Ú› ¬ı≈Á¡ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛ÀÂ√ Ú Ú±º]
¿˜ Œ˜ÃÚ ˝√√˝◊√˚˛± øfl¡Â≈√fl¡±˘ ’øÓ¬¬ı±ø˝√√Ó¬ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¤¬ı±¬ı˛ fl¡Ô±¬ı˛
õ∂¬ı±˝√√ ¬Ûø¬ı˛¬ıøÓ«¬Ó¬ ˝√√˝◊√˚˛± Œ·˘º ÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ˘±ø·˘º
¿˜ [Ê√·¬ıg≈¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±Ê√ ¤fl¡È≈¬ ’±À· øÓ¬ÚÊ√Ú ¸±Ò≈
¤À¸øÂ√À˘Ú Œ¬ı˘≈Î¬ˇ ˜Í¬ ŒÔÀfl¡º ¤fl¡Ê√Ú ¬ıÀ•§ ŒÔÀfl¡ ¤À¸ÀÂ√ Ú ñ
˜˝√√±¬ı˛±À©Ü™¬ı˛ Œ˘±fl¡, ¬ıËp¡‰¬˚« ŒÚÀ¬ıÚº
ˆ¬Mê√ ñ › Œ√À˙¬ı˛ ¸±Ò≈ ‡≈¬ı fl¡˜ ˜ÀÍ¬º
¿˜ ñ Ú±, ’ÀÚfl¡ ¸±Ò≈ ’±ÀÂ√º ˜ÀÍ¬ fl¡˜º ’±˜¬ı˛± ˚‡Ú
Ÿ¬ø¯∏Àfl¡À˙ øÂ√˘±˜ Ó¬‡Ú Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ÊijøÓ¬øÔ Î¬◊»¸¬ı fl¡¬ı˛± Œ·˘º ›¬ı˛±˝◊√,
˜˝√√±¬ı˛±À©Ü™¬ı˛ ¸±Ò≈¬ı˛± ¸¬ı leading part [ŒÚÓ‘¬Q] øÚÀ˘Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡
›“¬ı˛± ‡≈¬ı ˜±ÀÚÚº Ó¬±˝◊√ ’±˜±À√¬ı˛ fl¡Ó¬ ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬Ú ñ Œ¬ı˛±Ê√ èøÈ¬
fl¡À¬ı˛ ¤ÀÚ ø√ÀÓ¬Úº ’±Ê√fl¡±˘ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ú±˜ ‰¬±¬ı˛ø√Àfl¡ Â√Î¬ˇ±À26√º
ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ¸±Ò≈¬ı˛± ¸fl¡À˘ Ê√±ÀÚº
˜ÀÍ¬ ø˚øÚ ¤À¸ÀÂ√ Ú Œ√‡˘±˜ Œ¬ı˙ Œ˘±fl¡, ¸¬ı Ê√±ÀÚÚ ñ well
informed. ¬ı±—˘± Œ¬ı±ÀÁ¡Ú Ú± ¸—¶‘®ÀÓ¬¬ı˛ akin [¸Ê√±Ó¬œ˚˛] ˙s&ø˘
Œ¬ı±ÀÁ¡Úº ›¬ı˛± ‡≈¬ı advanced [õ∂·øÓ¬˙œ˘]º
¿˜ [ˆ¬ÀMê√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ fl¡±˘ ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ’±ø√ ¬ıË±p¡¸˜±ÀÊ√ Œ˚ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛À¬ıÚ∑ ø¸ÚƒøÈ¬ Œ√‡À˘ Œ¬ı˙ ˝√√˚˛º ¸˜˚˛ ˝√√À˚˛ ¤À˘±, ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú¬ı±¬ı≈¬ı˛
›¯∏≈ÒÈ¬± ø√Úº ¤‡Ú ‡±˝◊√ Ú˚˛ÀÓ¬± Î¬◊øÚ ¤À¸ ¬ıflƒ¡À¬ıÚº [ø¬Ûm˘ ‰”¬ÀÌ«¬ı˛
84 ¿˜-√˙«Ú
¸ø˝√√Ó¬ fi¯∏Ò Œ¸¬ıÚ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬] ø¬Ûm˘‰”¬Ì« Œ√‡À˘˝◊√ ¶§±˜œÊ√œ¬ı˛

fl¡Ô± ˜ÀÚ ¬ÛÀÎ¬ˇº Ÿ¬ø¯∏Àfl¡À˙ ›“¬ı˛ Ú±øÎ¬ˇ ‰¬À˘ ø·Â√À˘± ñ ˚±˚˛ ˚±˚˛
’¬ı¶ö±º ¤fl¡Ê√Ú ¸±Ò≈ ø¬Ûm˘‰”¬Ì« øÚÀ˚˛ ¤À˘Úº ’±¬ı±¬ı˛ Ú±øÎ¬ˇ øÙ¬À¬ı˛
¤À˘± ñ ˜≈À‡ Œ√›˚˛±˚˛ ˜Ò≈¬ı˛ ¸Àeº Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ Œˆ¬À¬ıøÂ√˘, ¬ı≈øÁ¡
¬ı± ’±¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ’±¸À¬ıÚ Ú±º øfl¡c Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±Ê√ ¬ı±fl¡œ øÂ√˘, Ó¬±˝◊√
Œ˚±·±À˚±· ˝√ √ À ˘±º Œ˙±Ú± ˚±˚˛ , ‹ ¸±Ò≈ ø È¬ ø¬Ûm˘‰” ¬ Ì« øÚÀ˚˛
’õ∂Ó¬…±ø˙Ó¬ˆ¬±À¬ı ¤À¸ Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√À˚˛øÂ√À˘Úº Ó“¬±¬ı˛ fl¡±Ê√ ˜±Ú≈¯∏ øfl¡
¬ı≈Á¡À¬ı∑ ¸¬ı ’À˘Ãøfl¡fl¡/
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº
¿˜ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¬ı≈Á¡À˘Ú øÊ√ÀÓ¬Ú¬ı±¬ı≈, ’±˜±¬ı˛
¤˜øÚ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ ¶§ˆ¬±¬ı, Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± Â√±Î¬ˇ± ’±¬ı˛ øfl¡Â≈√ ˜ÀÚ
Ô±fl¡ÀÂ√ Ú±º ø¸Úƒ ˜ÀÚ Ô±Àfl¡ ñ Ó¬±˝◊√ ¬ıË±p¡¸˜±ÀÊ√ ø¸ÚƒøÈ¬ Œ√‡ÀÓ¬
˚±˝◊√ º
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ Ó¬± ŒÓ¬± ¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡º [ø¬ıÚœÓ¬ˆ¬±À¬ı] Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛
fl‘¡¬Û±˚˛ ’±˜¬ı˛± ˚Ó¬È¬± Œ√‡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛øÂ√ Ó¬±ÀÓ¬˝◊√ Œ√‡øÂ√ ’Ú… øfl¡Â≈√
ˆ¬±˘ ˘±À· Ú± Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô± Â√±Î¬ˇ±, ’±¬ı˛ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ fl¡Ô± øfl¡∑
ˆ‘¬Ó¬… ŒÓ¬Ê≈√ ¬ı˛±øS¬ı˛ ’±˝√√±¬ı˛ ˘˝◊√˚˛± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√º ˆ¬Mê√·Ì ø¡ZÓ¬À˘¬ı˛
‚À¬ı˛ Ú±ø˜˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√ Úº ¤fl¡Ê√Ú ˜±S ¬ı˛ø˝√√À˘Úº øÓ¬øÚ ’±˝√√±À¬ı˛¬ı˛ ¶ö±Ú
õ∂dÓ¬ fl¡ø¬ı˛˚˛± ø√À˘Úº ’±˝√√±¬ı˛ ≈√Ò ’±¬ı˛ èøÈ¬º ¿˜ ’±˝√√±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬
¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¤fl¡È≈¬ ¬Û¬ı˛ ˆ¬Mê√Àfl¡ fl¡ø˝√√À˘Ú, ë’±¬ÛøÚ› øÚÀ‰¬ ˚±Ú fl¡Ô±˜‘Ó¬
øÚÀ˚˛º ø·À˚˛˝◊√ ¬ÛÎ¬ˇÀÓ¬ ’±¬ı˛y fl¡À¬ı˛ ø√Úº Ó¬± ˝√√À˘ ’±¬ı˛ ¬ı±ÀÊ√ fl¡Ô±
˝√√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı Ú±ºí øÚÀ‰¬ fl¡Ô±˜‘Ó¬ ¬Û±Í¬ ‰¬ø˘ÀÓ¬ ˘±ø·˘ , ‰¬Ó≈¬Ô« ˆ¬±·
¤fl¡±√˙ ‡G ¸•Û”Ì« ˝√√˝◊√˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√º ¤¬ı±¬ı˛ ¡Z±√˙ ‡G ’±¬ı˛y ˝√√˝◊√˘º
˝◊√øÓ¬˜ÀÒ… ¿˜ ’¸≈¶ö ˙¬ı˛œ¬ı˛ ˘˝◊√˚˛±˝◊√ øÚÀ‰¬ ’±ø¸˚˛± Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√˝◊√À˘Úº
Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ˝◊√26√±˚˛ ¡Z±√˙ ‡G ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ õ∂Ô˜ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¬Û±Í¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ˘±ø·˘º
¤‡Ú ø¡ZÓ¬œ˚˛ ¬’Ò…±˚˛ ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√º
Í¬±fl≈¡¬ı˛√±√± [¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Ó“¬±Àfl¡ Î¬±øfl¡, ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡
’˙±øôL ˝√√˚˛ Œfl¡Ú∑ ≈√í ¬Û“±‰¬ ø√Ú Œ¬ı˙ ’±ÚÀμ ˚±˚˛ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ’˙±øôL
Œfl¡Ú∑ ...’±:±, ¤‡Ú øfl¡ fl¡¬ı˛À¬ı± ¬ıÀ˘ ø√Úº
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ñ ˝√√±Ó¬Ó¬±ø˘ ø√À˚˛ ¸fl¡±À˘ ø¬ıfl¡±À˘ ˝√√ø¬ı˛Ú±˜ fl¡¬ı˛À¬ı,
˝√√ø¬ı˛À¬ı±˘, ˝√√ø¬ı˛À¬ı±˘, ˝√√ø¬ı˛À¬ı±˘ ¬ıÀ˘º

¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ√‡≈Ú, øfl¡ˆ¬±À¬ı ¤˝◊√ ˜˝√√±˜La ø√À˘Ú
Í¬±fl≈¡¬ı˛√±√±Àfl¡º Œfl¡Î¬◊ Ê√¬Û fl¡¬ı˛À˘ ø¸X ˝√√À˚˛ ˚±À¬ı ñ ’˙±øôL ¸¬ı
”√À¬ı˛ ¬Û±˘±À¬ıº ñ ë˝√√ø¬ı˛À¬ı±˘, ˝√√ø¬ı˛À¬ı±˘, ˝√√ø¬ı˛À¬ı±˘íº
¬Û±Í¬ ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√º ˜ø˝√√˜±‰¬¬ı˛Ì Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ’±À√À˙ Ú±¬ı˛√ ¬Û=¬ı˛±øS¬ı˛
¤fl¡øÈ¬ Œù≠±fl¡ ’±¬ı‘øM√√ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˝◊√˝√±ÀÓ¬ ˝√√ø¬ı˛ˆ¬øMê√¬ı˛ fl¡Ô± ’±ÀÂ√ ñ
ë’ôL¬ı«ø˝√√˚«ø√ ˝√√ø¬ı˛ô¶¬Û¸± Ó¬Ó¬– øfl¡˜ƒº
Ú±ôL¬ı«ø˝√√˚«ø√ ˝√√ø¬ı˛ô¶¬Û¸± Ó¬Ó¬– øfl¡˜ƒº
’±¬ı˛±øÒÀÓ¬± ˚ø√ ˝√√ø¬ı˛ô¶¬Û¸± Ó¬Ó¬– øfl¡˜ƒº
Ú±¬ı˛±øÒÀÓ¬± ˚ø√ ˝√√ø¬ı˛ô¶¬Û¸± Ó¬Ó¬– øfl¡˜ƒºí [fl¡Ô±˜‘Ó¬ 4˚˛12˚˛2]
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬, ¸˝√√±À¸…] ñ øfl¡ ’æ≈√Ó¬ Î¬◊¬Û±˚˛ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛º
Í¬±fl≈¡¬ı˛√±√± ·±Ú ·±˝◊√ÀÓ¬ ˆ¬±˘¬ı±À¸Úº Ó“¬±Àfl¡ ·±Ú ·±›˚˛±ÀÓ¬˝◊√ èø‰¬ fl¡À¬ı˛
ø√À˘Úº ˜ø˝√√˜±‰¬¬ı˛Ì ¬ÛøGÓ¬ ’±¬ı‘øM√√ ˆ¬±˘¬ı±À¸Úº Ó“¬±Àfl¡ Ó¬±ÀÓ¬˝◊√ èø‰¬
fl¡ø¬ı˛À˚˛ ø√À26√Úº ˚±¬ı˛ Œ˚ &Ì ’±ÀÂ√ Ó¬±Àfl¡ Œ¸˝◊√øÈ¬ ø√À˚˛˝◊√ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛
ø√Àfl¡ lead [‰¬±ø˘Ó¬] fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú ñ Δ√¬ıœ Î¬◊¬Û±˚˛º ¤˜Ú ¤fl¡øÈ¬ øÊ√øÚ¯∏
’±ÀÂ√ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˚±Àfl¡ ˚± ¬ı˘ÀÂ√ Ú Ó¬±˝◊√ ˝√√À26√º [¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬]
ñ øfl¡ Œ¸˝◊√øÈ¬∑
¬Û±Í¬fl¡ ñ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ will power [˝◊√26√±˙øMê√]º
¿˜ ñ ˝“√±, Œ˚ will power [˝◊√26√±˙øMê√] ø√À˚˛ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¸‘ø©Ü
ø¶öøÓ¬ õ∂˘˚˛ ‰¬˘ÀÂ√º øfl¡c ¤ø√Àfl¡ ˜±Ú≈¯∏ñ Â√í È¬±fl¡± ˜±˝◊√ÀÚ¬ı˛ ¬Û”Ê√±¬ı˛œº
Œ¬ı˛±·, Œ˙±fl¡-Ó¬±¬Û, √±ø¬ı˛^… ¸¬ı ’±ÀÂ√º øfl¡ õ∂À˝√√ø˘fl¡±/
¿˜ øÚ¬ı«±fl¡ › øÚô¶t ˝√√˝◊√˚˛± ¬ı˛ø˝√√À˘Úº øfl¡Â≈√fl¡±˘ ¬Û¬ı˛ ’±¬ÛÚ ˜ÀÚ
·±Ú ·±ø˝√√ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Úº
·±Úº Œõ∂˜ ø·ø¬ı˛-fl¡μÀ¬ı˛ Œ˚±·œ ˝√√À˚˛ ¬ı˛ø˝√√¬ıº
’±ÚμøÚÁ«¡¬ı˛¬ Û±À˙ Œ˚±·Ò…±ÀÚ Ô±øfl¡¬ıºº
Ó¬NÙ¬˘ ’±˝√√ø¬ı˛À˚˛ :±Ú-é≈¬Ò± øÚ¬ı±ø¬ı˛À˚˛,
Δ¬ı¬ı˛±·…-fl≈¡¸≈˜ ø√À˚˛ ¿¬Û±√¬ÛΩ ¬Û”øÊ√¬ıº
ø˜È¬±ÀÓ¬ ø¬ı¬ı˛˝√-√Ó‘¬¯∏± fl”¡¬Û Ê√À˘ ’±¬ı˛ ˚±¬ı Ú± ,
86 ¿˜-√˙«Ú
˝√√+√˚˛-fl¡¬ı˛eˆ¬íÀ¬ı˛ ˙±øôL¬ı±ø¬ı˛ Ó≈¬ø˘¬ıº

fl¡ˆ≈¬ ˆ¬±¬ı˙‘e í¬ÛÀ¬ı˛, ¬Û√±˜‘Ó¬ ¬Û±Ú fl¡íÀ¬ı˛,
˝√√±ø¸¬ı fl“¡±ø√¬ı [’±¬ı±¬ı˛] Ú±ø‰¬¬ı ·±˝◊√¬ıºº [fl¡Ô±˜‘Ó¬ 4˚˛12˚˛2]
¿˜ [¸˝√√±À¸…] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛√±√±¬ı˛ fl¡±Â√ ŒÔÀfl¡ ¤˝◊√ ·±ÚøÈ¬ ø˙À‡
¤fl¡ø√Ú ’øÓ¬ ¸±Ò fl¡À¬ı˛ ’øù´Úœ √M√Àfl¡ qÚ±˘±˜º øÓ¬øÚ ø¶ö¬ı˛ ˝√√À˚˛
qÚÀÂ√ Úº ’±˜¬ı˛± ˆ¬±¬ı˘±˜, ¬ıg≈Àfl¡ ¤fl¡øÈ¬ ’øÓ¬ Î¬◊¬Û±À√˚˛ Ú”Ó¬Ú øÊ√øÚ¯∏
ø√À˚˛ Ó≈¬©Ü fl¡¬ı˛± ˝√√À˘±º ›˜± ¤fl¡È≈¬ ¬ÛÀ¬ı˛ ’øù´Úœ¬ı±¬ı≈ ¬ı˘À˘Ú, ë›øÈ¬
’±˜±¬ı˛˝◊√ ¬ı˛ø‰¬Ó¬í [¿˜ › ¸fl¡À˘¬ı˛ ’øÓ¬ Î¬◊2‰¬˝√√±¸…]º ’Ó¬ ’±˙± fl¡À¬ı˛
Ú”Ó¬Ú øÊ√øÚ¯∏ ø˙À‡øÂ√ ñ qøÚÀ˚˛øÂ√, Œ˙À¯∏ øfl¡Ú± ¬ıÀ˘ ›øÈ¬ ’±˜±¬ı˛˝◊√
[¿˜-¬ı˛ ˝√√±ø¸¬ı˛ ˘˝√√¬ı˛ SêÀ˜ Î¬◊2‰¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Î¬◊À2‰¬ Î¬◊øÍ¬ÀÓ¬ ˘±ø·˘º
’ÀÚfl¡é¬Ì ¬ÛÀ¬ı˛ Ô±ø˜˘]º ›“¬ı˛ ¸Àe ’±˜±À√¬ı˛ õ∂±˚˛˝◊√ Œ√‡± ˝√√ÀÓ¬±
ñ ¤fl¡¸Àe ¬ÛÎ¬ˇÓ¬±˜º ›“¬ı˛› ¤fl¡È≈¬ Œ‡¬Û±ÀÈ¬ ˆ¬±¬ı øÂ√˘, Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ˚˜Ú
¬ı˘ÀÓ¬Úº Ó¬± Ú± ˝√√À˘ Œfl¡Ú ’±¸À¬ıÚ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√/ ›“¬ı˛ ¬ı±¬ı±Àfl¡›
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬Ú ñ øÓ¬Ú ø√Ú fl¡±ÀÂ√ Œ¬ı˛À‡ ø√Â√À˘Ú ›“¬ı˛ ¬ı±¬ı±Àfl¡
√øé¬ÀÌù´À¬ı˛º ˚“±À√¬ı˛ ˘é¬Ì ˆ¬±˘ Œ√‡ÀÓ¬Ú Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ¬ı˛À‡ ø√ÀÓ¬Ú
’ôLÓ¬– øÓ¬Ú ø√Ú ñ ¸—¶®±¬ı˛ ¬ı√ø˘À˚˛ ø√ÀÓ¬Ú ¤˝◊√ fl¡À¬ı˛º
5
Ê√ÕÚfl¡ ˆ¬Mê√ ñ ÚÔ« Œ¬ıe˘ ø¬ı˛ø˘ÀÙ¬¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı±Ê√±À¬ı˛¬ı˛ Œ˜À˚˛¬ı˛±
fl¡˘fl¡±Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛±ô¶±˚˛ øˆ¬é¬± fl¡À¬ı˛øÂ√˘º ’øù´Úœ¬ı±¬ı≈ ¤ÀÓ¬ ’±¬ÛøM√√ fl¡À¬ı˛Úº
Ó“¬±¬ı˛ ˜Ó¬ ¤ÀÓ¬ ¸±Ò±¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ΔÚøÓ¬fl¡ ’¬ıÚøÓ¬ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º
¿˜ ñ Ó¬± ¬ı˘À¬ıÚ Δ¬ıøfl¡º øÓ¬øÚ øfl¡ Œfl¡¬ı˘ Œ√˙À¸¬ıfl¡∑ ñ
˜˝√√±ˆ¬Mê√ Œ˘±fl¡º [¸˝√√±À¸…] Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ ˆ¬±˝◊√À¬ı±ÀÚ¬ı˛ ø˜˘Ú fl¡À¬ı˛º
øÔÀ˚˛È¬±¬ı˛›˚˛±˘±¬ı˛± Œ¸È¬±Àfl¡ ¬ı˛e fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˙ ¬ıÀ˘ ñ ëˆ¬±˝◊√À¬ı±Ú ˝√√±˘≈√-
-‰¬±˘≈/ ¤¬ı˛± ’ÀÚfl¡ ¸˜˚˛ ˝√√flƒ¡ fl¡Ô± ¬ıÀ˘º ¤ÀÓ¬ ’¬ıÚøÓ¬¬ı˛ ¸y±¬ıÚ±
‡≈¬ıº Œfl¡Ú ˝√√À¬ı Ú±∑ ñ ¶§ˆ¬±¬ıÓ¬–˝◊√ ¤fl¡øÈ¬ ’¬Û¬ı˛øÈ¬Àfl¡ ‰¬±˚˛º ”√¬ı˛
ŒÔÀfl¡˝◊√ ¬ı˛é¬± Ú±˝◊√ ñ fl¡±ÀÂ√ Ô±fl¡À˘ fl¡Ô± øfl¡/ ¤˝◊√Ê√Ú… Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤
ø¬ı¯∏À˚˛ ’Ó¬ ¸Ó¬fl«¡º
¿˜ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ Œ√‡≈Ú Ú± ≈√í¬ı˛fl¡˜ Œ˘±fl¡

’±ÀÂ√º ¤fl¡¬ı˛fl¡˜ Œ˘±fl¡ ˝√√À¬ı ˝√√À26√ fl¡À¬ı˛, ’“±È¬ Ú±˝◊√º ’±¬ı˛ ¤fl¡ Ô±flƒ¡
fl¡26√À¬Û¬ı˛ ˜Ó¬ ¸¬ı ˝◊√øf˚˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ Ï≈¬øfl¡À˚˛ Œ√˚˛º Œfl¡ÀÈ¬ ŒÙ¬˘ Ó¬¬ı≈›
Œ¬ı¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ı Ú±º ¤À√¬ı˛ ¡Z±¬ı˛±˝◊√ fl¡±Ê√ ˝√√˚˛ ñ ÷ù´¬ı˛ √˙«Úº fl¡Ô±˜‘Ó¬
¬Û±Í¬ Œ˙¯∏ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ëÓ“¬±Àfl¡ Œ¬ÛÀÓ¬ ˝√√À˘ ¬ıU
¬ıœ˚« Ò±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º... ¶aœÀ˘±fl¡ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ Ó¬…±· ñ ¸iß…±¸œ¬ı˛
¬ÛÀé¬... Œ˙À¯∏ ˚± Ô±Àfl¡ Ó¬± ‡≈¬ı refined [qX] ˝√√À˚˛ Ô±Àfl¡º
˘±˝√√±À√¬ı˛ ›‡±ÀÚ &ÀÎ¬ˇˇ¬ı˛ Ú±·¬ı˛œ ¸¬ı Œ¬ı˛À‡øÂ√˘ ñ øÚÀ‰¬ ¤fl¡È≈¬ Ù≈¬ÀÈ¬±
fl¡À¬ı˛º ¤fl¡¬ıÂ√¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Œ√‡À˘ ¸¬ı √±Ú± Œ¬ı“ÀÒ Œ·ÀÂ√ ñ ø˜Â√¬ı˛œ¬ı˛ ˜Ó¬º
¬ı˛¸ ˚± Œ¬ıø¬ı˛À˚˛ ˚±¬ı±¬ı˛ Ó¬± Ù≈¬ÀÈ¬± ø√À˚˛ Œ¬ıø¬ı˛À˚˛ Œ·ÀÂ√º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±26√± Œ√‡≈Ú ’¬ıÓ¬±¬ı˛ Â√±Î¬ˇ± fl¡±¬ı˛ ¤
‘√ø©Ü ’±ÀÂ√∑ fl¡À¬ı Œ√À‡ÀÂ√ Ú ˘±˝√√±À√¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ &ÀÎ¬ˇ¬ı˛ Ú±·¬ı˛œº Œ¸˝◊√øÈ¬
˜ÀÚ fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Úº øfl¡ fl¡À¬ı˛ ‹øÈ¬ fl¡±ÀÊ√ ˘±·±ÀÚ± ˚±˚˛ Ó¬±¬ı˛ ø‰¬ôL±
fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ’±¬ı˛ ¤‡Ú øfl¡ ¸≈μ¬ı˛ ‘√©Ü±ôL¬ı˛+À¬Û ‹ ‘√˙…øÈ¬ Ó“¬±¬ı˛√ fl¡±ÀÊ√
˘±ø·À˚˛ÀÂ√ Úº ¤˝◊√ ¤fl¡øÈ¬ ‘√©Ü±ôL ˜ÀÚ Ô±fl¡À˘ fl¡±Ê√ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛ ñ
÷ù´À¬ı˛ ˜ÀÚ ˚±˚˛º
¬ıËp¡‰¬˚« Â√±Î¬ˇ± ÷ù´¬ı˛˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ Ú±º ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ·À˘› ˜˝√√± ø¬ı¬Û√,
ø¬ıÀ˙¯∏ ·‘˝√¶Àö √¬ı˛ ¬ÛÀé¬º ¶§ˆ¬±¬ı ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ ’Ú…¬ı˛+¬Û ’ˆ¬…±À¸¬ı˛ ¡Z±¬ı˛±º
¬ı√˘±ÀÓ¬ ˝√√À˘ ˜ÀÚ¬ı˛ ¸Àe ˘Î¬ˇ±˝◊√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚º˛ Ó¬± Â√±Î¬ˇ±› ˙±¬ı˛œø¬ı˛fl¡
Î¬◊¬Û¸·«› Œ√‡± Œ√˚˛ ñ ¶§õüÀ√±¯∏º ¤˝◊√ Œ√À‡ ¬Û±ÀÂ√ ˆ¬Mê√¬ı˛± ˆ¬˚˛
Œ¬ÛÀ˚˛ ˚±˚˛ Ó¬±˝◊√ ¤˝◊√ ‘√©Ü±ôLøÈ¬ ø√À˚˛ ’ˆ¬˚˛ ø√À26√Úº ˚± ˚±¬ı±¬ı˛ ˚±fl¡
ñ øÚÀÊ√ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛ Ú©Ü fl¡À¬ı˛± Ú±º Ó¬± ˝√√À˘˝◊√ ˝√√À¬ıº ¬ı±fl¡œ ˚± Ô±fl¡À¬ı
Ó¬±ÀÓ¬˝◊√ fl¡±Ê√ ˝√√À¬ıº Î¬◊ÀV˙… ˝√√À26√, ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú ñ Î¬◊¬Û±˚˛ ø‰¬M√√qøXº
ø‰¬M√√qøX¬ı˛ Ê√Ú… ¬ıËp¡‰¬˚« ’±¬ı˙…fl¡º ø‰¬M√√ ˜±ÀÚ ˜Ú ¬ı≈øXº ¤Àfl¡ ¬·Î¬ˇÀÓ¬
˝√√À˘ Ú”Ó¬Ú fl¡À¬ı˛, õ∂Ô˜ ˙±¬ı˛œø¬ı˛fl¡ ¬Ûø¬ıSÓ¬±¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º õ∂Ô˜ ˙¬ı˛œ¬ı˛-
qøX, Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ø‰¬M√√qøXº ¤˝◊√Ê√Ú… ¸±Ò≈À√¬ı˛ ’Ó¬ fl¡Î¬ˇ± øÚ˚˛˜º ˆ¬Mê√À√¬ı˛
ˆ¬¬ı˛¸±¬ı˛ Ê√Ú… ñ ÿÒ«À¬ı˛Ó¬±¬ı˛ fl¡Ô± Ó≈¬À˘ÀÂ√Úº Ú±¬ı˛√ qfl¡À√¬ı ñ
ÿÒ«À¬ı˛Ó¬±, ¤“À√¬ı˛ ’±√À¬Û˝◊√ ¬ıœ˚«¬Û±Ó¬ ˝√√˚˛ Ú±˝◊√ º ¬ı±˘fl¡fl¡±˘
88 ¿˜-√˙«Ú
ŒÔÀfl¡ ’È≈¬È¬ ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œº ’±¬ı˛ ¤fl¡¬ı˛fl¡˜ ΔÒ˚«À¬ı˛Ó¬±º ¤À√¬ı˛ ’ÀÚfl¡ é¬˚˛

˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ ¤‡Ú ’±¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ı Ú±º ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ¬ı±¬ı˛ ¬ıÂ√¬ı˛ ¬ıœ˚« Ò±¬ı˛Ì
fl¡¬ı˛À˘ ¤fl¡øÈ¬ Œ˜Ò± Ú±Î¬ˇœ ˝√√˚˛º Œ¸øÈ¬ ˝√√À˘ ˙±À¶a¬ı˛ ˜˜«±Ô« Ò±¬ı˛Ì ˝√√˚˛º
&è¬ı˛ fl¡Ô±¬ı˛ ’Ô« ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ’±¬ı˛ ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ ˙øMê√ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º
Ó¬‡Ú ¸¬ı«√± ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± ¶ú¬ı˛Ì Ô±Àfl¡º
¿˜ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˜˙« ŒÚ›, ›¬ı˛±
¬ı˘À¬ı ’Ú… fl¡Ô±º ¶§õüÀ√±¯∏ ˝√√À26√ qÀÚ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¬ı˘À¬ı Œ¬ı˙…± ¬ı±øÎ¬ˇ
˚±›º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ó¬± ¬ı˘À˘Ú Ú±º Ó“¬±¬ı˛ ¬ı…¬ı¶ö±, ˚±˚˛ ˚±flƒ¡ Œ¬ı¬ı˛ ˝√√À˚˛
‡±øÚfl¡È¬± ’±¬ÛÚ± ŒÔÀfl¡º ¤¸¬ı ˆ¬±ÀÓ¬¬ı˛ Œ√±À¯∏ ˝√√˚˛ ¬ı˘ÀÓ¬Úº ¬ı±fl¡œ
˚± Ô±fl¡À¬ı Ó¬± refined [qX] ˝√√À˚˛ Ô±fl¡À¬ı ’Ô«±» ÷ù´¬ı˛ √˙«ÀÚ¬ı˛
˙øMê√ ˘±ˆ¬ ˝√√À¬ı ˜ÀÚº ¸—˚˜ Ú± Ô±fl¡À˘ ˜Ú ø¶ö¬ı˛ ˝√√˚˛ Ú± ñ
¤fl¡±¢∂Ó¬± Ô±Àfl¡ Ú±º Ó¬±˝◊√ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ˆ¬±¬ı Ò±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±, ˝√√˚˛ÀÓ¬±
qÚÀÂ√ øfl¡c ˆ≈¬À˘ ˚±À26√º õ∂Ô˜, ˜ÀÚ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¬ıœÊ√ ¬Û“≈Ó¬ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº
Ê√ø˜ ˝√√À˘± ˜Úº ¤øÈ¬ Î¬◊¬ı«¬ı˛ ’±¬ı˛ ¸±¬ı˛¬ı±Ú Ú± ˝√√À˘ ¬ıœÊ√ ’Ç≈ø¬ı˛Ó¬
˝√√˚˛ Ú±º ˜Ú¬ı˛+¬Û Ê√ø˜Àfl¡ ΔÓ¬¬ı˛œ fl¡¬ı˛±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ıËp¡‰¬˚« ’øÓ¬ ’±¬ı˙…fl¡º
¤Â√±Î¬ˇ± ˝√√˚˛ Ú±º ˆ¬˚˛ ”√¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ˆ¬¬ı˛¸±¬ı˛ Ê√Ú… ’Ó¬ ¸¬ı fl¡Ô±º Í¬±fl≈¡¬ı˛
øfl¡Â≈√ ¬ı±fl¡œ Œ¬ı˛À‡ ˚±Ú Ú±˝◊√º ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ˚± ˚± õ∂À˚˛±Ê√Ú ¸¬ı ø√À˚˛
Œ·ÀÂ√ Úº
¿˜ [¸˝√√±¸… Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ ¬ı˝◊√ [fl¡Ô±˜‘Ó¬] ˚‡Ú
Œ¬ı¬ı˛ ˝√√˚˛, ’ÀÚÀfl¡ fl¡Ó¬ ’øˆ¬˙±¬Û fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¤˜Ú ¬ıÀ˘ÀÂ√, Œ˘±fl¡È¬±¬ı˛
˜¬ı˛¬ı±¬ı˛› ˆ¬˚˛ Ú±˝◊√, ’Ó¬ ˆ¬±˘ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ¸Àe ŒÔÀfl¡›º Ó¬±¬ı˛± Œˆ¬À¬ıÀÂ√
¤ ¸¬ı ø˜Ô…± fl¡Ô±º ’±˜±À√¬ı˛ ¬ı±Ú±ÀÚ± fl¡Ô± ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± Ú˚˛º
’ÀÚÀfl¡¬ı˛ ’¸≈ø¬ıÒ± ˝√√À˚˛ÀÂ√ øfl¡Ú± ¤¸¬ı fl¡Ô± õ∂fl¡±˙ ¬Û±›˚˛±˚˛º ¸¬ı
øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘ Œ·ÀÂ√Ú ’±À· Ô±fl¡ÀÓ¬º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ø¬ıÀ˚˛¬ı˛ ¬ı…¬ı¶ö± Œfl¡Ú fl¡¬ı˛À˘Ú ˆ¬·¬ı±Ú∑
¤ ŒÓ¬± ’±¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏ fl¡À¬ı˛ Ú±˝◊√º øÓ¬øÚ˝◊√ fl¡ø¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Úº Œfl¡Ú∑ Ú±, ¸fl¡À˘
¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ Ó¬…±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º Ó¬±˝◊√ ø¬ıÀ˚˛ fl¡À¬ı˛ Ó¬…±· fl¡¬ı˛ SêÀ˜º
¤ ¬ı…¬ı¶ö± ˆ¬Mê√À√¬ı˛ Ê√Ú… ñ ¸fl¡À˘¬ı˛ Ê√Ú… Ú˚˛º ’Ú…À√¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛
¸‘ø©Ü¬ı˛é¬± fl¡±ÀÊ√ ˘±·±Úº ˆ¬Mê√¬ı˛± ˝√√˚˛ÀÓ¬± Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛À˘±º ¬ıËp¡‰¬˚« ¬ı˛é¬±

fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘ Ú±, Œˆ¬Àe Œ·˘º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡Ô± qÀÚ ’±¬ı±¬ı˛
Ú”Ó¬Ú Î¬◊√…À˜ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛À¬ıº Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ˙À¯∏ fl‘¡Ó¬fl¡±˚« ˝√√˚˛º
Ó¬‡Ú ¸•Û”Ì« Ó¬…±· ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º Ó¬±À√¬ı˛˝◊√ ¬ıÀ˘ ΔÒ˚«À¬ı˛Ó¬±º
˜ø˝√˜√ ±‰¬¬ı˛ÌÀfl¡ ¬ı˘ÀÂ√Ú ¤˝◊√ fl¡Ô± ñ SêÀ˜ Ó¬…±À·¬ı˛ fl¡Ô±º
ëŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ¸—¸±¬ı˛ Ó¬…±À·¬ı˛ øfl¡ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ... ¤ÀÓ¬± Œ¬ı˙, Œfl¡~± ŒÔÀfl¡
˚≈Xºí ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ¬Û±¬ı˛À¬ı Ú±, Ó¬±˝◊√ SêÀ˜ SêÀ˜ Ó¬…±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˘ÀÂ√ Úº
’±¬ı±¬ı˛ ¸Àe ¸Àe highest ideal-øÈ¬ [Î¬◊2‰¬Ó¬˜ ’±√˙«øÈ¬] ¸±˜ÀÚ
ÒÀ¬ı˛ ø√À˘Ú ñ qfl¡À√¬ı ÿÒ«À¬ı˛Ó¬±º ¤ ˝√√À˘± Œ˙¯∏ fl¡Ô±º ¤ ’±√˙«øÈ¬
Œ‰¬±À‡¬ı˛ ¸±˜ÀÚ ¬ı˛±‡À˘ Ó¬À¬ı Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊Í¬ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıº øÚÀÊ√¬ı˛ footing¤
[’±|˚˛ ¶ö±ÀÚ] ŒÔÀfl¡ ’±√À˙«¬ı˛ ø√Àfl¡ ˘é¬… ¬ı˛±‡À˘, ¬ÛÀ¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛
Œ‰¬©Ü± › Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛, ’ä¶§ä Œˆ¬±È¬ÀÈ¬±· ˝√√À˚˛ ˚±¬ı±¬ı˛ ¬Û¬ı˛, SêÀ˜
ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ø√Àfl¡ ¤&À¬ıº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√À¬ıº ¤fl¡øÈ¬ ¬ÛÀÔ
¸•Û”Ì« Ó¬…±·, ¬ı±ø˝√√¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Î¬◊ˆ¬˚˛ Ó¬…±·º ’¬Û¬ı˛øÈ¬ SêÀ˜ SêÀ˜ Ó¬…±·
õ∂ÔÀ˜ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ Ó¬…±· Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛º ’˜Ú ˜±À˚˛¬ı˛ ˜Ó¬ Œ¶ßÀ˝√√ Œfl¡
’±¬ı˛ ’±˜±À√¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙ ø√À¬ı Í¬±fl≈¡¬ı˛ Â√±Î¬ˇ±/ ˜± Œfl¡±Ú ŒÂ√À˘Àfl¡˝◊√
Â√±Î¬ˇÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Ú± ñ ¬Ûe≈ Œ˚ Ó¬±Àfl¡› ¬ı˛é¬± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº Œfl¡Î¬◊ ¤fl¡¬ı±À¬ı˛,
Œfl¡Î¬◊ SêÀ˜ Î¬◊Í¬À¬ıº
¿˜ é¬Ìfl¡±˘ øfl¡ ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛√±√± ¸±Ò≈ ˝√√À˚˛ Œ¬ı¬ı˛ ˝√√À˚˛ ø·Â√À˘Úº
’±¬ı±¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ¤À˘Úº Ó¬±˝◊√ ¬Û”À¬ı«˝◊√ Ó¬±Àfl¡ Δ¬ı¬ı˛±À·…¬ı˛, ¸iß…±À¸¬ı˛ õ∂øÓ¬¬ıgfl¡
øfl¡ Ó¬± ¬ıÀ˘ ø√À26√Úº ¤fl¡È≈¬ Ó¬±Î¬ˇ±Ó¬±øÎ¬ˇ fl¡¬ı˛±˚˛ Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘Ú Ú±,
øÙ¬À¬ı˛ ’±¸ÀÓ¬ ˝√√À˘± ‚À¬ı˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ øfl¡c ¸±¬ıÒ±Ú fl¡À¬ı˛ ø√Â√À˘Úº øfl¡
’ôL‘«√ø©Ü/
¤‡Ú ¬ı˛±øS ¸±ÀÎ¬ˇ Ú˚˛È¬±º ¿˜ ’±¬ÛÚ ˜ÀÚ ˝√√±ø¸ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ’±Ê√
¸±¬ı˛±È¬± ¸˜˚˛ ˆ¬Mê√¸Àe ˝√√±¸…¬ı˛À¸ ’øÓ¬¬ı±ø˝√√Ó¬ fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº ˜±ÀÁ¡
˜±ÀÁ¡ ·yœ¬ı˛ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√Úº ¤‡Ú ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ Œfl¡ÃÓ”¬fl¡ ’±¬ı˛y ˝√√˝◊√˘º
¿˜ ñ Œfl¡ÃÓ≈¬fl¡ ˝√√±À¸… ¬ı˘ÀÂ√Ú, ë¬ı˛˜Ìœ¬ı±¬ı≈, ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˆ¬±Ó¬ Œ˚
90 ¿˜-√˙«Ú
Ê≈√øÎ¬ˇÀ˚˛ ˚±À26√∑í fl¡Ô±¬ı˛ ¸Àe ¸Àe˝◊√ ˝√√±ø¸¬ı˛ Î¬◊2‰¬À¬ı˛±˘ Î¬◊øOÓ¬ ˝√√˝◊√˘

ñ ¸˜≈^ Œ˚Ú Ó¬¬ı˛e±ø˚˛Ó¬º ˝√√±ø¸ ’±¬ı˛ Ô±À˜ Ú±, fl≈¡øé¬ÀÓ¬ ¬ı…Ô±
Òø¬ı˛˚˛±ÀÂ√º Î¬◊2‰¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Î¬◊2‰¬Ó¬¬ı˛ ˝√√±ø¸ ñ ’±¬ı±¬ı˛ ˝√√±ø¸¬ı˛ Ó¬¬ı˛e fl¡À˚˛fl¡
ø˜øÚÈ¬ Òø¬ı˛˚˛± ‰¬ø˘ÀÓ¬ ˘±ø·˘º ¤‡Ú Ô±ø˜˚˛±ÀÂ√ ñ øfl¡c ˜≈‡˜GÀ˘
˝√√±ø¸¬ı˛ é¬œÌ Œ¬ı˛‡± Œ√‡± ˚±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¿˜ [¸˝√√±À¸… ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˆ¬±Ó¬ Ê≈√Î¬ˇ±¬ı±¬ı˛ fl¡Ô±˚˛ ’±¬ı˛
¤fl¡ fl¡Ô± ˜ÀÚ ˝√√À26√º [’±¬ı±¬ı˛ ˝√√±¸…] ø¸ÚƒÈ¬± ˘Ç±˚˛ ˝√√À26√º ¿˜ôLÀfl¡
ù¨˙±ÀÚ øÚÀ˚˛ ˚±À26√ fl¡±È¬À¬ı ¬ıÀ˘º ˚±¬ı˛± fl¡±È¬À¬ı Ó¬±À√¬ı˛ ¸±Ó¬¬ı˛±Ê√±¬ı˛
ÒÚ ø√À˚˛ÀÂ√ ¿˜ôL ˚±ÀÓ¬ ¤fl¡È≈¬ ’¬ı¸¬ı˛ Œ√˚˛ ¤ø¬ı˛ ˜ÀÒ… ˜±Àfl¡ ŒÎ¬Àfl¡
ŒÚ¬ı±¬ı˛º ¿˜ôL Œ√¬ıœ¬ı˛ ¬ı¬ı˛¬Û≈S, ¬ıÎ¬ˇ ˆ¬øMê√˜±Úº ˜±Àfl¡ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À¬ı
[’±¬ı±¬ı˛ ˝√√±¸…] ’±¬ı˛ ›¬ı˛± ¬ı˘ÀÂ√ [¬˝√√±¸…] ñ ë˙œ·ƒ·œ¬ı˛ fl¡¬ı˛ ˙œ·ƒ·œ¬ı˛
fl¡¬ı˛ºí [√œ‚« ˝√√±¸…]º ¿˜ôL ¬ı˘ÀÂ√, ëŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ¸±Ó¬¬ı˛±Ê√±¬ı˛ ÒÚ ø√˘≈˜,
’±˜±˚˛ ¤fl¡È≈¬ ¸˜˚˛ √±›ºí [¸˝√√±À¸…] ›¬ı˛± ¬ı˘ÀÂ√, ëÓ≈¬ø˜ ˙œ·ƒ·œ¬ı˛ fl¡¬ı˛
ñ ¤Ó¬é¬ÀÌ ’±˜¬ı˛± ¬Û=±˙È¬± ˜±Ô± Œfl¡ÀÈ¬ ŒÙ¬˘Ó¬±˜ƒº [¸˝√√±À¸…]
ëŒÎ¬Àfl¡ Ú…±› Ó¬±Î¬ˇ±Ó¬±øÎ¬ˇº ’±˜±À√¬ı˛ ˆ¬±Ó¬ Ê≈√øÎ¬ˇÀ˚˛ ˚±À26√í [¸fl¡À˘¬ı˛
Î¬◊2‰¬˝√√±¸… ’±¬ı˛ ¿˜-¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ø¬ı˘ø•§Ó¬ Î¬◊2‰¬˝√√±¸…]º ’ÀÚfl¡é¬Ì ¬Û¬ı˛
˝√√±ø¸ Ô±ø˜˘ñŒ˚Ú Á¡ÀÎ¬ˇ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¸¬ı ˙±øôL...º ¿˜ ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ·yœ¬ı˛
ˆ¬±¬ı Ò±¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ë¬ˆ¬±Ó¬ ŒÓ¬± Ê≈√øÎ¬ˇÀ˚˛ Œ·˘ñøfl¡c
Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ fl¡Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ problem solved [¸˜¸…±¬ı˛ ¸˜±Ò±Ú] ˝√√À˚˛
Œ·˘/í
¿˜ ¬ı‘X, Ó¬±ÀÓ¬ ’±Ê√ ’±¬ı±¬ı˛ ’¸≈¶öº øfl¡c ¤ ¬ı±˘¸≈˘ˆ¬ øÚ˜«˘
’±ÚÀμ±263√±¸ Œfl¡±Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ’±ø¸˘∑ ˝◊√˝√±˝◊√ øfl¡ ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸ ¬Ûø¬ı˛¬ı±À¬ı˛¬ı˛
¬ıÀÚø√ ‰¬±˘ ñ Œ√˝√ ŒÔÀfl¡ ˜ÚÈ¬±Àfl¡ Ó≈¬À˘ ŒÙ¬˘± Ó”¬Ìœ¬ı˛ ŒÔÀfl¡
Ó¬œÀ¬ı˛¬ı˛-˜Ó¬, ˝◊√26√±˜Ó¬/
fl¡ø˘fl¡±Ó¬±, 24À˙ Ê√±Ú≈˚˛±¬ı˛œ, 1924º

10˝◊√ ˜±‚, 1330, ¬ı‘˝√¶ÛøÓ¬¬ı±¬ı˛º
91
¯∏á¬ ’Ò…±˚˛
˜ÀÚ Ó¬…±· › ¸¬ı«Ó¬…±·, ·±gœ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√
1
¸”˚« ¤‡Ú› Î¬◊ÀÍ¬ Ú±˝◊√º ¿˜ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº √øé¬Ì-
¬Û”¬ı« Œfl¡±ÀÌ ˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±À√ ¬ıø¸˚˛± Ê√·¬ıg≈, ø¬ıÚ˚˛, ŒÂ√±È¬
’˜”˘…, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú SêÀ˜ SêÀ˜ ’±ø¸˚˛± ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ë¬ıË±p¡Ò˜«í
˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Ú Δ¬ıø√fl¡ ¸≈À¬ı˛ ñ
›“ ÷˙±¬ı±¸…ø˜√— ¸¬ı«— ˚»øfl¡= Ê√·Ó¬…±— Ê√·»º
ŒÓ¬Ú Ó¬…ÀMêÚ ˆ≈¬?œÔ± ˜± ·‘Ò– fl¡¸… ø¶§XÚ˜ƒºº
’ÀÚÊ√À√fl¡— ˜ÚÀ¸±Ê√¬ıœÀ˚˛± ΔÚÚÀV¬ı± ’±õü≈¬ıÚ¬Û”¬ı«˜¯∏«»º
Ó¬X±¬ıÀÓ¬±˝√√Ú…±ÚÀÓ¬…øÓ¬ øÓ¬á¬M√√ø¶úißÀ¬Û± ˜±Ó¬ø¬ı˛ù´±-√Ò±øÓ¬ºº
[÷˙±¬ı±À¸…±¬ÛøÚ¯∏√ 1 ¤¬ı— 4]
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ õ∂ùü ˝√√À˚˛ÀÂ√, ¸—¸±À¬ı˛ øfl¡ fl¡À¬ı˛ Ô±fl¡ÀÓ¬
˝√√À¬ı∑ Œ˚ õ∂ùü fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ ¸—¸±¬ı˛ ¸•§Àg fl¡Ó¬fl¡ :±Ú ˝√√À˚˛ÀÂ√,
¬ı≈ÀÁ¡ÀÂ√ ¤ ¬ıÎ¬ˇ ˜≈ø¶®À˘¬ı˛ ¶ö±Úº ¤‡±ÀÚ ˜Ú ¸¬ı«√± ÚœÀ‰¬¬ı˛ ø√Àfl¡ ˚±À26√
Œˆ¬±À· ’±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛Ì±˜ fl¡©Üº &è ˜≈À‡ qÀÚÀÂ√ ÷ù´¬ı˛ ¸≈‡¶§¬ı˛+¬Ûº Ó“¬±Àfl¡
√˙«Ú fl¡À¬ı˛ ¸≈‡ õ∂±ø5˝◊√ ñ Œ˚ ¸≈À‡¬ı˛ ¸Àe ≈√–‡ Ê√øÎ¬ˇÓ¬ Ú±˝◊√ Œ¸˝◊√
¸≈‡ õ∂±ø5 ñ ˜Ú≈¯∏… Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀV˙…º ¤ Œ√±È¬±Ú±˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ ¿&è¬ı˛
˙¬ı˛Ì øÚÀ˚˛ÀÂ√º Ó¬±˝◊√ õ∂ùü, øfl¡ fl¡À¬ı˛ ‰¬˘À˘ Î¬◊ÀV˙… ø¸X ˝√√˚˛, ÷ù´¬ı˛
√˙«Ú ˝√√˚˛, ø‰¬¬ı˛¸≈‡ ˘±ˆ¬ ˝√√˚º˛ Ÿ¬ø¯∏ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˘Ú, ë÷˙±¬ı±¸…—í ’Ô«±»
÷ù´¬ı˛ ‘√ø©Ü fl¡¬ı˛ ¸—¸±À¬ı˛º ë˝◊√√— ¸¬ı«—í ˝◊√Ó¬…±ø√¬ı˛ ˜±ÀÚ ¸—¸±¬ı˛ ’øÚÓ¬…
≈√íø√ÀÚ¬ı˛º ’±¬ı±¬ı˛ ¸—¸±¬ı˛ ˜ÚÀfl¡ ø¬ı¯∏À˚˛ ¬ıX fl¡À¬ı˛º Ó¬± ˝√√À˘˝◊√ “√±Î¬ˇ±˘,
÷ù´¬ı˛ ¸Ó¬…, Ê√·» ’øÚÓ¬…º ’øÚÓ¬… ¸—¸±À¬ı˛ ’Ô«±» ˜±˚˛±¬ı˛ ¤˘±fl¡±˚˛
ŒÔÀfl¡ øfl¡ fl¡À¬ı˛ ˜±˚˛±Ó¬œÓ¬ ˝√√›˚˛± ˚±˚˛ ñ øfl¡ fl¡À¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛∑
Ó¬±˝◊√ Î¬◊¬Û±˚˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú ëŒÓ¬Ú Ó¬…ÀMê√Ú ˆ≈¬?œÔ±, ˜± ·‘Ò– fl¡¸…ø¶§XÚ˜ƒí
92 ¿˜-√˙«Ú
ñ ’Ô«±» Œˆ¬±· øÚ› Ú± ¤‡±Úfl¡±¬ı˛, Ó¬± ˝√√À˘ ¬Û±¬ı˛À¬ıº ¸—¸±¬ı˛

fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú˜˚˛º ¤‡±Úfl¡±¬ı˛ Œˆ¬±· Ú± øÚÀ˘ ¬ıÎ¬ˇ øÊ√øÚ¯∏ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛ ñ ˆ”¬˜±, ¬ıËp¡±Úμº
’Ú±¸Mê√ ˝√√À˚˛ Ô±fl¡±º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ˜ÀÚ Ó¬…±· fl¡¬ı˛À¬ıº
Ó“¬±ÀÓ¬ ’±R¸˜¬Û«Ì fl¡À¬ı˛ Ô±fl¡ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ñ Á¡ÀÎ¬ˇ¬ı˛ ¤“ÀÈ¬± ¬Û±Ó¬±¬ı˛ ˜Ó¬º
˜ÀÚ øfl¡ Ó¬…±· ˝√√˚˛∑ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ Ó¬…±À·¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘À˘ ˆ¬˚˛ ¬Û±À¬ı Ó¬±˝◊√
¬ı˘ÀÂ√ Ú, ˜ÀÚ Ó¬…±· fl¡¬ı˛À¬ıº ¤ Œ˚Ú fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Úº ˜ÀÚ
Ó¬…±À·¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛ ˚‡Ú ¬Û±¬ı˛À¬ı, Ó¬‡Ú ¬ı±˝◊√À¬ı˛› Ó¬…±· ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº
øfl¡c õ∂Ô˜ ¬ı˘√À˘ qÚÀ¬ı Ú± Ó¬±˝◊√ ¬ı˘À˘Ú, ˜ÀÚ Ó¬…±· fl¡¬ı˛º ¤øÈ¬
SêÀ˜ Ó¬…±À·¬ı˛ ¬ÛÔ ñ gradual.
Δ‰¬Ó¬Ú…À√¬ı ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ˆ¬Mê√À√¬ı˛ fl¡±è fl¡±èÀfl¡ ñ ë˚Ô±À˚±·…
ø¬ı¯∏˚˛ ˆ≈¬? ’Ú±¸Mê√ Δ˝√√¤û±ºí ¤È¬± ¤fl¡È¬± middle stage [˜Ò…¶ö˘]
ñ Œˆ¬±· › ¸•Û”Ì«Ó¬…±À·¬ı˛ ˜±Á¡‡±ÀÚ ¤È¬±º ¬ı˛‚≈Ú±Ô √±¸ ¤˝◊√
Î¬◊¬ÛÀ√˙ øfl¡Â≈√ø√Ú ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛À˘Úº Œ˙¯∏ ’¬ıøÒ ’±¬ı˛ Œ¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊Í¬À˘Ú
Ú±º ¤fl¡ø√Ú Œ√ Â≈√È¬º ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ¬Û≈¬ı˛œÀÓ¬ ˜˝√√±õ∂ˆ≈¬¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ø·À˚˛
Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬º ¬ı˛±Ê√-‹ù´˚« ’±¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜±¸≈μ¬ı˛œ ˚≈¬ıÓ¬œ ¶aœ, ¸¬ı ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ¸iß…±¸œ
˝√√À˘Úº
≈√í ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ ‚À¬ı˛› ¬ı˛±À‡Ú fl¡‡Ú› fl¡‡Ú› ˜ÀÚ ¸¬ı Ó¬…±·
fl¡ø¬ı˛À˚˛ ñ Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú…º øfl¡c ¬ıÎ¬ˇ fl¡øÍ¬Úº ¤øÈ¬ Œ˚±·Àˆ¬±À·¬ı˛
¬ÛÔ ñ Œ¸Àfl¡G flv¡±˙º Œˆ¬±· øÚÀ˘˝◊√ ¬ıX ˝√√À˚˛ Œ·˘º Ó¬± øÚÀÊ√¬ı˛
Î¬◊¬Û±øÊ«√Ó¬˝◊√ ˝√√Î¬◊fl¡, ’Ô¬ı± ¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ Œ√›˚˛± øÊ√øÚ¯∏˝◊√ ˝√√Î¬◊fl¡º ëfl¡¸…ø¶§»
ÒÚ—í ˜±ÀÚ ’Ú… fl¡±˝√√±¬ı˛› ÒÀÚ Œ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À¬ı Ú±º Ó¬À¬ı øfl¡ øÚÀÊ√¬ı˛
ÒÀÚ Œ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À¬ı ñ ’Ô«±» Œˆ¬±· fl¡¬ı˛À¬ı∑ Ú±, Ó¬±› Ú±º øÚÀÊ√¬ı˛
¬ı± ¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ¸¬ı ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÚ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ’±ø˜ Œ¸¬ıfl¡ ñ ¸±Ò±¬ı˛Ì
’±˝√√±¬ı˛ › ¬ı±¸¶ö±ÀÚ¬ı˛ √±¬ıœ ’±ÀÂ√, ¤¬ı˛ Œ¬ı˙œ Ú˚˛º Œ˚˜Ú ¬ıÎ¬ˇˇ Œ˘±Àfl¡¬ı˛
¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ √±¸œ ˝√√À˚˛ Ô±Àfl¡º Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡Ô± ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº
¶ö±Ú fl¡±˘ ’¬ı¶ö± ’Ú≈˚±˚˛œ ˚Ó¬È¬± Ú± øÚÀ˘ Ú˚˛ Ó¬Ó¬È¬± ŒÚ›˚˛±º
’±¬ı˛ ¤fl¡È¬± ’±ÀÂ√ Œ˚±·œ¬ı˛ Ô±fl¡ ñ Ó¬±À√¬ı˛ qÒ≈ Œ˚±·, Œˆ¬±·
˜ÀÚ Ó¬…±· › ¸¬ı«Ó¬…±·, ·±gœ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ 93
Ú±˝◊√º Œ˜Ã˜±øÂ√¬ı˛ ˜Ó¬ qÒ≈ ˜Ò≈ ‡±À¬ı Ù≈¬À˘ ¬ıÀ¸ ñ Œ˚˜Ú Ú±¬ı˛√,
qfl¡À√¬ıº ¸—¸±¬ı˛ ’øÚÓ¬… Œ¬ı±Ò ˝√√À˘ Œfl¡Ú ˚±À¬ı Ô±fl¡ÀÓ¬ ¤‡±ÀÚº
øfl¡ √±˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√∑ ¤ ’ø¢üfl≈¡ÀG, ;˘ôL √±¬ı±ÚÀ˘ Œfl¡Ú Á“¡±¬Û ø√ÀÓ¬
˚±À¬ı∑ Ó¬±¬ı˛± ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ Ó¬…±· fl¡À¬ı˛ ’±Rø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À¬ıº Ó¬À¬ı fl¡±èÀfl¡
fl¡±èÀfl¡ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Ù“¬±fl¡ fl¡À¬ı˛ ¸—¸±À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ Œ√Ú Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÊ√¬ı˛ Ê√Ú…
ñ Œ˚˜Ú Ê√Úfl¡±ø√º
Ê√ÕÚfl¡ ˆ¬Mê√ ñ Œ˚±·œ¬ı˛±› ’±˝√√±¬ı˛ ¬ı±¸¶ö±ÀÚ¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡À¬ı˛Úº Ó¬±
˝√√À˘ øfl¡ fl¡À¬ı˛ Œˆ¬±· Ó¬…±· ˝√√À˘±∑ ’±¬ı±¬ı˛ ’¸≈‡ø¬ı¸≈À‡ Œ√À˝√√¬ı˛
¸≈À‡¬ı˛› √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ˝√√˚˛º
¿˜ ñ ‹ ŒÓ¬± ¬ı˘± ˝√√À˚˛ÀÂ√ ˚Ó¬È¬± Œ√˝√ Ò±¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… √¬ı˛fl¡±¬ı˛
Ó¬Ó¬È¬± ŒÚ›˚˛±, ¤¬ı˛ Œ¬ı˙œ Ú˚˛º ’¸≈‡ø¬ı¸≈À‡ Œ√˝√¸≈À‡ ¬ıX fl¡À¬ı˛ Ú±º
Ó¬±À√¬ı˛ ¤ Œˆ¬±· Œˆ¬±À·¬ı˛ ˜ÀÒ… Ú˚˛º Œ√˝√ Ô±fl¡À˘ ‹ Ô±Àfl¡, Œ√±¯∏
Ú±˝◊√º øfl¡c ’±˜¬ı˛± ñ ¸—¸±¬ı˛œÀ√¬ı˛, Œˆ¬±À· õ∂±˚˛ Œ¯∏±˘ ’±Ú± ˜Úº
Œ˚±·œÀ√¬ı˛ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¤fl¡ ’±Ò ¬Û˚˛¸±º ’±¬ı±¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√À˘ ’±√À¬Û˝◊√
Ô±Àfl¡ Ú± Œ√À˝√√ ˜Ú ñ Œ√‡±˚˛ ˜±S Œ˚Ú ’±ÀÂ√º Ó¬±À√¬ı˛ Ê√Ú… Ó¬‡Ú
÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ˆ¬±¬ıÚ± ñ ëŒ˚±·Àé¬˜— ¬ı˝√√±˜…˝√√˜ƒº [·œÓ¬± 9˚22] øÓ¬øÚ ’¬Û¬ı˛
Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ˝√√+√À˚˛ |X± ˆ¬øMê√ ¬ı˛+À¬Û Î¬◊ø√Ó¬ ˝√√À˚˛ Ó¬±À√¬ı˛ Œ√˝√ ¬ı˛é¬±
fl¡À¬ı˛Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤˝◊√ ≈√˝◊√ Ô±Àfl¡¬ı˛˝◊√ Œ˘±fl¡ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ÚÀ¬ı˛fÀfl¡ ø√À˚˛
Œ˚±·œ Ô±Àfl¡¬ı˛ ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº ’±¬ı±¬ı˛ fl¡À˚˛fl¡Ê√ÚÀfl¡ ·‘À˝√√› Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Úº
¸fl¡˘Àfl¡˝◊√ Ó¬…±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú ¤fl¡ø√Úº Ó¬± Ú± ˝√√À˘
Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛ Ú±º Œ˚±·œÀ√¬ı˛ ¬ÛÔÈ¬± direct [Œ¸±Ê√±], ’±¬ı˛ Œ˚±·
Œˆ¬±À·¬ı˛ ¬ÛÔ gradual [Sê˜˙œ˘]º øÓ¬øÚ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ’±¬ı˛ ¤fl¡È¬± Ô±fl¡
’±ÀÂ√ ñ Œˆ¬±·œº ’±fl¡±À¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏ ¬ıÀÈ¬ øfl¡c fl¡±˚« ¬Ûq¬ı˛ ˜Ó¬º
ˆ¬·¬ı±ÀÚ ø¬ıù´±¸ Ú±˝◊√, ‡±ø˘ Œˆ¬±· øÚÀ˚˛ Ô±Àfl¡ ¬Ûq¬ı˛ ˜Ó¬º ›À√À˙
’±ÀÂ√ øÚ›À˝√√À·ø˘˚˛±Úƒº Ó¬±¬ı˛± ¬ıÀ˘, ÷ù´¬ı˛˝◊√ ˚‡Ú ¸¬ı ˝√√À˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ú,
Ó¬‡Ú ˚Ó¬ ¬Û±¬ı˛ Œˆ¬±· fl¡¬ı˛ ñ enjoyment with a vengeance
[¸fl¡À˘¬ı˛ ˝√√±¸…]º
¿˜ [ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ÷ù´¬ı˛ ’‰¬˘ ’È¬˘ ¸≈À˜è¬ı»º
94 ¿˜-√˙«Ú
’±¬ı±¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬› Œ¬ı·¬ı±Úƒº ˜Ú ¤fl¡ øÚÀ˜À¯∏, ¸±¬ı˛± Ê√·» ‚≈À¬ı˛

’±À¸º ÷ù´¬ı˛ ¤˝◊√ ˜ÀÚ¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬› øé¬õ∂·±˜œº ˜±ÀÚ, Î¬◊øÚ ¸¬ı«¬ı…±¬Ûœº
¤˜Ú ¶ö±Ú Ú±˝◊√ Œ˚‡±ÀÚ ˝◊√øÚ Ú±˝◊√º ˜ÀÚ¬ı˛ ·øÓ¬ time and space-
¤¬ı˛ [¶ö±Ú fl¡±À˘¬ı˛] øˆ¬Ó¬¬ı˛ ˝√√À˚˛ Ô±Àfl¡º øÓ¬øÚ Œ˚ ¤¬ı˛› ¬Û±À¬ı˛, ’Ô«±»
¤¬ı˛› fl¡±¬ı˛Ìº ’±Ê√ ¤˝◊√ÀÈ¬ ¶§õü Œ√‡˘≈˜ ñ øÓ¬øÚ ’‰¬˘ ’È¬˘ ’±¬ı±¬ı˛
˜Ú ŒÔÀfl¡› ‰¬=˘º ¤˝◊√ Œ˚ breathing-øÈ¬ [ù´±¸õ∂ù´±¸] ˝√√À26√ ñ
øfl¡ fl¡À¬ı˛ ˝√√À26√∑ øÓ¬øÚ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ’±ÀÂ√ Ú ¬ıÀ˘ ˝√√À26√º
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ ‰¬Ó≈¬Ô« ¬Û≈S ’±ø¸˚˛±ÀÂ√, ¸Àe ¤fl¡øÈ¬ ‡≈Î¬ˇÓ≈¬ÀÓ¬±
ˆ¬±˝◊√ ñ ¬ıÀ˚˛¸ ’±È¬ Ú˚˛ ¬ıÂ√¬ı˛º ¤¬ı˛±› ¿˜-¬ı˛ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√ ¬ı…±‡…±
qøÚÀÓ¬ÀÂ√, ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ¤À√¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¿˜-¬ı˛ Ê√Ú… øfl¡Â≈√ ˜Ú±!¡± ’±¬ı˛
¤fl¡øÈ¬ Ú”Ó¬Ú ˝√√±Ó¬¬Û±‡± ¬Û±øÍ¬À˚˛ÀÂ√ Úº ŒÂ√±È¬ ŒÂ√À˘øÈ¬ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬Û±‡±¬ı˛
¬ı±Ó¬±¸ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ ñ ŒÂ√À˘øÈ¬¬ı˛ fl¡À˚˛fl¡ ˜±¸ ˝√√˚˛ ø¬ÛÓ‘¬ø¬ıÀ˚˛±· ˝√√À˚˛ÀÂ√º
¿˜ [ŒÂ√À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±˜¬ı˛± øfl¡ ¬ÛÎ¬ˇøÂ√∑ Œ¬ıÀ√¬ı˛ Ú±˜ qÀÚÂ√∑
¤ Œ¸˝◊√ Œ¬ı√ ñ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√º ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ıÀ¯∏«¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸ ¬ÛÎ¬ˇ Ú±˝◊√ Œ¬ıÀ√¬ı˛
fl¡Ô±∑ ¤ Œ¸˝◊√º [¬ı˝◊√‡±Ú± ŒÂ√À˘¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ø√˚˛±] ¤˝◊√ Œ√‡º ŒÓ¬±˜¬ı˛±›
¬ıÎ¬ˇ ˝√√À˘ ¬ÛÎ¬ˇÀ¬ıº ¤ÀÓ¬ ’±ÀÂ√ ˜±Ú≈¯∏ ˜À¬ı˛ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˚±˚˛º fl¡±¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ ˚±˚˛∑
ŒÂ√À˘ ñ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º
¿˜ ñ Œfl¡Ú ˚±˚˛∑ Ú±, ÷ù´¬ı˛ Œ˚ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¸fl¡À˘¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬›
’±¬ÛÚ±¬ı˛ Ó¬±˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˚±˚˛º ’±26√±, ’±˜¬ı˛± fl¡±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˚±˝◊√∑
’±¬ÛÚ±¬ı˛ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˚±˝◊√ ñ ˜±, ˆ¬±˝◊√, ¬ı±¬Û, ŒÊ√Í¬±˜˙±˚˛ ñ
¤“À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º ŒÓ¬˜øÚ ÷ù´¬ı˛˝◊√ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Œ˘±fl¡º Ó¬±˝◊√ ˜À¬ı˛
Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˚±˚˛º ’±˜±À√¬ı˛ ¸Àe Œ√‡± ˝√√À¬ı ¤¬ı˛ ¬Û¬ı˛º
2
¤é¬Ì ¸g…± ¸˜±·Ó¬±º ¿˜ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±À√ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√Ú ñ
Δ‰¬S˜±À¸¬ı˛ Î¬◊À¡Z±ÒÀÚ¬ı˛ ¬Û±Ó¬± Î¬◊åI◊±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ≈√˝◊√Ê√Ú Ú”Ó¬Ú ˆ¬Mê√
’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¤“¬ı˛± Î¬◊˝√± ’±øÚ˚˛±ÀÂ√ Úº ’±À˘± ’±ø¸ÀÓ¬˝◊√ øÓ¬øÚ Î¬◊˝√±
˜ÀÚ Ó¬…±· › ¸¬ı«Ó¬…±·, ·±gœ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ 95
¬ıg fl¡ø¬ı˛˚˛± Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıø¸À˘Ú Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛±¸…º ’±Ê√ ˆ¬±È¬¬Û±Î¬ˇ±¬ı˛

ˆ¬Mê√¬ı˛±› ’±ø¸˚˛±ÀÂ√Úº ¬ı¸ôL, ˆ¬œ˜, ¬ı˘±˝◊√, ˜±‡Ú, ˙‰¬œ › ¸≈˙œ˘
’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ˘ÑÌ, ŒÂ√±È¬ ’˜”˘…, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, Ê√·¬ıg≈
õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ¬Û”¬ı« ŒÔÀfl¡˝◊√ ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ Úº ’äé¬ÀÌ¬ı˛ ˜ÀÒ… Î¬±Mê√±¬ı˛ › ø¬ıÚ˚˛
’±ø¸À˘Úº ¤‡Ú Œ¸±›˚˛± ¸±Ó¬È¬± ¬ı±øÊ√˚˛±ÀÂ√º ¿˜ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¤fl¡ ¤fl¡øÈ¬ fl¡Ô±¬ı˛ world
of meaning [·ˆ¬œ¬ı˛ ’Ô«¬Û”Ì«]º ’±˜±À√¬ı˛ ¤˜øÚ ’ˆ¬…±¸ ˝√√À˚˛
Œ·ÀÂ√ ’Ú… ¸¬ı ¬ÛÎ¬ˇÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Ú±, ›“¬ı˛ fl¡Ô± Â√±Î¬ˇ±º Œ√‡≈Ú Ú±, ¸±Ò≈
¬ı˘ÀÂ√ Ú fl¡±Àfl¡/ Œ˚˜Ú Œ˜Ã˜±øÂ√ Ù≈¬˘ Δ¬ı ¬ıÀ¸ Ú± ñ ’Ú… ˜±øÂ√ ’Ú…
øÊ√øÚÀ¯∏› ¬ıÀ¸ ñ ŒÓ¬˜øÚ ¸±Ò≈ ÷ù´¬ı˛ Δ¬ı øfl¡Â≈√˝◊√ ŒÚÀ¬ı Ú±º ’±¬ı˛
¤fl¡øÈ¬ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë¶§±Ó¬œ Úé¬ÀS¬ı˛ Ù¬øÈ¬fl¡ Ê√˘ Â√±Î¬ˇ± ‰¬±Ó¬fl¡ ’Ú…
Ê√˘ ‡±À¬ı Ú±º ·e± ˚˜≈Ú± ø¸g≈ ¸¬ı Ê√À˘ ˆ¬¬ı˛¬Û≈¬ı˛, øfl¡c ¤ Ê√˘ ‡±À¬ı
Ú± ñ ëÙ¬øÈ¬fl¡ Ê√˘í ’Ô«±» ÷ù´¬ı˛ ‰¬±˝◊√/
[¶§·Ó¬–] ë˙sÊ√±˘— ˜˝√√±¬ı˛Ì…— ø‰¬M√√w˜Ì fl¡±¬ı˛Ì—íº ˜˝√√±¬ı˛Ì… Œ˘±fl¡Àfl¡
Œ¬ı¬ı˛ ˝√√ÀÓ¬ Œ√˚˛ Ú±, ŒÓ¬˜øÚ ˙±¶aÈ¬±¶a Œ¬ı˙œ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘ Œ·±˘ Œ¬ı“ÀÒ ˚±˚˛
ñ ˜Ú confused [¸—˙˚˛±26iß] ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º &è˜≈À‡ Œ˙±Ú± ’±¬ı˛
fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛± ‰¬±˝◊√º ’±¬ı˛ ¸±Ò≈¸e ‰¬±˝◊√º Ó¬± Ú± ˝√√À˘ ˙±À¶a¬ı˛ ’Ô« Œ¬ı±Á¡±
˚±˚˛ Ú± ñ clear idea [ø‰¬ôL±Ò±¬ı˛± øÚ˜«˘] ˝√√˚˛ Ú±º
¿˜ [˜±‡ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ concrete case [¬ı±ô¶¬ı ’¬ı¶ö±]
Œ√‡ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ ˜±Ú≈¯∏º Abstract idea [’¬ı±ô¶¬ı Ò±¬ı˛Ì±] concrete
form [¶ö≤˘ ¬ı˛+¬Û] ŒÚ˚˛º Ó¬…±· Ó¬…±· ˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ı˘ ˝√√+√˚˛e˜ ˝√√À¬ı Ú±º
Œ˚ ¸¬ı Ó¬…±· fl¡À¬ı˛ ”√À¬ı˛ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ÀÂ√ Ó¬±Àfl¡ Œ√‡À˘ ˝√√˚˛º Ó¬±˝◊√ ’±˜¬ı˛±
Ú±¬ı˛±˚˛Ì ’±˚˛±e±À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± ˆ¬±¬ıøÂ√ fl¡˚˛ø√Úº fl¡Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ Ó¬…±· fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú/
Œ√‡ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ¤“À√¬ı˛º øÚÀÊ√¬ı˛˝◊√ fl¡˘…±Ìº ˙œ‚Ë ‰¬À˘ ˚±À¬ıÚ ø˝√√˜±˘À˚˛
Œfl¡±Ú› ¶ö±ÀÚº
’±¬ı±¬ı˛ Œfl¡˜Ú ¸¬ı provide [¬ı…¬ı¶ö±] fl¡À¬ı˛ ø√À˚˛ ¤À¸ÀÂ√Ú
¬Ûø¬ı˛¬ı±À¬ı˛¬ı˛ Î¬±˘ˆ¬±ÀÓ¬¬ı˛ Œ˚±·±Î¬ˇ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¬ı±e±À˘±À¬ı˛ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˜Í¬
fl¡À¬ı˛ ø√À˚˛ÀÂ√ Úº Ó¬±ÀÓ¬ ’±¬ı±¬ı˛ endowment [√±Ú] fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú ˚±ÀÓ¬
96 ¿˜-√˙«Ú
˜±À¸ ¤fl¡˙í È¬±fl¡± ’±˚˛ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º fl¡±èÀfl¡ fl¡À©Ü Œ¬ı˛À‡ ’±À¸Ú
Ú±˝◊√º ¸¬ı øÍ¬fl¡ Í¬±fl¡ fl¡À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√ Úº fl¡Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ’±Ò±¬ı˛/ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤˜ÚÓ¬¬ı˛
≈√˝◊√ ¤fl¡È¬± ΔÓ¬¬ı˛œ fl¡À¬ı˛Ú Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú…º ˝◊√øÚ, ˜ÀÚ fl¡èÚ, ¤‡Ú
world [Ê√·ÀÓ¬¬ı˛] ¤¬ı˛ ˜ÀÒ… one of the greatest men [Œ|á¬
¬ı…øMê√·ÀÌ¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜]º ¤“Àfl¡ Œ√À‡ ’Ú… Œ˘±fl¡ øfl¡ ø˙‡À¬ı∑ Ó¬±Î¬ˇ±Ó¬±øÎ¬ˇ
¬Ûø¬ı˛¬ı±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı…¬ı¶ö± fl¡À¬ı˛ ø√À˚˛ Ó“¬±Àfl¡ Î¬±fl¡ÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛À¬ı øÚø(ôL
˜ÀÚº ¬Ûø¬ı˛¬ı±¬ı˛ øfl¡ ¸±¬ı˛±Ê√œ¬ıÚ Œ√‡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı∑ √±˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√º
é¬Ìfl¡±˘ ¿˜ ‰≈¬¬Û fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ı˛ø˝√√À˘Úº ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˜øÚ fl¡±Gº Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¤fl¡øÈ¬
ŒÂ√À˘ ˜±¬ı˛± Œ·ÀÂ√ ¬ıÂ√¬ı˛ Œ√ÀÎ¬ˇÀfl¡¬ı˛º ˜±¬ı˛ ¤˜Ú fl¡±iß±, qÀÚ ’±ø˜›
fl“¡±√ÀÓ¬ ˘±·˘≈˜, ’±ø˜ ŒÂ√À˘› Œ√ø‡ Ú±˝◊√, ˜±Àfl¡› Ú±º Œ√‡≈Ú, øfl¡
˚LaøÈ¬ øÓ¬øÚ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº Œ¶ß˝√ ø√À˚˛ Ê√·Ó¬Àfl¡ Œ¬ı“ÀÒ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Úº ¤˝◊√
Œ¶ß˝√¬ıgÚ øÂ√iß fl¡¬ı˛± øfl¡ ŒÂ√À˘À‡˘±/ Ó¬±˝◊√ ¬ıø˘, Ú±¬ı˛±˚˛Ì ’±˚˛±e±¬ı˛
fl¡Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ˜˝√√» Œ˘±fl¡/
’Ô«› ¬ıgÀÚ¬ı˛ Œ˝√√Ó≈¬º Δ‰¬Ó¬Ú…À√¬ı È¬±fl¡±›˚˛±˘± Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ¸Àe
fl¡Ô± fl¡˝◊√ÀÓ¬Ú Ú±º õ∂Ó¬±¬Û èÀ^¬ı˛ ¸Àe Œ√‡± fl¡¬ı˛À˘Ú Ú±º ¬ÛœÎ¬ˇ±¬ÛœøÎ¬ˇ
fl¡À¬ı˛ Ò¬ı˛±˚˛ ’˜øÚ Î¬◊ÀÍ¬ ‰¬˘À˘Ú ’±˘±˘Ú±ÀÔº ›“¬ı˛ ŒÓ¬± ’±¬ı˛ øfl¡Â≈√˝◊√
¬ıgÚ Ú±˝◊√ ñ ¬ı˘± ˜±S˝◊√ ¬ı˛›Ú±º ’±˜¬ı˛± ø·Â√˘±˜ ’±˘±˘Ú±ÀÔ, ¬Û≈¬ı˛œ
ŒÔÀfl¡ ¤·±¬ı˛ ˜±˝◊√˘ ñ ‡≈¬ı øÚÊ«√Ú ¶ö±Úº
˜˝√√±R± ·±gœ¬ı˛ ’¸˝√√À˚±· ’±Àμ±˘ÀÚ ¸˜ô¶ ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬ ¤fl¡ Ú¬ı

Ê√±·¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ¸‘ø©Ü ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º ø¬ıËøÈ¬˙ ¸±•⁄±ÀÊ√…¬ı˛ ø¡ZÓ¬œ˚˛ ŒÙ¬ÃÊ√√±¬ı˛œ ¬ı…±ø¬ı˛©Ü±¬ı˛
¬ı±—˘±¬ı˛ ø¸.’±¬ı˛. √±¸ ¸¬ı«¶§ Ó¬…±· fl¡ø¬ı˛˚˛± ¶§¬ı˛±Ê√˘±Àˆ¬ ¬ıËÓ¬œ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√ Úº
¤˘±˝√√±¬ı±À√¬ı˛ Œ|á¬ Î¬◊fl¡œ˘ ˜øÓ¬˘±˘ ŒÚÀ˝√√è› ¬ı…¬ı¸± Ó¬…±· fl¡ø¬ı˛˚˛±
‹ fl¡±À˚« ¬ıËÓ¬œº Ó“¬±˝√√±¬ı˛± Î¬◊ˆ¬À˚˛ ¶§¬ı˛±Ê√…¬Û±øÈ«¬ ·Í¬Ú fl¡ø¬ı˛˚˛± õ∂±À√ø˙fl¡
› Œfl¡fœ˚˛ ’±˝◊√Ú¸ˆ¬±ÀÓ¬ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº ’¬ı˙… ·±gœÊ√œ¬ı˛ ˜Ó¬
Ú±˝◊√ ¤ÀÓ¬º Ó“¬±˝√√±¬ı˛± ¬ı±—˘±¬ı˛ ø¬ıËøÈ¬˙ ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛Àfl¡ ’±˝◊√Ú¸ˆ¬±˚˛ ˝√√±¬ı˛±˝◊√˚˛±
ø√˚˛±ÀÂ√ Úº fl¡ø˘fl¡±Ó¬±˚˛ ¤˝◊√Ê√Ú… ‡≈¬ı Î¬◊ÀM√√Ê√Ú±º ˆ¬Mê√¸ˆ¬±ÀÓ¬› Ó¬±˝√√±¬ı˛
˜ÀÚ Ó¬…±· › ¸¬ı«Ó¬…±·, ·±gœ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ 97
ŒÏ¬Î¬◊ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√/
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤“À√¬ı˛ fl¡Ó¬ ŒÊ√±¬ı˛ spirituality
[’±Ò…±øRfl¡ ˙øMê√] ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ on the background [Œ¬ÛÂ√ÀÚ], ’±¬ı˛
ancient civilisation [õ∂±‰¬œÚ ¸ˆ¬…Ó¬±]º Ó“¬±¬ı˛± ˝√√±¬ı˛±À¬ıÚ Ú±∑ Ó“¬±À√¬ı˛
ŒÊ√±¬ı˛ fl¡Ó¬/ ›¬ı˛± [ø¬ıËøÈ¬˙] Œˆ¬±· øÚÀ˚˛ ’±ÀÂ√, ›À√¬ı˛ ˆ¬˚˛º ›À√¬ı˛
civilisation [¸ˆ¬…Ó¬±] material [Œˆ¬±·õ∂Ò±Ú]º ’±˝√√±, √±¸˜˙±À˚˛¬ı˛
fl¡Ô± ¬ÛÎ¬ˇÀÓ¬ ˝◊√26√± ˝√√˚˛ ñ Œ¬ıe˘ fl¡±Î¬◊økÀ˘ ˚± ¬ıÀ˘ÀÂ√Úº fl¡±·Ê√‡±Ú±
’±ÚÀ˘ ˝√√˚˛ ˜øÌ¬ı±¬ı≈¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ ŒÔÀfl¡º
¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ fl¡±·Ê√ ’±øÚÀÓ¬ øÚÀ‰¬ Œ·À˘Úº ¬Û±À˙¬ı˛ Œ˜À¸
qøÚÀ˘Ú ø¬ıfl¡±À˘¬ı˛ ¤ ¸—¬ı±√ ëøÚÎ¬◊ ¤•Û±˚˛±À¬ı˛í Œ¬ı¬ı˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ’Ú…
fl¡±·ÀÊ√ Ú˚˛º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ·±gœ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√Àfl¡ cite [Î¬◊X‘Ó¬]
fl¡¬ı˛À˘˝◊√ Œ¬ı±Á¡± Œ·˘ sprituality-Àfl¡ [’±RÓ¬NÀfl¡] cite [Î¬◊X‘Ó¬]
fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¤˝◊√ ¸¬ı ˚± ˝√√À26√ ñ ¤ ˝√√À˘± spirit-¤¬ı˛ [’±RÕ‰¬Ó¬ÀÚ…¬ı˛]
¸Àe matter-¤¬ı˛ [Ê√ÀÎ¬ˇ¬ı˛] ø¬ı¬ı±√º ¤“À√¬ı˛ [ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛À√¬ı˛] ¸Àe ›¬ı˛±
[¬Û±(±Ó¬…¬ı˛±] ¬Û±¬ı˛À¬ı Ú±º Œ¸KC±˘ Œ˘øÊ√ÀÄøÈ¬ˆ¬ ¤À¸˜ø¬ıv¬ı˛ ¸ˆ¬±¬ÛøÓ¬
¬ı…±Ç≈À˚˛ÀÈ¬ [Œˆ¬±Ê√ ¸ˆ¬±˚˛] ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú ñ ÚÚƒ Œfl¡± ’¬Û±À¬ı˛˙Ú ’±Àμ±˘Ú
¸•§Àg ñ It is unique in the history of the world
[Ê√·ÀÓ¬ ’ø¡ZÓ¬œ˚˛]º ¤À√˙ Ó¬…±À·¬ı˛ Œ√˙ øfl¡Ú± ñ Ó¬±˝◊√ ¤‡±Úfl¡±¬ı˛
¸¬ı ÷ù´¬ı˛Àfl¡ øÚÀ˚˛º Œfl¡±Úƒ Œ√À˙ Œfl¡ qÀÚÀÂ√ Œ˚ ¬ı˛±Ê√ÚœøÓ¬¬ı˛ ø¬ı¬ı±√
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ·ÀÂ√ ÷ù´¬ı˛ ø¬ıù´±¸¬ı˛+¬Û ˜˝√√±¶a øÚÀ˚˛º ¤˝◊√ ’±R˙øMê√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√
ø¬ıËøÈ¬À˙¬ı˛ fl¡±˜±Ú ˝√√œÚ¬ı˘ ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº ¤ øfl¡ ˜±Ú≈¯∏ fl¡¬ı˛ÀÂ√/ ÷ù´¬ı˛˝◊√
¤ Ò˜«õ∂¶ö ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ı¯∏«Àfl¡ ¬ı˛é¬±¬ı˛ Ê√Ú… ·±gœ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√Àfl¡ ø√À˚˛ ¤˝◊√
’øˆ¬Ú¬ı ¬ÛÔ Œ¬ı¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Úº ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ Ê√˚˛ øÚ(˚˛ ñ Œfl¡Î¬◊
è‡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı Ú±º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√ Úº ¤˝◊√Ê√Ú…, ˆ¬±¬ı˛Ó¬Àfl¡ Î¬◊Í¬±À¬ıÚ
¬ıÀ˘º ˆ¬±¬ı˛Ó¬ Î¬◊Í¬À˘ ¸˜ô¶ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ˙±øôLº
98 ¿˜-√˙«Ú
3
¬ı˛±øS Ú˚˛È¬± ñ fl¡Ô±˜‘Ó¬ ¬Û±Í¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û Ê√Àij±»¸¬ı
ø√¬ıÀ¸ ø¬ıÊ√˚˛ Œfl¡√±¬ı˛±ø√ ¸˝√√ ¬Û=¬ıÈ¬œÀÓ¬ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ’±ÚÀμ
ˆ¬Mê√À√¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙ ø√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û [ø¬ıÊ√˚˛±ø√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˜±·-¸≈‡ Œ˚ Ó¬…±· fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Œ¸
Ê√·»-¸≈‡ Ó¬…±· fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ÷ù´¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ’øÓ¬ øÚfl¡È¬º ¤˝◊√ fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú˝◊√
’±¬ı¬ı˛Ìº ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ŒÓ¬± ’Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ¬ıÎ¬ˇ Œ·“±Ù¬, Ó¬¬ı≈› ŒÓ¬±˜¬ı˛± ‹ÀÓ¬
¬ı˛À˚˛ÀÂ√±... ·œÓ¬±, ˆ¬±·¬ıÓ¬, Œ¬ı√±ôL ¸¬ı ›¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛/... ˚±Àfl¡ ˆ”¬ÀÓ¬
¬Û±˚˛ Œ¸ Ê√±ÚÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú± Œ˚ ’±˜±˚˛ ˆ”¬ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º Œ¸ ˆ¬±À¬ı
’±ø˜ Œ¬ı˙ ’±øÂ√º ...˚±Àfl¡ øÊ√:±¸± fl¡ø¬ı˛ Œ¸˝◊√ ¬ıÀ˘, ë’±À: ˝“√±í
’±˜±¬ı˛ ¶aœøÈ¬ ˆ¬±˘º ¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛› ¶aœ ˜μ Ú˚˛/ [¸fl¡À˘¬ı˛ ˝√√±¸…]º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√øÈ¬ hard unpalatable truth
[fl¡ÀÍ¬±¬ı˛ ’øõ∂˚˛ ¸Ó¬…]/ Œfl¡ ŒÚ˚˛ ¤˝◊√ diagnosis ’±¬ı˛ prescription
[Œ¬ı˛±· øÚÌ«˚˛ › ¬ı…¬ı¶ö±]/ ˝√√flƒ¡ fl¡Ô± ¬ı˘À˘ ¬ıg≈ Œ¬ıÊ√±¬ı˛/ ¤ fl¡Ô±
fl¡íÊ√Ú ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛∑ ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛± ŒÓ¬± ”√À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±º fl¡‡Ú fl¡‡Ú
naked truth [Ú¢ü ¸Ó¬…] ¬ıÀ˘ ŒÙ¬˘ÀÓ¬Ú ñ fl¡˘…±ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú…º ¤
Ú± ¬ı˘À˘ Œ˚ ¬ı…±¬ı˛±˜ ’±¬ı˛±˜ ˝√√À¬ı Ú±º ¸±Ê«√Ú ˚‡Ú ˘…±ÚÀ¸È¬ [Â≈√ø¬ı˛]
‰¬±˘±˚˛ Ó¬‡Ú Œ¬ı˛±·œ ‰¬œ»fl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ’±¬ı˛ ·±˘±·±˘ Œ√˚˛º ’±¬ı±¬ı˛
’±¬ı˛±˜ ˝√√À˚˛ Œ·À˘ Ó¬‡Ú Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ Œˆ¬È¬ øÚÀ˚˛ ˚±˚˛ ’±¬ı˛
¬ıÀ˘, ’±¬ÛøÚ ’±˜±¬ı˛ õ∂±Ì√±Ó¬±/
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ŒÓ¬±˜¬ı˛± ¬Û¬ı˛¶Û¬ı˛ õ∂Ì˚˛ fl¡À¬ı˛
Ô±fl¡À¬ı Ó¬À¬ı˝◊√ ˜e˘ ˝√√À¬ıº ... ÷ù´À¬ı˛ Œ¬ı˙œ ˜Ú Œ¬ı˛À‡ ‡±øÚfl¡È¬± ø√À˚˛
¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛À¬ıº ¸±Ò≈¬ı˛ ˜Ú ÷ù´À¬ı˛ ¬ı±¬ı˛ ’±Ú± ’±¬ı˛ fl¡±ÀÊ√ ‰¬±¬ı˛
’±Ú±º
¿˜ ñ ·‘˝√Àfl¡ ’±|˜ ¬ı±øÚÀ˚˛ Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬ı˘ÀÂ√ Úº ¤˝◊√øÈ¬ Î¬◊¬Û±˚˛º
¸¬ı«√± Ó“¬±¬ı˛ ¬Û”Ê√± ¬Û±Í¬ Ú±˜ fl¡œÓ«¬Ú ˝√√À¬ıº ’±¬ı±¬ı˛ ¸±Ò≈¬ı˛› Î¬◊¬Û±˚˛
¬ı˘ÀÂ√ Ú ñ ¬ÛÎ¬ˇ ŒÓ¬±º
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ñ ¸iß…±¸œ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ø‰¬S¬ÛÈ¬ ¬Û˚«ôL Œ√‡À¬ı Ú±º ¤˜øÚ
˜ÀÚ Ó¬…±· › ¸¬ı«Ó¬…±·, ·±gœ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ 99
fl¡øÍ¬Ú øÚ˚˛˜º ¬ı˛˜Ìœ¬ı˛ ¸e ŒÓ¬± fl¡¬ı˛À¬ı Ú± ñ Œ˜À˚˛À√¬ı˛ ¸Àe ’±˘±¬Û

¬Û˚«ôL fl¡¬ı˛À¬ı Ú±º ¸iß…±¸œ¬ı˛ ¬ÛÀé¬ fl¡±ø˜Úœ ’±¬ı˛ fl¡±=Ú Œ˚˜Ú, ¸≈μ¬ı˛œ¬ı˛
¬ÛÀé¬ Ó¬±¬ı˛ ·±À˚˛¬ı˛ Œ¬ı±È¬fl¡± ·gº › ·g Ô±fl¡À˘ ¬ı‘Ô± Œ¸Ãμ˚«º
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë˜±À¬ı˛±˚˛±Î¬ˇœ ’±˜±¬ı˛ Ú±À˜ È¬±fl¡± ø˘À‡ ø√ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√À˘±,
˜Ô≈¬ı˛ Ê√ø˜ ø˘À‡ ø√ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√À˘±, Ó¬± ˘íÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛˘±˜ Ú±ºí
¿˜ ñ øÚÀÊ√ ¬Û”¬Ì« ¸iß…±¸œ øfl¡ Ú± Ó¬±˝◊√, Ó¬“±¬ı˛ ’±‰¬¬ı˛Ì ¸iß…±¸œ¬ı˛
Ò˜«º Ó¬±˝◊√ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ ¸iß…±¸œ¬ı˛ fl¡Ó«¬¬ı… ¬ıÀ˘ ø√À26√Úº Œfl¡±Ú›
ø√fl¡ ¬ı±√ Œ√Ú Ú±˝◊√º ¸iß…±¸œ øÚÀÊ√¬ı˛ ’±√˙« øÍ¬fl¡ ¬ı˛±‡À˘ øÚÀÊ√¬ı˛›
fl¡˘…±Ì, Ê√·ÀÓ¬¬ı˛› fl¡˘…±Ìº ¸iß…±¸œ Ê√·ƒ√&è ñ Ó¬±¬ı˛ ’±‰¬¬ı˛Ì
Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú…º
fl¡ø˘fl¡±Ó¬± 29À˙ ˜±‰¬«, 1924

15˝◊√ Δ‰¬S, 1330, ˙øÚ¬ı±¬ı˛º
100 ¿˜-√˙«Ú
¸5˜ ’Ò…±˚˛
¬Û±˙«œ ˆ¬Mê√¸Àe √øé¬ÀÌù´¬ı˛ ˜øμÀ¬ı˛ › fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ Î¬◊√…±ÀÚ ¿˜
1
¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛º ¿˜ ø¡ZÓ¬À˘¬ı˛ ¬ı±¬ı˛±μ±˚˛ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Ú ñ ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛
¸•ú≈À‡ Œ¬ıø=ÀÓ¬ √øé¬Ì±¸…º øÚÀ‰¬ õ∂±eÀÌ ˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛ ¸±5±ø˝√√fl¡
¸»õ∂¸e ¸ˆ¬±¬ı˛ ’±À˚˛±Ê√Ú ˝√√˝◊ÀÓ¬ÀÂ√º ·Ó¬ ¬ı˛±øSÀÓ¬ Œ¬ıe˘ ¤À¸˜ø¬ıvÀÓ¬
ø¬ıËøÈ¬˙ ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛ ¬ÛÀé¬¬ı˛ ¬Û¬ı˛±Ê√˚˛ ¸—¬ı±√ ¬ÛøÎ¬ˇ¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ¿˜ ¬ı…±fl≈¡˘
˝√√˝◊√˚˛±øÂ√À˘Úº Ó¬±˝◊√ ’±Ê√ ’øÓ¬ õ∂Ó”¬…À¯∏ ø¬ıÚ˚˛ › Ê√·¬ıg≈ ¸—¬ı±√¬ÛÀS¬ı˛
’Ú≈¸g±ÀÚ ¬ı±ø˝√√¬ı˛ ˝√√˝◊√˚˛± ø·˚˛±øÂ√À˘Úº Ó¬±˝√√±¬ı˛± ¿˜-¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¤fl¡‡±Ú±
fl¡±·Ê√ ’±øÚ˚˛± ø√À˘Úº øÓ¬øÚ ˜ÀÚ±À˚±·¬Û”¬ı«fl¡ ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤‡Ú
õ∂±˚˛ ¸±Ó¬È¬±º ˙‰¬œÚμÚ ’±ø¸À˘Ú, Ó¬±˝√√±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Œ˜±˝√√Ú¬ı±¸œ › Ó¬±˝√√±¬ı˛
ˆ¬±ø·ÀÚ˚˛º ¤fl¡È≈¬ ¬Û¬ı˛ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜¬ı˛ Œ˜±˝√√±ôL ¶§±˜œ fl¡˜À˘ù´¬ı˛±Úμ
’±ø¸˚˛± Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√˝◊√À˘Ú ñ ¸Àe ¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√ ø˙é¬fl¡º ë¤“À√¬ı˛
ø˜ø©Ü˜≈‡ fl¡¬ı˛±›í ñ ¤˝◊√ ¬ıø˘˚˛± ¿˜ ¸˜±·Ó¬ ˆ¬Mê√ø√·Àfl¡ ¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛
fl¡Ô±˜‘Ó¬ ¶§˚˛— ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√ ø˙é¬Àfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¸±Ò≈¸e Â√±Î¬ˇ± ’±˜±À√¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛
Ú±˝◊√º ’±˜¬ı˛± ·‘À˝√√ ¬ı˛À˚˛øÂ√ øfl¡Ú± Ó¬±˝◊√ ¸±Ò≈¸e √¬ı˛fl¡±¬ı˛º ¤ Œ˚Ú right
[øÍ¬fl¡] ‚øÎ¬ˇ¬ı˛ ¸Àe wrong [ˆ≈¬˘] ‚øÎ¬ˇ ø˜˘±ÀÚ±º ¸±Ò≈À√¬ı˛ ‚øÎ¬ˇ
øÍ¬fl¡º qÒ≈ ¤“À√¬ı˛ øÚfl¡È¬ ’±¸± ˚±›˚˛± fl¡¬ı˛À˘˝◊√ Δ‰¬Ó¬Ú… ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º
fl¡Ô± Œ˙¯∏ Ú± ˝√√˝◊√ÀÓ¬˝◊√ ¬ıÀ•§¬ı˛ ˆ¬Mê√ ¿øÊ√Ú›˚˛±˘± Ó¬√œ˚˛ ¬ÛPœ¸˝√√
’±ø¸˚˛± Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√˝◊√À˘Úº ˝◊√øÚ ø¬ı‡…±Ó¬ ¬Û±˙«œ ¤È¬øÌ«º Ó“¬±À√¬ı˛ ˘˝◊√˚˛±
’±ø¸˚˛±ÀÂ√Ú Î¬±Mê√±¬ı˛ øÎ¬. Œ˜À˘±º ˝◊ø√ Ú Œ·±˚˛± øÚ¬ı±¸œ ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ‡Ëœø(˚˛±Úƒº
˝◊√√±Úœ— ¸—¸±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛Ó¬…±· fl¡ø¬ı˛˚˛± Œ¬ı˘≈Î¬ˇ˜ÀÍ¬ ¬ı±¸ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ
Ú±˜ ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ ˝√√ø¬ı˛√±¸º ˝◊√˝√±À√¬ı˛ Î¬◊ÀV˙… ¿˜Àfl¡ ¸Àe ˘˝◊√˚˛± √øé¬ÀÌù´¬ı˛
¬Û±˙«œ ˆ¬Mê√¸Àe √øé¬ÀÌù´¬ı˛ ˜øμÀ¬ı˛ › fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ Î¬◊√…±ÀÚ ¿˜ 101
˜øμ¬ı˛ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛À¬ıÚº ¤‡Ú ¸fl¡±˘ ’±È¬È¬± ¬ı±øÊ√˚˛± ¸±Ó¬ ø˜øÚÈ¬º

˜Ò…±À˝ê √øé¬ÀÌù´À¬ı˛ Ô±fl¡± ˝√√˝◊√À¬ı ¤˝◊√Ê√Ú… ¿˜ ¤fl¡Ê√Ú Œ¸¬ıfl¡Àfl¡
¸Àe ˘˝◊√À˘Úº ¸fl¡À˘ øÚ•ßÓ¬À˘ ’±ø¸˚˛± Œ˜±È¬¬ı˛fl¡±À¬ı˛ Î¬◊øÍ¬À˘Úº ¿˜
¬Û(±ÀÓ¬¬ı˛ ’±¸ÀÚ Î¬±Ú˝√√±ÀÓ¬ ¬ıø¸À˘Ú ¬ı±˜ø√Àfl¡ øÊ√Ú›˚˛±˘±√•ÛÓ¬œº
¸•ú≈À‡ ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ ˝√√ø¬ı˛√±¸ › Œ¸¬ıfl¡º ’±˜˝√√±à« àòœÈ¬ ø√˚˛± ·±Î¬ˇœ
¬ı±·¬ı±Ê√±À¬ı˛ ’±ø¸˘º ø¬ı‡…±Ó¬ Ú¬ıœÀÚ¬ı˛ Œ√±fl¡±Ú ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¸Àμ˙ ›
¬ı˛¸À·±~± ˘›˚˛± ˝√√˝◊√˘ ñ ¿¿ ˜±fl¡±˘œ › Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œˆ¬±À·¬ı˛ Ê√Ú…º
fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛, ¬ı¬ı˛±Ú·¬ı˛ ¬ı±Ê√±¬ı˛, ¬ı˛±˜¬ı˛±Ê√±Ó¬˘± ˝√√˝◊√˚˛± ‰¬È¬fl¡À˘¬ı˛ ·± Œ‚“ø¯∏˚˛±
·±Î¬ˇœ ’±˘˜¬ı±Ê√±À¬ı˛¬ı˛ Œ˜±ÀÎ¬ˇ Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√˝◊√˘, Œ¸‡±Ú ˝√√˝◊√ÀÓ¬ √øé¬ÀÌù´¬ı˛º
√øé¬ÀÌù´¬ı˛ ˜øμ¬ı˛º øfl¡ ˜ÀÚ±¬ı˛˜ ¶ö±Ú/ fl¡Ó¬ ¸≈μ¬ı˛ › ¬Ûø¬ıSº
¸•ú≈À‡ ¬ÛøÓ¬Ó¬¬Û±¬ıÚœ Ê√±˝ê¬ıœº Ó¬±¬ı˛˝◊√ ¬Û”¬ı«Ó¬ÀÈ¬ ¸≈ø¬ıô¶‘Ó¬ Î¬◊√…±Ú, Ó¬±ÀÓ¬
˜øμ¬ı˛º ˜± fl¡±˘œ ˆ¬¬ıÓ¬±ø¬ı˛Ìœ, ¬ı˛±Ò±fl‘¡¯û › ¡Z±√˙ ø˙À¬ı¬ı˛ ¬Û‘Ôflƒ¡ ¬Û‘Ôflƒ¡
˜øμ¬ı˛ ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√º ¤˝◊√ Î¬◊√…±Ú ˜ÀÒ… Ú¬ı˚≈À·¬ı˛ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ Ê√·ƒ√&è
¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛ ¬ı±¸·‘˝√, Ó“¬±˝√√±¬ı˛ Ó¬À¬Û±ˆ”¬ø˜ ¬Û=¬ıÈ¬œ › ø¬ıå¬ıÓ¬˘ ø¬ı√…˜±Úº
õ∂±˚˛ øÚÓ¬… Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¸≈”√¬ı˛ õ∂±ôL ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¤˝◊√ ¬Ûø¬ıS ˆ”¬ø˜ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬
¬ıU Œ˘±fl¡ ’±ø¸˚˛± Ô±Àfl¡ ñ Ê√±øÓ¬Ò˜«øÚø¬ı«À˙À¯∏º ˜øμ¬ı˛ õ∂øÓ¬á¬±¬ı˛ ø√Ú
˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û õ∂±˚˛ øS˙ ¬ı»¸¬ı˛ ¤ ˜øμÀ¬ı˛ ¬ı±¸ fl¡À¬ı˛Úº fl¡Ó¬
fl¡ÀÍ¬±¬ı˛ Ó¬¬Û¸…± fl¡À¬ı˛Ú ñ √œ‚« ¡Z±√˙ ¬ı»¸¬ı˛ Òø¬ı˛˚˛±º Ó¬»¬Û¬ı˛ fl¡Ó¬
¬ı˛+À¬Û, fl¡Ó¬ fl¡Ô±˚˛ ¿ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ¬ıUø¬ıÒ ø√¬ı…ø¬ı˘±¸ Î¬◊¬ÛÀˆ¬±· fl¡À¬ı˛Úº
¤˝◊√‡±ÀÚ˝◊√ ’‡G ¸ø2‰¬√±Úμ ¬ı±fl¡…˜ÀÚ¬ı˛ ’Ó¬œÓ¬ ø˚øÚ, ¤˝◊√ ¬Û¬ı˛˜¬ıËp¡Àfl¡
˝◊√øÚ √˙«Ú fl¡À¬ı˛Úº Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ Ê√·√•§±¬ı˛+À¬Û ñ Œ¶ß˝√˜˚˛œ Ê√ÚÚœ¬ı˛+À¬Û
¸¬ı«√± √˙«Ú, ¶Û˙«Ú › ’±˘±¬ÛÚ fl¡À¬ı˛Úº ¶§˚˛— ¬Û¬ı˛À˜ù´¬ı˛ ˝√√˝◊√˚˛±›
˜±Ó‘¬’ÀÇ ø˙q¬ı» Ê√·ij±Ó¬±¬ı˛ ’±|À˚˛ Ô±øfl¡˚˛± ˆ¬Mê√¬ı» ¸±¬ı˛± Ê√œ¬ıÚ
’øÓ¬¬ı±ø˝√√Ó¬ fl¡À¬ı˛Úº ¬Û¬ı˛˜¬ıËÀp¡¬ı˛ ø¬ı˘±¸¬ı˛+¬Û ñ ø˙¬ı, fl¡±˘œ, ¬ı˛±Ò±fl‘¡¯û,
¸œÓ¬±¬ı˛±˜ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ õ∂Ó¬…é¬ fl¡ø¬ı˛˚˛± Ó“¬±À√¬ı˛ ¸Àe ’±˘±¬Û › ’±Úμ
fl¡À¬ı˛Úº ÷˙±˜≈˙± › ˜˝√√•ú√ ¬ı˛+¬Û ¤˝◊√‡±ÀÚ˝◊√ √˙«Ú ˝√√˚˛º ¤ ¬Ûø¬ıS
ˆ”¬ø˜ÀÓ¬ ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ õ∂Ò±Ú Ò˜«˜Ó¬&ø˘¬ı˛ ¸±ÒÚ fl¡ø¬ı˛˚±˛ ø¸øX˘±ˆ¬
fl¡À¬ı˛Úº ø˝√√μ≈¬ı˛ ˙±Mê√, Δ¬ı¯û¬ı±ø√ ˙±‡±õ∂˙±‡± ˜ÀÓ¬¬ı˛ ¸±ÒÚ› ¤‡±ÀÚ˝◊√
102 ¿˜-√˙«Ú
˝√√˚˛º ’±¬ı±¬ı˛ øSêø(˚˛±Ú › ˜≈¸˘˜±Ú ˜ÀÓ¬¬ı˛ ¸±ÒÀÚ› ø¸øX˘±ˆ¬

fl¡À¬ı˛Úº Ó¬±˝◊√ ¤ ¶ö±Ú ’øÓ¬ ¬Ûø¬ıS ¸fl¡˘ Ò˜«±¬ı˘•§œ¬ı˛ øÚfl¡È¬º ¤˝◊√ ¶ö±Ú
Ú¬ı˚≈À·¬ı˛ Ú¬ıœÚÓ¬œÔ« ñ ’Ò…±R Ê√·ÀÓ¬ Œ˚Ú Î¬±˚˛Ú±À˜±º ’Ú≈fl”¡¡˘
˜ÀÚ±ˆ¬±¬ı ˘˝◊√˚˛± Œ·À˘ ’±Ê√› ˆ¬Mê√·Ì ÷ù´¬ı˛œ˚˛ ˙øMê√¬ı˛ ’±fl¡¯∏«Ì
’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛Úº ë˚Ó¬ ˜Ó¬ Ó¬Ó¬ ¬ÛÔí ñ Ò˜«¸˜i§À˚˛¬ı˛ ¤˝◊√ Î¬◊√±¬ı˛
Δ¬ıø√fl¡ ¬ı±Ìœ ¤¶ö±Ú ˝√√˝◊√ÀÓ¬˝◊√ ¬Û≈Ú– Î¬◊øOÓ¬ ˝√√˚˛º ˆ¬ø¬ı¯∏…» Ê√·ÀÓ¬¬ı˛
¸¬ı«Ê√±øÓ¬¬ı˛ ¸ø•ú˘Ú ¸”Ñ¬ı˛+À¬Û ¤˝◊√‡±ÀÚ˝◊√ ¸—¸±øÒÓ¬ ˝√√˚˛º ¤˝◊√¶ö±Ú˝◊√
’Ò…±R¬ıø˝ê :±Ú‚Ú˜”øÓ«¬ ¿ø¬ıÀ¬ıfl¡±ÚÀμ¬ı˛ Î¬◊æ√¬ı¶ö˘º Ó¬±˝◊√ ¤‡±Úfl¡±¬ı˛
õ∂øÓ¬ Ò”ø˘fl¡Ì± ¬Ûø¬ıS, ¬ı±˚˛≈˜G˘ ¬Ûø¬ıS, ¬ı‘é¬˘Ó¬± ¬Ûø¬ıS, ¬Ûq¬Ûé¬œ,
Ê√Ú˜±Ú¬ı ¸fl¡˘˝◊√ ¬Ûø¬ıSº
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ¬Û±¯∏«√ ¿˜ Í¬±fl≈¡¬ı˛‚À¬ı˛¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ ø√Àfl¡ Î¬◊√…±ÀÚ ·±Î¬ˇœ
˝√√˝◊√ÀÓ¬ ’¬ıÓ¬¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛À˘Úº øfl¡ ’±(˚«, ¤fl¡ ˜≈˝”√ÀÓ«¬ ¿˜ Œ˚Ú ¬ı±˘fl¡
˝√√˝◊√˚˛± Œ·À˘Ú ñ ¸5øÓ¬¬ı¯∏«œ˚˛ ¤˝◊√ ¬ı‘X/ øÓ¬øÚ øfl¡ ¿&è ¬ı˛±˜fl‘¡¯ûÀfl¡
√˙«Ú fl¡ø¬ı˛˚˛± ø˙qˆ¬±¬ı Ò±¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛À˘Ú∑
2
¤˝◊√¬ı±¬ı˛ õ∂Ì±˜ › õ∂√øé¬Ì ’±¬ı˛y ˝√√˝◊√˘º ¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛ ·‘À˝√√¬ı˛
Î¬◊M√À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±¬ı˛±μ±¬ı˛ ¬ı±ø˝√√À¬ı˛ ¬Û”¬ı«-Î¬◊M√¬ı˛ Œfl¡±ÀÌ ˆ”¬ø˜á¬ ˝√√˝◊√˚˛± ¿˜ õ∂Ì±˜
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√Úº ¤˝◊√¶ö±ÀÚ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ø¬ı√±˚˛ ø√ÀÓ¬Ú, Ó¬±˝◊√
Î¬◊˝√± ¬Ûø¬ıSº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ‚À¬ı˛ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛˚˛± ŒÂ√±È¬‡±ÀÈ¬¬ı˛ ¸•ú≈À‡ ˜Ò…¶öÀ˘
¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ˆ”¬ø˜á¬ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ˆ¬Mê√·Ì› ¿˜-¬ı˛ ’Ú≈fl¡¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬
˘±ø·À˘Úº ¤˝◊√ ¬ı±À¬ı˛ Î¬◊M√ À¬ı˛¬ı˛ √¬ı˛Ê√± ø√˚˛± Ú˝√√¬ıÀÓ¬ ’±ø¸À˘Úº
¿øÊ√Ú›˚˛±˘±Àfl¡ ¬ıø˘À˘Ú, ë¤˝◊√ ·‘À˝√√ ’±˜±À√¬ı˛ Ê√ÚÚœ ¿¿˜± ¬ı±¸
fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úºí ’Ó¬ é≈¬^ õ∂Àfl¡±Àá¬ øfl¡ fl¡ø¬ı˛˚˛± ˜±Ú≈¯∏ Ô±øfl¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛
ˆ¬Mê√·Ì Î¬◊˝√± ˆ¬±ø¬ı˚˛± ø¬ı¶ú˚˛ õ∂fl¡±˙ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Úº
¿˜ ’À¢∂ ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ¬Û(±ÀÓ¬ øÊ√Ú›˚˛±˘±, Ó¬√œ˚˛ ¬ÛPœ, Î¬±Mê√±¬ı˛
øÎ¬.Œ˜À˘± › Œ¸¬ıfl¡º ¬Û=¬ıÈ¬œ¬ı˛ ø√Àfl¡ ’¢∂¸¬ı˛ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ¬Ûø(À˜
¬ı±˜ ˝√√Àô¶ ·e±º ¸fl¡À˘ Ú˝√√¬ıÀÓ¬¬ı˛ ‚±ÀÈ¬ ’±ø¸˚˛± “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±ÀÂ√ Úº
ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ˘é¬… fl¡ø¬ı˛˚˛± ¿˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ì¤˝◊√ ’±˜±À√¬ı˛ ˜±À˚˛¬ı˛

¶ß±Ú‚±È¬º ’øÓ¬ õ∂Ó≈¬…À¯∏ ¶ß±Ú±ø√ Œ¸À¬ı˛ øÚÀ˚˛ Ú˝√√¬ıÀÓ¬¬ı˛ ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛
¬ıÀ¸ øÓ¬øÚ ˜±˘± Ê√¬Û fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ¸¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ Œfl¡¬ı˘ ’Ó¬
fl¡©Ü fl¡À¬ı˛ øÓ¬øÚ ¤‡±ÀÚ ¬ı±¸ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úºí ¿˜ ˝√√ô¶¡Z±¬ı˛± ‚±È¬ ¶Û˙«
fl¡ø¬ı˛À˘Úº ’”√À¬ı˛ ’ä Î¬◊M√À¬ı˛ ·e±Ó¬œÀ¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ˝◊√©Üfl¡ øÚø˜«Ó¬ ¬ıø¸¬ı±¬ı˛
¶ö±Ú ’±ÀÂ√, Ó¬±˝√√±› ˝√√ô¶¶Û˙« fl¡ø¬ı˛˚˛± õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ’±¬ı˛ ¬ıø˘À˘Ú,
ë¤˝◊√ ’±¸ÀÚ ¤fl¡ø√Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¸˜±øÒ¶ö ˝√√À˚˛ ¬ıÀ¸øÂ√À˘Úºí ¤˝◊√¬ı±¬ı˛
¬Û=¬ıÈ¬œÀÓ¬ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¬Û=¬ıÈ¬œ¬ı˛ ’ù´ÀO¬ı˛ ¬Û±√˜”À˘ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Ú
ñ ¬Û”¬ı«±¸… ˝√√˝◊√˚˛±º ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ıø˘À˘Ú, ë¤˝◊√ ¬Ûø¬ıS ¬Û=¬ıÈ¬œ ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û
¶§˝√Àô¶ Œ¬ı˛±¬ÛÌ fl¡À¬ı˛Úºí Ò…±Ú-‚À¬ı˛¬ı˛ ¡Z±¬ı˛À√À˙ ˆ”¬ø˜á¬ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛±
ñ ·‘˝√ õ∂√øé¬Ì fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ·‘˝√ ’·«˘ ¬ıXº √øé¬ÀÌ¬ı˛ Ê√±Ú±˘±¬ı˛
øÚ•ßø¶öÓ¬ Œ¸±¬Û±ÀÚ ’±À¬ı˛±˝√√Ì fl¡ø¬ı˛˚˛± ·‘˝√±ˆ¬…ôL¬ı˛¶ö ø˙¬ı˜”øÓ«¬ √˙«Ú
fl¡ø¬ı˛À˘Úº ˆ¬Mê√·Ì √˙«Ú fl¡ø¬ı˛˚˛± õ∂ùü fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ë¤˝◊√ ø˙¬ı˜”øÓ«¬ ›
’¬Û¬ı˛ ^¬ı…±ø√ øfl¡ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸˜˚˛fl¡±¬ı˛∑í ¿˜ ¬ıø˘À˘Ú, ëÚ±, Ú±, øfl¡Â≈√˝◊√
Ó“¬±¬ı˛ ¸˜À˚˛¬ı˛ Ú˚˛ ñ ø˙¬ı˜”øÓ«¬› Ú˚˛º ¤˝◊√ ‚¬ı˛˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ ¸˜˚˛fl¡±¬ı˛ Ú˚˛º
¤˝◊√¶ö±ÀÚ ¤fl¡øÈ¬ ˜±øÈ¬¬ı˛ ‚¬ı˛ øÂ√˘º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤‡±ÀÚ ¬ıÀ¸ Ò…±Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº
Ê√±Ú±˘±¬ı˛ øÚ•ßø¶öÓ¬ é≈¬^ Œ¸±¬Û±ÀÚ ’±À¬ı˛±˝√√Ì fl¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛
øÊ√Ú›˚˛±˘± Ê≈√Ó¬± ‡≈ø˘ÀÓ¬øÂ√À˘Úº Œ¸¬ıfl¡ ¬ıø˘À˘Ú, ëÊ≈√ÀÓ¬± Œ‡±˘±¬ı˛
Œfl¡±Ú› õ∂À˚˛±Ê√Ú ŒÚ˝◊√ ñ Ê≈√ÀÓ¬± øÚÀ˚˛˝◊√ Î¬◊Í≈¬Úºí ¿˜ ¬ı±Ò± ø√˚˛±
¬ıø˘À˘Ú, ëÚ±, ¤‡±Úfl¡±¬ı˛ ¸¬ı ¬Ûø¬ıSºí ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ¬Û=¬ıÈ¬œ ’Ò«-¬Ûø¬ı˛Sê˜±
fl¡ø¬ı˛˚˛± Î¬◊M√¬ı˛ ø√Àfl¡ ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛ ’±ø-¸±ÒÚ¶ö˘ ¬Û≈¬ı˛±Ó¬Ú
¬ıÈ¬¬ı‘é¬À¬ıø√fl¡±¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛-¬Ûø(˜ Œfl¡±ÀÌ ’±ø¸˚˛± “√±Î¬ˇ±˝◊√À˘Úº Œ¬ıø√ÀÓ¬
˜ô¶fl¡ ¬ı˛±ø‡˚˛± õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Ú ¤¬ı— ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ıø˘ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Ú,
ë¤˝◊√‡±ÀÚ ’±ø˜ ¤fl¡ø√Ú Ó“¬±Àfl¡ √˙«Ú fl¡À¬ı˛øÂ√˘±˜º øÓ¬øÚ Á¡±Î¬◊Ó¬˘±
˝√√˝◊√ÀÓ¬ ’±ø¸ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¬Û(±ÀÓ¬ ·±Ï¬ˇfl‘¡¯û-À˜‚±26√iß ’±fl¡±˙ ñ
Î¬±Ú ˝√√±ÀÓ¬ ·e±Ê√À˘ Ó¬±¬ı˛ õ∂øÓ¬ø¬ı•§ºí ¬Û≈¬ı˛±Ó¬Ú ¬ıÈ¬¬ı‘Àé¬¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ø√Àfl¡¬ı˛
¤fl¡øÈ¬ ˜”˘ ˙±‡± ˆ¬±øe˚˛± ¬Ûø(À˜ ·e±¬ı˛ ø√Àfl¡ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±ÀÂ√º Ó¬±˝√√±
˝√√˝◊√ÀÓ¬ ·e±Ó¬œÀ¬ı˛ Œ¬ıø√¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛¬Ûø(˜ Œfl¡±ÀÌ ¤fl¡øÈ¬ Ú”Ó¬Ú ¬ıÈ¬¬ı‘Àé¬¬ı˛
104 ¿˜-√˙«Ú
Î¬◊»¬ÛøM√√ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º ¿˜ ˆ¬¢ü ˙±‡±øÈ¬ Œ√‡±˝◊√˚˛± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ë¤

˙±‡±øÈ¬ ’±øù´ÀÚ¬ı˛ Á¡ÀÎ¬ˇ Œˆ¬Àe ˚±˚˛ [1864 ‡‘–, 5˝◊√ ’±øù´Ú] :ºí
Œ¬ıø√fl¡± õ∂√øé¬Ì fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬Û”¬ı«ø√Àfl¡ ’±ø¸˚˛± “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±ÀÂ√Úº Œ¬ıø√ÀÓ¬
˜ô¶fl¡ ¶Û˙« fl¡ø¬ı˛˚˛± õ∂Ì±˜±ôL¬ı˛ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ıø˘À˘Ú, ë¤˝◊√‡±ÀÚ ¤fl¡ø√Ú
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıø¸˚˛±øÂ√À˘Úº Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¬Û±À˙ ¬ı¸± øÂ√À˘Ú ø¬ı‡…±Ó¬ ¬ıË±p¡ˆ¬Mê√
Œfl¡˙¬ı Œ¸Úºí ¬Û=¬ıÈ¬œ › ¬Û≈¬ı˛±Ó¬Ú ¬ıÈ¬¬ı‘é¬À¬ıø√fl¡±¬ı˛ ˜Ò…¶öÀ˘ ˜±Ò¬ıœ˘Ó¬±
ø¬ı√…˜±Úº ˝◊√˝√± Œ¬ı˙ Œ˜±È¬± ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º ¿˜ ˝◊√˝√± Œ√‡±˝◊√˚˛± ¬ıø˘À˘Ú,
ë¤˝◊√ ˜±Ò¬ıœ˘Ó¬± ¿¬ı‘μ±¬ıÚ ˝√√íÀÓ¬ ’±øÚÀ˚˛ øÚÊ√ ˝√√±ÀÓ¬ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ¬ı˛±¬ÛÌ
fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ¤˝◊√ ¶ö±ÀÚ˝◊√ Œ‡±˘± Ê√±˚˛·±˚˛ ŒÓ¬±Ó¬±¬Û≈¬ı˛œ Ô±fl¡ÀÓ¬Úº Ó¬±˝◊√
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¸¬ı«√± ˚±Ó¬±˚˛±Ó¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº ‡≈¬ı ¬Ûø¬ıS ¶ö±Úºí Œ¬ıø√fl¡±˚˛ ’±À¬ı˛±˝√√Ì
fl¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ≈√˝◊√øÈ¬ Œ¸±¬Û±Ú ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ ñ ¤fl¡øÈ¬ Î¬◊M√¬ı˛-¬Ûø(˜
Œfl¡±ÀÌ ’¬Û¬ı˛øÈ¬ √øé¬Ì-¬Ûø(˜ Œfl¡±ÀÌº ø¡ZÓ¬œ˚˛øÈ¬¬ı˛ øÚfl¡È¬ ’±ø¸˚˛±
¿˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√Ú, ë¤˝◊√ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ø¸“øÎ¬ˇøÈ¬ÀÓ¬ ¤fl¡ø√Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ¸øÂ√À˘Úº
ø¬ıÊ√˚˛fl‘¡¯û Œ·±¶§±˜œ › Œfl¡√±¬ı˛ ‰¬±È≈¬À˚… ¬ı±˜ø√Àfl¡ ¬ı¸±º Ó“¬±À√¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙
ø√ø26√À˘Ú, Œ¸˝◊√ø√Ú Ó“¬±¬ı˛ Ê√Àij±»¸¬ı øÂ√˘ºí
øÊ√Ú›˚˛±˘± [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ øfl¡ Î¬◊¬ÛÀ√˙ ø√À˚˛øÂ√À˘Ú∑
¿˜ [Œ¸¬ıÀfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ øfl¡, Ú± ·±∑
Œ¸¬ıfl¡ [¬ı±—˘±˚˛ ¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú˝◊√ ¬ıgÚº ˝◊√˝√±˝◊√
¸Ó¬…Àfl¡ Ê√±ÚÀÓ¬ Œ√˚˛ Ú±º ˝◊√˝√± Ó¬…±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº Œ˚ ¶aœ¸≈‡
ŒÂ√ÀÎ¬ˇÀÂ√ Œ¸ Ê√·» ¸≈‡ ŒÂ√ÀÎ¬ˇÀÂ√º ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ’Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ
¬ıÎ¬ˇ Œ·“±Ù¬ øfl¡c ¤ÀÓ¬˝◊√ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√±º Œ¬ı√, Œ¬ı√±ôL, ·œÓ¬± ¸¬ı ¤¬ı˛
øˆ¬Ó¬À¬ı˛º ˚±Àfl¡ ˆ”¬ÀÓ¬ ¬Û±˚˛ Œ¸ Ê√±ÚÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú± Ó¬±Àfl¡ ˆ”¬ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º
Œ˚ ˜±Ó¬±˘ Œ¸ øÚÀÊ√¬ı˛ ’¬ı¶ö± ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º fl¡±ø˜Úœfl¡±=ÀÚ¬ı˛
ŒÚ˙±˚˛ ˜±Ú≈¯∏ Î¬≈À¬ı ’±ÀÂ√º [¸˝√√±À¸…] ’±À¬ı˛±› ¬ı˘À˘Ú, ˚±Àfl¡ øÊ√À:¸
fl¡ø¬ı˛ Œ¸-˝◊√ ¬ıÀ˘ ’±˜±¬ı˛ ¶aœøÈ¬ ˆ¬±À˘±º fl¡±À¬ı˛± ¶aœ ‡±¬ı˛±¬Û Ú˚˛
[¿˜-¬ı˛ ˝√√±¸…]º fl¡±˘ ¬ı˛±ÀS ¤È¬± ¬Û±Í¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘ ˆ¬Mê√ ¸ˆ¬±˚˛º
¿˜ [˝◊√—À¬ı˛Ê√œÀÓ¬, øÊ√Ú›˚˛±˘±¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú,
: [20À˙ Œ¸ÀõI◊•§¬ı˛, 1864 ‡‘–, 5˝◊√ ’±øù´Ú, 1271 ¸Ú]

¬ı±¬Û≈ Œˆ¬±· øÚ› Ú±º Ó¬±˝√√À˘ ¸—¸±À¬ı˛ ¬ıX ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº ’±¬ı˛ ¸fl¡˘Àfl¡
÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¬ı˛+¬Û ¬ıÀ˘ Ê√±ÚÀ¬ıº ¶aœÀ˘±fl¡ Ê√·√•§±¬ı˛ ¬ı˛+¬Û, Ó¬±˝◊√ Ó¬±Àfl¡
¸¸•ú±ÀÚ ¬Û≈ÀÊ√± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º
¤˝◊√Ê√Ú… ¸±Ò≈¸e √¬ı˛fl¡±¬ı˛º ¸±Ò≈¬ı˛± Œfl¡±ÚÈ¬± ¸» Œfl¡±ÚÈ¬± ’¸»
˝◊√˝√± ŒÊ√ÀÚÀÂ√ Úº ÷ù´¬ı˛ ¸Ó¬… ¸—¸±¬ı˛ ’øÚÓ¬…, ¤ Œ¬ı±Ò Ó“¬±À√¬ı˛ ˝√√À˚˛
Œ·ÀÂ√º Ó“¬±Àfl¡ Ê√±Ú¬ı±¬ı˛ ¤˝◊√ ¤fl¡ Î¬◊¬Û±˚˛ ñ ¸»¸eº
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤‡±ÀÚ ¬ıÀ¸, ’±¬ı˛ ’±˜¬ı˛± ¤‡±ÀÚ [Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Î¬±Úø√Àfl¡]
¬ı˛±ô¶±˚˛ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ qÚøÂ√º
’±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√À26√ ñ ¿˜Ó¬œ øÊ√Ú›˚˛±˘± ˝√√˚˛ÀÓ¬± flv¡±ôL ˝√√À˚˛
¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√ Úº øÓ¬øÚ ¬ı¬ı˛— ¤‡±ÀÚ ¬ıÀ¸ ø¬ı|±˜ ¬fl¡èÚ, ’±˜¬ı˛± Ó¬Ó¬é¬Ì
Œ¬ı˘Ó¬˘± Œ√À‡ ’±ø¸º
¿˜ ø¬ıå¬ıÓ¬À˘ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Ú, ¸Àe ¸fl¡À˘˝◊√ ’±ÀÂ√ Úº Œ¬ıø√fl¡±¬ı˛
Î¬◊¬Û¬ı˛-√øé¬Ì ø√Àfl¡ ˆ”¬ø˜©Ü õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Úº Œ¬ıø√fl¡±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ¬Û”¬ı«ø√Àfl¡
¤fl¡øÈ¬ ¶ö±Ú Œ√‡±˝◊√˚˛± ¬ıø˘À˘Ú, ë¤fl¡ø√Ú ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙
’Ú≈¸±À¬ı˛ ¤‡±ÀÚ ¬Û”¬ı«˜≈‡œÚƒ ¬ıÀ¸ Ò…±Ú fl¡¬ı˛øÂ√À˘Úº fl¡À˚˛fl¡ ‚KI◊± Œfl¡ÀÈ¬
Œ·˘º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¶§˚˛— ˆ¬Mê√øÈ¬Àfl¡ Œ√‡ÀÓ¬ ¤À¸ ¸•ú≈À‡ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛øÂ√À˘Ú
ñ ¤˝◊√‡±ÀÚ [¿˜ ˆ”¬ø˜©Ü ˝√√˝√◊˚±˛ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√Ú]º ˆ¬Mê√ ‰¬é≈¬ ‡≈À˘
ø¬ı¶ú˚˛±ÚÀμ ˜¢ü ˝√√À˘Ú ñ ¸•ú≈À‡ ¿ˆ¬·¬ı±Ú “√±øÎ¬ˇÀ˚˛º ˝√√+√À˚˛ ˚±Àfl¡
Ò…±Ú fl¡¬ı˛øÂ√À˘Ú, øÓ¬øÚ˝◊√ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛º Ó¬±˝◊√ ¤ ¶ö±Ú ’øÓ¬ ¬Ûø¬ıSºí
¤˝◊√ Œ¬ı˘Ó¬˘±˚˛ Ó¬La˜ÀÓ¬¬ı˛ fl¡ÀÍ¬±¬ı˛ ¸±ÒÚ ¸¬ı fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ˜±Ú≈¯∏
› Ê√±ÀÚ±˚˛±À¬ı˛¬ı˛ ˜‘Ó¬À√˝√ ‰¬±¬ı˛ø√Àfl¡ ñ ˜±Á¡‡±ÀÚ ¬ıÀ¸ Í¬±fl≈¡¬ı˛º ¤ ‡≈¬ı
fl¡øÍ¬Ú ¸±ÒÚ±º ¬ıË±p¡Ìœ ‡≈¬ı ¸±˝√√±˚… fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ˜±Ú≈¯∏ ˜‘Ó≈¬…Àfl¡ ˆ≈¬À˘
˚±˚˛ øfl¡Ú±, Ó¬±˝◊√ ˜‘Ó¬À√˝√ øÚÀ˚˛ ¬ıÀ¸ ¤˝◊√ ¸±ÒÚ± ñ ˚±ÀÓ¬ ˜ÀÚ ¤øÈ¬
¶ú¬ı˛Ì ˝√√˚˛º Ó¬À¬ı˝◊√ ŒÓ¬± ÷ù´À¬ı˛ ˜Ú ¬ı¸À¬ıº
˝“√ ±¸¬Û≈fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ √øé¬Ì ‚±ÀÈ¬¬ı˛ ‰¬QÀ¬ı˛ ’±ø¸˚˛± ¿˜ ˆ¬Mê√¸Àe
“√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±ÀÂ√ Úº ˜Ò…¶ö˘øÈ¬ Œ√‡±˝◊√˚˛± ¿˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Ú, ë¤˝◊√‡±ÀÚ
¤fl¡ø√Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√ Ú ñ ¬Û±À˙˝◊√ ÚÀ¬ı˛fº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ÚÀ¬ı˛Àf¬ı˛
ˆ¬ø¬ı¯∏…» ’øÓ¬ ˜˝√√» ¤˝◊√¸¬ı fl¡Ô± ¬ı˘øÂ√À˘Úº ¤˝◊√ ¬Û≈fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ê√À˘
Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ˙Ã‰¬±ø√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úºí ‰¬Q¬ı˛ ¶Û˙« fl¡ø¬ı˛˚˛± õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛± fl≈¡øÍ¬ÀÓ¬
106 ¿˜-√˙«Ú
’±ø¸À˘Úº ¬Ûø(˜ø√Àfl¡¬ı˛ Œ¸±¬Û±Ú ¬ı±ø˝√˚√ ˛± ¬ı±¬ı˛±μ±˚˛ Î¬◊øÍ¬˚˛±ÀÂ√ Úº

Œ¸±¬Û±ÀÚ¬ı˛ ¸•ú≈À‡¬ı˛ õ∂Àfl¡±á¬ Œ√‡±˝◊√˚˛± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ë¤˝◊√ ‚À¬ı˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛
’ÀÚfl¡ ¬ıÂ√¬ı˛ [16 ¬ıÂ√¬ı˛] ¬ı±¸ fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ˜Ô≈¬ı˛¬ı±¬ı≈¬ı˛ ŒÂ√À˘ ΔSÀ˘±fl¡…¬ı˛±
Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Ô±fl¡ÀÓ¬Úºí Î¬◊M√À¬ı˛¬ı˛ Ù¬È¬fl¡ ø√˚˛± ˜øμ¬ı˛±eÀÌ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛˚˛±
¿¿¬ı˛±Ò±fl¡±ÀôL¬ı˛ ˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ Œ¸±¬Û±ÚÓ¬À˘ ’±ø¸˚˛± ¿˜ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√ Úº
¸fl¡À˘¬ı˛ øÚ•ß Œ¸±¬Û±ÚøÈ¬ÀÓ¬ ˝√√ô¶ ¡Z±¬ı˛± ¶Û˙« fl¡ø¬ı˛˚˛± õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Úº
Ó¬»¬Û¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊øÍ¬˚˛± ¬ı±¬ı˛±μ±˚˛ ø¬ı¢∂À˝√√¬ı˛ ¸•ú≈À‡ ˆ”¬ø˜á¬ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Úº
¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ‰¬¬ı˛Ì±˜‘Ó¬ Ò±¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛˚˛± øÚÀ‰¬ Ú±ø˜˚˛± ˜øμ¬ı˛ ’Ò«¬Ûø¬ı˛Sê˜±
fl¡ø¬ı˛À˘Úº ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ı˛gÚ˙±˘± Œ√‡±˝◊√˚±˛ ¬ı±¸Ú˜±Ê√±¬ı˛ ‚±ÀÈ¬ ’±ø¸ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
Î¬±Ú ˝√√±ÀÓ¬ ˜± fl¡±˘œ¬ı˛ ˜øμ¬ı˛ ¬ı“± ˝√√±ÀÓ¬ Ù¬È¬Àfl¡¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ·±Ê√œÓ¬˘±
¬Û≈fl≈¡¬ı˛º ¤˝◊√ ¬Û≈fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ‚±È¬ Œ√‡±˝◊√˚˛± ¬ıø˘ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Ú, ë¤˝◊√ ¬ı±¸Ú˜±Ê√±¬ı˛
‚±È¬º ¤˝◊√‡±ÀÚ ˜±À˚˛¬ı˛ ¬ı±¸Ú ŒÒ±˚˛± ˝√√˚˛ Ó¬±˝◊√ ¤˝◊√ Ú±˜º ’±¬ı˛ ¤˝◊√
¬Û±À˙¬ı˛ ‚À¬ı˛ ˜±À˚˛¬ı˛ Œˆ¬±· ¬ı˛±iß± ˝√√˚˛ºí
3
¿˜ ˆ¬¬ıÓ¬±ø¬ı˛Ìœ¬ı˛ ¸•ú≈À‡ ·˘¬ı¶a ˝√√˝√◊˚±˛ ˆ¬Mê√¸Àe õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√Ú
ñ Î¬±Ú ˝√√±ÀÓ¬ ˜± √øé¬Ì±¸…±º ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ¸Àe ’±ÚœÓ¬ Î¬◊M√˜ ø˜©Ü±iß
› È¬±fl¡± ˜±À˚˛¬ı˛ Œ¸¬ı±˚˛ øÚÀ¬ı√Ú fl¡ø¬ı˛À˘Úº Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ w±Ó≈¬©Û≈S Œ¸¬ıfl¡
¿˚≈Mê√ ¬ı˛±˜˘±˘ √±√± › Ó¬»¬Û≈S Úfl≈¡˘ ˜±À˚˛¬ı˛ Œ¸¬ıfl¡º Ó“¬±˝√√±¬ı˛±
¸fl¡À˘¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ‰¬¬ı˛Ì±˜‘Ó¬ ø√À˘Ú, ’±¬ı˛ ˘˘±ÀÈ¬ ø¸μ≈Àfl¡¬ı˛ øÓ¬˘fl¡
’øÇÓ¬ fl¡ø¬ı˛˚±˛ ø√À˘Úº Ú±È¬˜øμÀ¬ı˛ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¿˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√Ú,
ë¤˝◊√‡±ÀÚ ˚±S±ø√ ˆ¬·¬ı» &Ìfl¡œÓ«¬Ú ˝√√˚˛ºí
Î¬±Mê√±¬ı˛ øÎ¬. Œ˜À˘± ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ øfl¡Â≈√ ¶ú‘øÓ¬fl¡Ô± ¤¶ö±ÀÚ¬ı˛ ¸•§Àg
’±ÀÂ√ øfl¡∑
¿˜ ñ ˝“√± [Î¬◊M√¬ı˛ ø√fl¡ ŒÔÀfl¡ ø¡ZÓ¬œ˚˛ ¸±ø¬ı˛¬ı˛ ˜Ò…¶öÀ˘¬ı˛] ¤˝◊√
ø¬Û˘±¬ı˛øÈ¬ ’±ø˘eÚ fl¡À¬ı˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤fl¡ø√Ú Œõ∂˜±|n∏ ¬ı¯∏«Ì fl¡¬ı˛øÂ√À˘Úº
¤‡±ÀÚ ˚±S± ˝√√ø26√˘º
¿˜ ¬ıø˘¬ı˛ ¶ö±ÀÚ ’±ø¸˚˛± Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√˝◊√À˘Úº Î¬±Mê√±¬ı˛ øÎ¬. Œ˜À˘±
øÊ√:±¸± fl¡ø¬ı˛À˘Ú, ëø¬ıÚ± ¬ıø˘ÀÓ¬ øfl¡ ¬Û”Ê√± ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±∑í ¿˜

Î¬◊M√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˘Ú, ë˝“√±, ¬Û±À¬ı˛º Δ¬ı¯û¬ı¬ı˛± fl¡‡Ú› ¬ıø˘ Œ√˚˛ Ú±º ¤fl¡¬ı±¬ı˛
Δ¬ı¯û¬ıÀ√¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ ¬ı…¬ı¶ö±¬ı˛ ˆ¬±¬ı˛ ¬ÛÀÎ¬ˇøÂ√˘ Ó¬‡Ú ¸¬ı ¬ıø˘
¬ıg ˝√√À˚˛ ø·Â√À˘±ºí ¬ıø˘¬ı˛ ¶ö±Ú ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¿˜ ˜±Àfl¡ ˚≈Mê√ fl¡À¬ı˛ √˙«Ú
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√Úº ø¬ıø¬ıÒ ¬Û≈©Û¸±ÀÊ√ › ’˘Ç±À¬ı˛ Œ˙±øˆ¬Ó¬± Œ√¬ıœ-õ∂øÓ¬˜±
Œ˚Ú Ê√œ¬ıôLº ¿˜ ˚≈Mê√ fl¡À¬ı˛ øÚø¬ı©Ü˜ÀÚ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ Œ√¬ıœ¬ı˛
ø√Àfl¡ ’¢∂¸¬ı˛ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Ú±È¬˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ ˜Ò…¶öÀ˘ ’±ø¸˚˛± “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±ÀÂ√ Ú
’ä ¬Ûø(˜±—À˙º ˆ¬Mê√·Ì ‰¬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ ø‚ø¬ı˛˚˛± ’±ÀÂ√º fl¡Ô±¬ı±Ó«¬± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
øÊ√Ú›˚˛±˘± [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ fl¡øÔÓ¬ ’±ÀÂ√, ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û Œ√¬ıœ¬ı˛
√˙«Ú Ú± Œ¬ÛÀ˚˛ ’Òœ¬ı˛ ˝√√À˚˛ ‡Î¬ˇ· øÚÀ˚˛ øÚÊ√Àfl¡ ¬ıÒ fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…
õ∂dÓ¬ ˝√√À˚˛øÂ√À˘Ú ñ ¤fl¡Ô± ’±¬ÛøÚ øÚÊ√ fl¡ÀÌ« qÀÚÀÂ√ Ú∑
¿˜ ñ Ú±, ’±ø˜ qøÚ Ú±˝◊√º
øÎ¬. Œ˜À˘± ñ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¬ı˝◊√À˚˛ÀÓ¬ ñ ëfl¡Ô±˜‘ÀÓ¬í ’±ÀÂ√∑
¿˜ ñ Ú±, ¤ ¬ı˝◊√ÀÓ¬ ŒÚ˝◊√º ’Ú…¬ı˛± ˝√√˚˛ÀÓ¬± Œfl¡Î¬◊ ø˘À‡
Ô±fl¡À¬ıÚº ’±˜¬ı˛± ø˘ø‡ Ú±˝◊√º
øÎ¬. Œ˜À˘± ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ øÚÀÊ√˝◊√ ÷ù´¬ı˛º ÷ù´¬ı˛Àfl¡ Œ√‡¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…
’Òœ¬ı˛ ˝√√À˚˛ øÚÀÊ√Àfl¡ ¬ıÒ fl¡¬ı˛± øfl¡ fl¡À¬ı˛ ¸y¬ı ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛∑
¿˜ ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, Ê√·ij±Ó¬± ø¬ıù´¬ı˛+¬Û Ò±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛
’±ÀÂ√ Úº Œ¸˝◊√ Ê√·ij±Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ√À˝√√ ø¬ı√…˜±Úº Œ√¬ıœ ¶§˚˛— Ó“¬±Àfl¡
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ’±˜±¬ı˛ ¬ıU¬ı˛+À¬Û¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ¤øÈ¬ ¤fl¡øÈ¬ ø¬ıÀ˙¯∏¬ı˛+¬Ûº Í¬±fl≈¡¬ı˛
ˆ¬Mê√ˆ¬±À¬ı ‹¬ı˛+¬Û fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº øÓ¬øÚ øÚÀÊ√˝◊√ ˆ¬Mê√ › ˆ¬·¬ı±Ú Î¬◊ˆ¬˚˛˝◊√º
¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ¬Ûø(À˜¬ı˛ Œ¸±¬Û±Ú ø√˚˛± ¸fl¡À˘ õ∂±eÀÌ ’¬ıÓ¬¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛À˘Úº
Î¬◊M√À¬ı˛¬ı˛ ¸±ø¬ı˛¬ı˛ ø˙¬ı˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ Œ¸±¬Û±ÀÚ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¿˜ Í¬±fl≈¡¬ı˛‚À¬ı˛
õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº ŒÂ√±È¬ ‡±ÀÈ¬¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛¬Û”¬ı«Àfl¡±ÀÌ ¬Ûø(˜±¸… ˝√√˝◊√˚˛±
¿˜ fl≈¡˙±¸ÀÚ ¬ıø¸À˘Úº ·e± ¸•ú≈À‡ ñ ¬Ûø(À˜¬ı˛ √¬ı˛Ê√± ø√˚˛± √˙«Ú
˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ¿˜-¬ı˛ Î¬±Ú ˝√√±ÀÓ¬ Œ√˚˛±À˘¬ı˛ ¬Û±À˙ øÊ√Ú›˚˛±˘± √•ÛøÓ¬
√øé¬Ì˜≈‡œ ˝√√˝◊√˚˛± ˜±≈√À¬ı˛ Î¬◊¬Ûø¬ı©Üº ¿˜-¬ı˛ ¬Û(±ÀÓ¬ Œ¸¬ıfl¡ › øÎ¬.
Œ˜À˘±º ˆ¬±È¬¬Û±Î¬ˇ±¬ı˛ ˘ø˘Ó¬ › ·√±Ò¬ı˛ ’±ø¸˚˛± ø˜ø˘Ó¬ ˝√√˝◊√ À˘Úº
108 ¿˜-√˙«Ú
¿˜-¬ı˛ ’øˆ¬õ∂±˚˛ ’Ú≈¸±À¬ı˛ ¸Àμ˙ › ¬ı˛¸À·±~± õ∂¸±√ ¸fl¡À˘ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛

¸•ú≈À‡ ’±ÚÀμ ‡±˝◊√ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Úº ¿˜Ó¬œ øÊ√Ú›˚˛±˘± ‡±˝◊√À˘Ú Ú±
ñ ¸Àe fl¡ø¬ı˛˚˛± ‚À¬ı˛ ˘˝◊√˚˛± ˚±˝◊√À¬ıÚº ·‘À˝√√ ¿¬ı˛±˜˘±˘ √±√± õ∂À¬ı˙
fl¡ø¬ı˛À˘Ú, ¸fl¡À˘ ¸¸zÀ˜ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± Ó“¬±Àfl¡ ’ˆ¬…Ô«Ú± › Ú˜¶®±¬ı˛
fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ı¸±˝◊√À˘Úº øÓ¬øÚ ¿˜-¬ı˛ ¬Û±À˙ ’±¸Ú ¢∂˝√Ì fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº
¸˜ô¶ õ∂¸±À√¬ı˛ ’Ò«±—˙ ¬Û”À¬ı«˝◊√ ¬Û‘Ôfl¡ fl¡ø¬ı˛˚˛± √±√±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı˛±‡± ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º
¤é¬ÀÌ √±√±Àfl¡ Œ¸˝◊√ õ∂¸±√ Î¬◊¬Û˝√√±¬ı˛ Œ√›˚˛± ˝√√˝◊√˘º
¿˜ ñ [√±√±¬ı˛ õ∂øÓ¬] ·±Ú Ú± ’±¬ÛøÚ ¤fl¡È¬± ·±Úº qøÚÀ˚˛ ø√Ú
¤“À√¬ı˛º
√±√± ·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ
ø‰¬ôL˚˛ ˜Ú ˜±Ú¸ ˝√√ø¬ı˛ ø‰¬ƒ√‚Ú øÚ¬ı˛?Úº
øfl¡¬ı± ’Ú≈¬Û˜ ˆ¬±øÓ¬ Œ˜±˝√√Ú ˜”¬ı˛øÓ¬ ˆ¬fl¡Ó¬-˝√√+√˚˛-¬ı˛?Úºº
Ú¬ı ¬ı˛±À· ¬ı˛ø?Ó¬, Œfl¡±øÈ¬ ˙˙œ-ø¬ıøÚøμÓ¬º
øfl¡¬ı± ø¬ıÊ√˘œ ‰¬˜Àfl¡ Œ¸ ¬ı˛+¬Û ’±À˘±Àfl¡, ¬Û≈˘Àfl¡, ø˙˝√√À¬ı˛ Ê√œ¬ıÚºº
˝√√+ø√ fl¡˜˘±¸ÀÚ, ˆ¬Ê√ Ó“¬±¬ı˛ ‰¬¬ı˛Ì,
Œ√‡ ˙±ôL˜ÀÚ, Œõ∂˜ Ú˚˛ÀÚ, ’¬Û¬ı˛+¬Û øõ∂˚˛-√˙«Ú/
ø‰¬√√±Úμ¬ı˛À¸ ˆ¬øMê√À˚±·±À¬ıÀ˙ ˝√√› Œ¬ı˛ ø‰¬¬ı˛˜·Úºº
[fl¡Ô±˜‘Ó¬ 1˚1˚8]
¿˜ ˝◊√—À¬ı˛Ê√œÀÓ¬ ’Ô« ¬ıø˘˚˛± ø√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
4
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ‚À¬ı˛¬ı˛ Î¬◊M√À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±¬ı˛±μ±˚˛ ¿˜ › ¬ı˛±˜˘±˘ √±√± “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±
’±ÀÂ√ Úº Ó“¬±˝√√±À√¬ı˛ ‰¬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ øÊ√Ú›˚˛±˘± √•ÛøÓ¬, Î¬±Mê√±¬ı˛ øÎ¬. Œ˜À˘±,
Œ¸¬ıfl¡, ˘ø˘Ó¬, ·√±Ò¬ı˛ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ Úº ¿˜ ¬Û”¬ı«√øé¬Ì Œfl¡±Ì
Œ√‡±˝◊√ ˚˛± ¿˚≈Mê√ øÊ√Ú›˚˛±˘±Àfl¡ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ë¤˝◊√ ‡±ÀÚ ¤fl¡ø√Ú
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û øÚ(˘ ¸˜±øÒ¶ö ˝√√À˚˛ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛øÂ√À˘Úº ’±¬ı˛ ÚÀ¬ı˛f ¤˝◊√
·±ÚøÈ¬ ·±ø˝√√ÀÓ¬øÂ√À˘Úº ’±˜±¬ı˛ ¤˝◊√ õ∂Ô˜ ¸˜±øÒ √˙«Ú ñ ¸≈‡ ≈√–À‡¬ı˛
’Ó¬œÓ¬ øÚ¬ı˛¬ıø26√iß ’±Úμ˜˚˛ ’¬ı¶ö±ºí ¬ı±¬ı˛±μ±¬ı˛ ¬Û”¬ı« Œ√˚˛±À˘ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛
øÚÊ√ ˝√√Àô¶ ’øÇÓ¬ ˜˚˛”¬ı˛˜”øÓ«¬ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛˚˛± ¸fl¡À˘ ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√À˘Úº

·±Î¬ˇœ Ù¬È¬Àfl¡¬ı˛ ø√Àfl¡ ’±ø¸ÀÓ¬ÀÂ√ ñ ˙‰¬œÚμÚ Ó¬‡Ú ¬ı±·±ÀÚ õ∂À¬ı˙
fl¡ø¬ı˛À˘Úº ’±˘˜¬ı±Ê√±¬ı˛ ˜Í¬ Œ√ø‡˚˛± ·±Î¬ˇœ ¬ı¬ı˛±Ú·À¬ı˛ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√º
Œ¸¬ıfl¡ Î¬±Mê√±¬ı˛ øÎ¬. Œ˜À˘±¬ı˛ fl¡±ÀÚ fl¡±ÀÚ ¬ıø˘À˘Ú, ‹ fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛
˜˝√√±ù¨˙±Ú ñ ¤˝◊√‡±ÀÚ˝◊√ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ√˝√ √±˝√√ fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛ºí Î¬±Mê√±¬ı˛
¿˜Àfl¡ ¬ıø˘À˘Ú, ë’±˜¬ı˛± øfl¡ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ ù¨˙±Ú √˙«Ú fl¡À¬ı˛
ŒÚÀ¬ı±∑í ¿˜ ·±Î¬ˇœ¬ı˛ ø¬ÛÂ√ÀÚ¬ı˛ ’±¸ÀÚ ¬ıø¸˚˛± ’±ÚÀμ ¿˚≈Mê√
øÊ√Ú›˚˛±˘±¬ı˛ ¸Àe Ú±Ú± fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬øÂ√À˘Úº ëfl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ ù¨˙±Úñí
¤˝◊√ fl¡Ô± Œ˙±Ú± ˜±S ¬ı‘ø(fl¡ √—˙ÀÚ¬ı˛ ˚LaÌ± ¿˜-¬ı˛ ˜≈‡˜GÀ˘
õ∂øÓ¬Ù¬ø˘Ó¬ ˝√√˝◊√˚˛± Î¬◊øÍ¬˘, õ∂Ù≈¬~ ˜≈‡fl¡˜˘ Œ˚Ú ø¬ı¯∏±√ Œ˜À‚ ’±26iß
˝√√˝◊√˘º Œ¸¬ıfl¡ Î¬◊˝√± ˘é¬… fl¡ø¬ı˛˚˛±, Î¬±Mê√±¬ı˛Àfl¡ ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ¤˝◊√ õ∂¸e
Î¬◊Í¬±˝◊√ÀÓ¬ ¬ı±¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛À˘Ú , ’±¬ı˛ ¬ıø˘À˘Ú, ë¬Û”À¬ı«› ’±¬ı˛ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ øÍ¬fl¡
¤˝◊√¬ı˛+¬Û ˚LaÌ± ˝√√À˚˛øÂ√˘º ¤“À√¬ı˛ Œõ∂À˜¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛, ø¬ı¬ı˛˝√ ¬ı…Ô± ’¸˝√√Úœ˚˛
˝√√À˚˛ Î¬◊ÀÍ¬, ‹ fl¡Ô± qÚÀ˘ºí ·±Î¬ˇœ ’±ø¸˚˛± fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ Î¬◊√…±ÀÚ õ∂À¬ı˙
fl¡ø¬ı˛˘ ñ √øé¬Ì Ù¬È¬fl¡ ø√À˚˛º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±¸·‘À˝√√¬ı˛ ¬Ûø(˜ ·±À˚˛
¸fl¡À˘ ·±Î¬ˇœ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ’¬ıÓ¬¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛À˘Úº
¿˜ fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ ˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ Œ¸±¬Û±ÀÚ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ·‘˝√ ¬Ûø(˜˜≈‡œ
ñ ø¡ZÓ¬˘º Î¬◊˝√±¬ı˛ Î¬◊M√À¬ı˛ ¬ı˛gÚ˙±˘± ’±¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛-¬Û”À¬ı« ’±ô¶±¬ı˘º ¤˝◊√
Î¬◊√…±ÀÚ ’±Ê√fl¡±˘ ¤fl¡øÈ¬ ’±À˜«øÚ˚˛±Ú ‡Ëœà±Ú ¬Ûø¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¬ı±¸ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¤“¬ı˛± ’øÓ¬˙˚˛ ˜˝√√» Œ˘±fl¡º ˚±¬ı˛± ¤ ¶ö±Ú √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ’±À¸ Ó¬±À√¬ı˛
’Ú≈˜øÓ¬ Œ√Úº ¤˝◊√ ¶ö±Ú √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ’±Ê√ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¸≈”√¬ı˛ õ∂±ôL
˝√√˝◊√ÀÓ¬ Œ˘±fl¡ ’±ø¸ÀÓ¬ÀÂ√ ñ ’±À˜ø¬ı˛fl¡±, ˝◊√Î¬◊À¬ı˛±¬Û, ’Ààòø˘˚˛± õ∂ˆ‘¬øÓ¬
Œ√˙ ˝√√˝◊√ÀÓ¬º ¤˝◊√ ˜øμÀ¬ı˛ ˆ¬·¬ı±Ú ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û Œ¬ı˛±·˙˚…±˚˛ √˙ ˜±¸
¬ı±¸ fl¡ø¬ı˛˚˛±øÂ√À˘Úº ¤‡±ÀÚ˝◊√ Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ˜˝√√±¸˜±øÒ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º Œ¬ı˛±·26√À˘
Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ·‘˝√œ › Ó¬…±·œ ’ôL¬ı˛e ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¤˝◊√‡±ÀÚ˝◊√ ’±fl¡¯∏«Ì fl¡À¬ı˛Úº
¤˝◊√ ¶ö±ÀÚ˝◊√ ¿ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ Œ¸¬ı±Àfl¡ ’±|˚˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ¸—‚
¸—‚øÈ¬Ó¬ ˝√√˚˛ ñ ¬ıUÊ√Ú ¸≈‡±˚˛, ¬ıUÊ√Ú ø˝√√Ó¬±˚˛º ¤˝◊√ Î¬◊√…±ÀÚ˝◊√
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û fl¡äÓ¬è ¸±øÊ√˚˛± ¤fl¡ø√Ú ’øÒfl¡±¬ı˛œ ’ÚøÒfl¡±¬ı˛œ ’±·Ó¬
110 ¿˜-√˙«Ú
Ê√Ú·ÌÀfl¡ øÚø¬ı«‰¬±À¬ı˛ ’±R√˙«Ú fl¡¬ı˛±˝◊√˚˛±øÂ√À˘Úº ¤˝◊√‡±ÀÚ˝◊√ ¸øμ*

ÚÀ¬ı˛fÚ±ÔÀfl¡ ’øôL˜ ˙˚…±˚˛ ¬ıø˘˚˛±øÂ√À˘Ú, ëŒ˚ ¬ı˛±˜, Œ˚ fl‘¡¯û, Œ¸˝◊√
˝◊√√±Úœ— ¬ı˛±˜fl‘¡¯ûºí ¤˝◊√‡±ÀÚ˝◊√ ÚÀ¬ı˛fÚ±ÔÀfl¡ ¸¬ı«˙øMê√ õ∂√±Ú fl¡ø¬ı˛˚˛±
Ù¬øfl¡¬ı˛ ˝√√˝◊√˚˛±øÂ√À˘Úº ¤˝◊√ Î¬◊√…±Ú ’±Ê√ ¬Ûø¬ıS Ó¬œÔ«ˆ”¬ø˜º
Î¬±Mê√±¬ı˛ øÎ¬. Œ˜À˘± ’Ú≈˜øÓ¬ ¬ÛS Œõ∂¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛À˘Úº ˝◊√øÓ¬˜ÀÒ… ¿˜
¸fl¡˘Àfl¡ ˘˝◊√˚˛± Î¬◊M√¬ı˛ ø√Àfl¡¬ı˛ ˆ‘¬Ó¬…˙±˘±, ¬ı˛gÚ˙±˘± õ∂ˆ‘¬øÓ¬ √˙«Ú
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Úº Î¬◊M√À¬ı˛¬ı˛ ‚¬ı˛ Œ√‡±˝◊√˚˛± ¿˜ øÊ√Ú›˚˛±˘±Àfl¡ ¬ıø˘À˘Ú,
ë¤˝◊√ ¬ı˛gÚ˙±˘±, ’±¬ı˛ ¤‡±ÀÚ Ô±fl¡ÀÓ¬Ú ’±˜±À√¬ı˛ ˜±í [˜”˘¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛
¤fl¡Ó¬˘±¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛¬Û”¬ı« Œfl¡±ÀÌ¬ı˛ ‚À¬ı˛]º ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ’±ø¸˚˛± ’±ô¶±¬ıÀ˘
Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√˝◊√À˘Úº ¤˝◊√¶ö±ÀÚ Î¬◊M√¬ı˛√øé¬Ì ˘•§˜±Ú ñ øÓ¬ÚøÈ¬ é≈¬^
õ∂Àfl¡±á¬ ’±ÀÂ√º ˝◊√˝√± ’ù´˙±˘±, Œ¸¬ıfl¡·Ì ¤‡±ÀÚ Ô±øfl¡ÀÓ¬Úº ¬Û±À˚˛¬ı˛
Ê≈√Ó¬± Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ˚≈Mê√fl¡À¬ı˛ õ∂Ì±˜˜≈^±˚˛ ¿˜ √øé¬ÀÌ¬ı˛ õ∂Àfl¡±Àá¬ õ∂À¬ı˙
fl¡ø¬ı˛À˘Úº øfl¡˚˛»fl¡±˘ ‰≈¬¬Û ˝√√˝◊√˚˛± “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ¬ı˛ø˝√√À˘Ú ñ øfl¡ Œ˚Ú
ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Úº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¿˜ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ì¤fl¡ø√Ú ¸fl¡±˘À¬ı˘±˚˛
¤˝◊√ ¬Û≈Ì…·‘À˝√√, ¬ÛÀ¬ı˛ ˚“±¬ı˛± ¸¬ı«¶§ Ó¬…±· fl¡À¬ı˛ ¸±Ò≈ ˝√√À˚˛øÂ√À˘Ú, Ó“¬±¬ı˛±
Ó¬ij˚˛ ˝√√À˚˛ ¤˝◊√ √·±ÚøÈ¬ Œ·À˚˛øÂ√À˘Ú ñ
ë˙˙Ò¬ı˛ øÓ¬˘fl¡ ˆ¬±À˘ ·e± Ê√È¬±¬Û¬ı˛, fl¡À¬ı˛ ˘À˚˛ øS˙”˘ è^ ø¬ı¬ı˛±ÀÊ√º
ˆ¬É ’e Â√±ø˚˛, ·À˘ èG˜±˘±, Δˆ¬¬ı˛¬ı øSÀ˘±‰¬Ú ˝√√¬ı˛À˚±·œ ¸±ÀÊ√ºí
[õ∂±Ô«Ú± › ¸eœÓ¬, ¬ı˛±˜fl‘¡¯ûø˜˙Ú ¸±¬ı˛√±¬ÛœÍ¬, Œ¬ı˘≈Î¬ˇ˜Í¬]
Ó¬œ¬ıË Δ¬ı¬ı˛±·… Ó“¬±À√¬ı˛, ¸¬ı«Ó¬…±·œ ˜˝√√±À√¬ı Ó“¬±À√¬ı˛ ’±√˙«º
¬ı±˝√√…:±Ú˙”Ú… ˝√√À˚˛ ·±˝◊√øÂ√À˘Ú, ñ ;˘ôL Ó¬…±·º ˆ¬ø¬ı¯∏…ÀÓ¬¬ı˛ ’±‰¬±˚«
ΔÓ¬¬ı˛œ ˝√√ø26√˘ ¤˝◊√‡±ÀÚºî
’Ú… ‚¬ı˛&ø˘¬ı˛ ¸•ú≈‡ ø√˚˛± ˚≈Mê√fl¡À¬ı˛ ¿˜ ·˜Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ
¬Û”¬ı« ¬Û≈fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ ¬Ûø(˜ Œfl¡±ÀÌ ’±ø¸˚˛± Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√˝◊√À˘Úº ¬Û≈©®ø¬ı˛Ìœ¬ı˛
√øé¬ÀÌ¬ı˛ ‚±È¬øÈ¬ Œ√‡±˝◊√˚˛± ¬ıø˘À˘Ú, ë¤‡±ÀÚ ’±˜¬ı˛± ¤À¸ fl¡‡Ú›
¬ı¸Ó¬±˜íº ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ‚±ÀÈ¬ ’±ø¸À˘Ú, ¤¬ı— ‚±ÀÈ¬¬ı˛ √øé¬ÀÌ¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬
’±•⁄¬ı‘é¬ Œ√‡±˝◊√˚˛± ¬ıø˘À˘Ú, ë¤¬ı˛ øÚÀ‰¬ ÚÀ¬ı˛f Ò”Úœ ;±ø˘À˚˛ Ò…±Ú
fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ¤˝◊√ ‚±È¬ ŒÔÀfl¡ ¬ı±·±ÀÚ¬ı˛ ¬ıÎ¬ˇ ¬ı˛±ô¶±˚˛ ˚±¬ı±¬ı˛ ¤fl¡È¬± ¬ÛÔ
øÂ√˘º ¤‡Ú Ó¬±¬ı˛ ø‰¬˝ê› Ú±˝◊√º ¤˝◊√ ‚±ÀÈ¬ ¬ıÀ¸ ˆ¬Mê√·Ì ·¬ı˛À˜¬ı˛ ¸˜˚˛
Ò…±Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº ¸±“˝◊√øS˙ ¬ı»¸¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¤¬ı±¬ı˛ ¤‡±ÀÚ ¤˘≈˜ºí
¿˜ ¶§±˜œÊ√œ¬ı˛ Ó¬À¬Û±ˆ”¬ø˜ ’±•⁄¬ı‘é¬Ó¬À˘ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¬Ûø¬ıS
¬ı‘é¬Àfl¡ ’±ø˘eÚ fl¡ø¬ı˛˚˛± ˆ”¬ø˜ ¶Û˙« fl¡ø¬ı˛˚˛± õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¬ıø˘À˘Ú,
ë¤‡±ÀÚ Ò”Úœ¬ı˛ ¬Û±À˙ ¬ıÀ¸ ÚÀ¬ı˛f Ò…±Ú fl¡¬ı˛øÂ√À˘Úº ·±À˚˛ fl¡Ó¬ Œ¬Û±fl¡±
¤À¸ ¬ıÀ¸ÀÂ√ ñ U“¸ Ú±˝◊√º ˜Ú ’øÓ¬ Î¬◊À2‰¬ ¬ıËÀp¡ ˘œÚ ñ ¬ı±˝√√…:±Ú
¸•Û”Ì« øÓ¬À¬ı˛±ø˝√√Ó¬, Œ˚Ú Ê√Î¬ˇºí
¿˜ Î¬◊√…±ÀÚ¬ı˛ ¬ıÎ¬ˇ ¬ı˛±ô¶±˚˛ ’±ø¸ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Î¬±Ú ˝√√±ÀÓ¬ ˜øμ¬ı˛º
¤fl¡øÈ¬ ¬Û±˝◊√Ú ¬ı‘é¬ Œ√‡±˝◊√˚˛± ¬ıø˘À˘Ú, ë¤˝◊√ ˝◊√øÚ ’±˜±À√¬ı˛ ¬Û≈¬ı˛±Ó¬Ú
¬ıg≈ºí ¤Ó¬é¬ÀÌ ˜øμ¬ı˛ õ∂√øé¬Ì ˝√√˝◊√˚˛± Œ·˘º ¿˜ ˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ øÚ•ßÓ¬À˘
¬Û±√¬ÛœÀÍ¬ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√ Úº Î¬◊¬Û¬ı˛ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ’Ú≈˜øÓ¬ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ , ¤˝◊√¬ı±¬ı˛
ø¡ZÓ¬À˘ ’±À¬ı˛±˝√√Ì fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Œ¸±¬Û±ÚÀ|Ìœ Î¬◊M√¬ı˛ ¬Ûø(˜ø√Àfl¡º
¿˜ ¬ıø˘À˘Ú, ë¤˝◊√ ø¸“øÎ¬ˇ ›ø√Àfl¡ øÂ√˘ ñ ¬Û”¬ı«Î¬◊M√À¬ı˛ ˜±À˚˛¬ı˛ ‚À¬ı˛¬ı˛
¬Û±À˙ ñ ¬ı√ø˘À˚˛ÀÂ√ ›“¬ı˛±ºí
ø¡ZÓ¬˘ ˝√√˘ ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ˜øμ¬ı˛º ˝◊√˝√± ¤‡Ú fl¡±À¬Û«È¬ ˜øGÓ¬ ñ
¸±À˝√√¬ıÀ√¬ı˛ ¬ı¸¬ı±¬ı˛ ‚¬ı˛º ˝◊√˝√±¬ı˛˝◊√ ¬Ûø(˜-√øé¬Ì Œfl¡±ÀÌ ¿˜ ˆ”¬ø˜á¬
˝√√˝◊√˚˛± õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Ú Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¬Û√õ∂±ÀôLº √øé¬ÀÌ Œ√˚˛±˘º Œ√˚˛±À˘
¤fl¡øÈ¬ ¬ıX √¬ı˛Ê√±, ¬Ûø(À˜ ‡Î¬ˇ‡øÎ¬ˇ¬ı˛ Ê√±Ú˘±º ¿˜ ¬ıø˘À˘Ú, ë¤˝◊√‡±ÀÚ
Ó“¬±¬ı˛ ø¬ıÂ√±Ú± øÂ√˘ºí ’Ô«±» ¬Ûø(À˜¬ı˛ ‡Î¬ˇ‡øÎ¬ˇ Ê√±Ú˘±¬ı˛ 3º4 ˝√√±Ó¬
¬Û”À¬ı«º ’±¬ı˛ √øé¬ÀÌ¬ı˛ Œ√˚˛±À˘¬ı˛ ø√Àfl¡ øÂ√˘ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ø˙˚˛¬ı˛º √øé¬ÀÌ¬ı˛
Œ√˚˛±˘ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ‰¬±¬ı˛ ¬Û“±‰¬ ˝√√±Ó¬ Î¬◊M√À¬ı˛ Œ˜ÀÁ¡ÀÓ¬ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¬Û√õ∂±ÀôL
¬ıø¸˚˛± ¿˜ øfl¡Â≈√fl¡±˘ Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛À˘Ú ñ ˚≈Mê√fl¡¬ı˛ ¬ıœ¬ı˛±¸ÀÚ ’±¸œÚº
¿˚≈Mê√ øÊ√√Ú›˚˛±˘± ·‘˝√¬ı±¸œ √≈˝◊√¤fl¡Ê√Ú ˆ¬^À˘±Àfl¡¬ı˛ ¸Àe ’±˘±¬Û
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ¤“¬ı˛±› ¬Û±˙«œ, ¸•xøÓ¬ ¤‡±ÀÚ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¿˜
øÚÀ‰¬ ¬‰¬ø˘˚˛± ’±ø¸ÀÓ¬ ‰¬±ø˝√√À˘Úº Œ¸¬ıfl¡ ¬ıø˘À˘Ú, ë√øé¬ÀÌ¬ı˛ ‚À¬ı˛
’Ú≈˜øÓ¬ ŒÚ›˚˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√ºí ë‰¬˘ Ú±, ‰¬˘í ¬ıø˘˚˛± ‹ ·‘À˝√√ õ∂À¬ı˙
fl¡ø¬ı˛À˘Ú ñ ˝◊√˝√± ˙˚˛Úfl¡é¬º ¬ı‘˝√» ¤fl¡øÈ¬ ’±˚˛Ú± Î¬◊M√À¬ı˛¬ı˛ Œ√˚˛±À˘¬ı˛
¬Û±Àù´« ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√º ˝◊√˝√±¬ı˛ ¸•ú≈À‡ ¿˜ é¬Ìfl¡±˘ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±, ’±˚˛Ú±ÀÓ¬
112 ¿˜-√˙«Ú
‘√ø©Ü øÚÀé¬¬Û fl¡ø¬ı˛˚˛± √øé¬ÀÌ¬ı˛ Î¬◊ij≈Mê√ Â√±À√ ‰¬ø˘˚˛± Œ·À˘Úº Â√±√

¶Û˙« fl¡ø¬ı˛˚˛± õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ’±¬ı˛ ¬Ûø(À˜¬ı˛ Œ¬ı˛ø˘—-¤ ˆ¬¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛±
Î¬◊√…±Úˆ”¬ø˜ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ·‘˝√¬ı±¸œÀ√¬ı˛ ÒÚ…¬ı±√ ø√˚˛± ¸fl¡À˘ øÚÀ‰¬
Ú±ø˜˚˛± ’±ø¸À˘Úº ·±Î¬ˇœ¬ı˛ Ù≈¬È¬À¬ı±ÀÎ«¬ Î¬◊øÍ¬˚˛±ÀÂ√ Ú ñ ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ Ú±ø˜˚˛±
’±ø¸À˘Úº ¿˜ › Œ¸¬ıfl¡ ¬Ûø(À˜¬ı˛ ¬Û≈©®ø¬ı˛Ìœ¬ı˛ ‰¬QÀ¬ı˛ Œ·À˘Úº
¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ¸fl¡À˘ ·±Î¬ˇœÀÓ¬ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
¬ıÎ¬ˇ ¬ı˛±ô¶± ø√˚˛± ·±Î¬ˇœ fl¡ø˘fl¡±Ó¬± ’øˆ¬˜≈À‡ ‰¬ø˘ÀÓ¬ ˘±ø·˘º ¿˜
˜Ò…¶öÀ˘ ñ Î¬±ÀÚ ¿˜Ó¬œ, ¬ı±À˜ ¿˚≈Mê√ øÊ√Ú›˚˛±˘± ñ ¬Û(±ÀÓ¬¬ı˛
’±¸ÀÚº øÊ√Ú›˚˛±˘± õ∂ùü fl¡ø¬ı˛À˘Ú, ëõ∂Ó¬œø‰¬ õ∂±‰¬… Œ√˙ ŒÔÀfl¡ øfl¡
ø˙é¬± ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛∑í ¿˜ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˘Ú, ë¤˝◊√ ˜˝√√±ø˙é¬± ñ
÷ù´¬ı˛ ’±ÀÂ√Ú, ˜±Ú≈¯∏ Ó“¬±Àfl¡ √˙«Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô±
fl¡˝◊√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ë›À˚˛àí ¤˝◊√ ˜˝√√±ø˙é¬± ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ë˝◊√àí
ŒÔÀfl¡ºí
·±Î¬ˇœ ¬ı±·¬ı±Ê√±¬ı˛ àœ˜±¬ı˛ ‚±ÀÈ¬ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√º Î¬±Mê√±¬ı˛ øÎ¬. Œ˜À˘±
Ú±ø˜˚˛± Œ·À˘Úº ˝◊√øÚ Œ¬ı˘≈Î¬ˇ˜ÀÍ¬ ˚±˝◊√À¬ıÚº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¬ı±·¬ı±Ê√±¬ı˛ Œ¬ı˛±Î¬,
fl¡Ì«›˚˛±ø˘¸ àòœÈ¬ ø√˚˛± &èõ∂¸±√ Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ Œ˘ÀÚ ’±ø¸˘º ¿˜ ›
Œ¸¬ıfl¡ Ú±ø˜˚˛± Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ Œ·À˘Úº øÊ√Ú›˚˛±˘±√•ÛøÓ¬ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛±
‰¬ø˘˚˛± Œ·À˘Úº
5
¸g…±fl¡±˘º ¿˜ Ú¬ıø¬ıÒ±Ú ¬ıË±p¡¸˜±ÀÊ√ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Ú ñ ¬Ûø(˜
ø√Àfl¡, Î¬◊M√¬ı˛ ø√fl¡ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ø¡ZÓ¬œ˚˛ √¬ı˛Ê√±¬ı˛ ¸•ú≈À‡ Œ¬ıø=ÀÓ¬º ’±Ê√
¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛º Δ¬ı≈√…øÓ¬fl¡ ’±À˘±fl¡˜±˘±˚˛ ·‘˝√ Î¬◊æ√±ø¸Ó¬º ’±‰¬±˚« Œ¬ıø√ÀÓ¬
¬ıø¸˚˛± õ∂±Ô«Ú± Œ˙¯∏ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¤‡Ú ˆ¬Ê√Ú ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ¿˜-¬ı˛ ¬Û±À˙,
Ê√·¬ıg≈, Î¬±Mê√±¬ı˛ ¬ı'œ, ˙±øôL › ˜ÀÚ±¬ı˛?Ú ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ Úº |œ˜ ¬Û±˙
øÙ¬ø¬ı˛˚˛± ’±Àô¶ ’±Àô¶ Ê√·¬ıg≈Àfl¡ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ë˙±À¶a ’±ÀÂ√, ¸g…±
fl¡¬ı˛À¬ı Œ√¬ı±˘À˚˛ øfl¡—¬ı± Ú√œ Ó¬œÀ¬ı˛ ñ ¤‡±ÀÚ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤À¸øÂ√À˘Ú,
Ó¬±˝◊√ fl¡¬ı˛± ˚±À26√ºí ¤fl¡‚KI◊± Ô±øfl¡˚˛± ¸±ÀÎ¬ˇ ¸±Ó¬È¬±˚˛ ‰¬ø˘˚˛± ’±ø¸À˘Úº
¤‡Ú ’±È¬È¬±º ¿˜ ë˜È«¬ÀÚí¬ı˛ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±À√ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Ú ñ

Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛±¸…º Œ¬ıø=ÀÓ¬ ˆ¬Mê√·Ì ¸•ú≈À‡ ¬Û”¬ı« › ¬Ûø(˜±¸… ˝√√˝◊√˚˛±
¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ·¬ı˛˜ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±ÀÂ√º ¿˜-¬ı˛ ‡≈¬ı fl¡©Ü Œ¬ı±Ò ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
Ó¬±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ’±Ê√ ’±¬ı±¬ı˛ √øé¬ÀÌù´¬ı˛ ˚±Ó¬±˚˛±ÀÓ¬¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛|˜º fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛
Î¬◊√…±ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± Î¬◊øÍ¬˚˛±ÀÂ√º Ê√·¬ıg≈ ¿˜Àfl¡ øÊ√:±¸± fl¡ø¬ı˛À˘Ú, ëŒ√±Ó¬˘±¬ı˛
˝√√˘‚À¬ı˛¬ı˛ √øé¬Ì-¬Ûø(˜ Œfl¡±ÀÌ Œ˜ÀÁ¡ÀÓ¬ Í¬±fl≈¡¬ı˛ qÀÓ¬Ú ñ ¤ ŒÓ¬±
Œ√‡±À˘Ú ’±Ê√º øfl¡c Ó“¬±¬ı˛ ø˙˚˛¬ı˛ øÂ√˘ Œfl¡±Úø√Àfl¡∑í øÓ¬øÚ Î¬◊M√¬ı˛
fl¡ø¬ı˛À˘Ú, ë√øé¬ÀÌ¬ı˛ Œ√˚˛±À˘¬ı˛ ·±À˚˛º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±˜ ø√Àfl¡ ‡Î¬ˇ‡øÎ¬ˇ¬ı˛
Ê√±Ú±˘± øÓ¬Ú ˝√√±Ó¬ ”√À¬ı˛ºí õ∂ùü ˝√√˝◊√˘, ë√øé¬Ì ø√Àfl¡¬ı˛ ‚À¬ı˛ øÂ√À˘Ú Ú±∑í
¿˜ ¬ıø˘À˘Ú ñ ëÚ±º Ó¬‡Ú ‹ ‚¬ı˛˝◊√ øÂ√˘ Ú± ñ Œ‡±˘± Â√±√ øÂ√˘ºí
Î¬±Mê√±¬ı˛ ¬ı'œ ¬ıø˘À˘Ú ñ ë‡±ÀÈ¬ Œfl¡Ú qÀÓ¬Ú Ú±∑í ¿˜ Î¬◊M√¬ı˛
ø√À˘Ú ñ ëŒ˜ÀÁ¡ÀÓ¬ Œ˙±›˚˛± ¸≈ø¬ıÀÒ øÂ√˘ºí ≈√¬ı«˘ ˙¬ı˛œ¬ı˛º ˜±≈√À¬ı˛¬ı˛
Î¬◊¬Û¬ı˛ ¸Ó¬¬ı˛ø?, Ó¬±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ø¬ıÂ√±Ú±ºí Ê√·¬ıg≈ øÊ√:±¸± fl¡ø¬ı˛À˘Ú ñ
ëÂ√±À√ fl¡‡Ú› Œ¬ıÎ¬ˇ±ÀÓ¬Ú∑í ¿˜ ¬ıø˘À˘Ú ñ ë‡≈¬ı fl¡˜ºí Ê√·¬ıg≈
õ∂ùü fl¡ø¬ı˛À˘Ú ñ ëøÚÀ‰¬ Œ˝“√ÀÈ¬ fl¡‡Ú› Œ¬ıøÎ¬ˇÀ˚˛ÀÂ√ Ú ¬ı±·±ÀÚ∑í ¿˜
Î¬◊M√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˘Ú ñ ëfl¡‡Ú fl¡‡Úº Ù¬±¬ı˛©Ü Ê√±Ú≈˚˛±¬ı˛œ Œ¬ıøÎ¬ˇÀ˚˛øÂ√À˘Úº
˜ÀÚ ¬ıÎ¬ˇ ¸±Ò øÂ√˘ Ó¬± ˝√√À˚˛ Œ·˘º ¸“±˝◊√øS˙ ¬ı»¸¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·˘ ñ
¤¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Œ˚Ú Œ·øÂ√º [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ’±Ê√ ¤fl¡È≈¬
ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í ¬Û±Í¬ ˝√√Î¬◊fl¡ fl¡±˙œ¬Û≈À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±ºí
˙±øôL ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ‰¬Ó≈¬Ô« ˆ¬±·, SÀ˚˛±øS—˙ ‡Gº Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛
’±À√À˙ Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¸•ú≈À‡ ˜±à±¬ı˛ › ÚÀ¬ı˛f ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À¬ıÚº Í¬±fl≈¡¬ı˛
ø¬ıÂ√±Ú±˚˛ q˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ÷ù´¬ı˛ ’±ÀÂ√ Ú øfl¡Ú± Œ¸ ¸•§Àg fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
ÚÀ¬ı˛f √±˙«øÚfl¡ ¬ı±fl«¡À˘¬ı˛ ˜Ó¬ ¸˜Ô«Ú fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ëëø¬ı‰¬±À¬ı˛
÷ù´¬ı˛ ’±ÀÂ√ Ú, ¤ fl¡Ô± ¬ı˘± ˚±˚˛ Ú±º ø¬ıù´±À¸ ÷ù´¬ı˛ ˜±ÚÀÓ¬ ˝√√˚˛ºî
¤˝◊√ fl¡Ô± qøÚ˚˛± Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıø˘À˘Ú, ëÚ…±—È¬± ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ˜ÀÚ˝◊√ Ê√·»,
’±¬ı±¬ı˛ ˜ÀÚ˝◊√ ˘˚˛ ˝√√˚˛º øfl¡c ˚Ó¬é¬Ì ë’±ø˜í ’±ÀÂ√ Ó¬Ó¬é¬Ì Œ¸¬ı…
Œ¸¬ıfl¡˝◊√ ˆ¬±˘º [ÚÀ¬ı˛Àf¬ı˛ õ∂øÓ¬] ì’±˜±¬ı˛ øfl¡c Œ¬ı˙ Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛,
øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ’±ÀÂ√ºî
114 ¿˜-√˙«Ú
¿˜ ñ ¤˝◊√ fl¡Ô±øÈ¬ ¬ı˘¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ ≈√íÊ√ÚÀfl¡ ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬

˘±ø·À˚˛ ø√À˘Úº øÓ¬øÚ Œ√‡ÀÂ√ Ú øfl¡Ú±, ˜± ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ú øˆ¬Ó¬À¬ı˛º ¤¬ı˛
Î¬◊¬Û¬ı˛ ’±¬ı˛ fl¡Ô± ‰¬À˘ Ú±º › ˜Ó¬› øÍ¬fl¡ øfl¡c ’øÒfl¡±¬ı˛œ ‡≈¬ı fl¡˜º
Œ√˝√ ¬ı≈øX Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ Ú±º Ó¬±˝◊√ Œ¸¬ı… Œ¸¬ıfl¡ˆ¬±À¬ı Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬ı˘À˘Úº
¬Û±Í¬fl¡ ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ÚÀ¬ı˛f ¬ıø˘À˘Ú ñ Î¬◊øÚ [Í¬±fl≈¡¬ı˛] ’±˜±˚˛
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë’±˜±Àfl¡ Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ ÷ù´¬ı˛ ¬ıÀ˘ºí ’±ø˜ ¬ı˘˘±˜, ˝√√±Ê√±¬ı˛
˝√√±Ê√±¬ı˛ Œ˘±Àfl¡ ÷ù´¬ı˛ ¬ı˘≈fl¡º ’±˜±¬ı˛ ˚Ó¬é¬Ì ¸Ó¬… ¬ıÀ˘ Œ¬ı±Ò Ú± ˝√√˚˛
Ó¬Ó¬é¬Ì ¬ı˘À¬ı± Ú±º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¬¬ıÎ¬ˇ ’±Ò±¬ı˛ øfl¡Ú± Ó¬±˝◊√º fl¡˜˘ Ù≈¬È¬ÀÓ¬
Œ√¬ı˛œ ˝√√˚˛ øfl¡c Ô±Àfl¡ ’ÀÚfl¡ø√Úº ’Ú… Ù≈¬˘ ’±Ê√ Ù≈¬È¬ÀÂ√ fl¡±˘
Á¡¬ı˛ÀÂ√º Œ√‡, Œ˚ Œ˘±fl¡ ¤‡Ú ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ı˘À˘Ú, øÓ¬øÚ˝◊√ ’±¬ı±¬ı˛ ô¶À¬ı
øfl¡ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú ñ ë˜Ó«¬…±˜‘Ó¬— Ó¬¬ı ¬Û√— ˜¬ı˛ÀÌ±ø˜«Ú±˙—í ñ ’Ô«±»
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬Û±√¬ÛΩ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À˘˝◊√ Œ˘±fl¡ ˜‘Ó≈¬…?˚˛ ˝√√˚˛º ’±¬ı±¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú,
ëÚ¬ı˛¬ı˛+¬ÛÒ¬ı˛ øÚ&«Ì &Ì˜˚˛íº ’Ô«±» ø˚øÚ ’‡G ¸ø2‰¬√±Úμ ¬ı±fl¡…˜ÀÚ¬ı˛
’Ó¬œÓ¬, ø˚øÚ ÷ù´¬ı˛¬ı˛+À¬Û Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¸‘ø©Ü ø¶öøÓ¬ ¸—˝√√±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú, øÓ¬øÚ˝◊√
¤˝◊√ Ú¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ’¬ıÓ¬œÌ« ˝√√À˚˛ÀÂ√ Úº Ó¬±˝◊√ ëÚÀ˜± ÚÀ˜± õ∂ˆ≈¬
¬ı±fl¡…˜Ú±Ó¬œÓ¬í ¬ıÀ˘ õ∂Ì±˜ fl¡À¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì ˘˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ëQÀ˜¬ı
˙¬ı˛Ì— ˜˜ √œÚ¬ıÀg±íº
fl¡ø˘fl¡±Ó¬±, 30À˙ ˜±‰«¬, 1924º

¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛ 16˝◊√ Δ‰¬S, 1330º
115
’©Ü˜ ’Ò…±˚˛
’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ Î¬"√√¬ı˛ ˝√√±À˜˘¸Àe ¿˜ [1]
1
˜È«¬Ú ¶≈®˘º ’¬Û¬ı˛±˝ê ¬Û“±‰¬È¬±º ø¡ZÓ¬À˘¬ı˛ Δ¬ıÍ¬fl¡‡±Ú±º ¿˜ ˜Ò…¶öÀ˘
Î¬◊¬Ûø¬ı©Ü ñ ¬Û”¬ı«±¸…º Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¸•ú≈À‡ √øé¬Ì-¬Ûø(˜±¸… ˝√√˝◊√˚˛± Œ‰¬˚˛±À¬ı˛
¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Ú Î¬±Mê√±¬ı˛ ˝◊√. ¤˜. ˝√√±À˜˘ (Dr. E.M. Hummel,
M.D.) ¿˜-¬ı˛ ¬Û(±ÀÓ¬ ¤fl¡Ê√Ú Œ¸¬ıfl¡ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ¤˝◊√
ˆ¬^À˘±fl¡ ’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı˛ fl¡…±ø˘ÀÙ¬±¬ı˛øÚ˚˛± õ∂À√˙¶ö ˘¸ƒ ¤À?˘¸ƒ ˝√√˝◊√ÀÓ¬
’±ø¸˚˛±ÀÂ√Úº ¶ö≤˘fl¡±˚˛, ¬ı˚˛¸ ¬Û=±˙ ˝√√˝◊√À¬ı ’±¬ı˛ ’ø¬ı¬ı±ø˝√√Ó¬º ¸±ÒÚˆ¬Ê√Ú
fl¡À¬ı˛Úº ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ Œ˘±fl¡ ¬ıÀ˘ ˜±Ô± ‡±¬ı˛±¬Ûº ˝◊√øÚ ¿˜Àfl¡ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬
’±ø¸˚˛±ÀÂ√Úº ¸fl¡±À˘ ¸±ÀÎ¬ˇ ¤·±¬ı˛È¬±¬ı˛ ¸˜˚˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ’±ø¸˚˛±øÂ√À˘Ú
’äé¬ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú…º ˝◊√øÚ ëfl¡Ô±˜‘ÀÓ¬í¬ı˛ õ∂Ô˜ ˆ¬±· ˝◊√—À¬ı˛Ê√œÀÓ¬ ’¸—‡…¬ı±¬ı˛
¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±ÀÂ√ Úº ¢∂Lö‡±øÚ Œ˚Ú fl¡F¶öº ¬ı±˘fl¡·Ì Œ˚˜Ú ë¬ı±˘…ø˙é¬±íø√
¬Û≈ô¶fl¡ Ú±Ú± ¬ıÀÌ«¬ı˛ Œ¬ÛøkÀ˘¬ı˛ ¬ı˛Àe ¬ı˛ø?Ó¬ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ÛÀÎ¬ˇ, Ó“¬±˝√√±¬ı˛
¬Û≈ô¶fl¡‡±Ú±› õ∂±˚˛ ‹¬ı˛+¬Ûº øfl¡ ˜ÀÚ±À˚±· ø√˚˛± ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±ÀÂ√ Ú/ ¤˜Ú øfl¡
·±ÀÚ¬ı˛ ≈√À¬ı«±Ò… ˙s&ø˘› √±· ø√˚˛± ¬ı˛±ø‡˚˛±ÀÂ√ Ú ñ ¿˜Àfl¡ Ó¬±¬ı˛
’Ô« øÊ√:±¸± fl¡ø¬ı˛À¬ıÚº ø¬ıÀ√À˙ ¤˜Ú ˆ¬Mê√ ø¬ı¬ı˛˘ ñ ¤˜Ú ˙±ôL,
ø‰¬ôL±˙œ˘ › |X±¬ı±Úº õ∂±Ôø˜fl¡ ø˜©Ü ˆ¬±¯∏Ì±ø√¬ı˛ ¬Û¬ı˛ fl¡ÀÔ±¬Ûfl¡ÔÚ
˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ˝√√±À˜˘ [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˆ¬±¬ı˛Ó¬ w˜ÀÌ ¬ı±í¬ı˛ ˝√√¬ı±¬ı˛
¸˜˚˛˝◊√ ¸Çä fl¡À¬ı˛øÂ√˘±˜ ’±¬ÛÚ±Àfl¡ øÚ(˚˛ √˙«Ú fl¡¬ı˛¬ıº ’±ø˜ ’±¬ÛÚ±¬ı˛
¬Û≈ô¶fl¡ ¬ÛÀÎ¬ˇøÂ√º ¬ıU ’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ ‹ ¬Û≈ô¶fl¡ ¬Û±ÀÍ¬ ¬ıÎ¬ˇ˝◊√ Î¬◊¬Ûfl‘¡Ó¬
˝√√À˚˛ÀÂ√º
¿˜ ñ ¤ ‡≈¬ı ’±ÚÀμ¬ı˛ fl¡Ô±º ’±26√±, ’±¬ÛøÚ øfl¡ Œ¬ı˘≈Î¬ˇ ˜ÀÍ¬
116 ¿˜-√˙«Ú
ø·À˚˛ÀÂ√ Ú∑
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±À: ˝“√±, Œ¬ı˘≈Î¬ˇ ˜ÀÍ¬ ø·À˚˛øÂ√˘±˜ ñ √øé¬ÀÌù´¬ı˛›
ø·À˚˛øÂ√º ¤fl¡øÈ¬ ˚≈¬ıfl¡ ’±˜±Àfl¡ ¸¬ı ¬Ûø¬ıS ¶ö±Ú&ø˘ Œ√ø‡À˚˛ÀÂ√ Úº
’±˜±¬ı˛ øfl¡Â≈√ øÊ√:±¸… ’±ÀÂ√ ñ ’Ú≈˜øÓ¬ ˝√√À˘ ¬ı˘À¬ı±º
¿˜ ñ ˝“√±, ¬ı˘≈Úº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ˆ¬·¬ı±Ú √˙«ÀÚ¬ı˛ ø‰¬˝ê øfl¡∑
¿˜ ñ ˚“±¬ı˛ ˆ¬·¬ı±Ú √˙«Ú ˝√√˚˛ Ó“¬±¬ı˛ ¶§ˆ¬±¬ı ˝√√À˚˛ ˚±˚˛ ¬Û“±‰¬
¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ Ú…±˚˛º øÓ¬øÚ ¸¬ı«√± Œ˚±À· Ô±Àfl¡Úº ’±¬ı±¬ı˛ fl¡‡Ú›
˝√√±¸ÀÂ√ Ú, fl¡‡Ú› fl“¡±√ÀÂ√ Ú ñ fl¡‡Ú› Œ˚Ú Î¬◊ij±√º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±¬ÛøÚ ¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛ ’ôLÒ«±ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± ø¬ıÀ˙¯∏ øfl¡Â≈√
ø˘À‡Ú Ú±˝◊√ Œfl¡Ú∑
¿˜ ñ ¤È¬± ’Ó¬…ôL Œ˙±fl¡ › ≈√–À‡¬ı˛ fl¡Ô±º ø˘‡ÀÓ¬ ˝◊√26√± ˝√√˚˛
Ú±º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ Ó“¬±¬ı˛ ¸•§Àg ’±¬ÛÚ±¬ı˛ øÚfl¡È¬ ’±¬ı˛ fl¡Ó¬ Œ¬ı˛fl¡Î«¬
’±ÀÂ√∑
¿˜ ñ ¬ı±—˘±˚˛ ‰¬±¬ı˛ ˆ¬±· ë¿¿¬ı˛±˜fl‘¡¯ûfl¡Ô±˜‘Ó¬í ¬ı±í¬ı˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√º
¤fl¡ ˆ¬±À·¬ı˛ ˜±S ˝◊√—À¬ı˛Ê√œ ’±ø˜ fl¡À¬ı˛øÂ√º ¤¸¬ı Â√±Î¬ˇ± ’±À¬ı˛±› ¸¬ı
Œ¬ı˛fl¡Î«¬ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±¬ÛøÚ øfl¡ ›&ø˘ ˝◊√—À¬ı˛Ê√œÀÓ¬ õ∂fl¡±˙ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±Ú
Ú±∑ ’Ô¬ı±, ›À˚˛àÀfl¡ ø√ÀÓ¬ ‰¬±Ú Ú±∑
¿˜ ñ Ú±, Ú±, ˙±¬ı˛œø¬ı˛fl¡ ≈√¬ı«˘Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú… ˝√√À˚˛ Î¬◊Í¬ÀÂ√ Ú±º
ˆ¬·¬ı±Ú ˙øMê√ ø√À˘ ˝√√À¬ıº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ¶§±˜œ ’Àˆ¬√±ÚÀμ¬ı˛ ¬ı˝◊√‡±Ú± ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¬ı˝◊√ ŒÔÀfl¡
øˆ¬ißº
¿˜ ñ ˝“√±, øÚÀÊ√¬ı˛ reminiscences [¶ú‘øÓ¬fl¡Ô±] Œ˚±· fl¡À¬ı˛
Î¬◊˝√± ¬ı±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ :±ÀÚ¬ı˛ øfl¡ Œfl¡±Ú ˜±¬Ûfl¡±øÍ¬ Ú±˝◊√∑
¿˜ ñ Ú±, øÓ¬øÚ ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÓ¬Úº øÓ¬øÚ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ¬’¬ı¶ö±¬ı˛
’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ Î¬"√√¬ı˛ ˝√√±À˜˘¸Àe ¿˜ [1] 117
¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú ñ ¤‡Ú ¤fl¡ ’¬ı¶ö±, ’±¬ı±¬ı˛ ¬ı√À˘ Œ·˘/ Ó¬±˝◊√ ˜±¬Ûfl¡±øÍ¬

Ú±˝◊√º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ëfl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú Ó¬…±· fl¡¬ı˛í ñ ¤ Ó“¬±¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙º
¤fl¡Ô± ø√À˚˛ øÓ¬øÚ øfl¡ Œ¬ı±Á¡±ÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛ÀÓ¬Ú, ¤À√¬ı˛ Œˆ¬±· Ó¬…±·
fl¡¬ı˛ ñ fl¡±˜ › Œ˘±ˆ¬ Ó¬…±· fl¡¬ı˛ ˝◊√˝√±˝◊√ øfl¡ ˜ÀÚ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Ú∑ øfl¡•§±
’±¬ı˛ øfl¡Â≈√∑
¿˜ [é¬Ìfl¡±˘ Œ˜ÃÚ Ô±øfl¡˚˛±] ñ ëŒ˜¬ı˛œ˝◊√ ’±¸˘ ¬ıdøÈ¬ [÷ù´¬ı˛
Œõ∂˜] ø‰¬ÀÚ øÚÀ˚˛ÀÂ√º ¤øÈ¬ Œfl¡Î¬◊ fl¡‡Ú› Œfl¡ÀÎ¬ˇ øÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı Ú±ºí:
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ Sê±˝◊√à ¬ıÀ˘ Œ˚ ’±˜±À√¬ı˛ ˜Ó¬ ¤fl¡Ê√Ú Ê√œ¬ıôL
øÂ√À˘Ú, ¤ ¸•§Àg Ó“¬±¬ı˛ ˜≈À‡ øfl¡Â≈√ qÀÚÀÂ√ Ú øfl¡∑
¿˜ ñ ˝“√±, ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¤fl¡ø√Ú ˚≈√ ˜ø~Àfl¡¬ı˛ ¬ı±·±ÀÚ Sê±˝◊√à
Ó“¬±¬ı˛ Œ√À˝√√ õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛ ø˜À˙ Œ·À˘Úº
√Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±¬ÛøÚ Ó¬‡Ú Œ¸‡±ÀÚ øÂ√À˘Ú øfl¡∑
¿˜ ñ Ú±, øÓ¬øÚ ¬ÛÀ¬ı˛ ’±˜±À√¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ Ó“¬±¬ı˛ ˜≈‡ ŒÔÀfl¡ ’±¬ÛøÚ ¶§fl¡ÀÌ« qÀÚÀÂ√Ú øfl¡∑
¿˜ ñ ˝“√±, Ó“¬±¬ı˛ ˜≈‡ ŒÔÀfl¡ qÀÚøÂ√º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±¬ÛøÚ ˚‡Ú ¤fl¡Ô± ¬ı˘ÀÂ√ Ú ’±˜±¬ı˛ ø¬ıù´±¸ ˝√√À26√º
2
¿˜ [é¬Ìfl¡±˘ Œ˜ÃÚ±¬ı˘•§ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛] ñ øÓ¬øÚ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ë’±~±í
Ú±˜ øÓ¬Ú ø√Ú ˜±˘±˚˛ ¸¬ı«√± Ê√¬Û fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº Ó¬‡Ú ˜≈¸˘˜±ÚÀ√¬ı˛
Ú…±˚˛ ¬Û“±‰¬¬ı±¬ı˛ Ú±˜±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Ú ø√ÀÚº
øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ’±ø˜˝◊√ ¬Û”À¬ı« Sê±˝◊√à¬ı˛+À¬Û ’¬ıÓ¬œÌ« ˝√√À˚˛øÂ√˘±˜º
ˆ¬±ø·…¸ƒ Ó“¬±Àfl¡ Œ√À‡øÂ√˘±˜, Ó¬±˝◊√ Sê±˝◊√Àà¬ı˛ ¤fl¡È≈¬ ’±ˆ¬±¯∏ ¬Û±›˚˛±
˚±À26√º øSêø(˚˛±Ú¬ı˛± õ∂±˚˛ Ó“¬±Àfl¡ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Ú±˝◊√º
* But one thing is needful and Mary hath chosen that part, which shall
not be taken away from her. — Bible. (St.Luke 10 : 42)
118 ¿˜-√˙«Ú
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’ÀÚÀfl¡¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¤È¬± ¤fl¡È¬± Ù¬…±˙±ÀÚ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ÀÂ√º

Ó¬±¬ı˛± ¬ı≈ÀÁ¡ Ú±˝◊√ Ó“¬±Àfl¡º Ó¬±¬ı˛± ˚ø√ ¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛ fl¡Ô± Œ˙±ÀÚ, Ó¬±˝√√À˘
Sê±˝◊√àÀfl¡ ¬ı≈Á¡À¬ı ˆ¬±˘º ’±¬ÛøÚ ÒÚ…, Ó“¬±¬ı˛ ¸e fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ Œ¸Ãˆ¬±·…
˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº
¿˜ ñ ˝“√±, ˙±À¶a ’±ÀÂ√, ¬Û”¬ı«Ê√Àij¬ı˛ ¬ıU ¬Û≈Ì…Ù¬À˘ ˜±Ú≈¯∏ ’¬ıÓ¬±À¬ı˛¬ı˛
√˙«Ú › ¸e fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ Œ¸Ãˆ¬±·… ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ Ô±Àfl¡º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ˚“±¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ ‰¬¬ı˛ÀÌ ¶ö±Ú Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√À˘Ú, Ó“¬±À√¬ı˛ ˜ÀÒ…
fl¡Ó¬Ê√Ú ’±R√˙«Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¸˜Ô« ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ú∑
¿˜ ñ ¤ õ∂Àùü¬ı˛ ¶Û©Ü Ê√¬ı±¬ı Œ√›˚˛± ¸≈fl¡øÍ¬Úº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±26√±, ’±À¬ı˙ øfl¡∑
¿˜ ñ Sê±˝◊√à ¸≈À˜¬ı˛œ˚˛ ¬ı˛˜ÌœÀfl¡ ¬ı˘À˘Ú, ë¤˝◊√ fl”¡¬Û ŒÔÀfl¡
Ó≈¬ø˜ ’±˜±˚˛ ¤fl¡È≈¬ Ê√˘ ¬Û±Ú fl¡ø¬ı˛À˚˛ ¬ı“±‰¬±› , ’±ø˜ ¤¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬ıÀÓ«¬
ŒÓ¬±˜±˚˛ ¤˜Ú Ê√˘ ¬Û±Ú fl¡¬ı˛±À¬ı± ˚±ÀÓ¬ Ó≈¬ø˜ ’ÚôLfl¡±˘ Œ¬ı“À‰¬ Ô±fl¡ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛À¬ı ñ ’˜‘Ó¬Q ˘±ˆ¬ ˝√√À¬ı:º ¤˝◊√ ¤fl¡øÈ¬ ‘√©Ü±ôL ’±À¬ıÀ˙¬ı˛ ñ
ˆ¬·¬ıæ√±À¬ı Ó¬ij˚˛ ˝√√À˚˛ ˚±›˚˛±º ˜≈˝”√ÀÓ«¬¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬ı√À˘ Œ√¬ı˜±Ú≈¯∏ ˝√√À˚˛
˚±›˚˛±º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ Ó“¬±¬ı˛ øÓ¬À¬ı˛±Ò±ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± øÓ¬øÚ øfl¡ ¬Û”À¬ı«˝◊√ ’±¬ÛÚ±À√¬ı˛
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú∑
¿˜ ñ ˝“√±, øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ’±À¬ı˛±› øfl¡Â≈√fl¡±˘ ¤ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ¬ı±¸
fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ ’±˜±¬ı˛ ˝◊√26√± øÂ√˘º Ó¬±˝√√À˘ ’±À¬ı˛± fl¡Ó¬fl¡ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú…
˝√√ÀÓ¬±º øfl¡c Ô±fl¡¬ı±¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛ Ú±˝◊√º ˜± Î¬±fl¡ÀÂ√ Ú Œ˚ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ Ó“¬±¬ı˛ ’ôL Ò«±ÀÚ¬ı˛ ¸˜˚˛ ’±¬ÛøÚ Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ øÂ√À˘Ú øfl¡∑
øÓ¬øÚ øfl¡ ¸˜±øÒ¶ö ˝√√À˚˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ó¬…±· fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú∑
¿˜ ñ ë˜±, ˜±, fl¡±˘œí ¤fl¡Ô± ¬ı˘À˘Ú, ¤¬ı˛ ¬Û¬ı˛˝◊√ ¸˜ô¶ ˙¬ı˛œ¬ı˛
Œ¬ı˛±˜±ø=Ó¬ ˝√√À˚˛ Œ·˘º ’±È¬‚KI◊± ¤ ’¬ı¶ö±˚˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ¬ı˛é¬± fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛øÂ√˘º
fl¡˘fl¡±Ó¬±¬ı˛ ˆ¬Mê√·Ì √˙«ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú… ’±¸ÀÓ¬ ˘±·À˘Úº ‹ ¸Àe ŒÚ¬Û±À˘¬ı˛
* Compare St. John 4 : 14
’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ Î¬"√√¬ı˛ ˝√√±À˜˘¸Àe ¿˜ [1] 119
¬ı˛±Ê√õ∂øÓ¬øÚøÒ ëfl¡±À5Úí› ¤À˘Úº Ó“¬±¬ı˛ ¤¸¬ı ø¬ı¯∏˚˛ Ê√±Ú± øÂ√˘, ¬ı˘À˘Ú,

ë¤¬ı±¬ı˛ Œ√˝√ øÚÀ˚˛ ˚±› ¸»fl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛íº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ øfl¡ Œfl¡±Ú Â√ø¬ı ’±ÀÂ√∑
¿˜ ñ ˝“√±, [Œ¸¬ıÀfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±˜±À√¬ı˛ ¢∂n¬ÛÈ¬± ’±ÚÀÓ¬±º
[ø·ø¬ı˛˙, Œ√À¬ıÚ, Œ·±¬Û±˘, ˘±È≈¬, ¿˜ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ¤ÀÓ¬ ’±ÀÂ√Ú ñ
Î¬±Mê√±¬ı˛Àfl¡ Œ√‡±˝◊√˚˛±] ¸¬ı ‰¬À˘ Œ·ÀÂ√ Ú ’±ø˜˝◊√ ¤fl¡± ¬ÛÀÎ¬ˇ ’±øÂ√º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ Â√ø¬ı øfl¡ ’±˜±˚˛ √˚˛± fl¡À¬ı˛ Œ√À¬ıÚ∑
¿˜ [øÚÊ√¬Û≈S õ∂ˆ¬±¸¬ı±¬ı≈Àfl¡ Œ√‡±˝◊√˚˛±] ñ ¤¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ‰¬À˚˛
Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú ñ ˚ø√ Ô±Àfl¡º ¬ıÂ√¬ı˛ ¬ÛÚ¬ı˛ ˝√√˚˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ŒÚ›˚˛±
˝√√À˚˛øÂ√˘º [¶§·Ó¬–] Ó“¬±¬ı˛± ¸¬ı ‰¬À˘ Œ·ÀÂ√Ú Œ¸˝◊√ Œ√À˙, Œ˚‡±Ú ŒÔÀfl¡
’±¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ øÙ¬À¬ı˛ Ú± fl¡‡Ú› – They have gone to that land
'from whose bourn no traveller returns!'
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±¬ÛøÚ øfl¡ Œ˙'¬Ûœ˚˛¬ı˛ ¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√ Ú∑
¿˜ [¸≈¬ÛøGÓ¬ ˝√√À˚˛› ø¬ıÚœÓ¬ˆ¬±À¬ı] ñ øfl¡Â≈√ Œ√‡± ’±ÀÂ√º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ø¬ıÀ¬ıfl¡±Úμ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ’ÀÚfl¡ ˚≈¬ıfl¡ øÂ√À˘Ú ñ Ó“¬±¬ı˛±
Œfl¡Î¬◊ ø˘À‡ ¬ı˛±À‡Ú Ú±˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô±º ’±¬ÛøÚ øfl¡ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±‡À˘Ú∑
¿˜ [¸ø¬ıÚÀ˚˛] ñ ’±ø˜ ¬ı˛±ø‡ Ú±˝◊√ , øÓ¬øÚ ¬ı˛±ø‡À˚˛ÀÂ√ Úº
[Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬] øÚ¬ı˛±¬ÛÀ√ ’±À˜ø¬ı˛fl¡±˚˛ øÙ¬À¬ı˛ ø·À˚˛ ’±˜±À√¬ı˛ ø˘‡À¬ıÚº
’±˜¬ı˛± ‡≈¬ı ‡≈ø˙ ˝√√¬ıº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ˚±¬ı øfl¡, ˚±¬ı Ú± ¤¬ı˛› øÚ(˚˛Ó¬± ŒÚ˝◊√º ’±˜±¬ı˛ ø¬ÛÓ¬±
˜±Ó¬±› ŒÚ˝◊√ ’±¬ı˛ ø¬ıÀ˚˛› fl¡ø¬ı˛ Ú±˝◊√º [Ó¬±˝◊√ ˚±¬ı±¬ı˛ È¬±Ú Ú±˝◊√]º
¿˜ [’±ÚÀμ] ñ ¬ı±– Ó¬± ˝√√À˘ ŒÓ¬± Œ√‡øÂ√ ’±¬ÛøÚ ¸iß…±¸œ,
¬Û¬ı˛˜ˆ¬Mê√/ ·±ÀÂ√¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Ù¬À˘º
Î¬±Mê√±¬ı˛ [¸ø¬ıÚÀ˚˛] ñ ’±ø˜ ¤‡Ú› ¸iß…±À¸¬ı˛ ’øÒfl¡±¬ı˛œ ˝√√ÀÓ¬
¬Û±ø¬ı˛ Ú±˝◊√º ¸iß…±¸˝◊√ ’±˜±¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ|á¬ ’±√˙«º ’±À:, ’±ø˜
’±¬ı˛ ¤fl¡È≈¬ õ∂ùü fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√ ñ ¸˜±øÒ fl¡±Àfl¡ ¬ıÀ˘∑
¿˜ ñ ¸˜±øÒÀÓ¬ ¬ı±˝√√…:±Ú Œ˘±¬Û ˝√√˚˛ ñ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe ¤fl¡
˝√√À˚˛ ˚±˚˛º Ó¬±˝◊√ Ó¬‡Ú øfl¡ ’¬ı¶ö± ˝√√˚˛ ’ôLÀ¬ı˛, Œfl¡Î¬◊ ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛
120 ¿˜-√˙«Ú
Ú±º ¤fl¡È¬± Ú≈ÀÚ¬ı˛ ¬Û≈Ó≈¬˘ ¸˜≈^ ˜±¬ÛÀÓ¬ ø·Â√À˘± ñ øfl¡c ·À˘ øÚÀÊ√˝◊√
¸˜≈^ ˝√√À˚˛ Œ·˘º fl¡±ÀÊ√˝◊√ Ó¬‡Ú ‡¬ı¬ı˛ Œ√˚˛ Œfl¡∑ ¬ı˛+¬Û-¬ı˛¸˜˚˛ ¬ı±˝√√…Ê√·»
ŒÔÀfl¡ ˜Ú Ó¬‡Ú ¸•Û”Ì«¬ı˛+À¬Û Î¬◊ÀÍ¬ ˚±˚˛º ˚“±¬ı˛ Œ¸˝◊√ ’¬ı¶ö± ˝√√˚˛ øÓ¬øÚ˝◊√
Œfl¡¬ı˘ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú øfl¡ ˝√√˚˛ ñ øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ Œ¸ fl¡Ô± ’¬Û¬ı˛Àfl¡
Œ¬ı±Á¡±Ú ¸y¬ı Ú˚˛º ˝◊√øf˚˛ › Ó¬±À√¬ı˛ :±ÀÚ¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ Œ¸ ’¬ı¶ö± ñ
¬ı±fl¡…˜Ú±Ó¬œÓ¬ ’¬ı¶ö±º ¤fl¡Ê√Ú ¸˜≈^ Œ√À‡ÀÂ√, Œ˚ Œ√À‡ Ú±˝◊√ ¤˜Ú
’±¬ı˛ ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ Œ¸ Œ¬ı±Á¡±ÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛ÀÂ√º ¤ ¬ıÌ«Ú± Œ˚˜Ú ’¸•Û”Ì«
’±ˆ¬±¸ ˜±S, Œ¸› ŒÓ¬˜øÚº ¸˜±øÒ¬ı˛ ¬ıÌ«Ú± øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛
Ú±º ˜≈À‡ ¬ı˘± ˚±˚˛ Ú± Œ˚ ¸˜±øÒ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¤fl¡È¬± ¤fl¡È¬±Ú± ’±Úμ ñ
’Ù≈¬¬ı˛ôL ’±Úμ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ˚±˚˛ ñ ’±¬ı˛ ˙±øôLº ë’±ø˜ ’˜‘Ó¬
’±Úμ ¶§¬ı˛+¬Ûí, ¤ :±Ú fl¡‡Ú› ø¬ı˘≈5 ˝√√˚˛ Ú±º ¤˝◊√ ˜¬ı˛Ê√·ÀÓ¬
¸˜±øÒ¬ı±Ú ¬Û≈è¯∏˝◊√ Œfl¡¬ı˘ Ê√œ¬ıôL Ê√±¢∂Ó¬ ˝√√À˚˛ ø¬ı¬ı˛±Ê√ fl¡À¬ı˛Úº øÓ¬øÚ
Ê√·ÀÓ¬ ¬ı±¸ fl¡À¬ı˛Ú ¬ıÀÈ¬, øfl¡c Ê√·»˜≈Mê√, Ê√œ¬ıij≈Mê√º
[é¬Ìfl¡±˘ Œ˜ÃÚ Ô±øfl¡˚˛±] Ú±Ú±Ú ’¬ı¶ö± ’±ÀÂ√ :±ÀÚ¬ı˛º ¤fl¡
’¬ı¶ö±˚˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ·±Â√¬Û±˘±, Ù≈¬˘Ù¬˘, ˜±˘œ ñ ¸˜ô¶ ¬ı±·±ÚÈ¬±˝◊√
Œ˚Ú Œ˜±˜ ø√À˚˛ ΔÓ¬¬ı˛œ ñ ¸¬ı ¸ø2‰¬√±Úμ˜˚˛º ¤Àfl¡ ø¬ıø˙©Ü±Õ¡ZÓ¬¬ı±√
¬ıÀ˘º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ˝√√±À˜˘ ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√À˘Úº ¬ıø˘˚˛± Œ·À˘Ú ’±·±˜œfl¡±˘
¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ’±ø¸À¬ıÚº
3
’±Ê√ fl¡ø˘fl¡±Ó¬±˚˛ õ∂‰¬G ·¬ı˛˜ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±ÀÂ√, Œ˚Ú ’ø¢ü¬ı¯∏«Ì ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
’±Ê√ Œ¬ı˛fl¡Î«¬ ·¬ı˛˜ 111 øÎ¬ø¢∂º ¤‡±ÀÚ ¤¬ı˛+¬Û ·¬ı˛˜ ’øÓ¬ ø¬ı¬ı˛˘º
·¬ı˛À˜ ¿˜-¬ı˛ ‡≈¬ı fl¡©Ü ˝√√˚˛ ñ ¬ı‘X ˙¬ı˛œ¬ı˛º øfl¡c ¬ı…±fl≈¡˘ ˆ¬Mê√ ¸Àe
÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô±˚˛ Œ√˝√:±Ú Œ˚Ú ˆ≈¬˘ ˝√√À˚˛ ø·Â√À˘± ¤Ó¬é¬Ìº ¤‡Ú
’¬Û¬ı˛±˝ê ¸±ÀÎ¬ˇ Â√˚˛È¬±º ¿˜ Â√±À√ Œ¬ıÎ¬ˇ±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ¸Àe Œ¸¬ıfl¡º fl¡Ô±
˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¿˜ [Œ¸¬ıÀfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ ¸¬ı Œ˘±fl¡ ¸Ó¬…¸Ó¬…˝◊√ ¬ı…±fl≈¡˘º
’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ Î¬"√√¬ı˛ ˝√√±À˜˘¸Àe ¿˜ [1] 121
Œ√‡, Œfl¡±Ô± ŒÔÀfl¡ ¤À¸ÀÂ√ Ú ñ fl¡Ó¬ ¸±·¬ı˛ ¬Û±¬ı˛ ˝√√À˚˛/ Í¬±fl≈¡¬ı˛

¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë’±ôLø¬ı˛fl¡ ˝√√À˘ ¤‡±ÀÚ ’±¸ÀÓ¬ ˝√√À¬ıºí ›¬ı˛± [õ∂Ó¬œ‰¬œ¬ı±¸œ]
øfl¡ ¬ı≈Á¡À¬ı ¤À√À˙¬ı˛ fl¡Ô±/ Sê±˝◊√àÀfl¡ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ˝√√À˘ Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ Œ¬ı±Á¡
’±À·º ’±Ê√ ¤˝◊√ ¸±À˝√√¬ı› ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ı˘À˘Ú, ›¬ı˛± øfl¡Â≈√ Œ¬ı±ÀÁ¡ Ú±˝◊√º
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ øfl¡ ˜ø˝√√˜±˝◊√ õ∂‰¬±¬ı˛ ˝√√À26√º ‡Ëœø(˚˛±Ú, ˜≈¸˘˜±Ú, ¬Û±˙«œ,
˝◊√U√œ, ø˝√√μ≈ ¸¬ı Ê√±Ó¬˝◊√ øÚÀ26√º ¤‡Ú fl¡©Ü ˝√√À26√ øfl¡Â≈√ ‡±˝◊√À˚˛ ø√˘±˜
Ú±º ¤˜Ú Œ˘±Àfl¡¬ı˛ fl¡Ó¬ ˚P fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º Ó¬À¬ı ¬ı˝◊√È¬± (Gospel
Part-I) Œ√›˚˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√º fl¡±˘ fl¡¬ı˛± ˚±À¬ı ˚Pº Ù¬ÀÈ¬± ‰¬±˝◊√ÀÂ√ Úº ›
ø√À˚˛ øfl¡ ˝√√À¬ı ñ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ˚‡Ú Ô±fl¡À¬ı Ú±/ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ø√À˚˛øÂ√À˘Ú Œ¸
øˆ¬iß fl¡Ô±º Œ˘±Àfl¡¬ı˛ Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛ ˝√√À¬ı ¬ıÀ˘º ‹ ¸˜±øÒ ’¬ı¶ö± Œ√À‡
fl¡Ó¬ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛ ˝√√À26√º ›À√À˙ øÚ˚˛˜ ’±ÀÂ√ ˚±À√¬ı˛ ˆ¬±˘¬ı±À¸
Ó¬±À√¬ı˛ Ù¬ÀÈ¬± ŒÚ˚˛º fl¡±˘ ¸±ÀÎ¬ˇ ¬Û“±‰¬È¬±˚˛ ’±¸À¬ıÚ ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ˚
Â√ø¬ı ¸≈μ¬ı˛ fl¡À¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ú Ó¬±› øÚÀ˚˛ ’±¸À¬ıÚ, ¬ı˘À˘Úº
¸√±Úμ ’±ø¸˚˛± õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛˘º ¸√±Úμ › ˘ÑÌ Î¬◊»fl¡˘¬ı±¸œ
˚≈¬ıfl¡º ¤‡±ÀÚ fl¡˜« fl¡À¬ı˛º ˆ¬Mê√ Œ˘±fl¡º ˘ÑÌ ’Õ¡ZÓ¬ ’±|À˜ fl¡˜«
fl¡À¬ı˛º ¸•xøÓ¬ ˙Ç¬ı˛ Œ‚±À¯∏¬ı˛ Œ˘ÀÚ ‹ ’±|À˜¬ı˛ ¬ıË±= Œ‡±˘± ˝√√À˚˛ÀÂ√º
¿˜ [¸√±ÚÀμ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ›Àfl¡ [˘ÑÌÀfl¡] ¬ıÀ˘± ñ ¤¸¬ı
Ê√±˚˛·±˚˛ ¬Û˚˛¸± Â√±Î¬ˇ±› Œ˘±fl¡ Ô±fl¡ÀÓ¬ ‰¬±˚˛º Ó¬À¬ı ¬ı±¬Û ˜±Àfl¡ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬
ø√ÀÓ¬ ˝√√˚˛ Ó¬±˝◊√ øfl¡Â≈√ ŒÚ›˚˛±º ¤˜Ú ¶ö±ÀÚ Œ¸ Ô±fl¡ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√ÀÂ√ Ú±º
¸√±Úμ ñ Œ¸ ¬ıÀ˘, ˜±à±¬ı˛ ˜˙±À˚˛¬ı˛ ›‡±ÀÚ ˚±¬ı, Ó¬±¬ı˛ ¸˜˚˛
¬Û±˝◊√ Ú±º
¿˜ ñ ˜±à±¬ı˛ ˜˙±À˚˛¬ı˛ ¤‡±ÀÚ ¤À˘ øÓ¬øÚ› Ó¬±˝◊√ ¬ı˘À¬ıÚ ñ
¸±Ò≈¸e, ¸±Ò≈À¸¬ı± fl¡¬ı˛º [‡±øÚfl¡ ‰≈¬¬Û Ô±øfl¡˚˛±, Ê√·¬ıg≈¬ı˛ õ∂øÓ¬] ¸±Ò≈¸e,
¸±Ò≈À¸¬ı± Â√±Î¬ˇ± ’±¬ı˛ ·øÓ¬ ŒÚ˝◊√º øfl¡c ˜˝√√±˜±˚˛±¬ı˛ øfl¡ fl¡±G, Î¬◊ÀåI◊±
¬ı≈øÁ¡À˚˛ Œ√Úº ¸±Ò≈øÚμ± Œ¬ÛÀ˘ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ëŒ¸ÚÈ¬±¬ı˛í [Œfl¡f] fl¡À¬ı˛
Ê√À˜ Œ˘±fl¡º ¤˜Ú ˜Ê√±/ ’˜≈fl¡ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ ˜ÀÍ¬¬ı˛ ≈√íÊ√Ú ¸±Ò≈¬ı˛ øÚμ±
fl¡À¬ı˛øÂ√˘º ’˜≈fl¡ ¬ı±¬ı≈Àfl¡ ŒÎ¬Àfl¡ ¤ÀÚ ’±ø˜ ¸ø¬ı˛À˚˛ ø√˘±˜ ñ Â√±À√
˚±› ¬ıÀ˘º ’±˜±Àfl¡ ¬ı˘ Œ¸ ¤fl¡ fl¡Ô±º ›À√¬ı˛ ¤¸¬ı fl¡Ô± ¬ı˘À˘,
122 ¿˜-√˙«Ú
›¬ı˛± “√±Î¬ˇ±˚˛ Œfl¡±Ô±∑ ëŒ¢∂È¬ ˜…±ÚÀ√¬ı˛í [˜˝√√±¬Û≈è¯∏À√¬ı˛] øÚμ± fl¡¬ı˛À˘

˝“√± fl¡À¬ı˛ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ Œ˙±ÀÚ Œ˘±fl¡º Œ√±À¯∏ &ÀÌ ˜±Ú≈¯∏º ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì
fl¡¬ı˛À˘ ¤¸¬ı ’±ÀÂ√˝◊√º
¸g…± Î¬◊M√œÌ« ˝√√˝◊√˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√º ¿˜ Â√±À√ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í
˝◊√—À¬ı˛Ê√œÀÓ¬ ¬ÛÎ¬ˇ± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ õ∂Ô˜ ˆ¬±·º ŒÂ√±È¬ ’˜”˘…, ˙‰¬œ, ¬ıÎ¬ˇ
øÊ√ÀÓ¬Ú, ˙±øôL, Ê√·¬ıg≈, õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛ fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ Î¬◊√…±ÀÚ
’¬ıø¶öøÓ¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Œ¸¬ıfl¡ ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¿˜ ‰¬é≈¬ ˜≈ø^Ó¬ fl¡ø¬ı˛˚˛±
Ò…±Ú¶ö ˝√√˝◊√˚˛± qøÚÀÓ¬ÀÂ√ Úº fl¡±¬ı˛› ˜≈À‡ Œfl¡±Ú fl¡Ô± Ú±˝◊√º ·¬ı˛À˜¬ı˛ ¬Û¬ı˛
¤fl¡È≈¬ ˙œÓ¬˘ ˝√√±›˚˛± ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√ º Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ fl‘¡¯û¬ıÀÌ«¬ı˛ ’±fl¡±˙ ñ
‰¬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ ˙˝√√À¬ı˛¬ı˛ ’±À˘±fl¡˜±˘±º ˝√√…±ø¬ı˛Àfl¡ÀÚ¬ı˛ ’±À˘±ÀÓ¬ ¬ÛÎ¬ˇ± ˝√√˝√◊ÀÓ¬ÀÂ√º
qÒ≈ ¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛ ¶§¬ı˛ ñ ’±¬ı˛ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ø√¬ı… ˘œ˘± fl¡Ô± Œ˙±Ú± ˚±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
’±¬ı˛ ¸¬ı ‰≈¬¬Û Œ˚Ú Ò…±Ú¶öº ¬Û±Í¬ Œ˙¯∏ ˝√√˝◊√˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√º ¿˜-¬ı˛ Œ˚Ú
U“¸ Ú±˝◊√ ñ ’ÀÚfl¡é¬Ì ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ˆ¬Mê√·Ì› Œfl¡˝√√ ¤˝◊√ ˙±ôL
¸˜±ø˝√√Ó¬ ˆ¬±¬ı ˆ¬e fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¸±˝√√¸ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú Ú±º √œ‚«fl¡±˘ ¬ÛÀ¬ı˛
˜≈ø^Ó¬ ‰¬é≈¬ ¿˜ ’¶£≈¬È¬¶§À¬ı˛ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ 'I see — I realise
— that all things, every conceivable thing, comes
out of this [‰¬é≈¬ Œ˜ø˘˚˛±] ’Ô«±» ’±ø˜˝◊√ ¤˝◊√ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¸‘ø©Üø¶öøÓ¬
õ∂˘À˚˛¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ì ñ ˝◊√√±Úœ— Ú¬ı˛À√À˝√√ ¤À¸øÂ√ºí ¤Ó¬ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú,
Ó¬¬ı≈› øfl¡ ø¬ıù´±¸ ˝√√˚˛ Œ˘±Àfl¡¬ı˛º ¤˜øÚ Ó“¬±¬ı˛ ˜±˚˛±º ¤˝◊√ fl¡íøÈ¬ fl¡Ô±
ÒÀ¬ı˛ Ô±fl¡À˘ ¸±¬ı˛±Ê√œ¬ıÚ Œfl¡ÀÈ¬ ˚±˚˛, ¸fl¡˘ ¸˜¸…±¬ı˛ ¸˜±Ò±Ú ˝√√À˚˛
˚±˚˛, ˜±Ú≈¯∏ Œ√¬ıÓ¬± ˝√√˚˛º
fl¡ø˘fl¡±Ó¬±º 31À˙ ˜±‰«¬, 1924 ‡‘–º

17˝◊√ Δ‰¬S, 1330 ¸±˘º Œ¸±˜¬ı±¬ı˛º
123
Ú¬ı˜ ’Ò…±˚˛
’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ Î¬"√√¬ı˛ ˝√√±À˜˘¸Àe ¿˜ [2]
1
’¬Û¬ı˛±˝ê ¬Û“±‰¬È¬±º ’±Ê√› ’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ Î¬±Mê√±¬ı˛ ˝◊√.¤˜. ˝√√±À˜˘,
¤˜.øÎ¬. ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ·Ó¬fl¡±˘› ’±ø¸˚˛±øÂ√À˘Úº ¿˜ Ó“¬±˝√√±Àfl¡ ˘˝◊√˚˛±
Œ√±Ó¬˘±¬ı˛ Δ¬ıÍ¬fl¡‡±Ú±˚˛ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Ú Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ ñ ¿˜ ¬Û”¬ı«±¸…,
’øÓ¬øÔ √øé¬Ì±¸…º ˜øÚ, ŒÂ√±È¬ ’˜”˘… , Ê√·¬ıg≈› ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√Úº õ∂ˆ¬±¸¬ı±¬ı≈
¤¬ı— Ó“¬±¬ı˛ ŒÂ√À˘¬ı˛±› fl¡‡Ú› ’±¸± ˚±›˚˛± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Î¬±Mê√±¬ı˛
˝√√±À˜˘ ¬ÛÀfl¡È¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¤fl¡øÈ¬ Ú”Ó¬Ú ‚øÎ¬ˇ ¬ı±ø˝√√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˘Ú, Ú±˜ ë˝◊√˚˛±—øfl¡
Œ¬ı˛øÎ¬› ˘±˝◊√È¬íº ˝◊√˝√± ’±À˜ø¬ı˛fl¡± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ’±øÚ˚˛±ÀÂ√ Úº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛
≈√˝◊√øÈ¬ Â√ø¬ı ¤fl¡øÈ¬ ¬Û…±Àfl¡È¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¬ı±ø˝√√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¤˝◊√ Â√ø¬ı ≈√˝◊√øÈ¬
˝◊√øÚ øÚÀÊ√¬ı˛ ˝◊√26√±˜Ó¬ ΔÓ¬¬ı˛œ fl¡ø¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Úº Œ¬ı˙ ¸≈μ¬ı˛ ¬ı˛— ø√À˚˛ÀÂ√ Ú
ñ Œ¬ı˙ Œ√‡±˚˛º ‚øÎ¬ˇ › Â√ø¬ı ≈√˝◊√ ˝√√±ÀÓ¬ ˘˝◊√˚˛± ¸ø¬ıÚÀ˚˛ ’øÓ¬˙˚˛
|X±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ¿˜Àfl¡ Î¬◊¬Û˝√√±¬ı˛ ø√À˘Úº ¬ı˘À˘Ú, fl‘¡¬Û± fl¡À¬ı˛ ¢∂˝√Ì
fl¡À¬ı˛ fl‘¡Ó¬±Ô« fl¡èÚº Â√ø¬ı ’±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ’±À¬ı˛±› ’±ÀÂº ’±¬ı˛ ¤øÈ¬›
øÚÚƒ [’±À˜ø¬ı˛fl¡±˚˛ Â√±¬Û± ë·¸À¬Û˘í]º
¿˜ ñ ¬ıU ÒÚ…¬ı±√/ ¤ ¬ı˝◊√ ’±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ fl¡À˚˛fl¡‡±Ú±˝◊√ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º
¸…±ÚÙË¬±Úø¸¸Àfl¡± ’±|˜ ŒÔÀfl¡ ’±˜±˚˛ ¬Û=±˙ fl¡ø¬Û ¬Û±øÍ¬À˚˛ ø√Â√À˘±,
Ó¬±˝◊√ ’±ÀÂ√º ¬ı˝◊√‡±Ú± ’±¬ÛøÚ øÚÀ˚˛ ˚±Úº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ¤˝◊√ Ù¬ÀÈ¬± Œ√À‡, ’±˜¬ı˛± Î¬±Mê√±¬ı˛·Ì ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛
Œ˚ ¬Û”¬ı« ŒÔÀfl¡˝◊√ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡…±Ú¸±¬ı˛ ˝√√›˚˛±¬ı˛ ˆ¬˚˛ øÂ√˘º ‰¬é≈¬¬ı˛ ‘√ø©Ü
¬Û”¬ı« ŒÔÀfl¡˝◊√ ’±Sê˜Ì ˝√√À˚˛ÀÂ√º Ó¬±˝◊√ Â√ø¬ıÀÓ¬ ¤¬ı˛+¬Û Œ√‡±À26√º
¿˜ ñ ¬ıÀÈ¬/
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ·ä&ø˘¬ı˛ ˜ÀÒ… ’±˜±¬ı˛ øõ∂˚˛ Œfl¡±ÚƒøÈ¬ Ê√±ÀÚÚ∑
124 ¿˜-√˙«Ú
¬ı˛—-fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ·äøÈ¬º ¤fl¡Ê√Ú Œ·˘, Ó¬±¬ı˛ fl¡±¬ÛÎ¬ˇÈ¬± ˝√√˘À√ ¬ı˛—-¤ ¬ı˛øeÀ˚˛

ø√˘º ’±¬ı˛ ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ ˘±˘, ’±¬ı˛ ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ fl¡±À˘± ¬ı˛À„√√ ¬ı˛øeÀ˚˛
ø√À˘±º Ú± ¬ı˛øeÀ˚˛ Œfl¡Î¬◊ øÙ¬¬ı˛ÀÂ√ Ú±º ¤øÈ¬ ‡≈¬ı ˆ¬±˘ ˘±À·º
¿˜ ñ Ó¬± Œ¬ı˙/ ¤ ·äøÈ¬ ø√À˚˛ ¬Û¬ı˛¬ıËÀp¡¬ı˛ ¸±fl¡±¬ı˛ ¸&Ì
’¬ı¶ö±¬ı˛ fl¡Ô± Œ¬ı±Á¡±Ú ˝√√À˚˛ÀÂ√º ÷ù´¬ı˛ øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ øÚ&«Ì, ’±¬ı±¬ı˛ ¸±fl¡±¬ı˛
¸&Ìº Ó“¬±¬ı˛ ¸±fl¡±¬ı˛ ¸&Ì ’¬ı¶ö±ÀÓ¬˝◊√ Ú±Ú± Ú±˜¬ı˛+¬Û Ò±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛Ú ñ
’¬ıÓ¬±¬ı˛±ø√› ¤¬ı˛˝◊√ øˆ¬Ó¬¬ı˛º Œ˚ Œ˚Àfl¡±Ú› Ò˜«˝◊√ ¬Û±˘Ú fl¡èfl¡ Ú±
Œfl¡Ú, ¤‡±ÀÚ Ó¬±¬ı˛ ¶ö±Ú ’±ÀÂ√º ‡Ëœø(˚˛±Ú ˝√√Î¬◊Ú Ó¬¬ı≈› ¶ö±Ú ’±ÀÂ√,
˜≈¸˘˜±Ú ˝√√Î¬◊Ú Ó¬± ˝√√À˘› ¶ö±Ú ’±ÀÂ√ ñ ¸fl¡˘ ÒÀ˜«¬ı˛ ¶ö±Ú ¬ı˛À˚˛ÀÂ√
Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º ¤˝◊√ ·Àä¬ı˛ ¤˝◊√ Ó¬±»¬Û˚«º ¤‡±ÀÚ Œfl¡±Ú ·Gœ Ú±˝◊√ ñ
˜Ó¬¬ı±À√¬ı˛ ’¬ı¸¬ı˛ Ú±˝◊√º ¬ıÊ«√Ú Ú±˝◊√, ¸¬ı ¢∂˝√Ìº
¸…±ÚÙË¬±Úƒø¸¸ƒÀfl¡± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Â√±¬Û± ˝◊√—À¬ı˛Ê√œ ëfl¡Ô±˜‘ÀÓ¬í¬ı˛ õ∂Ô˜ ˆ¬±·
‡≈ø˘˚˛± ¿˜ Î¬±Mê√±¬ı˛Àfl¡ ¤fl¡øÈ¬ ¢∂n¬Û Ù¬ÀÈ¬± Œ√‡±˝◊√À˘Úº ˝◊√˝√±ÀÓ¬ ¬ı±¬ı˛Ê√Ú
ˆ¬Mê√ ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ Úº ¿˜ ¤Àfl¡ ¤Àfl¡ Ó“¬±À√¬ı˛ Ú±˜ ¬ıø˘À˘Úº ¤˝◊√¬ı±¬ı˛
Î¬±Mê√±¬ı˛ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ù¬ÀÈ¬± ¸•§Àg ’±À˘±‰¬Ú± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡í‡±Ú± ’±¸˘ Ù¬ÀÈ¬± ’±ÀÂ√∑
¿˜ ñ øÓ¬Ú‡±Ú±º ¤‡Ú ¬Û˚«ôL Ó“¬±¬ı˛ øÓ¬ÚøÈ¬ ø¬ıøˆ¬iß ¬ı˛fl¡À˜¬ı˛ Â√ø¬ı
’±˜¬ı˛± Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√º [¤fl¡‡±Ú± Œ√‡±˝◊√˚˛±] ¤‡±Ú± Œfl¡˙¬ı Œ¸ÀÚ¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬
ŒÚ›˚˛± ˝√√À˚˛øÂ√˘ ñ Œ¸¬ıfl¡ ˝√√+√˚˛ Ó“¬±Àfl¡ ÒÀ¬ı˛ ’±ÀÂ√ Úº ¤‡±Ú±
“√±øÎ¬ˇÀ˚˛ ŒÚ›˚˛± ˝√√À˚˛øÂ√˘ ñ 1870-75 ˜ÀÒ… ŒÚ›˚˛± ˝√√˚˛º Ó“¬±¬ı˛
˜Ú Ó¬‡Ú ’Ó¬œøf˚˛ ’øÓ¬ Î¬◊2‰¬ ’¬ı¶ö±˚˛ ’±¬ı˛+Ï¬ˇº [’±¬ı˛ ¤fl¡‡±Ú±
Œ√‡±˝◊√˚˛±] ’±¬ı˛ ¤‡±Ú±› “√±Î¬ˇ±Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤fl¡‡±Ú± ˝√√±Ó¬ ¤fl¡È¬± ô¶Ày¬ı˛
Î¬◊¬Û¬ı˛ ¬ı˛é¬± fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº ¤‡±Ú±› ’øÓ¬ Î¬◊2‰¬ ’¬ı¶ö±¬ı˛ Œ√…±Ó¬fl¡º ¤‡±Ú±
ŒÚ›˚˛± ˝√√˚˛ ¬ı˛±Ò±¬ı±Ê√±À¬ı˛ à≈øÎ¬›ÀÓ¬ 1881 ‡‘©Ü±Àsº ¤˝◊√ ¬Û±À˙˝◊√
Á¡±˜±¬Û≈fl≈¡À¬ı˛ ¿˚≈Mê√ ’±¬ı˛. ø˜ÀS¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ¸ø√Ú ¤À¸øÂ√À˘Úº
[’±¬ı˛ ¤fl¡‡±Ú± Œ√‡±˝◊√˚˛±] ¤‡±Ú± ¸fl¡˘ ˜ÀÍ¬ ¬Û”øÊ√Ó¬ ˝√√˚˛º ¤˝◊√
Â√ø¬ı‡±Ú± Œ√‡±˝◊√˚˛± Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤fl¡ø√Ú ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë¤¬ı˛¬Û¬ı˛ ¤‡±Ú± ‚À¬ı˛
‚À¬ı˛ ¬Û”øÊ√Ó¬ ˝√√À¬ıºí ¤˝◊√‡±Ú±ÀÓ¬ ˜Ú ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ¬Û¬ı˛¬ıËÀp¡ ø¬ı˘œÚº
’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ Î¬"√√¬ı˛ ˝√√±À˜˘¸Àe ¿˜ [2] 125
¬ı±˝√√…Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ :±Ú ¸•Û”Ì« øÓ¬À¬ı˛±ø˝√√Ó¬º ˜Ú ¬Û¬ı˛˜±R±ÀÓ¬ ¸ø2‰¬√±Úμ

¸±·À¬ı˛ ø˜À˙ ¤fl¡ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√º ¤fl¡±fl¡±¬ı˛ ñ ¸˜±øÒ¶öº ¤øÈ¬ 1882-
1885 ‡‘©Ü±Às¬ı˛ ˜ÀÒ… ŒÚ›˚˛± ˝√√˚˛º √øé¬ÀÌù´À¬ı˛ fl¡±˘œ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬
ø˙¬ı˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ ø¸“øÎ¬ˇÀÓ¬ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı¸± øÂ√À˘Úº ¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√ ˆ¬¬ıÚ±Ô
Ù¬ÀÈ¬±¢∂±Ù¬±¬ı˛Àfl¡ ’±øÚÀ˚˛ ‹øÈ¬ ŒÚ˚˛º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ë›À˚˛Àà ˚ø√ Œfl¡Î¬◊ ˆ¬·¬ı±ÚÀfl¡ Î¬±Àfl¡, ¸¬ı Œ˘±fl¡
¬ıÀ˘ Ó¬±¬ı˛ ˜±Ô± ‡±¬ı˛±¬Ûº ’±Rœ˚˛¬ıg≈ ˜±¬ı˛± Œ·À˘, Ó¬±¬ı˛± Œ˙±fl¡ø‰¬˝ê
Ò±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ¤fl¡ ¸5±˝√√ ÒÀ¬ı˛º Œfl¡Î¬◊ ˚ø√ Œ˙±fl¡ø‰¬˝ê Ò±¬ı˛Ì Ú± fl¡À¬ı˛
Ó¬±Àfl¡ ¬ıÀ˘ ˜±Ô± ‡±¬ı˛±¬Ûº Ó¬±¬ı˛± ¸¬ı fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú øÚÀ˚˛ ˆ≈¬À˘ ’±ÀÂ√º
¿˜ ñ ‡‘©ÜÒ˜« Ù¬…±˙±ÀÚ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ÀÂ√º ¤À√À˙¬ı˛ õ∂Ò±Ú fl¡Ô± ÷ù´¬ı˛
›À√À˙ ë˜…±È¬±¬ı˛í ñ Ê√·»º ¤˝◊√Ê√Ú… ¤À√˙Àfl¡ ¬ıÀ˘ ÷ù´¬ı˛¬ı±√œ ’±¬ı˛
›À√˙Àfl¡ ¬ıÀ˘ Ê√Î¬ˇ¬ı±√œº
2
·Ó¬fl¡±˘ Î¬±Mê√±¬ı˛Àfl¡ Ê√˘À˚±· fl¡¬ı˛±Ú ˝√√˚˛ Ú±˝◊√ ¬ıø˘˚˛± ¿˜ ≈√–‡
õ∂fl¡±˙ fl¡ø¬ı˛˚˛±øÂ√À˘Úº ’±Ê√ ¬Û”¬ı« ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Ó¬±¬ı˛ ’±À˚˛±Ê√Ú ˝√√˝◊√˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√º
¤¬ı±¬ı˛ Ó“¬±Àfl¡ ‡±›˚˛±À26√Ú ñ ¤À√À˙¬ı˛ ¸¬ı ‡±√…^¬ı… ø√À˚˛º ˝√√±˝◊√-
Œ¬ıø=¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ Ô±˘± ¬ı˛±ø‡˚˛± Î¬±Mê√±¬ı˛ ø˝√√μ≈À√¬ı˛ ˜Ó¬ ˝√√±ÀÓ¬ ‡±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ Œ˜À˚˛¬ı˛± ¸¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú ñ ˘≈ø‰¬, ¬ÛÈ¬˘ ˆ¬±Ê√±, ≈√Ò › øfl¡˙ø˜À˙¬ı˛
‰¬±È¬øÚ, Â√±Ú±¬ı˛ ¬Û±À˚˛¸º ¬ı±—˘±¬ı˛ ø¬ı‡…±Ó¬ ø˜ø©Ü ñ ¸Àμ˙-¬ı˛¸À·±~±›
Œ√›˚˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√º õ∂ˆ¬±¸¬ı±¬ı≈ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√ Úº ¿˜ Î¬±Mê√±¬ı˛Àfl¡ ‡±›˚˛±¬ı˛
Î¬◊¬ÛÀ√˙ ø√À˚˛ ¸±˝√√±˚… fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ¤È¬± ’±À· ‡±Ú ›È¬± ¬ÛÀ¬ı˛
ñ ¤˝◊√¬ı˛+À¬Ûº øÓ¬øÚ øÚÊ√ ˝√√±ÀÓ¬ ’±À¬ı˛± ≈√øÈ¬ ¬ÛÈ¬˘ ˆ¬±Ê√± Ô±˘±˚˛
Ï¬±ø˘˚˛± ø√À˘Úº ‡±øÚfl¡È¬± ‰¬±È¬øÚ› ø√À˘Úº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ fl¡˜˘±À˘¬ı≈º ¬ı¬ı˛Ù¬
Œ√›˚˛± Ê√˘ Î¬±Mê√±¬ı˛ ¬Û±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡º ¸¬ı«À˙À¯∏ Î¬±À¬ı¬ı˛˛
Ê√˘ ¬Û±Ú fl¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ ñ ¬ÛÀfl¡È¬ ŒÔÀfl¡ ¤fl¡øÈ¬ fl“¡±À‰¬¬ı˛ Ú˘
Ú±¬ı˛Àfl¡À˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√À˚˛ ¬Û±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Úº Î¬±À¬ı¬ı˛ Ê√˘ ¬Û±Ú
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë¤¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıU qÀÚøÂ√˘±˜º Ó¬±˝◊√ ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬
126 ¿˜-√˙«Ú
¤À¸˝◊√ ¸¬ı«√± Î¬±À¬ı¬ı˛ Ê√˘˝◊√ ¤˝◊√ Ú˘È¬± ø√À˚˛ ‡±˝◊√º ’Ú… Ê√˘ ‡±˝◊√
Ú±º ˝◊√˝√± ¬ıÎ¬ˇ˝◊√ ¶§±¶ö…fl¡¬ı˛ ø¶ß* › ¸≈˜Ò≈¬ı˛º
’±˝√√±¬ı˛ Œ˙¯∏ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º Î¬±Mê√±¬ı˛ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ‚À¬ı˛¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛
¤fl¡È≈¬ ’gfl¡±¬ı˛ ˝√√˝◊√˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√º Ó¬¬ı≈› ¿˜ õ∂Ô˜ ˆ¬±· ë·¸À¬Û˘í
‡≈ø˘˚˛± Œ˙¯∏ ’Ò…±˚˛øÈ¬ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛± qÚ±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛ fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ Î¬◊√…±ÀÚ
’¬ıø¶öøÓ¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Ú, Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú] ñ Ó“¬±À√¬ı˛ ˜ÀÒ… [ø¬ıøˆ¬iß
’¬ıÓ¬±¬ı˛À√¬ı˛] ¤˝◊√ ¬ı˛+¬ÛøÈ¬› Œ√ø‡ÀÓ¬øÂ√º ˆ¬·¬ı±Ú ¤ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛› ’¬ıÓ¬œÌ«
˝√√À˚˛ÀÂ√ Úº
ë¤˝◊√¬ ı˛+¬ÛøÈ¬í ˜±ÀÚ Ó“¬±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛º øÓ¬øÚ Œ˚ ’¬ıÓ¬±¬ı˛, ¤
ø¬ı¯∏À˚˛ ¤øÈ¬ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ¶Û©Ü Î¬◊øMê√º ¤ÀÓ¬ ’±¬ı˛ Œfl¡±Ú› ¸Àμ˝√√ ŒÚ˝◊√º
’±À¬ı˛± fl¡Ó¬fl¡&ø˘ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ Δ‰¬Ó¬ÀÚ…¬ı˛ Ê√Ú… :±ÚÀÚS Î¬◊ijœ˘Ú
fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ¬ıÎ¬ˇ˝◊√ ¸±Ò øÂ√˘º øfl¡c Ê√·√•§±¬ı˛ ˝◊√26√± øÙ¬À¬ı˛ ˚±Úº
ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ Œ|á¬ √±Ú Œ˜±é¬ ñ ¬Û±ÀÂ√ fl¡èÌ±˚˛ ˚±Àfl¡ Ó¬±Àfl¡ ¤ ø√À˚˛
Œ√Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛, Ó¬±˝◊√ Ó“¬±Àfl¡ ŒÎ¬Àfl¡ øÚÀ˚˛ ˚±À26√ Úº Œ√‡≈Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛ øÚÀÊ√˝◊√
¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë¤ ˙¬ı˛œ¬ı˛È¬± ’±¬ı˛ øfl¡Â≈√ ø√Ú ¤‡±ÀÚ Ô±fl¡À˘, ’±À¬ı˛±› Œ·±È¬±
fl¡Ó¬fl¡ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú… ˝√√ÀÓ¬±ºí
¤fl¡øÈ¬ ˚≈¬ıfl¡ ˆ¬Mê√ ˘±È≈¬ ñ ø¬ı¯∏J ˝√√À˚˛ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˙˚…± ¬Û±Àù´« ¬ıÀ¸
’±ÀÂ√º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ó“¬±Àfl¡ Î¬◊»¸±˝√√ ø√À˚˛ ¬ı˘À˘Ú, ë¤ øfl¡, ø¬ı¯∏J Œfl¡Ú∑
Â“≈√ÀÎ¬ˇ ŒÙ¬À˘ √±› Œ˙±fl¡ ñ ’±Úμ fl¡¬ı˛ºí ¬ı±˝◊√À¬ıÀ˘› Ó¬± ’±ÀÂ√º
¬ı¬ı˛ ˚‡Ú ’±À¸ ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ ¸fl¡À˘ Ó¬‡Ú ’±Úμ fl¡À¬ı˛º ë¬ı¬ı˛˚±Sœ¬ı˛± øfl¡
Œ˙±fl¡ fl¡‡Ú› fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, ˚Ó¬é¬Ì ¬ıÀ¬ı˛¬ı˛ ¸Àe ¬ı˛À˚˛ÀÂ√∑í
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë¤ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ≈√íøÈ¬ ’±ÀÂ√º ¤fl¡øÈ¬ Ê√·√•§±
’¬Û¬ı˛øÈ¬ Ó“¬±¬ı˛ ˆ¬Mê√º ø¡ZÓ¬œ˚˛øÈ¬¬ı˛, ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ’¸≈‡ ˝√√À˚˛ÀÂ√íº ¤˝◊√ fl¡Ô±
ø√À˚˛› ˝◊√øeÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú, ˆ¬·¬ı±Ú ¤˝◊√ Ú¬ı˛À√À˝√√ ’¬ıÓ¬œÌ« ˝√√À˚˛ÀÂ√ Úº
¿˜ [‡±øÚfl¡ ‰≈¬¬Û Ô±øfl¡˚˛±] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, :±Ú ›
ˆ¬øMê√ ñ ¤¬ı˛ Œ˚ Œfl¡±ÚÈ¬± ø√À˚˛ Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛º fl¡±¬ı˛Ì øÓ¬øÚ ’±À¬ı˛±›
¬ı˘ÀÂ√ Ú ñ qX :±Ú, ’±¬ı˛ qX± ˆ¬øMê√ ¤fl¡º øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ øÚ&«Ì ¬ıËp¡º
’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ Î¬"√√¬ı˛ ˝√√±À˜˘¸Àe ¿˜ [2] 127
√˙«ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛› fl¡±À¬ı˛± fl¡±À¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ ¸±fl¡±¬ı˛ ¸&Ì ¬ı˛+À¬Û ˆ¬øMê√ Ô±Àfl¡
ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤fl¡Ô± ¬ı˘ÀÂ√ Úº
[Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ qÚ≈Ú, Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë’±ø˜ Œ√‡øÂ√,
¶Û©Ü ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛øÂ√ ¤˝◊√ ¸˜ô¶ Ê√·», ˚± øfl¡Â≈√ Œ√‡± ˚±À26√, ¤¬ı˛
õ∂ÀÓ¬…fl¡øÈ¬ ¬ıd ñ ¤¬ı˛ [øÚÀÊ√¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Œ√‡±˝◊√˚˛±] ŒÔÀfl¡ ¤À¸ÀÂ√íº
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ Œ˚ ˆ¬·¬ı±Ú ’¬ıÓ¬œÌ« ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ú ñ ¤¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬
¸—˙˚˛˝√œÚ Î¬◊øMê√, ¸≈¶Û©Ü Œ‚±¯∏Ì± ñ Ó“¬±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ˜≈À‡¬ı˛ ¤˝◊√
˜˝√√±¬ı±fl¡…º
3
¬Û±Í¬ Œ˙¯∏ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¿˜ é¬Ìfl¡±˘ øfl¡ ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ fl¡Ô±
fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±˜ ¬ı±·±ÀÚ ≈√˝◊√¬ıg≈¬ı˛ ·äøÈ¬ ’±¬ÛøÚ
Ê√±ÀÚÚ∑ ¤fl¡Ê√Ú Ï≈¬Àfl¡˝◊√ ¸¬ı˛±¸ø¬ı˛ ’±˜ Œ‡ÀÓ¬ ’±¬ı˛y fl¡¬ı˛À˘º ’±¬ı˛
¤fl¡Ê√Ú fl¡Ó¬&ø˘ ·±Â√, fl¡Ó¬ ¬ı˛fl¡À˜¬ı˛ ·±Â√, fl¡Ó¬ Î¬±˘, fl¡Ó¬ ˘é¬ ¬Û±Ó¬±
¤ ¸¬ı &ÌÀÓ¬ ’±¬ı˛y fl¡¬ı˛À˘º ¸˜˚˛ ˚‡Ú ˝√√À˘± Œ¬ıÀ¬ı˛±¬ı±¬ı˛, ˜±ø˘
≈√Ê√ÚÀfl¡˝◊√ ¬ı±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ø√˘º ¤fl¡Ê√Ú ˜˝√√± ‡≈ø˙, ’±¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ˜˝√√±
≈√–‡œ, Œ˚ Œ‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±˝◊√ ’±˜º
¤ ·äøÈ¬¬ı˛ ’Ô« ¤˝◊√, Œ˝√√ Ê√œ¬ı ’Ú… ¸¬ı fl¡±Ê√ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ˘Àé¬…¬ı˛
ø√Àfl¡ ‰¬˘ ñ øfl¡À¸ Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛ ’±À·º ˜‘Ó≈¬… fl¡‡Ú ’±¸À¬ı Œfl¡Î¬◊
Ê√±ÀÚ Ú± ñ ¤fl¡ ˜≈˝”√ÀÓ«¬ Œ˚ ¸¬ı Ù≈¬ø¬ı˛À˚˛ ˚±À¬ıº ‚KI◊± ¬ı±Ê√±˜±S ¬ı±·±Ú
ŒÔÀfl¡ Œ¬ı¬ı˛ ˝√√ÀÓ¬ ˝√√À¬ı ñ ¤fl¡ ˜≈˝”√Ó«¬› ’À¬Ûé¬± fl¡¬ı˛± ‰¬˘À¬ı Ú±º
¤˝◊√ ˜˝√√± ˚±S±¬ı˛ ¬Û”À¬ı«˝◊√ ’±˜±À√¬ı˛ õ∂dÓ¬ ˝√√À˚˛ Ô±fl¡± Î¬◊ø‰¬Ó¬º ë’±˜
‡±›˚˛± ˜±ÀÚ ñ øÚ¬ı˛¬ıø26√iß õ∂±Ô«Ú± ¡Z±¬ı˛± ˚±ÀÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ :±Ú ˆ¬øMê√ ˘±ˆ¬
˝√√˚˛ ñ Œ¸˝◊√ Œ‰¬©Ü±ºí
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ¤ ·äøÈ¬ ‡≈¬ı˝◊√ ¸≈μ¬ı˛º
¿˜ ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ëŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ Œ¬ı˙œ øfl¡Â≈√
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı Ú±º ’±ø˜ Œfl¡ ’±¬ı˛ ŒÓ¬±˜¬ı˛± Œfl¡, ¤ fl¡Ô± Ê√±ÚÀÓ¬
¬Û±¬ı˛À˘˝◊√ ˝√√À¬ıºí ’Ô«±» ë’±ø√˜ ˆ¬·¬ı±Ú Ú¬ı˛¬ı˛+À¬Û ’¬ıÓ¬œÌ« ’±¬ı˛ ŒÓ¬±˜¬ı˛±
128 ¿˜-√˙«Ú
’±˜±¬ı˛ ¸ôL±Úºí ¤˝◊√ Ê√±ÚÀ˘˝◊√ ˚ÀÔ©Üº ¤Ó¬é¬Ì Œ˚ ¬ÛÎ¬ˇˇ± ˝√√˘ ë·¸À¬Û˘í

¤¬ı˛ ¸±¬ı˛ ¤˝◊√º Œ˚ Ó“¬±¬ı˛ ¤˝◊√ ˜˝√√±¬ı±fl¡… ø¬ıù´±¸ fl¡¬ı˛À¬ı, Œ¸ øÚ(˚˛˝◊√
Œ¬ı“À‰¬ ˚±À¬ıº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±¬ÛÚ±Àfl¡ ’±ôLø¬ı˛fl¡ ÒÚ…¬ı±√ :±¬ÛÚ fl¡¬ı˛øÂ√º ’±¬ı˛
¤fl¡øÈ¬ ø¬ıÀ˙¯∏ õ∂ùü ’±¬ÛÚ±Àfl¡ øÊ√À:¸ fl¡¬ı˛øÂ√º ë·¸À¬ÛÀ˘í Œ√‡ÀÓ¬
¬Û±›˚˛± ˚±˚˛, ¶aœÀ˘±fl¡ Œ˚Ú ¬Û≈èÀ¯∏¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ ’Ú…¬ı˛+¬Û ñ Ò˜«±‰¬¬ı˛ÀÌ,
¤¬ı˛ ˜±ÀÚ øfl¡∑ Ò˜« Ê√·ÀÓ¬ Ó¬±À√¬ı˛ ¶ö±Ú Œfl¡±Ô±˚˛∑
¿˜ ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ¶aœÀ˘±fl¡À√¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ≈√øÈ¬ ˆ¬±· ’±ÀÂ√
ñ ø¬ı√…±˙øMê√ ’±¬ı˛ ’ø¬ı√…±˙øMê√º ø¬ı√…±˙øMê√ ˆ¬·¬ı±Ú ˘±Àˆ¬¬ı˛ ¸˝√√±˚˛
˝√√˚˛ ñ ’ø¬ı√…±˙øMê√ ”√À¬ı˛ øÚÀ˚˛ ˚±˚˛ ø¬ı¯∏˚˛ Œˆ¬±À· ’±¬ıX fl¡À¬ı˛º
ø¬ı√…±˙øMê√ ¶aœ ’øÓ¬ ø¬ı¬ı˛˘ ñ &ÀÚ ¬ı˘± ˚±˚˛ fl¡íÊ√Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¶aœÀ˘±fl¡ ˆ¬øMê√ÀÓ¬ ·Î¬ˇ±·øÎ¬ˇ ø√À˘›, ¬Û≈è¯∏ ¸±Òfl¡ Ó¬±À√¬ı˛
¸Àe ø˜˙À¬ı Ú±º ¶aœÀ˘±fl¡ ¬Û≈è¯∏ Â√±Î¬ˇ± Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±, Ó¬±˝◊√ øfl¡
Ó¬±À√¬ı˛ ’¬ı˘± ¬ıÀ˘∑
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ë›À˚˛Ààí ¶aœ¬Û≈èÀ¯∏ Œfl¡±Ú Œˆ¬√ Ú±˝◊√ ñ Î¬◊ˆ¬À˚˛¬ı˛
’øÒfl¡±¬ı˛ ¸˜±Úº ¬ıU ¶aœÀ˘±fl¡ ’±˜±˚˛ øÊ√À:¸ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú ñ ÷ù´¬ı˛
˘±Àˆ¬ øfl¡ ’±˜±À√¬ı˛ Œfl¡±Ú˝◊√ ’øÒfl¡±¬ı˛ ŒÚ˝◊√∑
¿˜ ñ øÚ(˚˛˝◊√ ’±ÀÂ√ ñ ø¬ı√…±˙øMê√ ˝√√À˘º Ó“¬±Àfl¡ ˆ¬±˘¬ı±¸≈fl¡
Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√À¬ıº
4
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±¬ÛÚ±Àfl¡ ¤fl¡øÈ¬ ·±Ú Œ√‡±ø26√º øÊ√:±¸… ’±ÀÂ√º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ë˝√√±À˜˘í ë·¸À¬Û˘í ‡≈ø˘˚˛± ëŒfl¡˙¬ı Œ¸Ú ¸Àe ŒÚÃfl¡±
ø¬ı˝√√±¬ı˛ºí ’Ò…±˚˛ ¬ı±ø˝√√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¤fl¡øÈ¬ ·±Ú ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛± qÚ±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
ë’±˚˛ ˜Ú Œ¬ıÎ¬ˇ±ÀÓ¬ ˚±ø¬ı, fl¡±˘œ fl¡äÓ¬è ˜”À˘ºí Ó¬±¬ı˛ Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ‰¬¬ı˛ÀÌ
’±ÀÂ√, ëqø‰¬ ’qø‰¬À¬ı˛ ˘À˚˛ ø√¬ı… ‚À¬ı˛ fl¡À¬ı qø¬ıºí
Î¬±Mê√±¬ı˛ [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ÷ù´¬ı˛ √˙«ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ qø‰¬ ’qø‰¬ Œ¬ı±Ò
˘≈5 ˝√√˚˛ ñ ¤˝◊√ øfl¡ Ó¬±¬ı˛ ’Ô«∑
’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ Î¬"√√¬ı˛ ˝√√±À˜˘¸Àe ¿˜ [2] 129
¿˜ ñ ˝“√±º ¤fl¡ ’¬ı¶ö±˚˛ ¤¬ı˛+¬Û ˝√√˚˛º Ó¬‡Ú ˜ÀÚ ˝√√˚˛ ¸¬ı

¬ıËp¡˜˚˛º Ó¬±˝◊√ qø‰¬ ’qø‰¬¬ı˛ õ∂ùü Ó¬‡Ú Ô±Àfl¡ Ú±º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ’±¬ÛøÚ Ó“¬±Àfl¡ ¤ ’¬ı¶ö±˚˛ Œ√À‡ÀÂ√ Ú fl¡‡Ú›∑
¿˜ ñ ˝“√±, fl¡‡Ú› Ó“¬±¬ı˛ ¤¸¬ı Œˆ¬√ ”√¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ˚ÀÓ¬±º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, øÚÊ«√ÀÚ Œ·±¬ÛÀÚ ø·À˚˛ Ó“¬±Àfl¡ Œfl“¡À√
Œfl“¡À√ ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ Î¬±fl¡ÀÓ¬ ˝√√˚˛º øfl¡c øfl¡ fl¡À¬ı˛ ¤ ˝√√˚˛ ñ ˚±Àfl¡
fl¡±Ê√fl¡˜« fl¡À¬ı˛ Œ‡ÀÓ¬ ˝√√˚˛∑
¿˜ ñ Ú±, ¸¬ı«√±¬ı˛ Ê√Ú… ¤ ¬ı…¬ı¶ö± ¸fl¡À˘¬ı˛ Ê√Ú… Ú˚˛º fl¡‡Ú›
fl¡‡Ú› Œ˚ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ñ ¤˝◊√ fl¡Ô±˝◊√ ¸fl¡À˘¬ı˛ Ê√Ú… ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ë›À˚˛Ààí¤ ˜±Ú≈¯∏ fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛ ÒÚ Î¬◊¬Û±Ê«√Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬
ˆ¬±˘¬ı±À¸º ¤À√¬ı˛ ÷ù´¬ı˛ √˙«ÀÚ¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛ øfl¡∑
¿˜ ñ Î¬◊¬Û±˚˛ ’±ÀÂ√ øÚ(˚˛º Ó“¬±¬ı˛± ˚ø√ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… ¸¬ı
fl¡À¬ı˛Ú øÚ©®±˜ˆ¬±À¬ı, Ó¬± ˝√√À˘ ˝√√˚˛º õ∂fl‘¡øÓ¬ÀÓ¬ fl¡±Ê√ ’±ÀÂ√ ñ Ú± fl¡À¬ı˛
¬Û±¬ı˛øÂ√ Ú±, Ó¬±˝◊√ fl¡¬ı˛øÂ√º øÚÀÊ√¬ı˛ Œ√˝√¸≈À‡¬ı˛, øÚÀÊ√¬ı˛ Œˆ¬±À·¬ı˛ Ê√Ú…
fl¡¬ı˛À˘ ˝√√À¬ı Ú±º
Î¬±Mê√±¬ı˛ [’±Àé¬¬Û fl¡À¬ı˛] ñ Œ√‡øÂ√, ø˙é¬±˝◊√ ˜ÚÀfl¡ ¬ı˛øeÀ˚˛ Œ√˚˛
’Ú…¬ı˛+¬Ûº Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¤˝◊√ ¸¬ı ’Ô«fl¡¬ı˛œ ø¬ı√…± øÂ√˘ Ú±º ’±ø˜ ˆ≈¬˘ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛À˘ ¬ı“±ø‰¬ ñ ˚± ø˙À‡øÂ√º
¿˜ ñ ë¤˝◊√ øfl¡ ¸”SÒ¬ı˛ ŒÊ√±À¸ÀÙ¬¬ı˛ ¬Û≈Sº Œ¸ ŒÓ¬± fl¡‡Ú›
Œ˘‡±-¬ÛÎ¬ˇ± Œ˙À‡ øÚº øfl¡c øfl¡ ’±(˚« ñ ¤¬ı˛+¬Û :±ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± ŒÓ¬±
Œfl¡Î¬◊ fl¡‡Ú› ¬ıÀ˘øÚºí ˆ¬·¬ı±Ú √˙«Ú ˝√√À˘, :±ÀÚ¬ı˛ ’ˆ¬±¬ı ˝√√˚˛ Ú±º
˜± ¬ı˛±˙ ŒÍ¬À˘ Œ√Ú ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Úº
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ø‰¬øfl¡»¸±ø¬ı:±Ú ¬ÛÎ¬ˇ¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ ‡±øÚfl¡È¬± ˜ÀÚ±ø¬ı:±Ú›
¬ÛÎ¬ˇÀÓ¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘º ¤¬ı˛¬Û¬ı˛ ˚‡Ú Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙ ¬ÛÎ¬ˇ˘±˜ ñ qX
:±Ú ’±¬ı˛ qX±ˆ¬øMê√ ¤fl¡ ñ Ó¬‡Ú ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ’¬ı±fl¡ ˝√√À˚˛ Œ·˘±˜
øfl¡ Î¬◊2‰¬ ˜ÀÚ±ø¬ı:±ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô±, ¤˝◊√ Œˆ¬À¬ıº ¢∂œfl¡ √˙«ÀÚ ñ õ≠≈È¬±‰«¬
› ’¬Û¬ı˛ fl¡±À¬ı˛± fl¡±À¬ı˛± fl¡Ô±¬ı˛ ¸Àe ¤¬ı˛ ø˜˘ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º
¿˜ ñ ˝“√±, øfl¡c Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤ fl¡Ô± ø‰¬ôL± fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘Ú øÚ Œ˚˜Ú
130 ¿˜-√˙«Ú
¬ÛøGÓ¬¬ı˛± fl¡À¬ı˛ Ô±Àfl¡Úº ¤ Ó“¬±¬ı˛ ¸±é¬±» √˙«Úº ˜± Ó“¬±Àfl¡ Œ√ø‡À˚˛

ø√À˚˛ÀÂ√Ú √¬Ûƒ fl¡À¬ı˛º :±Ú¬ÛÀÔ ø·À˚˛ Œ˚‡±ÀÚ Œ¬Û“ÃÀÂ√øÂ√À˘Ú ñ
ˆ¬øMê√¬ÛÔ ø√À˚˛› Œ¸‡±ÀÚ ø·À˚˛ Œ¬Û“ÃÂ≈√À˘Úº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¤ ˜˝√√±¬ı±fl¡…
¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº ¤øÈ¬ ¤fl¡øÈ¬ ˙±ù´Ó¬ ¸Ó¬… ñ Ó“¬±¬ı˛ øÚfl¡È¬ õ∂øÓ¬ˆ¬±Ó¬ ˝√√À˘±
ñ ¤ ·ˆ¬œ¬ı˛ ø‰¬ôL±¬ı˛ Ù¬˘ Ú˚˛º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë˜±˝◊√ø√¬ı˛ ¬ı˘øÂ√, Œ˚ ’±˜±¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À¬ı Œ¸
’±˜±¬ı˛ ‹ù´˚« ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À¬ı ñ Œ˚˜Ú ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ ‹ù´˚« ¬Û≈S ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛º
:±Ú ˆ¬øMê√, ø¬ıÀ¬ıfl¡ Δ¬ı¬ı˛±·…, ˙±øôL ¸≈‡, Œõ∂˜ ¸˜±øÒ ñ ¤ ¸¬ı
’±˜±¬ı˛ ‹ù´˚«ºí
Î¬±Mê√±¬ı˛ ˝√√±À˜˘ ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¿˜ Œ¶ß˝√ fl¡¬À¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe
øÚÀ‰¬ Ú±ø˜À˘Úº ’±˜˝√√±à« àòœÈ¬ ø√À˚˛ ¸Àe ‰¬ø˘ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Úº Œ˜Â≈√˚˛±
¬ı±Ê√±À¬ı˛ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛˚˛± ëÚ¬ıø¬ıÒ±Úí ˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ ¸•ú≈À‡ ’±ø¸˚˛± “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±
¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Úº Î¬±Mê√±¬ı˛Àfl¡ ¬ıø˘À˘Ú, ë¤˝◊√ Œ√‡≈Ú, Œfl¡˙¬ı¬ı±¬ı≈¬ı˛ ¬ıË±p¡¸˜±Ê√º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤‡±ÀÚ ¤À¸øÂ√À˘Úºí ¤¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ øfl¡ ¸fl¡À˘¬ı˛˝◊√ õ∂À¬ı˙ ’øÒfl¡±¬ı˛
’±ÀÂ√∑ Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ ¤˝◊√ õ∂Àùü ¿˜ ¬ıø˘À˘Ú, ë˝“√±íº Î¬±Mê√±¬ı˛ õ∂Ì±˜
fl¡ø¬ı˛˚˛± ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√À˘Úº ˚±˝◊√¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ Œ¸¬ıÀfl¡¬ı˛ øÚfl¡È¬ øÚÀÊ√¬ı˛ øÍ¬fl¡±Ú±
¬ı˛±ø‡˚˛± Œ·À˘Ú ñ ’±¬ı˛ ¿˜-¬ı˛ øÍ¬fl¡±Ú± ˘˝◊√˚˛± Œ·À˘Úº ¿˜ fl¡èÌ
˝√√+√À˚˛ ·˜Ú˙œ˘ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ø√Àfl¡ ‰¬±ø˝√√˚˛± ¬ı˛ø˝√√À˘Ú ñ ˜≈À‡ ë≈√·«± ñ
≈√·«± ñ ¿≈√·«±ºí
5
˜È«¬Ú ¶≈®˘ ñ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±√º fl‘¡¯û¬Ûé¬ ¬ı˛±øS õ∂±˚˛ 9È¬±º Î¬◊8˘
fl‘¡¯û±fl¡±À˙ ’·øÌÓ¬ Ó¬±¬ı˛fl¡± ˜øÌ¬ı˛ ˜Ó¬ ;˘ ;˘ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√º Ó¬±˝√√±¬ı˛˝◊√
’±ˆ¬±˚˛ Â√±√ ÷¯∏» ’±À˘±øfl¡Ó¬º øÚÀ•ß fl¡ø˘fl¡±Ó¬± ˜˝√√±Ú·¬ı˛œ¬ı˛ ’¸—‡…
Δ¬ı√≈…øÓ¬fl¡ ’±À˘±fl¡˜±˘±º Ó¬±˝√√±¬ı˛ ’±ˆ¬±› õ∂øÓ¬Ù¬ø˘Ó¬º ¿˜ Â√±À√
Î¬◊M√¬ı˛ √øé¬ÀÌ √œ‚« ¬Û√Àé¬À¬Û Œ¬ıÎ¬ˇ±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı˛ Î¬±Mê√±¬ı˛
˝◊√.¤˜. ˝√√±À˜˘ øfl¡Â≈√é¬Ì ˝√√˚˛ ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√˚±˛ ÀÂ√Úº ˆ¬Mê√·Ì Œfl¡˝√√ ¿˜-¬ı˛
¸Àe, Œfl¡˝√√ ¬ı± √øé¬Ì ø√Àfl¡¬ı˛ Â√±À√ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ’±À˘±Àfl¡¬ı˛ é¬œÌ
’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ Î¬"√√¬ı˛ ˝√√±À˜˘¸Àe ¿˜ [2] 131
’±ˆ¬±˚˛ ¿˜-¬ı˛ ˜≈‡˜G˘ Œ√ø‡˚˛± ˜ÀÚ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√, øÓ¬øÚ Œ˚Ú ’¬ı±fl¡

˝√√˝◊√˚˛± øfl¡ ’æ≈√Ó¬ ‘√˙… Œ√ø‡ÀÓ¬ÀÂ√ Ú/ øfl¡Â≈√fl¡±˘ ¬Û¬ı˛ ‰¬ø˘ÀÓ¬ ‰¬ø˘ÀÓ¬
øÚÀÊ√ øÚÀÊ√ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [¶§·Ó¬ ¸ø¬ı¶úÀ˚˛] ñ Where does this Kartagiri
come from [fl¡Ó«¬±ø·ø¬ı˛È¬± ’±¸ÀÂ√ Œfl¡±ÀOÀfl¡] ∑ ˜±Â√ Œ˚˜Ú Ê√˘
Â√±Î¬ˇ± Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú± ñ Ó≈¬À˘ ¬ı˛±‡ Â√È¬Ù¬È¬ fl¡¬ı˛À¬ı ñ ’±˜¬ı˛±›
ŒÓ¬˜øÚ ˝√√±›˚˛± Â√±Î¬ˇ± Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Ú±º ¤ÀÓ¬ fl¡Ó«¬±ø·ø¬ı˛ Œfl¡±Ô±˚˛∑
¤˝◊√ ŒÓ¬± Î¬±Ú [Mr. Dunn) ¸±À˝√√À¬ı¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·˘º
ø˙q ˜±í¬ı˛ ≈√Ò Œ‡À˚˛ Ó¬À¬ı ¬ı“±À‰¬º ’±˜¬ı˛±› ŒÓ¬± Ó¬±˝◊√ ‡±ø26√º
Big Mother-¤¬ı˛ [Ê√·√•§±¬ı˛] ≈√Ò ‡±ø26√ ¸¬ı«√±º ˝√√±›˚˛±, Ê√˘, ‡±√…
ñ ¸¬ı˝◊√ ≈√Òº ˙œÀÓ¬¬ı˛ ¸˜˚˛ øÓ¬øÚ˝◊√ Ó≈¬À˘±, ¬Û˙˜ ¬ı˛+À¬Û ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ŒÔÀfl¡
¬ı˛é¬± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº Œ¸› ≈√Ò˝◊√ ‡±ø26√º
Â√±À√ Î¬◊M√¬ı˛ ø√Àfl¡ ¬ıø¸˚˛± ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Úº ˆ¬±À¬ı±ijM√√ ˝√√˝◊√˚˛± ·±Ú Òø¬ı˛À˘Úº
·±Úº ˜± Q— ø˝√√ Ó¬±¬ı˛±, Ó≈¬ø˜ øS&ÌÒ¬ı˛± ¬Û¬ı˛±»¬Û¬ı˛±º
’±ø˜ Ê√±øÚÀ·± › √œÚ √˚˛±˜˚˛œ, Ó≈¬ø˜ ≈√·«À˜ÀÓ¬ ≈√‡˝√¬ı˛±ºº
Ó≈¬ø˜ Ê√À˘, Ó≈¬ø˜ ¶öÀ˘, Ó≈¬ø˜ ’±√…˜”À˘ Œ·± ˜±,
’±Â√ ¸¬ı«‚ÀÈ¬ ’é¬¬Û≈ÀÈ¬, ¸±fl¡±¬ı˛ ’±fl¡±¬ı˛ øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛±ºº
Ó≈¬ø˜ ¸g…± Ó≈¬ø˜ ·±˚˛Sœ, Ó≈¬ø˜ Ê√·X±Sœ Œ·± ˜±,
’fl”¡À˘¬ı˛ S±Ìfl¡S«œ, ¸√± ø˙À¬ı¬ı˛ ˜ÀÚ±˝√¬√ ı˛±ºº
[fl¡Ô±˜‘Ó¬ 5˚5˚4]
·±Úº ’ôLÀ¬ı˛ Ê√±ø·Â√ Œ·± ˜±, ’ôL¬ı˛˚±ø˜Úœ,
Œfl¡±À˘ fl¡À¬ı˛ ’±Â√ Œ˜±À¬ı˛ ø√¬ı¸ ¬ı˛Ê√Úœºº
’Ò˜ ¸≈ÀÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬ Œfl¡Ú ¤Ó¬ Œ¶ß˝√õ∂œøÓ¬,
Œõ∂À˜ ’±˝√√± ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ Œ˚Ú ¬Û±·ø˘Úœºº
fl¡‡ÀÚ± ’±√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛, fl¡‡ÀÚ± ¸¬ıÀ˘ Òø¬ı˛,
ø¬Û˚˛±› ’˜‘Ó¬, qÚ±› ˜Ò≈¬ı˛ ¬ı±Ìœ ,
øÚ¬ı˛¬ıøÒ ’ø¬ı‰¬±À¬ı˛ fl¡Ó¬ ˆ¬±˘¬ı±¸ Œ˜±À¬ı˛,
Î¬◊X±ø¬ı˛Â√ ¬ı±À¬ı˛ ¬ı±À¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛ÀÓ¬±X±ø¬ı˛øÌºº
132 ¿˜-√˙«Ú
¬ı≈ÀÁ¡øÂ√ ¤¬ı±¬ı˛ ¸±¬ı˛, ˜± ’±˜±¬ı˛ ’±ø˜ ˜±¬ı˛,

‰¬ø˘¬ı ¸≈¬ÛÀÔ ¸√± qøÚ Ó¬¬ı ¬ı±Ìœ ,
fl¡ø¬ı˛ ˜±Ó‘¬ô¶Ú… ¬Û±Ú, ˝√√¬ı ¬ıœ¬ı˛ ¬ı˘¬ı±Ú,
’±ÚÀμ ·±ø˝√√¬ı ·±Ú Ê√˚˛ ¬ıËp¡±¸Ú±Ó¬Úœºº
øfl¡˚˛»é¬Ì ‰≈¬¬Û fl¡ø¬ı˛˚˛± Ô±øfl¡˚˛± ’±¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ ñ Œ˚˜Ú ¬Û≈Ó≈¬˘Ú±‰¬º Ó¬±¬ı˛È¬± (wire) ñ ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ·˘,
’˜øÚ ˝√√À˚˛ Œ·˘º
¿˜ ’±¬ı±¬ı˛ ·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú,
¸√±Úμ˜˚˛œ fl¡±˘œ, ˜˝√√±fl¡±À˘¬ı˛ ˜ÀÚ±À˜±ø˝√√Úœº
Ó≈¬ø˜ ’±¬ÛøÚ Ú±‰¬, ’±¬ÛøÚ ·±›, ’±¬ÛøÚ √±› ˜± fl¡¬ı˛Ó¬±ø˘ºº
’±ø√ˆ”¬Ó¬± ¸Ú±Ó¬Úœ ˙”Ú…¬ı˛+¬Û± ˙˙œˆ¬±ø˘º
¬ıËp¡±G øÂ√˘ Ú± ˚‡Ú, ˜≈G˜±˘± Œfl¡±Ô±˚˛ Œ¬Ûø˘ºº
¸À¬ı ˜±S Ó≈¬ø˜ ˚Laœ, ’±˜¬ı˛± ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Ó¬ÀLa ‰¬ø˘,
Ó≈¬ø˜ Œ˚˜Ú ¬ı˛±À‡± ŒÓ¬˜øÚ Ô±øfl¡ ˜±, Œ˚˜Ú ¬ı˘±› ŒÓ¬˜øÚ ¬ıø˘ºº
’˙±ôL fl¡˜˘±fl¡±ôL ø√À˚˛ ¬ıÀ˘, ˜±, ·±˘±·±ø˘º
¤¬ı±¬ı˛ ¸¬ı«Ú±˙œ ÒÀ¬ı˛ ’ø¸ Ò˜«±Ò˜« ≈√íÀÈ¬± Œ‡ø˘ºº
[fl¡Ô±˜‘Ó¬ 2˚˛20˚2]
¿˜ ñ Ó¬±˝◊√ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ‡≈“Ê√ÀÓ¬ ø·À˚˛ Ó“¬±Àfl¡˝◊√ Œ√‡À˘Ú ñ
ëŒ√¬ı±R˙øMê√— ¶§&ÕÌøÚ«·”Ï¬ˇ±˜ƒí [Œù´Ó¬±1˚3]º Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë’±ø˜
’±¬ı˛ øfl¡ ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ı±, ¸¬ı˝◊√ Œ√‡øÂ√ ˜±-˝◊√ ˝√√À˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Úºí
Œ˚˜Ú ¬Û±‡± È¬±ÚÀÂ√ øÂ√^ ø√À˚˛º ›ø√Àfl¡ Œ˘±fl¡È¬± ¬ıÀ¸ È¬±ÚÀÂ√º
Œ√‡± ˚±À26√ Ú± ¬ıÀ˘ ¬ı˘ÀÂ√ Œ˘±fl¡ ŒÚ˝◊√º ŒÓ¬˜øÚ ›¬ı˛± ¬ıÀ˘ creation
automatic [’±¬ÛøÚ ¸‘ø©Ü ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ê√·»] , Predisposition
[÷ù´¬ı˛À26√±˚˛ Œ˚ ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬±] Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ øÚº Ó¬±˝◊√ God [÷ù´¬ı˛]
ŒÚ˝◊√ ñ ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ıÀ˘º
¤Ó¬é¬ÀÌ ¿˜ ’±ø¸˚˛± √øé¬Ìø√Àfl¡ øÚÓ¬…fl¡±¬ı˛ ¶ö±ÀÚ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Ú
ñ Œ‰¬˚˛±À¬ı˛, Î¬◊M√¬ı˛±¸…º
’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ Î¬"√√¬ı˛ ˝√√±À˜˘¸Àe ¿˜ [2] 133
6
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¬ı±¬ı˛+Ìœ¬ı˛: Ê√˘ Œfl¡Î¬◊ ’±ÀÚÚ øfl¡∑
’±Ê√ ¤fl¡È¬± anniversary [Î¬◊»¸¬ı√] ˝√√À˚˛øÂ√˘ fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ ·±ÀÎ«¬ÀÚº
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı±¬ı˛+Ìœ¡¬ı˛ Ê√˘ ’±øÚÀ˚˛ ¸fl¡˘Àfl¡ øÚÀÓ¬ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº ’±Ê√
’±˜¬ı˛± Œ√À‡øÂ√ ¬ıÎ¬ˇ ¬ı˛±ô¶±˚˛ fl¡Ì«›˚˛±ø˘˙ àòœÀÈ¬ Ê√˘ øÚÀ˚˛ ˚±À26√º
fl¡¬Û±À˘ ’±¬ı±¬ı˛ ŒÙ“¬±È¬±º ¤fl¡ fl¡±¬ÛÎ¬ˇ¬ Û¬ı˛± ñ øˆ¬Ê√±º ¤Ó¬ Œ¬ı˛Ã^ Œ˚
Ó¬±› qøfl¡À˚˛ Œ·ÀÂ√º
¤¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ øÓ¬ÚÈ¬± ˙¬ı˛œ¬ı˛ ’±ÀÂ√ ñ ¶ö≤˘, ¸”Ñ, fl¡±¬ı˛Ìº fl¡±¬ı˛Ì
˙¬ı˛œ¬ı˛Àfl¡ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ˆ¬±·¬ıÓ¬œ Ó¬Ú≈º ¶ö≤À˘¬ı˛ Ê√Ú… ¤˝◊√¸¬ı ‡±›˚˛±ñ
‡±√… , ˜Ú¬ı≈øX ¸”Ñ˙¬ı˛œ¬ı˛, Ó¬±¬ı˛› ’±˝√√±À¬ı˛¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º ’±¬ı±¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ì
˙¬ı˛œ¬ı˛ ñ ¤¬ı˛ ‡±√… ÷ù´¬ı˛ ˘±Àˆ¬¬ı˛ Œ‰¬©Ü±º
‹ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ’±˝√√±¬ı˛ ‰¬±À26√º Ó¬±˝◊√ ˚±ø26√˘ ’±˝√√±À¬ı˛¬ı˛ ’Ài§¯∏ÀÌº
¿˜ ‰≈¬¬Û fl¡ø¬ı˛˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ’±¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ ñ Œ˚ Œ˚˜Ú, ŒÓ¬˜Ú association [¸eœ] Œ‡“±ÀÊ√º
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ñ fl¡˚˛Ê√Ú ˆ¬Mê√ ¬ıÀ¸ Ê√¬Û fl¡¬ı˛À¬ıÚ ñ ¸±Ò ˝√√À˚˛øÂ√˘º
˘±È≈¬ Œ¬ı˘±˚˛ ‚≈˜ ŒÔÀfl¡ Î¬◊Í¬ÀÓ¬± Œ√À‡ ¤fl¡ø√Ú ‡≈¬ı øÓ¬¬ı˛¶®±¬ı˛
fl¡¬ı˛À˘Úº ¬ı˘À˘Ú, ˙¬ı˛œ¬ı˛ ‡±¬ı˛±¬Û Ô±Àfl¡ Î¬◊ÀÍ¬ ˝√√±Ó¬˜≈‡ Ò≈À˚˛ ¤fl¡È≈¬ Ú±˜
fl¡À¬ı˛ ’±¬ı±¬ı˛ qÀ˚˛ Ô±fl¡º
Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ¬ıÓ¬±˘± Œ˘±fl¡ Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬± Ú±º ›‡±ÀÚ Ô±fl¡À˘
¸¬ı«√± ÷ù´¬ı˛œ˚˛ øfl¡Â≈√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√ÀÓ¬± ñ Ê√¬Û, Ò…±Ú, ¤¸¬ıº
Ò˜«¬Û√¬ı±¬ı≈ [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ‹ ø‰¬ôL± [fl¡±¬ı˛Ì ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ ‡±√… ñ
÷ù´¬ı˛ ø‰¬ôL±] Ú± fl¡À¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛ øfl¡∑ › ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛± ŒÓ¬± Î¬◊ø‰¬Ó¬º
¿˜ ñ ¬Û±¬ı˛±, Ú±-¬Û±¬ı˛±, Î¬◊ø‰¬Ó¬ ’Ú≈ø‰¬ÀÓ¬¬ı˛ question [õ∂ùü]
¤‡±ÀÚ ’±À¸ fl¡˝◊√∑ øÓ¬øÚ fl¡¬ı˛±À26√Úº ¤øfl¡ Œ˘±fl¡ ø‰¬ôL± fl¡À¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÂ√∑
øÓ¬øÚ fl¡¬ı˛±À26√Ú, Ú± fl¡À¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛ ŒÚ˝◊√º õ∂fl‘¡øÓ¬ ¤˜Ú ñ No question
:¬ı±¬ı˛+Ìœ ñ Δ‰¬S˜±À¸ fl‘¡¯û± ‰¬Ó≈¬«√˙œÀÓ¬ ¶ß±Ú-Î¬◊»¸¬ıº

134 ¿˜-√˙«Ú
of ëÎ¬◊ø‰¬Ó¬í ñ ëÎ¬◊ø‰¬ÀÓ¬í¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√ ’±¸ÀÂ√ Ú±º

Ò˜«¬Û√ ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛ ˜È«¬ÀÚ¬ı˛ ø˙é¬fl¡º
¿˜ ·±Ú ·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√Ú ñ
·±Úº fl¡À¬ı Ó¬¬ı √¬ı˛˙ÀÚ Œ˝√√ Œõ∂˜˜˚˛ ˝√√ø¬ı˛º
Î¬◊Ôø˘À¬ı ˝√√+ø√˜±ÀÁ¡ ø‰¬√±Úμ ˘˝√√¬ı˛œºº
[Œ¸ø√Ú ’±˜±¬ı˛ fl¡À¬ı ˝√√À¬ı]
Ó¬Ú≈ ˝√√À¬ı Œ¬ı˛±˜±ø=Ó¬, õ∂±Ì˜Ú ¬Û≈˘øfl¡Ó¬,
≈√Ú˚˛ÀÚ ¬ıø˝√√À¬ı ¬ı±ø¬ı˛ [¬ı˛+¬Û˜±Ò≈¬ı˛œ Œ˝√√ø¬ı˛]
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œõ∂˜˜”¬ı˛øÓ¬ øÚ¬ı˛˜˘ ˜≈‡ÀÊ√…±øÓ¬–,
øÚ¬ı˛ø‡¬ı õ∂±Ìˆ¬ø¬ı˛ [ˆ¬±À¬ı ˜¢ü ˝√À√˚˛]
¸¬ı ¸±Ò ø˜È¬±˝◊√¬ı ¶Û˙« ’±ø˘eÚ fl¡ø¬ı˛ºº
·±Úº ¸¬ı ≈√–‡ ”√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˘ √¬ı˛˙Ú ø√À˚˛ ñ Œ˜±ø˝√√À˘ õ∂±Ìº
¸5À˘±fl¡ ˆ≈¬À˘ Œ˙±fl¡ ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ ¬Û±˝◊√À˚˛,
Œfl¡±Ô± ’±ø˜ ’øÓ¬ œÚ˝√√œÚº
¿˜ ñ ø¬ıÀ¬ıfl¡±Úμ Œ·À˚˛øÂ√À˘Ú ñ fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ ¬ı±·±ÀÚ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛
‹ fl¡Ô± qÀÚ ñ ë’±˜±¬ı˛ øfl¡c Œ¬ı˙ Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛, øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬
’±ÀÂ√ºí ’±¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ëë˚Ó¬é¬Ì ë’±ø˜í ’±ÀÂ√ Ó¬Ó¬é¬Ì ëŒ¸¬ı…
Œ¸¬ıfl¡˝◊í√ ˆ¬±˘ºíí ‹ˆ¬±À¬ı ˆ¬¬ı˛¬Û≈¬ı˛º Ó¬±˝◊√ ·±˝◊√À˘Ú øÚÀ‰¬ ¤À¸º
¿˜ ’±¬ı±¬ı˛ ·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ
·±Ú ñ ˜ÚÀ¬ı˛ fl‘¡ø¯∏ fl¡±Ê√ Ê√±Ú Ú±º
¤˜Ú ˜±Ú¬ı Ê√ø˜Ú ¬ı˛˝◊√À˘± ¬ÛøÓ¬Ó¬, ’±¬ı±√ fl¡í¬ı˛À˘ Ù¬˘Ó¬ Œ¸±Ú±ºº
fl¡±˘œÚ±À˜ √±›À¬ı˛ Œ¬ıÎ¬ˇ±, Ù¬¸À˘ Ó¬Â√¬è Û ˝√√À¬ı Ú±º
Œ¸ Œ˚ ˜≈Mê√Àfl¡˙œ¬ı˛ ˙Mê√ Œ¬ıÎ¬ˇ±, Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ÀÓ¬ ˚˜ Œ‚“À¸ Ú±ºº
’s ˙Ó¬±s±ÀôL, ¬ı±Ê√±5 ˝√√À¬ı Ê√±Ú Ú±º
’±ÀÂ√ ¤fl¡Ó¬±À¬ı˛ ˜Ú ¤˝◊√À¬ı˘± Ó≈¬˝◊√ Ó¬±˚˛ Œ¸‰¬ Ú±º
¤‡Ú ’±¬ÛÚ ¤fl¡Ó¬±À¬ı˛ [˜ÚÀ¬ı˛] ‰≈¬øÈ¬À˚˛ Ù¬¸˘ Œfl¡ÀÈ¬ ŒÚÚ±ºº
&è√M√ ¬ıœÊ√ Œ¬ı˛±¬ÛÌ fl¡À¬ı˛, ˆ¬øMê√¬ı±ø¬ı˛ Œ¸“À‰¬ ŒÚ±º
¤fl¡± ˚ø√ Ú± ¬Û±ø¬ı˛¸ ˜Ú ¬ı˛±˜õ∂¸±√Àfl¡ ¸Àe ŒÚÚ±ºº
[fl¡Ô±˜‘Ó¬ 1˚˛9˚˛1]
’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ Î¬"√√¬ı˛ ˝√√±À˜˘¸Àe ¿˜ [2] 135
¿˜ ¤˝◊√ ·±ÚøÈ¬ ·±ø˝√˚√ ˛± ’ÀÚfl¡é¬Ì ¬ıø¸˚˛± ¬ı˛ø˝√√À˘Ú ‰≈¬¬Û fl¡ø¬ı˛˚˛±º

’±¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±˜¬ı˛± Ú±Ú±Ú õ∂Ì±˘œ ø√À˚˛ Ó“¬±¬ı˛˝◊√ ô¶Ú…
¬Û±Ú fl¡¬ı˛øÂ√ ø√Ú¬ı˛±Ó¬º Œ·±˘√œø‚ÀÓ¬ Œ√À‡øÂ√˘±˜ ñ ¬Û±‡œ¬ı˛± ¶ß±Ú
fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ê√À˘ ¤Àfl¡¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¤fl¡º Œ√À‡ ˜ÀÚ ˝√√À˘± ñ › Ó¬±˝◊√ ŒÓ¬±
øÓ¬øÚ ’±À· Ô±fl¡ÀÓ¬˝◊√ Ê√˘ fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ ø√À˚˛ÀÂ√ Ú ¤À√¬ı˛ Ê√Ú…›º
[·√±ÒÀ¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ëÓ¬±˝◊√ øÚÊ«√ÀÚ Ó¬¬Û¸…± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡
Œfl¡¬ı˘ ¬ı˘ÀÓ¬ ˝√√˚˛, Œ√‡± √±›, Œ√‡± √±›, Œ√‡± √±›ºí
¿˜ [·±ÀÚ¬ı˛ ¸≈À¬ı˛] ñ ë˜± ŒÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛e Œ√À‡ ¬ı˛e˜˚˛œ ’¬ı±fl¡
˝√√À˚˛øÂ√ºí
Œ√‡ Ú± Sê±˝◊√Àà¬ı˛ crucifixion [S≈ê˙ø¬ıX] ˝√√À˘±º ¬ı˛±˜ ¸¬ı˛˚≈ÀÓ¬
Î≈¬À¬ı Œ·À˘Úº fl‘¡¯û ¬ı…±ÀÒ¬ı˛ ˙À¬ı˛ õ∂±ÌÓ¬…±· fl¡¬ı˛À˘Úº Δ‰¬Ó¬Ú…À√¬ı ¤fl¡
version-¤ [˜ÀÓ¬] ¸˜≈À^ Î≈¬À¬ı Œ·À˘Úº ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√¬ı ¤fl¡ ¬ıÂ√¬ı˛
fl¡…±Ú¸±À¬ı˛ ˆ≈¬·À˘Úº
’¬ıÓ¬±¬ı˛À√¬ı˛ ˝√√˚˛ Œfl¡Ú ¤˝◊√ ≈√–‡fl¡©Ü∑ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ˆ¬¬ı˛¸± ˝√√À¬ı ¬ıÀ˘º
’±¬ı˛› Œ√‡, ñ
˙Ç¬ı˛±‰¬±À˚˛«¬ı˛ ˆ¬·μ¬ı˛ ˝√√À˘±º ¬ı≈XÀ√À¬ı¬ı˛ colic pain [ø¬ÛM√√˙”˘]º
¬ı˚˛¸ ‡≈¬ı Œ¬ı˙œº Ó¬± Œfl¡˜Ú ñ Œ˚Ú ¤fl¡È¬± ·±Î¬ˇœ, ‰¬±fl¡± Œˆ¬Àe
Œ·ÀÂ√, Œ¸È¬±Àfl¡ ŒÈ¬ÀÚ øÚÀ˚˛ ˚±À26√ ñ ’‰¬˘ Œ√˝√º
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¤˜Ú ˝√√À˘± Œfl¡Ú∑ Ú± ñ ë’±˜±¬ı˛ Œ√À‡ ˆ¬Mê√¬ı˛± ˆ¬¬ı˛¸±
¬Û±À¬ıºí
’±ÚμÀfl¡ ŒÎ¬Àfl¡ ¬ı≈XÀ√¬ı ‹ fl¡Ô± ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº ·±Î¬ˇœ¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬
‰¬±fl¡± Ú±˝◊√º Œ¸È¬±Àfl¡ ŒÈ¬ÀÚ øÚÀ˚˛ ˚±›˚˛± Œ˚˜Ú, ŒÓ¬˜øÚ ˙¬ı˛œ¬ı˛È¬± Œ¬ı±Ò
˝√√À26√º
¿˜-¬ı˛ ÿÒ√ı«‘√ø©Üº ·±ÀÚ¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ‰¬¬ı˛Ì ·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ë˜± ŒÓ¬±¬ı˛
¬ı˛e Œ√À‡ ¬ı˛e˜˚˛œ ’¬ı±fl¡ ˝√√À˚˛øÂ√ºí
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œfl¡¬ı˘ Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ¸±˝√√À¸¬ı˛ Ê√Ú…º Ó“¬±Àfl¡
ˆ≈¬À˘ Ú± ˚±˚˛ ¤ÀÓ¬ ñ ˚“±¬ı˛ fl¡±Â√ ŒÔÀfl¡ Œ√˝√ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ Ó“¬±Àfl¡º
136 ¿˜-√˙«Ú
¬ı˘ÀÂ√ Ú, ñ ëŒ√‡, ’±ø˜› ˆ≈¬·øÂ√º Œ√˝√ Ô±fl¡À˘ › ’±ÀÂ√˝◊√ºí

Δ‰¬Ó¬Ú…À√¬ı Ê√À˘ Î≈¬À¬ıøÂ√À˘Úº First time [õ∂Ô˜¬ı±¬ı˛] ŒÊ√À˘¬ı˛±
Ó≈¬˘À˘º Second time [ø¡ZÓ¬œ˚˛¬ı±¬ı˛] ’±¬ı˛ ‡¬ı¬ı˛ ¬Û±›˚˛± Œ·˘ Ú±º
¤È¬±˝◊√ most reliable verson [ø¬ıù´±¸À˚±·… ˜Ó¬] ¬ıÀ˘ ˜ÀÚ
˝√√˚˛º:
¿˜ Â√±À√ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ˆ¬Mê√¬ı˛± ¸fl¡À˘ ‰¬ø˘˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√ Úº
¤‡Ú ¬ı˛±øS 11È¬±º ¿˜ ¬Û”¬ı«ˆ¬±À¬ı˝◊√ ˜M√√º Ê√·¬ıg≈, ø¬ıÚ˚˛ › ŒÂ√±È¬
øÊ√ÀÓ¬ÚÀfl¡ Î¬±øfl¡˚˛± ’±øÚ˚˛± fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú Â√±À√ ñ È¬…±ÀÇ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√
√“±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±º
¿˜ ñ ‹øÈ¬ÀÓ¬ Œ¬ı˙ Œ¬ı±Á¡±˚˛ ñ ‹ Œ˚ ¬∏C±À˜¬ı˛ ñ øfl¡ ¬ıÀ˘,
›¬ÛÀ¬ı˛ Œ˚ Œ‚±À¬ı˛ ñ ˚± ø√À˚˛ electric current ’±À¸º
ø¬ıÚ˚˛ ñ ¬∏Cø˘º
¿˜ ñ ˆ¬±˘ fl¡Ô±˚˛ øfl¡ ¬ıÀ˘ øÊ√:±¸± fl¡¬ı˛À¬ı ø√øfl¡Úƒº Œ˚˜Ú
‹øÈ¬ ¬∏C±˜·±Î¬ˇœ ‰¬±˘±˚˛, ’±˜±À√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ› ŒÓ¬˜øÚ ¬‰¬˘ÀÂ√º Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe
¤˝◊√ ¸¬ı ø√À˚˛ Œ˚±·º Œ√‡ Ú± ˝√√±›˚˛± ñ ¤˝◊√ øÚù´±¸ øÚø26√º ¤øÈ¬
¬ıg ˝√√À˚˛ Œ·˘ ¬ı…±¸ ñ ¸¬ı ¬ıg, ·±Î¬ˇœ Œ˚˜Ú ¬ıgº Ó¬±˝◊√ ‹øÈ¬ÀÓ¬
Œ¬ı˙ Œ¬ı±Á¡± ˚±˚˛º ¸¬ı«√±˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe Œ˚±À· ¬ı˛À˚˛øÂ√º ‹øÈ¬ ¤fl¡øÈ¬ Œ¬ı˙
‘√©Ü±ôLº Ó“¬±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬¬ı˛ ¬Û≈Ó≈¬˘ ¸¬ı ˜±Ú≈¯∏º fl¡Ó«¬±ø·ø¬ı˛ Ô±fl¡ÀÂ√ Ú±º Ó¬±˝◊√
ëÓ¬À˜¬ı ˙¬ı˛Ì˜ƒ ·26√, ¸¬ı«ˆ¬±À¬ıÚ ˆ¬±¬ı˛Ó¬í [·œÓ¬± 18˚˛62]º Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì±·Ó¬
˝√√À˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ Ô±fl¡º ’Ú… Î¬◊¬Û±˚˛ ŒÚ˝◊√º
fl¡ø˘fl¡±Ó¬±º 1˘± ¤øõ∂˘ 1924º

18˝◊√ Δ‰¬S 1330º ˜e˘¬ı±¬ı˛º
*Î¬"√√¬ı˛ √œÀÚ˙‰¬f Œ¸Ú ë¬ı‘˝√» ¬ıÀeí ¬ıÀ˘Ú, Δ‰¬Ó¬Ú…À√¬ı ¬ı˛ÀÔ¬ı˛ ¸˜˚˛ &øG‰¬± ˜øμÀ¬ı˛
ëŒ¸øõI◊flƒ¡ øÙ¬¬ı±À¬ı˛í Œ√˝√Ó¬…±· fl¡À¬ı˛Úº
137
√˙˜ ’Ò…±˚˛
õ∂Ó¬œ‰¬œ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ø˝√√Ó¬¬ı±Ìœ
1
˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±√º õ∂ˆ¬±Ó¬ fl¡±˘º ¸”˚« Î¬◊øÍ¬ÀÓ¬ÀÂ√º ¿˜
˜±≈√À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛± Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ë¬ıË±p¡Ò˜«í ¯∏á¬ ’Ò…±˚˛º
Ê√·¬ıg≈ › ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√Úº Δ¬ıø√fl¡ ¸≈À¬ı˛ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ ñ ¬ıËp¡ø¬ı√±Àõü±øÓ¬¬Û¬ı˛˜ƒ ¸Ó¬…— :±Ú˜ÚôL— ¬ıËp¡...
[ΔÓ¬øM√√¬ı˛œ˚˛ ¬ıËp¡¬ı~ - ¬1˜ ’Ú≈¬ı±fl¡]
Ú Ó¬S ¸”À˚«…± ˆ¬±øÓ¬ Ú ‰¬fÓ¬±¬ı˛fl¡— ŒÚ˜±
ø¬ı≈√…ÀÓ¬±ˆ¬±øôL fl”¡ÀÓ¬±˝√√˚˛˜ø¢ü–º..
Ó¬À˜¬ı ˆ¬±ôL˜Ú≈ˆ¬±øÓ¬ ¸¬ı«— Ó¬¸… ˆ¬±¸± ¸¬ı«ø˜√— ø¬ıˆ¬±øÓ¬ºº
[fl¡ÀÍ¬± 2˚2˚15 ¤¬ı— Œù´Ó¬± 6˚14]
Ú ‰¬é≈¬¯∏± ·‘˝√…ÀÓ¬ Ú±ø¬Û ¬ı±‰¬± Ú±ÕÚ…Õ«√Õ¬ıô¶¬Û¸± fl¡˜«Ì± ¬ı±º
:±Úõ∂¸√±À√Ú ø¬ıqX¸Nô¶Ó¬d Ó¬— ¬Û˙…ÀÓ¬ øÚ©®˘— Ò…±˚˛˜±Ú–ºº
[˜≈Gfl¡ 3˚1˚8]
¿˜ ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ÷ù´¬ı˛ ¬ıd ’±¬ı˛ ¸¬ı ’¬ıdº Ó¬±˝◊√
Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À˘ ¸¬ı˝◊√ ˘±ˆ¬ ˝√√À˘±º Ó¬‡Ú ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¬ı±fl¡œ Ô±Àfl¡
Ú± ’±¬ı˛ øfl¡Â≈√º ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜Ú ˘±ˆ¬ Œ˘±fl¡¸±Ú ¤˝◊√ ¸¬ı relative ñ
¸±—¸±ø¬ı˛fl¡ ˆ¬±¬ı øÚÀ˚˛ ¬ı…ô¶º Œfl¡±Ú› ˘±Àˆ¬¬ı˛ ’±˙± Ú± Ô±fl¡À˘ ˜±Ú≈¯∏
fl¡±ÀÊ√ ’¢∂¸¬ı˛ ˝√√˚˛ Ú±º Ó¬±˝◊√ ¤˝◊√ human language of gain
and loss [˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˘±ˆ¬é¬øÓ¬¬ı˛ ˆ¬±¯∏±] ø√À˚˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú Œ¬ı√ ñ Ó≈¬ø˜
˘±ˆ¬¬ı±Ú ˝√√ÀÓ¬ ‰¬±› Ó¬± ˝√√À˘ ÷ù´¬ı˛Àfl¡ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛º ¤¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ ˘ˆ¬…
’±¬ı˛ øfl¡Â≈√ Ú±˝◊√º Ó¬À¬ı ’¢∂¸¬ı˛ ˝√√À¬ıº
Ó“¬±¬ı˛ ¶§¬ı˛+¬Û ¬ı˘ÀÂ√Ú ¤¬ı˛¬Û¬ı˛º øÓ¬øÚ˝◊√ ¸Ó¬…, øÓ¬øÚ˝◊√ :±Ú, øÓ¬øÚ˝◊√
138 ¿˜-√˙«Ú
’ÚôLº øÓ¬øÚ ¸ø2‰¬√±Úμ ñ ¬ı±fl¡…˜ÀÚ¬ı˛ ’Ó¬œÓ¬º øÓ¬øÚ ’±ÀÂ√ Ú Ó¬±˝◊√

Ê√·» ’±ÀÂ√º Ó“¬±¬ı˛ õ∂fl¡±À˙ Ê√·» õ∂fl¡±ø˙Ó¬º øÓ¬øÚ ¶§˚˛—õ∂fl¡±˙ ñ
self effulgent — ŒÊ√…±øÓ¬¬ı˛ ŒÊ√…±øÓ¬º
Œfl¡±Ô±˚˛ øfl¡¬ı˛+À¬Û, øfl¡ Î¬◊¬Û±À˚˛ ¬Û±À¬ı, Ó¬±› ¬ı˘ÀÂ√ Úº ˝√√+√À˚˛ Ó“¬±Àfl¡
√˙«Ú ˝√√˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛› Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ˝√√+√˚˛ Î¬Ç±˜±¬ı˛± ˜±ÀÚ famous
[ø¬ı‡…±Ó¬] ¶ö±Úº ’±¬ı±¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ëˆ¬ÀMê√¬ı˛ ˝√√+√˚˛ ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ Δ¬ıÍ¬fl¡‡±Ú±ºí
˜±ÀÚ ¸¬ı ˝√√+√À˚˛˝◊√ ’±ÀÂ√ Ú, Ó¬À¬ı ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ˝√√+√À˚˛ õ∂fl¡±ø˙Ó¬º ’±¬ı±¬ı˛
Î¬◊¬Û±˚˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, Ò…±ÚÀ˚±À· Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ò…±ÀÚ¬ı˛ ›¬Û¬ı˛
Ó¬±˝◊√ ‡≈¬ı ŒÊ√±¬ı˛ ø√ÀÓ¬Úº Ó¬¬Û¸…±, fl¡˜« øfl¡—¬ı± ˜Ú¬ı≈øX ¡Z±¬ı˛± øÓ¬øÚ ˘ˆ¬…
ÚÚƒ ñ ¤¬ı˛ ’Ô« ¤˝◊√ Ú˚˛ Œ˚ ¤&ø˘¬ı˛ õ∂À˚˛±Ê√Ú Ú±˝◊√º øfl¡c qÒ≈
¤&ø˘ ø√À˚˛ Ê√±Ú± ˚±˚˛ Ú±º ¸˝√√±˚˛ ¬ıÀÈ¬º Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±ÀÓ¬˝◊√ øÓ¬øÚ ˘ˆ¬…º
Ó“¬±¬ı˛ õ∂¸±À√ Ó“¬±¬ı˛ ø√Àfl¡ ˜Ú ˚±˚˛º Ó¬À¬ı Ó¬¬Û¸…±, ˜±ÀÚ Ó“¬±Àfl¡ ¬Û±¬ı±¬ı˛
Œ‰¬©Ü± ˝√√˚˛º øfl¡—¬ı± ’Ú… fl¡˜« õ∂fl‘¡øÓ¬ÀÓ¬ Ô±fl¡À˘ Ó¬±› øÚ©®±˜ ˝√√À˚˛ fl¡¬ı˛±º
øÚ©®±˜ ˝√√À˚˛, Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì±·Ó¬ ˝√√À˚˛ Ó¬¬Û¸…± ¬ı± fl¡˜« fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø‰¬M√√
qX ˝√√˚˛º Œ¸˝◊√ qX ø‰¬ÀM√√ Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛º Ó¬±˝◊√ qX ¬ı≈øX ’±¬ı˛ qX
’±R± ¤fl¡ ¬ı˘ÀÓ¬Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛º
ø˚øÚ ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú, Ó“¬±¬ı˛ fl¡À˚˛fl¡øÈ¬ ˘é¬Ì ¬ı˘ÀÂ√ Úº õ∂Ô˜
øÓ¬øÚ ’øÓ¬¬ı±√œ ˝√√Ú Ú±, ’Ô«±» Ó“¬±Àfl¡ ’øÓ¬Sê˜ fl¡À¬ı˛ øfl¡Â≈√ ¬ıÀ˘Ú Ú±º
˜±ÀÚ ¸¬ı«√± Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘Ú ˚ø√ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÓ¬ ˝√√˚˛º ÷ù´¬ı˛˝◊√ fl¡Ó«¬±
’±¬ı˛ ¸¬ı ’fl¡Ó«¬±, ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ıÀ˘Úº ¬ı±flƒ¡ ˝◊√øf˚˛ ’øÓ¬ õ∂¬ı˘, Ó¬±˝◊√
Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÊ√¬ı˛ Î¬◊À~‡ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº ÷ù´¬ı˛Àfl¡ √˙«Ú fl¡¬ı˛À˘ ’±¬ı˛ ¸¬ı
’±˘≈Úœ ˘±À·, ¬ı˘ÀÓ¬Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛º Ó¬±˝◊√ ’Ú… øÊ√øÚÀ¯∏ ’Ú≈¬ı˛±· ŒÚ˝◊√º
2
¬ı˛±øS ¸±ÀÎ¬ˇ ’±È¬È¬±º ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±À√ ¿˜ ˆ¬Mê√ ¸ˆ¬±ÀÓ¬ Î¬◊¬Ûø¬ı©Üº
’ÀôL¬ı±¸œ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√Ú fl¡À˘Ê√ Œ¶®±˚˛±¬ı˛ ˝√˝◊√ ÀÓ¬º øÔ›¸øÙ¬fl¡…±˘
Œ¸±¸±˝◊√øÈ¬ÀÓ¬ ’±Ê√ Œ¬ı˘≈Î¬ˇ ˜ÀÍ¬¬ı˛ ˙¬ı«±ÚμÊ√œ¬ı˛ Œ˘fl¡‰¬±¬ı˛ øÂ√˘ ñ
øÚÎ¬◊˝◊√˚˛fl«¡ ˜ÀÍ¬¬ı˛ ’Ò…é¬ ¶§±˜œ Œ¬ı±Ò±ÚμÊ√œ ¸ˆ¬±¬ÛøÓ¬ ˝√√˝◊√˚˛±øÂ√À˘Úº
õ∂Ó¬œ‰¬œ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ø˝√√Ó¬¬ı±Ìœ 139
¿˜ ¸±ÀÎ¬ˇ Â√È¬±˚˛ ¬Û±Í¬±˝◊√˚˛± ø√˚˛±øÂ√À˘Úº ¿˜-¬ı˛ ‡≈¬ı ’±¢∂˝√ ÷ù´¬ı˛Àfl¡
øÚ˚˛± Œ˚ ˚±˝√√± fl¡À¬ı˛Ú ¬ı± ¬ıÀ˘Ú Ó¬±˝√√± qøÚ¬ı±¬ı˛º øÚÀÊ√ ¬ı‘X, ˚±˝◊√ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛Ú Ú±, Ó¬±˝◊√ 'friends'À√¬ı˛ [¬ıg≈À√¬ı˛] ¬Û±Í¬±˝◊√˚˛± Œ√Úº ¤Ó¬é¬Ì
’À¬Ûé¬± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬øÂ√À˘Úº ¬ıM‘ê√Ó¬±¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛ øÂ√˘ The National
Reconstitution [Ê√±Ó¬œ˚˛ ¬Û≈Ú·«Í¬Ú]º
¿˜ ñ [¸±¢∂À˝√√ ’ÀôL¬ı±¸œ¬ı˛ õ∂øÓ¬] øfl¡ ¸¬ı fl¡Ô± ˝√√À˘±∑ ’±˜¬ı˛±
˝“√± fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ¸ ’±øÂ√ qÚ¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…º
’ÀôL¬ı±¸œ ñ ˙¬ı«±Úμ ¶§±˜œ ¬ı˘À˘Ú, Œ√˙Àfl¡ Î¬◊Í¬±ÀÓ¬ ˝√√À˘
civic virtues [¸˜±Ê√ÚœøÓ¬] ’±¬ı˛ spiritual virtues [Ò˜«ÚœøÓ¬]
¤fl¡¸Àe ‰¬±˘±ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ’±¬ı˛ life [Ê√œ¬ıÚ] ø√À˚˛ universality
of religion [ÒÀ˜«¬ı˛ ¸±¬ı«Ê√ÚœÚ ‘√ø©Ü] Œ˙‡±ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ’±¬ı˛ a band
of soldiers with spiritual weapons will have to be
sent out both here and abroad for the propagation
of the ideas of the universality of religion [¸≈‘√Ï¬ˇ
Ò˜«ÚœøÓ¬ ¡Z±¬ı˛± ¸≈¸ø7¡¡¡Ó¬ fl¡À¬ı˛ ¤fl¡√˘ Ò˜«Õ¸øÚfl¡, ÒÀ˜«¬ı˛ ¸±¬ı«Ê√ÚœÚ
ˆ¬±¬ı õ∂‰¬±À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… ¤À√À˙ › ø¬ıÀ√À˙ Œõ∂¬ı˛Ì fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ ’±¬ı˙…fl¡ ˝√√À˚˛
¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√]º
¶§±˜œ Œ¬ı±Ò±Úμ ¬ıÀ~Ú, 'Education'-¤¬ı˛ [ø˙é¬±¬ı˛] √¬ı˛fl¡±¬ı˛º
'Body and mind' [Œ√˝√ › ˜Ú] ¤ ≈√øÈ¬Àfl¡˝◊√ ΔÓ¬ø¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº
You are the part of Brahman [ŒÓ¬±˜¬ı˛± ¬ıËÀp¡¬ı˛ ’—˙] ñ
¤˝◊√ fl¡Ô± õ∂‰¬±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ˜ÚÀfl¡ ›¬ÛÀ¬ı˛ ›Í¬±ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ’±¬ı˛
West-¤¬ı˛ [¬Û±(±ÀÓ¬…¬ı˛] civic quality [¸˜±Ê√ÚœøÓ¬&ø˘]
punctuality, honesty etc. [¸˜À˚˛¬ı˛ ¸¡Z…¬ı˝√√±¬ı˛, ¸Ó¬Ó¬± õ∂ˆ‘¬øÓ¬]
’±ÚÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ¤&ø˘ ’±˜±À√¬ı˛ spirituality-¬ı˛ [ÒÀ˜«¬ı˛] ¸Àe ø˜˘À˘
Ó¬À¬ı ˆ¬±˘ Ù¬˘ Ù¬˘À¬ıº ÒÀ˜«¬ı˛ Ú±À˜ laziness [’˘¸Ó¬±] Ï≈¬Àfl¡ÀÂ√
Œ˘±Àfl¡¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛º ¤ ”√¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº
¿˜ ñ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬ ] ñ In a nutshell [¸—Àé¬À¬Û]
¤˝◊√ “√±Î¬ˇ±˚˛ ñ fl¡˜« fl¡¬ı˛±º 'Reconstruction' [¸—·Í¬Ú] ˜±ÀÚ
140 ¿˜-√˙«Ú
fl¡˜«º Ó¬± fl¡¬ı˛À¬ı Ú±∑ fl¡˜« Ú± fl¡À¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛ ’±ÀÂ√∑ Ó¬±ÀÓ¬ ’±¬ı±¬ı˛ ÚœÀ‰¬
¬ÛÀÎ¬ˇ Œ·ÀÂ√ Œ√˙º ¸fl¡˘Àfl¡ fl¡˜« fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº Ó¬À¬ı ¤fl¡ fl¡±Ê√ Ú˚˛,
øˆ¬iß øˆ¬iß Œ˘±Àfl¡¬ı˛ øˆ¬iß øˆ¬iß fl¡±Ê√º øfl¡ fl¡±G‡±Ú± øÓ¬øÚ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú/
øfl¡ fl¡À¬ı˛ Ô±Àfl¡ fl¡±Ê√ Ú± fl¡À¬ı˛∑ ëfl¡±˚«ÀÓ¬ ˝√√…¬ı˙– fl¡˜«í [·œÓ¬± 3˚5]
õ∂fl‘¡øÓ¬ ŒÊ±¬ı˛√ fl¡À¬ı˛ fl¡¬ı˛±À¬ıº ¤fl¡ ¤fl¡ õ∂fl‘¡øÓ¬ ¤fl¡ ¤fl¡ ¬ı˛fl¡À˜¬ı˛ fl¡˜«
fl¡¬ı˛À¬ıº ¤˝◊√ Ê√·»øÈ¬ ¬ı˛é¬±¬ı˛ Ê√Ú… Ó“¬±¬ı˛ ¤˜øÚ ¬ı…¬ı¶ö±º fl¡±èÀfl¡ Ú±fl¡
ø¸“È¬fl¡±¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√º
Ó¬À¬ı ‚¬ı˛ ’±˘±√±, Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¤ ‚¬ı˛, ¤¬ı˛ › ‚¬ı˛º
øˆ¬iß ‚À¬ı˛¬ı˛ øˆ¬iß fl¡±Ê√º ¤fl¡Ê√Ú Ÿ¬ø¯∏Àfl¡ ˚ø√ ¬ı˘ ñ Ó≈¬ø˜ Ó¬¬Û¸…±
ŒÂ√ÀÎ¬ˇ Î¬◊ÀÍ¬ ’Ú… fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛º øÓ¬øÚ øfl¡ Ó¬± qÚÀ¬ıÚ∑ Ó“¬±¬ı˛ ‚¬ı˛ ’±˘±√±º
Ó“¬±¬ı˛ ’ÚôL fl¡±G ‰¬À˘ øfl¡ fl¡À¬ı˛/ ¤fl¡ Ô±flƒ¡ ’±ÀÂ√ ’±¬ı±¬ı˛, Ó“¬±¬ı˛±
‡±ø˘ Ó“¬±Àfl¡˝◊√ Î¬±fl¡À¬ıº
Œ√‡≈Ú, ‰¬±¬ı˛ ¬ıÌ«, ’±¬ı±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ‰¬±¬ı˛ ’±|˜ ’±ÀÂ√º ¬ıËp¡‰¬˚«,
·±˝«¶√ ö…, ¬ı±Ìõ∂¶ö › ¸iß…±¸º ¤˝◊√ ‰¬±¬ı˛ ’±|˜˝◊√ Ó“¬±Àfl¡ Î¬±fl¡À¬ıº Œ√À‡
Ú±fl¡ ø¸“È¬fl¡±ÀÚ± ‰¬˘À¬ı Ú±º
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˝◊√26√± øÂ√˘ East-West [õ∂±‰¬…-¬Û±(±Ó¬…] ø˜˘ ˝√√˚˛, Ó¬±˝◊√
¶§±˜œÊ√œÀfl¡ ¬Û±Í¬±À˘Ú ›À√À˙, ›¬ı˛± ¤À√À˙¬ı˛ fl¡Ô±, ÒÀ˜«¬ı˛ fl¡Ô±
qÚÀ¬ıº ’±¬ı˛ ›À√˙ ŒÔÀfl¡ ›À√¬ı˛ ¸¬ı ø¬ı√…± ¤À√À˙ ’±¸À¬ıº ›À√¬ı˛
fl¡Ó¬ &Ì, Ó¬À¬ı ŒÓ¬± ’Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ›¸¬ı ¤À√À˙ ’±¸À¬ıº ’±√±Ú
õ∂√±Úº
Œ·±Î¬ˇ±˚˛ ÷ù´À¬ı˛ ø¬ıù´±¸ Ú± Ô±fl¡À˘ ¸¬ı˝◊√ ¬ÛG|˜º ¶§±Ô«¬Û¬ı˛ ˝√√À˚˛
˚±˚˛ Œ˘±fl¡º ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛ øÚ–¶§±Ô« fl¡¬ı˛øÂ√, øfl¡c Ó¬± ˝√√˚˛ Ú±º Ó¬±ÀÓ¬˝◊√
÷¯∏«± Œ¡Z¯∏ ¬ı‘øX ˝√√˚˛º West-¤¬ı˛ [¬Û±(±ÀÓ¬…¬ı˛ ] Œ¸ ˆ¬˚˛ ø¬ı˘é¬Ì
’±ÀÂ√º Narrow Nationalism [¸—fl¡œÌ« Ê√±Ó¬œ˚˛Ó¬±] ¤À¸ ˚±˚˛º
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ message [¬ı±Ìœ] broad, universal [Î¬◊√±¬ı˛,
¸±¬ı«Ê√ÚœÚ]º ¤ÀÓ¬ ¸±¬ı˛± Ê√·»Àfl¡ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ√˚˛º West-¤
[¬Û±(±ÀÓ¬…] ˚±›˚˛±¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ¤˝◊√ message [¬ı±Ìœ]º Ó¬±˝◊√ ¶§±˜œÊ√œ
ø·À˚˛ Â√øÎ¬ˇÀ˚˛ ø√À˚˛ ¤À˘Úº SêÀ˜ ¤&ø˘ Â√Î¬ˇ±À¬ıº Politician-À√¬ı˛
[¬ı˛±Ê√ÚœøÓ¬ ø¬ı˙±¬ı˛√À√¬ı˛] øˆ¬Ó¬¬ı˛› Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ universal message

[¸±¬ı«Ê√ÚœÚ ¬ı±Ìœ] SêÀ˜ Ï≈¬fl¡ÀÂ√º West-¤¬ı˛˝◊√ [¬Û±(±ÀÓ¬…¬ı˛˝◊√] benefit
[Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛] Œ¬ı˙œ ˝√√À¬ıº
Sê±˝◊√Àà¬ı˛ Ò˜« ›¬ı˛± ’±√À¬Û˝◊√ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ øÚº Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±
qÀÚ SêÀ˜ Ó¬± ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıº Ó¬±À√¬ı˛ ’Ú… ¸¬ı øÍ¬fl¡ ’±ÀÂ√, ˙¬ı˛œ¬ı˛
Œ¬ı˙º Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛é¬±¬ı˛ ¸¬ı Î¬◊¬Ûfl¡¬ı˛Ì Œ¬ı¬ı˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ˜Ú› ¸ÀÓ¬Ê√, øfl¡c
‘√ø©Ü øÚ•ßº Î¬◊Ò√ı«‘√ø©Ü ˝√√À˘ Ó¬À¬ı ˆ¬±˘ ñ ˜±ÀÚ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ø√Àfl¡ ‘√ø©Üº
¤øÈ¬Àfl¡ ›¬ı˛± ˚ø√ highest idea [¸¬ı«À|á¬ ˆ¬±¬ı] ¬ıÀ˘ ¢∂˝√Ì fl¡À¬ı˛,
Ó¬À¬ı˝◊√ ˜e˘º ¤˝◊√øÈ¬˝◊√ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ message to the West [õ∂Ó¬œ‰¬œÀ√¬ı˛
õ∂øÓ¬ Î¬◊¬ÛÀ√˙] ñ one, God is; two, I have seen God;
three you also can see God. [õ∂Ô˜ ñ ë÷ù´¬ı˛ ’±ÀÂ√ Úí ,
ø¡ZÓ¬œ˚˛ ñ ë’±ø˜ ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú fl¡À¬ı˛øÂ√í , Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ñ ëŒÓ¬±˜¬ı˛±› ÷ù´¬ı˛Àfl¡
Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛í]º ¤øÈ¬ ¢∂˝√Ì fl¡¬ı˛À˘˝◊√ ›¬ı˛± Œ¬ı“À‰¬ ˚±À¬ıº
¬ı±˝◊√À¬ıÀ˘› ’±ÀÂ√ ¤ fl¡Ô± ñ 'Ye are divinities'; 'seek
ye first the kingdom of God' (St. Matthew 6:33) 'what
is a man profited, if he shall gain the whole world
and lose his own soul?' (St. Matt. 16:26) ŒÓ¬±˜¬ı˛± ¸¬ı
Œ¬ıÓ¬± , ’±À· ¬ı¬ı˛— ÷ù´¬ı˛ ˘±Àˆ¬¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛ , ’±RÊ√˚˛ ø¬ıÚ± Ê√·»Ê√˚˛›
øÚ©£¬˘º ¤¸¬ı ‰¬±¬Û± ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ·ÀÂ√º ¤› Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√±º
7-4-24
3
¿˜ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ ‚À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛± Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¸fl¡±˘
¸±Ó¬È¬± õ∂±˚˛º fl¡±ÀÂ√ ≈√í¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√º ë¬ıË±p¡Ò˜«í ¸5˜ ’Ò…±˚˛ ¬Û±Í¬
fl¡ø¬ı˛À˘Ú ¸≈¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛±º
Ó¬˜œù´¬ı˛±Ì±— ¬Û¬ı˛˜— ˜À˝√√ù´¬ı˛— Ó¬— Œ√¬ıÓ¬±Ú±— ¬Û¬ı˛˜= Δ√¬ıÓ¬˜ƒº...
[Œù´Ó¬± 6˚7]
142 ¿˜-√˙«Ú
˝√√+√± ˜Úœ¯∏± ˜Ú¸±øˆ¬flƒ¡˘‘À5± ˚ ¤Ó¬ø¡Z≈√¬ı˛˜‘Ó¬±Àô¶ ˆ¬¬ıøôLºº

[Àù´Ó¬± 4˚˛17]
Ó¬À˜Õ¬ıfl¡— Ê√±ÚÔ ’±R±Ú˜Ú…± ¬ı±À‰¬± ø¬ı˜≈=Ô ’˜‘Ó¬Õ¸…¯∏ Œ¸Ó≈¬–º...
[˜≈Gfl¡ 2˚2˚5]
¬ıËÀp¡±Î¬ˇ≈À¬ÛÚ õ∂Ó¬À¬ı˛Ó¬ ø¬ı¡Z±Úƒ Œ|±Ó¬±—ø¸ ¸¬ı«±øÌ ˆ¬˚˛±¬ı˝√√±øÚºº
[Œù´Ó¬± 2˚8]
¿˜ ñ ¬ıËp¡±, ø¬ı¯≈û, ø˙¬ı ¤“¬ı˛± ÷ù´¬ı˛, øfl¡c ¬Û¬ı˛À˜ù´¬ı˛ ¤“À√¬ı˛›
÷ù´¬ı˛º ˝◊√f, ‰¬f, ¸”˚«, ˚˜, ¬ıèÌ, ’ø¢ü, ¬ı±˚˛≈ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ Œ√¬ıÓ¬±¬ı˛±
˜˝√√±˙øMê√˙±˘œº øfl¡c ¬Û¬ı˛À˜ù´¬ı˛ ¤“À√¬ı˛› Ê√ij√±Ó¬±º øÓ¬øÚ ’Ó≈¬˘Úœ˚˛º
Ó“¬±¬ı˛ ¸˜±Ú˝◊√ Ú±˝◊√, Ó“¬±¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ ¬ıÎ¬ˇ øfl¡ fl¡À¬ı˛ ˝√√˚˛∑ øÓ¬øÚ˝◊√ ¸fl¡À˘¬ı˛
¬ıÎ¬ˇ, Ó“¬±¬ı˛ ’ø‰¬ôL… ˙øMê√º ¤˝◊√ ’ÚôL ø¬ıÀù´¬ı˛ ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ fl¡Ô± ˆ¬±¬ıÀ˘
’¬ı±fl¡ ˝√√ÀÓ¬ ˝√√˚˛º øfl¡ ’æ≈√Ó¬ ¬ı≈øX¬ı˛ õ∂fl¡±˙, ’±¬ı˛ øSê˚˛±˙øMê√˝◊√ ¬ı± øfl¡
õ∂‰¬G/ øfl¡ ø¬ıø‰¬S ¬ı≈øX ø˚øÚ ¤˝◊√ plan-øÈ¬ [Â√ø¬ıøÈ¬] ΔÓ¬ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú/
Δ¬ı:±øÚfl¡¬ı˛± ’¬ı±fl¡ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛ ¤fl¡ ¤fl¡È¬± ø¬ı¯∏˚˛ Œˆ¬À¬ıº ¤˝◊√ Œ√˝√øÈ¬
Œ√‡ ñ øfl¡ ˆ¬±À¬ı ‰¬˘ÀÂ√º ¤fl¡È≈¬ ¤ø√fl¡ Œ¸ø√fl¡ ˝√√À˘ ¸¬ı ¬ıgº ’±¬ı˛
øfl¡ ¸”Ñ øSê˚˛± ‰¬˘ÀÂ√ øˆ¬Ó¬À¬ı˛º Ó¬±˝◊√ [’±‰¬±˚« õ∂Ù≈¬~‰¬f] ¬ı˛±˚˛ ˜˙±˚˛
¬ıÀ˘Ú, ë’±(˚« ˝√√À˚˛ ˚±˝◊√ ñ ˚‡Ú ¤fl¡È≈¬ ‚±À¸¬ı˛ ‰¬±¬Û øÚÀ˚˛ Œ√ø‡
øfl¡ ø¬ıø‰¬S ¬ı≈øX ø√À˚˛ ¤øÈ¬ ΔÓ¬¬ı˛œ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úºí Δ¬ı:±øÚfl¡·ÀÌ¬ı˛ Œfl¡Î¬◊
Œfl¡Î¬◊ Grand Intelligence [ø¬ıø‰¬S ¬ı≈øX] ¬ı˘ÀÂ√ Úº ’±¬ı±¬ı˛ fl¡˜«˙øMê√
Œ√‡ ñ Œfl¡Î¬◊ ¤fl¡È≈¬ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ ˙øMê√ Œ√‡±À˘ ¸fl¡À˘ ¬ı±˝√√¬ı± Œ√˚˛º
’±¬ı˛ ¤ø√fl¡ fl¡±G‡±Ú± ‰¬˘ÀÂ√/ fl¡Ó¬¬ıÎ¬ˇ ˙øMê√¬ı˛ õ∂À˚˛±Ê√Ú ¤øÈ¬ handle
[¬Ûø¬ı˛‰¬±˘Ú±] fl¡¬ı˛ÀÓ¬º ¬ı≈øX¬ı˛ ŒÊ√±¬ı˛, ·±À˚˛¬ı˛ ŒÊ√±¬ı˛ ≈√˝◊√-√˝◊√ ’æ≈√Ó¬º
’±¬ı±¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ˜Ú ¬ı≈øX Œ√˝√ øfl¡Â≈√˝◊√ Ú±˝◊√ ¬ı˘ÀÂ√ Úº ’±˜±À√¬ı˛ ¤˝◊√
˜Ú¬ı≈øX¬ı˛› fl¡±¬ı˛Ì øÓ¬øÚº Ó¬±˝◊√ ¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡œ: ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú :±Ú˙øMê√ ›
øSê˚˛±˙øMê√º ’Ô«±» ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜Ó¬ ˜±Ô± ‚±ø˜À˚˛ ¤˝◊√ plan-øÈ¬
[¬Ûø¬ı˛fl¡äÚ±] ΔÓ¬¬ı˛œ fl¡À¬ı˛Ú Ú±˝◊√º Ú± ŒÓ¬± ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜Ó¬ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ‡±øÈ¬À˚˛
:¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡œ - ¤fl¡øÈ¬ Œ¬ıÃX ˜Ó¬
‰¬±˘±À26√Ú/ ’±¸˘ fl¡Ô± ˝√√À˘± ñ øÓ¬øÚ ¸fl¡À˘¬ı˛ ¶§¬ı˛+¬Û ’±¬ı±¬ı˛

fl¡±¬ı˛Ìº ˝◊√26√±˜±S˝◊√ øÚ–ù´±À¸¬ı˛ ˜Ó¬ ¸¬ı ˝√√À˚˛ ˚±À26√º ¤fl¡È¬± ø¬ı¯∏˚˛
øÚÀ˚˛ ˆ¬±¬ıÀ˘ ¸±¬ı˛± Ê√ij Œfl¡ÀÈ¬ ˚±˚˛, Œ¬ı±Á¡± ˚±˚˛ Ú±º Ê√·√œ˙ Œ¬ı±¸
˜˙±˚˛ ¸±¬ı˛± Ê√œ¬ıÀÚ ¤È¬± Œ¬ı¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú ñ ¬ı‘Àé¬¬ı˛› ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜Ó¬
¸≈‡≈√–‡ Œ¬ı±Ò ’±ÀÂ√º Ó¬¬ı≈› øÓ¬øÚ Ÿ¬ø¯∏À√¬ı˛ fl¡Ô±˚˛ ø¬ıù´±¸ fl¡À¬ı˛
experiment [·À¬ı¯∏Ì±] fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú ¬ıÀ˘ ˙œ‚Ë ˝√√À˘±º øfl¡c ø˚øÚ
¤˝◊√ ¶ö≤˘, ¸”Ñ Ê√·» fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú, ’±¬ı±¬ı˛ ‰¬±˘±À26√Ú ¸¬ı øÚ–ù´±À¸¬ı˛ ˜Ó¬
Ó“¬±¬ı˛ øfl¡ ’¸œ˜ › ’ø‰¬ôL… ˙øMê√/
¤ø√fl¡ ø√À˚˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À˘ Ó¬À¬ı ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ littleness [é≈¬^Ó¬±]
Ò¬ı˛± ¬ÛÀÎ¬ˇº Ó¬±˝◊√ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ¤ˆ¬±À¬ı ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº Œ‰¬±À‡¬ı˛ ¸±˜ÀÚ ’±e≈˘
ø√À˚˛ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√ Úº Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ Ú± øfl¡Ú± ’˝√√—fl¡±¬ı˛/ ¤fl¡ ¤fl¡øÈ¬ mudball
[˜‘»ø¬ÛG] ’±˜¬ı˛±, ˜ÀÚ fl¡ø¬ı˛ ¤fl¡ ¤fl¡øÈ¬ Lord [’Òœù´¬ı˛] øfl¡c
compare [Ó≈¬˘Ú±] fl¡À¬ı˛ Œ√‡, Œfl¡±Ô±˚˛ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Lordship
[fl¡Ó«¬±ø·ø¬ı˛]/ øÓ¬øÚ˝◊√ fl¡Ó«¬± ’±˜¬ı˛± ’fl¡Ó«¬±º
¿˜ ñ ¤Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ˝√√À˚˛› øÓ¬øÚ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ Ê√Ú… ŒÂ√±È¬ ˝√√À˚˛ Ò¬ı˛±
Œ√Ú, ’±¬ı±¬ı˛ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˝√√+√À˚˛ ¬ı±¸ fl¡À¬ı˛Úº ø‰¬M√√ qX ˝√√À˘ Ó“¬±Àfl¡ Œ√‡±
˚±˚˛ ñ Ò…±ÚÀ˚±À·º ë˝√√+√±í ˜±ÀÚ ¬ı…±fl≈¡˘ˆ¬±À¬ı, Œ˜Ãø‡fl¡ Ú˚˛º ¬ı…±fl≈¡˘
˝√√À˚˛ Ó“¬±¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø‰¬M√√ qX ˝√√˚˛º Ó“¬±¬ı˛ Â√±¬Û ¬ÛÀÎ¬ˇ qX
ø‰¬ÀM√√ Œ˚˜Ú ø¶ö¬ı˛ øÚ˜«˘ Ê√À˘ õ∂øÓ¬ø¬ı•§ ¬ÛÀÎ¬ˇº Ó¬±˝◊√ ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± ‰¬±˝◊√º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ Œfl“¡À√ Œfl“¡À√ ¬ı˘ øÓ¬øÚ Œ√‡± ø√À¬ıÚ˝◊√
ø√À¬ıÚº ¬ı˘ÀÓ¬Ú, Œ˚˜Ú dawn heralds the sunrise [ÿ¯∏±
Œ˚˜Ú ¸”À˚«±√˚˛ Œ‚±¯∏Ì± fl¡À¬ı˛] ŒÓ¬˜øÚ ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬±¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛˝◊√ ˆ¬·¬ı±Ú
√˙«Ú ˝√√˚˛º Ó¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√À˘ Ó¬‡Ú problem of human life
[˜Ú≈¯∏…Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸˜¸…±] solved [¸˜±5] ˝√√À˚˛ Œ·˘º Ê√ij˜‘Ó≈¬…¬ı˛
˝√√±Ó¬ ŒÔÀfl¡ ¬Ûø¬ı˛S±Ì ˝√√À˘±º ’˜‘Ó¬Q life everlasting õ∂±ø5
˝√√À˘±º
Ó¬±˝◊√ ˚Ó¬é¬Ì Ú± Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ Ó¬Ó¬é¬Ì ’Ú… ¬ı±fl¡… ¬ıg fl¡¬ı˛,
¬ı˘ÀÂ√Úº ˜±ÀÚ ’Ú… ¸¬ı fl¡±˚« ñ Œ‰¬©Ü± ŒÂ√ÀÎ¬ˇ Ó“¬±Àfl¡ ˘±Àˆ¬¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛º
144 ¿˜-√˙«Ú
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ÷˙±Ú¬ı±¬ı≈Àfl¡ ñ ø√Ú fl¡Ó¬fl¡ Ú± ˝√√˚˛ Ó“¬±¬ı˛ Ê√Ú…

¬Û±·˘ ˝√√À˚˛ Œ·À˘/ øÓ¬øÚ ¤Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ˝√√À˘› ˙¬ı˛Ì±·ÀÓ¬¬ı˛ øÚfl¡È¬ ŒÂ√±È¬¬ı˛›
ŒÂ√±È¬ ˝√√À˚˛ ˚±Úº ’±¬ı±¬ı˛ ¸±ÀÎ¬ˇ øÓ¬Ú ˝√√±Ó¬ ˜±Ú≈¯∏ ˝√√À˚˛ ’±À¸Úº ˆ¬Mê√¬ı˛±
˚‡Ú ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ fl“¡±À√Ú Ó¬‡Ú øÓ¬øÚ ’±À¸Úº ¤À¸ Ó“¬±À√¬ı˛ Œfl¡±À˘
Ó≈¬À˘ ŒÚÚº Œ˚˜Ú ¤‡Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√ Úº Œ¬ıÀ√ ˚“±Àfl¡ ¤Ó¬ fl¡À¬ı˛
¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú øÓ¬øÚ ¤˝◊√ ˜±Ú≈¯∏ ˝√√À˚˛ √øé¬ÀÌù´À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√ Ú ˆ¬Mê√À√¬ı˛
ˆ¬¬ı˛¸±¬ı˛ Ê√Ú…º ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ë’±˜±¬ı˛ Ò…±Ú fl¡¬ı˛À˘˝◊√ ˝√√À¬ıº ’±¬ı˛ øfl¡Â≈√
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı Ú±ºí qÒ≈ ¬ıÀ˘˝◊√ é¬±ôL ˝√√ÚøÚº fl¡À˚˛fl¡Ê√ÚÀfl¡ ø√À˚˛ Ó“¬±¬ı˛
Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Úº ’±¬ı±¬ı˛ Ó¬±ÀÓ¬ ÷ù´¬ı˛˘±ˆ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º Ó“¬±¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô±¬ı˛
Ê√œ¬ıôL õ∂˜±Ì ñ living testimony.
Ó¬±˝◊√ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ¬ı˘ÀÂ√ Ú, Ó“¬±Àfl¡ ë’˜‘Ó¬¸… ¤¯∏– Œ¸Ó≈¬–í [˜≈Gfl¡ 2˚2˚5]º
˜‘Ó¬ ¸—¸±¬ı˛, ’˜‘Ó¬ øÓ¬øÚº Ê√Î¬ˇ ’±¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú…º ¬ı˛Mê√˜±—¸˜˚˛ Œˆ¬ÃøÓ¬fl¡
˙¬ı˛œ¬ı˛ ˜Ú ’±¬ı˛ ø‰¬ij˚˛ øÓ¬øÚº ¤˝◊√ opposite [ø¬ıèX] ¬Û√±Ô« ≈√øÈ¬¬ı˛
¸—À˚±· Œ¸Ó≈¬› øÓ¬øÚº ˚ø√› ≈√øÈ¬ Œ¶⁄±Ó¬ ≈√ø√Àfl¡ ˚±À26√ ñ Œˆ¬±·
› Ó¬…±·, õ∂¬ı‘øM√√ › øÚ¬ı‘øM√√, ˜‘Ó≈¬… › ’˜‘Ó¬, ˙±øôL › ’˙±øôL, :±Ú
› ’:±Ú, Ê√·» › ÷ù´¬ı˛ ñ ¤ ≈√øÈ¬¬ı˛ ¸—À˚±·¶ö˘ øÓ¬øÚ, Ó¬±˝◊√
ëŒ¸Ó≈¬í, ëÎ¬◊Î¬ˇ≈¬Ûí ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº Î¬◊Î¬ˇ≈¬Û ˜±ÀÚ Œˆ¬˘± ñ ŒÚÃfl¡±º
¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ ˆ¬œ¯∏Ì Â√ø¬ı ¤fl¡ø√Àfl¡ Œ√ø‡À˚˛ÀÂ√ Úº ¤ ’±¬ı˛ Œ√‡±ÀÓ¬
˝√√À¬ı˝◊√ ¬ı± Œfl¡Ú∑ ¸fl¡À˘˝◊√ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÂ√ øfl¡ Á¡@±ÀÈ¬¬ı˛ Ê√±˚˛·±/ ;˘ôL
’Ú˘º ’ôLÀ¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ˙Sn∏º øˆ¬Ó¬À¬ı˛ fl¡±˜ÀSê±Ò±ø√ ’±¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛
Œ˙±fl¡Ó¬±¬Û±ø√º ’±¬ı±¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡ø√Àfl¡ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ’±˜±¬ı˛ ¶ú¬ı˛Ì Ú±›º
’˜‘ÀÓ¬¬ı˛ Œ¸Ó≈¬ÀÓ¬ ’±À¬ı˛±˝√√Ì fl¡¬ı˛º ¬ıËÀp¡±Î¬ˇ≈¬Û ’±|˚˛ fl¡¬ı˛º Ó¬±ÀÓ¬
Î¬◊Í¬À˘ ’±¬ı˛ ˆ¬˚˛ Ú±˝◊√º ø‰¬¬ı˛ ˙±øôL, ø‰¬¬ı˛ ’±Úμ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º
¿˜ ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¬ı˛±ô¶±øÈ¬ ’±À¬ı˛±› ¸˝√√Ê√º ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ˜± Ê√±ÚÀÓ¬
‰¬±˝◊√ Ú± Ó≈¬ø˜ øfl¡ fl¡À¬ı˛Â√ Ú± fl¡À¬ı˛Â√, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬Û±√¬ÛÀΩ qX±ˆ¬øMê√ √±›º
¬ıË±p¡ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ŒÓ¬±˜¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ ‹ù´À˚«¬ı˛ fl¡Ô± ¤Ó¬ ¬ı˘ Œfl¡Ú
ñ Ó≈¬ø˜ Œ˝√√Ú fl¡À¬ı˛Â√, Ó≈¬ø˜ ŒÓ¬Ú fl¡À¬ı˛Â√∑ øfl¡À¸ Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe Œ√‡±
˝√√˚˛ Ó¬±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛º Ó¬±˝◊√ ¬ı˘, Œ√‡± √±›, Œ√‡± √±›, ñ ¬ı…±fl≈¡˘
˝√√À˚˛ ¬ı˘º øÓ¬øÚ øÚ(˚˛ Œ√‡± ø√À¬ıÚº ¤øÈ¬ ¸¬ı˛˘ õ∂±Ô«Ú±¬ı˛ ¬ÛÔº
¿˜ Â√±À√ ¤fl¡È≈¬ Œ¬ıÎ¬ˇ±˝◊√˚˛± ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ ‚À¬ı˛ ø¬ıÂ√±Ú±˚˛ ’±ø¸˚˛±
¬ıø¸À˘Úº ˝√√±ÀÓ¬ ·œÓ¬±‡±Ú± ˘˝◊√˚˛± Œ¯∏±Î¬ˇ˙ ’Ò…±˚˛ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ ñ ¤‡±ÀÚ ¬ı˘ÀÂ√ Ú ≈√í¬ı˛fl¡˜ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ fl¡Ô±º ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜ÀÒ…
’¸≈¬ı˛› ’±ÀÂ√ ’±¬ı±¬ı˛ Œ√¬ıÓ¬±› ’±ÀÂ√º ÷ù´¬ı˛ ø¬ıÀ¡Z¯∏œ ’±¬ı˛ ÷ù´¬ı˛
ø¬ıù´±¸œº
˚±¬ı˛± ÷ù´¬ı˛ ø¬ıÀ¡Z¯∏œ ñ ’¸≈¬ı˛ ’Ô«±» ˚±¬ı˛± øÚÀÊ√ fl¡Ó«¬± Œ¸ÀÊ√
¬ıÀ¸ ’±ÀÂ Ó¬±À√¬ı˛ ˘é¬Ì ¬ı˘ÀÂ√ Úº ¤ Ú± ¬ı˘À˘ øfl¡ fl¡À¬ı˛ Œ˘±fl¡
¸±¬ıÒ±Ú ˝√√À¬ıº ≈√íˆ¬±¬ı-˝◊√ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜ÀÒ… ’±ÀÂ√ øfl¡Ú± Ó¬±˝◊√º ’±√˙«
÷ù´¬ı˛˘±ˆ¬ ñ Δ√¬ıœˆ¬±¬ı ¸˝√√±˚˛º ’±¸≈ø¬ı˛fl¡ˆ¬±¬ı ¬ıÊ«√Úœ˚˛º ’±¸≈ø¬ı˛fl¡
Œ˘±fl¡À√¬ı˛ õ∂¬ı‘øM√√-øÚ¬ı‘øM√√ ’Ô«±» Œˆ¬±·-Ó¬…±·, Ê√·»-÷ù´¬ı˛ ¤˝◊√ ø¬ıÀ¬ıfl¡
:±Ú, ¤˝◊√ ¬ı≈øX Ú±˝◊√º ¸À¬ıÀÓ¬˝◊√ õ∂¬ı‘øM√√ ñ ¸¬ı˝◊√ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ Œˆ¬±·…º
Ó¬±À√¬ı˛ ¤˝◊√ :±Úº Ó¬±˝◊√ qø‰¬ ’qø‰¬, ¸√±‰¬±¬ı˛ ’¸√±‰¬±¬ı˛, ¸Ó¬… ’¸Ó¬…
¤¸À¬ı¬ı˛› Ò±¬ı˛ Ò±À¬ı˛ Ú±º Eat, drink and be merry [‡±› √±›
˜Ê√± fl¡¬ı˛] ¤˝◊√ Ó¬±À√¬ı˛ ’±√˙«º
4
¿˜ ñ [Ó¬Ê«√Úœ ø√˚˛± ˙”ÀÚ… ¬ı‘M√ ’øÇÓ¬ fl¡ø¬ı˛˚˛±] ÷ù´¬ı˛ ŒÔÀfl¡
÷ù´À¬ı˛º Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ·øÓ¬ ¤˝◊√º ›‡±Ú ŒÔÀfl¡ ¤À¸ ›‡±ÀÚ ˚±›˚˛±º ˜±Ú≈¯∏
Ê√ij ¤fl¡È¬± necessary stage [’øÓ¬ õ∂À˚˛±Ê√Úœ˚˛ ’¬ı¶ö±] in the
course of progress [’¢∂·øÓ¬¬ı˛ ¬ÛÀÔ]º ¤˝◊√ stage-¤¬ı˛ [’¬ı¶ö±¬ı˛]
≈√øÈ¬ exterme points-¤¬ı˛ [‰¬¬ı˛˜ ø¬ıμ≈¬ı˛] fl¡Ô± ¬ı˘± ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¤‡±ÀÚº
¤fl¡øÈ¬ ’¸≈¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ Œ√¬ı, from the brute man to the
God-manº ’±fl¡±À¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏ fl¡±À˚« brute [¬Ûq]º Ó¬±¬ı˛ øfl¡ fl¡±˚«,
øfl¡ ˆ¬±¬ıÚ± Ó¬±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ø‰¬S ø√À˚˛ÀÂ√Úº ’±¬ı˛ Œ√¬ı-˜±ÚÀ¬ı¬ı˛ (God-
man-¤¬ı˛] øfl¡¬ı˛+À¬Û ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ø‰¬S ø√À˚˛ÀÂ√ Úº Œfl¡ÚÚ±,
Ó¬À¬ı˝◊√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ foothold [’¬ı¶ö±Ú] Œfl¡±Ô±˚˛ Ò¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı ’±¬ı˛
Œ¸‡±Ú ŒÔÀfl¡ ’¢∂¸¬ı˛ ˝√√À¬ı ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ø√Àfl¡º ¤&ø˘ Œ˚Ú milestones
146 ¿˜-√˙«Ú
[¬ÛÔ-øÚ˙±Ú±]º ¸fl¡À˘˝◊√ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À˘ øÚÀÊ√¬ı˛ ’¬ı¶ö± Ò¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ñ

Œfl¡±Ô±˚˛ √“±øÎ¬ˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√º ø˜ø˘À˚˛ øÚÀ˘˝◊√ ˝√√À˘±º ë·±˝◊√Îƒ¬ ¬ı≈Àfl¡í Œ˚˜Ú
direction [øÚÀ«√˙] ŒÓ¬˜øÚ ¤&ø˘º Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ¸≈ø¬ıÒ±¬ı˛ Ê√Ú… fl¡Ó¬
¬ı˛fl¡˜ fl¡À¬ı˛ ’±À˚˛±Ê√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº ’±¬ı±¬ı˛ ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ¤À¸ ¤&ø˘
¬ı…±‡…± fl¡À¬ı˛Ú ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˝√√À˚˛º øÓ¬øÚ ’±À¸Ú ¸˜˚˛ Œ√¬ıˆ¬±À¬ı¬ı˛ Â√Î¬ˇ±Â√øÎ¬ˇˇ,
’Ú… ¸˜˚˛ ˆ“¬±È¬± ¬ÛÀÎ¬ˇ ˚±˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√ Ú ¸•xøÓ¬ ¤˝◊√ Œ√¬ıˆ¬±¬ı
Œ√‡±ÀÓ¬º Ó¬À¬ı ˜±Ú≈¯∏ ˆ¬¬ı˛¸± ¬Û±À¬ıº ’¬ıÓ¬±À¬ı˛¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ Œ√¬ıˆ¬±À¬ı¬ı˛
living demonstration [Ê√œ¬ıôL ’øˆ¬Ú˚˛]º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ øÓ¬Ú ˆ¬±· fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú ˜±Ú≈¯∏Àfl¡ ñ Œ˚±·œ, Œ˚±·œÀˆ¬±·œ
’±¬ı˛ Œˆ¬±·œº õ∂Ô˜ ≈√øÈ¬ÀÓ¬ Œ√¬ıˆ¬±¬ı ’±ÀÂ√ ñ Œ˙À¯∏¬ı˛øÈ¬ ’¸≈À¬ı˛¬ı˛
ˆ¬±¬ıº ˜±ÀÚ ¶§±Ô«¬Û¬ı˛ Œ√˝√±R¬ı≈øX¬ı˛ Ê√˜±È¬ ¬ı“±Ò±º ¬Ûqˆ¬±¬ı ñ ‡±ø˘
’±˝√√±¬ı˛ ø¬ı˝√√±¬ı˛±ø√ øÚÀ˚˛ ¬ı…ô¶º
Œ√¬ıˆ¬±¬ı ¬Ûqˆ¬±¬ı ≈√˝◊√-√˝◊√ ˜±Ú≈À¯∏ ’±ÀÂ√º ˚‡Ú ¸˜±ÀÊ√ Œ√¬ıˆ¬±À¬ı¬ı˛
Œ¬ı˙œ õ∂fl¡±˙ ˝√√˚˛ Ó¬‡Ú˝◊√ ¬ıÀ˘ ¸Ó¬…˚≈·º ≈√íøÈ¬˝◊√ ‚≈¬ı˛ÀÂ√º ˚‡Ú fl¡˜
˝√√˚˛ Ó¬‡Ú fl¡ø˘˚≈·º ’±¬ı˛ ˜±ÀÁ¡¬ı˛ ≈√øÈ¬ ŒSÓ¬± ¡Z±¬Û¬ı˛º SêÀ˜ fl¡À˜
’±À¸ Œ√¬ıˆ¬±¬ıº ¤¬ı˛+¬Ûˆ¬±À¬ı ‚≈¬ı˛ÀÂ√º ¤ ≈√øÈ¬ universal force
[Ê√±·øÓ¬fl¡ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ø¬ıÒ±Ú ˙øMê√], ‰¬˘ÀÂ√ øÍ¬fl¡ ¤fl¡È¬± øÚ˚˛À˜ ñ by
the law of nature. ¤fl¡È¬± ˜±Ú≈À¯∏ Œ˚˜Ú ¤ˆ¬±À¬ı¬ı˛ Î¬◊Í¬±¬ÛÎ¬ˇ±
fl¡¬ı˛ÀÂ√, ŒÓ¬˜øÚ ¤fl¡È¬± society of men-¤› [˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¸˜±ÀÊ√›]
¤fl¡È¬± Ê√±øÓ¬ÀÓ¬› Ó¬±˝◊√ ‰¬˘ÀÂ√º
¬ıÓ«¬˜±Ú ¸˜˚˛È¬± ¤ ≈√íˆ¬±À¬ı¬ı˛ ¸øgé¬Ìº Materialism [Ê√Î¬ˇ¬ı±√]
Œ¬ıÀÎ¬ˇ Œ·ÀÂ√º Œ˘±fl¡ Œ√˝√¬ı≈øX¸•Ûiß Œ¬ı˙œ ˝√√À˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√º Ó¬±˝◊√ as
a course of evolution [Sê˜ø¬ıfl¡±À˙¬ı˛ øÚ˚˛˜±Ú≈¸±À¬ı˛] Í¬±fl≈¡¬ı˛
¤À¸ÀÂ√ Ú Œ√¬ıˆ¬±¬ı Â√Î¬ˇ±ÀÓ¬º Material culture-¤¬ı˛ [Ê√±·øÓ¬fl¡
Î¬◊ißøÓ¬¬ı˛] ˘œ˘±ˆ”¬ø˜ West [õ∂Ó¬œ‰¬œ]º Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ’±À˜ø¬ı˛fl¡± ’Ú…Ó¬˜º
‹‡±ÀÚ ¬Û±Í¬±À˘Ú ¶§±˜œÊ√œÀfl¡ ›À√¬ı˛ ‚À¬ı˛ ø·À˚˛ ›À√¬ı˛ ˜≈À‡¬ı˛ ›¬Û¬ı˛
¬ıÀ˘ ¤À˘Ú ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ‹ Œ√±¯∏º ¸±¬ıÒ±Ú ˝√√› ÚÀ‰¬» Ò√ı—¸ ’øÚ¬ı±˚«º
¤˝◊√ Œ√‡ ñ ≈í√øÈ¬ ø√Àfl¡˝◊√ ’±ÀÂÚº ¤ø√Àfl¡ ›À√¬ı˛ ›¬ı˛fl¡˜ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú,
¤ø√fl¡ ŒÔÀfl¡ ’±¬ı±¬ı˛ ¶§±˜œÊ√œÀfl¡ ø√À˚˛ ¸±¬ıÒ±Ú fl¡ø¬ı˛À˚˛ ø√À˘Úº Ó¬±

fl¡¬ı˛À¬ıÚ Ú±, ¤À˚ Ó“¬±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡±Ê√º ≈√˝◊√˝◊√ øÚÀÊ√ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº
¶§±˜œÊ√œÀfl¡ ø√À˚˛ ¬ıÀ˘ ¬Û±Í¬±À˘Ú ›À√¬ı˛ , ŒÓ¬±˜¬ı˛± ø¬ıù´±¸ fl¡¬ı˛
÷ù´¬ı˛ ’±ÀÂ√ Úº ’±¬ı˛ ŒÓ¬±˜¬ı˛± Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ıº ŒÓ¬±˜¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ part and
parcel [’e õ∂Ó¬…e] ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Œ˘±fl¡ ñ 'Children of
Immortal Bliss' [’˜‘ÀÓ¬¬ı˛ ¸ôL ±Ú]º ’±À˜ø¬ı˛fl¡±Àfl¡ centre [Œfl¡f]
fl¡À¬ı˛ ¬Û±(±ÀM√√… ‹ Œ√¬ıˆ¬±¬ı Â√Î¬ˇ±À¬ıº Ó¬±˝◊√ ¶§±˜œÊ√œ¬ı˛ ’±À˜ø¬ı˛fl¡±
·˜Úº
¿˜ ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¬ı˘ÀÂ√ Ú ñ ¤¬ı±¬ı˛ ’±¸≈ø¬ı˛fl¡ ø‰¬SøÈ¬ ’øÇÓ¬
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú , extremely selfishman [’øÓ¬ ¶§±Ô«¬Û¬ı˛ Œ˘±fl¡] øfl¡
fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛, øfl¡¬ı˛+¬Û ˆ¬±¬ı Ó¬±¬ı˛, Ó¬±˝◊√ ¬ı˘ÀÂ√ Úº
Œ¸ ˆ¬±À¬ı, ë’±ø˜ ÒÚœ › ˜±Úœ, ’±ø˜ fl≈¡˘œÚ, ø¬ı¡Z±Ú, ’±ø˜ ø¸X
› ¸≈‡œ, ’±ø˜ ¬ı˘¬ı±Ú › ¸fl¡À˘¬ı˛ ¬ıÎ¬ˇ, ’±ø˜ √±Ó¬± › ø¬ıÒ±Ó¬±º ’±Ê√
’±˜±¬ı˛ ¤˝◊√ ˜ÀÚ±¬ı˛Ô ¬Û”Ì« ˝√√À˘± , fl¡±˘ ›È¬± ¬Û”Ì« fl¡¬ı˛À¬ı±º ’±Ê√ ’±˜±¬ı˛
’Ó¬ ¸•Û√ › ‹ù´˚« fl¡±˘ ¤Ó¬ ˝√√À¬ı Œ¬ıÀÎ¬ˇº ’±Ê√ ¤Àfl¡ Œ˜À¬ı˛øÂ√,
fl¡±˘ ›Àfl¡ Œ˜À¬ı˛ ¬ÛÔ øÚ©®KI◊fl¡ fl¡¬ı˛À¬ı±ºí
Δ√¬ıœ ˜±Ú≈¯∏ ˆ¬±À¬ı, ë÷ù´¬ı˛ fl¡Ó«¬±, ’±ø˜ ’fl¡Ó«¬±º ’±ø˜ ˚La øÓ¬øÚ
˚Laœ , ’±ø˜ ‰¬±ø˘Ó¬ øÓ¬øÚ ‰¬±˘fl¡º ’±˜±¬ı˛ ˚± øfl¡Â≈√ ¸¬ı Ó“¬±¬ı˛º øÓ¬øÚ
˜±ø˘fl¡º ÒÚÊ√Ú, ¬Û≈Sø˜S, ¬ı˘ ‹ù´˚«, ø¬ı√…±¬ı≈øX, fl≈¡˘˙œ˘˜±Ú ¸¬ı
Ó“¬±¬ı˛º ’±ø˜ ¸•Û”Ì«¬ı˛+À¬Û Ó“¬±¬ı˛º ¤˝◊√ ø¬ıù´¸—¸±¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛º Ó¬±˝◊√ ¤˝◊√
ø¬ıù´¸—¸±¬ı˛ ’±˜±¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜ ’±Rœ˚˛º Œ˚˜Ú ñ ¿fl‘¡¯û, ˚œq, Í¬±fl≈¡¬ı˛ºí
¬Û±˙±¬Û±ø˙ › ≈í√ øÈ¬ ø‰¬S ’øÇÓ¬ fl¡À¬ı˛ ‚À¬ı˛ È¬±øeÀ˚˛ ¬ı˛±‡± Î¬◊ø‰¬Ó¬º
ë¤fl¡Ê√Ú ˜±Ú≈¯∏ ˆ¬±À¬ı, ë’±ø˜ fl¡Ó«¬±, ÷ù´¬ı˛ ’fl¡Ó«¬±íº ’±¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú
øÍ¬fl¡ Ó¬±¬ı˛ Î¬◊ÀåI◊±, ë÷ù´¬ı˛ fl¡Ó«¬±, ’±ø˜ ’fl¡Ó«¬±íº Œfl¡Ú ¤ contrast
[Ó≈¬˘Ú±] fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú∑ Œ˘±fl¡ø˙é¬± ˝√√À¬ı ¬ıÀ˘º Opposite forces
[ø¬ıèX ≈√øÈ¬ ˙øMê√] Ú± ˝√√À˘ fl¡±Ê√ ˝√√˚˛ Ú± Ó¬±˝◊√º ¬¬ı±Ò±, ˙øMê√ ¬ı‘øX
fl¡À¬ı˛º Ó¬±˝◊√ ¸‘ø©ÜÀÓ¬ Œ√¬ı ’¸≈¬ı˛ ≈√˝◊√˝◊√ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Úº ¤ Œ˚ Ó“¬±¬ı˛ Œ‡˘±
Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘Ú Ÿ¬ø¯∏¬ı˛±/
148 ¿˜-√˙«Ú
÷ù´À¬ı˛ ø¬ıù´±¸ Ô±fl¡À˘ ’±¬ÛøÚ˝◊√ õ∂fl¡±˙ ¬Û±˚˛ Δ√¬ıœ&Ìº Ó¬± Ú±

˝√À√ ˘ ’±¸≈ø¬ı˛fl¡ Œ√±¯∏ Œ√‡± ø√À¬ıº Δ√¬ıœ Œ˘±fl¡ fl¡˜«Àé¬ÀS uncom-
promising [ΔÚøÓ¬fl¡ ø¬ı¯∏À˚˛ ’È¬˘] Œ˚˜Ú ˚œq, ¿fl‘¡¯û, ˝√√Ú≈˜±Úº
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ë’±ø˜í ë’±˜±¬ı˛í õ∂±˚˛ ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬Ú Ú±º ¬ı˘ÀÓ¬Ú ë¤‡±Úí
ë¤‡±Úfl¡±¬ı˛íº Œ√‡ÀÓ¬Ú øfl¡Ú± ˜±Àfl¡ ¸¬ı«Sº ˆ¬±À˘±ÀÓ¬› ˜± ‡±¬ı˛±À¬Û›
˜±º ˆ¬¬ıÓ¬±ø¬ı˛Ìœ› ˜±, ë¬ı˛øÓ¬¬ı˛ ˜±›í ˜±º
ì˚± ¸¬ı ¬ı˘± ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¤‡±ÀÚ ¸»¸e fl¡¬ı˛À˘ Ó¬±¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì± ˝√√˚˛º
Ú˝◊√À˘ Œ¬ı±Á¡± ˚±˚˛ Ú±º ¸»¸Àe øÚÀÊ√¬ı˛ Œ√±¯∏&Ì Ò¬ı˛± ¬ÛÀÎ¬ˇº Right
[øÍ¬fl¡] ‚øÎ¬ˇ¬ı˛ ¸Àe Wrong [ˆ≈¬˘] ‚øÎ¬ˇ ø˜˘±Ú ˝√√˚˛º Ó¬±˝◊√ ¸»¸e
¬ıÎ¬ˇ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º
¤ ø‰¬S ≈√øÈ¬ fl¡F¶ö fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±‡± Î¬◊ø‰¬Ó¬º ’±¬ı˛ õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛± ë¬ı≈øÁ¡À˚˛
√±›í ¬ıÀ˘º ¤&ø˘ living guides to religion in practice
[Δ√ÚøμÚ Ê√œ¬ıÀÚ ¸øÓ¬…fl¡±¬ı˛ Ò˜«±‰¬¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√œ¬ıôL ø˙é¬±]º
5
˝√√±›Î¬ˇˇ± Œ¬ı˛˘Àà˙Úº ¿˜˝√√±¬Û≈è¯∏ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ [¶§±˜œ ø˙¬ı±Úμ]
õ≠…±È¬Ù¬¬ı˛À˜ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ‰¬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ ˙Ó¬±øÒfl¡ ¸±Ò≈ˆ¬Mê√º ˝◊√øÚ
˜±^±Ê√ ˚±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¸Àe ¶§±˜œ Œ¬ı±Ò±Úμ, ¶§±˜œ ¸¬ı«±Úμ, ’±¬ı˛ ¶§±˜œ
|œ¬ı±¸±Úμº ¤“¬ı˛± ¸fl¡À˘ Œ¸Àfl¡G flv¡±À˙º Œ¸¬ıfl¡ Î¬◊À˜˙, ˙Ç¬ı˛, ø‰¬Ú≈
› √øé¬Ìœ ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ ’±¬ı˛ ¤fl¡Ê√Úº Î¬◊È¬fl¡±˜±ÀG ˚±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ø‰¬Ú≈¬ı˛
ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ ’±ôLø¬ı˛fl¡ ’±˜LaÀÌº ˜˝√√±¬Û≈è¯∏ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ 7º45 ø˜øÚÀÈ¬
õ≠…±È¬Ù¬¬ı˛À˜ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Ú, 39 ø˜øÚÈ¬ ¤‡Ú› Œ√¬ı˛œº ·±Î¬ˇœ Â√±ÀÎ¬ˇ
8º24 ø˜øÚÀÈ¬ ñ ¬Û≈¬ı˛œ ¤'Àõ∂¸º “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
ˆ¬Mê√¬ı˛± ˜±˘±, Ù¬˘, ø˜ø©Ü Î¬◊¬Û˝√√±¬ı˛ ø√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˝◊√øÚ ¸˝√√±¸… ¬ı√ÀÚ
’±˙œ¬ı«±√ ø¬ıÓ¬¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ 8º10øÈ¬ fl¡˜˘±À˘¬ı≈
fl¡±·ÀÊ√¬ı˛ ŒÍ¬±e±˚˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± ø√˚˛± ¬ıø˘À˘Ú, ë˜≈‡ qøfl¡À˚˛ Œ·À˘ ‡±À¬ıÚºí
Î¬◊øÚ› ‚±Î¬ˇ Ú±øÎ¬ˇ˚˛± ¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ ˜Ó¬ ¢∂˝√Ì fl¡ø¬ı˛À˘Úº ≈√˝◊√ ø˜øÚÈ¬ Ô±fl¡ÀÓ¬
·±Î¬ˇœÀÓ¬ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√Úº ¸±Ò≈ˆ¬Mê√·ÀÌ¬ı˛ ø¬ıø¬ıÒ Ê√˚˛Ò√ıøÚÀÓ¬ Œà˙Ú ˜≈‡ø¬ı˛Ó¬º
·±Î¬ˇœ› Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ø√˘º
¿˜ ˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛ Â√±À√ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº Î¬±Mê√±¬ı˛, ≈√˝◊√ øÊ√ÀÓ¬Ú,

¬ı˘±˝◊√ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ˆ¬Mê√¬ı˛± ’ÀÚÀfl¡ ’±ÀÂ√ Úº øÓ¬øÚ ˝√√±›Î¬ˇ± Œà˙Ú ˝√√˝◊√ÀÓ¬
õ∂Ó¬…±¬ı‘M√ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ Ê√Ú… ’À¬Ûé¬± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Ê√·¬ıg≈, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú,
ø¬ıÚ˚˛ ¤“¬ı˛± 9º45-¤ ’±ø¸˚˛± Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√˝◊√À˘Úº Œà˙ÀÚ¬ı˛ ¸˜ô¶
¸—¬ı±√ ¿˜ ’±¢∂À˝√√¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ qøÚ√À˘Ú ñ ¸¬ı ¸±Ò≈ˆ¬Mê√À√¬ı˛ Ú±˜
¬Û˚«ôLº
˜±‡Ú ¿˜-¬ı˛ ˝◊√26√±˚˛ ¬ı˛±˜fl‘¡¯û ¬ıμÚ± ·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ë·±›À¬ı˛ Ê√˚˛
Ê√˚˛ ¬ı˛±˜fl‘¡¯û Ú±˜ºí ˆ¬Mê√¬ı˛±› ·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¿˜ Ò…±Ú¶ö ˝√√˝◊√˚˛± |¬ıÌ
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¬ıμÚ± Œ˙¯∏ ˝√√˝◊√˘º
ˆ¬±¬ıø¬ıÀˆ¬±¬ı˛ ˝√√˝◊√˚˛± ˜Ò≈¬ı˛fl¡ÀF ¿˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ëˆ¬…±ø·…¸ƒ øÓ¬øÚ
¤À¸øÂ√À˘Ú, Ó¬±˝◊√ ¤Ó¬ ¸±Ò≈, ’±¬ı˛ ¤˜Ú ¸¬ı ¸±Ò≈ Œ√‡± ˚±À26√º
¤À√À˙ ¸±Ò≈ Œfl¡±Ô±˚˛ øÂ√˘∑ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤À˘Ú, Ó¬±˝◊√ ¸¬ı ΔÓ¬¬ı˛œ ˝√√À26√ºí
’±Ê√ fl¡±˘œÓ¬˘±˚˛ [Í¬ÚÍ¬ÀÚ¬ı˛] “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ ’±øÂ√º Œ√‡˘±˜ ¬∏C…±À˜
˝√√ø¬ı˛˝√¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ¸±Ò≈ ˚±À26√Úº ˜ÀÚ fl¡¬ı˛˘±˜, fl¡Ó¬ ˆ¬±·… ¸±Ò≈
√˙«Ú ˝√√À˘±/ ’±¬ı˛ ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ¤Ó¬&ø˘ ¸±Ò≈ ¤fl¡¸Àe √˙«Ú fl¡À¬ı˛
¤À˘Úº ¤øÈ¬˝◊√ real life [õ∂fl‘¡Ó¬ Ê√œ¬ıÚ]º
¸±Ò≈ Œ√‡À˘ Ó“¬±Àfl¡ ˜ÀÚ ¬ÛÀÎ¬ˇº Ó¬‡Ú øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡Ô±› ˜ÀÚ ˝√√˚˛º
’±ø˜ Œfl¡±Ô±˚˛, Ó“¬±¬ı˛± Œfl¡±Ô±˚˛, ’±¬ı˛ øÓ¬øÚ Œfl¡±Ô±˚˛º Ó¬± ˝√√À˘˝◊√
automatically [’±¬ÛÚ± ’±¬ÛøÚ] fl¡±Ê√ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ˜ÀÚ ¤˝◊√ ø‰¬ôL±
’±¬ÛÚ± ŒÔÀfl¡ Î¬◊ÀÍ¬ ñ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ˚ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ¤“¬ı˛± ¤˝◊√ ˚±S±¬ı˛
¬ÛøÔfl¡º ’ÀÚÀfl¡ ’ÀÚfl¡È¬± ¤ø·À˚˛ÀÂ√ Úº Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ ˘Àé¬… Œ¬Û“ÃÀÂ√
’±¬ı±¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√ Ú ’Ú…À√¬ı˛ ¤ø·À˚˛ øÚÀ˚˛ Œ˚ÀÓ¬º ’±ø˜› ¤“À√¬ı˛
¸eœ ˝√√À˚˛ ¬ÛøÎ¬ˇ, ’±¬ı˛ Œfl¡Ú∑ ŒÚ˝√√±» ¸eœ ˝√√ÀÓ¬ Ú± ¬Û±¬ı˛À˘ ›“À√¬ı˛ ¸Àe
Œ˚±·±À˚±· ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ˝√√˚º˛ Ó¬± ˝√√À˘ Œ˚‡±ÀÚ ’±Â√ Œ¸‡±Ú ŒÔÀfl¡˝◊√ ’¢∂¸¬ı˛
˝√√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛± ˚±À¬ıº øfl¡c ‡≈¬ı close contact [‚øÚá¬ ¸•Ûfl«¡] ‰¬±˝◊√º
fl¡ø˘fl¡±Ó¬±, 8˝◊√ ¤øõ∂˘, 1824º

25À˙ Δ‰¬S, 1330 ¸±˘º ˜e˘¬ı±¬ı˛º
150 ¿˜-√˙«Ú
¤fl¡±√˙ ’Ò…±˚˛
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [1]
1
˜È«¬Ú ¶≈®˘º ’±˜˝√√±à« àòœÈ¬, fl¡ø˘fl¡±Ó¬±º ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±À√ ¿˜
¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Ú ñ ¬Û”¬ı«√øé¬Ì Œfl¡±ÀÌº ˜±≈√À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛± ë¬ıË±p¡Ò˜«í ŒÔÀfl¡
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¸”˚« Î¬◊ÀÍ¬ Ú±˝◊√ ¤‡Ú›º ‡≈¬ı ·¬ı˛˜ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±ÀÂ√
fl¡˚˛ø√Úº ’©Ü˜ ’Ò…±˚˛ ¿˜ ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ
ø¬ıù´Ó¬(é≈¬èÓ¬ ø¬ıù´ÀÓ¬±˜≈À‡± ø¬ıù´ÀÓ¬±¬ı±UèÓ¬ ø¬ıù´Ó¬¶Û¬Û±»º...
[Œù´Ó¬± 3˚3]
˚ ¤¯∏ ¸≈À5¯∏≈ Ê√±·øÓ«¬ fl¡±˜— fl¡±˜— ¬Û≈èÀ¯∏± øÚø˜«˜±Ú–º...
[fl¡ÀÍ¬± 2˚2˚8]
’ÀÌ±¬ı˛Ìœ˚˛±Úƒ ˜˝√√ÀÓ¬± ˜˝√√œ˚˛±Úƒ... [fl¡ÀÍ¬± 1˚2˚˛20]
Ó¬˜±R¶ö— Œ˚˝√√Ú≈¬Û¯˙…øôL Òœ¬ı˛±Àô¶¯∏±— ¸≈‡— ˙±ù´Ó¬— ŒÚÓ¬À¬ı˛¯∏±˜ƒºº
[fl¡ÀÍ¬± 2˚2˚˛12]
¿˜ ñ øÓ¬øÚ ¸¬ı«¬ı…±¬Ûœ, ¸¬ı«: › ¸¬ı«˙øMê√˜±Úº ¤˝◊√ fl¡˚˛øÈ¬ ˜ÀLa
Ó¬±˝◊√ ¬ı˘± ˝√√À˚˛ÀÂ√º øÓ¬øÚ ¶ö≤˘, ¸”Ñ, Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ì, ’±¬ı±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬±˘fl¡º
¤fl¡øÈ¬ ˜±Ú≈¯∏ ø‰¬ôL±˙œ˘º Œ¸ øÚÀÊ√¬ı˛ ˜ÀÒ… ˚± Œ√‡ÀÂ√, ’±¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛
˚± Œ√‡ÀÂ√, ¤˝◊√ :±ÀÚ¬ı˛ ¸œ˜±Ú± Ó¬±¬ı˛º Ó¬±¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ øfl¡Â≈√ ’±ÀÂ√ ¬ıÀ˘
Ò±¬ı˛Ì± ˝√√›˚˛± fl¡øÍ¬Úº øÚÀÊ√¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Œ√‡ÀÂ√ ‰¬é≈¬fl¡Ì«±ø√ :±ÀÚøf˚˛,
˝√√±Ó¬ ¬Û± õ∂ˆ‘¬øÓ¬ fl¡À˜«øf˚˛, ’±¬ı˛ ˜Ú ¬ı≈øX ’ôLÀ¬ı˛øf˚˛º ¤&ø˘ Ó¬±¬ı˛
õ∂Ó¬…é¬ ’Ú≈ˆ¬¬ıº ’±¬ı˛ Œ√‡ÀÂ√ ¬ı±˝◊√À¬ı˛¬ı˛ Ê√·» ñ øfl¡¬ı˛+¬Û∑ Ú± ñ
’øÚÓ¬…, ’À‰¬Ó¬Ú ô¶t ’±¬ı˛ ’ÀÚfl¡º
‰¬Ó≈¬ø¬ı«—˙øÓ¬Ó¬N˜˚˛ ¤˝◊√ Ê√·» ¸•ú≈À‡ Œ√‡ÀÂ√ ˜±Ú≈¯∏º ˚±¬ı˛
ø¬ı¯∏˚˛Àˆ¬±À·¬ı˛ ˜±√fl¡Ó¬± fl¡À˜ Œ·ÀÂ√ ’ÀÚfl¡È¬±, Ó¬±¬ı˛ ¤ õ∂ùü Ê√±À· ñ
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [1] 151
Œfl¡±Ô± ŒÔÀfl¡ ¤&ø˘ ¤À˘±, Œfl¡Ú ¤À˘±, Œfl¡ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ¤¸¬ıº ¤¬ı˛+¬Û
øÊ√:±¸≈Àfl¡ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ¬ı˘ÀÂ√Ú ¤¸¬ı fl¡Ô±º Ó“¬±¬ı˛± Ó“¬±Àfl¡ √˙«Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú,
Ó¬±˝◊√ ¬ı˘ÀÂ√ Ú ñ ¤ ¸fl¡À˘¬ı˛ ¸‘ø©Üfl¡Ó«¬± ÷ù´¬ı˛º ’øÚÓ¬…, ’À‰¬Ó¬Ú ›
’ÀÚÀfl¡¬ı˛ ’Ô«±» Ê√œ¬ıÊ√·ÀÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ… øÓ¬øÚ øÚÓ¬…, Œ‰¬Ó¬Ú › ¤fl¡º ¤
Œ√˝√ ˜Ú øÚÀ˚˛ Œ˚ ·¬ı« Ó¬±› øÓ¬øÚ ø√À˚˛ÀÂ√Úº Ê√·»› Ó“¬±¬ı˛º
Ó“¬±¬ı˛ øÊ√øÚ¯∏ øÚÀÊ√¬ı˛ ¬ıÀ˘ øÚ› Ú±, Ó“¬±Àfl¡ √±›º ’˝√√—fl¡±¬ı˛ ˚Ó¬ø√Ú
Ú± ˚±˚˛, Ó“¬±¬ı˛ ’ÒœÚ ˝√√À˚˛, √±¸ ˝√√À˚˛ Ô±fl¡º Œ˚ Œfl¡±Ú› ¬ı˛fl¡À˜
Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe ¤fl¡È¬± ¸•§g fl¡À¬ı˛ Ê√œ¬ıÚÒ±¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… ˚Ó¬È≈¬fl≈¡ ’±¬ı˙…fl¡
Ó¬Ó¬È≈¬fl≈¡ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±Â√ ŒÔÀfl¡ Œ‰¬À˚˛ øÚÀ¬ıº ¤¬ı˛+¬Ûˆ¬±À¬ı ˙¬ı˛Ì±·Ó¬ ˝√√À˚˛
Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘ ¤ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛˝◊√ Ó“¬±Àfl¡ √˙«Ú ˝√√˚˛º Œ˚ Î¬◊¬Ûfl¡¬ı˛ÀÌ ¬ıX
ñ Ó¬±ÀÓ¬˝◊√ ˜≈øMê√º
Misappropriate [’¬Û¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛] fl¡¬ı˛À˘˝◊√ ˜≈ø¶®˘, ŒÊ√À˘ Œ˚ÀÓ¬
˝√√˚˛º øÓ¬øÚ ¸¬ı fl¡À¬ı˛ ø√À˚˛ÀÂ√ Ú, Ó≈¬ø˜ ¬ı˘ÀÂ√± ’±˜±¬ı˛ ¤¸¬ı, Œ√˝√˜Ú,
ÒÚÊ√Ú, ¤˝◊√ Ê√·»º ¤¸¬ı Ó“¬±¬ı˛ Ê√±ÚÀ˘ Ó¬À¬ı˝◊√ ¸À¬ıÀÓ¬ |X± ’±¸À¬ı,
¬Ûø¬ıS ˆ¬±¬ı ’±¸À¬ıº ˜ÀÚ ˝√√À¬ı Œˆ¬±À·¬ı˛ øÊ√øÚ¯∏ Ú˚˛, ¬Û”Ê√±¬ı˛ øÊ√øÚ¯∏
¤˝◊√ Ê√œ¬ıÊ√·»º ¤ ¬ı≈øX ¤À˘˝◊√ Œ¬ı“À‰¬ Œ·˘º
˜Ú-¬ı≈øX¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛, Ê√±¢∂»-¶§õü-¸≈¯∏≈ø5¬ı˛› ¬ÛÀ¬ı˛ øÓ¬øÚ ’±ÀÂ√ Úº ¸¬ı«√±
’±ÀÂ√ Ú, ¸¬ı«S ’±ÀÂ√ Ú ’±¬ı±¬ı˛ ¤ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ’±ÀÂ√ Úº Ó“¬±Àfl¡ Œ√‡ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛À˘ ˙±ù´Ó¬, ˜±ÀÚ everlasting ¸≈‡ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º Œfl¡Ú, Ú± øÓ¬øÚ
Œ˚ ¸≈‡¶§¬ı˛+¬Ûº
¤˝◊√ ˜±Ú≈¯∏À√À˝√√ Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛º ¤¬ı±¬ı˛ ˚ø√ Ú± ¬Û±¬ı˛ Ó¬“±Àfl¡ √˙«Ú
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Ó¬À¬ı ø¬ı¬ÛÀ√ ¬ÛÎ¬ˇÀ¬ıº Ê√ij˜¬ı˛Ì‰¬ÀSê ¬ÛÎ¬ˇÀ¬ıº ’ÀÚfl¡ Œ√¬ı˛œ
˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº ¸≈‡ Œfl¡ Ú± ‰¬±˚˛/ Ó¬À¬ı Œ˚ ¬ı≈øX˜±Ú Œ¸ ¸≈À‡¬ı˛ ‡øÚ ‰¬±˚˛,
’Ù≈¬¬ı˛ôL ¸≈‡ ’Ô«±» ÷ù´¬ı˛Àfl¡º ø¬ı¯∏À˚˛¬ı˛ ¸≈‡ ¤fl¡ fl¡Ì± ¸≈‡º ¬ı≈øX˜±Ú
Ó¬± ‰¬±˚˛ Ú± ñ ‰¬±˚˛ ¸≈‡¶§¬ı˛+¬ÛÀfl¡º
ø˜Î¬◊øÊ√˚˛±˜ Œ√‡±¬ı˛ ˜Ó¬ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘ ¬ı˛Àé¬º ø˜Î¬◊øÊ√˚˛±À˜ ¸¬ı
Œ√À‡ øfl¡c øfl¡Â≈√˝◊√ øÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı Ú±º øÚø˘«5ˆ¬±À¬ı Œ√À‡º ŒÓ¬˜øÚ
¸—¸±À¬ı˛ Ô±fl¡±º Ó¬À¬ı Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛ √˙«Ú ˝√√˚˛º
152 ¿˜-√˙«Ú
2
’¬Û¬ı˛±˝ê Œ¬ÛÃÀÚ ¸±Ó¬È¬±º fl¡˚˛ø√Ú ·¬ı˛À˜¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ’±Ê√ Ê√˘ ˝√√›˚˛±˚˛
Œ¬ı˙ Í¬±G± ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º ˙œÓ¬˘ ˝√√±›˚˛± ¬ıø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√º ¿˜ Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú
’äé¬Ì ø˙¬ı˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ Œ¬ı˛±˚˛±Àfl¡ √øé¬Ì±À¸… ¬ıø¸˚˛± ñ Í¬ÚÍ¬ÀÚ¬ı˛
fl¡±˘œÓ¬˘±˚˛º
¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ ¿˜Àfl¡ ’Ài§¯∏Ì fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ’±ø¸˚˛± Œ√ø‡À˘Ú øÓ¬øÚ
fl¡Ì«›˚˛±ø˘¸ àòœÀÈ¬¬ı˛ ¬Û”¬ı« Ù≈¬È¬¬Û±ÀÔ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√ Ú ˝√√±ÀÓ¬ Â√±Ó¬±º
¬ı˛±ô¶± ¬Û±¬ı˛ ˝√√˝◊√˚˛± fl¡±˘œÓ¬˘±˚˛ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº õ∂ÔÀ˜ øÚÀ‰¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ˜±
fl¡±˘œÀfl¡ ˚≈Mê√ fl¡À¬ı˛ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛± ø˙¬ıÀfl¡ Œ¬ı˛±˚˛±Àfl¡ ˜ô¶fl¡ ŒÍ¬fl¡±˝◊√˚˛±
õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Úº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
Ò…±Ú±ÀôL ˆ¬Mê√ ¬ıø˘À˘Ú, ¤fl¡Ê√Ú ¸±Ò≈ ¶≈®˘¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ’À¬Ûé¬±
fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº ¤Ó¬é¬Ì ˆ¬Mê√ ¬ıÀ˘Ú Ú±˝◊√º ¿˜ ˜± fl¡±˘œÀfl¡ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Ú
¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛º ¤Ó¬é¬ÀÌ ø˙À¬ı¬ı˛ ’±¬ı˛øÓ¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ ñ øfl¡˚˛»é¬Ì Ó¬±˝√√± √˙«Ú
fl¡ø¬ı˛À˘Ú ˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ ¸•ú≈À‡¬ı˛ ¬ı˛±ô¶±˚˛ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Á¡±˜±¬Û≈fl≈¡À¬ı˛
Ô±fl¡±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¸¬ı«√± ¤ ˜øμÀ¬ı˛ ’±ø¸ÀÓ¬Ú ’±¬ı˛ ˜±Àfl¡ ·±Ú qÚ±˝◊√ÀÓ¬Úº
Ó¬±˝◊√ ¿˜› ¸¬ı«√± ¤‡±ÀÚ ’±À¸Úº
¿˜ ˜È«¬Ú ¶≈®À˘ ’±ø¸ÀÓ¬ÀÂ√ Ú Œ¬ı‰≈¬ ‰¬…±È¬±Ê«√œ àòœÈ¬ ø√˚˛±º &èõ∂¸±√
Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ Œ˘ÀÚ¬ı˛ ¸—À˚±·¶öÀ˘ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± √øé¬ÀÌ¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇøÈ¬ Œ√‡±˝◊√˚˛±
¬ıø˘À˘Ú, ë¤˝◊√ ’±¬ı˛. ø˜ÀS¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇº ¤‡±ÀÚ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤À¸øÂ√À˘Úºí ¿˜
‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ë23À˙ ˜±‰«¬ ¬ı≈Ò¬ı±¬ı˛ ¬ı˛±ÀS ¶§õü
Œ√‡˘±˜ ñ ’±ø˜ ΔÚøá¬fl¡ ¬ıËp¡‰¬˚« ¬ıËÓ¬ øÚÀ˚˛øÂ√º ¸Àe¬ı˛ ›“¬ı˛± ŒÚÚ
Ú±˝◊√º ’±¬ı˛ Œ√‡˘±˜ ’±˜±¬ı˛ previous [¬Û”À¬ı«¬ı˛] ¸—¶®±¬ı˛ Œ˚Ú assert
[√±ø¬ı] fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√ÀÂ√ºí Á¡±˜±¬Û≈fl≈¡¬ı˛ Œ¬ı˛±ÀÎ¬¬ı˛ Œ˜±Î¬ˇ ’øÓ¬Sê˜ fl¡¬ı˛ÀÓ¬
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¿˜ ¬ıø˘À˘Ú, ì¤¸¬ı ¶§õü ‡≈¬ı ˆ¬±˘ ñ ¬ıËp¡‰¬À˚«¬ı˛ ¶§õü ñ
ë˚ø√26√ÀôL ± ¬ıËp¡‰¬˚«— ‰¬¬ı˛øôLí [·œÓ¬± 8˚˛11]º Œfl¡±Ô±˚˛ ˝√√À26√∑ î ˆ¬Mê√
Î¬◊M√¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú, ë˜ÀÍ¬ Œ√‡˘±˜íº ¿˜ ¬ı˘À˘Ú, ë‡≈¬ı ˆ¬±˘íº
ˆ¬Mê√ ñ 12˝◊√ Ê√±Ú≈˚˛±¬ı˛œ Œ√À‡øÂ√˘±˜ ¸iß…±À¸¬ı˛º ’±¬ÛøÚ Ó¬‡Ú
·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜º Ó¬‡Ú› Œ√À‡øÂ√˘±˜ previous [¬Û”¬ı«] ¸—¶®±¬ı˛
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [1] 153
assert [√±ø¬ı] fl¡¬ı˛ÀÂ√º

¿˜ ñ Œfl¡±Ô±˚˛ Œ√‡À˘Ú ñ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜∑
ˆ¬Mê√ ñ Ú±, ›‡±Ú ŒÔÀfl¡ ¤À¸º
¤Ó¬é¬ÀÌ ø¸øÈ¬ fl¡À˘ÀÊ√¬ı˛ ¸•ú≈À‡ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
¿˜ ñ ¤ ‡≈¬ı ˆ¬±˘ ˝√√À26√º ˝√√˚˛ÀÓ¬± Œfl¡±Úø√Ú ˝√√À¬ıº ¤ÀÓ¬ Œ¬ı±Á¡±
˚±À26√ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ¸±Ù¬ ˝√√À˚˛ ˚±À26√º ¸±Ò≈¸eøÈ¬ fl¡¬ı˛À¬ıÚ ñ ‹øÈ¬ Â√±Î¬ˇÀ¬ıÚ
Ú±º ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ‹øÈ¬ fl¡¬ı˛À¬ıÚº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ˜Ú ˝√√À26√ ŒÒ±¬Û±‚À¬ı˛¬ı˛
fl¡±¬ÛÎ¬ˇ ñ Œ˚ ¬ı˛—-¤ ŒÂ√±¬Û±À¬ı Œ¸˝◊√ ¬ı˛—-˝◊√ ˝√√À¬ıº ‹øÈ¬ Â√±Î¬ˇÀ¬ıÚ Ú±º
’±˜˝√√±à« àòœÈ¬ ¬Û±¬ı˛ ˝√√˝◊√˚˛± ë’±˜¸ƒ ˝√√±Î¬◊À¸í¬ı˛ √øé¬Ì-¬Ûø(˜ Œfl¡±ÀÌ
Ù≈¬È¬¬Û±ÀÔ ¿˜ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±ÀÂ√ Ú ñ ¸•ú≈À‡ ¬Û=±ÚÚ Œ‚±¯∏ Œ˘Úº √øé¬ÀÌ
≈√í‡±Ú± ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ ¬Û¬ı˛˝◊√ ˜È«¬Ú ¶≈®˘ ñ ¤˝◊√‰¬. Œ¬ı±À¸¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ ·±À˚˛º
¤fl¡øÈ¬ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ¸Àe ¸±Ò≈¬ı˛ ‹ù´À˚«¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ¿˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú,
ë¬ı±˝◊√À¬ı˛¬ı˛ glamour [‰¬±fl¡ø‰¬fl¡…] Œ√À‡ ˆ≈¬˘À¬ıÚ Ú±º ˚Ó¬ ·±Î¬ˇœ
Œ‚±Î¬ˇ±˝◊√ ˝√√Î¬◊fl¡, ¬ı±˝◊√À¬ı˛¬ı˛ glamour [‹ù´˚«] Œ√À‡ ˆ≈¬˘À¬ıÚ Ú±º
Inspiration-¤¬ı˛ [ˆ¬·¬ı» Œõ∂¬ı˛Ì±¬ı˛] Ê√Ú… Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ øÚfl¡È¬ õ∂±Ô«Ú±
fl¡¬ı˛À¬ıÚºí Œ˚ ˚Ó¬˝◊√ ¬ıÎ¬ˇ˝◊√ ˝√√Î¬◊fl¡, Ó“¬±¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ ¬ıÎ¬ˇ ŒÓ¬± Œfl¡Î¬◊ Ú˚˛º
Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√˝◊√ inspiration-¤¬ı˛ [Œõ∂¬ı˛Ì± √±ÀÚ¬ı˛] Ê√Ú… õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛À¬ıÚº
¿˜ Œ√±Ó¬˘±˚˛ øfl¡Â≈√é¬Ì ø¬ı|±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛± ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±˚˛ ’±ø¸À˘Úº
·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜¬ı˛ ’Ò…é¬ ¶§±˜œ fl¡˜À˘ù´¬ı˛±Úμ Â√±À√ ’À¬Ûé¬±
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬øÂ√À˘Úº øÓ¬øÚ ‚À¬ı˛ ’±ø¸À˘Úº ¿˜ ø¬ıÂ√±Ú±˚˛ ¬Ûø(˜±¸… ñ
Î¬◊M√À¬ı˛ Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ ¸±Ò≈ › ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú¬ı±¬ı≈º ¿˜-¬ı˛ √øé¬ÀÌ Œ¬ıÀ=
Ê√·¬ıg≈ ¬ı¸±º ’±¬ı˛ ˜±‡Ú ø¬ıÂ√±Ú±˚˛ ¬ı¸±º ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ’iß¬Û”Ì«±
¬Û”Ê√±¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¿˜ ñ [¸±Ò≈¬ı˛ õ∂øÓ¬] Œ˘±fl¡¬ı˘ Ú± Ô±fl¡À˘ ø¬ı¬ı˛±È¬ fl¡±ÀÊ√ ˝√√±Ó¬
Œ√›˚˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬ Ú˚˛º ’Ô« Ô±fl¡À˘˝◊√ ˝√√˚˛ Ú±º ˜±Ú≈¯∏ ‰¬±˝◊√, ’±¬ı±¬ı˛
willing [fl¡˜« fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝◊√26≈√fl¡] ¤˜ÚÓ¬¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏º ·œÓ¬±˚˛ ’±ÀÂ√ Œ˚
fl¡±Ê√ ¸±˜˘±ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ ŒÓ¬˜øÚ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛À¬ıº Ó¬± Ú± ˝√√À˘ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Œˆ¬Àe
˚±À¬ıº
154 ¿˜-√˙«Ú
¿˜Àfl¡ øÚ˜LaÌ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¸±Ò≈ ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√À˘Ú ø˜ø©Ü˜≈‡ fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛º

¬ı˛±øS õ∂±˚˛ 8-15 ø˜øÚÈ¬º ¿˜ Â√±À√ ’±ø¸˚˛± ¬ıø¸À˘Ú ñ
Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ õ∂Ô˜ √øé¬Ì±¸…, ¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛±¸…º ¸•ú≈À‡ ¸±˜Ú±¸±˜øÚ ≈√˝◊√
¸±ø¬ı˛ÀÓ¬ ˆ¬Mê√·Ì ¬Û”¬ı«¬Ûø(˜ ø√Àfl¡ ˜≈‡ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¸±˜±Ú…
¬ı‘ø©Ü ˝√√›˚˛±˚˛ Œ¬ı˙ Í¬±G± ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º ¿˜ ’±Ê√ ‡≈¬ı ¶§26√μ Œ¬ı±Ò
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˙œÓ¬˘ ¬ı±˚˛≈ õ∂¬ı±ø˝√√Ó¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
ø˙˚˛±˘√À˝√√ ¤fl¡Ê√Ú ŒÎ¬¬Û≈øÈ¬ ˜…±øÊ√ÀàòÈ¬ ’±Ê√fl¡±˘ ÷ù´¬ı˛ ø‰¬ôL±
fl¡À¬ı˛Úº Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¸•§Àg fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¿˜ ñ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ’±¬ÛøÚ Œ‰¬ÀÚÚ∑
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ’±À: Ú±º qÀÚøÂ√ Δ¬ı¯û¬ıˆ¬±¬ı ñ ¬ıÎ¬ˇ fl¡Î¬ˇ±fl¡øÎ¬ˇ
øÚ˚˛˜º
¿˜ ñ ›‡±ÀÚ › øÂ√˘ Ú±º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ›¸¬ı Ú±˝◊√º Œ¸‡±ÀÚ
¤fl¡ ·±ÀÂ√ ¬ıU ¬Û±‡œ ñ Ú±Ú± ¬ı˛— Œ¬ı¬ı˛—-¤¬ı˛º øÓ¬øÚ fl¡±Î¬◊Àfl¡ Î¬±Àfl¡Ú›
Ú±˝◊√ ’±¸ÀÂ√ ˚±À26√º Œ˚˜Ú ’±˚˛Ú±¬ı˛ ›¬Û¬ı˛ Â√ø¬ı ¬ÛÀÎ¬ˇ, ŒÓ¬˜øÚº Ó¬À¬ı
÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı…±fl≈¡˘ Œ√‡À˘ ˜±Àfl¡ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë˜± ’±ø˜ ’±¬ı˛ ¬Û±ø¬ı˛
Ú± ˆ¬±¬ıÀÓ¬, Ó≈¬ø˜ ŒÈ¬ÀÚ ŒÚ›ºí
¿˜ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˚±Ú Ú±, ˚±Ú Ú± ¤fl¡ø√Ú ’±¬ÛøÚº
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ Ú± ˜˙±˚˛, › ˝√√À¬ı Ú±º ˙±øô¶ ’±ÀÂ√ ›‡±ÀÚº
“√±Î¬ˇ fl¡ø¬ı˛À˚˛ ¬ı˛±À‡, fl¡±Ú˜˘± ¤˝◊√ ¸¬ı ñ Δ¬ı¯û¬ı ’¬Û¬ı˛±ÀÒ¬ı˛ Ê√Ú…º
¿˜ ñ Ó¬À¬ı ¬ı±¸±È¬± ¬ı˘≈Úº Ê√·¬ıg≈ ˚±À¬ıÚº Î¬◊øÚ Œ˚ÀÓ¬ ready
[õ∂dÓ¬] ’±ÀÂ√ Úº
Ê√·¬ıg≈ ñ øfl¡ Ê√±øÚ ¬Û±ÀÂ√ ’±¬ı±¬ı˛ kneel down [ÚÓ¬Ê√±Ú≈]
fl¡ø¬ı˛À˚˛ ¬ı˛±À‡ [¸fl¡À˘¬ı˛ ˝√√±¸…]º
¿˜ ñ Ú±, ¤fl¡ø√Ú Œ·À˘˝◊√ øfl¡ fl¡¬ı˛À¬ı, Ó¬± fl¡¬ı˛À¬ı Ú±º
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ’±˜¬ı˛± Œ·À˘ ŒÓ¬± ’±¬ı˛ ¬∏C…±Ú¶£¬±¬ı˛ ¸±øÈ«¬øÙ¬Àfl¡È¬
øÚÀ˚˛ ˚±ø26√ Ú± [¸fl¡À˘¬ı˛ ˝√√±¸…]º
¿˜ ñ ¤˝◊√ ¶≈®˘ [Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛] Œ˚ unorganised [¸—·øÍ¬Ó¬ Ú˚˛]
ñ ¤¬ı˛ ŒÓ¬± affiliation [Œfl¡±Ú› √˘ ø¬ıÀ˙À¯∏¬ı˛ ¸Àe Œ˚±·] Ú±˝◊√º
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [1] 155
’±ø˜ fl¡˚˛ ¬ıÂ√¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛ Ê√±Ú˘≈˜ ˝◊√øÚ [Í¬±fl≈¡¬ı˛] ’±˜±¬ı˛ &èº ’±À·
Ê√±ÚÀÓ¬˝◊√ Œ√Ú Ú±˝◊√º Equal term-¤ [¸˜±Ú ˜±Ú ø√À˚˛] fl¡Ô±
fl¡˝◊√ÀÓ¬Úº ›‡±ÀÚ ¤fl¡·±ÀÂ√ ¬ıU¬Û±‡œ , organisation [√˘] øÂ√˘ Ú±º
ë¤fl¡È≈¬ Ú±˜±Ê√ fl¡À¬ı˛ ŒÚ›˚˛± ˚±fl¡ºí
3
¿˜ Î¬◊M√¬ı˛±¸… Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¿˜-¬ı˛ ¸•ú≈À‡ ¬Ûø(À˜¬ı˛
Œ¬ıÀ= ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, ¬Û”¬ı« Œ¬ıÀ= ¬ı˘±˝◊√, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú › Ê√·¬ıg≈º
˜±‡Ú, Î¬±Mê√±¬ı˛ › ø¬ıÚ˚˛ ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√À˘Úº Ò…±ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¿˜ Â√±À√ Î¬◊M√¬ı˛
√øé¬ÀÌ ¬Û±˚˛‰¬±ø¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ¤fl¡±fl¡œº ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú join [Œ˚±·√±Ú]
fl¡ø¬ı˛À˘Ú, SêÀ˜ ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, ¬ı˘±˝◊√ › Œ˙À¯∏ Ê√·¬ıg≈› Œ˚±·√±Ú
fl¡ø¬ı˛À˘Úº ‰¬ø˘ÀÓ¬ ‰¬ø˘ÀÓ¬ fl¡Ô± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [¬ıÎ¬ˇˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ øfl¡ fl¡±GÈ¬± ‰¬˘ÀÂ√/ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Ó¬
¤ø√Àfl¡ ÚÊ√¬ı˛ Ú±˝◊√º Procreation [¸ôL±ÀÚ±»¬Û±√ÀÚ¬ı˛] øfl¡ ¬ı…±¬Û±¬ı˛È¬±
Œ√‡≈Ú Ú± ¤fl¡¬ı±¬ı˛/ ¸‘ø©Ü ¬ı˛±‡¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… øfl¡ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº Œ˚ Œfl¡±Ú› ¤fl¡È¬±
øÚÀ˚˛ Œ√‡À˘ Œ√‡± ˚±˚˛ øfl¡ ’æ≈√Ó¬ ¸¬ı/
Œ˘±Àfl¡ ¬ıÀ˘ ’±ø˜ ›¬ı˛ ¸Àe love (Œõ∂˜] fl¡À¬ı˛øÂ√˘≈˜º ’±˝√√±,
¸±¬ı˛±¬ı˛±Ó¬ ¬ı≈Àfl¡ Œ¸˝◊√ ø‰¬øÍ¬‡±Ú± øÚÀ˚˛ qÀ˚˛ ¬ı˛˝◊√À˘±º øfl¡c Ê√±ÀÚ Ú±
ŒÓ¬± Ó¬±¬ı˛± ¤¬ı˛ ø¬ÛÂ√ÀÚ fl¡±¬ı˛ ˝√√±Ó¬º øÓ¬øÚ˝◊√ ¸‘ø©Ü¬ı˛ Ê√Ú… ¤˝◊√ ¸¬ı
fl¡¬ı˛±À26√Úº Ó¬±¬ı˛± ˆ¬±À¬ı ’±˜¬ı˛± fl¡¬ı˛øÂ√º
¤˝◊√ Œ√À˙ ¬ıÀ˘ ëÙ¬˘È¬±Úƒíº Œ¸±˜M√√ Œ˜À˚˛ ˝√√À˘ ù´q¬ı˛‚À¬ı˛ ’±¸ÀÓ¬
‰¬±˚˛º Ó¬‡Ú Œ˘±Àfl¡ ¬ıÀ˘ ¤¬ı˛ ëÙ¬˘È¬±Úƒí ˝√√À˚˛ÀÂ√ ñ ’Ô«±»
procreation-¤¬ı˛ [¸ôL±Ú Î¬◊»¬Û±√ÀÚ¬ı˛] ˝◊√26√± ˝√√À˚˛ÀÂ√º
Œ√‡≈Ú ¤˝◊√ fl¡±GÈ¬±/ ¤øfl¡ qÒ≈ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛∑ ¸fl¡À˘¬ı˛˝◊√ ˝√√À26√/
¬ı‘é¬˘Ó¬±¬ı˛› ˝√√À26√º ·±ÀÂ√ ’±ÀÂ√ pestil [Œ¬Ûø©Ü˘] Ú±˜œ˚˛ female
organ [Œ˚±Úœ]º ˚‡Ú ¸˜˚˛ ˝√√˚˛ ñ Ù¬˘È¬±Úƒ ˝√√˚˛, Ó¬‡Ú Œfl¡±Ô±
ŒÔÀfl¡ ¬Û±‡œ Œfl¡±Ú ·±ÀÂ√¬ı˛ Ù¬˘ Œ‡À˚˛ ¬ı¸À˘± ¤¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛, Ó¬±ÀÓ¬ ¬ıœÊ√
¬ÛÎ¬ˇÀ˘± ’±¬ı˛ ·±Â√ ˝√√À˘± fertilization [Î¬◊¬ı«¬ı˛Ó¬±] Œ¬ÛÀ˚˛º Ù≈¬À˘¬ı˛›
156 ¿˜-√˙«Ú
Ó¬±íº Œ¬ı˛Ì≈&ø˘ ˝√√±›˚˛±˚˛ ¸¬ı«S Â√øÎ¬ˇÀ˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º Male [¬Û≈è¯∏] Œ¬ı˛Ì≈

(pollen) Î¬◊ÀÎ¬ˇ ø·À˚˛ female [¶aœ] Œ¬ı˛Ì≈¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘± ·±ÀÂ√º
Ó¬±ÀÓ¬ Ù¬˘ ˝√√À26√º ¸˜ô¶ fl¡±GÈ¬±˝◊√ ’±·±À·±Î¬ˇ± ¤˝◊√º
øfl¡c Œ˘±Àfl¡ ˆ¬±À¬ı ¬ı≈øÁ¡ ’±˜¬ı˛±˝◊√ fl¡¬ı˛øÂ√º Œfl¡ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ Ú±˝◊√
øÍ¬fl¡º Ó¬±˝◊√ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ¤¸À¬ı¬ı˛ ø¬ÛÂ√ÀÚ Ó“¬±¬ı˛ ˝√√±Ó¬ Œ√À‡øÂ√À˘Ú ñ
ëŒ√¬ı±R˙øMê√í øÓ¬øÚ˝◊√ ¸¬ı fl¡¬ı˛±À26√Úº ·e±¬ı˛ ¸¬ıÈ¬± ¶Û˙« fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı∑
¤fl¡ Ê√±˚˛·±˚˛ fl¡¬ı˛À˘˝◊√ ŒÓ¬± ˝√√À˘±º Ó“¬±¬ı˛± Œ√À‡øÂ√À˘Ú Ó“¬±¬ı˛ ˝√√±Ó¬º ¤fl¡
Ê√±˚˛·±˚˛ Œ√‡À˘˝◊√ ˝√√À˘±º
ˆ‘¬Ó¬… ¿˜-¬ı˛ ΔÚ˙Àˆ¬±Ê√Ú øÚ˚˛± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√º ¤fl¡Ê√Ú Œ¸¬ıfl¡ ‚À¬ı˛
ø·˚˛± Î¬◊˝√± ¬ı˛±ø‡˚˛± ’±ø¸À˘Úº øÓ¬øÚ qøÚÀ˘Ú, ¿˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú
¬Û”¬ı«õ∂¸Àeº
¿˜ ñ ¤fl¡Ê√Ú ¶aœÀ˘±fl¡ ¤fl¡øÈ¬ ¬ı˝◊√ ø˘À‡ÀÂ√º Ó¬±ÀÓ¬ ’±ÀÂ√ ˜±Â√
˚‡Ú øÎ¬˜ ¬Û±ÀÎ¬ˇ Ê√À˘ Ó¬‡Ú ˘é¬ ˘é¬ øÎ¬˜ ˝√√˚˛º Ó¬‡Ú ’Ú…
Ê√±ÀÚ±˚˛±¬ı˛ ¤À¸ Œ¸&ø˘Àfl¡ fl¡¬ıƒ fl¡¬ıƒ fl¡À¬ı˛ Œ‡À˚˛ ŒÙ¬À˘º ¤¬ı˛ Œˆ¬Ó¬¬ı˛
Œ˚ ≈√˝◊√ ¤fl¡È¬± Œ¬ı“À‰¬ ˚±˚˛ Ó¬±¬ı˛ ŒÔÀfl¡˝◊√ ¤Ó¬ ¸¬ı Â√±Ú±-Œ¬Û±Ú± (species)
˝√√˚˛º
¤˝◊√ Œ√‡≈Ú Ú±, ˜‘Ó≈¬…øÈ¬ Œfl¡˜Úº ˚ø√ Œfl¡Î¬◊ Ú± ˜¬ı˛ÀÓ¬± Ó¬± ˝√√À˘
¸fl¡À˘¬ı˛ ¶ö±Ú ˝í√√Ó¬ Œfl¡±Ô±˚˛∑ Ó¬±˝◊√ ˜‘Ó≈¬…º Œ¬ıÀ√ ’±ÀÂ√ ë˜‘Ó≈¬… Ò±¬ıøÓ¬
¬Û=˜–íº
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ë¬Û=˜–í øfl¡∑
¿˜ ñ ’ø¢ü, ¸”˚,« Œ˜‚, ¬ı±˚˛,≈ ˜‘Ó¬≈ …º ˜‘Ó¬≈ … ˝√√À˘± ¬Û=˜º ¸¬ı ’±¬ÛÚ±
’±¬ÛøÚ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛ ˚±À26√º Œfl¡ fl¡¬ı˛±À26√ Ó¬±íŒÓ¬± Ê√±ÀÚ Ú±º
›¬ı˛± scientists [Δ¬ı:±øÚfl¡·Ì] Œ˚‡±ÀÚ ø·À˚˛ ŒÍ¬fl¡À¬ı Œ¸‡±ÀÚ˝◊√
¬ıÀ˘ automatic [’±¬ÛÚ± ŒÔÀfl¡] ˝√√À26√º Ê√±ÀÚ Ú± ŒÓ¬± Œfl¡ fl¡¬ı˛±À26√º
Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± Œ√À‡øÂ√À˘Ú Ó“¬±¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ¤ ¸À¬ı¬ı˛ ø¬ÛÂ√ÀÚº ëˆ¬˚˛±√¸…±ø¢üô¶¬ÛøÓ¬
ˆ¬˚˛±M√√¬ÛøÓ¬ ¸”˚«–º ˆ¬˚˛±ø√f( ¬ı±˚˛≈( ˜‘Ó≈¬…Ò«±¬ıøÓ¬ ¬Û=˜–ººí [fl¡ÀÍ¬±
2˚3˚3] ’ø¢ü, ¸”˚«, ˝◊√f, ¬ı±˚˛≈ › ˜‘Ó≈¬… ¸¬ı Ó“¬±¬ı˛ ˆ¬À˚˛ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√º
Ó¬±˝◊√ ˜ÀÚ fl¡èÚ fl¡Ó¬ Œ˘±fl¡ ’±¸ÀÂ√, ’±¬ı±¬ı˛ Úœ¬ı˛À¬ı ‰¬À˘ ˚±À26√º
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [1] 157
Ó¬±À√¬ı˛ Œfl¡±Ú› ø‰¬˝êÈ≈¬fl≈¡ ¬Û˚«ôL Ú±˝◊√º ¤˝◊√ Œ˚˜Ú Œ·è˚˛± ŒÙ¬è˚˛± ñ

Œfl¡±Ú› ø‰¬˝ê Ú±˝◊√º Úœ¬ı˛À¬ı ‰¬À˘ ˚±À26√ Úœ¬ı˛À¬ı ¤À¸º ≈√˝◊√ ¤fl¡È¬±¬ı˛
Ú±˜ Œ˙±Ú± ˚±˚˛ ˚±¬ı˛± Œ˘±fl¡ø˙é¬± ø√À¬ıº Œ˚˜Ú ˜±ÀÂ√¬ı˛ ≈√˝◊√ ¤fl¡È¬±
øÎ¬˜ Ô±Àfl¡º ’±¬ı˛ ¸¬ı Œ‡À˚˛ ŒÙ¬À˘º
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ¤˝◊√ ’±fl¡±˙, Ó¬±¬ı˛± ›À√¬ı˛› ˝√√˚˛∑
¿˜ ñ Œfl¡ Ê√±ÀÚ/ Ó¬±¬ı˛ ’±(˚« øfl¡∑ ˝√√ÀÓ¬› ¬Û±À¬ı˛/
¤˝◊√ Œ˚ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ fl¡Ô±ñ ¤ÀÓ¬± Common sense [¸±Ò±¬ı˛Ì
¬ı≈≈øX] ŒÔÀfl¡ ’±˜¬ı˛± ¬ı˘øÂ√º ¤¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl¡Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ mystery [¬ı˛˝√¸…]
¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ó¬± Œfl¡ ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛∑ ’±˜¬ı˛± Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Œ√À‡ ¬ı˘øÂ√/
Mystery penetrate [¬ı˛˝√¸… Œˆ¬√] Œfl¡ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛∑
¸±ÀÎ¬ˇˇ Ú˚˛È¬± ¬ı±øÊ√˚˛±ÀÂ√º Œ¬ı˙ ø¶ß* ˙œÓ¬˘ ¬ı±˚˛≈ õ∂¬ı±ø˝√√Ó¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
9-4-24
4
’±Ê√ õ∂ˆ¬±Ó¬ Œ¬ı˙ ¸≈˙œÓ¬˘º ¿˜ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ ‚À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛± Δ¬ıø√fl¡
¸≈À¬ı˛ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√Úº ë¬ıË±p¡Ò˜«í Ú¬ı˜ ’Ò…±˚˛º ¬Û±À˙ ŒÂ√±È¬
øÊ√ÀÓ¬Ú › Ê√·¬ıg≈º ¸±ÀÎ¬ˇ ¸±Ó¬È¬± ¬ı±øÊ√˚˛±ÀÂ√º
¡Z± ¸≈¬ÛÌ«± ¸˚≈Ê√± ¸‡±˚˛± ¸˜±Ú— ¬ı‘é¬— ¬Ûø¬ı˛¯∏¶§Ê√±ÀÓ¬
Ó¬À˚˛±¬ı˛Ú…– ø¬Ûm˘— ¶§±¡ZM√√…ÚùüißÀÚ…±˝√√øˆ¬‰¬±fl¡˙œøÓ¬ºº...[Œù´Ó¬± 4˚6]
Ó¬À√Ó¬» Œõ∂˚˛– ¬Û≈S±» Œõ∂À˚˛± ø¬ıM√√±» Œõ∂À˚˛±˝√√Ú…¶ú±»
¸¬ı«¶ú±» ’ôL¬ı˛Ó¬¬ı˛— ˚√˚˛˜±R±ºº...
¸ ˚ ’±R±ÚÀ˜¬ı øõ∂˚˛˜≈¬Û±Àô¶ Ú ˝√√ ’¸… øõ∂˚˛— õ∂˜±˚˛≈fl¡— ˆ¬¬ıøÓ¬...
[¬ı‘˝√ 1˚4˚8]
˚≈ÀÊ√ ¬ı±— ¬ıËp¡ ¬Û”¬ı«…— ÚÀ˜±øˆ¬–º [Œù´Ó¬± 2˚5]
’Ú±ø√Ñ— ø¬ıˆ≈¬ÀQÚ ¬ıÓ«¬À¸ ˚ÀÓ¬± Ê√±Ó¬±øÚ ˆ≈¬¬ıÚ±øÚ ø¬ıù´±ºº
[Œù´Ó¬± 4˚4]
¿˜ ñ ¤fl¡øÈ¬ ¬ı‘é¬ ≈√øÈ¬ ¬Û±‡œ ’Ô«±» ’±˜±À√¬ı˛ Œ√˝√ø¶öÓ¬
¬Û¬ı˛˜±R± ’±¬ı˛ Ê√œ¬ıº ¬Û¬ı˛˜±R± ¸±é¬œ¶§¬ı˛+¬Û øÚø˘«5º Ê√œ¬ı Ê√øÎ¬ˇÀ˚˛
¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√º
158 ¿˜-√˙«Ú
¤ plan-› [¬Ûø¬ı˛fl¡äÚ±›] Ó“¬±¬ı˛º øÓ¬øÚ øÚÀÊ√˝◊√ ≈√íˆ¬±· ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº

Ê√œ¬ıˆ¬±À¬ı Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¸‘ø©Ü¬ı˛ fl¡±ÀÊ√ Œ˚±·√±Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú, ’±¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜±R±¬ı˛+À¬Û
øÚø˘«5º ˜±ÀÚ ¤› Ê√œ¬ıø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú…º ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ’±˜±¬ı˛ ˜Ó¬ øÚø˘«5
Ô±fl¡, Ó¬À¬ı ˆ¬˚˛ Ú±˝◊√º Œ·±˘˜±À˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ŒÔÀfl¡› Œ·±˘˜±À˘ ¬ÛÎ¬ˇÀ¬ı
Ú±º Ù¬˘ Œ‡ÀÓ¬ ‰¬±› Ó¬À¬ı ‹ ñ È¬…±' √±› , ¸≈‡≈√–‡ Œˆ¬±· fl¡¬ı˛º
ë¬Û¬ı˛˜±R±í ñ ø‰¬¬ı˛ ¸≈‡˙±øôL¬ı˛ ’±|˚˛, ëÊ√œ¬ıí ñ ø˜ø|Ó¬ ¸≈‡˙±øôL¬ı˛
’±|˚˛º Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ’˝√√—fl¡±¬ı˛øÈ¬˝◊√ ;±˘± ñ greatest riddle of the
universe [ø¬ıÀù´¬ı˛ ¸¬ı«À|á¬ ¸˜¸…±]º ¤øÈ¬ ø√À˚˛ ø¬ıù´ ‰¬±˘±À26√Úº
˚±¬ı˛ ’˝√√—fl¡±¬ı˛ Ú±˝◊√, Ó¬±¬ı˛ øÚfl¡È¬ Ê√·»› Ú±˝◊√º
’±¬ı±¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛› fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú , ¬ı˘ÀÂ√Ú ¤˝◊√ ’˝√√—fl¡±¬ı˛Àfl¡ ’±˜±¬ı˛ ø√Àfl¡
Œ˜±Î¬ˇ øÙ¬ø¬ı˛À˚˛ √±›º Ó¬À¬ı ˆ¬˚˛ Ú±˝◊√º ’±˜±¬ı˛ ’±|À˚˛ Ô±fl¡º ¤fl¡È¬±
¸•§g ¬Û±øÓ¬À˚˛ Ô±fl¡º ë’˝√√— ¬ıËp¡±ø¶úí ¤› ¸•§gº ë’±ø˜ ŒÓ¬±˜±¬ı˛
√±¸, ¬Û≈S, ø˜Sí ¤&ø˘› ¸•§g , Ó¬±˝√√À˘ SêÀ˜ øÚø˘«5 ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıº
¬ı˛±Ê√±¬ı˛ ŒÂ√À˘ øˆ¬‡±¬ı˛œ¬ı˛ ‚À¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏ ˝√√À˚˛ÀÂ√, Ó¬±¬ı˛ ˚± ’¬ı¶ö±,
ŒÓ¬˜øÚ Ê√œÀ¬ı¬ı˛º ë÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ’—˙í ˆ≈¬À˘ ø·À˚˛˝◊√ ˚Ó¬ Œ·±˘˜±À˘ ¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√º
÷ù´¬ı˛ ’±¬ı±¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏À√¬ı˛ ˜≈‡ ø√À˚˛ Î¬◊¬Û±˚˛› ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº fl¡±Î¬◊Àfl¡
ˆ¬±˘À¬ıÀ¸± Ú±, ˜≈ø¶®À˘ ¬ÛÎ¬ˇÀ¬ı Ó¬± ˝√√À˘º ’±˜±Àfl¡ ‡±ø˘ ˆ¬±˘¬ı±¸º
Ê√œ¬ıÊ√·»Àfl¡ ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬ ‰¬±›, ’±˜±¬ı˛ ¬ıíÀ˘ ˆ¬±˘¬ı±¸º ’±ø˜ Â√±Î¬ˇ±
’Ú… fl¡±Î¬◊Àfl¡ ˆ¬±˘¬ı±¸À˘ ë˝√√±˚˛ ˝√√±˚˛í fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı/ ’±˜±˚˛ ˆ¬±˘¬ı±¸À˘
ø‰¬¬ı˛fl¡±˘ ŒÓ¬±˜±˚˛ ¸≈‡˙±øôL ø√¬ıº
Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ˝√√±Ó¬ Œ√‡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√À˘Ú øfl¡Ú± Ó“¬±¬ı˛/ Ó¬±˝◊√ ¸±¬ıÒ±Ú fl¡À¬ı˛
ø√À˚˛øÂ√À˘Úº øÓ¬øÚ˝◊√ ’±È¬øfl¡À˚˛ÀÂ√ Ú, ’±¬ı±¬ı˛ øÓ¬øÚ˝◊√ ¬ÛÔ ¬ıÀ˘ ø√À26√Ú
Œ¬ıè¬ı±¬ı˛º Œ˚ ø¬ıÀ¯∏¬ı˛ ;±˘±˚˛ ˜¬ı˛ÀÂ√±, Œ¸ ø¬ı¯∏ ’±˜±˚˛ ø√À˚˛ √±› ñ
¤˝◊√ ’˝√√—fl¡±¬ı˛º ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë˜± ·‘Ò– fl¡¸…ø¶§XÚ˜ƒí [÷˙± 1]º ÒÚ ˜±ÀÚ
fl¡±ø˜Úœfl¡±=Úº øÚÀÊ√¬ı˛ ˝√√Î¬◊fl¡, ¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ˝√√Î¬◊fl¡, ¤ øÚÀ˘˝◊√ ¬ıgÚº
¸—¸±¬ı˛øÈ¬ Œ˚Ú ë¬ı‘ø(fl¡¬Û≈¬ı˛œºí ¤fl¡øÈ¬ ø¬ı˙±˘ ¬Û≈¬ı˛œº Œˆ¬±À·¬ı˛ ¸¬ı
Î¬◊¬Ûfl¡¬ı˛Ì ¬ı˛À˚˛ÀÂ√, ¬ı“±Ò± ø√¬ı±¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ ŒÚ˝◊√º ¬ı±·±ÀÚ fl¡Ó¬ ¬ı˛¸±˘ ¸≈ø˜©Ü
Ù¬˘º Œ˚˝◊√ ¤fl¡Ê√Ú ˝√√±Ó¬ ø√À˚˛ÀÂ√ ’˜øÚ ø¬ı26≈√ ˝√√À˚˛ ¤fl¡ fl¡±˜Î¬ˇ ø√À˘º
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [1] 159
Ó¬±íÀÓ¬˝◊√ ˝√√˚˛øÚ, ’±¬ı±¬ı˛ Œ·ÀÂ√ ’±¬ı˛ ¤fl¡È¬± Œ‡ÀÓ¬, ’˜øÚ ø¬ı26≈√ ø√À˘
’±¬ı˛ ¤fl¡ fl¡±˜Î¬ˇº Œ˙À¯∏ Œfl“¡À√ Œfl“¡À√ Œ¬ıø¬ı˛À˚˛ ’±¸ÀÂ√º ¸±˜ÀÚ
·±Â√Ó¬˘±˚˛ ¤fl¡øÈ¬ Œ˘±fl¡Àfl¡ Œ√‡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ˘± ñ ¬ıÀ¸ ’±ÀÂ√, ˙±ôL ›
¸˝√√±Ú≈ˆ”¬øÓ¬¸•Ûißº øÓ¬øÚ ¬ı˘À˘Ú, ˆ¬±˝◊√ ¤ Ê√±˚˛·±˚˛ ¤˜øÚº ’±ø˜›
fl¡±˜Î¬ˇ Œ‡À˚˛øÂ√º ¤‡Ú Œ¬ı˙ ’±øÂ√º ¤fl¡Ê√Ú ˆ¬±˘ Œ˘±fl¡ ¤À¸ ’±˜±˚˛
¬ıÀ˘ ø·Â√À˘± ñ¤‡±ÀÚ Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ ˚ø√ Œˆ¬±À·¬ı˛ ˝◊√26√± Â√±Î¬ˇº Ó¬±¬ı˛˝◊√
fl¡Ô±˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ ’±øÂ√º Œ¬ı˙ ’±øÂ√º ‡±›˚˛± √±›˚˛± ¤fl¡Ê√Ú ¤À¸ ø√À˚˛
˚±˚˛, Œfl¡±ÀOÀfl¡ Ó¬± Ê√±øÚ Ú±º ¸±¬ı˛±ø√Ú √±¸œ¬ı˛ ˜Ó¬ Œ¸¬ı± fl¡ø¬ı˛ ¤¸¬ı
¬ı±·√¬ı±ø·‰¬±¬ı˛º
¸—¸±À¬ı˛ Œˆ¬±· øÚÀ˘˝◊√ ˜≈ø¶®˘º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ó¬±˝◊√ √±¸œ¬ı˛ ˜Ó¬ Ô±fl¡ÀÓ¬
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ¸—¸±À¬ı˛º ’±¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ¬Û≈S±ø√Àfl¡ ¬Û≈S¬ı˛+À¬Û ˆ¬±˘À¬ıÀ¸±
Ú± ñ ˜ÀÚ fl¡¬ı˛, ˆ¬·¬ı±Ú ¤˝◊√¬ı˛+À¬Û ’±ÀÂ√ Ú ’±˜±¬ı˛ ¸±˜ÀÚº Ó“¬±¬ı˛
Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛±º ˜‘Ó¬≈ … ¸¬ı ˝√√¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ øÚÀ˚˛ ˚±À¬ı Ó¬‡Ú ≈√–‡ ˝√√À¬ıº Ó¬±˝◊√ Œ¬ıÀ√
¬ıÀ˘ÀÂ√Ú, ÷ù´√¬ı˛Àfl¡ Œ˚ øõ∂˚˛ ¬ıÀ˘ ñ ˆ¬±˘¬ı±À¸, Œ¸˝◊√ øõ∂À˚˛¬ı˛ ˜‘Ó¬≈ … Ú±˝◊√,
Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú… Œ˙±fl¡ ˝√√À¬ı Ú± ñ ëÚ˝ƒ√ ’¸… øõ∂˚—˛ õ∂˜±˚˛fl≈ ¡— ˆ¬¬ıøÓ¬ºí
Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± Ó¬±˝◊√ ø˙¯∏…À√¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ’±ø˜ ¬ıËp¡Àfl¡ Ú˜¶®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛

¸Àe ˚≈Mê√ ˝√√ø26√º Ú˜¶®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛› Œ˚±· ˝√√˚˛º ·œÓ¬±˚˛ ’±ÀÂ√ ë˜±—
Ú˜¶≈®èí [·œÓ¬± 9˚34]º ø˙¯∏…¬ı˛±› Ó¬±˝◊√ fl¡èfl¡ ¤˝◊√ ’øˆ¬õ∂±˚˛º Ú˜¶®±¬ı˛
fl¡¬ı˛± ˜±ÀÚ ˙¬ı˛Ì±·Ó¬ ˝√√›˚˛±º ë˚≈ÀÊ√ ¬ı±— ¬ıËp¡ ¬Û”¬ı«…— ÚÀ˜±øˆ¬–í ñ
Ú˜¶®±À¬ı˛¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ¸Àe ˚≈Mê√ ˝√√›˚˛±, ¤È¬± ¸˝√√Ê√ ¸±ÒÚ±º
5
¬ı˛±øS õ∂±˚˛ ’±È¬È¬±º ˜È«¬ÀÚ¬ı˛ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±À√ ¿˜ Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
øÓ¬øÚ ˜±≈√À¬ı˛ Î¬◊¬Ûø¬ı©Ü ¬Û”¬ı«±¸…º Ê√·¬ıg≈, ˙±øôL › ¬ıø¬ı˛˙±À˘¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬
ˆ¬Mê√ ¬Û±À˙ ¬ıø¸˚˛± Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˆ¬Mê√¬ı˛± ’±ø¸ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ¬ıÎ¬ˇ
’˜”˘…, Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Î¬±Mê√±¬ı˛, ø¬ıÚ˚˛ › ¬ı˘±˝◊√º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú ›
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Úº ’±Ê√ ’ÀÚfl¡é¬Ì Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ¸g…± ˝√√˝◊√ÀÓ¬º Ò…±Ú±ÀôL
160 ¿˜-√˙«Ú
¿˜ ø·˚˛± Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√Ú, √øé¬Ì±¸…º ˜±≈√À¬ı˛ Î¬±Mê√±¬ı˛, ˙±øôL ›

¬ıø¬ı˛˙±À˘¬ı˛ ˆ¬Mê√ ¬Û”¬ı«±¸…º ¬ıÎ¬ˇ ’˜”˘…, ø¬ıÚ˚˛, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú Î¬◊M√¬ı˛±¸…º
¬ı˘±˝◊√, Ê√·¬ıg≈ › ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, ¬Ûø(˜±¸… ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¿˜ ÷ù´¬ı˛œ˚˛
fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë˜± ¤‡Ú› ’±˜±˚˛
¬ı√˘±À26í√º ¤¬ı˛ ˜±ÀÚ humanity-Àfl¡ [˜Ú≈¯…∏ Àfl¡] ¤˝◊√ teaching
[ø˙é¬±] ø√À26√Ú Œ˚ ¸¬ı«√±˝◊√ ø˙é¬± fl¡¬ı˛± ˚±˚˛, ¤¬ı˛ Œ˙¯∏ Ú±˝◊√º Œfl¡Î¬◊
Œfl¡Î¬◊ ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛ ¤fl¡È≈¬ Ê√¬Û fl¡À¬ı˛, øfl¡ ¤fl¡È≈¬ [‰¬é≈¬ ˜≈ø^Ó¬ fl¡ø¬ı˛˚±˛ Ò…±ÀÚ¬ı˛
’øˆ¬Ú˚˛ fl¡ø¬ı˛˚±˛ ] ¤˜Ú fl¡À¬ı˛, ’±˜±¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√, øfl¡c Ó¬± Ú˚˛º
øÓ¬øÚ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ëfl¡±À¬ı˛± ’±Ò±¬ı˛ ¤˜Ú [ŒÂ√±È¬] fl¡±À¬ı˛± ¤˜Ú [¤fl¡È≈¬
¬ıÎ¬ˇ], fl¡±À¬ı˛± ’±À¬ı˛±› ¬ıÎ¬ˇ, ’±À¬ı˛±› ¬ıÎ¬ˇº ŒÂ√±È¬ ’±Ò±¬ı˛ ˆ¬À¬ı˛ Œ·À˘
’±¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ Ú±º
Œfl¡±Ô±˚˛ Ò¬ı˛À¬ı∑ ’±Ò±¬ı˛ Œ˚ ŒÂ√±È¬º ŒÂ√±È¬ ˆ “±Î¬ˇøÈ¬ ˆ¬À¬ı˛ Œ·À˘˝◊√
Œ˚Ú Œfl¡Î¬◊ ˜ÀÚ Ú± fl¡À¬ı˛, ’±¬ı˛ Ê√˘ ŒÚ˝◊√º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë¤˝◊√ ¸¬ı fl¡Ô± ¬ı˘øÂ√, øfl¡c ˆ¬±G Œfl¡±Ô±˚˛∑
¤˝◊√È≈¬fl≈¡Ú ˆ¬±Gº
≈√˝◊√ fl¡±¬ı˛ÀÌ ÒÀ¬ı˛ Ú±º ¤fl¡, ¬Û±S ŒÂ√±È¬º ’±¬ı±¬ı˛ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¬Û±S ¬ıÎ¬ˇ,
øfl¡c ›ÀÓ¬ ˝√√±r±À·±r±ÀÓ¬ ˆ¬øÓ«¬, ’Ô«±» fl¡±ø˜Úœfl¡±=ÀÚ ¬Û”Ì«º øˆ¬Ó¬À¬ı˛
‡±ø˘ ¬ı˛±ø¬ı˙ƒº Ó¬±˝◊√ÀÓ¬ Ò¬ı˛ÀÂ√ Ú±º ¤ÀÓ¬ ’±¬ı˛ fl¡Ó¬È≈¬fl≈¡ ø‰¬øÚ Ò¬ı˛À¬ı∑
ñ ¤˝◊√È≈¬fl≈¡º
øÓ¬øÚ Ó¬±˝◊√ Œ˙À¯∏ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë˜± ’±¬ı˛ ¬ıfl¡ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Ú±, qX ˆ¬Mê√
¤ÀÚ √±› ñ Ó¬±˝√√À˘ ≈√í¤fl¡ fl¡Ô±ÀÓ¬˝◊√ Δ‰¬Ó¬Ú… ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº ’Ú…À√¬ı˛
[Œfl¡˙¬ı Œ¸Ú õ∂ˆ‘¬øÓ¬¬ı˛] ›‡±ÀÚ ¬Û±Í¬±›º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ëŒ¸±Ú±, fl¡±À¬ı˛± ø¬ı˙ ˜Ì ˜±øÈ¬¬ı˛ øÚÀ‰¬ ñ fl¡±À¬ı˛±
≈√˝◊√ ¤fl¡ Á≈¡øÎ¬ˇ¬ı˛ øÚÀ‰¬º Œfl¡ ˚±˚˛ Œfl¡±√˘±ÀÓ¬ ø¬ı˙ ˜Ìºí
˙±øôL ñ ŒÂ√±È¬ ˆ¬±G ˆ¬À¬ı˛ Œ·À˘˝◊√ ŒÓ¬± ˝√√À˘±, ’±¬ı˛ øfl¡ ‰¬±˝◊√∑
¿˜ ñ Ú±, øÓ¬øÚ ˝◊√26√± fl¡¬ı˛À˘ ¸¬ı ¬Û±À¬ı˛Úº Ó¬±˝◊√ Ó“¬±Àfl¡ ˝◊√26√±˜˚˛
¬ı˘± ˝√√˚˛º øÓ¬øÚ ŒÂ√±È¬Àfl¡ ’±¬ı±¬ı˛ ¬ıÎ¬ˇ fl¡À¬ı˛ ø√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº Ó¬±˝◊√ ‡±ø˘
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [1] 161
õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º Œ¬ıÀ√ ’±ÀÂ√, øÓ¬øÚ Î¬◊“‰≈¬Àfl¡ øÚ‰≈¬ fl¡À¬ı˛Ú, øÚ‰≈¬Àfl¡
Î¬◊“‰≈¬ fl¡À¬ı˛Úº ’±¬ı±¬ı˛ ·±ÀÚ› ’±ÀÂ√ ñ ëÓ≈¬ø˜ ¬ÛÀÇ ¬ıX fl¡¬ı˛ fl¡¬ı˛œ,
¬Ûe≈Àfl¡ ˘„∏‚±› ø·ø¬ı˛ºí Í¬±fl≈¡¬ı˛ ·±˝◊√ÀÓ¬Ú, ëfl¡¬Û±À˘ ø˘À‡Â√ ø¬ıøÒ, Ó¬±˝◊√
¬ı˘¬ı±Ú ˚ø√ ñ Œfl¡Ú Ó¬À¬ı ŒÓ¬±¬ı˛ ¿≈√·«± Ú±˜ ˘À¬ıºí
¤˝◊√ ˚Ó¬ ˆ¬Mê√ Œ√‡≈Ú ñ ˚±À√¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± Œ√‡À¬ıÚ, ˜ÀÚ
fl¡¬ı˛À¬ıÚ, Ó¬±À√¬ı˛ ’±Ò±¬ı˛ ‡≈¬ı ¬ıÎ¬ˇº Ó¬±˝◊√ fl¡‡Ú› ’±¬ÛÀ˙±¯∏ fl¡À¬ı˛
¬ı˘ÀÓ¬Ú, ëfl¡±Àfl¡˝◊√ ¬ı± ¬ıø˘, Œfl¡˝◊√ ¬ı± Œ˙±ÀÚºí
¿˜ ñ [Î¬±Mê√±¬ı˛ fl¡±øÓ«¬fl¡¬ı±¬ı≈¬ı˛ õ∂øÓ¬] ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ Œfl¡ ’±ÀÂ√∑
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ [w±Ó≈¬©Û≈S] ø¬ıù´Ú±Ôº
¿˜ ñ ›ÀÓ¬± ¤‡Ú ˘±À˚˛fl¡ ˝√√À˚˛ÀÂ√º
[¸˝√√±À¸…] ’±˜±À√¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ fl¡Ô± ˜ÀÚ ¬ÛÀÎ¬ˇº ¤fl¡øÈ¬ boy [¬ı±˘fl¡
ˆ‘¬Ó¬…] øÂ√˘, 14º15 ¬ıÂ√¬ı˛ ¬ı˚˛¸º ˙…±˜¬Û≈fl≈¡À¬ı˛ Ó¬‡Ú ¬ı±¸±º Ó¬±¬ı˛
˜±Ô±˚˛ ¤˜Ú ¬ıÎ¬ˇ ¤fl¡ ¬Û±·Î¬ˇœ ñ ø˝√√μ≈¶ö±Úœº ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Œ√±˘¬Û”øÌ«˜±¬ı˛
ø√ÀÚ ’±˜±À√¬ı˛ øÚÀ˚˛ ø·Â√À˘± Œ¬ı˘≈ÀÎ¬ˇº ›˝◊√ leader [√˘¬ÛøÓ¬] ˝√√À˚˛
’±À· ’±À· ‰¬˘ÀÂ√º Eighteen Ninety-ÀÓ¬ [1890 ‡‘–]º
ëŒÙ¬ø¬ı˛ÀÓ¬í ˙±˘Àfl¡ ø·À˚˛, ›‡±ÀÚ ŒÔÀfl¡ ¬ı¬ı˛±¬ı¬ı˛ Œ˝“√ÀÈ¬º ¬ı˛±ô¶±˚˛
˜±À¬ı˛±˚˛±Î¬ˇœÀ√¬ı˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Œ˚ÀÓ¬ ˝√√À˘±º ¬ı˛±Ò±fl‘¡¯û Œ√À‡
¤˘±˜º ¤˜Ú ¸±øÊ√À˚˛ÀÂ√ Œ˚Ú ˜ÀÚ ˝√√À˘±, ˙…±˜√˙«Ú fl¡À¬ı˛ ›‡±ÀÚ
˚±ø26√º ˜±À˚˛¬ı˛ ¬ı±¸± Ó¬‡Ú Œ¬ı˘≈ÀÎ¬ˇº ¬ı˛±ô¶±˚˛ ’±˜¬ı˛± ¤˝◊√ ø¬ı¯∏˚˛ ’±˘±¬Û
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ·˘±˜º Œ¸˝◊√ ¬ı˛±øSÀÓ¬ Ó¬‡Ú õ∂±˚˛ ¤fl¡È¬± ˝√√À¬ı ñ
’±¬ı±¬ı˛ ŒÙ¬ø¬ı˛ÀÓ¬ øÙ¬À¬ı˛ ’±ø¸º ø¬ıÎ¬Ú àòœÀÈ¬¬ı˛ Œ˜±ÀÎ¬ˇ¬ı˛ ›‡±Ú ŒÔÀfl¡
‡±¬ı±¬ı˛ øfl¡ÀÚ ’±Ú± ˝√√À˚˛øÂ√˘º Œ‰¬ÃøS˙ ¬ı»¸¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√º
’±¬ı˛ ¤fl¡ø√Ú ’ÀÚfl¡&ø˘ ˆ¬Mê√ ¬Ûø¬ı˛¬ı±¬ı˛ fl≈¡È≈¬•§À√¬ı˛ øÚÀ˚˛ ŒÚÃfl¡±
fl¡À¬ı˛ ˜± Í¬±fl¡èÀÌ¬ı˛ øÚfl¡È¬ Œ¬ı˘≈Î¬ˇ ˚±ø26√À˘Úº ¤˜Ú fl¡±G Œ√‡±À˘
ŒÚÃfl¡±˚˛/ ¤fl¡Ê√Ú ¬ıÀ¸ ¬ıÀ¸ ˆ¬±¬ıÀÂ√ ’±¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√, ë’±˜±¬ı˛ ˝◊√26√± ˝√√˚˛
‹ Œ˜À‚¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√À˚˛ ‰¬ø˘ºí ’±¬ı˛ ’˜øÚ Á¡Î¬ˇº ŒÚÃfl¡± Î≈¬À¬ı± Î≈¬À¬ı±
˝√√À˘±º Œfl¡±Ô±˚˛ Œ·˘ fl¡ø¬ıÓ¬±º Œ‰¬ÃV ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ŒÂ√À˘ fl¡¬Û±À˘
˝√√±Ó¬ ø√À˚˛ fl“¡±√ÀÂ√ ’±¬ı˛ ·±˝◊√ÀÂ√, ëø¬ı¬ÛÀ√ ¬ÛøÎ¬ˇÀ˚˛ Î¬±øfl¡ À˝√√ ŒÓ¬±˜±˚˛ºí
162 ¿˜-√˙«Ú
¤˝◊√ ¤fl¡øÈ¬ ·±Ú˝◊√ Ê√±ÚÀÓ¬± ñ seriously-˝◊√ [¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛] ·±˝◊√ÀÂ√º

¤fl¡Ê√Ú advise [Î¬◊¬ÛÀ√˙] fl¡¬ı˛À˘, ëŒÚÃfl¡± ˜±Á¡‡±ÀÚ Ú±›,
øfl¡Ú±¬ı˛±˚˛ Œ¬ı˛À‡Â√ Œfl¡Ú∑í Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ˜±Á¡‡±ÀÚ øÚÀ˘ Í¬±G± ˝√√À˘±,
fl¡±¬ÛÎ¬ˇÀ‰¬±¬ÛÎ¬ˇ ¸¬ı øˆ¬ÀÊ√ Œ·˘º ›‡±ÀÚ ø·À˚˛ Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ Ú”Ó¬Ú
fl¡±¬ÛÎ¬ˇ Œ¬ÛÀ˘±º ’±¬ı˛ ¸¬ı qfl≈¡˝◊√º ’±¬ı˛ ‰¬± ‡±›˚˛± ˝√√À˘±º
Ê√·¬ıg≈ ñ Œfl¡±Ô±˚˛ Ô±fl¡ÀÓ¬Ú ˜±∑
¿˜ ñ ˆ¬±Î¬ˇ±ÀÈ¬ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬º ÚÀÎ¬ˇÀˆ¬±˘± ˚Ó¬ ˆ¬Mê√ ñ È¬±fl¡± Ú±˝◊√
ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¤‡Úfl¡±¬ı˛ ˜Ó¬º ’±Ê√fl¡±˘ ŒÓ¬± ˜± Œ·À˘ ¬Û±˘øfl¡ÀÓ¬ Œ˚ÀÓ¬Úº
’±¬ı˛ ¸Àe ¸±Ó¬ ’±È¬È¬± ·è¬ı˛ ·±Î¬ˇœº Ó¬‡Ú ˜± ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ¬ı‘μ±¬ıÀÚ ¤fl¡
¬ıÂ√¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¤À˘Úº ¬ıÒ«˜±ÀÚ ŒÚÀ˜ÀÂ√ Úº Œ˝“√ÀÈ¬˝◊√ ¬ı˛›Ú±º ¤fl¡ Ê√±˚˛·±˚˛
ø·À˚˛ flv¡±ôL ˝√√›˚˛±˚˛ ¬Û≈fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ò±À¬ı˛ ¬ı¸À˘Úº ¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√ ¬Û±‡± ø√À˚˛
˝√√±›˚˛± fl¡¬ı˛ÀÂ√º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ øÙ¬¬ı˛øÓ¬ ·è¬ı˛ ·±øÎ¬ˇÀÓ¬ ¬Û“±‰¬ø¸Àfl¡ øfl¡ Œ√Î¬ˇÈ¬±fl¡±
ø√À˚˛ ˚±›˚˛± ˝√√À˘±º ¤‡Ú ŒÓ¬± fl¡Ó¬ Ù¬±à« flv¡±˙º ¸Àe ¬Û≈“≈È≈¬˘œ ¬Û“±È≈¬˘œ
fl¡Ó¬ øfl¡/ Œfl¡±Ô±˚˛ ¬ı± øÂ√˘ ¤˝◊√ ¸¬ıº
¬ı˛±‡±À˘¬ı˛ ¿¬ı‘μ±¬ıÀÚ ’¸≈‡ fl¡¬ı˛À˘±º fl¡Ó¬ fl¡©Ü fl¡À¬ı˛ ¬Û“±‰¬ È¬±fl¡±
Œ√›˚˛± ˝√√À˘±º ¬ı˘¬ı˛±˜¬ı±¬ı≈¬ı˛ fl≈¡À? ¤fl¡À¬ı˘± Œ‡ÀÓ¬±º
¬ı˛±øS õ∂±˚˛ Œ¬ÛÃÀÌ Ú˚˛È¬±º Gospel of Sri Ramakrishna
Part I [ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í] ¬ÛÎ¬ˇ± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û √øé¬ÀÌù´À¬ı˛º ÚÀ¬ı˛fÀfl¡ ¬ı±¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√Ú ø·ø¬ı˛˙ Œ‚±À¯∏¬ı˛
¸Àe Œ¬ı˙œ ø˜ø˙ÀÓ¬º ø·ø¬ı˛˙ ’ÚÚ…¶ú¬ı˛Ì ˆ¬Mê√ ˝√√˝◊√À˘› ·‘˝√¶ö ’±|À˜
¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ Úº ÚÀ¬ı˛fÀfl¡ ø√˚˛± ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ¤fl¡ Ô±flƒ¡ Œ˚±·œ ¸‘ø©Ü fl¡ø¬ı˛À¬ıÚº
·‘˝√¶ö ˆ¬Mê√À√¬ı˛ Œ˚±· Œˆ¬±· ≈√˝◊√-˝◊√ ’±ÀÂ√ øfl¡c Œ˚±·œÀ√¬ı˛ ‡±ø˘
Œ˚±·º Ó¬±˝◊√ ÚÀ¬ı˛fÀfl¡ ’Ó¬ ¸±¬ıÒ±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ˚±¬ı˛± Œ¬ı˙œø√Ú fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú øÚÀ˚˛
‚“±È¬±‚“±øÈ¬ fl¡À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛± Œ˚Ú ¬ı˛¸≈ÀÚ¬ı˛ ¬ı±øÈ¬ ñ ˝√√±Ê√±¬ı˛ Ò≈À˘› ·g ˚±˚˛
Ú±º Ó¬À¬ı :±Ú±ø¢üÀÓ¬ ;±ø˘À˚˛ øÚÀ˘ ·g ˚±˚˛º øfl¡—¬ı± Ó¬±¬ı˛± Œ˚Ú
Œ¬ı˙œ ¬ı˚˛À¸¬ı˛ √±˜Î¬ˇ±º Œ¬ı˙œ ¬ı˚˛À¸ Œ˚ ¯∏“±Î¬ˇ √±˜Î¬ˇ± ˝√√˚˛, Ó¬±¬ı˛ ˜Ú
ŒÔÀfl¡ Œ√˝√¸≈À‡¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬ Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ Ú±º Ó¬±¬ı˛± Œ˚Ú fl¡±Àfl¡-ŒÍ¬±fl¡¬ı˛±Ú
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [1] 163
’±˜º Œ√¬ıÀ¸¬ı±˚˛ ˘±À· Ú±º ¬ı±˘fl¡ ¸iß…±¸œ Œ˚Ú Ú”Ó¬Ú ˝“√±øÎ¬ˇº ¤ÀÓ¬
≈√Ò ¬ı˛±‡À˘ Ú©Ü ˝√√˚˛ Ú±º ¤¬ı˛± Œ√¬ıÀ¸¬ı±˚˛ ˘±À·º ˜ÀÚ ¤‡Ú›
fl¡±ø˜Úœfl¡±=ÀÚ¬ı˛ √±· ¬ÛÀÎ¬ˇ Ú±˝◊√º ÷ù´¬ı˛ ˝◊√26√± fl¡¬ı˛À˘ ·‘˝√¶ö ’±|À˜
Œ¬ı˛À‡› Œ˚±·œ¬ı˛√ ˜Ó¬ øÚ©®˘Ç ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº ’±˜Î¬ˇ± ·±ÀÂ√ ’±˜
Ò¬ı˛±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº øfl¡c Ó¬± ’øÓ¬ ø¬ı¬ı˛˘º Œ˚±·œ ’±¬ı˛ Œ˚±·œÀˆ¬±·œ ñ
≈√øÈ¬ ’±˘±√± Ô±flƒ¡º ¿˜ [˙±øôL¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ÛÎ¬ˇ± ˝√√À˘±º
Ó≈¬ø˜ øfl¡ fl¡¬ı˛À¬ı ñ Ù¬±à« flv¡±˙, Ú± Œ¸Àfl¡G flv¡±˙∑
˙±øôL Î¬±Mê√±¬ı˛œ ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Úº ø¬ı¬ı±À˝√√¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
˙±øôL ñ ˜Ú Œ˚ ˜±ÀÚ Ú±º
¿˜ ñ Œ¸ øfl¡ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝◊√26√±∑ &è ˚‡Ú ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬‡Ú ŒÓ¬±˜±¬ı˛
˝◊√26√± ’±¬ı˛ Ú±˝◊√º
ˆ¬Mê√¬ı˛± ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¿˜ Ê√·¬ıg≈Àfl¡ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ë’±¬ÛÚ±¬ı˛
Î¬◊¬Û¬ı˛ ˆ¬±¬ı˛ ¬ı˛˝◊√˘ ñ ¸fl¡À˘¬ı˛ øÚfl¡È¬ ŒÔÀfl¡ øfl¡Â≈√ øfl¡Â≈√ øÚÀ˚˛ ’iß¬Û”Ì«±
¬Û”Ê√±˚˛ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ Œ˚Ú Œ√›˚˛± ˝√√˚˛ ¤fl¡¸Àeºí
10-4-24
6
¿˜ ’±¬ÛÚ ‚À¬ı˛ Î¬◊¬Ûø¬ı©Ü ñ ‡±ÀÈ¬ ¬Ûø(˜±¸…º ¿˜-¬ı˛ ¬ı±˜
ø√Àfl¡ Œ¬ıÀ= ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, Ê√·¬ıg≈ ’±¬ı˛ ˜ÀÚ±¬ı˛?Úº ˝√√±ÀÓ¬ ë¬ıË±p¡Ò˜«í
ñ √˙˜ › ¤fl¡±√˙ ’Ò…±˚˛ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛À˘Úº
›ø˜øÓ¬ ¬ıËp¡... [ΔÓ¬øM√√ 8˜ ’Ú≈]º Ó¬— Œ¬ı√…— ¬Û≈è¯∏— Œ¬ı√ ˚Ô± ˜±
Œ¬ı± ˜‘Ó≈¬…– ¬Ûø¬ı˛¬ı…Ô± ˝◊√øÓ¬ [õ∂Àùü± 6˚6]º ˚À˜Õ¬ı¯∏¬ı‘Ì≈ÀÓ¬ ŒÓ¬Ú ˘ˆ¬…–º
[fl¡ÀÍ¬± 1˚2˚23]º ...Î¬◊øM√√á¬Ó¬ Ê√±¢∂Ó¬ õ∂±¬Û… ¬ı¬ı˛±Úƒ øÚÀ¬ı±ÒÓ¬ºí [fl¡ÀÍ¬±
1˚3˚14]º
¸±˜±Ú…ˆ¬±À¬ı ¬ı±—˘± ’Ô« ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ¬ıËp¡ ’Ú±ø√, ’ÚôL ›
øÚÓ¬…º øÓ¬øÚ ’Ê√¬ı˛ ’˜¬ı˛ ’ˆ¬˚˛ › ’˜‘Ó¬º øÓ¬øÚ ¬ı˛+¬Û ¬ı˛¸ ·g
˙s¶Û˙«±Rfl¡ ¤˝◊√ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ’Ó¬œÓ¬º øÓ¬øÚ˝◊√ ’±¬ı±¬ı˛ ¤˝◊√ Ê√œ¬ıÊ√·ÀÓ¬¬ı˛
’ôL¬ı˛±R±º ’ÚÚ…˙¬ı˛Ì ˝√√À˚˛ ‹fl¡±øôLfl¡ Œ‰¬©Ü±˚˛ Ó“¬±Àfl¡ Ê√±Ú± ˚±˚˛º Ó“¬±Àfl¡
Ê√±ÚÀ˘ ’˜‘Ó¬Q ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ ñ ø‰¬¬ı˛ ¸≈‡, ø‰¬¬ı˛ ˙±øôL ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º
164 ¿˜-√˙«Ú
¿˜ ñ Ó¬èÌ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ¬ıÎ¬ˇ Ÿ¬ø¯∏À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ Úº

¬ıÎ¬ˇ¬ı˛± ‹ fl¡Ô± ¬ı˘À˘Ú, øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ øÚ&«Ì ¬ıËÀp¡¬ı˛ fl¡Ô±º øfl¡c ‹øÈ¬
Ò±¬ı˛Ì± ˝√√À26√ Ú±º Ó¬±˝◊√ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ›“fl¡±¬ı˛Àfl¡ ’±|˚˛ fl¡À¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ Ò…±Ú fl¡¬ı˛º
qÒ≈ abstract-¤¬ı˛ [øÚ&«ÀÌ¬ı˛] ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛± ¸fl¡À˘¬ı˛ ¬ÛÀé¬ fl¡øÍ¬Úº
˜ÀÚ¬ı˛ ·Í¬Ú˝◊√ ¤˜øÚº Ó¬±˝◊√ ›“fl¡±¬ı˛¬ı˛+¬Û õ∂Ó¬œÀfl¡¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘À˘Úº ¤˝◊√øÈ¬Àfl¡
¬ıËÀp¡¬ı˛ symbol [˜”øÓ«¬] fl¡äÚ± fl¡À¬ı˛, øÚÓ¬… ’˜‘Ó¬±ø√ &Ì ’±À¬ı˛±¬Û
fl¡À¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛º ¤˝◊√ ˜”øÓ«¬¬Û”Ê√±¬ı˛ ’Ô« ñ Philosophy.
≈√¬ı«˘ ˜ÀÚ õ∂ÔÀ˜˝◊√ ¬ıËp¡ [øfl¡] øÊ√øÚ¯∏ Ò±¬ı˛Ì± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º
Ó¬±˝◊√ ¤˝◊√ help-¤¬ı˛ ñ ’¬ı˘•§ÀÚ¬ı˛ õ∂À˚˛±Ê√Úº ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ·À˘
øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ ¸&Ì ¬Û˚«ôL ‰¬˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ¤¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ Œ·À˘ ’±¬ı˛ ‡¬ı¬ı˛
¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ Ú±º Œ¸ ’¬ı¶ö± ëŒ¬ı±ÀÁ¡ õ∂±Ì Œ¬ı±ÀÁ¡ ˚±¬ı˛í ñ
’¬ı±„ƒ√ ˜ÚÀ¸±À·±‰¬¬ı˛˜ƒº
¬ı˘À˘Ú, ŒÓ¬±˜¬ı˛± ¤˝◊√ ¬ÛÀÔ ‡≈¬ı ¸±¬ıÒ±ÀÚ ‰¬˘À¬ıº ¬ıÎ¬ˇ ≈√·«˜ ¬ÛÔº
é≈¬¬ı˛Ò±À¬ı˛¬ı˛ ˜Ó¬ Ó¬œéÆ¬º ¤fl¡È≈¬ ’˜ÀÚ±À˚±·œ ˝√√À˘˝◊√ ø¬ı¬Û√º Òœ¬ı˛ ˙±ôL
¤fl¡±¢∂ø‰¬ÀM√√ ’¢∂¸¬ı˛ ˝√√›º
Î¬◊ÀÍ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇˇ ˘±·ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ñ ¸˜ô¶ ˙øMê√ ¤fl¡S fl¡À¬ı˛º With
a heart for any fate [˚± Ô±Àfl¡ fl¡¬Û±À˘ ¬ıÀ˘] ëÎ¬◊øM√√á¬Ó¬ Ê√±¢∂Ó¬í
¬ÛÌ fl¡À¬ı˛º ’±Í¬±¬ı˛ ˜±À¸ ¬ıÂ√¬ı˛ ˝√√À˘ ˝√√À¬ı Ú± ñ ¤é≈¬øÚ ‰¬±˝◊√º Œ˘√±è¬ı˛
fl¡˜« Ú˚˛º Œfl¡Ú ¤Ó¬ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú∑ ¬ı˛±ô¶± Œ˚ ’øÓ¬ ≈√·«˜ › ¸≈”√¬ı˛
ñ Ó¬±˝◊√º ø˙øÔ˘ õ∂˚˛±¸ ˝√√À˘˝◊√ ’±¬ı˛ ˝√√À˘± Ú±º Ú±Ú± fl¡±ÀÊ√ ˜Ú ø√À˘
Œ¸±Ú± ·±˘±ÀÚ± ˝√√À¬ı Ú±º ¤fl¡ fl¡±Ê√ ¤fl¡ ø‰¬ôL± ‰¬±˝◊√º
¸±ÒÚ ≈√í¬ı˛fl¡˜ ñ ¬ıø˝√√¬ı˛e ’±¬ı˛ ’ôL¬ı˛eº ¤‡±ÀÚ ’ôL¬ı˛e ¸±ÒÀÚ¬ı˛
fl¡Ô± ¬ı˘ÀÂ√ Úº Ò…±Ú ñ øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ øÚ&«Ì ¬ıËÀp¡¬ı˛ Ò…±Ú õ∂±˚˛ ˝√√˚˛ Ú±º
Ó¬±˝◊√ øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ ¸&ÀÌ¬ı˛ Ò…±Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˘ÀÂ√ Ú ñ ›“fl¡±¬ı˛ ’¬ı˘•§ÀÚº
Œ¬ıÀ√ ›“fl¡±¬ı˛ Ò…±Ú˝◊√ õ∂Ò±Úº
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ø˙¬ı, ≈√·±« , fl¡±˘œ, ø¬ı¯≈û, ¬ı˛±˜, fl‘¡¯û Œ˚ Œfl¡±Ú ¬ı˛+¬Û
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˆ¬±˘ ˘±À·, Œ¸˝◊√øÈ¬¬ı˛˝√◊ Ò…±Ú fl¡¬ı˛À¬ı ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¬ı˛+¬Û ŒÊ√ÀÚº ¤›
’±˘•§Úº fl¡±À¬ı˛± fl¡±À¬ı˛± øÚfl¡È¬ ’±¬ı±¬ı˛ ¤˝◊-√˝√◊ ’±˘•§Ú, ¤˝◊√˝√◊ Î¬◊ÀV˙…º
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [1] 165
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ’±¬ı±¬ı˛ ’ôL¬ı˛eÀ√¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë’±˜±¬ı˛ Ò…±Ú fl¡¬ı˛À˘˝◊√

˝√√À¬ıºí ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ëŒ˚ ’±˜±¬ı˛ Ò…±Ú fl¡¬ı˛À¬ı, Œ¸ ’±˜±¬ı˛ ‹ù´˚« ˘±ˆ¬
fl¡¬ı˛À¬ı ñ Œ˚˜Ú ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ ‹ù´˚« ¬Û≈S ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ºí ’Ô«±» ’±R√˙«Ú
˝√√À¬ı, ¬ıËp¡√˙«Ú ˝√√À¬ıº
øÚÀÊ√Àfl¡ øÚÀÊ√ ø‰¬ÀÚøÂ√À˘Ú øfl¡Ú±, Ó¬±˝◊√ ¤˝◊√ˆ¬±À¬ı ¬ı˘ÀÓ¬Ú/ Ú˝◊√À˘
Œfl¡ ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ¤ fl¡Ô±º ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë˜± ’±ø˜ øfl¡ ’Ú…±˚˛ fl¡À¬ı˛øÂ√
¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ıÀ˘, ’Ô«±» ë’±˜±¬ı˛ Ò…±Ú fl¡¬ı˛À˘˝◊√ ˝√√À¬ıºí ’±ø˜ ŒÓ¬± Œ√‡øÂ√
Ó≈¬ø˜˝◊√ ¸¬ı ˝√√À˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√±º Œ√˝√ ˜Ú ¬ı≈øX ’±R± ¸¬ı˝◊√ Ó≈¬ø˜º ’ôLÀ¬ı˛
¬ı±ø˝√√À¬ı˛ Ó≈¬ø˜º
¿˜ ñ qÒ≈ Œ˘fl¡‰¬±¬ı˛, øfl¡ ¬Û±øGÓ¬…, øfl¡ Ó¬œéÆ¬¬ı≈øX, ¤ ø√À˚˛
Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ Ú±º ˙¬ı˛Ì±·øÓ¬ ’±¬ı˛ Œ‰¬©Ü±, ≈√øÈ¬ ¤fl¡¸Àe
Ô±fl¡À˘ ˝√√˚˛º fl‘¡¬Û± › ¬Û≈è¯∏fl¡±¬ı˛ ≈√˝◊√˝◊√ ‰¬±˝◊√º ’ôLÀ¬ı˛ ‘√Ï¬ˇ ¸Çä ñ
¬ı±˝◊√À¬ı˛ õ∂‰¬G Î¬◊…˜º Œ‰¬©Ü±¬ı˛ Sn∏øÈ¬¬ Ô±fl¡À˘ ˝√√À¬ı Ú±º ˜ÀLa¬ı˛ ¸±ÒÚ
øfl¡—¬ı± ˙¬ı˛œ¬ı˛ ¬Û±Ó¬Úº
¬ı≈XÀ√¬ı ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë˝◊√˝√±¸ÀÚ q¯∏…Ó≈¬ Œ˜ ˙¬ı˛œ¬ı˛˜ƒºí ñ Ú± Œ√À‡
Î¬◊Í¬À¬ı± Ú±º ¤˜Ú Œ‰¬©Ü± ‰¬±˝◊√º ˝√√±Î¬ˇˆ¬±e± ‡±È≈¬Úœ ‰¬±˝◊√º ¤˜Ú Œ‰¬©Ü±
Œ√‡À˘ Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û± ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º Ó¬‡Ú Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ’±˝√√±¬ı˛øÚ^± Ó¬…±· fl¡À¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ø√Ú ¬ı˛±øS Œ¬ı±Ò
øÂ√˘ Ú±º ¸±¬Û ‰¬À˘ ˚±À26√ Î¬◊¬Û¬ı˛ ø√À˚˛, Œ‡˚˛±˘ Ú±˝◊√º
¿˜ ¤fl¡È≈¬ ‰≈¬¬Û fl¡ø¬ı˛˚˛± ’±ÀÂ√ Ú , ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ ñ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë’±˜±¬ı˛ ¤¸¬ı ÚøÊ√À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú…º ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛
’Ó¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı Ú±º ’±ø˜ Œfl¡ ’±¬ı˛ ŒÓ¬±¬ı˛± Œfl¡ ¤ Ê√±ÚÀ˘˝◊√ ˝√√À¬ıºí
’Ô«±» ’±ø˜ ’‡G ¸ø2‰¬√±Úμ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˝√√À˚˛ ¤À¸øÂ√, ’±¬ı˛ ŒÓ¬±¬ı˛±
’±˜±¬ı˛ ’ôL¬ı˛eº ¤øfl¡ Œ¸±Ê√± fl¡Ô±/ Ó“¬±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ø¬ıù´±¸ ¤À˘ ŒÓ¬±
˝√√À˚˛ Œ·˘º ¬ı˛±˜Àfl¡ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ıÀ˘ ø‰¬ÀÚøÂ√À˘Ú ¬ı±¬ı˛ Ê√Ú Ÿ¬ø¯∏ ñ
ˆ¬¬ı˛¡Z±Ê√±ø√º fl‘¡¯ûÀfl¡› fl¡À˚˛fl¡Ê√Ú ø‰¬ÀÚøÂ√À˘Ú ñ ’ø¸Ó¬, Œ√¬ı˘,
¬ı…±¸±ø√º øÓ¬øÚ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ñ ¤ ø¬ıù´±¸ ˚“±¬ı˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√ øÓ¬øÚ Œ˚ Ó“¬±¬ı˛
˝√√±ÀÓ¬º ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, Ó¬±À√¬ı˛ Œ˙¯∏ Ê√ij, ˚±À√¬ı˛ Ú¬ı˛˘œ˘±˚˛ ø¬ıù´±¸ ˝√√˚˛º
166 ¿˜-√˙«Ú
¤ ø¬ıù´±¸ Ú± ˝√√À˘ ‹ ñ Ò…±Ú, ˆ¬Ê√Ú, Ó¬¬Û¸…± øÚÀ˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ Ô±fl¡±º

‹ ‰¬±¯∏±¬ı˛ ˜Ó¬ ñ Ê√˘ ’±ÚÀ¬ı± Ê√ø˜ÀÓ¬ Ó¬À¬ı Ú±˝◊√À¬ı± ‡±À¬ı±º ¤¬ı˛+¬Û
‘√Ï¬ˇ¸Çä ñ õ∂±Ì¬ÛÌ Œ‰¬©Ü± ‰¬±˝◊√/
÷ù´À¬ı˛ ˚±À√¬ı˛ ’±ôLø¬ı˛fl¡ ø¬ıù´±¸ Ó¬±À√¬ı˛ ˜Ú ŒÔÀfl¡ ¸—¸±¬ı˛ ’±¬ÛøÚ
‡À¸ ˚±˚˛ ñ ’ÀÚfl¡È¬± ’±˘·± ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú ŒÔÀfl¡ ˜Ú
Î¬◊ÀÍ¬ ˚±˚˛º Œ¸ ‡≈¬ı fl¡˜ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ˝√√˚˛º
Ê√±Ú± Œ·ÀÂ√ ‹ ‚À¬ı˛ ÒÚ ’±ÀÂ√º √¬ı˛Ê√± ¬ıg øˆ¬Ó¬¬ı˛ ŒÔÀfl¡º øfl¡
fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ ñ √¬ı˛Ê√±˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ Ô±fl¡± Â√±Î¬ˇ±º ¸Ó¬…±¢∂˝√ fl¡À¬ı˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ Ô±fl¡±º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ¬Û±‡œ¬ı˛ fl¡Ô±º ¸¬ı ø√Àfl¡ Î¬◊ÀÎ¬ˇ fl”¡˘øfl¡Ú±¬ı˛± Ú± Œ¬ÛÀ˚˛
˜±dÀ˘ ø·À˚˛ ¬ıÀ¸ ’±ÀÂ√º ˚± ˝√√¬ı±¬ı˛ ˝√√À¬ıº
‹ ’¬ı¶ö±˚˛ ’ÀÚfl¡È¬± ˙±øôL ˜ÀÚ ’±À¸, ’±¬ı˛ øÚˆ«¬¬ı˛Ó¬±º ’¬ı˙…
øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ ˙±øôL, øÚˆ«¬¬ı˛Ó¬±, ø¬ıù´±¸ ˝√√˚˛ √˙«Ú ˝√√À˘º Ó¬±¬ı˛ ¬Û”À¬ı« &è¬ı±Àfl¡…
ø¬ıù´±¸ fl¡À¬ı˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ Ô±fl¡±º &è˜≈À‡ ¬˚± Œ˙±Ú± Œ·ÀÂ√º Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛,
¸±ÒÚ fl¡À¬ı˛, Œ¬ı±ÀÒ Œ¬ı±Ò fl¡À¬ı˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ Ô±fl¡±º √˙«Ú ñ ¤ Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√±º
õ∂±Ô«Ú±› øÍ¬fl¡ ˝√√˚˛ ¤ ’¬ı¶ö±˚˛º ë˜±˝√√— ¬ıËp¡ øÚ¬ı˛±fl≈¡˚«±—í [Â√±Àμ±À·…±Â√
˙±øôL˜La] ñ ’±ø˜ Œ˚Ú ŒÓ¬±˜±˚˛ Ú± ˆ≈¬ø˘º ëøÒÀ˚˛± Œ˚˛± Ú– õ∂À‰¬±√˚˛±»í
¤¬ı˛ ’Ô«› Ó¬±˝◊√ ñ ˜Ú Œ˚Ú Ó“¬±ÀÓ¬ Ô±Àfl¡º Í¬±fl≈¡¬ı˛ õ∂±Ô«Ú± ø˙ø‡À˚˛øÂ√À˘Ú,
ëŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˆ≈¬¬ıÚÀ˜±ø˝√√Úœ ˜±˚˛±˚˛ ˜≈* fl¡À¬ı˛± Ú± ˜±ºí ¤ ’¬ı¶ö±˚˛˝◊√ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛±
¬ı±¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ú˜¶®±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú ñ ëÓ¬Õ¶ú Œ√¬ı±˚˛ ÚÀ˜± Ú˜–ºí
øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ õ∂±Ô«Ú± ˝√√˚˛ ø¸X±¬ı¶ö±¬ı˛ ¬Û¬ı˛, fl¡±¬ı˛Ì Ó¬‡Ú Œ√À‡Ú
øfl¡Ú± ˜±˚˛±¬ı˛ fl¡œ ˆ¬œ¯∏Ì Œ‡˘±/ Sê±˝◊√à ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, 'lead us not
into temptation, but deliver us from evil:'(St. Matthew
6:13) [ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˆ≈¬¬ıÚÀ˜±ø˝√√Úœ ˜±˚˛±˚˛ ˜≈* fl¡ø¬ı˛› Ú± , ’±¬ı˛ ¬Û±À¬Û¬ı˛
˝√√±Ó¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¸¬ı«√± ˜≈Mê√ fl¡¬ı˛]º
’±ÀÊ√¬ı˛ ¬Û±ÀÍ¬ ¸±Ò…, ¸±ÒÚ, ¸±Òfl¡ › Ù¬˘ ¤fl¡¸Àe ¸¬ı fl¡Ô±
’±ÀÂ√º ¸±Ò… ¬ıËp¡, ¸±ÒÚ Ó“¬±¬ı˛ Ò…±Ú, ‹fl¡±øôLfl¡ Î¬◊√…˜˙±˘œ ¸±Òfl¡
’±¬ı˛ ’˜‘Ó¬Q Ù¬˘º ’±ÀÊ√¬ı˛ ¬Û±Í¬øÈ¬ Œ¬ı˙º ¤fl¡ Ê√±˚˛·±˚˛ ¸¬ı ¬Û±›˚˛±
Œ·˘º
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [1] 167
7
¬ı˛±øS ¸±ÀÎ¬ˇ ’±È¬È¬±º ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±À√ ¿˜ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Ú Œ‰¬˚˛±À¬ı˛º
¸•ú≈À‡ Œ¬ıø=ÀÓ¬ ˆ¬Mê√·Ìº ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, ˙±øôL, ¸≈¬ı˛¬ÛøÓ¬
› ¸eœ, ¬ıÎ¬ˇ ’˜”˘…, Î¬±Mê√±¬ı˛, ø¬ıÚ˚˛, ¬ı˘±˝◊√ › Ê√·¬ıg≈º ¤fl¡øÈ¬ ¬ı‘X
¸±Ò≈› ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¸g…± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Ò…±Ú ‰¬ø˘ÀÓ¬øÂ√˘º ·¬ı˛˜› Œ¬ı˙º
¿˜ ñ ¤˝◊√ Œ˚ ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ øÓ¬øÚ ¸±Ò≈ ¬Û±øÍ¬À˚˛ ø√À26√Ú, Œfl¡Ú
Ú±, ’±˜±À√¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú… ˝√√À¬ı ¬ıÀ˘º ’±˜¬ı˛± ¸¬ı«√± Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Ú±, ¬ı≈ÀÎ¬ˇ±
˝√√À˚˛øÂ√, Ó¬±˝◊√ øÓ¬øÚ ¬Û±øÍ¬À˚˛ Œ√Úº ¤“À√¬ı˛ Œ√‡À˘ ˜ÀÚ ˝√√À¬ı ÷ù´¬ı˛
¸Ó¬…, Ê√·» ’øÚÓ¬…º Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ó¬ Œ¶ß˝√ ’±˜±À√¬ı˛ Ê√Ú…º Ó“¬±¬ı˛˝◊√ ˆ¬±¬ıÚ±
Œ¬ı˙œ ’±˜±À√¬ı˛ Ê√Ú…º ’±˜±À√¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ Ê√Ú… øÚÀÊ√¬ı˛ ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬›º
Ó¬±˝◊√ÀÓ¬± ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ëŒÓ¬±˜±˚˛ ›¸¬ı ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ˝√√À¬ı Ú±, Ó≈¬ø˜ ‡±ø˘
Ó“¬±Àfl¡ Î¬±fl¡ ñ Œ√‡± √±›, Œ√‡± √±› ¬ıÀ˘º ‰¬f ¸”˚« Ê√˘ ’ø¢ü
¬ı±˚˛≈ fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Ú ’±˜±À√¬ı˛ Ê√Ú…º ˙¸… Ù¬˘ Ù≈¬˘ Ú±Ú± õ∂fl¡±¬ı˛ ‡±√…
ñ ¤¬ı˛› ¬ı…¬ı¶ö± ’±ÀÂ√º ¤&ø˘ ˝√√À˘± ¶ö≤˘ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú…º ’±¬ı±¬ı˛
¸”Ñ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… Ú±Ú± ø¬ı√…± ¸±À˚˛k ’±È«¬ øÙ¬˘Ê√ø¬Û ¤¸¬ıº ø¬ı√…±
˜±ÀÚ Ó“¬±¬ı˛˝◊√ fl¡¬ı˛± universal law-&ø˘ [ø¬ıÀù´¬ı˛ øÚ˚˛˜¸˜”˝√] ˜±Ú≈¯∏
¬ı≈øX ø√À˚˛ Œ¬ı¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¤ÀÓ¬˝◊√ ¤fl¡ ¤fl¡Ê√Ú ’øˆ¬˜±Ú fl¡À¬ı˛ ñ
’±ø˜ ˜˝√√± ø¬ı¡Z±Úº Law-&ø˘› [øÚ˚˛˜&ø˘›] Ó“¬±¬ı˛, ¬ı≈øX› Ó“¬±¬ı˛º
øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ‰¬±˘±À26√Ú› øÓ¬øÚº ¤‡Ú ’±˜¬ı˛± ¬ı˘øÂ√, ’±˜¬ı˛± ¤˝◊√
ø¬ı√…±¬ı˛ ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛øÂ√º ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú øÓ¬øÚ ñ ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ˜±Ú≈¯∏
ñ Ó“¬±¬ı˛˝◊√ Œ√›˚˛± ¬ı≈øXÀÓ¬º fl¡±¬ı˛Ì-˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… ¸±Ò≈, Ó¬œÔ«, Œ√¬ı±˘˚˛,
˙±¶a fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Úº ¸¬ı perfect arrangement [øÚ‡≈“Ó¬ ¬ı…¬ı¶ö±]º
øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘Ú, ø¬ıÀù´¬ı˛ Ê√Ú… ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ˝√√À¬ı Ú±, Œ¸ ˆ¬±¬ı˛ ’±˜±¬ı˛º
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Ê√Ú…› ŒÓ¬±˜±˚˛ ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ˝√√À¬ı Ú±, Œ¸› ’±ø˜ Œ√‡øÂ√º Ó≈¬ø˜
qÒ≈ ’±˜±¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛º 'For all these things do the Gentiles
seek : for your heavenly Father knoweth that ye
have need of all these things. But seek ye first the
kingdom of God, and his righteousness; and all
168 ¿˜-√˙«Ú
these things shall be added unto you.'(St.Matt.6:32/33)

¿˜ ¤fl¡È≈¬ ‰≈¬¬Û fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº øfl¡Â≈√é¬Ì ¬Û¬ı˛ øÓ¬øÚ
¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ëÊ√·¬ıg≈¬ı±¬ı≈ ’±ÀÂ√ Ú∑ qÚ≈Ú ŒÓ¬±,í ¤˝◊√ ¬ıø˘˚˛± øÚÀÊ√
’±¸Ú ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Î¬◊øÍ¬˚˛± Î¬◊M√¬ı˛ ø√Àfl¡ Ê√À˘¬ı˛ È¬…±ÀÇ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ø·˚˛± “√±Î¬ˇ±˝◊√À˘Ú
¤¬ı— ’±Àô¶ ’±Àô¶ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ë˘ø˘Ó¬ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ øÚ˜LaÌ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú
’iß¬Û”Ì«± ¬Û”Ê√±˚˛º ’±˜±À√¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√˚˛ ¸fl¡À˘˝◊√ øfl¡Â≈√ øfl¡Â≈√ ø√À˚˛ ¬Û“±‰¬
È¬±fl¡±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ sum [Œ˜±È¬] Ó≈¬À˘ ø√À˘ ˆ¬±˘ ˝√√˚˛º ‰¬±¬ı˛ ’±Ú±, ’±È¬
’±Ú± ˚±¬ı˛ ˚± ˝◊√À26√ ø√À¬ı, ŒÊ√±¬ı˛ Ú± ˝√√˚˛º ¤Àfl¡ ¤Àfl¡ ŒÎ¬Àfl¡ ¬ı˘≈Úº
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ê√Àij±»¸¬ı ˝√√À˚˛øÂ√˘ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ √øé¬ÀÌù´À¬ı˛º øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘
ø√À˚˛øÂ√À˘Ú ñ È¬±fl¡±fl¡øÎ¬ˇ fl¡±è fl¡±Â√ ŒÔÀfl¡ ‰¬±›˚˛± ˝√√À¬ı Ú±º ˚±¬ı˛
˚± ˝◊√À26√ ø√fl¡ºí
¿˜ ’±¸ÀÚ ’±ø¸˚˛± ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ¬ıø¸À˘Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬, ¸ø¬ı¶úÀ˚˛] ñ ¤˝◊√ Œ√‡≈Ú ’±fl¡±˙ ‰“¬±√
Úé¬S ¸¬ı˝◊√ øÓ¬øÚ ˝√√À˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Úº Œ√‡≈Ú, Œ√‡≈Ú ’ôLÀ¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛º
¬ı±˝◊√À¬ı˛› øÓ¬øÚº ’±¬ı±¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ Œfl¡˜Ú fl¡˘øÈ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú ñ ëø˘ˆ¬±¬ı˛í
ë¶Û°œÚí nervous system [¶ß±˚˛≈˜G˘œ]º
¤˝◊√ ‰“¬±√ Œ¬ı˛±Ê√ Œ√‡øÂ√ Ó¬±˝◊√ ’±(˚« ¬ıÀ˘ Œ¬ı±Ò ˝√√À26√ Ú±º Ó¬±˝◊√
’±˜¬ı˛± ’±¬ı±¬ı˛ Ú”Ó¬Ú fl¡À¬ı˛ Œ√‡ÀÓ¬ ’±¬ı˛y fl¡À¬ı˛øÂ√º
øÓ¬øÚ fl¡Ó¬ fl¡±G fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú, Œ√‡≈Ú/ õ∂Ô˜ ˝√√À˘± ñ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ò±¬ı˛ÀÌ¬ı˛
Œ‰¬©Ü±º Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ fl¡±Ê√fl¡˜« ñ Œ¬ÛÀÈ¬¬ı˛ Ê√Ú…º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ø¡ZÓ¬œ˚˛ ’±¬ı±¬ı˛
procreation- ¤¬ı˛ [¸ôL±Ú Î¬◊ » ¬Û±√ À Ú¬ı˛ ] Œ‰¬©Ü ± º Â√ ± Ú±À¬Û±Ú±
ŒÓ¬±˘±ÀÚ±º qÒ≈ Ó¬±˝◊√ Ú˚˛ ñ Ó¬±À√¬ı˛ ’±¬ı±¬ı˛ ‡±›˚˛±ÀÚ± ¬Û¬ı˛±ÀÚ±º fl¡Ó¬
¬ı“±ÒÀÚ Œ¬ı“ÀÒÀÂ√ Úº
’±¬ı±¬ı˛ ¤˝◊√ ŒÔÀfl¡˝◊√ ÷ù´¬ı˛ ˘±ˆ¬› ˝√√˚˛º øfl¡ fl¡±G‡±Ú±˝◊√ øÓ¬øÚ
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú/
¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ‰≈¬¬Û fl¡ø¬ı˛˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ’±¬ı±¬ı˛ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¤fl¡øÈ¬ ’±˜, Ó¬±¬ı˛ Œ‡±¸± ŒÙ¬À˘ ø√À˚˛ ‡±˚˛º øfl¡c fl“¡±‰¬± Ô±Àfl¡
¸˜˚˛ ŒÙ¬À˘ ø√À˘ øfl¡ ˝√√˚˛∑ Growth [¬ı‘øX] ˝√√˚˛ Ú±º
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [1] 169
ŒÓ¬˜øÚ Œ˚ ë’±ø˜íÀÓ¬ ¬ÛÓ¬Ú, ’±¬ı±¬ı˛ Œ¸˝◊√ ë’±ø˜íÀÓ¬˝◊√ Ó“¬±Àfl¡

˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º ¤˝◊√ ¬ı˛+¬Û ¬ı˛¸ ·g ¡Z±¬ı˛±˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ ¬Û”Ê√± ˝√√˚˛º
’¸˜À˚˛ ˜ÚÀfl¡ ø¬ı¯∏˚˛ ŒÔÀfl¡ Ó≈¬À˘ ’±ÚÀ˘ Ó¬±¬ı˛ growth [¬ı‘øX]
˝√√˚˛ Ú±º SêÀ˜ Œ˜±Î¬ˇ øÙ¬ø¬ı˛À˚˛ ø√À˘ ˝√√˚˛º Ó“¬±Àfl¡ õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛À˘ øÓ¬øÚ˝◊√
øÙ¬ø¬ı˛À˚˛ Œ√Úº
[¬ıÎ¬ˇ ’˜”À˘…¬ı˛ õ∂øÓ¬] ˙±À¶a øfl¡ ’±ÀÂ√∑ ˙±¶a ¸±Ò≈˜≈À‡ qÚÀÓ¬
˝√√˚˛º ’±¬ı˛ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º Ó¬À¬ı Ò±¬ı˛Ì± ˝√√˚˛º fl¡±Ê√ ’±¬ı˛ õ∂±Ô«Ú±º
¬ı˛±øS √˙È¬± ñ ˆ¬Mê√¬ı˛± ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√˚˛±ÀÂ√ Úº ¿˜ Â√±À√ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±
’±ÀÂ√ Ú ñ ¬Û±Àù´« Ê√·¬ıg≈, ø¬ıÚ˚˛ › ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Úº ¬Û”Ê√±¬ı˛ ‰“¬±√±¬ı˛
¸•§Àg fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ≈√˝◊√ ˜Ó¬ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ˜ÀÒ…º ¤fl¡˜Ó¬
ñ ¤fl¡¸Àe ¬Û“±‰¬øÈ¬ È¬±fl¡± ø√˚˛± Œ√›˚˛±º ’±¬ı˛ ¤fl¡˜Ó¬ Ú±À˜ Ú±À˜
ø˘‡±˝◊√˚˛± Œ√›˚˛±º Œ˙¯∏ ’¬ıøÒ ø¡ZÓ¬œ˚˛ ˜Ó¬˝◊√ ø¶ö¬ı˛ ˝√√˝◊√˘º Ú±À˜ Ú±À˜
ø˘‡±˝◊√˚˛± Œ√›˚˛± ø¶ö¬ı˛ ˝√√˝◊√˘º ¤˝◊√ ¸¬ı fl¡Ô± qøÚ˚˛± ¿˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√Ú,
ë’±˜±¬ı˛ ŒÓ¬± Ó¬±˝◊√ ˝◊√À26√ øÂ√˘º ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ¬ıÀ~Ú, ¤˝◊√ ¬ı˛fl¡˜º Ó¬±
’±¬ÛÚ±À√¬ı˛ ˜≈‡ ø√À˚˛ øÓ¬øÚ ¬ı˘±À˘Úº Ó¬± Œ¬ı˙º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ‡±Ó¬±˚˛ Ú±˜
Ô±fl¡± ˆ¬±˘º ¬ÛÀ¬ı˛ ¬ıÂ√¬ı˛ ¬ıÂ√¬ı˛ ‹øÈ¬ ø√ÀÓ¬ ˝√√À¬ıºî 11-4-24
¬Û¬ı˛ø√Ú ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ’iß¬Û”Ì«± ¬Û”Ê√±º ˙øÚ¬ı±¬ı˛º ¿˜ ¸fl¡±À˘
·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ˚±˝◊√¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı±ø˝√√¬ı˛ ˝√√˝◊√À˘Úº ¬∏C±˜ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ øÙ¬ø¬ı˛˚˛±
’±ø¸À˘Úº ˙¬ı˛œ¬ı˛ ¬ıÎ¬ˇ˝◊√ weak [≈√¬ı«˘]º ˆ¬Mê√À√¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Œfl¡˝√√ Œfl¡˝√√
Œ·À˘Úº ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ’¬Û¬ı˛±À˝ê Œ‰¬©Ü± fl¡ø¬ı˛˚˛± Œ¬ÛÃÀÌ Â√˚˛È¬±¬ı˛ ¸˜˚˛ ˆ¬¬ı±Úœ¬Û≈¬ı˛
Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√˝◊√À˘Úº ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ¶§±˜œ ¸±¬ı˛√±ÚμÊ√œ, ’‡G±ÚμÊ√œ
› Òœ¬ı˛±ÚμÊ√œ ¬Û”¬ı«±À˝ê˝◊√ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº Ó“¬±˝√√±¬ı˛± ’øÓ¬˙˚˛ ’±˝√˘±À√ √ ¬ı˛
¸ø˝√√Ó¬ ¿˜Àfl¡ ’ˆ¬…Ô«Ú± fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ı¸±˝◊√À˘Úº ¬ı˛±øS õ∂±˚˛ ’±È¬È¬± ¬Û˚«ôL
øÂ√À˘Úº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¬∏C±À˜ Ó≈¬ø˘˚˛± Œ√›˚˛± ˝√√˝◊√˘º øÓ¬øÚ ¤fl¡± øÙ¬ø¬ı˛˚˛±
’±ø¸À˘Úº ø¬ıÚ˚˛, Ê√·¬ıg≈, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú › ·√±Ò¬ı˛ ¬ı˛±øSÀÓ¬ ·√±Ò¬ı˛
’±|À˜ ¬ı˛ø˝√√À˘Úº ˜Ìœf Ó¬±˝√√±ø√·Àfl¡ ŒÊ√±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ı˛±ø‡˚˛± ø√À˘Úº
12˝◊√ ¤øõ∂˘, 1924 ‡‘–º
29À˙ Δ‰¬S, 1330 ¸±˘, ˙øÚ¬ı±¬ı˛, qflv¡± ’©Ü˜œº
170 ¿˜-√˙«Ú
¡Z±√˙ ’Ò…±˚˛
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [2]
1
˜Ò…±˝êfl¡±˘ ñ ¬ı±¬ı˛È¬±º ¿˜ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ ‚À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº
¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√¸Àe fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ø¬ıÂ√±Ú±˚˛ ¬ı¸±º ˆ¬Mê√øÈ¬ ·√±Ò¬ı˛
’±|À˜¬ı˛ õ∂¸±√ ø√À˘Úº øÓ¬øÚ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜¬ı˛ ¬Û”Ê√±¬ı˛ ø¬ı¬ı¬ı˛Ì
qøÚÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤˝◊√ õ∂¸Àe ˆ¬Mê√ ¤fl¡øÈ¬ ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıø˘À˘Úº
·Ó¬fl¡±˘ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe ˚± fl¡Ô± ˝√√˝◊√˚˛±øÂ√˘, ¿˜ ¤˝◊√
fl¡Ô± qøÚ˚˛± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú –
¿˜ [ˆ¬ÀMê√¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¸˝√√±À¸…] ñ ›¬ı˛ ’±À˜ø¬ı˛fl¡± ñ ›¸¬ı Œ√À˙
Œ˚ÀÓ¬ ˆ¬±ø¬ı˛ ˝◊√26√±, Ó¬± Ú± ˝√√À˘ ¤¸¬ı fl¡Ô± ¤˜Ú fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ Œfl¡Ú∑
’±˜±À√¬ı˛ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Ô±Î«¬ ˝◊√˚˛±À¬ı˛ ˝√√À˚˛øÂ√˘ ø¬ı˘±Ó¬ ˚±¬ı±¬ı˛ ¬ı±˝◊√º
¸±Ó¬fl¡øÎ¬ˇ¬ı±¬ı≈ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº ¤˝◊√ ¬ı…±ø¬ı˛©Ü±¬ı˛, ‹ ¬ı…±ø¬ı˛©Ü±À¬ı˛¬ı˛ ›‡±ÀÚ
˚±›˚˛± ’±¸±º fl¡Ó¬ fl¡±G/ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ [Î¬◊ij≈Mê√ √œ‚« ˝√√±À¸…¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬] ñ
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¶§õü Œ√‡˘±˜º Mediterranean sea — foggy
weather-¤ [ˆ”¬˜Ò…¸±·À¬ı˛¬ı˛ ‚Ú fl≈¡˚˛±¸±26√iß õ∂ˆ¬±ÀÓ¬] ’±ø˜ ‚≈˜
ŒÔÀfl¡ Î¬◊Í¬øÂ√ [Î¬◊2‰¬˝√√±¸…]º
ˆ¬Mê√ ñ Ô±Î«¬ ˝◊√˚˛±À¬ı˛ ’±˜¬ı˛±› Ó¬± ˝√√À˚˛øÂ√˘º
¿˜ ñ ¬Û±¸À¬Û±È«¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘∑
ˆ¬Mê√ ñ ’±À:, Ó¬± ˝√√˚˛ Ú±˝◊√ , ¸•Û”Ì« ˝√√ø26√˘º ¸¬ı ŒÊ√±·±Î¬ˇ
˝√√À˚˛øÂ√˘, ˚±S±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¬Û˚«ôL øÍ¬fl¡ øÂ√˘º
¿˜ ñ ¢∂…±Ê≈√À˚˛È¬ ˚±¬ı˛± Ó¬±À√¬ı˛ ‹ Œ√À˙ ˚±¬ı±¬ı˛ ˝◊√26√± ¸fl¡À˘¬ı˛˝◊√
˝√√˚˛º
ˆ¬Mê√ ñ Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ ’±¬ı±¬ı˛ ‹ Œ√À˙¬ı˛ Œ˘±fl¡ ¤À√À˙ ’±¸ÀÂ√
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [2] 171
Œ√À‡ ’±¬ı˛ Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ Ú±º ›¬ı˛± ’±¸ÀÂ√ ¤‡±ÀÚº ›‡±ÀÚ ø·À˚˛ ’±¬ı˛
øfl¡ ˝√√À¬ı∑ ¤˝◊√ ˆ¬±À¬ıº
¿˜ ø¬ı|±˜ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˆ¬Mê√› ø¬ı|±˜ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ Œ·À˘Úº
Œ¬ı˘± ’±Î¬ˇ±˝◊√È¬±º ¿˜-¬ı˛ ‚À¬ı˛ Ê√·¬ıg≈ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº Ó¬‡Ú›
øÓ¬øÚ ø¬ıÂ√±Ú±˚˛ q˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ¬ıø˘À˘Ú, ë’±Ê√ ŒÊ√À˘ ¬Û±Î¬ˇ±¬ı˛ ¸—
Œ√À‡ ’±¸≈Úº ’±˜±À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ describe [¬ıÌ«Ú±] fl¡¬ı˛À¬ıÚºí
¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ ’iß¬Û”Ì«± ¬Û”Ê√±˚˛ ¤fl¡ È¬±fl¡± ‰“¬±√± ø√À˚˛øÂ√À˘Úº ¸±˜±Ú…
’±˚˛ Ó¬±¬ı˛º ¿˜ ’±Ê√ ¸fl¡±À˘ Ó¬±˝√√±Àfl¡ Â√ ’±Ú± øÙ¬¬ı˛±˝◊√˚˛± øÚÀÓ¬
¬ıø˘À˘Ú ñ √˙ ’±Ú± ¬ı˛±ø‡À˘Úº
¸— ˝√√…±ø¬ı˛¸Ú Œ¬ı˛±Î¬ ’øÓ¬Sê˜ fl¡ø¬ı˛˚˛± ’±˜˝√√±à« àòœÀÈ¬ õ∂À¬ı˙
fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√º Œ˜Â≈√˚˛±¬ı±Ê√±¬ı˛ ø√˚˛± fl¡Ì«›˚˛±ø˘¸ àòœÀÈ¬ ˚±˝◊√À¬ıº Ê√·¬ıg≈
¿˜Àfl¡ ø¬ı¬ı¬ı˛Ì ø√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ë¸±ÀÒ¬ı˛ fl¡±˘Ê√±˜í, ëÁ¡±Î¬ˇ≈√±À¬ı˛¬ı˛ √˘í,
ë˜≈ø‰¬í ¤˝◊√¸¬ı ‘√˙…º ¬ı‘˝√» √˘º ’ÀÚfl¡ ‘√˙…º ¬ıU Œ˘±fl¡¸˜±·˜
˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√ ñ ¬ı˛±ô¶±˚˛ ‰¬˘± ˚±˚˛ Ú±º Δ‰¬S˜±À¸¬ı˛ √±èÌ ·¬ı˛˜ ¢∂±˝√√… Ú±˝◊√º
Î¬±¬ı, ¬ı¬ı˛ÀÙ¬¬ı˛ ¸¬ı˛¬ı», Œ‚±À˘¬ı˛ ¸¬ı˛¬ı» Œ˘±Àfl¡¬ı˛± ‡±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ¤˝◊√
·¬ı˛À˜› ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ Â√±À√, ¬ı±¬ı˛±μ±˚˛ ¬ıU ¶aœ¬Û≈è¯∏ ¬ı±˘fl¡¬ı±ø˘fl¡± “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±
’±ÀÂ√ ñ ¸±˜±øÊ√fl¡ ’±Úμ Î¬◊¬ÛÀˆ¬±· fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√º ¿˜ ¬ıø˘À˘Ú ñ
¸¬ı Œ√‡ÀÓ¬ ˝√√˚˛, Ó¬À¬ı Ó“¬±¬ı˛ ¸•§Àg Ò±¬ı˛Ì± ˝√√˚˛º øÓ¬øÚ fl¡Ó¬ ¬ı˛Àe
’±˜±À√¬ı˛ Ú±‰¬±À26√Úº Ú±fl¡ ø¸“È¬fl¡±À˘ ‰¬˘À¬ı Ú±º ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˆ¬±˘ ˘±À·
Ú± ¬ıÀ˘ ¤¬ı˛ ’±¬ı˙…fl¡Ó¬± Ú±˝◊√ ¤¬ı˛+¬Û ˜ÀÚ fl¡¬ı˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬ Ú˚˛º ¤˝◊√¸¬ı
Œ√‡À˘ Δ‰¬Ó¬Ú… ˝√√˚˛ øfl¡ˆ¬±À¬ı ’±˜±À√¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Ú ñ fl¡Ó¬ Œ‡˘Ú±
ø√À˚˛ ˆ≈¬ø˘À˚˛ÀÂ√ Úº
¤&ø˘ Œfl¡Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú∑ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ’±Úμ ˝√√À¬ı, ¤fl¡ Œ‚À˚˛ ˆ¬±¬ı
Œˆ¬Àe ˚±À¬ıº Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ˜˘±˚˛ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬Û±Í¬±ÀÓ¬Úº ’±¬ı±¬ı˛ øfl¡Â≈√ øfl¡ÀÚ
’±ÚÀÓ¬ ¬ı˘ÀÓ¬Úº
øÓ¬øÚ˝◊√ ¤‡±ÀÚ ¤ ¬ı˛+À¬Û Œ‡˘ÀÂ√Úº ’±¬ı±¬ı˛ ¬ÛÈ¬ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Úº ’Ú…‡±ÀÚ
’Ú… ¬ı˛+¬Ûº ¤ ¬ıÀμ±¬ıô¶ øfl¡ ˜±Ú≈¯∏ fl¡À¬ı˛ÀÂ√∑ øÓ¬øÚ fl¡ø¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ú ¤˝◊√
organisation-øÈ¬ [’ø‡˘-Ê√·»-¬ı˛+¬Û õ∂øÓ¬á¬±Ú] ‰¬±˘±¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…º ¤¬ı˛›
172 ¿˜-√˙«Ú
√¬ı˛fl¡±¬ı˛º
’±¬ı±¬ı˛ ’Ú…‡±ÀÚ ’Ú…¬ı˛+¬Ûº fl¡±Î¬◊Àfl¡ ø√À˚˛ ’±¬ı±¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ø‰¬ôL±
fl¡ø¬ı˛À˚˛ øÚÀ26√Úº ¬ıÀÚ Ó¬À¬Û±¬ıÀÚ ¬ıÀ¸ ÷ù´¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú fl¡Ó¬ fl¡Ó¬
¸±Òfl¡º Ó“¬±¬ı˛±› ’±ÚÀμ¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº Ó“¬±À√¬ı˛ ‹ÀÓ¬ ’±Úμº Ó¬±˝◊√
ë’±R¬ı˛øÓ¬í, ë’±RSêœÎ¬ˇí ¬ıÀ˘ Ó“¬±À√¬ı˛ ñ ˚“±¬ı˛± qÒ≈ ¬ıËp¡±Úμ Î¬◊¬ÛÀˆ¬±·
fl¡À¬ı˛Úº
¤˝◊√ Œ˚ ¸— , ¤› Œ¸˝◊√ ’±ÚÀμ¬ı˛˝◊√ ’—˙ ñ fl¡Ì±˜±Sº Í¬±fl≈¡¬ı˛
øfl¡Â≈√˝◊√ ¬ı±√ ø√ÀÓ¬Ú Ú±º øfl¡ fl¡À¬ı˛ ø√À¬ıÚ∑ ˜±Àfl¡ Œ˚ Œ√‡ÀÂ√Ú ¸À¬ıÀÓ¬º
˜±Ú≈¯∏ ñ Œ√˝√, ˜Ú, ¬ı≈øX, Ê√œ¬ı±R±, ¬Û¬ı˛˜±R±º ¬Û¬ı˛˜±R± ˜±ÀÚ ë˜±íº
øÓ¬øÚ Œ√‡ÀÂ√ Ú ˜±-˝◊√ Ú±Ú± ˜±Ú≈¯∏, Ú±Ú± Ê√œ¬ı ˝√√À˚˛ Ú±Ú±ˆ¬±À¬ı ’±Úμ
fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº Ó¬±˝◊√ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ¤ Ê√·» Ó¬“±¬ı˛ Œ‡˘± ñ ëŒ˘±fl¡¬ıM≈√
˘œ˘±Õfl¡¬ı˘…˜ƒíº ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈¯∏ Œ√À‡ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¬ı±ø˝√√¬ı˛È¬±º ¬ı≈øX˜±Ú
Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ‘√ø©Ü Œ˘±Àfl¡¬ı˛ &ÀÌº ÷ù´¬ı˛-ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ‘√ø©Ü ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ |X±,
ˆ¬øMê√ :±Ú Δ¬ı¬ı˛±À·…¬ı˛ ›¬Û¬ı˛º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ‘√ø©Ü ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ˜±í¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛º
øÓ¬øÚ Œ√‡ÀÂ√ Ú ˜±Ú≈¯∏ øfl¡Â≈√ fl¡À¬ı˛ Ú±º ¸¬ı˝◊√ øÓ¬øÚ ñ ˜± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº
Ó¬±˝◊√ fl¡±Àfl¡ ¬ı±√ ø√À¬ıÚ ’±¬ı˛∑ Ó“¬±¬ı˛ ‘√ø©ÜÀÓ¬ ø¬ıù´¸—¸±¬ı˛˝◊√ ’±ÚÀμ¬ı˛
˝√√±È¬ ñ øÚ¬ı˛±Úμ Œfl¡±Ô±˚˛∑
¸— ¤Ó¬é¬ÀÌ Œ˜Â≈√˚˛± ¬ı±Ê√±À¬ı˛¬ı˛ Œ˜±ÀÎ¬ˇ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√º ‰¬±ø¬ı˛È¬±
¬ı±øÊ√˚˛±ÀÂ√º ’±˜˝√√±à« àòœÀÈ¬¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ¬Ûø(À˜¬ı˛ Ê√±Ú±˘± ‡≈ø˘˚˛± ¿˜
¸— Œ√ø‡ÀÓ¬ÀÂ√Úº Œ˚Ú ¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ ˜Ó¬ ñ Î¬◊»¸≈fl¡ ’±ÚÀμ ¬Û”Ì«º
2
ë¬ıË±p¡Ò˜«í‡±Ú± ˝√√±ÀÓ¬ ˘˝◊√ ˚˛± ¿˜ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛˚˛±
qÚ±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ’ÀôL¬ı±¸œ¬ øÚfl¡ÀÈ¬ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úºí ¡Z±√˙ ’Ò…±˚˛ ¬Û±Í¬
fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº ¤¬ı±¬ı˛ ¤fl¡ ¤fl¡øÈ¬ ˜ÀLa¬ı˛ ¸¬ı˛˘ ’Ô« › ¬ı…±‡…± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¬ı‘é¬˝◊√¬ı ô¶Àt±ø√ø¬ı øÓ¬á¬ÀÓ¬…fl¡–º
ŒÓ¬ÀÚ√— ¬Û”Ì«— ¬Û≈èÀ¯∏Ì ¸¬ı«˜ƒºº [Œù´Ó¬± 3˚9]
¿˜ ñ øÓ¬øÚ˝◊√ ¤˝◊√ Ê√·»øÈ¬ ¸‘Ê√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú ñ Œ˚‡±ÀÚ ˚±
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [2] 173
√¬ı˛fl¡±¬ı˛ ¸¬ı ø√À˚˛ ¸±øÊ√À˚˛ ¬Û”Ì« fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Ú ñ Ê√œÀ¬ı¬ı˛ Ê√Ú…º

¤¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ¬ıgÀÚ¬ı˛ ¬ıd› ’±ÀÂ√, ’±¬ı±¬ı˛ ˜≈øMê√¬ı˛ ¬ÛÔ› ’±ÀÂ√º ˚±¬ı˛
Œ˚˜Ú √¬ı˛fl¡±¬ı˛ Ú±›º ¸≈‡≈√–‡ ≈√˝◊√-˝◊√ ’±ÀÂº ≈√–‡˝◊√ Œ¬ı˙œ ñ Ó“¬±Àfl¡
Ú± Ò¬ı˛À˘º Ó¬±˝◊√ÀÓ¬± ·±ÀÚ ’±ÀÂ√ ñ ëŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¤ ¬Û±·˘± ·±¬ı˛À√ Œfl¡˝√√
˝√√±À¸ Œfl¡˝√√ fl“¡±À√ Œfl¡˝√√ Ú±À‰¬ ’±Úμˆ¬À¬ı˛ºí ¤fl¡ø√Àfl¡ ˝√√±˝√√±fl¡±¬ı˛, ’±Ó«¬Ú±√,
Œ˙±fl¡Ó¬±¬Û, ˜˝√√±˜±¬ı˛œ, õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ ø¬ı¬Û˚«˚˛, ˆ”¬ø˜fl¡•Û, ’±À¢ü˚˛ Î¬◊»¬Û±Ó¬,
˚≈X ø¬ı¢∂˝√ ¤˝◊√ ˆ¬œ¯∏Ì ˜”øÓ«¬ , ’Ú…ø√Àfl¡ ¸—, ˝√√±ø¸ Ó¬±˜±¸±, Ú±‰¬·±Ú,
ø¬ı¬ı±˝√√±ø√, ’±¬ı±¬ı˛ ÷ù´¬ı˛Àfl¡ øÚÀ˚˛ ’±ÚÀμ±»¸¬ıº ¤ ≈í√øÈ¬˝◊√ ’±ÀÂ√
¤‡±ÀÚº
øfl¡c ø˚øÚ ¤˝◊√ grand drama-¬ı˛ [˜˝√√± Ú±È¬Àfl¡¬ı˛] fl¡Ó«¬±, øÓ¬øÚ
’±ÀÂ√ Ú ¸±é¬œ¬ı˛ ˜Ó¬ ñ Œ√‡ÀÂ√Ú qÚÀÂ√Ú, øfl¡c Î¬◊√±¸œÚº Œ˚Ú ¬ı‘é¬
ñ øÚ(˘, ø¶ö¬ı˛ ñ unaffected by these pair of opposite
forces [¸≈‡≈√–‡±ø√ ¡ZiZ¡Z±¬ı˛± ø¬ı‰¬ø˘Ó¬ ÚÀ˝√√Ú]º øÚÀÊ√˝◊√ actor [ÚÈ¬]
’±¬ı±¬ı˛ øÚÀÊ√˝◊√ spectator [^©Ü±]º ¬ıU¬ı˛+À¬Û Œ‡˘ÀÂ√ Úº ¤fl¡ ˝√√À˚˛
Œ√‡ÀÂ√ Ú ñ ¸•Û”Ì« Î¬◊√±¸œÚº
¤øÈ¬› Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú…º ≈√˝◊√ ø√fl¡ ¬ı˛±‡¬ı±¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛ ¬ıÀ˘
ø√À26√Úº ¤¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ’±˜±¬ı˛ ˜Ó¬ Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘ Œ¬ı“À‰¬ ˚±À¬ıº ÚÀ‰¬»
˜≈ø¶®˘º ‰¬ÀSê ¬ÛÀÎ¬ˇ ˝√√˚˛¬ı˛±Ú ˝√√À¬ıº ˜±ÀÚ ¸—¸±À¬ı˛ ¸±é¬œ¬ı˛ ˜Ó¬ Ô±fl¡±º
¸¬ı fl¡¬ı˛±, øfl¡c Œˆ¬±· Ú± ŒÚ›˚˛±º ¬ıÎ¬ˇ ‚À¬ı˛¬ı˛ √±¸œ¬ı˛ ˜Ó¬ Ô±fl¡ÀÓ¬
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛º ¸fl¡À˘¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛ ÷ù´¬ı˛ ¬ı≈øXÀÓ¬ , øfl¡c benefit
[¸≈ø¬ıÒ±] øÚ› Ú±º ¶ö±Ú fl¡±˘ ’¬ı¶ö±Ú≈˚±˚˛œ ˚Ó¬È¬± √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛
Ò±¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… Ó¬Ó¬È¬± ŒÚ›˚˛±º Ó¬±› Ó“¬±¬ı˛ fl¡±Â√ ŒÔÀfl¡ ¬ıÀ˘ ŒÚ›˚˛±º
¸¬ı fl¡¬ı˛± ˚±À26√, øfl¡c ˜ÚÈ¬± ¬ÛÀÎ¬ˇ ’±ÀÂ√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ëfl≈¡È¬œÀ¬ı˛í ˜±ÀÚ
÷ù´À¬ı˛º ˙¬ı˛Ì±·Ó¬, ¸•Û”Ì« ˙¬ı˛Ì±·Ó¬ ˝√√À˘ ˝√√˚˛ ‹øÈ¬º fl¡øÍ¬Ú ‡≈¬ı˝◊√ øfl¡c
˝√√˚˛ Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛º
¸ ˚Ô± Œ¸Ã˜… ¬ı˚˛±—ø¸ ¬ı±À¸±¬ı‘é¬— ¸—õ∂øÓ¬á¬ÀôLº
¤¬ı— ˝√√ Δ¬ı Ó¬» ¸¬ı«— ¬Û¬ı˛ ’±RøÚ ¸—õ∂øÓ¬á¬ÀÓ¬ºº
[õ∂Àùü±¬ÛøÚ¯∏ƒ√ 4˚7]
174 ¿˜-√˙«Ú
¿˜ ñ ¬ıÀÚ Ô±fl¡ÀÓ¬Ú Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± Ó¬±˝◊√ ¤˝◊√ ¸¬ı ‘√©Ü±ôL ø√À˚˛

Œ¬ı±Á¡±À26√Úº ’±À· ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ¬ı‘Àé¬¬ı˛ ˜Ó¬ ¸±é¬œ ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√ Ú ÷ù´¬ı˛º
¤˝◊√ ˜La ¬ı˘ÀÂ√ Ú ¬ı‘é¬¬ı˛+¬Û ñ Ó“¬±íÀÓ¬˝◊√ ’±¬ı±¬ı˛ Ê√œ¬ıfl≈¡˘ ’±|˚˛ øÚÀ26√º
Œ˚˜Ú ¸g…±˚˛ ¬Û±‡œ¬ı˛± ¸¬ı ·±ÀÂ√ ’±|˚˛ ŒÚ˚˛º Ú±Ú± ¬Û±‡œ, Ú±Ú±¬ı˛+¬Û
˙s±ø√º øfl¡c ’±|˚˛¶ö˘ ¤fl¡, Œ¸˝◊√¬ı˛+¬Û øÓ¬øÚ ¸fl¡˘ õ∂fl¡±¬ı˛ Ê√œÀ¬ı¬ı˛
’±|˚˛º ˜≈˜≈é≈¬ ø˙¯∏…À√¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙ ø√À26√Ú ñ ¤øÈ¬ ˜ÀÚ Œ¬ı˛À‡ ‰¬˘,
˙±øôL ¬Û±À¬ıº ’Ú… ¬ÛÔ Ú±˝◊√º Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ Œ√À‡øÂ√ ‹¬ı˛+¬Ûº Œ¸‡±ÀÚ
¤fl¡¬ı‘Àé¬ ¬ıU ¬Û±‡œ ñ ø¬ıøˆ¬iß ˆ¬±¬ı › ˆ¬±¯∏±, øfl¡c ¸fl¡À˘¬ı˛ ’±|˚˛¶ö˘
øÂ√À˘Ú øÓ¬øÚ ¤fl¡±º
¤Àfl¡±À√¬ı– ¸¬ı«ˆ”¬ÀÓ¬¯∏≈ ·”Ï¬ˇ– ¸¬ı«¬ı…±¬Ûœ ¸¬ı«ˆ”¬Ó¬±ôL¬ı˛±R±º
fl¡˜«±Ò…é¬– ¸¬ı«ˆ”¬Ó¬±øÒ¬ı±¸– ¸±é¬œÀ‰¬Ó¬± Œfl¡¬ıÀ˘± øÚ&«Ì(ºº
[Œù´Ó¬± 6˚11]
¿˜ ñ ’ôLÀ¬ı˛ ¬ı±ø˝√√À¬ı˛ øÓ¬øÚ, Ê√œ¬ı Ê√·»¬ı˛+À¬Û øÓ¬øÚ, Ê√œ¬ı
Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ’ôL¬ı˛±R±› øÓ¬øÚº Ê√œ¬ıÊ√·» ŒÔÀfl¡ Î¬◊øÍ¬À˚˛ ‘√ø©Ü Ó“¬±íÀÓ¬
øÚÀ˚˛ ˚±À26√Úº Ê√·» ’øÚÓ¬…, ÷ù´¬ı˛ ¸Ó¬…º ¸Ó¬…¶§¬ı˛+¬Û Ó“¬±íÀÓ¬ ˜Ú
√±›, ¤˝◊√ ¬ı˘ÀÂ√Úº Ê√œ¬ıÊ√·» ¸¬ı«õ∂fl¡±À¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ øÚˆ«¬¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÂ√º
ë¸¬ı«¬ı…±¬Ûœí ñ ˜±ÀÚ ˚Ó¬È¬± space-¤¬ı˛ [¶ö±ÀÚ¬ı˛] fl¡äÚ± ‰¬À˘
øÓ¬øÚ› Ó¬Ó¬È¬±º fl¡±¬ı˛Ì space-› [¶ö±Ú›] Ó“¬±íÀÓ¬˝◊√ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º øÓ¬øÚ
’±¬ı±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛› ’øÒfl¡º Space-¤¬ı˛ [¶ö±ÀÚ¬ı˛] fl¡±¬ı˛Ì øÓ¬øÚ, ¸¬ı«ˆ”¬Ó¬
¸¬ı«Ê√œ¬ı all living beings — Ó“¬±À√¬ı˛› fl¡±¬ı˛Ì ¤¬ı— ‰¬±˘fl¡ øÓ¬øÚº
Space [¶ö±Ú] ø√À˚˛ ‡≈“Ê√ÀÓ¬ ˚±›, ‚≈À¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ Ó“¬±íÀÓ¬ ’±¸ÀÓ¬
˝√√À¬ıº ‹ ë¤fl¡ Œ√¬ıí-¤º õ∂øÓ¬ Ê√œÀ¬ı¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√À˚˛ Œ√‡ ñ ‹
¤fl¡Ê√ÚÀfl¡˝◊√ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ıº ˝√√Í¬±» ¤fl¡fl¡Ô±˚˛ ø¬ıù´±¸ ˝√√˚˛ Ú±º ˜Ú
ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ñ ¤ Ó¬±¬ı˛ ¶§ˆ¬±¬ıº Ó¬±˝◊√ ˜Ú¬ı≈øXÀfl¡ ¤fl¡ ¤fl¡È¬± ¬ıÎ¬ˇ
¬ıÎ¬ˇ øÊ√øÚÀ¯∏¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√À˚˛ øÚÀ˚˛ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± Œ√ø‡À˚˛ÀÂ√ Ú ‹ ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡˝◊√º
Intellectually [˚≈øMê√ ø√À˚˛] Œ¬ı±Á¡±À26√Ú ø˙¯∏…À√¬ı˛º
øÓ¬øÚ ˚ø√ ¤fl¡ ¬ıU¬ı˛ ˜ÀÒ…, Ó¬À¬ı Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√ Ú± Œfl¡Ú∑ ¤¬ı˛
Î¬◊M√¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë·”Ï¬ˇí ˜±ÀÚ ˘≈øfl¡À˚˛ ’±ÀÂ√ Ú ñ õ∂26√ißº Œ√‡± ˚±˚˛
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [2] 175
Œ√‡¬ı±¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛ ’¬ı˘•§Ú fl¡¬ı˛À˘º ’±˜¬ı˛± Œ√À‡øÂ√º ŒÓ¬±˜¬ı˛±› Œ√‡ÀÓ¬

¬Û±À¬ı ‹ ¬ÛÔ ÒÀ¬ı˛º ¤˝◊√ ˝√√À˘± direct evidence [õ∂Ó¬…é¬ ’Ú≈ˆ¬À¬ı¬ı˛
fl¡Ô±]º
øÓ¬øÚ ëfl¡˜«±Ò…é¬–íº ëfl¡˜«í ˜±ÀÚ ¤˝◊√ organisation-øÈ¬ [¸‘ø©ÜøÈ¬]
¤˝◊√ universe [ø¬ıù´] ¤¬ı˛ ë’Ò…é¬í ñ ˜±ÀÚ ¬Ûø¬ı˛‰¬±˘fl¡º ¤›
øÓ¬øÚº ¸fl¡˘ fl¡À˜«¬ı˛ fl¡Ó«¬±¬ı˛ Ú…±˚˛ ¤˝◊√ fl¡˜«øÈ¬¬ı˛ fl¡Ó«¬±, ¬Ûø¬ı˛‰¬±˘fl¡ øÓ¬øÚº
¬Û‘Ôfl¡ ¬Û‘Ôfl¡ ‘√ø©ÜÀÓ¬ Œ√‡ ñ space, species [¶ö±Ú › ø¬ıøˆ¬iß
Ê√±øÓ¬] õ∂ˆ‘¬øÓ¬¬ı˛ ø√fl¡ ø√À˚˛ ñ Ó¬±À√¬ı˛› Œ˙¯∏ øÓ¬øÚº Collective
view-ÀÓ¬ [¸˜ø©Ü ‘√ø©Ü ø√À˚˛] Œ√‡, Ó¬±¬ı˛› fl¡±¬ı˛Ì øÓ¬øÚº Analytical
and synthetic view [¬ı…ø©Üˆ¬±À¬ı Œ√‡ øfl¡ ¸˜ø©Ü ˆ¬±À¬ı Œ√‡]
≈√íø√fl¡ ø√À˚˛˝◊√ ø·À˚˛ Ó“¬±íÀÓ¬˝◊√ Œ¬Û“ÃÂ√±ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº
ë¸¬ı«ˆ”¬Ó¬±øÒ¬ı±¸í ñ ¸fl¡˘ Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ¬ı±¸¶ö˘ øÓ¬øÚº Œ˙¯∏ ’±|˚˛
¶ö˘ øÓ¬øÚº Ê√œ¬ı·Ì Ô±Àfl¡ Œfl¡±Ô±˚˛∑ ñ ’±¬ÛÚ ’±|À˚˛º ’±|˚˛
’±ÀÂ√ ø¬ıÀù´ ñ ø¬ıù´ ’±ÀÂ√ Ó“¬±íÀÓ¬º Ó¬±˝◊√ ¸¬ı«ˆ”¬ÀÓ¬¬ı˛ ’øÒ¬ı±¸ øÓ¬øÚº
˚ø√ ¬ı˘ Ê√˘, ¬ı±˚˛≈, ’ø¢ü, ¸”˚«, ‡±√…, õ∂±Ì, ˜Ú ¤ ø√À˚˛ Ê√·»
‰¬˘ÀÂ√º øfl¡ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ Ó“¬±Àfl¡ ˜±Ú¬ı±¬ı˛∑ Ó¬±¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ ñ ¤ ¸fl¡À˘¬ı˛›
fl¡±¬ı˛Ì øÓ¬øÚº øÓ¬øÚ ’±ÀÂ√ Ú ¬ıÀ˘, Ó“¬±¬ı˛ ˆ¬À˚˛ › ¬ı…¬ı¶ö±˚˛ ¤¸¬ı ’±¬ÛÚ
’±¬ÛÚ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√º õ∂˜±Ì øfl¡∑ Î¬◊M√¬ı˛ ñ ’±˜¬ı˛± Œ√‡øÂ√ Œ‰¬±À‡¬ı˛
¸±˜ÀÚº ˜ÀÚ¬ı˛ ˆ≈¬˘› ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ñ ÚÀ¬ı˛f ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛
¬ı˘À˘Ú, Ó¬± Œfl¡˜Ú fl¡À¬ı˛ ˝√√˚˛/ ñ ø˜À˘ ˚±À26√ Œ˚º √˙«Ú, Î¬◊¬ÛÀ√˙
’±¬ı˛ ¬ı±˝√√… fl¡±Ê√ ñ øÓ¬ÚøÈ¬˝◊√ ø˜À˘ ˚±À26√º Ó“¬±¬ı˛± √˙«Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú,
øÓ¬øÚ ¸fl¡À˘¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ìº Ó“¬±Àfl¡ ŒÊ√ÀÚ Ó“¬±À√¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜ ˙±øôL › ¸≈‡¬ ˘±ˆ¬
˝√√À˚˛ÀÂ√º ’Ó¬¤¬ı Ó≈¬ø˜› √˙«Ú fl¡¬ı˛ ñ ¸≈‡ ˙±øôL ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıº
√˙«Ú, Î¬◊¬ÛÀ√˙, ’±¬ı˛ fl¡±˚« ñ ¸≈‡˙±øôL ˘±ˆ¬º ¤ ø˜À˘ Œ·˘/ øfl¡
fl¡À¬ı˛ ¬ı˘± ˚±˚˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ˆ≈¬˘ ñ Hallucination?
ë¸±é¬œí øÓ¬øÚ ñ ˜±ÀÚ indifferent [Î¬◊√±¸œÚ]º ¸¬ı fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú,
’Ô‰¬ ¸±é¬œº Affected [ø¬ıÊ√øÎ¬ˇÓ¬] ÚÚº Œ˚˜Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ˜≈À‡
ø¬ı¯∏ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ øfl¡c ¸±¬Û affected [ø¬ı¯∏√≈©Ü] ˝√√À26√ Ú± ñ ŒÓ¬˜øÚº
176 ¿˜-√˙«Ú
¤¬ı±¬ı˛ ¶§¬ı˛+¬Û-˘é¬Ì ¬ı˘ÀÂ√ Úº øÓ¬øÚ ëŒ‰¬Ó¬±í ñ Δ‰¬Ó¬Ú…¶§¬ı˛+¬Ûº

Ó¬±˝◊√ ë¸±é¬œíº ¸•Û”Ì« ˜Ú Ó“¬±íÀÓ¬ Œ·À˘˝◊√ ¸±é¬œQ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º Ó¬± ˝√√˚˛
Ó“¬±¬ı˛ √˙«ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡º ¸±ÒÀÚ¬ı˛ ’¬ı¶ö±˚˛ &è¬ı±Àfl¡… ø¬ıù´±¸ fl¡À¬ı˛
‰¬˘± ‰¬±˝◊√º
ëŒfl¡¬ıÀ˘±í ñ ˜±ÀÚ ¤fl¡±, alone ñ ’¸eº Loneliness
[øÚÊ«√ÚÓ¬±, ˙±øôL] Ó“¬±¬ı˛ ¶§¬ı˛+¬Ûº ¸˜ô¶ Ê√·», ¸˜ô¶ ø‰¬ôL± renounce
[¬Ûø¬ı˛Ó¬…±·] fl¡À¬ı˛ ‹ ¤fl¡ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À˘ ˝√√˚˛º fl¡Ô±˚˛ ¬ıÀ˘, ëŒfl¡¬ı˘
¤fl¡ ø‰¬ôL±í ñ ˜±ÀÚ ¤fl¡˜±S ÷ù´¬ı˛ ø‰¬ôL±º ˜±Ú≈¯∏ Œ˚˜Ú ¸eœ, ø‰¬ôL±›
ŒÓ¬˜øÚ ¸eœº ¸¬ı ø‰¬ôL±, ¸¬ı ¸eœ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ëŒfl¡¬ı˘ ø‰¬ôL±í ñ ÷ù´¬ı˛
ø‰¬ôL±º Ó¬À¬ı Δfl¡¬ı˘… ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º
ëøÚ&«Ìíº øÓ¬øÚ ¸N, ¬ı˛Ê√– Ó¬À˜¬ı˛ ’Ó¬œÓ¬, øS&Ì±Ó¬œÓ¬º &ÀÌÀÓ¬
¬ıX ˝√√˚˛ Ê√œ¬ıº øÓ¬øÚ ¬ıX ÚÚ, Ó¬±˝◊√ øÚ&«Ìº
ë¸±é¬œ, Œ‰¬Ó¬±, Œfl¡¬ı˘, øÚ&«Ìí ¤˝◊√&ø˘ Ó“¬±¬ı˛ &Ì ’±À¬ı˛±¬Û fl¡À¬ı˛
¬ı˘± ˝√√À˚˛ÀÂ√º ˜≈À‡ ¬ı˘ÀÓ¬ ˝√√À˘ ¤¬ı˛+¬Û ¬ı˘± ˚±˚˛º Ó“¬±¬ı˛ ¶§¬ı˛+¬Û ˜≈À‡
¬ı˘± ˚±˚˛ Ú± ñ ¬ı˘ÀÓ¬ ˝√√À˘ nearest approach [øÚfl¡È¬Ó¬˜
¬ıÌ«Ú±] ¤˝◊√º ø¸X ’¬ı¶ö±˚˛ ¤ øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¤ ¸¬ı
’¬ı¶ö± ˝√√À˚˛ÀÂ√º
¸±ÒÀfl¡¬ı˛ ¬ÛÀé¬ ¤˝◊√ beacon light [ø√˙±¬ı˛œ ’±À˘±fl¡] ¸±˜ÀÚ
Œ¬ı˛À‡ ‰¬˘±º
¸¬ı«± ø√˙ ÿÒ√ı«˜Ò( øÓ¬˚«flƒ¡ õ∂fl¡±˙˚˛Úƒ w±Ê√ÀÓ¬ ˚¡ZÚÎƒ¬¬ı±Úº
¤¬ı— ¸ Œ√À¬ı± ˆ¬·¬ı±Úƒ ¬ıÀ¬ı˛ÀÌ…± Œ˚±øÚ– ¶§ˆ¬±¬ı±ÚøÒøÓ¬á¬ÀÓ¬…fl¡–ºº
[Œù´Ó¬± 5˚4]
¿˜ ñ ¸”˚« Œ˚˜Ú øÚÀÊ√› õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√Ú, ’±¬ı˛ Ê√·»Àfl¡›
õ∂fl¡±ø˙Ó¬ fl¡À¬ı˛ ø¬ı¬ı˛±Ê√˜±Ú Œ¸˝◊√¬ı˛+¬Ûº Ó“¬±¬ı˛ ’øô¶ÀQ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ’øô¶Qº
øÓ¬øÚ ’±ÀÂ√ Ú Ó¬±˝◊√ ¸¬ı ’±ÀÂ√ ¬ıÀ˘ ˜ÀÚ ˝√√˚˛º ¬ıdÓ¬– ¤¸¬ı øfl¡Â≈√˝◊√
Ú±˝◊√º Œfl¡¬ı˘ øÓ¬øÚ ’±ÀÂ√ Úº øÓ¬øÚ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ Œ˚±øÚ–, Î¬◊»¬ÛøM√√ ¶ö˘º
¸‘ø©Üø¶öøÓ¬ õ∂˘˚˛ øÓ¬ÚøÈ¬˝◊√ øÓ¬øÚ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº Ó¬±˝◊√ øÓ¬øÚ ¬ıÀ¬ı˛Ì…, ˜±ÀÚ
¸fl¡À˘¬ı˛ ¬Û”Ê√Úœ˚˛º ëˆ¬·¬ı±Úƒí :±Ú › øSê˚˛±˙øMê√¸•Ûißº Œ˚˜Ú :±Ú,
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [2] 177
ŒÓ¬˜øÚ øSê˚˛±˙øMê√º øfl¡ ø¬ıø‰¬S, ¤ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ plan [¬Ûø¬ı˛fl¡äÚ±]/

Scientist-·Ì [Δ¬ı:±øÚfl¡·Ì] ’¬ı±fl¡ ˝√√À˚˛ Ô±Àfl¡ ¤˝◊√ engineering
skill [¸‘Ê√Ú Œfl¡Ã˙˘] Œ√À‡º ’±¬ı±¬ı˛ øSê˚˛±˙øMê√ øfl¡ õ∂‰¬G/ Ó“¬±¬ı˛
ˆ¬À˚˛ ¸”˚«, ’ø¢ü, ¬Û¬ıÚ, Œ˜‚, ˚˜, ’±¬ÛÚ ’±¬ÛÚ fl¡±ÀÊ√ øÚ˚≈Mê√º
¤fl¡È≈¬› Œ·±˘˜±˘ ˝√√À26√ Ú±º Organisation [¸„∏‚, ¸‘ø©Ü] ‰¬±˘±ÀÓ¬
˝√√À˘ ¬ı≈øX˜±Ú › fl¡˜«˙øMê√¸•Ûiß Œ˘±Àfl¡¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º ¤˝◊√ ø¬ıù´øÈ¬ øÓ¬øÚ
øÚ–ù´±À¸¬ı˛ ˜Ó¬ ‰¬±˘±À26√Úº Ó“¬±¬ı˛ :±Ú › øSê˚˛± øfl¡ ’æ≈√Ó¬/ Planning
and execution [¬Ûø¬ı˛fl¡äÚ± ’±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬±˘Ú±] ≈√˝◊√˝◊√ marvellous
[ø¬ı¶ú˚˛fl¡¬ı˛]º
’±˜±À√¬ı˛ ¸—˙˚˛ Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ Ú± øfl¡ Ú± Ó¬±˝◊√ øÚÀÊ√À√¬ı˛ ¬ı≈øX˜±Ú,
˙øMê√˜±Ú ˜ÀÚ fl¡ø¬ı˛º ¤Ê√Ú…˝◊√ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ¬ı≈øX › ˙øMê√¬ı˛ ø√fl¡ ø√À˚˛
˚±›, ñ ¤ÀÓ¬› Œ˙À¯∏ Ó“¬±íÀÓ¬˝◊√ Œ¬Û“ÃÂ√±À¬ıº
3
ΔÚÚ˜”Ò√ı«— Ú øÓ¬˚«=— Ú ˜ÀÒ… ¬Ûø¬ı˛Ê√¢∂ˆ¬»
Ú Ó¬¸… õ∂øÓ¬˜± ’øô¶ ˚¸… Ú±˜ ˜˝√√ƒ√ ˚˙–ºº [Œù´Ó¬± 4˚19]
¿˜ ñ õ∂Ô˜ ˘±˝◊√ÚøÈ¬¬ı˛ ’Ô« ˝√√À˘±, øÓ¬øÚ ¤Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ Œ˚ ¤˝◊√
¸≈¬ı‘˝√» ø¬ıÀù´¬ı˛ Œfl¡±Ú› ¬ıd ø√À˚˛ Ó“¬±Àfl¡ Œ¬ı±Á¡±Ú ˚±˚˛ Ú±º Ú± Œfl¡±Ú›
¶ö±Ú ø√˚˛± ¸œ˜±¬ıX fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º øÓ¬øÚ ’õ∂øÓ¬˜ ñ ’Ó≈¬˘Úœ˚˛º Ó≈¬˘Ú±
¸˜±Ú ¬ıdÀÓ¬ ˝√√˚˛º Ó“¬±¬ı˛ ¸˜±Ú øfl¡Â≈√˝◊√ Ú±˝◊√, Ó¬±˝◊√ Ó≈¬˘Ú± ˝√√˚˛ Ú±º
ø¬ı‰¬±À¬ı˛¬ı˛ ø√fl¡ ø√À˚˛ Œ·À˘ ¤˝◊√ “√±Î¬ˇ±˚˛º Ê√·» Time, space and
causality [¶ö±Ú, fl¡±˘ › fl¡±˚«fl¡±¬ı˛Ì ¸•§g] ¤˝◊√ øÓ¬ÚøÈ¬ øÚÀ˚˛
Ê√·»º ¤˝◊√ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ì øÓ¬øÚº Ó¬±˝◊√ ¤ ø√À˚˛¬ Ó“¬±Àfl¡ Œ¬ı±Á¡±Ú ˚±˚˛
Ú±º Ó“¬±¬ı˛ Ó≈¬˘Ú± øÓ¬øÚ øÚÀÊ√º
øfl¡c ˆ¬øMê√¬ı˛ ø√fl¡ ø√À˚˛ Œ√‡ ñ ¤˝◊√ øÓ¬øÚ˝◊√ ˜±Ú≈¯∏ ˝√√À˚˛ ’±À¸Ú,
’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˝√√À˚˛ ñ Œ˚˜Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛º øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ’±ø˜ ÷ù´¬ı˛ ñ
’¬ıÓ¬±¬ı˛º ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¬ı±Ú±ÀÚ± Ú˚˛º øÓ¬øÚ ’Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ¬ıÀ˘˝◊√ ’±À¸Ú ŒÂ√±È¬
˝√√À˚˛ Ê√œÀ¬ı¬ı˛ fl¡˘…±ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú…º Ó“¬±¬ı˛ ¶§¬ı˛+¬Û ’¬ı¶ö± Ê√œÀ¬ı¬ı˛ fl¡äÚ±¬ı˛
178 ¿˜-√˙«Ú
’Ó¬œÓ¬º Ó¬±˝◊√ ¬ı˛+¬Û ¬ı˛¸ ˙s±ø√¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ’±À¸Úº ¤˝◊√ ø√À˚˛ SêÀ˜
Ó“¬±¬ı˛ :±Ú ˝√√À¬ıº
ë˜˝√√ƒ√ ˚˙–í, of grand fame [˚±¬ı˛ ¸≈‡…±øÓ¬ ’ÚôL]º Œ˘±Àfl¡
¤fl¡È¬± fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛ ˚˙ ’Ê«√Ú fl¡À¬ı˛ ñ Œ˚˜Ú Ó¬±Ê√˜˝√√˘º ø˚øÚ ¤˝◊√
ø¬ıù´ ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú ñ Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ˚˙–, Ó¬±˝◊√ ë˜˝√√ƒ√ ˚˙–í
¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú Ÿ¬ø¯∏¬ı˛±º ¤˝◊√ ’±fl¡±˙øÈ¬¬ı˛ ø√Àfl¡ Œ‰¬À˚˛ Œ√‡ Ú± øfl¡ fl¡±G‡±Ú±
fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú/ ø√ÀÚ ¸”˚« ñ ¬ı…±¬Û±¬ı˛øÈ¬ øfl¡ Œˆ¬À¬ı Œ√‡º ¬ı˛±ÀS ’·øÌÓ¬
Úé¬Sº ¤¸¬ı Œ¸˝◊√ grand architect-¤¬ı˛ [ø¬ıù´fl¡˜«±¬ı˛] ˚˙ fl¡œÓ«¬Ú
fl¡¬ı˛ÀÂ√º ø¬ıù´ Ó“¬±¬ı˛ ˚˙ô¶yº
Ú ¸‘√À˙ øÓ¬á¬øÓ¬ ¬ı˛+¬Û˜¸… Ú ‰¬é≈¬¯∏± ¬Û˙…øÓ¬ fl¡(ÕÚÚ˜ƒº
˝√√+√± ˝√√+ø√¶ö— ˜Ú¸∏± ˚ ¤ÚÀ˜¬ı— ø¬ı≈√¬ı˛˜‘Ó¬±Àô¶ ˆ¬¬ıøôLºº
[Œù´Ó¬± 4˚˛20]
¿˜ ñ ¤˝◊√ ‰¬é≈¬¡Z±¬ı˛± ÷ù´¬ı˛˙√ «Ú ˝√√˚˛ Ú±º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú,
¸±ÒÚˆ¬Ê√Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¤fl¡øÈ¬ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ΔÓ¬¬ı˛œ ˝√√˚˛ ñ ˆ¬±·¬ıÓ¬œ Ó¬Ú≈º
Ó“¬±ÀÓ¬ ¸¬ı ’±ÀÂ√ ˝◊√f˚˛±ø√º Œ¸˝◊√ qX ‰¬é≈¬¬ı˛ Œ·±‰¬¬ı˛º Œ˚ ‰¬é≈¬ õ∂ˆ‘¬øÓ¬
˝◊√øf˚˛ ø√À˚˛ ¤˝◊√ ¬ı˛+¬Û¬ı˛¸±ø√ ø¬ı¯∏˚˛ ¢∂±˝√√… ˝√√˚˛ Ó¬± ’qXº ¤ø√À˚˛
qX¶§¬ı˛+¬Û ˆ¬·¬ı±Ú √˙«Ú ˝√√˚˛ Ú±º ¤&ø˘˝◊√ Œ˜±Î¬ˇ øÙ¬ø¬ı˛À˚˛ ø√À˘ Ó“¬±¬ı˛
ø√Àfl¡, qX ˝√√˚˛º
ë¬ı˛+¬Ûí ñ ˜±ÀÚ ¸±fl¡±¬ı˛ øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ ≈√˝◊√-√˝◊√ ¬ı˛+¬Ûº øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛› ¬ı˛+¬Ûº
øÓ¬øÚ ¸±fl¡±¬ı˛ øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ ≈√˝◊√-√˝◊√º ¤‡±ÀÚ øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ ¬ı˛+À¬Û¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÂ√ Úº
˝√√±Ó¬, ¬Û±, ˜≈‡ ñ ’Ô«±» ¬ı˛+¬Û Ú±˝◊√º ’‡G ¸ø2‰¬√±Úμ ñ ¤øÈ¬›
¬ı˛+¬Û ñ ˆ¬±¬ı¬ı˛+¬Ûº øfl¡ ¸±fl¡±¬ı˛, øfl¡ øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ Œfl¡±Ú ¬ı˛+¬Û˝◊√ ¤˝◊√ ˝◊√øf˚˛
ø√À˚˛ ¢∂±˝√√… Ú˚˛º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ øfl¡c ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë¤˝◊√ ‰¬Àé¬ Ó“¬±Àfl¡ Œ√À‡øÂ√º ¤‡Ú ’±¬ı˛
›¬ı˛+¬Û Œ√‡± ˚±˚˛ Ú±º ˆ¬±À¬ı √˙«Ú ˝√√˚˛ ¤‡Úºí ¤¬ı˛+¬Û Œfl¡Ú ¬ı˘À˘Ú
Ó¬À¬ı ¤ ‰¬Àé¬ Œ√À‡øÂ√∑ Ó¬±¬ı˛ ˜±ÀÚ ’±ÀÂ√º ¤ ’øÓ¬ Î¬◊2‰¬±¬ı¶ö±¬ı˛
fl¡Ô±º ¤fl¡ ’¬ı¶ö±˚˛ normal state-˝◊√ [¸±Ò±¬ı˛Ì ’¬ı¶ö±˝◊√ ] øÂ√˘
Ó“¬±¬ı˛ ˆ¬±¬ı±¬ı¶ö±º ¸¬ı«√±˝◊√ contact point-¤ [¸—À˚±·¶öÀ˘] Ô±fl¡ÀÓ¬Ú
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [2] 179
Ó¬‡Ú ñ meeting place of the two circles [÷ù´¬ı˛ › Ê√·»

¤˝◊√ ‰¬Sê¡ZÀ˚˛¬ı˛ ¸—À˚±·¶ö˘]º ¤fl¡øÈ¬ Δ‰¬Ó¬Ú…, ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ Ê√·»¬º ˆ¬±¬ı
‰¬é≈¬˝◊√ Ó¬‡Ú Ó“¬±¬ı˛ normal [¸¬ı«√±¬ı˛] ‰¬é≈¬ øÂ√˘º
ë¤‡Ú ’±¬ı˛ ›¬ı˛+¬Û √˙Ú« ˝√√˚˛ Ú±, ˆ¬±À¬ı √˙Ú« ˝√√˚í˛ ñ ˜±ÀÚ ‹
¬Û”À¬ı«¬ı˛ ’¬ı¶ö±˚˛ Ô±fl¡À˘ ’±¬ı˛ Œ˘±fl¡ø˙é¬± ˝√√˚˛ Ú±º Ó¬±˝◊√ øÚÀ‰¬ ŒÚÀ˜ ¤À¸
ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¸Àe ø˜˙ÀÓ¬Úº ’Ó¬ Î¬◊‰“ ¬≈ ¬Û¬ı˛√±˚˛ ˆ¬Mê√¬ı˛± Ò¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±,
Ó¬±˝◊√ øÚÀ‰¬ ŒÚÀ˜ ¤À¸ÀÂ√Úº ¤ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ fl¡˘…±ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú…º Â√±·˘À√¬ı˛
¸Àe fl¡Ô± fl¡˝◊√ÀÓ¬ ˝√√À˘ ë¬ı≈è¬ı˛-ƒ ¬ı≈è¬ıƒí˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚º˛ ¤› Œ¸˝◊√¬ı˛+¬Ûº
øÚø¬ı«fl¡ä ’¬ı¶ö±, ¸ø¬ıfl¡ä ’¬ı¶ö±, ’±¬ı˛ ¸˝√√Ê√ ’¬ı¶ö± ñ ¸±Ò±¬ı˛Ì
˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ’¬ı¶ö±º ¤ øÓ¬Ú ’¬ı¶ö±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√À˚˛ ë¬ı±˝◊√‰¬í Œ‡˘ÀÓ¬Ú,
ŒÚÃfl¡±¬ı˛ ¬ı±˝◊√‰¬ Œ‡˘± Œ˚˜Úº
øfl¡c ¸±Ò±¬ı˛Ì Ê√œÀ¬ı¬ı˛ Ó¬± ˝√√˚˛ Ú±º ’¬ıÓ¬±¬ı˛±ø√¬ı˛˝◊√ ¸y¬ıº Ê√œ¬ı
¤fl¡¬ı±¬ı˛ Î¬◊Í¬À˘ ’±¬ı˛ õ∂±˚˛ øÙ¬À¬ı˛ Ú±º ’¬ıÓ¬±¬ı˛±ø√¬ı˛ Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú…
¤ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º ¬Û±fl¡±&øÈ¬ fl“¡±ø‰¬À˚˛ Ô±fl¡± Ó“¬±À√¬ı˛º
Ó¬±˝◊√ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ¸±Ò±¬ı˛Ì Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ¸±ÒÚ-ˆ¬Ê√Ú fl¡À¬ı˛ qXø‰¬M√√ ˝√√À˘
Ó“¬±Àfl¡ Œ√‡± ˚±˚˛º Œ¸ ˝√√˚˛ øÚ˚˛ø˜Ó¬ˆ¬±À¬ı ΔÒ˚« ÒÀ¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛ÀÓ¬
fl¡¬ı˛ÀÓ¬º øÚ¬ı˛¬ıø26√iß ΔÓ¬˘Ò±¬ı˛±¬ı˛ ˜Ó¬ ø‰¬ôL±º Ó¬±ÀÓ¬ ¬ı≈øX› qX ˝√√˚˛º
Œ¸˝◊√ qX ¬ı≈øXÀÓ¬ øÓ¬øÚ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√Úº ˜˚˛˘± ’±¬ı˛ø˙¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ Ó¬±fl¡±À˘
˜≈‡ Œ√‡± ˚±˚˛ Ú±º ø¶Ûø¬ı˛È¬ ø√À˚˛ ¬Ûø¬ı˛©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ŒÙ¬˘ ñ Ó¬‡Ú
˜≈‡ Œ√‡± ˚±À¬ıº ¤› ŒÓ¬˜øÚº fl¡±ø˜Úœfl¡±=ÀÚ¬ı˛ ˜˚˛˘± ñ Œˆ¬±·¬ı±¸Ú±¬ı˛
˜˚˛˘±º Ó“¬±¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À˘ ¤ ”√¬ı˛ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º Ó¬‡Ú Ó“¬±Àfl¡ Œ√‡± ˚±˚˛º
qX ¬ı≈øXÀÓ¬ √˙«Ú ˝√√˚˛º ’±À¬ı˛± ’±À· ’±ÀÂ√ ñ qX ¬ı≈øX˝◊√ qX
’±R±º ·e± ¸±·À¬ı˛ ¬ÛÎ¬ˇˇÀ˘ ˚± ˝√˚˛º Ó¬±˝◊√ extreme purification
of the mind is God [ø‰¬M√√qøX¬ı˛ ‰¬¬ı˛˜ ’¬ı¶ö±¬ı˛ Ú±˜˝◊√ ÷ù´¬ı˛]º
Ó¬À¬ı ’±ôLø¬ı˛fl¡ ˝√√›˚˛± ‰¬±˝◊√ ¸±ÒÚº Head and heart [Œ¬ı±Ò-
˙øMê√ › ˝√√+√˚˜˛ Ú] ¤fl¡ ˝√√À˘ ˝√√˚º˛ Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± ‰¬±˝◊√º
¤¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ stage-˝◊√ [’¬ı¶ö±˝◊√] √˙Ú« ñ Œ˚˜Ú sunrise follows
dawn [’èÀÌ±√À˚˛¬ı˛ ¬Û¬ı˛˝◊√ ¸”À˚«±√˚˛]º √˙«Ú ˝√√À˘˝◊√ ’˜‘Ó¬Q
180 ¿˜-√˙«Ú
˘±ˆ¬º ¤˝◊√ ‰¬¬ı˛˜ ˘é¬… ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛º

|¬ıÌ±˚˛±ø¬Û ¬ıUøˆ¬À˚«± Ú ˘ˆ¬…– ˙‘∞´ÀôL±˝√ø√ ¬Û ¬ı˝√√À¬ı± ˚iß ø¬ı≈√…–º
’±(À˚«± ¬ıMê√± fl≈¡˙À˘±˝√√¸… ˘t± ’±(À˚«± :±Ó¬± fl≈¡˙˘±Ú≈ø˙©Ü–ºº
[fl¡ÀÍ¬± 1˚2˚7]
¿˜ ñ ÷ù´¬ı˛ ¸Ó¬…, ¸—¸±¬ı˛ ’øÚÓ¬… ñ ¬ıU ˆ¬±À·… ¤ Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛º
Ó¬‡Ú˝◊√ ¸ƒ√&è ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º ˆ¬·¬ı±Ú˝◊√ &èº øÓ¬øÚ˝◊√ √˙«Ú ø√À˚˛ fl‘¡Ó¬±Ô«
fl¡À¬ı˛Úº Ó“¬±¬ı˛ commission [’±À√˙] øÚÀ˚˛ Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô±
Œ˘±fl¡À√¬ı˛ ¬ıÀ˘Úº ¤¬ı˛+¬Û ¬ı…øMê√ ˚‡Ú ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘Ú ñ Œ˚˜Ú
qfl¡À√¬ı, Ó¬±íÀÓ¬ ’±¬ı˛ w˜õ∂˜±√ Ô±Àfl¡ Ú±, ñ øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ ¬ıÀ˘Úº
¤¬ı˛+¬Û Œ˘±fl¡ ¸≈≈√˘«ˆ¬º Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú ë’±(˚«í, ˜±ÀÚ wonder of
the spiritual world [’±Ò…±øRfl¡ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ø¬ı¶ú˚˛]º
¸—¸±À¬ı˛ Œ˘±fl¡ ¸¬ı ’±ÀÂ√ fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú øÚÀ˚˛ ˆ≈¬À˘º Ó¬±À√¬ı˛
’¬ı¸¬ı˛ Ú±˝◊√ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± qÚÀÓ¬º ≈√í‰¬±¬ı˛ Ê√Ú qÀÚ ñ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛
Œ¬ÛÀÓ¬º Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ √˙«Ú ¬Û±˚˛ ñ very few [’øÓ¬ ’ä Œ˘±fl¡]º
Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛ ’±À√˙ ¬Û±˚˛ ’±À¬ı˛± few [’ä]º
¬ıËp¡:±Ú ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À˘ ¬ıËp¡ &è¬ı˛ ˙±¸ÀÚ Ô±fl¡ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ñ
Ó¬À¬ı ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º
’:, ¬ı…±fl≈¡˘ › ¬ıËp¡: ñ ¤˝◊√ øÓ¬Ú flv¡±˙ Œ˘±fl¡º ’:˝◊√ õ∂±˚˛
¸¬ıº Œ˙À¯∏¬ı˛ ≈√ flv¡±˙ rare [≈√©x±¬Û…] Ó¬±˝◊√ ë’±(˚«í ñ ¬ı…±fl≈¡˘ ˆ¬Mê√
’±¬ı˛ ¸¬ı ¬ıËp¡^©Ü±º ^©Ü±À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ’±¬ı±¬ı˛ Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú… ’±À√˙õ∂±5
’±À¬ı˛±› fl¡˜ ñ Ó¬±˝◊√ ’øÓ¬ ’±(˚«º
¬Û¬ı˛±‰¬– fl¡±˜±ÚÚ≈˚øôL ¬ı±˘±Àô¶ ˜‘ÀÓ¬…±˚«øôL ø¬ıÓ¬Ó¬¸… ¬Û±˙˜ƒº
’Ô Òœ¬ı˛± ’˜‘Ó¬Q— ø¬ıø√Q± ÒËn∏¬ı˜ÒËn∏À¬ıø©´˝√√ Ú õ∂±Ô«˚˛ÀôLºº
[fl¡ÀÍ¬± 2˚1˚2]º
¿˜ ñ Ó“¬±Àfl¡ ˚±¬ı˛± ø‰¬ôL± Ú± fl¡À¬ı˛ Ó¬±À√¬ı˛ ë¬ı±˘±–í ñ ø˙q
(babies) ’Ô«±» ’:±Ú ¬ı˘± ˝√√À˚˛ÀÂ√º fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú øÚÀ˚˛ ˚±¬ı˛±
’±ÀÂ√ Œfl¡¬ı˘, Ó¬±¬ı˛± ¬ı±˘fl¡º qÒ≈ worldly-wise [ø¬ı¯∏˚˛¬ı≈øX ¸•Ûiß]
˚±¬ı˛± Ó¬±À√¬ı˛ ¶ö±Ú ›‡±ÀÚ Ú±˝◊√º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ëø‰¬“Î¬ˇ± Œˆ¬Ê√± ¬ı≈øX¬ı˛
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [2] 181
fl¡˜« Ú˚˛º ø‰¬“Î¬ˇ± Œˆ¬Ê√±ÀÚ±¬ı˛ Ê√Ú… Ê√À˘± ¬Û±Ó¬˘± √˝◊√À˚˛¬ı˛ ˜Ó¬ ¬ı≈øX
’Ô«±» ø¬ı¯∏˚˛¬ı≈øXº Œ˚ ¬ı≈øX ø√À˚˛ Œfl¡¬ı˘ ÒÚ, ˜±Ú, Î¬◊¬Û±Ê«√Ú ˝√√˚˛, ˚±
ø√À˚˛ ¬Û±øGÓ¬… ˘±ˆ¬ ñ Ê√Ê√, ¬ı…±ø¬ı˛©Ü±¬ı˛ ˝√√˚˛, øfl¡c ÷ù´À¬ı˛ ˜Ú ˚±˚˛
Ú±, ¤¬ı˛+¬Û ¬ı≈øX ’øÓ¬ ˝√√±{√®± ¬ı≈øXº Ó¬± ø√À˚˛ ÷ù´¬ı˛ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ Ú±º
¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ ‘√ø©ÜÀÓ¬ ¬ıÎ¬ˇ ˝√√À˘› ¬Û±¬ı˛˜±øÔ«fl¡ ‘√ø©ÜÀÓ¬ ø˙q ñ
¬ı±˘fl¡º ¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ ¸¬ı˛˘Ó¬±, øÚˆ«¬¬ı˛Ó¬± ¤¸¬ı ˆ¬±˘ &Ì› ’±ÀÂ√º øfl¡c
¤‡±ÀÚ Œ√±À¯∏¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú ñ ’:Ó¬±¬ı˛ fl¡Ô±º Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛
¬ı˘ÀÓ¬Ú, qÒ≈ ¬ÛøGÓ¬&À˘±Àfl¡ ‡Î¬ˇfl≈¡ÀÈ¬±¬ı˛ ˜Ó¬ Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛ ñ trifle
[Ó≈¬26√]º øfl¡c ø¬ıÀ¬ıfl¡ Δ¬ı¬ı˛±·… Ô±fl¡À˘ ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬Úº
¤¬ı˛+¬Û fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú±¸Mê√-ø‰¬M√√ Œˆ¬±·œÀ√¬ı˛ øfl¡ ≈√«√˙± ˝√√˚˛ Ó¬±›
¬ı˘ÀÂ√ Úº Ó¬±¬ı˛± Ê√ij˜‘Ó≈¬…-‰¬ÀSê ¬ÛøÓ¬Ó¬ ˝√√˚˛º ¬ı±¬ı˛¬ı±¬ı˛ ≈√–‡˚LaÌ± Œˆ¬±·
fl¡À¬ı˛º ëø¬ıÓ¬Ó¬¸… ¬Û±˙˜ƒí ñ ø¬ıô¶œÌ« ˜‘Ó≈¬…¬Û±À˙ ¬ÛøÓ¬Ó¬ ˝√√˚˛º øÚ©®±˜
˜Ú Ú± Ô±fl¡À˘ ¤øÈ¬ ˝√√˚˛º ¸fl¡±˜ ˝√√À˘ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¤˘±fl¡±˚˛º ˚Ó¬”√¬ı˛
¬Û=ˆ”¬ÀÓ¬¬ı˛ zone [¤˘±fl¡±] Ó¬Ó¬”√¬ı˛˝◊√ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ jurisdiction [¸œ˜±Ú±,
’øÒfl¡±¬ı˛]º Ó¬±˝◊√ ëø¬ıÓ¬Ó¬¸…í ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº ÷ù´¬ı˛ ’±¬ı˛ Ê√·» ñ ÷ù´¬ı˛
’˜‘Ó¬Q ñ Ê√·» ’øÚÓ¬…, Ó¬±˝◊√ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ’ÒœÚº
˚±¬ı˛± ˚Ô±Ô« wise [:±Ú¬ı±Ú], Ó¬±¬ı˛± ˙±ôL, Òœ¬ı˛º Ó¬±À√¬ı˛ Œ¬ı±Ò
˝√√À˚˛ÀÂ√ ¸—¸±¬ı˛ ’øÚÓ¬…, ÷ù´¬ı˛ ¸Ó¬…º Ó¬±˝◊√ ’øÚÓ¬… ¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ øfl¡Â≈√ ‰¬±˚˛
Ú±º ‰¬±˚˛ Œfl¡¬ı˘ :±Ú, ˆ¬øMê√, ø¬ıÀ¬ıfl¡, Δ¬ı¬ı˛±·…º Œfl¡Ú ‰¬±˚˛ ¤¸¬ı ¤ÀÓ¬
ëÒËn∏¬ı—, ’˜‘Ó¬Q—í ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ ñ everlasting freedom from
death [˜¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ˝√√ô¶ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¬Ûø¬ı˛S±Ì], ’Ô«±» ÷ù´¬ı˛ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º
Œ˚Ú±˝√√— Ú±˜‘Ó¬± ¸…±— øfl¡˜˝√√— ŒÓ¬Ú fl≈¡˚«±—º [¬ı‘˝√ 2˚4˚3]º
’¸ÀÓ¬± ˜± ¸√·˜˚˛ Ó¬˜À¸± ˜± ŒÊ√…±øÓ¬·«˜˚˛
˜‘ÀÓ¬…±˜«±˜‘Ó¬— ·˜˚˛º [¬ı‘˝√ 1˚3˚28]º
’±ø¬ı¬ı˛±¬ıœ˜«¤øÒº:
è^ ˚ÀM√√ √øé¬Ì— ˜≈‡— ŒÓ¬Ú ˜±— ¬Û±ø˝√√ øÚÓ¬…˜ƒºº[Œù´Ó¬± 4˚˛21]
:’±ø¬ı¬ı˛±¬ıœ˜«¤øÒ ñ Ÿ¬À¢´√, [¬ı±˝√√¬ı‰«¬ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ - õ∂±Ô«Ú± ˜La]º

182 ¿˜-√˙«Ú
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˚± ÷ù´¬ı˛ ˘±Àˆ¬¬ı˛ ¸˝√√±˚˛ Ú˚˛ Œ¸

øÊ√øÚ¯∏ ø√À˚˛ øfl¡ fl¡¬ı˛À¬ı±∑ ‰¬±˝◊√ Ú± Î¬◊˝√±º Œfl¡¬ı˘ ÷ù´¬ı˛Àfl¡˝◊√ ‰¬±˝◊√º
Δ˜ÀS˚˛œ ¬ÛøÓ¬ ˚±:¬ı{√®…Àfl¡ Ó¬±˝◊√ ¬ı˘À˘Ú, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ õ∂√M√ ø¬ıÀM√√ ˚ø√
÷ù´¬ı˛˘±ˆ¬ Ú± ˝√√˚˛ Ó¬±˝√√À˘ ¤˝◊√ ø¬ıM√√ ’±ø˜ ‰¬±˝◊√ Ú±º ˚±ÀÓ¬ Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬
˝√√˚˛ Œ¸˝◊√ Î¬◊¬Û±˚˛ ¬ı˘º ¬ı…±fl≈¡˘ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ¤˝◊√ õ∂±Ô«Ú±º
Ÿ¬ø¯∏·Ì ’±¬ı±¬ı˛ õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú, Œ˝√√ ÷ù´¬ı˛ ¤˝◊√ ¸—¸±¬ı˛ ’øÚÓ¬…,
’:±ÚÓ¬±¬ı˛ › ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ˘œ˘±ˆ”¬ø˜º ¤‡±ÀÚ ˜ÀÚ¬ı˛ ’¬Û¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ ˝√√˚˛º Ó¬±˝◊√
’˙±øôLº fl‘¡¬Û± fl¡À¬ı˛ ¤˝◊√ ˜ÚÀfl¡ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¿¬Û±√¬ÛÀΩ ¶ö±Ú ø√Úº
’±¬ÛøÚ ¸¶§¬ı˛+À¬Û √˙«Ú ø√Úº ’±¬ı˛ ¸¬ı«√± õ∂¸iß ˝√√À˚˛ ’±˜±À√¬ı˛ ¬ı˛é¬±
fl¡èÚº
¤øÈ¬ Ÿ¬ø¯∏À√¬ı˛ universal prayer, ¸±¬ı«Ê√ÚœÚ ¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂±Ô«Ú±º
Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± Ó“¬±Àfl¡ √˙«Ú fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛› ¤˝◊√ õ∂±Ô«Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº Ó¬À¬ı ’¬Û¬ı˛
Œ˘±fl¡› õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛À¬ıº ’±¬ı˛ Œ√‡ÀÂ√Ú øfl¡Ú± Œ‰¬±À‡¬ı˛ ¸±˜ÀÚ øfl¡
fl¡±G‡±Ú± ‰¬˘ÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛ ’‚È¬Ú‚È¬Ú-¬ÛøÈ¬˚˛¸œ ˜±˚˛±¬ı˛/ Ó“¬±¬ı˛± ÷ù´À¬ı˛¬ı˛
’øÓ¬ øÚfl¡ÀÈ¬ ŒÔÀfl¡ ‹ ˜˝√√±˙øMê√¬ı˛ Œ‡˘± Œ√À‡ Ó¬À¬ı ¤˝◊√ ¬ı…±fl≈¡˘
õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº ¬ı˘ÀÂ√Ú, Œ˝√√ õ∂Àˆ¬±, ’±¬ÛÚ±¬ı˛ è^¬ı˛+¬Û Œ√À‡ ˆ¬˚˛
˝√√À26√, Œ¸Ã˜…¬ı˛+¬Û Ò±¬ı˛Ì fl¡èÚº è^¬ı˛+À¬Û¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À˘,
Ê√·» ‰¬±˘±ÀÓ¬ ˝√√À˘º ˆ¬Mê√¬ı˛± øfl¡c Œ¸Ã˜…¬ı˛+¬Û ‰¬±˚˛º ’Ê≈«√Ú› ¬ı˘ÀÂ√ Ú,
ëŒ¸Ã˜…¬ı¬Û≈í [·œÓ¬± 11˚˛50] Ò±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛º Ê√·»˘œ˘±¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡ ˜± fl¡±˘œ¬ı˛
˜”øÓ«¬º ¸‘ø©Ü ø¶öøÓ¬ õ∂˘˚˛ øÓ¬ÚøÈ¬ ˆ¬±¬ı˝◊√ ‹ ˜”øÓ«¬ÀÓ¬ ’±ÀÂ√º ˜±À˚˛¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬
‡Î¬ˇ· › Ú‘˜≈G ’±ÀÂ√º ŒÓ¬˜øÚ ¬ı¬ı˛ › ’ˆ¬˚˛ ˜≈^±› ’±ÀÂ√º ˆ¬Mê√·Ì
¤˝◊√ õ∂¸iß Œ¸Ã˜…¬ı˛+¬Û ‰¬±Úº ¤ Ú± ˝√√À˘ ¬Û±˘Ú fl¡±˚« ˝√√˚˛ Ú±º
¤˝◊√ õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú ˚“±¬ı˛± Ó“¬±Àfl¡ √˙«Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº Ó“¬±¬ı˛± ¸˜…fl¡
¬ı≈ÀÁ¡ÀÂ√ Ú, øÓ¬øÚ fl‘¡¬Û± Ú± fl¡¬ı˛À˘, øÓ¬øÚ ¬ı˛é¬± Ú± fl¡¬ı˛À˘, ¤‡±ÀÚ ¬ı˛é¬±¬ı˛
’±¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ ŒÚ˝◊√º Ó¬±˝◊√ ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ ¤˝◊√ õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ø¸X ˝√√À˘›
ˆ¬˚˛ ¤˝◊√ ¸¬ı Œ√À‡º ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ô±fl¡À˘˝◊√ ˆ¬˚˛, ˜±˚˛±¬ı˛ ’ÒœÚ Œ˚º Í¬±fl≈¡¬ı˛
Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ë˜˝√√±˜±˚˛±¬ı˛ fl¡±Ê√ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ Œ˚À˚˛± Ú±º ¤À˘±À˜À˘± ñ
¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı Ú±º ŒÓ¬±˜±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡±˚«ø¸øX fl¡¬ı˛º fl¡¬ı˛ÀÊ√±ÀÎ¬ˇ õ∂±Ô«Ú±
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [2] 183
fl¡¬ı˛ ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛, ëŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬Û±√¬ÛÀΩ qX±ˆ¬øMê√ √±›º ˜± ˙¬ı˛Ì±·Ó¬

˙¬ı˛ Ì ±·Ó¬ºí ˙¬ı˛ œ ¬ı˛ Ó¬…±À·¬ı˛ øfl¡Â≈ √ ø √ Ú ¬Û” À ¬ı« › ¬ı˘À˘Ú, ë¸¬ı
Ó“¬±¬ı˛ ’G±À¬ı˛ (under)º ¤‡Ú› ’±˜±˚˛ ¬ı√˘±À26√ºí
Sê±˝◊√à õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú, Lead us not into temptation
but deliver us from evil (St. Matthew 6:13) — ˆ≈¬˘±˝◊√›
Ú± ˜±, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˆ≈¬¬ıÚÀ˜±ø˝√√Úœ ˜±˚˛±˚˛ ˆ≈¬˘±˝◊√› Ú±º
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ õ∂±Ô«Ú±, ëŒ√˝√¸≈‡ ‰¬±˝◊√ Ú± ˜±, Œ˘±fl¡˜±Ú… ‰¬±˝◊√ Ú± ˜±,
’©Üø¸øX ‰¬±˝◊√ Ú± ˜±º ˙Ó¬ø¸øX ‰¬±˝◊√ Ú± ˜±º ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬Û±√¬ÛÀΩ Œ˚Ú
qX±ˆ¬øMê√ ˝√√˚˛º ’±¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡À¬ı˛± Œ˚Ú ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˆ≈¬¬ıÚÀ˜±ø˝√√Úœ ˜±˚˛±˚˛
˜≈* Ú± ˝√√˝◊√ºí
˚±À√¬ı˛ ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛ Ú±˝◊√, ’Ô‰¬ ¸±ÒÚˆ¬Ê√ÀÚ Œ˘À· ’±ÀÂ√,
’ÀÚfl¡È¬± ¤ø·À˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛±› ’±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ ¤˝◊√ õ∂±Ô«Ú± fl¡À¬ı˛º ¸±ÒÚ-
ˆ¬Ê√Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛ ¸—¸±¬ı˛ ’øÚÓ¬…º Ó¬‡Ú ¸¬ı«S ˜‘Ó≈¬…¬ı˛
Â√±¬Û Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˚˛º Œfl¡ÚÚ± øÚÀÊ√¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… Œ√À‡ øfl¡Ú± ¸¬ı«√± ¸±˜ÀÚº
Ó¬‡Ú ’±¬ÛøÚ õ∂±Ì ŒÔÀfl¡ ¤˝◊√ õ∂±Ô«Ú± ˝√√˚˛º ˚±À√¬ı˛ ÷ù´À¬ı˛ ’øô¶Q Œ¬ı±Ò
˝√√˚˛ Ú±˝◊√ fl¡Ó¬fl¡ Ó¬±À√¬ı˛› Œ˜Ãø‡fl¡ õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬, &è ¬ı±Àfl¡…
ø¬ıù´±¸ fl¡À¬ı˛º õ∂Ô˜ ’ˆ¬…±¸, ¬ÛÀ¬ı˛ ’±ôLø¬ı˛fl¡ ˝√√À¬ıº
’±ø¬ı¬ı˛±¬ıœ˜«¤øÒ ñ Œ˝√√ õ∂Àˆ¬±, ’±˜±˚˛ √˙«Ú √±›º Œ√‡± Ú± ø√À˘
Œ√‡± ˚±˚˛ Ú±º Ó¬±˝◊√ ¤¬ı˛+¬Û õ∂±Ô«Ú±º √˙«Ú ˝√√À˘ ˙±ù´Ó¬ ¸≈‡-˙±øôL ˘±ˆ¬
˝√√˚˛º ¸¬ı ≈√–‡ ”√¬ı˛ ˝√√˚˛º
¤‡Ú ’¬Û¬ı˛±˝ê ¸±ÀÎ¬ˇ ¬Û“±‰¬È¬±º ˆ¬±˝◊√ ˆ”¬¬ÛøÓ¬¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√
’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ˝◊√øÚ ë&è¬Û√ ˆ¬¬ı˛¸± fl¡¬ı˛í ¤˝◊√ ·±ÚøÈ¬ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº
¿˜-¬ı˛ ˆ¬Mê√¸ˆ¬±˚˛ fl¡‡Ú› Î¬◊˝√± ·œÓ¬ ˝√√˚˛º Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Ú
Ó“¬±¬ı˛ ¬ıg≈ ÚÀ¬ı˛Úº ÚÀ¬ı˛Ú ¤˜.¤. ¬Û±˙º ¸±˜ø˚˛fl¡ Δ¬ı¬ı˛±·…¬ı˙Ó¬– ·‘˝√Ó¬…±·
fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº øfl¡c ≈√˝◊√ ˜±¸ ¬ÛÀ¬ı˛˝◊√ ·‘À˝√√ øÙ¬ø¬ı˛˚˛± ’±ø¸ÀÓ¬ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º
¿˜Àfl¡ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ’±Ê√ ÚÀ¬ı˛Ú ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ·‘˝√Ó¬…±À·¬ı˛ ¬Û”À¬ı«›
¿˜Àfl¡ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛˚˛±øÂ√À˘Úº ¿˜ Î¬◊¬ÛÀ√˙ ø√˚˛±øÂ√À˘Ú ’±¬ı˛› øfl¡Â≈√fl¡±˘
·‘À˝√√ ’À¬Ûé¬± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ’±¬ı˛ fl¡À˚˛fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ ¸Àe Œ√‡± › ¬Û¬ı˛±˜˙«
184 ¿˜-√˙«Ú
fl¡¬ı˛ÀÓ¬º øfl¡c ˆ¬±À¬ı¬ı˛ ’±À¬ıÀ· ’¸˜À˚˛ ·‘˝√Ó¬…±· fl¡À¬ı˛Úº Ó¬±˝◊√ ¶ö±˚˛œ

˝√√˚˛ Ú±˝◊√ Δ¬ı¬ı˛±·…º ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ øÙ¬ø¬ı˛˚˛± ’±ø¸¬ı±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ’±Ê√ õ∂Ô˜ ’±ø¸À˘Ú
Œ√‡± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬º ÚÀ¬ı˛Ú ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, øÚÀ‰¬˛ Œ˜±È¬À¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ¶aœ, ˙±qÎ¬ˇœ
› ‡≈Î¬ˇœ˙±qÎ¬ˇœ ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ Úº ’Ú≈˜øÓ¬ ˝√√˝◊√À˘ ¤“¬ı˛± ’±ø¸˚˛± ¿˜Àfl¡
√˙«Ú fl¡ø¬ı˛À¬ıÚº ¿˜-¬ı˛ fl¡ÀÂ√ ˙±øôL › Ê√·¬ıg≈ ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√Úº ’±¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛
¶aœÀ˘±fl¡À√¬ı˛ ’±¸± øÚÀ¯∏Òº ¿˜ ˆ¬±ø¬ıÓ¬ ˝√√˝◊√˚˛± ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Úº ’·Ó¬…±
¤˝◊√ ¸5øÓ¬¬ı¯∏« ¬ı˚˛À¸› ˆ¬Mê√À√¬ı˛ √˙«Ú ø√ÀÓ¬ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¤fl¡Ó¬˘±˚˛
Ú±ø˜˚˛± Œ·À˘Úº
¤‡±ÀÚ ˆ¬Mê√¸ˆ¬±˚˛ ¶aœˆ¬Mê√ ’±À¸Ú Ú±º Œfl¡±Ú› ¶aœˆ¬Mê√ √˙«Ú
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Ú ¸—¬ı±√ ¬Û±˝◊√À˘ øÓ¬ÚÓ¬˘±˚˛ ¶aœ˜˝√√À˘ ø·øiß˜±¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ ˚±˝◊√ÀÓ¬ ¬ıÀ˘Úº ¿˜ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ øÚÀ‰¬ ø·˚˛± “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ≈√í‰¬±¬ı˛øÈ¬ fl¡Ô±
¬ıø˘˚˛± ’±À¸Úº ’±Ê√ ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ Œ˜À˚˛¬ı˛± øÚÀ‰¬ Ú±˝◊√ Ó¬±˝◊√ ˆ¬±ø¬ıÓ¬ ˝√√˝◊√˚˛±
øÚÀÊ√˝◊√ øÚÀ‰¬ Ú±ø˜˚˛± Œ·À˘Úº
’±˜˝√√±à« àòœÀÈ¬¬ı˛ Ù≈¬È¬¬Û±ÀÔ ¿˜ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√ Ú, ˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛
¸•ú≈À‡º Œ˜À˚˛¬ı˛± Œ˜±È¬¬ı˛ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Ú±ø˜˚˛± ˆ”¬ø˜á¬ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Úº
Ó“¬±À√¬ı˛ ·±Î¬ˇœ ‰¬ø˘˚˛± Œ·˘º
¿˜ ¬Û”¬ı« Ù≈¬È¬¬Û±Ô ø√˚˛± √øé¬Ì ø√Àfl¡ ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ¸Àe ˙±øôL ›
Ê√·¬ıg≈º Î¬±Mê√±¬ı˛ ø¬Û.øÎ¬. Œ¬ı±À¸¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ ¸•ú≈À‡ ’±ø¸˚˛± “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±ÀÂÚº
¤fl¡øÈ¬ ¬ı‘ÀX¬ı˛ ¸Àe ’±ÚÀμ ¬ı˛˝√¸…±˘±¬Û fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¬ı‘X ‰¬ø˘˚˛±
Œ·À˘Úº ¿˜-¬ı˛ ˝√√±ø¸ ÒÀ¬ı˛ Ú±º Ó¬œ¬ıË ˝√√±À¸…¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ¤˝◊√
Œ˘±fl¡È¬±¬ı˛ ëÚ±—í ¬ı±˝◊√ ’±ÀÂ√º ˝◊√øÚ ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛Ú ¤¬ı˛ ˜±, ¬ıÎ¬◊, Œ˜À˚˛
¸fl¡À˘ ëÚ±—í fl¡À¬ı˛º ›¬ı˛± ¸¬ı ˆ¬±˘˜±Ú≈¯∏ ñ ›¬ı˛±˝◊√ ‡±›˚˛±˚˛º ¤˝◊√
¬ı˛fl¡˜ fl¡À¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ˘ÑœÂ√±Î¬ˇ± ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√º fl¡±À¬ı˛±› ¸Àe Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛
Ú± ñ ¬Û‘Ôfl¡ ‡±˚˛º
¿˜ Ú¬ıø¬ıÒ±Ú ¬ıË±p¡¸˜±ÀÊ√ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Ú ¬Ûø(˜ø√Àfl¡º Ò…±Ú
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ’±Ê√ ¬ı˛ø¬ı¬ı±À¬ı˛¬ı˛ ¸À•ú˘Úº ¸±ÀÎ¬ˇ ¸±Ó¬È¬±˚˛ Î¬◊øÍ¬˚˛± Œ˜Â≈√˚˛±
¬ı±Ê√±¬ı˛ ø√˚˛± Á¡±˜±¬Û≈fl≈¡¬ı˛ Œ¬ı˛±ÀÎ¬ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¬ı˛±ô¶±˚˛ ˚±˝◊√ÀÓ¬
˚±˝◊√ÀÓ¬ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ¸—øù≠©Ü ¶ö±Ú&ø˘ √˙«Ú › õ∂Ì±˜
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [2] 185
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ’”√À¬ı˛ ÷˙±Ú ˜≈‡≈À˚…¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ, ¬ı˛±ô¶±¬ı˛ ¬¬Û±À˙˝◊√ ¬ı˛±Ê√±

ø√·•§¬ı˛ ø˜ÀS¬ı˛ õ∂±¸±√º ø¬ıÊ√˚˛fl‘¡¯û Œ·±¶§±˜œ¬ı˛ ˆ¬±Î¬ˇ±øÈ¬˚˛± ¬ı±øÎ¬ˇ 27Ú—
Á¡±˜±¬Û≈fl≈¡¬ı˛, ¬ı˛±˜fl≈¡˜±À¬ı˛¬ı˛ ŒÈ¬±˘ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±¸¶ö±Úº Œ˜±Î¬ˇ
˝√√˝◊√ÀÓ¬ ’±¬ı˛. ø˜ÀS¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ Œ√‡±˝◊√˚±˛ ¬ıø˘À˘Ú, ¤‡±ÀÚ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤À¸øÂ√À˘Ú
¤˝◊√øÈ¬Ú ¤˝◊√øÈ¬ ›˚˛±ÀÚ [1881] ’±˜±¬ı˛ ˚±›˚˛±¬ı˛ ≈√í˜±¸ ’±À·º
¤Ó¬é¬ÀÌ Í¬ÚÍ¬øÚ˚˛± fl¡±˘œ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ’±ø¸˚˛± ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Úº ˜±Àfl¡ õ∂Ì±˜
fl¡ø¬ı˛˚˛± ‰¬¬ı˛Ì±˜‘Ó¬ ˘˝◊√˚˛± ¸±Ò±¬ı˛Ì ¬ıË±p¡¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ø√Àfl¡ ’¢∂¸¬ı˛ ˝√√˝◊√ÀÓ¬
˘±ø·À˘Ú fl¡Ì«›˚˛±ø˘¸ àòœÀÈ¬¬ı˛ ¬Ûø(˜ Ù≈¬È¬¬Û±Ô ø√˚˛±º ¬ı±˜ ˝√√±ÀÓ¬
¬ı˛±ô¶±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ø˜©Ü±Àiß¬ı˛ Œ√±fl¡±Úº Ú±Ú± ¬ı˛—-¤¬ı˛ õ∂‰≈¬¬ı˛ ø˝√√μ≈¶ö±Úœ
ø˜©Ü±iß ø√À˚˛ Œ√±fl¡±ÚøÈ¬ ¸±øÊ√À˚˛ÀÂ√º ˝◊√˝√±¬ı˛˝◊√ Î¬◊¬Û¬ı˛ Ó¬˘±˚˛ ë˜˝√√»
’±|˜í Ú±˜fl¡ ø¬ı‡…±Ó¬ Œ˝√√±ÀÈ¬˘º ¸eœÀ√¬ı˛ ¿˜ ’±ÚÀμ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú,
ëŒ√‡≈Ú øfl¡ ¸≈μ¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√/ ¬ı˛+¬Û ’±ÀÂ√, ¬ı˛¸ ’±ÀÂ√, ·g ’±ÀÂ√,
’±¬ı±¬ı˛ ¶Û˙«› ’±ÀÂ√º [¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, Œ‡ÀÓ¬ ˙s ˝√√˚˛] Ó¬±
˝√√À˘ ˙s› ’±ÀÂ√º ¤fl¡˝◊√ øÊ√øÚÀ¯∏ ¸¬ı˝◊√ ’±ÀÂ√º ¸¬ı ø√fl¡ ŒÔÀfl¡
’±Sê˜Ì fl¡¬ı˛ÀÂ√ ˜ÚÀfl¡º ¬ı˛Àé¬ ˚ø√ Œfl¡Î¬◊ ¤˝◊√ ¸À¬ı Ó“¬±¬ı˛ ¬ı˛+¬Û ’±À¬ı˛±¬Û
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛, ’±¬ı˛ ’ˆ¬…±À¸¬ı˛ ¡Z±¬ı˛±ºí
‰¬ø˘ÀÓ¬ ‰¬ø˘ÀÓ¬ ¬Û”¬ı« Ù≈¬È¬¬Û±ÀÔ¬ı˛ ˘±˝√√±À√¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ Œ√‡±˝◊√˚˛± ¸˝√√±À¸…
¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ëŒÂ√À˘À¬ı˘±˚˛ ¤‡±ÀÚ ¬Û±ø{√® fl¡À¬ı˛ ˜±í¬ı˛ ¸Àe ¤À¸øÂ√˘±˜
ŒÚ˜ôLiß Œ‡ÀÓ¬íº ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ¸±Ò±¬ı˛Ì ¬ıË±p¡¸˜±ÀÊ√ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº
“√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± øÓ¬Ú ‰¬±¬ı˛ ø˜øÚÈ¬ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛À˘Úº ’±‰¬±˚« Œ¬ıø√ ˝√√˝◊√ÀÓ¬
õ∂±Ô«Ú± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤˝◊√ ¬ı±¬ı˛ ¬ı˛±ô¶± ¬Û±¬ı˛ ˝√√˝◊√ ˚˛± ¬Û”¬ı« Ù≈¬È¬¬Û±ÀÔ
’±ø¸ÀÓ¬ÀÂ√Úº Ê√·¬ıg≈ øÊ√:±¸± fl¡ø¬ı˛À˘Ú, ë¤˝◊√ ¬ı±øÎ¬ˇ fl¡±¬ı˛∑í ¿˜
Î¬◊M√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˘Ú, ë’±À· øÂ√˘ Œ·±ø¬ıμ Î¬±Mê√±¬ı˛ Ú±À˜ ¤fl¡ ˆ¬^À˘±Àfl¡¬ı˛º
Ó¬‡Ú˝◊√ ’±ø˜ ¤À¸øÂ√˘±˜º Ó¬‡Ú ’±˜±¬ı˛ ¬ı˚˛¸ ¬ıÂ√¬ı˛ ‰¬±À¬ı˛fl¡º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛
hand change [˝√√ô¶±ôL¬ı˛] ˝√√À˚˛ ¤‡Ú ˘±˝√√±À√¬ı˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√ºí
˙Ç¬ı˛ Œ‚±À¯∏¬ı˛ Œ˘Ú ø√˚˛± ¿˜ ¬Û”¬ı«˜≈‡œ ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¬ı±˜ø√Àfl¡
ø¬ı√…±¸±·¬ı˛ fl¡À˘Ê√º Î¬±Úø√Àfl¡¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ¬ı±øÎ¬ˇ Œ√‡±˝◊√˚˛± ¬ıø˘À˘Ú,
¤˝◊√øÈ¬ ˙Ç¬ı˛ Œ‚±À¯∏¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ ñ Œ‡±fl¡± ˜˝√√±¬ı˛±ÀÊ√¬ı˛ ¬Û”¬ı«¬Û≈è¯∏º ˝◊√øÚ˝◊√
186 ¿˜-√˙«Ú
¤˝◊√ fl¡±˘œ¬ı±øÎ¬ˇ õ∂øÓ¬á¬± fl¡À¬ı˛Úº ¤¬ı±¬ı˛ ¬ı˛±ô¶±¬ı˛ Œ˙¯∏ õ∂±ÀôL ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Ú

ñ ¸•ú≈À‡ &èõ∂¸±√ Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ¬ı˛ Œ˘Úº ¬ı±˜ ˝√√±ÀÓ¬ Œ‡±˘±¬ı˛ ‚À¬ı˛ ˜≈øÎ¬ˇ-
˜≈Î¬ˇøfl¡¬ı˛ Œ√±fl¡±Ú ¤fl¡Ê√Ú Î¬◊»fl¡˘¬ı±¸œ¬ı˛º Ó¬±¬ı˛ ¸•ú≈À‡ fl¡À˚˛fl¡Ê√Ú
Î¬◊»fl¡˘¬ı±¸œ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√, ¿˜ Ó¬±À√¬ı˛ Œ√ø‡ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Î¬±Ú ˝√√±ÀÓ¬
’˜”˘… Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇº ¿˜ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Ú, ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ëŒ√‡≈Ú
ë˜±Ú≈¯í∏ ñ øfl¡ ’±(˚« øÊ√øÚ¯∏ øÓ¬øÚ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº ¤˝◊√ ¬ı˛Mê√˜±—À¸¬ı˛
˙¬ı˛œ¬ı˛ Ó¬±ÀÓ¬ ’±¬ı±¬ı˛ ÷ù´¬ı˛√˙«Ú fl¡Ó¬ øfl¡ ˝√√˚˛/ Œfl¡Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú ¤˝◊√¸¬ı
Œfl¡ Ê√±ÀÚ∑í ¿˜ øÚÀÊ√¬ı˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Ú &èõ∂¸±√
Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ¬ı˛ Œ˘ÀÚº ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ıø˘À˘Ú, ë’±¬ÛÚ±¬ı˛± ¤À·±Ú ¶≈®˘¬ı±øÎ¬ˇ ñ
possible [¸y¬ı] ˝√√À˘ ’±ø˜ ’±¸øÂ√ Œ‡À˚˛ºí
˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛ Â√±À√ ˆ¬Mê√·Ì ’À¬Ûé¬± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Î¬±Mê√±¬ı˛, ø¬ıÚ˚˛,
¬ıÎ¬ˇ ’˜”˘…, Î¬◊fl¡œ˘ ˘ø˘Ó¬ ¬ı…±Ú±Ê«√œ, ’˜‘Ó¬, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, ¬ı˘±˝◊√,
·√±Ò¬ı˛, ˙±øôL, Ê√·¬ıg≈ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¿˜ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Ú ñ
Â√±À√ Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Ú ñ Î¬◊M√¬ı˛±¸…º é¬Ìfl¡±˘ ¬Û¬ı˛ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ øfl¡ ’±(˚« fl¡Ô±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº
õ∂Ô˜ ’±(˚« Œ√‡ ñ øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ·‘˝√œÀ√¬ı˛ ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ øÚÊ«√Ú¬ı±¸
fl¡¬ı˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬º ø¡ZÓ¬œ˚˛ ñ ¸¬ı ÒÀ˜«˝◊√ Ó“¬±Àfl¡ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ñ
÷ù´¬ı˛√˙«Ú ˜Ú≈¯∏… Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸¬ı«À|á¬ Î¬◊ÀV˙…º ‰¬Ó≈¬Ô« ñ ÷ù´¬ı˛ qÒ≈
Œ√‡± Œ√Ú Ú± ’±¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± fl¡Úº ¤ÀÓ¬± emphasis [ŒÊ√±¬ı˛] ø√À˚˛
’±¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ ¤ fl¡Ô± ¬ıÀ˘Ú Ú±˝◊√º ’ÀÚfl¡ ¬ı˝◊√ ‡≈“ÀÊ√ Œ√‡˘±˜º ¬ı±˝◊√À¬ı˘
¬ÛÀÎ¬ˇ› Œ√‡˘±˜º Œfl¡±Ô±› ‡≈“ÀÊ√ ¬Û±˝◊√ Ú±˝◊√º ’±˝√√± øfl¡ fl¡Ô±˝◊√ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú
Í¬±fl≈¡¬ı˛/ ñ ÷ù´¬ı˛ fl¡Ô± flí¡Úº ¬ıÀ˘Ú Ú±˝◊√ qÒ≈, ’±¬ı±¬ı˛ ¤fl¡ ‚¬ı˛
Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ¸±˜ÀÚ øÚÀÊ√ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô± fl¡˝◊√ÀÂ√ Ú/ ¤fl¡ø√Ú Ú˚˛
¸±¬ı˛±Ê√œ¬ıÚº
¬ı˛±øS ’øÒfl¡ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º ˆ¬ÀMê√¬ı˛± ’ÀÚÀfl¡˝◊√ ‰¬ø˘˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√ Úº ø¬ıÚ˚˛,
ŒÂ√±È¬ Úø˘Úœ, ¬ı˘±˝◊√, ·√±Ò¬ı˛ › Ê√·¬ıg≈ ¤‡Ú› ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ¿˜
¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ŒÂ√±È¬ Úø˘Úœ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˚±¬ı˛± ø¬ıÀ˚˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ó¬±À√¬ı˛ Ê√Ú…
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [2] 187
fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú Ó¬…±· Ú˚˛º Ó¬±¬ı˛± ˜ÀÚ Ó¬…±· fl¡¬ı˛À¬ıº ˚±¬ı˛± ø¬ıÀ˚˛ fl¡À¬ı˛
Ú±˝◊√ Ó¬±¬ı˛± ¬ı±˝◊√À¬ı˛› Ó¬…±· fl¡¬ı˛À¬ı ˜ÀÚ› Ó¬…±· fl¡¬ı˛À¬ıº ø¬ıÀ˚˛ fl¡¬ı˛À˘
¬Ûø¬ı˛¬ı±¬ı˛À√¬ı˛ ¸c©Ü ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ˝√√˚˛º ˜Ú õ∂Ù≈¬~ ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ˝√√˚˛º Ó¬À¬ı ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛
¬ÛÀÔ ¸˝√√±˚˛ ˝√√À¬ı, Ú˚˛ÀÓ¬± Œ·±˘˜±˘ Œ¬ıÀÎ¬ˇ ˚±À¬ıº ˚±¬ı˛± Œ√˙ ŒÔÀfl¡
¤À¸ fl¡˘fl¡±Ó¬±˚˛ ’±ÀÂ√ Ú fl¡±Ê√fl¡À˜«¬ı˛ Ê√Ú…, Ó¬±¬ı˛±› ˝◊√26√± fl¡¬ı˛À˘
¸±˜ø˚˛fl¡ ¸iß…±¸ Ê√œ¬ıÚ˚±¬ÛÚ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º È¬±fl¡± ¬Û±øÍ¬À˚˛ ø√À˘˝◊√
˝√√À˘±º ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ Œ˘±fl¡ Ó¬±ÀÓ¬ ¸≈‡œ ˝√√À¬ıº Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ qÚÀÓ¬ ¬Û±˝◊√ ≈√í
¬ıÂ√À¬ı˛› Œ√À˙ ˚±˚˛ Ú±º È¬±fl¡± ¬Û±øÍ¬À˚˛ ø‰¬øÍ¬¬ÛÀS ¸¬ı ‡¬ı¬ı˛ fl¡À¬ı˛º
Ó¬±À√¬ı˛ ¬ÛÀé¬ ¤‡±ÀÚ› øÚÊ«√Úº ¬Ûø¬ı˛¬ı±À¬ı˛¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ Ô±fl¡À˘ ¤øÈ¬ ˝√√˚˛
Ú±º
¸iß…±¸œ ·‘˝√œ ¸fl¡À˘¬ı˛˝◊√ Î¬◊¬Û±˚˛ Œ√ø‡À˚˛ Œ·ÀÂ√ Úº fl¡±Î¬◊Àfl¡› ¬ı±√
Œ√Ú Ú±˝◊√º Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô±˚˛ ø¬ıù´±¸ fl¡À¬ı˛ ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬º
Ó¬±˝√√À˘ Œ¬ı“À‰¬ ˚±À¬ıº ÚÀ‰¬» ≈√–‡ fl¡À©Ü¬ı˛ ‰¬±À¬Û Ó¬ø˘À˚˛ ˚±À¬ıº ¤fl¡¬ı±¬ı˛
ø¬ÛøÂ√À˚˛ Œ·À˘ fl¡À¬ı ’±¬ı±¬ı˛ ¤˝◊√ ≈√˘«ˆ¬ ˜Ú≈¯∏… Ê√ij ˝√√À¬ı Œfl¡ Ê√±ÀÚ/
’±¬ı±¬ı˛ ¤‡Ú ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√ Ú ñ Î¬±e±˚˛› ¤fl¡ ¬ı“±˙ Ê√˘º Ó“¬±íÀÓ¬
˜Ú Ô±fl¡À˘ ≈√–À‡¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛› ˙±øôLº ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ’±√˙« ñ
ë≈√–À‡¯∏≈ ’Ú≈ø¡Z¢ü˜Ú±– ¸≈À‡¯∏≈ ø¬ı·Ó¬¶Û‘˝√–íº [·œÓ¬± 2˚˛55]
Í¬±fl≈¡¬ı˛ Δ¬ı ’±˜±À√¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛ Ú±˝◊√º Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ë’±˜±˚˛ Ò¬ı˛íº
fl¡ø˘fl¡±Ó¬±, 13˝◊√ ¤øõ∂˘, 1924 ‡‘–º

30À˙ Δ‰¬S, 1330 ¸±˘, ¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛ ñ qflv¡±Ú¬ı˜œº
188 ¿˜-√˙«Ú
SÀ˚˛±√˙ ’Ò…±˚˛
fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Úƒ Œ˚˜Ú
1
Ú¬ı¬ı¯∏«, õ∂ˆ¬±Ó¬º ¸”˚« ¤‡Ú› Î¬◊ÀÍ¬ Ú±˝◊√º ¿˜ ˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛
‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±À√ ¬ıø¸˚˛± Ò…±Ú˜¢ü ¬Û”¬ı«-√øé¬Ì Œfl¡±ÀÌ ¬Ûø(˜±¸…º ¸•ú≈À‡
Ê√·¬ıg≈, ø¬ıÚ˚˛, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú › ·√±Ò¬ı˛º ¸fl¡À˘˝◊√ Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
õ∂±˚˛ ≈√˝◊√ ‚KI◊± ’Ó¬œÓ¬ ˝√√˝◊√˘º ¿˜ ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ Δ¬ıø√fl¡ ¸≈À¬ı˛ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√
¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ë¬ıË±p¡Ò˜«í ˝√√˝◊√ÀÓ¬ õ∂ÔÀ˜ ·±·«œ-˚±:¬ı{√®… ¸—¬ı±√
› ¬ÛÀ¬ı˛ Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ’Ò…±˚˛ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Ú¬ı˜ ’Ò…±˚˛ ¬Û˚«ôLº ˝◊√øÓ¬˜ÀÒ… ˘ÑÌ,
¸√±Úμ › ø¬ıÚÀ˚˛¬ı˛ ˆ¬±˝◊√ øfl¡¬ı˛Ì ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¤fl¡È≈¬ ¬Û¬ı˛ ’±ø¸À˘Ú
¸≈¬ı˛¬ÛøÓ¬ ¤fl¡Ê√Ú ¸eœ¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬º ¸fl¡À˘¬ı˛ Œ˙¯∏ ’±ø¸À˘Ú Î¬◊À˜˙º ˝◊√øÚ
fl¡À˘ÀÊ√ ¬ÛÀÎ¬ˇÚº ’ÀôL¬ı±¸œ¬ı˛ ø¬ıÀ˙¯∏ ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬º
’±Ê√ 14˝◊√ ¤øõ∂˘ 1924 ‡‘– ’–, 1˘± Δ¬ı˙±‡ 1331 ¸±˘ ,
˜e˘¬ı±¬ı˛º
¿˜ ¸≈¬ı˛¸—À˚±À· ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Ú ’±¬ı˛ ¬ı…±‡…± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ëŒ˚±
¬ı± ¤Ó¬√é¬¬ı˛— ·±·«…ø¬ıø√Q±¶ú±À~±fl¡±» Δõ∂øÓ¬ ¸ fl‘¡¬ÛÌ–º ’Ô ˚ ¤Ó¬√é¬¬ı˛—
·±ø·« ø¬ıø√Q±¶ú±À~±fl¡±» Δõ∂øÓ¬ ¸ ¬ıË±p¡Ì–ºí [¬ı‘˝√ 3˚8˚˛10]º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¤fl¡Ê√Ú fl¡Ó¬ fl¡©Ü
fl¡À¬ı˛ ¬ı±—˘±À√˙ ŒÔÀfl¡ Ê√·iß±Ô √˙À« Ú Œ·˘º ˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ ¸•ú≈À‡ Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬º
Ó¬‡Ú Œ√‡ÀÓ¬ Œ¬Û˘ ¤fl¡øÈ¬ ·è¬ı˛ ·±Î¬ˇœ ˚±À26√º ·±Î¬ˇˇœ›˚˛±˘±Àfl¡ ¬ı˘À˘
¤fl¡È≈¬ ’À¬Ûé¬± fl¡À¬ı˛ Ó¬±Àfl¡ øÚÀ˚˛ Œ˚ÀÓ¬º Œ¸ ‰¬Èƒ¬ fl¡À¬ı˛ ˜øμ¬ı˛ √˙«Ú
fl¡À¬ı˛ ’±¸ÀÂ√º ·±Î¬ˇœ›˚˛±˘± ¬ı˘À˘, Ó¬± ˝√√À¬ı Ú±º Ó¬‡Ú ’±¬ı˛ øfl¡ fl¡À¬ı˛
’·Ó¬…± ·±Î¬ˇœÀÓ¬ Î¬◊ÀÍ¬ ¬ı¸À˘±º ‡≈¬ı flv¡±ôL øÂ√˘º Ó¬±¬ı˛ fl¡¬Û±À˘ Ê√·iß±Ô
√˙«Ú ˝√√˘ Ú±º ¤˝◊√ ¬ı…øMê√ fl‘¡¬ÛÌ , ˜±ÀÚ fl‘¡¬Û±¬ı˛ ¬Û±Sº ’Ó¬ Œ‰¬©Ü±¬ı˛ ¬Û¬ı˛›
fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Úƒ Œ˚˜Ú 189
˝√√À˘± Ú± √˙«Ú, ¬ı≈øX¬ı˛ Œ√±À¯∏º ˚±¬ı˛± Œ˜±ÀÈ¬˝◊√ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛ Ú± ÷ù´¬ı˛

√˙«ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú… Ó¬±¬ı˛± ’±¬ı˛› fl‘¡¬Û±¬ı˛ ¬Û±S, ’±¬ı˛› fl‘¡¬ÛÌº ¬ıËp¡Àfl¡ Ê√±ÚÀ˘
Ó¬À¬ı ¬ıË±p¡Ìº
˜±Ú≈¯∏, øfl¡ ’±(˚« Ê√œ¬ı ÷ù´¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº ¤˝◊√ ¬ı˛Mê√˜±—À¸¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛
÷ù´¬ı˛Àfl¡ √˙«Ú fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º ’Ú… Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ˝√√˚˛ Ú±º Ó¬±˝◊√ ˜±Ú≈¯∏-
Ê√ij ≈√˘«ˆ¬º
[¤fl¡Ê√Ú ˆ¬ÀMê√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ√‡≈Ú, ¤ fl¡Ô±È¬± fl¡˚˛ø√Ú ŒÔÀfl¡˝◊√
˜ÀÚ ‡≈¬ı Î¬◊Í¬øÂ√˘º Ó¬±˝◊√ ’±¬ÛÚ±À√¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√˘±˜ fl¡À˚˛fl¡¬ı±¬ı˛º
¿˜ [¶§·Ó¬–] ñ Î¬◊–, øfl¡ ’±(˚« ¬ı…±¬Û±¬ı˛/ ¤ÀÓ¬± ≈√¬ı«˘Ó¬± ¤˝◊√
˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ˜ÀÚº øfl¡c Ó¬± ¸ÀN› ¤˝◊√ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛˝◊√ ’˜‘Ó¬Q ˘±ˆ¬
˝√√˚˛º ’‡G ¸ø2‰¬√±Úμ ñ ø˚øÚ ¬ı±fl¡… ˜ÀÚ¬ı˛ ’Ó¬œÓ¬, Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú
˝√√˚˛º ¤˝◊√ ’˜‘Ó¬Q ˘±ˆ¬˝◊√ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜¬Û≈è¯∏±Ô«, Œ|á¬¸•Û√ ’±¬ı˛
¸¬ı«À|á¬ fl¡Ó«¬¬ı…º Ó“¬±Àfl¡ Ú± Ê√±ÚÀ˘ Ê√ij˜‘Ó≈¬…¬ı˛ fl¡¬ıÀ˘ ¬ÛÎ¬ˇÀÓ¬ ˝√√˚˛º
≈√–‡-˘±>Ú±¬ı˛ Œ˙¯∏ Ú±˝◊√º Ó¬±˝◊√ fl‘¡¬ÛÌ, fl‘¡¬Û±¬ı˛ ¬Û±Sº
¿˜ ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√Ú ñ
Ó¬À√Ó¬» Œõ∂˚˛– ¬Û≈S±» Œõ∂À˚˛± ø¬ıM√√±» Œõ∂À˚˛±˝√√Ú…¶ú±»
¸¬ı«¶ú±» ’ôL¬ı˛Ó¬¬ı˛— ˚√˚˛˜±R±º
...’±R±ÚÀ˜¬ı øõ∂˚˛˜≈¬Û±¸œÓ¬º
¸ ˚ ’±R±ÚÀ˜¬ı øõ∂˚˛˜≈¬Û±Àô¶ Ú ˝±¸… øõ∂˚˛— õ∂˜±˚˛≈fl¡— ˆ¬¬ıøÓ¬º
[¬ı‘˝√ Â√ 1˚4˚˛8]
¸ ¬ı± ’˚˛˜±R± ¸À¬ı«¯∏±— ˆ”¬Ó¬±Ú±˜øÒ¬ÛøÓ¬– ¸À¬ı«¯∏±—
ˆ”¬Ó¬±Ú±˜ƒ ¬ı˛±Ê√±º
Ó¬√…Ô± ¬ı˛ÔÚ±Àˆ¬Ã ‰¬ ¬ı˛ÔÀÚÀ˜Ã ‰¬±¬ı˛±– ¸À¬ı« ¸˜ø¬Û«Ó¬±–º
¤¬ıÀ˜¬ı±ø¶úiß±RøÚ ¸¬ı«±øÌ ˆ”¬Ó¬±øÚ ¸À¬ı« Œ√¬ı±–
¸À¬ı« Œ˘±fl¡±– ¸À¬ı« õ∂±Ì±– ¸¬ı« ¤Ó¬ ’±R±Ú– ¸˜ø¬Û«Ó¬±–º
[¬ı‘˝√ Â√ 2˚5˚˛15]
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ Œ√‡≈Ú, Ÿ¬ø¯∏ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ¸À¬ı¬ı˛ øõ∂˚˛
÷ù´¬ı˛º ˚Ó¬é¬Ì ˜Ú øÚÀ‰¬¬ı˛ ø√Àfl¡ Ô±Àfl¡ Ó¬Ó¬é¬Ì ¤˝◊√¸¬ı øÊ√øÚ¯∏ øõ∂˚˛
190 ¿˜-√˙«Ú
¬ıÀ˘ Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛ ñ ¤˝◊√ ¶aœ¬Û≈S±ø√, ø¬ıM√√, fl≈¡È≈¬•§ ’Ô«±» Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛

ˆ¬±¯∏±˚˛ fl¡±ø˜Úœfl¡±=Úº ¤Àfl¡˝◊√ ¬ıÀ˘ ¸—¸±¬ı˛º
÷ù´¬ı˛ ¤˝◊√ ¸fl¡À˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ’±ÀÂ√ Úº Ê√œ¬ı Ó“¬±Àfl¡ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À26√
Ú±º ¬ıdÓ¬– Œ¸ ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÂ√ ÷ù´¬ı˛Àfl¡ ñ ’±R±Àfl¡º øfl¡c ˜ÀÚ fl¡¬ı˛ÀÂ√
Œ¸ ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ ¬Û≈Sø¬ıM√√±ø√Àfl¡º ˚±:¬ı{√®… Δ˜ÀS˚˛œÀfl¡ ¬ı˘ÀÂ√ Ú,
ë’±RÚd fl¡±˜±˚˛ ¸¬ı«— øõ∂˚˛— ˆ¬¬ıøÓ¬í [¬ı‘˝√ Â√ 2˚4˚5]º Œ‡±˘È¬± ˆ¬±˘¬ı±À¸
Ê√œ¬ıº øˆ¬Ó¬À¬ı˛ Œ˚ øÓ¬øÚ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ú, Ó¬± Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À26√ Ú±º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¤˝◊√øÈ¬ Ó“¬±¬ı˛ ’ø¬ı√…± ˜±˚˛±¬ı˛ fl¡±Ê√ ñ Œ˚
¸øÓ¬…fl¡±¬ı˛ ë’±¬ÛÚ±¬ı˛í, Ó“¬±Àfl¡ ˜ÀÚ fl¡ø¬ı˛À˚˛ Œ√˚˛ ë¬Û¬ı˛íº ’±¬ı˛ Œ˚ ë¬Û¬ı˛í,
Ó¬±Àfl¡ ˜ÀÚ fl¡¬ı˛±˚˛ ë’±¬ÛÚ±¬ı˛íº ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛ Œfl¡¬ı˘ ¤˝◊√ Δ‰¬Ó¬Ú…
˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º Ó“¬±¬ı˛ ˜±˚˛±¬ı˛ ¸Àe Œfl¡Î¬◊ Œ¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊ÀÍ¬ Ú±º ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ø¬ı√…±
ŒÔÀfl¡ ’ø¬ı√…±¬ı˛ ŒÊ√±¬ı˛ Œ¬ı˙œº ø¬ı√…± ’ø¬ı√…± ≈√˝◊√-˝◊√ ˜±˚˛±º
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ê√œ¬ıÚøÈ¬ ¤˝◊√ ˜˝√√±¬ı±Àfl¡…¬ı˛ Ê√œ¬ıôL ˆ¬±¯∏…º øõ∂˚˛ Œ˚ ’±R±
Ó“¬±ÀÓ¬ øÓ¬øÚ øÚø˙ø√Ú øÚ˜¢üº fl¡±À¬ı˛±› Î¬◊¬Û¬ı˛ ˜Ú Ú±˝◊√ ñ ’±Rœ˚˛
fl≈¡È≈¬•§, Œ√˝√¸≈‡ øfl¡Â≈√ÀÓ¬˝◊√ ˜Ú Ú±˝◊√º ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ Œ˘±fl¡ Œ‡ÀÓ¬ ¬Û±À26√ Ú±,
Œ¬ı˛±À·, ˜…±À˘ø¬ı˛˚˛±˚˛ ˜¬ı˛ ˜¬ı˛ , Ó¬Ô±ø¬Û, ¤fl¡ø√ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú…› ÷ù´¬ı˛Àfl¡
¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Ú±˝◊√ ¤À√¬ı˛ ¤¸¬ı √±›, ‡±›˚˛±¬Û¬ı˛±º ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ˚ø√
Ê√±ÚÓ≈¬˜ ¤¸¬ı Ô±fl¡À¬ı Ó¬À¬ı fl¡±˜±¬ı˛¬Û≈fl¡≈ ¬ı˛ Œ¸±Ú± ø√À˚˛ ˜≈ÀÎ¬ˇ ø√ÀÓ¬
¬ı˘Ó≈¬˜ ˜±Àfl¡º øfl¡c Ê√±·øÓ¬fl¡ ¤˝◊√¸¬ı øõ∂˚˛ Œ˙¯∏ ’¬ıøÒ Ô±Àfl¡ Ú±º ¤fl¡
÷ù´¬ı˛˝√◊ øõ∂˚˛ ’±¬ı˛ ¸¬ı ’øõ∂˚º˛ ¤fl¡√ ÷ù´¬ı˛˝√◊ ¸Ó¬… ’±¬ı˛ ¸¬ı ’øÚÓ¬… ñ
¤˝◊√ÀÈ¬˝◊√ øÂ√˘ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ê√±¢∂Ó¬ ˆ¬±¬ı ¸¬ı«√±º ˜± Í¬±fl¡èÌ fl¡±˜±¬ı˛¬Û≈fl¡≈ ¬ı˛ ‰¬À˘
Œ·À˘Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú, Œfl¡ ŒÓ¬± Œfl¡ ‰¬À˘ Œ·˘/
øÚÀÊ√¬ı˛ ’¬ı¶ö± øÚÀÊ√˝√◊ ¬ıÌ«Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¬ı˘ÀÂ√Ú, ¬ı˛±˜˘±˘ ¤¬ı˛± ¸¬ı ˝√√À˘±
¬Û¬ı˛º ’±¬ı˛ ¬ı±¬ı≈¬ı˛±˜ õ∂ˆ¬‘ øÓ¬ ˆ¬Mê√¬ı˛± ˝√√À˘± ’±¬ÛÚ, øõ∂˚º˛
≈√øÈ¬ fl¡Ô±, ¤fl¡øÈ¬ ÷ù´¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ Ê√·»º Ê√·»Àfl¡ Ú± ˆ¬±˘À¬ıÀ¸
÷ù´¬ı˛Àfl¡ ˆ¬±˘¬ı±¸±º Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛ Ó“¬±Àfl¡ ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘ Ó¬‡Ú
’±¬ı˛ Ê√·» Ô±Àfl¡ Ú±º Ó¬‡Ú ë¸¬ı«— ‡øå¬ı√— ¬ıËp¡íº Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ√À‡øÂ√À˘Ú
¤˝◊√øÈ¬º ¤fl¡È≈¬ øÚÀ‰¬ ŒÚÀ˜ ¤À¸ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ˜± Œ√‡±À˘Ú ¸¬ı Œ˜±À˜¬ı˛º
fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Úƒ Œ˚˜Ú 191
¬ı±·±Ú, ¬ı±øÎ¬ˇ‚¬ı˛, ·±Â√¬Û±˘±, ˜±˘œ ¸¬ı Œ˜±˜ ø√À˚˛ ΔÓ¬¬ı˛œ, ¸¬ı

¸ø2‰¬√±Úμ˜˚˛, ¸ø2‰¬√±ÚÀμ Œ˜±Î¬ˇ±º
øfl¡ fl¡À¬ı˛ ÷ù´À¬ı˛ ˆ¬±˘¬ı±¸± ˝√√˚˛ Ó¬±› ¬ıÀ˘ ø√À˚˛øÂ√À˘Úº ˚±À√¬ı˛
÷ù´À¬ı˛ÀÓ¬ ˆ¬±˘¬ı±¸± ˝√√À˚˛ÀÂ√, Ó“¬±¬ı˛ Ê√Ú… ¤fl¡ ‚øÈ¬ fl“¡±À√ ˚±¬ı˛± ñ
Ó¬±À√¬ı˛ ¸e fl¡¬ı˛±, ’±¬ı˛ Ó¬±À√¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛±º ¸±Ò≈¸e › ¸±Ò≈À¸¬ı±
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº øfl¡c qÚÀÂ√ Œfl¡ ¤˝◊√ ˜˝√√±¬ı±Ìœ/
¿˜ [’ÀôL¬ı±¸œ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ø˙¯∏…À√¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú Ÿ¬ø¯∏, ¬ı˛ÀÔ¬ı˛
‰¬±fl¡±˚˛ ’Ô«±» rim-¤ Œ˚˜Ú spoke [˙˘±fl¡±] &ø˘ ¸¬ı Ï≈¬fl¡±ÀÚ±
¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ŒÓ¬˜øÚ, ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe ¸fl¡À˘¬ı˛ ¸—À˚±·º Ó¬±˝√√À˘ ¤˝◊√ ¸¬ı˝◊√
Œ¸˝◊√ whole-¤¬ı˛ [¬Û”Ì«¬ı˛] part [’—˙]º ¸˜ô¶ ¬ıËp¡±G ¸fl¡˘ Ê√œ¬ı
Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe ¸—˘¢üº
’±¬ı˛ ‹øÈ¬ ’±˜¬ı˛± discover [’±ø¬ı©®±¬ı˛] fl¡À¬ı˛øÂ√ ñ ¬∏Cø˘
(trolly)º ¬∏C±˜ ·±Î¬ˇœ ‰¬À˘ ¬∏Cø˘¬ı˛ ¸Àe ¸—À˚±· ˝√√À˘º ‹øÈ¬ÀÓ¬
ø¬ı≈√…ÀÓ¬¬ı˛ ˙øMê√º ’±¬ı˛ ‹øÈ¬˝◊√ ¸—À˚±·¶ö˘ ·±Î¬ˇœ¬ı˛ ’±¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ Ó¬±À¬ı˛√¬ı˛º
Œ˚˝◊√ ¬∏Cø˘ ’±˘·± ˝√√˘ ’˜øÚ ·±Î¬ˇœ ¬ıgº ¤øÈ¬ ¬ıÎ¬ˇ˝◊√ ¸≈μ¬ı˛ ‘√©Ü±ôLº
’±À· ¤˝◊√¸¬ı øÂ√˘ Ú± Ó¬±˝◊√ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ·±Î¬ˇœ¬ı˛ Ú±øˆ¬‰¬ÀSê¬ı˛ ‘√©Ü±ôL ø√À˚˛ÀÂ√ Úº
¤øÈ¬› Œ¬ı√º ’±¬ı˛ Œ¸˝◊√Ê√Ú… Œ¬ı√ øÚÓ¬…º
¿˜-¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡Ô± qøÚ˚˛± ¤fl¡Ê√Ú ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Ú Ó¬±í˝√√À˘ ˝◊√øÚ›
Ÿ¬ø¯∏º Œfl¡ÚÚ± ¤˝◊√ ¸Ó¬…øÈ¬¬ı˛ ’±ø¬ı©®Ó«¬± Ú”Ó¬Ú ¬ı˛+À¬Ûº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Ÿ¬ø¯∏À√¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡Ú±˜ ˜La^©Ü±º ˜La
˜±ÀÚ ÷ù´¬ı˛º ÷ù´¬ı˛Àfl¡ ø˚øÚ Œ√À‡ÀÂ√ Ú øÓ¬øÚ˝◊√ ˜La^©Ü±º Î¬◊–, fl¡Ó¬”√¬ı˛
Ó“¬±¬ı˛± Œˆ¬À¬ıÀÂ√ Ú/ ÷ù´¬ı˛ Ó“¬±À√¬ı˛ Œ√ø‡À˚˛ ø√À˚˛ÀÂ√ Ú ¤˝◊√ ¸¬ı ¸Ó¬…º
Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú ¤˝◊√ ¸fl¡˘ Ó¬Nº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ˙s¡Z±¬ı˛± õ∂fl¡±˙
fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº Ó¬±¬ı˛˝◊√ Ú±˜ Œ¬ı√º
¤‡Ú õ∂±˚˛ ’±È¬È¬±º ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú õ∂ˆ‘¬øÓ¬ Œfl¡˝√√ Œfl¡˝√√ ø¬ı√±˚˛
˘˝◊√À˘Úº
¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±Ê√ ¬ıÎ¬ˇ Úø˘Úœ¬ı±¬ı≈¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬
˜ÀÍ¬¬ı˛ fl¡À˚˛fl¡Ê√Ú ¸±Ò≈ ‡±À¬ıÚº Î¬◊øÚ Ú¬ı˛˝√ø¬ı˛¬ı˛ help [¸˝√√±˚˛Ó¬±]
192 ¿˜-√˙«Ú
Œ‰¬À˚˛ÀÂ√ Úº ¬ı˛±ÀS Ó¬±Àfl¡ ¬ı˘± ˝√√í˘ Œ˚ÀÓ¬ Œ¸ Œ·˘ Ú±º ¬ıÀ˘, ¤fl¡¬ı±¬ı˛
˚±¬ıº Ó¬± fl¡‡Ú ˚±¬ı Ó¬±¬ı˛ øÍ¬fl¡ Ú±˝◊√º
¿˜ [ø¬ı¬ı˛øMê√¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬, Ú¬ı˛˝√ø¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ›ÀÍ¬±, ›ÀÍ¬±º ŒÓ¬±˜±˚˛
øfl¡ Ê√Ú… øÚ˜LaÌ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú∑ Ú±, ¸±Ò≈À¸¬ı± fl¡¬ı˛À¬ıº ¬Û¬ı˛˜ ¸≈˝√+À√¬ı˛ fl¡±Ê√
fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú Î¬◊øÚº ¸±Ò≈À¸¬ı±˚˛ øÚ˜LaÌ, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡Ó¬ ˜e˘º ¤˝◊√ ˜±S
Œ˚ qÚÀ˘ ¤ ¸¬ı fl¡Ô±º ›ÀÍ¬±, ›ÀÍ¬±º
Ú¬ı˛˝√ø¬ı˛ ‰¬ø˘˚˛± Œ·˘º ¿˜ Î¬◊M√˜ Δ¬ı√…º ˆ¬ÀMê√¬ı˛ Œ|˚˛˘±Àˆ¬
¬ı˘õ∂À˚˛±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬› fl≈¡øFÓ¬ ÚÀ˝√√Úº
¿˜ [¤fl¡Ê√Ú ˆ¬ÀMê√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±˜±˚˛ ’±À· ¬ı˘À˘Ú Ú±
Œfl¡Ú∑
ˆ¬Mê√ ñ fl¡±˘ ¬ı˛±ÀS Ó¬±Àfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√˘±˜º Œ¸ Œ˙±ÀÚ Ú±˝◊√ , Ó¬±˝◊√
’±¬ı˛ ’±¬ÛÚ±Àfl¡ ¬ıø˘ Ú±˝◊√º
¿˜ ñ ¬ıÎ¬ˇ ¸≈ø¬ıÀÒ¬ı˛ Œ˘±fl¡ Ú˚˛ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±ø26√º ˝“√±øÎ¬ˇ¬ı˛ ¤fl¡È¬±
ˆ¬±Ó¬ øÈ¬¬ÛÀ˘ ¸¬ı Œ¬ı±Á¡± ˚±˚˛º ¸±Ò≈À¸¬ı±˚˛ Œ˚fl¡±À˘ ˜Ú ŒÚ˝◊√ Œ¸fl¡±À˘
¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı ˆ¬±˘ Œ˘±fl¡ Ú˚˛º ¤¸¬ı øfl¡ Ê√±ÀÚÚ ñ Œ˚˜Ú
environments-¤¬ı˛ [¬Û±ø¬ı˛¬Û±øù´«fl¡Ó¬±¬ı˛] øˆ¬Ó¬¬ı˛ brought up
[¬ıøÒ«Ó¬] ŒÓ¬˜øÚ ŒÓ¬± ˝√√À¬ı/ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ¬Û≈˘œ ¸¬ı Œ√‡ÀÓ¬ ¤fl¡
¬ı˛fl¡˜º øfl¡c fl¡±À¬ı˛± øˆ¬Ó¬¬ı˛ é¬œÀ¬ı˛¬ı˛ Œ¬Û±¬ı˛, fl¡±À¬ı˛± fl¡Î¬ˇ±¬ı˛ Î¬±À˘¬ı˛º ‡±ø˘
Œ‰¬±‡ ¬ı≈ÀÊ√ Ô±fl¡À˘˝◊√ Ò…±Ú ˝√√À˘±∑ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ˚±À¬ı Œ˚ ¬ıÀ˘ÀÂ√, Œ¸
‡±¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛/
’±Ê√ Ú¬ı¬ı¯∏« ¬ıø˘˚˛± ¸±¬ı˛±ø√Ú ¸±Ò≈ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ¸˜±·˜º ¿˜Àfl¡ õ∂Ì±˜
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¸fl¡À˘ ’±ø¸ÀÓ¬ÀÂ√º
¤‡Ú ¸g…±º ¿˜ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ ø¬ıô¶‘Ó¬ Â√±À√ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Ú ˜±≈√À¬ı˛
Î¬◊M√¬ı˛±¸…º ‡≈¬ı ·¬ı˛˜, ’±¬ı±¬ı˛ ˜‘≈√˜μ ˙œÓ¬˘ ˝√√±›˚˛±› ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√º ¬ıÎ¬ˇ
øÊ√ÀÓ¬Ú, Î¬±Mê√±¬ı˛ ¬ı'œ, ø¬ıÚ˚˛, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, ¬ı˛˜Ìœ, ˘ø˘Ó¬, ·√±Ò¬ı˛,
˜øÌ, ˙±øôL, Ê√·¬ıg≈ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ˆ¬Mê√¬ı˛± ¿˜-¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº
’±Ò‚KI◊± Ò…±ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í ¬Û±Í¬ ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√º ¿˜ øÚÀÊ√ ¬ı±ø˝√√¬ı˛
fl¡ø¬ı˛˚˛± ø√À˘Ú Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ˆ¬±·, ¯∏Î¬ˇø¬ı—˙ ‡Gº ˝◊√øÚ ‡≈¬ı flv¡±ôLº ˙±øôL
fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Úƒ Œ˚˜Ú 193
¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂÚº
¿¿¬ı˛±˜fl‘¡¯ûÀ√¬ı fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ ¬ı±·±ÀÚ ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ Ú, ’¸≈¶öº ‰¬Î¬ˇÀfl¡¬ı˛
Œ˜˘± fl¡±ÀÂ√˝◊√ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ˜˘± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¬ı±Ó¬±¸±, ¬ı“øÈ¬ õ∂ˆ‘¬øÓ¬
’±Ú±˝◊√˚˛±ÀÂ√ Úº ¿˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ë¤˝◊√øÈ¬ ˝√√À˘± Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±˘…˘œ˘±¬ı˛
¬Û≈Ú¬ı˛øˆ¬Ú˚˛ºí ¤¬ı±¬ı˛ fl¡˜«Ù¬À˘¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ ÀÓ¬ÀÂ√º ¿Ú±Ô Î¬±Mê√±¬ı˛
¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ëfl¡˜«Ù¬˘ fl¡±À¬ı˛± ¤Î¬ˇ±¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√ºí
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˜±ÚÀ˘Ú Ú± ¤fl¡Ô±º ¬ı˘ÀÂ√ Ú,
ë÷ù´¬ı˛Àfl¡±øÈ¬¬ı˛ ’¬Û¬ı˛±Ò ˝√√˚˛ Ú±ºí Ê√œ¬ıÀfl¡±øÈ¬¬ı˛ Ê√Ú… ¤¸¬ı ’±˝◊√Ú fl¡±Ú≈Úº
fl¡˜«Ù¬˘ Œˆ¬±· fl¡¬ı˛±, ¤È¬± ¸±Ò±¬ı˛Ì øÚ˚˛˜º Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±, ¤È¬± ’¸±Ò±¬ı˛Ì
øÚ˚˛˜º Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛ Ó“¬±Àfl¡ √˙«Ú fl¡¬ı˛À˘ ¸ø=Ó¬ ’±¬ı˛ øSê˚˛˜±Ú fl¡˜«
¸¬ı Ú©Ü ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º Œ˚˜Ú ˆ¬±Ê√± Ò±ÀÚ ·±Â√ ˝√√˚˛ Ú±º ¬ı±fl¡œ Ô±Àfl¡
õ∂±¬ı˛tº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, Ó¬±› Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛ fl¡˜ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ¬ı˘ÀÓ¬Ú,
Œ˚‡±ÀÚ ‡“±Î¬ˇ±¬ı˛ ‚± ˘±·ÀÓ¬± Œ¸‡±ÀÚ ÚèÀÌ¬ı˛ ’±“‰¬¬ı˛ ˘±À·º ’±¬ı±¬ı˛
Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√± ˝√√À˘ Ó¬±› Ó≈¬À˘ ŒÚÚº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˆ¬±À¬ı ø¬ıÀˆ¬±¬ı˛ ˝√√À˚˛ ¤fl¡øÈ¬
·±Ú ·±˝◊√ÀÓ¬Úº ëfl¡¬Û±À˘ ø˘À‡ÀÂ√ ø¬ıøÒ Ó¬±˝◊√ ¬ı˘¬ı±Ú ˚ø√, Ó¬À¬ı ›˜±
ŒÓ¬±¬ı˛ ≈√·«± Ú±˜ Œfl¡ ŒÚÀ¬ıºí ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, Ó“¬±¬ı˛ Ú±˜ fl¡¬ı˛À˘, Ó“¬±¬ı˛ ø‰¬ôL±
fl¡¬ı˛À˘, Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì±·Ó¬ ˝√√À˘ õ∂±¬ı˛t› Ú±˙ ˝√√˚˛º
¿˜ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¸—¸±¬ı˛œÀ√¬ı˛ ¬ÛÀé¬ :±Ú¬ÛÔ ˆ¬±˘
Ú± ñ ¸¬ı ¶§õü¬ı» ˜ÀÚ fl¡¬ı˛±º Ó¬±À√¬ı˛ ¬ÛÀé¬ ˆ¬øMê√ ¬ÛÔ ˆ¬±˘º Ó¬±˝◊√
¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë:±Ú :±Ú fl¡¬ı˛À˘˝◊√ øfl¡ :±Ú ˝√√˚˛ºí ≈√í‰¬±¬ı˛ Ê√ÀÚ¬ı˛ ˝√√˚˛ ‹/
Ó¬±˝◊√ ÚÀ¬ı˛fÀfl¡ ¬ı˘À˘Ú ë’‡ÀG¬ı˛ ‚¬ı˛ºí
Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ õ∂¸±√ ’±ø¸˘ ñ õ∂‰≈¬¬ı˛ Ù¬˘ ø˜ø©Üº ¢∂œÉfl¡±˘
Ó¬±˝◊√ ’ÀÚfl¡ Ó¬¬ı˛˜≈Ê√ Œˆ¬±· Œ√›˚˛± ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º Î¬±Mê√±¬ı˛ ¬ı'œ› ˝◊√øÓ¬¬Û”À¬ı«
“˜±fl¡±˘œ¬ı˛ õ∂¸±√ Í¬ÚÍ¬ÀÚ ŒÔÀfl¡ øÚÀ˚˛ ¤À¸ÀÂ√ Ú ñ ’ÀÚfl¡&ø˘
¸Àμ˙º ˆ¬Mê√·Ì ¬Ûø¬ı˛ÀÓ¬±¯∏¬Û”¬ı«fl¡ õ∂¸±√ ¬Û±˝◊√À˘Úº
’±¬ı±¬ı˛ ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í ¬Û±Í¬ ˝√√˝◊√À¬ıº ¿˜ flv¡±ôL Ô±øfl¡À˘ ¬Û±Í¬˝◊√ Œ¬ı˙œ
˝√√˚˛º øÓ¬øÚ ¤¬ı±¬ı˛› ø¡ZÓ¬œ˚˛ ˆ¬±·, ¯∏Î¬ˇø¬ı—˙ ‡G øÚÀÊ√ ¬ı±ø˝√√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛±
ø√À˘Úº ¸—¸±¬ı˛œ › Ó¬…±·œ¬ı˛ fl¡Ô±º ˙±øôL ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡
194 ¿˜-√˙«Ú
¿˜ ¬ı…±‡…± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¸—¸±À¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ÷ù´¬ı˛ ˘±ˆ¬ ‡≈¬ı
rare [ø¬ı¬ı˛˘]º ˝√√˚˛ Ú±, ¤fl¡Ô± ¬ı˘± ‰¬À˘ Ú±º øfl¡c ¬ıÎ¬ˇˇ fl¡øÍ¬Úº ≈√í
¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ ˝√√˚˛ Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛º ’Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ Œ˘±fl¡ Œfl¡˙¬ı¬ı±¬ı≈º Ó“¬±Àfl¡˝◊√
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ‚À¬ı˛ ŒÔÀfl¡› ’±À˘± ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Ó¬À¬ı ¤fl¡È≈¬
¤fl¡È≈¬ fl¡À¬ı˛º Œ¬ıÎ¬ˇ±¬ı˛ Ù“¬±fl¡ ø√À˚˛ ’±À˘± ’±À¸º ’±¬ı˛ Ó¬…±·œ¬ı˛± ’±À˘±¬ı˛
¬ıÀÚ…˚˛ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ ñ flood of light!
˚±¬ı˛± fl¡À©Ü ¸—¸±¬ı˛ Â√±ÀÎ¬ˇ Ó¬±¬ı˛± ˝√√œÚ Ô±Àfl¡¬ı˛ Œ˘±fl¡, Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Úº
’Ú±¸Mê√ ˝√√À˚˛ fl¡˜« fl¡¬ı˛À˘ øÍ¬fl¡ ÷ù´¬ı˛ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º ¸—¸±¬ı˛œ :±Úœ Œ˚Ú
˙±˙«œ¬ı˛ ‚À¬ı˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º fl¡±À‰¬¬ı˛ ˜Ò… øÀ√˚˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛-¬ı±¬ı˛ ≈√˝◊√˝◊√ Œ√‡ÀÂ√º
é≈¬^ ·Gœ¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Œ√‡±º øfl¡c Ó¬…±·œ¬ı˛ ë¬ı¸≈ÕÒ¬ı fl≈¡È≈¬•§fl¡˜ƒíº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¸—¸±À¬ı˛ Ô±fl¡ÀÓ¬ Œ·À˘ Œ˜‚ Î¬◊Í¬À¬ı˝◊√º
¸”˚« ŒÏ¬Àfl¡ ˚±˚˛ ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡º ’±¬ı±¬ı˛ ¸¬ı ¬Ûø¬ı˛©®±¬ı˛º fl¡±Ê√À˘¬ı˛ ‚À¬ı˛
Ô±fl¡±º ˝√√±Ê√±¬ı˛ Œ˙˚˛±Ú± ˝√√À˘› ¤fl¡È≈¬ ’±ÒÈ≈¬ Œ˘À· ˚±˚˛ √±·/ øÚø˘«5
˝√√›˚˛± ¬ıÎ¬ˇ˝◊√ fl¡øÍ¬Úº ø·ø¬ı˛˙¬ı±¬ı≈ Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ëøfl¡ ¸—¸±¬ı˛œ, øfl¡
Ó¬…±·œ ¸¬ı±˝◊√Àfl¡˝◊√ ’±¬ÛøÚ qX ’±¬ı˛ øÚø˘«5 fl¡À¬ı˛ ø√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº ’±¬ÛÚ±¬ı˛
¸¬ı Œ¬ı’±˝◊√Úœ/í øfl¡ ø¬ıù´±¸/ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ˜ÀÚ øÚÀ˘Úº ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë˝“√±, Ó¬±
˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ˆ¬øMê√-Î¬◊ij±√ Œ¬ı√ ø¬ıøÒ ˜±ÀÚ Ú±ºí ¤˝◊√‡±ÀÚ Ò¬ı˛± ø√À˚˛ÀÂ√ Ú
øÚÊ√Àfl¡º ÷ù´¬ı˛ Â√±Î¬ˇ± fl¡±¬ı˛ ¸±Ò… ¤fl¡Ô± Œ˜ÀÚ ŒÚ˚˛∑ qÒ≈ øfl¡ Œ˜ÀÚ
ŒÚ›˚˛±º ø·ø¬ı˛˙¬ı±¬ı≈ ˚± ‰¬±˝◊√À˘Ú Ó¬±˝◊√ Œ¬ÛÀ˘Úº ø·ø¬ı˛˙¬ı±¬ı≈ øÚÀÊ√ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú,
ë’±¬ÛÚ±Àfl¡ ø‰¬ôL± fl¡À¬ı˛ ’±ø˜ øfl¡ øÂ√˘±˜ ’±¬ı˛ øfl¡ ˝√√À˚˛øÂ√ºí Œ‰¬±À‡ ’±e≈˘
ø√À˚˛ Œ√ø‡À˚˛ ¬ı˘ÀÂ√Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛ ñ ’±ø˜ ÷ù´¬ı˛, Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ fl¡˘…±ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú…
¤À¸øÂ√º ’±˜±¬ı˛ fl¡Ô± Œ˙±Ú, ø‰¬¬ı˛ ˙±øôL ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À¬ıº
ˆ¬Mê√¬ı˛± ’ÀÚÀfl¡ ‰¬ø˘˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√ Úº ≈√˝◊√ ‰¬±ø¬ı˛Ê√Ú ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ Úº ¿˜
Ó¬±À√¬ı˛ ¸Àe Â√±À√ ¬Û±˚˛‰¬±¬ı˛œ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú Î¬◊M√¬ı˛ √øé¬Ìº øfl¡ ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Ú
’±¬ı˛ ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˝√√Í¬±» øÈ¬ÀÚ¬ı˛ ‚À¬ı˛¬ı˛ ¸±˜ÀÚ “√±Î¬ˇ±˝◊√À˘Úº ¤˝◊√ ‚À¬ı˛
’ÀôL¬ı±¸œ Ô±Àfl¡Úº
¿˜ [’ÀôL¬ı±¸œ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Î¬◊– øfl¡ Î¬◊»fl¡È¬ ¸±ÒÚ±˝◊√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√
fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Úƒ Œ˚˜Ú 195
Œ˘±fl¡ ¤˝◊√ ë’±ø˜È¬±í ˆ≈¬˘¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…/ [¸˝√√±À¸…] &ñ˜ñŒÙ“¬±ñ

¬Û˚«ôL ˝√√À˚˛ÀÂ√º [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘Ú Ú± ¬ı≈øÁ¡∑
ø˙¯∏…È¬± ˆ¬˚˛ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√. Ó¬±˝◊√ ’±Î¬ˇ©Ü ˝√√À˚˛ ¬ı˘ÀÂ√ ñ &è, ˜Î¬ˇ±È¬± ŒÙ“¬±¸
fl¡¬ı˛ÀÂ√ Œ˚/ ø˙¯∏… ˙¬ı ¸±ÒÚ fl¡¬ı˛ÀÂ√º ˜Î¬ˇ±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ¬ıÀ¸ Ê√¬Û fl¡¬ı˛ÀÓ¬
˝√√˚˛º ˆ”¬ÀÓ¬ ¬Û±›˚˛±˚˛ ˜Î¬ˇ±È¬± ŒÙ“¬±¸ fl¡À¬ı˛º Ó¬‡Ú ˜≈À‡ ‰¬±È¬ Œ˚˛˛ ŒÂ√±˘±
ˆ¬±Ê√±È¬±Ê√±º ›È¬± fl¡Î¬ˇ¬ı˛ ˜Î¬ˇ¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ‡ÀÓ¬ Ô±Àfl¡º Œ¸˝◊√ Ù“¬±Àfl¡ Ê√¬Û
fl¡À¬ı˛ fl¡±Ê√ Œ¸À¬ı˛ ŒÚ˚˛º
ë& ñ ˜ ñ ŒÙ“¬±í fl¡¬ı˛À˘ ’±¬ı˛ ˝√√À˘± Ú±º ˆ¬˚˛ Œ¬ÛÀ˘ Œ·˘/
Î¬◊– øfl¡ fl¡øÍ¬Ú ¸±ÒÚ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ÷ù´¬ı˛ ˘±Àˆ¬¬ı˛ Ê√Ú…/ Œ‚±¬ı˛ ’gfl¡±¬ı˛,
¸±À¬Û øfl¡˘ø¬ı˘ fl¡¬ı˛ÀÂ√º Ó¬±ÀÓ¬ ’±¬ı±¬ı˛ ˆ”¬ÀÓ¬¬ı˛ Î¬◊»¬Û±Ó¬ ñ Œ¸˝◊√¶ö±ÀÚ
¬ıÀ¸ ¸±ÒÚº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ŒÏ¬“øfl¡¬ı˛ ¤fl¡ø√fl¡ ˚Ó¬ Î¬◊Í¬À¬ı ’Ú…ø√fl¡
Ó¬Ó¬ Ú±˜À¬ıº ˜ÚÈ¬± ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ø√Àfl¡ ˚Ó¬ ¤&À¬ı ¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ little
things [é≈¬^Ó¬±] ŒÔÀfl¡ Ó¬Ó¬ ¬Û‘Ôfl¡ ˝√√À¬ıº
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë˜± ’±˜±Àfl¡ ø√À˚˛ ¸¬ı ¬ı˛fl¡˜ ¸±ÒÚ fl¡ø¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Úº
Œfl¡Ú∑ Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú… ’±¬ı˛ ˙±¶a ¸Ó¬… ¤˝◊√ õ∂˜±ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú…º ŒÓ¬±À√¬ı˛
’Ó¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı Ú±º ’±ø˜ Œfl¡ ’±¬ı˛ ŒÓ¬±¬ı˛± Œfl¡ ¤È¬± Ê√±ÚÀ˘˝◊√ ˝√√À˘±º
’Ô«±» øÓ¬øÚ ˆ¬·¬ı±Ú ’±¬ı˛ ’±˜¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ ¸ôL±Úº ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ñ ë˜±˝◊√ø¬ı˛
¬ı˘øÂ√, Œ˚ ’±˜±¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À¬ı Œ¸ ’±˜±¬ı˛ ‹ù´˚« ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À¬ı ñ
Œ˚˜Ú ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ ‹ù´˚« ¬Û≈S ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ºí ¤ÀÓ¬ ø¬ıù´±¸ ˝√√˝◊√À˘˝◊√ ˙±øôLº
2
’±Ê√ ˜e˘¬ı±¬ı˛, 15˝◊√ ¤øõ∂˘, 1924 ‡‘– ’–º 2¬ı˛± Δ¬ı˙±‡
1331 ¸±˘º ’¬Û¬ı˛±˝ê ¸±ÀÎ¬ˇ ¬Û“±‰¬È¬±º ¿˜ ¤˝◊√˜±S Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇ ˝√√˝◊√ÀÓ¬
’±ø¸˚˛± ’±¬ÛÚ fl¡Àé¬ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¬Û±À˙˝◊√ õ∂˙ô¶ Â√±√º Ó¬±ÀÓ¬
˜±≈√¬ı˛ ¬Û±Ó¬±º ˆ¬Mê√·Ì ’±ø¸˚˛± ¬ıø¸ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˘ÑÌ, ¸√±Úμ, ˜±‡Ú,
˙±øôL › Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¸eœ, Ê√·¬ıg≈, ˜À˝√√˙Õ‰¬Ó¬Ú… õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ’À¬Ûé¬±
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ëõ∂¬ı±¸œí ’±ø¬ÛÀ¸¬ı˛ Î¬◊À˜˙ ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ› ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº Ó“¬±¬ı˛
196 ¿˜-√˙«Ú
˝√√±ÀÓ¬ ¤fl¡‡±Ú± ëõ∂¬ı±¸œíº øfl¡Â≈√é¬ÀÌ¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ ¬ıÎ¬ˇˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, Î¬±Mê√±¬ı˛,

ø¬ıÚ˚˛, ¬ı˘±˝◊√, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, ˜ÀÚ±¬ı˛?Ú õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ’±ø¸˚˛± Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬
˝√√˝◊√À˘Úº ¤‡Ú Â√˚˛È¬±º
¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ¿˜ ’±¸À¬ı˛ Ú±ø˜À˘Úº øÓ¬øÚ Î¬◊M√¬ı˛±¸… Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
Î¬◊À˜˙ Œ¬ıÀ= ¬Ûø(˜˜≈‡œ ¬ıø¸˚˛± ¿˜Àfl¡ ëõ∂¬ı±¸œí ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ˜±À˚˛¬ı˛
Ê√œ¬ıÚ‰¬ø¬ı˛Ó¬ qÚ±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Œ˘‡fl¡ ëõ∂¬ı±¸œ › ˜Î¬±Ì« ø¬ı˛øˆ¬Î¬◊í¬ı˛ ø¬ı‡…±Ó¬
¸•Û±√fl¡ ¿¬ı˛±˜±Úμ ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛º ¿˜ Ò…±Ú¶ö ˝√√˝◊√˚˛± ¬Û±Í¬ qøÚÀ˘Úº
¬Û±Í¬ Œ˙¯∏ ˝√√˝◊√À˘ øÚÀÊ√¬ı˛ ˜ôL¬ı… ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ‡≈¬ı fl¡˘…±Ì ˝√√À¬ı ¤ÀÓ¬ Œ˘±Àfl¡¬ı˛º
ø¬ıø˙©Ü ¬ı…øMê√ ø˘À‡ÀÂ√ Ú, ’±¬ı±¬ı˛ ¬ıË±p¡¸˜±ÀÊ√¬ı˛ Œ˘±fl¡º ’ÀÚÀfl¡ ¬ÛÎ¬ˇÀ¬ıº
ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ’±√˙« ˜±º ˜± ŒÓ¬± ¸fl¡À˘¬ı˛˝◊√ ˜±º Œ˚ Œ˜À˚˛¬ı˛±
Ó“¬±¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ ŒÚÀ¬ı Ó¬±¬ı˛± ¸¬ı ÒÚ… ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˜±Àfl¡ fl¡±ÀÂ√
Œ¬ı˛À‡øÂ√À˘Ú Œfl¡Ú∑ Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú…º ˜±Ó‘¬ÀQ¬ı˛ ¬Û”Ì« ø¬ıfl¡±˙ ˜±À˚˛ÀÓ¬º
’±¬ı˛ ¶aœÊ√±øÓ¬¬ı˛ ¬Û”Ì« ø¬ıfl¡±˙ ˜±Ó‘¬ÀQº ¸—˚˜ ’±¬ı˛ Œ¸¬ı±¬ı˛ ˜”øÓ«¬˜Ó¬œ
ø¬ı¢∂˝√ ˜±º ›À˚˛Àà¬ı˛ fl¡Ó¬ Œ˘±fl¡ Ó“¬±Àfl¡ √˙«Ú fl¡À¬ı˛ ÒÚ… ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√º
Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡, ˜±Àfl¡ Œ√˙ ˚Ó¬ ŒÚÀ¬ı ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı Œ√˙ Ó¬Ó¬ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛
Î¬◊ÀÍ¬ÀÂ√º Œ˚˜Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛ ŒÓ¬˜øÚ ˜± ñ Î¬◊ˆ¬À˚˛˝◊√ øÚÀÊ√À√¬ı˛ ¶§¬ı˛+¬Û
˘≈øfl¡À˚˛ Œ¬ı˛À‡øÂ√À˘Ú ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ’±‰¬¬ı˛ÀÌº ˚±À√¬ı˛ øÚfl¡È¬ Ò¬ı˛±
ø√À˚˛øÂ√À˘Ú Ó¬±¬ı˛± ÒÚ…º Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ Œ˘±fl¡ SêÀ˜ Ê√±ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıº
fl¡Ô±˚˛ fl¡Ô±˚˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛ › ˜±À˚˛¬ı˛ Ê√ij¶ö±Ú fl¡±˜±¬ı˛¬Û≈fl¡≈ ¬ı˛ › Ê√˚¬˛ ı˛±˜¬ı±øÈ¬¬ı˛
øÚfl¡È¬¬ıÓ«¬œ ø¸—˝√¬√ ı±ø˝√√Úœ Œ√¬ıœ¬ı˛ fl¡Ô± Î¬◊øÍ¬˘º ¬ıø˘¬ı˛ ¸•§Àg fl¡Ô±
˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
˜À˝√√˙ Δ‰¬Ó¬Ú… [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ ¬ıÀ˘ ˝◊√øfÀ˚˛¬ı˛
¬ıø˘º
¿˜ [¸˝√√±À¸…] ñ Ó¬±˝√√À˘ øÚÀÊ√À√¬ı˛ Œ√˚˛ Ú± Œfl¡Ú ¬ıø˘∑
˜À˝√√˙ Δ‰¬Ó¬Ú… ñ ˜ÀÍ¬ ¤ øÚÀ˚˛ ’ÀÚfl¡ ’±À˘±‰¬Ú± ˝√√À˚˛ÀÂ√º
˜À˝√√˙ Δ‰¬Ó¬Ú… ñ ’Õ˝√√Ó≈¬fl¡œ fl‘¡¬Û± øfl¡∑
¿˜ ñ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛À˘ Ó¬±¬ı˛ ˜Ê≈√¬ı˛œ ø˜À˘º ¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ ¤˜øÚ ø˜À˘
fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Úƒ Œ˚˜Ú 197
Œ·˘ ˜Ê≈√¬ı˛œ, Œfl¡±Ú› fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛ Ú±˝◊√ Ó¬¬ı≈› ¤˝◊√¬ı˛+¬Ûº Œfl¡±Ú› fl¡±¬ı˛Ì
‡≈“ÀÊ√ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ Ú± ¤˝◊√ fl‘¡¬Û±¬ı˛º ¸fl¡À˘ Ê√±ÀÚ ·¬ı˛œ¬ı, Œ¸ ¬ı˛±Ó¬±¬ı˛±øÓ¬
¬ı˛±Ê√± ˝√√À˚˛ Œ·˘/ fl¡Ó¬ ˆ¬Mê√ fl¡Ó¬ ¸±ÒÚˆ¬Ê√Ú fl¡¬ı˛ÀÂ√ øfl¡c Ó¬±À√¬ı˛
÷ù´¬ı˛ Œ√‡± Œ√Ú Ú±˝◊√º ’±¬ı˛ ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ ’˜øÚ Œ√‡± ø√À˘Úº Œ¸
øfl¡Â≈√˝◊√ fl¡À¬ı˛ Ú±˝◊√º
÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¶§ˆ¬±¬ı Œ˚Ú ¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ ¶§ˆ¬±¬ıº øÓ¬øÚ ¶§Ó¬La ñ fl¡±˚«fl¡±¬ı˛Ì
¸•ÛÀfl«¡¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛º ¤˝◊√ fl¡±˚«fl¡±¬ı˛Ì ¸•§g Law of causation, ¤›
Ó“¬±¬ı˛ ¸‘ø©Üº ¤˝◊√ ¸¬ı˝◊√ Ó“¬±ÀÓ¬ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ øfl¡c øÓ¬øÚ ¤˝◊√ ¸À¬ı¬ı˛ ¬Û±¬ı˛º
Œ˚Ú ¸±À¬Û¬ı˛ ˜≈À‡ ø¬ı¯∏º ’Ú…Àfl¡ fl¡±˜Î¬ˇ±À˘ ˜À¬ı˛ øfl¡c øÚÀÊ√ ˜À¬ı˛
Ú± ˜≈À‡ ø¬ı¯∏ Ô±fl¡À˘›º ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¤¸¬ı Œ¬ı±Á¡¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√º Œfl¡¬ı˘
Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±ÀÓ¬˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û± øfl¡ Œ¬ı±Á¡± ˚±˚˛º ’±¬ı˛ ¬ÛÔ Ú±˝◊√º
’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ’±ÀÂ√ ’Õ˝√√Ó≈¬fl¡œ ˆ¬øMê√º Œfl¡Î¬◊ ÒÚ ‰¬±À26√, Œfl¡Î¬◊ ¤È¬±,
Œfl¡Î¬◊ ›È¬± ‰¬±À26√º Œfl¡Î¬◊ Œfl¡¬ı˘ Ó“¬±¬ı˛ ¬Û±À˚˛ ˆ¬øMê√ ‰¬±˝◊√ÀÂ√º
ŒÂ√À˘Àfl¡ ˜± ˜±¬ı˛ÀÂ√º øfl¡c ŒÂ√À˘ Œ¸˝◊√ ˜±À˚˛¬ı˛ Œfl¡±À˘˝◊√ Á“¡±ø¬ÛÀ˚˛
¬ÛÎ¬ˇÀÂ√º ÷ù´¬ı˛ √˙«ÀÚ¬ı˛ ¬ı±¸Ú± ¬ı±¸Ú±¬ı˛ ˜ÀÒ… Ú˚˛º
Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ ’Ó¬…ôL ≈√–‡ øÚ¬ı‘øM√√¬ı˛ Ê√Ú… ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ õ∂±Ô«Ú±
fl¡À¬ı˛ ˜≈øMê√º Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√À˘, ’±R√˙«Ú ˝√√À˘ Œ¸øÈ¬ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º
¤ ¸À¬ı¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛› ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ’±ÀÂ√º ˜≈øÚ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊
‹øÈ¬ øÚÀ˚˛øÂ√À˘Úº Œ¸øÈ¬ ’Õ˝√√Ó≈¬fl¡œ ˆ¬øMê√º ’Ú… øfl¡Â≈√ ‰¬±Ú Ú±, õ∂À˚˛±Ê√Ú
Ú±˝◊√ øfl¡Â≈√, qÒ≈ ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ¬Û±√¬ÛÀΩ qX± ˆ¬øMê√ ‰¬±Úº Œ¸‡±ÀÚ ≈√–‡
øÚ¬ı‘øM√√¬ı˛ ’±fl¡±„é¬± Ú±˝◊√º ’±ÀÂ√ Œfl¡¬ı˘ Œõ∂˜±Úμ ¸Ày±·º ë’±R±¬ı˛±˜±(
˜≈ Ú ˚˛ øÚ¢∂« L ö ± ’ø¬Û Î¬◊ è SêÀ˜º fl≈ ¡ ¬ı« ø ôL ’Õ˝√ √ Ó ≈ ¬ fl¡œ— ˆ¬øMê√ —
˝◊√Ó¬…y”Ó¬&ÀÌ±˝√√ø¬ı˛–ºº [¿˜æ√±·¬ıÓ¬ 1˚7˚10]º ¤øÈ¬ øˆ¬iß Ô±Àfl¡¬ı˛ ˆ¬øMê√º
¸fl¡±˜ øÚ©®±˜ Ô±Àfl¡¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ øÊ√øÚ¯∏º Ú¬ı˛˘œ˘±˚˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤˝◊√ ˆ¬øMê√
øÚÀ˚˛øÂ√À˘Ú ñ ˜±À˚˛¬ı˛ ŒÂ√À˘º Δ‰¬Ó¬Ú…À√À¬ı¬ı˛› øÂ√˘ ¤˝◊√ ˆ¬øMê√º
˜À˝√√˙ Δ‰¬Ó¬Ú… ñ fl‘¡¬Û± øfl¡∑
¿˜ ñ Ó“¬±¬ı˛ ’Ú≈¢∂˝√, Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√±º Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±¬ı˛ Œ˙¯∏ ’±ÀÂ√/ ¸¬ı«√±
fl‘¡¬Û± ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º Ê√œ¬ıÊ√·» ‰¬Ó≈¬ø¬ı«—˙øÓ¬ Ó¬N ø√À˚˛ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº
198 ¿˜-√˙«Ú
’±¬ı±¬ı˛ ¤˝◊√ ¸fl¡À˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ øÓ¬øÚ õ∂ø¬ı©Ü ˝√√À˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√Ú/ ˜±Ú≈¯∏ ¤øÈ¬
¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º Ó“¬±¬ı˛ ’ø¬ı√…± ˜±˚˛±˚˛ ¤øÈ¬ ˆ≈¬ø˘À˚˛ Œ√˚˛º Ó“¬±Àfl¡ Ó¬±˝◊√
Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˚˛ Ú± ’Ó¬ fl¡±ÀÂ√ Ó¬¬ı≈›º ø¬ı√…± ˜±˚˛±¬ı˛ ¸˝√√±˚˛Ó¬±˚˛ Ê√œ¬ı
¶§¬ı˛+À¬Û¬ı˛ ¸g±Ú ¬Û±˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, Ó“¬±¬ı˛ ø¬ı√…± ˜±˚˛±¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬›
’ø¬ı√…± ˜±˚˛±¬ı˛ ŒÊ√±¬ı˛ Œ¬ı˙œº
¸±Òfl¡ ˚Ó¬ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊ÀÍ¬ Ó¬Ó¬˝◊√ ¤˝◊√ ˜±˚˛±¬ı˛ ¬ı˛+¬Û Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˚˛ ñ
ˆ¬œ¯∏ÌÓ¬˜ ‹ ¬ı˛+¬ÛøÈ¬º ˆ¬Mê√ˆ¬±À¬ı Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ó¬±˝◊√ ¸¬ı«√± õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬Ú,
ë˜±, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˆ≈¬¬ıÚÀ˜±ø˝√√Úœ ˜±˚˛±˚˛ ˜≈* fl¡À¬ı˛± Ú±ºí Sê±˝◊√à› Ó¬±¬ı˛˝◊√
õ∂øÓ¬Ò√ıøÚ fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú ñ 'Lead us not into temptation.' Œ˚
¬ı…øMê√ ¤˝◊√ ≈√˝◊√øÈ¬ øÊ√øÚ¯∏ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˚˛ Œ¸˝◊√ ëfl‘¡¬Û± fl‘¡¬Û±í fl¡À¬ı˛
ø√Ú¬ı˛±Ó¬º ¤¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ≈√¬ı«˘Ó¬±, ’¬Û¬ı˛øÈ¬ ˜˝√√±˜±˚˛±¬ı˛ ø¬ıø‰¬S
Œ‡˘± ñ ’‚È¬Ú‚È¬Ú¬ÛÈ¬œ˚˛¸œ¬ı˛ ¤˝◊√ Ó¬±7¡¡¡¬ı fl¡±G/
˜À˝√√˙ Δ‰¬Ó¬Ú… ñ Ó¬À¬ı ¸±ÒÚˆ¬Ê√ÀÚ¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ øfl¡∑
¿˜ ñ Ú±, Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û± ¸±ÒÚˆ¬Ê√Ú ¡Z±¬ı˛± ¬Û±›˚˛± ˚±À¬ı ¤˜Ú
Œfl¡±Ú› øÚ˚˛˜ Ú±˝◊√º Ó“¬±¬ı˛˝◊√ ˝◊√26√± ˝√√À˘ Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û± ˝√√˚˛º Ó¬À¬ı
¸±ÒÚˆ¬Ê√Ú fl¡¬ı˛±, Œfl¡ÚÚ± ¸fl¡˘ ˜˝√√±¬Û≈è¯∏·Ì˝◊√ Ó¬± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú › ¤‡Ú›
fl¡À¬ı˛Úº Ó¬±˝◊√ Ó¬± fl¡¬ı˛±º ˚ø√ √˚˛± ˝√√˚˛º
˜À˝√√˙ Δ‰¬Ó¬Ú… ñ ˜ÀÍ¬ ¬ÛøGÓ¬˜˙±˚˛ ¬ıÀ˘Ú, fl¡±¬ı˛Ì Â√±Î¬ˇ± fl¡±˚«
˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º Ó¬±˝√√À˘ fl‘¡¬Û±¬ı˛› Œfl¡±Ú fl¡±¬ı˛Ì ‰¬±˝◊√º
¿˜ ñ ¬ıÎ¬ˇ ¬ıÎ¬ˇ fl¡Ô± ’±˜¬ı˛± ’ÀÚfl¡ ¬ıø˘, øfl¡c Ò±¬ı˛Ì± ˝√√˚˛
Δfl¡∑ fl¡Ó¬ fl¡Ô±˝◊√ ŒÓ¬± ˝√√À˘±º ¬ı±Ê√Ú±¬ı˛ Œ¬ı±˘ ˜≈À‡ ’±Ú± ¸˝√√Ê√ øfl¡c
˝√√±ÀÓ¬ ’±À¸ fl¡˝◊√/ øÓ¬øÚ ˝◊√26√± fl¡¬ı˛À˘ ¸¬ı ˝√√˚˛, Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√±ÀÓ¬ ¸¬ı ˝√√˚˛º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’ø'ÀÊ√Ú ’±¬ı˛ ˝√√±˝◊√ÀE±ÀÊ√Ú ¤¬ı˛
øˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√À˚˛ ˝◊√À˘fl¡ø¬∏Cfl¡ current [Ó¬øÎ¬ˇ»õ∂¬ı±˝√√] ‰¬±ø˘À˚˛ √±›º ’˜øÚ
›˚˛±È¬±¬ı˛ Œˆ¬¬Û±¬ı˛ [¬ı±©Û] ΔÓ¬¬ı˛œ ˝√√À¬ıº ¤øÈ¬ fl¡¬ı˛À˘ Œfl¡∑ ˜±Ú≈¯∏ ŒÓ¬±
Œ√‡ÀÂ√ Ê√˘ ΔÓ¬¬ı˛œ ˝√√í˘, øfl¡c fl¡±¬ı˛ ˝◊√26√±˚˛ ˝√√À26√ ¤øÈ¬º øÓ¬øÚ ˝◊√26√±
fl¡¬ı˛À˘ ¤øÈ¬ Ú±› ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬±º
¬ıÎ¬ˇ ¬ıÎ¬ˇ ˜±Ô± øÍ¬fl¡ fl¡À¬ı˛øÂ√˘, A system of phenomena
fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Úƒ Œ˚˜Ú 199
is followed by a system of effects — fl¡±¬ı˛Ì¸˜”˝√ fl¡±˚«

õ∂¸¬ı fl¡À¬ı˛º Uniformity of Nature [’¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Úœ˚˛± õ∂fl‘¡øÓ¬]
¤˝◊√ÀÈ¬ ÒÀ¬ı˛ øÚÀ˚˛ Ó¬À¬ı cause and effect ¤¬ı˛ [fl¡±˚«fl¡±¬ı˛ÀÌ¬ı˛] fl¡Ô±
¬ıÀ˘º ¤‡Ú Nature Œ˚ Uniform [õ∂fl‘¡øÓ¬ Œ˚ ¤fl¡¬ı˛+¬Û] Ó¬±¬ı˛
õ∂˜±Ì øfl¡∑ ¤ÀÓ¬± ’Ú≈˜√±Ú ˜±Sº õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¬ı˛+¬Û Ó≈¬ø˜ Œ√À‡Â√ øfl¡∑
Ó¬À¬ı øfl¡ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬ø˜ ¬ı˘Â√∑ ˚“±¬ı˛± Œ√À‡øÂ√À˘Ú, Œ¸˝◊√ Ÿ¬ø¯∏·Ì ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú,
ë¸À√¬ı Œ¸ÃÀ˜…√˜¢∂ ’±¸œÀ√fl¡À˜¬ı±ø¡ZÓ¬œ˚˛— [Â√±Àμ±·… 6˚2˚1]º
Nature-˝◊√ [õ∂fl‘¡øÓ¬˝◊√] øÂ√˘ Ú± Ó¬‡Úº ¤fl¡˜±S ¸ø2‰¬√±Úμ ¬Û¬ı˛À˜ù´¬ı˛
øÂ√À˘Úº
¸fl¡À˘ ÒÀ¬ı˛ øÚÀ˚˛øÂ√˘ all crows are black [fl¡±fl¡ fl¡±˘]º
øfl¡c ¬ÛÀ¬ı˛ Œ¬ı¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·˘ white crow [¸±√± fl¡±fl¡] ’À©Ü™ø˘˚˛±˚˛
’±ÀÂ√º Generalisation [¸¬ı ¤fl¡ ¬ı˛fl¡˜ ’Ú≈˜±Ú] fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ Œ˚±
Ú±˝◊√º øfl¡Â≈√˝◊√ ¬ı˘¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√ ŒÊ√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ øfl¡Â≈√˝◊√ ˝√√À¬ı Ú±, øfl¡Â≈√˝◊√
Ú±º Œ√ø‡À˚˛ ø√À˘ ˝√√˚˛º øÓ¬øÚ ˚±À√¬ı˛ Œ√ø‡À˚˛ÀÂ√ Ú Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡Ô±˚˛
ø¬ıù´±¸ fl¡¬ı˛º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛º qÒ≈ ø¬ı‰¬±À¬ı˛ ¬Û±M√√± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı
Ú±º ˙±øôL› ˝√√À¬ı Ú±º Ó¬±˝◊√, &è¬ı±Àfl¡… ø¬ıù´±¸ ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˜˝√√±¬ı±fl¡…º
øÚÀÊ√À√¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛È¬±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ Œ√‡ Ú±º fl¡Ó¬ fl¡±G
¤ÀÓ¬ ñ liver, spleen, nervous system, lungs, heart,
kidney, bludder [˚fl‘¡», õ≠œ˝√√±, ¶ß±˚˛≈˜`¬˘œ, Ù≈¬¸Ù≈¬¸, ˝√√+√˚˛, ˜”S±˙˚˛,
ø¬ÛM√√Àfl¡±¯∏] fl¡Ó¬ øfl¡/ ’±¬ı±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ˜Ú ¬ı≈øX ’˝√√—fl¡±¬ı˛º ¤¸¬ı
¸±ÒÀÚ˝◊√ ’±¬ı±¬ı˛ ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛º Œˆ¬À¬ı Œ√‡ ¤¸¬ı Œfl¡˜Ú fl¡À¬ı˛
¤À˘±º ¤¸¬ı ’±¬ı±¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ’±À¸ Ú±˝◊√, ¸¬ı øˆ¬Ó¬À¬ı˛ øÂ√˘º
SêÀ˜ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ¤À˘±º Involved [’ôLÀ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬ı…±5] ˝√√À˚˛ øÂ√˘
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ evolved [¬ıø˝√√–õ∂fl¡±˙] ˝√√À˚˛ÀÂ√ ’±Àô¶ ’±Àô¶º ’±À·
involution [¬Ûø¬ı˛¬ı…±ø5] Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ evolution [Sê˜ø¬ıfl¡±˙]º Œfl¡
fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ¤¸¬ı∑ øfl¡ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬ø˜ explain [¬ı…±‡…±] fl¡¬ı˛À¬ı ¬ı˘∑ Ó¬±¬ı˛
Œ˚± Ú±˝◊√º ¤˝◊√ Œ˚ Ê√ij ŒÔÀfl¡˝◊√ ’±˜¬ı˛± breathe [ù´±¸ ¢∂˝√Ì] fl¡¬ı˛øÂ√
200 ¿˜-√˙«Ú
[’øˆ¬Ú˚˛ fl¡ø¬ı˛˚˛±] ¤˜Ú ¤˜Ú fl¡À¬ı˛, ¤øÈ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Œfl¡∑ Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊
¬ıÀ˘ automatic [¸˝√√Ê√±Ó¬]º ¤ ¬ı˘À˘› øfl¡Â≈√˝◊√ explained
[Œ¬ı±Á¡±Ú] ˝√√í˘ Ú±º Automatic [’±¬ÛøÚ ˝√√À26√] ˜±ÀÚ mysterious
[Œ˝“√˚˛±˘œ]º fl¡¬ı˛ Ú± Ó¬fl«¡, explained [Œ¬ı±Á¡±Ú] ˝√√À26√ Œfl¡±Ô±˚˛∑
Argument ¤¬ı˛ [˚≈øMê√¬ı˛] ¤˝◊√ ¸¬ı weakness [≈√¬ı«˘Ó¬±] Œ√À‡
’±˜¬ı˛± øÍ¬fl¡ fl¡À¬ı˛øÂ√ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˚± ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú Ó¬±˝◊√ ŒÚ±À¬ı±º These
things have been revealed unto us [¤˝◊√ ¸¬ı ·ˆ¬œ¬ı˛ Ó¬N
’±˜±À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ÷ù´¬ı˛ fl¡Ó‘«¬fl¡ õ∂fl¡øÈ¬Ó¬]º ¤ÀÓ¬ ’±¬ı˛ Œfl¡±Ú› ëøfl¡cí
Ú±˝◊√º
Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¤¸¬ı Ê√±ÚÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Ú±˝◊√º ø¬ı‰¬±¬ı˛ Œ˙¯∏ fl¡À¬ı˛
Ò…±ÀÚÀÓ¬ ¬ıÀ¸øÂ√À˘Úº Ó¬‡Ú ÷ù´¬ı˛ Ò¬Ûƒ fl¡À¬ı˛ ¤fl¡ ¤fl¡È¬± ø¬ı¯∏˚˛
Œ√ø‡À˚˛ Œ√Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ó¬±˝◊√ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, øfl¡ ’±¬ı˛ ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ı±º Œ√‡øÂ√
˜±-˝◊√ ¸¬ı ˝√√À˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ú, ¸¬ı fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ¸±fl¡±¬ı˛ øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ √˙«ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛
¤˝◊√ ’¬ı¶ö± ˝√√˚˛º Ó¬‡Ú ¤˝◊√ ¸¬ı˝◊√ øÓ¬øÚ, √˙«Ú ˝√√˚˛º
¿˜ [˚≈¬ıÀfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ø¬ı‰¬±À¬ı˛¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± øfl¡Â≈√˝◊√ ˝√√¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√,
øfl¡Â≈√˝◊√ ˝√√À¬ı Ú±º Sê±˝◊√à ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, Father-Àfl¡ [÷ù´¬ı˛Àfl¡] Ê√±ÀÚ
son [Sê±˝◊√à, ’¬ıÓ¬±¬ı˛]º son [¬Û≈S] ˜±ÀÚ Sê±˝◊√à, ’¬ıÓ¬±¬ı˛º ’±¬ı˛
son [’¬ıÓ¬±¬ı˛] ˚±¬ı˛ øÚfl¡È¬ revealed [¶§¬ı˛+À¬Û õ∂fl¡øÈ¬Ó¬] ˝√√Ú øÓ¬øÚ
Ê√±ÀÚÚº ’ÀÚ… Ê√±ÀÚ Ú±º Ó¬±˝◊√ &è¬ı±Àfl¡…, ’¬ıÓ¬±À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±˚˛ ø¬ıù´±¸
Δ¬ı ’±¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛ Ú±˝◊√º
¿˜ [ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¬ı±¬ı≈¬ı˛±˜ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ fl¡À˚˛fl¡ø√Ú
√øé¬ÀÌù´¬ı˛ ˚±˚˛ Ú±˝◊√º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ó¬±Àfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë¤‡Ú ’±ø¸¸ƒ Ú±º
¤¬ı˛¬Û¬ı˛ ˜± ’¬ı¶ö± ¬ı√À˘ ø√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº Ó¬‡Ú øfl¡Â≈√˝◊√ ˆ¬±˘ ˘±·À¬ı
Ú±ºí ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë˜± ’±˜±˚˛ Œ˚˜øÚ ¬ı˛±À‡Ú ŒÓ¬˜øÚ Ô±øfl¡ºí ¤˝◊√
¬ı±¬ı≈¬ı˛±˜ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√˝◊√ ¬ı˛±Ì±‚±ÀÈ¬ ’±¬ÛÚ±À√¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ ø·Â√À˘Úº ’¬ıÓ¬±¬ı˛Àfl¡
Œ¬ı±Á¡± ¬ıÎ¬ˇ˝◊√ fl¡øÍ¬Úº
Sê±˝◊√àÀfl¡ ›¬ı˛± øfl¡ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛/ ˚±¬ı˛± ¬ı≈Á¡À¬ı Ó¬±¬ı˛±˝◊√ Œˆ¬±· øÚÀ˚˛
¬ı˛À˚˛ÀÂ√º Ó¬±í˝√√À˘ øfl¡ fl¡À¬ı˛ ¬ı≈Á¡À¬ı∑ ’±˜¬ı˛± Œ˚ øfl¡Â≈√ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛øÂ√
fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Úƒ Œ˚˜Ú 201
Œ¸ Œfl¡¬ı˘ Ó“¬±Àfl¡ [Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡] Œ√À‡øÂ√ ¬ıÀ˘º

¸±Ò≈ˆ¬Mê√·Ì ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ù¬˘ø˜ø©Ü õ∂¸±√ ‡±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√Úº ¤‡Ú
¬ı˛±øS ¸±ÀÎ¬ˇ ’±È¬È¬±º Œ˜±˝√√Ú¬ı±¸œ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√± øfl¡Â≈√ø√Ú
Û≈¬ı˛œÀÓ¬ ø·À˚˛ Ô±Àfl¡Úº ¿˜Àfl¡ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√ Ú Ê√·iß±Ô ˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ ˜…±ÀÚÊ√±¬ı˛
“
¬ı˛±˚˛¬ı±˝√√±”√¬ı˛ ¸‡œ‰“¬±√Àfl¡ ¬ıÀ˘ ø√ÀÓ¬º
¿˜ [Œ˜±˝√√Ú¬ı±¸œ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe ‚¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ Ú±˝◊√º ¤fl¡¬ı±¬ı˛
˜±S √˙ ø˜øÚÀÈ¬¬ı˛ ’±˘±¬Û ¤‡±ÀÚº ˝√√Í¬±» øfl¡ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘± ˚±˚˛º Œˆ¬À¬ı
Œ√ø‡º
√øé¬ÀÌù´À¬ı˛ Ô±fl¡À˘ ŒÓ¬± Œ¬ı˙/ ˜± fl¡±˘œ¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛± ˚±À¬ıº
¬ıø˙á¬ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ¬ı˛±˜Àfl¡, ëÓ≈¬ø˜ ’±¸À¬ı ŒÊ√ÀÚ ¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√ÀÓ¬¬ı˛ fl¡±Ê√
øÚÀ˚˛øÂ√º Ú˚˛ÀÓ¬±, ¤˝◊√ ˝√√œÚ fl¡±Ê√ øfl¡ fl¡‡Ú øÚ˝◊√∑í Œ¬ÛÀÈ¬ Œ‡À˘, ø¬ÛÀÍ¬
¸˚˛º
3
’¬Û¬ı˛±˝ê ‰¬±¬ı˛È¬±º ˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±º ¿˜ ’±¬ÛÚ ‚À¬ı˛ ø¬ıÂ√±Ú±˚˛
¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Ú, ¬Ûø(˜±¸…º ¸•ú≈À‡ Ê√·¬ıg≈ Œ¬ıø=ÀÓ¬ ¬ı¸±º ¤fl¡È≈¬ ¬Û¬ı˛
ŒÓ¬±Ó¬± ·‘À˝√√ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛˘º ŒÓ¬±Ó¬± ¿˜-¬ı˛ Œ¬ÛÃSº ¬ıÂ√¬ı˛ √À˙fl¡ ¬ı˚˛¸º
¿˜ ŒÓ¬±Ó¬±¬ı˛ ¸Àe Ù¬ø©Ü Úø©Ü fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº øfl¡c ’±(À˚«¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛,
¸±Ò±¬ı˛Ì Œ˘±fl¡ Ú±øÓ¬¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ Œ˚¬ı˛+¬Û ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ¸¬ı˛+¬Û Ú˚˛º
|X±˚≈Mê√ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛º ¬ı±˘fl¡ Œ¬ÛÃS ˝√√˝◊√À˘› Ó¬±¬ı˛ ¸Àe Œ˘Ãøfl¡fl¡ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛
Ú±˝◊√º ŒÂ√À˘øÈ¬Àfl¡ Œ˚Ú ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ¬ı˛+¬Û ˜ÀÚ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Œ¶ßÀ˝√√¬ı˛
¸•Ûfl«¡ Ú˚˛, |X±¬ı˛º
¿˜ [ŒÓ¬±Ó¬±¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ˙±Ú, Œ˙±Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ ¬Û±Î¬ˇ±¬ı˛ ≈√øÈ¬
ŒÂ√À˘Àfl¡ Œ√À‡øÂ√˘±˜ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√ ¬ıÈ¬Ó¬˘±¬ı˛ ›‡±ÀÚº ≈√øÈ¬ ˆ¬±˝◊√º
¬ıÎ¬ˇøÈ¬ ŒÂ√±È¬ ˆ¬±˝◊√À˚˛¬ı˛ ·˘±˚˛ ˝√√±Ó¬ ø√À˚˛ Ê√øÎ¬ˇÀ˚˛ ÒÀ¬ı˛ ’±ÀÂ√º ’±˜±˚˛
Œ√À‡ ¬ı˘À˘, ë’±˜±À√¬ı˛ ¬Û±Í¬˙±À˘ ¬ÛÀÎ¬ˇˇ, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ’±ÀÂ√íº
[’ÀôL¬ı±¸œ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ›¬ı˛ world-¤¬ı˛ [Ê√·ÀÓ¬¬ı˛] ¤˝◊√ ‡¬ı¬ı˛º [ŒÓ¬±Ó¬±¬ı˛
õ∂øÓ¬] ’±˜¬ı˛± ¬ı˘˘≈˜, ŒÓ¬±˜¬ı˛± ¤‡±ÀÚ ¤À¸Â√ Œfl¡Ú∑ ·±Î¬ˇœ ‰¬À˘
202 ¿˜-√˙«Ú
¬ı˛±ô¶±˚˛º Ó¬±¬ı˛± ¬ı˘À˘, ’±˜¬ı˛± Œ¬ı˛±Ê√ ¤‡±ÀÚ ’±ø¸º [˝√√±¸…]º

¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ Ú…±˚˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ ¤˝◊√ ˜˝√√±¬Û≈èÀ¯∏¬ı˛º ¤fl¡È≈¬
¬Û¬ı˛˝◊√ øÓ¬øÚ ·yœ¬ı˛ ˜”øÓ«¬ Ò±¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛À˘Úº ˜Ú Œ˚Ú ’±¬ı˛ ¤ Ê√·ÀÓ¬
Ú±˝◊√, ‰¬é≈¬¬ı˛ ‘√ø©Ü øˆ¬Ó¬À¬ı˛ Ï≈¬Àfl¡ Œ·ÀÂ√º ø¬ıÂ√±Ú±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ¤fl¡‡±Ú± ¬Û≈ô¶fl¡
øÂ√˘ Œ¸‡±ÀÚ ˘˝◊√˚˛± ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Úº ¬Û≈ô¶fl¡‡±Ú± ë¬ıË±p¡Ò˜«íº
Î¬◊˝√± Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√±ø√ ˙±À¶a¬ı˛ ¸—¢∂˝√º ¿˜ ¬Û“±‰¬È¬± ’Ò…±˚˛ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛À˘Úº
Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¸‘ø©Üfl¡Ó«¬± ¬ıËp¡˝◊√ ë’é¬¬ı˛í Ú±À˜ ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬º Ó“¬±˝√√±¬ı˛˝◊√ ˘é¬Ì,
’i§˚˛ › ¬ı…øÓ¬À¬ı˛fl¡ ˜≈À‡ Œ√‡±˝◊√ ˚˛± ¬ıËÀp¡¬ı˛ ¶§¬ı˛+¬Û ˘é¬Ì ¬ıÌ«Ú±
¿˜ [’ÀôL¬ı±¸œ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ Œ√‡≈Ú Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ¸‘ø©Ü¬ı˛
¬Û”À¬ı« ’Ú… øfl¡Â≈√ øÂ√˘ Ú±º ¤fl¡ ’ø¡ZÓ¬œ˚˛ ¸Ó¬… ¬ıd ˜±S øÂ√˘º øÓ¬øÚ
øÚÀÊ√Àfl¡ øÚÀÊ√ Ê√±ÀÚÚº Ó¬±˝◊√ Ó“¬±Àfl¡ ’±R± ¬ıÀ˘º øÓ¬øÚ ¸±Ò±¬ı˛Ì
Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ˜Ó¬ ÚÚº øÓ¬øÚ ’Ê√¬ı˛ ’˜¬ı˛ ’˜‘Ó¬ › ’ˆ¬˚˛ , ’Ê√ › ˜˝√√±Úƒº
øÓ¬øÚ ¤˜øÚ ¬ıd ˚±¬ı˛ ø¡ZÓ¬œ˚˛ Ú±˝◊√ Ó¬±˝◊√ ’ø¡ZÓ¬œ˚˛º ¸—¸±À¬ı˛ ˚Ó¬ ¬ıd,
&ÌøÓ¬ÀÓ¬ Ó¬±¬ı˛ ¤fl¡ ’±ÀÂ√, ≈√˝◊√ ’±ÀÂ√, øÓ¬Ú ‰¬±¬ı˛ ’±ÀÂ√º øfl¡c Ó“¬±¬ı˛
¤¸¬ı Ú±˝◊√º Œ¸˝◊√ ¬ıdøÈ¬ ¸¬ı«√± ¤fl¡¬ı˛+¬Û ñ Œfl¡±Ú› ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú Ú±˝◊√
Ó¬±¬ı˛º ¯∏Èƒ¬ ø¬ıfl¡±¬ı˛: ¬ıøÊ«√Ó¬º ë¤fl¡À˜¬ı±ø¡ZÓ¬œ˚˛˜ƒíº Ó“¬±¬ı˛˝◊√ ˙±¸ÀÚ Ê√·»
‰¬˘ÀÂ√ ëˆ¬œ¯∏±¶ú±ƒ√ ¬ı±Ó¬– ¬Û¬ıÀÓ¬º ˆ¬œÀ¯∏±À√øÓ¬ ¸”˚«–í fl¡±¬ı˛Ì øÓ¬øÚ,
ë˜˝√√æ√˚˛— ¬ı<˜≈√…Ó¬˜ƒºí Ó“¬±Àfl¡ Ê√±ÚÀ˘ øfl¡ ˝√√˚˛ Ó¬±› ¬ı˘ÀÂ√ Úº ë’˜‘Ó¬±Àô¶
ˆ¬¬ıøôLí [fl¡ÀÍ¬± 2˚3˚2]º Ó¬‡Ú Ê√ij˜¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ŒÔÀfl¡ ¬ı˛é¬± Œ¬ÛÀ˚˛
Œ·˘ Ê√œ¬ıº ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Ô±fl¡À¬ı ¸√±ÚÀμº Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬
˝√√À˘ Ó¬…±· ‰¬±˝◊√º ¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ ¸¬ı Ó¬…±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ˆ¬˚˛ ¬Û±À¬ı ¬ıÀ˘
¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ıÀ˘Ú Ú±˝◊√º ·‘˝√œÀ√¬ı˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ëŒÓ¬±˜¬ı˛±
˜ÀÚ Ó¬…±· fl¡¬ı˛À¬ıºí ¤ Œ˚Ú fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Úƒº
˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜Ú ¤fl¡È¬±º ≈√ÀÈ¬± øÊ√øÚÀ¯∏ Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú± ¤fl¡˝◊√ ¸˜À˚˛º
÷ù´À¬ı˛ Œ·À˘ Ê√·ÀÓ¬ Ú±˝◊√º ’±¬ı±¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬ Œ·À˘ ÷ù´À¬ı˛ Ú±˝◊√º Ó¬±˝◊√
:¯∏È¬ƒø¬ıfl¡±¬ı˛ ñ fl¡±˜, ŒSê±Ò, Œ˘±ˆ¬, Œ˜±˝√√, ’˝√√Ç±¬ı˛ › ÷¯∏«±º
fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Úƒ Œ˚˜Ú 203
¬ı˘ÀÂ√ Ú, ëŒÓ¬Ú Ó¬…ÀMê√Ú ˆ”¬ø?Ô±º ˜± ·‘Ò– fl¡¸… ø¶§XÚ—í [÷˙ 1]º

·œÓ¬±˚˛› ¿fl‘¡¯û ¤˝◊√ fl¡Ô±˝◊√ ’Ú…ˆ¬±À¬ı ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº fl¡±˜ ŒSê±Ò Œ˘±ˆ¬
Ó¬…±· ‰¬±˝◊√º
˚ø√ Œfl¡Î¬◊ ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛ Ó“¬±Àfl¡ ÒÀ¬ı˛ ŒÙ¬˘À¬ı± ¤˝◊√ ˝√√±Ó¬ ø√À˚˛, øfl¡
Œ√‡À¬ı± ¤˝◊√ ‰¬é≈¬ ø√À˚˛, øfl¡—¬ı± Œfl¡±Ú› fl¡˜« fl¡À¬ı˛ Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À¬ı±
ñ Œ˚˜Ú ¬ÛÀÎ¬ˇ ¬Û¬ı˛œé¬± ¬Û±˙ fl¡À¬ı˛ ñ Ó¬± ˝√√À¬ı Ú±º ¬ı˘ÀÂ√ Ú, Ó¬¬Û¸…±
¡Z±¬ı˛±› Ó“¬±Àfl¡ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ Ú±º øfl¡À¸ ˝√√˚˛ Ó¬À¬ı ñ ë:±Ú õ∂¸±À√Ú
ø¬ıqXí [˜≈`¬fl¡ 3˚˛1˚˛8] ˝√√À˘ ˝√√˚˛º
Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe ¤fl¡È¬± ¸•Ûfl«¡ ¶ö±¬ÛÚ
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º ’±ø˜ Ó“¬±¬ı˛ ŒÂ√À˘, ’±ø˜ Ó“¬±¬ı˛ √±¸, øfl¡•§± ’±ø˜˝◊√ øÓ¬øÚ,
¤˝◊√&ø˘ ¸•Ûfl«¡º ë’±ø˜˝◊√ øÓ¬øÚí ¤ fl¡Ô±˚˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú ¤È¬± ·‘˝√À¶ö¬ı˛
¬ÛÀé¬ ˆ¬±˘ Ú˚˛º ’±ø˜ Ó“¬±¬ı˛ ¸ôL±Ú ¤È¬± Œ¬ı˙º Í¬±fl≈¡¬ı˛ øÚÀÊ√› ¤˝◊√
ˆ¬±¬ı øÚÀ˚˛øÂ√À˘Úº ¤¬ı˛˝◊√ Ú±˜ :±Úº ’:±Ú ñ ’±ø˜ ˜±Ú≈¯∏, ’±ø˜
’˜≈Àfl¡¬ı˛ ŒÂ√À˘, ¤˝◊√¸¬ıº ë’±ø˜ Ó“¬±¬ı˛í ¤˝◊√ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À˘, ë’±ø˜
¸—¸±À¬ı˛¬ı˛í ¤˝◊√ ’:±Ú Ú©Ü ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ¤˝◊√øÈ¬˝◊√ ø‰¬M√√qøXº qX ø‰¬ÀM√√
ˆ¬·¬ı±Ú √˙«Ú Œ√Ú ñ Œ˚˜Ú øÚ˜«˘ ’±¬ı˛˙œÀÓ¬ Â√±¬Û ¬ÛÀÎ¬ˇº
Œ˚˜Ú ·e±¬ı˛ Œ˙¯∏ ¸±·¬ı˛, ŒÓ¬˜øÚ ø‰¬M√√qøX¬ı˛ Œ˙¯∏ ÷ù´¬ı˛º Ó¬±˝◊√
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, qX ¬ı≈øX ’±¬ı˛ qX ’±R± ¤fl¡º
¤¸¬ı˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±¸±Ò…º ë¸Ó¬…— :±Ú— ’ÚôL˜ƒí [ΔÓ¬øM√√ 2 ¬ıËp¡¬ı~1]
¬ıËp¡Àfl¡ øfl¡ fl¡À¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏ ñ ¤˝◊√ Œ˙±fl¡À˜±˝√√±øˆ¬ˆ”¬Ó¬ ˜±Ú≈¯∏, Ê√±ÚÀ¬ı
Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û± Â√±Î¬ˇ±º Œ‰¬©Ü±› fl¡¬ı˛±, ’±¬ı˛ ë¸¬ı Ó“¬±¬ı˛ ’G±À¬ı˛í Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¤˝◊√
˜˝√√±¬ı±fl¡… ¸¬ı«√± ¶ú¬ı˛Ì ¬ı˛±‡±º Œ‰¬©Ü± › fl‘¡¬Û± ≈√˝◊√-˝◊√ ‰¬±˝◊√º
¿˜ øfl¡Â≈√fl¡±˘ Úœ¬ı˛¬ı ¬ı˛ø˝√√À˘Úº ·‘À˝√√ øfl¡ õ∂˙±ôL ·yœ¬ı˛ ¬ı±Ó¬±¬ı¬ı˛Ì/
¢∂œÉfl¡±˘, øfl¡c ·¬ı˛˜ Œ¬ı±Ò Ú±˝◊√º ’ÀôL¬ı±¸œ¬ı˛ ˜ÀÚ ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ fl¡Ô±
Î¬◊øÍ¬ÀÓ¬ÀÂ√º ¤˝◊√ ˜˝√√±¬Û≈è¯∏ øfl¡Â≈√fl¡±˘ ¬Û”À¬ı« ¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ Ú…±˚˛ ¬ı±˘Àfl¡¬ı˛
¸Àe ‰¬¬Û˘ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬øÂ√À˘Úº ¤˝◊√ ¬ı…øMê√¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ øfl¡ fl¡ø¬ı˛˚˛±
¤˝◊√ õ∂˙±ôL ·yœ¬ı˛ˆ¬±¬ı ’øˆ¬¬ı…Mê√ ˝√√˝◊√˘/
õ∂±˚˛ ’±Ò‚KI◊± ¬Û¬ı˛ ¿˜ ˝√√±ÀÓ¬ ·œÓ¬± ˘˝◊√À˘Úº SÀ˚˛±√˙ ’Ò…±˚˛
204 ¿˜-√˙«Ú
¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛˚˛± Œ˙¯∏ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ˆ¬±À¬ı ø¬ıÀˆ¬±¬ı˛ ˝√√˝◊√˚˛± ¤fl¡øÈ¬ Œù≠±fl¡ ¬Û≈Ú–
¬Û≈Ú– ’±¬ı‘øM√√ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Úº øfl¡ ˜Ò≈¬ı˛fl¡F/
ëŸ¬ø¯∏øˆ¬¬ı«UÒ± ·œÓ¬— Â√Àμ±øˆ¬ø¬ı«ø¬ıÕÒ– ¬Û‘Ôflƒ¡º
¬ıËp¡¸”S¬ÛÕ√Õ(¬ı Œ˝√√Ó≈¬˜øæ√ø¬ı«øÚø(ÕÓ¬–ºº [·œÓ¬± 13˚5]
¿˜ [’ÀôL¬ı±¸œ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¸» ’¸» ø¬ı‰¬±¬ı˛
‰¬±˝◊√º ’±¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ˚‡Ú ’±R± ’±˘±√± ’±¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ’±˘±√± Œ¬ı±Ò
˝√√˚˛ Ó¬‡Ú˝◊√ Ò˜«Ê√œ¬ıÚ øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ ’±¬ı˛y ˝√√˚˛º Œ√À˝√√¬ı˛ ¸Àe ’±R± ¤˜Ú
Ê√øÎ¬ˇÓ¬ Œ˚ ¤ ¸—À˚±· ˆ¬±eÀÓ¬ ‰¬±˚˛ Ú± ¸˝√√ÀÊ√º ’Ê≈«√ÚÀfl¡ ø¬ıù´¬ı˛+¬Û
Œ√‡±À˘Ú, Ó¬¬ı≈› Œ√˝√¬ı≈øX Â√±Î¬ˇÀÂ√ Ú±/ Ó¬±˝◊√ ¤˝◊√‡±ÀÚ [SÀ˚˛±√˙
’Ò…±À˚˛] ¤˝◊√ ≈√˝◊√øÈ¬ øÊ√øÚ¯∏ ¬Û‘Ôfl¡ ¬Û‘Ôfl¡ Œ¬ı±Á¡±À26√Ú ñ Œé¬S ›
Œé¬S:, õ∂fl‘¡øÓ¬ › ¬Û≈è¯∏, Œ√˝√ › ’±R±º ‰¬ø¬ı√ı˙ Ó¬ÀN Œ√˝√ ˝√√À˚˛ÀÂ√º
’±R± ’±˘±√±º ˝◊√øÚ˝◊√ ¬Û=ø¬ı—˙øÓ¬ Ó¬Nº
Ê√œÀ¬ı¬ı˛ Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ Ú± ¤˝◊√ Œ√˝√¬ı≈øXº Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¬ı…¬ı¶ö± ñ
Ó“¬±¬ı˛ √±¸ ˝√√À˚˛ Ô±fl¡, Ó“¬±¬ı˛√ ¬Û≈S ˝√√À˚˛ Ô±fl¡º ’±ø˜ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¤˝◊√
’øˆ¬˜±Ú ‰¬±˝◊√º
¤‡±ÀÚ :±Ú Œ:˚˛ :±Ó¬±, ¸±ÒÚ ¸±Ò… ¸±Òfl¡ ñ ¤¬ı˛ Œˆ¬√
Œ√‡±À26√Ú Ó¬± ˝√√À˘ Ê√œ¬ı øÚÀÊ√¬ı˛ position [’¬ı¶ö±] ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıº
¿fl‘¡¯û ¬ı±¬ı˛ ¬ı±¬ı˛ ’Ê≈«√ÀÚ¬ı˛ ˜ÚøÈ¬Àfl¡ ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ¶§¬ı˛+À¬Û ’±fl‘¡©Ü fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº
fl¡‡Ú› ø¬ıù´¬ı˛+¬Û ¬ıÌ«Ú± fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡‡Ú› ’ôL˚«±˜œ ¬ı˛+¬Ûº ¤˝◊√øÈ¬ ¬ı≈Á¡¬ı±¬ı˛
Î¬◊¬Û±˚˛ ë’˜±øÚQ±ø√í¬ı˛ ¸±ÒÚº ¸Ó¬…¬Û±˘Ú, &èÀ¸¬ı± ’±¬ı˛ øÚÊ«√Ú¬ı±¸
Â√±Î¬ˇ± ¤øÈ¬ Œ¬ı±Á¡± ˚±˚˛ Ú±º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, øfl¡ Ê√±Ú ’±ø˜ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛
ñ ¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ Ú˝◊√, ¤˝◊√ ˆ¬±¬ıÈ¬± ’±Ú± ‰¬±˝◊√º Ó¬±˝◊√ ˚±À√¬ı˛ ¤ ˆ¬±¬ı ¬Û±fl¡±
˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ Ó¬±À√¬ı˛ ¸e ‰¬±˝◊√º
¤˝◊√ ¸¬ı ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ˚‡Ú fl¡©Ü ˝√√À¬ı Ó¬‡Ú Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛Ó¬±˜‘Ó¬ Ò…±Ú
fl¡¬ı˛À¬ıº ¤˝◊√ √¸¬ı ’¬ı¶ö±˝◊√ Ó“¬±íÀÓ¬ õ∂fl¡È¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘º ø¬ıù´±¸ ‰¬±˝◊√ ñ
&è¬ı±Àfl¡… ø¬ıù´±¸º
¤‡±ÀÚ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ë|n∏Q±˝√ÀÚ…ˆ¬…– Î¬◊¬Û±¸ÀÓ¬í [·œÓ¬± 13˚26]º &è¬ı˛
fl¡±Â√ ŒÔÀfl¡ qÀÚ, ˚“±¬ı˛ ’±R√˙«Ú ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±Â√ ŒÔÀfl¡ qÀÚº
fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Úƒ Œ˚˜Ú 205
’Ô«±» &è¬ı±Àfl¡… ø¬ıù´±¸ fl¡À¬ı˛ Ó“¬±Àfl¡ Î¬±fl¡±º ¤¬ı˛› Ù¬˘ ¸˜±Úº

:±ÚÀ˚±· Ò…±ÚÀ˚±· fl¡˜«À˚±· ˚± ˝√√˚˛, &è¬ı±Àfl¡… ø¬ıù´±À¸› Ó¬±˝◊√ ˝√√˚˛º
ø¬ıù´±¸ Œ˚±À·¬ı˛ øfl¡ Ù¬˘ Ó¬± Œ˙±Úº [˜Ò≈¬ı˛ ¸≈¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛±] ëÓ¬ÀÓ¬± ˚±øÓ¬
¬¬Û¬ı˛±— ·øÓ¬—í ñ [·œÓ¬± 13˚29] ¬Û-¬ı˛±-— ·øÓ¬— º Œ|á¬ ·øÓ¬ ˘±ˆ¬
˝√√˚˛, ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛º
Œ˚ øÚÀÊ√¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ˆ¬·¬ı±ÚÀfl¡ Œ√À‡ ¤¬ı— ¸fl¡À˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛› ¤˝◊√
ˆ¬·¬ı±Ú˝◊√ Œ√À‡, Ó¬±¬ı˛ ˝√√À¬ıº ¤ ’¬ı¶ö± Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ√À‡øÂ√ ¸¬ı«√±, ¤fl¡
’±Ò ø√Ú Ú˚˛º ¸¬ı«√± ¸˜±Úˆ¬±À¬ı Œ√À‡øÂ√º ¤fl¡ ˜≈˝”√ÀÓ«¬¬ı˛ Ê√Ú…› ¤˝◊√
’¬ı¶ö±¬ı˛ fl¡˜øÓ¬ ˝√√˚˛ Ú±˝◊√º ë˜± ˜±í ñ ¸¬ı«√± ˜±À˚˛¬ı˛ Œfl¡±À˘¬ı˛ ø˙qº
¤˝◊√ ˜±Àfl¡˝◊√ ¤‡±ÀÚ ¬ı˘± ˝√√À˚˛ÀÂ√ ñ ë¸˜— ....¬Û¬ı˛À˜ù´¬ı˛˜ƒíº
[·œÓ¬± 13˚28]
‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±√º ¤‡Ú ¸g…±º ¿˜ ˜±≈√À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛± Â√±À√ Ò…±Ú

fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, Î¬◊M√¬ı˛±¸…º ¬ıÎ¬ˇˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, ¸≈Òœ¬ı˛, ˙±øôL, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, Î¬±Mê√±¬ı˛,
ø¬ıÚ˚˛, ¬ı˘±˝◊√, Ê√·¬ıg≈ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº Œ˚±À·Ú ’±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ŒÂ√À˘ Œ‡±fl¡±›
’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¸fl¡À˘ ¿˜-¬ı˛ ¸Àe Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ‡±øÚfl¡ ¬Û¬ı˛
’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Ú ¸Ó¬œ˙ ’±¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±fl¡±º ¸Ó¬œ˙ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ Ô±øfl¡˚˛±
fl¡À˘ÀÊ√ ¬ÛÀÎ¬ˇÚº Ò…±Ú±ÀôL fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¿˜ [¸Ó¬œ˙Àfl¡ Œ√‡±˝◊√˚˛± Œ˚±À·ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ ˝◊√øÚ ’±˜±À√¬ı˛
‚À¬ı˛¬ı˛ Œ˘±fl¡ ¤À¸ÀÂ√ Úº øfl¡ øÚ©®±˜ fl¡˜«˝◊√ fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú/ ¸±Ó¬ ’±È¬ ‚KI◊± ˝√√À¬ı
Œ¬ı˛±Ê√ ’±|À˜¬ı˛ ¸¬ı fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ’±¬ı±¬ı˛ fl¡À˘ÀÊ√ ¬ÛÀÎ¬ˇÚ, ÒÚ… ˝◊√øÚº
õ∂ÔÀ˜ ˘ø˘Ó¬ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ ’±|À˜ Ô±fl¡ÀÓ¬ ø√À¬ıÚ Ú±º ›“¬ı˛ ¬ı±¬ı±› Â√±Î¬ˇ¬ı±¬ı˛
¬Û±S ÚÚº Œ¬ı˘≈Î¬ˇ˜ÀÍ¬¬ı˛ higher authorities [ÿÒ«Ó¬Ú fl¡Ó‘«¬¬ÛÀé¬¬ı˛]
¸Àe consult [¬Û¬ı˛±˜˙«] fl¡À¬ı˛ Ô±fl¡±¬ı˛ ’Ú≈˜øÓ¬ øÚÀ˚˛ ¤À¸ÀÂ√ Úº ˝◊√øÚ˝◊√
øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ fl¡Ó«¬¬ı… ¬Û±˘Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº ŒÂ√À˘Àfl¡ qÒ≈ ‡±›˚˛±À˘
’±¬ı˛ ¬Û¬ı˛±À˘˝◊√ ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ fl¡±Ê√ Œ˙¯∏ ˝√√˚˛ Ú±º Ó¬±¬ı˛ Ò˜«Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ‡±¬ı˛±fl¡›
ø¬ÛÓ¬±Àfl¡ Œ˚±·±ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ˙¬ı˛œ¬ı˛ øÓ¬ÚÈ¬± øfl¡Ú± ñ ¶ö≤˘, ¸”Ñ, fl¡±¬ı˛Ìº
¤˝◊√ øÓ¬ÚÈ¬±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ ¬ı…¬ı¶ö± Ô±fl¡± ‰¬±˝◊√º ¤¬ı˛ ø¬ÛÓ¬± ¸À¬ı¬ı˛˝◊√ ¬ı…¬ı¶ö±
206 ¿˜-√˙«Ú
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ’±|À˜¬ı˛ Œfl¡±Ú› advantage [Œ¸¬ı±] ŒÚ˚˛ Ú± ñ ˜±S

Ô±fl¡±º øfl¡c ¸±¬ı˛±ø√Ú ’¬ı¸¬ı˛ ¸˜À˚˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛À¸¬ı±, ¸±Ò≈À¸¬ı± fl¡À¬ı˛º
’±˝√√±¬ı˛±ø√ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ fl¡À¬ı˛º ’±˝√√±, øfl¡ øÚ©®±˜ Œ¸¬ı±/
¿˜ [Œ˚±À·ÚÀfl¡ ˘é¬… fl¡À¬ı˛ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’ÀÚÀfl¡
√øé¬ÀÌù´À¬ı˛ fl¡Ó¬ ¬ı˛˝◊√˘, ˜ÀÍ¬˝◊√ ¬ı± fl¡Ó¬ Œ·˘ , øfl¡c Œ˚˝◊√ Œ¸˝◊√º Ú”Ó¬Ú
fl¡À¬ı˛ ø¬ıÀ˚˛ fl¡À¬ı˛ ¬ı≈ÀÎ¬ˇ± ¬ı˚˛À¸ ¸—¸±¬ı˛ ¬Û±Ó¬ÀÓ¬ ˚±˚˛º Δ‰¬Ó¬Ú… ˝√√˚˛ Δfl¡/
¸—¶®±¬ı˛ ¬ı√˘±˚˛ Δfl¡/
¸≈Òœ¬ı˛ ñ ¸—¶®±¬ı˛ øfl¡ ¬ı√˘±˚˛∑ ’±¬ı˛ øfl¡À¸ ¬ı√˘±˚˛∑
¿˜ ñ ‰¬±˚˛ Œfl¡ ¬ı√˘±ÀÓ¬∑ ’±¬ÛøÚ ‰¬±˝◊√À˘ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚ ¬ı√˘±ÀÓ¬º
Œ˚ ‰¬±˚˛, ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı Œ¸ ˜˝√√» Œ˘±fl¡º Œ˘±fl¡ ‰¬±˚˛ Ú± Œ˚ Œ˜±ÀÈ¬˝◊√/
’±¬ÛøÚ Œ˚fl¡±À˘ Ê√±ÚÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√ Ú, ˜˝√√» Œ˘±fl¡ ˝√√À¬ıÚº ·œÓ¬±˚˛
’±ÀÂ√, øÊ√:±¸≈ › Î¬◊√±¬ı˛º ’±Ó«¬, øÊ√:±¸≈, ’Ô«±Ô«œ › :±Úœ ¸fl¡À˘˝◊√
ëÎ¬◊√±¬ı˛±–íº Œfl¡Î¬◊ ‰¬±˚˛ Ú±º ‡±ø˘ Á¡·Î¬ˇ± fl¡À¬ı˛º ¬ıÀ˘, ë› Œ¬ı˙œ Œ‡À˘,
‹ ¬ı…øMê√ ’±˜±˚˛ Œ‡ÀÓ¬ ø√À˘ Ú±í ¤˝◊√ ¸¬ı fl¡À¬ı˛ ˜À¬ı˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, fl“¡±‰¬± Œ√˚˛±À˘ Œ˘±˝√√± ø¬ı“Ò±Ú ¸˝√√Ê√º ¬Û±fl¡± Œ√˚˛±À˘
ø¬ı“Ò±ÀÓ¬ Œ·À˘ Œ˘±˝√√±qX øÙ¬À¬ı˛ ’±À¸º
¸±Ò≈¸Àe ¸—¶®±¬ı˛ ¬ı√˘±˚˛º øÚ©®±˜ˆ¬±À¬ı fl¡¬ı˛± ‰¬±˝◊√º ¸—¸±À¬ı˛¬ı˛
øfl¡Â≈√ Ú± Œ‰¬À˚˛º Œfl¡¬ı˘ :±Ú › ˆ¬øMê√ ˘±Àˆ¬¬ı˛ Ê√Ú…º ¸±Ò≈¸e fl¡¬ı˛À˘
Ó“¬±À√¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝◊√26√± ˝√√À¬ıº Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛À˘˝◊√ Ó“¬±À√¬ı˛ ¸Àe ˆ¬±˘¬ı±¸±
˝√√À¬ıº Ó¬‡Ú Ó“¬±¬ı˛± ˚± fl¡À¬ı˛Ú Ó¬± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝◊√26√± ˝√√À¬ı ñ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Ú±˜
&Ìfl¡œÓ«¬Ú Ó“¬±¬ı˛ ø‰¬ôL±º ¤˝◊√ ¸¬ı fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ˆ¬±˘¬ı±¸±
˝√√˚˛º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ˙¬ı˛Ì±·øÓ¬º Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì±·Ó¬ ˝√√À˘ ’±¬ı˛ ˆ¬˚˛ Ú±˝◊√º øÓ¬øÚ˝◊√
¸¬ı fl¡¬ı˛À¬ıÚº √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ˝√√À˘ ¸—¶®±¬ı˛ ¬ı√À˘ Œ√À¬ıÚº
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ’±˜±À√¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº qÒ≈ ¬ıÀ˘Ú Ú±˝◊√ ñ ŒÊ√±¬ı˛
fl¡À¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ¬ı˛À‡ ø√ÀÓ¬Ú ’±¬ı˛ ¸—¶®±¬ı˛ ¬ı√À˘ ø√ÀÓ¬Ú ˆ¬Mê√À√¬ı˛º
’øù´Úœ √ÀM√√¬ı˛ ø¬ÛÓ¬± ¬ıËÊ√¬ı±¬ı≈Àfl¡ øÓ¬Úø√Ú fl¡±ÀÂ√ Œ¬ı˛À‡ ø√Â√À˘Úº Ó“¬±¬ı˛
¸—¶®±¬ı˛ ¬ı√À˘ ø√Â√À˘Úº Œ˚ ‰¬±˚˛ ’±ôLø¬ı˛fl¡, Ó¬±¬ı˛ ¬ı√À˘ ˚±˚˛º
¿˜ [¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ø¬ı√…±¸±·¬ı˛ ˜˙±À˚˛¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ·ä ˜ÀÚ
fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Úƒ Œ˚˜Ú 207
¬ÛÎ¬ˇÀÂ√º [¸˝√√±À¸…] ›“¬ı˛˝◊√ ¶≈®À˘¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú Œ˝√√Îƒ¬˜±à±¬ı˛ [¿˜], Ú”Ó¬Ú

Œ˘±fl¡º ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë˝◊√26√± fl¡¬ı˛À˘ ŒÂ√À˘À√¬ı˛ ˆ¬±˘ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ºí ø¬ı√…±¸±·¬ı˛
˜˙±˚˛ ˜≈‰ƒ¬øfl¡ Œ˝√√À¸ ¬ı˘À˘Ú, ëŒ¬ı˙ ŒÓ¬±, ¬Û±¬ı˛ ŒÓ¬± fl¡¬ı˛ Ú±/ øfl¡c ¬ı±¬Û≈,
’±˜±˚˛ ˚ø√ ¬ı˘, øÊ√À:¸ fl¡¬ı˛ ñ Ó¬À¬ı ’±ø˜ ¬ıø˘, ˚±¬ı˛ ˝√√¬ı±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛
˝√√À¬ıºí Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ·ä ¬ı˘À˘Ú ñ ë’±ø˜ Ó¬‡Ú ¸—¶‘®Ó¬ fl¡À˘ÀÊ√
øõ∂øk¬Û…±˘º ¬ıÂ√¬ı˛ √À˙Àfl¡¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ŒÂ√À˘ ˆ¬±ø¬ı˛ ≈√©Ü≈ø˜ fl¡À¬ı˛º ¸fl¡À˘˝◊√
Ú±ø˘˙ fl¡À¬ı˛º ¤fl¡ø√Ú ¶≈®À˘¬ı˛ Â≈√È¬œ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Ó¬±Àfl¡ øÚÀ˚˛ Â√±À√ ˚±˝◊√º ¬ı˘˘±˜,
≈√©Ü≈ø˜ fl¡ø¬ı˛¸ Œfl¡Ú∑ Â√±√ ŒÔÀfl¡ ŒÓ¬±Àfl¡ ¤é≈¬øÌ ŒÙ¬À˘ ø√¬ıº ŒÂ√À˘¬ı˛
fl¡±ÀÚ ¤fl¡Ô± Ï≈¬fl¡ÀÂ√˝◊√ Ú±º Œ¸ Ó¬±¬ı˛ Œ˜ÃÀÊ√ ’±ÀÂ√. ˜≈À‡ Œfl¡±Ú fl¡Ô±
Ú±˝◊√/ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Ó¬±Àfl¡ ≈√˝√±ÀÓ¬ ÒÀ¬ı˛ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ øÚÀ‰¬ Á≈¡ø˘À˚˛ Ò¬ı˛˘±˜º
w+Àé¬¬Û˝◊√ Ú±˝◊√ Ó¬±¬ı˛/ øÚˆ«¬œfl¡ ñ Œ‰¬À˚˛ ’±ÀÂ√º ’±˜±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¬Û≈“øÔ
øÂ√˘º ¤¬ı±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ fl¡±Í¬ ø√À˚˛ ‡≈¬ı ˜±¬ı˛ ø√˘±˜º Ó¬¬ı≈› Œfl¡±Ú fl¡Ô± Ú±˝◊√º
Œ˙À¯∏ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ˜±S ¬ı˘À˘, ’±–, ˘±À· Œ˚íº Œ¸› fl¡Ó¬ patronising
way-ÀÓ¬ [˜≈èø¬ı√ı˚˛±Ú± fl¡À¬ı˛] [¸fl¡À˘¬ı˛ ˝√√±¸…]º ’±˝√√±, øfl¡ ¬Û±fl¡± fl¡Ô±˝◊√
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ø¬ı√…±¸±·¬ı˛ ˜˙±˚˛ ñ ë˚±¬ı˛ ˝√√¬ı±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ˝√√À¬ıºí
ŒÓ¬˜øÚ ¸—¶®±¬ı˛ ¬ı√˘±ÀÚ± ñ :±Ú ˆ¬øMê√ ˘±ˆ¬, ˚±¬ı˛ ˝√√¬ı±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛
˝√√À¬ıº ¸fl¡À˘¬ı˛ ˝√√˚˛ Δfl¡∑ fl¡Ó¬ ˜Í¬ √øé¬ÀÌù´¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘±º ’±¬ı±¬ı˛ Ú˚˛±
¸—¸±¬ı˛ ¬Û±Ó¬ÀÓ¬ ‰¬±˚˛º The leviathan will never get tamed
[¸±˜≈ø^fl¡ √±Ú¬ı fl¡‡Ú› ¬ı˙ ˜±ÀÚ Ú±]º
¿˜-¬ı˛ Œ‰¬©Ü±˚˛ Œ˚±À·Ú √øé¬ÀÌù´À¬ı˛¬ı˛ ˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ ‡±Ê√±=œ¬ı˛ fl¡À˜«
øÚ˚≈Mê√ ˝√√˝◊√˚˛±øÂ√À˘Úº fl¡˜«‰¬±¬ı˛œÀ√¬ı˛ ¸Àe ’ø˜˘ ˝√√›˚˛±˚˛ ‹ fl¡˜« Â√±øÎ¬ˇ˚˛±
Œ√Úº ’±¬ı˛ Œ√À˙ ˚±˝◊√˚˛± ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ø¬ı¬ı±˝√√ fl¡ø¬ı˛˚˛± Ú”Ó¬Ú ¸—¸±¬ı˛ ¬Û±øÓ¬ÀÓ¬
‰¬±ø˝√√˚˛±øÂ√À˘Úº Ó“¬±¬ı˛ ¬ıÀ˚˛¸ ¬Û=±À˙¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛º ¬Û”À¬ı«¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ŒÂ√À˘
’±ÀÂ√º ‹ ø¬ı¬Û√ ˝√√˝◊√ÀÓ¬› ¿˜-¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛ øÓ¬øÚ ¬ı˛é¬± ¬Û±Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤fl¡Ê√Ú ¤À¸ Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ ¬ı˘ÀÂ√ ’±˜±¬ı˛
¬ıÎ¬ˇ ≈√–‡º Í¬±fl≈¡¬ı˛ qÀÚ ¬ı˘À˘Ú, ¬ı±¬ı± ¸≈À‡¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ ≈√–‡ ˆ¬±˘º
õ∂¬ı‘øM√√¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ øÚ¬ı‘øM√√ ˆ¬±˘º ¤ÀÓ¬ ˜Ú Ó“¬±¬ı˛ ø√Àfl¡ Ô±Àfl¡º ’±¬ı˛
¤fl¡¬ı±¬ı˛ fl¡±˜±¬ı˛¬Û≈fl≈¡¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¤fl¡øÈ¬ ¶aœÀ˘±fl¡ ¤À¸ÀÂ√º Œ¸ Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡
208 ¿˜-√˙«Ú
¬ı˘ÀÂ√, ’±˜±¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ Ú±˝◊√º qÀÚ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ŒÒ˝◊√ ŒÒ˝◊√ fl¡À¬ı˛ Ú±‰¬ÀÓ¬
˘±·À˘Úº ’±¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë˚±¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ Ú±˝◊√ Ó¬±¬ı˛ ˝√√ø¬ı˛ ’±ÀÂ√ºí Œ˜À˚˛øÈ¬
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ˙±øôL øÚÀ˚˛ øÙ¬À¬ı˛ Œ·˘º
¿˜-¬ı˛ ¬ı˛±øS¬ı˛ ’±˝√√±¬ı˛ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√º ˝◊√øÚ Î¬◊øÍ¬˚˛± ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ ‚À¬ı˛
õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ˆ¬Mê√¬ı˛± ’ÀÚÀfl¡ ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√À˘Úº Œˆ¬±Ê√ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛
Â√±À√¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ˜±≈√À¬ı˛ ˘•§± ˝√√˝◊√˚˛± q˝◊√˚˛± ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Ú, ø˙˚˛¬ı˛ ¬Ûø(˜
ø√Àfl¡º ¬Û±À˙ ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, ¬ı˘±˝◊√, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú › Ê√·¬ıg≈ ¬ıø¸˚˛±
’±ÀÂ√ Úº ¸fl¡À˘˝◊√ øÚ¬ı«±fl¡º ¿˜ q˝◊√˚˛± q˝◊√˚˛± ’±fl¡±˙ Œ√ø‡ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
øfl¡Â≈√fl¡±˘ ¬Û¬ı˛ fl¡Ô± fl¡ø˝√√À˘Úº
¿˜ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ øfl¡ fl¡±GÈ¬± øÓ¬øÚ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú,
¤fl¡¬ı±¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ Œ√‡≈Ú Ú±/ ¤Ó¬fl¡±˘ ÒÀ¬ı˛ ›¬ı˛± [Δ¬ı:±øÚÀfl¡¬ı˛±] ’Ó¬
Œ√‡ÀÂ√º øfl¡c ¤Ó¬ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛› nearest star-È¬±¬ı˛ [øÚfl¡È¬Ó¬˜
Ó¬±¬ı˛˛±¬ı˛] ”√¬ı˛Q Œ¬ı¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘ Δfl¡º ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ¬ı≈øÁ¡ Œfl¡ fl¡À¬ı˛øÂ√˘,
ŒÈ¬À·±ÀÚ±À˜ø¬∏CÀfl¡˘ ¸±Àˆ«¬, ’Ô«±» Given the base, and the
angles at the base, solve the problem øfl¡Â≈√˝◊√ Ù¬˘ ˝√√˚˛
Ú±˝◊√ Ó¬±ÀÓ¬º [’ÀôL¬ı±¸œ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ŒÓ¬± ø¬∏CÀ·±ÀÚ±À˜ø¬∏C øÂ√˘∑
’±˜±À√¬ı˛ Œ˚ fl¡Ô± [¸˜¸…±] Úé¬ÀS ¤fl¡Ê√Ú Ô±fl¡À˘ Ó¬±¬ı˛› Œ¸˝◊√
fl¡Ô±º Œ√¬ıÓ¬±, ˚é¬, ·g¬ı« Œ˚ Œ˚‡±ÀÚ ’±ÀÂ√ ¸fl¡À˘¬ı˛˝◊√ ¤fl¡˝◊√ fl¡Ô±º
¤‡±Ú ŒÔÀfl¡ ˚ø√ ¤fl¡È¬± straight line [¸¬ı˛˘ Œ¬ı˛‡±] È¬±Ú±
˚±˚˛ ’±¬ı˛ ‹ÀÈ¬ God-Àfl¡ [÷ù´¬ı˛Àfl¡] centre [Œfl¡f] fl¡À¬ı˛ ›ø√Àfl¡
¬ı±øÎ¬ˇÀ˚˛ Œ√›˚˛± ˚±˚˛ ’±¬ı˛ base-È¬±› [Ó¬˘À√À˙¬ı˛ Œ¬ı˛‡±È¬±] produce
fl¡¬ı˛± [¬ı±øÎ¬ˇÀ˚˛ Œ√›˚˛±] ˚±˚˛, it will never meet [¤È¬± fl¡‡Ú›
ø˜˘À¬ı Ú±] , øfl¡c ¤˜øÚ ˜ÀÚ ˝√√À26√ vertex-¤ [øSˆ”¬Ê√ ˙œÀ¯∏«]
meet [¶Û˙«] fl¡¬ı˛À¬ıº øfl¡c ¤‡±ÀÚ Ó¬± ˝√√À26√ Ú±º They will
never meet at the vertex. Because they are parallel
straight lines. [Ó¬±¬ı˛± øSˆ≈¬Ê√ ˙œÀ¯∏« fl¡‡Ú› ø˜ø˘Ó¬ ˝√√À¬ı Ú±º
fl¡±¬ı˛Ì Ó¬±¬ı˛± ¸˜±ôL¬ı˛±˘ Œ¬ı˛‡±]º Parallel straight lines-¤¬ı˛
[¸˜±ôL¬ı˛±˘ Œ¬ı˛‡±¬ı˛] definition [¸—:±] ˝√√À˘± straight lines
fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Úƒ Œ˚˜Ú 209
which meet in infinity [’ÚÀôL ø·À˚˛ Œ˚ Œ¬ı˛‡±¡Z˚˛ ø˜ø˘Ó¬

˝√√˚˛]º ’ÚÀôL ’±¬ı±¬ı˛ ø˜˘Ú øfl¡∑
GOD
MAN STAR
¬ı˛±øS ¸±ÀÎ¬ˇ √˙È¬±º ¿˜ Î¬◊øÍ¬˚˛± Î¬◊M√À¬ı˛¬ı˛ ø√Àfl¡ ¤fl¡±fl¡œ ¬Û±˚˛‰¬±¬ı˛œ

fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√Úº
˜È«¬Ú ¶≈®˘, fl¡ø˘fl¡±Ó¬±º 16˝◊√ ¤øõ∂˘, 1924 ‡‘–º

3¬ı˛± Δ¬ı˙±‡, 1331 ¸±˘º ¬ı≈Ò¬ı±¬ı˛, ¡Z±√˙œº
210 ¿˜-√˙«Ú
‰¬Ó≈¬«√˙ ’Ò…±˚˛
˜˝√√±¸˜±øÒ˜¢ü Sê±˝◊√à
1
’¬Û¬ı˛±˝ê ¸±ÀÎ¬ˇ ¬Û“±‰¬È¬±º ¿˜ Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ˜È«¬Ú ¶≈®À˘
’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ’‰«¬Ú±˘À˚˛¬ı˛ ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ õ∂±ÀÌ˙fl≈¡˜±¬ı˛ ’±¬ı˛ ø·ø¬ı˛˙¬ı±¬ı≈¬ı˛
ˆ¬Mê√ ˚±ø˜Úœ Î¬±Mê√±¬ı˛ ¿˜-¬ı˛ Ê√Ú… ’À¬Ûé¬± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬øÂ√À˘Úº ¿˜
‰¬±¬ı˛Ó¬˘±˚˛ Î¬◊øÍ¬ÀÓ¬øÂ√À˘Ú, flv¡±ôL ˝√√˝◊√˚˛± Œ√±Ó¬˘±˚˛ ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬ı±¬ı˛±μ±˚˛
Œ¬ıø=ÀÓ¬ ¬ıø¸˚˛± ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Úº ¸—¬ı±√ ¬Û±˝◊√˚˛± ˆ¬Mê√·Ì øÚÀ‰¬ Ú±ø˜˚˛±
’±ø¸À˘Úº õ∂±ÀÌ˙fl≈¡˜±¬ı˛ ¿˜Àfl¡ ˝◊√È¬±˘œ¬ı˛ Î¬◊»¸À¬ı¬ı˛ øÚ˜LaÌ fl¡ø¬ı˛À˘Úº
’±Ê√ 17˝◊√ ¤øõ∂˘, 1924 ‡‘à±sº 4Í¬± Δ¬ı˙±‡, 1331 ¸±˘º
¬ı‘˝√¶ÛøÓ¬¬ı±¬ı˛, SÀ˚˛±√˙œº ¿˜ ˚±ø˜ÚœÀfl¡ øÊ√:±¸± fl¡ø¬ı˛À˘Ú, ëŒfl¡Î¬◊
ø˘‡ÀÂ√Ú øfl¡, ø·ø¬ı˛˙¬ı±¬ı≈¬ı˛ life [Ê√œ¬ıÚœ]∑ Œfl¡ Œfl¡ Ô±fl¡ÀÓ¬Ú ¸¬ı«√±
fl¡±ÀÂ√∑ ¤È¬± Ó“¬±À√¬ı˛˝◊√ fl¡±Ê√ºí ˚±ø˜Úœ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˘Ú, ë¤ÀÓ¬ Œ·“±Î¬ˇ±˜œ¬ı˛
ˆ¬˚˛ Ô±Àfl¡ºí ¿˜ õ∂Ó≈¬…M√√À¬ı˛ ¬ıø˘À˘Ú, ëÚ±, ë‡±ø˘ facts [‚È¬Ú±]&ø˘
ø√À˚˛ ø˘‡À˘ ¤ ˝√√˚˛ Ú±º ˚±¬ı˛± ¸¬ı«√± fl¡±ÀÂ√ Ô±Àfl¡ Ó¬±À√¬ı˛˝◊√ ¤˝◊√ fl¡±Ê√º
’¬ÛÀ¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘ ’Ú… ¬ı˛fl¡˜ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ‰¬Gœ¬ı±¬ı≈ ø˘À‡ÀÂ√ Ú ø¬ı√…±¸±·¬ı˛
˜˙±À˚˛¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ-‰¬ø¬ı˛Ó¬º Î¬◊øÚ ¸¬ı«√± Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬ı¸ÀÓ¬Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±˜¬ı˛± ’±À· hero worship
[¬ıœ¬ı˛¬Û”Ê√±] fl¡¬ı˛Ó¬±˜º ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ¤fl¡È¬± fl¡À˘Ê√ ø¬ı˛-˝◊Î√ ¬◊øÚ˚˛±ÀÚ ¬ıøÇ˜¬ı±¬ı≈Àfl¡
Œ√‡ÀÓ¬ Œ·øÂ√º Î¬◊øÚ Œ˚‡±ÀÚ ˚±À26√Ú ø¬ÛÂ≈√ ø¬ÛÂ≈√¬ ˚±ø26√ Œ¸‡±ÀÚº
[¸˝√√±À¸…] ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ¬ıøÇ˜¬ı±¬ı≈Àfl¡ ¤fl¡‡±Ú± ø‰¬øÍ¬ ø˘‡± ˝√√í˘ Ó“¬±¬ı˛
Ù¬ÀÈ¬± Œ‰¬À˚˛º Î¬◊øÚ Ê√¬ı±À¬ı ø˘‡À˘Ú, ë’±ø˜ ¬ıÎ¬ˇ˝◊√ ≈√–ø‡Ó¬º Œ˚ fl¡˚˛‡±Ú±
øÂ√˘ ¸¬ı˝◊√ Ù≈¬ø¬ı˛À˚˛ Œ·ÀÂ√ [¸fl¡À˘¬ı˛ Î¬◊2‰¬ ˝√√±¸…]ºí Ó¬‡Ú ¬ÛÎ¬ˇ±À˙±Ú±
fl¡¬ı˛± ˚±À26√º
˜˝√√±¸˜±øÒ˜¢ü Sê±˝◊√à 211
ø¬ı√…±¸±·¬ı˛ ˜˙±À˚˛¬ı˛ ¸Àe ¸Àe› Œ˚Ó¬±˜º ¤-¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ›-

¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ Ô±fl¡Ó¬±˜º Î¬◊øÚ Ï≈¬fl¡ÀÂ√ Ú ¤-¬ı±øÎ¬ˇ ›-¬ı±øÎ¬ˇº
¿˜ [Ú˚˛Ú-˝√√±À¸…, ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±˝√√±, ø¬ı√…±¸±·¬ı˛ ˜˙±˚˛
øfl¡ fl¡Ô±˝◊√ Ú± ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú/ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë÷ù´¬ı˛ ŒÓ¬± ’±˜±À√¬ı˛ ø¬ÛÓ¬±º
’±˜¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô± Ú± Œ˙±Ú±˚˛ ¬ı±¬ı± ’±˜±À√¬ı˛ ¬Û“ø‰¬˙ Œ¬ıÓ¬ ˜±¬ı˛À¬ıÚº
’±¬ı˛ Œfl¡˙¬ı Œ¸ÚÀfl¡ ˜±¬ı˛À¬ıÚ ¬Û=±˙È¬±/ ¬Û“ø‰¬˙È¬± Œ¬ı˙œ ˜±¬ı˛À¬ıÚ ›“¬ı˛
Œ√±À¯∏¬ı˛ Ê√Ú…º ¬ı±¬Û ˚‡Ú ŒÂ√À˘Àfl¡ ¬ı˘À¬ıÚ, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¤˝◊√ ¤˝◊√ Œ√±¯º
ŒÂ√À˘ Ó¬‡Ú ¬ı˘À¬ı, Œfl¡˙¬ı¬ı±¬ı≈ ’±˜±À√¬ı˛ ¤-¸¬ı fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº
¬Û“ø‰¬˙È¬± Œ¬ı˙œ ¤˝◊√ Ê√Ú…º ’±˝√√± øfl¡ ø¬ıù´±À¸¬ı˛ fl¡Ô±/
ˆ¬±ø·…¸, ’±˜±À√¬ı˛ ¤ hero worship-øÈ¬ [¬ıœ¬ı˛¬Û”Ê√±øÈ¬] øÂ√˘º
Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ Œ˚ø√Ú ŒÔÀfl¡ Œ√À‡øÂ√ Œ¸ø√Ú ŒÔÀfl¡˝◊√ ÒÀ¬ı˛ ŒÙ¬À˘øÂ√˘±˜º
ø·ø¬ı˛˙¬ı±¬ı≈¬ı˛ ¸•§Àg ’±À¬ı˛± øfl¡Â≈√é¬Ì fl¡Ô± ˝√˝◊√˘º ˆ¬Mê√·Ì ø¬ı√±˚˛
˘˝◊√À˘Úº ¿˜ Ê√·¬ıg≈, Î¬◊À˜˙ › ˙±øôLÀfl¡ ¸Àe ˘˝◊√˚˛± ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±˚˛
Î¬◊øÍ¬ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
é¬Ìfl¡±˘ ˜ÀÒ… Â√±À√ ˆ¬Mê√¸ˆ¬± ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√º ’ÀÚfl¡ Œ˘±fl¡
’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, qfl¡˘±˘, ˜ÀÚ±¬ı˛?Ú, Î¬±Mê√±¬ı˛,
ø¬ıÚ˚˛, ¬ı˘±˝◊√, Œ˚±À·Ú, Œ‡±fl¡±, Ê√·¬ıg≈ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ Úº ¢∂œÉfl¡±˘
øfl¡c Í¬±G± ˝√√±›˚˛± ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√º ¿˜ ’±ÚÀμ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [Œ˚±À·ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤fl¡øÈ¬ ¶ö±Ú fl¡èÚ Ô±fl¡¬ı±¬ı˛º ’±¸Ú
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√Àfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë¤˝◊√ ¬ı˛˝◊√À˘± ŒÓ¬±˜±¬ı˛
fl≈¡È¬œ¬ı˛øÈ¬º ≈√¬Û≈À¬ı˛ ˙±fl¡ˆ¬±Ó¬ Ú≈Ú ø√À˚˛ ‡±À¬ıº ¬ı˛±ÀS øfl¡Â≈√ ˝√√À˘± ŒÓ¬±
ˆ¬±˘º Ú± ˝√√˚˛ÀÓ¬± Ú±˝◊√ ˝√√À˘±º ’±¬ı˛ ¸±¬ı˛± ø√Ú¬ı˛±Ó¬ Ê√¬Û fl¡¬ı˛ºí Œ√‡≈Ú,
øfl¡ ¸˝√√Ê√ fl¡À¬ı˛ problem of life [Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸˜¸…±] solve
[¸˜±Ò±Ú] fl¡À¬ı˛ ø√À˚˛ Œ·ÀÂ√Úº ›À√À˙ [›À˚˛Àà] ¤ ¸¬ı ˝√√˚˛ Δfl¡∑
Ó¬±˝◊√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ¤fl¡øÈ¬ ’±¸Ú fl¡èÚº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ √é¬ ¬ı˛±Ê√± ¤fl¡Ê√Ú õ∂Ê√±¬ÛøÓ¬º Ó“¬±¬ı˛
√˙ ˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬Û≈Sº Ú±¬ı˛√ Ó¬±À√¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú, ëŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ø¬ÛÓ¬± ø¬ıÀ˚˛ ø√À˚˛
¬ı˛±Ê√… ø√À˚˛ ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ’±È¬fl¡±À¬ıÚº ŒÓ¬±˜¬ı˛± ¸—¸±À¬ı˛ ¬ıg ˝√√À˚˛± Ú±º
212 ¿˜-√˙«Ú
˝√√ø¬ı˛¬Û±√¬ÛΩ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛º Ó¬±˝√√À˘ ˜≈Mê√ ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Ó¬±À√¬ı˛ øÚÀ˚˛
¤fl¡øÈ¬ ˝}√À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ·À˘Úº Ó¬±¬ı˛± ˝√√ø¬ı˛¬Û±√¬ÛΩ ø‰¬ôL± fl¡À¬ı˛ ¸˜±øÒÀÓ¬
Œ√˝√Ó¬…±· fl¡¬ı˛À˘±º √é¬ ¬ıÎ¬ˇ ˆ¬±˝◊√ øfl¡Ú±/ Œ¬ı˛À· Ú±¬ı˛√Àfl¡ Ó¬‡Ú
¬ı˘ÀÂ√Ú, ë›À¬ı˛ ’¬ı«±‰¬œÚ Ó≈¬˝◊√ fl¡¬ı˛ø˘ øfl¡∑ Ó≈¬˝◊√ øfl¡ Ê√±øÚ¸/ fl¡˜« Ú±
fl¡¬ı˛À˘ øfl¡Â≈√˝◊√ ˝√√˚˛ Ú±º Ó≈¬˝◊√ ¬Û¬ı˛±˜˙« ø√À˚˛ ¤À√¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ Ú©Ü fl¡À¬ı˛øÂ√¸ƒº
’±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ fl¡Ó¬ fl¡©Ü ø√ø˘º ’±ø˜ Ó¬±˝◊√ ’øˆ¬˙±¬Û ø√ø26√, Ó≈¬˝◊√ ‚≈À¬ı˛
‚≈À¬ı˛ Œ¬ıÎ¬ˇ±ø¬ıº [˝√√±¸…] Œ¬ı˙ ¬ıÀ˘ øfl¡c ˚±S±˚˛º
õ∂Ê√±¬ÛøÓ¬¬ı˛ ˝◊√26√± ¸—¸±À¬ı˛ Ê√Î¬ˇ±Úº Ú±¬ı˛À√¬ı˛ ˝◊√26√± ˝√√ø¬ı˛¬Û±√¬ÛΩ
ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛±º ≈√øÈ¬˝◊√ ¸Ó¬…º ≈˝◊√ Ê√Ú˝◊√ ¬ıËp¡±¬ı˛ ¬Û≈Sº √é¬Àfl¡ øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘
ø√À˚˛ÀÂ√ Ú fl¡˜«È¬˜« fl¡¬ı˛ÀÓ¬º Ú±¬ı˛√Àfl¡ ¬ı˘À˘Ú ˝√√ø¬ı˛¬Û±√¬ÛΩ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛ÀÓ¬º
Ú±¬ı˛√ Œfl¡Ú ŒÚÀ¬ıÚ √Àé¬¬ı˛ fl¡Ô±/
øfl¡c ’øˆ¬˙±¬Û ˘±·À˘±º Ó¬±˝◊√ Ú±¬ı˛√ ‚≈À¬ı˛ ‚≈À¬ı˛ Œ¬ıÎ¬ˇ±Úº [Œ˚±À·ÀÚ¬ı˛
õ∂øÓ¬] ñ ’±¬ÛøÚ› Ó¬±˝◊√ ‚≈À¬ı˛ ‚≈À¬ı˛ Œ¬ıÎ¬ˇ±Ú [¸fl¡À˘¬ı˛ ˝√√±¸…]º Ó¬±¬ı˛
‰¬±˝◊√ÀÓ¬ ¤fl¡øÈ¬ fl≈¡È¬œ¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Ô±fl¡± ˆ¬±˘º
ø¬ıø¬ÛÚ Œ¸ÀÚ¬ı˛ õ∂À¬ı˙º ˝◊√øÚ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜ ˆ¬Mê√ ’Ò¬ı˛ Œ¸ÀÚ¬ı˛
w±Ó≈¬©Û≈Sº ø¬ıø¬ÛÚ ø·˘…±G±¬ı˛ Œfl¡±•Û±Úœ¬ı˛ ‡±Ê√±=œº ¿˜ Ó“¬±˝√√±¬ı˛
¸ø˝√√Ó¬ ’øÓ¬ Œ¶ßÀ˝√√ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ’Ò¬ı˛¬ı±¬ı≈¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¸˜À˚˛¬ı˛
fl¡À˚˛fl¡È¬± ‚È¬Ú±¬ı˛ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¿˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ëÚ”Ó¬Ú fl¡±fl¡œ¬ı˛
[’Ò¬ı˛¬ı±¬ı≈¬ı˛ ¬ÛPœ¬ı˛] Î¬◊¬Û¬ı˛ ÚÊ√¬ı˛ ¬ı˛±‡À¬ıÚº Ó“¬±¬ı˛ fl¡©Ü Ú± ˝√√˚˛ºí ëõ∂¬ı±¸œí
‡≈ø˘˚˛± ˜±-Í¬±fl¡èÀÌ¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ‰¬ø¬ı˛Ó¬ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛± ø¬ıø¬ÛÚÀfl¡ qÚ±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¸Ó¬œ˙ ˜≈‡±Ê«√œ¬ı˛ õ∂À¬ı˙º Î¬◊øÚ ë¬ı¸≈˜Ó¬œí¬ı˛ õ∂øÓ¬á¬±Ó¬± Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛
ˆ¬Mê√ Î¬◊À¬ÛÚ¬ı±¬ı≈¬ı˛ ¬Û≈Sº ¬ı¸≈˜Ó¬œ¬ı˛ ¸N±øÒfl¡±¬ı˛œº ¿˜ ¬Û≈S¬ı» Œ¶ßÀ˝√√
Ó“¬±˝√√±Àfl¡ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬ı¸±˝◊√˚˛± fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤fl¡ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛
·±À˚˛ ˝√√±Ó¬ ¬ı≈˘±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¸Ó¬œ˙ Ú”Ó¬Ú ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í ø˘ø‡ÀÓ¬ ’Ú≈À¬ı˛±Ò
¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ¸g…± ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º ’±À˘± ’±ø¸ÀÓ¬˝◊√ ¿˜ ÷ù´¬ı˛ø‰¬ôL± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬
¬ıø¸˚˛± Œ·À˘Úº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í ˝√√˝◊√À¬ıº ¿˜ ‰¬Ó≈¬Ô« ˆ¬±· S˚˛øS—˙‡G
¬ı±ø˝√√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± ø√À˘Úº ¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√ ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ÚÀ¬ı˛fÀfl¡
˜˝√√±¸˜±øÒ˜¢ü Sê±˝◊√à 213
¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ë’±˜±¬ı˛ øfl¡c Œ¬ı˙ Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ’±ÀÂ√ºí

¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¶Û©Ü fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë’±ø˜ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ºí
¤ Œ˚Ú Œ‰¬±À‡ ’±e≈˘ ø√À˚˛ ¬ı˘±º ˆ¬·¬ı±Ú ˜±Ú≈¯∏ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì
fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº ¤ÀÓ¬ ’±¬ı˛ ¸—˙˚˛ øfl¡∑ øÚÊ√ ˜≈À‡¬ı˛ fl¡Ô±º øfl¡c Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±
Â√±Î¬ˇ± ¤ fl¡Ô± Ò±¬ı˛Ì± ˝√√¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√º fl¡Ó¬Ê√ÀÚ qÚÀÂ√, Ò±¬ı˛Ì± fl¡¬ı˛ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛ Ú±º
˙¬ı˛œ¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛À˘ Œ˙±fl¡≈√–‡ ø¬ı‰¬ø˘Ó¬ fl¡À¬ı˛ :±ÚœÀ√¬ı˛›º Í¬±fl≈¡¬ı˛
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, fl‘¡¯ûøfl¡À˙±¬ı˛ ’Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ :±Úœº øfl¡c õ∂Ô˜/// ¸±˜˘±ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛À˘± Ú±º Ó“¬±¬ı˛ ≈√íøÈ¬ ¬ıÎ¬ˇ ¬ıÎ¬ˇ ŒÂ√À˘ ˜±¬ı˛± ˚±˚˛º fl¡À˘ÀÊ√ ¬ÛÎ¬ˇÀÓ¬±º
’øˆ¬˜Ú≈…¬ı˛ Œ˙±Àfl¡ ’Ê≈«√Ú Î¬◊ij±√ ñ ¿fl‘¡¯û ¸Àe Ó¬¬ı≈›º
¿˜› ¬Û≈SÀ˙±fl¡¢∂ô¶º Ó“¬±˝√√±¬ı˛ Ò˜«¬ÛPœ Œ¸˝◊√ Œ˙±Àfl¡ õ∂±˚˛ Î¬◊ij±√õ∂±˚˛
¸±¬ı˛±Ê√œ¬ıÚº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ˙±fl¡≈√–‡ :±Ú ŒÍ¬À˘ ŒÙ¬À˘ Œ√˚/˛ Ó¬±˝◊√
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√Ú ¤fl¡Ô±º ÚÀ¬ı˛f ’Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ :±Úœº ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ ˜‘Ó¬≈ …ÀÓ¬ ≈√–À‡
¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√Úº ¬ı˘ÀÂ√Ú, ë÷ù´¬ı˛ È¬œù´¬ı˛ Ú±˝◊√ºí Ó¬± ¬ı˘À¬ıÚ Ú±∑ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì
fl¡¬ı˛À˘ Œ˙±fl¡Ó¬±¬Û ˝√√˚º˛ Ó¬‡Ú :±Ú ŒÍ¬À˘ ŒÙ¬À˘ Œ√˚º˛ ’Ó¬ Œ¬ı·º
[¸˝√√±À¸…] ÚÀ¬ı˛f ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ìÎ¬◊øÚ [Í¬±fl≈¡¬ı˛] ’±˜±˚˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú,
ëŒfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ ’±˜±Àfl¡ ÷ù´¬ı˛ ¬ıÀ˘íº ’±ø˜ ¬ı˘˘±˜, ˝√√±Ê√±¬ı˛ Œ˘±fl¡ ÷ù´¬ı˛
¬ı˘≈fl¡ ’±˜±¬ı˛ ˚Ó¬é¬Ì Ú± ¸Ó¬… ¬ıÀ˘ Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛ Ó¬Ó¬é¬Ì ¬ı˘À¬ı± Ú±ºíí
¬ıÎ¬ˇ Ù≈¬˘ Ù≈¬È¬ÀÓ¬ Œ√¬ı˛œ ˝√√˚˛º ÚÀ¬ı˛f ¬ÛΩ˜ÀÒ… ˙Ó¬√˘º Ù≈¬È¬ÀÓ¬
Œ√¬ı˛œ ˝√√˚˛ ¬ıÀÈ¬ øfl¡c Ô±Àfl¡ ’ÀÚfl¡ ø√Úº ’Ú… Ù≈¬˘ ’±Ê√ ŒÙ¬±ÀÈ¬ fl¡±˘
Á¡À¬ı˛º ˙Ó¬√˘ ˚‡Ú Ù≈¬È¬À˘± Ó¬±¬ı˛ Œ¸Ã¬ı˛ˆ¬ fl¡Ó¬, Œ√‡º Ó“¬±¬ı˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬
’±¬ı˛øÓ¬, Œô¶±S ñ ¤˝◊√ ¸¬ı Œ¸Ã¬ı˛ˆ¬º
fl¡Ó¬ ¬ıÎ¬ˇˇ Ò±!¡±º ’øÓ¬ ¬ıÎ¬ˇˇ ¸—¸±¬ı˛ ‚±ÀÎ¬ˇº ˝√√Í¬±» ø¬ÛÓ¬± ˜±¬ı˛±
Œ·À˘Úº ‚À¬ı˛ ‡±¬ı±¬ı˛ Ú±˝◊√º Ô±Àfl¡ øfl¡ fl¡À¬ı˛∑ ’±À˚˛¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ ‡¬ı˛‰¬±
Œ¬ı˙œº ‡≈¬ı Œ‡±˘± ˝√√±Ó¬ øÂ√˘ øfl¡Ú± Ó“¬±¬ı˛ ¬ı±¬ı±¬ı˛/ ’ÀÚfl¡ È¬±fl¡± Œ¬ı˛±Ê√·±¬ı˛
fl¡¬ı˛ÀÓ¬Ú , øfl¡c √±ÚÈ¬±ÀÚ ’±¬ı˛ ‚À¬ı˛¬ı˛ ‡¬ı˛‰¬±˚˛ ¸¬ı Œ˙¯∏ ˝√√À˚˛ Œ˚ÀÓ¬±º
Ó¬±˝◊√ ˚‡Ú ˝√√Í¬±» ˜±¬ı˛± Œ·À˘Ú, ‚¬ı˛ ˙”Ú…º Œ¸˝◊√ ’¬ı¶ö±˚˛ fl¡Ó¬ ’Ú±˝√√±¬ı˛
214 ¿˜-√˙«Ú
Œ·ÀÂ√º ’ÀÚfl¡ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛ ø¬ı√…±¸±·¬ı˛ ˜˙±˚˛Àfl¡ ¬ıÀ˘ ¤fl¡øÈ¬ fl¡˜«

ŒÊ√±·±Î¬ˇ ˝√√í˘º Ó“¬±¬ı˛ Œ¬ıÃ¬ı±Ê√±¬ı˛ ¶≈®À˘¬ı˛ Œ˝√√Î¬ ˜±à±À¬ı˛¬ı˛ fl¡±Ê√º Œ¸øÈ¬›
Œ·˘º øfl¡ ¸¬ı«Ú±˙/ ø¬ı√…±¸±·¬ı˛ ˜˙±˚˛ ¬ı˘À˘Ú, ë˜À˝√√f Ó≈¬ø˜ ÚÀ¬ı˛fÀfl¡
¬ıÀ˘± ’±¬ı˛ Ú± ’±À¸íº ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ˜±Ô±˚˛ Œ˚Ú ¬ı< ¬ÛÎ¬ˇÀ˘±º ÚÀ¬ı˛fÀfl¡
¤fl¡Ô± øfl¡ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘À¬ı±∑ ’Ó¬ fl¡©Ü fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ fl¡À˚˛ ŒÊ√±·±Î¬ˇ fl¡¬ı˛±
Œ·˘ ’±¬ı˛ ˝√√Í¬±» ¬ı˘À˘Ú, ÚÀ¬ı˛Àf¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ Ú±˝◊√º ¬ı≈Àfl¡ ¸±˝√√¸ Œ¬ı“ÀÒ
ÚÀ¬ı˛fÀfl¡ ¬ı˘˘±˜º øfl¡c ÚÀ¬ı˛f Œfl¡±Ú õ∂øÓ¬¬ı±√˝◊√ fl¡¬ı˛À˘Ú Ú±º qÒ≈
¬ı˘À˘Ú, ëŒfl¡Ú, ŒÂ√À˘¬ı˛± ¤ fl¡Ô± ¬ı˘À˘/ ’±ø˜ ŒÓ¬± ‡≈¬ı Œ‡ÀÈ¬ ‡≈ÀÈ¬
¬ÛÎ¬ˇ±Ó≈¬˜ºí ¬ı¸ƒ ’Ú… fl¡Ô± Ú±˝◊√º Ó¬‡Úfl¡±¬ı˛ ¤˝◊√ øÚ¡Z«iZˆ¬±¬ı Œ√À‡ ˜ÀÚ
˝√√À˚˛øÂ√˘, ÚÀ¬ı˛f ¸Ó¬…˝◊√ ˜˝√√±¬Û≈è¯∏º
‹ ¶≈®À˘¬ı˛ Œ¸ÀSêÈ¬±¬ı˛œ øÂ√À˘Ú ø¬ı√…±¸±·¬ı˛ ˜˙±À˚˛¬ı˛ Ê√±˜±˝◊√º Î¬◊øÚ
ÚÀ¬ı˛Àf¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ favourable [õ∂¸iß] øÂ√À˘Ú Ú±º Ó¬±˝◊√ Ù¬±¬ı˛©Ü ’±¬ı˛
Œ¸Àfl¡G flv¡±À¸¬ı˛ ŒÂ√À˘À√¬ı˛ ø√À˚˛ ¬ı˘±À˘Ú, ë¬ÛÎ¬ˇ±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Ú±íº øfl¡
ø¬ı¬Û√/ ø˚øÚ ¸˜ô¶ Ê√·»Àfl¡ ø˙‡±À˘Ú øÓ¬øÚ ¬ÛÎ¬ˇ±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Ú±
ŒÂ√À˘À√¬ı˛/ ÚÀ¬ı˛fÀfl¡ Œ˚ ¬Û±fl¡± ˜±øÁ¡ ¬ı±Ú±À¬ıÚº Ó¬±˝◊√ √±èÌ Œ˙±fl¡≈√–‡
ø√À˘Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¸±˜ÀÚ Ó¬¬ı≈› ÚÀ¬ı˛Àf¬ı˛ ≈√–‡º ¿fl‘¡¯û ¸Àe ¸Àe Ó¬¬ı≈›
’Ê≈«√ÀÚ¬ı˛ ¬ıÚ¬ı±¸ , ¬Û≈SÀ˙±Àfl¡ Ê√Ê«√ø¬ı˛Ó¬º ¤ õ∂À˝√√ø˘fl¡± Œfl¡ ¬ı≈Á¡À¬ı∑
¸Ó¬œ˙, ø¬ıø¬ÛÚ ¤¬ı˛± ¸¬ı ‰¬ø˘˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√ Úº ˆ¬Mê√¬ı˛±› Œfl¡˝√√ Œfl¡˝√√
ø·˚˛±ÀÂ√ Úº ¤‡Ú ¬ı˛±øS ¸±ÀÎ¬ˇ Ú˚˛È¬±º ¿˜› øÚÊ√ fl¡Àé¬ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Ú
ΔÚ˙ Œˆ¬±Ê√Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬º √˙È¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ øÙ¬ø¬ı˛˚˛± ’±ø¸À˘Úº ˜±≈√À¬ı˛
¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ‡≈¬ı ˝√√±˝◊√ Ó≈¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√Ú, ˙¬ı˛œ¬ı˛ ¬ı‘X › flv¡±ôLº ¿˜-¬ı˛ fl¡±ÀÂ√
˜±≈√À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√Ú, ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, qfl¡˘±˘, ˜ÀÚ±¬ı˛?Ú, ŒÂ√±È¬
øÊ√ÀÓ¬Ú, ø¬ıÚ˚˛, ¬ı˘±˝◊√ › Ê√·¬ıg≈º qfl¡˘±˘¬ı±¬ı≈¬ı˛ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ø˜ø©Ü˜≈‡
fl¡¬ı˛±˝◊√¬ı±¬ı˛ ˝◊√26√±º ¿˜ ¤˝◊√ ø¬ı¯∏À˚˛ èø˘— ø√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [qfl¡˘±À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˜± fl¡±˘œ øfl¡ Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ øÚÀ¬ı√Ú fl¡À¬ı˛
õ∂¸±√ ¬Û±›˚˛± Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ø√À˚˛ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Œ¬ÛÀ˘› ˝√√˚˛º
¿˜ ñ Ú±, Ó¬± ˝√√˚˛ Ú±º Ó¬± ˝√√À˘ ¤fl¡ È¬±fl¡±¬ı˛ ¸Àμ˙ øfl¡ÀÚ
˜˝√√±¸˜±øÒ˜¢ü Sê±˝◊√à 215
õ∂¸±√ fl¡¬ı˛À˘ ˝√√˚˛º

¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ qfl¡˘±˘¬ı±¬ı≈¬ı˛ ˝◊√À26√ Œ¬ı˙œ ˝√√˚˛º
¿˜ ñ Ú±, Ó¬± ’±¬ı˛ ˝√√˚˛ Ú± ¤‡Ú ñ Œ˚ fl¡±À˘ suggest
[õ∂ô¶±¬ı] fl¡¬ı˛À˘Úº Suggest [õ∂ô¶±¬ı] Ú± fl¡¬ı˛À˘ qfl¡˘±˘¬ı±¬ı≈¬ı˛ ˚±
˝◊√À26√ Ó¬±˝◊√ ˝√√ÀÓ¬±º ¤‡Ú ’±¬ı˛ ˝√√˚˛ Ú±º
¬ı˛±Ò±fl¡±ÀôL¬ı˛ ·˚˛Ú± ‰≈¬ø¬ı˛¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˜Ô≈¬ı˛˛¬ı±¬ı≈ ¬ı˘À˘Ú, ëøfl¡ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˛±‡ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛À˘ Ú± ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ·˚˛Ú±/ Í¬±fl≈¡¬ı˛ qÀÚ Ó¬é≈¬øÚ ·Ê«√Ú fl¡À¬ı˛ Î¬◊Í¬À˘Úº
¬ı˘À˘Ú, øÂ√–, Œ¸ÀÊ√±¬ı±¬ı≈, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¤øfl¡ ˝√√œÚ¬ı≈øX¬ı˛ fl¡Ô±/ ø˚øÚ ¤˝◊√
¸˜ô¶ ø¬ıù´ øÚÀ˜À¯∏ ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Ó“¬±¬ı˛ ÒÀÚ¬ı˛ ’ˆ¬±¬ı/ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√
¤¸¬ı ˜±øÈ¬¬ı˛ ŒÏ¬˘±ºí
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ÷ù´¬ı˛ øfl¡ ÒÀÚ Ó≈¬©Ü/ øÓ¬øÚ Ó≈¬©Ü ˝√√Ú
:±Ú ˆ¬øMê√ÀÓ¬, ø¬ıÀ¬ıfl¡-Δ¬ı¬ı˛±À·…º
¤fl¡¬ı±¬ı˛ ˜±-Í¬±fl¡èÌ fl¡±˘œ‚±ÀÈ¬ Œ·ÀÂ√Úº ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬
øÚ˜LaÌº ·¬ı˛œ¬ı ˆ¬Mê√, ≈√øÈ¬ Œ‡±˘±¬ı˛ ‚¬ı˛ ˜±S ¸•§˘º ’±˜¬ı˛±› ¸Àe
øÂ√˘±˜º Î¬±˘, ˆ¬±Ó¬, Ó¬¬ı˛fl¡±¬ı˛œ ˜±S ˝√√À˚˛ÀÂ√º ˜± qÒ≈ Î¬±˘ ˆ¬±Ó¬ ¬ı±¬ı˛
¬ı±¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ¤Ó¬ Œ‡À˘Ú ˆ¬Mê√¬ı˛± Œ√À‡ ’¬ı±fl¡º ˜±À˚˛¬ı˛ ¤˜Ú ‡±›˚˛±
Œfl¡Î¬◊ fl¡‡Ú› Œ√À‡ Ú±˝◊√/ ‡±ø˘ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ’±¬ı˛› √±›, ’±¬ı˛› √±›º
ÒÚœ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ fl¡Ó¬ ¬ı˛fl¡˜ Œ‡ÀÓ¬ ø√Ó¬º ’±e≈˘ ø√À˚˛ Œ‰¬À‡
‡±À26√Ú Œ¸‡±ÀÚº ’±¬ı˛ ›‡±ÀÚ ¤fl¡¬ı˛±˙ Î¬±˘ ˆ¬±Ó¬ Œ‡À˘Úº ˆ¬øMê√¬ı˛
’iß øfl¡Ú± Ó¬±˝◊√ qXº
¬ı±˝◊√À¬ı˛¬ı˛ ’±Î¬ˇ•§À¬ı˛ ˆ¬øMê√ fl¡˜ ¬ÛÀÎ¬ˇ ˚±˚˛º ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜Ú ŒÓ¬± ¸¬ı«√±
‹ø√Àfl¡ gravitate [’±fl¡¯∏«Ì] fl¡¬ı˛ÀÂ√º ŒÙ¬˙±Ú ˝√√À˚˛ÀÂ√ Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇ
¬ı±øÚÀ˚˛ ‡≈¬ı fl¡À¬ı˛ Œˆ¬±· √±›º ¤ Œ˚Ú ‚È¬± fl¡À¬ı˛ Î¬±Mê√±¬ı˛ Î¬±øfl¡À˚˛
ø‰¬øfl¡»¸±º Œ√À‡Ú Ú±˝◊√ fl¡±Ó¬±¬ı˛ ø√À˚˛ Œ˜±È¬¬ı˛ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ Ô±Àfl¡º ›ÀÓ¬
ˆ¬øMê√¬ı˛ È¬±Ú ¬ÛÀÎ¬ˇº fl≈¡Î¬ˇ±ÀÚ± ˜Ú Â√øÎ¬ˇÀ˚˛ ˚±˚˛º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ ’iß Œ‡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬Ú Ú±º ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ›¬ı˛± Œ˘±Àfl¡¬ı˛
˜ÀÚ fl¡©Ü ø√À˚˛ È¬±fl¡± Œ¬ı˛±Ê√·±¬ı˛ fl¡À¬ı˛º ¤fl¡Ê√Ú ¬ı±¬ı≈ Œ˚ÀÓ¬± Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ ’±øÙ¬¸ fl¡±˜±˝◊√ fl¡À¬ı˛º ¬ı˛±¬ıÎ¬ˇœ øÚÀ˚˛ Œ˚ÀÓ¬±º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ‡ÀÓ¬
216 ¿˜-√˙«Ú
¬Û±¬ı˛ÀÓ¬Ú Ú±º ¤fl¡ø√Ú ¬ı˘À˘Ú, ¤ Œfl¡ ¤ÀÚÀÂ√ ¤˝◊√ ø˜ø©Ü ñ &À˚˛¬ı˛

·g Œ¬ı¬ı˛ ˝√√À26√º ˙œ··œ¬ı˛ ¬ı±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ√º ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë¤˝◊√ ¬ı…øMê√
ø¬ı˘ Î¬¬ı˘ fl¡À¬ı˛ ø˘À‡º ‰≈¬ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˛±Ê√·±¬ı˛ fl¡À¬ı˛º Ó¬±˝◊√ Œ‡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛øÂ√
Ú± Ó¬±¬ı˛ øÊ√øÚ¯∏ºí Î¬◊– øfl¡ ’ôLÀˆ«¬√œ ‘√ø©Ü/
’±Ê√ fl ¡±˘ Ú±Ú±Ú‡±ÀÚ Ó“ ¬ ±¬ı˛ Î¬◊ » ¸¬ı√ √ ˝√ √ À 26√ º Œ˚ Î¬◊¬Û±À˚˛
subscription [‰“¬±√±] ŒÓ¬±˘± ˝√√˚˛, Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ ı˛ ¸˜˚˛ ¤øÈ¬ ˝√√¬ı±¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛
øÂ√˘ Ú±º fl¡±ÀÂ√¬ı˛ ˆ¬Mê√¬ı˛± øˆ¬Ó¬À¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ¸¬ı ‰“¬±√± Ó≈¬À˘ Î¬◊»¸¬ı
fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº ’Ú… Œ˘±fl¡ ˝√√˚˛ÀÓ¬± Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ Ê√±ÀÚ Ú±, ˆ¬±˘¬ı±À¸ Ú±º Ó¬±¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ ø·À˚˛ ‰“¬±√± ŒÓ¬±˘± øÓ¬øÚ ¬ÛÂ√μ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Ú Ú±º ¬ıÀ˘ ø√À˚˛øÂ√À˘Ú,
ëfl¡±¬ı˛› fl¡±ÀÂ√ ‰¬±›˚˛± ˝√√À¬ı Ú±º ˚±¬ı˛ ˚± ˝◊√26√± ˝√√˚˛ ø√flƒ¡íº ˆ¬·¬ı±Ú
¬ı±˝◊√À¬ı˛¬ı˛ ’±Î¬ˇ•§À¬ı˛ Ó≈¬©Ü ÚÚº øÓ¬øÚ Ó≈¬©Ü ˝√√Ú ˆ¬øMê√Àõ∂À˜º
2
¢∂œÀÉ¬ı˛ õ∂ˆ¬±Ó¬º ¤‡Ú ¬Û“±‰¬È¬±º ’±Ê√ &Îƒ¬ÙË¬±˝◊√ÀÎ¬º ¿˜ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛
Â√±À√ ¬ıø¸˚˛± Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬øÂ√À˘Ú, ¬Ûø(˜±¸… ¬Û”¬ı«√øé¬Ì Œfl¡±ÀÌº Ó“¬±˝√√±¬ı˛
¬Û±À˙ ø¬ıÚ˚˛, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, Ê√·¬ıg≈ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√Úº ¸fl¡À˘˝◊√
˜±≈√À¬ı˛ ¬ı¸±º ¿˜ ¤é¬ÀÌ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√Ú ¸≈¬ı˛ ¸—À˚±À·º
¿˜Àfl¡ Œ√ø‡˚˛± ˜ÀÚ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√, Œ˚Ú ¤fl¡Ê√Ú Ÿ¬ø¯∏º Ó“¬±˝√√±¬ı˛
Œfl¡˙¬ı˛±øÊ√ qw, qwù¨|n∏ ’±¬ıé¬ ø¬ı˘ø•§Ó¬º ’ôL˜≈«‡œÚ ¸•ú≈‡-ÀÍ¬˘±
Î¬◊8˘ ¬ı‘˝√» Ú˚˛Ú˚≈·˘º Î¬◊ißÓ¬ ˘˘±È¬, ¸≈õ∂˙ô¶ ¬ıé¬º ¬ÛΩ±¸ÀÚ Œ¸±Ê√±
˝√√˝◊√˚˛± ¬ıø¸˚˛± ˜Ò≈¬ı˛ ·yœ¬ı˛ fl¡ÀF ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˜≈‡˜`¬À˘¬ı˛ õ∂˙±øôL
Ê√˜±È¬ ¬ı“±Ò±º √˙«Àfl¡¬ı˛ ø‰¬M√√ ’±¬ÛøÚ˝◊√ ˙±øôL¬ı˛À¸ ¬Û”Ì« ˝√√˚˛º ¿˜
¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√Ú ’±¬ı˛ ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ¬ı…±‡…± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√Úº ë¬ıË±p¡Ò˜«í Ú¬ı˜
’Ò…±À˚˛¬ı˛ ’±È¬±M√√¬ı˛ ˜La ŒÔÀfl¡ ¡Z±√˙ ’Ò…±À˚˛¬ı˛ Œ˙¯∏ ¬Û˚«ôL ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ√‡≈Ú, ’±˜¬ı˛± Œ˚ ¸¬ı fl¡Ô± ¬ıÀ˘ Ô±øfl¡
Ÿ¬ø¯∏¬ı˛±› Ó¬±˝◊√ ¬ı˘ÀÂ√ Úº ¤˝◊√ ¬ı˛Mê√˜±—À¸¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛˝◊√ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛
ñ ¤˝◊√ ˜±Ú≈¯∏ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛º
Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ¬ı˘ÀÂ√Ú, ëŒÓ¬ÀÚ√— ¬Û”Ì«— ¬Û≈èÀ¯∏Ì ¸¬ı«—í [Œù´Ó¬± 3˚9]º Œ¸˝◊√
˜˝√√±¸˜±øÒ˜¢ü Sê±˝◊√à 217
¬Û”Ì« ¬Û≈èÀ¯∏¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ¸˜ô¶ ¬ıËp¡±G ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«º Í¬±fl≈¡¬ı˛› ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë’±ø˜

Œ√‡øÂ√ ˜±-˝◊√ ¸¬ı ˝√√À˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√Úº ¸¬ı Δ‰¬Ó¬Ú…˜˚˛ Œ√‡øÂ√ºí ¤˝◊√Ê√Ú…
[˜±≈√À¬ı˛¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ Â√±À√ ’±‚±Ó¬ fl¡ø¬ı˛˚˛±] ¤Àfl¡ Ê√Î¬ˇ ¬ı˘¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√º
[øÚÀÊ√¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ’±‚±Ó¬ fl¡ø¬ı˛˚˛±] ¤Àfl¡› Ê√Î¬ˇ ¬ı˘± ‰¬À˘ Ú±º
Outwardly [¬ı±˝√√…‘√ø©ÜÀÓ¬] Ú± ˝√√À˘› Potentially [Ó¬N‘√ø©ÜÀÓ¬]
Δ‰¬Ó¬Ú…˜˚˛ ¸¬ıº ¬ı˛Mê√˜±—¸ ø√À˚˛ øfl¡ ’±(˚« ¬ıdøÈ¬ ¬ı±øÚÀ˚˛ÀÂ√ Ú/ ¤¬ı˛
øˆ¬Ó¬¬ı˛ øfl¡ fl¡À¬ı˛ Ï≈¬fl¡À˘± ˜Ú-¬ı≈øX-ø‰¬M√√-’˝√√—fl¡±¬ı˛º ’±¬ı±¬ı˛ :±Ú-ˆ¬øMê√-
ø¬ıÀ¬ıfl¡-Δ¬ı¬ı˛±·…º ¤ø√Àfl¡ ÚÊ√¬ı˛ fl¡À¬ı˛ øfl¡ Œ˘±fl¡∑ ¤ø√Àfl¡ ‘√ø©Ü Ô±fl¡À˘
øfl¡ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘± ˚±˚˛ creation automatic, øfl¡ chance creation
[Ê√·» ’±¬ÛøÚ ˝√√À˚˛ÀÂ√, øfl¡ ˝√√Í¬±» ˝√√À˚˛ÀÂ√]/
¤ ¬ı˘À˘ ŒÓ¬± explain [¬ı…±‡…±] fl¡¬ı˛± ˝√√À˘± Ú±º confuse
[ø¬ıw±ôL] fl¡¬ı˛± ˝√√À˘± ¬ı≈øXÀfl¡º ¤˝◊√ õ≠…±ÚøÈ¬¬ı˛ ø√Àfl¡ ‘√ø©Ü fl¡¬ı˛À˘˝◊√
õ≠…±Ú±À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± ˜ÀÚ ¤À¸ ˚±˚˛ ’±¬ÛøÚ˝◊√º Law of Probability
’Ô¬ı± Law of Finality [¸y±¬ıÚ±¬ı±√ ’Ô¬ı± ’øôL˜¬ı±√] explain
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Δfl¡∑ ’±Ê√ ¬Û˚«ôL› ¤¬ı˛ Ê√¬ı±¬ı ø√ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀÂ√ øfl¡ Œfl¡Î¬◊
life [Ê√œ¬ıÚ] ¤À˘± øfl¡ fl¡À¬ı˛∑
¤˝◊√ Œ˚ ø¬ı¬Û¬ı˛œÓ¬ ¬ı≈øX ¤› øÓ¬øÚ˝◊√ ø√À˚˛ÀÂ√ Úº Thesis and
antithesis [¬ı±√±Ú≈¬ı±√, ¡ZiZ, ¬Û”¬ı«¬Ûé¬, Î¬◊M√¬ı˛¬Ûé¬] ¬ı±Ò± Ú± Ô±fl¡À˘
˜˝√√ÀQ¬ı˛ ø¬ıfl¡±˙ ˝√√˚˛ Ú±º contrast [Ó≈¬˘Ú±] Ó¬±˝◊√ ‰¬±˝◊√º
Œ¸˝◊√ õ≠…±Ú±¬ı˛øÈ¬ ¤˝◊√ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Úº ’±¬ı˛ ¸˜¢∂
universe-¤¬ı˛ [ø¬ıÀù´¬ı˛] øˆ¬Ó¬¬ı˛› ’±ÀÂ√ Ú ’ôL˚«±˜œ¬ı˛+À¬Ûº Ÿ¬ø¯∏¬ı˛±
¶Û©Ü fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ’±˜¬ı˛± Ó“¬±Àfl¡ Œ√À‡øÂ√ ¤˝◊√ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ñ ë˝◊√Õ˝√√¬ı
¸ÀôL±˝√√Ô ø¬ıΩô¶¡Z˚˛—íº øfl¡ ¶Û©Ü Î¬◊øMê√/ ’±¬ı±¬ı˛ warn [¸±¬ıÒ±Ú]
fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú ñ ëÚ Œ‰¬√À¬ıø√˜«˝√Ó¬œ ø¬ıÚø©Ü–íº ¤˝◊√ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ô±fl¡ÀÓ¬ Ó“¬±Àfl¡
Ê√±ÚÀÓ¬ Ú± ¬Û±¬ı˛À˘ ≈√–‡ ’øÚ¬ı±˚« ñ ë’ÀÔÓ¬À¬ı˛ ≈√–‡À˜¬ı±ø¬Û˚˛øôLíº
Ó“¬±Àfl¡ Ê√±ÚÀ˘ øfl¡ ˝√√˚˛ Ó¬±› ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú, ñ ë˚ ¤Ó¬ø¡Z≈√¬ı˛˜‘Ó¬±Àô¶
ˆ¬¬ıøôLíº ˜‘Ó≈¬…?˚˛ ˝√√˚˛º ’±ø˜ ’±R±, ¤˝◊√ ø¬ıù´±¸ ¸≈‘√Ï¬ˇ ˝√√˚˛º
[¬ı‘˝√√±¬ı˛Ì…fl¡ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ Â√ 4˚4˚14]
218 ¿˜-√˙«Ú
˙¬ı˛œ¬ı˛ Ô±fl¡À¬ı Ú±º ˜‘Ó≈¬…Àfl¡ Ê√˚˛ fl¡¬ı˛± ˜±ÀÚ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ô±fl¡À¬ı Ú± ¤È¬±
Œ¬ı±Á¡±º Ó¬± ˝√√À˘ ˚± ø‰¬¬ı˛fl¡±˘ Ô±fl¡À¬ı Ó¬±ÀÓ¬ ˜Ú ˚±À¬ı ñ ’±R±˚˛,
ˆ¬·¬ı±ÀÚº Ó¬‡Ú ˜ÀÚ ˝√√À¬ı ñ Œ˚ Ú±˝√√— Ú± ˜‘Ó¬± ¸…±˜ƒ øfl¡˜˝√√— ŒÓ¬Ú
fl≈¡˚«±—í [¬ı‘˝√ Â√ 2˚4˚3]º ˜‘Ó¬ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ’˜‘Ó¬ ’±R±¬ı˛ √˙«Ú, ¤˝◊√ Œ˙¯∏
fl¡Ô±º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˚ø√ Œfl¡Î¬◊ õ∂ùü fl¡À¬ı˛ ñ Œfl¡Ú ÷ù´À¬ı˛¬ı˛
˙¬ı˛Ì ŒÚÀ¬ı±, Œfl¡Ú Ó“¬±Àfl¡ Ò¬ı˛À¬ı±∑ Ó¬±¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ øÓ¬øÚ ¤˝◊√ ¸¬ı ÒÀ¬ı˛
¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Úº ’Ó¬¤¬ı ’±˜±À√¬ı˛ Î¬◊ø‰¬Ó¬ Ó“¬±Àfl¡ Ò¬ı˛±º ë¸¬ı« ¤Ó¬ ’±R±Ú–
¸˜ø¬Û«Ó¬±–í [¬ı‘˝√ Â√ 2˚5˚15]º Œ˚˜Ú ‰¬±fl¡±¬ı˛ Ú±øˆ¬ › ŒÚø˜ÀÓ¬ ¸¬ı&ø˘
spokes [˙˘±] Œ˘À· Ô±Àfl¡ ŒÓ¬˜øÚ ¸˜ô¶ ø¬ıù´ ÷ù´À¬ı˛ ¸—¬ıXº
øfl¡—¬ı± Œ˚˜Ú ¬Ûé¬œ-¸fl¡˘ ¬ı‘Àé¬ ¬ı±¸ fl¡À¬ı˛ ŒÓ¬˜øÚ ¸˜ô¶ Ê√œ¬ı ÷ù´À¬ı˛
’¬ıø¶öÓ¬ ñ ë¸¬ı«— ¬Û¬ı˛˜±RøÚ ¸—õ∂øÓ¬á¬ÀÓ¬ [õ∂Àùü± Â√ 4˚7]º Ó¬±˝◊√ Ó“¬±¬ı˛
¬Û”Ê√± fl¡¬ı˛±º
’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ fl¡±¬ı˛Ì ’±ÀÂ√, Œfl¡Ú Ó“¬±Àfl¡ ¬Û”Ê√± fl¡¬ı˛À¬ı Œ˘±fl¡∑
Œ˙±fl¡-≈√–‡ Ê√¬ı˛±˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ŒÔÀfl¡ ˜≈øMê√˘±Àˆ¬¬ı˛ Ê√Ú… Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì
√¬ı˛fl¡±¬ı˛º ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛À˘ ¤&ø˘ ’øÚ¬ı±˚«º ¤ÀÓ¬˝◊√ Œ˘±fl¡ ˆ¬œÓ¬
˝√√˚˛º Ó¬±˝◊√ ’˜‘Ó¬Àfl¡ ÒÀ¬ı˛ Ô±fl¡À˘, ¸≈‡ ¶§¬ı˛+¬ÛÀfl¡ ÒÀ¬ı˛ Ô±fl¡À˘ øÚÀÊ√›
¸≈‡˜˚˛ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛ ñ ’˜‘Ó¬ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º
Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì ŒÚ›˚˛±¬ı˛, Ó“¬±¬ı˛ ¬Û”Ê√±¬ı˛ minimum [¸±˜±Ú…Ó¬˜]
’±À˚˛±Ê√Ú øfl¡ Ó¬±› ¬ı˘ÀÂ√Ú Ÿ¬ø¯∏¬ı˛±º qÒ≈ Ú˜¶®±¬ı˛ ˜±S fl¡¬ı˛À˘› Ó“¬±¬ı˛
¬Û”Ê√± ˝√√˚˛º ë˚≈ÀÊ√ ¬ı±— ¬ıËp¡ ¬Û”¬ı«…— ÚÀ˜±øˆ¬–í [Œù´Ó¬± Â√ 2˚5] ·œÓ¬±˚˛›
’±ÀÂ√, ëÚ˜¸…ÀôL ‰¬ ˜±—í [·œÓ¬± Â√ 9˚14]º ˆ¬±·¬ıÀÓ¬› ’±ÀÂ√ Ú˜¶®±¬ı˛
ø√À˚˛ ¬Û”Ê√± ˝√√˚˛º Ú˜¶®±¬ı˛ ˜±ÀÚ ˙¬ı˛Ì±·Ó¬º Ó“¬±¬ı˛ ŒÓ¬± Œfl¡±Ú› ’ˆ¬±¬ı
Ú±˝◊√º øÓ¬øÚ øfl¡Â≈√ ‰¬±Ú Ú±º ’±˜¬ı˛± ‰¬±˝◊√ Œ˙±fl¡≈√–‡ ŒÔÀfl¡ ˜≈Mê√ ˝√√ÀÓ¬º
Œ¸˝◊√ ¬ÛÔøÈ¬ Œ√ø‡À˚˛ ø√À˚˛ÀÂ√Úº ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú, Ó¬± ˚ø√ ˝√√ÀÓ¬ ‰¬±›, Ó¬À¬ı
øÚÓ¬… ˜≈Mê√, ø‰¬¬ı˛ ˙±ôL ë’±˜±Àfl¡ Ò¬ı˛íº ’±˜±˚˛ ÒÀ¬ı˛ ¸—¸±À¬ı˛ Ô±fl¡º Ó¬±
˝√√À˘ ˆ¬˚˛ Ú±˝◊√º
÷ù´¬ı˛˝◊√ Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ’±R±º Ó“¬±Àfl¡ Ê√±ÚÀ˘ ’˜‘Ó¬Q ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛, ¬Û¬ı˛˜
˜˝√√±¸˜±øÒ˜¢ü Sê±˝◊√à 219
˙±øôL ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º ¤ÀÓ¬± ˝√√À˘±º ¤‡Ú Œ¸˝◊√ ’±R±¬ı˛ :±Ú˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬
fl¡±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˚±¬ı Œ¸˝◊√ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÂ√ Úº Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ˚“±¬ı˛± ’±R:±Ú
˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, ˚“±À√¬ı˛ ’±R√˙«Ú ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Î¬◊¬ÛÀ√˙
ŒÚ›º Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ¸fl¡˘Àfl¡˝◊√ ¤˝◊√ ’˜‘Ó¬ √±Ú fl¡À¬ı˛ Œ·ÀÂ√ Úº ‚≈˜ ŒÔÀfl¡
Œ˚Ú ŒÎ¬Àfl¡ ŒÈ¬ÀÚ Ó≈¬À˘ÀÂ√ Ú ’±¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ›Í¬, Ê√±À·±º ˚±› ˚±¬ı˛±
Ó“¬±Àfl¡ ŒÊ√ÀÚÀÂ√Ú Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ø·À˚˛ ’±R:±Ú ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛, ’˜¬ı˛ ˝√√›º
˝◊√˝√±˝◊√ Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ¤fl¡˜±S fl¡±˜…º ¬ı˘ÀÂ√Ú, Î¬◊øM√√á¬Ó¬ Ê√±¢∂Ó¬ õ∂±¬Û… ¬ı¬ı˛±Úƒ
øÚÀ¬ı±ÒÓ¬í [fl¡ÀÍ¬± Â√ 1˚3˚14]º ë¬ı¬ı˛±Úƒí ˜±ÀÚ ¬ıËp¡:±Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛› Ó¬±˝◊√
¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú ñ ëŒ˚ fl¡±˙œ ø·À˚˛ÀÂ√,fl¡±˙œ Œ√À‡ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ fl¡±˙œ¬ı˛
‡¬ı¬ı˛ Œ˙±Úºí
¤‡Ú ¸fl¡±˘ ¸±Ó¬È¬±º ø¬ıÚ˚˛ fl¡±˙œ¬Û≈À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±¸±˚˛ ‰¬ø˘˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√Úº
ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú › Ê√·¬ıg≈ ¿˜-¬ı˛ fl¡±ÀÂ√˝◊√ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√Úº ’±Ê√ ë&Îƒ¬
ÙË¬±˝◊√ÀÎ¬í ¿˜ Ó¬±˝◊√ ¬ı±˝◊√À¬ı˘ ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Úº Œ¸KI◊ ˜…±Ô≈¬ı˛ ¡Z±√˙ ’Ò…±˚˛
ŒÔÀfl¡ ’±¬ı˛y fl¡À¬ı˛ ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Úº ’±¬ı˛ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ
› fl¡Ô±¬ı˛ ¸Àe ø˜˘±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Â√±ø¬ı√ı˙ ’Ò…±À˚˛¬ı˛ Œ˙¯∏ ˝√√˝◊√ÀÓ¬
’±È¬±˙ ¬Û˚«ôL Sê±˝◊√Àà¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ó¬…±· ø¬ı¯∏˚˛fl¡ ¸˜¢∂ ’—˙ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛À˘Úº
¸¬ı«À˙À¯∏ Œ¸∞I◊ ˜±fl«¡, Œ¸∞I◊ ˘≈fl¡ › Œ¸∞I◊ Ê√Ú ŒÔÀfl¡ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ó¬…±·
› ¬Û≈ÚèO±ÀÚ¬ı˛ ¸˜¢∂ ø¬ı¬ı¬ı˛Ì ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛À˘Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ fl¡Ó¬ fl¡À¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ø√À˚˛ÀÂ√ Ú
øÓ¬øÚº øfl¡c ø‰¬ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÂ√ Ú± Œ˘±fl¡º ¬ı˘ÀÂ√ Ú, 'That in this
place there is one greater than the temple' (St.
Matthew 12:67) [¤˝◊√¶ö±ÀÚ ¤˜Ú ¤fl¡Ê√Ú ’±ÀÂ√ Ú, ø˚øÚ ˜øμÀ¬ı˛¬ı˛
‰¬±˝◊√ÀÓ¬› ¬ıÎ¬ˇ]º ’ôL¬ı˛e¬ı˛±› øfl¡ ¸¬ı«√± ø‰¬ÚÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛∑ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ø¬ıù´±¸
˝√√˚˛, ’±¬ı±¬ı˛ ŒÏ¬Àfl¡ ˚±˚˛º Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√± Ú± ˝√√À˘ ø¬ıù´±¸ ¶ö±˚˛œ ˝√√˚˛ Ú±º
’±À˘±-’±“Ò±À¬ı˛¬ı˛ ˜Ó¬ ›Í¬±¬ÛÎ¬ˇ± fl¡À¬ı˛º ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ø¬ıù´±¸ ’±¬ı±¬ı˛ ’ø¬ıù´±¸/
Œ˚Ú ¤˝◊√ ¸”˚« ¤˝◊√ Œ˜‚º ˆ≈¬ø˘À˚˛ Œ√Ú øÓ¬øÚ Ó“¬±¬ı˛ ˜˝√√±˜±˚˛±˚˛º Ó¬±˝◊√ÀÓ¬±
õ∂±Ô«Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú ñ 'lead us not into temptation'
[ˆ≈¬¬ıÚÀ˜±ø˝√√Úœ ˜±˚˛±˚˛ ˆ≈¬ø˘› Ú±]º Í¬±fl≈¡¬ı˛› Ó¬±¬ı˛˝◊√ õ∂øÓ¬Ò√ıøÚ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú,
220 ¿˜-√˙«Ú
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˆ≈¬¬ıÚÀ˜±ø˝√√Úœ ˜±˚˛±˚˛ ˜≈* fl¡À¬ı˛± Ú±ºí Ÿ¬ø¯∏¬ı˛±› õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú,

ëÓ¬˜À¸± ˜± ŒÊ√…±øÓ¬·«˜˚˛º ¤˜øÚ fl¡±G ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛À˘º ë¬Û=ˆ”¬ÀÓ¬¬ı˛
Ù“¬±À√ ¬ıËp¡ ¬ÛÀÎ¬ˇ fl“¡±À√íº ¤› Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±º
Ó“¬±Àfl¡ Ò¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¬Û”À¬ı« Sê±˝◊√à ’ôL¬ı˛eÀ√¬ı˛ øÓ¬¬ı˛¶®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√Ú,
ë¤fl¡ ‚KI◊± ŒÊ√À· Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛Â√ Ú± ŒÓ¬±˜¬ı˛±º Œ√‡ ’±ø˜ øfl¡ fl¡¬ı˛øÂ√º
’±¬ı˛ Œ˙±Ú øfl¡ ¬ı˘øÂ√º øfl¡c Ó¬±¬ı˛± ¸¬ı ‚≈ø˜À˚˛ ¬ÛÎ¬ˇÀÂ√º
Sê±˝◊√à ’ôL¬ı˛eÀ√¬ı˛ øÚÀ˚˛ õ∂±˚˛˝◊√ øÚÊ«√ÀÚ ¤fl¡È¬± ¬ı±·±ÀÚ ‰¬À˘
Œ˚ÀÓ¬Úº ¬ı±·±ÚÈ¬± ¤fl¡È≈¬ ”√À¬ı˛ øÂ√˘ ˜øμ¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ñ Œ‰¬EÚ (Cedron)
Ú√œ¬ı˛ Ó¬œÀ¬ı˛º ¢∂±˜È¬±¬ı˛ Ú±˜ øÂ√˘ ŒÊ√ÔÀ¸˜±Úœ (Gethsemane)º
’±Ê√˝◊√ Œ˙¯∏ ø˜˘Úº ¤fl¡È≈¬ ¬Û¬ı˛˝◊√ Ó“¬±Àfl¡ ÒÀ¬ı˛ øÚÀ˚˛ ˚±À¬ıº
ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√Ú, ëŒ˙±Ú øfl¡ ¬ı˘øÂ√, Œ√‡ øfl¡ fl¡¬ı˛øÂ√º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛
ø¬ÛÈ¬±¬ı˛ ’±¬ı˛ Ê√ÚÀfl¡ (Peter, John) ¸Àe øÚÀ˚˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡È≈¬ ¤ø·À˚˛
Œ·À˘Úº ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ¤À¸± ¤‡±ÀÚº Œ˙±Úº Sê±˝◊√à Œ‡√ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú
'My soul is exceedingly sorrowful even unto death:'
(St. Matthew 26: 38) [˜‘Ó≈¬… ¸˜±·Ó¬ ’±ø˜ ’øÓ¬˙˚˛ ≈√–ø‡Ó¬]º ¤˝◊√
fl¡Ô±È¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı±—˘±˚˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë’±À¬ı˛±› ø√Úfl¡Ó¬fl¡ Œ√˝√È¬±
Ô±fl¡À˘ Ê√Úfl¡Ó¬Àfl¡¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú… ˝√√ÀÓ¬±º øfl¡c ˜± ¬ı˛±‡À¬ıÚ Ú±ºí Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛
Sê±˝◊√à ’±¬ı˛ ¤fl¡È≈¬ ¤ø·À˚˛ õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú, 'O my Father, if
it be possible, let this cup pass from me' (St. Matthew
26:39)' ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë¤˝◊√ ø¬ı¬Û√, ’±¸iß ˜‘Ó≈¬… ¸ø¬ı˛À˚˛ ŒÚ›ºí ’±˝√√±, øÍ¬fl¡
Œ˚Ú ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Î¬◊øMê√ ñ ˜‘Ó≈¬… ˆ¬À˚˛ ˆ¬œÓ¬º ¤fl¡È≈¬ ¬Û¬ı˛˝◊√ ’±¬ı±¬ı˛ rally
[˙øMê√ ¸=˚˛] fl¡¬ı˛À˘Úº ¬ı˘ÀÂ√Ú, 'nevertheless not as I will,
but as thou wilt.' [’±˜±¬ı˛ ˝◊√26√± Ú˚˛, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝◊√26√±˝◊√ ¬Û”Ì«
˝√√Î¬◊fl¡]º
SêÀ¸¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ‰¬œ»fl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, 'Eli Eli lama
Sabachthani? ... My God, my God, why hast thou
forsaken me! [Œ˝√√ ÷ù´¬ı˛ Ó≈¬ø˜ øfl¡ ’±˜±˚˛ Ó¬…±· fl¡¬ı˛À˘]∑ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛
˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛º
˜˝√√±¸˜±øÒ˜¢ü Sê±˝◊√à 221
Ú±˝◊√øKI◊Ú±˝◊√Ú ¬ÛÀ˚˛KI◊ Ú±˝◊√Ú ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ’¬ıÓ¬±À¬ı˛¬ı˛ ˆ¬±¬ıº ¬ÛÀ˚˛KI◊

›˚˛±ÀÚ ¤˝◊√¸¬ı Œ˘±fl¡-¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛º ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜Ó¬
¸¬ı ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛º Œfl¡Ú, ¤ ’øˆ¬Ú˚˛∑ Ú±, Œ√‡±ÀÓ¬ ñ Œ√˝√¬ı≈øX ˚±›˚˛±
fl¡Ó¬ fl¡øÍ¬Úº ¬ı˛±˜ ¸œÓ¬±¬ı˛ Œ˙±Àfl¡ fl“¡±À√Ú, Sê±˝◊√à Œ√˝√Ó¬…±À· ˆ¬œÓ¬º
¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈¯∏ ¸¬ı«√± ¤˝◊√ ˆ≈¬À˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ¬ı±¸ fl¡À¬ı˛º ˚±À√¬ı˛ fl¡Ó¬fl¡
:±Ú ˝√√˚˛, Ó¬±¬ı˛± ¤“À√¬ı˛ ¤˝◊√ ¸¬ı ¬ı…¬ı˝√√±À¬ı˛ ¸±˝√√¸ ¬Û±À¬ıº ˆ¬¬ı˛¸± ˝√√À¬ı
ñ ¤“À√¬ı˛˝◊√ ˚ø√ ¤˝◊√ ’±˜±À√¬ı˛ ŒÓ¬± ˝√√À¬ı˝◊√º ¤ÀÓ¬ ’±¬ı˛ ’±(˚« øfl¡/
Ó¬¬ı≈› Ó“¬±Àfl¡˝◊√ ÒÀ¬ı˛ Ô±fl¡À¬ı±º ¤˝◊√ ø˙é¬±˘±ˆ¬ ˝√√À¬ı Ê√Ú¸˜±ÀÊ√¬ı˛º Œ√‡
øfl¡ ¬ı˛fl¡˜ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, 'the spirit indeed is willing, but
the flesh is weak,' (St. Matthew 26:41) ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ˜Ú Œ˚ÀÓ¬
‰¬±˚˛, øfl¡c Œ√˝√ ‰¬˘ÀÂ√ Ú±º øfl¡ õ∂À˝√√ø˘fl¡±/
¿˜ [Ê√·¬ıg≈¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ Œ√‡, ¤ø√Àfl¡ ’±¬ı±¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ñ
I have known thee (God) and these have known
that thou hast sent me' [’±ø˜ ŒÊ√ÀÚøÂ√ ŒÓ¬±˜±˚˛, ¤˝◊√ ø˙¯∏…¬ı˛±
ŒÊ√ÀÚÀÂ√ ’±ø˜ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œõ∂ø¬ı˛Ó¬]º ’±¬ı±¬ı˛ ¬ı√˘ÀÂ√ Ú, I came forth
from the Father...again, I leave the world and go
to the Father'(Compare John 14:28 and 16:30-31)º [’±ø˜
ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ fl¡±Â√ ŒÔÀfl¡ ¤À¸øÂ√, Ê√·» ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ’±¬ı±¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√˝◊√ ˚±ø26√]º
Í¬±fl≈¡¬ı˛› ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ˜± ’±˜±˚˛ ¸¬ı Œ√ø‡À˚˛ ø√À˚˛ÀÂ√ Ú Ó“¬±¬ı˛ ¸±fl¡±¬ı˛
øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ ¸¬ı ‹ù´˚«, ¸¬ı ¬ı˛+¬Ûº ’±¬ı±¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ¸ø2‰¬√±Úμ ¤¬ı˛
øˆ¬Ó¬¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Œ¬ı¬ı˛ ˝√√À˚˛ ¤fl¡ø√Ú ¬ı˘À˘Ú, ’±ø˜˝◊√ ˚≈À· ˚≈À· ’¬ıÓ¬œÌ«
˝√√˝◊√º ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ñ Œ√‡˘±˜, ¸N&ÀÌ¬ı˛ ¬Û”Ì« ’±ø¬ıˆ«¬±¬ıº ’±¬ı±¬ı˛
˙¬ı˛œ¬ı˛ Ó¬…±À·¬ı˛ ’±À· ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë’±ø˜ ˜≈‡ƒ‡≈ ¬ı±˜≈Ú, ˜±À˚˛¬ı˛ ¸¬ı
‹ù´˚« ø¬ıø˘À˚˛ ø√ø26√ ¸fl¡˘Àfl¡º Ó¬±˝◊√ ˜± øÚÀ˚˛ ˚±À26√Úºí ˜±À˚˛¬ı˛ fl¡±Â√
ŒÔÀfl¡ ¤À¸ÀÂ√Ú ˜±À˚˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˚±À26√Úº ˜±-˝◊√ ˜±Ú≈¯∏ ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ú ’±¬ı±¬ı˛
‰¬À˘ Œ·À˘Úº
øfl¡ ’±(˚«/ ’Ó¬ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú Sê±˝◊√à, Ó¬¬ı≈› ˚‡Ú Ó“¬±Àfl¡ ÒÀ¬ı˛
ŒÙ¬˘À˘± Ó¬‡Ú ¸fl¡À˘ ¬Û±˘±˘º øÓ¬øÚ ¤fl¡Ô± ¬Û”À¬ı« Ê√±ÚÀÓ¬Ú, Ó¬±˝◊√
222 ¿˜-√˙«Ú
¬Û”À¬ı«˝◊√ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, 'And (ye) shall leave me alone : and

yet I am not alone, because the Father is with
me.'(St. John 16:32), [ŒÓ¬±˜¬ı˛± ’±˜±˚˛ ŒÙ¬À˘ ¬Û±˘±À¬ı, Ê√±øÚº
øfl¡c ’±ø˜ fl¡‡Ú› øÚ–¸e Ú˝◊√º fl¡±¬ı˛Ì ¬Û¬ı˛˜ø¬ÛÓ¬± ¸√± ’±˜±¬ı˛ ¸Àe
¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ú]º
Sê±˝◊√àÀfl¡ ÒÀ¬ı˛ øÚÀ˚˛ ˚±À26√º ø¬ÛÈ¬±¬ı˛ › Ê√Ú ¸Àe ¸Àe ‰¬˘À˘Úº
øfl¡c ø¬ÛÈ¬±¬ı˛Àfl¡ ˚‡Ú Œ˘±fl¡ ÒÀ¬ı˛ ŒÙ¬˘À˘± Sê±˝◊√Àà¬ı˛ ¸eœ ¬ıÀ˘,
Ó¬‡Ú øÓ¬øÚ ’¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Úº ¬ı˘À˘Ú, I know not this man
(’±ø˜ ¤Àfl¡ Ê√±øÚ Ú±]º øÓ¬Ú¬ı±¬ı˛ ¤¬ı˛+¬Û ’¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Úº ’Ô‰¬ ¤˝◊√
ø¬ÛÈ¬±¬ı˛-˝◊√ Sê±˝◊√À√à¬ı˛ Ò˜« õ∂‰¬±À¬ı˛¬ı˛ ˜”˘ ô¶yº Sê±˝◊√à øÚÀÊ√ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú,
"..... and upon this rock I will build my Church ;
(St. Matthew 16:18) ñ ¤˝◊√ ø¬ıù´±À¸¬ı˛ ¬Û±˝√√±ÀÎ¬ˇˇ¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ’±ø˜
Ò˜«‰¬Sê ¶ö±¬ÛÚ fl¡¬ı˛À¬ı±º
Ò¬ı˛± ¬ÛÎ¬ˇ±¬ı˛ øfl¡Â≈√fl¡±˘ ’±À· ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬Û¬ı˛œé¬±26√À˘ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú,
ŒÓ¬±˜¬ı˛± ’±˜±¬ı˛ Ê√Ú… ø¬ı¬ÛÀ√ ¬ÛÎ¬ˇÀ¬ıº ø¬ÛÈ¬±¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ŒÓ¬±˜±¬ı˛
Ê√Ú… Œ√˝√ õ∂±Ì ø¬ı¸Ê«√Ú ¬Û˚«ôL fl¡¬ı˛À¬ı± , Ó¬¬ı≈› ŒÓ¬±˜±˚˛ Â√±Î¬ˇÀ¬ı± Ú±º
Œfl¡Ú∑ Ú±, 'thou hast the words of eternal life' (St. John
6: 68) — ’±¬ÛøÚ ’˜‘Ó¬Q ø¬ıÓ¬¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú Œ˚ Ó¬±˝◊√ / Sê±˝◊√ à
Ó¬‡Ú˝◊√ Œ˝√√À¸ ¬ı˘À˘Ú, '..... before the cock crow twice,
thou shalt deny me thrice.' (St. Mark 14:30) ñ ’Ô«±»
Œˆ¬±¬ı˛ ˝√√¬ı±¬ı˛ ¬Û”À¬ı«˝◊√ øÓ¬Ú¬ı±¬ı˛ ’±˜±˚˛ ’¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ı Ó≈¬ø˜º ø¬ÛÈ¬±¬ı˛
’¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú ¬ıÀÈ¬, øfl¡c Œ˚˝◊√ ¤˝◊√ ˜˝√√±¬ı±Ìœ ¶ú¬ı˛Ì ˝√√˘ ’˜øÚ
fl“¡±√À˘Ú ’±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ≈√¬ı«˘Ó¬± Œ√À‡º
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˝√√±Ó¬ Œˆ¬Àe Œ·ÀÂ√ , ˚LaÌ±˚˛ fl“¡±√ÀÂ√ Úº ’±¬ı±¬ı˛ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛
fl¡Ô± ˝√√ÀÓ¬˝◊√ ¸˜±øÒº ¤˝◊√ Ê√·ÀÓ¬ Ú±˝◊√º Ó¬‡Ú fl¡Ó¬ Ú±‰¬ ·±Ú fl¡Ó¬
÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô±º Œ˚Ú ¸•Û”Ì« øˆ¬iß Œ˘±fl¡ Ó¬‡Úº
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ¬Û±Ú±˚˛ Ê√˘ ŒÏ¬Àfl¡ Œ√˚˛º ¤fl¡È≈¬ ¸±Ù¬ fl¡¬ı˛À˘
’˜øÚ ’±¬ı±¬ı˛ Ú±‰¬ÀÓ¬ Ú±‰¬ÀÓ¬ ¬Û±Ú±˚˛ ¸¬ı ŒÏ¬Àfl¡ ŒÙ¬À˘º ¤¬ı˛˝◊√ Ú±˜
˜˝√√±¸˜±øÒ˜¢ü Sê±˝◊√à 223
˜˝√√±˜±˚˛±¬ı˛ Œ‡˘±º :±Ú-’:±ÀÚ¬ı˛ ›Í¬±¬ÛÎ¬ˇ± ‰¬˘ÀÂ√ ¸√±º fl¡±¬ı˛ ¸±Ò…

Ó“¬±¬ı˛ ˙øMê√ Â√±Î¬ˇ± ¤¸¬ı Ó¬N Œ¬ı±ÀÁ¡º ˚±¬ı˛± ¤˝◊√ ’±À˘±-’±“Ò±À¬ı˛¬ı˛
øˆ¬Ó¬¬ı˛ ŒÊ√ÀÚqÀÚ ‰¬À˘ ˚±˚˛ Ó“¬±¬ı˛±˝◊√ ˜±Ú≈¯∏º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ˚Ú ¸±Ó¬Ó¬˘±
ŒÔÀfl¡ ¤fl¡Ó¬˘±˚˛ ŒÚÀ¬ı ’±¸ÀÓ¬Úº ’±¬ı±¬ı˛ ¸±Ó¬Ó¬˘±˚˛ ‰¬À˘ Œ˚ÀÓ¬Úº
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ ŒÊ√…á¬ ¬Û≈S ¸Ó¬œ˙ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¸Ó¬œ˙ ¤˜.¤.
¬Û±˙º
¿˜ [¸Ó¬œÀ˙¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ Œ˙±Ú, Sê±˝◊√ à ¬ı˘ÀÂ√Ú
÷ù´¬ı˛œ˚˛ˆ¬±À¬ı ˆ¬Mê√À√¬ı˛ Œ√ø‡À˚˛, ë¤¬ı˛±˝◊√ ’±˜±¬ı˛ ˜±, ¤¬ı˛±˝◊√ ’±˜±¬ı˛
ˆ¬±˝◊√À¬ı±Úºí øÚÀÊ√¬ı˛ ˜±-ˆ¬±˝◊√Àfl¡ ’¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú ñ ˜±˚˛±¬ı˛ ¸•Ûfl«¡
øfl¡Ú±/ Ê√Ú ¸¬ı«√± ¸Àe Ô±fl¡ÀÓ¬Ú, ’±¬ı˛ Œõ∂ø˜fl¡ ˆ¬Mê√º Ê√Ú ’±¬ı˛
ŒÊ√˜¸ƒ ¤“¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ ˜±¸Ó≈¬Ó¬ ˆ¬±˝◊√º Sê±˝◊√Àà¬ı˛ ’ÀÚfl¡&ø˘ ˆ¬±˝◊√À¬ı±Ú
øÂ√˘º ≈√˝◊√ Œ˜¬ı˛œ › ˜…±¸œº Ê√Ê«√ ¬Ûø∞I◊˚˛±¸ ¬Û±˚˛À˘È¬ Œ˘±fl¡ ˜μ øÂ√˘
Ú± øfl¡c ¸≈Ú±À˜¬ı˛ ’±fl¡±„∏é¬±˚˛ ¸±˝√√¸ fl¡À¬ı˛ ¸Ó¬… ¬ı˛é¬± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘Ú
Ú±º Sê±˝◊√à øÚÀ«√±¯∏ ¬ı≈ÀÁ¡› Ó“¬±Àfl¡ ˜≈øMê√ ø√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘ Ú±º ‰¬±fl¡¬ı˛œ¬ı˛
ˆ¬˚˛, ¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√Ó¬·Ì ø¬ı¬ÛÀé¬ ˚±À¬ı Ó¬± ˝√√À˘º Ó¬±¬ı˛ ¶aœ ø¬ı‰¬±À¬ı˛¬ı˛ ø√Ú
¶§Àõü Sê±˝◊√àÀfl¡ √˙«Ú fl¡À¬ı˛øÂ√˘º ¶§±˜œÀfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√˘ Î¬◊øÚ ˜˝√√±¬Û≈è¯∏º
øfl¡c Ó¬¬ı≈› ŒÊ√ÀÚqÀÚ ˆ¬À˚˛ ˆ¬À˚˛ Ó“¬±Àfl¡ S≈êÀ˙ ø√˘º ·ˆ¬Ì«¬ı˛ øÂ√˘,
ˆ¬˚˛ ¬Û±À6√ ‰¬±fl¡¬ı˛œ ˚±˚˛/
¸¬ı ·ˆ¬Ì«¬ı˛À√¬ı˛ ¤fl¡˝◊√ ’¬ı¶ö±º Œfl¡±Ú õ∂À√À˙ øfl¡Â≈√ ˝√√À˘ ’˜øÚ
Δ˝√√ Δ‰¬ ¬ÛÀÎ¬ˇ ˚±˚˛º ¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√Ó¬¬ı˛± ¬ıÀ˘øÂ√˘, ¤Àfl¡ Ú± ˜±¬ı˛À˘ ’±˜¬ı˛±
¬ı˘À¬ı± Ó≈¬ø˜ ø¸Ê√±À¬ı˛¬ı˛ ˙Sn∏º ø¸Ê√±¬ı˛ ¸•⁄±È¬º ŒÊ√èÊ√±À˘˜ Ó¬‡Ú
Œ¬ı˛±À˜¬ı˛ ’ÒœÚ øÂ√˘º
’ôL¬ı˛e Ê≈√Î¬±¸ (Judas) betray [õ∂Ó¬±¬ı˛Ì±] fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ˚‡Ú
:±Ú øÙ¬À¬ı˛ ¤˘ Ó¬‡Ú Œfl“¡À√ ’Ú≈À˙±‰¬Ú±˚˛ ’±R˝√√Ó¬…± fl¡¬ı˛À˘Úº
˜˝√√±˜±˚˛±¬ı˛ ¤˝◊√ Œ‡˘±º ˝√√ø¬ı˛√±¸ Δ‰¬Ó¬Ú…À√À¬ı¬ı˛ ¬Û±¯∏«√ øÂ√À˘Úº Ó“¬±¬ı˛
fl¡Ô± ’˜±Ú… fl¡¬ı˛±˚˛ øÚ¬ı«±ø¸Ó¬ ˝√√À˘Úº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ’Ú≈À˙±‰¬Ú±˚˛ øSÀ¬ıÌœÀÓ¬
’±R˝√√Ó¬…± fl¡¬ı˛À˘Úº ¤“¬ı˛± Œ˘±fl¡ ˆ¬±˘ øÂ√À˘Úº Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ø˙é¬±¬ı˛ ÊÚ√…
÷ù´¬ı˛˝◊√ ¤“À√¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ¤˝◊√¸¬ı fl¡¬ı˛±À˘Úº Ó¬À¬ı Œ˘±fl¡ øÚÀÊ√¬ı˛ ’˝√√—fl¡±¬ı˛
ŒÂ√ÀÎ¬ˇ Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe ˚≈Mê√ ˝√√À¬ıº ˝√√ø¬ı˛√±À¸¬ı˛ ’±R˝√√Ó¬…±¬ı˛ ¸—¬ı±√ ˚‡Ú
224 ¿˜-√˙«Ú
¤fl¡Ê√Ú ¬ı˘À˘Ú, Δ‰¬Ó¬Ú…À√¬ı Ó¬‡Ú ÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô± fl¡˝◊√øÂ√À˘Úº qÀÚ

¬ı˘À˘Ú, ë¶§fl¡˜«ˆ≈¬flƒ¡íº ¤˝◊√ ¤fl¡øÈ¬˜±S fl¡Ô± fl¡À˚˛ Œ˚˜Ú ÷ù´¬ı˛œ˚˛
õ∂¸e fl¡¬ı˛øÂ√À˘Ú ŒÓ¬˜øÚ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˘±·À˘Úº
¿˜ [’ÀôL¬ı±¸œ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Î¬◊M√¬ı˛√¬ı˛±˜‰¬ø¬ı˛ÀÓ¬ ’±ÀÂ√, ë¬ı<±√ø¬Û
fl¡ÀÍ¬±¬ı˛±øÚ ˜‘≈√øÚ fl≈¡¸≈˜±√ø¬Ûºí ¤˝◊√ ˘é¬Ì ˜˝√√±¬Û≈è¯∏ ‰¬ø¬ı˛ÀS¬ı˛º ΔÚøÓ¬fl¡
¬ı…±¬Û±À¬ı˛ ¬ıËÀÊ√¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬› fl¡ÀÍ¬±¬ı˛º ’Ú… ¸˜˚˛ √˚˛±¬ı˛ ¸±·¬ı˛º Œ˜¬ı˛œ
Œfl¡À¬ı˛±ø˘Ú±ÀÓ¬ Œ¬ı˙ description [¬ıÌ«Ú±] ’±ÀÂ√ Sê±˝◊√Àà¬ı˛º
¤‡Ú ¸fl¡±˘ ¸±ÀÎ¬ˇ ’±È¬È¬±º ¿˜ Î¬◊øÍ¬˚˛± ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛ ‚À¬ı˛ õ∂À¬ı˙
fl¡ø¬ı˛À˘Úº Œ¸‡±ÀÚ ¤fl¡øÈ¬ ˚≈¬ıfl¡ ¬ı¸± Œ√Î¬ˇ ‚KI◊±º ¿˜ ø¬ı¶úÀ˚˛ Ó¬±Àfl¡
¬ı˘ÀÂ√Ú, øfl¡ ’±(˚«/ ’Ó¬¸¬ı fl¡Ô± ˝√√À˘± ñ Ó≈¬ø˜ Œ·À˘ Ú± Œfl¡Ú∑
Ú√œ¬ı˛ Ò±À¬ı˛ ¤ÀÓ¬± fl¡±ÀÂ√ ŒÔÀfl¡› Ê√À˘¬ı˛ Ó‘¬¯û±/
3
’¬Û¬ı˛±˝ê ¤fl¡È¬±º ¿˜ ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛ ‚À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Ú ˝√√±ÀÓ¬ ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í
õ∂n∏Ù¬ › fl¡˘˜º ’ÀôL¬ı±¸œ fl¡ø¬Û ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¸±¬ı˛± ø¬ıfl¡±˘ ≈√˝◊√Ê√ÀÚ
¬ıø¸˚˛± õ∂n∏Ù¬ Œ√ø‡À˘Úº ’±Ê√ ø¬ıfl¡±À˘ fl¡Ô± øÂ√˘ ¿˜ √øé¬ÀÌù´¬ı˛
˚±˝◊√ À¬ıÚº Œ¸˝◊√ Ê√Ú… ø¬ıÚ˚˛, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú › ˜ÀÚ±¬ı˛?Ú ¬Û”À¬ı«˝◊√
√øé¬ÀÌù´¬ı˛ ø·˚˛±øÂ√À˘Úº ¿˜Àfl¡ Ú± ¬Û±˝◊√˚˛± øÙ¬ø¬ı˛˚˛± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
¿˜ ¸¬ı fl¡Ô± qøÚ˚˛± ¬ıø˘À˘Ú, ë˝“√±, ˚±›˚˛± ŒÓ¬± øÍ¬fl¡ øÂ√˘º øfl¡c
¤Ó¬&ø˘ õ∂n∏Ù¬ ¤À¸ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘±º fl¡¬Û±À˘ Ú± Ô±fl¡À˘ ˝√√˚˛ Ú±º ¸» fl¡±ÀÊ√
˙Ó¬ ¬ı±Ò±º Œ¬ı˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú ’±¬ÛÚ±¬ı˛± √˙«Ú fl¡À¬ı˛ ¤À˘Úº ›‡±ÀÚ √±Î¬◊
√±Î¬◊ fl¡À¬ı˛ [’Ò…±R] ’±&Ú ;˘ÀÂ√º Œ˚ õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛ Œ¸ qX ˝√√À˚˛
˚±˚˛º Œ¸‡±ÀÚ Œ√˝√ ;À˘ Ú±º ˜ÀÚ¬ı˛ ˜˚˛˘± ˆ¬¶úœˆ”¬Ó¬ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º
’˜‘Ó¬Q ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º ˆ¬·¬ı±Ú ¸˙¬ı˛œÀ¬ı˛ øS˙ ¬ıÂ√¬ı˛ øÂ√À˘Úº ¤fl¡ø√Ú
Ô±fl¡À˘˝◊√ ¬ı˛Àé¬ Ú±˝◊√ Ó¬± øS˙ ¬ıÂ√¬ı˛/ Ê√˜±È¬ ¬ı“±Ò± Ò˜« Œ¸‡±ÀÚºí
¤fl¡Ó¬˘± ŒÔÀfl¡ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±À√ Î¬◊øÍ¬¬ı±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ’±ÀÂ√ Œ˘±˝√√±¬ı˛
Œ‚±¬ı˛±Ú ø¸“øÎ¬ˇ (spiral staircase)º Î¬◊˝√±¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ fl¡Ó¬fl¡È¬± ’—˙
ˆ¬±øe˚˛± ’±˘·± ˝√√˝◊√˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√º õ∂n∏Ù¬ Œ√ø‡ÀÓ¬ Œ√ø‡ÀÓ¬ Œ¸ fl¡Ô±
˜˝√√±¸˜±øÒ˜¢ü Sê±˝◊√à 225
¶ú¬ı˛Ì ˝√√›˚˛±˚˛ ’ÀôL¬ı±¸œÀfl¡ ˘˝◊√˚˛± Œ¸‡±ÀÚ Œ·À˘Úº Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±

Œ√ø‡ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ’ÀôL¬ı±¸œ ¤fl¡øÈ¬ ¬ı˛ø˙ ø√˚˛± Î¬◊˝√± ¬ı“±øÒ˚˛± ¬ı˛±ø‡À˘Úº
¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ¿˜ ’±ø¸˚˛± õ∂n∏Ù¬ Œ√ø‡ÀÓ¬ÀÂ√Úº ‹ ˆ¬±e±øÈ¬ ø¬ı¬Û7¡¡¡Úfl¡º
Ó¬±˝◊√ ˝√√±ÀÓ¬¬ı˛ fl¡±Ê√ ŒÙ¬ø˘˚˛± ø√˚˛± Î¬◊˝√± ’±À· fl¡¬ı˛±˝◊√À˘Úº
¤‡Ú ‰¬±¬ı˛È¬±º Œ¬ı˘≈Î¬ˇ˜Í¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¤fl¡Ê√Ú ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ ’±ø¸À˘Ú, ˜Ú≈º
Ó“¬±˝√√±Àfl¡ ¿˜ fl¡±ÀÂ√ ¬ı¸±˝◊√˚˛± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ìqÚ≈Ú, Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú,
÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô± Â√±Î¬ˇ± ’±˜±¬ı˛ øfl¡Â≈√ ˆ¬±˘ ˘±À· Ú±º qÚÀÓ¬› ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬Ú
Ú± ’Ú… fl¡Ô±, fl¡˝◊√ÀÓ¬› ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬Ú Ú±º ¤˜øÚ ’¬ı¶ö±º ¸¬ı«√± ˜≈À‡, ë˜±
˜±íºî ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ ø˜ø©Ü ˜≈‡ fl¡ø¬ı˛˚˛± ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√À˘Úº
¸g…±¬ı˛ ’ä ¬ı±fl¡œº ’øÓ¬ õ∂¬ı˘ Ê√˘ Á¡Î¬ˇ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√º ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛
‚À¬ı˛› Ê√˘ Ï≈¬øfl¡ÀÓ¬ÀÂ√ ˙±˙«œ¬ı˛ Ù“¬±fl¡ ø√˚˛±º ¿˜ ˝√√±ÀÓ¬¬ı˛ fl¡±Ê√ Â√±øÎ¬ˇ˚˛±
“√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Úº ¬Û± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ‰¬øÈ¬Ê≈√Ó¬± ’¸—˘¢ü ˝√√˝◊√˚˛± Œ·˘º ˚≈Mê√
fl¡À¬ı˛ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ˙±˙«œ¬ı˛ Ù¬“±fl¡ ø√˚˛± Á¡Î¬ˇ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ˜±À˚˛¬ı˛
õ∂˘˚˛Ç¬ı˛œ ˜”øÓ«¬º
’±¬ı±¬ı˛ õ∂n∏Ù¬ Œ√ø‡ÀÓ¬ÀÂ√ Ú , ’ÀôL¬ı±¸œ¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ fl¡ø¬Ûº ¸g…±¬ı˛ ’±À˘±
’±ø¸ÀÓ¬˝◊√ ¸¬ı fl¡±Ê√ ¬ıg fl¡ø¬ı˛À˘Úº ˆ¬Mê√·Ì ’ÀÚÀfl¡ ’±ø¸˚˛± ¬Û”¬ı«
˝√√˝◊√ÀÓ¬˝◊√ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ’Ó¬ ≈√À˚«±À·› ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, ’˜‘Ó¬, ¬ı˘±˝◊√,
˙±øôL, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, ø¬ıÚ˚˛, ˜ÀÚ±¬ı˛?Ú, Ê√·¬ıg≈ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
Œ˜ÃÓ¬±ÀÓ¬¬ı˛ È¬±Ú ¬ı≈øÁ¡ ’Ó¬ ≈√À˚«±·Àfl¡› ’¢∂±˝√√… fl¡À¬ı˛º Î¬±Mê√±¬ı˛ ¬ı'œ
Œfl¡±Ú› ø¬ı¬Û√ ˜±ÀÚÚ Ú±, øÚÓ¬… ’±¸± ‰¬±˝◊√, øfl¡ ¬ıœ¬ı˛/ øÓ¬øÚ› ’±ø¸˚˛±
Ê≈√øÈ¬À˘Úº ¸fl¡À˘ ¿˜-¸Àe, øfl¡Â≈√fl¡±˘ Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¤¬ı±¬ı˛ ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í ¬Û±Í¬º ¿˜ ’øÓ¬˙˚˛ flv¡±ôLº Ó¬±˝◊√ fl¡Ô± Ú± ¬ıø˘˚˛±
ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í ø¡ZÓ¬œ˚˛ ˆ¬±· ÿÚø¬ı—˙ ‡G ¬ı±ø˝√√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± ø√À˘Úº ¤fl¡Ê√Ú
ˆ¬Mê√ ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Úº √øé¬ÀÌù´¬ı˛ ˜øμÀ¬ı˛ ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ÷˙±Ú ˜≈‡±Ê«√œÀfl¡
ø˙é¬± ø√ÀÓ¬ÀÂ√Úº ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ø√Úfl¡Ó¬fl¡ ¬Û±·˘ ˝√√À˚˛ ˚±› Ó“¬±¬ı˛
Ú±À˜º ¸±ø˘¸œ Œ˜±Î¬ˇ˘œ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ √±›º Œfl¡±˙±fl≈¡˙œ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ë˜± ˜±í ¬ıÀ˘
fl“¡±√ ˝◊√Ó¬…±ø√º
¬Û±Í¬fl¡ [¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Ú] Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıø˘À˘Ú ñ ¸±ÒÀfl¡¬ı˛ ’¬ı¶ö±˚˛ ‡≈¬ı
226 ¿˜-√˙«Ú
¸±¬ıÒ±Ú ˝√√ÀÓ¬ ˝√√˚˛º Ó¬‡Ú Œ˜À˚˛˜±Ú≈¯ ŒÔÀfl¡ ‡≈¬ı ’ôLÀ¬ı˛ Ô±fl¡ÀÓ¬ ˝√√˚˛º
...ˆ¬·¬ı±ÚÀfl¡ √˙«ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Œ¬ı˙œ ˆ¬˚˛ Ô±Àfl¡ Ú±, ’ÀÚfl¡È¬± øÚˆ«¬˚˛º
¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√ [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ø¸X±¬ı¶ö±˚˛› ¬ÛÓ¬ÀÚ¬ı˛ ˆ¬˚˛ Ô±Àfl¡/
¿˜ ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ˜± ˚±Àfl¡ ÒÀ¬ı˛ Ô±Àfl¡Ú, Ó¬±¬ı˛ Ô±Àfl¡
Ú±º ˆ¬˚˛ ’±ÀÂ√ Δ¬ıøfl¡, fl¡˜º
Ó¬‡Ú ¸±é¬±» ˆ¬·¬ıÓ¬œ Œ√À‡ Œ˜À˚˛ ˜±Ú≈¯∏Àfl¡ ˜±Ó‘¬:±ÀÚ ¬Û”Ê√±
fl¡À¬ı˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√Ú Ó¬±˝◊√ Ó¬‡Ú ’±¬ı˛ ëÓ¬Ó¬ ˆ¬˚˛ Ú±˝◊√íº Ó¬± ˝√√À˘
Œ¬ı±Á¡± ˚±À26√ ˆ¬˚˛ Ô±Àfl¡º ¤ÀÓ¬ ’±¬ı˛ ’±(˚« øfl¡/ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë˚≈¬ıÓ¬œ
¶aœÀ˘±Àfl¡¬ı˛ ¸Àe ¬Û¬ı˛˜˝√√—À¸¬ı˛› ¬ÛÓ¬Ú ˝√√˚˛ºí Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú… Ó¬±˝◊√
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¸±¬ı˛±Ê√œ¬ıÚ ¸±¬ıÒ±Ú ˝√√À˚˛ Ô±fl¡ÀÓ¬Úº Œfl¡Î¬◊ ¤À˘± ñ Œ¬ı˙œé¬Ì
’±ÀÂ√ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ ’˜øÚ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘Úº ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë’±26√± ’±ø˜
¬ı±˝◊√À¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ’±ø¸ºí ˝√√˚˛ÀÓ¬± ˜øμÀ¬ı˛ ‰¬À˘ Œ·À˘Úº ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ëfl¡Ô±È¬±
¤˝◊√, ¬ı≈Î¬ˇœ Â“≈√À˚˛ ˚± ˝◊√26√± fl¡¬ı˛ºí ’±À· ŒÓ¬± ¸±¬ıÒ±Ú ˝√√À˚˛ ¸±ÒÚ fl¡À¬ı˛
Ó“¬±Àfl¡ √˙«Ú fl¡¬ı˛º Ó¬±˝√√À˘ Ê√ij˜¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ¬Û±¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·˘º ˜Ú≈¯∏… Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛
Î¬◊ÀV˙… ¬Û”Ì« ˝√√˘º Ó¬Ó¬ø√Ú ¸±¬ıÒ±Ú ˝√√›˚˛± ‰¬±˝◊√-˝◊√º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ˚±
˝◊√ 26√±/
¿˜ [¸˝√√±À¸… ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ë˝◊√—ø˘˙˜…±Ú¬ı˛±í [˝◊√—À¬ı˛Ê√œø˙øé¬Ó¬
Œ˘±Àfl¡¬ı˛±] ¸—¶®±¬ı˛ ˜±ÀÚ Ú±º Ó¬±˝◊√ Ó¬±À√¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú ë¸—¶®±¬ı˛ ˜±ÚÀÓ¬
˝√√˚˛ºí ’±Àô¶ ’±Àô¶ lead [‰¬±˘Ú±] fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº ’±¬ı±¬ı˛ ˚≈øMê√¬ı±√œ ¤¬ı˛±º
Ó¬±˝◊√ ¬ı˘ÀÂ√Ú, ˘±˘±¬ı±¬ı≈¬ı˛ fl¡Ô±º ¤fl¡Ê√Ú ¤fl¡È¬± ‡ÀÎ¬ˇ¬ı˛ ‚¬ı˛ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ
ø√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º ’±¬ı˛ ˘±˘±¬ı±¬ı≈ ¸±Ó¬ ˘±‡ È¬±fl¡± ’±À˚˛¬ı˛ Ê√ø˜√±¬ı˛œ
ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ø√À˘Ú Œ˚Ã¬ıÀÚº ¬Û”¬ı«Ê√Àij ’ÀÚfl¡È¬± ¤ø·À˚˛ øÂ√À˘Úº Ó¬±˝◊√ ˝√√À˘±
¤øÈ¬º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√Ú, Œ˙¯∏ Ê√Àij ¸N&Ì Ô±Àfl¡, ˆ¬·¬ı±ÀÚ ˜Ú ˝√√˚˛º
¬Û±Í¬ ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√º √˚±˛ Úμ ¸¬ı˛¶Ó§ ¬œ, øÔ›Ê√øÙ¬ ¤¸¬ı fl¡Ô± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ √˚˛±Úμ ¸¬ı˛¶§Ó¬œ ’±˚«¸˜±Ê√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
fl¡˘fl¡±Ó¬± ¤À¸øÂ√À˘Úº ¤˝◊√ ø√Ú Œ¸Àˆ¬øKI◊È≈¬¬ı˛ øÎ¬À¸•§¬ı˛ ŒÔÀfl¡
Œ¸Àˆ¬øKI◊øÔË¬ı˛ ˜±‰«¬ ¬Û˚«ôL øÂ√À˘Úº Œfl¡˙¬ı¬ı±¬ı≈ Ó¬‡Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛À√¬ı˛ ΔÚÚ±ÀÚ¬ı˛
¬ı±·±ÀÚ øÂ√À˘Úº √˚˛±Úμ ¸¬ı˛¶§Ó¬œ Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe Œ√‡± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·íÂ√À˘Úº
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ øÚ˜LaÌ øÂ√˘ ›‡±ÀÚ Œ¸ø√Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ˝√√À¸ Œ˝√√À¸ ·ä
˜˝√√±¸˜±øÒ˜¢ü Sê±˝◊√à 227
fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº √˚˛±Úμ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë¬ı˛±˜ ¬ı˛±˜ Ú± ¬ıÀ˘ ¸Àμ˙ ¸Àμ˙

¬ı˘ºí fl¡±À5Ú› Œ¸‡±ÀÚ øÂ√À˘Úº øÓ¬øÚ ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ë¬ı˛±˜ ¬ı˛±˜í
fl¡¬ı˛øÂ√À˘Úº Ó¬±˝◊√ÀÓ¬ ‹ fl¡Ô± ¬ı˘À˘Úº øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛¬ı±√œ øfl¡Ú± Î¬◊øÚº ˜ÀÚ
˝√√˚˛, fl¡±À5Ú ‹ ¸˜˚˛ õ∂Ô˜ Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ √˙«Ú fl¡À¬ı˛Úº Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸˜±øÒ
˝√√À˚˛ ø·Â√À˘±º ¤fl¡Ê√Ú, fl¡±À5Ú˝◊√ ¬ı≈øÁ¡, Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ Œ√ø‡À˚˛ √˚˛±ÚμÀfl¡
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¤ ’¬ı¶ö± ˝√√˚˛∑í øÓ¬øÚ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú, ëÚ± , ñ
¬Û±øGÓ¬…±øˆ¬˜±Ú ˝√√…±˚˛º ˙±¶aÀ˜ Œ˚± ¬ÛÎ¬ˇ± ˝√√…±˚˛ ’±Ê√ ›ø˝√√ √˙«Ú
øfl¡˚˛±ºí ¤ÀÓ¬˝◊√ ˜ÀÚ ˝√√˚˛ ¬ıÎ¬ˇ Œ˘±fl¡º ˜˝√√±¬Û≈è¯∏ Â√±Î¬ˇ± ¤¬ı˛+¬Û ¶Û©Ü
fl¡Ô± Œ˘±fl¡ ¸˜Àé¬ ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º
¿˜ ‰≈¬¬Û fl¡ø¬ı˛˚˛± ‡±øÚfl¡é¬Ì ¬ıø¸˚˛± ¬ı˛ø˝√√À˘Úº ¬Û±Í¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
’±¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ø¸“øÓ¬¬ı˛ ¬ÛøGÓ¬ Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ øÊ√:±¸±
fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú øÔ›Ê√øÙ¬ ¸•§Àg Ó“¬±¬ı˛ øfl¡ Ò±¬ı˛Ì±∑ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú, ˚ø√ ‹
¬ÛÀÔ ˆ¬·¬ı±Ú ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ ŒÓ¬± ˆ¬±˘º ¬ı˘À˘Ú, ëˆ¬øMê√˝◊√ ¤fl¡˜±S ¸±¬ı˛
ñ ÷ù´À¬ı˛ ˆ¬øMê√ºí øfl¡ Î¬◊√±¬ı˛ ‘√ø©Ü/ ¤˝◊√ ¤fl¡È¬± ˜±¬Ûfl¡±øÍ¬ ø√À˚˛
ø√À˘Úº Œ˚ Œfl¡±Ú› ˜Ó¬ ˝√√Î¬◊fl¡ ˚ø√ Ó¬±¬ı˛ Î¬◊ÀV˙… ˝√√˚˛ ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú
Ó¬À¬ı ‹ ˜Ó¬ øÍ¬fl¡º ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú Î¬◊ÀV˙… Ú± ˝√√À˘ Î¬◊˝√± Ò˜«˝◊√ Ú˚˛º
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡È¬± ŒÈ¬à ˝√√À˘±, ‹ ˜Ó¬ ’Ú≈¸¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ ÷ù´¬ı˛
√˙«Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú øfl¡Ú±∑ ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú Ú± fl¡À¬ı˛ ˜Ó¬ ‰¬±˘±ÀÓ¬ Œ·À˘ ‰¬À˘
Ú± Œ¬ı˙œ ø√Úº Ò¬ı˛± ¬ÛÀÎ¬ˇ ˚±˚˛ Œ˙À¯∏º ø˚øÚ ˜Ó¬ õ∂¬ıÓ«¬fl¡ Ó¬±¬ı˛ ÷ù´¬ı˛
√˙«Ú fl¡¬ı˛± ‰¬±˝◊√ ’±À·º Ó¬À¬ı ’¬ÛÀ¬ı˛ ŒÚÀ¬ıº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ¸±ÒÚ
‰¬±˝◊√º Ó“¬±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± ‰¬±˝◊√º ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ˙±¶a ¬ı˘, √˙«Ú ¬ı˘, Œ¬ı√±ôL
¬ı˘, øfl¡Â≈√ÀÓ¬˝◊√ øfl¡Â≈√ Ú±˝◊√º Ó¬¬Û¸…± ‰¬±˝◊√º
Œ˘±fl¡ ¬ıÀ˘ øfl¡Ú± ’˜≈fl¡ ¬ıÎ¬ˇ :±Úœº Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ :±Úœ¬ı˛ ˘é¬Ì
¬ı˘ÀÂ√ Ú, ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… Ó¬±¬ı˛ õ∂±Ì Â√Èƒ¬Ù¬È¬ƒ fl¡¬ı˛À¬ı, ’Ó¬ ’Ú≈¬ı˛±· Ó“¬±íÀÓ¬º
’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ˘é¬Ì, fl≈¡Gø˘Úœ Ê√±¢∂Ó¬ ˝√√˚˛º Ó¬‡Ú ÷ù´À¬ı˛ ’‰¬˘± ˆ¬øMê√
˝√√˚˛º ¬ı˝◊√ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘ øfl¡ ¬ıM‘êÓ¬± ø√À˘˝◊√ :±Ú ˝√√À˘± Ú±º ø¬ı¯∏˚˛œ¬ı˛ ëø¬ı¯∏À˚˛í
Œ˚ ˆ¬±˘¬ı±¸±, Œ¸øÈ¬ ˆ¬·¬ı±ÀÚ Œ·À˘ Ó¬À¬ı :±Úº ’Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ Œ˘±fl¡
Œfl¡˙¬ı Œ¸Ú ñ fl¡Ó¬ ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛, Ó“¬±Àfl¡˝◊√ ¬ı˘À˘Ú, Ó≈¬ø˜
228 ¿˜-√˙«Ú
Œ˘±fl¡˜±Ú…, ø¬ı√…± ¤¸¬ı øÚÀ˚˛ ¬ı˛À˚˛Â√ Ó¬±˝◊√ ˝√√˚˛ Ú±º Œfl¡˙¬ı¬ı±¬ı≈ øÊ√:±¸±
fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú øfl¡Ú±, ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú Œfl¡Ú ˝√√˚˛ Ú±∑ Ó¬±˝◊√ ‹ fl¡Ô± ’Ó¬ ¶Û©Ü
fl¡À¬ı˛ ¬ı˘À˘Úº Ú˝◊√À˘ ¬ı≈Á¡À¬ı øfl¡ fl¡À¬ı˛ Œ˘±fl¡º
¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√ [ø¬ıÚœÓ¬ˆ¬±À¬ı] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ¸—¸±¬ı˛œ
Œ˘±fl¡&À˘± øÓ¬ÚÊ√ÀÚ¬ı˛ √±¸ ñ Œ˜À·¬ı˛ √±¸, È¬±fl¡±¬ı˛ √±¸ ’±¬ı˛
˜øÚÀ¬ı¬ı˛ √±¸º ¬Û√±Ô«˝√œÚ Œ˚Ú ëŒ·±¬ıÀ¬ı˛¬ı˛ ŒÁ¡±Î¬ˇ±íº Ó¬±À√¬ı˛ Î¬◊Í¬¬ı±¬ı˛
Î¬◊¬Û±˚˛ øfl¡∑
¿˜ ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± Œ˙±Ú±º øÓ¬øÚ ˚± ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú Ó¬± fl¡¬ı˛±º Ó“¬±¬ı˛
˙¬ı˛Ì ˘›˚˛±º Ó“¬±¬ı˛ õ∂Ó¬…é¬ ¬ı˛+¬Û ¸±Ò≈º Ó“¬±À√¬ı˛ ¸e fl¡¬ı˛±º Ó“¬±À√¬ı˛ Œ¸¬ı±
fl¡¬ı˛±º ¤ ’¬ı¶ö± ŒÔÀfl¡ ˚“±¬ı˛± Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊ÀÍ¬ÀÂ√ Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡Ô± Œ˙±Ú±
√¬ı˛fl¡±¬ı˛º Œ˚ ¬ı…øMê√ øÚÀÊ√¬ı˛ ’¬ı¶ö± ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ ˝√√À˚˛ ˚±À¬ı
¸¬ı Œ˚±·À˚±·º øÓ¬øÚ˝◊√ Ó¬±¬ı˛ ¸¬ı Œ˚±·±Î¬ˇ fl¡À¬ı˛ Œ√Úº ø¬ı¬Û√ ˝√√À26√
¤˝◊√È¬± Œfl¡Î¬◊ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ Ú± ñ øÚÀÊ√¬ı˛ ’¬ı¶ö±º ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ Œ√±¯∏ Œ√À‡
’¬Û¬ı˛Àfl¡ ‡±ø˘ Î¬◊¬ÛÀ√˙ Œ√˚˛ ñ Î¬◊X±¬ı˛ fl¡À¬ı˛º øÚÀÊ√¬ı˛ ’¬ı¶ö± ¬ı≈Á¡ÀÓ¬
‰¬±˚˛ Δfl¡/ ¬ı≈Á¡À˘ ¤é¬øÌ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º Ó¬±˝√√À˘ ’±¬ı˛ ¬ıflƒ¡ ¬ıflƒ¡ fl¡À¬ı˛ Ú±º
¬Û±Í¬ Œ˙¯∏ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú õ∂ùü fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ÷˙±Ú¬ı±¬ı≈Àfl¡ ¸±ø˘¸œ Œ˜±Î¬ˇ˘œ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ, Œfl¡±˙±fl≈¡˙œ
ŒÙ¬À˘ ø√À˚˛ ¬Û±·˘ ˝√√ÀÓ¬ ¬ı˘ÀÂ√ Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Ú±À˜º ˝◊√øÚ Â√±Î¬ˇÀÓ¬
¬Û±¬ı˛ÀÂ√ Ú Ú±º ¬ı˘ÀÂ√ Ú, õ∂fl‘¡øÓ¬ fl¡¬ı˛±À26√º ¤‡Ú ¤˝◊√ õ∂fl‘¡øÓ¬ ñ ¤˝◊√
¸—¶®±¬ı˛ Ú±˙ ˝√√˚˛ øfl¡À¸∑
¿˜ ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˚± ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú Ó¬± fl¡¬ı˛À˘º ˜˝√√±˜±˚˛±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì ˘›˚˛±º
’±¬ı˛ øfl¡Â≈√fl¡±˘ ¤¸¬ı ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ø√À˚˛ ”√À¬ı˛ ¸À¬ı˛ ¬ÛÎ¬ˇ±º ø√Ú¬ı˛±Ó¬ ¤¬ı˛
øˆ¬Ó¬¬ı˛ Ô±fl¡À˘ ˝√√˚˛ Ú±º ˚± ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, ”√À¬ı˛ ¸À¬ı˛ ø·À˚˛ Ó¬± ¬Û±˘Ú
fl¡¬ı˛±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛± ‰¬±˝◊√º Œ‰¬©Ü± ’±¬ı˛ õ∂±Ô«Ú± ¤˝◊√ ¬ÛÔº ¬ı±fl¡œÈ¬± Ó“¬±¬ı˛
˝◊√26√±º ÷˙±Ú¬ı±¬ı≈¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬ Ú±À˙¬ı˛ Î¬◊¬Û±˚˛ ŒÓ¬± Í¬±fl≈¡¬ı˛ øÚÀÊ√˝◊√ fl¡ø¬ı˛À˚˛
øÚÀ˘Ú ¸Àe ¸Àeº ÷˙±Ú¬ı±¬ı≈ Ó¬‡Ú˝◊√ ‰¬¬ı˛Ì ÒÀ¬ı˛ ˙¬ı˛Ì øÚÀ˘Ú Œ˚º
’±¬ı˛ ¬ı±fl¡œ ¬ı˛˝◊√˘ øfl¡∑ ø˚øÚ Œ¬ı“ÀÒÀÂ√ Ú øÓ¬øÚ˝◊√ ˜≈Mê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ÒÚ…
÷˙±Ú¬ı±¬ı≈/
¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√ ñ ¶aœÀ˘±fl¡ ¬Û≈è¯∏ ¸±ÒÀfl¡¬ı˛ ø¬ı‚Æ, Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº
ŒÓ¬˜øÚ ¬Û≈è¯∏› øfl¡ ¶aœ ¸±ÒÀfl¡¬ı˛ ø¬ı‚Æ∑
˜˝√√±¸˜±øÒ˜¢ü Sê±˝◊√à 229
¿˜ ñ fl¡±ÀÊ√ fl¡±ÀÊ√˝◊√º ≈√øÈ¬ ¤fl¡S ø˜˘ ˝√√À˘˝◊√ ¸—¸±¬ı˛º Œ˚ø√fl¡
ŒÔÀfl¡˝◊√ ø˜˘ ˝√√Î¬◊fl¡º Ó¬±˝◊√ ¸±ÒÀfl¡¬ı˛ ’¬ı¶ö±˚˛ ≈√˝◊√À˚˛¬ı˛˝◊√ ¸±¬ıÒ±ÚÓ¬±
‰¬±˝◊√º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¶aœˆ¬Mê√¬ı˛± ¬Û≈è¯∏À√¬ı˛ ¸Àe ø˜˙ÀÓ¬Ú Ú±º ˜±Àfl¡ Œ√‡º
’±˜¬ı˛± Ê√±ÚÀÓ¬› ¬Û±ø¬ı˛ Ú±˝◊√ ’ÀÚfl¡ ø√Ú ÒÀ¬ı˛ Ó“¬±Àfl¡º ¬ı˘ÀÓ¬Ú,
ë¬ı˛±˜˘±À˘¬ı˛ ‡≈Î¬ˇœí Ú¬ıÀÓ¬ ’±ÀÂ√º ˜± ¬ı˘ÀÓ¬Ú, fl¡ÀÎ¬ˇ¬ı˛±Î¬ˇœ øÚÀÊ√¬ı˛ ¬ı±¬Û
ˆ¬±˝◊√Àfl¡› ø¬ıù´±¸ fl¡¬ı˛À¬ı Ú±º ˜±Í¬±fl¡èÀÌ¬ı˛ ˜≈‡ Œfl¡Î¬◊ Œ√‡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀÓ¬±∑
¸¬ı«√± Œ‚±˜È¬±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Ô±fl¡ÀÓ¬Úº ¬ı≈ÀÎ¬ˇ± ˝√√À˚˛ Œ·À˘› Œ‚±˜È¬± ‡≈À˘Ú
Ú±˝◊√º ˜±À˚˛¬ı˛ ’±‰¬¬ı˛Ì ¶aœ ¸±ÒÀfl¡¬ı˛ ’±√˙«º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ øfl¡ ’±¬ı˛ fl¡±Î¬◊Àfl¡ øÚμ± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú∑
Ó¬± Ú˚˛º Ó“¬±ÀÓ¬ øÚμ± øÂ√˘ Ú±º Œ˘±fl¡-fl¡˘…±ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… ˚± ¸Ó¬… Ó¬±˝◊√
¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº ’±&ÀÚ ˝√√±Ó¬ ø√À˘ ˝√√±Ó¬ Œ¬Û±ÀÎ¬ˇ/ ¤‡Ú Ó≈¬ø˜ ˝◊√26√± fl¡À¬ı˛˝◊√
˝√√±Ó¬ √±›, øfl¡•§± ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ Œfl¡Î¬◊ ’±&Ú ŒÙ¬À˘ ø√fl¡, ˝√√±Ó¬ øfl¡c
¬Û≈Î¬ˇÀ¬ı˝◊√º Ó¬±˝◊√ ¸±¬ıÒ±Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ˜Ò≈¬ı˛ ˆ¬±À¬ı¬ı˛ ¸±ÒÀÚ¬ı˛
¸˜˚˛ õ∂±˚˛ ≈√˝◊√ ¬ıÂ√¬ı˛ ¶aœÀ¬ıÀ˙ øÂ√À˘Ú øÓ¬øÚº ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¬Ûø¬ı˛¬ı±¬ı˛
øÊ√:±¸± fl¡¬ı˛À˘, ’±ø˜ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œfl¡º ’±ø˜ ¬ı˘˘≈˜, ’±Úμ˜˚˛œº
¬ı˘ÀÓ¬Ú, ’±ø˜ ’±¬ÛÚ±Àfl¡ Ó¬‡Ú ë¬Û≈í [¬Û≈è¯∏] ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Ú±˝◊√º
¸±ÒÀfl¡¬ı˛ ’¬ı¶ö±˚˛ Î¬◊ˆ¬˚˛˝◊√ Î¬◊ˆ¬˚˛Àfl¡ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ø√À¬ıº
¬ı˛±Ìœ ˆ¬¬ı±Úœ¬ı˛ fl¡Ó¬ õ∂˙—¸± fl¡¬ı˛À˘Úº Œ˜À˚˛ ˜±Ú≈¯∏ ˝√√À˚˛ ¤ÀÓ¬±
:±Ú ˆ¬øMê√º
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸¬ı fl¡Ô± ¸¬ı ’±‰¬¬ı˛Ì Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú…º Ê√·√•§±
¤¸¬ı fl¡ø¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ú ˝√√±ÀÓ¬ ÒÀ¬ı˛º fl¡ÀF ¬ıÀ¸ ¸¬ı ¬ıø˘À˚˛ÀÂ√ Úº ¤fl¡
¤fl¡¬ı±¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ¤˝◊√ Œ√‡ ˜± ¬ı˘ÀÓ¬ ø√À26√Ú Ú±º ˜≈‡ ¬ıg ˝√√À˚˛
Œ·˘º Ó¬±˝◊√ õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú, ’±ø˜ ˚La Ó≈¬ø˜ ˚Laœº ’±ø˜ ‚¬ı˛ Ó≈¬ø˜
‚¬ı˛Ìœº ’±ø˜ ¬ı˛Ô Ó≈¬ø˜ ¬ı˛Ôœº ˜±, Œ˚˜Ú ‰¬±˘±› ŒÓ¬˜øÚ ‰¬ø˘, Œ˚˜Ú
¬ı˘±› ŒÓ¬˜øÚ ¬ıø˘º ˜±, ˙¬ı˛Ì±·Ó¬ ˙¬ı˛Ì±·Ó¬º
¬ı˛±øS √˙È¬±º
˜È«¬Ú ¶≈®˘, fl¡ø˘fl¡±Ó¬±º 18˝◊√ ¤øõ∂˘, 1924 ‡‘©Ü±sº
5˝◊√ Δ¬ı˙±‡ 1331 ¸±˘º &Î¬ÙË¬±˝◊√ÀÎ¬º
230 ¿˜-√˙«Ú
¬Û=√˙ ’Ò…±˚˛
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘
1
¸fl¡±˘ ¬Û“±‰¬È¬±º ¿˜ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±À√ ¬ıø¸˚˛± ’±Ê√› Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√
¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ë¬ıË±p¡Ò˜«í õ∂Ô˜ ŒÔÀfl¡ ø¬ı˚˛±ø~˙øÈ¬ ˜La¡ Δ¬ıø√fl¡
¸≈À¬ı˛ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, ø¬ıÚ˚˛ › Ê√·¬ıg≈ fl¡±ÀÂ√ ¬ı¸±º
¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ¬ı…±‡…± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
’±Ê√ 19À˙ ¤øõ∂˘ 1924 ‡‘à±s , 5˝◊√ Δ¬ı˙±‡ 1331 ¸±˘,
˙øÚ¬ı±¬ı˛º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± Œ√À‡øÂ√À˘Ú ÷ù´¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛
¸‘ø©Ü ø¶öøÓ¬ õ∂˘˚˛ fl¡À¬ı˛Úº ’±¬ı±¬ı˛ ¸¬ı˝◊√ ’±ÚÀμ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ˜±Ú≈¯∏ ˚‡Ú
øfl¡Â≈√ fl¡À¬ı˛ Ó¬‡Ú Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÚ ’±Úμ Ô±Àfl¡, ’±¬ı±¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀˆ¬±À·› ’±Úμ
’±ÀÂ√º øfl¡c Œ¸È¬±Àfl¡ ø¬ıÚ±˙ fl¡À¬ı˛ ’±Úμ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º
¤ ¬ı…¬ı¶ö± ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ fl¡±ÀÊ√º ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ Ê√·»˘œ˘±¬ı˛ øÓ¬Ú
’¬ı¶ö±ÀÓ¬˝◊√ ’±Úμº fl¡Ô±È¬± ˝√√À26√ ¤˝◊√ øÓ¬øÚ Â√±Î¬ˇ± ŒÓ¬± ’Ú… øfl¡Â≈√ Ú±˝◊√º
Ó¬±˝◊√ ’±ø√-˜Ò…-’ôL ¸¬ı«±¬ı¶ö±˚˛ ’±Úμº ’±Úμ Œ˚ Ó“¬±¬ı˛ ¶§¬ı˛+¬Û ñ
ë’±Úμ¬ı˛+¬Û— ’˜‘Ó¬— ˚ø¡Zˆ¬±øÓ¬í [¬˜≈Gfl¡Â√ 2˚2˚˛7]º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ√À‡øÂ√À˘Ú,
¤˝◊√ ’¬ı¶ö±º ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ˜± øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ Œ√‡±À˘Ú ñ ¸ø2‰¬√±Úμ ¸±·¬ı˛
’¬Û±¬ı˛ ’¸œ˜º ’±¬ı±¬ı˛ Œ√‡±À˘Ú, ¸¬ı ëŒ˜±À˜¬ı˛í ñ ¬ı±·±Ú, ¬ı±øÎ¬ˇ,
·±Â√¬Û±˘±, Ù¬˘Ù≈¬˘ ¸¬ı Œ˜±˜ ø√À˚˛ ΔÓ¬¬ı˛œº Œ˜±˜ ˜±ÀÚ ¸ø2‰¬√±Úμº
¸¬ı ’±ÚÀμ Œ˜±Î¬ˇ±º Ú±˜ › ¬ı˛+¬Û ’±ÀÂ√ ¤ ’¬ı¶ö±˚˛, øfl¡c ø¬ıÚ±˙
Ú±˝◊√º Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ˘œ˘±› ¸Ó¬…º Œfl¡Ú ¸Ó¬…∑ ˘œ˘± Œ˚ øÚÓ¬…,
Ó¬±˝◊√º ¤ ¤fl¡˜Ó¬º
’Ú… ˜Ó¬ øÚÓ¬… ¸Ó¬…, ˘œ˘± ø˜Ô…± ñ ¬ıËp¡¸Ó¬…, Ê√·»ø˜Ô…±º
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 231
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ¤˝◊√ øÚÀÓ¬…¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˘œ˘±˚˛ Ô±fl¡±º Â√±√› ˝◊“√È¬ ‰≈¬Ú
¸≈¬ı˛fl¡œ¬ı˛ ΔÓ¬¬ı˛œ, ’±¬ı±¬ı˛ ø¸“øÎ¬ˇ› ˝◊“√È¬ ‰≈¬Ú ¸≈¬ı˛fl¡œ¬ı˛ ΔÓ¬¬ı˛œº Â√±À√ Î¬◊Í¬ÀÓ¬
˝√√À˘ õ∂ÔÀ˜ ø¸“øÎ¬ˇ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ Î¬◊Í¬ÀÓ¬ ˝√√˚˛º
õ∂Ô˜ Ó¬…±· ‰¬±˝◊√º ¬ÛÀ¬ı˛ ÷ù´¬ı˛˝◊√ ¸¬ı ¤˝◊√ ¬ı≈øX ˝√√˚˛º ¤Àfl¡ Í¬±fl≈¡¬ı˛
¬ı˘ÀÓ¬Ú ø¬ı:±Úœ¬ı˛ ’¬ı¶ö±º ≈√˝◊√ ˝◊√ Œ¬ı√±ôLº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤fl¡ ¤fl¡È¬±
experience-Àfl¡ [’Ú≈ˆ¬¬ıÀfl¡] ’¬ı¶ö± ¬ı˘ÀÓ¬Úº ¤‡Ú ¤fl¡È¬± ’¬ı¶ö±
’±¬ı±¬ı˛ ¬ı√À˘ ø·À˚˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡È¬± ˝√√À˘±º ¸¬ı˝◊√ :±Úº Œ˚ Œfl¡±Ú›
¤fl¡È¬± ÷ù´¬ı˛œ˚˛ ˆ¬±¬ı Ê√±ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘˝◊√ fl¡±Ê√ ˝√√˘º ¬ı±fl¡œ øÓ¬øÚ Ê√±øÚÀ˚˛
ø√À¬ıÚ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ˝√√À˘º ˜≈øMê√ øfl¡ ¤fl¡¬ı˛fl¡˜∑ ˆ¬±·¬ıÀÓ¬ ’±ÀÂ√ ¬Û“±‰¬ ¬ı˛fl¡˜
˜≈øMê√¬ı˛ fl¡Ô± ñ ¸±À˘±fl¡…, ¸±˜œ¬Û…, ¸±¬ı˛+¬Û…, ¸±ø©Ü« › ¸±˚≈Ê√…º
¸¬ı&ø˘˝◊√ ¤fl¡ ÷ù´¬ı˛Àfl¡ øÚÀ˚˛º ¸¬ı&ø˘˝◊√ ’Ó¬œøf˚˛ ¬ıdº ¤Àfl¡¬ı˛˝◊√
¬Û“±‰¬ Œˆ¬√º ¸¬ı˝◊√ :±Úº
¿˜ [ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ ’±Úμ ¶§¬ı˛+¬Û ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛
¤fl¡fl¡Ì± ’±ÚÀμ ¸˜ô¶ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ’±Úμ, Ê√œ¬ıÊ√c¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛±Úμ source
[˜”˘] øÓ¬øÚº ¤˝◊√ ¤fl¡fl¡Ì± ’±ÚÀμ Î≈¬À¬ı ’±ÀÂ√ ¸—¸±¬ı˛œ Ê√œ¬ıº ˜”À˘¬ı˛
Œ‡“±Ê√ ŒÚ˝◊√º ¬ı±fl¡œ ’±ÚÀμ¬ı˛ Ê√˜±È¬ ¬ı“±Ò± øÓ¬øÚ øÚÀÊ√º ¤˝◊√ ¤fl¡fl¡Ì±
ø¬ı¯∏À˚˛ ø√À˚˛ øÓ¬øÚ fl¡˜ ˝√√À˚˛ Œ·À˘Ú øfl¡∑ Ó¬± Ú˚˛º øÓ¬øÚ ¬Û”Ì«, ˚Ó¬
Œ√Ú ˚Ó¬ ŒÚ˚˛ øÓ¬øÚ ¤fl¡¬ı˛¸ ¸√± ¸•Û”Ì«º Ó¬±˝◊√ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ ô¶¬ı
fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú, ë¬Û”Ì«¸… ¬Û”Ì«˜±√±˚˛ ¬Û”Ì«À˜¬ı±¬ıø˙¯∏…ÀÓ¬ºí ’±¬ı±¬ı˛ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ,
ë¤Ó¬Õ¸…¬ı±Úμ¸…±Ú…±øÚ ˆ”¬Ó¬±øÚ ˜±S±˜≈¬ÛÊ√œ¬ıøôL–í [¬ı‘˝√ Â√ 4˚3˚32]º
¿˜ [¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ ’±Úμ ¶§¬ı˛+¬ÛÀfl¡ ’±¬ı±¬ı˛ ë¸Ó¬…—
:±Ú— ’ÚôL— ¬ıËp¡í [ΔÓ¬øM√√ ¬ıËp¡¬ı~ 1] ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº ’ÚôL ˜±ÀÚ Œ˚ ø√fl¡
ø√À˚˛ Œ√‡ Ó“¬±¬ı˛ Œ˙¯∏ Ú±˝◊√ ñ :±Ú, fl¡˜«, ˙øMê√, fl¡˘…±Ì, Œ√˙,
fl¡±˘±ø√º ¤˝◊√ ¬Û¬ı˛˜ ¬Û≈è¯∏Àfl¡ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛±˝◊√ ˜Ú≈¯∏… Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀV˙…º
Ó“¬±Àfl¡˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˜± ¬ı˘ÀÓ¬Úº ¸¬ı«√± Œ¸˝◊√ ˜± ¸Àe ¸Àe Ô±fl¡ÀÓ¬Úº
Œ˚˜Ú ø˙q¬ı˛ ¸Àe ˜± Ô±Àfl¡º ’±¬ı±¬ı˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ˜≈À‡ øÚÀÊ√
¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú øÓ¬øÚ øÚÀÊ√˝◊√ Œ¸˝◊√ ˜±, øÚÀÊ√˝◊√ ¬ıËp¡º ’±¬ı±¬ı˛ ˆ¬Mê√ ˝√√À˚˛ Œ¬ı˛±·
Œˆ¬±· fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº
232 ¿˜-√˙«Ú
Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ¤˝◊√ ¬Û¬ı˛˜¬Û≈è¯∏Àfl¡ õ∂±ø5˝◊√ Ê√œÀ¬ı¬ı˛ Œ˙¯∏ ·ôL¬ı…¶ö˘º

ë¤¯∏±¸… ¬Û¬ı˛˜±·øÓ¬À¬ı˛¯∏±¸… ¬Û¬ı˛˜± ¸•ÛÀ√À¯∏±˝√√¸… ¬Û¬ı˛˜±À˘±fl¡ ¤À¯∏±˝√√¸…
¬Û¬ı˛˜ ’±Úμí [¬ı‘˝√ Â√ 4˚3˚32] ÒÚ › ’±Úμ Œ˘±fl¡ Œ‰¬À˚˛ Ô±Àfl¡º
¬ı˘ÀÂ√ Ú, ¤øÈ¬ Œ¬ÛÀ˘ ’Ú… ÒÚ ‰¬±˚˛ Ú± Ó¬±˝◊√ ¤øÈ¬ ¬Û¬ı˛˜ ÒÚº ’±Úμ
’Ô«±» ø¬ı¯∏˚˛±Úμ, Ó¬±› ‰¬±˚˛ Ú±º ø˜Â√¬ı˛œ¬Û±Ú± Œ¬ÛÀ˘ Œfl¡ ›˘±&Î¬ˇ
‰¬±˚˛∑ ë¸ ’ùü≈ÀÓ¬ ¸¬ı«±Úƒ fl¡±˜±Ú ¸˝√√ ¬ıËp¡Ì± ø¬ı¬Ûø(Ó¬±íº
[ΔÓ¬øM√√ ıp¡√¬ı~ Â√ 2]º
Ó“¬±Àfl¡ Œ¬ÛÀÓ¬ ˝√√À˘ Ó¬¬Û¸…± ‰¬±˝◊√º Ó¬¬Û¸…± ˜±ÀÚ ¸˜¢∂ ˜Ú ø√À˚˛
Ó“¬±Àfl¡ ‰¬±›˚˛±º ˜ÚÈ¬± ¤‡Ú Ê√øÎ¬ˇˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√ ø¬ı¯∏˚˛Àˆ¬±À·º ¤È¬±Àfl¡ Ó≈¬À˘
øÚÀ˚˛ Î¬◊ÀåI◊±ø√Àfl¡ ˆ¬·¬ı±ÀÚ ˘±·±ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº øÚ¬ı˛ôL¬ı˛ ¤ Œ‰¬©Ü±¬ı˛ Ú±˜˝◊√
Ó¬¬Û¸…±º ¸»¸e ’±¬ı˛ øÚÊ«√Ú¬ı±¸ ¤¬ı˛ ¸˝√√±˚˛º ¸»¸Àe ’±Ú±À·±Ú±
fl¡¬ı˛À˘ ø¬ıÀ¬ıfl¡:±Ú ’Ô«±» ÷ù´¬ı˛ ¸Ó¬… Ê√·» ’øÚÓ¬…, ¤ Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛º
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ øÚø¬ı«¯∏˚˛ ˆ¬·¬ı±ÀÚ ˜Ú ˘¢ü fl¡¬ı˛± øÚÊ«√ÀÚº
¬ıËp¡, ˙øMê√, Ê√œ¬ıÊ√·», Ó¬¬Û¸…±, Ê√œÀ¬ı¬ı˛ fl¡Ó«¬¬ı… ñ ¤˝◊√¸¬ı
Œ¬ı±Á¡±ÀÓ¬, ¤˝◊√¸¬ı Œ√‡±ÀÓ¬ ¬ıËp¡˝◊√ ˚≈À· ˚≈À· ˜±Ú≈¯∏ ˝√√À˚˛ ’±À¸Úº
Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ¸˝◊√ ¬ıËp¡ ñ øÚÀÊ√¬ı˛ ˜≈À‡¬ı˛ fl¡Ô±º ˜±Ú≈¯∏ Ó“¬±Àfl¡ ¬ı±Ú±˚˛ Ú±˝◊√º
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¸ø2‰¬√±Úμ ¤¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Œ¬ı¬ı˛ ˝√√À˚˛ ¬ı˘ÀÂ√Ú ’±ø˜˝◊√
˚≈À· ˚≈À· ’¬ıÓ¬œÌ« ˝√√˝◊√º
øfl¡ ’:±Ú ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛/ ¤˝◊√ Î¬◊øMê√¬ı˛ ¸±˜ÀÚ ñ ¶Û©Ü fl¡Ô±¬ı˛ ¬Û¬ı˛›
øfl¡ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ Ê√œ¬ıÊ√·» ¤¸¬ı ’±¬ÛøÚ˝◊√ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ñ 'chance
creation'? ¤› Ó“¬±¬ı˛ ’ø¬ı√…± ˜±˚˛±¬ı˛ fl¡±Ê√º Ú˝◊√À˘ Œ‡˘± ‰¬À˘ Ú±º
÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe Œ˚±· fl¡À¬ı˛ øÚÀÊ√Àfl¡ ‰¬±˘±Úº Ÿ¬ø¯∏À√¬ı˛ ’¬ıÓ¬±¬ı˛À√¬ı˛
¤˝◊√¸¬ı fl¡Ô± õ∂Ó¬…é¬ :±Ú ñ Œ‰¬±À‡ Œ√À‡ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº ¤ÀÓ¬ ëøfl¡cí
Ú±˝◊√, ’Ú≈˜±Ú Ú±˝◊√º ¬Û¬ı˛c Δ¬ı:±øÚfl¡À√¬ı˛ Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ¶§¬ı˛+¬Û ¸•§Àg Î¬◊øMê√
’Ú≈˜±Ú ˜±Sº ŒÊ√±¬ı˛ Ú±˝◊√ Ó¬±À√¬ı˛ fl¡Ô±˚˛º ˜±Ú≈¯∏Àfl¡ Ó¬±¬ı˛± ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛
Ú±, ’±ø˜ øÚÀÊ√ Œ√À‡øÂ√, øÚÀÊ√ õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛øÂ√ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¶§¬ı˛+¬Ûº ¶§
ë¶§¬ı˛+¬ÛÀfl¡í Ê√±Ú±˝◊√ ¬Û¬ı˛˜ ¸≈‡, ¬Û¬ı˛˜ ˙±øôL › ¬Û¬ı˛˜±Úμº ¤˝◊√ ’ø¬ıÚù´¬ı˛
¸≈‡, ˙±øôL Ó¬±¬ı˛± øÚÀÊ√¬ı˛±› ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ Ú±˝◊√ ’¬Û¬ı˛Àfl¡› ø√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 233
Ú±º Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± øfl¡c ¸fl¡À˘ ¬ı˘ÀÂ√ Ú ñ ’±˜¬ı˛± ¤˝◊√ ¬Û¬ı˛˜±Úμ, ¬Û¬ı˛˜

¸≈‡, eternal bliss and happiness ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛øÂ√º ŒÓ¬±˜¬ı˛±›
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛º õ∂ÀÓ¬…fl¡ Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ¤øÈ¬ birth-right [Ê√ij·Ó¬ ’øÒfl¡±¬ı˛]/
¿˜ øfl¡Â≈√é¬Ì Úœ¬ı˛¬ı ¬ı˛ø˝√√À˘Ú ñ Ò…±ÀÚ¬ı˛ ˆ¬±À¬ıº ’±¬ı±¬ı˛ ¬Û±Í¬
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤¬ı±¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˘º ˝◊√à±¬ı˛ ‰¬˘ÀÂ√ Ó¬±˝◊√º Œ¸∞I◊ ˘≈Àfl¡¬ı˛ ¡Z±ø¬ı—˙
’Ò…±À˚˛¬ı˛ ¤fl¡øS—˙ ¬ı±Ìœ ŒÔÀfl¡ ‰¬Ó≈¬ø¬ı«—˙øÓ¬ ’Ò…±˚˛ ’Ô«±» ¬Û≈ô¶Àfl¡¬ı˛
Œ˙¯∏ ¬Û˚«ôL ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Úº Œfl¡±Ú Œfl¡±Ú ¬ı±Ìœ ≈√˝◊√¬ı±¬ı˛ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±ÀÂ√ Úº Œ˚˜Ú
ñ 'I tell thee, Peter, the cock shall not crow this
day, before that thou shalt thrice deny that thou
knowest me!' 'Father, forgive them; for they know
not what they do.' 'Verily I say unto thee, today shalt
thou be with me in paradise; (St. Luke 22:34 - 23:43).
'O fools, and slow of heart to believe all that the
prophets have sopken.' (St. Luke 24:25). [ëø¬ÛÈ¬±¬ı˛, ŒÓ¬±˜±˚˛
’±ø˜ ¬ıÀ˘ ¬ı˛±‡øÂ√, ’±Ê√ ˜≈¬ı˛·œ¬ı˛ Î¬±Àfl¡¬ı˛ ¬Û”À¬ı«˝◊√ Ó≈¬ø˜ øÓ¬Ú¬ı±¬ı˛ ’±˜±˚˛
’¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ıºí ëø¬ÛÓ¬–, ¤À√¬ı˛ é¬˜± fl¡¬ı˛º fl¡±¬ı˛Ì ¤¬ı˛± Ê√±ÀÚ Ú± øfl¡
˜˝√√±¬Û±¬Û fl¡¬ı˛ÀÂ√ºí ë˜±˝◊√ø¬ı˛ ¬ı˘øÂ√, ’±Ê√˝◊√ Ó≈¬ø˜ ’±˜±¬ı˛ ¸Àe ¶§À·« øÚ¬ı±¸
fl¡¬ı˛À¬ıºí ëŒÓ¬±˜¬ı˛± ¤˜øÚ ˝√√œÚ¬ı≈øX › ≈√¬ı«˘ø‰¬M√√ Œ˚ ˜˝√√±¬Û≈è¯∏·ÀÌ¬ı˛
¬ı±Ìœ› ¸Ó¬… ¬ıÀ˘ ø¬ıù´±¸ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛Â√ Ú±ºí]
¬Û±Í¬ Œ˙¯∏ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º ¤¬ı±¬ı˛ ¿˜ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú øÓ¬Ú ¬ı˛fl¡˜ ø¬ıù´±À¸¬ı˛
fl¡Ô±º ≈√ÀÒ¬ı˛ ‘√©Ü±ôL ø√À˚˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú ñ ≈√ÀÒ¬ı˛ fl¡Ô± Œ˙±Ú±, ≈√Ò Œ√‡±
’±¬ı˛ ≈√Ò Œ‡À˚˛ ˝√√+©Ü¬Û≈©Ü ˝√√›˚˛± Ó¬Ù¬±» ’±ÀÂ√º Sê±˝◊√Àà¬ı˛ ø¬ıù´±¸ ¬Û±fl¡±
ø¬ıù´±¸º ≈√Ò Œ‡À˚˛ ˝√√+©Ü¬Û≈©Ü ˝√√›˚˛± ø¬ıù´±¸º ˜±ÀÚ ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ¸Àe Œ√‡±
fl¡¬ı˛±, fl¡Ô± fl¡›˚˛±¬ı˛ ø¬ıù´±¸º ¤fl¡ ’±Ò¬ı±¬ı˛ Ú˚˛ ¬ı±¬ı˛ ¬ı±¬ı˛º ¤˝◊√ ø¬ıù´±¸
øÂ√˘ ¬ıÀ˘˝◊√ Sê±˝◊√à ŒÊ√ÀÚqÀÚ S≈êÀ˙ ø¬ıX ˝√√À˘Úº ÷ù´¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú
Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ fl¡˘…±ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ √±Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ¤˝◊√ ø¬ıù´±¸
’¬ıÓ¬±¬ı˛±ø√¬ı˛ ˝√√˚˛ , Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ˝√√˚˛ Ú±º ÷ù´¬ı˛ ¸Ó¬…, ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ¸Ó¬… ñ ¤˝◊√
234 ¿˜-√˙«Ú
ø¬ıù´±¸ ˝√√›˚˛± ¬ıÎ¬ˇ˝◊√ fl¡øÍ¬Ú ¬ı…±¬Û±¬ı˛º ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ˝√√˚˛ fl¡Ó¬fl¡È¬±, ’±¬ı±¬ı˛

˚±˚˛º fl¡Ó¬¬ıÎ¬ˇˇ ˆ¬Mê√ ø¬ÛÈ¬±¬ı˛, ’ôL¬ı˛e Œ|á¬º Ó¬±Àfl¡˝◊√ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, 'Get
thee behind me Satan : for thou savourest not the
things that be of God, but those that be of men.'
(St. Matthew 16:23) .”√¬ı˛ ˝√√› ˙˚˛Ó¬±Ú, ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ’±À√˙ qÚ¬ı øfl¡
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙ qÚÀ¬ı±/ ¬Û”À¬ı« √˙«Ú ø√À˚˛ ˆ¬·¬ı±Ú ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, Œ√˝√
¬ıø˘ ø√ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ¤‡Ú ø¬ÛÈ¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˜˙« ø√À26√Ú ’Ú…¬ı˛+¬Ûº Ó¬±˝◊√ ¬ı˘À˘Ú
¤˝◊√ fl¡Ô±º Œ˘±fl¡ Œ˚˜Ú ¬ıÀ˘ Ô±Àfl¡, ë¬ı±˘±˝◊√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Œfl¡Ú ˝√√ÀÓ¬
˚±À¬ı ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ó¬…±·/í ¤˝◊√¬ı˛+¬Û ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº
’Ó¬ ø¬ıù´±¸, ;˘ôL ø¬ıù´±¸ øfl¡c ¤¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛› ˆ¬˚˛ ¤À¸ Œ·ÀÂ√
˙¬ı˛œ¬ı˛ Ó¬…±À·º ¤˜øÚ Œ√˝√¬ı≈øXº ˆ¬À˚˛ ñ √±èÌ ˆ¬À˚˛, õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú,
ø¬ÛÓ¬– ¬ı˛é¬± fl¡¬ı˛ ¤ ø¬ı¬Û√ ŒÔÀfl¡º Œ‚À˜ Œ·ÀÂ√ Ú Î¬◊»fl¡F±˚˛º ¤fl¡Ê√Ú
Œ√¬ıÓ¬± ¤À¸ ¬ı≈øÁ¡ Ó¬±Àfl¡ ¸±b√LÚ± ø√À26√Úº Ò¬ı˛± ¬ÛÎ¬ˇ¬ı±¬ı˛ øfl¡Â≈√é¬Ì ’±À·
˝√√À˚˛øÂ√˘ ¤˝◊√ ’¬ı¶ö±º Œfl¡Ú ¤˝◊√¬ı˛+¬Û ˝√√À˘±∑ Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú…º
Œ√‡±À˘Ú, ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ¸¬ı«±¬ı¶ö±˚˛ ø¬ıù´±¸ ’È≈¬È¬ ¬ı˛±‡± fl¡Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ
˙Mê√ ¬ı…±¬Û±¬ı˛º Œ√˝√¬ı˛é¬±¬ı˛ ¤˝◊√ Œ˚ Œ‰¬©Ü± ¤¬ı˛˝◊√ Ú±˜ ’ø¬ı√…±º ˚Ó¬ø√Ú
Œ√˝√ ’±ÀÂ√ Ó¬Ó¬ø√Ú Ó¬±¬ı˛ ¤˘±fl¡±º ’±¬ı±¬ı˛ ø¬ÛÈ¬±¬ı˛Àfl¡ ø√À˚˛ Œ˘±fl¡ø˙é¬±
ø√À˘Úº øÓ¬øÚ ·¬ı« fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú øfl¡Ú±, õ∂Àˆ¬±, ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¸Àe ’±ø˜
¸¬ı«√± Ô±fl¡À¬ı± ñ ë¬ı˛±Ê√¡Z±À¬ı˛ ù¨˙±ÀÚ ‰¬í, Ó¬“±¬ı˛ Œ¸˝◊√ ·¬ı« Œˆ¬Àe
ø√À˘Úº ¤fl¡ õ∂˝√À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÒ… øÓ¬Ú¬ı±¬ı˛ õ∂±Ìˆ¬À˚˛ Sê±˝◊√àÀfl¡ ’¶§œfl¡±¬ı˛
fl¡¬ı˛À˘Ú ñ 'I know not the man' [’±ø˜ ¤Àfl¡ ø‰¬øÚ Ú±] ¬ıÀ˘º
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ≈√¬ı«˘Ó¬± ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ fl“¡±√ÀÓ¬ ˘±·À˘Úº
¤ ‚È¬Ú± ≈√íøÈ¬› Œ√‡≈Úº ¤ø√Àfl¡ ¤˝◊√¬ı˛+¬Ûº ’±¬ı±¬ı˛ ¤¬ı˛ ¬Û¬ı˛˝◊√
’Ú…±˚˛fl¡±¬ı˛œÀ√¬ı˛ ˜eÀ˘¬ı˛ Ê√Ú… õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ñ ø¬ÛÓ¬– é¬˜± fl¡¬ı˛,
¤¬ı˛± Ê√±ÀÚ Ú± øfl¡ ˆ¬œ¯∏Ì ¬Û±¬Û fl¡¬ı˛ÀÂ√/ øÓ¬øÚ øÚÀÊ√Àfl¡ Ê√±ÀÚÚ ›¬ı˛±
Ê√±ÀÚ Ú± Ó“¬±Àfl¡º ’Ó¬ ˆ¬˚˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ó¬…±À· ’±¬ı±¬ı˛ ’Ó¬ fl¡èÌ± ñ
¸˜√˙«Úº S≈êÀ˙ ø¬ıX ’¸˝√√±˚˛ ’¬ı¶ö±˚˛› ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ ˜≈øMê√√±Ú fl¡¬ı˛À˘Úº
¤˝◊√ ¸¬ı ø¬ıèXˆ¬±À¬ı¬ı˛ ø˜˘Úˆ”¬ø˜ ’¬ıÓ¬±¬ı˛º Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe ’±¬ı˛ ≈√˝◊√ ¬ı…øMê√
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 235
S≈êÀ˙ ø¬ıX ˝√√˚˛º Ó¬±À√¬ı˛ ¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ Œ¸˝◊√ ’¬ı¶ö±˚˛ Sê±˝◊√à ’¬ıÓ¬±¬ı˛

¤fl¡Ô± ø¬ıù´±¸ ˝√√À˚˛øÂ√˘º ˙¬ı˛Ì±·Ó¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘º Sê±˝◊√à Ó¬‡Ú˝◊√ ¬ı˘À˘Ú,
ë’±Ê√˝◊√ Ó≈¬ø˜ ’±˜±¬ı˛ ¸Àe ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˚±À¬ı ¶§À·«ºí
¤fl¡Ê√Ú ’¬ıÓ¬±À¬ı˛¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ › fl¡±˚« õ∂Ó¬…é¬ fl¡¬ı˛À˘ Œ¬ı±Á¡± ˚±˚˛
˙±À¶a¬ı˛ ¤¸¬ı fl¡Ô± ¸Ó¬…º Ú˝◊√À˘ ˜±Ú≈¯∏ ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛ ¤¸¬ı ¬ı±Ú±Ú fl¡Ô±º
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛› ¤˝◊√ ≈√˝◊√ ø¬ıèX ˆ¬±À¬ı¬ı˛ Œ‡˘± ‰¬˘ÀÓ¬± ñ ˆ¬Mê√
› ˆ¬·¬ı±Úº fl¡‡Ú› ˆ¬·¬ı±Úˆ¬±À¬ı ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë’±˜±¬ı˛ Ò…±Ú fl¡¬ı˛À˘˝◊√
˝√√À¬ıí, ’±¬ı±¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú ¸Àe ¸Àe, ’Ú…±˚˛ fl¡¬ı˛˘±˜ øfl¡ ˜± Ó¬±Àfl¡ ¤
fl¡Ô± ¬ıÀ˘∑ ’±ø˜ ŒÓ¬± Œ√‡øÂ√ Ó≈¬ø˜˝◊√ ¸¬ı ñ ˜Ú ¬ı≈øX ø‰¬M√√ ’˝√√—fl¡±¬ı˛
¸¬ı˝◊√ Ó≈¬ø˜/ ’±¬ı±¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ó¬…±À·¬ı˛ ¬Û”À¬ı« ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë¤‡Ú ’±¬ı˛ ≈√øÈ¬
Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±ø26√ Ú±, ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ › ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬·¬ı±Úº ¤‡Ú Œ√‡øÂ√ ¸¬ı˝◊√
Ó≈¬ø˜, ¸¬ı ˜±ºí
˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¸˜˚˛, Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì øÚÀ˘ ˝√√˚˛º ¤˝◊√ fl¡À˚˛√œ¬ı˛ ˝√√À˚˛øÂ√˘º
ëø¶öQ± ¸…±˜ôLfl¡±À˘˝ø¬Û ¬ıËp¡øÚ¬ı«±Ì˜‘26√øÓ¬ºí
¤‡Ú ¸fl¡±˘ Ú˚˛È¬±º ¿˜ › ’ÀôL¬ı±¸œ õ∂n∏Ù¬ Œø√‡ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í Â√±¬Û± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
’¬Û¬ı˛±˝ê ¬Û“±‰¬È¬±º ¿˜ Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇ ø·˚˛±ÀÂ√ Úº ˆ¬Mê√·Ì ’±ø¸˚˛±

Â√±À√ ¤fl¡øSÓ¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¿˜ øÙ¬ø¬ı˛À˘Ú ’±È¬È¬±˚˛º ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú,
’˜”˘…, ø¬ıÚ˚˛, ˙±øôL, ¬ı˘±˝◊√, ˜ÀÚ±¬ı˛?Ú, ŒÂ√±È¬ ¬ı˛À˜˙, Î¬±Mê√±¬ı˛, Œ˚±À·Ú,
Ó¬»¬Û≈S Œ‡±fl¡±, ≈√·«±¬Û√, Ê√·¬ıg≈ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√Úº ¿˜ ¬Ûø¬ı˛|±ôL,
˜±≈√À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Ú Â√±À√º ¤fl¡È≈¬¬ Û¬ı˛ fl¡Ô±õ∂¸e ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ¸iß…±¸
’±|À˜¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ‡≈¬ı fl¡øÍ¬Ú ’±|˜º ≈√·«±¬Û√ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú,
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¸iß…±À¸¬ı˛ Œ˚ ’±√˙« ø√À˚˛ Œ·ÀÂ√ Ú Œ¸¬ı˛+¬Û ¸iß…±¸œ Œ√‡± ˚±˚˛
Ú± õ∂±˚˛º ’±Ê√fl¡±À˘¬ı˛ ¸iß…±¸-’±|˜ ŒÚÀ˜ Œ·ÀÂ√º
¿˜ [¬ı±Ò± ø√˚˛±] ñ ¸iß…±¸ fl¡Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ ’±|˜º ¬ı˘À˘˝◊√ ˝√√À˘±
øfl¡26≈√ Ú±º Œ√‡Ú± Œ˚‡±Ú ŒÔÀfl¡ ˜±Ú≈¯∏ ¬Û±˘±À26√ Œ¸‡±ÀÚ ¸iß…±¸œ¬ı˛±
˚±À26√º õ∂±ÀÌ¬ı˛ ˆ¬˚˛ Ú±˝◊√º ˘±À˝√√±À¬ı˛ Œõ≠· ˝√√À˚˛ÀÂ√º Œ¬ı˛±Ê√ ¬Û=±˙Ê√Ú
236 ¿˜-√˙«Ú
Œ˘±fl¡ ˜¬ı˛ÀÂ√º ˜ÀÍ¬¬ı˛ ¸iß…±¸œ¬ı˛± Œ¸‡±ÀÚ Œ·ÀÂ√ Ú Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛ÀÓ¬º ˜≈À‡

¬ı˘À˘ øfl¡ ˝√√˚˛∑ fl¡±Ê√ Œ√‡ Ó“¬±À√¬ı˛º ¬Û≈˘œ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Œ√‡ÀÓ¬ ¸¬ı
¸˜±Úº øfl¡c fl¡±À¬ı˛± øˆ¬Ó¬¬ı˛ é¬œÀ¬ı˛¬ı˛ ¬Û≈¬ı˛, fl¡±À¬ı˛± øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl¡Î¬ˇ±¬ı˛ Î¬±˘º
Œfl¡±Úƒ ¬ıœ¬ı˛ ˜±S ¬Û“±‰¬ ˝√√±Ê√±¬ı˛ Δ¸Ú… øÚÀ˚˛ fl¡Ó¬˘≈ ‡“±Àfl¡ ¸≈¬ıÌ«À¬ı˛‡±
¬Û±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ø√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛∑ Ê√·» ø¸—-¤¬ı˛ fl¡˜«º øÓ¬øÚ fl‘¡Ó¬fl¡±˚« ˝√√À˘Úº
˜≈À‡ ŒÓ¬± ¬ıœ¬ı˛Q fl¡Ó¬ Œ˘±fl¡ fl¡À¬ı˛ Ô±Àfl¡, øfl¡c ¤ fl¡±À˚« Œfl¡Î¬◊ Œ¬ı¬ı˛À˘±
Ú±º ¤fl¡± Ê√·» ø¸— ¤ø·À˚˛ Œ·À˘Úº
¸iß…±¸ ˜±ÀÚ ¤˝◊√ Ú˚˛ ¸fl¡À˘˝◊√ qfl¡À√¬ı ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº ¸iß…±¸ ˜±ÀÚ,
¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ‰¬À˘ ˚±›˚˛±º ¬ı±¬Û ˜± ¬Ûø¬ı˛¬ı±À¬ı˛¬ı˛ ¬ıgÀÚ¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛
˚±›˚˛±º Œ¸‡±Ú ŒÔÀfl¡ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛ÀÂ√º ¬ı˛±ô¶±˚˛ Î¬◊ÀÍ¬ÀÂ√º ›‡±Ú ŒÔÀfl¡
÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ø√Àfl¡ ¤&ÀÓ¬ ø¬ı‚Æ fl¡˜º Vantage ground-¤ [’Ú≈fl”¡˘
¶ö±ÀÚ] “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√º ˜≈øÎ¬ˇ ø˜Â√¬ı˛œ¬ı˛ ¤fl¡√¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘ ‰¬˘À¬ı Œfl¡Ú∑
≈√·«±¬Û√ ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸iß…±À¸¬ı˛ ’±√À˙« øfl¡ Ó¬± øÂ√˘∑
¿˜ ñ Ú±, Ó¬± Ú˚˛º Ó¬À¬ı ¸iß…±¸œÀ√¬ı˛ ‹¬ı˛+¬Ûº Í¬±fl≈¡¬ı˛ fl¡±À¬ı˛±›
formal [’±Ú≈á¬±øÚfl¡] ¸iß…±¸ Œ√Ú Ú±˝◊√º Ó¬À¬ı organisation
[¸„∏‚] ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ˝√√À˘ ¤fl¡È¬± Institution [’Ú≈á¬±Ú, õ∂Ô±] ‰¬±˝◊√º Ó¬±˝◊√
˜ÀÍ¬ ¸iß…±¸ ¸—¶®±¬ı˛ Œ√›˚˛± ˝√√˚˛º øÓ¬øÚ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Ù“¬±fl¡ fl¡À¬ı˛ ø√ÀÓ¬Úº
Œ√‡ÀÓ¬˝◊√ ¸¬ı ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈¯∏ , øfl¡c Ó“¬±À√¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Ù“¬±fl¡ ñ øˆ¬Ó¬À¬ı˛
¸iß…±¸º øÓ¬øÚ Œ√‡ÀÓ¬Ú, øfl¡À¸ ÷ù´¬ı˛ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛º Œ¸øÈ¬ ’±˘±√±
øÊ√øÚ¯∏º Ù¬±©Ü« flv¡±¸º Ù¬±©Ü« flv¡±˙ ¸iß…±¸ ˝√√À˘± Ú± ¬ıíÀ˘ ¸iß…±¸ øfl¡Â≈√
Ú˚˛ ¬ı˘± ‰¬À˘ Ú±º Œ¸Àfl¡G flv¡±˙, Ô±Î«¬ flv¡±˙ ’±ÀÂ√º Ó¬¬ı≈› ¸iß…±¸œº
¤“¬ı˛± õ∂Ì˜… ˚±¬ı˛± ‚À¬ı˛ ’±ÀÂ√ Ó¬±À√¬ı˛º ¸iß…±¸œ ’±¬ı˛ ·‘˝√À¶ö¬ı˛ difference
[¬Û±Ô«fl¡…] Œ˚˜Ú ¸≈À˜è ¬Û¬ı«Ó¬ ’±¬ı˛ ¸¬ı˛À¯∏ fl¡Ì±, ’Ô¬ı± ˜˝√√±¸±·¬ı˛
’±¬ı˛ Œ·±©ÛÀ√¬ı˛ Ê√˘º
¬ı˛±øS ¤·±¬ı˛È¬±º
2
¸fl¡±˘ ¬Û“±‰¬È¬±º ˜È«¬ÀÚ¬ı˛ Â√±À√ ¿˜ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú,
ë¬ıË±p¡Ò˜«íº Œ|±Ó¬± ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, ø¬ıÚ˚˛, Ê√·¬ıg≈ õ∂ˆ‘¬øÓ¬º ¬ÛÀ¬ı˛ ’±ø¸À˘Ú
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 237
Œ˚±À·Ú › Ó¬»¬Û≈S Œ‡±fl¡±º ¬Û=√˙ › Œ¯∏±Î¬ˇ˙ ’Ò…±˚˛ ¬Û±Í¬ ¸˜±5

˝√√˝◊√˘º Œfl¡¬ı˘ ¸±ÒÀÚ¬ı˛ fl¡Ô±º
’±Ê√ 20À˙ ¤øõ∂˘ 1924 ‡‘à±sº 6˝◊√ Δ¬ı˙±‡ 1331 ¸±˘,
¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ ˚± ¬ÛÎ¬ˇ± ˝√√À˘± ¤¬ı˛ ¸±¬ı˛ fl¡Ô±
ñ ¸±ÒÚ ‰¬±˝◊√º ëÓ¬¬Û¸± ¬ıËp¡ ø¬ıøÊ√:±¸¶§í [ΔÓ¬øM√√ ˆ‘¬&¬ı~ Â√ 3˚˛ ’Ú≈¬ı±fl¡]º
Í¬±fl≈¡¬ı˛› ¬ı˘ÀÓ¬Ú ¸±ÒÚ ‰¬±˝◊√º ø¸“øÓ¬¬ı˛ ¬ÛøGÓ¬Àfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ¤˝◊√ fl¡Ô±
‡≈¬ı ŒÊ√±¬ı˛ ø√À˚˛º øÚÀÊ√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ ¬Û±˘ÀÚ¬ı˛ Œ‰¬©Ü± ‰¬±˝◊√º ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú
fl¡¬ı˛±˝◊√ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Œ|á¬ fl¡Ó«¬¬ı…º Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú… ‰¬±˝◊√ ¸»¸e ’±¬ı˛ &èÀ¸¬ı±º
SêÀ˜ ¬ı≈øX ø¶ö¬ı˛ ˝√√À¬ı Ó“¬±íÀÓ¬ Ó¬± ˝√√À˘º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Î¬◊¬Û˜± ø√ÀÓ¬Ú, “√±ÀÓ¬¬ı˛
Œ¬ı√Ú±º ¸¬ı fl¡¬ı˛ÀÂ√ øfl¡c ˜ÀÚ ¬ÛÀÎ¬ˇ ’±ÀÂ√ ‹ Œ¬ı√Ú±˚˛º ŒÓ¬˜øÚ
¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ ¸¬ı fl¡¬ı˛ øfl¡c ¬ı≈øXøÈ¬ Ô±fl¡± ‰¬±˝◊√ Ó“¬±íÀÓ¬º ëø¬ı:±Ú ¸±¬ı˛øÔí
˝√√ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ˝◊ø√f˚˛&ø˘ ≈√©Ü Œ‚±Î¬ˇ±, ˜Ú ˘±·±˜ ’±¬ı˛ ¬ı≈øX ¸±¬ı˛øÔº
¬ı˛±˙ ŒÈ¬ÀÚ ¸±¬ı˛øÔ Œ‚±Î¬ˇ±Àfl¡ √˜Ú fl¡À¬ı˛º
ë¬ı≈øXí ˜±ÀÚ ¬Û±fl¡± ¬ı≈øX, ¸±Úœ √˝◊√À˚˛¬ı˛ ˜Ó¬ ¬ı≈øXº ø‰“¬Î¬ˇ± Œˆ¬Ê√±
¬ı≈øX Ú˚˛ ˚± ø√À˚˛ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ Œˆ¬±·… ¬ıd ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ ñ ¬ı˛±Ê√… Ú±˜
˚˙ ’Ô«º øfl¡c øÚ(˚˛±øRfl¡± ¬ı≈øXº ’±ø˜ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¸ôL±Ú, Ó“¬±¬ı˛ √±¸
¤¬ı˛+¬Û ¬ı≈øXº øfl¡—¬ı±, ë’˝√√— ¬ıËp¡±ø¶úí ¬ı≈øXº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú ¬Û±S Î¬◊ÀåI◊
Ò¬ı˛ ñ ¸±Úœ √˝◊√ ÚÎ¬ˇÀ¬ı Ú±, ¬ÛÎ¬ˇÀ¬ı Ú±º ¤˝◊√¬ı˛+¬Û ø¶ö¬ı˛ ¬ı≈øXº ˝√√±Ê√±¬ı˛
‰¬=˘Ó¬±¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ì Ô±fl¡À˘› ˜Ú ˆ¬·¬ı±ÀÚº ¸≈‘√Ï¬ˇ ø¬ıù´±¸ ¬ı≈øXº fl≈¡È¬¶ö
¬ı≈øX› ¬ı˘± ˝√√˚˛º ŒÚ˝√√±˝◊√¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ’Ó¬ ˝√√±Ó≈¬¬ı˛œ¬ı˛ ‚± ¬ÛÎ¬ˇÀÂ√ ŒÚ˝√√±˝◊√
’ø¬ı‰¬ø˘Ó¬º Œ˚˜Ú fl¡•Û±À¸¬ı˛ fl“¡±È¬±º ŒÈ¬ÀÚ Ò¬ı˛ ’Ú…ø√Àfl¡ ˚±À¬ıº
ŒÂ√ÀÎ¬ˇ √±› Ó¬‡Ú ‹ Î¬◊M√¬ı˛ ø√Àfl¡º Œ˚˜Ú rebel [ø¬ıÀ^±˝√√œ] ñ ˜±¬ı˛
Ò¬ı˛ Ù“¬±ø¸ÀÓ¬ √±› øÚÀÊ√¬ı˛ ˜Ó¬ ¬ı√˘±À¬ı Ú± ñ ¶§±ÒœÚÓ¬± ‰¬±˝◊√, ˜≈øMê√
‰¬±˝◊√, ¤˝◊√¬ı˛+¬Û ˜¬ı˛Ì¬ÛÌ ¬ı≈øXº ¤˝◊√ Œ˘Ã˝√√¬ı≈øX¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º
¶aœ ¬Û≈S fl¡Ú…± Œ√˝√¸≈‡ ÒÚ ‹ù´˚« ¸≈Ú±˜ Œ˚ ¬ı≈øXÀfl¡ Œ˝√√˘±ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛ Ú± Œ¸˝◊√ ¬ı≈øX¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º Úø‰¬Àfl¡Ó¬±¬ı˛ ¬ı≈øXº ’ÚôLfl¡±À˘¬ı˛ ¬ıg≈
ˆ¬·¬ı±Ú, ’±¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¸¬ı ≈√–‡˜˚˛, ¸≈‡ ˙±øôL¬ı˛ ¤fl¡˜±S ’±|˚˛ ÷ù´¬ı˛
238 ¿˜-√˙«Ú
¤˝◊√ fl¡Ô± Œ˚ ¬ı≈ÀÁ¡ÀÂ√ øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ Ó¬±¬ı˛ ¬ı≈øXº õ∂ÔÀ˜ ˙±¶a› &è˜≈À‡
qÀÚ ¬ÛÀ¬ı˛ ˜ÚÚ fl¡À¬ı˛ Œ˚ øÚ(˚˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√, ÷ù´¬ı˛ ¸Ó¬… Ê√·» ’øÚÓ¬…
ñ ¤˝◊√¬ı˛+¬Û ¬ı≈øX˜±Ú ¬ı…øMê√ ˆ¬·¬ı±Ú ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ¤˝◊√¬ı˛+¬Û
¬ı…øMê√˝◊√ ˙±ôL √±ôL Î¬◊¬Û¬ı˛Ó¬ øÓ¬øÓ¬é≈¬ ˝√√˚˛º Ó“¬±¬ı˛ qX ø‰¬ÀM√√ ˆ¬·¬ı±Ú √˙«Ú
Œ√Úº øÏ¬À˘ ¬ı≈øX, ëø‰“¬ÀÎ¬ˇ Œˆ¬Ê√± ¬ı≈øXí, ë’±Í¬±¬ı˛ ˜±À¸ ¬ıÂ√¬ı˛í ¬ı≈øX
Œ˘√±è¬ı˛ ¬ı≈øX¬ı˛ fl¡˜« Ú˚˛º ‰¬±Ó¬Àfl¡¬ı˛ ¬ı≈øX, ø¬ıÀ^±˝√√œ¬ı˛ ¬ı≈øX, ¸Ó¬…¢∂±˝√√œ¬ı˛
¬ı≈øX, Úø‰¬Àfl¡Ó¬±¬ı˛ ¬ı≈øX¬ı˛ õ∂À˚˛±Ê√Úº
¿˜ ’Ò«‚KI◊± Úœ¬ı˛¬ı ¬ı˛ø˝√√À˘Úº ˆ¬Mê√·Ì ¤˝◊√ ’±Ò‚KI◊± Ò…±Ú
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ¿˜-¬ı˛ ’±À√À˙ ¤˝◊√˜±S ˚± qøÚÀ˘Ú Œ¸˝◊√ ø¬ı¯∏À˚˛¬ı˛º
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¿˜ ·œÓ¬± ‡≈ø˘À˘Ú, ‰¬Ó≈¬Ô« ’Ò…±˚˛ øÚÀÊ√ ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Ú ˜ÀÚ
˜ÀÚº ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ Î¬◊Õ2‰¬–¶§À¬ı˛ øÓ¬ÚøÈ¬ Œù≠±fl¡ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛± ˆ¬Mê√À√¬ı˛ qÚ±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¬ı…±‡…±º
øÚ¬ı˛±˙œ˚«Ó¬ø‰¬M√√±R±Ó¬…Mê√ ¸¬ı«¬Ûø¬ı˛¢∂˝√–º
˙±¬ı˛œ¬ı˛— Œfl¡¬ı˘— fl¡˜«-fl≈¡¬ı«iß±Àõü±øÓ¬ øfl¡øå¬ı¯∏˜ƒºº
˚‘√26√±˘±ˆ¬¸cÀ©Ü± ¡ZiZ±Ó¬œÀÓ¬± ø¬ı˜»¸¬ı˛–º
¸˜– ø¸X±¬ıø¸ÀXÃ ‰¬ fl‘¡Q±ø¬Û Ú øÚ¬ıÒ…ÀÓ¬ºº
·Ó¬¸e¸… ˜≈Mê√¸… :±Ú±¬ıø¶öÓ¬À‰¬Ó¬¸–º
˚:±˚˛±‰¬¬ı˛Ó¬– fl¡˜« ¸˜¢∂— õ∂ø¬ı˘œ˚˛ÀÓ¬ºº [·œÓ¬± 4˚˛21-23]
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ fl¡˜«À˚±À·¬ı˛ ≈√íøÈ¬ stage [’¬ı¶ö±]
’±ÀÂ√º ¤fl¡øÈ¬ ¸±Òfl¡ ’¬ı¶ö±¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ø¸X±¬ı¶ö±¬ı˛º ¤‡±ÀÚ ¿fl‘¡¯û
ø¸X±¬ı¶ö±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÂ√ Úº ø¸X±¬ı¶ö±˚˛› ≈√˝◊√ ¬ı˛fl¡À˜¬ı˛ fl¡˜« Ô±Àfl¡º
¤fl¡øÈ¬ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ò±¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… fl¡˜« ñ ’iß¬Û±Ú±ø√, ’¬Û¬ı˛øÈ¬ õ∂Ó¬…±ø√©Ü
fl¡˜« ’Ô¬ı± õ∂±¬ı˛t é¬À˚˛¬ı˛ Ê√Ú… fl¡˜«º ¤˝◊√ Î¬◊ˆ¬˚˛ fl¡À˜«¬ı˛˝◊√ ¬ıgÚ˙øMê√
Ú±˝◊√º ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe ˚≈Mê√ ˝√√À˚˛ ˚La¬ı» fl¡˜« fl¡À¬ı˛, Ó¬±˝◊√ ¶§Ó¬La ’˝√√—fl¡±¬ı˛
Ú± Ô±fl¡±˚˛ øÚÀÊ√¬ı˛ √±ø˚˛Q Ú±˝◊√º Ó¬±˝◊√ ¬ıgÚ Ú±˝◊√º ë’±˜±¬ı˛ fl¡˜« ’±ø˜
fl¡¬ı˛øÂ√í ñ ¸±ÒÀfl¡¬ı˛ ’¬ı¶ö±˚˛ ˝√√±Ê√±¬ı˛ ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛, ¤˝◊√ ¬ı≈øX ¤À¸˝◊√
¬ÛÎ¬ˇÀ¬ıº ø¸X±¬ı¶ö±˚˛ ˆ¬·¬ı±ÚÀfl¡ ¸±˜ÀÚ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˚˛º ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À26√
Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√±˚˛˝√◊ ¸¬ı ˝√√À26√, ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À26√ ¶Û©Ü ñ ¬Û”À¬ı«¬ı˛ ë’±ø˜-’±˜±¬ı˛í
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 239
’øˆ¬˜±ÀÚ¬ı˛› ˜”˘ ˙øMê√Àfl¡f ÷ù´À¬ı˛26√±º ¬ıËp¡ ˜±˚˛± Ê√œ¬ı Ê√·» fl¡˜«,

‰¬Ó≈¬ø¬ı«—˙øÓ¬ Ó¬N ¤˝◊√ ¸¬ı˝◊√ ¤fl¡ ¬ıd ŒÔÀfl¡ ¤À¸ÀÂ√º ¤Àfl¡¬ı˛˝◊√ Ú±Ú±
’¬ı¶ö±, Ú±Ú± Ú±˜º ¤fl¡ ’¬ı¶ö±˚˛ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˚˛ øÓ¬øÚ Â√±Î¬ˇ± øfl¡Â≈√ Ú±˝◊√
ñ ¸¬ı ¸ø2‰¬√±Úμº ’±¬ı˛ ¤fl¡ ’¬ı¶ö±˚˛ ¤˝◊√ Ú±Ú±¬ı˛+¬Û › Ú±˜º ¤È¬±
¬ı≈Á¡À˘ ’±¬ı˛ ¬ıgÚ Ú±˝◊√º
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ ¤˝◊√ ¸¬ı ’±Ò…±øRfl¡ Ó¬ÀN¬ı˛ õ∂√˙«Ú ˆ”¬ø˜º ¤“¬ı˛
Ê√œ¬ıÀÚ ¤˝◊√ ¸¬ı ˝√√À˚˛ÀÂ√, ¸¬ı Œ√‡± ø·À˚˛ÀÂ√º ’±˜¬ı˛± Œ√À‡øÂ√ ˜Ú¬ı≈øX
¸¬ı ˆ¬·¬ı±ÀÚ ¸˜ø¬Û«Ó¬º ¸¬ı«√± ë˜± ˜±í ˜≈À‡º ëÓ¬…Mê√ ¸¬ı« ¬Ûø¬ı˛¢∂˝√í
¬Û”Ì«ˆ¬±À¬ı õ∂fl¡±ø˙Ó¬º ’±˜¬ı˛± øÓ¬ÚøÈ¬ Ê±˜± øÚÀ˚˛ ø·íÂ√˘±˜ ñ Ó“¬±¬ı˛˝◊√
’±À√À˙ Ê√±˜± øÚÀ˚˛ ø·íÂ√˘±˜ ñ øfl¡c ≈√íøÈ¬ øÙ¬ø¬ı˛À˚˛ ø√À˘Úº ¤fl¡øÈ¬
˜±S ¬ı˛±‡À˘Úº ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ò±¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… ˚± ŒÚ˝√√±» √¬ı˛fl¡±¬ı˛ Ó¬±˝◊√ ¬ı˛±‡À˘Úº
¸=˚˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Ú±˝◊√º ¤› ˚‡Ú ø¬ıμ≈˜±S ˜±Ú≈¯∏ ¬ı≈øX ¤˘ Ó¬‡Ú
√¬ı˛fl¡±¬ı˛ ˝√√˘º ë˜±À˚˛¬ı˛ ŒÂ√À˘í ¤˝◊√ ¬ı≈øXÀÓ¬ ¤˝◊√ ’±‰¬¬ı˛Ì, ¤˝◊√ √¬ı˛fl¡±¬ı˛
Œ¬ı±Òº ¤¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊ÀÍ¬ Œ·À˘ Ó¬‡Ú Œfl¡ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Ê√±˜±¬ı˛ Ò±¬ı˛ Ò±À¬ı˛/
Œ√˝√¬ı≈øX¬ı˛ ø¬ıμ≈˜±S› Ú±˝◊√ Ó¬‡Ú Œfl¡ Œ√˝√Àfl¡ Ê√±˜± ¬Û¬ı˛±˚˛∑ Œfl¡ Ó¬‡Ú
fl¡±¬ÛÀÎ¬ˇ¬ı˛ Ò±¬ı˛ Ò±À¬ı˛∑ ¬Û¬ı˛ÀÌ¬ı˛ fl¡±¬ÛÎ¬ˇ› Œfl¡±˜À¬ı˛ Ú±˝◊√ Ó¬‡Ú ñ
ø√·•§¬ı˛º ¤‡±Úfl¡±¬ı˛ ·œÓ¬±¬ı˛ ø¬ı¬ı¬ı˛ÌøÈ¬ ’±¬ı˛ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¤˝◊√ ’±‰¬¬ı˛Ì
˜Ò…¬ÛLö±¬ı˛ ø¬ı¬ı¬ı˛Ìº ø¸X±¬ı¶ö±˚˛ Œ˘±fl¡¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ øfl¡¬ı˛+À¬Û fl¡À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ¬ıÌ«Ú±
¤‡±ÀÚº ’ø¸X, ø¸X, ø¸ÀX¬ı˛ ø¸X ¬ı± øÚÓ¬…ø¸Xº Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ’¬ı¶ö±
ø¸ÀX¬ı˛ ø¸X±¬ı¶ö±º ’ø¸X ’¬ı¶ö±˚˛ fl¡±˜Ú± ¬ı±¸Ú± Ô±Àfl¡º ˘±Àˆ¬
’±Úμ, ’˘±Àˆ¬ ≈√–‡, ÷¯∏«±À¡Z¯∏, ˆ¬±˘˜μ ø¬ı‰¬±¬ı˛ Ô±Àfl¡º ˆ¬·¬ı±Ú
√˙«ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ø¸X±¬ı¶ö±˚˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Ù“¬±fl¡ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º øˆ¬Ó¬À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÚ ¤¸¬ı
øfl¡Â≈√ Ú±˝◊√ ¸¬ı ˆ¬·¬ı±Ú˜˚˛º ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛, øÚ•ß˜ÀÚ ¤¸¬ı Ô±fl¡À˘›
¤ ø√À˚˛ fl¡±Ê√ ˝√√˚˛ Ú±º ¬ıgÚ ˝√√˚˛ Ú± Ó¬±˝◊√º ëŒ¬Û±Î¬ˇ± √øÎ¬ˇí¬ı˛ ˜Ó¬ Ô±Àfl¡
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Úº Ù“≈¬ ø√À˘ Î¬◊ÀÎ¬ˇ ˚±˚˛º ’±fl¡±¬ı˛ ˜±S Ô±Àfl¡º øfl¡c ¬ıgÀÚ
˙øMê√˝√œÚº ¤˝◊√ ’¬ı¶ö±¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√ ¤‡±ÀÚ ¬ı˘± ˝√√À26√ ·œÓ¬±˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛
¬ı˘ÀÓ¬Ú Œfl¡¬ı˛±Úœ ŒÊ√˘ ŒÔÀfl¡ øÙ¬À¬ı˛ ¤À¸› Œfl¡¬ı˛±Úœø·ø¬ı˛˝◊√ fl¡À¬ı˛º
ø¸X±¬ı¶ö±¬ı˛ fl¡À˜«¬ı˛ ¬ıgÚ Ú±˝◊√º
240 ¿˜-√˙«Ú
˝√√±ø¸-Ó¬±˜±¸±, é≈¬^ é≈¬^ Œˆ¬±À·¬ı˛ ˝◊√26√± ñ Œ¬ı&ÀÚ¬ı˛ ŒÁ¡±˘

‡±›˚˛±, ˙±˘ ¬Û¬ı˛±, ¤¸¬ı Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ Œ√‡± Œ·ÀÂ√º ¤ ¸¬ı˝◊√ øÚ•ß
˜ÀÚ¬ı˛ fl¡±Ê√ Œ√‡±¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ‚ÀÈ¬ÀÂ√º ¤¸À¬ı ’±¸øMê√ Ú±˝◊√º øÚ•ß ˜Ú,
Î¬◊2‰¬ ˜Ú, ¸À¬ı«±2‰¬ ˜Ú ñ ˜±Ú≈¯∏, ø¸X ¬Û≈è¯∏, ÷ù´¬ı˛ ¤˝◊√ øÓ¬Ú ’¬ı¶ö±˝◊√
Ó“¬±ÀÓ¬ Œ√‡± ø·À˚˛ÀÂ√º ·œÓ¬±¬ı˛ ¤˝◊√ ’¬ı¶ö±¬ı˛ ¬ıÌ«Ú± ¿fl‘¡À¯û¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛
’¬ı¶ö±¬ı˛ ¬ıÌ«Ú±º Œ˘±fl¡¬ı…¬ı˝√√±À¬ı˛ ø¸X±¬ı¶ö±¬ı˛ õ∂À˚˛±Ê√Ú Ó¬±˝◊√ Ó¬±¬ı˛ ¬ıÌ«Ú±º
÷ù´¬ı˛ˆ¬±¬ı ¤¬ı˛› Î¬◊¬Û¬ı˛º
¿˜ ‰¬é≈¬ ˜≈ø^Ó¬ fl¡ø¬ı˛˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ˆ¬±À¬ı ø¬ıÀˆ¬±¬ı˛ ˝√√˝◊√˚˛± ¸≈¬ı˛-
¸—À˚±À· ¬ı±¬ı˛—¬ı±¬ı˛ ·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
Ÿ¬ø¯∏øˆ«¬¬ıUÒ±·œÓ¬— Â√Àμ±øˆ¬ø¬ı«ø¬ıÕÒ– ¬Û‘Ôflƒ¡º
¬ıËp¡¸”S¬ÛÕ√Õ(¬ı Œ˝√√Ó≈¬˜øæ√ø¬ı«øÚø(ÕÓ¬–ºº
[·œÓ¬± 13˚˛4]
’ÀÚfl¡é¬Ì ¬Û˚«ôL ¿˜ ø¶ö¬ı˛ ˝√√˝◊√˚˛± ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Ú ‰¬é≈¬ øÚ˜œø˘Ó¬º
¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º SÀ˚˛±√˙ ’Ò…±À˚˛¬ı˛ ¬ı…±‡…±º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ë’˜±øÚQ— ’√øyQ—í ñ [·œÓ¬± 13˚7]
¤&ø˘› Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ Œ√À‡øÂ√º ¤˝◊√¸¬ı˝◊√ :±ÀÚ¬ı˛ ¸±ÒÚº ¤&ø˘
øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛À˘ ø‰¬M√√ qX ˝√√˚˛º Ó¬±ÀÓ¬˝◊√ :±Úõ∂±ø5 ˝√√˚˛ Ó“¬±¬ı˛
√˙«Ú ˝√√˚˛º ’±¬ı±¬ı˛ ¤› ’±ÀÂ√ ˚“±¬ı˛ ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛ Ó“¬±¬ı˛ ¤¸¬ı
’±¬ÛøÚ˝◊√ ¤À¸ ˚±˚˛º
¬ı˛±Ìœ ¬ı˛±¸˜øÌ, ˜Ô≈¬ı˛˛¬ı±¬ı≈ ’Ó¬ ˜±Ú… fl¡¬ı˛ÀÓ¬Ú øfl¡c ŒÂ√À˘¬ı˛± ŒÓ¬˜Ú
˜±ÚÀÓ¬± Ú±º Ó¬Ô±ø¬Û ¸˜±Ú ˆ¬±¬ıº ŒÂ√À˘À√¬ı˛ Î¬◊ÀåI◊ Œ¶ß˝√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº
øÚÀÊ√ ¸¬ı«&Ì±Ò±¬ı˛ ˝√√À˚˛› ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ¸±˜±Ú… &ÀÌ¬ı˛ ’±√¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº
øÓ¬˘ ¬Ûø¬ı˛˜±Ì &ÌÀfl¡ Ó¬±˘ ¬ı±øÚÀ˚˛ ø√ÀÓ¬Úº ’±ø˜ &Ìœ ¬ıÀ˘ Œfl¡±Ú›
’øˆ¬˜±Ú √y Ú±˝◊√º ’±ø˜ Ê√·√•§±¬ı˛ ŒÂ√À˘, ˜±S ¤˝◊√ ’øˆ¬˜±Ú
Œ¬ı˛À‡øÂ√À˘Ú ¸¬ı«√±º ¤fl¡ øÚÀ˜À¯∏¬ı˛ Ê√Ú…› ˆ≈¬À˘Ú Ú±˝◊√º ¬ı˛±øSÀÓ¬
¤ø√Àfl¡ øÚø^Ó¬ øfl¡c ¸Àe ¸Àe ë˜± ˜±í fl¡À¬ı˛ Î¬◊Í¬ÀÂ√ Úñ Œ˚˜Ú ø˙q
fl¡À¬ı˛º fl¡±˚˛˜ÀÚ±¬ı±Àfl¡… fl¡‡Ú› fl¡±Î¬◊Àfl¡ ¬ÛœÎ¬ˇ± Œ√Ú Ú±˝◊√º ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛
’øÚ©Ü ˝√˚˛ ¤˜Ú ¤fl¡øÈ¬ fl¡Ô±› ˜≈‡ ø√À˚˛ fl¡‡Ú› Œ¬ı¬ı˛ ˝√√˚˛ Ú±˝◊√º
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 241
˚ø√› fl¡‡Ú› ˝√√flƒ¡ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÓ¬Ú, Œ¸› fl¡˘…±ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú…º ˜± Œ˚˜Ú

ŒÂ√À˘Àfl¡ ¬ıÀ˘º Ó¬±˝◊√ ’ø˝√—¸±º ¤fl¡ ˜≈˝”√ÀÓ«¬¬ı˛ Ê√Ú…› ’¸ø˝√√¯≈ûÓ¬± Œ√‡±
˚±˚˛ Ú±˝◊√º ˜Ô≈¬ı˛˛¬ı±¬ı≈¬ı˛ ¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√Ó¬ ˝√√±˘√±¬ı˛ Ê√±Ú ¬ı±Ê√±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬
˘±øÔ Œ˜À¬ı˛ÀÂ√ Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ ÷¯∏«±˚˛ ñ ¤˝◊√ ¬ıÀ˘, ë¬ı˘ƒ Ó≈¬˝◊√ ¬ı±¬ı≈Àfl¡ øfl¡
&Ì fl¡À¬ı˛øÂ√¸ƒ, øfl¡ ø√À˚˛ ¬ı˙ fl¡À¬ı˛øÂ√¸∑í Ó¬±ÀÓ¬› Ó“¬±¬ı˛ ø‰¬M√√ ø¬ıé≈¬t
˝√√˚˛ Ú±˝◊√º øfl¡ é¬˜±˙œ˘/ ˜Ô≈≈¬ı˛¬ı±¬ı≈ Ê√±ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘ ¬ı˛é¬± øÂ√˘ Ú±º
¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√Ó¬Àfl¡ È≈¬fl¡À¬ı˛± È≈¬fl¡À¬ı˛± fl¡À¬ı˛ Œfl¡ÀÈ¬ ŒÙ¬˘ÀÓ¬±º
ë’±Ê«√¬ı˜: ˜±ÀÚ ¸¬ı˛˘Ó¬±, ’¬ıSêˆ¬±¬ıº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˜±Ú ’¬Û˜±ÀÚ¬ı˛
ø¬ı‰¬±¬ı˛ Ú± fl¡À¬ı˛ ’fl¡¬ÛÀÈ¬ ¸¬ı ¬ı˘ÀÓ¬Úº ¬ı˛±‡±˘ ˆ¬±e± ˝√√±Ó¬È¬± ŒÏ¬Àfl¡
Œ¬ı˛À‡øÂ√˘º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ¬ı±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Î¬±Mê√±¬ı˛Àfl¡ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ¤˝◊√ Œ√‡ ¬ıÎ¬ˇ˝◊√
˚LaÌ± ˝√√À26√º ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¤fl¡ø√Ú fl¡±˜› ˝√√À˚˛øÂ√˘º Œfl¡ ’±¬ÛÚ ø˙¯∏…
¸ôL±ÚÀ√¬ı˛ ¤ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛∑ &èÀ¸¬ı± Ó¬±› fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº
ŒÓ¬±Ó¬±¬Û≈¬ı˛œ, ¬ıË±p¡Ìœ ¤“À√¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº [¸˝√√±À¸…] ¤fl¡øÈ¬ Δ¬ı¯û¬ı
¬ı±¬ı±Ê√œÀfl¡› øÓ¬Úø√Ú Œ¸¬ı± fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ëŒ˙Ã‰¬˜ƒí: ñ ’ôL¬ı«ø˝–√√qøX
Ó¬±› øÂ√˘º ‡≈¬ı ¬Ûø¬ı˛©®±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛26√iß Ô±fl¡ÀÓ¬ ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬Úº ¸±˜±Ú… fl¡øÈ¬
øÊ√øÚ¯∏ øÂ√˘, Ó¬±› ‡≈¬ı ¬Ûø¬ı˛©®±¬ı˛ ¬ı˛±‡ÀÓ¬Úº ˝√√±ÀÓ¬ Ê≈√Ó¬±È¬± Œ˘À· Œ·ÀÂ√
’˜øÚ Œ√‡øÂ√ ˝√√±Ó¬È¬± Ò≈À˚˛ ŒÙ¬˘ÀÂ√ Úº ¸˘ÀÓ¬È¬± Î¬◊¸Àfl¡ ø√À˘Ú, ’˜øÚ
õ∂√œÀ¬Û¬ı˛ ø˙‡±˚˛ ’±e≈˘ ≈√øÈ¬ ¶Û˙« fl¡À¬ı˛ qX fl¡À¬ı˛ øÚÀ˘Úº ’ôLq«ø‰¬
˝√√˚˛ ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ Ú±À˜º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˝√√+√À˚˛ ˜± ¸√± Ê√±¢∂Ó¬º ˜≈À‡ ë˜± ˜±í
¬ı≈ø˘ ¸¬ı«√±º ¸—¸±¬ı˛ ;±˘±˚˛ ˆ¬Mê√·Ì ’ø¶ö¬ı˛ ˝√√À˚˛ ¤fl¡ ø˜øÚÈ¬ Ó“¬±¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ ¬ı¸À˘˝◊√ ˜Úø¶ö¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ˚ÀÓ¬±º øfl¡ ’æ≈√Ó¬ ëΔ¶ö˚«í [Δ¶ö˚«˜ƒ]/:
ë’±Rø¬ıøÚ¢∂˝√í: [:·œÓ¬± 13˚8] ˜±ÀÚ ˙¬ı˛œ¬ı˛ › ˝◊√øf˚˛±ø√¬ı˛ ¸—˚˜º
˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜Ú¬ı≈øX ø‰¬M√√ ’˝√√—fl¡±¬ı˛ ¸—¸±¬ı˛˜≈‡œº Ó“¬±¬ı˛ ¶§ˆ¬±¬ı˝◊√ ¤˝◊√&ø˘,
÷ù´¬ı˛˜≈‡œº ¶§Àõü› fl¡‡Ú› ¶aœ √˙«Ú ˝√˚˛ Ú±˝◊√º ø¬ı¯∏À˚˛ Ó¬œ¬ıË Δ¬ı¬ı˛±·…
ñ Œfl¡±Ú› Ò±Ó≈¬^¬ı… ˝√√±ÀÓ¬ ˘±·À˘ ˝√√±Ó¬ Œ¬ı“Àfl¡ Œ˚ÀÓ¬±º ¤˜Ú deep-
seated aversion[·ˆ¬œ¬ı˛ Δ¬ı¬ı˛±·…] fl¡±ø˜Úœfl¡±=ÀÚº ¤øÈ¬˝◊√ ë˝◊√øf˚˛±ÀÔ«¯∏≈
Δ¬ı¬ı˛±·…˜ƒíº ’±¬ı˛ ë’Ú˝√√—fl¡±¬ı˛íº ˜±À˚˛¬ı˛ ŒÂ√À˘ ¤˝◊√ ¤fl¡È≈¬ ’˝√√—fl¡±¬ı˛º
’±¬ı˛ Œfl¡±Ú› ’˝√√—fl¡±¬ı˛ Ú±˝◊√º ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Œ˚ ’Ó¬ øõ∂˚˛,
242 ¿˜-√˙«Ú
Ó¬±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛› ˜Ú Ú±˝◊√º Ê√ij-˜‘Ó≈¬…-Ê√¬ı˛±-¬ı…±øÒ-≈√–‡ Œ√±¯∏±Ú≈√˙«Ú˜ƒ ñ

[·œÓ¬± 13˚9]º ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Ê√ij ŒÔÀfl¡ ˜‘Ó≈¬… ¬Û˚«ôL ¸¬ı˝◊√ ≈√–‡˜˚˛ ¤ :±Ú
¸¬ı«√± Ê√±¢∂Ó¬ øÂ√˘º ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë˜± Œ√ø‡À˚˛ ø√À˚˛ÀÂ√ Ú ¸À¬ıÀÓ¬
˜‘Ó≈¬…¬ı˛ Â√±¬Û Œ˘À· ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º ¸—¸±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ˜˝√√±ù¨˙±Úºí ’¸øMê√ [[·œÓ¬±
13˚10]] ˜±ÀÚ ’±¸øMê√˝√œÚÓ¬±º ¸—¸±À¬ı˛ Œfl¡±Ú› ’±¸øMê√ øÂ√˘ Ú±º
˜±Ú≈¯∏ ¸¬ı«√± ’±˜±¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ, ’±˜±¬ı˛ ‚¬ı˛, ’±˜±¬ı˛ ’˜≈fl¡ ¤˝◊√ fl¡À¬ı˛
¬Û±·˘º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ë’±˜±¬ı˛í ë’±ø˜í ˜≈À‡ ’±ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬Ú Ú±º ¬ı˘ÀÓ¬Ú
ë¤‡±Úfl¡±¬ı˛íº ¸¬ı ˜±í¬ı˛º ¸˝◊√ fl¡À¬ı˛ ˜±˚˛Ú± øÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬Ú Ú±º ›¬ı˛±
’˜øÚ ˜±í¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬Û±øÍ¬À˚˛ ø√ÀÓ¬Ú ˜±À¸ ˜±À¸º ¸•ÛøM√√, È¬±fl¡±
ˆ¬Mê√¬ı˛± ø√ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√À˘Ú Œ¸¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…, ¬ı±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛À˘Úº qÒ≈ øfl¡ Ó¬±˝◊√∑
qÀÚ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ˜”ø26«√Ó¬ ˝√√À˚˛ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘Ú/ Œ˚Ú fl≈¡ÀÎ¬ˇ±˘ ø√À˚˛ ˜±Ô±È¬±
fl¡±È¬ÀÂ√ ¤˜øÚ ˚LaÌ± ˝√√˘ qÀÚº ¶aœÀfl¡ ñ ’±˜±À√¬ı˛ ˜±Ó¬± Í¬±fl≈¡¬ı˛±ÌœÀfl¡
¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë˜± ’±Úμ˜˚˛œíº ˆ¬±˝◊√À˚˛¬ı˛ ŒÂ√À˘ ’é¬˚˛Àfl¡ ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬Úº
Ó¬±¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ˝√√À˘ Œfl“¡À√øÂ√À˘Ú, øfl¡c ‹ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ˜±Sº ¬ÛÀ¬ı˛ ’±¬ı˛
Ú±˜› øÚÀÓ¬Ú Ú±º ˜±Ú≈¯∏ fl“¡±À√ ¸±¬ı˛±Ê√œ¬ıÚº ¬ı˛±˜˘±˘ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ˆ¬±˝◊√À˚˛¬ı˛
ŒÂ√À˘¬ı˛± ˝√√í˘ ¬Û¬ı˛ ’±¬ı˛ ¬ı±¬ı≈¬ı˛±˜ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ˆ¬Mê√·Ì ˝√√í˘ ’±¬ÛÚ±¬ı˛º
¸≈À‡≈√–À‡ ¸˜±Úˆ¬±¬ı, ¤› Ó“¬±íÀÓ¬˝◊√ Œ√À‡øÂ√º ˜Ô≈¬ı˛¬ı±¬ı≈¬ı˛ ’Ó¬
Œ¸¬ı±ÀÓ¬› ˜ÀÚ¬ı˛ Œ˚ ’¬ı¶ö±, qÒ≈ ë˜± ˜±í ˜≈À‡º ˜Ô≈¬ı˛˛¬ı±¬ı≈¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛
Ó¬…±· ˝√√À˘ ˚‡Ú Œ¸¬ı±¬ı˛ ¬ıÎ¬ˇ Sn∏øÈ¬ ˝√√ø26√˘, Ó“¬±¬ı˛ ‡¬ı¬ı˛ fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ Œfl¡Î¬◊
øÂ√˘ Ú±, ¸±¬ı˛±ø√ÀÚ Œ¬ı˘± 2º3 È¬±¬ı˛ ¸˜˚˛ qfl¡ÀÚ± õ∂¸±√œ ˆ¬±Ó¬ Œ‡ÀÓ¬
Œ¬ÛÀÓ¬Ú, ’Ó¬ fl¡À©Ü› ˜ÀÚ¬ı˛ Œ¸˝◊√ Δ¶ö˚« ¸¬ı«√± ë˜±í ë˜±í ˜≈À‡ Ó¬‡Ú›º
Œ¸˝◊√ ’¬ı¶ö±˚˛ ˘ÑœÚ±¬ı˛±˚˛Ì ˜±À¬ı˛±˚˛±Î¬ˇœ √˙ ˝√√±Ê√±¬ı˛ È¬±fl¡± ø√ÀÓ¬
Œ‰¬À˚˛øÂ√À˘Ú Œ¸¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…, øÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘Ú Ú±, ˜”ø26«√Ó¬ ˝√√À˚˛ Œ·À˘Ú
qÀÚº ¬ı˘À˘Ú, ˜± ’±˜±˚˛ Œ˙À¯∏ È¬±fl¡± ø√À˚˛ ¬ı“±ÒÀÓ¬ ‰¬±›∑
øfl¡ ’¬ı…øˆ¬‰¬±ø¬ı˛Ìœ ˆ¬øMê√/ ˙˚˛ÀÚ ¶§¬ÛÀÚ ˜±Àfl¡ ‰¬±˝◊√/ øÚÀ˜À¯∏¬ı˛
ø¬ıÀ26√√ Ú±˝◊√º ¸±¬ı˛±Ê√œ¬ıÚ ‹ ¬ı±·±ÚøÈ¬ÀÓ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇ ’±ÀÂ√ Ú ’±¬ı˛ ë˜±í ë˜±í
fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ¬Û“±‰¬ ø˜˙±À˘± Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ˆ¬œÎ¬ˇ ¬ÛÂ√μ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Ú Ú±º
øfl¡c ¤À¸ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘ ’¬ıÀ˝√√˘±¬ı˛ Ú±˜˜±S› øÂ√˘ Ú±º ë˜±Àfl¡í ˝√√+√À˚˛
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 243
¸¬ı«√± ¬ı˛é¬± fl¡À¬ı˛ ‹ fl¡±˘œ¬ı±Î¬ˇœÀÓ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇ Ô±fl¡ÀÓ¬Úº ’¬Û¬ı˛ Œ˘±fl¡

Œ·À˘ ˚±À√¬ı˛ ø‰¬M√√ ¤fl¡È≈¬ qX øÂ√˘, õ∂ˆ¬±ø¬ıÓ¬ ˝√ÀÓ¬±º Ó¬±¬ı˛± Œ√‡ÀÓ¬±,
øfl¡ ’±(˚«, ‰¬ø¬ı√ı˙ ‚KI◊± ¤fl¡È¬±Ú± ˆ¬±¬ı ë˜±í ë˜±í∑ øfl¡ fl¡À¬ı˛ ˝√√˚˛
¤¬ı˛+¬Û ˆ¬±¬ı Ó¬±¬ı˛± ˆ¬±¬ıÀÓ¬±º ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ŒÊ√±˚˛±¬ı˛ ˆ¬±È¬± ¬ı˚˛ ˆ¬±À¬ı¬ı˛ øfl¡c
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸± ø¶ö¬ı˛, ¸√± ¤fl¡˜≈‡œ õ∂¬ı±˝√√º ¤øÈ¬ Œ√‡À˘˝◊√ qXø‰¬M√√
ˆ¬Mê√·Ì ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬± ñ ˜Ú≈¯∏…Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀV˙… ˆ¬·¬ı±Ú √˙«Ú,
Ó“¬±ÀÓ¬ ¤˝◊√¬ı˛+¬Û ’¬ı…øˆ¬‰¬±ø¬ı˛Ìœ ˆ¬øMê√º ¤¬ı˛˝◊√ Ú±˜ Œ˜±é¬, øÚÓ¬…À˜±é¬º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¿fl‘¡¯û Ê√œ¬ıÀÚ› ¤˝◊√¸¬ı ˆ¬±¬ı õ∂fl¡±˙
˝√√À˚˛øÂ√˘º øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√ ·œÓ¬±˚˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Úº ˚‡Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¸˜±øÒ¶ö
Ô±fl¡ÀÓ¬Ú Ó¬‡Ú øˆ¬Ó¬À¬ı˛ øfl¡ ˝√√À26√ Ó¬± Œfl¡ ¬ı≈Á¡À¬ı∑ ˆ¬Mê√¬ı˛± qÒ≈ Œ‰¬À˚˛
Ô±fl¡ÀÓ¬± ˚ø√ ¬ı± øfl¡Â≈√ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ¬ı≈…øOÓ¬ ˝√√À˚˛ ˚‡Ú ¸±Ò±¬ı˛Ì
’¬ı¶ö±˚˛ Ô±fl¡ÀÓ¬Ú ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜Ó¬, Ó¬‡Ú ¤˝◊√¸¬ı ˚± ·œÓ¬±˚˛ ¬ı˘± ˝√√í˘
Ó¬± Œ√‡± Œ˚Ó¬º ’±R√˙«ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˜˝√√±¬Û≈è¯∏À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤¸¬ı Œ√‡±
˚±˚˛º ’±R√˙«ÀÚ Ó¬±˝◊√ ¤˝◊√&ø˘ ¸±ÒÚº :±Ú˘±Àˆ¬¬ı˛ ¸±ÒÚ ¬ıÀ˘
¤&ø˘Àfl¡› :±Ú ¬ı˘± ˝√√À˚˛ÀÂ√º
ˆ¬Mê√¬ı˛± Œfl¡˝√√ Œfl¡˝√√ Î¬◊øÍ¬˚˛± Œ·À˘Úº ¿˜ ¬ıø¸˚˛±˝◊√ ’±ÀÂ√Úº ¤‡Ú
¸fl¡±˘ ’±È¬È¬±º ë˝◊√à±¬ı˛í ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂº ¬ı±˝◊√À¬ı˘‡±Ú± ‡≈ø˘˚˛± Œ¸KI◊ ˜±Àfl«¡¬ı˛
‰¬Ó≈¬Ô« ’Ò…±˚˛ ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Úº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ õ∂Ô˜ fl≈¡øÎ¬ˇøÈ¬ ¬ı±Ìœ¬ı˛ ¬ı…±‡…±
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√Úº ñ 'Behold, there went out a sower to
sow...(St. Mark 4:3)
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’¬ıÓ¬±¬ı˛·Ì ¸¬ı fl¡Ô± ¸¬ıÀfl¡ ¬ıÀ˘Ú
Ú±º ¸fl¡À˘ ¸¬ı fl¡Ô±¬ı˛ ’Ô«› ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º fl¡À˚˛fl¡ Ô±Àfl¡¬ı˛ Œ˘±fl¡
˚±˚˛ Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º ¤fl¡ Ô±flƒ¡ ’ôL¬ı˛e·Ì, ¬Û±¯∏«√·Ìº ’±¬ı˛ ¤fl¡ Ô±flƒ¡
¬ıø˝√√¬ı˛e·Ìº ¤fl¡ Ô±flƒ¡ ¸fl¡±˜ ˆ¬Mê√·√Ìº ’±¬ı˛ ¤fl¡ Ô±flƒ¡ √˙«fl¡ ˆ¬Mê√·Ìº
Sê±˝◊√Àà¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Ú±Ú± ¬ı˛fl¡À˜¬ı˛ Œ˘±fl¡˝◊√ Œ˚ÀÓ¬±º ¤fl¡ø√Ú Ú√œ¬ı˛
Ó¬œÀ¬ı˛ ¬ıUÀ˘±fl¡ Ê√À˜ÀÂ√ Œ√À‡ ŒÚÃÀfl¡±˚˛ ‰¬ÀÎ¬ˇ Î¬◊¬ÛÀ√˙ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˘±·À˘Ú
ñ 'sermon on the boat', ¬Û“±‰¬ ø˜˙±À˘± Œ˘±fl¡ Ô±fl¡À˘ ·ä
fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Úº
¤fl¡ø√Ú ¬ı˘À˘Ú ¤fl¡øÈ¬ fl‘¡¯∏Àfl¡¬ı˛ ·äº fl‘¡¯∏fl¡ ‰¬±¯∏ fl¡À¬ı˛ ¬ıœÊ√
244 ¿˜-√˙«Ú
¬ı¬ÛÚ fl¡¬ı˛ÀÂ√ [˝√√±ÀÓ¬ Â√Î¬ˇ±ÀÚ±¬ı˛ ’øˆ¬Ú˚˛ fl¡ø¬ı˛˚˛±] ¤˜øÚ ¤˜øÚ fl¡À¬ı˛º

fl¡Ó¬fl¡&ø˘ ¬ıœÊ√ ø·À˚˛ ¬ı˛±ô¶±˚˛ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘±º Ó¬é≈¬øÚ ¬Û±‡œ¬ı˛± ¸¬ı Œ‡À˚˛
ŒÙ¬˘À˘º fl¡Ó¬fl¡&ø˘ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘± ¬Û±Ô≈À¬ı˛ ˜±øÈ¬ÀÓ¬º ·±Â√ ˝√√À˘± ¬ıÀÈ¬ øfl¡c
Î¬◊¬Û˚≈Mê√ ¬ı˛¸ Ú± Œ¬ÛÀ˚˛ ˜À¬ı˛ Œ·˘º fl¡Ó¬fl¡&ø˘ ø·À˚˛ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘± ŒÁ¡±À¬Û,
fl“¡±È¬±¬ıÀÚº ’Ç≈ø¬ı˛Ó¬ ˝√√À˚˛ ’±·±Â√±¬ı˛ ‰¬±À¬Û Œ¸&ø˘› Œ·˘º ’±¬ı˛
fl¡Ó¬fl¡&ø˘ ¬ÛÀÎ¬ˇøÂ√˘ ˆ¬±˘ Ê√ø˜ÀÓ¬º Œ¸&ø˘ÀÓ¬ Œfl¡¬ı˘ ¸≈Ù¬˘ ˝√√À˘±º
øÓ¬Ú ˆ¬±·˝◊√ Ú©Ü ˝√√À˚˛ Œ·˘º ¤fl¡ˆ¬±À· ˚± Ù¬¸˘ ¤À˘± Ó¬±ÀÓ¬˝◊√ ¸¬ı
fl¡±Ê√ ˝√√À˚˛ Œ·˘º
øÓ¬øÚ ˚± ¬ı˘À˘Ú ¤¬ı˛ ’Ô« ñ ’ôL¬ı˛e ˆ¬Mê√·Ì ˆ¬±˘ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛ Ú±˝◊√º ’Ú… Œ˘±fl¡ ‰¬À˘ Œ·À˘ Ó¬‡Ú Ó¬±À√¬ı˛ ¬ı≈øÁ¡À˚˛ ¬ı˘À˘Úº
¬ı˛±ô¶±˚˛ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘± fl¡Ó¬fl¡&ø˘ ¬ıœÊ√, ¤¬ı˛ ˜±ÀÚ, Δ˝√√ ˝√√AÀ·±À˘ Ò˜«ˆ¬±¬ı
Ê√±·ø¬ı˛Ó¬ ˝√√˚˛ Ú±º ¬Û±‡œÀÓ¬ Œ‡À˚˛ ŒÙ¬˘À˘± ˜±ÀÚ ¤ fl¡±Ú ø√À˚˛ Ï≈¬Àfl¡
› fl¡±Ú ø√À˚˛ Œ¬ı¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·˘º ˜˝√√±˜±˚˛± ¤˜øÚ fl¡À¬ı˛ ˆ≈¬ø˘À˚˛ Œ√˚˛º
ë¬Û±Ô≈À¬ı˛ ˜±øÈ¬ÀÓ¬í ¬ÛÎ¬ˇ± ˜±ÀÚ, fl¡Ó¬fl¡&ø˘ Œ˘±fl¡ ÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô± Œ˙±ÀÚ,
fl¡Ó¬fl¡ Œ¬ı±ÀÁ¡› øfl¡c ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ ˚‡Ú Œ√À‡ Œˆ¬±· Ó¬…±·
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı, Ó¬‡Ú ŒÂ√ÀÎ¬ˇ Œ√˚˛º Ó‘¬Ó¬œ˚˛ fl“¡±È¬± ŒÁ¡±À¬Û¬ı˛ ¬ıœÊ√ ˜±ÀÚ,
¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ Œ˙±fl¡ Ó¬±¬Û ’ˆ¬±¬ı±ø√ÀÓ¬ &è¬ı±fl¡… ˆ≈¬À˘ ˚±›˚˛±º ˆ¬±˘
Ê√ø˜¬ı˛ ¬ıœÊ√ ˜±ÀÚ ’ôL¬ı˛e ˆ¬Mê√·ÀÌ¬ı˛ fl¡Ô±º Ó¬±¬ı˛±˝◊√ ’¬ıÓ¬±À¬ı˛¬ı˛ Ê√œ¬ıôL
¸±é¬œº Ú±Ú± ¬ı˛fl¡˜ fl¡©Ü, ’Ó¬…±‰¬±¬ı˛, ≈√–‡ √±ø¬ı˛À^…¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√À˚˛
ø·À˚˛› Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô± ÒÀ¬ı˛ Ô±Àfl¡º Ó¬±¬ı˛±˝◊√ Ê√·»&èº Ó¬±À√¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ
ø√À˚˛˝◊√ Ê√·» Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊ÀÍ¬ ñ ÷ù´¬ı˛œ˚˛ ˆ¬±¬ı ¬Û±˚˛º Ó¬±À√¬ı˛ ¸•§Àg˝◊√
Sê±˝◊√à ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú, 'Unto you it is given to know the
mystery of the kingdom of God.'(St. Mark 4:11) Ó¬±¬ı˛±˝◊√
&˝√√… Ó¬N, Œ˜±Àé¬¬ı˛ ’øÒfl¡±¬ı˛œº
Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡› Œ√À‡øÂ√ Œ¬ı˙ ÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô± ˝√√À26√º ’Ú…¬ı˛fl¡˜¡ Œ˘±fl¡
¤À˘± ’˜øÚ fl¡Ô± ¬Û±˘ÀÈ¬ Œ·˘º Œfl¡Î¬◊ ’±¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± qÚÀÂ√ øfl¡c
ˆ¬±˘ Ú± ˘±·±˚˛ Î¬◊ÀÍ¬ ø·À˚˛ ŒÚÃÀfl¡±ÀÓ¬ ¬ıÀ¸ ¬ı˛˝◊√˘º fl¡‡Ú› Í¬±fl≈¡¬ı˛
øÚÀÊ√˝◊√ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ˚±›Ú± ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ¬ı±·±Ú, ˜øμ¬ı˛ Œ√À‡ ¤À¸±, ’ôL¬ı˛e·Ì
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 245
Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô± qÀÚ Ê√·» ˆ≈¬À˘ Œ˚ÀÓ¬±º øÓ¬øÚ ’±¬ı±¬ı˛ Ó¬±À√¬ı˛ Î¬◊Í¬¬ı±¬ı˛
¸˜˚˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¬ıÀ˘ ø√ÀÓ¬Úº ¤ÀÓ¬± ˜ÀÊ√ Œ·ÀÂ√ ’Ú… Œfl¡±Ú› U“˙
Ú±˝◊√º fl¡‡Ú› fl¡‡Ú› ’ôL¬ı˛eÀ√¬ı˛ fl¡Ô±˚˛› ’±¬ı±¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë¸¬ı
Œ√‡øÂ√ fl¡Î¬ˇ±˝◊√À˚˛¬ı˛ Î¬±À˘¬ı˛ ‡ÀV¬ı˛, fl¡±Àfl¡ ¬ıø˘ Œfl¡˝◊√ ¬ı± Œ˙±ÀÚíº
øÓ¬øÚ goal¤ ŒÔÀfl¡ fl¡Ô± fl¡˝◊√ÀÓ¬Ú øfl¡ Ú±/ ¤˜ÚÓ¬¬ı˛ fl¡øÍ¬Ú ¬ı…±¬Û±¬ı˛º
’±Ê√fl¡±˘ Sê±˝◊√Àà¬ı˛ fl¡Ô± Œfl¡ Œ¬ı±ÀÁ¡∑ ˚±¬ı˛± ¬ı≈Á¡À¬ı Ó¬±¬ı˛± Œ˚
Œˆ¬±À· Î≈¬À¬ı ’±ÀÂ√º ≈√í‰¬±¬ı˛ Ê√Ú ¤¬ı˛˝◊√ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Œ√‡± ˚±˚˛ ¤fl¡È≈¬
Œ¬ı±ÀÁ¡º ¤‡Ú ÚíÈ¬± ¸fl¡±˘º ¿˜ ’±¬ÛÚ fl¡Àé¬ Œ·À˘Úº
3
’±Ê√ ¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛º Ó¬±˝◊√ ¸±¬ı˛±ø√Ú ˆ¬Mê√·Ì ’±ø¸ÀÓ¬ÀÂ ˚±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
’Ú¬ı¬ı˛Ó¬ fl¡Ô±˜‘Ó¬ ¬ı¯∏«Ì ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ’¬Û¬ı˛±À˝ê ¿˜ Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇ Œ·À˘Úº
Œ¸‡±ÀÚ ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯ûÀ√À¬ı¬ı˛ øÚÓ¬…À¸¬ı± ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√º ¿¿˜± ¶§˝√ Àô¶
Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ ¬ı¸±˝◊√˚˛±ÀÂ√ Úº ¿˜, Œ¸¬ı±¬ı˛ Sn∏øÈ¬ Ú± ˝√√˚˛ Ó¬±˝◊√ ¸¬ı«√± ˚±Ó¬±˚˛±Ó¬
fl¡À¬ı˛Úº ¸g…±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¶≈®˘¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ øÙ¬ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛
‚À¬ı˛ ¬ı¸±º ˆ¬Mê√¸Àe øfl¡Â≈√fl¡±˘ Ò…±Ú ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í
Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ˆ¬±· ¸5√˙ ‡G ¬Û±Í¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ¬Û±Í¬fl¡ qfl¡˘±˘º ¿˜
¶ö±ÀÚ ¶ö±ÀÚ ¬ı…±‡…± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ˚±·˜±˚˛± ’±¬ı˛ ¿¬ı˛±Ò± ¤fl¡ ÚÚ, Í¬±fl≈¡¬ı˛
¬ı˘ÀÂ√ Úº Œ˚±·˜±˚˛±ÀÓ¬ ¤˝◊√ ¸˜ô¶ Ê√·» ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√º øÓ¬øÚ Œˆ¬{√®œ
˘±ø·À˚˛ Œ√Úº ¤ÀÓ¬ ¸N ¬ı˛Ê√– Ó¬˜ øÓ¬Ú &Ì˝◊√ ’±ÀÂ√º øfl¡c ¿¬ı˛±Ò±
qX¸N˜˚˛œ ñ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ø¬ıqX ¸Nº
¸ø2‰¬√±Úμ fl‘¡¯û ’±Ò±¬ı˛, ’±ÀÒ˚˛ ¿¬ı˛±Ò±º ˘œ˘±¬ı˛ Ê√Ú… ¤˝◊√ ¸‘ø©Üº
Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ ¬ı˛±Ò±Àfl¡ Ê√œ¬ı±R±¬ı˛ ¸Àe Ó≈¬˘Ú± fl¡À¬ı˛º ’±¬ı˛ ¿fl‘¡¯û
¬Û¬ı˛˜±R±º ¬ı˛±Ò±fl‘¡¯û ˚≈·˘ ˜±ÀÚ Ê√œ¬ı±R± ¬Û¬ı˛˜±R±¬ı˛ ø˜˘Úº øfl¡ fl¡À¬ı˛
ˆ¬·¬ı±ÚÀfl¡ ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ¸¬ı«¶§ ø√À˚˛ ñ Ê√œ¬ıÚ Œ˚Ã¬ıÚ, ¬ı˛+¬Û
Œ¸Ãμ˚«, fl≈¡˘ ˜±Ú ¸¬ı ø√À˚˛ ñ Ó¬± Œ√‡±¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ¤
˘œ˘±º
246 ¿˜-√˙«Ú
qfl¡˘±˘ ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, fl¡±ø˜Úœfl¡±=Ú Ó¬…±· Ú± fl¡¬ı˛À˘

˝√√À¬ı Ú±º ‚À¬ı˛ ˚±¬ı˛± ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛± øfl¡ fl¡À¬ı˛ ¸¬ı Ó¬…±· fl¡À¬ı˛∑
¿˜ ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√Ú, ˆ¬øMê√ ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛, :±Ú ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛
¸—¸±À¬ı˛ Ô±fl¡º ¸—¸±¬ı˛ fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ ’±À· ‰¬±˝◊√ øfl¡Â≈√ ¸±ÒÚº øÚÊ«√ÀÚ
Œ·±¬ÛÀÚ ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ Œfl“¡À√ Œfl“¡À√ Ó“¬±Àfl¡ ŒÎ¬Àfl¡ øfl¡Â≈√ø√Ú, Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛
¸—¸±¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘ ’Ó¬ Œ√±¯∏ Ú±˝◊√º Ó¬‡Ú ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Œfl¡±ÚÈ¬± øÚÓ¬…
Œfl¡±ÚÈ¬± ’øÚÓ¬…º ¸±Ò≈¸e ‰¬±˝◊√ õ∂ÔÀ˜º ¸±Ò≈¸e fl¡À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¸±ÒÚº
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¸—¸±À¬ı˛ Ô±fl¡±º
’±¬ÛÚ±¬ı˛± ˚± ¸¬ı fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú Ó¬±˝◊√ fl¡¬ı˛±º ˜ÀÍ¬ ˚±›˚˛±, ¸±Ò≈¸e,
¸±Ò≈À¸¬ı±, fl¡‡Ú› ≈√í‰¬±¬ı˛ ø√Ú øÚÊ«√ÀÚ ‰¬À˘ ˚±›˚˛± ñ ˚± ¸¬ı ˆ¬Mê√¬ı˛±
fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ¤˝◊√ fl¡À¬ı˛˝◊√ ˝√√À¬ıº SêÀ˜ ˜ÀÚ Ó¬…±· ˝√√À¬ıº ’Ô«±» ÷ù´¬ı˛ ¸Ó¬…
¸¬ı ’øÚÓ¬… ¤ Œ¬ı±Ò ’±¸À¬ıº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√± ˝√√À˘ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛›
Ó¬…±· fl¡ø¬ı˛À˚˛ øÚÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº ’±¬ı˛ ˚ø√ ‚À¬ı˛ ¬ı˛±À‡Ú Œ¸ Œ˚˜Ú ˙±˙«œ¬ı˛
‚À¬ı˛ Ô±fl¡±º øˆ¬Ó¬¬ı˛ ¬ı±¬ı˛ Œ√‡± ˚±À26√º øˆ¬Ó¬¬ı˛ ˜±ÀÚ ÷ù´¬ı˛ ñ øÓ¬øÚ˝◊√
øÚÓ¬…, øÓ¬øÚ ¬Û¬ı˛˜ ¬ıg≈, ’ÚôL ¸≈‡ ˙±øôL¬ı˛+¬Û ¤ Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛º ’±¬ı˛
¸—¸±¬ı˛, ¶aœ ¬Û≈S fl¡Ú…± ÒÚÀ√Ã˘Ó¬ ˜±Ú ˚˙ ¤ ¸¬ı ’øÚÓ¬… ¤ Œ¬ı±Ò
ë¬ı±˝◊√À¬ı˛í Œ√‡±º Ó¬‡Ú ¸—¸±¬ı˛ ë’±|˜í ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º Œ¶ßÀ˝√√¬ı˛ ¸Àe |X±¬ı˛
ø˜˘Ú ˝√√˚˛º ¬Û≈Sfl¡Ú…±ø√Àfl¡ Œ√À‡ ˆ¬·¬ı±Ú ¤˝◊√¬ı˛+À¬Û ¤À¸ÀÂ√ Ú, Ó¬±˝◊√
|X±º ˚Ó¬ |X± ¬ı±Î¬ˇÀ¬ı Œ¶ß˝√ Ó¬Ó¬ fl¡˜À¬ıº ¤‡Ú Œ˚˜Ú Œ¶ß˝√:±Ú
¬Û”Ì« Ó¬‡Ú ˝√√À¬ı |X±:±Ú ¬Û”Ì«º Ó¬±˝√√À˘˝◊√ ·‘˝√¶ö±|˜ ˝√√í˘º ‚À¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛
Œ¸˝◊√ ¤fl¡˝◊√ Œ¸Ã˚« øfl¡¬ı˛Ìº
˚±À√¬ı˛ ¸±Ò≈¸e ˝√√˚˛ Ú±˝◊√ Œfl¡±ÚÈ¬± øÚÓ¬… Œfl¡±ÚÈ¬± ’øÚÓ¬… ¤˝◊√ :±Ú
˝√√˚˛ Ú±˝◊√ Ó¬±À√¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë˜±øÈ¬¬ı˛ ‚À¬ı˛í ¬ı±¸º ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ fl¡Ô±º
Ó¬±¬ı˛± ÷ù´¬ı˛Àfl¡ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˚˛ Ú±, ¬ı≈øX ˜ø˘Ú ñ ¬Ûq¬ı» Ê√œ¬ıÚ Ò±¬ı˛Ì
Ó¬±À√¬ı˛º ¤À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ˚±¬ı˛± ˆ¬±˘ Ó¬±À√¬ı˛ ˝√√V ‰¬±À˘¬ı˛ Ù“¬±fl¡ ø√À˚˛ ñ
¸”ÀÓ¬±¬ı˛ ˜Ó¬ ’±À˘±¬ı˛ ¬ı˛øù¨ fl¡‡Ú› ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¤À¸ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘±º ¸±Ò≈¬ı˛±
¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ˜≈Mê√ ’±À˘±ÀÓ¬ “√±øÎ¬ˇÀ˚˛ ñ ’±À˘±¬ı˛ ¬ıÚ…±˚˛º :±Úœ ˆ¬Mê√¬ı˛±
‚À¬ı˛ ŒÔÀfl¡› ’±À˘± ¬Û±˚˛ ñ fl“¡±‰¬ ¬ı…¬ıÒ±Ú ˜±Sº øfl¡c, ˜±øÈ¬¬ı˛ ‚À¬ı˛
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 247
¬ı±¸ ¬ıXÊ√œÀ¬ı¬ı˛º
Î¬±Mê√±¬ı˛ fl¡±øÓ«¬fl¡ ¬ı'œ ·‘À˝√√ ¬ı±¸ fl¡À¬ı˛Ú ñ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… ¬ıÎ¬ˇ
¬ı…±fl≈¡˘º
Î¬±Mê√±¬ı˛ ¬ı'œ ñ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ Ó¬…±· fl¡¬ı˛±˝◊√ ˆ¬±˘º Œ√±È¬±Ú±˚˛ õ∂±Ì
˚±˚˛ ˚±˚˛º
¿˜ [¸À¶ßÀ˝√√] ñ Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√± Â√±Î¬ˇ± Ó¬± ˝√√˚˛ Δfl¡∑ Œˆ¬±·¬ı±¸Ú±
Ô±fl¡À˘ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ Ó¬…±· ˝√√˚˛ Ú±º Ó¬À¬ı ˚ø√ ¤fl¡±ôL ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√˚˛ Ó¬±
˝√√À˘ ˝√√˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ˜ÀÚõ∂±ÀÌ ¬ı˘À˘ øÓ¬øÚ qÚÀ¬ıÚ˝◊√ qÚÀ¬ıÚº
’Ó¬ ŒÊ√±¬ı˛ ø√À˚˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº ¤˝◊√ Ó¬œ¬ıË ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± Œˆ¬±·±ôL Ú± ˝√√À˘
˝√√˚˛ Ú±º Œˆ¬±À·¬ı˛ Ê√Ú… ¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º
øÚÓ¬… ¸±Ò≈¸e, ¸±Ò≈À¸¬ı±, øÚÓ¬… Ê√¬ÛÒ…±Ú õ∂±Ô«Ú±, ’±¬ı˛ ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡
øÚÊ«√Ú¬ı±¸, ¤¸¬ı fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û± ˝√√˚˛º
fl¡˜« ¬ı±fl¡œ Ô±fl¡À˘ ¸±Ò≈¬ı˛±› øÚø(ôL ˝√√À˚˛ ¬ı¸ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º Ó¬œÀÔ«
Ó¬œÀÔ« Œ‚±À¬ı˛ ñ ¬ıU√fl¡º fl≈¡È¬œ‰¬fl¡ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À26√ Ú±º ’ÀÚfl¡ Œ‚±¬ı˛±-
‚≈ø¬ı˛¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Œé¬±ˆ¬ ¬ı±¸Ú± ø˜ÀÈ¬ Œ·À˘ Ó¬‡Ú ˜Úø¶ö¬ı˛ ˝√√˚˛º Ó¬‡Ú ¤fl¡
¶ö±ÀÚ ¬ıÀ¸, ’±¬ı˛ ÷ù´¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡À¬ı˛º Ó¬‡Úfl¡±¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ˆ¬±¬ı, ¸¬ı
÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ˝◊√26√±˚˛ ˝√√˚˛º Œ‰¬©Ü±˙”Ú… ˝√√À˚˛ Ó¬‡Ú˝◊√ Ó“¬±íÀÓ¬ ˜ÀÚ±øÚÀ¬ı˙ fl¡À¬ı˛º
¸—¸±À¬ı˛ Ô±fl¡À˘ ˜Ú±fl¡±À˙ Œ˜‚ Î¬◊Í¬À¬ı˝◊√º ¤˝◊√ Œ˜‚ ¸”˚«Àfl¡ ñ
ˆ¬·¬ı±ÚÀfl¡ ŒÏ¬Àfl¡ Œ√˚˛º Œ¸˝◊√ ’gfl¡±À¬ı˛, Œ¸˝◊√ ø¬ı¬ÛÀ√ ÷ù´¬ı˛Àfl¡ Ó¬‡Ú
¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ õ∂±Ìˆ¬À¬ı˛ Î¬±fl¡± ‰¬±˝◊√ ñ ¬ı˛é¬± fl¡¬ı˛ õ∂Àˆ¬±, ¸≈˜øÓ¬ √±›,
¬ıÀ˘º ’±¬ı±¬ı˛ Œ˜‚ Œfl¡ÀÈ¬ ˚±˚˛º
¬ı¯∏«±fl¡±À˘ ’±fl¡±À˙ Œ˚˜Ú ˝√√À˚˛ Ô±Àfl¡º ¤˝◊√ Œ˜‚ ¤˘ ¸”˚«Àfl¡
ŒÏ¬Àfl¡ ŒÙ¬˘À˘, ¸¬ı ’gfl¡±¬ı˛, ¤fl¡È≈¬ ˝√√±›˚˛± ¤À¸ ¸¬ı Î¬◊øÎ¬ˇÀ˚˛ øÚÀ˚˛
Œ·˘ ñ ’±¬ı±¬ı˛ ‡È¬‡ÀÈ¬ Œ¬ı˛±√º ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ’±¬ı±¬ı˛ fl¡±˘Õ¬ı˙±‡œ›
Î¬◊ÀÍ¬º ’gfl¡±¬ı˛, Á¡Î¬ˇ, ·Ê«√Ú, ¬ı‘ø©Üº Œ˚ Œ√À˙ Œ˜‚¬ı±√˘ fl¡˜ Œ¸‡±ÀÚ
¬ı±¸ fl¡¬ı˛±º ¸”˚« øfl¡¬ı˛Ì Œ√˚˛ Œ¸‡±ÀÚ ¸±¬ı˛± ¬ıÂ√¬ı˛º ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¸Àe ˚≈Mê√
˝√√À˚˛ Œ˚±·œ ˝√√À˚˛ Ô±fl¡±º ëÓ¬¶ú±» Œ˚±·œ ˆ¬¬ı±Ê≈«√Úíº [·œÓ¬± 6˚46]
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√ Ú ¤˝◊√ Ê√Ú…, ˆ¬Mê√À√¬ı˛ Œ˜‚ fl¡±øÈ¬À˚˛ ø√ÀÓ¬º ¤‡Ú
248 ¿˜-√˙«Ú
¬ı¯∏«± Œfl¡ÀÈ¬ Œ·ÀÂ√, Î¬◊8˘ ¸”˚«øfl¡¬ı˛Ìº ˚Ó¬ ¬Û±¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀˆ¬±· fl¡¬ı˛º ˆ¬Mê√À√¬ı˛
Ó≈¬˘ÀÓ¬˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ ’±·˜Úº ˚±¬ı˛± ¸—¸±À¬ı˛ Ô±Àfl¡ Ó¬±¬ı˛± ‡≈¬ı ’±È¬Àfl¡ ˚±˚˛
øfl¡ Ú±/ Ó¬±À√¬ı˛ Ê√Ú… Œ¬ı˙œ ˆ¬±¬ıÚ±º ˚±À√¬ı˛ ‚À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ øÚÀ˚˛ ˚±Ú
Ó¬±À√¬ı˛ ˜≈Mê√ ·±º ’Ó¬ ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ˝√√˚˛ Ú± Ó¬±À√¬ı˛ Ê√Ú…º ¬ı±¬Û˜±À˚˛¬ı˛
ˆ¬±¬ıÚ± ’±È¬Àfl¡ Œ·ÀÂ√ ŒÂ√À˘¬ı˛ Ê√Ú… Œ¬ı˙œº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Ú±¬ı±˘fl¡, ¬Ûe≈,
’¸˜Ô«À√¬ı˛ Ê√Ú… ˆ¬±¬ıÚ±º ˆ¬˚˛ øfl¡∑ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ’±ÀÂ√ Ú, ˜± ’±ÀÂ√ Ú
ø¬ÛÂ√ÀÚº
¬Û±Í¬ Œ˙¯∏ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º øfl¡Â≈√fl¡±˘ ¸fl¡À˘ ‰≈¬¬Û fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº
¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ¿˜ fl¡Ô± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [¸˝√√±À¸…] ñ ø¡ZÊ√Àfl¡ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ˜±À¬ı˛ ¬ıÀfl¡, Œfl¡Ú Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ ˚±˚˛º Ó¬±˝◊√ Ó¬±Àfl¡ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ø˙é¬± ø√À26√Úº ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ˚±¬ı˛ :±Ú
˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ øÚμ±¬ı˛ ˆ¬˚˛ øfl¡∑ fl¡≈È¬¶ö ¬ı≈øX Ó¬±¬ı˛ ñ Œ˚˜Ú fl¡±˜±À¬ı˛¬ı˛
ŒÚ˝√√±˝◊√º fl¡Ó¬ ‚± ¬ÛÎ¬ˇÀÂ√ Ó¬¬ı≈› øÚø¬ı«fl¡±¬ı˛º ¤&ø˘ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛
mile stones — practical Vedanta [ø√flƒ¡√˙«Ú ñ ¸øÓ¬…fl¡±¬ı˛
Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ¬ı√±ôL]º
’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ø˙é¬±º ¶aœ ¬Û≈S fl¡Ú…± Ê√À˘¬ı˛ ˆ≈¬ˇÎ¬ˇˆ≈¬øÎ¬ˇº ¤fl¡È¬± ¬ıÎ¬ˇ
ˆ≈¬Î¬ˇˆ≈¬øÎ¬ˇ¬ı˛ ¸Àe ŒÂ√±È¬ ŒÂ√±È¬ ’ÀÚfl¡&À˘± ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º Ê√˘˝◊√ ¸Ó¬… ˜±ÀÚ
÷ù´¬ı˛˝◊√ ¸Ó¬…º ˆ≈¬Î¬ˇˆ≈¬øÎ¬ˇ ˜±ÀÚ ¸—¸±¬ı˛ ’øÚÓ¬… ≈í√ø√ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú…º
¤˝◊√ ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬º ˚Ó¬ ¬Û≈è¯∏ ¸¬ı ¬ı˛±À˜¬ı˛ ’—À˙ ¬ı˛±˜ , ’±¬ı˛ ¶aœ
¸œÓ¬±¬ı˛ ’—À˙ ¸œÓ¬±º ÷¯∏«± Œ¡Z¯∏ fl¡±˜ ŒSê±Ò ¤¸¬ı ˚‡Ú ˜ÀÚ ’±À¸
Ó¬±¬ı˛Ê√Ú… ¤˝◊√øÈ¬ ˜˝√√±˜La ñ ¬ıËp¡±¶aº
Í¬±fl≈¡¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ ø√À˚˛ ø˙é¬± ø√ÀÓ¬Úº Ó¬À¬ı ˆ¬Mê√¬ı˛± ¢∂˝√Ì fl¡¬ı˛À¬ıº
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë¤‡Ú ˝√√Í¬±» ˆ≈¬˘ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º øfl¡c ŒÊ√ÀÚqÀÚ ˝√√¬ı±¬ı˛ Œ˚±
Ú±˝◊√ºí ’Ô«±» ŒÊ√ÀÚqÀÚ ¸Ó¬… Â√±Î¬ˇ¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√º ¬ı˘ÀÂ√Ú, ˜±Àfl¡ ¸¬ı
ø˘≈˜, øfl¡c ¸Ó¬… ’¸Ó¬… ø√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛˘˜≈ Ú±º ¤ ’¬ı¶ö± ’¬ıÓ¬±À¬ı˛¬ı˛ ¤fl¡
’±Ò¬ı±¬ı˛ ˝√√˚º˛ ’±¬ı˛ ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈¯∏ ¸¬ı«√± ˆ≈¬À˘ ’±ÀÂ√º ¤ Œfl¡Ú ¬ı˘À˘Ú∑
Ú±, ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛À˘ ¤ ¸¬ı √˜fl¡± Á¡@± ˝√√À¬ı˝◊√º øfl¡c ŒÊ√ÀÚqÀÚ
fl¡‡Ú› ¸Ó¬… ø¬ı¸Ê«√Ú fl¡¬ı˛À¬ı Ú±º ¸Ó¬… ¬ıËp¡º ¬ı˛±øS √˙È¬±º
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 249
4
˜È«¬Ú ¶≈®˘º ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±˚˛ ¿˜-¬ı˛ fl¡é¬º ¤˝◊√˜±S øÓ¬øÚ Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇ
˝√√˝◊√ÀÓ¬ øÙ¬ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº ¤‡Ú ’¬Û¬ı˛±˝ê ¸±ÀÎ¬ˇ ‰¬±¬ı˛È¬±º ¢∂œÉfl¡±˘º ¸”À˚«¬ı˛
ŒÓ¬Ê√ õ∂‡¬ı˛º √˙È¬±¬ı˛ ¸˜˚˛ øÓ¬øÚ Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ø·˚˛±øÂ√À˘Úº ˜Ò…±À˝ê¬ı˛
“
¶ß±Ú±˝√√±¬ı˛ ‹‡±ÀÚ fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº ø¬ı|±À˜¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¸”À˚«¬ı˛ ŒÓ¬Ê√ fl¡ø˜À˘
øÙ¬ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº
Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇ &èõ∂¸±√ Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ Œ˘ÀÚº Î¬◊˝√± ¿˜-¬ı˛ Δ¬ÛÓ‘¬fl¡ ˆ¬¬ıÚº
¬ıÎ¬ˇ ¬Ûø¬ı˛¬ı±¬ı˛º ›“¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ø˝√√¸…±˚˛ ¿¿¬ı˛±˜fl‘¡¯ûÀ√À¬ı¬ı˛ øÚÓ¬…À¸¬ı±
¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√º ¿¿˜± øÚÊ√ ˝√√Àô¶ ‹ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ ¶ö±¬ÛÚ fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº
Ó¬√¬ıøÒ Î¬◊˝√± Í¬±fl≈¡¬ı˛¬ı±øÎ¬ˇ Ú±À˜ ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬º
˝◊√√±Úœ— ¬Ûø¬ı˛¬ı±¬ı˛¬ı·« ‹¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ’±ÀÂ√º ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ Ó¬±À√¬ı˛ ‡¬ı¬ı˛
˘˝◊√ÀÓ¬ › ¿¿Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ¸¬ı±¬ı˛ ¬Û˚«À¬ıé¬Ì fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¿˜ ›‡±ÀÚ
˚±˝◊√˚˛± Ô±Àfl¡Úº ’ÀôL¬ı±¸œ ¶≈®˘¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ õ∂˝√¬ı˛œ øÂ√À˘Úº ¿˜ ’±ø¸À˘
Î¬◊øÚ ¬ı±ø˝√√À¬ı˛ Œ·À˘Úº
¸g…±¬ı˛ ¤fl¡‚KI◊± ¬ı±fl¡œº ’ÀÚfl¡&ø˘ ˆ¬Mê√ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±À√ ¬ıø¸˚˛±
’±ÀÂ√ Úº ˜ÀÚ±¬ı˛?Ú, ˜±‡Ú, ·√±Ò¬ı˛, ø¬ıÚ˚˛, Î¬±Mê√±¬ı˛, ¬ı˘±˝◊√, qfl¡˘±˘,
˙±øôL, Ê√·¬ıg≈ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ¿˜-¬ı˛ Ê√Ú… ’À¬Ûé¬± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¸g…± ˝√√˚˛
˝√√˚˛, ¿˜ ’±¬ÛÚ fl¡é¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¬ı±ø˝√√¬ı˛ ˝√√˝◊√˚˛± Â√±À√ ’±ø¸À˘Úº Œ˝√√ø¬ı˛Àfl¡ÀÚ¬ı˛
’±À˘± ’±¸±¬ı˛ ¸Àe ¸Àe øfl¡Â≈√é¬Ì ÷ù´¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛
÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô±º ¤‡Ú ’±È¬È¬±º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ˚ ˚±¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡À¬ı˛ Œ¸ Ó¬±¬ı˛ ¸N±
¬Û±˚˛º [˙±øôL¬ı˛ õ∂øÓ¬] Ó≈¬ø˜ ˚ø√ ø¬ı√…±¸±·¬ı˛ ˜˙±À˚˛¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛ Ó¬À¬ı
√±ÚÈ¬±Ú, √˚˛±, ¬ÛÀ¬ı˛±¬Ûfl¡±¬ı˛ ¤˝◊√ ¸¬ı øÚÀ˚˛ Ô±fl¡ÀÓ¬ ˆ¬±˘¬ı±¸À¬ıº ’±¬ı±¬ı˛
˚ø√ ¸≈À¬ı˛Ú ¬ı±Î¬ˇ ≈À˚… ˜˙±À˚˛¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛ Ó¬±˝√√À˘ ¬Ûø˘øÈ¬' Œ¬ı˙ ˆ¬±˘
˘±·À¬ıº ø¸.’±¬ı˛. √±˙ ˜˙±À˚˛¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛À˘ ¶§¬ı˛±Ê√ ˘±Àˆ¬ èø‰¬ ˝√√À¬ıº
’±¬ı˛ &è Œ¸¬ı±ÀÓ¬ ÷ù´¬ı˛ ˘±ˆ¬ ˝√√À¬ıº Œ˚ ˚±Àfl¡ ¬Û”ÀÊ√ Œ¸ Ó¬±¬ı˛ ¸N±
¬Û±˚˛º
¿˜ [¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ &èÀ¸¬ı± fl¡¬ı˛± ˜±ÀÚ˝◊√ higher manÀfl¡
250 ¿˜-√˙«Ú
[Î¬◊2‰¬Ó¬¬ı˛ ˜±ÚÀ¬ı¬ı˛] ¬Û”Ê√± fl¡¬ı˛±º ’Ô«±» highest ideal-¤¬ı˛ [¸À¬ı«±2‰¬

’±√À˙«¬ı˛] Î¬◊¬Û±¸Ú± fl¡¬ı˛±º ÷ù´¬ı˛˝◊√ &è¬ı˛+À¬Û õ∂fl¡±ø˙Ó¬º &è ¬Û”Ê√±
˜±ÀÚ ÷ù´¬ı˛ ¬Û”Ê√±º
¿˜ [qfl¡˘±À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ øÂ√À˘Ú Î¬◊M√˜ Δ¬ı√… ñ
’¬ıÓ¬±¬ı˛, &èº øÓ¬øÚ ŒÊ√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡ø¬ı˛À˚˛ øÚÀÓ¬Úº ¤fl¡È¬±
¸Ó¬¬ı˛ø= ¤ÀÚ± ¤‡±Úfl¡±¬ı˛ Ê√Ú…º øÚÀÊ√ ø·À˚˛ øfl¡ÀÚ ’±ÚÀ¬ıº ’¬Û¬ı˛Àfl¡
ø√À˚˛ Ú˚˛, ¤ fl¡Ô± ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº Ê√±ÀÚÚ ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬
øfl¡Ú±À¬ıº Ó¬±˝◊√ ’±À· Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬ıÀ˘ ø√À˘Ú, øÚÀÊ√ øfl¡ÀÚ ’±ÚÀÓ¬º Œfl¡Ú
fl¡¬ı˛±ÀÓ¬Ú ¤˝◊√¬ı˛+¬Û Œ¸¬ı±∑ Ú±, ˆ¬Mê√¬ı˛± ¤˝◊√¸¬ı fl¡Ô± ¶ú¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛
˙±øôL ¬Û±À¬ıº
¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ ¬ı˘À˘Ú, ëÓ≈¬ø˜ ¤fl¡È¬± ¬ı±øÈ¬ ¤ÀÚ±íº ’Ú… ¤fl¡Ê√Ú
¬ı˘À˘Ú, ë’±¬ÛøÚ Œ˚ ’˜≈fl¡Àfl¡ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú ¬ı±øÈ¬ ’±ÚÀÓ¬íº Í¬±fl≈¡¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛
fl¡¬ı˛À˘Ú, ë˝“√±, Œ¸ ’±Ú≈fl¡À·º ›-› ’±ÚÀ¬ıºí ≈√ÀÈ¬± ¬ı±øÈ¬¬ı˛ øfl¡ √¬ı˛fl¡±¬ı˛
›“¬ı˛∑ Ó¬±¬ı˛ ˜±ÀÚ Œ¸¬ı± fl¡ø¬ı˛À˚˛ øÚÀ26√Ú ˆ¬Mê√À√¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ˜eÀ˘¬ı˛
Ê√Ú…º
fl¡±Î¬◊Àfl¡ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë¬Û±-È¬± fl¡±˜Î¬ˇ±À26√, ¤fl¡È≈¬ ˝√√±Ó¬ ¬ı≈ø˘À˚˛
√±› ŒÓ¬±∑í ˆ¬Mê√ ¬Û±À˚˛ ˝√√±Ó¬ ¬ı≈À˘±ÀÓ¬ ’±¬ı˛y fl¡À¬ı˛ÀÂ√º Ó¬‡Ú ¬ı˘ÀÂ√ Ú,
ëŒ√‡, [øÚÀÊ√¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡ ˝√√±Ó¬ ø√À˚˛] ¤‡±ÀÚ ˚ø√ Œfl¡Î¬◊ Ô±Àfl¡ Ó¬À¬ı ˝√√±Ó¬
¬ı≈˘±À˘ ˆ¬±˘ºí ˜±ÀÚ, øÙ¬Àã Ú±ø˜À˚˛ øÚÀ˚˛ Ó¬‡Ú ¬ı˘À˘Ú ˚≈øMê√
Œ√ø‡À˚˛º ˆ¬Mê√&ø˘ ˚≈øMê√¬ı±√œ øfl¡Ú± [˝√√±¸…]º
¿˜ [¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ¬ıÀ√ ’±ÀÂ√ ¤¸¬ı fl¡Ô±º ë˚¸… Œ√À¬ı
¬Û¬ı˛±ˆ¬øMê√ ˚Ô± Œ√À¬ı Ó¬Ô± &À¬ı˛Ãºí[Œù´Ó¬± 6˚23] ·œÓ¬±˚˛› ¿fl‘¡¯û
Ó¬±¬ı˛˝◊√ õ∂øÓ¬Ò√ıøÚ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº ëÓ¬ø¡ZøX õ∂øÌ¬Û±ÀÓ¬Ú, ¬Ûø¬ı˛õ∂ÀùüÚ Œ¸¬ı˚˛±íº
[·œÓ¬± 4˚˛34] &èÀ¸¬ı± Â√±Î¬ˇ± :±Ú ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ Ú±, ˆ¬·¬ı±ÀÚ ˆ¬øMê√ ˝√√˚˛
Ú±º [fl¡±øÓ«¬Àfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ’±¬ı˛ ¤fl¡È¬± øfl¡ ’±ÀÂ√ Î¬±Mê√±¬ı˛¬ı±¬ı≈∑
Î¬±Mê√±¬ı˛ ñ ˝◊√√— ŒÓ¬ Ú±Ó¬¬Û¶®±˚˛ Ú± ˆ¬Mê√±˚˛ fl¡√±‰¬Úº
Ú ‰¬±q|+¯∏À¬ı ¬ı±‰¬…— Ú ‰¬ ˜±— Œ˚±˝√√ˆ¬…¸”˚˛øÓ¬ºº
[·œÓ¬± 18˚67]
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 251
¿˜ [¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ√‡ ¬ı˘ÀÂ√Ú, ëÚ ‰¬±q|+¯∏À¬ı ¬ı±‰¬…—íº

Œ˚ &èÀ¸¬ı± fl¡À¬ı˛ Ú±˝◊√ Ó¬±Àfl¡ ¤˝◊√ &˝√√… fl¡Ô± ¬ı˘À¬ı Ú± ñ ’±R:±ÀÚ¬ı˛
fl¡Ô±º ¤ÀÓ¬ øfl¡ Œfl¡±Ú ¬Ûé¬¬Û±øÓ¬Q ’±ÀÂ√∑ Ó¬± Ú˚˛º ˙Sn∏ø˜ÀS ¸˜±Ú
øÓ¬øÚ ñ ˚“±¬ı˛ ˜≈‡ ø√À˚˛ ¤fl¡Ô± Œ¬ı¬ı˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¸”˚« Œ˚˜Ú ˆ¬±˘-˜μ
¸fl¡˘Àfl¡ øfl¡¬ı˛Ì Œ√Ú ŒÓ¬˜øÚ ¿fl‘¡À¯û¬ı˛ ‘√ø©Ü ¸fl¡À˘¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ¸˜±Úº
øfl¡ fl¡À¬ı˛ øˆ¬iß ‘√ø©Ü ˝√√À¬ı∑ øÓ¬øÚ øÚÀÊ√˝◊√ Œ˚ ¤˝◊√ ¸¬ı ˝√√À˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Úº
øÓ¬øÚ Â√±Î¬ˇ± Œ˚ øfl¡Â≈√˝◊√ Ú±˝◊√º Ó¬±˝√√À˘ ø¬ı¯∏˜ˆ¬±¬ı øfl¡ fl¡À¬ı˛ ˝√√˚˛º Sê±˝◊√à
Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú 'for he maketh his sun to rise on the
evil and on the good,' (St. Matthew 5:45) [¸”˚«øfl¡¬ı˛Ì
ˆ¬±˘˜μ ¸fl¡À˘¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛˝◊√ ¸˜ˆ¬±À¬ı ¬ıø¯∏«Ó¬ ˝√√À26√]º Ó¬À¬ı Œ˚ ¤˝◊√ ø¬ı¯˜
¬ı…¬ı¶ö±∑ Ó¬±¬ı˛ ˜±ÀÚ, ¸fl¡À˘ ŒÓ¬± ’±¬ı˛ ¤fl¡ stage [’¬ı¶ö±¬ı˛] Ú˚˛
spiritual evolution-¤ [’±øRfl¡ ø¬ıfl¡±À˙¬ı˛ ¬ÛÀÔ], Ó¬±˝◊√ ¤ ¸¬ı
øˆ¬iß øˆ¬iß ¬ı…¬ı¶ö±º ˚±¬ı˛± qÒ≈ Ó“¬±Àfl¡˝◊√ ‰¬±˚˛ ÷ù´¬ı˛Àfl¡, ¸—¸±À¬ı˛ Œfl¡±Ú
¬ıd Ú˚˛ Œfl¡¬ı˘ Ó¬±À√¬ı˛˝◊√ Ê√Ú… ’Ú… ¬ı…¬ı¶ö±º
Œ˜±é¬˙±¶a ¸fl¡À˘¬ı˛ ¬ÛÀé¬ Ú˚˛º &èÀ¸¬ı± fl¡¬ı˛À˘ Œ¬ı±Á¡± Œ·˘
¤fl¡±ôL ˜ÀÚ ÷ù´À¬ı˛ÀÓ¬ ˜Ú ’±¸ÀÂ√º qÒ≈ Ó“¬±Àfl¡ ‰¬±˚˛ ’Ú… øfl¡Â≈√ Ú˚˛º
Ó¬‡Ú ˆ¬Mê√ Ó¬¬Û¸…± fl¡À¬ı˛ ˆ¬·¬ı±ÀÚ ˆ¬±˘¬ı±¸±¬ı˛ Ê√Ú…, &è¬ı˛ ˙¬ı˛Ì
øÚÀ˚˛º &è¬ı˛ õ∂øÓ¬ ˆ¬±˘¬ı±¸± SêÀ˜ ˆ¬·¬ı±ÀÚ ¸=±ø¬ı˛Ó¬ ˝√√˚˛º Œ˙À¯∏
Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˚˛ &è ’±¬ı˛ ˆ¬·¬ı±Ú ’Àˆ¬√º
Ò˜«-’Ô«-fl¡±˜-Œ˜±é¬ ¤˝◊√ ‰¬±¬ı˛ ¬ı˛fl¡˜ objective [Î¬◊ÀV˙…] ˜Ú≈¯∏…
Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛º ¤¬ı˛ ˜ÀÒ… ·œÓ¬±˚˛ Œfl¡¬ı˘ Œ˜±Àé¬¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º ·œÓ¬±¬ı˛
¬ı…¬ı¶ö± qÒ≈ Œ˜±é¬fl¡±˜œ¬ı˛ Ê√Ú…º Ó¬±¬ı˛±˝◊√ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı ¤¬ı˛ ’Ô«,
’¬ÛÀ¬ı˛ ¬Û±¬ı˛À¬ı Ú±º ¤À√¬ı˛ preliminary requirements [õ∂±Ôø˜fl¡
¸±ÒÚ] Ê√±Ú± ’±ÀÂ√º Œ¸&ø˘ ¬Û±¬ı˛ ˝√√À˚˛ Ó¬À¬ı Ó“¬±¬ı˛ √˙«Úº Ó¬±˝◊√ Ó¬±¬ı˛±
Ù¬¸ fl¡À¬ı˛ Ò¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ next step [¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ ¸±ÒÚ] øfl¡∑ ˜ÀÚ fl¡¬ı˛,
¤˜.¤. flv¡±À˙¬ı˛ ¬Û±Í¬ ¬Û=˜ Œ|Ìœ¬ı˛ ŒÂ√À˘Àfl¡ ¬ı˘À˘ øfl¡ Œ¸ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛∑ Ú± Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÊ√ ˘±·À¬ı øfl¡Â≈√/ Œ¸˝◊√¬ı˛+¬Û ¤‡±ÀÚ› Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú
¿fl‘¡¯ûº ˚±À√¬ı˛ ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ ˙øMê√ ’±ÀÂ√ Ó¬±À√¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº
252 ¿˜-√˙«Ú
’øÒfl¡±¬ı˛œ¬ı±√ Ê√·ÀÓ¬ ¸¬ı« ø¬ı¯∏À˚˛ fl¡±˚«fl¡±¬ı˛œº

¿˜ [Ê√ÕÚfl¡ ˚≈¬ıfl¡ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˚±¬ı˛± qÒ≈ ÷ù´¬ı˛Àfl¡ ‰¬±˚˛
Ó¬±¬ı˛± ë’‡ÀG¬ı˛ ‚À¬ı˛¬ı˛ Œ˘±fl¡í Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Úº ’‡ÀG¬ı˛ ‚À¬ı˛¬ı˛ Œ˘±fl¡À√¬ı˛
˘é¬Ì ’±ÀÂ√, Ó¬±› ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº Ó¬±À√¬ı˛ õ∂Ô˜ ø‰¬˝ê ˝√√˘ Ó¬±¬ı˛± Œ˘±fl¡˜±Ú…
‰¬±˚˛ Ú±, Œ√˝√¸≈‡ ‰¬±˚˛ Ú±, ’©Üø¸øX ‰¬±˚˛ Ú±º Œfl¡¬ı˘ qX±ˆ¬øMê√, :±Ú
‰¬±˚˛º Œ˘±fl¡ø˙é¬±¬ı˛ Ê√Ú… Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ øÚÓ¬… øÚÀÊ√ ˜±À˚˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¤˝◊√&ø˘¬ı˛
Ê√Ú… õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ˘é¬Ì, Ó¬±¬ı˛± øÚ¬ı˛˝√—fl¡±¬ı˛º ë’±ø˜
Ó“¬±¬ı˛í ¤˝◊√ ’˝√√—fl¡±¬ı˛ ˜±S Ô±Àfl¡º Ê√±·øÓ¬fl¡ Œfl¡±Ú› ¬Û√±ÀÔ«¬ı˛ ¸Àe
øÚÀÊ√Àfl¡ identify [’eœˆ”¬Ó¬] fl¡À¬ı˛ Ú±º ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ¤¬ı˛± Œ˚Ú ˜”À˘±
·±Â√, ø˙fl¡Î¬ˇˇ qX Î¬◊ÀÍ¬ ’±À¸ È¬±Ú ˜±¬ı˛À˘º ’±¬ı˛ Œ˚ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ˜Ú
fl¡Ó¬fl¡ ÷ù´À¬ı˛ fl¡Ó¬fl¡ ¸—¸±À¬ı˛ Ó¬±À√¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú ‡ÀG¬ı˛ ‚À¬ı˛¬ı˛ Œ˘±fl¡º
Ó¬±À√¬ı˛ ’˝√√—fl¡±¬ı˛ ˚±˚˛ Ú±º Ó¬±¬ı˛± Œ˚Ú ’ùÓ ·±Â√º ˝√√±Ê√±¬ı˛ fl¡±È¬,
ŒÙ¬fl¡Î¬ˇœ Œ¬ıèÀ¬ı˝◊√º øfl¡ ’±(˚«, Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤fl¡ ˜≈˝”√ÀÓ«¬¬ı˛ Ê√Ú… ˆ≈¬À˘Ú Ú±˝◊√,
÷ù´¬ı˛˝◊√ ¸¬ı ñ ˜±-˝◊√ ¸¬ı ˝√√À˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ú, ˜±-˝◊√ ¸¬ı fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº
≈√íøÈ¬ contradictory point-¤ [ø¬ı¬Û¬ı˛œÓ¬ˆ¬±À¬ı] Í¬±fl≈¡¬ı˛ move
[˚±Ó¬±˚˛±Ó¬] fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº ¤fl¡øÈ¬ ë˜±í, ’¬Û¬ı˛øÈ¬ ëŒÂ√À˘íº ø˚øÚ ’‡G
¸ø2‰¬√±Úμ, ø˚øÚ ¬ıËp¡, øÓ¬øÚ˝◊√ ˜±º ¶§¬ı˛+À¬Û Ô±Àfl¡Ú ¸˜˚˛ ñ ¬ıËp¡,
’±¬ı˛ ¸‘ø©Ü ø¶öøÓ¬ õ∂˘˚˛ fl¡À¬ı˛Ú ˚‡Ú Ó¬‡Ú ˜±/ ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ëŒÂ√À˘í
˜±ÀÚ ˆ¬Mê√, Ê√·ÀÓ¬ õ∂‰¬±À¬ı˛¬ı˛, õ∂fl¡±À˙¬ı˛ ˚Laº Ê√œ¬ı, ˆ¬Mê√, ¤øÈ¬ ’¬ı˘•§Ú
fl¡À¬ı˛ ˜± Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ good and evil [ˆ¬±˘ ˜μ], ¸¬ı õ∂√˙«Ú fl¡À¬ı˛Ú
ñ Œ˚Ú ¤fl¡øÈ¬ exhibition ground [õ∂√˙«ÚœÀé¬S]º ¤˝◊√ Ê√œ¬ıQ
øfl¡ fl¡À¬ı˛ perfectly saturated with [¸•Û”Ì«¬ı˛+À¬Û ¸—¬Û‘Mê√]
ø˙¬ıÀQ, Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ Œ√‡± ø·À˚˛ÀÂ√º Œˆ¬√ Ú± Ô±fl¡À˘ ˘œ˘±
˝√√˚˛ Ú±º Ó¬±˝◊√ ˜± › ŒÂ√À˘º ’±¬ı±¬ı˛ ˜±-˝◊√ ŒÂ√À˘, øfl¡•§± ŒÂ√À˘˝◊√ ˜±
ñ ¸•Û”Ì«¬ı˛+À¬Û ¤ :±Ú Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸¬ı«√± øÂ√˘º ¤˝◊√ inconceivable
points [’ˆ¬±¬ıÚœ˚˛ ˆ¬±¬ı¡Z˚˛] Œ˚‡±ÀÚ meet [ø˜ø˘Ó¬] ˝√√˚˛, Ó¬±Àfl¡˝◊√
’¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ıÀ˘º ¤ø√fl¡ ø√À˚˛ Œ·À˘ ’ø‰¬ôL… Œˆ¬√±Àˆ¬√ “√±Î¬ˇ±˚˛º ’±¬ı˛
Œfl¡¬ı˘ Î¬◊¬Û¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Œ√‡À˘ ë¤fl¡À˜¬ı±ø¡ZÓ¬œ˚˛˜ƒí ñ ¬ıËp¡ ¸Ó¬… Ê√·»
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 253
ø˜Ô…±, ¤˝◊√ ’Õ¡ZÓ¬ˆ¬±¬ıº

’‡G abstract term [’øÓ¬¸”ÑÓ¬N] øfl¡Ú±º Ó¬±˝◊√ ¤È¬± Œ¬ı±Á¡±¬ı±¬ı˛
Ê√Ú… øÓ¬øÚ ¤fl¡ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˝√√À˚˛ ’±À¸Úº ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˝√√À˘Ú
concrete [¬ı±ô¶¬ı Ù¬˘]º ’¬ıÓ¬±¬ı˛ Ú± ˝√√À˘ ˜±Ú≈¯∏ ÷ù´¬ı˛Àfl¡ Ò¬ı˛ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛ Ú±, ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ·Í¬Ú˝◊√ ¤˝◊√¬ı˛+¬Û, concrete
[¬ı±ô¶¬ı¬ı˛+¬Û] Â√±Î¬ˇ± øfl¡Â≈√ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º ’¬ıÓ¬±À¬ı˛¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ › fl¡±˚«
Œ√‡À˘ Ó¬À¬ı Ò±¬ı˛Ì± ˝√√˚˛ ë’‡Gí øfl¡º ’±Ó¬¬ı˛ Œ˚˜Ú qÒ≈ ŒÚ›˚˛± ˚±˚˛
Ú±, Ó≈¬À˘±ÀÓ¬ fl¡À¬ı˛ øÚÀÓ¬ ˝√√˚˛º ŒÓ¬˜øÚ ’¬ıÓ¬±¬ı˛Àfl¡ Œ√‡À˘ ’‡ÀG¬ı˛
:±Ú ˝√√˚˛º ’¬ıÓ¬±¬ı˛±ø√ ÷ù´¬ı˛Àfl¡±øÈ¬·Ì ’‡ÀG¬ı˛ ‚À¬ı˛¬ı˛ Œ˘±fl¡º
¿˜ ¤Ó¬é¬Ì ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯ûfl¡Ô±˜‘Ó¬ ¸±·À¬ı˛ øÚ˜¢ü øÂ√À˘Úº Ó¬±˝◊√
Œ√À˝√√¬ı˛ :±Ú øÂ√˘Ú±º ¢∂œÉfl¡±˘ √±èÌ ·¬ı˛˜º ¬ı‘X ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ Î¬◊˝√± Œ¬ı±Ò
˝√√˚˛ ’±À¬ı˛±› Œ¬ı˙œº øfl¡Â≈√é¬Ì Òø¬ı˛˚˛± Ó¬±˝◊√ ‰≈¬¬Û fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ıø¸˚˛± ¬ı˛ø˝√√À˘Ú
ñ flv¡±øôL¬ı˛ ˆ¬±¬ı Œ√‡± ˚±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º Ó¬¬ı≈› ˜Ú ÷ù´¬ı˛œ˚˛ ø¬ı¯∏À˚˛ ¸—˘¢üº
¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√Ú, ë’±˝√√±, ¤˝◊√ ¶ö±ÚøÈ¬ [Â√±√] øfl¡ ¸≈μ¬ı˛, Ó¬¬Û¸…±¬ı˛ ¶ö±Úº
‰¬±¬ı˛ø√Àfl¡¬ı˛ øfl¡Â≈√˝◊√ Œ√‡± ˚±˚˛ Ú±ºí
qfl¡˘±˘ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂¸±√ ø¬ıÓ¬¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛À˘Úº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í
¬Û±Í¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ˘±ø·˘, ø¡ZÓ¬œ˚˛ ˆ¬±· ‰¬Ó≈¬«√˙ ‡G ñ ¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛
Δ‰¬Ó¬Ú…-˘œ˘±√˙«Úº ˙±øôL ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ fl¡Ô±› ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√ [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ˝√√±Ê√¬ı˛± ˜˙±˚˛Àfl¡ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤fl¡ø√Ú
ë¬Û±øÊ√í ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú Œfl¡Ú∑
¿˜ ñ ÚÀ¬ı˛fÀfl¡ Î¬◊ÀåI◊± ˜Ó¬ ø˙ø‡À˚˛ øÂ√À˘Ú ¬ıÀ˘º ˝√√±Ê√¬ı˛±
˜˙±˚˛ ˙øMê√ ˜±ÚÀÓ¬Ú Ú± , ¬ı˘ÀÓ¬Ú ˙øMê√ ø˜Ô…±º ’±Ê√› ¬ÛÎ¬ˇ± ˝√√À˘±,
˝√√±Ê√¬ı˛± ˜˙±˚˛ ¬ı˘ÀÂ√Ú ñ Δ‰¬Ó¬Ú…˘œ˘± ë¤¸¬ı ˙øMê√¬ı˛ ˘œ˘± ñ ø¬ıˆ≈¬
¤¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Ú±˝◊√ºí Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú ø¬ıˆ≈¬ Â√±Î¬ˇ± fl¡‡Ú› ˙øMê√ Ú±˝◊√º ë¬ıËp¡
’±¬ı˛ ˙øMê√ ’Àˆ¬√í Œ˚˜Ú, Ê√˘ ’±¬ı˛ Ê√À˘¬ı˛ ø˝√√˜˙øMê√, ’ø¢ü ’±¬ı˛
Ó¬±¬ı˛ √±ø˝√√fl¡± ˙øMê√º ¬ıËp¡ ø¬ıˆ≈¬¬ı˛+À¬Û ¸¬ı«ˆ”¬ÀÓ¬ ’±ÀÂ√ Úº Ó¬À¬ı ˙øMê√¬ı˛
õ∂fl¡±À˙¬ı˛ Ó¬±¬ı˛Ó¬˜… ’±ÀÂ√ ñ Œfl¡±Ô±› Œ¬ı˙œ Œfl¡±Ô±› fl¡˜º
˙Ç¬ı˛±‰¬±˚«› ˙øMê√ ˜±ÚÀÓ¬Úº fl¡Ó¬ ô¶¬ıdøÓ¬ øÓ¬øÚ ø˘À‡ÀÂ√ Úº
254 ¿˜-√˙«Ú
¬ıÀ˘ÀÂ√Ú, ëfl≈¡¬Û≈ÀS± Ê√±˚˛ÀÓ¬ fl¡ø2‰¬√ø¬Û fl≈¡˜±Ó¬± Ú ˆ¬¬ıøÓ¬ºí ¬ıËp¡ Â√±Î¬ˇ±

˙øMê√ ˝√√˚˛ Ú±º ’±¬ı±¬ı˛ ˙øMê√ Â√±Î¬ˇˇ± ˘œ˘± ˝√√˚˛ Ú±º Δ‰¬Ó¬Ú…À√¬ı› ˙øMê√¬ı˛
’±¬ı˛±ÒÚ± fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ¿¬ı˛±˜ › ¿fl‘¡¯û ˙øMê√¬ı˛ ¬Û”Ê√± fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ÚÀ¬ı˛fÀfl¡ Ê√·»&è ¬ı±Ú±À¬ıÚº Ó¬±˝◊√ ˙øMê√ ¸Ó¬… ¤˝◊√ ø˙é¬±
ø√À26√Úº ˝√√±Ê√¬ı˛± ¬ıÀ˘Ú, ˙øMê√ ø˜Ô…±º Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ëÓ≈¬ø˜ ŒÓ¬±
¬ıÎ¬ˇ ¬Û±øÊ√íº ˙øMê√¬ı˛ ¸˝√√±˚˛Ó¬± Â√±Î¬ˇ± Œ˘±fl¡ø˙é¬± ˝√√˚˛ Ú±º ÚÀ¬ı˛f õ∂Ô˜
˙øMê√ ˜±ÚÀÓ¬Ú Ú±º ¬ÛÀ¬ı˛ Œ˜ÀÚøÂ√À˘Úº Ó¬À¬ı˝◊√ ŒÓ¬± Ó“¬±Àfl¡ ø√À˚˛
Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ø˙é¬± ˝√√í˘º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ˚Ó¬é¬Ì Œ√˝√¬ı≈øX Ó¬Ó¬é¬Ì ˙øMê√¬ı˛ ¤˘±fl¡±º øÚÀÊ√¬ı˛
Œ¬ı√±ôL ¸±ÒÀÚ¬ı˛ &è ŒÓ¬±Ó¬±¬Û≈¬ı˛œ› ˙øMê√ Œ˜ÀÚøÂ√À˘Ú Œ˙À¯∏ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛
¸—¶ÛÀ˙« ŒÔÀfl¡º Œ¬ı˛±À· ˆ≈¬À· ˆ≈¬À· Œ˙À¯∏ ˜±ÚƒÀÓ¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘º
˝√√±Ê√¬ı˛± ˜˙±˚˛Àfl¡ øfl¡ ·±˘ ø√À˚˛ÀÂ√ Ú Œ˚˜Ú ˜±Ú≈À¯∏ Œ√˚˛ Ó¬± Ú˚˛/
Ó¬±ÀÓ¬ ø¬ı¯∏ Ú±˝◊√º ˙±¸Ú fl¡¬ı˛À˘Ú ˜±S, Œ˚˜Ú ŒÂ√À˘Àfl¡ ˙±¸Ú fl¡À¬ı˛Ú
ø¬ÛÓ¬±º Ó“¬±ÀÓ¬ Œ¡Z¯∏, ÷¯∏«± øÂ√˘ Ú±º øÓ¬øÚ ¸fl¡À˘¬ı˛ ø¬ÛÓ¬±º ˝√√±Ê√¬ı˛±
˜˙±˚˛Àfl¡ ŒÓ¬± Î¬◊øÚ˝◊√ ›‡±ÀÚ Œ¬ı˛À‡øÂ√À˘Úº ’±¬ı±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ≈√ÀÒ¬ı˛ ˆ¬±·
Ó“¬±Àfl¡ ø√ÀÓ¬Úº
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ’Ó¬ ;±˘±Ó¬Ú fl¡À¬ı˛Ú Ó¬¬ı≈› Œfl¡Ú fl¡±ÀÂ√ ¬ı˛±‡±
ñ Œ˚Ú ¤fl¡È¬± standing criticism [¶ö±˚˛œ øÚμ≈fl¡]º
¿˜ [¸˝√√±À¸…] ñ Ó¬±¬ı˛ Ê√¬ı±¬ı Í¬±fl≈¡¬ı˛ øÚÀÊ√˝◊√ ø√À˚˛ Œ·ÀÂ√ Úº
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, Ê√øÈ¬À˘ fl≈¡øÈ¬À˘ Ú± ˝√√À˘ ˘œ˘± Œ¬Û±©Ü±˝◊√ ˝√√˚˛ Ú±º ¬ı˛±Ò±fl‘¡¯û
˘œ˘±¬ı˛ Î¬◊8˘Ó¬± ¬ı‘øX ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ê√øÈ¬˘± ’±¬ı˛ fl≈¡øÈ¬˘±¬ı˛ ¬ı±Ò±ÀÓ¬º ¤“¬ı˛±
¿¬ı˛±Ò±¬ı˛ ˙±qÎ¬ˇœ ’±¬ı˛ ÚÚ√ øÂ√À˘Úº ¿fl‘¡À¯û¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ¿¬ı˛±Ò±¬ı˛
ø˜˘ÀÚ ¬ı±Ò± ø√ÀÓ¬Ú ›“¬ı˛± ¸¬ı«√±º Ó¬±ÀÓ¬˝◊√ ¿¬ı˛±Ò±¬ı˛ ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± ¬ı‘øX
˝√√Ó¬º ˝√√±Ê√¬ı˛± ˜˙±À˚˛¬ı˛ Î¬◊ÀåI◊± fl¡Ô±ÀÓ¬˝◊√ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ø¸X±ÀôL¬ı˛ ¸≈õ∂fl¡±˙º
Œ˚˜Ú fl¡±À˘± Œˆ¬˘Àˆ¬ÀÈ¬¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ Î¬±˚˛˜ÀG¬ı˛ Î¬◊8˘Ó¬±¬ı˛ ¬ı‘øX ˝√√˚˛
ŒÓ¬˜øÚ ˝√√±Ê√¬ı˛± ˜˙±˚˛º ’±Ê√› ¬ÛÎ¬ˇ± ˝√√À˘±, ˝√√±Ê√¬ı˛± ˜˙±˚˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú
ñ ÷ù´¬ı˛ ˘±ˆ¬ ˝√√À˘ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ˜Ó¬ ¯∏ÕÎ¬ˇù´˚«˙±˘œ ˝√√˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ protest
[’±¬ÛøM√√] fl¡¬ı˛À˘Ú ¤fl¡Ô±º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˜Ó¬ qXˆ¬Mê√ fl¡‡Ú› ‹ù´˚« ‰¬±˚˛
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 255
Ú±º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ëŒ˚ fl¡‡Ú› ‹ù´˚« Œˆ¬±· fl¡À¬ı˛ Ú±˝◊√ Œ¸-˝◊√ ‹ù´˚«
‹ù´˚« fl¡À¬ı˛ ’ÕÒ˚« ˝√√˚˛ºí
ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í ¬Û±Í¬ Œ˙¯∏ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û à±¬ı˛ øÔÀ˚˛È¬±À¬ı˛
Δ‰¬Ó¬Ú…˘œ˘± ’øˆ¬Ú˚˛ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ˆ¬±¬ı¸˜±øÒÀÓ¬
øÚ˜¢ü ñ ¸Àe ¿˜ › ¬ı±¬ı≈¬ı˛±˜º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ Œ˚ øÔÀ˚˛È¬±¬ı˛ Œ√‡ÀÓ¬ ˚±›˚˛± ¤È¬±
øfl¡ ˝√√Í¬±» øfl¡Â≈√ ˝√√À˘±∑ Ó¬± Ú˚˛º ¬Û”¬ı« ŒÔÀfl¡ øÍ¬fl¡ øÂ√˘ ›‡±ÀÚ Œ˚ÀÓ¬
˝√√À¬ıº ¤øÈ¬ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˘œ˘±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ Œ|á¬ ’Ò…±˚˛º ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ Ú±˜
¬ÛøÓ¬Ó¬¬Û±¬ıÚº ¤‡±ÀÚ ¤˝◊√ ˆ¬±¬ıøÈ¬¬ı˛ õ∂fl¡È¬ ˝√√À˘±º ˆ¬Mê√ Œ˚‡±ÀÚ˝◊√
Ô±fl≈¡fl¡ Ú± Œfl¡Ú ˆ¬·¬ı±Ú Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˚±À¬ıÚº Â≈“√‰¬ ‰≈¬•§fl¡Àfl¡ ’±fl¡¯∏«Ì
fl¡À¬ı˛º ’±¬ı±¬ı˛ fl¡‡Ú› ‰≈¬•§fl¡› Â≈“√‰¬Àfl¡ ’±fl¡¯∏«Ì fl¡À¬ı˛º ˆ¬·¬ı±Ú ’ôL˚«±˜œº
øÓ¬øÚ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ˝√√+√À˚˛¬ı˛ Î¬±fl¡ qÚÀÓ¬ ¬Û±Úº øÚÀÊ√ ø·À˚˛ øÚÀ˚˛ ’±À¸Ú
ÒÀ¬ı˛ ’±¬ÛÚ Ê√ÚÀfl¡ Œ˚˜Ú ¬ı±¬Û ˜± ’±¬ÛÚ ¸ôL±ÚÀfl¡ ø·À˚˛ ÒÀ¬ı˛ ’±ÀÚº
’ÀÚÀfl¡ Ó¬‡Ú øÔÀ˚˛È¬±¬ı˛ ‚‘Ì± fl¡¬ı˛ÀÓ¬± Œ˜À˚˛¬ı˛±› Ó¬±ÀÓ¬ ¬Û±È«¬ ŒÚ˚˛
¬ıÀ˘º ¬ıË±p¡¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë˚‡Ú ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸ ˜˙±À˚˛¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ øÔÀ˚˛È¬±À¬ı˛¬ı˛ Œ˘±Àfl¡¬ı˛± ’±Ú±À·±Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ’±¬ı˛y fl¡¬ı˛À˘± Ó¬‡Ú
’±˜¬ı˛± Œ¸‡±ÀÚ ˚±›˚˛± ¬ıg fl¡¬ı˛˘±˜ºí Ó“¬±¬ı˛± good boy [ˆ¬±˘
ŒÂ√À˘] ¸±Ê√À˘Ú ’±¬ı˛ øfl¡/ øfl¡c ˆ¬·¬ı±Ú ˝√√+√˚˛ Œ√À‡Ú ˆ¬ÀMê√¬ı˛
¬ı±˝◊√À¬ı˛È¬± Ú˚˛º fl¡Ô±› Ú˚˛, ¬ı±˝◊√À¬ı˛¬ı˛ fl¡±Ê√› Ú˚˛ ñ Œfl¡¬ı˘ øˆ¬Ó¬¬ı˛øÈ¬º
ˆ¬Mê√¬ı˛± ˚‡Ú ‡≈¬ı ’±È¬Àfl¡ ˚±˚˛ Ó¬‡Ú˝◊√ õ∂±Ì¬ÛÀÌ Ó“¬±Àfl¡ Î¬±Àfl¡º
ø·ø¬ı˛˙¬ı±¬ı≈¬ı˛ ’ôLÀ¬ı˛¬ı˛ Î¬±fl¡ Œ¬Û“ÃÀÂ√øÂ√˘ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÚº Ó¬±˝◊√ Œ·À˘Ú
Ó“¬±Àfl¡ Œfl¡±À˘ ŒÈ¬ÀÚ ’±ÚÀÓ¬º ˚±À¬ıÚ Ú±∑ ¬Û≈SÀfl¡ Œfl¡ Â√±Î¬ˇÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛∑
’±¬ÛÚÊ√Ú Œ˚/
ëΔ‰¬Ó¬Ú…˘œ˘±íøÈ¬ ø·ø¬ı˛˙¬ı±¬ı≈¬ı˛ ¬Û”Ê√±¬ı˛ ΔÚÀ¬ı√…º ¤˝◊√ ΔÚÀ¬ı√… ø√À˚˛
øÓ¬øÚ ˆ¬·¬ı±Ú ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À˘Úº fl¡Ó¬ ˆ¬øMê√¬ı˛ fl¡Ô± ¤ÀÓ¬º ˚±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ fl¡±Ê√
Ú˚˛ ¤¬ı˛+¬Û ¬ı˛‰¬Ú±º Ú±È¬fl¡ Œ˘‡±¬ı˛ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ’ˆ¬±¬ı Ú±˝◊√ , øfl¡c ÷ù´À¬ı˛
¤¬ı˛+¬Û ’±ôLø¬ı˛fl¡ ˆ¬øMê√ fl¡íÊ√ÀÚ¬ı˛ ˝√√˚˛∑ ø·ø¬ı˛˙¬ı±¬ı≈ÀÓ¬ ¤ ≈√øÈ¬ ˙øMê√
¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ñ fl¡±¬ı…˙øMê√ › Î¬◊øÊ«√Ó¬± ˆ¬øMê√º ¬ÛÎ¬ˇÚ± Œ˙'¬Ûœ˚˛¬ı˛, ¤¸¬ı
Î¬◊2‰¬ˆ¬±¬ı Œfl¡±Ô±˚˛ Œ¸‡±ÀÚº øfl¡c fl¡±˘œ√±¸ ¬ÛÎ¬ˇ, Ó¬±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ıº
256 ¿˜-√˙«Ú
fl¡Ó¬¬ıÎ¬ˇ ˆ¬Mê√¬ıœ¬ı˛ ø·ø¬ı˛˙¬ı±¬ı≈/ Œ˙±Ú± ˚±˚˛, õ∂Ô˜ Ê√œ¬ıÀÚ ¬ıU

Ó¬¬Û¸…± fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº øÚÓ¬… ·e± ¶ß±Ú fl¡À¬ı˛ ˝√√ø¬ıø¯∏… Œ‡À˚˛ ¸¬ı«√± ø˙¬ıÚ±˜
Ê√¬Û fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº ‰≈¬˘ √±øÎ¬ˇ ¬ı˛±‡ÀÓ¬Ú, ‡±ø˘ ¬Û±À˚˛ ‰¬˘ÀÓ¬Ú ñ Œ˚˜Ú
Ó¬¬Û¶§œ¬ı˛± fl¡À¬ı˛ Ô±Àfl¡Úº ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú ¤ÀÓ¬˝◊√ ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú ˝√√À¬ı
qÒ≈ Ó¬¬Û¸…±˚˛º øfl¡c ’Ó¬ fl¡À¬ı˛› ˝√√À˘± Ú±º Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û± Â√±Î¬ˇ± øfl¡ ˝√√˚˛∑
fl‘¡¬Û±˘±ˆ¬ Ó“¬±¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ˙¯∏ ’Ò…±˚˛º
Ó¬¬Û¸…± ø√À˚˛ Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬ ˝√√í˘ Ú±º Œfl¡¬ı˘ ¬Û≈è¯∏±ÀÔ« øÓ¬øÚ Œ√‡±
ø√À˘Ú Ú±º Ó¬‡Ú˝◊√ Î¬◊ÀåI◊± ¬ı˛±ô¶± Ò¬ı˛À˘Úº øÔÀ˚˛È¬±À¬ı˛ Ú±¬ıÀ˘Úº Ú±È¬fl¡
ø˘‡ÀÓ¬ ’±¬ı˛y fl¡¬ı˛À˘Úº
øÔÀ˚˛È¬±À¬ı˛¬ı˛ ’±Ú≈¯∏øefl¡ ¸¬ı ¬ı…¸Ú ¤Àfl¡ ¤Àfl¡ Œ√‡± ø√˘º ¤¬ı˛+¬Û›
Œ˙±Ú± ˚±˚˛, ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë˚ø√ ÷ù´¬ı˛ øÚÀÊ√ &è¬ı˛+À¬Û ¤À¸ ŒÈ¬ÀÚ ŒÚ˚˛,
Ó¬À¬ı˝◊√ øÙ¬¬ı˛À¬ı± ÚÀ‰¬» ‰¬˘À˘± ø·ø¬ı˛˙ Î¬◊ÀåI◊± ¬ÛÀÔºí ¬ıœ¬ı˛ˆ¬Mê√ øfl¡Ú±,
Œfl¡±Ú› Œ·±¬ÛÚ Ú±˝◊√ Ó¬±ÀÓ¬º õ∂fl¡±À˙… ¸¬ı fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˘±·À˘Úº Œfl¡ øfl¡
¬ı˘À¬ı Ó¬±ÀÓ¬ w+Àé¬¬Û› Ú±˝◊√º ¤øÈ¬› ¬Û≈è¯∏±Ô« ¬ıÀÈ¬ , øfl¡c Î¬◊ÀåI◊±
¬Û≈è¯∏±Ô«º Œfl¡ ¬Û±À¬ı˛ ¤¬ı˛+¬Û fl¡¬ı˛ÀÓ¬∑
‰¬˘À˘Ú ¬ıÀÈ¬ Î¬◊ÀåI◊± ¬ÛÀÔ øfl¡c ˆ¬Mê√øÈ¬ ˘≈øfl¡À˚˛ ¬ı˛˝◊√À˘± Ó“¬±¬ı˛
øˆ¬Ó¬¬ı˛º ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ˚±˝◊√ fl¡èÚ Ú± Œfl¡Ú, øˆ¬Ó¬À¬ı˛¬ı˛ ˆ¬Mê√øÈ¬ ’˜¬ı˛, qX,
¬ı≈Xº Ú±È¬… ¸•⁄±È¬ ø·ø¬ı˛˙, ’±¬ı˛ ˆ¬Mê√ ø˙À¬ı˛±˜øÌ ø·ø¬ı˛˙ ¤ ≈√íÀ˚˛ÀÓ¬
˘Î¬ˇ±˝◊√ Œ˘À· Œ·˘º ˆ¬ÀMê√¬ı˛˝◊√ Ê√˚˛ ˝√√À˘± Œ˙À¯∏º ’øˆ¬˜±Úœ ŒÂ√À˘Àfl¡
Œ¶ß˝√˜˚˛ ø¬ÛÓ¬± Œfl¡±À˘ Ó≈¬À˘ øÚÀ˚˛ ¤À˘Úº ¤˝◊√ ˜˝√√±fl¡±˚«øÈ¬ ¸±ÒÀÚ¬ı˛
Ê√Ú… Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ øÔÀ˚˛È¬±À¬ı˛ ·˜Úº ¤øÈ¬ Ó“¬±¬ı˛ ¬ÛøÓ¬Ó¬¬Û±¬ıÚ Ú±À˜¬ı˛ Ú”Ó¬Ú
¸—¶®¬ı˛Ìº ø·ø¬ı˛˙¬ı±¬ı≈¬ı˛ ¸Àe ’±À¬ı˛±› fl¡Ó¬ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ Î¬◊X±¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·˘º
ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ˜±Ú ¬ı˛é¬± ˝√√À˘±º
Œ˙À¯∏ ’±¬ı˛ øÔÀ˚˛È¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±Ú Ú±º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú, ëÚ± Œ˚˜Ú
fl¡¬ı˛ÀÂ√± fl¡¬ı˛º ¤ÀÓ¬› ˜±¬ı˛ Ú±˜ õ∂‰¬±¬ı˛ ˝√√À26√, Œ˘±fl¡ø˙é¬± ˝√√À26√ºí Œ˚ ø¬ıÀ¯∏
õ∂±Ì ˚±˚˛ ’øˆ¬: ø‰¬øfl¡»¸Àfl¡¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘ Ó¬±ÀÓ¬˝◊√ õ∂±Ì ¬ı˛é¬± ˝√√˚º˛
¬ı≈X, ˚œq, Δ‰¬Ó¬Ú… ¤“À√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ› ¤˝◊√ ˘œ˘±¬ı˛ ’øˆ¬Ú˚˛ Œ√‡± ˚±˚˛º
ø·ø¬ı˛˙¬ı±¬ı≈ ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ø¸—˝√√º øfl¡c ˆ¬Mê√À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛
ø˙qº ’Ó¬ ˜˝√√» øÂ√˘ ’ôL¬ı˛øÈ¬º ’±˜¬ı˛± Œ˚Ó≈¬˜, Ó¬‡Ú fl¡±Ê√ ŒÙ¬À˘
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 257
ø√À˚˛ Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÓ¬ ’±¬ı˛y fl¡¬ı˛ÀÓ¬Ú ñ øfl¡ √œÚˆ¬±¬ı, øfl¡ ’±øÓ«¬º
Ó¬±˝◊√ÀÓ¬± Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ëø·ø¬ı˛À˙¬ı˛ ¬Û“±‰¬ø¸Àfl¡ ¬Û“±‰¬ ’±Ú± ø¬ıù´±¸ºí
øÓ¬øÚ˝◊√ ŒÓ¬± ÒÀ¬ı˛ ŒÙ¬˘À˘Ú ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ıÀ˘, ’±¬ı˛ Ó¬±˝◊√ ’¬Û¬ı˛Àfl¡›
¬ı˘ÀÓ¬ ˘±·À˘Úº
¿˜ [qfl¡˘±À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ 'he maketh his sun to rise
on the evil, and on the good'(St. Matthew 5:45) ñ
¸˜√˙«œ ˆ¬·¬ı±Úº ¸”À˚«¬ı˛ Ú…±˚˛ Ó“¬±¬ı˛ Œõ∂˜ ¸¬ı«ˆ”¬ÀÓ¬ ¸˜±Úº ø·ø¬ı˛˙-
Î¬◊X±¬ı˛ Œ√À‡ ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ˆ¬¬ı˛¸± ˝√√˘º SêÀ˜ ¸¬ı Œ˙±Ò¬ı˛±ÀÓ¬ ˘±·À˘±º
¬ı±Ê√±À¬ı˛¬ı˛ Œ˜À˚˛¬ı˛± ¬Û˚«ôL Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊Í¬ÀÓ¬ ˘±·À˘±º Sê±˝◊√Àà¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬
ˆ¬Mê√ Œ˜¬ı˛œ, ‡≈¬ı ¬ıÎ¬ˇ ‚À¬ı˛¬ı˛ Œ˜À˚˛ øÂ√À˘Úº ¬ı±¬Û ˜±¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¬Û¬ı˛
’Ú…¬ı˛fl¡˜ ˝√√À˚˛ ø·Â√À˘Úº øfl¡c øˆ¬Ó¬À¬ı˛ øÂ√˘ ˆ¬øMê√º Ó¬±˝◊√ ‡≈¬ı ’Ú≈À˙±‰¬Ú±
¤À˘±º Ó¬‡Ú Sê±˝◊√à ø·À˚˛ Ó¬±Àfl¡ Î¬◊X±¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Úº Ó“¬±Àfl¡˝◊√ õ∂Ô˜
Œ√‡± Œ√Ú Sê±˝◊√à ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¬Û¬ı˛º fl¡Ó¬ ˆ¬±˘À¬ıÀ¸øÂ√À˘Ú Œ¬ı±Á¡º ˜…±·ƒÎ¬±˘±
(Magdala) õ∂±¸±√ øÂ√˘ Ó“¬±¬ı˛ øÚ¬ı±¸º
’•§¬Û±˘œÀfl¡ Î¬◊X±¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú ¬ı≈Xº ’±¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú…À√¬ı õ∂¬ıËÊ√…±¬ı˛
¸˜˚˛ Î¬◊øÍ¬À˚˛ ø√À˘Ú ’¬Û¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ø¬ıM√√˙±ø˘Úœ ¬ÛøÓ¬Ó¬±Àfl¡º Ó“¬±À√¬ı˛
fl¡±Ê√˝◊√ ¤˝◊√º Ó“¬±¬ı˛± ’±À¸Ú˝◊√ ¤˝◊√Ê√Ú…, ˆ¬Mê√À√¬ı˛ Ó≈¬˘ÀÓ¬º ’Ó¬ øÚÀ‰¬
¬ÛÀÎ¬ˇ Œ·ÀÂ√ Œ˚ Ó“¬±Àfl¡ ’±¸ÀÓ¬ ˝√√˚˛ Ó¬±À√¬ı˛ Ó≈¬˘ÀÓ¬, ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˝√√À˚˛º
øˆ¬Ó¬¬ı˛ Œ√À‡Ú ’¬ıÓ¬±¬ı˛·Ìº øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ˆ¬øMê√ Œ√‡À˘, ¸±Ù¬ Œ√‡À˘
¤fl¡È¬± Â≈√ÀÓ¬± fl¡À¬ı˛ ø·À˚˛ ÒÀ¬ı˛ øÚÀ˚˛ ’±À¸Úº ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈¯∏ ¤ ˘œ˘±
øfl¡ ¬ı≈Á¡À¬ı/ ëfl¡˝√√Ó¬ fl¡¬ıœ¬ı˛ qÚ ˆ¬±˝◊√ ¸±Ò≈ ñ ¸¬ı ¸ôL±Ú Œfl¡ ¸±Ô
˜…±˚˛ºí
õ∂±¸±À√¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Sê±˝◊√àÀfl¡ ¤fl¡ø√Ú Œ√À‡øÂ√À˘Ú Œ˜¬ı˛œº
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛˝◊√ ’Ú≈À˙±‰¬Ú± ’±¬ı˛y ˝√√À˘±º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Î¬◊X±¬ı˛º
˜È«¬Ú ˝◊√ÚøàøÈ¬Î¬◊˙Ú, fl¡ø˘fl¡±Ó¬±, 21À˙ ¤øõ∂˘, 1924 ‡Ëœà±sº

8˝◊√ Δ¬ı˙±‡, 1331 ¸±˘, Œ¸±˜¬ı±¬ı˛º fl‘¡¯û± Ó‘¬Ó¬œ˚˛± øÓ¬øÔº
258 ¿˜-√˙«Ú
Œ¯∏±Î¬ˇ˙ ’Ò…±˚˛˛
fl¡ø˘¬ı˛ øÚ√±Ú ¬ı…±fl≈¡˘ SêμÚ
1
fl¡ø˘fl¡±Ó¬±º ˜È«¬Ú ¶≈®˘º ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±√º ’¬Û¬ı˛±˝ê ¬Û“±‰¬È¬±º ¿˜
¬Ûø(˜±¸… Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ Î¬◊¬Ûø¬ı©Üº ¸•ú≈À‡ ˆ¬Mê√·Ì ñ Î¬±Mê√±¬ı˛ ¬¬ı'œ, ŒÂ√±È¬
Úø˘Úœ, ø¬ıÚ˚˛, ëˆ¬¬ı¬ı˛±Ìœí [Œˆ¬±˘±Ú±Ô ˜≈‡±Ê«√œ], ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, ˆ¬±È¬¬Û±Î¬ˇ±¬ı˛
˘ø˘Ó¬, ·√±Ò¬ı˛, ¬ı¸ôL, ëˆ¬œ˜í, Ê√·¬ıg≈ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬º ¤fl¡È≈¬ ¬Û¬ı˛
ˆ¬±˝◊√ ˆ”¬¬ÛøÓ¬, ˜˝√√±¬ı˛±ÀÊ√¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√ ’±ø¸À˘Ú ñ ¸Àe ¤fl¡Ê√Ú
¬ıg≈º
’±Ê√ ’˜±¬ı¸…± 55 √Gº41 ¬Û˘ , 3¬ı˛± Œ˜, 1924 ‡Ëœà±s
20À˙ Δ¬ı˙±‡, 1331 ¸±˘º ˙øÚ¬ı±¬ı˛ ¬ıø˘˚˛± ’ÀÚÀfl¡˝◊√ ’øÙ¬À¸¬ı˛
ŒÙ¬¬ı˛» ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ˙±¶a±ø√ ¬Û±ÀÍ¬¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ˜ÀÒ…
¬Û¬ı˛¶Û¬ı˛º
¿˜ [ˆ¬±È¬¬Û±Î¬ˇ±¬ı˛ ˘ø˘ÀÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ qÒ≈ ˙±¶a ¬ÛÎ¬ˇÀ˘ øfl¡
˝√√À¬ı∑ qÒ≈ ˙±¶a ¬ÛÎ¬ˇ±¬ı˛ ¸Àe ÒÀ˜«¬ı˛ Œfl¡±Ú› ¸•Ûfl«¡ Ú±˝◊√º ¸Àe ¸Àe
ø¬ıÀ¬ıfl¡-Δ¬ı¬ı˛±·… Ô±Àfl¡ ñ ˙±À¶a¬ı˛ ¬ı±Ìœ ¬Û±˘ÀÚ¬ı˛ Œ‰¬©Ü± Ô±Àfl¡, Ó¬À¬ı˝◊√
˙±¶a ¬ÛÎ¬ˇˇ± ¸±Ô«fl¡ ˝√√˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ó¬±˝◊√ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, Œfl¡¬ı˘ ¬ı˝◊√ ¬ÛÎ¬ˇ±, ˙±¶a
¬ÛÎ¬ˇ±ÀÓ¬ øfl¡ ’±ÀÂ√∑ Ò±¬ı˛Ì± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º Ó¬À¬ı˝◊√ øÚÀÊ√¬ı˛
› ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛ ˝√√˚˛º Ó¬±˝◊√ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ø‰¬˘ ˙fl≈¡Ú ‡≈¬ı Î¬◊“‰≈¬ÀÓ¬
Î¬◊ÀÍ¬ ¬ıÀÈ¬ øfl¡c ‘√ø©Ü Ô±Àfl¡ ˆ¬±·±ÀÎ¬ˇ ñ fl¡±ø˜Úœfl¡±=ÀÚº qÒ≈ ¬Û±øGÀÓ¬…
øfl¡Â≈√˝◊√ ŒÚ˝◊√º Ó¬¬Û¸…± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛, ˙±À¶a¬ı˛ fl¡Ô±¬ı˛ ¸±ÒÚ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛,
Ó¬À¬ı ˙±À¶a¬ı˛ ’Ô« Œ¬ı±Ò·˜… ˝√√˚˛, Ò±¬ı˛Ì± ˝√√˚˛º
˙±À¶a ’±¬ı±¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡ ø¬ı¬Û√ Ï≈¬Àfl¡øÂ√˘º Interpreter-¬ı˛±
[ˆ¬±¯∏…fl¡±¬ı˛¬ı˛±] øÚÊ√ øÚÊ√ opinion [’øˆ¬˜Ó¬] ŒÏ¬±fl¡±ÀÓ¬ ’±¬ı˛y
fl¡ø˘¬ı˛ øÚ√±Ú ¬ı…±fl≈¡˘ SêμÚ 259
fl¡À¬ı˛øÂ√˘º ¤˝◊√ fl¡À¬ı˛ ’Ó¬ interpolation-¤¬ı˛ [õ∂øé¬À5¬ı˛] ¸‘ø©Ü

˝√√À˚˛ÀÂ√º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ó¬±˝◊√ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ˙±¶a qÚÀÓ¬ ˝√√˚˛ &è˜≈À‡, ’¬ıÓ¬±À¬ı˛¬ı˛
˜≈À‡º ˙±À¶a ¬ı±ø˘ÀÓ¬ ø‰¬øÚÀÓ¬ ø˜˙±Ú ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º &è Œfl¡¬ı˘ ¬ı±ø˘
Â√±øÎ¬ˇÀ˚˛ ø‰¬øÚÈ≈¬fl≈¡ ˜≈À‡ Ó≈¬À˘ Ò¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº &è˜≈‡ Â√±Î¬ˇ± ¬ÛÎ¬ˇÀ˘
¸˜”˝√ ø¬ı¬ÛÀ√ ¬ÛÎ¬ˇÀÓ¬ ˝√√˚˛ ñ ’øÒfl¡Ó¬¬ı˛ ¸—˙À˚˛ ¬ÛÎ¬ˇÀÓ¬ ˝√√˚˛º ë˚ø√
øÂ√˘ Œ¬ı˛±·œ ¬ıÀ¸, ¬ıø√…ÀÓ¬ Œ˙±˚˛±À˘ ¤À¸í, ñ ¤˝◊√ ’¬ı¶ö± ˝√√˚˛, Í¬±fl≈¡¬ı˛
¬ı˘ÀÓ¬Úº
¬ıÓ«¬˜±Ú ¸˜˚˛øÈ¬ ¬ıÎ¬ˇ ¸ÇÈ¬Ê√Úfl¡ ñ Ú±Ú± ˜Ó¬¬ı±À√¬ı˛ ¸—‚À¯∏«¬ı˛
¸˜˚˛º ¤fl¡ø√Àfl¡ ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ Ú±Ú± Ò˜«˜ÀÓ¬¬ı˛ ¸—‚¯∏«, Ó¬±ÀÓ¬ ’±¬ı±¬ı˛ ‡‘©Ü±Ú
› ˜≈¸˘˜±Ú Ò˜«˜ÀÓ¬¬ı˛ ø¬ıfl¡±˙ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¤˝◊√¸¬ı ˜Ó¬˝◊√ ø‰¬¬ı˛¸≈‡ ˙±øôL
õ∂±ø5Àfl¡ ’±√˙«¬ı˛+À¬Û ˜±Ú… fl¡À¬ı˛º ˜Ó¬Àˆ¬√ Ô±fl¡À˘› ‹˜ÀÓ¬ ¸¬ı ¤fl¡º
¤ ¸À¬ı¬ı˛ ¸Àe Ú”Ó¬Ú ¤fl¡ ˜˝√√±ø¬ı¬ÛÀ√¬ı˛ ¸—‚¯∏« Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬, ¬Û±(±Ó¬…
Ê√Î¬ˇ¬ı±À√¬ı˛ materialism-¤¬ı˛º ¤øÈ¬˝◊√ ˝√√À˘± õ∂Ò±Ú õ∂øÓ¬¬Ûé¬º ø‰¬¬ı˛fl¡±˘˝◊√
¤˝◊√ ˜Ó¬¬ı±√ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º øfl¡c ¤‡Ú ë¸±À˚˛Àk¬ı˛í õ∂ˆ¬±À¬ı ¤¬ı˛ ø¬ıfl¡È¬¬ı˛+¬Û
õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ’±˝√√±¬ı˛ ø¬ı˝√√±¬ı˛, Δ˜Ô≈Ú ˆ¬˚˛ ñ ¤˝◊√ ˜Ó¬¬ı±À√¬ı˛ ¸±¬ı˛
¤˝◊√º ¤¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Î¬◊Í¬ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛ Œ˘±fl¡ 'good life'
lead fl¡¬ı˛À¬ı± øfl¡c fl¡±˚«Àé¬ÀS Ó¬± ˝√√˚˛ Ú±º ¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡ fl¡±˜ÀSê±Ò±ø√
ø¬ı˛¬Û≈ õ∂¬ı˘ ˝√√À˚˛ ˜±Ú≈¯∏Àfl¡ ¬Ûq¬ı» ’±‰¬¬ı˛ÀÌ õ∂¬ı‘M√ fl¡¬ı˛±˚˛º ¤À√À˙¬ı˛
Ÿ¬ø¯∏¬ı˛± ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¤˝◊√ ¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡ ¬Ûq¬ı» ’±‰¬¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ¸—¬ı±√ ø¬ıÀ˙¯∏¬ı˛+À¬Û
¬Ûø¬ı˛:±Ó¬ øÂ√À˘Ú, Ó¬±˝◊√ Ó“¬±¬ı˛± ¤ ˆ¬±¬ıÈ¬±Àfl¡ transform [¬Ûø¬ı˛¬ıøÓ«¬Ó¬]
fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… Î¬◊¬Û±˚˛ ‡≈“ÀÊ√ Œ¬ı¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº Œ¸˝◊√ÀÈ¬ ¸˜±ÀÊ√ ø˙é¬±
ø√À˚˛ÀÂ√ Úº Ó¬±¬ı˛˝◊√ õ∂ˆ¬±À¬ı ˆ¬±¬ı˛Ó¬ Ò˜«Àé¬S ˝√√À˚˛øÂ√˘º Œ¸øÈ¬ ˝√√À˘±
˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Œ√¬ıQ¬ı˛ ’±ø¬ı©®±¬ı˛º ˜±Ú≈¯∏ ë’˜‘Ó¬¸… ¬Û≈S±–í ñ ¤˝◊√ ¸Ó¬…øÈ¬
Ó“¬±¬ı˛± √˙«Ú fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ¤øÈ¬ ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ¸fl¡˘ ô¶À¬ı˛ ’À26√√…¬ı˛+À¬Û fit
in [’Ú≈õ∂À¬ı˙] fl¡ø¬ı˛À˚˛ ø√À˚˛øÂ√À˘Úº ¤˝◊√ Œ√¬ıQ õ∂øÓ¬á¬±¬ı˛ Ê√Ú… Ó“¬±¬ı˛±
õ∂Ò±Ú ‰¬±¬ı˛øÈ¬ ¬ı˛±ô¶± ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú ñ :±ÚÀ˚±·, ¬ı˛±Ê√À˚±·,
ˆ¬øMê√À˚±·, fl¡˜«À˚±·º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, fl¡ø˘fl¡±À˘ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜Ú ≈√¬ı«˘, ’±˚˛≈ fl¡˜, ¤fl¡À¬ı˘±
260 ¿˜-√˙«Ú
Ú± Œ‡À˘˝◊√ õ∂±Ì ˚±˚˛ ˚±˚˛º Ó¬±˝◊√ ¤˝◊√ fl¡±À˘¬ı˛ Ê√Ú… øÓ¬øÚ ¬ı…¬ı¶ö± ø√À˚˛
Œ·ÀÂ√ Ú ˆ¬øMê√À˚±À·¬ı˛º ¤È¬±˝◊√ ˚≈·Ò˜«º ¤˝◊√ ˆ¬øMê√À˚±À·¬ı˛› ¤fl¡øÈ¬
Ú”Ó¬Ú ¸—¶®¬ı˛Ì øÓ¬øÚ øÚÀÊ√ ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº ¤˝◊√ ¬ÛÀÔ˝◊√ øÓ¬øÚ
¬ıËp¡√˙«Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬±˝◊√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Î¬◊¬ÛÀ√˙ ø√À˚˛ÀÂ√ Ú Œ˘±fl¡À√¬ı˛º ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú
øÚÊ«√ÀÚ Œ·±¬ÛÀÚ ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ Œfl“¡À√ Œfl“¡À√ Ó“¬±Àfl¡ Î¬±fl¡, ¬ı˘ ñ Œ˝√√
õ∂Àˆ¬±, Œ√‡± √±›, Œ√‡± √±›º øÚÊ√&ÀÌ Œ√‡± √±›º ’±ø˜ ¸±ÒÚ˝√√œÚ
ˆ¬Ê√Ú˝√√œÚ, ø¬ıÀ¬ıfl¡ Δ¬ı¬ı˛±·…˝√√œÚ - fl‘¡¬Û± fl¡À¬ı˛ Œ√‡± √±›º ’±¬ı±¬ı˛ ¸øÓ¬…
fl¡À¬ı˛, õ∂øÓ¬:± fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú, ’±ôLø¬ı˛fl¡ˆ¬±À¬ı Ó“¬±Àfl¡ ¬ı˘À˘ Œ√‡±
ø√À¬ıÚ˝◊√ ø√À¬ıÚº Œfl¡ ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ¤fl¡Ô± ÷ù´¬ı˛ Â√±Î¬ˇ±∑ ÷ù´¬ı˛ ¶§Ó¬La,
øÓ¬øÚ √˙«Ú ø√À¬ıÚ˝◊√, øÚ(˚˛ fl¡À¬ı˛ ¤fl¡Ô± Œfl¡¬ı˘ ÷ù´¬ı˛˝◊√ ¬ı˘ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛Úº øÓ¬øÚ ˚‡Ú ¸øÓ¬… fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú Ó¬‡Ú ¬ı˘ÀÓ¬ ˝√√À¬ı øÓ¬øÚ
÷ù´¬ı˛, ˜±Ú≈¯∏¬ı˛+À¬Û ¤À¸ÀÂ√Ú, Œ¸±Ê√± ¬ÛÔ Œ√ø‡À˚˛ ø√ÀÓ¬º
¤¸¬ı ˝√√À˘± Ó“¬±¬ı˛ ˜˝√√±¬ı±fl¡…º ¤ Œ˚Ú fl¡ø©Ü ¬Û±Ô¬ı˛, ø˜ø˘À˚˛ Ú±›
¤ÀÓ¬ ‚À¯∏ ñ Œ¸±Ú± Œ˚˜Ú Œ¸fl¡¬ı˛±¬ı˛± ŒÚ˚˛º ¤ ¸¬ı ˜˝√√±¬ı±fl¡… Œ˚˜Ú
'life belt' [Ê√œ¬ıÚÓ¬¬ı˛œ] Ê√Î¬ˇ¬ı±À√¬ı˛ ¸—‚À¯∏« ¬ÛœøÎ¬ˇÓ¬ ˜±Ú¬ı ˜ÀÚ¬ı˛
Ê√Ú… ¬ıÓ«¬˜±Ú ¸—˙˚˛-¸±·¬ı˛ ¬ı˛+¬Û ˜˝√√±¬ıÀÓ«¬º
¿˜-¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ø√˚˛± ¤fl¡øÈ¬ ø‰¬˘ Î¬◊øÎ¬ˇ˚˛± ˚±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ˝◊√˝√± Œ√ø‡˚˛±
¿˜ øfl¡ ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Úº Œ˚‡±ÀÚ ˚± √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ¸¬ı ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ øÍ¬fl¡º
’±˜±À√¬ı˛ ˝√√±Ó¬&ø˘ ŒÊ√±Î¬ˇ± Ô±fl¡À˘ ’±˜¬ı˛±› Î¬◊Î¬ˇÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛Ó¬±˜º
ë¤ÚÀÊ√˘íÀ√¬ı˛ ¤˜ÚÓ¬¬ı˛ ¬Û±‡± ’±ÀÂ√ Œ˙±Ú± ˚±˚˛º ˜±Ú≈¯∏ øÚÀÊ√Àfl¡ ¬ıÎ¬ˇ
Œ˙…˚˛Ú± ñ ¬ıÎ¬ˇ ¬ı≈øX˜±Ú ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛º ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ¤ø√Àfl¡ ‘√ø©Ü fl¡¬ı˛À˘
Œˆ¬Àe ˚±˚˛ ‹ ’˝√√—fl¡±¬ı˛º ˜±Ú≈¯∏ Ê√œ¬ıÊ√c õ∂ˆ‘¬øÓ¬¬ı˛ Œ√À˝√√¬ı˛ øÚ˜«±Ì,
Ê√ij › Ê√œ¬ıÚ ¬Ûø¬ı˛‰¬±˘Ú±¬ı˛ ø√Àfl¡ ·ˆ¬œ¬ı˛ ˜ÀÚ±À˚±· ø√À˘ Œ˙À¯∏ ˜Ú
ø¬ıù´¶⁄©Ü±¬ı˛ ‰¬¬ı˛ÀÌ ø·À˚˛ Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√˚˛º ¤fl¡ øÚÀ˜À¯∏ ¤˝◊√ ø¬ıù´ ¸‘ø©Ü
˝√√À26√º Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe compare [Ó≈¬˘Ú±] fl¡¬ı˛À˘ øÚÀÊ√¬ı˛ é≈¬^Ó¬± Ò¬ı˛±
¬ÛÀÎ¬ˇº ¸Àe ¸Àe ˝√√Ó¬±˙ˆ¬±¬ı ’±À¸ ’±¬ı˛ Œ¸˝◊√ ¸Àe Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ¶§¬ı˛+À¬Û¬ı˛
:±Ú ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ ñ Ê√œ¬ı ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¸ôL±Ú ñ ’˜‘ÀÓ¬¬ı˛ ¸ôL±Úº Ó¬±
˝√√À˘˝◊√ fl¡±˚« Î¬◊X±¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·˘º ¤‡Ú ¤˝◊√ ˆ¬±¬ıøÈ¬ øÚÀ˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ Ô±fl¡
fl¡ø˘¬ı˛ øÚ√±Ú ¬ı…±fl≈¡˘ SêμÚ 261
¸—¸±À¬ı˛ ñ Ó¬± ˝√√À˘˝◊√ Œ˙±Àfl¡ Œ˜±À˝√√ ≈√–À‡ ¬ÛÔw±ôL ˝√√À¬ı Ú±º ≈√–‡
fl¡©Ü ¸˝√√… fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ ˙øMê√ ’±¸À¬ı ñ ÷ù´À¬ı˛ ø¬ıù´±¸ ˆ¬øMê√ ¬ı±Î¬ˇÀ¬ıº
˜ÀÚ ˝√√À¬ı, ’±˜±¬ı˛ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Œ˘±fl¡ ÷ù´¬ı˛ ñ ø¬ÛÓ¬±˜±Ó¬± ¬ıg≈º ¬ı…¸ƒ,
Ó¬± ˝√√À˘˝◊√ ’ÀÚfl¡È¬± ˙±øôL/ ¬ı±fl¡œ ¸±é¬±» √˙«Ú, Œ¸È¬± Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√±º
¤ ’¬ı¶ö±È¬±˝◊√ ˘é¬… fl¡À¬ı˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√Ú, ¤fl¡È≈¬fl≈¡ Œ‡ÀÈ¬‡≈ÀÈ¬ ¸±Ò≈¸e,
Ó¬¬Û¸…± fl¡À¬ı˛ Œ¬ıÀ˚˛ Œ‰¬À˚˛ ŒÚÃÀfl¡±È¬± ˜±Á¡·e±˚˛ øÚÀ˚˛ ˚±›º Ó¬‡Ú
¬Û±À˘ ’±¬ÛøÚ ‰¬˘À¬ı ŒÚÃÀfl¡±º Œfl¡¬ı˘ Δ¬ıÀÍ¬È¬± ÒÀ¬ı˛ Ô±fl¡º ’±¬ı˛ ·±Ú
·±›, Ó¬±˜±fl¡ ‡±› ’Ô«±» øÚø(ôL ’±ÚÀμ Ô±fl¡º ëΔ¬ıÀÍ¬í ÒÀ¬ı˛ Ô±fl¡±
˜±ÀÚ, ÷ù´¬ı˛ ¸¬ı«˜e˘˜˚˛ ñ ’±˜±¬ı˛ ˜eÀ˘¬ı˛ Ê√Ú… ¸¬ı ˝√√À26√ ¤˝◊√
ø¬ıù´±¸º
÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¸•§Àg Œ˘fl¡‰¬±¬ı˛ ø√À¬ı, Ó¬± qÚÀ¬ı Œfl¡∑ øfl¡c Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√±˚˛
˚ø√ Œfl¡Î¬◊ Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ Ó¬À¬ı Œ˙±ÀÚ Œ˘±fl¡º Ó¬±ÀÓ¬ fl¡±Ê√› ˝√√˚˛º
÷ù´À¬ı˛¬ı˛ ¸•§Àg ¸¬ı fl¡Ô± Œ˜±é¬Ó¬N ˚±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬ı˘ÀÓ¬ Ú±˝◊√º
¬Û±S ŒÂ√±È¬ ¬ıÀ˘ ¸fl¡À˘ Ò±¬ı˛Ì± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú± ñ Ó¬±˝◊√ ŒÓ¬± ·œÓ¬±˚˛
ˆ¬·¬ı±Ú ¸±¬ıÒ±Ú fl¡À¬ı˛ ø√À˚˛ÀÂ√ Ú ñ ëÚ ¬ı≈øXÀˆ¬√— Ê√ÚÀ˚˛» ’:±Ú±—
fl¡˜«¸øeÚ±˜ƒí [·œÓ¬± 3˚26]º ’±¬ı±¬ı˛ ¬Û±S ¬ıÎ¬ˇ Ô±fl¡À˘› ’±¬ıÊ«√Ú±¬Û”Ì«º
¤fl¡È≈¬ øfl¡Â≈√ ¬ı˛±‡À˘˝◊√ Î¬◊¬ÛÀÂ√ ¬ÛÀÎ¬ˇº ¤˝◊√ Œ˚ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬Û≈è¯∏¬ı˛± ¤À¸
fl¡Ô± fl¡Ú Ó¬±˝◊√ fl¡íÊ√ÀÚ øÚÀ26√∑ ’±¬ı˛ Ó≈¬ø˜ ¬ı˘À˘˝◊√ ŒÚÀ¬ı∑
¬ı±˝◊√À¬ıÀ˘ ’±ÀÂ√ Œ˘Ê√±¬ı˛±¸ƒ › ¤¬ıË±˝√√±À˜¬ı˛ fl¡Ô±º Œ˘Ê√±¬ı˛±¸ƒ ¤fl¡Ê√Ú
øˆ¬é≈¬fl¡ ñ ¤fl¡ ÒÚœ¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ øˆ¬é¬± ‰¬±˝◊√ÀÂ√º ÒÚœ øˆ¬é¬± ø√À˘ Ú±,
’iß±ˆ¬±À¬ı Œ˘Ê√±¬ı˛±À¸¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ˝√√˚˛º fl¡À˚˛fl¡ ø√ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… ÒÚœ¬ı˛› ˜‘Ó≈¬…
˝√√˚˛º ÒÚœ Œ·˘ Ú¬ı˛Àfl¡ ’±¬ı˛ Œ˘Ê√±¬ı˛±¸ƒ Œ·˘ ¶§À·« ¤¬ıË±˝√√±À˜¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º
¤¬ıË±˝√√±˜ Ó¬±Àfl¡ Œfl¡±À˘ Ó≈¬À˘ øÚÀ˘Ú, Œ˘Ê√±¬ı˛±¸ƒ ˆ¬Mê√ øfl¡Ú± Ó¬±˝◊√/
¶§·« ŒÔÀfl¡ Ú¬ı˛fl¡ Œ√‡± ˚±˚˛º ÒÚœ Ú¬ı˛fl¡ ŒÔÀfl¡ Œ˘Ê√±¬ı˛±¸ƒÀfl¡ Œ√À‡
ø‰¬ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘±º Ú¬ı˛Àfl¡ Ó¬±¬ı˛ √±èÌ ˚±Ó¬Ú± ˝√√À26√º Ó¬±˝◊√ Ó¬±¬ı˛ ¸±˝√√±˚…
õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛À˘±º ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ˝√√+√˚˛ Œfl¡±˜˘º Œ˘Ê±√¬ı˛±¸ƒ Ó¬é≈¬øÌ fl¡±¬ÛÎ¬ˇ ¬ÛÀ¬ı˛
¬ı˛›Ú± ˝√√À˘± ¸±˝√√±˚… fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Ó¬±Àfl¡º ¤¬ıË±˝√√±˜ ¬ı˘À˘Ú, Œfl¡±Ô±˚˛ ˚±26√
Ó≈¬ø˜ ’Ó¬ Ó¬±Î¬ˇ±Ó¬±øÎ¬ˇº Œ˘Ê√±¬ı˛±¸ƒ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘ Ú¬ı˛Àfl¡ ñ ‹ ÒÚœÀfl¡
262 ¿˜-√˙«Ú
¸±˝√√±˚… fl¡¬ı˛ÀÓ¬º Œ¸ ¬ıÎ¬ˇ fl¡À©Ü ’±Ó«¬Ú±√ fl¡¬ı˛ÀÂ√º ¤¬ıË±˝√√±˜ qÀÚ ¬ı˘À˘Ú,

Œ˘Ê√±¬ı˛±¸ƒ Ó≈¬ø˜ øfl¡ ¬Û±·˘ ˝√√À˚˛ÀÂ√±/ ¤‡±Ú ŒÔÀfl¡ Œfl¡Î¬◊ Ú¬ı˛Àfl¡ Œ˚ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛ Ú± ñ Œ√‡± Œ·À˘›º There is an impassable gulf
between heaven and hell/ ¤fl¡ ’ÚøÓ¬Sê˜Ìœ˚˛ ¸±·¬ı˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√
¶§·« › Ú¬ı˛Àfl¡¬ı˛ ˜Ò…¶öÀ˘º ’øÓ¬˙˚˛ ≈√–ø‡Ó¬ ˝√√À˚˛ ¤˝◊√ fl¡Ô± ÒÚœÀfl¡
¬ı˘À˘ Œ˘Ê√±¬ı˛±¸ƒº ÒÚœ Ó¬‡Ú ¬ı˘À˘Ú, ’±26√± Ó¬±˝√√À˘ ’±˜±¬ı˛ ’±¬ı˛
¤fl¡øÈ¬ Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛ Ó≈¬ø˜ fl¡¬ı˛º ’±˜±¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ø·À˚˛ ’±˜±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬ı±¬ı˛¬ı·«Àfl¡
¬ıÀ˘ ¤À¸± ñ ë¶§·« Ú¬ı˛fl¡ ≈√˝√◊˝◊√ ’±ÀÂ√, ≈√˝◊√˝◊√ ¸Ó¬…º qˆ¬ fl¡À˜« ¶§·«
˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ ≈√©®À˜« Ú¬ı˛fl¡ ¬ı±¸ºí Œ˘Ê√±¬ı˛±¸ƒ ’±¬ı±¬ı˛ fl¡±¬ÛÎ¬ˇÀ‰¬±¬ÛÎ¬ˇ øÚÀ˚˛
¬ı˛›Ú± ˝√√À˘±º ¤¬ıË±˝√√±˜ Œ√À‡ ’±¬ı±¬ı˛ øÊ√:±¸± fl¡¬ı˛À˘Ú, Œfl¡±Ô±˚˛
˚±26√∑ Œ˘Ê√±¬ı˛±¸ƒ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘±, ¤¬ı±¬ı˛ ˚±ø26√ ‹ ÒÚœ¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ Ó¬±¬ı˛
’±Rœ˚˛¬ı·«Àfl¡ ¬ı˘ÀÓ¬ Œ˚ ¶§·« Ú¬ı˛fl¡ ≈√˝◊√˝◊√ ’±ÀÂ√º ŒÓ¬±˜¬ı˛± ˆ¬±˘ fl¡±Ê√
fl¡¬ı˛, √±Ú ¬ıËÓ¬ √˚˛± Ò˜« ’Ú≈á¬±Ú fl¡¬ı˛ ñ ÷ù´¬ı˛Àfl¡ ˆ¬øMê√ fl¡¬ı˛º ¤¬ıË±˝√√±˜
¸À¶ßÀ˝√√ ˝√√±¸… fl¡À¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú, ¬ı±Â√±, Ó≈¬ø˜ ¬ıÎ¬ˇ˝◊√ ¬Û±·˘º Ó≈¬ø˜ ø·À˚˛
›À√¬ı˛ ¤˝◊√¸¬ı fl¡Ô± ¬ı˘À˘, Ó¬±¬ı˛± ø¬ıù´±¸ fl¡¬ı˛À¬ı Œfl¡Ú∑ Ó¬±¬ı˛± ˜ÀÚ
fl¡¬ı˛À¬ı Ó≈¬ø˜ ¤fl¡È¬± imposter [õ∂Ó¬±¬ı˛fl¡]º
¬ı˘À˘˝◊√ øfl¡ Œ˘±Àfl¡ Œ˙±ÀÚ/ ¸˜˚˛ Ú± ˝√√À˘ Œfl¡Î¬◊ Œ˙±ÀÚ Ú±º
’¬ıÓ¬±¬ı˛ ¤À¸ fl¡Ó¬ ¬ı˘À˘Ú, Ó¬±˝◊√ Œ˙±ÀÚ fl¡íÊ√Ú∑ ’±¬ı˛ ŒÓ¬±˜±¬ı˛
Œ˘fl¡‰¬±¬ı˛ qÚÀ¬ı∑ qÚÀÓ¬› ¬Û±À¬ı˛, øfl¡c ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛±, ø¬ıù´±¸ fl¡À¬ı˛ ñ
¤øÈ¬ ˝√√À¬ı Ú± ¸˜˚˛ Ú± ˝√√À˘º
Ó¬±˝◊√ÀÓ¬± Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ëfl¡±Àfl¡˝◊√ ¬ı± ¬ıø˘ Œfl¡˝◊√ ¬ı±
Œ˙±ÀÚºí ë¸¬ı Œ√‡øÂ√ fl¡Î¬ˇ±¬ı˛ Î¬±À˘¬ı˛ ‡ø¬ı˛V±¬ı˛íº Œ√‡, øÚÀÊ√¬ı˛ ’ôL¬ı˛eÀ√¬ı˛
¸•§Àg˝◊√ ˚ø√ ¤˝◊√ fl¡Ô± Ó¬À¬ı ¸±Ò±¬ı˛Ì Œ˘±Àfl¡¬ı˛ fl¡± fl¡Ô±º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˚± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú Ó¬± fl¡À¬ı˛ Œfl¡∑ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÚÀfl¡ ˘é¬…
fl¡À¬ı˛] ñ ‡±ø˘ ¬ıÀ˘, øfl¡26≈√˝◊√ ˝√√À˘± Ú±, øfl¡26≈√˝◊√ ˝√√À˘± Ú±º [¤fl¡øÈ¬
’ä¬ı˚˛¶® ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ¤‡Ú ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ú Ó“¬±Àfl¡ ˘é¬…
fl¡À¬ı˛] ñ Œ√‡ Ú± Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú, ¸±Ò≈ ·‘˝√À¶ö¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ’±¸À¬ı
Ú±º ·‘˝√¶ö ¬ı±øÎ¬ˇ ˜±ÀÚ Œˆ¬±À·¬ı˛ ’±D±º Œfl¡ qÚÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡Ô±º
fl¡ø˘¬ı˛ øÚ√±Ú ¬ı…±fl≈¡˘ SêμÚ 263
Œfl¡±Ô±› øfl¡26≈√ ŒÚ˝◊√ ¤fl¡È≈¬ Œ‰¬±‡ ¬ı≈Ê√À˘˝◊√ ˝√√À˚˛ Œ·˘ ¸¬ı Ò˜«º ¤ÀÓ¬±
Œ¸±Ê√± Ú˚˛ ñ õ∂Ô˜ õ∂Ô˜ fl¡Ô± qÚÀÓ¬ ˝√√˚˛, ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛±¬ı˛ Œ‰¬©Ü±
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º ·±Â√ Œ˜±È¬± ˝√√À˘ ˝√√±Ó¬œ Œ¬ı“ÀÒ √±› ’øÚ©Ü ˝√√À¬ı Ú±º
[’Ú… ¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√Àfl¡ ˘é¬… fl¡À¬ı˛] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤fl¡ø√Ú ¬ı˘À˘Ú
¤fl¡Ê√ÚÀfl¡, ¬ı±Â√±, ë’±ø˜È¬±íÀfl¡ ’ÀÚfl¡ ‡≈“ÀÊ√øÂ√˘±˜ øfl¡c Œ¬Û˘±˜ Ú±º
‡≈“ÀÊ√ ‡≈“ÀÊ√ Œ˙À¯∏ Œ√‡˘±˜ øÓ¬øÚ, ˜±, ÷ù´¬ı˛º ’±¬ı˛ Œ√‡˘±˜, ¤˝◊√
˙¬ı˛œ¬ı˛È¬± ˚±Àfl¡ Œ˘±fl¡ ë’±ø˜í ¬ıÀ˘ ¤È¬± ¤fl¡È¬± ˚Laø¬ıÀ˙¯∏, ’À‰¬Ó¬Ú
Úù´¬ı˛º Œ¸˝◊√ø√Ú ŒÔÀfl¡ Í¬±fl≈¡¬ı˛ õ∂±Ô«Ú± ’±¬ı˛y fl¡¬ı˛À˘Ú, ˜± ’±ø˜ ˚La
Ó≈¬ø˜ ˚Laœ, ’±ø˜ ‚¬ı˛ Ó≈¬ø˜ ‚¬ı˛Ìœ ñ Œ˚˜Ú ‰¬±˘±› ŒÓ¬˜øÚ ‰¬ø˘
Œ˚˜Ú fl¡¬ı˛±› ŒÓ¬˜øÚ fl¡ø¬ı˛º
˚±À√¬ı˛ Œ√‡ÀÓ¬Ú ÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô± Ò±¬ı˛Ì± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÂ√ Ó¬±À√¬ı˛
Ê√Ú…˝◊√ ˆ¬±¬ıÀÓ¬Úº Œfl¡Ú∑ Ú± Ó¬±¬ı˛± Î¬◊¬Û˚≈Mê√ ¬Û±S ¬ıÀ˘º ¬ıø˝√√¬ı˛e
ˆ¬Mê√À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√› Œ˚ÀÓ¬Ú ÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô± Œ˙±Ú±ÀÓ¬ ñ Œ˚˜Ú ˚≈√
˜ø~fl¡º
Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ ’±ÀÂ√ ‡±ø˘ Â≈√È¬±Â≈√øÈ¬ fl¡À¬ı˛ Œ¬ıÎ¬ˇ±˚˛º ’±Ê√ ¤‡±ÀÚ fl¡±˘
›‡±ÀÚº ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı ¤À√¬ı˛ ’±Ò±¬ı˛ ŒÂ√±È¬º ¬ıÎ¬ˇ ’±Ò±¬ı˛ ˝√√À˘ ’ä
Â≈√È¬±Â≈√øÈ¬¬ı˛ ¬Û¬ı˛˝◊√ ¤fl¡È¬± ˆ¬±¬ı ’±|˚˛ fl¡À¬ı˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ Ô±Àfl¡º
Ò˜« ¸±ÒÀÚ Ò‘øÓ¬˚≈Mê√ ¬ı≈øX¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º Ó¬À¬ı progress [Î¬◊ißøÓ¬]
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º fl≈¡˚˛± ‡≈Î¬ˇÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ¤fl¡¶ö±ÀÚ ¤fl¡È≈¬ ‡≈ÀÎ¬ˇ ˙Mê√ ˜±øÈ¬
Œ√À‡ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ø√À˘ õ∂±˚˛ fl≈¡˚˛± Œ‡±Î¬ˇ± ˝√√˚˛ Ú±º Œ¸ Ê√˘› ¬Û±À¬ı Ú±
ñ Â√È¬Ù¬È¬±øÚ fl¡¬ı˛À¬ı ¸±¬ı˛±Ê√œ¬ıÚº Œ˚ ¤fl¡ ¶ö±ÀÚ ‡“≈ÀÎ¬ˇ ΔÒÀ˚«¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬,
Œ¸-˝◊√ Ê√˘ ¬Û±˚˛ ’Ô«±» ¬ıd ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛º ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ :±Ú ˆ¬øMê√ ˘±ˆ¬
fl¡À¬ı˛ ñ Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛º
2
¤‡Ú ¸±ÀÎ¬ˇ ¸±Ó¬È¬± ¸g…±º ¿˜ ¬ı˘À˘Ú, ë˘ø˘Ó¬¬ı±¬ı≈ Î¬◊Í≈¬Ú
¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ’ÀÚfl¡ ”√¬ı˛ Œ˚ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ˘ø˘Ó¬, ëˆ¬œ˜í, ëˆ¬¬ı¬ı˛±Ìœí,
¬ı¸ôL Î¬◊øÍ¬˚˛± Œ·À˘Ú Œ¬ı˛˘ Òø¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˝◊√À¬ıº
264 ¿˜-√˙«Ú
¿˜› ΔÚ˙ Œˆ¬±Ê√ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú… øÓ¬ÚÓ¬˘±˚˛ Ú±ø˜˚˛± Œ·À˘Úº ø¬ıÚ˚˛

› Ê√·¬ıg≈ ¿˜-¬ı˛ Ê√Ú… ‰¬øÈ¬Ê≈√Ó¬± ‡ø¬ı˛√ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı±Ê√±À¬ı˛ Œ·À˘Úº
¬ı˛±øS ¸±ÀÎ¬ˇ ’±È¬È¬±º ¿˜ Œˆ¬±Ê√ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
ø¬ıÚ˚˛ › Ê√·¬ıg≈ øÙ¬ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ˆ¬Mê√·Ì Â√±À√ ¤˝◊√
¤fl¡‚KI◊± ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº
¿˜ ’±¸Ú ŒÔÀfl¡ Î¬◊øÍ¬˚˛± ø·˚˛± Â√±À√¬ı˛ Î¬◊M√À¬ı˛¬ı˛ ø√Àfl¡ øÊ√ÀÓ¬Ú
˜≈‡≈À˚…¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ øfl¡ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤fl¡È≈¬ ¬Û¬ı˛ ’±ø¸˚˛± ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛
’±¸ÀÚ ¬ıø¸À˘Úº Œˆ¬Ãø˜fl¡ ˜˙±˚˛ ¿˜-¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ Œ¬ı˘≈Î¬ˇ˜ÀÍ¬¬ı˛ õ∂¸±√
ø√À˘Úº ¿˜ Ê≈√Ó¬± Â√±øÎ¬ˇ˚˛± Î¬◊˝√± ¢∂˝√Ì fl¡ø¬ı˛˚˛± ˜±Ô±˚˛ ŒÍ¬fl¡±˝◊√À˘Ú ’±¬ı˛
√˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤fl¡ fl¡øÌfl¡± ¢∂˝√Ì fl¡ø¬ı˛˚˛± ¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ø√À˘Ú
ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ø¬ıÓ¬¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…º
’˜‘Ó¬ &5¬ı˛ õ∂À¬ı˙º ¤fl¡È≈¬ ”√À¬ı˛ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ˚≈Mê√ fl¡À¬ı˛ ˝◊√øÚ
¿˜Àfl¡ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˝◊√øÚ ¸±¬ıÀ¬ı˛øÊ√àò±¬ı˛, fl¡˜«¶ö˘ ‰¬±fl¡√±º
Œ¸‡±Ú ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
¿˜ [¸˝√√±À¸… Ê√Ú±øôLÀfl¡] ñ Ê√·¬ıg≈¬ı±¬ı≈, ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ø˜˙Ú
successful ˝√√À˚˛ÀÂ√ Œ√‡øÂ√º ¿˜ › ¸fl¡À˘¬ı˛ Î¬◊2‰¬˝√√±¸…º ’˜‘Ó¬
’õ∂dÓ¬º
¿˜ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¬Û±À˚˛ ˝√√±Ó¬ ø√˚˛± õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛Ú,
¬ıÀ˘Ú ¤ÀÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ fl¡©Ü ˝√√˚˛º ˆ¬Mê√·Ì ˝◊√˝√± Ê√±ÀÚÚº Ó¬¬ı≈› Œfl¡˝√√ Œfl¡˝√√
¬Û±À˚˛ ˝√√±Ó¬ ø√ÀÓ¬ ˚±Ú ’±¬ı˛ ¿˜ ‰¬=˘ ˝√√˝◊√˚˛± ¬ÛÀÎ¬ˇÚº ’±Ê√ øÓ¬øÚ
Ê√·¬ıg≈Àfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, øÓ¬ÚÓ¬˘± ŒÔÀfl¡ Î¬◊Í¬¬ı±¬ı˛ ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛ ˜≈À‡ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±
¸fl¡˘Àfl¡ ¬ıÀ˘Ú ’±¬ı±¬ı˛, ¬Û±À˚˛ ˝√√±Ó¬ Ú± ø√ÀÓ¬º ’±Ê√ ¸fl¡À˘˝◊√ Î¬◊˝√±
¬Û±˘Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº ’˜‘Ó¬ ¸¬ı«À˙¯∏ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº øÓ¬øÚ ‡≈¬ı ˆ¬øMê√˜±Ú
Œ˘±fl¡º øÓ¬øÚ ˚≈Mê√fl¡À¬ı˛ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú Œ√ø‡˚˛±˝◊√ ¿˜ ‹ fl¡Ô±
¬ıø˘À˘Ú, ëø˜˙Úí ø¸X ˝√√À˚˛ÀÂ√º ’˜‘Ó¬ ¸¬ı ¬ı…±¬Û±¬ı˛ ¬ı≈øÁ¡˚˛± ˝√√±ø¸À˘Ú,
¸Àe ¸Àe ˆ¬Mê√¬ı˛±› ˝√√±ø¸À˘Úº ¿˜› ˜≈‰¬øfl¡ ˝√√±ø¸À˘Úº øfl¡Â≈√é¬Ì
¸fl¡À˘˝◊√ Úœ¬ı˛¬ı ñ ¬ı˛e¬ı˛À¸¬ı˛ ¬Û¬ı˛º ’±¬ı±¬ı˛ ÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô± ’±¬ı˛y ˝√√˝◊√˘º
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ¤Ó¬é¬Ì øfl¡ fl¡¬ı˛øÂ√À˘Ú∑
fl¡ø˘¬ı˛ øÚ√±Ú ¬ı…±fl≈¡˘ SêμÚ 265
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ’±¬ÛøÚ Œ˚˜Ú ¬ıÀ˘Ú, ë˜±À˚˛¬ı˛ ˜±˝◊√í ‡±ø26√˘±˜º

¿˜ ñ ˝“√±, ˜±À˚˛¬ı˛ ˜±˝◊√-˝◊√ ‡±ø26√ ñ ¤˝◊√ Œ˚ øÚ–ù´±¸øÈ¬ øÚø26√
¤øÈ¬ ˜±À˚˛¬ı˛ ˜±˝◊√ Δ¬ı øfl¡º ¤øÈ¬ Ú± ˝√√À˘ ˝√√±›˚˛± Ú± Ô±fl¡À˘ ¤é≈¬øÌ
õ∂±Ì Œ¬ıø¬ı˛À˚˛ ˚±À¬ıº ¤ ¸¬ı˝◊√ ˜±À˚˛¬ı˛ ˜±˝◊√ ñ ˝√√±›˚˛± Ê√˘ ‡±√… ¸¬ı
ñ ’Ô«±» ˚± ø√À˚˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ¬ı˛é¬± ˝√√˚˛º Ó¬±¬ı˛› Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛
˜˝√√±¬ı±fl¡…º › ø√À˚˛ ’±˜¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛øÂ√º Ó¬±ÀÓ¬ øSÓ¬±¬Û
;±˘± ”√¬ı˛ ˝√√˚˛, spiritual life [Ò˜«Ê√œ¬ıÚ] Œ¬ı“À‰¬ Ô±Àfl¡º
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ’±˜¬ı˛± ¬Û¬ı˛¶Û¬ı˛ fl¡Ô± fl¡ø26√˘±˜º
¿˜ ñ ˝“√±, øfl¡c ¤ÀÓ¬› ø¬ı¬Û√ ’±ÀÂ√º ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± ¸fl¡À˘
Ò±¬ı˛Ì± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º Ó¬‡Ú Î¬◊åI◊± Î¬◊»¬ÛøM√√ ˝√√˚˛ ñ fl≈¡Ó¬fl«¡ ¤À¸
˚±˚˛º Ó¬±ÀÓ¬ øÚÀÊ√¬ı˛ ’øÚ©Ü ˝√√˚˛º Î¬◊¬Û˚≈Mê√ ¬Û±ÀS¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô± fl¡˝◊√À˘
Î¬◊ˆ¬À˚˛¬ı˛ fl¡˘…±Ì ˝√√˚˛º Ó¬±˝◊√ÀÓ¬± ·œÓ¬±˚˛ ˆ¬·¬ı±Ú ¸±¬ıÒ±Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú,
˝◊√√— ŒÓ¬ Ú±Ó¬¬Û¶®±˚˛ Ú±ˆ¬Mê√±˚˛ fl¡√±‰¬Úº
Ú ‰¬±q|+¯∏À¬ı ¬ı±‰¬…— Ú ‰¬ ˜±— Œ˚±˝√√ˆ¬…¸”˚˛øÓ¬ºº [·œÓ¬± 18˚67]
Ó¬¬Û¸…±˝√√œÚ, ÷ù´À¬ı˛ ø¬ıù´±¸ ¬ıøÊ«√Ó¬ &èÀ¸¬ı±˝√√œÚ ’ˆ¬Mê√Àfl¡
¬ıËp¡ø¬ı√…±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÓ¬ ˜±Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº ¤ÀÓ¬ øfl¡ ’±¬ı˛ ¬Ûé¬¬Û±øÓ¬Q
’±ÀÂ√∑ ¬ı˘À˘ Ù¬˘ ˝√√À¬ı Ú± ¬ı¬ı˛— ¬ıMê√±¬ı˛ ’fl¡˘…±Ì ˝√√À¬ı ñ ˝√√˚˛ÀÓ¬±
’|X± Œ¬ıÀÎ¬ˇ ˚±À¬ı , Ó¬±˝◊√ ˜±Ú± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº ·œÓ¬±˚˛ øÚ¬ı‘øM√√¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙
fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú øfl¡ Ú±, Œ˜±Àé¬¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙º ’øÒfl¡±¬ı˛œ Œfl¡∑ Ú± ˚±¬ı˛ ¸—¸±¬ı˛
Œˆ¬±À·¬ı˛ õ∂¬ı‘øM√√ÀÓ¬ ’¸ÀôL±¯∏ ¤À¸ÀÂ√ ø¬ı¬ı˛øMê√ ¤À¸ÀÂ√º ’Ó¬¤¬ı ˙±¶a,
&è¬ı‰¬Ú › ÷ù´À¬ı˛ ø¬ıù´±¸ ˝√√ÀÓ¬ ’±¬ı˛y ˝√√À˚˛ÀÂ√, ¤˜ÚÓ¬¬ı˛ Œ˘±fl¡Àfl¡
¬ı˘À˘ Ù¬˘õ∂¸” ˝√√À¬ıº ¤‡Ú ¤˜.¤. flv¡±À˙¬ı˛ ¬Û±Í¬… ˚ø√ ŒÙ¬±Ô« flv¡±À˙¬ı˛
ŒÂ√À˘Àfl¡ ¬ı˘± ˝√√˚˛ Œfl¡±Ú˝◊√ Ù¬˘ ˝√√À¬ı Ú±º ¤˝◊√¬ı˛+¬Û minimum
qualification [¸¬ı«øÚ•ß ’øÒfl¡±¬ı˛] ˚±¬ı˛ ˘±ˆ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬±Àfl¡ ¬ı˘À˘
¸≈Ù¬˘ ˝√√À¬ıº Œ¸øÈ¬ ˝√√í˘ &èÀ¸¬ı±, fl¡Ó¬fl¡ Ò…±ÚÊ√À¬Û¬ı˛ Œ‰¬©Ü± ñ ¤˝◊√
¸¬ıº
’±¬ı˛ Î¬◊¬Û˚≈Mê√ ¬Û±SÀfl¡ ¬ı˘À˘ Î¬◊ˆ¬À˚˛¬ı˛˝◊√ fl¡˘…±Ì ˝√√˚˛º Ó¬±› ˆ¬·¬ı±Ú
·œÓ¬±˜≈À‡ ¬ı…Mê√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú –ñ
266 ¿˜-√˙«Ú
˜ø2‰¬M√√± ˜√·Ó¬õ∂±Ì± Œ¬ı±Ò˚˛ôL– ¬Û¬ı˛¶Û¬ı˛˜ƒº

fl¡Ô˚˛ôL( ˜±— øÚÓ¬…— Ó≈¬¯∏…øôL ‰¬ ¬ı˛˜øôL ‰¬ºº [·œÓ¬± 10˚9]
ˆ¬·¬ı±ÀÚ ˚±¬ı˛ ø¬ıù´±¸ ¸≈‘√Ï¬ˇ ˝√√À˚˛ÀÂ√, Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô± Â√±Î¬ˇ± ˚±¬ı˛ õ∂±Ì
Â√Èƒ¬Ù¬Èƒ¬ fl¡À¬ı˛ Œ˚˜Ú Ê√˘ Â√±Î¬ˇ± ˜±Â√ ˜¬ı˛ ˜¬ı˛ ˝√√˚˛ ñ ¤¬ı˛+¬Û ˆ¬Mê√À√¬ı˛
˜ÀÒ… Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√À˘ Î¬◊ˆ¬À˚˛¬ı˛ ’±Úμ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛, Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛ ˝√√˚˛º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ó¬±˝◊√ Œfl¡˙¬ı Œ¸ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú… ¤ÀÓ¬± ø‰¬øôLÓ¬ ˝√√À˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇøÂ√À˘Ú
ñ Ó“¬±¬ı˛ ’¸≈À‡¬ı˛ ¸—¬ı±√ qÀÚº Œfl“¡À√ Œfl“¡À√ ˜±Àfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ñ
˜± Œfl¡˙À¬ı¬ı˛ ’¸≈‡ ˝√√À˘±, ˚ø√ øfl¡Â≈√ ˝√√˚˛ Ó¬±˝√√À˘ fl¡±¬ı˛ ¸Àe ŒÓ¬±˜±¬ı˛
fl¡Ô± fl¡˝◊√À¬ı± fl¡˘fl¡±Ó¬± Œ·À˘º Ó¬±˝◊√ Œ¬ı˛±· ˜≈øMê√¬ı˛ Ê√Ú… ˜±À˚˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√
Î¬±¬ı ø‰¬øÚ Œ˜ÀÚøÂ√À˘Úº fl¡Ó¬‡±øÚ ˆ¬±˘¬ı±¸± ˝√√À˘ ¤¬ı˛+¬Û Î¬◊À¡Z· ˝√√˚˛º
Œfl¡˙¬ı Œ¸Ú ø‰¬ÀÚøÂ√À˘Ú øfl¡Ú± Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡º
¤fl¡ø√Ú ¤fl¡Ê√Ú Œ˘±fl¡ Œ·ÀÂ√ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º øÓ¬øÚ ¤ø√fl¡fl¡±¬ı˛
¸¬ı fl¡Ô± ¬ı˘ÀÓ¬ ˘±·À˘Ú ñ øfl¡ fl¡À¬ı˛ ¸±—¸±ø¬ı˛fl¡ ’ˆ≈¬…√˚˛ ˝√√˚˛,
Ê√±·øÓ¬fl¡ fl¡Ó«¬¬ı… ¤˝◊√ ¸¬ıº Œ¸˝◊√ Œ˘±fl¡øÈ¬ qÀÚ ¬ı˘À˘±, ¤¸¬ı ŒÓ¬±
¸¬ı Ê√±˚˛·±˚˛˝◊√ qøÚº ’±¬ÛøÚ ≈√ÀÈ¬± ÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô± fl¡Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛
fl¡¬ı˛À˘Ú, ¬ı±¬ı± ¤‡Ú ’±ø˜ ¤˝◊√ ¬ı˘øÂ√º ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˆ¬±˘ Ú± ˘±À· Î¬◊ÀÍ¬
Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛º øÓ¬øÚ Ê√±ÀÚÚ fl¡±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ øfl¡ ’±ÀÂ√/ øfl¡ ¬ıÀ˘, ëfl¡±Ú±
·è ŒÔÀfl¡ ˙”Ú… Œ·±˚˛±˘ ˆ¬±˘íº ˆ¬Mê√¬ı˛± ¸—¬ı±√ øÚÀ˚˛ Ê√±ÚÀ˘Ú ‹
Œ˘±fl¡øÈ¬¬ı˛ ‰¬±fl¡ø¬ı˛ Ú±˝◊√, ‚À¬ı˛ ‡±¬ı±¬ı˛ Ú±˝◊,ø¬ı¬ı±À˝√√¬ı˛ Î¬◊¬Û˚≈Mê√ Œ˜À˚˛ ‚À¬ı˛º
¤‡Ú ˚±¬ı˛ ¤˝◊√ ’¬ı¶ö± Ó¬±Àfl¡ ÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô± ¬ı˘À˘ øfl¡ fl¡±Ê√ ˝√√À¬ı∑
Ó¬±˝◊√ Ó¬±íÀfl¡ fl¡À˜«¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙, ¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ó«¬¬ı… ¤¸¬ı fl¡Ô± ¬ı˘À˘Úº
’±¬ı˛ ¤fl¡ø√Ú ˝√√À˚˛øÂ√˘ ¤fl¡øÈ¬ ‚È¬Ú±º fl¡œÓ«¬Ú ŒÔÀfl¡ Î¬◊ÀÍ¬ ø·Â√À˘Ú
ñ fl¡‡Ú› ¤¬ı˛+¬Û Œ√ø‡ Ú±˝◊√º Œ˚ ·±Ú ·±˝◊√øÂ√˘ ¬ÛÀ¬ı˛ Œ˙±Ú± Œ·˘
Ó¬±¬ı˛ ¬Û=±˙È¬± øfl¡ ¤fl¡˙È¬± ¬ı˛“±Î¬ˇ ’±ÀÂ√º ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ¤¬ı˛ ·±Ú ˆ¬±˘
˘±·ÀÂ√ Ú±º ’¬Û¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ Œ˘±fl¡Àfl¡ Œ√ø‡À˚˛ ¬ı˘À˘Ú, ¤ ·±˝◊√À˘ Œ¬ı˙
˝√√˚˛º øfl¡c Ó¬± ˝√√¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√º Œ˚ ·±˝◊√øÂ√˘ Œ¸ √˘¬ÛøÓ¬º Ó¬±Àfl¡
Â√±øÎ¬ˇÀ˚˛ Œfl¡Î¬◊ ·±˝◊√ÀÓ¬ ¸±˝√√¸ fl¡¬ı˛À˘ Ú±º Ó¬±˝◊√ÀÓ¬± ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± ˚±¬ı˛
Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ fl¡˝◊√ÀÓ¬› ŒÚ˝◊√ ’±¬ı˛ Œ˚‡±ÀÚ Œ¸‡±ÀÚ qÚÀÓ¬› ŒÚ˝◊√º
fl¡ø˘¬ı˛ øÚ√±Ú ¬ı…±fl≈¡˘ SêμÚ 267
’±¬ı˛ ¤fl¡ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ Œ˘±fl¡ ’±ÀÂ√, ¤¬ı˛± ‡±ø˘ ¬ıÀ˘ ëÎ¬◊¬Û±˚˛ øfl¡í∑
˜øÌ ˜ø~fl¡ øÂ√À˘Ú ¤fl¡Ê√Ú ‹¬ı˛+¬Û ˆ¬Mê√º õ∂±‰¬œÚ ¬ıË±p¡ˆ¬Mê√ ñ õ∂±˚˛
ø¬ı˙ ¬ıÂ√¬ı˛ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ’±Ú±À·±Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬¬ı≈› ˚±Àfl¡ Œ√À‡Ú
Ó¬±Àfl¡˝◊√ ¬ıÀ˘Ú, ˜˙±˚˛ Î¬◊¬Û±˚˛ øfl¡∑
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¤fl¡ø√Ú ’Ò¬ı˛ Œ¸ÀÚ¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ Œ·ÀÂ√Ú ˆ¬Mê√¸Àeº ¤fl¡Ê√Ú
¬ıÀ¸ ˜±˘± Ê√¬Û fl¡¬ı˛ÀÂ√ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¸±˜ÀÚº ‹ ¬ı…øMê√ Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡
ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬±º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ó¬±Àfl¡ ˘é¬… fl¡À¬ı˛ øÚÀÊ√˝◊√ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂ùü fl¡¬ı˛À˘Ú,
’±26√± ¤¬ı˛± øS˙ ¬ıÂ√¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ ˜±˘± Ê√¬Û fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ó¬¬ı≈› ¤À√¬ı˛ ˝√√˚˛ Ú±
Œfl¡Ú∑ øÚÀÊ√˝◊√ ’±¬ı±¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ ø√À26√Ú, ¬ı˘ÀÂ√Ú, øfl¡ fl¡À¬ı˛ ˝√√À¬ı ñ
¤À√¬ı˛ Œ˚ ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± Ú±˝◊√º ˝√√À26√ ˝√√À¬ı, ˝√√À26√ ˝√√À¬ı fl¡À¬ı˛ ¤¬ı˛± ñ
’±Í¬±¬ı˛ ˜±À¸ ¬ıÂ√¬ı˛ ¤À√¬ı˛º ’±“È¬ ŒÚ˝◊√, Œˆ¬√Àˆ¬À√ Œ˘±fl¡ ¸¬ıº ˜±˘±È¬±
’±e≈˘ ø√À˚˛ Œ‚±¬ı˛±À26√, ˜≈‡ ÚÎ¬ˇÀÂ√, ˜Ú ø¬ıÀ√À˙ ‰¬À˘ Œ·ÀÂ√ ø¬ı¯∏À˚˛,
øfl¡•§± ô¶t ˝√√À˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º ¤˝◊√ ˜ÚÀfl¡ ¸±Ú±ÀÓ¬ ˝√√˚˛º Ó¬¬Û¸…± fl¡¬ı˛À˘
˜Ú Ó¬œéÆ¬ ˝√√˚˛º Ó¬‡Ú ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± ’±À¸º Ó¬‡Ú ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ é¬Ì¶ö±˚˛œ
¤˝◊√ ≈√˘«ˆ¬ ˜±Ú¬ı Œ√˝√º Ó¬±Î¬ˇ±Ó¬±øÎ¬ˇ Œ¸À¬ı˛ øÚÀÓ¬ õ∂¬ı˘ ˝◊√26√± ˝√√˚˛º
¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ’˚Ô± Œ√˝√¬Û±Ó¬ ˝√√À˘ ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ fl¡‡Ú ˜±Ú≈¯∏À√˝√ ˝√√À¬ı Ó¬±¬ı˛
øÚ(˚˛Ó¬± ŒÚ˝◊√ ñ Ó¬±˝◊√ Î¬◊ÀÍ¬ ¬ÛÀÎ¬ˇ ˘±À·º ’±˝√√±¬ı˛ øÚ^± ŒÂ√ÀÎ¬ˇ Œ‰¬©Ü±
fl¡À¬ı˛ Œ¸±Ú± ·±˘±Ú ˝√√À˘ Î¬◊Í¬À¬ı± ¤˝◊√ ‘√Ï¬ˇ ¸Çäº Ê√ø˜ÀÓ¬ Ê√˘ ¤ÀÚ
Ó¬À¬ı ¶ß±Ú ’±˝√√±¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ı±, ¤˝◊√ õ∂øÓ¬:±º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú øÚÀÊ√¬ı˛ ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬±¬ı˛ fl¡Ô±º ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ¬Û=¬ıÈ¬œÀÓ¬
¬ÛÀÎ¬ˇ Ô±fl¡Ó¬±˜ ø√Ú ¬ı˛±øS U“˙ ŒÚ˝◊√º fl¡‡Ú› Î¬◊¬Û¬ı˛ ø√À˚˛ ¸±¬Û ‰¬À˘
Œ˚ÀÓ¬± ˘é¬… ŒÚ˝◊√º
¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ¬ı˛±˜õ∂¸±√ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ¸— ¸±Ê√±¬ı˛ fl¡Ô±º
¿˜ ñ ¸— ¸±Ê√±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘À˘› øÚÀÊ√¬ı˛ ’˝√√—fl¡±À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±
¤À¸ ˚±˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ øfl¡c ‡≈“ÀÊ√ Œ¬ÛÀÓ¬ øÚÀÊ√¬ı˛ ’˝√√—fl¡±¬ı˛È¬±Àfl¡ Œ√‡ÀÓ¬
¬Û±Ú Ú±˝◊√ ñ Œ√À‡øÂ√À˘Ú ›‡±ÀÚ› ˜± ¬ıÀ¸ ’±ÀÂ√ Ú, Ê√·√•§±º ¸¬ı˝◊√
øÓ¬øÚ, ˜±º Œ¸ ’¬ı¶ö±˚˛˝◊√ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ˜± ’±ø˜ ˚La Ó≈¬ø˜ ˚Laœ, Œ˚˜Ú
‰¬±˘±› ŒÓ¬˜øÚ ‰¬ø˘º ¤øÈ¬ Œ˙¯∏ fl¡Ô±, ¤øÈ¬ ’±√˙«, ¤øÈ¬ õ∂±5¬ı…º
268 ¿˜-√˙«Ú
¬ıËp¡:±ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ øÚø¬ı«fl¡ä ¸˜±øÒ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¤ ’¬ı¶ö± ñ ë¸¬ı«— ‡øå¬ı√—

¬ıËp¡íº
3
’±Ê√ 5˝◊√ Œ˜ qSê¬ı±¬ı˛º ¤‡Ú ’¬Û¬ı˛±˝ê ¬Û“±‰¬È¬±º ¿˜ ˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛
Œ√±Ó¬˘±¬ı˛ ¬ı±¬ı˛±μ±¬ı˛ ¬Û”¬ı«ø√Àfl¡ ’øÙ¬¸ ‚À¬ı˛¬ı˛ ¬Û±À˙ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√Ú
Î¬◊M√¬ı˛±¸… ŒÍ¬¸-Œ√›˚˛± Œ¬ıø=ÀÓ¬º ¿˜-¬ı˛ ¸Àe Œ˝√√Î¬ ˜±à±¬ı˛ ˜≈fl≈¡μ
› ˙‰¬œÚμÚ› ¬ı¸±º ø¬ıÚ˚˛ › Ê√·¬ıg≈ Ê√À˘ øˆ¬øÊ√ÀÓ¬ øˆ¬øÊ√ÀÓ¬
’±ø¸˚˛± Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√˝◊√À˘Úº Ê√·¬ıg≈ ’±Ê√ √˙È¬±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¿˜-¬ı˛ fl¡±¬ÛÎ¬ˇ-
Ê√±˜± õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ˘˝◊√˚˛± fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ø·˚˛±øÂ√À˘Úº fl¡±¬ÛÎ¬ˇ
fl¡±ø‰¬˚˛± ø¬ıÚÀ˚˛¬ı˛ ¸Àe øÙ¬ø¬ı˛˚˛±ÀÂÚº
¤fl¡È≈¬ ¬Û¬ı˛ ¶§±˜œ ¸æ√±¬ı±Úμ ’±ø¸˚˛± Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√˝◊√À˘Úº ¿˜
¸À¶ßÀ˝√√ Ó“¬±˝√√±Àfl¡ øÚÀÊ√¬ı˛ ¸±˜ÀÚ Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ ¬Ûø(˜±¸… ¬ı¸±˝◊√À˘Úº ¿˜-¬ı˛
¸•ú≈À‡¬ı˛ Œ¬ıø=ÀÓ¬ ¬ı¸± ˙±øôL√ › Ó¬±˝√√±¬ı˛ ¸eœ, ø¬ıÚ˚˛ ’±¬ı˛ Ê√·¬ıg≈º
¶§±˜œ ¸æ√±¬ı±Úμ ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ø˜˙Ú ø¬ı√…±¬ÛœÀÍ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬á¬±Ó¬±º ≈√˝◊√
¬ı»¸¬ı˛ ¬Û”À¬ı« ’øÓ¬ ¸±˜±Ú… ˆ¬±À¬ı ˆ¬¢ü·‘À˝√√ ø¬ı√…±¬ÛœÍ¬ ø˜ø˝√√Ê√±À˜ ’±¬ı˛y
˝√√˚˛º ¿˜ ø·˚˛± Ó¬‡Ú ›‡±ÀÚ øÂ√À˘Ú ¸±Ò≈À√¬ı˛ ’±˜LaÀÌº Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛
’Ú… ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ˆ¬Mê√¸Àe ’±È¬ ˜±¸ ¬ı±¸ fl¡À¬ı˛Úº Ê√±˜Ó¬±Î¬ˇ± ’±|À˜›
¸±Ó¬ ’±È¬ ø√Ú øÂ√À˘Ú ¶§±˜œ ¬ı˛±À˜ù´¬ı˛±ÚÀμ¬ı˛ ’Ú≈À¬ı˛±ÀÒº ˝◊√øÚ˝◊√ ¤˝◊√
’±|˜ fl¡À¬ı˛Úº
¶§±˜œ ¸æ√±¬ı±¬ıÚμ ø¬ı√…±¬ÛœÀÍ¬¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬±˘Ú ¸•§Àg ¿˜-¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬
¬Û¬ı˛±˜˙« fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Œ·±Î¬ˇ± ŒÔÀfl¡˝◊√ Ó“¬±˝√√±√¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˜˙« ˜Ó¬ fl¡±Ê√
‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√º ¿˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ›‡±ÀÚ ˜ÀÚ fl¡¬ı˛ ¤fl¡¸Àe ’ÀÚfl¡
duty [fl¡Ó«¬¬ı…] Œ¸¬ıfl¡À√¬ı˛º ¤“¬ı˛±˝◊√ [¸±Ò≈¬ı˛±] father, mother,
teacher, friend [ø¬ÛÓ¬±, ˜±Ó¬±, ø˙é¬fl¡, ¬ıg≈] ’±¬ı±¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬›
¬ı˘± ˚±˚˛ spiritual guide [&è]º ›¸¬ı fl¡±ÀÊ√ ‡≈¬ı responsible
man [√±ø˚˛Q:±Ú¸•Ûiß Œ˘±Àfl¡¬ı˛] √¬ı˛fl¡±¬ı˛º ‡≈¬ı strenuous
[¬Ûø¬ı˛|À˜¬ı˛] fl¡±Ê√º
’±¬ı˛› øfl¡Â≈√é¬Ì fl¡Ô±¬ı±Ó«¬± fl¡ø˝√√˚˛± ¶§±˜œ ¸æ√±¬ı±Úμ ø˜ø©Ü˜≈‡ fl¡ø¬ı˛˚˛±
fl¡ø˘¬ı˛ øÚ√±Ú ¬ı…±fl≈¡˘ SêμÚ 269
‰¬ø˘˚˛± Œ·À˘Úº ¿˜ ˆ¬Mê√¸Àe ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛ ‚À¬ı˛ ø·˚˛± ¬ıø¸À˘Úº

¬ı‘ø©Ü ˝√√›˚˛±˚˛ ’±Ê√ Â√±À√ ¬ıø¸ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛À˘Ú Ú±º ¸g…±¬ı˛ ’±À˘± ’±ø¸ÀÓ¬˝◊√
¿˜ Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıø¸À˘Úº ˆ¬Mê√¬ı˛±› Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº øfl¡Â≈√é¬Ì
¬ÛÀ¬ı˛ ¿˜ ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í ‰¬Ó≈¬Ô« ˆ¬±· ¬Û=√˙ ‡G ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ø√À˘Ú
˙±øôLÀfl¡º Î¬◊åI◊±¬ı˛Ôº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘¬ı˛±˜ ˜øμÀ¬ı˛ øÚ˜øLaÓ¬ ˝√√˝◊√˚˛± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
’±Ê√ 1884 ‡Ëœà±s 3¬ı˛± Ê≈√˘±˝◊√º ¬ı˘¬ı˛±À˜¬ı˛ ø¬ÛÓ¬± ¿¬ı‘μ±¬ıÚ¬ı±¸œº
Œ¸‡±Ú ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯ûÀfl¡ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¬ÛøGÓ¬
˙˙Ò¬ı˛ Ó¬fl«¡‰”¬Î¬ˇ±˜øÌ ¬Û¬ı˛˜ ˆ¬±·¬ıÓ¬, ¸±ø˝√√øÓ¬…fl¡ ˆ¬Mê√ ¬ı˛±˜√˚˛±˘ ›
Î¬±Mê√±¬ı˛ õ∂Ó¬±¬Û ˜Ê≈√˜√±¬ı˛ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘¬ı˛±À˜¬ı˛ ø¬ÛÓ¬±Àfl¡ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ¤fl¡À‚À˚˛ ˝√√›˚˛± ˆ¬±˘ Ú±º
¬ı˘¬ı˛±À˜¬ı˛ ø¬ÛÓ¬± Δ¬ı¯û¬ı , ¬ı‘μ±¬ıÀÚ øÚÀÊ√¬ı˛ fl≈¡À? ¬ı±¸ fl¡ø¬ı˛˚±˛ ˙…±˜¸≈μÀ¬ı˛¬ı˛
Œ¸¬ı±¬Û”Ê√±¬ı˛ Ó¬√±¬ı˛fl¡ fl¡À¬ı˛Ú ’±¬ı˛ ¸±ÒÚ ˆ¬Ê√Ú fl¡À¬ı˛Úº ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û
¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, Œ˚ ¸˜i§˚˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Œ¸-˝◊√ Œ˘±fl¡º ¤fl¡ ¸ø2‰¬√±Úμ˝◊√
Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ’±Ò±¬ı˛º Ó“¬±Àfl¡˝◊√ Œ¬ı√ ¬Û≈¬ı˛±ÌÓ¬ÀLa Ú±Ú±ˆ¬±À¬ı ¬ıÌ«Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº
¸ø2‰¬√±Úμ ¬ıËp¡, ¸ø2‰¬√±Úμ fl‘¡¯û, ¸ø2‰¬√±Úμ ø˙¬ıº ¸¬ı ˜ÀÓ¬¬ı˛ Œ˘±fl¡˝◊√
’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˜Ó¬È¬±Àfl¡˝◊√ ¬ıÎ¬ˇˇ fl¡À¬ı˛ Œ·ÀÂ√º øfl¡c, Œ˚ ¸fl¡˘ ˜ÀÓ¬¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛
¤fl¡˝◊√ Î¬◊¬Û±¸…Àfl¡ √˙«Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀÂ√ Œ¸-˝◊√ Œ˘±fl¡, Œ¸-˝◊√ ÒÚ…/
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú øÚÀÊ√¬ı˛ ’¬ı¶ö±, ¬Û¬ı˛˜˝√√—À¸¬ı˛ Ú±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛±º
¬Û¬ı˛˜˝√√—¸ ’±¬ı˛ ‰¬±¬ı˛ ¬Û“±‰¬ ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ ¬ı±˝√√… ’¬ı¶ö± ¤fl¡º ¬ıø˘À˘Ú
¬Û¬ı˛˜˝√√—¸ ¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ Ú…±˚˛, ·øÓ¬ø¬ıøÒ¬ı˛ ø˝√√¸±¬ı Ú±˝◊√º ’±R¬Û¬ı˛ Œˆ¬√ Ú±˝◊√º
‹ø˝√√fl¡ ¸•§Àg¬ı˛ ’“±È¬ Ú±˝◊√º ¸¬ı ¬ıËp¡˜˚˛ Œ√À‡º Œfl¡±Ô±˚˛ ˚±À26√,
Œfl¡±Ô±˚˛ ‰¬˘ÀÂ√ ø˝√√¸±¬ı Ú±˝◊√º ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, fl¡‡Ú› Î¬◊ij±√¬ı» ’¬ı¶ö±
˝√√ÀÓ¬±º Ó¬‡Ú ø˙¬ıø˘e:±ÀÚ øÚÀÊ√¬ı˛ ø˘e ¬Û”Ê√± fl¡¬ı˛Ó¬±˜º
fl¡Ô±˜‘Ó¬ ¬Û±Í¬ ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√º ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ¿˜ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ qÚÀ˘Ú ŒÓ¬± Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú
Ó¬¬Û¸…±¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ñ Œfl¡¬ı˘ ¬ı˝◊√ ¬ÛÀÎ¬ˇ ¬ÛøGÓ¬ ˝√√À˘ ˝√√À¬ı Ú±º Œ·Ã¬ı˛œ
¬ÛøGÓ¬ ’±¬ı˛ Ú±¬ı˛±˚˛Ì ˙±¶aœ¬ı˛ fl¡Ô±˚˛ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú ¤“¬ı˛± Î¬◊2‰¬Àfl¡±øÈ¬¬ı˛
¸±Òfl¡› øÂ√À˘Úº Œ·Ã¬ı˛œ ¬ÛøGÀÓ¬¬ı˛ ô¶¬ı¬Û±Í¬ qÀÚ ’¬Û¬ı˛ ¬ÛøGÓ¬¬ı˛±
270 ¿˜-√˙«Ú
Œfl“¡À‰¬± ˝√√À˚˛ Œ˚Ó¬º ’±¬ı˛ Ú±¬ı˛±˚˛Ì ˙±¶aœ¬ı˛ ë˝√√¬ı˛ ˝√√¬ı˛í ¬ı˘ÀÓ¬ ¬ı˘ÀÓ¬ ˆ¬±¬ı
˝√√ÀÓ¬±, Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº Ú±¬ı˛±˚˛Ì ˙±¶aœ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, Œfl¡˙¬ı Œ¸Ú Ê√À¬Û
ø¸X ’±¬ı˛ ˆ¬±·…¬ı±Ú Œ˘±fl¡º Œ¬ı˘‚À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±·±ÀÚ Œfl¡˙¬ı Œ¸ÀÚ¬ı˛ ¸Àe
Œ√‡± fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¬Û”À¬ı« Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ú±¬ı˛±˚˛Ì ˙±¶aœÀfl¡ ¬Û±øÍ¬À˚˛ ø√À˚˛øÂ√À˘Úº
Ú±¬ı˛±˚˛Ì ˙±¶aœ Œ√À‡ ¤À¸ ‹ fl¡Ô± ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº
¬ı˘¬ı˛±À˜¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ’±Ê√ ¬ÛøGÓ¬ ˙˙Ò¬ı˛Àfl¡› Í¬±fl≈¡¬ı˛ fl‘¡¬Û± fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº
ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬Ú ¬ıÀ˘˝◊√ ¬ı˘¬ı˛±˜ øÚ˜LaÌ fl¡À¬ı˛ ’±øÚÀ˚˛øÂ√À˘Úº Ó“¬±Àfl¡
¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ¤fl¡ø√Ú, ¬ı±¬ı± Ó¬¬Û¸…± fl¡À¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡È≈¬ ¬ı˘ ¬ı±Î¬ˇ±›º
ø¬ıÀ¬ıfl¡ Δ¬ı¬ı˛±·… ¸±ÒÚ ˆ¬Ê√Ú Ú± Ô±fl¡À˘ qÒ≈ Œ˘fl¡‰¬±¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ qÚÀ¬ı
Ú± ñ fl¡±Ê√ ˝√√À¬ı Ú±º ’±Ê√ ˙˙Ò¬ı˛ õ∂ùü fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú, øfl¡¬ı˛+¬Û ˆ¬øMê√ÀÓ¬
ˆ¬·¬ı±Ú √˙«Ú ˝√√˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˘Ú, qX±ˆ¬øMê√ÀÓ¬ øÓ¬øÚ ˘ˆ¬…º
;˘ôL ø¬ıù´±¸ ‰¬±˝◊√ ñ ¤˜øÚ ˆ¬±¬ı± ñ øfl¡ ¬’±ø˜ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛
Ú±˜ fl¡À¬ı˛øÂ√ ’±ø˜ qX ˝√√À˚˛ Œ·øÂ√, ’±ø˜ øÚ©Û±¬Ûº ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú…
õ∂±Ì ’“±È≈¬¬Û±È≈¬ fl¡À¬ı˛ ñ Ê√À˘ ‰≈¬ø¬ıÀ˚˛ Ò¬ı˛À˘ Œ˚˜Ú ˝√√˚˛ ñ ‹¬ı˛+¬Û
¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± ˝√√À˘ Ó“¬±¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛º
¿˜-¬ı˛ ΔÚ˙ Œˆ¬±Ê√Ú ’±ø¸˚˛±ÀÂ√º ’ÀôL¬ı±¸œ ‚À¬ı˛ ø·˚˛± ’±¸Ú
øÍ¬fl¡ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¬Û±Í¬ Œ˙¯∏ ˝√√˝◊√À˘ ¿˜ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡Àé¬ õ∂À¬ı˙
fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¬ıø˘À˘Ú, ë¸fl¡±˘ ŒÔÀfl¡ ˆ¬±¬ıøÂ√ Œfl¡±Ô±˚˛ Œ·˘ ¸±¬ı˛±ø√Úº
fl¡±¬ÛÎ¬ˇ fl¡±‰¬±¬ı˛ fl¡Ô± ˜ÀÚ› øÂ√˘ Ú±ºí ¿˜ Œˆ¬±Ê√Ú Œ˙¯∏ fl¡ø¬ı˛˚˛±
’±ø¸˚˛± ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ¬ıø¸À˘Ú ˆ¬Mê√¸ˆ¬±˚˛º øÚÀÊ√ øÚÀÊ√˝◊√ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√Ú, ñ
Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œfl¡˙¬ı Œ¸ÚÀfl¡ Œfl¡Ú ¤ÀÓ¬± ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬Ú∑ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú…
¬ı…±fl≈¡˘ øÂ√À˘Úº ëΔ√¬ıœ Œ˘±fl¡í Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Úº Œfl¡˙¬ı¬ı±¬ı≈ ’±Ú±À·±Ú±˚˛
Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛øÂ√À˘Úº ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ë¤˝◊√ Œ˚ Œ˘±fl¡øÈ¬ [Í¬±fl≈¡¬ı˛]
˝◊√øÚ ’±Ê√fl¡±˘ world ¤¬ı˛ ˜ÀÒ… greatest man.' Ó“¬±¬ı˛± ŒÓ¬±
’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜±ÀÚÚ Ú±, Ó¬±˝◊√ ¬ı˘À˘Ú greatest man [¸¬ı«À|á¬ ˜±Ú¬ı]
Ó¬± ˝√√À˘˝◊√ ˝√√À˘±º Œ√‡ ø˚øÚ Hero of a hundred platforms'
[¬ı±¢¨œÓ¬±¬ı˛ ¬ıœ¬ı˛±¢∂Ìœ], 'observed of all observers' [√˙«Àfl¡¬ı˛
Ú˚˛Ú˜øÌ] øÓ¬øÚ˝◊√ ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ı˘ÀÂ√ Úº ¬ÛÀ¬ı˛ SêÀ˜ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ıÀ˘
fl¡ø˘¬ı˛ øÚ√±Ú ¬ı…±fl≈¡˘ SêμÚ 271
ø‰¬ÀÚøÂ√À˘Úº øfl¡c √À˘¬ı˛ ˆ¬À˚˛ õ∂fl¡±À˙… ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ÚøÚº

4
˜È«¬Ú ¶≈®˘º ¸fl¡±˘ Œ¸±›˚˛± ¸±Ó¬È¬±º ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ ¿˜-¬ı˛ fl¡é¬º ¿˜
ø¬ıÂ√±Ú±˚˛ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº Ê√·¬ıg≈ › ø¬ıÚ˚˛Àfl¡ øÓ¬øÚ ¬Û±Í¬±˝◊√˚˛±øÂ√À˘Ú
ø˝√√μ≈ ¶≈®˘ › Œ˝√√˚˛±¬ı˛ ¶≈®À˘ fl¡À¬ı ¢∂œÀÉ¬ı˛ Â≈√øÈ¬ ˝√√˝◊√À¬ı Ê√±øÚ˚˛± ’±ø¸ÀÓ¬º
Ó“¬±˝√√±¬ı˛± øÙ¬ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº ¿˜ Ó“¬±˝√√±À√¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ øfl¡Â≈√é¬Ì ˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛
¢∂œÀÉ¬ı˛ Â≈√øÈ¬¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡ø¬ı˛À˘Úº
¤‡Ú ¿˜ ·œÓ¬± ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ¸≈¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± ñ Œ¯∏±Î¬ˇ˙
’Ò…±˚˛º ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú, Ê√·¬ıg≈, ø¬ıÚ˚˛ › ·√±Ò¬ı˛ Œ¬ıø=ÀÓ¬ ¬ıø¸˚˛±
’±ÀÂ√Úº ¿˜ ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ’Ô« ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Δ√¬ıœ ¸•Û√ ’±¬ı˛ ’±¸≈ø¬ı˛fl¡ ¸•ÛÀ√¬ı˛
fl¡Ô± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Δ√¬ıœ ¸•Û√ ˜±ÀÚ ˆ¬·¬ı±Ú ˘±Àˆ¬¬ı˛ ’Ú≈fl”¡˘ ¶§ˆ¬±¬ıº
’±¬ı˛ ’±¸≈ø¬ı˛fl¡ øÍ¬fl¡ Ó¬±¬ı˛ ø¬ı¬Û¬ı˛œÓ¬º ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ øÓ¬Ú ˆ¬±¬ı˝◊√
¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ¬Ûq, ˜Ú≈¯∏… › Œ√¬ıº ’±¸≈ø¬ı˛fl¡ˆ¬±¬ı ’±¬ı˛ ¬Ûqˆ¬±¬ı ¤fl¡˝◊√ fl¡Ô±º
˜±ÀÚ extremely selfish [’Ó¬…ôL ¶§±Ô«¬Û¬ı˛] ˆ¬±¬ıº Δ√¬ıˆ¬±¬ı ¤¬ı˛
ø¬ı¬Û¬ı˛œÓ¬ selfless ˆ¬±¬ıº ¬Ûq ŒÔÀfl¡ Œ√¬ıÓ¬± ˝√√ÀÓ¬ ˝√√À¬ı ¸fl¡˘Àfl¡˝◊√
¤fl¡ø√Úº Ó¬±˝◊√ ˆ¬·¬ı±Ú Î¬◊ˆ¬À˚˛¬ı˛ ˘é¬Ì&ø˘ ¬ı˘ÀÂ√ Úº ¤ Ê√±Ú± Ô±fl¡À˘
øÚÀÊ√¬ı˛ ¬ı± ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ¬’¬ı¶ö± ¬ı≈Á¡± ˚±˚˛º ¤&ø˘ Ò˜«Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ milestone
[”√¬ı˛Q øÚÀ«√˙fl¡] ¸fl¡À˘¬ı˛˝◊√ ˜≈‡¶ö ¬ı˛±‡± Î¬◊ø‰¬Ó¬º Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ fl¡Èƒ¬ fl¡Èƒ¬
fl¡À¬ı˛ fl¡Ô± fl¡˚˛ ñ Œ˚˜Ú ˜±Ô±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ¬Û±Ô¬ı˛ ˆ¬±Àeº ¤‡±ÀÚ ¬ı˘ÀÂ√ Ú
¤¸¬ı ˆ¬±˘ Ú±º ¤Àfl¡ ¬Û±è¯∏… ¬ıÀ˘º ’±¬ı±¬ı˛ ’ÀÚÀfl¡ ¸¬ı«√± ¬ıflƒ¡ ¬ıflƒ¡
fl¡À¬ı˛ ¤› ˆ¬±˘ Ú±º ‰≈¬¬Û fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ¸ Ô±fl¡± ˆ¬±˘º ¸g…±¬ı˛ ¸˜˚˛ ’ÀÚÀfl¡
¤À¸ ¬ı±ÀÊ√ fl¡Ô± ¸¬ı ¬ıÀ˘º øÊ√˝ı√¬ ±¬ı˛ ¸—˚˜ fl¡¬ı˛± ˆ¬±˘º ˙˜ √˜
¤&ø˘ Δ√¬ıœ&Ìº ¬ı¬ı˛±Ú·¬ı˛ ˜ÀÍ¬ ›“¬ı˛± ¤Àfl¡ false talk [¬ı±ÀÊ√ fl¡Ô±,
¢∂±˜… fl¡Ô±] ¬ı˘ÀÓ¬Úº Œfl¡˝√√ ’Ú… fl¡Ô± ¬ı˘À˘˝◊√ ’¬Û¬ı˛ ¸±Ò≈¬ı˛± ¬ı˘ÀÓ¬Ú,
‹ Œ√‡ ¤¬ı˛± ¸¬ı false talk [Δ¬ı¯∏ø˚˛fl¡ ’±À˘±‰¬Ú±] fl¡¬ı˛ÀÂ√º Í¬±fl≈¡¬ı˛
¤¸¬ı fl¡Ô± qÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬Ú Ú±º Δ‰¬Ó¬Ú…À√¬ı ¬ı˛‚≈Ú±Ô √±¸Àfl¡ ¬ı‘μ±¬ıÚ
272 ¿˜-√˙«Ú
˘œ˘±-Î¬◊X±À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… ¸Ú±Ó¬ÀÚ¬ı˛ ¸±˝√√±˚… fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±øÍ¬À˚˛ ø√À˚˛øÂ√À˘Úº

¬ıÀ˘ ø√Â√À˘Ú, ë¢∂±˜… fl¡Ô± Ú± fl¡ø˝√√À¬ı [’±¬ı˛] ¢∂±˜… fl¡Ô± Ú± qøÚÀ¬ıíº
¢∂±˜… fl¡Ô± ˜±ÀÚ ø¬ı¯∏˚˛ fl¡Ô± ñ ¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±, ÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô±¬ı˛
ø¬ı¬Û¬ı˛œÓ¬ fl¡Ô±º Ó¬±˝◊√ ’ÀÚÀfl¡ ¸—˚˜ ’ˆ¬…±À¸¬ı˛ Ê√Ú… Œ˜ÃÚ¬ıËÓ¬ Ò±¬ı˛Ì
fl¡À¬ı˛º ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œÀ√¬ı˛ ˝◊√˝√± ’¬ı˙… fl¡Ó«¬¬ı…º ¤‡±ÀÚ Œfl¡˝√√ ¬ı±ÀÊ√ fl¡Ô±
¬ı˘À˘ Ó¬± Ó¬‡≈øÚ ¬ıg fl¡À¬ı˛ Œ√›˚˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬º
’±¬ı˛ ¸¬ı˛˘ › ¸Ó¬…¬ı±√œ ˝√√›˚˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬º ’¬ı¸¬ı˛ Œ¬ÛÀ˘˝◊√ Ò…±Ú
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º ’øÓ¬ ˚P ¸˝√√fl¡±À¬ı˛ Ó¬± ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º Ó¬À¬ı fl¡±Ê√
˝√√˚˛º ¸¬ı˛˘Ó¬±, ¸Ó¬…, Œ˜ÃÚ¬ıËÓ¬ ’±¬ı˛ ˜Ò≈¬ı˛ˆ¬±¯∏Ì ñ ¤¸¬ı ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œÀ√¬ı˛
¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛± ‰¬±˝◊√º
[¸˝√√±À¸… ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ ˘é¬… fl¡ø¬ı˛˚˛±] ’±¬ı±¬ı˛ fl¡±ÀÊ√¬ı˛ Ù“¬±øfl¡ ø√¬ı±¬ı˛
Ê√Ú…› ’ÀÚÀfl¡ Ò…±Ú fl¡À¬ı˛º ¤˝◊√ Ù“¬±øfl¡ ¤fl¡ø√Ú Ú± ¤fl¡ø√Ú Ò¬ı˛±
¬ÛÎ¬ˇÀ¬ıº
[¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ ˘é¬… fl¡ø¬ı˛˚˛± ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’˜≈fl¡ õ∂À√À˙¬ı˛
Œ˘±fl¡À√¬ı˛ fl¡˚˛È¬± Œ√±¯∏ ’±ÀÂ√º Ê√˘ Á¡Î¬ˇ ˝√√À26√ ¤fl¡Ê√Ú ’±|˚˛ ‰¬±˝◊√ÀÂ√,
Ó¬±Àfl¡ ¬ı±¬ı˛±μ±˚˛ “√±Î¬ˇ±ÀÓ¬ ø√À¬ı Ú±º Î¬±fl¡, √¬ı˛Ê√± ‡≈À˘ Œ√‡À¬ı Ú±
øfl¡Ê√Ú… Î¬±fl¡ÀÂ√º ¬ÛøÔfl¡ ‰¬˘ÀÂ , ’gfl¡±¬ı˛ ¬ı˛±ô¶±º ¸±˜ÀÚ fl”¡˚˛±˚˛ ¬ÛÀÎ¬ˇ
˚±À¬ı ˝√√˚˛ÀÓ¬±, Ó¬±Àfl¡ ¸±¬ıÒ±Ú fl¡¬ı˛À¬ı Ú±º ’±¬ı±¬ı˛ suppressio veri
verai ’±ÀÂ√ ñtruth-Àfl¡ [¸Ó¬…Àfl¡] Œ·±¬ÛÚ fl¡¬ı˛À¬ıº ¤fl¡Ê√Ú Œ˘±fl¡
ŒÈ¬ø˘¢∂±˜ Œ¬ÛÀ˚˛ Œ√ÃÀÎ¬ˇ ˚±À26√ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬ ø¬ıÀ√˙ ŒÔÀfl¡ ŒÂ√À˘¬ı˛ ’¸≈‡º
¸±˜ÀÚ ¤fl¡È¬± ø¬ıËÊ√ [¬Û≈˘] ’±ÀÂ√ ›È¬± ˜±Á¡‡±ÀÚ Œˆ¬Àe ¬ÛÀÎ¬ˇÀÂ√º Œ˚
Ê√±ÀÚ Ó¬±¬ı˛ Î¬◊ø‰¬Ó¬ ¬ÛøÔfl¡Àfl¡ ¬ıÀ˘ ¸±¬ıÒ±Ú fl¡¬ı˛±º ˚ø√ Ú± ¬ıÀ˘ Ó¬À¬ı
≈√øÈ¬ ¬Û±¬Û ˝√√À¬ı ñ ¤fl¡øÈ¬ Ê√œ¬ı˝√√Ó¬…±, ø¡ZÓ¬œ˚˛øÈ¬ ¸Ó¬… Œ·±¬ÛÚº [¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛
õ∂øÓ¬] Ó≈¬ø˜ fl¡íÈ¬± &ÀÌ¬ı˛ Ú±˜ fl¡¬ı˛ÀÓ¬±, ‹ Œ√À˙¬ı˛ Œ˘±fl¡À√¬ı˛º ’±¬ı±¬ı˛
‰≈¬ø¬ı˛¬ı˛ ’ˆ¬…±¸ ’±ÀÂ√ ¬ı±Ê√±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ·˘, √±˜ ¬ı±øÎ¬ˇÀ˚˛ ¬ı˘À¬ı ’±¬ı˛
¬Û˚˛¸± ‰≈¬ø¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ıº ’±¬ı±¬ı˛ ’qø‰¬ ñ Œ˝√√À·± fl¡±¬ÛÀÎ¬ˇ˝◊√ ˝√√˚˛ÀÓ¬± Í¬±fl≈¡¬ı˛
Œ¸¬ı±, &è Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛À¬ıº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ŒÓ¬± ¤À¸ Œ√‡ÀÂ√ Ú Ú±º
¿˜ [ø¬ıÚÀ˚˛¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±Ê√ ŒÔÀfl¡ Ó≈¬ø˜ Œ¬ı˛±Ê√ ≈í√øÈ¬ fl¡À¬ı˛
fl¡ø˘¬ı˛ øÚ√±Ú ¬ı…±fl≈¡˘ SêμÚ 273
·œÓ¬±¬ı˛ Œù≠±fl¡ ˜≈‡¶ö fl¡¬ı˛À¬ıº [Ê√·¬ıg≈¬ı˛ õ∂øÓ¬] ’±¬ÛøÚ Ó¬±ø¬ı˛‡ ø˘À‡

¬ı˛±‡≈Ú ’±Ê√ ŒÔÀfl¡º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ø˝√√À¸¬ı fl¡À¬ı˛ ¤fl¡ø√Ú ¬Û±Í¬ ŒÚ›˚˛± ˚±À¬ıº
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ’±˜±˚˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¬Û¬ı˛œé¬± ¬Û±˙ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ ’±¬ı˛ ·œÓ¬±¬ı˛ Œù≠±fl¡
˜≈‡¶ö fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ Ú±∑ [·√±ÒÀ¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬] Ó≈¬ø˜› fl¡¬ı˛À¬ı Œ¬ı˛±Ê√ ≈√øÈ¬ Œù≠±fl¡
˜≈‡¶öº [Ê√·¬ıg≈¬ı˛ õ∂øÓ¬] ¤¬ı˛ fl¡Ô±› ø˘À‡ ¬ı˛±‡≈Úº Œ¬ı˛±Ê√ ≈√øÈ¬ fl¡À¬ı˛
˜≈‡¶ö fl¡¬ı˛± ‰¬±˝◊√-˝◊√º
ˆ‘¬Ó¬… ¬ı˛±˜˘±À˘¬ı˛ Ú±øÓ¬ ñ ¬ıÂ√¬ı˛ √À˙Àfl¡¬ı˛ ŒÂ√À˘ ¿˜-¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬
Δ√øÚfl¡ 'forward' ¸—¬ı±√¬ÛS ø√√˘º ¿˜ ¸˝√√±À¸… ¬ıø˘À˘Ú, Ô…±Ç
˝◊√Î¬◊í (Thank you) ¬ı±˘fl¡ ˝√√±¸ÀÓ¬ ˝√√±¸ÀÓ¬ ‰¬À˘ Œ·˘º ¿˜
·√±Ò¬ı˛Àfl¡ ¬ıø˘À˘Ú, ëŒ√‡ ø˜ø©Ü fl¡Ô±˚˛ øfl¡ ˝√√˚˛ºí
’¬Û¬ı˛±˝ê ¸±ÀÎ¬ˇ ¬Û“±‰¬È¬±º ¿˜ øÚÀÊ√¬ı˛ ‚À¬ı˛ ø¬ıÂ√±Ú±˚˛ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº
·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜¬ı˛ ˜˝√√ôL ¶§±˜œ fl¡˜À˘ù´¬ı˛±Úμ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¤fl¡È≈¬ ¬Û¬ı˛
¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ ¸”˚« [Úœ˘¬ıøÎ¬ˇ] ’±¬ı˛ à≈ÀÎ¬KI◊¸ƒ Œ˝√√±À˜¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ø¬ı√…±Ôπ
’±ø¸À˘Úº ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ fl¡±ÀÊ√¬ı˛ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ’ˆ¬±¬ıº ¿˜-¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬
’±|˜ ¬Ûø¬ı˛‰¬±˘Ú±¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˜˙« fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Ê√·¬ıg≈ › ·√±Ò¬ı˛ ¬ı˛ø˝√√˚˛±ÀÂ√ Úº
¶§±˜œ fl¡˜À˘ù´¬ı˛±ÚμÀfl¡ ø˜ø©Ü˜≈‡ fl¡¬ı˛±˝◊√ÀÓ¬ ¿˜ Ê√·¬ıg≈Àfl¡ ¬ıø˘À˘Úº
ø˜ø©Ü˜≈‡ fl¡ø¬ı˛˚˛± ˜±ø¸fl¡ ’±|˜ Œ¸¬ı±¬ı˛ ’Ô« ˘˝◊√˚˛± ¶§±˜œ fl¡˜À˘ù´¬ı˛±Úμ
‰¬ø˘˚˛± Œ·À˘Úº Ù¬ø¬ı˛√¬Û≈À¬ı˛¬ı˛ ¬ı˛À˜˙Àfl¡ Ê√·¬ıg≈ ¿˜-¬ı˛ ’±À√À˙ ¤fl¡øÈ¬
¬ÛÀS¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ ø˘ø‡À˘Ú ¤¬ı— ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛± qÚ±˝◊√À˘Úº ¿˜ ¬ıø˘À˘Ú,
ë›À√¬ı˛ [‰¬±fl¡¬ı˛À√¬ı˛] ˝√√±ÀÓ¬ ø√À˘ ¬ıÀ˘ ø√À¬ıÚ ¬ı±À' ŒÙ¬À˘ ¤À¸ ‡¬ı¬ı˛
Œ√˚˛ºí Ê√·¬ıg≈ ¬ıø˘À˘Ú, ë’±Ê√ ŒÓ¬± ˚±À¬ı Ú± ø‰¬øÍ¬ºí ¿˜ ¬ıø˘À˘Ú,
ëÓ¬± Œ˝√√±fl¡, ¬ı˛±ô¶±¬ı˛ ¬ı±À' ø√À˚˛ ¤À˘› ˝√√˚˛ºí ˆ¬Mê√·Ì ¸fl¡À˘ ø¬ı√±˚˛
˘˝◊√À˘Úº ¤‡Ú ¸±ÀÎ¬ˇ Â√˚˛È¬±º
¿˜ ’±¬ı˛ ’ÀôL¬ı±¸œ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº
¿˜ [’ÀôL¬ı±¸œ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±˜±¬ı˛ ¤Ó¬ø√Ú Ò±¬ı˛Ì± øÂ√˘ ’±ø˜
Œ˘±fl¡ ø‰¬øÚº øfl¡c ’±Ê√ Œ¸ Ò±¬ı˛Ì± Î¬◊ÀåI◊ Œ·ÀÂ√º ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜
Œ¸¬ıÀfl¡¬ı˛ ’ˆ¬±¬ı ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¬Û”Ê√± õ∂±˚˛ ’‰¬˘º ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ Œ√¬ı±¬ı˛
Ê√Ú… ˘ø˘Ó¬ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº ’±ø˜ ’˜≈fl¡Àfl¡ ¬ı˘˘≈˜ Œ¸ Œ·˘
274 ¿˜-√˙«Ú
Ú±º ¬ıÀ˘ øfl¡ ’¸≈‡ ñ øfl¡ øfl¡/ ¸±Ò≈¬ı˛ ’±|À˜ Œ‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı ˆ¬±˘,
Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıº ¤fl¡È≈¬ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛À¬ı ñ Ó¬±› Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ¸¬ı±º
›‡±Úfl¡±¬ı˛ Œ˚ fl¡±Ê√˝◊√ fl¡èfl¡ ¸¬ı˝◊√ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ¸¬ı±º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ¸¬ı±
fl¡¬ı˛˘≈˜ Ú±, ’±¬ı˛ ’˜øÚ Œ‰¬±‡ ¬ı≈ÀÊ√ ¬ı˛˝◊√˘≈˜ ñ ¤ÀÓ¬ øfl¡ ˝√√À¬ı∑ øfl¡
fl¡À¬ı˛ Ô±Àfl¡ Œ‰¬±‡ ¬ı≈ÀÊ√ Ó¬±˝◊√ ˆ¬±ø¬ı/
[¸˝√√±À¸…] ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ’±˘˜¬ı±Ê√±À¬ı˛¬ı˛ øÚfl¡È¬ ¤fl¡ ŒÊ√À˘Úœ ñ
˜±Ô±˚˛ ˜±ÀÂ√¬ı˛ Á≈¡øÎ¬ˇ ñ ¬ı˘ÀÂ√, ëŒÊ√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ø¬Ûø¬ı˛Ó¬∑í Ú”Ó¬Ú ¬ı±Ê√±¬ı˛
˝√√À˚˛ÀÂ√º ¤‡Ú ŒÊ√À˘Úœ Œ¸‡±ÀÚ Ú± ø·À˚˛ ¬Û≈¬ı˛±ÀÚ± ¬ı±Ê√±À¬ı˛ Œ˚ÀÓ¬
‰¬±˚˛º ŒÊ√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ øÚÀ˚˛ Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ √±À¬ı˛±˚˛±Ú ÚÓ≈¬Ú ¬ı±Ê√±À¬ı˛º
Ó¬±˝◊√ ŒÊ√À˘Úœ Œ¬ı˛À· ¬ı˘ÀÂ√ ¤˝◊√ fl¡Ô± ñ ŒÊ√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ø¬Ûø¬ı˛Ó¬
[˝√√±¸…]/
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ¸¬ı± Ú± fl¡À¬ı˛ Œ‰¬±‡ ¬ı≈Ê√À˘ øfl¡ ˝√√À¬ı∑ ’±˜±¬ı˛ ¤Ó¬
ø√ÀÚ¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì± Î¬◊˘ƒÀÈ¬ Œ·˘ ñ øÒ!¡±¬ı˛ ’±¸ÀÂ√ øÚÀÊ√¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛º ¸”˚«›
Œ·˘ Ú±º
¸g…± ¸˜±·Ó¬±º ¿˜ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±À√ ¬ıø¸˚˛± Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú
ñ Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ √øé¬Ì±¸…º ˆ¬Mê√·Ì ñ ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, ŒÂ√±È¬ øÊ√ÀÓ¬Ú,
Î¬±Mê√±¬ı˛, ¬ı˘±˝◊√ , ŒÂ√±È¬ ¬ı˛À˜˙, ·√±Ò¬ı˛, ˜øÚ, Ê√·¬ıg≈ õ∂ˆ‘¬øÓ¬›
¿˜-¬ı˛ ¸•ú≈À‡ Œ¬ıø=ÀÓ¬ ¬ıø¸˚˛± Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¶§±˜œ ¸æ√±¬ı±Úμ › ¸≈À¬ı˛Ú ·±e≈˘œ ˝◊√øÓ¬˜ÀÒ… ’±ø¸˚˛± øfl¡Â≈√é¬Ì
¬ıø¸˚˛± ‰¬ø˘˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√ Úº ¸≈À¬ı˛Ú ·±e≈˘œ ˚‡Ú˝◊√ ’±À¸Ú ¤fl¡ ¬Û…±Àfl¡È¬
Ò”¬Û ˘˝◊√˚˛± ’±À¸Ú Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ¸¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…º ‹ Ò”¬Û ¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬
ø√˚˛± õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛± ‰¬ø˘˚˛± Œ·À˘Úº
¤fl¡‚KI◊± Ò…±ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¿˜ Î¬◊øÍ¬˚˛± ø·˚˛± Â√±À√¬ı˛ Î¬◊M√À¬ı˛¬ı˛ ø√Àfl¡
¤fl¡± ¬Û±˚˛‰¬±¬ı˛œ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ñ Ó¬±˘≈ Î¬±Ú ˝√√±ÀÓ¬ ¤fl¡ ¤fl¡¬ı±¬ı˛
‰¬±ø¬ÛÀÓ¬ÀÂ√ Úº ·ˆ¬œ¬ı˛ Ò…±ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ õ∂±˚˛˝◊√ ¤˝◊√¬ı˛+¬Û fl¡À¬ı˛Úº ‡±øÚfl¡ ¬Û¬ı˛
’±ø¸˚˛± øÚÀÊ√¬ı˛ ’±¸ÀÚ ¬ıø¸À˘Ú ¤¬ı— ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ fl¡Ô±
fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÚÀfl¡ ˘é¬… fl¡ø¬ı˛˚˛± ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛
fl¡ø˘¬ı˛ øÚ√±Ú ¬ı…±fl≈¡˘ SêμÚ 275
øÚ¬ı˛?ÚÀfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, Ó≈¬˝◊√ ˜±¬ı˛ Ê√Ú… ‰¬±fl¡¬ı˛œ fl¡¬ı˛øÂ¸ƒº ˚ø√ ˜±·-

ŒÂ√À˘¬ı˛ Ê√Ú… fl¡¬ı˛øÓ¬¸ƒ Ó¬±˝√√À˘ ¬ı˘Ó≈¬˜ øÒflƒ¡// ˜±·-ŒÂ√À˘¬ı˛ Ê√Ú…
‰¬±fl¡¬ı˛œ fl¡¬ı˛À˘ ¬ıX ˝√√˚˛º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛À˘, ÷ù´¬ı˛ ¬ı≈øXÀÓ¬ Œ¸¬ı±
fl¡¬ı˛À˘, ˜≈øMê√ ˘±ˆ¬ ˝√√˚˛ ñ ¸±Ò≈À√¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛À˘› ˜≈øMê√ ˝√√˚˛º
¸g…±¬ı˛ ¬Û”À¬ı« ’ÀôL¬ı±¸œÀfl¡ ˚± ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú Œ¸˝◊√ fl¡Ô± ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛
¬ıø˘À˘Úº ë’±˜±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ‚‘Ì± ’±¸ÀÂ√ ’±ø˜ Œ˘±fl¡ ø‰¬øÚ ¬ıÀ˘
Ò±¬ı˛Ì± øÂ√˘º ’±Ê√ Ó¬± Î¬◊ÀåI◊ Œ·˘º ˝◊√Ó¬…±ø√/
¸±Ò≈¬ı˛ Œ¸¬ı± ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Œ¸¬ı± Ú± fl¡¬ı˛À˘ fl¡‡Ú› ˆ¬øMê√ ˝√√À¬ı Ú±º
Œ‰¬±‡ ¬ı≈Ê√À˘˝◊√ ˚ø√ ˆ¬øMê√ ˝√√ÀÓ¬± Ó¬±˝√√À˘ ’±¬ı˛ ¬ı˛Àé¬ øÂ√˘ Ú±º ¸—¶®±¬ı˛
‰¬±˝◊√º › Ú± Ô±fl¡À˘ Œ¸¬ı±˚˛ ˜Ú ˚±˚˛ Ú±º
¿˜ øfl¡ ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Ú ñ ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¸—¶®±¬ı˛ ¬ıÎ¬ˇ
õ∂¬ı˘º ’±Ê√ ¤fl¡È¬± ¶§õü Œ√‡˘≈˜º Ó¬‡Ú fl¡À˘ÀÊ√ ¬ÛÎ¬ˇ±À˙±Ú± fl¡¬ı˛øÂ√º
¸±È¬ø˘¬Û ¸±À˝√√¬ı ¬ÛÎ¬ˇ±À26√Ú Œ¸˝◊√ fl¡Ô± ˜ÀÚ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘±º Œ√‡, ¸—¶®±¬ı˛
øfl¡¬ı˛+¬Û/ ›øfl¡ Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±˚˛∑ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±˚˛ ¤¸¬ı ‰¬±¬Û± øÂ√˘ ¤Ó¬ø√Úº
’±Ê√fl¡±˘ Œ√‡øÂ√ ¬Û”À¬ı«¬ı˛ fl¡Ô± ¤fl¡È≈¬ ¤fl¡È≈¬ ¶ú¬ı˛Ì ˝√√À26√º
Ó¬±˝◊√ ¬Û”À¬ı«¬ı˛ fl¡¬ı˛± Ô±fl¡À˘ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ¸¬ı±˚˛ ˜Ú ˚±˚˛º
fl¡ø˘fl¡±Ó¬±, 8˝◊√ Œ˜, 1924 ‡‘– 25À˙ Δ¬ı˙±‡, 1331 ¸Úº

¬ı‘˝√¶ÛøÓ¬¬ı±¬ı˛, qflv¡± ‰¬Ó≈¬Ô«œ 15º14 ¬Û˘º
276 ¿˜-√˙«Ú
¸5√˙ ’Ò…±˚˛˛
˜Ò≈fl¡¬ı˛ ¿˜ ñ ·œÊ«√± &è¡Z±¬ı˛± ’±|˜
¸»õ∂¸e ¸ˆ¬±º ˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛ øÚÀ‰¬¬ı˛ Ó¬˘±¬ı˛ ¬Û”¬ı«Ò±À¬ı˛¬ı˛ ˝√√˘ ‚À¬ı˛º

Â√±S › ø˙é¬fl¡·Ì ¤fl¡øSÓ¬ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√ Úº ¬Ûø(À˜¬ı˛ Î¬◊Í¬±ÀÚ› Œ¬ı=
¬Û±Ó¬± ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º Œ¸‡±ÀÚ› ’ÀÚÀfl¡ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
¤‡Ú ¸fl¡±˘ ¸±ÀÎ¬ˇ ¸±Ó¬È¬±º ’±Ê√ 4Í¬± Ê√±Ú≈˚˛±¬ı˛œ 1925 ‡Ëœà±sº
20À˙ Œ¬ÛÃ¯∏, 1330 ¸±˘º qflv¡± √˙˜œ 41º2º
¿˜ ’±ø¸˚˛± ‚À¬ı˛ ¬ıø¸À˘Ú Î¬◊M√À¬ı˛¬ı˛ √¬ı˛Ê√±¬ı˛ Î¬±Úø√Àfl¡ ¬Û”¬ı«±¸…,
Œ‰¬˚˛±À¬ı˛º ·√±Ò¬ı˛, ¬ı≈øX¬ı˛±˜, ŒÂ√±È¬ Úø˘Úœ, ø¬ıÚ˚˛ ¤“¬ı˛±› ’±ø¸˚˛± ¬ı±ø˝√√À¬ı˛
Œ¬ıø=ÀÓ¬ ¬ıø¸À˘Úº ‡±øÚfl¡ ¬Û¬ı˛ ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ’±ø¸À˘Úº Ê√·¬ıg≈›
‚À¬ı˛ ¬ıø¸À˘Úº Î¬◊øÚ ø˙é¬fl¡ , ¿˜ Œ¬ı˛fl¡È¬±¬ı˛º
’±ÀÊ√¬ı˛ ’±À˘±‰¬… ø¬ı¯∏˚˛ Sê±˝◊√àº õ∂ÔÀ˜ Ê√·M√√±¬ı˛Ì ·œÓ¬± ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Úº
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¬ı±˜Ú√±¸ ˜≈‡±Ê«√œ ¬ÛøÎ¬ˇÀ˘Ú ˆ¬±·¬ıÓ¬º ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ¬ıM‘ê√Ó¬± ˝√√˝◊√À¬ıº
¿˜ øfl¡Â≈√fl¡±˘ ˝√√˝◊√ÀÓ¬˝◊√ ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ ø˙é¬fl¡Àfl¡ ¸»õ∂¸e ¸ˆ¬±˚˛ ¬ıM‘ê√Ó¬±
ø√¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… Î¬◊»¸±ø˝√√Ó¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˆ¬Mê√øÈ¬ ¬ıM‘êÓ¬± ø√ÀÓ¬ ¸ÀÇ±‰¬
fl¡À¬ı˛Úº ¬ıÀ˘Ú, øÚÀÊ√ ¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛Ú± ’¬Û¬ı˛Àfl¡ ¬ı˘±º ¿˜
Ó“¬±˝√√±Àfl¡ Î¬◊¬ÛÀ√˙ ø√˚˛±ÀÂ√ Ú, Œ¸¬ı±ˆ¬±À¬ı ¬ı˘À˘ Œ√±¯∏ Ú±˝◊√ Ó¬±ÀÓ¬
øÚÀÊ√Àfl¡› include [’ôLˆ≈«¬Mê√] fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛º &èˆ¬±À¬ı ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú
Œfl¡¬ı˘ Ó“¬±¬ı˛± ˚“±¬ı˛± õ∂Ó¬…±ø√©Üº ’±Ê√ ¤˝◊√ ˆ¬Mê√ ø˙é¬fl¡Àfl¡ ø√À˚˛ ¬ıM‘êÓ¬±
Œ√›˚˛±À¬ıÚ ¿˜-¬ı˛ ¤˝◊√ ¸Çäº Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Ô±Àfl¡Ú ¤˝◊√ ø˙é¬fl¡º ¿˜
qÒ≈ Î¬◊¬ÛÀ√˙ ø√À˚˛˝◊√ é¬±ôL ˝√√Ú Ú±º ¬ı≈Àfl¡ ˝“√±È≈¬ Œ·“ÀÎ¬ˇ fi¯∏Ò ‡±›˚˛±Ú
ñ Î¬◊M√˜ Δ¬ıÀ√…¬ı˛ ˜Ó¬º
¿˜ ¸ˆ¬±¬ÛøÓ¬Àfl¡ ˘é¬… fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú, ë˝◊√øÚ [‹ ˆ¬Mê√ ø˙é¬fl¡]
ŒÓ¬± Sê±˝◊√Àà¬ı˛ fl¡Ô± ’ÀÚfl¡ Ê√±ÀÚÚº Î¬◊øÚ ¬ı˘≈Ú Ú±ºí ˆ¬Mê√ ’·Ó¬…±
˜Ò≈fl¡¬ı˛ ¿˜ ñ ·œÊ«√± &è¡Z±¬ı˛± ’±|˜ 277
¬ı±Ò… ˝√√˝◊√˚˛± Sê±˝◊√Àà¬ı˛ Ê√ij ¬ı‘M√±ôL ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú Œ¸∞I◊ ˘≈Àfl¡¬ı˛ ·¸ƒÀ¬Û˘

ŒÔÀfl¡º
ø˙é¬fl¡ ñ ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ø¬ıø‰¬S ˘œ˘±º øÓ¬øÚ Ê√ij øÚÀ˘Ú ¤fl¡
√ø¬ı˛^ ¸”SÒÀ¬ı˛¬ı˛ ·‘À˝√√ fl≈¡˜±¬ı˛œ¬ı˛ ·Àˆ«¬º ¬ı±ø˘fl¡± Œ˜¬ı˛œ ˘7¡¡¡±˚˛ ø•⁄˚˛˜±Ì±º
Ó¬‡Ú ¤fl¡ Œ√¬ı”√Ó¬ ’±ø¸˚˛± ¬ı˛±øSÀÓ¬ Ó“¬±Àfl¡ ô¶¬ı fl¡À¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú, ÒÚ…
Ó≈¬ø˜, ¶aœº ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ·Àˆ«¬ ˆ¬·¬ı±Ú ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ˜±Õˆ¬–º ¸fl¡˘ Ê√·»
ŒÓ¬±˜±Àfl¡ › Ó“¬±Àfl¡ ¬Û”Ê√± fl¡¬ı˛À¬ıº ˆ¬·¬ı±Ú ’¬Û¬ı˛ ’—À˙ Œ˜¬ı˛œ¬ı˛ ŒÊ√…á¬±
ˆ¬ø·Úœ¬ı˛ ·Àˆ«¬ ˝◊√˝√±¬ı˛ Â√˚˛ ˜±¸ ¬Û”À¬ı« õ∂À¬ı˙ fl¡¬ı˛À˘Úº ¤ø˘Ê√±À¬ıÔ ›
¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√Ó¬ Ê√±Àfl¡ø¬ı˛˚˛±¬ı˛ ¬Û≈S¬ı˛+À¬Û Œ¸KI◊ Ê√Ú ø√ ¬ı…±¬ÛøÈ¬à Ú±À˜º ¤
Œ˚Ú fl‘¡¯û ¬ı˘¬ı˛±À˜¬ı˛ Ú”Ó¬Ú Ê√ij˘œ˘± ¤ø¸˚˛± ˜±˝◊√ÚÀ¬ı˛º
ø˚øÚ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¤fl¡ Ó‘¬Ó¬œ˚˛±—˙ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ˙±øôL › ¸≈‡¬ı˛+¬Û, Ó“¬±¬ı˛
Ê√ij ˝√√í˘ ¤fl¡È¬± ’ù´˙±˘±˚˛º ’±¬ı˛ Ó“¬±Àfl¡ ¬ı˛±‡± ˝√√À˘± ¶ö±Ú±ˆ¬±À¬ı
¤fl¡È¬± ·±˜˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛º ¤ ¬ı˛˝√¸… ˜±Ú≈¯∏ ¬ı≈Á¡À¬ı øfl¡ fl¡À¬ı˛∑
Ê√ij ˝√√›˚˛± ˜±S˝◊√ Œ√¬ı”√Ó¬·Ì ø√¬ı… ŒÊ√…±øÓ¬˜«˚˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ‹ ’ù´˙±˘±˚˛
’±ø¸˚˛± Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ô¶¬ı døÓ¬ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ˚±¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¬ıø˘˚˛± Œ·À˘Ú,
¸¬ı˛˘ › ¸Ó¬…¬ı±√œ Œ˜¯∏¬Û±˘fl¡·ÌÀfl¡, ·ˆ¬œ¬ı˛ øÚ˙œÀÔ ˜±ÀÍ¬ ñ ˆ¬·¬ı±Ú
‹‡±ÀÚ ’ù´˙±˘±˚˛ Ê√ij øÚÀ˚˛ÀÂ√ Úº ˚±›, √˙«Ú fl¡À¬ı˛ ÒÚ… ˝√√› ¸fl¡À˘º
ø¬ÛÓ¬±˜±Ó¬± Δ√¬ı˘œ˘± Œ√ø‡˚˛± ’¬ı±flƒ¡º ’©Ü˜ ø√ÀÚ, ˝◊√U√œÀ√¬ı˛
¬ı˛œøÓ¬ ’Ú≈¸±À¬ı˛ ø˙qÀfl¡ ŒÊ√À˝√√±¬ı±¬ı˛ ˜øμÀ¬ı˛ ˘˝◊√˚˛± Œ·À˘Ú ¿ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛
¬Û±√¬ÛÀΩ ¸˜¬Û«Ì fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬º Ó¬‡Ú ˜˝√√±R± ø¸ø˜˚˛Ú ’±ø¸˚˛± Ó“¬±˝√√±Àfl¡
Œfl¡±À˘ ˘˝◊√˚˛± ˆ¬±¬ı ¸˜±øÒÀÓ¬ øÚ˜¢ü ˝√√˝◊√À˘Úº ¸˜±øÒ ˆ¬e ˝√√˝◊√À˘,
¬ıø˘À˘Ú, ¤¬ı±¬ı˛ ’±˜±˚˛ ˙±øôLÀÓ¬ Œ˚ÀÓ¬ √±›º Ó≈¬ø˜ ’±¸ÀÂ√± ¤˝◊√
õ∂Ó¬…±À√À˙˝◊√ ¤Ó¬ø√Ú ’À¬Ûé¬± fl¡¬ı˛˘±˜º ¤‡Ú ¤˝◊√ ¬ı‘X ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ó¬…±·
fl¡¬ı˛¬ıº
’¬Û¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√ ˜ø˝√√˘± ’±ø¸˚˛±› ’Ú≈¬ı˛+¬Û ô¶¬ı fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Ú
˝◊√øÚ ’…±øÚº ’±˙œ¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ¬ı˚˛¸º ¤fl¡ õ∂fl¡±¬ı˛ ¬ı±˘…fl¡±À˘ ø¬ıÒ¬ı±
˝√√›˚˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ŒÔÀfl¡˝◊√ ˜øμÀ¬ı˛ ¬ı±¸ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¿ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ Ò…±Ú, ø‰¬ôL±
› ˜øμÀ¬ı˛¬ı˛ Œ¸¬ı±˚˛ øÚ˚≈Mê√º øÓ¬øÚ› ø˙qÀfl¡ ø‰¬øÚÀ˘Úº Ó“¬±¬ı˛› õ∂Ó¬…±À√˙
278 ¿˜-√˙«Ú
˘±ˆ¬ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º
øÚ¬ı˛é¬¬ı˛ √ø¬ı˛^ ø¬ÛÓ¬±˜±Ó¬± ¤¸¬ı ¬ı…±¬Û±À¬ı˛ ø¬ı¶úÀ˚˛ › ˆ¬À˚˛ ’øˆ¬ˆ”¬Ó¬º
Œfl¡±Úƒ ¬ı±¬Û-˜± øÚÀÊ√¬ı˛ ø˙q ¸ôL±ÚÀfl¡ ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ¤ˆ¬±À¬ı ¬Û”øÊ√Ó¬
˝√√˝◊√ÀÓ¬ Œ√ø‡˚˛± ’±ÚøμÓ¬ ˝√√˚˛∑ Ó“¬±¬ı˛± ˝√√˚˛ÀÓ¬± ˆ¬±ø¬ıÀ˘Ú, Œfl¡±Ú›
’¬ÛÀ√¬ıÓ¬±¬ı˛ ˆ¬¬ı˛ ŒÓ¬± ˝√√˚˛ Ú±˝◊√/ ’±¬ı±¬ı˛ Œ√¬ı”√Ó¬·ÀÌ¬ı˛ ’ˆ¬˚˛¬ı±Ìœ ›
ô¶¬ı, › ¸”SÒ¬ı˛ √•ÛøÓ¬¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ |X±?ø˘ øÚÀ¬ı√Ú Œ√ø‡˚˛±› ø¬ıø¶úÓ¬º
’±˙± øÚ¬ı˛±˙±¬ı˛ ¡ZÀiZ¬ı˛ ˜ÀÒ… ø¬ÛÓ¬±˜±Ó¬±¬ı˛ ø√Ú ˚±˝◊√ÀÓ¬ ˘±ø·˘º
ø˙q Sê±˝◊√à ¤‡Ú ¬ı±¬ı˛ ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ øfl¡À˙±¬ı˛º ’±˜¬ı˛± Ó“¬±Àfl¡ ¤‡Ú
Œ√ø‡ÀÓ¬øÂ√ Œfl¡±Ô±˚˛∑ ’±Àˆ¬¬ı˛ ˜øμÀ¬ı˛, ˝◊√ U√œ·ÀÌ¬ı˛ Œ|á¬ Ó¬œÔ«
ŒÊ√èÊ√±À˘À˜º ˙±¶a: õ∂¬ıœÌ ¬ÛøGÓ¬·ÀÌ¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ˙±¶a±Ô« fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¤fl¡ø√Àfl¡ ’:±Ó¬ øfl¡À˙±¬ı˛ ’¬Û¬ı˛ø√Àfl¡ ˝◊√U√œ Ê√±øÓ¬¬ı˛ Ò˜« ø¬ı¯∏À˚˛
·Ì˜±Ú… ø¬ıÀ˙¯∏:·Ìº ¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ ˙±¶a ¬ı…±‡…±˚˛ ø¬ıÀ˜±ø˝√√Ó¬ ˝√√˝√◊˚±˛ ¬ÛøGÓ¬·Ì
¸˜¶§À¬ı˛ |X±˚˛ › ø¬ı¶úÀ˚˛ ¬ıø˘ÀÓ¬ ˘±ø·À˘Ú, Œfl¡ ¤˝◊√ Œ√¬ıø˙q∑
Œfl¡ ¬ıø˘À¬ı ˝◊√øÚ ¸”SÒ¬ı˛ ŒÊ√±À¸Ù¬ ’±¬ı˛ Œ˜¬ı˛œ¬ı˛ ŒÂ√À˘º ¤˝◊√ ¬ı±˘Àfl¡¬ı˛
˙±¶a¬ı…±‡…± øfl¡ ˝√√+√˚˛¢∂±˝√√œ , øfl¡ ¸≈·ˆ¬œ¬ı˛/ øfl¡ Ó“¬±¬ı˛ Œ˜±ø˝√√Úœ ˙øMê√/
˜ÚÀfl¡ Œ˚Ú ’ôLÀ¬ı˛¬ı˛ ’ôL¬ı˛Ó¬˜ õ∂À√À˙ ˘˝◊√˚˛± ˚±˚˛º ˜Ú Œ˚Ú ÷ù´À¬ı˛¬ı˛
¬Û±√¬ÛÀΩ ø¬ı˘œÚ ˝√√˝◊√˚˛± ˚±˚˛º ¤˜Ú Ó“¬±¬ı˛ ˙±¶a¬ı…±‡…±º Œfl¡ ¤˝◊√ ’æ≈√Ó¬
¬ı±˘fl¡/ Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô±¬ı˛ ¤˝◊√ ŒÓ¬Ê√ Œfl¡±Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ’±ø¸˘/ ˝◊√øÚ øfl¡
¶§˚˛—ø¸X/ ÷ù´¬ı˛ Œõ∂ø¬ı˛Ó¬, øfl¡—¬ı± ÷ù´¬ı˛/
ø¬ÛÓ¬±˜±Ó¬±¬ı˛ ¸Àe ¬ı±»¸ø¬ı˛fl¡ Î¬◊»¸À¬ı ŒÊ√À˝√√±¬ı± ˆ¬·¬ı±ÚÀfl¡ √˙«ÀÚ¬ı˛
Ê√Ú… ˚œq ˜øμÀ¬ı˛ ø·˚˛±øÂ√À˘Úº Ó¬‡Ú ¬ı˚˛¸ Ó“¬±¬ı˛ ¬ı±¬ı˛ ¬ı»¸¬ı˛º ¤˝◊√¶ö±ÀÚ
¤˝◊√ Œ√¬ı˘œ˘± õ∂fl¡±˙ fl¡ø¬ı˛˚˛±øÂ√À˘Úº ø¬ÛÓ¬±˜±Ó¬± › õ∂¬ıœÌ Ò˜«±‰¬±˚«·Ì-
¸Àe ø¬ı‰¬±¬ı˛¬ı˛Ó¬ ’±¬ÛÚ ¬Û≈SÀfl¡ Œ√ø‡˚˛± ’±À¬ı˛± ø¬ı¶ú˚˛¸±·À¬ı˛ øÚ˜¢üº
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ’±Í¬±¬ı˛ ¬ı»¸¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ’±¬ı˛ Œfl¡±Ú› ‡¬ı¬ı˛ Ú±˝◊√º ˝√√˚˛ÀÓ¬±
ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ fl¡±À˚« ¸˝√√±˚˛Ó¬± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬Úº ¤fl¡˜Ó¬ ’±ÀÂ√, ‹ ¸˜À˚˛ ˆ¬±¬ı˛Ó¬
w˜ÀÌ ’±ø¸˚˛±øÂ√À˘Úº
øS˙ ¬ı»¸¬ı˛ ¬ı˚˛À¸ ¬ı±ø˝√√¬ı˛ ˝√√˝◊√À˘Ú ø¬ıÀ^±˝√√œ ˝√√˝◊√˚˛±º ¤ ø¬ıÀ^±˝√√œ¬ı˛
Ò‘©ÜÓ¬± Ú±˝◊√, fiXÓ¬… Ú±˝◊√, ¬ı±·±Î¬ˇ•§¬ı˛ Ú±˝◊√, √˘ ¬ı“±Ò±¬ı˛ õ∂˚˛±¸ Ú±˝◊√º øÓ¬øÚ
˜Ò≈fl¡¬ı˛ ¿˜ ñ ·œÊ«√± &è¡Z±¬ı˛± ’±|˜ 279
˙±ôL, ¸¬ı˛˘, ¸Ó¬…¬ı±√œ, ¸˝√√±Ú≈ˆ”¬øÓ¬˙œ˘ , øÓ¬øÚ ≈√–‡œ √ø¬ı˛À^¬ı˛ ø‰¬¬ı˛ ¸≈˝√+√º

’g ’±Ó≈¬¬ı˛ ’Ú±Ô øÚ¬ı˛±|À˚˛¬ı˛ ˜±Ó‘¬¬ı» Œ¶ß˝√˜˚˛ Œ¸¬ıfl¡º øÓ¬øÚ øÚø¬ı«¬ı±√œ,
¶§±Ô«·g˝√√œÚ, ÷ù´¬ı˛¬Û¬ı˛±˚˛Ìº øfl¡c ’Ú…±À˚˛¬ı˛ ˙±ôL õ∂øÓ¬¬ı±À√ ¸≈À˜è¬ı»
’‰¬=˘, ¬ıËÊ√¸˜ fl¡ÀÍ¬±¬ı˛º ¸˝√√Ú˙œ˘Ó¬±˚˛ Òø¬ı˛Sœ¬ı˛ ˜Ó¬ ø¶ö¬ı˛ › Òœ¬ı˛º
øÓ¬øÚ ’øÓ¬ ¸≈‘√Ï¬ˇ ˙±ôL ˆ¬±¯∏±˚˛ ˝◊√U√œÀ√¬ı˛ ≈√Ú«œøÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬¬ı±√ fl¡ø¬ı˛À˘Úº
ÒÀ˜«¬ı˛ Ú±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛±, ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Ú±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛±, Ò˜«¬ı˛é¬fl¡·Ì ¸¬ı˛˘˜øÓ¬
Ê√Ú¸±Ò±¬ı˛ÌÀfl¡ õ∂Ó¬±¬ı˛Ì± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√º Ò˜«Ò√ıÊ√œ ¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√Ó¬·Ì ¸Ó¬…,
¬Ûø¬ıSÓ¬±, ¸—˚˜, ¬ÛÀ¬ı˛±¬Ûfl¡±¬ı˛, ÷ù´¬ı˛õ∂œøÓ¬Àfl¡ Ê√˘±?ø˘ ø√˚˛±ÀÂ√º ¬ı<¶§À¬ı˛
¬ıø˘À˘Ú, ëõ∂Ó¬±¬ı˛fl¡·Ì ¸±¬ıÒ±Ú ˝√√›º ¬Û±¬Û¬ÛÀÇ øÚ˜¢ü ˝√√À˚˛ ’±¬ı˛
fl¡Ó¬ø√Ú ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ’fl¡˘…±Ì fl¡¬ı˛À¬ıº ¤fl¡È≈¬ Œˆ¬À¬ı Œ√‡, fl¡¬ı˛ÀÂ√± øfl¡,
fl¡¬ı˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬ øfl¡/ ¤fl¡Ê√Ú ’±ÀÂ√ Ú , øÓ¬øÚ ¸¬ı Ê√±ÀÚÚº Ó“¬±Àfl¡ Ù“¬±øfl¡
ø√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı Ú±º ’ÚôL Ú¬ı˛fl¡ ˚±Ó¬Ú± Œˆ¬±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛
¤˝◊√ ≈√©®±À˚«¬ı˛ Ê√Ú…º é¬±ôL ˝√√›º Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì ˘›, øÓ¬øÚ é¬˜± fl¡¬ı˛À¬ıÚºí
¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√Ó¬·Ì ˝√√˝◊√˘ Ó“¬±¬ı˛ ˙Sn∏º
Ó“¬±¬ı˛ ’Ú≈¬ı˛Mê√·ÌÀfl¡ ¬ıø˘À˘Ú, ŒÓ¬±˜¬ı˛± øÚ(˚˛ fl¡À¬ı˛ Ê√±Ú, ŒÓ¬±˜¬ı˛±
ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ ’—˙º ŒÓ¬±˜¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ ¸ôL±Úº ŒÓ¬±˜¬ı˛± qÒ≈ ˜±Ú≈¯∏ Ú›,
ŒÓ¬±˜¬ı˛± Œ√¬ıÓ¬±º ˚ø√ Œˆ¬±·¬ı±¸Ú±˚˛ Î≈¬À¬ı ø·À˚˛ ¬Ûq¬ı˛ ¬Û—øMê√ˆ≈¬Mê√
˝√√À˚˛ Ô±fl¡ Ó¬À¬ı ’Ú≈À˙±‰¬Ú± fl¡¬ı˛, fl“¡±√º Œfl“¡À√ ¬ı˘, Œ˝√√ ø¬ÛÓ¬–,
’±˜±ø√·Àfl¡ é¬˜± fl¡¬ı˛º ¸¬ı˛˘ ’ôLÀ¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ı˘À˘ øÓ¬øÚ øÚ(˚˛
é¬˜± fl¡¬ı˛À¬ıÚº Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì ˘›, ¸Ó¬… ’±|˚˛ fl¡¬ı˛º fl“¡±√, fl“¡±√, Œfl“¡À√
¬ı˘ Ó“¬±Àfl¡º øÓ¬øÚ ¸ôL±Ú ¬ıÀ˘ ’¬ı˙… ¢∂˝√Ì fl¡¬ı˛À¬ıÚº
’±¬ı˛ ’±˜±˚˛ Ò¬ı˛º Ó¬À¬ı Œ˙±fl¡Ó¬±¬Û ≈√–‡√±ø¬ı˛^… Ê√¬ı˛±˜‘Ó≈¬…˜˚˛ ¤˝◊√
¸—¸±À¬ı˛ ’±ÚÀμ Ô±fl¡À¬ıº Œfl¡Ú Ú± ’±ø˜ Œ˚ ¤ ¸¬ı˝◊√ Ê√˚˛ fl¡À¬ı˛øÂ√ ¬Û¬ı˛˜
ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ õ∂¸±À√º ’±ø˜ Ó“¬±¬ı˛ ¬Û≈S, øÓ¬øÚ ’±˜±¬ı˛ ø¬ÛÓ¬±º ø¬ÛÓ¬±¬Û≈S ¤fl¡º
’±˜±¬ı˛ ø¬ıÒ±Ú ’øÓ¬ ¸˝√√Ê√º ˜ÀÚõ∂±ÀÌ ¬Û¬ı˛˜ ø¬ÛÓ¬±Àfl¡ ’±¬ÛÚ±¬ı˛
ø¬ÛÓ¬± ¬ıÀ˘ ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛º ’±¬ı˛ ¸¬ı«ˆ”¬ÀÓ¬ ¤˝◊√ Œõ∂˜˜˚˛ ø¬ÛÓ¬±,
¤˝◊√ ŒÊ√ÀÚ Ó¬±À√¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛, Ó¬±À√¬ı˛ ˆ¬±˘¬ı±¸º Œ˚˜Ú øÚÀÊ√Àfl¡
øÚÀÊ√ ˆ¬±˘¬ı±¸, Œ˚˜Ú øÚÀÊ√¬ı˛ Œ¸¬ı±, øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡˘…±ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… Œ‰¬©Ü±
280 ¿˜-√˙«Ú
fl¡¬ı˛ ŒÓ¬˜øÚ ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… fl¡¬ı˛º fl¡±¬ı˛Ì Ó“¬±¬ı˛±› Œ˚ ¬Û¬ı˛˜ ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛+¬Û,
Ó¬±¬ı˛± Œ˚ Ó“¬±¬ı˛ ˜øμ¬ı˛º
Œ¸˝◊√ ˚œq ¤¬ı±À¬ı˛ ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯ûº
¿˜-¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛ ’±Ê√ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ˜≈À‡ Œ˚Ú ˆ¬·¬ı±Ú fl¡Ô± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¸fl¡À˘ øÚ¬ı«±fl¡ ’±ÚÀμ ¸¬ı qøÚÀ˘Úº ¿˜ Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛± ˆ¬±¬ı±ø¬ı©Ü,
‰¬é≈¬ ’Ò«øÚø˜ø˘Ó¬ ¶ÛμÚ˝√√œÚº Î¬◊¬Û¸—˝√√±¬ı˛ ¸eœÀÓ¬¬ı˛ ¸Àe ¸Àe ¸ˆ¬±
ˆ¬e ˝√√˝◊√˘ Ú˚˛È¬±˚˛º
ˆ¬·¬ı±Ú ˚œq¬ı˛ Ê√Àij±»¸À¬ı¬ı˛ ’±ÚμÀ¬ı˛˙ ¤‡Ú› ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√º ‡‘©Ü
ˆ¬Mê√·Ì õ∂øÓ¬ ·œÊ«√±˚˛ Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ’˜¬ı˛ ¬ı±Ìœ¬ı˛ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
≈√–‡À˙±fl¡ Œ¸˝◊√ õ∂ˆ¬±À¬ı øfl¡Â≈√fl¡±À˘¬ı˛ Ê√Ú… øÓ¬À¬ı˛±ø˝√√Ó¬º
¬Û±À˙˝◊√ Œ¸∞I◊ ¬Û˘ fl¡…±øÔE±˘ ’±˜˝√√±à« àòœÀÈ¬º ˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛
’”√À¬ı˛º ¿˜-¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ¬ı≈øÁ¡ ’±ÀÊ√¬ı˛ ¸»õ∂¸e ¸ˆ¬±¬ı˛ ˚œq˘œ˘±˜‘ÀÓ¬¬ı˛
Î¬◊~±¸±Úμ Ê√œ¬ıôLº øé¬õ∂ Œ¬ıÀ· ¿˜ ·œÊ«√±˚˛ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¤‡Ú
9È¬± Œ¬ıÀÊ√ √˙ ø˜øÚÈ¬º ¬ı˛±ô¶± ŒÔÀfl¡ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬Ûø(˜ ø√fl¡ ŒÔÀfl¡
¬ı“± ø√Àfl¡¬ı˛ ¯∏á¬ ¸±ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı±˜õ∂±ÀôL ¬ıø¸À˘Úº ¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú, Ê√·¬ıg≈,
·√±Ò¬ı˛, ¬ı≈øX¬ı˛±˜ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ¿˜-¬ı˛ ¬Û±À˙ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
¸À¬ı ˜±S Mass ë˜…±¸í ¬ı± ¸˜À¬ıÓ¬ õ∂±Ô«Ú± Œ˙¯∏ ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º
¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√ÀÓ¬¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ŒÔÀfl¡ õ∂¸±√ › ‰¬¬ı˛Ì±˜‘Ó¬ ˘˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ¶aœ¬Û≈è¯∏
ˆ¬Mê√·Ì ÚÓ¬Ê√±Ú≈ ˝√√˝◊√˚˛±º ¤‡±ÀÚ› Œ˚Ú Ò˜« ’±Ê√ ˜”øÓ«¬ ¬Ûø¬ı˛¢∂˝√
fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√º øfl¡ |X±˚˛ fl¡Ó¬ Œõ∂À˜˝◊√ Ú± ø¬ıù´±¸œ ˆ¬Mê√·Ì ¿ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛
‰¬¬ı˛Ì±˜‘Ó¬ Ò±¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº fl¡˝◊√ Œ√˝√ ¸≈À‡, ø¬ı¯∏˚˛ ¸≈À‡ ŒÓ¬± ¸fl¡À˘
ˆ≈¬ø˘˚˛± Ô±øfl¡ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú± ¸¬ı«√±∑ ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ’ôL¬ı˛ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Î¬±fl¡
’±ø¸ÀÓ¬ÀÂ√, ë˜Ú ‰¬˘ øÚÊ√ øÚÀfl¡Ó¬ÀÚºí Ó¬±˝◊√ Â≈√øÈ¬˚˛± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Ú
ˆ¬Mê√·Ì Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ˚≈Mê√ ˝√√˝◊√ÀÓ¬º ¸—¸±¬ı˛ › Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ¸—À˚±·º
ˆ¬Mê√·Ì ¤˝◊√ Î¬◊ˆ¬˚˛ Œfl¡Àf ø¬ı‰¬¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛Úº
õ∂˙±ôL ·yœ¬ı˛ ˆ¬±¬ı˜˚˛ ¿˜, Œõ∂˜ˆ¬øMê√¬ı˛ ¤˝◊√ õ∂±Ì¬ıôL ’øˆ¬Ú˚˛
√˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú Î¬◊ißÓ¬ ø¬ı¶£¬±ø¬ı˛Ó¬ Ú˚˛ÀÚº Œ√ø‡ÀÓ¬ÀÂ√ Ú Œ˚Ú Ò˜«
˜”øÓ«¬˜±Ú ˝√√˝◊√˚˛± ¸•ú≈À‡ √G±˚˛˜±Úº ¿˜-¬ı˛ øÚ¬ı«±fl¡ ’±‰¬¬ı˛Ì Œ˚Ú Úœ¬ı˛À¬ı
˜Ò≈fl¡¬ı˛ ¿˜ ñ ·œÊ«√± &è¡Z±¬ı˛± ’±|˜ 281
ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í ¬ı¯∏«Ì fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√º

˜Ò…±˝ê ¸±ÀÎ¬ˇ ¬ı±¬ı˛È¬±º ¿˜ ¬ı˛±Ê√± ¬ı˛±˜ø¸—-¤¬ı˛ &è¡Z±À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛±
’±ÀÂ√ Úº õ∂Ô˜ ¬Ûø(À˜¬ı˛ √¬ı˛Ê√±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ “√±Î¬ˇ±˝◊√ ˚˛± øÂ√À˘Úº ¬Û¬ı˛ÀÚ
¸±√±¬Û±Î¬ˇ Ò≈øÓ¬, ·±À˚˛ ›˚˛±¬ı˛Ùv¬±ÀÚÀ˘¬ı˛ ¬Û±?±¬ıœ, ˜±Ô±˚˛ ¬Û˙˜œ ¸±√±
‰¬±√¬ı˛º ¤fl¡Ê√Ú ¬ı‘X øÚ˜«˘± ¸ôL ’±ø¸˚˛± ¿˜Àfl¡ ë›“ ÚÀ˜± Ú±¬ı˛±˚˛Ì±˚˛í
¬ıø˘˚˛± ’øˆ¬¬ı±√Ú fl¡ø¬ı˛À˘Ú, ¤¬ı— ’±¸Ú ¢∂˝√Ì fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ’Ú≈À¬ı˛±Ò fl¡ø¬ı˛À˘Úº
ˆ¬Mê√·Ì ˝◊√øÓ¬¬Û”À¬ı«˝◊√ ¤·±¬ı˛È¬±¬ı˛ ¸˜˚˛ ’±ø¸˚˛± ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº
Ê√·¬ıg≈, ŒÂ√±È¬ Úø˘Úœ, ø¬ıÊ√˚˛ õ∂ˆ‘¬øÓ¬º ¬ÛÀ¬ı˛ ·√±Ò¬ı˛ › ¬ı≈øX¬ı˛±˜
’±ø¸À˘Úº Î¬±Mê√±¬ı˛ ¬ı'œ› Á“¡±øfl¡ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛˚˛± ¶§fl¡À˜« ø·˚˛±ÀÂ√ Úº
¬ı˛±˜‰¬f ø¸— ¤`¬ ¬ıË±√±¬ı˛¸ƒ ¤¬ı˛ ˜±ø˘fl¡ ¬ı˛±Ê√± ¬ı˛±˜ø¸— ¸eøÓ¬¬Ûiß
› ˆ¬øMê√˜±Ú Œ˘±fl¡º Ó“¬±˝√√±¬ı˛ õ∂±¸±À√±¬Û˜ ·‘˝√ ˝√√…±ø¬ı˛¸Ú Œ¬ı˛±ÀÎ¬ ’¬ıø¶öÓ¬º
¤“¬ı˛± ˆ¬·¬ı±Ú ¿&è Ú±ÚÀfl¡¬ı˛ ˆ¬Mê√º ’øÓ¬˙˚˛ |X±ˆ¬øMê√¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬
’ÀÚfl¡ ’Ô« ¬ı…À˚˛ ¤˝◊√ Î¬◊»¸¬ı fl¡ø¬ı˛˚˛± Ô±Àfl¡Úº &èÀ·±ø¬ıμ ø¸—-¤¬ı˛
Ê√Àij±»¸¬ıº ¿&èÀ·±ø¬ıμ ø¸—˝◊√ Œ˙¯∏ &èº ˝◊√øÚ ø˙‡·ÌÀfl¡ ˆ¬øMê√
ø¬ıù´±À¸¬ı˛ øˆ¬øM√√ÀÓ¬ ¤fl¡ ˜˝√√± ˙øMê√˙±˘œ ¸•x√±À˚˛ ¸—·øÍ¬Ó¬ fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Úº
¿&è Œ·±ø¬ıμ ø¸—-¤¬ı˛ Ê√œ¬ıÚœ ¸øÓ¬…fl¡±¬ı˛ Ú±È¬Àfl¡¬ı˛ ˜Ó¬º øfl¡
˜˝√√±˙øMê√˙±˘œ ¬Û≈è¯∏, øfl¡ Ó¬…±·/ ø¸—À˝√√¬ı˛ ø˙q ø¸—˝√√ ˝√√˚˛º Ó“¬±˝√√±¬ı˛
øfl¡À˙±¬ı˛ ¬Û≈S Ù¬ÀÓ¬ ø¸— ¬Û=√˙ ¬ı¯∏«œ˚˛ ¬ı±˘fl¡, Ó¬±¬ı˛ Ú˚˛ ¬ı»¸¬ı˛ ¬ı˚˛¶®
ˆ¬±˝◊√À˚˛¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ˙˝√√œ√ ˝√√˝◊√˚˛±øÂ√˘º ˜≈¸˘˜±Ú ·ˆ¬Ú«À¬ı˛¬ı˛ õ∂À˘±ˆ¬Ú
¬Û√√ø˘Ó¬ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ı±˘fl¡¡Z˚˛ øÚÊ√ Ò˜« ¬ı˛é¬± fl¡ø¬ı˛˘º øfl¡c Ó¬±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛Ì±˜,
Ó¬±À√¬ı˛ ø˙¬ı˛À26√√ ˝√√˝◊√˘ Ê√~±À√¬ı˛ fl‘¡¬Û±ÀÌº ¬ı±˘fl¡¡Z˚˛Àfl¡ Œ√˚˛±À˘ ¢∂øÔÓ¬
fl¡ø¬ı˛˚˛± ø˙¬ı˛À26√√ fl¡¬ı˛± ˝√√˝◊√˘º ˝√√±ø¸ ˜≈À‡ ÒÀ˜«¬ı˛ Ê√˚˛·±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√ Δ˙˙À¬ı Œ√˝√Ó¬…±· fl¡ø¬ı˛À˘Ú, Ó¬¬ı≈ Ò˜« Â√±øÎ¬ˇÀ˘Ú Ú±º
Ó“¬±À√¬ı˛ ø¬ıÊ√˚˛˜øμ¬ı˛ ’±Ê√ Ù¬ÀÓ¬¬Û≈¬ı˛ ¸±À˝√√¬ı &è¡Z±¬ı˛± Ú±À˜ ¸≈¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬º
&è ’Ê≈«√ÚÀ√¬ı˝◊√ ¤˝◊√ Ú¬ı˛ø¸—˝√√ ¬Ûø¬ı˛¬ı±À¬ı˛¬ı˛ ’±ø√ &èº Ó“¬±˝√√±¬ı˛
Œ¬ÛÃS ˜˝√√±À˚±·œ &è Ó¬…±· ¬ı±˝√√±≈√À¬ı˛¬ı˛ ˜ô¶fl¡ ¬ı±√˙±À˝√√¬ı˛ ’±À√À˙
fl¡¬ı˛±Ó¬ ø√˚˛± ø¡Z‡øGÓ¬ ˝√√˚˛ ø√~œ¬ı˛ ‰“¬±√ÚœÀÓ¬º ’±Ê√ Œ¸‡±ÀÚ ø˙¯∏˜˝√√À˘
&è¡Z±¬ı˛±º Ê√±˝√√±eœÀ¬ı˛¬ı˛ ’±À√À˙ fl¡±ù¨œÀ¬ı˛¬ı˛ ø˝√√μ≈·ÌÀfl¡ øÚ˜«˜ ˆ¬±À¬ı
282 ¿˜-√˙«Ú
˜≈¸˘˜±Ú fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛º Œ¸˝◊√ Œ¶⁄±Ó¬ ¬ıg fl¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… fl¡±øù¨¬ı˛œ ¬ÛøGÓ¬·Ì
˙¬ı˛Ì±¬Ûiß ˝√√Ú &è Ó¬…±·¬ ı±˝√√±≈√À¬ı˛¬ı˛º ˙Ó¬^n¬ı˛ Ó¬œ¬ı˛¬ıÓ«¬œ ø˝√√˜±˘À˚˛¬ı˛
¬Û±√À√À˙±ø¶öÓ¬ ’±Úμ¬Û≈¬ı˛ ¸±À˝√√À¬ı ø˙‡·Ì Œfl¡~± ¬ı˛‰¬Ú± fl¡ø¬ı˛˚˛± ’±R¬ı˛é¬±
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬øÂ√À˘Úº
√¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√º fl¡±øù¨¬ı˛œ ø˝√√μ·≈ Ì &è Ó¬…±· ¬ı±˝√√±≈√À¬ı˛¬ı˛ ˙¬ı˛Ì±¬Ûißº
&è fl¡ø˝√√À˘Ú, ’Ú… Î¬◊¬Û±˚˛ Œ√‡øÂ√ Ú± ¤˝◊√ ¬ı˘¬Û”¬ı«fl¡ Ò˜«±ôL¬ı˛ Œ¬ı˛±Ò
fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛º ˚ø√ Œfl¡±Ú ˜˝√√±¬Û≈è¯∏ ¶§œ˚˛ Ê√œ¬ıÚ√±Ú fl¡À¬ı˛Ú Ó¬À¬ı˝◊√ ¤˝◊√
Î¬◊»¬ÛœÎ¬ˇÚ ¬ıg ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º
SêœÎ¬ˇ±¬ı˛Ó¬ Œ·±ø¬ıÀμ¬ı˛ ¬ı˚˛¸ Ó¬‡Ú √˙ ¬ı»¸¬ı˛ , ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ı±Ìœ
qøÚ˚˛± √5 ‘ ø¸—˝√√ø˙q¬ı˛ ˜Ó¬ ŒÓ¬Ê√œ˚˛±Ú ˝√√˝◊√˚˛± Î¬◊øÍ¬À˘Úº fl¡¬ı˛ÀÊ√±ÀÎ¬ˇ
¸ø¬ıÚÀ˚˛ ’±¬ÛÚ ø¬ÛÓ¬±Àfl¡ fl¡ø˝√√À˘Ú, ëø¬ÛÓ¬–, ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ ¬ıÎ¬ˇ
˜˝√√±¬Û≈è¯∏ Œfl¡ ’±¬ı˛ ’±ÀÂ√ Ú ¤‡Ú ¤‡±ÀÚ/í ø¬ÛÓ¬±¬ı˛ ‰¬˜fl¡ ˆ¬±øe˘,
øÚÀÊ√¬ı˛ ˜˝√√±À˚±· ˙øMê√¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬ ¸•Û”Ì« Ê√±·¬ı˛+fl¡ ˝√√˝◊√˘º øÓ¬øÚ Ó¬±˝◊√
¸À¶ß˝√ ¬ı<·yœ¬ı˛ ¶§À¬ı˛ fl¡ø˝√√À˘Ú, ˝“√ ± Œ¬ıÈ¬± øÍ¬fl¡ fl¡ø˝√√˚˛±Â√º ¿
’Ê≈«√ÚÀ√À¬ı¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¸Ó¬…˝◊√ Ú¬ı˛ø¸—˝√√ ¬Ûø¬ı˛¬ı±¬ı˛º
¤‡Ú ¤˝◊√ ¬ıœ¬ı˛ Œ˚±·œ Ó¬…±· ¬ı±˝√√±≈√À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±Ìœ ¬Û±Í¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º Ú¬ı˜
˜˝√√˘±º ¢∂Löœ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ’±¬ı˛ ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ˚La ¸˝√√À˚±À·
fl¡œÓ«¬Ú ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ¬Û±À‡±˚˛±Ê√, ˝√√±¬ı˛À˜±øÚ˚˛±˜ ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ŒÂ√±È¬ ’¬ı˛·±Ú
¬ı±øÊ√ÀÓ¬ÀÂ√º fl¡À˚˛fl¡Ê√Ú ø˙‡ ¸±Ò≈ ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√Úº ·‘˝√ ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì« ˆ¬Mê√·ÀÌº
¤fl¡Ê√Ú ¬ı˛±˜±˚˛Ó¬ ¸±Ò≈› ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ·˘À√˙ › ˝√√±Ó¬ ¬ıU
˜±˘±˚˛ ø¬ıˆ”¬ø¯∏Ó¬º ¤fl¡Ê√Ú |X±˘≈ ¢∂Lö ¸±À˝√√À¬ı¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ‰¬±˜¬ı˛
Œ√±˘±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¢∂Löœ ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Ú :±Úœ¬ı˛ ˘é¬Ìº
&è Ó¬…±·¬ı±˝√√±≈¬ı˛ fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√Ú – ñ
&Ì Œ·±ø¬ıμ ·±À˚˛± Ú˝√√œ Ê√ij ’fl¡±¬ı˛Ô fl¡œÚº
fl¡U Ú±Úfl¡ ˝√√ø¬ı˛ ˆ¬Ê ˜Ú± øÊ√ø˝√√ ø¬ıøÒ Ê√˘ Œfl¡Ã ˜œÚºº
ÒÚ≈ √±¬ı˛± ¸•ÛøÓ¬ ¸·˘ øÊ√øÚ ’¬ÛÚœ fl¡ø¬ı˛ ˜±øÚº
˝◊√Ú Œ˜ fl¡Â≈√ ¸—·œ Ú˝√√œ Ú±Úfl¡ ¸±‰¬œ Ê√±øÚºº...
˜Ò≈fl¡¬ı˛ ¿˜ ñ ·œÊ«√± &è¡Z±¬ı˛± ’±|˜ 283
¸≈‡≈ ≈√‡≈ øÊ√˝√ ¬Û¬ı˛Õ¸ Ú˝√√œ Œ˘±ˆ¬ Œ˜±˝√√ ’øˆ¬˜±Ú≈º

fl¡U Ú±Úfl¡ ¸≈Ú Œ¬ı˛ ˜Ú± Œ¸± ˜”¬ı˛Ó¬ ˆ¬·¬ı±Úºº
Î¬◊døÓ¬ øÚøμ˚˛± Ú±ø˝√√ øÊ√ø˝√√ fl¡±=Ú Œ˘±˝√√ ¸˜±øÚº
fl¡U Ú±Úfl¡ ¸≈øÚ Œ¬ı˛ ˜Ú± ˜≈fl¡øÓ¬ Ó¬±ø˝√√ ΔÓ¬ Ê√±øÚºº
˝√√¬ı˛‡ Œ¸±· Ê√±Õfl¡ Ú˝√√œ Δ¬ı¬ı˛œ ˜œÓ¬ ¸˜±Úº
fl¡U Ú±Úfl¡ ¸≈øÚ Œ¬ı˛ ˜Ú± ˜≈fl¡øÓ¬ Ó¬±ø˝√√ ΔÓ¬ Ê√±Úºº
Δˆ¬ fl¡±U fl¡Î¬◊ Œ√Ó¬ Úø˝√√ Δ˜¬ ˜±ÚÓ¬ ’±øÚº
fl¡U Ú±Úfl¡ ¸≈øÚ Œ¬ı˛ ˜Ú± ø·’±Úœ Ó¬±ø˝√√ ¬ı‡±øÚºº
øÊ√ø˝√√ ø¬ıø‡’± ¸·˘œ Ó¬Ê√œ ˘œÀ˚˛± Œˆ¬‡ Δ¬ı¬ı˛±·º
fl¡U Ú±Úfl¡ ¸≈Ú Œ¬ı˛ ˜Ú± øÓ¬˝√√ Ú¬ı˛ ˜±ÕÒ ˆ¬±·ºº
øÊ√ø˝√√ ˜±˚˛± ˜˜Ó¬± Ó¬Ê√œ ¸˜¬ ŒÓ¬ ˆ¬˝◊√ Œ’± Î¬◊√±¸º
fl¡U Ú±Úfl¡ ¸≈Ú Œ¬ı˛ ˜Ú± øÊ√˝√ ‚øÈ¬ ¬ıËp¡ øÚ¬ı±¸≈ºº...
Ú±˜≈ ¬ı˛ø˝√√À’± ¸±Ò≈ ¬ı˛ø˝√À’± ¬ı˛ø˝√√À˚˛± &¬ı˛ Œ·±ø¬ıμº
fl¡U Ú±Úfl¡ ˝◊√˝√ Ê√·Ó¬ Œ˜ øfl¡Ú Ê√ø¬ÛÀ˚˛± &¬ı˛ ˜—Ó≈¬ºº
¿˜ ‰¬é≈¬ ˜≈ø^Ó¬ fl¡ø¬ı˛˚˛± qøÚÀÓ¬ qøÚÀÓ¬ ¤fl¡¬ı±À¬ı˛ ø¶ö¬ı˛º
’±¬ı˛øÓ¬ ’¬ı¸±Ú ˝√√˝◊√˘ Œ√Î¬ˇÈ¬±˚˛º fl¡±˙œ ˜ø~Àfl¡¬ı˛ ŒÈ¬±À˘¬ı˛ fl¡±ÀÂ√
’±ø¸˚˛± ¿˜ ¬∏C±À˜ Î¬◊øÍ¬˚˛± ¬ıø¸À˘Úº
’¬Û¬ı˛±˝ê ¸±ÀÎ¬ˇ ‰¬±¬ı˛È¬±º ¿˜ Œ˜±È¬¬ı˛ fl¡±À¬ı˛ Œ·Ã¬ı˛œ˜±í¬ı˛ ’±|À˜
¬ı˛›Ú± ˝√√˝◊√À˘Úº ¸Àe Ê√·¬ıg≈ › ¬ı˛˜Ìœº ’±Ê√ Ú”Ó¬Ú ’±|˜ õ∂øÓ¬á¬±
ñ ¸±¬ı˛À√ù´¬ı˛œ ’±|˜º ŒÂ√±È¬ Úø˘Úœ ¬ı˛ø˝√√À˘Ú ¶≈®˘ ¬ı±øÎ¬ˇ¬ı˛ õ∂˝√¬ı˛œº
¿˜ Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√Ú ¸±ø˜˚˛±Ú±¬ı˛ øÚÀ‰¬º ¬Û”¬ı«ø√Àfl¡¬ı˛ ˜±ÀÍ¬
¸±ø˜˚˛±Ú± È¬±e±Ú ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º Œ¸‡±ÀÚ˝◊√ ’±¸¬ı˛º ¬Û≈S¬Û≈À©Û ¸¬ı ¸ø7¡¡¡Ó¬º
¬Û”Ê√Úœ˚˛± Œ·Ã¬ı˛œ˜± ¤˝◊√ ¸±¬ı˛À√ù´¬ı˛œ ¬ı±ø˘fl¡± ø¬ı√…±˘À˚˛¬ı˛ õ∂øÓ¬á¬±Sœº
¿˜Àfl¡ ¸±√À¬ı˛ ’±˝¬ı±Ú fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ı¸±˝◊√À˘Úº ¬ıUÀ˘±fl¡ ñ ¸≈À‡μ≈, ¬ıÎ¬ˇˇ
’˜”˘…, Î¬±Mê√±¬ı˛, ø¬ıÚ˚˛, ¬ıœÀ¬ı˛Ú õ∂ˆ‘¬øÓ¬› ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº Œ¬ı˘≈Î¬ˇ˜ÀÍ¬¬ı˛
¸±Ò≈¬ı˛±› Œfl¡˝√√ Œfl¡˝√√ ’±ÀÂ√ Úº
ëøÚ˜±˝◊√ ¸iß…±¸í fl¡œÓ«¬Ú ˝√√˝√◊ÀÓ¬ÀÂ√º ø˙¬ı¬Û≈À¬ı˛¬ı˛ √˘º ·±˚˛fl¡·Ì ¸iß…±¸œ¬ı˛
Œ¬ı˙ Ò±¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Ú ñ ·±À˚˛ ’±˘‡±~±, ˜±Ô±˚˛ ¬Û±·Î¬ˇœ, ·˘±˚˛
284 ¿˜-√˙«Ú
˜±˘±, fl“¡±ÀÒ Ú±˜±¬ı˘œº Œ¬ı˙ Ê√ø˜˚˛±ÀÂ√ fl¡œÓ«¬Úº

¿˜-¬ı˛ ’±À√À˙ ’ÀôL¬ı±¸œ ¤fl¡øÈ¬ È¬±fl¡± õ∂Ì±˜œ ø√˚˛± Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡
õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ’À¬ı˘±˚˛ ¿˜ õ∂¸±√ ¬Û±˝◊√À˘Ú Ú±º ¸fl¡À˘¬ı˛ ˝√√˝◊√˚˛±
¬ıÎ¬ˇ ’˜”˘… › Ê√·¬ıg≈ õ∂¸±√ ¢∂˝√Ì fl¡ø¬ı˛À˘Úº
øÙ¬¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˛±øS Œ¸±›˚˛± Ú˚˛È¬± ˝√√˝◊√˘º
¿˜ ˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛ ’eÀÚ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ’˜øÚ ¤fl¡øÈ¬ ¸±Ò≈À¬ı˙œ
˚≈¬ıfl¡, 22º23 ¬ıÂ√¬ı˛ ¬ı˚˛¸, ·±À˚˛ Œ·è˚˛± fl¡±¬ÛÎ¬ˇ, ·˘±˚˛ ˜±˘± ñ
’±ø¸˚˛± ¿˜Àfl¡ ’øˆ¬¬ı±√Ú fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¿˜ ‰¬ø˘ÀÓ¬ ‰¬ø˘ÀÓ¬ Ù¬È¬Àfl¡¬ı˛
¬Û±À˙ Ù≈¬È¬¬Û±ÀÔ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±ÀÂ√ Úº
ë&è ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬Û±À˚˛ Œ¬ı˛À‡± Œ˜±À¬ı˛í ñ ¿˜-¬ı˛ ’±À√À˙ ¸±Ò≈
¤fl¡øÈ¬ ·±Ú ·±ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ë&è ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬Û±À˚˛ Œ¬ı˛À‡± Œ˜±À¬ı˛ºí ˝◊√Ó¬…±ø√º
¸±Ò≈øÈ¬ ’±fl≈¡øÓ¬ ø˜ÚøÓ¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˆ¬±À¬ı¬ı˛ ’±øÓ¬˙À˚… Ù≈¬È¬¬Û±ÀÔ
¿˜-¬ı˛ ¬Û±À˚˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬ıø¸˚˛± õ∂±Ô«Ú± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, Œ¬ı˛fl¡È¬±¬ı˛ ˜˙±˚˛,
’±ø˜ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Â√±Sº Ó¬‡Ú ø‰¬ÚÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Ú±˝◊√ ¬ÛÎ¬ˇ±¬ı˛ ¸˜˚˛º ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛
fl‘¡¬Û±˚˛ ¤‡Ú ø‰¬ÀÚøÂ√º ’±˜±˚˛ fl‘¡¬Û± fl¡¬ı˛ÀÓ¬˝◊√ ˝√√À¬ıº Ú˝◊√À˘ ’±˜±¬ı˛ ’±¬ı˛
Î¬◊¬Û±˚˛ Ú±˝◊√ºí ¿˜ ø˜©Ü ¬ı‰¬ÀÚ ’±ù´ô¶ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¸±Ò≈ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛±
ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√À˘Úº
Œ·Ã¬ı˛œ˜±í¬ı˛ ’±|À˜ ˚±˝◊√¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¿˜ ·±Î¬ˇœÀÓ¬ ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√
ø˙é¬Àfl¡¬ı˛ ¸Àe ¶≈®À˘¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [ø˙é¬Àfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ õ∂ˆ¬±¸¬ı±¬ı≈¬ı˛ øÍ¬fl¡ ŒÚ˝◊√ fl¡À¬ı øÙ¬¬ı˛À¬ıº
¤¬ı±À¬ı˛ ¤À˘›, ¬ı˘ÀÂ√ join [Œ˚±·√±Ú] fl¡¬ı˛À¬ı Ú±º Ó¬±˝◊√ ˙…±˜˘ÒÚ
¬ı±¬ı≈Àfl¡ ŒÎ¬Àfl¡ ¬Û±Í¬±˘±˜º øÓ¬øÚ ŒÓ¬± ’¬ı¸¬ı˛ øÚÀ˚˛ÀÂ√ Úº øfl¡c ’±¬ı±¬ı˛
’Ú≈À¬ı˛±Ò fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√í˘ øfl¡Â≈√ø√Ú fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬º õ∂ˆ¬±¸¬ı±¬ı≈ ¸≈¬Û±ø¬ı˛ÀKI◊À`¬KI◊º
’±¬ı±¬ı˛ Œ˝√√Î¬ƒ ˜±à±À¬ı˛¬ı˛› ’ÀÚfl¡ fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛Úº ˙…±˜˘ÒÚ ¬ı±¬ı≈Àfl¡ ¬ı˘˘±˜º
ëŒ˚˜Ú fl¡ø26√À˘Ú, ŒÓ¬˜øÚ fl¡èÚºí ˚±Àfl¡ ’±˜¬ı˛± ø¸øÚ˚˛±¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√˘±˜,
¤‡Ú Œ√‡øÂ√ øÓ¬øÚ Ó¬±¬ı˛ Î¬◊¬Û˚≈Mê√ ÚÚƒ ñ ‡≈¬ı irresponsible
[√±ø˚˛Q:±Ú˝√√œÚ]º ’ÀÚfl¡ø√Ú fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ authority-Àfl¡
[fl¡Ó‘«¬¬Ûé¬Àfl¡] ˜±Ú±¬ı˛ ’ˆ¬…±¸ ˝√√˚˛º [¸˝√√±À¸…] ¶§¬ı˛±ÀÊ√¬ı˛ ø√Ú øfl¡Ú±º
˜Ò≈fl¡¬ı˛ ¿˜ ñ ·œÊ«√± &è¡Z±¬ı˛± ’±|˜ 285
¤‡Ú ÚÚƒÀfl¡±’¬Û±À¬ı˛˙Ú ’±¬ı±¬ı˛ ‰¬˘ÀÂ√º ˜±ÚÀÓ¬ ‰¬±˚˛ Ú± Œ˘±fl¡ fl¡±Î¬◊Àfl¡º

Ó¬±˝◊√ ¬Û≈¬ı˛±ÀÌ± Œ˘±Àfl¡¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º
fl¡Ô±˚˛ ¬ıÀ˘, An obedient wife commands the
husband [¸Ó¬œ¬ı˛ fl¡Ô±˚˛ ¬ÛøÓ¬ ‰¬À˘]º
ˆ¬Mê√ øÈ¬‰¬±¬ı˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ ŒÓ¬± Œ¬ı˙ ˝√√˚˛º
ø˙é¬fl¡ [˝◊√øeÀÓ¬ ¬ı˛˜ÌœÀfl¡ Œ√‡±˝◊√˚˛±] ˝◊√øÚ/ [¬ı˛˜Ìœ ¤˜. ¤ ¬Û±˙]º
¿˜ ñ Œ¬∏CøÚ— ‰¬±˝◊√º ¤ ≈√ÀÈ¬± ø¬ı¯∏À˚˛ ˘é¬… ¬ı˛±À‡ ¤˜Ú Œ˘±fl¡
‰¬±˝◊√ ñ formation of character and passing of
university examination [‰¬ø¬ı˛S ¸—·Í¬Ú ’±¬ı˛ ø¬ıù´ø¬ı√…±˘À˚˛¬ı˛
¬Û¬ı˛œé¬± ¬Û±˙]º
fl¡Ó¬ Œ˘±fl¡ fl¡Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√º øfl¡ fl¡Ó«¬¬ı… ¬ı≈øX Ó¬±À√¬ı˛º fl¡Ó«¬¬ı…
¬Û±˘Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ ˝√√˚˛ÀÓ¬± Ê√œ¬ıÚ˝◊√ Œ·˘º Ó¬±¬ı˛± ‡≈¬ı ø¶ö¬ı˛ Òœ¬ı˛º
÷ù´¬ı˛ ˆ¬Mê√ Ó¬±¬ı˛› Î¬◊¬Û¬ı˛º ‹ &Ì&ø˘¬ı˛ ¸Àe ˆ¬øMê√, øÍ¬fl¡ ˆ¬øMê√
Ô±Àfl¡ Ó¬À¬ı Ó¬±¬ı˛±˝◊√ ˝√√˚˛ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ’±√˙«º Ó¬±¬ı˛± ‡≈¬ı ¬ıÎ¬ˇ ¬ıÎ¬ˇ fl¡±Ê√
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ’±¬ı˛ Ó¬±À√¬ı˛˝◊√ ¸≈Ú±˜ ø‰¬¬ı˛fl¡±˘ Ô±Àfl¡º
≈√ø√Àfl¡ ‘√ø©Ü øfl¡Ú± ¤À√¬ı˛ ñ ÷ù´¬ı˛ › Ê√·»º Ó¬±¬ı˛± Ê√±ÀÚ ÷ù´¬ı˛
’±À· ¬ÛÀ¬ı˛ Ê√·»º ’Ú… ¬ıÎ¬ˇÀ˘±fl¡ qÒ≈ Ê√±ÀÚ Ê√·»˝◊√ ¸¬ıº ‡≈¬ı ˝√√V
˝√√˚˛ÀÓ¬± Ú±˜ ˚˙ Ó¬±À√¬ı˛ ’±√˙«º
÷ù´¬ı˛ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ’±√˙« ÷ù´¬ı˛º Ó¬±¬ı˛±˝◊√ 'salt of the earth',
[Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ Œ|á¬ ˜±Ú¬ı] Sê±˝◊√Àà¬ı˛ fl¡Ô±˚˛º
Œ√‡≈Ú Ú± ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ õ∂±‰¬œÚ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸º ˚±À√¬ı˛ Ú±˜ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¬ıÀ˚˛
¤ÀÚÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛± ¸fl¡À˘˝◊√ ÷ù´¬ı˛ ˆ¬Mê√º ’±¬ı±¬ı˛ ¸—¸±À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÊ√ ’øÓ¬
√é¬º
÷ù´¬ı˛ ˆ¬Mê√¬ı˛±˝◊√ øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ ¬ıÎ¬ˇ fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛º
˜È«¬Ú ¶≈®˘ fl¡ø˘fl¡±Ó¬±, 4Í¬± Ê√±Ú≈˚˛±¬ı˛œ 1925 ‡‘à±sº

20À˙ Œ¬ÛÃ¯∏, 1331 ¸±˘, ¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛º
286 ¿˜-√˙«Ú
’©Ü±√˙ ’Ò…±˚˛˛
fl¡˜« Î¬◊ÀV˙… Ú˚˛ ñ Î¬◊¬Û±˚˛
˜È«¬Ú ˝◊√Úø©ÜøÈ¬Î¬◊¸±Úº ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ Â√±√º ¤‡Ú ’¬Û¬ı˛±˝ê ¸±ÀÎ¬ˇ ¬Û“±‰¬È¬±º

¿˜ Â√±À√ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Ú ’±¬ÛÚ fl¡é¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬º ¤fl¡È≈¬ Í¬±G± ˝√√±›˚˛±
ø√ÀÓ¬ÀÂ√º Ó¬±˝◊√ ·±À˚˛ ˘—flv¡ÀÔ¬ı˛ ¬Û±?±¬ıœ, ¬Û¬ı˛ÀÌ ˘±˘À¬ÛÀÎ¬ˇ Ò≈øÓ¬º
Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛±¸… ¬ıø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¸•ú≈À‡ › ≈√¬Û±À˙ Œ¬ıø=ÀÓ¬ ¸≈À‡μ≈,
qfl¡˘±˘, ¬ı˛Ê√Úœ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ˆ¬Mê√·Ì ¬ı¸±º ˆ¬¬ı±Úœ¬Û≈À¬ı˛¬ı˛ ¸”˚« ’±˝◊√‰ƒ¬
’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº øÓ¬øÚ› ¬ıø¸À˘Úº
’±Ê√ 20À˙ ’À"√√±¬ı¬ı˛, 1929 ‡‘©Ü±s ¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛, fl‘¡¯û± ø¡ZÓ¬œ˚˛±º
·Ó¬fl¡±˘ ˘Ñœ¬Û”Ê√± ø·˚˛±ÀÂ√º
’ÀôL¬ı±¸œ ¤‡Ú ˜ÀÍ¬ Ô±Àfl¡Úº fl¡À˜«±¬Û˘Àé¬ fl¡À˚˛fl¡ ¬ı»¸¬ı˛ ˜±^±Ê√
˜ÀÍ¬ øÂ√À˘Úº ¤‡Ú øÙ¬ø¬ı˛˚˛± ˜ÀÍ¬˝◊√ ’±ÀÂ√ Úº ’±Ê√ ˜˝√√±¬Û≈è¯∏ ˜˝√√±¬ı˛±ÀÊ√¬ı˛
fi¯∏Ò øÚÀÓ¬ fl¡ø˘fl¡±Ó¬± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº 3È¬± 36 ø˜–-¤ fl≈¡˜±¬ı˛È≈¬˘œ
Ú±ø˜˚˛±, ’˜¬ı˛ ˜≈‡±Ê«√œ¬ı˛ øÚfl¡È¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Œ˝√√±ø˜›¬Û…±øÔfl¡ fi¯∏Ò ˘˝◊√˚˛±,
¿˜Àfl¡ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ˜˝√√±¬Û≈è¯∏ ˜˝√√±¬ı˛±ÀÊ√¬ı˛
¶§±À¶ö…¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
’ÀôL¬ı±¸œ ñ fl¡±˘ ¬ı˛±ÀS ¸±˜±Ú… ≈√Ò Œ‡À˚˛øÂ√À˘Úº ’±Ê√ ≈√¬Û≈À¬ı˛
ŒÁ¡±˘ › ¸±&º ¤fl¡È≈¬ ;¬ı˛ ˝√√À26√º
¿˜ ñ ‹ÀÈ¬˝◊√ ŒÓ¬± ˆ¬˚˛ ˝√√˚˛º
’ÀôL¬ı±¸œ ñ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Œfl¡˜Ú ‰¬˘ÀÂ√∑
¿˜ ñ ˆ¬±˘º Ó¬À¬ı ¬ı≈ÀÎ¬ˇ± ˙¬ı˛œ¬ı˛, weakness [≈√¬ı«˘Ó¬±] ˚±À26√
Ú±º ¸¬ı˝◊√ ˝√√À26√º
¤À¬ı˘± ›À¬ı˘± ¤fl¡À¸¬ı˛ ¬Û“±‰¬À¬Û± ≈√Ò ‡±›˚˛± ˝√√À26√º ˆ¬±Ó¬ ≈√øÈ¬º
Ó¬¬ı≈› ≈√¬ı«˘Ó¬± ˚±À26√ Ú±º
fl¡˜« Î¬◊ÀV˙… Ú˚˛ ñ Î¬◊¬Û±˚˛ 287
¸”˚« ’±˝◊√‰ƒ¬ ñ Œfl¡ ¬ıÎ¬ˇ∑ ’±¬ÛøÚ Ú± ˜˝√√±¬Û≈è¯∏∑

¿˜ ñ ¤fl¡˝◊√ ¬ıÀ˚˛¸º ¤fl¡ ’±Ò ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ ŒÂ√±È¬ ¬ıÎ¬ˇº Ó¬± øÓ¬øÚ
¬ıÎ¬ˇ ¬ıÀ˘ claim [√±¬ıœ] fl¡À¬ı˛Ú [˝√√±¸…]º ’±˜±¬ı˛ ¬Û“‰¬±M√√¬ı˛ ¬ıÂ√¬ı˛ øÓ¬Ú
˜±¸ ‰¬˘ÀÂ√º
¿˜ øÚÊ√ fl¡Àé¬ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ˝√√±ÀÓ¬ ¤fl¡øÈ¬ Œfl¡ÃÈ¬± ˘˝◊√˚˛±
¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ¬ı±ø˝√√À¬ı˛ ’±ø¸À˘Úº Œfl¡ÃÈ¬± ‡≈ø˘˚˛± í≈√øÈ¬ ¸Àμ˙ ’ÀôL¬ı±¸œ¬ı˛
˝√√±ÀÓ¬ ø√À˘Úº ’±¬ı˛ ≈√øÈ¬ ¸”˚«¬ı±¬ı≈Àfl¡ ¤¬ı— ≈√íøÈ¬ ø¸À˘ÀÈ¬¬ı˛ ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ
Œ√À¬ıÀÚ¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ø√À˘Úº ¸”˚«¬ı±¬ı≈¬ı˛ ≈√˝◊√ ˆ¬±˝◊√ ˜Ú≈ › ¸Ú» ˜ÀÍ¬ ¸±Ò≈
˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√ Úº Ó“¬±˝√√±À√¬ı˛ ‡¬ı¬ı˛ ˘˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¸g…± ˝√√˚˛ ˝√√˚˛º Œ¬ı˙ Í¬±G± ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±ÀÂ√º ¿˜ Î¬◊øÍ¬˚˛± ø·˚˛± ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛
‚À¬ı˛ ¬ıø¸À˘Ú ñ Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛±¸…º ¸±˜ÀÚ¬ı˛ Œ¬ıø=ÀÓ¬ ’ÀôL¬ı±¸œ,
¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ Œ√À¬ıÚ, ¸”˚«, ¬ı˘±˝◊√, ø˝√√˜±—q &˝√√, ¬Û”ÀÌ«μ≈, fl¡˜˘, qfl¡˘±˘,
¸≈À‡μ≈, ¬ı˛Ê√Úœ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ’ÀÚfl¡ ˆ¬Mê√ ¬ı¸±º fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¸”˚« ñ ’±26√±, Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˆ¬¬ı±Úœ¬Û≈¬ı˛ ø·Â√À˘Ú øfl¡∑
¿˜ ñ ˝“√±, Œfl¡±Ú Î¬◊fl¡œÀ˘¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇ ø·Â√À˘Ú qÀÚøÂ√º ’±˜¬ı˛± Œ¸
¶ö±ÚøÈ¬ identify [˙Ú±Mê√] fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Ú±˝◊√º Ó¬À¬ı fl¡±˘œ‚±ÀÈ¬
’ÀÚfl¡¬ı±¬ı˛ ø·À˚˛ÀÂ√ Úº
Ó“¬±¬ı˛ øfl¡ ’æ≈√Ó¬ vision [‘√ø©Ü] Œfl¡ ¬ı≈Á¡À¬ı∑ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¤fl¡ø√Ú
˜± fl¡±˘œÀfl¡ fl¡±˘œ‚±ÀÈ¬¬ı˛ ¬Û≈fl≈¡¬ı˛¬Û±ÀÎ¬ˇ Œ¬ıÎ¬ˇ±ÀÓ¬ Œ√À‡øÂ√À˘Úº
’±¬ı±¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, fl¡±˘œ‚±È¬ ’±¬ı˛ √øé¬ÀÌù´¬ı˛ ¤fl¡È¬± Œé¬Sº øfl¡À¸¬ı˛
[fl≈¡À˜«¬ı˛] ’±fl¡±¬ı˛º ¤ÀÓ¬ Œ√¬ıœ¬ÛœÍ¬ õ∂˙ô¶º ’±˜¬ı˛± Ó¬±¬ı˛ øfl¡ ¬ı≈Á¡À¬ı±/
¤fl¡ø√Ú ¬ı˘À˘Ú, Œ˚ ˜± ˜øμÀ¬ı˛, ø˚øÚ ·ˆ«¬Ò±ø¬ı˛Ìœ, ’±¬ı˛ ø˚øÚ
’±˜±À√¬ı˛ ˜± Í¬±fl¡èÌ ñ ¤˝◊√ øÓ¬Ú˝◊√ ¤fl¡º
øfl¡ ¬ı≈Á¡À¬ı± ’±˜¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ fl¡±G/ ˜≈U˜≈«U– ¸˜±øÒ ˝√√À26√ Ó“¬±¬ı˛º øfl¡
’æ≈√Ó¬ ¸¬ı perception [’Ú≈ˆ”¬øÓ¬]/
Ó“¬±¬ı˛ ¤˝◊√ ¸¬ı fl¡Ô± qÀÚ Œfl¡˙¬ı¬ı±¬ı≈ ¤fl¡È¬± sermon [¬ıM‘êÓ¬±]
ø√À˚˛øÂ√À˘Ú ‹‡±ÀÚ [Ú¬ıø¬ıÒ±Ú ¬ıË±p¡¸˜±ÀÊ√] ñ ë˜‘ij˚˛ ’±Ò±À¬ı˛
ø‰¬ij˚˛œ Œ√¬ıœíº ë˜‘∞√¨˚˛ ’±Ò±¬ı˛í Ó¬± ˝√√À˘˝◊√ ˜”øÓ«¬¬Û”Ê√± ˜±Ú± ˝√√À˘±º
288 ¿˜-√˙«Ú
¸”˚« ñ Œ‰¬˘±¬ı˛± ’±¬ÛøM√√ fl¡¬ı˛À˘± Ú±∑

¿˜ ñ øÓ¬øÚ ’˜øÚ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú ›¬ı˛± ¸¬ı Ò¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬±
Ú±º
¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√ ñ Œfl¡˙¬ı¬ı±¬ı≈ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ fl¡Ó¬ø√Ú ’±¸±˚±›˚˛±
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú∑
¿˜ ñ ¤˝◊√ øÈ¬Ú Œ¸Àˆ¬øKI◊Ù¬±˝◊√ ˆ¬ ŒÔÀfl¡ ¤˝◊√ øÈ¬ÀÙ¬±¬ı˛ ¬Û˚«ôL
[1875-84 ‡‘–] ñ ¤˝◊√ √˙ ¬ıÂ√¬ı˛ ’±¸±˚±›˚˛± fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛›
Œ˚ÀÓ¬Ú ›“¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬º ‡≈¬ı strenuous life [’±˚˛±¸¸±Ò… Ê√œ¬ıÚ]
øÂ√˘ øfl¡Ú±/ ˜±S forty two [42] ¬ı»¸¬ı˛ Œ¬ı“À‰¬ øÂ√À˘Úº
¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√ ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ øfl¡¬ı˛+¬Û ˆ¬±¬ı øÂ√˘ Ó“¬±¬ı˛∑
¿˜ ñ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¤“¬ı˛ ˜Ó¬ Œ˘±fl¡ Ê√·ÀÓ¬ Œ√ø‡øÚº ’±e≈¬ı˛
Œ˚˜Ú Ó≈¬À˘±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ¬ı˛±À‡ ŒÓ¬˜øÚ ¤“Àfl¡ [Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡] ¬ı˛±‡± Î¬◊ø‰¬Ó¬º
’Ô¬ı± fl“¡±À‰¬¬ı˛ ’±˘˜±ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˛±‡± Î¬◊ø‰¬Ó¬º ‡≈¬ı ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬Ú Œfl¡˙¬ı¬ı±¬ı≈º
¿˜ [¸˝√√±À¸…] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ø¬ıÊ√˚˛fl‘¡¯û Œ·±¶§±˜œÀfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú,
Œ√‡ ø¬ıÊ√˚˛ ¤fl¡ø√Ú ëŒfl....í¡ ’±˜±˚˛ ¬ı˘À˘, ’±¬ÛøÚ fl‘¡¬Û± fl¡À¬ı˛
’±˜±À√¬ı˛ ¬Û”Ê√±¬ı˛ ‚¬ı˛øÈ¬ ¬Ûø¬ıS fl¡À¬ı˛ ˚±Úº ‚À¬ı˛ Œ·À˘ √¬ı˛Ê√± ¬ıg fl¡À¬ı˛
ø√˘, ’±¬ı˛ Ù≈¬˘ ‰¬μÚ ø√À˚˛ ’±˜±¬ı˛ ¬Û± ¬Û”Ê√± fl¡À¬ı˛øÂ√˘º ¬ı˘À˘
fl¡±Î¬◊Àfl¡ ¬ı˘À¬ıÚ Ú±º ’±ø˜ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡¬ı˛˘±˜, ëŒÓ¬±˜±¬ı˛› √¬ı˛Ê√± ¬ıg
¬ı˛˝◊√˘ºí ˆ¬˚˛, ¬Û±ÀÂ√ Ê√±Ú±Ê√±øÚ ˝√√À˘ schism [ø¬ıÀˆ¬√] ˝√√À˚˛ ˚±À¬ı
’±¬ı±¬ı˛º ’˜øÚ ŒÓ¬± ≈√ÀÈ¬± √˘º Ú¬ıÀ·±¬Û±˘ ø¬ıù´±¸› øÂ√À˘Ú Œ·±¶§±˜œ¬ı˛
¸Àe Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˚‡Ú ¤˝◊√ fl¡Ô± ¬ıÀ˘Úº ’±˜¬ı˛±› øÂ√˘±˜ Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬º
¸g…±¬ı˛ ’±À˘± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√º ¿˜ ¸¬ı« fl¡˜« Â√±øÎ¬ˇ˚˛± Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬
¬ıø¸À˘Úº ˆ¬Mê√·Ì› Ò…±Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº Ò…±Ú Œ˙¯∏ ˝√√˝◊√À˘ ¿˜ ˆ¬Ê√Ú
·±ø˝√√ÀÓ¬ ¬ıø˘À˘Úº øfl¡c ˆ¬Ê√Ú ˝√√˝◊√˘ Ú±º õ∂¸e±ôL¬ı˛ ’±¬ı˛y fl¡ø¬ı˛À˘Úº
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ greatest message [Œ|á¬
¬ı±Ìœ] ˝√√À˘± ñ ˆ¬·¬ı±ÚÀfl¡ √˙«Ú fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º ’±¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± fl¡›˚˛± ˚±˚˛º
˚ø√ ¬ı˘, hallucination [˜ÀÚ¬ı˛ Œ˜±˝√√] Ó¬± Œfl¡˜Ú fl¡À¬ı˛ ˝√√˚˛∑
Ê√˘¬ı» Ó¬¬ı˛˘ , ø˜À˘ ˚±À26√ Œ˚º Œ¬ı√ ˝√√À˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ‹¸¬ı fl¡Ô±º
fl¡˜« Î¬◊ÀV˙… Ú˚˛ ñ Î¬◊¬Û±˚˛ 289
˚±¬ı˛± ¸—¶®±¬ı˛¬ı±Ú, øfl¡•§± ˚±¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û± ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛±˝◊√

Ó“¬±Àfl¡ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ıº ‰¬±ø¬ı ŒÓ¬± Ó“¬±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬º Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√± ˝√√À˘ fl¡Ó¬é¬Ì
Ó“¬±Àfl¡ Œ¬ÛÀÓ¬/
˚±À√¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛± ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¤˝◊√ Ê√Àij˝◊√
Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À¬ıº Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ ˚±¬ı˛± √˙«Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ó¬±À√¬ı˛ ˜ÀÒ… Œfl¡Î¬◊
Œfl¡Î¬◊ ¤˝◊√ Ê√Àij˝◊√ ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
’±¬ı±¬ı˛ ˚±À√¬ı˛ ¤˜Ú ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± ˝√√˚˛ Ú±˝◊√ Ó¬±¬ı˛± ’ÀÚfl¡ Ê√Àij ˘±ˆ¬
fl¡¬ı˛À¬ıº ë√’ÀÚfl¡ Ê√ij ¸—ø¸Xô¶ÀÓ¬± ˚±øÓ¬ ¬Û¬ı˛±— ·øÓ¬˜ƒí [·œÓ¬± 6˚˛45]º
Ó¬±˝◊√ÀÓ¬± ŒÓ¬˜Ú ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± Ú± ˝√√À˘ øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú, fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛
’±˜±¬ı˛ Ê√Ú…º øÚ˚˛Ó¬— ñ ëfl≈¡è fl¡˜« Q—í [·œÓ¬± 3˚8]ºº ’±¬ı±¬ı˛ øfl¡¬ı˛+¬Û
fl¡±Ê√ Ó¬±› ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú ñ øÚ©®±˜ fl¡˜« fl¡¬ı˛º Ó¬±ÀÓ¬ ˜Úø¶ö¬ı˛ ˝√√À¬ıº
¤˜Úˆ¬±À¬ı fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ ˚±ÀÓ¬ ¬ıgÚ Ú± ˝√√˚˛ fl¡À˜«º fl¡˜« ñ not the
end of life but means. [fl¡˜« Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀV˙… Ú˚˛, Î¬◊¬Û±˚˛]º
øÓ¬øÚ øfl¡ Ê√±ÀÚÚ Ú± øÚ©®±˜ fl¡˜« fl¡Ó¬ fl¡øÍ¬Úº Ó¬±˝◊√ ’±¬ı±¬ı˛ ˆ¬¬ı˛¸±
ø√À˚˛ÀÂ√ Ú ñ ë¶§ä˜¬Û…¸… Ò˜«¸… S±˚˛ÀÓ¬ ˜˝√√ÀÓ¬± ˆ¬˚˛±»í [·œÓ¬± 2˚˛40]º
¤˝◊√ Œ˚ stupendous difficulty [√±èÌ fl¡ÀÍ¬±¬ı˛] øÚ©®±˜ fl¡˜«,
Ó¬±¬ı˛ ¤fl¡È≈¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘› Ó“¬±Àfl¡ ¬Û±›˚˛± ˚±À¬ıº øÓ¬øÚ øfl¡ Ê√±ÀÚÚ
Ú± ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ weakness [≈√¬ı«˘Ó¬±]/
˚ø√ ¬ı˘, fl¡À˜« ˚ø√ Ó“¬±Àfl¡ ¬Û±›˚˛± Ú± ˚±˚˛ Ó¬± ˝√√À˘ fl¡˜« Œfl¡Ú
fl¡¬ı˛À¬ı±º Ú±, Ó¬± Ú˚˛º ·œÓ¬±˚˛ ’±ÀÂ√, ë˜À˚…¬ı ˜Ú ’±Ò»¶§ ˜ø˚˛ ¬ı≈øX—
øÚÀ¬ı˙˚˛í [·œÓ¬± 12˚˛8]º ñ ’±˜±ÀÓ¬ ˜Ú ¸˜±øÒ¶ö fl¡¬ı˛º ˚ø√ Ú± ¬Û±¬ı˛
Ó¬À¬ı, ë’ˆ¬…±¸À˚±À·Ú Ó¬ÀÓ¬± ˜±ø˜26√±5≈— ÒÚ?˚˛í [·œÓ¬± 12˚˛9]ºº
’ˆ¬…±¸ fl¡¬ı˛º ’ˆ¬…±¸› ˚ø√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Ú± ¬Û±¬ı˛ Ó¬À¬ı, ë˜»fl¡˜«¬Û¬ı˛À˜±
ˆ¬¬ıí [·œÓ¬± 12˚˛10]º [’±˜±¬ı˛ õ∂œøÓ¬¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı± ’±˜±ÀÓ¬ ˆ¬øMê√ Î¬◊»¬Û±√fl¡
fl¡˜« fl¡¬ı˛º]
øÓ¬øÚ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ weakness [≈√¬ı«˘Ó¬±] ŒÊ√ÀÚ˝◊√ ¸¬ı ¬ıÀ˘ Œ·ÀÂ√ Úº
øfl¡Â≈√˝◊√ ¬ı±√ Œ¬ı˛À‡ ˚±Ú Ú±˝◊√º ˜Ú ¸˜±øÒ¶ö ˝√√À26√ Ú± ¬ıÀ˘˝◊√ fl¡˜« fl¡¬ı˛±º
Ó¬À¬ı ˜ÚÈ¬± ø¶ö¬ı˛ ˝√√À¬ıº
290 ¿˜-√˙«Ú
’±¬ı±¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Ú,
ë˚d ’±R¬ı˛øÓ¬À¬ı˛¬ı ¸…±» ’±5Ó‘¬5( ˜±Ú¬ı–
.......Ó¬¸… fl¡±˚«— Ú ø¬ı√…ÀÓ¬í [·œÓ¬± 3˚˛17]º
’ÀÚfl¡ contradictory statements [ø¬ıèX Î¬◊øMê√] ’±ÀÂ√º
¸¬ı˝◊√ ¸Ó¬…º Different state ¤¬ı˛ [ø¬ıøˆ¬iß ’¬ı¶ö±¬ı˛] Ê√Ú… ¤˝◊√ ¸¬ıº
fl¡˜« not the end of life but means [fl¡˜« Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛
Î¬◊ÀV˙… Ú˚˛, Î¬◊¬Û±˚˛]º End of life [Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀV˙…] ˆ¬·¬ı±Ú
√˙«Ú, ’±¬ı˛ [Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe] fl¡Ô± fl¡›˚˛±º ¤˝◊√ fl¡Ô± Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘ Œ·ÀÂ√ Úº
’±¬ı±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ Œ√ø‡À˚˛ Œ·ÀÂ√ Úº ¤fl¡ ’±Ò¬ı±¬ı˛ Ú˚˛, ¸¬ı«√±,
‰¬ø¬ı√ı˙ ‚KI◊±º Œ˚˜Ú South pole-¤ [√øé¬Ì Œ˜èÀÓ¬] ø√¬ı±øÚø˙
Á¡Î¬ˇ ¬ı˝◊√ÀÂ√º
¿˜ ¤fl¡È≈¬ ‰≈¬¬Û fl¡ø¬ı˛˚˛± ’±ÀÂ√ Ú, ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¿˜ [qfl¡˘±À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ fl¡±˜Ú± ¬ı±¸Ú± Œfl¡˜Ú
fl¡À¬ı˛ ˚±˚˛, ˚ø√ õ∂ùü fl¡¬ı˛º Ó¬±¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ ñ ˆ¬√·¬ı±Ú √˙«Ú ˝√√À˘ ˚±˚˛º
øÍ¬fl¡ øÍ¬fl¡ øÚ©®±˜ fl¡˜« fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú øÓ¬øÚ, ˚“±¬ı˛ ÷ù´¬ı˛ √˙«Ú ˝√√À˚˛ÀÂ√º
Ó¬±˝◊√ &è [’¬ıÓ¬±¬ı˛] ¤À¸ ¬ıÀ˘ Œ√Ú, ¤˝◊√ ˆ¬±À¬ı Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛º
’±˜±À√¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬º ëŒ˚±·¶ö– fl≈¡è fl¡˜«±øÌºí [·œÓ¬± 2˚48]º
ø¸øX ’ø¸øX¬ı˛ ø√Àfl¡ wn∏Àé¬¬Û Ú± fl¡ø¬ı˛˚˛± fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛±º
¿˜ [’ÀôL¬ı±¸œ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’Ê≈«√Ú ¬ıÀ˘Ú, ëÚ Œ˚±»À¸…í
[·œÓ¬± 2˚9]º ¿fl‘¡¯û Œ˝√√À¸ Î¬◊M√¬ı˛ ø√À˘Ú ñ √±√±, Ó≈¬ø˜ Ó¬± ¬Û±¬ı˛À¬ı
Ú±º é¬øS˚˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛, ˚≈X fl¡¬ı˛ÀÓ¬˝◊√ ˝√√À¬ıº ëõ∂fl‘¡øÓ¬b¶±— øÚÀ˚˛±é¬…øÓ¬í [·œÓ¬±
18˚˛59]º Ó¬À¬ı ¤˝◊√ ˆ¬±À¬ı fl¡¬ı˛ ñ ëøÚ˚˛Ó¬— fl≈¡è fl¡˜« Q— fl¡˜« Ê√…±À˚˛±
˝√√…fl¡˜«Ì–í [·œÓ¬± 3˚˛8]º [øÚ˚˛Ó¬ fl¡˜« fl¡¬ı˛, fl¡˜«˙”Ú…Ó¬±¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ fl¡˜«
Œ|á¬]º
fl¡˜« not the end but means, end of life is [fl¡˜«
Î¬◊ÀV˙… Ú˚˛, Î¬◊¬Û±˚˛, Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀV˙…] ˆ¬·¬ı±Ú √˙«Ú, Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô±
fl¡›˚˛±º
øÓ¬øÚ øfl¡ Ê√±ÀÚÚ Ú± Œ˚ ñ fl¡À˜« Ô±fl¡À˘˝◊√ ˜ø˘ÚÓ¬± ’±¸À¬ıº
fl¡˜« Î¬◊ÀV˙… Ú˚˛ ñ Î¬◊¬Û±˚˛ 291
’Ê≈«√Ú ’±¬ı±¬ı˛ ¸—¸±¬ı˛œº Ó¬±˝◊√ ¬ı˘À˘Ú, ë˜±À˜fl¡— ˙¬ı˛Ì— ¬ıËÊ√í ˆ¬¬ı˛¸±

ø√À˘Ú, ë’˝√√— Q±— ¸¬ı«¬Û±À¬Ûˆ¬…– Œ˜±é¬ø˚˛¯∏…±ø˜ºí [·œÓ¬± 18˚˛66]º
’Ô«±» ¤˝◊√ ˜ø˘ÚÓ¬± ’±ø˜ ”√¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ø√¬ıº Ó≈¬ø˜ ’±˜±¬ı˛ ˙¬ı˛Ì±·Ó¬ ˝√√À˚˛
fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛º
˜ÀÚ Œ¬ı˛À‡± ñ fl¡˜« not the end of life but means
[Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀV˙… Ú˚˛, øfl¡c Î¬◊¬Û±˚˛ ˜±S]º
¿˜ [¸”À˚«¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ëøfl¡— fl¡˜« øfl¡˜fl¡À˜«øÓ¬ fl¡¬ıÀ˚˛±˝√√¬Û…S
Œ˜±ø˝√√Ó¬±–í [·œÓ¬± 4˚16]º ëfl¡¬ıÀ˚˛±í ˜±ÀÚ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛±º Ó“¬±¬ı˛±› ¬ı≈Á¡ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛Ú Ú±˝◊√ ñ fl¡˜« ’fl¡À˜«¬ı˛ Œˆ¬√º Ó¬±˝◊√ ¬ı˘À˘Ú, ëfl¡˜«øÌ ’fl¡˜«
˚ ¬ÛÀ˙…» ’fl¡˜«øÌ ‰¬ fl¡˜«ºí øÓ¬øÚ, ëfl‘¡»¶ß fl¡˜«fl‘¡»í [·œÓ¬± 4˚˛18]º
fl¡˜« øfl¡ ¤fl¡ ¬ı˛fl¡˜, fl¡˜« Ú±Ú± ¬ı˛fl¡˜º
Ó¬±˝◊√ fl¡˜« is not the end but means [Î¬◊ÀV˙… Ú˚˛, Î¬◊¬Û±˚˛
˜±S]º
¿˜ [¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤fl¡Ê√Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ øÊ√:±¸±
fl¡¬ı˛À˘Ú, ˜˙±˚˛ fl¡±˜Ú± ˚±˚˛ øfl¡À¸∑ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú, ëÓ“¬±Àfl¡
√˙«Ú fl¡¬ı˛À˘íº Ó“¬±¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± ˝√√À˘˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl‘¡¬Û±˚˛ Ó“¬±Àfl¡ √˙«Ú
˝√√˚˛º ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± ˝√√˚˛ ñ Ó“¬±¬ı˛ Ú±˜ &Ìfl¡œÓ«¬ÀÚ, õ∂±Ô«Ú± ’±¬ı˛ ¸±Ò≈¸Àeº
ë¸»&è ¬Û±›À˚˛ Œˆ¬√ ¬ı±Ó¬±›À˚˛íº ¤˝◊√ Œ˚ nice distinction,
[¸”Ñ õ∂Àˆ¬√] Ó¬± ¸»&è ø˚øÚ øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘ Œ√Úº
¿˜ [¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Ó“¬±¬ı˛ ’:±ÀÚ ¸¬ı ŒÏ¬Àfl¡ Œ¬ı˛À‡ ø√À˚˛ÀÂ√,
Ê√±ÚÀÓ¬ ø√À26√ Ú±º øÓ¬øÚ˝◊√ ’±¬ı±¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏ ˝√√À˚˛ ¤À¸ ¬ı˘ÀÂ√ Ú ñ ¤¬ı˛
Î¬◊¬Û¬ı˛› ¤fl¡È¬± ’±ÀÂ√º
ø˚øÚ˝◊√ ’:±Ú ø√À˚˛ÀÂ√ Ú øÓ¬øÚ˝◊√ ’±¬ı±¬ı˛ ¬ÛÔ ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº ø˚øÚ ¬ıX
fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú øÓ¬øÚ˝◊√ ˜≈Mê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº
’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˚‡Ú ’±À¸Ú øÓ¬øÚ øfl¡ ≈√øÈ¬ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ Ê√Ú… ’±À¸Ú∑ øÓ¬øÚ
’±À¸Ú whole humanity-¬ı˛ [ø¬ıù´ ˜±ÚÀ¬ı¬ı˛] Ê√Ú…º ¸fl¡À˘¬ı˛˝◊√
Î¬◊¬Û±˚˛ øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘ ø√À˚˛ ø·À˚˛ÀÂ√Úº
Œ√‡ Ú± ¤fl¡øÈ¬ √˘ øÓ¬øÚ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬±¬ı˛± ÷ù´¬ı˛ Δ¬ı√ øfl¡Â≈√˝◊√ Ê√±ÀÚ
292 ¿˜-√˙«Ú
Ú±º Œ˚˜Ú Œ˜Ã˜±øÂ√ Ù≈¬˘ Δ¬ı øfl¡Â≈√ Ê√±ÀÚ Ú±º ’±¬ı±¬ı˛ fl¡±èÀfl¡ fl¡±èÀfl¡
¸—¸±À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Úº
øÓ¬øÚ øfl¡ qÒ≈ ¸±Ò≈¬ı˛ Ê√Ú… ’±À¸Ú ñ ¸fl¡À˘¬ı˛ Ê√Ú… Ó“¬±¬ı˛ ’±¸±º
¤fl¡Ê√Ú ˆ¬Mê√Àfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, øÓ¬øÚ ø¬ıÀ˚˛ fl¡À¬ı˛ ¸—¸±¬ı˛œ ˝√√À˚˛ÀÂ√Ú ñ
ëŒÓ¬±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ Œ¬ı˙œ ˆ¬±¬ıÚ±íº Ê√±ÀÚÚ øfl¡Ú± Œ˚ Ê√øÎ¬ˇÀ˚˛ Œ·ÀÂ√º
fl¡˜« not the end of life but means [Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀV˙…
Ú˚˛, øfl¡c Î¬◊¬Û±˚˛]º End (Î¬◊ÀV˙…] ñ ˆ¬·¬ı±Ú √˙«Úº
’±¬ı±¬ı˛ ˜ÀÚ fl¡¬ı˛, ˚±¬ı˛± ¬Û”¬ı«Ê√Àij¬ı˛ ¸—¶®±À¬ı˛ Ú”Ó¬Ú ¸—¸±¬ı˛ ’±¬ı˛
¬Û±ÀÓ¬ Ú±˝◊√ ¤˝◊√ Ê√Àij, ˚±¬ı˛± ¸¬ı«√± Ó“¬±Àfl¡ øÚÀ˚˛ ’±ÀÂ√, Ó¬±¬ı˛± øfl¡ ’±¬ı±¬ı˛
˝◊√26√± fl¡À¬ı˛ ¸—¸±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˚±À¬ı Ú±øfl¡/ ˚‡Ú øÓ¬øÚ˝◊√ ¸¬ı Œ√‡ÀÂ√ Ú,
Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘ øfl¡ ’±¬ı±¬ı˛ øÚÀÊ√Àfl¡ Ê√Î¬ˇ±ÀÓ¬ ˚±À¬ı Ú±øfl¡∑
¬ı±˝◊√À¬ıÀ˘ ’±ÀÂ√, øfl¡ ¬ıÀ˘, 'Do not tempt thy Lord [÷ù´¬ı˛Àfl¡
¬Û¬ı˛œé¬± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ˚À˚˛± Ú±] ŒÈ¬˜Èƒ¬ ˜±ÀÚ examine [¬Û¬ı˛œé¬±] fl¡¬ı˛±º
¸”À˚«¬ı˛ õ∂øÓ¬ ñ ¤˝◊√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˆ¬±˝◊√¬ı˛± ’±¬ı±¬ı˛ ø¬ıÀ˚˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˚±À¬ı
Ú±øfl¡∑
¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ√‡ Ú±, øÓ¬øÚ ¸±Ò≈ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Œfl¡Ú∑
Ó¬À¬ı ·‘À˝√√ ˚±¬ı˛± ’±ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛± Ó¬±À√¬ı˛ ¬Û”Ê√± fl¡¬ı˛À¬ıº Ó¬À¬ı Ó¬±À√¬ı˛ ˜e˘
˝√√À¬ıº ˜±ÀÂ√¬ı˛ ŒÓ¬À˘ ˜±Â√ ˆ¬±Ê√±º ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ ø√À˚˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡
ˆ¬±À˘± fl¡¬ı˛±À26√Úº
The end of life is [Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Î¬◊ÀV˙… ˝√√À26√] ˆ¬·¬ı±Ú √˙«Úº
fl¡˜« means [Î¬◊¬Û±˚˛]º
¤˝◊√ Œ√‡ ’±˜¬ı˛± ’Ó¬&À˘± ¤‡±ÀÚ ¬ı˛À˚˛øÂ√º ¸fl¡À˘˝◊√ ˆ¬±¬ıøÂ√,
’±ø˜ fl¡Ó«¬±º øfl¡c fl¡Ó«¬±È¬± Œfl¡±Ô±˚˛∑ ˚‡Ú ˜±í¬ı˛ Œ¬ÛÀÈ¬ øÂ√˘±˜ Ó¬‡Ú
øÓ¬øÚ Œfl¡±Ô±˚˛ øÂ√À˘Ú∑ Œ√‡ Ú± øfl¡ helpless state [øÚè¬Û±˚˛
’¬ı¶ö±]º ’±¬ı±¬ı˛ √˙˜±À¸¬ı˛ Œ¬ı˙œ Ô±fl¡¬ı±¬ı˛ Œ˚± Ú±˝◊√º Ó“¬±¬ı˛ ¤˜øÚ ¸¬ı
¬ı…¬ı¶ö±º Sê˜˙– ˝√√±Ó¬ ¬Û± ˝√√ÀÓ¬ ˘±·À˘± õ∂±˚˛ ’‘√˙… ¤fl¡øÈ¬
¶Û±¬ı˛À˜ÀÈ¬±Ê≈√Ú [¬ıœ˚«±Ì≈] ŒÔÀfl¡º ¬ı±˝◊√ À¬ı˛ ¤À˘±º ¤‡±ÀÚ ¤˜øÚ
environment [¬Û±¬ı˛¬Û±øù´«fl¡ ’¬ı¶ö±] fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Ú Ó¬±ÀÓ¬ SêÀ˜
fl¡˜« Î¬◊ÀV˙… Ú˚˛ ñ Î¬◊¬Û±˚˛ 293
sensation, perception [˝◊√øf˚˛ øSê˚˛±, ¬ıd:±Ú] ˝√√ÀÓ¬ ˘±·˘º

’±¬ı±¬ı˛ ‹&ø˘ localise [’Ú≈ˆ¬¬ı] fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ¤fl¡È¬± centre
[Œfl¡f] ˝√√À˘±º Ó¬±¬ı˛ Ú±˜ ˜Úº ˜Ú ŒÔÀfl¡ ¬ı≈øXº Ó¬±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ personal
identity [¬ı…øMê√ :±Ú, ’˝√√—fl¡±¬ı˛] ˚±ÀÓ¬ ë’±ø˜í ë’±ø˜í fl¡¬ı˛øÂ√º øfl¡
’æ≈√Ó¬ ¬ı…±¬Û±¬ı˛ nervous system [¶ß±˚˛≈˜G˘œ]/ ¤˝◊√¸¬ı øÓ¬øÚ fl¡À¬ı˛
Œ¬ı˛À‡ÀÂ√Úº ¤‡Ú ˜±Ú≈¯∏ øfl¡À¸ ˆ¬±À¬ı øÚÀÊ√Àfl¡ fl¡Ó«¬±∑
¿˜ [¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ø˚øÚ ¤Ó¬ ¸¬ı fl¡±G fl¡À¬ı˛ÀÂ√ Ú øÓ¬øÚ
’±¬ı±¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛ ˚± ˝√√À¬ı fl¡¬ı˛À¬ıÚº ’±˜±¬ı˛ ’Ó¬ ˆ¬±¬ı¬ı±¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ øfl¡∑
Ó“¬±¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ ø√À˚˛ øÚø(øôLº
¤fl¡øÈ¬ Ú”Ó¬Ú ˆ¬Mê√ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº øÓ¬øÚ Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ ¿˜-¬ı˛ ¬ı“± ¬Û±À˙
¬ı¸±º øÓ¬øÚ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
Ú”Ó¬Ú ˆ¬Mê√ [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Ó“¬±Àfl¡ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛± ˚ø√ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛
Î¬◊ÀV˙… ˝√√À˘± ñ ’¬ı˙… ¤È¬± Œ¬ı±Á¡±› ˚±˚˛, Ó¬À¬ı Ó“¬±ÀÓ¬ ˜Ú ˚±˚˛
Ú± Œfl¡Ú∑
¿˜ ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¸±Ò≈ √˙«Ú, ¸±Ò≈ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛º ’±¬ı˛
Ó“¬±Àfl¡ õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛º ¤È¬± ˝√√˘ direct [¸˝√√Ê√] ¬ÛÔº
¸±Ò≈ ’±¬ı±¬ı˛ øÓ¬Ú ¬ı˛fl¡˜ ¬ıÀ˘ Œ·ÀÂ√ Ú ñ øÚÊ«√˘±, Ù≈¬˘˜”˘±˝√√±¬ı˛œ
’±¬ı˛ ˘≈ø‰¬Â√!¡±Àˆ¬±Ê√œº ˘≈ø‰¬Â√!¡± ˜±ÀÚ ˚±¬ı˛± Œˆ¬±· fl¡À¬ı˛º Œ√˝√¸≈‡,
Œ˘±fl¡˜±Ú…, È¬±fl¡±fl¡øÎ¬ˇ, õ∂øÓ¬á¬± ˙”fl¡¬ı˛œ ø¬ıá¬±, ¤˝◊√¸¬ı ‰¬±˚˛ Ó¬±¬ı˛±º Ó≈¬ø˜
˚ø√ Ó¬±À√¬ı˛ ¸e fl¡¬ı˛ Ó¬À¬ı Ó≈¬ø˜› ‹ ¬ı˛fl¡˜ ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº
˚±¬ı˛± ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú… ¬ı…±fl≈¡˘ ŒÓ¬˜Ú ¸±Ò≈ Œ√‡À˘ ŒÓ¬± ŒÓ¬±˜±¬ı˛›
¬ı…±fl≈¡˘Ó¬± ˝√√À¬ıº
øÔÀ˚˛È¬±À¬ı˛› ¸±Ò≈ ’±ÀÂ√ ñ ˜±S Œˆ¬fl¡ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º Ó¬±¬ı˛ ¸e fl¡¬ı˛À˘
øfl¡ ˝√√À¬ı∑
˝√√Í¬±» ¤fl¡øÈ¬ UÎ¬ˇ UÎ¬ˇ ˙Às fl¡Ô±¬ı˛ õ∂¬ı±˝√√ èX ˝√√˝◊√˘º ¸fl¡À˘
ô¶øyÓ¬ ˝√√˝◊√˚˛± Œ√ø‡ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ‚À¬ı˛¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛¬Û”¬ı« Œfl¡±ÀÌ ˝√√±˝◊√À¬ıÀ=¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛
ŒÔÀfl¡ ¤fl¡øÈ¬ Œ√¬ı√±è fl¡±ÀÍ¬¬ı˛ ¬ı±' øÚÀ‰¬ ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√º
¤‡Ú ¬ı˛±øS ¸±ÀÎ¬ˇ ¸±Ó¬È¬±º fl¡Ô±˜‘Ó¬ ¬Û±Í¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º ø˝√√˜±—q
294 ¿˜-√˙«Ú
Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ˆ¬±·, ‰¬Ó≈¬Ô« ‡G ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˜øÌ øÓ¬ÚøÈ¬ ’±˜ øÚ˚˛±

’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Ú Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ √˙«Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ √øé¬ÀÌù´À¬ı˛º øÓ¬Ú ¬Ûø¬ı˛À26√√ ¬Û±Í¬
˝√√˝◊√ ˘º
’ÀôL¬ı±¸œ › ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ [Œ√À¬ıÚ] ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛±º
Ó“¬±˝√√±¬ı˛± Œ¬ı˘≈Î¬ˇ˜ÀÍ¬ øÙ¬ø¬ı˛À¬ıÚº ¿˜ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ø¬ı√±˚˛ ø√À˘Úº ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√Ú,
ø˚øÚ ’‡G ¸ø2‰¬√±Úμ, ø˚øÚ ¬ı±fl¡… ˜ÀÚ¬ı˛ ’Ó¬œÓ¬, ø˚øÚ ˜±Ú≈¯∏ ˝√√À˚˛
¤À¸ÀÂ√Ú, ’±¬ÛÚ±À√¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ¬Û√õ∂±ÀôL ¶ö±Ú ø√À˚˛ÀÂ√ Ú, Ó“¬±¬ı˛ ¸ôL±Ú
’±¬ÛÚ±¬ı˛±, ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Œ˘±fl¡, Œ˚˜Ú ø¬ÛÓ¬±¬Û≈Sº ¤˝◊√ ˜˝√√±¸Ó¬…øÈ¬ ø‰¬ôL±
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˜ÀÍ¬ ˚±Úº
¸≈À‡μ≈ ¤˝◊√‰¬. Œ¬ı±À¸¬ı˛ Ù¬È¬fl¡ ¬Û˚«ôL ¤À¸ ø¬ı√±˚˛ øÚÀ˘Úº
Œ¬ı˘≈Î¬ˇ ˜Í¬,
20À˙ ’À"√√±¬ı¬ı˛, 1929 ‡‘©Ü±s, ¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛º
295
ÿÚø¬ı—˙ ’Ò…±˚˛˛
’±&Ú øÚÀ˚˛ Œ‡˘±
¿˜ ’±¬ÛÚ fl¡é¬ ¡Z±À¬ı˛ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ˚≈Mê√fl¡À¬ı˛ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ëÚ˜¶®±¬ı˛,

Ú˜¶®±¬ı˛º ¬ı±– ¬ı±–/ ’±¸≈Ú, ¬ı¸≈Úºí Œ¬ı˘≈Î¬ˇ˜ÀÍ¬¬ı˛ ‰¬±¬ı˛Ê√Ú ¸iß…±¸œ
’±ø¸˚˛± ¿˜-¬ı˛ Ê√Ú… ’À¬Ûé¬± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¸±Ò≈·Ì “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛± ¿˜Àfl¡
’ˆ¬…Ô«Ú± › õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¿˜ Œ‰¬˚˛±À¬ı˛ ¬ıø¸À˘Ú Î¬◊M√¬ı˛±¸…º ¸±Ò≈¬ı˛±
¬ıø¸À˘Ú ŒÊ√±Î¬ˇ± Œ¬ıø=ÀÓ¬ ¸Ó¬¬ı˛ø=¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ¸•ú≈À‡º
˜È«¬Ú ¶≈®À˘¬ı˛ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±¬ı˛ ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛ ‚¬ı˛º ¤‡Ú ¸fl¡±˘ ¸±ÀÎ¬ˇ ’±È¬È¬±º
¿˜ ‚À¬ı˛ ¬ıø¸˚˛± ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬øÂ√À˘Úº Ó“¬±˝√√±¬ı˛ Œ√Ãø˝√√S ‚À¬ı˛ ø·˚˛± ¸—¬ı±√
ø√À˘ øÓ¬øÚ ¬ı±ø˝√√À¬ı˛ ’±ø¸À˘Úº ¸±Ò≈¬ı˛± ¤‡Ú ›À˚˛ø˘—È¬Ú Œ˘Ú ’Õ¡ZÓ¬
’±|˜ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Œ˜±È¬¬ı˛ ¬ı±À¸ Œ˜Â≈√˚˛± ¬ı±Ê√±À¬ı˛¬ı˛ Œ˜±ÀÎ¬ˇ Ú±ø˜˚˛± ¿˜Àfl¡
√˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
ΔÊ√…á¬ ˜±¸º ¤ ·¬ı˛À˜› ¿˜-¬ı˛ ·±À˚˛ ˘±˘˝◊√˜ƒ˘œ¬ı˛ ¸±√± Œ¸±À˚˛È¬±¬ı˛º
·˘±˚˛ ›˚˛±¬ı˛Ùv¬±ÀÚÀ˘¬ı˛ ¬Û±?±¬ıœ ø¬ıÊ√øÎ¬ˇÓ¬º ¬Û¬ı˛ÀÌ ˘±˘À¬ÛÀÎ¬ˇ Ò≈øÓ¬º
˙¬ı˛œ¬ı˛ ’¸≈¶öº Ó¬Ô±ø¬Û fl¡Ô±˜‘Ó¬ ¬ı¯∏«ÀÌ¬ı˛ ø¬ı¬ı˛±˜ Ú±˝◊√º
¿˜-¬ı˛ fl¡Ô±˜‘Ó¬ ¬ı¯∏«ÀÌ Ê√·» ˆ≈¬˘ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ¶§±˜œ ˙±ôL±Úμ
·Ó¬fl¡±˘ ë’ÀôL¬ı±¸œíÀfl¡ ¬ıø˘˚˛±øÂ√À˘Ú, ë‰¬˘ ˆ¬±˝◊√ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Ê√·» ˆ≈¬À˘
’±ø¸ºí ’Ô«±» ¿˜Àfl¡ √˙«Ú fl¡¬ı˛±º Ó¬±˝◊√ ’±Ê√ ¶§±˜œ øÚÓ¬…±R±Úμ
¶§±˜œ ˙±ôL±ÚμÀfl¡ ˘˝◊√ ˚˛± ’±ø¸ÀÓ¬øÂ√À˘Úº ¤˝◊√ ¸≈À˚±À· ¶§±˜œ
¸»õ∂fl¡±˙±Úμ ’±¬ı˛ ¶§±˜œ ¸•§≈X±Úμ› √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº
¿˜ [¶§±˜œ ¸»õ∂fl¡±˙±ÚÀμ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±¬ÛÚ±¬ı˛± Œfl¡±Ô±˚˛
¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ú∑
¶§±˜œ ¸»õ∂fl¡±˙±Úμ ñ ø√~œÀÓ¬º
¿˜ ñ Ú±, ¤‡Ú Œfl¡±Ô±˚˛ ’±ÀÂ√ Ú, ˜ÀÍ¬∑
296 ¿˜-√˙«Ú
¶§±˜œ ¸»õ∂fl¡±˙±Úμ ñ ’±À: ˝“√±, ˜ÀÍ¬º

¿˜ ñ ’±˜¬ı˛± ø√~œ ø·Â√˘±˜, ’±Í¬±¬ı˛ ¬ıÂ√¬ı˛ ’±À·º fl¡Ó¬é¬ÀÌ¬ı˛
Ê√Ú… ñ passing Ÿ¬ø¯∏Àfl¡À˙¬ı˛ ŒÙ¬¬ı˛»º ¬ı±˚˛À¶®±À¬Û ¬Û=±˙ ˝√√±Ê√±¬ı˛
Œ˘±fl¡ Ú±˜±Ê√ ¬ÛÎ¬ˇˇÀÂ√, Œ√À‡øÂ√˘±˜º Ó¬‡Ú› Œ¸‡±ÀÚ ¬ı˛±Ê√Ò±Úœ ˝√√˚˛
Ú±˝◊√º
¶§±˜œ ˙±ôL±Úμ ñ Ú±˝◊√øÈ¬Ú ˝√√±ÀHÎ¬ È≈¬À˚˛˘Àˆ¬ [1912] ˜± ˚‡Ú
fl¡±˙œÀÓ¬ øÂ√À˘Ú Ó¬‡Ú ’±¬ÛøÚ ø·Â√À˘Úº
¿˜ ñ ˝“√±, Ó¬‡Ú˝◊√º Œ¬ı˙ Ú±˜±ÀÊ√¬ı˛ Â√ø¬ıøÈ¬º ˆ¬±¬ı˛œ Î¬◊Vœ¬ÛÚ ˝√√˚˛º
¶§±˜œ ¸•§≈X±Úμ ñ actual [¸øÓ¬…fl¡±¬ı˛] Ú±˜±Ê√ ŒÔÀfl¡ ¬ı±˚˛À¶®±À¬Û
ˆ¬±˘ Œ√‡±˚˛º Œ¸‡±ÀÚ ¸¬ıÈ¬± Œ√‡± ˚±˚˛º
¿˜ øfl¡ ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ fl¡Ô±˜‘Ó¬ ¬ı¯∏«Ìº
¿˜ [¸±Ò≈À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ øfl¡ ’æ≈√Ó¬ ‘√˙… ñ ¸¬ı«√±˝◊√ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛
¸Àe ¤fl¡ ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√ Úº ¤fl¡È¬± Â√±Ó¬± Œ‡±˘± øÂ√˘º ¤fl¡Ê√Ú ›È¬± ¬ıg
fl¡¬ı˛ÀÂ√º Œ√À‡˝◊√ ’˜øÚ ¸˜±øÒº Œ˚±À·¬ı˛ fl¡Ô±¬ı˛ Î¬◊Vœ¬ÛÚ ˝√√À˚˛ÀÂ√º
Â√Î¬ˇ±Ú ˜Ú fl≈¡øÎ¬ˇÀ˚˛ ¤À˘±º ¸¬ı øÚÀ¬ı˛±Ò ˝√√À˚˛ ¤À˘±º ëŒ˚±·ø(M√√¬ı‘øM√√
øÚÀ¬ı˛±Ò–í [¬Û±Ó¬?˘œ Œ˚±· ¸”S 12]º ¸¬ı«√±˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ [÷ù´À¬ı˛¬ı˛] ¸Àe ¤fl¡
˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√Úº
¤fl¡¬ı±¬ı˛ ø·Â√À˘Ú, ¬ıÎ¬ˇ¬ı±Ê√±¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ˜±À¬ı˛±˚˛±Î¬ˇœ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ¬ı±øÎ¬ˇÀÓ¬º
Ó¬‡Ú ¤fl¡Ê√Ú Ó“¬±Àfl¡ øÊ√:±¸± fl¡¬ı˛À˘Ú, ëfl¡ø˘ÀÓ¬ ¤‡Ú ŒÓ¬± ’±¬ı˛
’¬ıÓ¬±¬ı˛ Ú±˝◊√∑í Í¬±fl≈¡¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú, ëÓ≈¬ø˜ Œfl¡˜Ú fl¡À¬ı˛ Ê√±ÚÀ˘∑í
’Ô«±» øÓ¬øÚ øÚÀÊ√˝◊√ Œ˚ ’¬ıÓ¬±¬ı˛º ¤ fl¡Ô± ¸fl¡˘Àfl¡ ¬ı˘ÀÓ¬Ú Ú±º
’ôL¬ı˛eÀ√¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë’±˜±Àfl¡ Ò…±Ú fl¡¬ı˛À˘˝◊√ ˝√√À¬ıº ŒÓ¬±À√¬ı˛ ’±¬ı˛
øfl¡Â≈√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı Ú±ºí ¬ıø˝√√¬ı˛eÀ√¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú Ú± ¤ fl¡Ô±º Ó¬±À√¬ı˛,
Œ˚˜Ú ¬ıË±p¡À√¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ë˝“√± ˚± fl¡¬ı˛Â√ fl¡¬ı˛ºí
›¬ı˛± øÚ¬ı˛±fl¡±¬ı˛ ˜±ÀÚ øfl¡Ú±º ›À√¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, ø˜Â√¬ı˛œ¬ı˛ èøÈ¬ Œ˚ˆ¬±À¬ı˝◊√
‡±› ø˜ø©Ü ˘±·À¬ı˝◊√º ’±Î¬ˇ fl¡À¬ı˛˝◊√ ‡±› ’±¬ı˛ Œ¸±Ê√± fl¡À¬ı˛˝◊√ ‡±›º
¤fl¡ø√Ú ¬ı˘À˘Ú, ë¤fl¡ø√Ú Œ√‡˘±˜ ¤“¬ı˛ [Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛] øˆ¬Ó¬¬ı˛ ŒÔÀfl¡
¸ø2‰¬√±Úμ Œ¬ı¬ı˛ ˝√√À˚˛ ≈í√øÈ¬ [øˆ¬iß ¸M√√±] ˝√√À˚˛ ¬ı˘ÀÂ√, ñ ’±ø˜˝◊√
’±&Ú øÚÀ˚˛ Œ‡˘± 297
˚≈À· ˚≈À· ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ˝√√˝◊√º Œ√‡˘±˜, ¸N&ÀÌ¬ı˛ ’±ø¬ıˆ«¬±¬ı, ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛

¬Û≈Ì« ’±ø¬ı«ˆ¬±¬ı/
’ôL¬ı˛eÀ√¬ı˛ ¬ı˘ÀÓ¬Ú, Ó“¬±¬ı˛ ¤˝◊√ ¸¬ı fl¡Ô±º
¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ øfl¡Â≈√fl¡±˘ ‰≈¬¬Û Ô±øfl¡˚˛± ’±¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [¸±Ò≈À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ Œ˜˜¬ı˛± ¤À¸øÂ√À˘Ú fl¡±˘ , ’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı˛
≈√øÈ¬ ’±¬ı˛ Ê√±˜«±ÚøÈ¬›º
Ó“¬±˝√√±À√¬ı˛ Ú±˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¤fl¡øÈ¬ ¸±Ò≈ ¿˜-¬ı˛ ‰¬é≈¬ ≈í√øÈ¬ ¤fl¡ ‘√ø©ÜÀÓ¬ Œ√ø‡ÀÓ¬ÀÂ√ Úº øÓ¬øÚ
ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ë¤Ó¬ ¬ı˚˛¸ øfl¡c ¬ı≈øX øfl¡ ø¶ö¬ı˛/ ’˜Ú fl¡øÍ¬Ú Ú±˜
¤fl¡¬ı±¬ı˛ qÀÚ˝◊√ ˜ÀÚ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Úº ¤˝◊√ ˝◊√øÚ˝◊√ ø¶öÓ¬õ∂:ºí
¿˜ ñ Ê√±˜«±ÚøÈ¬ Ú±˛ø¸«— ˆ¬±˘ Ê√±ÀÚÚº øÊ√˜Ú±ø©Üfl¡› ˆ¬±˘
Ê√±ÀÚÚº Œ¬ı˛e≈Ú ˚±À¬ıÚº ’±ø˜ ¤fl¡È¬± remark [˜ôL¬ı…] fl¡¬ı˛˘±˜ ñ
once a nurse always a nurse [Ê√œ¬ıÚÀˆ¬±¬ı˛ Ú±¸«˝◊√ Ô±fl¡ÀÓ¬
˝√√À¬ı]/ qÀÚ ‡≈¬ı ˝√√±¸À˘Úº ¬ı˘˘≈˜, Œfl¡Ú∑ ¤ø·À˚˛ ¬ÛÎ¬ˇ Ú±º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛
Œ˚˜Ú fl¡Ô± ’±ÀÂ√º ’±À· ‰¬μÚ fl¡±Í¬, ¬ı˛+¬Û±¬ı˛ ‡øÚ, Œ¸±Ú±, ˝√√œÀ¬ı˛¬ı˛
‡øÚ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º ¤ø·À˚˛ ˚±›º
Œ¬ı√±ôL Œ¬ı√±ôL fl¡À¬ı˛ Œ√‡˘≈˜ ‹ Œ˜˜¬ı˛±º Œ¬ı˙ Œ˘±fl¡º ’±˜¬ı˛±
¬ı˘˘≈˜, who is to interpret the Vedanta? An avatar
is required [Œ¬ı√±ôL ¬ı…±‡…± fl¡¬ı˛À¬ı Œfl¡∑ ¤fl¡Ê√Ú ’¬ıÓ¬±À¬ı˛¬ı˛ Œ˚
√¬ı˛fl¡±¬ı˛]º ’¬ıÓ¬±¬ı˛ Ú± ˝√√À˘ ˙±À¶a¬ı˛ ’Ô« ¬ı˘À¬ı Œfl¡∑ Sutras are
all right. But who is to interpret them? [¸”S ¸¬ı øÍ¬flƒ¡º
øfl¡c Ó¬±À√¬ı˛ ¬ı…±‡…± fl¡À¬ı˛ Œfl¡∑]º øÓ¬øÚ ¤À¸ Ó¬À¬ı ˙±¶a ¬ı…±‡…±
fl¡À¬ı˛Úº
The Dispensary is filled with bottles with
magnificient labels on – ‘Swallow the contents’
[Î¬±Mê√±¬ı˛‡±Ú± ŒÓ¬± ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì« Ê√˜fl¡±À˘± Œ˘À¬ı˘›˚˛±˘± fi¯∏ÀÒ¬ı˛ Œ¬ı±Ó¬À˘º
˝◊√26√±˜Ó¬ ‡±› Ú± fi¯∏Ò]º ’¸≈‡ fl¡¬ı˛À¬ı ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝◊√26√±˜Ó¬ øÚÀ˘º Ó¬±˝◊√
Î¬±Mê√±À¬ı˛¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛º ’±¬ı±¬ı˛ ˜±S± ¬ıÀ˘ÀÂ√ Úº ëÎ¬±Mê√±¬ı˛í ˜±ÀÚ ’¬ıÓ¬±¬ı˛º
298 ¿˜-√˙«Ú
Ó¬± Ú˝◊√À˘, ë˚ø√ øÂ√˘ Œ¬ı˛±·œ ¬ıÀ¸, ¬ıø√…ÀÓ¬ Œ˙±˚˛±À˘ ¤À¸í, ˝√√À˚˛
˚±˚˛ ñ Blind leading the blind [’Àg¬ı˛ ¬ÛÔ Œ√‡±Ú ’Àg¬ı˛
¡Z±¬ı˛± Œ˚˜Ú]º
¬ı˘ÀÓ¬Ú ¬ı±Ê√Ú±¬ı˛ Œ¬ı±˘ ˜≈‡¶ö fl¡¬ı˛± Œ¸±Ê√±, ˝√√±ÀÓ¬ ’±Ú± fl¡Ó¬ ¬ıÎ¬ˇ
˙Mê√º ¤fl¡Ê√Ú ¸±Ò≈ [¶§·Ó¬–] ˙±¶a Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±¬ı˛ ¸Àe ø˜ø˘À˚˛ ¬ÛÎ¬ˇ±
Î¬◊ø‰¬Ó¬º Œ˚‡±ÀÚ ø˜˘À¬ı Ú± Œ¸‡±ÀÚ ŒÂ√ÀÎ¬ˇ Œ√›˚˛±º
¿˜ [Î¬◊ÀM√√øÊ√Ó¬ ˆ¬±À¬ı] ñ It is no joke, a very serious
matter — playing with fire. [¤ ŒÂ√À˘À‡˘± Ú˚˛, ’øÓ¬
&èÓ¬¬ı˛ ¬ı…±¬Û±¬ı˛ ñ ’±&Ú øÚÀ˚˛ Œ‡˘±]º
God should be seen, talked to, and communed
with [÷ù´¬ı˛ √˙«Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô± fl¡˝◊√ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ’±¬ı±¬ı˛
˚≈Mê√ ˝√√À˚˛ Ô±fl¡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı]º
Ê√ÕÚfl¡ ¸iß…±¸œ [¶§·Ó¬–] ñ øfl¡ ’±(˚« ŒÊ√±¬ı˛ fl¡Ô±¬ı˛/ fl¡Ô±¬ı˛
¸Àe ¸Àe ˜ÚÈ¬± Sê˜˙– Î¬◊¬Û¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ øÚÀ˚˛ ˚±À26√Ú, Œ˙À¯∏
¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ’±√À˙«º ¬ı±˝◊√À¬ı˛¬ı˛ Ê√·» Œ˚Ú ˆ≈¬˘ ˝√√À˚˛ Œ·˘º
¿˜ ñ ’¬ıÓ¬±¬ı˛ ¤À¸ ˙±À¶a¬ı˛ ·”Ï¬ˇ ’Ô« õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛Úº Ó¬± Ú˝◊√À˘
blind leading the blind, both fall into the ditch
[’gÀfl¡ Œ˚˜Ú ’g øÚÀ˚˛ ˚±˚˛ Œ¸˝◊√¬ı˛+¬Û ˝√√˚˛º Î¬◊ˆ¬À˚˛˝◊√ ·ÀÓ«¬ ¬ÛÀÎ¬ˇ
õ∂±Ì ˝√√±¬ı˛±˚˛]º
’±Ê√fl¡±˘ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ Ú”Ó¬Ú ˚±¬ı˛± ¬ıËp¡‰¬˚« ¸iß…±¸ øÚÀ˚˛ÀÂ√,
Ó¬±¬ı˛± ’±|À˜¬ı˛ Ê√Ú… ‰“¬±√± Ó≈¬˘ÀÓ¬ ˚±˚˛º ›È¬± ‡≈¬ı dangerous
[ø¬ı¬Û7¡¡¡Úfl¡] sights and scenes-¤¬ı˛ [¬ı±˝√√… õ∂øÓ¬fl”¡˘ ‘√˙…±ø√¬ı˛]
influence [õ∂ˆ¬±¬ı] ˝√√˚º˛ ˝√√˚À˛ Ó¬± ˚≈¬ıÓ¬œ ¶aœÀ˘±fl¡ ¸±˜ÀÚ ¤À¸ ¬ÛÎ¬ˇÀ˘±º
&“øÎ¬ˇ Œ˜±È¬± ˝√√À˘ Ó¬‡Ú ˝√√±Ó¬œ ¬ı“±ÒÀ˘› øfl¡Â≈√ ˝√√˚˛ Ú±º ’±À·
’ÀÚfl¡ ˚ÀP &“øÎ¬ˇ Œ˜±È¬± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ¤ ¸¬ı
fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛º
˜Í¬ fl¡Ó¬ ˝√√À˘± Buddhistic Movement-¤ [Œ¬ıÃX ˚≈À·]
Ó¬±¬ı˛ ø‰¬˝ê› ¬ı˛˝◊√˘ Ú±º ˜ø˘ÚÓ¬± Ï≈¬Àfl¡ ¸¬ı Œ·˘º Œ¬ı˛±˜±Ú fl¡…±Ô±ø˘fl¡À√¬ı˛
’±&Ú øÚÀ˚˛ Œ‡˘± 299
fl¡Ó¬ ¸¬ı ’±|˜ ˝√√À˚˛øÂ√˘º Œfl¡±Ô±˚˛ ¸¬ı Œ·˘∑ ø˜Î¬˘ ¤ÀÊ√ (Middle
Age – ˜Ò… ˚≈À·] fl¡Ó¬ ¸¬ı inquisition-˝◊√ [Œ˘±fl¡Àfl¡ ¬Û≈øÎ¬ˇÀ˚˛
˜±¬ı˛±] ˝√√À˘±º
Organisation-¤ [¸À„∏‚] SêÀ˜ ¸¬ı hollowness and
rottenness [’ôL–¸±¬ı˛˙”Ú…Ó¬± › ¬ÛøÇ˘Ó¬±] ŒÏ¬±Àfl¡º ’Ôø¬ı˛øÈ¬Êƒ√À√¬ı˛
[fl¡Ó‘«¬¬ÛÀé¬¬ı˛] ¸¬ı«√±˝◊√ ·±Î«¬ fl¡¬ı˛± Î¬◊ø‰¬Ó¬º
Sê±˝◊√à ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, The Sabbath was made for man
and not man for Sabbath (St. Mark 2 : 27) [¬ı±˝√√… ’±‰¬±¬ı˛
˜±Ú≈¯∏Àfl¡ ÷ù´¬ı˛˜≈‡œ fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…º Œfl¡¬ı˘ ’±‰¬±¬ı˛ ¬Û±˘ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú… ˜±Ú≈¯∏
¸‘ø©Ü Ú˚˛]º Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛› ¤˝◊√ ˆ¬±¬ıº ˜±Ú≈¯∏Àfl¡ sacrifice [ø¬ı¸Ê«√Ú] fl¡¬ı˛±
Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√26√± Ú˚˛º ˜±Ú≈¯∏Àfl¡ øÍ¬fl¡ Œ¬ı˛À‡ ˚Ó¬È¬± ˝√√˚˛º ñ playing with
fire [¤ ’±&Ú øÚÀ˚˛ Œ˚Ú Œ‡˘±]º
¸iß…±¸œ·Ì øÚ¬ı«±fl¡ ñ ¤˝◊√ &è·yœ¬ı˛ ¸±¬ıÒ±Ú ¬ı±Ìœ qøÚÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [¸±Ò≈À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ÚμÚ ¬ı±·±ÀÚ ø·Â√À˘Úº ¬ıË±p¡À√¬ı˛
Î¬◊»¸¬ıº Ê≈√Ó¬± ¬Û¬ı˛± Œ˜À˚˛À√¬ı˛ ¬Û±À˚˛º Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ı˘À˘Ú, ë›˜± ’±ø˜
ˆ¬±¬ıøÂ√ ¤¬ı±¬ı˛ ¤¬ı˛± Ú±‰¬À¬ıºí Caricature [˝√√±¸…¬ı˛À¸¬ı˛ ’øˆ¬Ú˚˛]
fl¡¬ı˛ÀÓ¬Ú øfl¡Ú± [˝√√±¸…]º ë¬ıËp¡ ¸eœÓ¬í ˝√√±ÀÓ¬º Œfl¡ ¤fl¡Ê√Ú ¬ı˘À˘, ëÚ±,
·±Ú ·±˝◊√À¬ıºí ’˜øÚ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Î¬◊M√¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú, ’±26√±, Œ˜À˚˛ ˜±Ú≈¯∏ fl¡±ÀÂ√
¬ı¸±º Ò…±Ú ˝√√˚˛ øfl¡ fl¡À¬ı˛∑ ›¬ı˛± Œˆ¬±·œ øfl¡Ú±, Œˆ¬±À·¬ı˛ ¬ıd fl¡±ÀÂ√
Œ¬ı˛À‡ÀÂ√º
¶§±˜œ ¸»õ∂fl¡±˙±Úμ › ¶§±˜œ ¸•§≈X±Úμ [¸˜¶§À¬ı˛] ñ ’±Ê√fl¡±˘
øÔ˚˛ø¬ı˛ [˜Ó¬], ›À√¬ı˛ ¸Àe Ô±fl¡À˘ sex idea [fl¡±˜ˆ¬±¬ı] fl¡˜ ¬ÛÀÎ¬ˇº
·±øgÊ√œ› ›È¬± fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº øfl¡c ’±|À˜ fl¡À˚˛fl¡È¬± ‡±¬ı˛±¬Û incidents
[‚È¬Ú±] ˝√√À˘±º
¿˜ [¸ø¬ı¶úÀ˚˛] ñ Ó¬±í ˝√√À¬ı Ú±∑ Ó¬±› [¶aœ¬Û≈è¯∏ ¤fl¡¸Àe
ŒÔÀfl¡ ¬Ûø¬ıS Ô±fl¡±] øfl¡ fl¡‡Ú› ˝√√˚˛º Œˆ¬±·œ ’±¬ı˛ Œˆ¬±À·¬ı˛ ¬ıd fl¡±ÀÂ√
Ô±fl¡À˘ ¤ ˝√√À¬ı˝◊√/
Ó¬À¬ı Ó¬…±·œÀ√¬ı˛ Ú˚˛º Ó¬…±·œÀ√¬ı˛› ˚±¬ı˛± õ∂¬ıÓ«¬fl¡ Ó¬±À√¬ı˛ ¸±¬ıÒ±Ú
300 ¿˜-√˙«Ú
˝√√ÀÓ¬ ¬ı˘ÀÓ¬Úº õ∂Ô˜ ’¬ı¶ö±˚˛ ¶aœÀ˘±Àfl¡¬ı˛ Â√±˚˛± ˜±Î¬ˇ±ÀÓ¬ ¬ı±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº

¤˝◊√¸¬ı hard unpalatable truth [fl¡ÀÍ¬±¬ı˛ ’õ∂œøÓ¬fl¡¬ı˛ ¸Ó¬…]
øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘ Œ·ÀÂ√Úº ¸±ÀÊ«√Ú ˚‡Ú ¸±øÊ«√fl¡…±˘ ˘…±ÚÀ¸È¬ [Â≈√ø¬ı˛] ‰¬±˘±˚˛
Ó¬‡Ú fl¡©Ü ˝√√˚˛ ¬ıÀÈ¬º øfl¡c ¬ÛÀ¬ı˛ ¬ıÀ˘ Œ¬ı˙ ’±¬ı˛±À˜ ‚≈˜ ˝√√À˚˛øÂ√˘
Œ¬ı˛±·œ¬ı˛ ñ The patient had a good rest. His nerves
were soothed.
Unpalatable [’õ∂œøÓ¬fl¡¬ı˛] ˝√√À˘› in the long run [Œ˙¯∏]
ˆ¬±˘º øfl¡ ¬ıÀ˘∑ ñ Nothing succeeds like success
[¸±Ù¬˘…˘±ˆ¬˝◊√ ¸Ù¬˘Ó¬±¬ı˛ Ê√Úfl¡]º
õ∂˙±ôL ·yœ¬ı˛ ¿˜-ÀÓ¬ ¤fl¡È¬≈ ‰¬±=˘… Œ√‡± ø√˘º ¬Û±À˙
Œ√±¬ı˛À·±Î¬ˇ±˚˛ ë’ÀôL¬ı±¸œí ¬¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√Úº
¿˜ [’ÀôL ¬ı±¸œ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ø˜Â√¬ı˛œ ’±Ú Ú±º ‚À¬ı˛ ’±ÀÂ√º
¸±Ò≈¬ı˛± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√Úº øfl¡ ø√À˚˛ Œ¸¬ı± fl¡ø¬ı˛À¬ıÚ, Œ¸˝◊√ ˆ¬±¬ıÚ±º
’±¬ı±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ’¸≈¶öº ‰¬é≈¬ ø√À˚˛ ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ Ê√˘ ¬ÛøÎ¬ˇÀÓ¬ÀÂ√º
’ÀôL ¬ı±¸œ ·‘À˝√√ õ∂À¬ı˙ fl¡ø¬ı˛À˘Úº Î¬◊øÚ› ¬Û(±ÀÓ¬ Œ·À˘Úº ŒÈ¬ø¬ıÀ˘¬ı˛
Î¬◊¬Û¬ı˛ fl“¡±À‰¬¬ı˛ Δ¬ı˚˛±À˜ ø˜Â√¬ı˛œº ŒÈ¬ø¬ı˘øÈ¬ Î¬◊M√¬ı˛-¬Ûø(˜ Œfl¡±ÀÌ, Î¬◊M√¬ı˛-
√øé¬ÀÌ ˘•§˜±Úº ¬Û±À˙˝◊√ ¬Û”¬ı«-¬Ûø(˜ ˘•§˜±Ú ‡±ÀÈ¬ ø¬ıÂ√±Ú±º ŒÈ¬ø¬ı˘
¬Û≈ô¶fl¡¬ı˛±ø˙ÀÓ¬ ¬Û”Ì«º ¿˜ øÚÀÊ√˝◊√ ¤fl¡øÈ¬ ¤˘≈ø˜øÚ˚˛˜ ¬Û±ÀS øfl¡Â≈√
ø˜Â√¬ı˛œ √±Ú± ˘˝◊√À˘Úº ’ÀôL¬ı±¸œ Ê√˘ Ï¬±ø˘˚˛± ø√ÀÓ¬ÀÂ√Úº øÓ¬Ú¬ı±¬ı˛
ø˜Â√¬ı˛œ ¿˜ Ò≈˝◊√À˘Úº ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√Ú, Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ ø√ÀÓ¬ ˝√√À¬ı øfl¡ Ú±º
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¸±Ò≈À√¬ı˛ õ∂¸±√ Œ√›˚˛±º ø˜Â√¬ı˛œ¬ı˛ ¬Û±S ˝√√ÀÓ¬ ˘˝◊√˚˛± ‰¬é≈¬
’ôL˜«≈‡œÚ fl¡ø¬ı˛˚˛± ‰¬È¬œÊ≈√Ó¬± Â√±øÎ¬ˇ˚˛± Í¬±fl≈¡¬ı˛Àfl¡ øÚÀ¬ı√Ú fl¡ø¬ı˛À˘Úº ¬ı±ø˝√√À¬ı˛
’±ø¸˚˛± ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ Ê≈√Ó¬± Â√±øÎ¬ˇ˚˛± ¸±Ò≈À√¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ˝√√±ÀÓ¬ ø˜Â√¬ı˛œ õ∂¸±√
ø√À˘Úº ’¸≈¶ö ˙¬ı˛œ¬ı˛º øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ˚LaÌ±º Ó¬¬ı≈› ¸±Ò≈À¸¬ı± Â√±øÎ¬ˇÀ¬ıÚ Ú±º
øÚÀÊ√ ¸±Ò≈À√¬ı˛ ¶ö≤˘-¸”Ñ-fl¡±¬ı˛Ì ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√Ú ’fl¡±Ó¬À¬ı˛º
˚≈¬ıfl¡ ¸Ó¬œÚ±ÀÔ¬ı˛ õ∂À¬ı˙º ¸Àe øfl¡À˙±¬ı˛ ¬ı˚˛¶® ˆ¬±˝◊√º Ó¬±˝√√±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬
¤fl¡øÈ¬ ŒÍ¬±e±, Ó¬±ÀÓ¬ ø˜ø©Üº ¸Ó¬œÚ±Ô ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ’±À¸Úº Ó“¬±˝√√±¬ı˛
ˆ¬±˝◊√øÈ¬ Œ·Ã¬ı˛¬ıÌ«º Œ‰¬±‡ ˜≈À‡¬ı˛ ˆ¬±¬ı ø¶ö¬ı˛, ˆ¬øMê√˜±Úº Î¬◊ˆ¬˚˛ w±Ó¬±
’±&Ú øÚÀ˚˛ Œ‡˘± 301
ˆ”¬ø˜á¬ ˝√√˝◊√˚˛± ¸±Ò≈À√¬ı˛ õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√Úº

¿˜ [¶§·Ó¬] ñ fl≈“¡ÀÊ√±ÀÓ¬ Œ˚ Ê√˘ Ú±˝◊√º
¸Ó¬œÚ±Ô Ê√˘ ’±øÚÀÓ¬ ¤fl¡Ó¬˘±˚˛ ˚±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√Úº
¿˜ [¸Ó¬œÚ±ÀÔ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¬Û=≈Àfl¡ ø√À˚˛ Ê√˘ ’±øÚ› ˚ø√
Œ‡± ¬Û±›º
¸Ó¬œÚ±Ô øÚÀÊ√˝◊√ Ê√˘ ˘˝◊√˚˛± ’±ø¸À˘Úº
’ÀôL¬ı±¸œ [¸Ó¬œÚ±ÀÔ¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¬ıÎ¬ˇ˝◊√ fl¡©Ü ˝√√À˘±º ¤fl¡Ó¬˘±
ŒÔÀfl¡ fl“≈¡ÀÊ√± øÚÀ˚˛ ‰¬±¬ı˛Ó¬˘±˚˛ ›Í¬±º
¿˜ [¸˝√√±À¸… õ∂øÓ¬¬ı±√ fl¡ø¬ı˛˚˛±] ñ Ê√˘ ’±ÚÀÓ¬˝◊√ ¤Ó¬ fl¡©Ü/
˜±Ú≈¯∏ ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… ’Ó¬ fl¡©Ü fl¡À¬ı˛º ¶§±˜œÊ√œ øÓ¬Úø√ÀÚ¬ı˛ ’Ú±˝√√±À¬ı˛
˜≈ø26«√Ó¬ ˝√√À˘Úº ¸±Ò≈À√¬ı˛ Ê√Ú… Ê√˘ ’±ÚÀÓ¬ ’±¬ı˛ fl¡Ó¬ fl¡©Ü/
¶§±˜œ ¸•§≈X±Úμ ñ ¤‡±ÀÚ ¤À¸ ¬Û“±‰¬ ø˜øÚÈ¬¬ ¬ı¸À˘ ¸¬ı fl¡©Ü
”√¬ı˛¬ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º
¿˜ ñ ˝“√±º Œ˚‡±ÀÚ ’‰≈¬…ÀÓ¬¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˚˛ Œ¸‡±ÀÚ ¸¬ı«Ó¬œÔ« ñ
·e±, ˚˜≈Ú±, Œ·±√±¬ı¬ı˛œ ñ ¸¬ı Ó¬œÔ« ¸˜±·˜ ˝√√˚˛º ˆ¬±·¬ıÀÓ¬ ’±ÀÂ√
õ∂Ô˜ ø√Àfl¡ ¤˝◊√¸¬ı fl¡Ô±º ’±¬ı±¬ı˛ ¤¸¬ı Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±º
[¸fl¡À˘¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ëÎ¬◊¬ÛøÚ¯∏√— Œˆ¬± ¬ıË+ø˝í√√ , Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√— ñ
[˝√√±¸…]º ’±‰¬±˚« Î¬◊M√¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú, ¤˝◊√ Œ˚ ¬ı˘˘≈˜ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√º ÷ù´¬ı˛œ˚˛
fl¡Ô±˝◊√ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√º
¸Ó¬œÚ±Ô ’±˜ › ¸Àμ˙ ’±øÚ˚˛±ÀÂ√º ¿˜ ’±¬ı˛› ¤fl¡È≈¬ ¸Àμ˙
ø√˚˛± ¬ıø˘À˘Ú, ë√±› ¸±Ò≈À√¬ı˛ ¤fl¡È≈¬ ¤fl¡È≈¬ fl¡À¬ı˛ ˆ¬±· fl¡À¬ı˛ ¸fl¡˘Àfl¡
√±›ºí ¸±Ò≈¬ı˛± ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ õ∂¸±√ ¬Û±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√Úº
¿˜ [¸±Ò≈À√¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¬ı±˘fl¡ ˆ¬Mê√øÈ¬Àfl¡ Œ√‡±˝◊√˚˛±] ñ ¤˝◊√ ¸¬ı
New generation [Ú”Ó¬Ú Œ˘±fl¡]º
¶§±˜œ ¸»õ∂fl¡±˙±Úμ ñ ’±26√±, ’±Ê√fl¡±˘ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú Œ√‡ÀÓ¬
¬Û±À26√Ú young man-Œ√¬ı˛ [˚≈¬ıfl¡À√¬ı˛] øˆ¬Ó¬¬ı˛∑
¿˜ ñ ˝“√±º ’ÀÚfl¡º ‡±ø˘ øfl¡ ¤˝◊√∑ ’±¬ı±¬ı˛ ›øÈ¬› ¬ı˘ Ú±
ñ Œ˜À˚˛À√¬ı˛ fl¡Ô±º øfl¡ ˝√√À26√ Œ√‡ Ú±º ‹ ¸¬ı Œ√˙ [›À˚˛à]
302 ¿˜-√˙«Ú
¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ’¬ı±fl¡ ˝√√À˚˛ ˚±À26√ ¸¬ı Œ√À‡º ’ˆ¬±¬ıÚœ˚˛, ’ø‰¬ôL…Úœ˚˛,

¶§Àõü¬ı˛ ’À·±‰¬¬ı˛ ˚±, Ó¬±˝◊√ ˝√√À26√º ›À√¬ı˛ [›À˚˛Àà¬ı˛] Ò±¬ı˛Ì±, Œ˜À˚˛¬ı˛±
˚‡Ú ‹ ¸¬ı [ÚÚ Œfl¡±-’¬Û±À¬ı˛˙Ú] fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ó¬‡Ú Œ√À˙¬ı˛ ‡≈¬ı Î¬◊ißøÓ¬
˝√√À˚˛ÀÂ√º
¶§±˜œ ¸»¬õ∂fl¡±˙±Úμ › ¸•§≈X±Úμ ñ ¸À¬ı˛±øÊ√Úœ Ú±˝◊√ Î≈¬
’±À˜ø¬ı˛fl¡±˚˛ ¬ıM‘êÓ¬± ø√À˚˛ÀÂ√Úº qÀÚ ›¬ı˛± ô¶øyÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º
¿˜ ñ Î¬◊øÚ øfl¡ ¤fl¡±∑ ¤‡Ú fl¡Ó¬ ¸¬ı Œ¬ı¬ı˛ ˝√√À26√º ‹¸¬ı
Œ√À˙› ’Ó¬ ˝√√˚˛ Ú±º ŒÊ√À˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ øfl¡ fl¡¬ı˛ÀÂ√ ¸¬ıº Ú‘Ó¬… fl¡¬ı˛ÀÂ√
ñ øfl¡Â≈√ÀÓ¬˝◊√ √˜ÀÂ√ Ú±º
¿˜ [¸±Ò≈À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±26√±, Ó¬±˝√√À˘ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Œ˚ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú
ë¶aœÀ˘±Àfl¡¬ı˛ ˘7¡¡¡±˝◊√ ˆ”¬¯∏Ìí ñÓ¬±í¬ı˛ øfl¡ ˝√√˘∑
˝“√±, ¤È¬± ¶§¬ı˛±Ê√ ˘±Àˆ¬¬ı˛ Ê√Ú…º Ó¬¬ı˛Àe¬ı˛ [˝√√±ÀÓ¬ Œ√‡±˝◊√˚˛±] hollow
and crest [Î¬◊2‰¬Úœ‰¬] ’±ÀÂ√º ¤È¬± hollow [˝√√œÚ±¬ı¶ö±] ’±¬ı±¬ı˛
crest [Î¬◊2‰¬±¬ı¶ö±] ˝√√À¬ı ñ ˚‡Ú ¶§¬ı˛±Ê√˘±ˆ¬ ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº ˘7¡¡¡±
øÙ¬À¬ı˛ ’±¸À¬ıº
øfl¡À˙±¬ı˛ ¬ı±˘fl¡ ÒÚ…º fl¡±¬ı˛Ì, Œ√ø‡ÀÓ¬øÂ√ ¿˜ Ó¬±˝√√±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¸≈õ∂¸ißº
¤˝◊√¬ı˛+¬Û fl¡Ó¬ ¬ı±˘fl¡Àfl¡˝◊√ Ú± ¿˜ ˆ¬·¬ı±Ú ¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛ fl‘¡¬Û±˘±Àˆ¬
ÒÚ… fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√Úº ¿˜ ¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ’±ÚÀμ fl¡Ô± fl¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√Úº
¿˜ [¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ [Œ¬ı˘≈Î¬ˇ] ˜ÀÍ¬ ø·Â√À˘∑
¬ı±˘fl¡ ñ øÓ¬Ú-‰¬±¬ı˛¬ı±¬ı˛ ø·À˚˛øÂ√º
¿˜ ñ ¤“À√¬ı˛ Œ√À‡Â√∑
¬ı±˘fl¡ ñ Ú±º
¿˜ ñ fl¡±èÀfl¡› Ú±∑ ñ ¸¬ı ¤fl¡ ¬ı˛fl¡˜, ˘±˘ fl¡±¬ÛÎ¬ˇº ’±¬ı˛
¬ıdÓ¬– › ¤fl¡˝◊√ [Ú±¬ı˛±˚˛Ì]º ŒÂ√À˘À¬ı˘±˚˛ ¸±À˝√√¬ıÀ√¬ı˛ ’±˜¬ı˛± ¸¬ı ¤fl¡
˜ÀÚ fl¡¬ı˛Ó¬±˜º ¸¬ı [Œ¬Û±˙±Àfl¡] Ï¬±fl¡±º
fl¡˘fl¡±Ó¬±˚˛ ¤fl¡Ê√Ú ¸±Ò≈ ¤À¸ÀÂ√Úº [≈√˝◊√ ˝√√±ÀÓ¬ Œ√‡±˝◊√À˘Ú ñ
Œ˜±È¬±]º ’ÀÚfl¡ Œ˘±fl¡ ˚±˚˛º [¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] Ó≈¬ø˜ ˚±› Ú±˝◊√∑
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ı±¬Û ¬ı≈øÁ¡ ø·Â√À˘Ú∑ fi¯∏Ò Œ√Úº
’±&Ú øÚÀ˚˛ Œ‡˘± 303
¿˜ [¸±Ò≈À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ øfl¡c ¤fl¡ ˜± Â√±Î¬ˇ± øfl¡Â≈√˝◊√

Ê√±ÚÀÓ¬Ú Ú±º ë˜± ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬Û±√¬ÛÀΩ qX±ˆ¬øMê√ √±›íñ ¤˝◊√ Ó“¬±¬ı˛
¤fl¡ õ∂±Ô«Ú±º
Œ¬ı˛±· ¸±¬ı˛±Ú, ŒÂ√À˘ ˝√√›˚˛±, È¬±fl¡±fl¡øÎ¬ˇ ˝√√›˚˛± ñ ¤ ¸À¬ı¬ı˛
¬ı…¬ı¶ö± ’Ú… ¸±Ò≈¬ı˛± fl¡À¬ı˛Úº Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˜± Â√±Î¬ˇ± ’Ú… Œfl¡±Ú› fl¡Ô± Ú±˝◊√º
˚Ó¬ Î¬◊¬ÛÀ√˙ ø√À˚˛ÀÂ√Ú ñ ˚±¬ı˛± ¸—¸±À¬ı˛ ’±ÀÂ√ øfl¡•§± ˚±¬ı˛±
¸—¸±¬ı˛ Ó¬…±· fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ñ ¸fl¡˘Àfl¡˝◊√ Ó¬…±À·¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
¸iß…±¸ ’±·±À·±Î¬ˇ±º
È¬±fl¡±fl¡øÎ¬ˇ øÓ¬øÚ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬Ú Ú±º ¤˝◊√ÀÈ¬ ’±˜±À√¬ı˛ ’Ú≈fl¡¬ı˛Ìœ˚˛º
˚±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ È¬±fl¡±¬ı˛ Ê√Ú… ˝√√±Ó¬ ¬Û±Ó¬± ˆ¬±˘ Ú˚˛º
¿˜ øfl¡ ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬ÀÂ√Úº ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ¬ı˛±˜fl‘¡¯û ¬ı±Ìœ¸≈Ò± ¬ı¯∏«Ì ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¿˜ [¸±Ò≈À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Ô±fl¡ÀÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ Ê√Àij±»¸¬ı
˝√√À˚˛øÂ√˘º øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘ ø√Â√À˘Ú, ë˚±¬ı˛± ’±¬ÛÚ± ŒÔÀfl¡ Œ√À¬ı Ó¬±À√¬ı˛
È¬±fl¡± ŒÚÀ¬ıº ‰¬±›˚˛± ˝√√À¬ı Ú±ºí
’±˜¬ı˛± ˚‡Ú Œ·øÂ√ ¤˝◊√øÈ¬Ú ¤˝◊√øA È≈¬-¤ [1882] Ó¬‡Ú ˜ÀÚ ˝√√˚˛
¸À¬ı Ó“¬±¬ı˛ Ê√Àij±»¸¬ı ˝√√À˚˛ Œ·˘º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ≈√íÀÈ¬± Œ√À‡øÂ√ ¬ıÀ˘ ˜ÀÚ
˝√√À26√º ¤¬ı˛¬Û¬ı˛˝◊√ ’¸≈‡º fl¡±˙œ¬Û≈À¬ı˛› ˝√√À˚˛øÂ√˘ ¤fl¡È¬±º
¬ıÀ˘ ø√Â√À˘Ú, È¬±fl¡± ¬Û˚˛¸± ‰¬±›˚˛± ˝√√À¬ı Ú±º ˝◊√26√± ˝√√˚˛ ø√flƒ¡º
¶§±˜œ ¸»õ∂fl¡±˙±Úμ ñ Ó¬‡Ú fl¡Ó¬ Œ˘±fl¡ ˝√√ÀÓ¬±∑ fl≈¡øÎ¬ˇ ¬Û“ø‰¬˙
Ê√Ú∑
¿˜ ñ ˝“√±, ‹ ¬ı˛fl¡˜º ¬ÛÀ¬ı˛ Sê˜˙– Œ¬ı˙œº
¶§±˜œ ¸•§≈X±Úμ ñ ˜± Í¬±fl¡èÀÌ¬ı˛ ¸˜±øÒ Œ√À‡ÀÂ√ Ú ’±¬ÛøÚ∑
¿˜ ñ ˆ¬Mê√¬ı˛± Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ Œ√À‡ÀÂ√ Ú, ˚±¬ı˛± ‡≈¬ı fortunate
[Œ¸Ãˆ¬±·…¬ı±Ú]º ø¶ö¬ı˛, ‰¬é≈¬¬ı˛ øÚÀ˜¯∏ Ú±˝◊√º ‡≈¬ı ˘7¡¡¡± øÂ√˘ øfl¡Ú±º Ó¬±˝◊√
˚“±¬ı˛± fl¡±ÀÂ√ Ô±fl¡ÀÓ¬Ú, Ó“¬±¬ı˛± Î¬±fl¡ÀÓ¬Ú ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ˚±À√¬ı˛ øÓ¬øÚ
ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬Úº ’±˝√√±, øfl¡ ≈√˘«ˆ¬ Œ¸ ‘√˙…/
¶§±˜œ ˙±ôL±Úμ ñ ˜± øÚÀÊ√˝◊√ Úí¬ıÀÓ¬ Ô±fl¡±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº
¬ı˘ÀÓ¬Ú, ‹È≈¬fl≈¡Ú Ê√±˚˛·± Ó¬±ÀÓ¬ ≈√íøÓ¬ÚÊ√Ú Ô±fl¡ÀÓ¬Úº fl¡‡Ú› ’±À¬ı˛±
304 ¿˜-√˙«Ú
Œ¬ı˙œº ’±¬ı±¬ı˛ ’Ó¬ ¸¬ı øÊ√øÚ¯∏¬ÛSº ¤˜Ú øfl¡ øÊ√˚˛±Ú ø¸eœ ˜±Â√ ñ
øÈ¬ÀÚ ÚÎ¬ˇÀÂ√º
¿˜ ñ Œ¬ıÎ¬ˇ± Œ√›˚˛± øÂ√˘º ›ÀÓ¬˝◊√ ’±¬ı±¬ı˛ ¬ı˛±iß± ˝√√ÀÓ¬±º ’±˜¬ı˛±
˚‡Ú Œ·øÂ√ √øé¬ÀÌù´¬ı˛ ˜± Ó¬‡Ú ¸À¬ı ‰¬À˘ Œ·ÀÂ√ Ú Œ√À˙º
¶§±˜œ ¸•§≈X±Úμ ñ Œ˚‡±ÀÚ ˜Í¬ Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ú±øfl¡ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Œ¸‡±ÀÚ
ŒÚÀ˜øÂ√À˘Ú∑
¿˜ ñ ˝“√±, Ó¬À¬ı øÍ¬fl¡ ‹‡±ÀÚ øfl¡Ú± Ó¬±¬ı˛ øÍ¬fl¡ Ú±˝◊√º fl¡±À5ÀÚ¬ı˛
fl¡±ÀÍ¬¬ı˛ fl¡±¬ı˛‡±Ú± øÂ√˘ ‹ø√Àfl¡º ŒÚ¬Û±˘ ŒÔÀfl¡ fl¡±ÀÍ¬¬ı˛ ‰¬±˘±Ú ’±¸ÀÓ¬±º
Œ¸‡±ÀÚ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ŒÚÀ˜øÂ√À˘Úº
¶§±˜œ ˙±ôL±Úμ ñ ÚÈ¬± Œ¬ıÀÊ√ Œ·ÀÂ√º ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¶ß±ÀÚ¬ı˛ ¸˜˚˛
˝√√˚˛ Ú±˝◊√ ŒÓ¬±∑
¿˜ ñ Ú±, √˙È¬±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ˝√√À˘˝◊√ ˝√√˚˛º
¶§±˜œ ˙±ôL±Úμ ñ ¤˝◊√ Ê√À˘˝◊√ ˝√√˚˛∑
¿˜ ñ ˝“√±, ‹ Â√±À√ ¬ı±˘øÓ¬ÀÓ¬ Ê√˘ ·¬ı˛˜ ˝√√À26√ Œ¬ı˛ÃÀ^º
¸±Ò≈¬ı˛± õ∂¸±√œ ˝√√±Ó¬ Ò≈˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¸Ó¬œÚ±Ô ˝√√±ÀÓ¬ Ê√˘ Ï¬±ø˘˚˛±
ø√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ [¸±Ò≈À√¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ’±¬ÛÚ±¬ı˛± ¸fl¡À˘˝◊√ ›À˚˛ø˘—È¬ÀÚ
[’Õ¡ZÓ¬±|À˜] ˚±À¬ıÚ∑
¶§±˜œ ˙±ôL±Úμ ñ ¤“¬ı˛± ≈√Ê√Ú ˚±À¬ıÚº ’±ø˜ ’±¬ı˛ ˝◊√øÚ [¶§±˜œ
øÚÓ¬…±R±Úμ] ¬Û”ÀÌ«μ≈¬ı˛ ›‡±ÀÚ ‡±¬ıº
¿˜ ñ ¬Û”ÀÌ«μ≈¬ı˛ Œ·à/
¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ˆ¬±˝◊√ ˆ”¬¬ÛøÓ¬¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¤fl¡Ê√Ú ¸±Ò≈ [¿˜-¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Î¬◊øÚ Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl‘¡¬Û± Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√À˘Ú∑
¿˜ ñ ˝“√±, Í¬±fl≈¡¬ı˛ fl‘¡¬Û± fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ·±À˚˛ ¬Û± ø√À˘ ¸˜±øÒ
˝√√À˚˛øÂ√˘º
ø¸øˆ¬˘ øÎ¬Ê√’ø¬ıøÎ¬À˚˛k [’±˝◊√Ú ’˜±Ú…] ’±Àμ±˘Ú ¸À¬ı ˜±S
¬ıg ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º ë·±gœ-’±¬ı˛Î¬◊˝◊√Ú ¬∏C≈¸ƒí ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º ·±gœ ˜˝√√±¬ı˛±ÀÊ√¬ı˛ ø¬ıÊ√˚˛
’±&Ú øÚÀ˚˛ Œ‡˘± 305
¬ı±Ó«¬± ¸¬ı«S ø¬ıÀ‚±ø¯∏Ó¬º Ó¬±˝√√±¬ı˛ fl¡Ô± ‰¬ø˘ÀÓ¬ÀÂ√º

¿˜ ñ ·±gœ ˜˝√√±R± ‡±ø˘ ‡V¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú Ú±º ¬ı˛±˜ Ú±˜› õ∂‰¬±¬ı˛
fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº Œ¬ı˛±Ê√ ¬ı˛±˜Ú±˜ ˝√√˚˛ Ó“¬±¬ı˛ ’±|À˜º
Ó¬± ˝√√À˘˝◊√ Œ˝√√±˘ ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˚± ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº ñ ˆ¬øMê√ õ∂‰¬±¬ı˛
fl¡¬ı˛º Ó¬±˝√√À˘ problem of untouchability solved [’¶Û‘˙…Ó¬±
¸˜¸…±] ”√¬ı˛ ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº
·±gœ ˜˝√√±R± Ó¬±˝◊√ fl¡¬ı˛ÀÂ√ Úº qÒ≈ intellectual movement
[¬ı≈øX¬ı˛ ’±Àμ±˘ÀÚ¬ı˛] ¡Z±¬ı˛± ˝◊√˝√± solved [¸˜±Ò±Ú] ˝√√˚˛ Ú±º ’ÀÚfl¡
ø√Ú ÒÀ¬ı˛ ¤È¬± ¤fl¡È¬± knotty problem [Ê√øÈ¬˘ ¸˜¸…±] øÂ√˘º
¤‡Ú solved [¸˜±Ò±Ú] ˝√√À˚˛ ˚±À26√º
¿˜ ñ Í¬±fl≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ¸fl¡À˘¬ı˛ ¸Àe Œ‡À˘, ’±¬ı˛ ¸fl¡À˘¬ı˛
¬Û±ÀÓ¬ Œ‡À˘˝◊√ ˚ø√ ¬ıËp¡:±Ú ˝√√ÀÓ¬±, Ó¬± ˝√√À˘ fl≈¡fl≈¡¬ı˛&À˘± ¬ıËp¡:±Úœº
¸fl¡À˘¬ı˛ ¬Û±ÀÓ¬ ‡±˚˛ [¸fl¡À˘¬ı˛ ˝√√±¸…]º
Í¬±fl≈¡¬ı˛ ˆ¬øMê√ õ∂‰¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Úº Ó¬±ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ·±gœ ˜˝√√±R±
Ó¬±˝◊√ fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº In so many words-¤ [fl¡Ó¬&ø˘ fl¡Ô± ø√À˚˛]
Ú±˝◊√ ¬ı± ¬ı˘À˘Úº Ó¬±ÀÓ¬ øfl¡ ’±¬ı˛ õ∂‰¬±¬ı˛ ˝√√˚˛ Ú±/ øÓ¬øÚ ˜≈À‡ ¬ıÀ˘Ú
Ú± ñ Ò˜« õ∂‰¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛øÂ√º øfl¡c ¤È¬± ˝√√À˚˛ ˚±À26√ ¸Àe ¸Àeº
¶§±˜œ ¸•§≈X±Úμ ñ ’±Ê√ [fl¡˜«ˆ¬±¬ı˛ ˘˝◊√˚˛±] Ï¬±fl¡± ˚±¬ıº ’±˙œ¬ı«±√
fl¡èÚº
¿˜ ñ Ó“¬±¬ı˛ ’±˙œ¬ı«±√ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º
¶§±˜œ ¸•§≈X±Úμ ñ ˝“√±º Ó¬± Ú˝◊√À˘ Œ¬ı“À‰¬ ’±øÂ√ øfl¡ fl¡À¬ı˛/
¸±Ò≈¬ı˛± õ∂Ì±˜ fl¡ø¬ı˛˚˛± ø¬ı√±˚˛ ˘˝◊√À˘Úº ø¸“øÎ¬ˇ ø√˚˛±¬ Ú±ø˜ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
¿˜ ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛ Œ·±Î¬ˇ±˚˛ √G±˚˛˜±Úº
¿˜ ñ ˝“√± Î¬◊øÍ¬ saving clause [ˆ¬¬ı˛¸±¬ı˛ ¬ı±Ìœ]º ’±¬ı±¬ı˛
’±ÀÂ√, ë’ÀÚfl¡ Ê√ij¸—ø¸Xô¶ÀÓ¬± ˚±øÓ¬ ¬Û¬ı˛±— ·øÓ¬—∑í[·œÓ¬± 6˚˛45]
¤fl¡ Ê√Àij Ú± ˝√√˚˛ ¬Û¬ı˛ Ê√Àij ˝√√À¬ıº ¤˝◊√ ’±¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ saving clause
[ˆ¬¬ı˛¸±¬ı˛ ¬ı±Ìœ] ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º
¸±Ò≈¬ı˛± ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ Ú±ø˜ÀÓ¬ÀÂ√ Ú ’±¬ı˛ ¿˜-¬ı˛ ’ˆ¬˚˛ ¬ı±Ìœ
306 ¿˜-√˙«Ú
qøÚÀÓ¬ÀÂ√ Úº ¤fl¡ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Ó¬±fl¡±˝◊√˚˛± ¿˜Àfl¡ √˙«Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº

¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ ¸±Ò≈¬ı˛± qøÚÀ˘Ú, ¿˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ëÚ ø˝√√ fl¡˘…±Ìfl‘¡Ó¬ fl¡ø(»√
≈√·«øÓ¬— Ó¬±Ó¬ ·26√øÓ¬í [·œÓ¬± 6˚40]º ‚À¬ı˛¬ı˛ ŒÂ√À˘ ‚À¬ı˛ ˚±À¬ı ˆ¬±¬ıÚ±
øfl¡∑
’Õ¡ZÓ¬ ’±|˜º ›À˚˛ø˘—È¬Ú Œ˘Ú, fl¡ø˘fl¡±Ó¬±º

30À˙ Œ˜, 1931 ‡Ëœà±s, ˙øÚ¬ı±¬ı˛º ΔÊ√…á¬± qflv¡± ‰¬Ó≈¬«√˙œº
307
õ∂Ô˜ ¸—¶®¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¡±
¤˝◊√ ¬Û=˜ ˆ¬±À· ¬Û±Í¬fl¡·Ì ¿˜Àfl¡ Œ√ø‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√À¬ıÚ Ÿ¬ø¯∏¬ı˛

ˆ”¬ø˜fl¡±˚˛º ¿˜ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√ &è·yœ¬ı˛ Δ¬ıø√fl¡ ¸≈À¬ı˛ ¬Û±Í¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Ú
’±¬ı˛ ¬ı…±‡…± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº
Œ¬ıÀ√¬ı˛ ¸±¬ı˛ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√º ø˝√√μ≈ ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ ˝√√+√˚˛˜øÌ ¤˝◊√ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛
¸≈·ˆ¬œ¬ı˛ ¬ıËp¡Ó¬N ¿˜ ¤˜Ú ¸˝√√Ê√ ’±¬ı˛ ¸¬ı˛˘ˆ¬±À¬ı ’±˜±À√¬ı˛
¬ı≈øX¬ı‘øM√ÀÓ¬ ’±¬ı˛+Ï¬ˇ fl¡¬ı˛±˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Ú Œ˚ ’±˜¬ı˛± Œ‰¬©Ü± fl¡ø¬ı˛À˘› Ó¬±˝√√±
Â√±øÎ¬ˇÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Ú±º
¬ı±˘…fl¡±˘ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ Ó¬À¬Û±¬ıÚ Ÿ¬ø¯∏ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√ ¤˝◊√¸fl¡˘ ¬Ûø¬ıS ˜˝√√±¬ı±Ìœ
’±˜¬ı˛± qøÚ˚˛± ’±ø¸ÀÓ¬øÂ√º Ÿ¬ø¯∏¬ı˛ Ú±˜ qøÚÀ˘˝◊√ ˜ÀÚ ˝√√˝◊√Ó¬ Ó“¬±˝√√±¬ı˛±
’±˜±À√¬ı˛ ˜Ó¬ ˜±Ú≈¯∏ ÚÚº õ∂±‰¬œÚfl¡±À˘ Ó“¬±˝√√±¬ı˛± ’±ø¸˚˛±øÂ√À˘Úº
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√Ó¬N ˆ¬±¬ı˛Ó¬Àfl¡ Î¬◊¬Û˝√√±¬ı˛ ø√˚˛± Ó“¬±˝√√±¬ı˛± ‰¬ø˘˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√ Úº
Ó“¬±˝√√±ø√·Àfl¡ ’±˜¬ı˛± ’±¬ı˛ Œ√ø‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√¬ı Ú±º Ÿ¬ø¯∏À√¬ı˛ Ú±˜ qøÚÀ˘˝◊√
˝√√+√À˚˛ ˆ¬±˘¬ı±¸± › |X± Î¬◊»¬Ûiß ˝√√˝◊√Ó¬º øfl¡c ¸Àe ¸Àe Ó“¬±˝√√±À√¬ı˛
¸≈˜˝√√» Δ√¬ıœ ‰¬ø¬ı˛ÀS¬ı˛ fl¡Ô± ˆ¬±ø¬ı˚˛± ’øfl¡=Ú ’±˜±À√¬ı˛ ˆ¬˚˛ ˝√√˝◊√Ó¬º
¿˜Àfl¡ ’±˜¬ı˛± Ó¬‡Ú Ÿ¬ø¯∏¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¡±˚˛ ˘˝◊√ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Ú±˝◊√º
¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛ ¬Û±¯∏«√ ø˙é¬±¬ıËÓ¬œ › ˜Úœ¯∏œ ¿˜Àfl¡ ë˜±à±¬ı˛ ˜˝√√±˙˚˛í
¬ı˛+À¬Û ’±˜¬ı˛± ¬Û±˝◊√˚˛±øÂ√˘±˜º øÓ¬øÚ ¶Û©Ü ˝◊√øeÓ¬ fl¡ø¬ı˛À˘› Ó¬‡Ú Ó“¬±˝√√±Àfl¡
Ÿ¬ø¯∏¬ı˛ ˜˚«±√± ø√ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Ú±˝◊√º øfl¡c ˚‡Ú ‚øÚá¬ˆ¬±À¬ı Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬
ø˜ø˘Ó¬ ˝√√˝◊√¬ı±¬ı˛ Œ¸Ãˆ¬±·…˘±ˆ¬ fl¡ø¬ı˛˘±˜ ¸¬ı«±¬ı¶ö±˚˛ ¸¬ı«fl¡±À˚« ¸¬ı«fl¡±À˘,
Ó¬‡Ú ¬ı≈øÁ¡ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛˚˛±øÂ√˘±˜ Ÿ¬ø¯∏·Ì ¬ı≈øÁ¡¬ı± Ó“¬±˝√√±¬ı˛˝◊√ ˜Ó¬ ˜±Ú≈¯∏
øÂ√À˘Ú, Ó“¬±˝√√±¬ı˛˝◊√ ˜Ó¬ øÚ–¶§±Ô« Œ¶ßÀ˝√√ Ê√œ¬ı·ÌÀfl¡ ’:±Ú±gfl¡±¬ı˛ ˝√√˝◊√ÀÓ¬
:±Ú ˆ¬øMê√¬ı˛ ¸¬ı˛¸ ¸Ê√œ¬ı ’±¬ı˛ ¸≈˜Ò≈¬ı˛ ’±ÚμÒ±À˜ ˘˝◊√˚˛± ˚±˝◊√ÀÓ¬Úº
˚Ó¬˝◊√ ø√Ú ˚±˝◊√ÀÓ¬ ˘±ø·˘ Ó¬Ó¬˝◊√ ˝◊√˝√± ¶Û©Ü ˜±Ú¸‰¬é≈¬¬ı˛ ¸•ú≈À‡
¿˜-√˙«Ú
õ∂øÓ¬ˆ¬±Ó¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ˘±ø·˘ Œ˚ õ∂±‰¬œÚfl¡±À˘¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏·Ì› ¿˜¬ı˛-˝◊√ ˜Ó¬
˜±Ú≈¯∏ øÂ√À˘Ú , øÚ–¶§±Ô«Ó¬± ’±¬ı˛ Œõ∂À˜ ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì« øÂ√À˘Ú Ó“¬±˝√√±¬ı˛±,
Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜±Ô« ˘±Àˆ¬¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜ ¸≈˝√+ƒ√ øÂ√À˘Ú Ó“¬±˝√√±¬ı˛±, ¸—¸±À¬ı˛ ˚Ô±Ô«
¬ıg≈ øÂ√À˘Ú Ó“¬±˝√√±¬ı˛±º ¤˝◊√ :±ÀÚ¬ı˛ ¸Àe ¸Àe Ÿ¬ø¯∏·ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… Œ˚ ˆ¬˚˛
øÂ√˘ Œ¸ ˆ¬˚˛ ø¬ı”ø¬ı˛Ó¬ ˝√√˝◊√˘º ˜ÀÚ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ˘±ø·˘ Ó“¬±˝√√±¬ı˛± ’±˜±À√¬ı˛
’ÚôLfl¡±À˘¬ı˛ ¬ıg≈º ’±¬ı˛ ø¬ÛÓ¬±˜±Ó¬±¬ı˛ ˜Ó¬ qˆ¬ ø‰¬ôLfl¡º
¤‡Ú ˜ÀÚ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ ’±˜¬ı˛± ÒÚ…, ’±˜¬ı˛± Œ¸Ãˆ¬±·…¬ı±Ú, ’±˜¬ı˛±
fl‘¡Ó¬fl‘¡Ó¬…º Œfl¡ÚÚ±, ¬ıÓ«¬˜±Ú Ê√Î¬ˇ ¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ Ó¬±G¬ı Ú‘ÀÓ¬… Î¬◊À¡Zø˘Ó¬, ¤˝◊√
fl¡˘fl¡r±¬ı˛ ˚≈À·, ¤˝◊√ ÿÚø¬ı—˙-ø¬ı—˙ ˙Ó¬±sœÀÓ¬ ’±˜±À√¬ı˛ ¤˝◊√ Ê√Î¬ˇ
‰¬é≈¬ÀÓ¬ õ∂±‰¬œÚfl¡±À˘¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏Àfl¡ õ∂Ó¬…é¬ fl¡ø¬ı˛˚˛±øÂ√º Ó“¬±˝√√±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ¶ß˝√±©Û√
¸ôL±Ú¬ı» Œ¶ß˝√ › ˙±¸Ú Î¬◊ˆ¬˚˛˝◊√ ˘±ˆ¬ fl¡ø¬ı˛˚˛±øÂ√º Ó¬±˝◊√ ’±˜¬ı˛± ÒÚ…º
¤˝◊√ Ÿ¬ø¯∏ √˙«Ú øfl¡ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¸y¬ı ˝√√˝◊√ ˘ Ó¬±˝√√±› ˆ¬±ø¬ıÀÓ¬øÂ√º
¿˜-¬ı˛ ˜≈À‡ qøÚ˚˛±øÂ√ ø˚øÚ ’‡G ¸ø2‰¬√±Úμ ¬ı±fl¡…˜ÀÚ¬ı˛ ’Ó¬œÓ¬
Œ¸˝◊√ ¬Û¬ı˛¬ ıËp¡˝◊√ ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û¬ı˛+À¬Û ÿÚø¬ı—˙ ˙Ó¬±sœ¬ı˛ õ∂Ô˜±ÀÒ« ¤˝◊√
¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ ’¬ıÓ¬œÌ« ˝√√˝◊√˚˛±øÂ√À˘Ú, ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ¬ı±—˘±˚˛º
¿˜ øÚÊ√ ˜≈À‡ ¬ıU¬ı±¬ı˛ ¬ıø˘˚˛±ÀÂ√ Ú, ¤˝◊√ ¬Û¬ı˛˙˜øÌ¬ı˛ ¸—¶ÛÀ˙«
’±˜¬ı˛± Œ¸±Ú± ˝√√˝◊√˚˛±øÂ√º
’±¬ı˛› ¬ıø˘˚˛±ÀÂ√ Ú, ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û Œ¬ı√¬Û≈è¯∏, Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√ ˚“±¬ı˛ &Ì·±Ô±
¬ıÌ«Ú± fl¡À¬ı˛Úº ¤˝◊√ ˜˝√√±˜±Ú¬ı˝◊√ ’±˜±ø√·Àfl¡ ¤˝◊√ ¸≈‡ ≈√–‡˜˚˛ ¸—¸±À¬ı˛
¬ı˛±ø‡˚˛±˝◊√ ’±˜±À√¬ı˛ ˜ÚÀfl¡ ¬Û¬ı˛˜ ’±Úμ, ¬Û¬ı˛˜ ˙±øôL, ¬Û¬ı˛˜ ¸≈À‡¬ı˛
¸Àe ø˜˘±˝◊√˚˛± ø√˚˛±ÀÂ√ Úº
¿˜ õ∂À¬ı±Ò ø√˚˛± ’±˜±ø√·Àfl¡ ¬ıø˘ÀÓ¬Ú, ŒÓ¬±˜¬ı˛±› Œ¸˝◊√ ¬Û¬ı˛˜ÒÀÚ¬ı˛
Î¬◊M√¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛œº ’±˜±À√¬ı˛ fl¡Ô±˚˛ ˚ø√ ø¬ıù´±¸ fl¡¬ı˛, Ó¬±˝√√± ˝√√˝◊√À˘, ’ä±˚˛±À¸
¬ı± ’Ú±˚˛±À¸ Œ¸˝◊√ ¬Û¬ı˛˜ÒÚ ˘±ˆ¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛º Œ¸˝◊√ ¬Û¬ı˛˜ÒÚøÈ¬
˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ ñ ë’˜‘Ó¬¸… ¬Û≈S±–í, ëÊ√œ¬ıø˙¬ıí ñ õ∂±‰¬œÚ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛
˜˝√√±¬ı±Ìœº
¿˜Àfl¡ ¬Û±˝◊√˚˛± Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√-˚≈À·¬ı˛ ˝√√±Ê√±¬ı˛ ˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ı»¸À¬ı˛¬ı˛ ”√¬ı˛Q
ˆ”¬ø˜fl¡±
› ø¬ıˆ¬œø¯∏fl¡± ”√¬ı˛ ˝√√˝◊√˘º ˜ÀÚ ˝√√˝◊√˘, ¬ıËp¡:±ÀÚ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛Àõ∂øé¬ÀÓ¬ ”√¬ı˛Q
Ú±˝◊√, ˆ¬˚˛› Ú±˝◊√º ’±ÀÂ√ Œfl¡¬ı˘ ’±Rœ˚˛Q, ’ÚôL ˙±øôL, ’ÚôL Œõ∂˜,
’ÚôL ’±Úμº
ø˜ø˝√√Ê√±À˜¬ı˛ Ó¬À¬Û±¬ıÀÚ ’Ò« ˙Ó¬±sœ ¬Û”À¬ı« ¿˜ ¬ıø˘˚˛±øÂ√À˘Ú,
ŒÓ¬±˜±ø√·Àfl¡ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√±ø√ ˙±¶a Œfl¡Ú qÚ±˝◊√ÀÓ¬øÂ√ ñ ¤˝◊√ Ê√Ú…˝◊√ Ú±,
¤˝◊√ ¸¬ı ˙±¶a±ø√¬ı˛ ˚±˝√√± Î¬◊ÀV˙… ’±¬ı˛ ˘ˆ¬…, Ó¬±˝√√±˝◊√ ŒÓ¬±˜¬ı˛± ¸¬ı˛˘
¸˝√√Ê√ ¸≈˘ø˘Ó¬ ˆ¬±¯∏±˚˛ ¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛ fl¡ÀF qøÚÀÓ¬ ¬Û±˝◊√ÀÓ¬Â√º
¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛ fl¡Ô±˜‘Ó¬ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ øÚ˚«±¸º ¬Û±ÀÂ√ ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ˜ÀÚ
˝√√˚˛ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√±ø√ ˙±À¶a Ú± Ê√±øÚ øfl¡ ’±ÀÂ√, Ó¬±˝√√± Œ√‡± ˝√√˝◊√˘ Ú±,
qøÚ˘±˜› Ú±º ¤˝◊√ ’±Àé¬¬Û ”√¬ı˛ fl¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ ¤˝◊√ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√ ¬Û±Í¬,
¤˝◊√ ¬Ûø¬ıS øÚÊ«√Ú õ∂±ôLÀ¬ı˛ Ó¬À¬Û±¬ıÀÚº
Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± ¸¬ı Œ¬ı√ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√º ¿¿¬ı˛±˜fl‘¡¯ûfl¡Ô±˜‘Ó¬ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√º
·‘˝√¶ö±|˜œ¬ı˛ ¬ÛÀé¬ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ıËp¡Ó¬N ˘±ˆ¬ ¸y¬ı øfl¡∑ ñ
¤˝◊√ õ∂Àùü¬ı˛ Î¬◊M√À¬ı˛ ¿˜ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ¤˝◊√ ¬ıËp¡Ó¬N ˘±ˆ¬ fl¡øÍ¬Ú ˝√√˝◊√À˘›
¸y¬ı, ˚ø√ ¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙ ¢∂˝√Ì fl¡¬ı˛º
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û Ó¬±¬ı˛¶§À¬ı˛ ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√ Ú, ¸—¸±¬ı˛ ;˘ôL ’ø¢üfl≈¡Gº ˝◊√˝√±ÀÓ¬
Á¡˘ø¸Ó¬ ˝√√˝◊√˚˛± ˚±˚˛ Œ˘±fl¡º ¤˝◊√‡±ÀÚ ¸¬ı«Ó¬…±·œ ÷ù´¬ı˛Àõ∂˜œ·Ì Oasis
[˜¬ı˛+√…±Ú] ¶§¬ı˛+¬Ûº Ó“¬±˝√√±À√¬ı˛ ¸e fl¡¬ı˛, Ó“¬±˝√√±À√¬ı˛ Œ¸¬ı± fl¡¬ı˛, Ó“¬±˝√√±À√¬ı˛
¸Àe ¸|X Œ¶ßÀ˝√√ ¸—˚≈Mê√ ˝√√›, Ó“¬±˝√√±À√¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ ¬Û˚«±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛ ñ
Œfl¡Ú ¸¬ı«¶§ Â√±øÎ¬ˇ˚˛± Ó“¬±˝√√±¬ı˛± ¬ı˛±ô¶±˚˛ “√±Î¬ˇ±˝◊√˚˛±ÀÂ√ Úº Ó¬±˝√√± ˝√√˝◊√À˘ ‰¬Ó≈¬ø«√Àfl¡
ø¬ıøé¬5 › Á¡˘ø¸Ó¬ ¸—¸±¬ı˛±|˜œ¬ı˛ ˜Ú ¬Û¬ı˛˜ ˙±øôL˜˚˛ ¿ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛
¬Û±√¬ÛÀΩ ¶ö±Ú ¬Û±˝◊√À¬ıº ’±¬ı˛ ’±fl≈¡˘ õ∂±ÀÌ ’ôLÀ¬ı˛¬ı˛ ’ôL–ô¶À˘ ë“√±ÀÓ¬¬ı˛
¬ı…Ô±í¬ı˛ ˜Ó¬ ¸¬ı«√± õ∂±Ô«Ú± fl¡¬ı˛, Œ˝√√ ø¬ÛÓ¬–, Œ˝√√ ˜±Ó¬– ’±˜±À√¬ı˛ ø¬ıw±ôL
˜ÚÀfl¡ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’ˆ¬˚˛ ‰¬¬ı˛ÀÌ ’±|˚˛ √±›, ’±˜±ø√·Àfl¡ ¸≈˜øÓ¬ √±›,
’±˜±ø√·Àfl¡ Œ√¬ı˜±Ú¬ı fl¡¬ı˛º
¿˜-√˙«ÀÚ¬ı˛ ¬Û=˜ ˆ¬±· ˆ¬¬ı˛¸±¬ı˛ ¤˝◊√ ’˜”˘… ¬Û=˜ ¬ı˛PøÈ¬ ˝√√+√À˚˛
¬ı˝√√Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√º ˝◊√˝√± Â√±Î¬ˇ± ’¬Û¬ı˛±¬Û¬ı˛ ˆ¬±À·¬ı˛ ˜Ó¬ ’±¬ı˛› ‰¬±ø¬ı˛øÈ¬
’˜”˘… ¬ı˛P ¬ı˝√√Ú fl¡À¬ı˛º
310 ¿˜-√˙«Ú
õ∂Ô˜ ¬ı˛P ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√¬ı › ˜±À˚˛¬ı˛ øfl¡Â≈√ Ú”Ó¬Ú fl¡Ô±º ø¡ZÓ¬œ˚˛

¬ı˛PøÈ¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√, ¶§±˜œ ø¬ıÀ¬ıfl¡±Úμ õ∂˜≈‡ ¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛ ’ôL¬ı˛e ¸iß…±¸œ
› ·‘˝√œ ¸ôL±Ú·ÀÌ¬ı˛ ’˜¬ı˛ fl¡Ô±º fl¡Ô±˜‘Ó¬fl¡±¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ’˜¬ı˛ ¢∂Lö
¿¿¬ı˛±˜fl‘¡¯ûfl¡Ô±˜‘ÀÓ¬¬ı˛ ø¬ı:±Ú¸•úÓ¬ ’¬Û”¬ı« ˆ¬±¯∏… ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√ Ó‘¬Ó¬œ˚˛
¬ı˛Pº ‰¬Ó≈¬Ô« ¬ı˛PøÈ¬, Î¬◊¬ÛøÚ¯∏ƒ√ ·œÓ¬± ˆ¬±·¬ıÓ¬ Œfl¡±¬ı˛±Ì ¬ı±˝◊√À¬ı˘ ’±ø√
˙±À¶a¬ı˛ ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û Ê√œ¬ıÚ±À˘±Àfl¡ Î¬◊æ√±ø¸Ó¬ › ’øˆ¬Ú¬ı ¬ı…±‡…±º
¿˜-√˙«ÀÚ¬ı˛ ¬Û=˜ ˆ¬±· ¤¬ı±À¬ı˛¬ı˛ Ú”Ó¬Ú ΔÚÀ¬ı√…º
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ˜Í¬ [Ó≈¬˘¸œ˜Í¬]º ø¬ıÚœÓ¬

Ÿ¬ø¯∏Àfl¡˙, ø˝√√˜±˘˚˛º ¢∂Löfl¡±¬ı˛
¿˙—fl¡¬ı˛ Ê√˚˛ôLœ,
1375 ¸±˘, 1968 ‡‘–
311
Œ˚±·œ¬ı˛ ‰¬é≈¬
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û [˜øÌ ’Ô«±» ˜±©Ü±¬ı˛ ˜˝√√±˙À˚˛¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ Œ˚±·œ¬ı˛
˜Ú ¸¬ı«√±˝◊√ ÷ù´À¬ı˛ÀÓ¬ Ô±Àfl¡, ñ ¸¬ı«√±˝◊√ ’±R¶öº ‰¬é≈¬ Ù¬…±˘ƒ Ù¬…±À˘,
Œ√‡À˘˝◊√ ¬ı≈Á¡± ˚±˚˛º Œ˚˜Ú ¬Û±‡œ øÎ¬À˜ Ó¬± ø√À26√ ñ ¸¬ı ˜ÚÈ¬± Œ¸˝◊√
øÎ¬À˜¬ı˛ ø√Àfl¡, Î¬◊¬ÛÀ¬ı˛ Ú±˜˜±S Œ‰¬À˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√/ ’±26√± ’±˜±˚˛ Œ¸˝◊√ Â√ø¬ı
Œ√‡±ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛∑
˜øÌ ñ Œ˚ ’±:±º ’±ø˜ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛À¬ı± ˚ø√ Œfl¡±Ô±› ¬Û±˝◊√º
Î¬√øé¬ÀÌù´¬ı˛, 24Œ˙ ’±·©Ü, 1882 ‡‘©Ü±sˇ
[¿¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û fl¡Ô±˜‘Ó¬, 3˚˛ ˆ¬±· - 2˚˛ ‡G, õ∂Ô˜ ¬Ûø¬ı˛À26√√]

¸”‰¬œ¬ÛS
ˆ”¬ø˜fl¡±
õ∂Ô˜ ’Ò…±˚˛
ø¡ZÓ¬œ˚˛ ’Ò…±˚˛
ë’±˜±¬ı˛ ø‰¬ôL± fl¡¬ı˛À¬ı Œ˚, ’±˜±¬ı˛ ‹ù´˚« ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À¬ı Œ¸í... 17
Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ’Ò…±˚˛
fl¡±˘œ‚±ÀÈ¬ ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ ¿˜ 41
‰¬Ó≈¬Ô« ’Ò…±˚˛
¬Û=˜ ’Ò…±˚˛
¯∏á¬ ’Ò…±˚˛
˜ÀÚ Ó¬…±· › ¸¬ı«Ó¬…±·, ·±gœ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ 91
¸5˜ ’Ò…±˚˛
¬Û±˙«œ ˆ¬Mê√¸Àe √øé¬ÀÌù´¬ı˛ ˜øμÀ¬ı˛ ›
fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ Î¬◊√…±ÀÚ ¿˜ 100
’©Ü˜ ’Ò…±˚˛
’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ Î¬"√√¬ı˛ ˝√√±À˜˘¸Àe ¿˜ [1] 115
Ú¬ı˜ ’Ò…±˚˛
’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı±¸œ Î¬"√√¬ı˛ ˝√√±À˜˘¸Àe ¿˜ [2] 123
√˙˜ ’Ò…±˚˛
¤fl¡±√˙ ’Ò…±˚˛
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [1] 150
¡Z±√˙ ’Ò…±˚˛
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ Ÿ¬ø¯∏ ¿˜ [2] 170
SÀ˚˛±√˙ ’Ò…±˚˛
fl¡˘±¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ fl≈¡˝◊√Ú±˝◊√Ú Œ˚˜Ú 188
‰¬Ó≈¬«√˙ ’Ò…±˚˛
˜˝√√±¸˜±øÒ˜¢ü Sê±˝◊√à 210
¬Û=√˙ ’Ò…±˚˛
Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√ ·œÓ¬± ¬ı±˝◊√À¬ı˘ 230
Œ¯∏±Î¬ˇ˙ ’Ò…±˚˛
fl¡ø˘¬ı˛ øÚ√±Ú ¬ı…±fl≈¡˘ SêμÚ 258
¸5√˙ ’Ò…±˚˛
˜Ò≈fl¡¬ı˛ ¿˜ ñ ·œÊ«√±, &è¡Z±¬ı˛± ’±|˜ 276
’©Ü±√˙ ’Ò…±˚˛
fl¡˜« Î¬◊ÀV˙… Ú˚˛ ñ Î¬◊¬Û±˚˛ 286
Î¬◊Úø¬ı—˙ ’Ò…±˚˛
’±&Ú øÚÀ˚˛ Œ‡˘± 295
: : :
¿˜ - √˙« Ú
ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ¸—¶‘®øÓ¬ › ’±R:±ÀÚ¬ı˛ ¬ÛÔ õ∂√˙«fl¡

¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û-¬Û±¯∏«√
¿˜-¬ı˛ fl¡Ô±˜‘Ó¬
[¬Û=˜ ˆ¬±·]
¶§±˜œ øÚÓ¬…±R±Úμ
¿ ˜ ¬∏C±à
¬¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ¿˜ ¬õ∂fl¡±˙Ú ¬∏C±à
579, Œ¸"√√¬ı˛ 18-ø¬ı, ‰¬`¬œ·Î¬ˇ - 160018
õ∂fl¡±˙fl¡ –
Œõ∂ø¸ÀÎ¬KI◊
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ¿˜ õ∂fl¡±˙Ú ¬∏C±à
[ ¿ ˜ ¬∏C±à]
579, Œ¸"√√¬ı˛ 18-ø¬ı
‰¬`¬œ·Î¬ˇ - 160018
ŒÙ¬±Ú – 0172-2724460
Website : http://www.kathamritra.org
¢∂Löfl¡±¬ı˛ fl¡Ó‘«¬fl¡ ¸¬ı«¸N ¸—¬ı˛øé¬Ó¬
¬Û=˜ ¸—¶®¬ı˛Ì
¿¿ Ê√·iß±Ô Œ√À¬ı¬ı˛ ¬ı˛Ô˚±S±
9˝◊√ ’±¯∏±Ï¬ˇ, 1416
[24À˙ Ê≈√Ú√, 2009]
˜≈^±é¬¬ı˛ ø¬ıÚ…±¸ –
¿˜Ó¬œ ¬ı˛˜± ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ
øÎ¬-630, ø‰¬M√√¬ı˛?Ú ¬Û±fl«¡
øÚÎ¬◊ øø√~ - 110019
ŒÙ¬±Ú – 011-41603996 ˚˛ 9213134487
˜≈^fl¡ –
¿ ’¬ı˛ø¬ıμ &5
øõ∂KI◊ ˘…±`¬, fl¡±ù¨œø¬ı˛ Œ·È¬, ø√~œ
ŒÙ¬±Ú – 09911386716˚09810086716
˜”˘… – ¬¬Û=±˙ È¬±fl¡± [Subsidised]

❁ ¿˜ - √ ˙ « Ú ❁
ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ¸—¶‘®øÓ¬ › ¸±ÒÚ
[¬¬Û=˜ ˆ¬±·]
5
¿˜ - √˙«Ú ❁ ¶§±˜œ øÚÓ¬…±R±Úμ
¿˜Ó¬œ ÷ù´¬ı˛À√¬ıœ &5±Àfl¡ ø˘ø‡Ó¬ ¿˜-√˙«ÀÚ¬ı˛
¢∂Löfl¡±¬ı˛ ¶§±˜œ øÚÓ¬…±R±ÚμÊ√œ¬ı˛¬¬ÛS [˜”˘ ø˝√√μœ ¬ÛÀS¬ı˛ ¬ıe±Ú≈¬ı±√]
qˆ¬±˙œ¬ı«±√
¬Û¬ı˛˜fl¡˘…±Úœ˚˛± ¿˜Ó¬œ ÷ù´¬ı˛À√¬ıœ &5±,
Œ√¬ıœ, Œ√¬ı±‰«¬Ú±¬ı˛ ’‚«¶§¬ı˛+¬Û ’±¬ÛÚ±¬ı˛ fl‘¡Ó¬ ë¿˜-√˙«Úí-¤¬ı˛ [õ∂Ô˜ ˆ¬±·]
ø˝√√μœ ’Ú≈¬ı±√ ¤fl¡±Ò±À¬ı˛ ’øÓ¬ ¸≈μ¬ı˛, ¸¬ı˛˘, ¸±¬ı˘œ˘, õ∂±?˘, ˆ¬±¬ı-¬ı…?fl¡
¤¬ı— ˜”˘ ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ õ∂øÓ¬26√ø¬ı ¶§¬ı˛+¬Ûº
’Ú≈¬ı±√fl¡±˚« ¶§ˆ¬±¬ıÓ¬–˝◊√ Úœ¬ı˛¸º øfl¡c ¢∂ÀLö¬ı˛ ˜”˘ ø¬ı¯∏˚˛-¬ıd¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬
’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¤fl¡±RÓ¬±-Œ˝√√Ó≈¬ ¤˝◊√ ’Ú≈¬ı±√ ’øÓ¬˙˚˛ ¸¬ı˛¸ › ¸≈èø‰¬¸•Ûiß ˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√º
ˆ¬¢ü¶§±¶ö… ¸ÀN› ¬ı±—˘±ˆ¬±¯∏± ø˙é¬± fl¡ø¬ı˛˚˛± Δ√ÚøμÚ Ê√œ¬ıÀÚ ’±‰¬¬ı˛Ìœ˚˛
Δ¬ı√±øôLfl¡ ¤˝◊√ ¢∂Lö ø˝√√μœ ˆ¬±¯∏±˚˛ ’Ú≈¬ı±√ ’øÓ¬ ¸≈fl¡øÍ¬Ú fl¡±˚«º
ë|œ˜-√˙«Úí-¤¬ı˛ ˜”˘ ø¬ı¯∏˚˛¬ıd – ¸≈‡-≈√–‡˜˚˛ ¤˝◊√ ¸—¸±À¬ı˛ øfl¡ fl¡ø¬ı˛˚˛±
Œ¬ı√¬ıøÌ«Ó¬ Œ√¬ı-Ê√œ¬ıÚ ˘±ˆ¬ ¸y¬ı, Ó¬±˝√√±¬ı˛˝◊√ ¬ÛÔ-øÚÀ«√˙º
Œ¬ı√-˜”øÓ«¬ ˚≈·±¬ıÓ¬±¬ı˛ ¿¿¬ı˛±˜fl‘¡¯ûÀ√À¬ı¬ı˛ ø˙é¬±˚˛ ¬ıÓ«¬˜±Ú Ê√Î¬ˇ-¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛
˚≈À· ’±‰¬±˚« ¿˜ ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ¬ı√±ôLÀfl¡ ‚À¬ı˛ ’±øÚ˚˛± ˜”Ó«¬ fl¡ø¬ı˛˚˛±øÂ√À˘Ú ’±¬ÛÚ±¬ı˛
Ê√œ¬ıÀÚ ñ ¤˝◊√ ÿÚø¬ı—˙-ø¬ı—˙ ˙Ó¬Àfl¡, øÍ¬fl¡ Œ˚¬ı˛+¬Û ˜”Ó«¬ ˝√√˝◊√˚˛±øÂ√˘ Δ¬ıø√fl¡˚≈À·
- Ó¬À¬Û±¬ıÀÚ Ÿ¬ø¯∏·ÀÌ¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚº
ë¿˜-√˙«Úí ˜˝√√ø¯∏« ¿˜-¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ Ê√œ¬ıôL ’±À˘‡…, ’±¬ı±¬ı˛
¿¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û-˘œ˘± õ∂fl¡±˙fl¡›º ¬ıÓ¬«˜±Ú ø¬ı:±Ú¸•úÓ¬ ˚≈À·, ¿˜ fl¡øÔÓ¬ ¤˝◊√
õ∂±˜±øÌfl¡ ˜˝√√±¢∂Lö ¿¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û-fl¡Ô±˜‘ÀÓ¬¬ı˛ ˜ÀÚ±˜≈*fl¡¬ı˛ ¸Êœ¬ı ø¬ıô¶‘Ó¬ ø¬ı¬ı¬ı˛Ì
› ¸È¬œfl¡ ˆ¬±¯∏…º
’±¬ÛøÚ ¤˝◊√ ¬Û¬ı˛˜ ’±fl¡¯∏«Ìœ˚˛ ˜˝√√±¢∂Lö [ø˝√√μœÀÓ¬ ’Ú≈¬ı±√ fl¡ø¬ı˛˚˛±] ø˝√√μœ
ˆ¬±¯∏±ˆ¬±¯∏œ ˆ¬Mê√·ÀÌ¬ı˛ fl¡¬ı˛-fl¡˜À˘ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙Ú fl¡ø¬ı˛˚˛± ¤fl¡ ¸≈˜˝√√±Ú :±Ú-˚:
¸±ÒÚ fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√Úº
Œ√¬ıœ, ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¤˝◊√ ˜˝√√» õ∂À‰¬©Ü± Œ√ø‡˚˛± ¶§Ó¬–˝◊√ ˜ÀÚ Î¬◊√˚˛ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√
Œ˚ ˆ¬·¬ı±Ú ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˝√√+√˚˛-˜Ú ’øÒfl¡±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√Úº
Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¿‰¬¬ı˛ÀÌ ’±ôLø¬ı˛fl¡ ø¬ıÚœÓ¬ õ∂±Ô«Ú± ñ øÓ¬øÚ Ó“¬±˝√√±¬ı˛ Œõ∂¬ı˛Ì±˚˛ Î¬◊¡Z≈X
fl¡ø¬ı˛˚˛± ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ë¿˜-√˙«Úí-¤¬ı˛ ’¬ıø˙©Ü ¸fl¡˘ ˆ¬±·› ¤˝◊√¬ı˛+¬Û ¸¬ı˛˘,
¸≈ø˜©Ü, ˝√√+√˚˛¢∂±˝√√œ ’Ú≈¬ı±√ fl¡¬ı˛±˝◊√˚˛± ˘Î¬◊Úº
˝◊√˝√±¡Z±¬ı˛± ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ ˝√√˝◊√À¬ı ’øÒfl¡Ó¬¬ı˛ ÒÚ… › ˜Ò≈˜˚˛ ¤¬ı— ¸˜±Ê√-
Ê√œ¬ıÚ ˝√√˝◊√À¬ı ’øÒfl¡Ó¬¬ı˛ Î¬◊ißÓ¬ › Œ√¬ıˆ¬±¬ı-˜ø`¬Ó¬º ˝◊√øÓ¬,
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ˜Í¬, Ÿ¬ø¯∏Àfl¡˙, ø˝√√˜±˘˚˛º qˆ¬±Ú≈Ò…±˚˛œ
≈√·«±-Ú¬ı¬ı˛±øS, 1965 [˝◊√—]º ¶§±˜œ øÚÓ¬…±R±Úμ
– ¤˝◊√ Œ˘‡Àfl¡¬ı˛ ’Ú…±Ú… ¢∂Lö±¬ı˘œ –
[1] ¿˜-√˙«Ú [¬ı±—˘±] 1˜ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ 16˙ ˆ¬±À· ¸˜±5
[2] ¿˜-√˙«Ú [ø˝√√μœ] 1˜ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ 16˙ ˆ¬±À· ¸˜±5
[3] ¿˜-√˙«Ú [˝◊√—¬ı˛±Ê√œ] - "M. the Apostle and
the Evangelist", 1˜ ˝√√˝◊√ ÀÓ¬ 11˙ ˆ¬±·
[16 ˆ¬±· ¬Û˚«…ôL Sê˜˙– ˝◊√—¬ı˛±Ê√œÀÓ¬ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√˝◊√À¬ı]
[4] Sri Sri Ramakrishna Kathamrita Centenary
Memorial
(5] A Short Life of Sri "M"
(6) ¿¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û fl¡Ô±˜‘Ó¬ [ø˝√√μœ], ˆ¬±· 1˜ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ 5˜
[˜”˘¢∂ÀLö¬ı˛ ˚Ô±˚Ô ø˝√√μœ ’Ú≈¬ı±√]
(7] The Life of M. and Sri Sri Ramakrishna
Kathamrita
¤˝◊√ ¸fl¡˘ ¢∂ÀLö ’±ÀÂ√ ñ
ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ¸—¶‘®øÓ¬ - ’±Ò…±øRfl¡Ó¬± ñ ’±R√˙«Ú, ÷ù´¬ı˛√˙«Ú
’±¬ı˛ Œ˚±·¸±ÒÚ±¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß õ∂Ì±˘œ ¸•§Àg ñ ¬ıÓ«¬˜±Ú
fl¡±À˘±¬ÛÀ˚±·œˆ¬±À¬ı ø¸X ˜˝√√±¬Û≈èÀ¯∏¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ√˙ ñ ˚±˝√√± ¬ÛøÎ¬ˇ˚˛±
Œ√˙ø¬ıÀ√À˙¬ı˛ ¬ıU Ú¬ı˛Ú±¬ı˛œ ø‰¬¬ı˛ ˙±øôL › ¬Û¬ı˛˜±ÚÀμ¬ı˛ ’øÒfl¡±¬ı˛œ
˝√√˝◊√˚˛±ÀÂ√Ú › ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√Úº
– õ∂±ø5¶ö±Ú –
1. Sri Ma Trust Office
579, Sector 18-B, Chandigarh 160018
2. Sri Sri Ramakrishna Kathamrita Peeth

Sri Ma Trust
Sector 19-B, Chandigarh - 160019
3. Smt. Padma Gadi

R-899, New Rajendra Nagar
New Delhi -110060
¢∂Lö fl ¡±¬ı˛
¶§±˜œ øÚÓ¬…±R±Úμ √œ‚«fl¡±˘ ¿˜-¬ı˛ ¸±øißÀÒ… ¬ı±¸ fl¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛ Œ¸Ãˆ¬±·… ˘±ˆ¬
fl¡ø¬ı˛˚˛±øÂ√À˘Úº Ó¬‡Ú Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¸Àe › ¸±Ò≈ ˆ¬Mê√À√¬ı˛ ¸Àe ¿˜-¬ı˛ Œ˚¸¬ı ÷ù´¬ı˛œ˚˛ fl¡Ô±
˝√√˝◊√Ó¬ Ó¬±˝√√± øÓ¬øÚ ø¬ÚÓ¬… Î¬±À˚˛¬ı˛œÀÓ¬ ø˘ø‡˚˛± ¬ı˛±ø‡ÀÓ¬Úº ¿˜ ¤˝◊√ Î¬±À˚˛¬ı˛œ¬ı˛ ¬Û±Í¬
qøÚ˚˛±ÀÂ√Ú, ’±¬ı˛ ¶ö±ÀÚ ¶ö±ÀÚ ¸—À˙±ÒÚ fl¡ø¬ı˛˚˛± ø√˚˛±ÀÂ√Úº ’±¬ı˛ øfl¡ˆ¬±À¬ı Î¬◊M√˜¬ı˛+À¬Û
Î¬±À˚˛¬ı˛œ ¬ı˛±ø‡ÀÓ¬ ˝√√˚˛ Ó¬±˝√√±› ø˙‡±˝◊√˚˛± ø√˚˛±ÀÂ√Úº
¿˜- √˙«Ú ¤˝◊√ Î¬±À˚˛¬ı˛œ¬ı˛
¸—fl¡˘Úº ¸•Û”Ì« ¢∂Lö Œ¯∏±˘ ˆ¬±À· ø˘ø‡Ó¬º
˝◊√˝√±ÀÓ¬ ’±ÀÂ√ Í¬±fl≈¡¬ı˛, ˜±, ¶§±˜œ ø¬ıÀ¬ıfl¡±Úμ õ∂˜≈‡ ¸iß…±¸œ › ·‘˝√œ ˆ¬Mê√À√¬ı˛
øfl¡Â≈√ øfl¡Â√≈ Ú”Ó¬Ú fl¡Ô±º ’±¬ı˛ fl¡Ô±˜‘Ó¬fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± fl¡Ô±˜‘ÀÓ¬¬ı˛ ˆ¬±¯∏…º ’øÒfl¡c Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√,
·œÓ¬± ¬Û≈¬ı˛±Ì, Ó¬La, ¬ı±˝◊√À¬ı˘±ø√ ˙±À¶a¬ı˛ ¿¬ı˛±˜fl‘¡À¯û¬ı˛ Î¬◊√±¬ı˛ ˆ¬±¬ı¸•úÓ¬ ’øˆ¬Ú¬ı ¬ı…±‡…±º
ºº fl¡À˚˛fl¡øÈ¬ ’øˆ¬˜Ó¬ ºº
¶§±˜œ ø¬ı¬ı˛Ê√±Úμ [¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ˜Í¬ › ø˜˙ÀÚ¬ı˛ ˆ”¬Ó¬¬Û”¬ı« Œõ∂ø¸ÀÎ¬KI◊] ¬ıÀ˘Ú,
¿˜-√˙«Ú ’¬Û”¬ı« ˜ÀÚ±˜≈*fl¡¬ı˛ ¢∂Löº ˝◊√˝√±¬ı˛ ø˘‡Úˆ¬eœ Œ˚˜øÚ Ú±È¬fl¡œ˚˛, ø¬ı¯∏˚˛ - ¬ıd›
ŒÓ¬˜øÚ ¸≈·˜ › ¸≈·ˆ¬œ¬ı˛º
õ∂¬ı≈X ˆ¬±¬ı˛Ó¬ ñ ¿˜ √˙«Ú ¤fl¡ ’¬Û”¬ı« ’±Ò…±øRfl¡ ¬ı˛Pº
ø¬ıù´¬ı±Ìœ ñ ¬ı˛‰¬Ú±ÕÚ¬Û≈ÀÌ… › ¬ıÌ«Ú±˜±Ò≈À˚«… ¿˜-√˙«Ú ¬Û±Í¬fl¡±À˘
fl¡Ô±˜‘ÀÓ¬¬ı˛ Œfl¡±¬Ú› Ú¬ıÓ¬¬ı˛ ¸—¶®¬ı˛Ì ¬ı√À˘ w˜ ˝√√˚˛º ˝◊√ ˝√ ± ¬¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û-¸±ø˝√√ÀÓ¬…
¤fl¡ ’¬Û”¬ı« ¸—À˚±Ê√Úº
ˆ¬¬ıÚ Ê√±¬ı˛ÀÚ˘ [¬ıÀ•§] ñ õ∂øÓ¬ ˜±Ú¬ı˝◊√ ¿˜-√˙«Ú ŒÔÀfl¡ øfl¡Â≈√ Ú± øfl¡Â≈√
˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛À¬ıº
’±Úμ¬ı±Ê√±¬ı˛ ¬ÛøSfl¡± ñ ¿˜-√ ˙ « Ú ¿¬ı˛ ± ˜fl‘ ¡ ¯û
ˆ¬±¯∏…fl¡±À¬ı˛¬ı˛...Ê√œ¬ıÚˆ¬±¯∏…º ¢∂Löfl¡±¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ Ó¬NÀ¬ı±øÒÚœ ‘√ø©Ü øÚÀ˚˛ Œ¸˝◊√ ˜˝√√±(˚«
Ê√œ¬ıÚfl¡Ô± ’±À˘±‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ˆ¬Mê√ ¬ı± Ò˜«øÚ¬ı˛À¬Ûé¬ Œ˚ Œfl¡±Ú ¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛ fl¡±ÀÂ√˝◊√
¤¬ı˛ ’±À¬ı√Ú ’À˜±‚º
¿˜
¿˜ fl¡ø˘fl¡±Ó¬± ø¬ıù´ø¬ı√…±˘À˚˛¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ø¬ıø˙©Ü ¶ß±Ó¬fl¡º
˚≈·±¬ıÓ¬±¬ı˛ ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√À¬ı¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ’ôL¬ı˛e ¬Û±¯∏«√º
¿¬ı˛±˜fl‘¡¯ûÀ√¬ı ¬ıÀ˘Ú, ë¤˝◊√ ‰¬Àé¬ Δ‰¬Ó¬Ú…-¸—fl¡œÓ«¬ÀÚ ŒÓ¬±˜±Àfl¡›
Œ˚Ú Œ√À‡øÂ√˘±˜ºí ëŒÓ¬±˜±¬ı˛ Õ‰¬Ó¬Ú… ˆ¬±·¬ıÓ¬ ¬ÛÎ¬ˇ± qÀÚ ŒÓ¬±˜±˚˛
ø‰¬ÀÚøÂ√ºí ë ˜±à±¬ı˛ ¶§ˆ¬±¬ıø¸ÀX¬ı˛ Ô±flƒ¡ºí ëÓ≈¬ø˜ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Œ˘±fl¡ ¤fl¡
¸N± Œ˚Ú ø¬ÛÓ¬± ’±¬ı˛ ¬Û≈Sºí ëÓ≈¬ø˜ ’ôL¬ı˛eºí ëÓ≈¬ø˜ Ê√U¬ı˛œ¬ı˛ Ê√±Ó¬ºí
ëŒÓ¬±˜±Àfl¡ Ê√·√•§±¬ı˛ ¤fl¡È≈¬ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı ñ Œ˘±fl¡Àfl¡ ˆ¬±·¬ıÓ¬
ø˙‡±ÀÓ¬ ˝√√À¬ıºí ë˜± ¤¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú… fl¡¬ı˛º Ó¬± Ú± ˝√√À˘ ’¬Û¬ı˛Àfl¡ Œfl¡˜Ú
fl¡À¬ı˛ Δ‰¬Ó¬Ú… fl¡¬ı˛À¬ıºí ë’±ø˜ Â√±Î¬ˇ± ¤ øfl¡Â≈√ Ê√±ÀÚ Ú±ºí ë˜± ›Àfl¡ ¤fl¡
fl¡˘± ˙øMê√ ø√À˘∑ › ¬ı≈ÀÁ¡øÂ√, ›ÀÓ¬˝◊√ ŒÓ¬±¬ı˛ fl¡±Ê√ ˝√√À¬ıºí
¿˜-¬ı˛ ’ø¬ıÚù´¬ı˛ fl¡œøÓ«¬ ¬ıÓ«¬˜±Ú ˚≈À·¬ı˛ Œ¬ı√Ó≈¬˘… ˜˝√√±¢∂Lö
¸•§Àg ¿¿ ˜± ¬ıÀ˘Ú, ñ ¤fl¡ø√Ú ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜≈À‡ fl¡Ô±˜‘ÀÓ¬¬ı˛ ¬Û±Í¬
qøÚ˚˛± Œ¬ı±Ò ˝√√˝◊√˘, øÓ¬øÚ˝◊√ [Í¬±fl≈¡¬ı˛] ‹ ¸˜ô¶ fl¡Ô± ¬ıø˘ÀÓ¬ÀÂ√Úº
¶§±˜œ ø¬ıÀ¬ıfl¡±Úμ ¬ıÀ˘Ú ñ fl¡Ô±˜‘Ó¬ ’¬Û”¬ı«º ¤¬ı˛
¬ı˛‰¬Ú±ˆ¬eœ Œ˜Ãø˘fl¡º.... ¤˝◊√ ˜˝√√±fl¡±À˚«¬ı˛ Ê√Ú… ’±¬ÛøÚ ¬Û”¬ı« ˝√√˝◊√ÀÓ¬
ø‰¬ø˝êÓ¬ ˝√√˝◊√˚˛± ’±ÀÂ√Úº
õ∂Ó¬œ‰¬œ¬ı˛ ˜˝√√±˜Úœ¯∏œ Œ¬ı˛±˜± Œ¬ı˛±“ ˘± ¬ıÀ˘Ú ñ ¿˜-¬ı˛ Œ˘‡±
Œ˚Ú ˙È«¬˝√√…±`¬ ø¬ı˛À¬Û±È«¬º
¤˘Î¬±¸ƒ ˝√√±'˘œ ¬ıÀ˘Ú ñ fl¡Ô±˜‘Ó¬ Ê√·ÀÓ¬ õ∂Ô˜ ›
’ø¡ZÓ¬œ˚˛, Ò˜«±‰¬±˚«À√¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ‰¬ø¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ…º
˝◊√¸±¬ı˛Î¬◊ÀÎ¬¬ı˛ ˜˜«¬ı±Ìœ ñ fl¡Ô±˜‘Ó¬ ø˘À‡ ¿˜ ’±˜±À√¬ı˛
› ˆ¬ø¬ı¯∏…» ˜±Ú¬ı¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ¤Ó¬ Î¬◊¬Ûfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Œ˚ Ó¬± ¬ıÀ˘ Œ˙¯∏
fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ Ú±º
˜Í¬ › ø˜˙ÀÚ¬ı˛ Œõ∂ø¸ÀÎ¬KI◊, Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜ ¬Û±¯∏«√ ¶§±˜œ
ø¬ı:±Ú±Úμ Œ¬ı˘≈Î¬ˇ ˜ÀÍ¬ ¿˜Àfl¡ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, fl¡Ô±˜‘Ó¬› ¤fl¡øÈ¬,
Ó¬±¬ı˛ Œ˘‡fl¡› ¤fl¡øÈ¬º ˚Ó¬¬ı±¬ı˛ ¬ÛøÎ¬ˇ Ó¬Ó¬¬ı±¬ı˛ Ú”Ó¬Ú ¬ıÀ˘ Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛º
’±˝√√±, øfl¡ ’¬Û”¬ı« ¢∂Lö ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ˜ÀÍ¬¬ı˛ Œ‰¬ÃV ’±Ú± Œ˘±fl¡
¸±Ò≈ ˝√√À˚˛ÀÂ√ fl¡Ô±˜‘Ó¬ ¬ÛÀÎ¬ˇ ’±¬ı˛ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¸Àe ø˜À˙º
˚≈·±ôL¬ı˛ ñëfl¡Ô±˜‘Ó¬ Ú¬ı Œ¬ı√±ÀôL¬ı˛ ·Àe±Sœºí ëÚ¬ı ˚≈À·¬ı˛
ˆ¬·œ¬ı˛Ô fl¡Ô±˜‘Ó¬fl¡±¬ı˛ ¿˜ºí ëfl¡ø˘˚≈À·¬ı˛ Ú±¬ı˛√ ˜À˝√√fÚ±Ôºí
ëÚ¬ıÀ¬ı√±ÀôL¬ı˛ ¤fl¡øÈ¬ ˜”˘ ô¶y ¶§√±˜œ ø¬ıÀ¬ıfl¡±Úμ, ’Ú…øÈ¬ ¿˜ºí
¿˜ ¤˝◊√ Ó¬N√˙«œ, ·‘˝√œ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ‰¬±é≈¬¯∏ ’±√˙«º
øÚÀ¬ı√ Ú
¿˜-√√˙«Ú Œ¯∏±˘øÈ¬ ‡À`¬ ¸•Û”Ì«º ˆ¬·¬ı±Ú ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯ûÀ√À¬ı¬ı˛ ’¬Û±¬ı˛ ’Ú≈¢∂À˝√√

¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛ õ∂Ô˜ ˆ¬±À·¬ı˛ õ∂Ô˜ ¸—¶®¬ı˛Ì 1366 ¬ıe±Às [˝◊√—¬ı˛±Ê√œ 1960]
õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√˝√◊˚±˛ øÂ√˘º Ó¬√¬ıøÒ ˆ¬Mê√·ÀÌ¬ı˛ ‰¬±ø˝√√√±ÀÓ¬˝◊√ ¤Àfl¡¬ı˛ √ ¬Û¬ı˛ ¤fl¡
¸—¶®¬ı˛Ì õ∂fl¡±˙ fl¡¬ı˛± ¸y¬ı ˝√√˝◊√ÀÓ¬ÀÂ√º
¿˜-√˙«ÀÚ¬ı˛ ˜”˘ ’±À¬ı√Ú – ·‘À˝√√ ¬ı±¸ fl¡ø¬ı˛˚˛± øfl¡ õ∂fl¡±À¬ı˛ Œ√¬ıˆ¬±À¬ı
Ê√œ¬ıÚ ˚±¬ÛÚ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛, øfl¡ˆ¬±À¬ı Œ¬ı√¬ıøÌ«Ó¬ Î¬◊¬Û±À˚˛ ¸≈‡ ≈√–‡ ¸˜ˆ¬±À¬ı
¢∂˝√Ì fl¡ø¬ı˛˚˛± ¸—¸±À¬ı˛ ˙±øôLÀÓ¬ ¬ı±¸ fl¡¬ı˛± ¸y¬ı ˝√√˚˛º
¤˝◊√ ¬Û≈ô¶Àfl¡ ’±ÀÂ√ ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸À√À¬ı¬ı˛ › ˜±À˚˛¬ı˛ øfl¡Â≈√ Ú”Ó¬Ú fl¡Ô±,
’±¬ı˛ ¶§±˜œÊ√œõ∂˜≈‡ ’ôL¬ı˛e ¸ôL±ÚÀ√¬ı˛ fl¡Ô±º ’±¬ı˛ ’±ÀÂ√ ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í-fl¡±¬ı˛
¡Z±¬ı˛± ëfl¡Ô±˜‘Ó¬í-¬ı˛ ¬ı…±‡…± ¤¬ı— ¿¬ı˛±˜fl‘¡¯û-Ê√œ¬ıÚ±À˘±Àfl¡ Î¬◊¬ÛøÚ¯∏√, ·œÓ¬±,
ˆ¬±·¬ıÓ¬, ¬Û≈¬ı˛±Ì, ¬ı±˝◊√À¬ı˘-’±ø√ ˙±À¶a¬ı˛ ’±À˘±‰¬Ú±º
¿˜øÓ¬ ÷ù´¬ı˛À√¬ıœ &5± ¿˜-√˙«ÀÚ¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬ÛÀÓ¬ ø˘ø¬Û¬ıX
¿˜-¬ı˛ fl¡Ô±˜‘Ó¬ ˝√√˝◊√ÀÓ¬ ¶§·«œ˚˛ ’±Úμ › ˙±øôL Î¬◊¬Û˘øt fl¡ø¬ı˛˚˛±øÂ√À˘Ú ¤¬ı—
¶§±˜œ øÚÓ¬…±R±ÚμÊ√œÀfl¡ ¤˝◊√ ¬Û≈ô¶fl¡ õ∂fl¡±À˙¬ı˛ Ê√Ú… ’±À¬ı√Ú fl¡ø¬ı˛˚˛±øÂ√À˘Úº
øÓ¬øÚ øÚÀÊ√ ¬ı±—˘±ˆ¬±¯∏± ø˙é¬± fl¡ø¬ı˛˚˛± ¤˝◊√ ¢∂Lö ø˝√√μœÀÓ¬ ’Ú≈¬ı±√ fl¡À¬ı˛Ú ˚±˝√±ÀÓ¬
ø˝√√μœ ˆ¬±¯∏±ˆ¬±¯∏œ w±Ó¬± › ˆ¬ø·Úœ·Ì ¤˝◊√ ˜˝√√±¢∂ÀLö¬ı˛ ¬ı˛¸±¶§±√Ú fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº
¬ÛÀ¬ı˛ ¤˝◊√ ¢∂Lö 'M - the Apostle and the Evangelist' Ú±À˜ ˝◊√—¬ı˛±Ê√œ
ˆ¬±¯∏±˚˛ ’Ú≈¬ı±√ fl¡À¬ı˛Ú ¿˚≈Mê√ Ò¬ı˛˜¬Û±˘ &5 ˜˝√√±˙˚˛¬º
¬Û”Ê√…¬Û±√ ¶§±˜œ øÚÓ¬…±R±ÚμÊ√œ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ ¤˝◊√ ˜˝√√±¢∂Lö õ∂fl¡±˙ fl¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛
√±ø˚˛Qˆ¬±¬ı˛ ë¿ ˜ ¬∏C±àí-¤¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ ’¬Û«Ì fl¡ø¬ı˛˚˛± ø·˚˛±ÀÂ√Ú ¤¬ı— Ó¬√¬ıøÒ
¬∏C±à ¤˝◊√ ¢∂Lö¬ı˛±øÊ√ ¬ı±—˘±, ø˝√√μœ › ˝◊√—¬ı˛±Ê√œ ˆ¬±¯∏±˚˛ øÚ˚˛ø˜Ó¬ˆ¬±À¬ı ¬õ∂fl¡±˙
fl¡ø¬ı˛˚˛± ‰¬ø˘˚˛±ÀÂ√º
¿˜-√˙«Ú ˜≈^ÀÌ ¤¬ı— õ∂fl¡±˙ÀÚ Œ˚ ¸fl¡˘ ¸˝√√fl¡˜«œ, ’Ú≈¬ı˛±·œ¬ı‘μ
› ˆ¬Mê√ ¸˜±Ê√ ’flv¡±ôL ¸˝√√±˚˛Ó¬± √±Ú fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√Ú Ó¬±˝√√±À√¬ı˛ ¬õ∂ÀÓ¬…fl¡Àfl¡
’±˜±À√¬ı˛ ’fl≈¡_ ÒÚ…¬ı±√ Ê√±Ú±˝◊√ÀÓ¬øÂ√º
ø¬ıÚœÓ¬
õ∂fl¡±˙fl¡
fl‘¡Ó¬:Ó¬± ¶§œfl¡±¬ı˛
¬Û”Ê√…¬Û±√… ¶§±˜œ øÚÓ¬…±R±ÚμÊ√œ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√ ˚‡Ú ¿˜-√˙«Ú ¬ı˛‰¬Ú±˚˛ ø˝√√˜±˘À˚˛¬ı˛

Œfl¡±À˘ ˝√√+ø¯∏Àfl¡À˙¬ı˛ ëÓ≈¬˘¸œ ˜Í¬í ’±|À˜ ¸±ÒÚ±¬ı˛Ó¬ øÂ√À˘Ú, Œ¸˝◊√ ¸˜˚˛
¬ıËp¡˘œÚ ¬Û¬ı˛˜±¬ı˛±Ò… ¶§±˜œ ¸±¬ı˛À√˙±ÚμÊ√œ ˜˝√√±¬ı˛±Ê√› ‹ ˜ÀÍ¬ ’¬ı¶ö±Ú
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬Úº ¿¿ ˜±À˚˛¬ı˛ ’±˙œ¬√ı«±√¬Û≈©Ü Œ¸Ãˆ¬±·…¬ı±Ú√√ Ó¬±¬Û¸ ¶§±˜œ
¸±¬ı˛À√˙±ÚμÊ√œ Ó“¬±Àfl¡ ¤˝◊√ ¸≈˜˝√√±Ú ¬ıËÓ¬ Î¬◊ƒ√˚±¬ÛÀÚ ø¬ıÀ˙¯∏ ¬ı˛+À¬Û ¸˝√√±˚˛Ó¬±
fl¡À¬ı˛Úº ¶§±˜œ ¸±¬ı˛À√˙±ÚμÊ√œ ˜˝√√±¬ı˛±ÀÊ√¬ı˛ ¤˝◊√ ’fl‘¡¬ÛÌ Œ¶ß˝√¬Û¬ı˛±˚˛Ì ¸˝√√±˚˛Ó¬±˚˛
¿˜-√˙«Ú ¬ı˛‰¬Ú± ¸y¬ı¬Û¬ı˛ ˝√√˚˛º ¿ ˜ ¬∏C±à ¤¬ı— ¶§±˜œ øÚÓ¬…±R±ÚμÊ√œ
˜˝√√±¬ı˛±ÀÊ√¬ı˛ Œ¸¬ıfl¡·Ì ’±ôLø¬ı˛fl¡ fl‘¡Ó¬:Ó¬±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ¤˝◊√ ’¬Ûø¬ı˛À˙±Ò… Ÿ¬Ì ¶ú¬ı˛Ì
fl¡À¬ı˛Úº

5

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

5

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

¿˜ [ˆ¬Mê√À√¬ı˛ õ∂øÓ¬ é¬œÌﬂ¡ÀF] ñ Í¬±ﬂ≈¡¬ı˛ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú Œˆ¬±·-

¿˜ [˝√√À¬ı˛f ˜±©Ü±À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ﬂ¡±À¬ı˛± ˝√√˚˛ÀÓ¬± ˜± ¬ı±¬Û Œﬂ¡Î¬◊

˘ø˘Ó¬ ¬ı…±Ú±Ê«√œ ›fl¡±˘øÓ¬ fl¡À¬ı˛Úº ’ÀÚfl¡ ø√Ú ¿˜-¬ı˛ √˙«Ú ˝√√˚˛

ë˜ÀÚ±À˚±· ø√À˚˛ ¬ÛÎ¬ˇ±À˙±Ú± ﬂ¡¬ı˛À¬ı±í, ¤˝◊√ ﬂ¡Ô± ¬ıø˘˚˛± ŒÂ√À˘øÈ¬

¿˜ [ø˙é¬Àﬂ¡¬ı˛ õ∂øÓ¬] ñ ¤˝◊√ ˆ¬^À˘±ﬂ¡ ¤˝◊√¬ı˛+¬Û ’±¬ÛÚ±¬ı˛

Œ¬ıÀ= ŒÍ¬¸ ø√˚˛± ¬ıø¸˚˛± ’±ÀÂ√ Úº ¸•ú≈À‡ ¤ﬂ¡øÈ¬ ø¬ıÎ¬ˇ±˘Â√±Ú±º Î¬◊˝√±Àﬂ¡

Œ¬ı˛À‡ ø√À¬ı, ¤È¬±ÀÓ¬ ‹ √±· ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº

ŒÓ¬±˜¬ı˛± øÚÀÊ√¬ı˛± ø‰¬ôL± ﬂ¡¬ı˛º ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ È¬œﬂ¡± ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ√˙ ’Ò–¬Û±ÀÓ¬

’±Â√º Ó¬À˜±Àﬂ¡ ”√À¬ı˛ ŒÁ¡ÀÎ¬ˇ ŒÙ¬À˘ √±› ñ ¬ı˛±Ê√ø¸ﬂ¡ ˝√√›º ¬ı±—˘±

ﬂ¡±¬ı˛Ì, ¤È¬±˝◊√ Ê√ij˜¬ı˛Ì‰¬ÀSê ŒÙ¬À˘ Œ√˚˛º Œ√˝√ Ò±¬ı˛ÀÌ¬ı˛ Ê√Ú… ˚Ó¬È¬±

ﬂ¡ø˘ﬂ¡±Ó¬±º 8˝◊√ Œ¸ÀõI◊•§¬ı˛, 2923 ‡Ëœ©Ü±s,

¬ı˘øÂ√ ñ ’ÀÚﬂ¡ ¸≈ø¬ıÒ± ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ¬ÛÎ¬ˇ±¬ı˛º

¬ı˛±øS¬ı±¸, ÚÀμ±»¸¬ı, ﬂ“¡±ﬂ≈¡Î¬ˇ·±øÂ√ Œ˚±À·±√…±ÀÚ Î¬◊»¸¬ı √˙«Ú ñ

’±¸À¬ı±, ’±¬ı˛øÓ¬ Œ√À‡ øÙ¬¬ı˛À¬ı± ¤˝◊√ ¬ı±¸Ú±º

¤fl¡Ê√ÚÀfl¡º ¬Û“±‰¬Ê√ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… øfl¡¬ı˛Ì¬ı±¬ı≈˝◊√ ˝√√À˘Úº ˆ¬Mê√ Œ˘±fl¡ ’±¬ı˛

Œ˘±ﬂ¡ ˆ¬±À¬ı ¤ ’±˜±¬ı˛ ¬Û≈Sº ¤ ¬ıÎ¬ˇ ˝√√À˘ ’±˜±˚˛ ‡±›˚˛±À¬ıº øﬂ¡

[¬Û±(±ÀM√√…›] ‰¬±¬ı˛ ¬ıÌ« ’±ÀÂ√ ñ clergy, warrior, merchant

:±Ú˜±·«œÀ√¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ Ú±˝◊√, Ó¬±¬ı˛± fl¡±Àfl¡ fl¡¬ı˛À¬ı õ∂±Ô«Ú±∑ Ó¬±¬ı˛± ëŒÚøÓ¬

ø√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘ ¸¬ı ˆ¬¶ú ˝√√À˚˛ ˚±˚˛ ñ ﬂ¡˜« Ô±Àﬂ¡ Ú±º

·±Úº ’±¬ı˛ ˆ≈¬˘±À˘ ˆ≈¬˘¬ı Ú± ˜±,

Ú±˝◊√ ñ ¬Û”Ì« ’±Úμ, ˙±øôLº ¤fl¡ø√Ú ¤fl¡øÈ¬ ˆ¬Mê√Àfl¡ øÚÀ˚˛ ˜±¬ı˛

ø·Â√À˘Ú ¬ı≈øÁ¡º ’˜¬ı˛Ú±Ô› ø·À˚˛øÂ√À˘Úº Œ˘±Àﬂ¡ ¬ı±¬ı˛Ì ﬂ¡À¬ı˛øÂ√˘ Œ˚ÀÓ¬º

’Ó¬œÓ¬ ˝√√À˘›, ¬ı…±fl≈¡˘ ˝√√À˚˛ Î¬±fl¡À˘ ˆ¬ÀMê√¬ı˛ ˝◊√26√±Ú≈fl”¡˘ ¬ı˛+¬Û Ò±¬ı˛Ì

˘±ø·À˘Ú, ˜±, ø¬ı¬Û√Ú±ø˙Úœ Œ·± ø¬ı¬Û√Ú±ø˙Úœíº

ŒÂ√À˘À√¬ı˛ ¬Û˚«ôL ‹ ¬ı˛— ÒÀ¬ı˛ÀÂ√º øﬂ¡c ¸±Ò≈¸e ‰¬±˝◊√ ¸Àe¸Àe, Ú˝◊√À˘

’˜øÚ ¤fl¡È≈¬fl¡¬ı˛± ’±&Ú ‹ Œ˘±fl¡È¬±¬ı˛ ·±À˚˛¬ı˛ Î¬◊¬Û¬ı˛ Â≈“√ÀÎ¬ˇ ŒÙ¬˘À˘º

ø‰¬øÍ¬ ø√À˚˛ÀÂ√ Úº Ê√·iß±ÀÔ¬ı˛ Œ¸¬ıﬂ¡ øÓ¬øÚ ñ ˜…±ÀÚÊ√±¬ı˛º ˝◊√ øÚ

ˆ¬Mê√, Ó¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜˝√√—¸ ’¬ı¶ö±º ¤fl¡øÈ¬ ¶aœÀ˘±Àfl¡¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ˚ÀÓ¬±º

ø√¬ı±º ˚± ’:±ÚœÀ√¬ı˛ ø√¬ı± :±ÚœÀ√¬ı˛ øÚﬂ¡È¬ Ó¬± ¬ı˛±øSº ﬂ¡Ô±øÈ¬ ˝√√À26√

¬Û¬ı˛˜ ÒÚ ‹ ¬Û¬ı˛˙˜øÌ, ˚± ‰¬±íø¬ı Ó¬± ø√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º

Œﬂ¡¬ı˘ ˆ¬Ê√Úº ¤˝◊√ˆ¬±À¬ı øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ¤ﬂ¡È¬± ˆ¬±¬ı ¶ö±˚˛œ ˝√√À˘ Ó¬‡Ú

¬ıÎ¬ˇ øÊ√ÀÓ¬Ú ñ ’±˜±À√¬ı˛ Œ√À˝√√¬ı˛ Ê√Ú… ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ˝√√˚˛º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛

Ô±fl¡ÀÓ¬º ·√±Ò¬ı˛ ’±|À˜ Œ¬ı˙ Ô±fl¡± ˚±À26√º fl¡±˘œÀé¬S, ·e±Ó¬œ¬ı˛,

ŒÔÀfl¡ ¬ÛÀÎ¬ˇ Œ·˘ºí ø˙¬ıˆ¬Mê√ øÂ√À˘Úº Í¬±fl≈¡¬ı˛ ’ÀÚfl¡ø√Ú ˆ¬Mê√À√¬ı˛

¬ıÀ¸ ¬ıÀ¸ ’¸≈‡ ˝√√À˘±º Œ˙À¯∏ ﬂ¡À˘¬ı˛±˚˛ Œ√˝√Ó¬…±· ˝√√˚˛º ¸¬ı«√± ‹

øÊ√ÀÓ¬Ú, ¬ıÎ¬ˇ ’˜”˘…, ŒÂ√±È¬ ’˜”˘…, ¬ı˛˜Ìœ, ¬ıg≈¸˝√√ ¸≈À‡μ≈, ·√±Ò¬ı˛,

¤ Œ‡˘± ñ Ú˚˛ÀÓ¬± ¸—¸±¬ı˛ ‰¬À˘ Ú±º ¸ﬂ¡À˘ Ó“¬±Àﬂ¡ ˙¬ı˛Ì ¬ı˛±‡À˘

˚ø√ ˆ¬±˘ ˝√√Úº ¬ıË±p¡Ìœ˝◊√ õ∂Ô˜ ¬ı˘À˘Ú, ë¤ ¬Û±·˘ Ú˚˛ ñ Œõ∂À˜±ij±√º

Ú±˝◊√º ’±˝√√±¬ı˛ ø¬ı˝√√±¬ı˛±ø√ÀÓ¬ Ó≈¬©Üº ’±¬ı˛ ¤ﬂ¡ˆ¬±· ’±ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛± ¬ıÀ˘

ﬂ¡ø˘ﬂ¡±Ó¬±, 18˝◊√ Ê√±Ú≈˚˛±¬ı˛œ, 1924 4Í¬± ˜±‚, 1330

¤fl¡Ê√Ú Ú”Ó¬Ú Œ˘±fl¡ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Úº ¸fl¡À˘ ø¡ZÓ¬À˘¬ı˛ ø¸“øÎ¬ˇ¬ı˛ Î¬±Úø√Àfl¡¬ı˛

˘ø˘Ó¬ ñ ¬ı±·¬ı±Ê√±¬ı˛ Ô±ﬂ¡À˘› ëÎ¬◊À¡Z±ÒÀÚí ˚±›˚˛± ˚±˚˛º ‹ ŒÓ¬±

ø√À26√, ’±¬ı±¬ı˛ ˝√√±›˚˛± fl¡¬ı˛ÀÂ√, ¤fl¡Ê√ÀÚ ¤fl¡¸Àe ¸¬ı ˝√√À26√º Ó¬±¬ı˛

Ó“¬±Àﬂ¡ ¬Û”Ê√± ﬂ¡¬ı˛Ó≈¬˜ ñ ¬Û”Ê√Úœ˚˛ ¬ı…øMê√º ’±¬ı˛ øÓ¬øÚ religion-¤¬ı˛

¿˜ Ó“¬±˝√√±¬ı˛ ¸ø˝√√Ó¬ ﬂ¡Ô± ﬂ¡ø˝√√ÀÓ¬ÀÂ√ Úº

˝√√˚˛º ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Ù≈¬È¬À˘ ’ÀÚfl¡ø√Ú Ô±Àfl¡ ñ Œ¸Ã¬ı˛ˆ¬ √±Ú fl¡À¬ı˛º ’Ú…

˜‘Ó≈¬…ÀÓ¬ Œ˙±fl¡ fl¡¬ı˛À˘Ú , ’Ò¬ı˛¬ı±¬ı≈, Œfl¡˙¬ı Œ¸Ú ¤“À√¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…ÀÓ¬ Œ˙±fl¡

˜±Àﬂ¡ ¬Û≈ÀS¬ı˛ ø‰¬øÍ¬ Œ√‡±À˘º ¬ı˛±˜ ø˘À‡ÀÂ√ ﬂ¡±˘ Œ¸ ¬ı±øÎ¬ˇ ’±¸ÀÂ√º

ë’ÀÚﬂ¡ Ê√ij¸—ø¸Xô¶ÀÓ¬± ˚±øÓ¬√ ¬Û¬ı˛±— ·øÓ¬˜ƒºí [·œÓ¬± 6˚45]

≈√í¬ı±¬ı˛ øÊ√:±¸± ﬂ¡¬ı˛À˘ ≈√í¬ı±¬ı˛˝◊√ ¬ı˘À˘Ú, ë’±ø˜ Ó“¬±Àﬂ¡ Ê√±øÚ Ú±ºí

·±Ú Ú± ¤ﬂ¡øÈ¬ ·±Úºí Ú”Ó¬Ú Œ˘±ﬂ¡ ’±ø¸À˘ ¿˜ ·±Ú ·±˝◊√ÀÓ¬ ¬ıÀ˘Úº

¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛øÂ√ Ú±º

Ê√·¬ıg≈ ñ Î¬±Mê√±¬ı˛ ˜À˝√√f ¸¬ı˛ﬂ¡±¬ı˛ ŒÓ¬± øÚÀÓ¬Ú Ú±º

among them [Ê√Ú¸±Ò±¬ı˛Ì ¶§œ˚˛ ˙±¸Úﬂ¡Ó«¬± øÚ¬ı«±‰¬Ú ﬂ¡ø¬ı˛¬ı±¬ı˛

ø˙é¬ﬂ¡ ñ ’±Ê√ﬂ¡±˘ ŒÂ√±È¬ ŒÂ√À˘À√¬ı˛ ‰¬˙˜± ŒÚ›˚˛±› Œ¬ıÀÎ¬ˇ

øÚÀÊ√ ’¶£≈¬È¬¶§À¬ı˛ ¤˝◊√ ≈√˝◊√øÈ¬ ˙s ’¸—˚≈Mê√ ˆ¬±À¬ı Î¬◊2‰¬±¬ı˛Ì ﬂ¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Úº

qøÚÀÓ¬ÀÂ√ Úº ˝◊√øÚ ¶§±˜œ ø¬ıÀ¬ıﬂ¡±ÚÀμ¬ı˛ ø˙¯∏…º Ò˜«õ∂‰¬±¬ı˛±Ô« ’±À˜ø¬ı˛ﬂ¡±¬ı˛

Ó¬…±· ¤˝◊√ ¸¬ı ¬ıUø¬ıÒ Δ√¬ıœ ¸•Û√ ¸˝√√±À˚˛ ‹ Œ√À˙¬ı˛ õ∂±ÌÀﬂ¡

¬ı±øÌÊ√…, ˚Laø˙é¬±, ø¬ı:±Ú], ¤ ¸À¬ı¬ı˛› √¬ı˛ﬂ¡±¬ı˛ ’±ÀÂ√º øﬂ¡c ¤¬ı˛

’±˜¬ı˛±˝◊√ Œ˚ qÒ≈ ¤ ø¬ı¯∏˚˛ ˆ¬±¬ıøÂ√ Ó¬± Ú˚˛º ’±˜±À√¬ı˛ Œ√±¯∏ ’±˜¬ı˛±

¸ø˝√√Ó¬ fi¯∏Ò Œ¸¬ıÚ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬] ø¬Ûm˘‰”¬Ì« Œ√‡À˘˝◊√ ¶§±˜œÊ√œ¬ı˛

˝√√ø¬ı˛À¬ı±˘, ˝√√ø¬ı˛À¬ı±˘, ˝√√ø¬ı˛À¬ı±˘ ¬ıÀ˘º

˝√√+√˚˛-ﬂ¡¬ı˛eˆ¬íÀ¬ı˛ ˙±øôL¬ı±ø¬ı˛ Ó≈¬ø˘¬ıº