Η ηρωική τιμή

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τιμή είναι η αναγνώριση της αξίας του ήρωα από τους άλλους, η οποία επισφραγίζεται με
την κοινωνική του καταξίωση, καθώς και από υλικά μέσα, όπως η προσφορά δώρου από τα
συνολικά λάφυρα του πολέμου. Ο ήρωας χαρακτηρίζεται από μία ακατάπαυστη επιθυμία
ανύψωσης της γενιάς (=καταγωγής) του, μέσα από τη οποία η προβολή της αξίας του μεταξύ των
υπολοίπων της κοινωνικής του τάξης γίνεται πιο εμφανής κι αναγνωρίσιμη. Αυτό είναι που
ονομάζουμε χρέος στη γενιά. Εκτός, όμως, από την υποχρέωση προς τους προγόνους, ο ήρωας
οφείλει στον εαυτό του να φανεί ισάξιος ή και καλύτερος των πατέρων του στη μάχη και στα όπλα,
στη δικαιοσύνη, στο σέβας και την πίστη στους θεούς, αλλά και στο σεβασμό που εμπνέει ο ίδιος
στα πρόσωπα του περίγυρού του, τηρώντας τον ομηρικό κώδικα τιμής, καθώς και τους κοινωνικούς
θεσμούς που απαντώνται στο σύστημα αξιών της εποχής του. Το νόημα των δύο αυτών αξιών
αποδίδεται πλήρως στον κώδικά τιμής, ο οποίος περιγράφει το ιδανικό πρότυπο ήρωα: «Αἰέν
ἀριστεύειν και ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων, μηδέ γένος πατέρων αἰσχυνέμεν.», που στο αντίστοιχο
απόσπασμα του βιβλίου μας αποδίδεται ως: «Πάντοτε μέγας να φανώ και των ανδρείων πρώτος,
και ως πρέπει των πατέρων μας το γένος να τιμήσω». Με τα προηγούμενα έρχεται να συνδεθεί και
η υστεροφημία, η οποία περιγράφει την επιθυμία του ήρωα να είναι γνωστός κι ακουστός ανάμεσα
στους ανθρώπους των γενιών που έρχονται, ακόμα και μετά το θάνατό του, τόσο για τα
κατορθώματα και τις ανδραγαθίες του στο πεδίο της μάχης, όσο και για την ευγένεια και κοινωνική
αναγνώριση και καταξίωση που τον χαρακτηρίζει. Η τιμή είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για τον
ήρωα και η προσβολή της αποτελεί τον μεγαλύτερο «ηθικό κίνδυνο» που διατρέχει αυτός. Ο φόβος
της ατίμωσης στην ομηρική κοινωνία ονομάζεται αἰδώς είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα
συναισθήματα σε μία ηρωική κοινωνία όπως η ομηρική, καθώς ρυθμίζει αρκετές φορές τη
συμπεριφορά των χαρακτήρων (π.χ. Έκτορας, ραψωδία Ζ, στ. 401-403).
 ΡΑΨΩΔΙΑ Α

Η κρίση οξύνεται τη στιγμή που ο Αγαμέμνονας αποφασίζει να πάρει το γέρας κάποιου από
τους αρχηγούς, του Αχιλλέα, του Αίαντα ή του Οδυσσέα (Α 137-8). Ο Αχιλλέας απαντά οργισμένα
και εξαπολύει κατηγορίες εναντίον του Αγαμέμνονα. Ο λόγος του δεν είναι πλέον ουδέτερος. Είναι
ιδιαίτερα έντονος κυρίως λόγω της μοναδικής οπτικής του για το τι σημαίνει πόλεμος και τι οδηγεί
τους άνδρες σε αυτόν. Διεκδικεί τη Βρισηίδα για δύο λόγους: μόχθησε να την κερδίσει και την
κέρδισε με τον πλέον επίσημο τρόπο, του την έδωσαν οι Αχαιοί (Α 162). Η απόφασή του θα
μπορούσε να θεωρηθεί ακραία: δηλώνει ότι θα επιστρέψει στην πατρίδα του (Α 169). Η σύγκρουση
αποκαλύπτει την αμοιβαία αντιπάθεια μεταξύ Αχιλλέα και Αγαμέμνονα που υπάρχει από παλιά
(βλ. επίσης Α 165-9, 176-8). Απλά τώρα δόθηκε η αφορμή για να εκδηλωθεί.

Η οριστική απόφαση του Αγαμέμνονα να πάρει το γέρας του Αχιλλέα πυροδοτεί τη βίαιη
αντίδραση του ήδη οργισμένου και ασυγκράτητου βασιλιά των Μυρμιδόνων. Η εσωτερική πάλη
περιγράφεται χαρακτηριστικά από τον Όμηρο (Α 187-92). Ύστερα από την εξάντληση των λόγων
ακολουθούν τα έργα, ο Αχιλλέας τραβά το σπαθί του (Α 194). Σε αυτή την τόσο κρίσιμη στιγμή
απαιτείται θεϊκή επέμβαση. Με αυτή του την ενέργεια ο Αχιλλέας μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος
για απειθαρχία; Μπορεί να κατηγορηθεί για απειλή κατά της ζωής του αρχιστράτηγου
Αγαμέμνονα; Το ίδιο το κείμενο δεν τον κατηγορεί. Ούτε ο Αγαμέμνονας, ούτε ο Νέστορας που
παίρνει στη συνέχεια τον λόγο κατηγορούν τον Αχιλλέα για απειθαρχία. Δεν τον τιμωρούν ούτε
επίσης αμφισβητούν το δικαίωμά του να αποσυρθεί από τη μάχη. Πώς δικαιολογείται η υπερβολική
αντίδραση του Αχιλλέα; Πώς φτάνει από τον ψύχραιμο εναρκτήριο λόγο του στην ανταλλαγή
ύβρεων, στην απειλή της ζωής του Αγαμέμνονα και τέλος στην απόσυρσή του από τη μάχη; Έχει
πληγωθεί η τιμή του. Στην ηρωική κοινωνία η τιμή ταυτίζεται με την κοινωνική θέση και
καταξίωση του ατόμου. Επιβεβαιώνεται και κατοχυρώνεται μέσω δύο εξωτερικών
χαρακτηριστικών: το πρώτο είναι η ανδρεία στο πεδίο της μάχης και το δεύτερο τα υλικά
αγαθά που έχει στην κατοχή του (σπίτια, χρυσά, αργυρά και χάλκινα αντικείμενα, δούλους,
κτήματα)20 . Συνεπώς, για τον Αχιλλέα η απώλεια της Βρισηίδας δεν είναι απλά η απώλεια
μιας γυναίκας. Το γέρας του στρατιώτη συνδέεται με την τιμήν του στρατιώτη και η στέρησή
του σημαίνει στέρηση της τιμής. Και πάλι, όσο μεγαλύτερο είναι το γέρας, τόσο μεγαλύτερη
είναι η τιμή. Ο ηρωικός κώδικας αποτελεί ένα σύνολο αξιών ανυπέρβλητο γι’ αυτούς που θέλουν
να είναι ήρωες. Αποτελεί ταυτόχρονα τη μοίρα και την επιλογή τους. Ο θάνατος του Αχιλλέα είναι
βέβαια αναπόφευκτος, προδιαγεγραμμένος από τη μοίρα του αλλά και καθορισμένος από τις
προσωπικές του επιλογές που υπαγορεύονται από την προσήλωσή του στην τιμήν. Όλη του η ζωή
αποκτά νόημα λόγω της τιμής που απολαμβάνει. Στέρηση της τιμής σημαίνει ζωή χωρίς νόημα.

_____________________________________________________________________
20
Τιμή και υλικά αγαθά είναι αδιαχώριστα τόσο για θνητούς (Αγαμέμνονας-Χρυσιήδα, Αχιλλέας
Βρισηίδα) όσο και για θεούς (Απόλλωνας-θυσία). Η ιδέα ότι κάποιος μπορεί να ζει ήσυχα και
φτωχικά και να έχει εσωτερική αξία δεν υπάρχει μεταξύ των ιλιαδικών ηρώων. Αυτά τα δεδομένα,
βέβαια, καθιστούν την ηρωική κοινωνία ανταγωνιστική και κτητική.

____________________________________________________________________
 Η πληγωμένη τιμή του Αχιλλέα αποκτά ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα σε συνδυασμό με τη
βραχύβια ζωή του. Ο Αχιλλέας ξέρει ότι θα πεθάνει νέος και γι’ αυτό απαιτεί ικανοποίηση της
τιμής, στην οποία αφιέρωσε τη ζωή του (Owen, 1989, 11). Αυτός είναι και ο ρόλος της Θέτιδας, να
επαναφέρει δηλαδή στο προσκήνιο το θέμα του θανάτου του Αχιλλέα, το οποίο στη ραψωδία Α
επαναλαμβάνεται τρεις φορές (Α 352-6, 414-8, 505). Ο Αχιλλέας συνδέεται στενά και αμετάκλητα
με τη στερημένη τιμή και τον επικείμενο θάνατο. Πολύ αργότερα ο Αχιλλέας θα συνειδητοποιήσει
ότι το πραγματικό νόημα της τιμής βρίσκεται μέσα στον καθένα και στον τρόπο που επιλέγει να
ζήσει την ζωή του˙ όχι στα υλικά αγαθά. Θα αντιληφθεί πόσο σημαντικότερο είναι το αγαθό της
φιλίας21 και, όταν θα δεχθεί τον Πρίαμο, θα αντιληφθεί την κοινή μοίρα όλων των ανθρώπων. Ο
ίδιος θα αποκτήσει, τελικά, τιμή πεθαίνοντας για τη φιλία. (Myrsiades, 2010, 10).

Διατυπώνεται επίσης η άποψη ότι ο Αχιλλέας διαπράττει σφάλμα, αρχικά γιατί δεν
συμπεριφέρεται σωστά στον Αγαμέμνονα (που όμως, όπως αποδεικνύεται από τη σύγκρουση
Αγαμέμνονα-Θερσίτη στο Β, δεν ήταν), αργότερα γιατί απορρίπτει την πρεσβεία των Αχαιών
(ραψωδία Ι) και κακομεταχειρίζεται το σώμα του νεκρού Έκτορα.22 Η αξιολόγηση της
συμπεριφοράς του Αχιλλέα στην πρώτη συνέλευση των Αχαιών ως εσφαλμένης ουσιαστικά
αποτελεί προβολή αντιλήψεων της δικής μας εποχής σε μια παλαιότερη. Αν ο Τρωικός πόλεμος
έγινε για την αποκατάσταση της τιμής των Ελλήνων λόγω της αρπαγής μιας γυναίκας, και ο
Αχιλλέας έχει το δικαίωμα να νιώθει θυμό, όταν του αρπάζουν τη γυναίκα που του έδωσαν ως
τιμητικό δώρο. Εξάλλου και ο Αγαμέμνονας ενεργεί με θυμό για τον ίδιο ακριβώς λόγο. Ακόμα και
ο Φοίνικας στην πρεσβεία προς τον Αχιλλέα ομολογεί ότι κανένας Έλληνας δεν κατηγόρησε τον
Αχιλλέα, ο θυμός του δε θεωρήθηκε σφάλμα (Ι 523-5). Αν υπάρχει κάποιο σφάλμα του Αχιλλέα,
αυτό μπορεί να εντοπιστεί σε κατοπινό στάδιο, στην απόρριψη της πρεσβείας του Φοίνικα και του
Αίαντα. Εκεί, παρόλο που ο ήρωας συγκινείται από την αγάπη και τη φιλία που τον συνδέει μαζί
τους, δεν αποκηρύσσει τον θυμό του.
 Η φιλονικία του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα στη ραψωδία Α της Ιλιάδας  μας δίνει τη
δυνατότητα να σκιαγραφήσουμε με τρόπο μοναδικό τους δύο ιλιαδικούς ήρωες. Ο Όμηρος
προφανώς και διέθετε κάποια πρότυπα χαρακτήρων τα οποία είναι εύκολα αναγνωρίσιμα
επειδή επιτελούν συγκεκριμένες λειτουργίες στην κοινωνία. Το κυρίαρχο πρότυπο βέβαια
είναι -αυτό του ήρωα-πολεμιστή. Όταν όμως έρχεται η στιγμή που ο Όμηρος θα πρέπει να
συγκεκριμενοποιήσει τους χαρακτήρες του, τότε η ποιητική του ιδιοφυία τον κάνει να βλέπει
πολύ πιο μακριά από τον τυπικό και μονοδιάστατο χαρακτήρα που γνωρίζει. Οι χαρακτήρες
του γίνονται πιο σύνθετοι, αποκτούν εσωτερική δύναμη και ένταση και παρουσιάζονται ως
ψυχολογικά ολοκληρωμένες οντότητες. Με τον τρόπο αυτό ο Αχιλλέας για παράδειγμα
συγκεντρώνει μια σειρά  μοναδικών χαρακτηριστικών: είναι οξύθυμος, ευαίσθητος,
γενναιόδωρος, έχει υπερβολική αίσθηση της αυτοεκτίμησης και της τιμής, είναι τραγικός
γνώστης του μέλλοντος του. Τρία είναι τα επίπεδα χαρακτηρισμού στην ποιητική τέχνη του
Ομήρου: ο χαρακτήρας ως κοινωνικός τύπος, ο χαρακτήρας ως αληθινή προσωπικότητα και ο
χαρακτήρας ως σύμβολο. Μόνο κάποιοι από τους ήρωες του Ομήρου μπορούν να φτάσουν και
στα τρία αυτά στάδια.

Από τη μια μεριά λοιπόν βρίσκεται ο Αχιλλέας και η θέση του στην Ιλιάδα είναι εξέχουσα.
Είναι ο πιο γενναίος και ο πιο πολύτιμος στρατιώτης των Αχαιών, έχει θεϊκή καταγωγή και
μπορεί να συνομιλεί με τη μητέρα του όποτε τη χρειάζεται και τέλος γνωρίζει ότι πρόκειται να
πεθάνει νέος. Αυτό το τελευταίο στοιχείο του προσάπτει και το στοιχείο της τραγικότητας: έχει
μοναδικά χαρίσματα μεν που ξεπερνούν τα ανθρώπινα δεδομένα ,είναι ολιγόζωος δε. Το
στοιχείο της σύντομης ζωής κάνει τον Αχιλλέα ιδιαίτερα ευαίσθητο σε κάποια θέματα με
αποτέλεσμα να μην έχει την παραμικρή διάθεση για υποχώρηση.

Ο πρώτος λόγος του Αχιλλέα(στίχοι  59-67)  χαρακτηρίζεται από λογική, μετριοπάθεια,

ευγένεια και σεβασμό. Ο Αχιλλέας αποφεύγει διακριτικά να σχολιάσει την απρεπή
συμπεριφορά του Αγαμέμνονα στον Χρύση αλλά θέλει ως υπεύθυνος και συνετός άνθρωπος ν'
αναλάβει τη πρωτοβουλία σύναξης του στρατεύματος, κάτι που θα έπρεπε να είχε κάνει ήδη ο
Αγαμέμνων ως αρχιστράτηγος. Αντίθετα αφήνει το στράτευμα του ν'αποδεκατίζεται εννιά
ολόκληες ημέρες.

Στο δεύτερο λόγο του ο Αχιλλέας(στίχοι 86-92) υπόσχεται βοήθεια στον μάντη Κάλχα και στον
τρίτο του λόγο(στίχοι 121-130) ο Αχιλλέας δεν είναι εριστικός. Μιλά ήρεμα  και τα
επιχειρήματα του στηρίζονται σε αντικειμενικά στοιχεία και γεγονότα: τα λάφυρα έχουν
μοιραστεί και  άλλα διαθέσιμα δεν υπάρχουν. Ο Αγαμέμνων θ' ανταμειφθεί, όταν οι Αχαιοί
καταλάβουν την Τροία. Η χρήση του α πληθυντικού προσώπου αφαιρεί κάθε υποκειμενική
χροιά και ο Αχιλλέας αφήνει να εννοηθεί ότι η αντιπαράθεση δεν είναι προσωπική αλλά οι
πράξεις του αρχιστράτηγου επηρεάζουν το σύνολο του στρατεύματος. Η αναφορά πάντως της
φράσης "περισσά φιλόπλουτε" αφήνει να διαφανεί ότι η αντίδραση του Αγαμέμνονα όχι μόνο
τον ξάφνιασε δυσάρεστα αλλά και τον ενόχλησε. Αρχίζει σιγά-σιγά να γίνεται φανερό οτι η
ατμόσφαιρα φορτίζεται αρνητικά και η σύγκρουση Αχιλλέα-Αγαμέμνονα είναι προ των πυλών.

Η ιταμή συμπεριφορά του Αγαμέμνονα πυροδοτεί την έκρηξη θυμού του Αχιλλέα και στον
τέταρτο λόγο του(στίχοι 150-172) ο Αχιλλέας βρίσκει την  αφορμή να ξεσπάσει. Το παράπονο
και ο θυμός που υπέβοσκε μέσα του τόσο καιρό βγαίνει στην επιφάνεια και το επεισόδιο με
την Χρυσηίδα γίνεται αφορμή να αποκαλυφθεί η εχθρική σχέση Αχιλλέα-Αγαμέμνονα και τα
λανθάνοντα συναισθήματα. Ο Αχιλλέας είναι αυτός που σηκώνει το βάρος του πολέμου, η
Βρισηίδα είναι η αμοιβή των κόπων του, την κέρδισε με την αξία του και είναι το γέρας του. Ο
Αχιλλέας δεν μπορεί να παραμείνει στον πόλεμο ύστερα από μια τέτοια προσβολή γι αυτό και
παίρνει το στράτευμα του και επιστρέφει στην πατρίδα του.
 Μετά την οριστική και αμετάκλητη απόφαση του Αγαμέμνονα ν' αποσπάσει βίαια τη
Βρισηίδα από τον Αχιλλέα η κλιμάκωση της όξυνσης έχει φτάσει πια στο αποκορύφωμα της.
Τα λόγια πια δεν έχουν σημασία και ο ασυγκράτητος βασιλιάς των Μυρμιδόνων τραβά το
σπαθί του για να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα. Σ' αυτό το σημείο επιβάλλεται η θεϊκή παρέμβαση
για να εκτονωθεί η κατάσταση. Στην Ιλιάδα άλλωστε η θεϊκή παρέμβαση στα ανθρώπινα
πράγματα είναι πολύ έντονη και αυτό διαγράφεται από το προοίμιο. Οι θεοί παρεμβαίνουν
αλλά οι άνθρωποι αποφασίζουν. Η παραίνεση της θεάς Αθηνάς δεν αφαιρεί τελείως την
πρωτοβουλία από τον Αχιλλέα ό οποίος δείχνει οτι έστω και με τη συμβουλή της Αθηνάς
μπορεί ν' αντιληφθεί το σωστό και να συγκρατεί το θυμό και την εκρηκτικότητα του την
τελευταία στιγμή.  Στην Ιλιάδα η ανθρώπινη ευθύνη και η θεϊκή παρέμβαση συνυπάρχουν και
αυτό παρουσιάζεται ως κάτι το απολύτως φυσικό.

Στον πέμπτο και τελευταίο λόγο του ο Αχιλλέας (στίχοι 226-245) επανέρχεται δριμύτερος
εναντίον του Αγαμέμνονα εξαπολύοντας βαριές βρισιές και σκληρούς χαρακτηρισμούς. Η
παρέμβαση της Αθηνάς απέτρεψε το μοιραίο αλλά άφησε εκτεθειμένο τον Αχιλλέα στα μάτια
των συμπολεμιστών του ο οποίος δεν είναι σε θέση να ελέγξει την οργή του. Έτσι χαρακτηρίζει
τον Αγαμέμνονα θρασύδειλο και άπληστο, δηλώνει ότι αποσύρεται οριστικά από το πεδίο της
μάχης και προειδοποιεί οτι οι Αχαιοί πολύ γρήγορα θα τον αποζητήσουν.  Ο Αχιλλέας δείχνει
να αισθάνεται όλους τους Αχαιούς υπεύθυνους απέναντι του για την προσβολή που του έγινε
και μάλλον η αγανάκτηση του φαίνεται δικαιολογημένη αφού οι υπόλοιποι Αχαιοί δεν
προχωρούν σε καμιά διαμαρτυρία και παραμένουν ίσως και προκλητικά αδρανείς.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο Αχιλλέας διαπράττει σοβαρό σφάλμα στην προσπάθεια του
να υπερασπιστεί τα δικαιώματα του, αφού μιλάει με απρέπεια και αγένεια στον αρχιστράτηγο
Αγαμέμνονα.  Δείχνει να ξεχνά τη δύναμη την οποία κρατά ο θεσμός της βασιλείας,
παρουσιάζει υπερβολική εμπιστοσύνη στις δυνάμεις και στις ικανότητες του και φτάνει στο
σημείο ν' αμφισβητήσει τη δύναμη του βασιλιά και να εξαπολύσει εναντίον του υπερβολικά
σκληρούς και προσβλητικούς χαρακτηρισμούς. Επιπλέον το ασυγκράτητο πείσμα του και η
απροθυμία του να υποχωρήσει στον βασιλιά δημιουργούν κακό προηγούμενο για το
στράτευμα των Αχαιών.

Η συμπεριφορά του Αχιλλέα έχει την εξήγηση της και η εξήγηση αυτή ακούει στο όνομα  τιμή.
Η έννοια της τιμής στον Όμηρο έχει δύο όψεις: την υλική που συνδέεται με την κατοχή των
υλικών αγαθών και τη μη υλική που συνδέεται με την ανώτερη κοινωνική θέση και το κύρος
που έχει ο ήρωας στην κοινότητα στην οποία ζει. Η αποκατάσταση της προσβεβλημένης τιμής
κάποιου απαιτεί την καταβολή υλικής αποζημίωσης ή ακόμη και εκδίκηση. Η βίαιη αφαίρεση
της Βρισηίδας από  τον Αχιλλέα δε σημαίνει μόνο την απώλεια μιας γυναίκας αλλά την
αφαίρεση  και την προσβολή της τιμής του ήρωα. Η ζωή του Αχιλλέα αποκτά νόημα μόνο μέσω
της τιμής και όσο πιο πολλά είναι τα λάφυρα τόσο πιο μεγάλη είναι η τιμή. Αν σκεφτούμε και
τη σύντομη ζωή του Αχιλλέα τότε η έννοια της τιμής αποκτά ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα.

Από την άλλη μεριά βρίσκεται ο Αγαμέμνων, ο αρχηγός του αχαϊκού στρατεύματος. Στο
επεισόδιο με τον Χρύση δείχνει για πρώτη φορά τον εγωισμό και την απερισκεψία του,
χαρακτηριστικά που δεν συμβαδίζουν με το αξίωμα που κατέχει. Αντιμετωπίζει με σκληρότητα
τον πονεμένο Χρύση, περιφρονεί τον θεό Απόλλων και διαπράττει ύβρη, δείχνει να μην
ενδιαφέρεται για τις καταστροφικές συνέπειες που θα έχει η αλόγιστη συμπεριφορά του στο
σύνολο του στρατεύματος.

Μετά την αποκάλυψη της αιτίας του κακού από τον Κάλχα, ο Αγαμέμνων παίρνει τον
λόγο(στίχοι 107-121). Στον πρώτο αυτό λόγο ο Αγαμέμνων αντιμετωπίζει με οργή τον Κάλχα
και αμφισβητεί τα λεγόμενα του. Η αντίδραση του θυμίζει ένοχο, ο οποίος προσπαθεί με κάθε
τρόπο ν' αποκρούσει την κατηγορία που διατυπώνεται εναντίον του. Δεν αναγνωρίζει την
ευθύνη που έχει και προσπαθεί να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του προς τον Χρύση,
επαινώντας τα χαρίσματα της Χρυσηίδας. Φτάνει μάλιστα στο σημείο να  συγκρίνει τη νόμιμη
σύζυγο του   με τη Χρυσηίδα μειώνοντας με τον τρόπο αυτό την Κλυταιμνήστρα. Δέχεται παρ'
όλα αυτά να στείλει τη Χρυσηίδα πίσω στον πατέρα της, τονίζοντας το μέγεθος της θυσίας που
είναι έτοιμος να κάνει. Ο όρος που θέτει όμως στη συνέχεια να του δοθεί ισάξιο γέρας
δημιουργεί νέα ένταση στη σκηνή και εξυπηρετεί την οικονομία του έπους, γιατί δημιουργεί
τις προϋποθέσεις για τη σύγκρουση Αχιλλέα-Αγαμέμνονα, που θα προκαλέσει το θυμό του
δεύτερου Ο λόγος του Αγαμέμνονα αποκαλύπτει τις ψυχολογικές του διακυμάνσεις, χωρίς
αυτές να περιγράφονται και δημιουργεί ανάλογες εντάσεις ή υφέσεις στη συνέλευση.
Στο δεύτερο λόγο του(στίχοι 131-148) ο Αγαμέμνων οδηγεί την αντιπαράθεση σε προσωπικό
επίπεδο και δεν βλέπει απέναντι του κανέναν άλλο παρά μόνο τον Αχιλλέα. Αναγνωρίζει
βέβαια τη γενναιότητα του Αχιλλέα αλλά εκλαμβάνει τα επιχειρήματα του Αχιλλέα ως
προσπάθεια εξαπάτησης του και γίνεται όλο και πιο απαιτητικός. Απαιτεί γέρας ισάξιο με τη
Χρυσηίδα και φτάνει στο σημείο να απειλήσει ότι θ' αρπάξει το γέρας κάποιου άλλου. Η ωμή
και απροκάλυπτη απειλή του Αγαμέμνονα αποκαλύπτει τον βίαιο και υβριστικό χαρακτήρα
του.
Στον τρίτο  και τελευταίο του λόγο(στίχοι 173-188) ο Αγαμέμνων προσπερνάει τις αιτίες στις
οποίες ο Αχιλλέας στήριξε την απειλή του ότι θα φύγει και αρνείται την ευθύνη της
σύγκρουσης , προσπαθώντας να μετακυλήσει τις ευθύνες στον Αχιλλέα. Αφαιρεί από τον
Αχιλλέα το θέμα της τιμής και το ιδιοποιείται. Ο Αγαμέμνων αισθάνεται και αυτός οτι η
απώλεια της Χρυσηίδας αποτελεί απώλεια της τιμής του και διεκδικεί ισάξιο γέρας. Ίσως όμως
να αισθάνεται επίσης ότι ο Αχιλλέας προσπαθεί να εξισωθεί  μ' αυτόν και οτι αμφισβητεί
ανοιχτά πια την εξουσία του.

Ο Αγαμέμνων εμφανίζεται για άλλη μια φορά δεσποτικός, αλαζονικός, εγωκεντρικός και
αχάριστος.
Η σύγκρουση ανάμεσα στους δύο άνδρες είναι πλέον σφοδρή, αμείλικτη και δραματική. Η
σύνεση, η μετριοπάθεια και η ομοψυχία έχουν δώσει τη θέση τους στην έντονη προσωπική
αντιδικία. Είναι θέμα πια προσωπικής τιμής και η σύγκρουση τους είναι σύγκρουση γιγάντων.
Από τη  μια ένα κτητικός αρχιστράτηγος και από την άλλη ένας πεισματάρης πολεμιστής. Οι
συνέπειες θα είναι τραγικές και δύσκολα θα μπορέσει να διακρίνει κάποιος νικητές και
νικημένους.