‫ﺟﻤﺎﻝ ﺻﻔﺮی‬

‫��ﻨﺎ�بت ﺻﺪو�ﯽ و�ﻮ��ﻦ ﺳﺎ�وز �ﻮ�ﺪ د��ﺮ ��ﺪق‬

‫ﻣﺼﺪﻕ ﻭ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ »ﺍﺧﺘﻴﺎﺭﺍﺕ‪ ،‬ﺭﻓﺮﺍﻧﺪﻭﻡ ﻭ ﺍﻧﺤﻼﻝ‬

‫ﻣﺠﻠﺲ« ﺩﺭﭘﻴﺸﺒﺮﺩ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺍﻳﺮﺍﻥ‬
 ‫ﺻﺪو ﯽ و ﻮ ﻦ ﺳﺎ وز ﻮ ﺪ د ﺮ ﺪق‬ ‫ﻨﺎ‬

‫ﻣﺼﺪق و ﮐﺎرﺑﺮد »اﺧﺘﯿﺎرات‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ«‬

‫درﭘﯿﺸﺒﺮد اﻫﺪاف ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان‬

‫ﺟﻤﺎل ﺻﻔﺮی‬

‫ﺣﻖ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ ﻣﺤﻔﻮظ!‬

‫اﻧﺘﺸﺎر و ﻧﻘﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ذﮐﺮ ﻣﺄﺧﺬ آزاد اﺳﺖ!‬

‫ﺧﺮداد ‪١٣٩۴‬‬

‫ارﺗﺒﺎط از طﺮﯾﻖ ﭘﺴﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ‪:‬‬

‫‪mosadegh.fatemi@yahoo.com‬‬

‫ا ﺸﺎرات ﺪق – ﯽ‬
 ‫‪٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫‪ ،‬وﯽ‬ ‫ﻮا ﺪ ر‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺑﺎم ر ﺪه و د ﯾﺎ زود ﺑﺎ ﺪ ا ﯽ وم‬ ‫ﻦ‬ ‫‪ ...‬ا ﻮن آ ﺘﺎب‬

‫ﻦ آ ﺶ ﺧﺎ ﻮش ﻮا ﺪ ﺪ و دان ﺪار ﻮر‬ ‫ز ﺪه ﺑﺎ ﻢ و ﺒﺎ ﻢ ا ﺪوارم‪ ،‬و ﺑ ﻪ ﻦ دارم‪،‬‬

‫ار ﺑﺎ ﺪ ﺧﺎ ﻮد آزادی ﻤﻞ ﺪا ﻪ ﺑﺎ ﻢ و‬ ‫ﺪ‪ .‬ا‬ ‫ﻪ‬ ‫ا ﻦ ﺒﺎرزه ﻣ ﯽ را آ ﻘﺪر د ﺒﺎل ﯽ ﺪ‬

‫ﻦ‬ ‫ﯽ ﻮا ﺪ ﺑ ﺪ‪ ،‬گ‬ ‫ﻮﯽ‬ ‫دن ﻣﺎ ﺑ ﺬار ﺪ و ﻣﺎ را‬ ‫‪ A‬ﮕﺎ ﮕﺎن ﻣﺎ ﺴ ﻂ ﺑﺎ ﺪ و ر ﻪ ی‬

‫ﮓو‬ ‫ا ان ﺑﺎ آن ﻮا ﻖ ﺸﺎن ر ﯽ و ﺪﻣﺎ ﯽ‬ ‫ﺢ دارد و ﺴ ﻢ ا ﺖ ﻣ‬ ‫ز ﺪﯽ‬

‫ﻣﺎ وع ده ﺖ‬ ‫ز ﺑﺎرا ﻦ ﮓ ﯽ رود‪ .‬ا وز ﺒﺎرزه ر ﯽ را ﻣ‬ ‫ﺪن ﮫﺎن ده ﺖ‪،‬‬

‫و ﺖ ﺘﺎد ﯽ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﮫﺎی ﻤﺎ ﯽ ﺑﺎ ﺪ ﻘﺎ ﻞ‬ ‫ﭽ ﺲ از ا ﺖ آن ﻏﺎ ﻞ ﺖ‪ .‬ا ﻪ ا ﻮ‬

‫ﻪ ﯽ ر ﺪ‪ ،‬ر ﺞ‬ ‫ﺪر ﻮﭼﮏ و ﺰ ﺑﺎ ﺪ ﺑﺂﺳﺎ ﯽ‬ ‫ﺒﺎرزه ی‬ ‫ا آن آﻣﺎده ﻮد‬ ‫دو‬

‫ﺮ ﻢ ﺞ ﺮ ﯽ ﻮد‪ .‬ا ﻦ راه ﺰ ﯽ ده ﺠﺎ ﯽ ﻮان ر ﺪ‪.‬‬

‫د ﺮ ﺪ ﺪق‪ ،‬ﻖ ﻢ ﺮﻣﺎه ‪ ١٣٣٠‬ﺠ ﺲ ﻮرا ﻤ ﯽ‬

 ‫‪٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻓﮭﺮﺳﺖ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﮫ‪۴ .....................................................................................................................‬‬
‫ﺑﻨﯽ ﺻﺪر– ﺟﻤﺎل ﺻﻔﺮی ‪ :‬اﮐﺜﺮﯾﺖ» ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن « ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺧﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ‪٨ ..‬‬
‫دﻓﺎع ﻣﺼﺪق از رﻓﺮاﻧﺪوم ‪٢٨................................................................................‬‬
‫‪ - ١‬دﻓﺎع دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق از رﻓﺮاﻧﺪوم در دادﮔﺎه ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮﻧﻈﺎﻣﯽ رژﯾﻢ ﮐﻮدﺗﺎ ‪٢٨....................‬‬
‫‪ - ٢‬ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد در رﻓﺮاﻧﺪوم از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ‪٣۴....‬‬
‫‪ - ٣‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﺷﺎه در ﺑﺎرۀ رﻓﺮاﻧﺪوم و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ‪٣۶...................................‬‬
‫‪ -۴‬ﻣﺼﺪق در ﻧﺎﻣﮫ ای ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﺳﺎزﻣﺎن داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﺟﺒﮭﮥ ﻣﻠّﻰ اﯾﺮان ‪٣٩........................‬‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ‪۴١................................................................................ ١٣٢٨‬‬
‫‪ -١‬ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻧﮕﻠﯿﺲ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﯽ ﻣﺆﺳﺴﺎن ‪۴١.......................... ١٣٢٨‬‬
‫‪ - ٢‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ‪١٣٢٨‬ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﯽ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﷴ ﻋﻠﯽ ﺳﻔﺮی ‪۴٧........‬‬
‫‪ -٣‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن دوم ﺑﺪﺳﺘﻮر اﻧﮕﻠﯿﺲ و در ﺑﺎر ‪۵٧......................................‬‬
‫‪ - ۴‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ‪۶٠......................................................‬‬
‫‪ - ۵‬ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺼﺪق در ﺑﺎرۀ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ » ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن « ‪۶٣................ ١٣٢٨‬‬
‫‪ -۶‬ﻣﺼﺪق ‪ :‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﯾﮏ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﯽ ﻗﻼﺑﯽ ﺑﻮد ‪۶۶.............................‬‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات ﯾﮏ ﺳﺎﻟﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ ﻣﺼﺪق ‪۶٨............................................................‬‬
‫دﯾﺪار ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ‪٧٨....................................................................................‬‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺎﻣﮫ آﯾﺖﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ در ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﯿﺎرات ‪٨٧...............................‬‬
‫اوﺿﺎع آﺷﻔﺘﮫ‪،‬ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرطﻮس‪ ،‬ﺳﻠﺐ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺑﻘﺎﯾﯽ ‪ ،‬اﺳﺘﯿﻀﺎح و رﻓﺮاﻧﺪوم ‪٩۴...............‬‬
‫زد و ﺧﻮرد ﻣﺠﺪد در ﻣﺠﻠﺲ ‪١٠١ .........................................................................‬‬
‫اﯾﺮج ﭘﺰﺷﮑﺰاد‪ » :‬ﻗﺎﻧﻮن اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺼﺪق و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ« ‪١۴٢ ..............‬‬
‫دﮐﺘﺮﻋﺒﺎس ﺗﻮﻓﯿﻖ‪»:‬در ﺑﺎره ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدن ﯾﺎ ﻧﺒﻮدن ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق«‪١۶٢ .............‬‬
‫ﻋﺒﺪﷲ ﺑﺮھﺎن‪» :‬ﻣﺮداد ‪ ،١٣٣٢‬رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق‪ ،‬دو دﯾﺪﮔﺎه« ‪١٩١ ................................‬‬
‫دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ‪ :‬ﻣﻦ ﺣﻖ ﻣﯽ دھﻢ ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﮫ]رﻓﺮاﻧﺪوم[ ﮐﺮد ‪٢٠٣ .......................‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﺣﺠﺎزي‪ »:‬آﯾﺎ ﺟﺪا ﺳﺎزی ﻣﺤﻞ اﺧﺬ آرای ﻣﻮاﻓﻖ وﻣﺨﺎﻟﻒ ﮐﺎری ﺧﻼف ﺑﻮد؟« ‪٢١٢ .‬‬
‫ﻣﻨﺼﻮر ﺑﯿﺎت زاده‪ »:‬دﻓﺎع از ارزﺷﮭﺎی ﻣﺤﻮری »ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان« ﺑﺮای دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق‬
‫ارﺟﺤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی داﺷﺖ ﺗﺎﺣﻔﻆ ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی! « ‪٢١٩ .........................................‬‬
‫دﻛﺘﺮﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ » :‬زﻣﯿﻨﮫھﺎی ﻛﻮدﺗﺎی ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد « ‪٢٢٣ ...................................‬‬
‫ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﯿﻤﯽ‪»:‬ﺑﯽ ﮔﻤﺎن اﮔﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ اﺳﻨﺎد ﯾﮑﯽ دو دھﮫ ی اﺧﯿﺮ را دﯾﺪه ﺑﻮد‬
‫طﻮر دﯾﮕﺮی ﻣﯽ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ‪٢٢٨ ........................................................................... «.‬‬
‫ﻣﮭﻨﺪس زﯾﺮک زاده‪ »:‬اﺧﺘﯿﺎرات‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ« ‪٢٣١ ................................‬‬
‫ﺧﺴﺮو ﺷﺎﮐﺮی ‪»:‬اﻗﺪام ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﯾﺮادی ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﺪاﺷﺖ« ‪٢٣٧ ..........‬‬
‫◀ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت و ﻣﺂﺧﺬ‪٢٣٩ .................................................................................. :‬‬
 ‫‪٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﻘﺪﻣﮫ‬
‫ﺑﯿﺶ از ﺷﺼﺖ ﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺑﺎرۀ » اﺧﺘﯿﺎرات‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم و اﻧﺤﻼل‬
‫ﻣﺠﻠﺲ« در زﻣﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ ﻣﺼﺪق ﻣﻮاﻓﻖ وﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻧﻈﯿﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮی زاده و ﻣﮑﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ھﻮ وﺟﻨﺠﺎل و ﻧﺎﺳﺰا‪ ،‬ھﻤﺮاه و‬
‫ھﻤﺴﻮ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﯿﺲ و درﺑﺎر ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﺧﺺ آن طﺮز ﺗﻔﮑﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪»،‬ﺷﺨﺼﯿﺘﮭﺎی ﻣﮭﻤﯽ ﮐﮫ از ﺻﻒ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﺎن ﻣﺼﺪق‬
‫و]ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ[ ﮐﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻓﻌﺎﻻﻧﮫ ﺑﮫ آﻧﺎن ﭘﺸﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬آﯾﺖ‬
‫ﷲ ﺳﯿﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ‪ ،‬ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ و اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺣﺎﺋﺮی زاده‪.‬‬
‫اﯾﻨﺎن ﮐﮫ ﻧﻘﺶ ﻣﮭﻤﯽ در ﭘﺪﯾﺪ آوردن ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﯽ اﯾﻔﺎ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺸﯽ ﺑﺲ‬
‫ﻣﮭﻤﺘﺮ‪ ،‬در از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن آن ﺑﺎزی ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪق ﺑﺪل ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺷﻤﻦ ﮐﺎﻣﯽ آﻧﺎن ﮐﺎر دﺷﻤﻨﺎن دﯾﮕﺮﻣﺼﺪق را ﺑﺴﯿﺎر آﺳﺎن ﮐﺮد‪ ...‬اﯾﻦ ﯾﺎران ﭘﯿﺸﯿﻦ‬
‫از اﺑﺮاز ھﯿﭻ اﻧﺘﻘﺎد ﮔﺰﻧﺪهای ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﺼﺪق ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﮐﻤﺘﺮ‬
‫ﻣﻮردی ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﺗﺄﻣﻞ آﻣﯿﺰ وﺳﺎزﻧﺪهای ﺑﮫ او دادﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﯿﭽﯿﺪهای‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻔﺖ‪ ،‬دﺷﻮارﯾﮭﺎی اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬ﻧﻈﻢ و ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﯾﺎ ﻟﻮازم و ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت‬
‫ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوطﮫ ﮐﺎرآﻣﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ و اﻧﺪﯾﺸﮫ ﻣﺜﺒﺖ و درﺧﻮری ﺑﺮای‬
‫ﻋﺮﺿﮫ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ واز ﺣﺪ ﺳﺨﻨﺎن ﮐﻠﯽ و ﺷﻌﺎر ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻤﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ (١) «.‬اﯾﻨﮭﺎ »ﺑﺎ‬
‫اﺑﺴﺘﺮﻛﺴﯿﻮن )از رﺳﻤﯿّﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺟﻠﺴﮫ( دﺳﺖ ﺑﮫ ﮐﺎراﺧﻼل در ﻛﺎر ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﻠّﻰ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﮫ ﻋﻨﻮان آﺧﺮﯾﻦ ﻋﻼج ﺑﺮای ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ« ﺷﺪﻧﺪ ‪ :‬آﻧﭽﮫ واﺿﺢ و ﻣﺒﺮھﻦ اﺳﺖ ھﻢ‬ ‫ﻣﺼﺪق ﺑﮫ اﺳﺘﯿﻀﺎح در ﻣﺠﻠﺲ ّ‬
‫اﮐﻨﻮن ﺳﻮداﮔﺮان ﻓﮑﺮی و ﺳﯿﺎﺳﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ اطﻼﻋﺎت ودادهھﺎ در راﺑﻄﮫ‬
‫ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﮫ راه ﺑﺮد »اﺧﺘﯿﺎرات و رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق« اﻧﺘﻘﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﮭﺘﺮاز اﯾﻦ آﻗﺎﯾﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﮫ در ﺳﻮداﮔﺮی ﻓﮑﺮی و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮔﻮی‬
‫ﺳﺒﻘﺖ را ازآﻧﮭﺎ ﮐﮫ در ﮐﻮدﺗﺎی ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‪ ٣٢‬ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬رﺑﻮدهاﻧﺪ…‪ !,‬دﯾﮕﺮ‬
‫اﯾﻨﮑﮫ اﯾﻦ آﻗﺎﯾﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻈﻤﯽ و ﺷﺎﯾﮕﺎن ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم را‪،‬‬
‫ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺑﺮای ﺿﺪﯾﺖ ﺧﻮد ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق ﻗﺮارﻣﯽدھﻨﺪ‪ .‬در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﺮﺧﯽ‬
 ‫‪٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫از ﯾﺎران ﻣﺼﺪق ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ھﻨﻮز ﺑﺴﯿﺎری از اطﻼﻋﺎت و اﺳﻨﺎد‬
‫ﺑﺮای "ﺧﺮﯾﺪ" ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن در دﺳﺖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﺳﻨﺎد وزارت ﺧﺎرﺟﮫ آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﮔﺰارش‬
‫وﯾﻠﺒﺮ اﯾﻦ ﺗﺮدﯾﺪھﺎ را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮدهاﺳﺖ‪ .‬واﻧﮕﮭﯽ رﻓﺮاﻧﺪوم ﭘﯿﺶ و ﭘﺲ از‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق در ﮐﺸﻮرھﺎی ﻣﻐﺮب زﻣﯿﻦ ﺑﺮﮔﺬار اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( در اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط و ﻓﺮو ﭘﺎﺷﯽ ﻓﺎﺷﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﮐﺸﻮرﺑﯿﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮔﺬﺷﺘﮫ و ﻧﻈﺎم ﺟﻤﮭﻮری از راه ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺮدم را ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫ب( » ژﻧﺮال ﺷﺎرل دوﮔﻞ ﻧﯿﺰ رﻓﺮاﻧﺪوم ﮐﺮد‪ .‬دو ﮔﻞ ﮐﮫ در ﺳﺨﺖ ﺗﺮﯾﻦ و‬
‫ﺗﺎرﯾﮏ ﺗﺮﯾﻦ اﯾﺎم ﺣﯿﺎت ﻣﻠﺖ ﻓﺮاﻧﺴﮫ زﻣﺎم اﻣﻮر را ﺑﮫ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬در ﭘﯽ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر از راه ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آراء ﻋﻤﻮﻣﯽ )رﻓﺮاﻧﺪوم( ﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﮫ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻗﺒﻼً ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ را ﺑﺮای ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آراء ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﺟﻠﺐ ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن زﯾﺮ ﺑﺎرﭼﻨﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮی ﻧﻤﯽروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺖ‪ «.‬و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﮭﻮری ﭘﻨﺠﻢ را ﺑﮫ‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﻠﺖ ﻓﺮاﻧﺴﮫ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎر ﺷﻤﺎ ﺳﻮداﮔﺮان ﻓﮑﺮی و ﺳﯿﺎﺳﯽ را ‪ ،‬ﺑﺠﺰﻣﻌﺎرﺿﮫ و دﺷﻤﻨﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﺣﻘﻮق ﻣﻠﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺗﻌﺒﯿﺮﮐﺮد؟ اﺳﻨﺎد وزارت ﺧﺎرﺟﮫ‬
‫آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﮔﺰارش وﯾﻠﺒﺮ درﺳﺘﯽ اطﻼﻋﯽ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﺼﺪق ازرﺷﻮه‬
‫ﭘﺮدازی واﻗﺪاﻣﺎت ﭘﯽﮔﯿﺮﮐﺎرﮔﺰاران آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺑﺮای "ﺧﺮﯾﺪ" ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺪﺳﺖ آوردهﺑﻮد‪ .‬ﺣﻖ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪ .‬او‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ ﺧﺮد ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺧﻮد‪ ،‬آن‬
‫ﻣﺠﻠﺲ راﮐﮫ آﻟﻮده ﺑﮫ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺳﺮﺳﭙﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آرای‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺤﻞ ﮐﺮد زﯾﺮا ‪:‬‬
‫‪ » -١‬از ﻣﺪّﺗﮭﺎ ﭘﯿﺶ از ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ از ‪ ٢٩‬اردﯾﺒﮭﺸﺖ ‪ ٢٠) ١٣٣٢‬ﻣﮫ ‪( ١٩۵٣‬‬
‫ﺑﮫ ﮐﺎرﮔﺰاران ﺳﯿﺎ و اﻧﺘﻠﯿﺠﻨﺲ ﺳﺮوﯾﺲ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﺑﻮد ھﺮ ھﻔﺘﮫ ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن‬
‫﷼ )دوازده ھﺰار دﻻر( را ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﯿﺎرھﺎی آن روز ﻣﺒﻠﻎ ﺑﺴﯿﺎر ھﻨﮕﻔﺘﯽ ﺑﻮد ﺑﮫ‬
‫ﮐﺎر» ﺧﺮﯾﺪ ھﻤﮑﺎری« ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬ھﺪف اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﮐﺴﺐ‪ ٤١‬رأی ﻋﻠﯿﮫ‬
 ‫‪٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺼﺪق و ﻧﯿﺰ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺣﺪ ﻧﺼﺎب رأی ﺟﮭﺖ اﻗﺪام ﺷﺒﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬از طﺮﯾﻖ‬
‫اﺗﮑﺎ ﺑﮫ ‪ ٥٣‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه در ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ ) از ﻧﻈﺮﺳﺮوﯾﺲ اطﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ‬
‫‪ ٢٠‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪهای ﮐﮫ اﮐﻨﻮن در ﮐﻨﺘﺮل ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬رﺷﻮه ﭘﺮداﺧﺖ ﮔﺮدد‪ «.‬ﺑﮫ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺳﺨﻦ‪ ،‬در طﺮح دوﺳﺎزﻣﺎن ﺳﯿﺎ و ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﺘﻠﯿﺠﻨﺲ ﺳﺮوﯾﺲ‪ ،‬ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﺎﯾﺪ از طﺮﯾﻖ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻠﯽ ﺳﺮوﯾﺲ اطﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﯿﺎ‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻧﯿﺎز و از راه ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ را ﺻﻮرت ﻣﯽدھﺪ و‬
‫ﺑﺨﺸﯽ از وﺟﮫ را ﻓﺮاھﻢ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪«.‬‬
‫‪ - ٢‬ﻣﺼﺪق اﯾﻦ را ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﮫ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮﺿﺪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﺮدم و ﺑﮫ ﻧﻔﻊ‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺲ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﯿﺎد ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻋﺰﯾﺮ ﻣﯽآورم ﮐﮫ» ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ دوم ﺟﮭﺎﻧﯽ ھﻢ‪ ،‬وﻗﺘﯽ در ﺳﺎل ‪ ،١٩۵٨‬ژﻧﺮال‬
‫ﺷﺎرل دوﮔﻞ ﺑﺮای ﻧﺠﺎت ﻓﺮاﻧﺴﮥ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﺤﺮان‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ‪،‬‬
‫در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ٢‬و‪ ٣‬ژوﺋﻦ‪ ،‬از ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻠﯽ ﺑﺮای ﻣﺪت ﺷﺶ ﻣﺎه‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎرات ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺧﺘﯿﺎرات دوﮔﻞ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ادارۀ اﻣﻮر از طﺮﯾﻖ ﻟﻮاﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ‬
‫ﺗﮭﯿﮥ ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺪﯾﺪ ھﻢ ﺑﻮد ﮐﮫ ﭘﺲ از ﺗﮭﯿﮫ و ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫ﮔﺪاﺷﺘﮫ ﺷﻮد«‬
‫‪ - ٣‬ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎﮐﻤﮫ در دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( »ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ازﻣﺸﺎھﺪهی ﺗﻮطﺌﮫھﺎی ﻣﺠﻠﺲ درﯾﺎﻓﺘﻢ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺗﻮطﺌﮫھﺎ ﺑﺮﺿﺪ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﮫ ﺑﺮﺿﺪ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺿﺪ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮای‬
‫اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮد ﻗﯿﺎم ﮐﺮده و اﯾﻦھﺎ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﺮدم را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﻨﺪ ﻟﺬا دﯾﺪم ﮐﮫ‬
‫در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻓﮑﺮی ﮐﺮد«‬
‫ب( ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﺪادﮔﺮﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺮای ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن اﯾﺠﺎد ﻧﻔﺎق ﮐﺮد و‬
‫ﻋﺪهای از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ دوﻟﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻧﺒﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ‬
‫دوﻟﺖ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﮐﮫ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﺑﮫ طﻮرﻋﺎدی ﻓﻘﻂ ﺑﮫ ﺑﺮﮐﻨﺎری ﻣﻦ و‬
‫ھﻤﮑﺎراﻧﻢ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﯽﺷﺪ ﺑﻠﮑﮫ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان ھﻢ ﮐﮫ دوﻟﺖ‪ ،‬آن را رھﺒﺮی‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرﻓﺖ‪.‬‬
 ‫‪٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﻧﮕﯿﺰه ﻣﻦ از ﺗﺪوﯾﻦ و ﻧﮕﺎرش اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮫ در ﺳﺎﻟﺮوز ﺗﻮﻟﺪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪،‬‬

‫ﻣﻈﮭﺮ و ﻧﻤﺎد آزادی‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻗﺮاردادن ﮐﺎرﺑﺮدھﺎ و‬
‫راهﺑﺮدھﺎی ﻣﺼﺪق درراﺑﻄﮫ ﺑﺎ»اﺧﺘﯿﺎرات‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ« و واﮐﻨﺶ‬
‫و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دﺷﻤﻨﺎن ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﺮدم وآزادی و اﺳﺘﻘﻼل اﯾﺮان ﺑﺎ آن‪ ،‬دردﺳﺘﺮس‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ وطﻦ دوﺳﺖ‪ ،‬آزادﯾﺨﻮاه و اﺳﺘﻘﻼل طﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮥ‬
‫دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق »‪ ...‬وﻗﺘﯽ ﭘﺎی ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻤﻮم ﺑﻤﯿﺎن آﯾﺪ از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﺼﻮﺻﯽ و‬
‫ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺷﺨﺼﯽ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﮫ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﻤﻠﮑﺖ اھﻞ ﺳﺎزش‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﮫ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﺮد وﻣﺮداﻧﮫ ﻣﯽاﯾﺴﺘﻨﺪ و ﯾﮑﺪﻧﺪﮔﯽ ﺑﺨﺮج ﻣﯽدھﻨﺪ‬
‫و ﺑﺎزﺑﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ در راه آزادی واﺳﺘﻘﻼل اﯾﺮان ﻋﺰﯾﺰازھﻤﮫ ﭼﯿﺰ ﺧﻮد‬
‫ﻣﯿﮕﺬرﻧﺪ‪«...‬‬

‫ﺟﻤﺎل ﺻﻔﺮی‬
‫ﻓﺮاﻧﮑﻔﻮرت‪ -‬ﺧﺮداد ‪١٣٩۴ ،‬‬
 ‫‪٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﻨﯽ ﺻﺪر– ﺟﻤﺎل ﺻﻔﺮی ‪ :‬اﮐﺜﺮﯾﺖ» ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن « ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺧﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‬

‫ﺑﺮای روﺷﻦ ﺷﺪن ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ارﺟﻤﻨﺪ ﮐﮫ ﭼﺮا ﻣﺼﺪق دﺳﺖ ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم زد و‬

‫در ﻣﻮرد ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺧﺮﯾﺪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ دورۀ ھﻔﺪھﻢ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﮕﻠﯿﺲ‬
‫ﺑﺮﺿﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم اطﻼع ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ از‬
‫ﮐﺘﺎب » ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان و دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﺑﮫ رواﯾﺖ اﺳﻨﺎد« ﻧﻮﺷﺘﮥ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﯽ‬
‫ﺻﺪر– ﺟﻤﺎل ﺻﻔﺮی آﻏﺎز ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ‪:‬‬
‫» درﺳﻨﺪ ‪ ) ٣٤٧‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ،٧٨٨. ٠٨ –١٨٥٣‬از ﺳﻮی ھﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﯿﺮ اﻣﺮﯾﮑﺎ‬
‫دراﯾﺮان ﺑﮫ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﮫ ﺗﮭﺮان‪ ١٨ ،‬اوت ‪]١٩٥٣‬ﺳﺎﻋﺖ[‪ ١٠‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ظﮭﺮ‪،‬ﺳﺮی‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﭘﺲ از درﯾﺎﻓﺖ ﻣﻼﺣﻈﮫ ﺷﻮد( ﺣﺎﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪه‬
‫ﺷﮑﺴﺖ ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ھﻨﺪرﺳﻦ ﮐﮫ ﻗﺮار ﺑﻮد ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﮐﻮدﺗﺎ در ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر ﺑﻤﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻼدرﻧﮓ‪ ،‬در‪ ١٧‬اوت‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﺮان ﺑﺎز ﻣﯽ ﮔﺮدد و در ‪ ١٨‬اوت ﺑﮫ ﻧﺰد ﻣﺼﺪق ﻣﯽ‬
‫رود‪:‬‬
‫در ﺑﻨﺪ ‪ ٦‬اﯾﻦ ﺳﻨﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ – ٦‬ﻣﺼﺪق ﺳﭙﺲ‪ ،‬اھ ّﻢ روﯾﺪادھﺎﯾﯽ را ﮐﮫ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﯿﺎن‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺐ وی ﺑﮫ طﻮر ﮐﻠﯽ ھﻤﺎن اطﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻗﺒﻼً ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮥ ﺳﻔﺎرت‬
‫ﺑﮫ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﮫ اطﻼع داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وی ﺑﺮ ﺳﺮﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد اﯾﺴﺘﺎد ﮐﮫ‬
‫‪ ٣٠‬ﺗﻦ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﯾﮑﺠﺎ از ﺳﻮی اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ھﺎ ﺧﺮﯾﺪاری ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﮭﺎ ‪ ٤٠‬رأی ﺧﺮﯾﺪاری ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ١٠ .‬رأی از اﯾﻦ ‪ ٤٠‬رأی ﺑﮫ آﺳﺎﻧﯽ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫ﺑﻮد ﺑﮫ ﻣﺒﻠﻎ ﯾﮑﺼﺪ ھﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﺧﺮﯾﺪاری ﺷﻮد‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ وی آﮔﺎه ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﮫ‬
‫ﻣﺬاﮐﺮات ﺑﺮای ﭘﺎﯾﺎن دادن ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ درﺧﺮﯾﺪ در ﺟﺮﯾﺎن ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وی‬
‫ﻣﺼﻤﻢ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﮐﮫ از ﺳﻮی اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ھﺎ ﺧﺮﯾﺪاری ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ‬
‫ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﻮد‪ .‬از ﻣﻦ ﺳﺌﻮال ﮐﺮد ‪ :‬ﮐﮫ آﯾﺎ ﻣﻦ در ﺑﺎره‬
‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻈﺮی داﺷﻢ ؟‪.‬‬
 ‫‪٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫‪ ... - ٧‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﻨﮭﺎ اظﮭﺎرﻧﻈﺮی ﮐﮫ ﻣﯿﻞ داﺷﺘﻢ در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﮫ اﯾﺮاد ﺑﻨﻤﺎﯾﻢ اﯾﻦ ﺑﻮد‬
‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﮫ ﺑﺮای اﯾﺮان ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺄﺳﻒ ﺑﻮد و ﺑﺮای ﻣﺮدم اﯾﺮان ﻧﯿﺰ‬
‫ﺟﺎی ﺗﻤﺠﯿﺪ و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ دوﻟﺖ اﯾﺮان ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﮫ ﯾﮏ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﺮان در ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻗﺮارداﺷﺖ و ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺗﺮ و‬
‫اﯾﻤﻦ ﺗﺮ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﮐﻠﯿﮫ ارﮔﺎﻧﮭﺎی ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﮫ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد در ھﻤﺂھﻨﮕﯽ اداﻣﮫ دھﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ‪ :‬اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ از اظﮭﺎرات ھﻨﺪرﺳﻦ ﮔﻮﯾﺎی اﻧﺤﻄﺎط اﺧﻼﻗﯽ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮا ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺧﻮد در ﺷﻤﺎر ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪھﻨﺪﮔﺎن ﺧﺮﯾﺪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﻧﯿﮏ‬
‫ﻣﯽ داﻧﺪ آﻧﭽﮫ ﺑﺮای اﯾﺮان و ﻣﺮدم اﯾﺮان ﺧﻔﺖ آوراﺳﺖ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﮫ اﮐﺜﺮﯾﺖ »‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن« ﻣﺠﻠﺴﺶ را ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﯽ ﻏﺎرﺗﮕﺮی‪ ،‬آﻧﮭﻢ در دﻣﺎدم ﭘﯿﺮوزی ﻧﮭﻀﺖ‬
‫ﻣﻠﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺮد‪ .‬آن » ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن« ﺗﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ھﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎدھﺎی ﺧﻮاری و زﺑﻮﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺧﻮار و زﺑﻮن اﻧﺴﺎﻧﮭﺎﺋﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ در ازای درﯾﺎﻓﺖ ﭘﻮل ﻧﺎﭼﯿﺰی‪ ،‬وطﻦ ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و ﺳﻠﻄﮫ ﮔﺮان را ﺑﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ وطﻦ ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻂ ﮐﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺪون رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﮐﻮدﺗﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﻮرت » ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ « ﯾﻌﻨﯽ از راه‬
‫ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻠﺲ زﯾﺮا ‪:‬‬
‫در ﮔﺰارش ﺳﺎزﻣﺎن» ﺳﯿﺎ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪»:‬ﭘﺲ از ﻧﺸﺴﺘﮭﺎی ﻣﺎه ﻣﮫ ﺳﺎل ‪١٩٥٣‬‬
‫درﻧﯿﮑﻮزﯾﺎ ﮔﺴﺘﺮه اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﮭﺎی ﺿﺪ ﻣﺼﺪﻗﯽ ﺑﮫ ﺷﺪت اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮫ ای‬
‫ازاﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﮭﺎ ﺗﻼﺷﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﺨﺼﯿﺺ دوازده ھﺰار دﻻر در ھﻔﺘﮫ در ﺑﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﻣﺎه ﻣﮫ از ﺳﻮی ﺗﯿﻢ ﺳﯿﺎ ﺑﺮای »ﺧﺮﯾﺪن« اﻋﻀﺎی ﻣﺠﻠﺲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ‬
‫در آن زﻣﺎن ﻓﻘﻂ ھﻔﺘﺎد و ﻧﮫ ﻋﻀﻮ داﺷﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم دادن‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎه ھﺎ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺗﻨﺶ ﺷﺪﯾﺪ ﻣﯿﺎن ﻣﺼﺪق و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺶ‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﮐﮫ اﮐﻨﻮن ﺗﺤﺖ رھﺒﺮی ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ و ﺑﻘﺎﯾﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﮫ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪق اﻏﻠﺐ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﮐﺜﺮ آرا را ﻋﻠﯿﮫ وی ﺑﮫ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮی ﺣﺪ ﻧﺼﺎب‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﮫ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﺆﺛﺮ ﻓﻠﺞ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺗﻨﺸﮭﺎ ﭘﺲ از اواﺧﺮ ﻣﺎه ﻣﮫ ﻧﯿﺰ اداﻣﮫ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن طﺮﻓﺪار ﻣﺼﺪق‬
 ‫‪١٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫در روز اول ژوﺋﯿﮫ ﺑﺎ ‪ ٤١‬رأی در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ ٣١‬رأی ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ را از‬
‫رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮ ﮐﻨﺎرﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻊ از اﻧﺘﺼﺎب ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ‬
‫ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﺎظﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﯽ دوﻟﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫) ﺗﻮﺿﯿﺢ ‪ :‬ﺷﺎه ﺑﮫ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ﻗﻮل ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی را داده ﺑﻮد‪(.‬‬
‫ﺑﺎ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﮑﯽ در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﺑﺎ ﻓﻠﺞ ﺷﺪن ﻣﺆﺛﺮﻣﺠﻠﺲ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺪق از طﺮﻓﺪاران ﺧﻮد در ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎء دھﻨﺪ‪ .‬ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎری‬
‫از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن اﺳﺘﻌﻔﺎء دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺳﭙﺲ در ﭼﮭﺎرم اوت‪/‬‬
‫ﺳﯿﺰدھﻢ ﻣﺮداد رﻓﺮاﻧﺪوﻣﯽ را طﺮاﺣﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ ﻣﺮدم طﯽ آن ﺑﮫ طﺮزی ﻗﺎطﻊ ﺑﮫ‬
‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ رأی دادﻧﺪ‪) .‬ﻣﺼﺪق و ﮐﻮدﺗﺎ – ﻣﺎرک ﺟﯽ ﮔﺎزﯾﻮروﺳﮑﯽ و ﻣﺎﻟﮑﻮم‬
‫ﺑﺮن ‪ -‬ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻋﻠﯽ ﻣﺮﺷﺪ زاده – ﻗﺼﯿﺪه ﺳﺮا ‪ -‬ﭼﺎپ اول‪ - ١٣٨٤ ،‬ص ‪٢٦٤‬‬
‫ﺗﺎ ‪( ٢٦٥‬‬
‫ﺑﮫ دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮران ﻣﺨﻔﯽ ﺳﯿﺎ و اﻧﺘﻠﯿﺠﻨﺲ ﺳﺮوﯾﺲ از ﺑﯿﺴﺘﻢ ﻣﺎه ﻣﮫ‬
‫‪ ٣١/ ٥٣‬اردﯾﺒﮭﺸﺖ ‪ »٣٢‬اﺟﺎزه ﻣﺨﺼﻮص« ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ھﻔﺘﮫ ای ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن‬
‫﷼ )‪١٢‬ھﺰار دﻻر( ﮐﮫ دراﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺤﻠﯽ ﻣﺒﻠﻐﯽ ﻣﻌﺘﻨﺎﺑﮭﯽ ﺑﻮد– ﺻﺮف‬
‫ﺧﺮﯾﺪھﻤﮑﺎری‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺳﺎزﻧﺪ‪) «.‬ﻣﺼﺪق وﮐﻮدﺗﺎ – ﻣﺎرک‪ ،‬ﺟﯽ‪ .‬ﮔﺎزﯾﻮروﺳﮑﯽ‬
‫و ﻣﺎﻟﮑﻮم ﺑﺮن ‪ -‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﻠﯽ ﻣﺮﺷﺪ زاد‪ -‬ﻗﺼﯿﺪه ﺳﺮا‪ -‬ﭼﺎپ اول – ‪-١٣٨٤‬‬
‫‪ -١٠٥‬ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از ﮔﺰارش ٌ‪،( « Wilber , Overthrow-18-19ٌ »:‬‬
‫در ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺗﯽ‪ .‬ﭘﯽ‪ .‬آژاﮐﺲ در» ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ« ﺑﮫ اﯾﻦ‬
‫ﻧﮑﺘﮫ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ‪ »:‬اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺟﮭﺖ اﻗﺪام ﺷﺒﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬دارای اھﻤﯿﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ رﺷﻮه ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ھﺪف اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﮐﺴﺐ ‪ ٤١‬رأی ﻋﻠﯿﮫ ﻣﺼﺪق و ﻧﯿﺰ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺣﺪ ﻧﺼﺎب‬
‫رأی ﺟﮭﺖ اﻗﺪام ﺷﺒﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬از طﺮﯾﻖ اﺗﮑﺎ ﺑﮫ ‪ ٥٣‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه در ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ‬
‫) از ﻧﻈﺮ ﺳﺮوﯾﺲ اطﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ‪ ٢٠‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ای ﮐﮫ اﮐﻨﻮن در ﮐﻨﺘﺮل‬
‫ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬رﺷﻮه ﭘﺮداﺧﺖ ﮔﺮدد‪(.‬‬
‫ب ‪ .‬ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﯾﺪ از طﺮﯾﻖ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻠﯽ ﺳﺮوﯾﺲ اطﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ‬
 ‫‪١١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺳﯿﺎ در ھﻨﮕﺎم ﻧﯿﺎز و از راه ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ را‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽ دھﺪ و ﺑﺨﺸﯽ از وﺟﮫ را ﻓﺮاھﻢ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ ).‬اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﯿﺎ‪ -‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﮥ دﮐﺘﺮھﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن– ﺗﺮﺟﻤﮫ دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ وطﻦ دوﺳﺖ‪ -‬ﻣﺆﺳﺴﮫ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮھﻨﮕﯽ رﺳﺎ – ﭼﺎپ اول – ‪ -١٣٧٩‬ص ‪(٢) « ..( ١٦٨‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ » ،‬رد ﭘﺎی ﺗﻮﺟﮫ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان دﺳﺖ ﮐﻢ از اواﯾﻞ‬
‫زﻣﺴﺘﺎن ‪ ١٣٣١‬و آﻏﺎز ﻣﺸﮑﻼت ﺟﺪی دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ دﻧﺒﺎل ﮐﺮد‪ .‬وی‪ ،‬در ‪٤‬‬
‫اﺳﻔﻨﺪ طﯽ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ھﻨﺪرﺳﻮن‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺟﺰﺋﯿﺎت آن را ھﻢ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮﺳﻞ ﺑﮫ‬
‫ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ ﮐﮫ در ﺑﺎدی اﻣﺮ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ھﺸﺪار ﺑﮑﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﺑﻌﻀﯿﮭﺎ‬
‫ﻻﻓﯽ ﺑﯿﺶ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺘﺪرﯾﺞ ﮐﮫ رواﺑﻂ دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ رو ﺑﮫ وﺧﺎﻣﺖ رﻓﺖ ﺟﺪی‬
‫ﺗﺮ ﺷﺪ و ﺣﺘﯽ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ آﻣﺪ‪.‬‬
‫) ﺑﺤﺮان دﻣﮑﺮاﺳﯽ در اﯾﺮان )‪ –( ١٣٣٢ - ١٣٢٠‬ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﯿﻤﯽ –‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ھﻮﺷﻨﮓ ﻣﮭﺪوی وﺑﯿﮋن ﻧﻮذری – ﻧﺸﺮ اﻟﺒﺮز – ﺗﮭﺮان‪١٣٧٢ ،‬‬
‫‪ -‬ص ‪( ٤٥١‬‬
‫ﺑﮫ ﻧﮑﺘﮫ ﻣﮭﻤﯽ ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد اﯾﻨﺴﺘﮑﮫ » دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ و ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ‬
‫ھﺮدو ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ از ﺷﺎه وﻋﺪۀ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ وﻋﺪه ھﺎ ﺑﺨﺸﯽ از‬
‫ﺳﻨﺎرﯾﻮی اﯾﺠﺎد ﻧﻔﺎق ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻀﻌﯿﻒ دوﻟﺖ در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ )«.‬ﺟﺒﮭﮫ ﻣﻠﯽ‬
‫اﯾﺮان » از ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﺎ ﮐﻮدﺗﺎی ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد« ‪ -‬ﻧﮕﺎرش ﮐﻮرش زﻋﯿﻢ ﺑﺎ ھﻤﮑﺎری‬
‫ﻋﻠﯽ اردﻻن ‪ -‬ﭼﺎپ اول‪ -‬ﻧﺸﺮ ﺗﺎخ ‪ ١٣٧٨ ،‬ص ‪( ٢٦٩‬‬
‫از اﯾﻨﺮو‪ ،‬ﯾﮑﯽ از »ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﮭﺪﯾﺪ ﮐﻨﻨﺪه ای ﮐﮫ درﺳﺮ راه ﻣﺼﺪق‬
‫ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد ﮐﮫ از اواﯾﻞ ﺧﺮداد ‪ ١٣٣٢‬ﺑﮫ ﺻﻮرت ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت و‬
‫ﺗﻮطﺌﮫ ھﺎی دﺷﻤﻨﺎن داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ درآﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﮭﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ‬
‫ﺑﮫ اﻧﺤﻼل آن ﮔﺸﺖ‪«.‬‬
‫)ﻣﺼﺪق ﺳﺎﻟﮭﺎی ﻣﺒﺎرزه و ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪-‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺳﺮھﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﯽ – ﺟﻠﺪ‬
‫اول – ﻣﺆﺳﺴﮫ ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮھﻨﮕﯽ رﺳﺎ‪ -‬ﭼﺎپ دوم‪ - ١٣٧٨ ،‬ص ‪( ٥٩٩ -‬‬
‫‪ -‬ﺳﺎﻟﮭﺎی ﺑﻌﺪ دﮐﺘﺮﻣﺼﺪّق‪ ،‬در ﻧﺎﻣﮫاى از اﺣﻤﺪآﺑﺎد ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ‪٢٨‬ﻓﺮوردﯾﻦ‬
 ‫‪١٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫‪ ،١٣٤٣‬ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﺳﺎزﻣﺎن داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﺟﺒﮭﮥ ﻣﻠّﻰ اﯾﺮان ﻣﺎﺟﺮا را ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮح‬

‫ﻣﻰدھﺪ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬اﻛﻨﻮن ﺷﺮﺣﻰ راﺟﻊ ﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دورۀ ‪ ١٧‬ﺗﻘﻨﯿﻨﯿﮫ ﻋﺮض ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﮫ ﮔﻔﺘﮫ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد ‪ ٤٠‬ﻧﻔﺮ از آﻧﮭﺎ ﻛﮫ اﻛﺜﺮﯾّﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﻮاﻓﻖ و ‪ ٣٥‬ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻋﺪۀ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ طﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻛﮫ در دﺳﺘﺮﺳﻢ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﺑﻮد ﻻزم اﺳﺖ در اﯾﻦﺑﺎره ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻰ داده ﺷﻮد ﻛﮫ ﭼﺮا در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﯿﺶ از ‪ ٧٥‬ﻧﻔﺮ وارد ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻛﮫ ﻗﺒﻞ از ﺧﺎﺗﻤﮥ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت اﯾﻦ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺮاى دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان ﻣﻰﺑﺎﯾﺴﺖ در دﯾﻮان ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ ﻻھﮫ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﺷﻮم و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ در ﻏﯿﺎب اﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ در ھﺮ ﻣﺤﻞ ﻛﮫ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻮا و‬
‫ﻏﻮﻏﺎ ﺑﺮﭘﺎ ﻛﻨﻨﺪ و اﯾﻦ ﻛﺎر ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﻛﮫ ﺣﻮاس اﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺘﻮ ّﺟﮫ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﮔﺮدد‬
‫و ﻧﺘﻮاﻧﻢ وظﺎﯾﻒ ﺧﻮد را در دﯾﻮان ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ اﻧﺠﺎم دھﻢ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﺮدم‬
‫و ﺑﻌﺪ ھﻢ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻰ ﻧﺸﺪ‪ ،‬وﻣﻠّﺖ ھﻢ از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﮫ درﺧﯿﺮ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫اظﮭﺎرﻋﺪم رﺿﺎﯾﺖ ﻧﻜﺮد ﭼﻮن ﻛﮫ ﻣﻰداﻧﺴﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ از اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه درﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﮫ ﺿﺮر ﻣﻤﻠﻜﺖ رأى ﺑﺪھﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻛﺜﺮﯾّﺖ و‬
‫اﻗﻠﯿّﺘﻰ ﻛﮫ درﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﭼﻨﺪى ﺑﮫ وظﺎﯾﻒ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﮫ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﻋﺪهاى ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪﻧﺪ و اﻛﺜﺮﯾّﺖ از دﺳﺖ رﻓﺖ و ﺑﻌﺪ‬
‫ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ دوﻟﺖ را اﺳﺘﯿﻀﺎح‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و طﺒﻖ ّ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و از ﻛﺎر ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ و ﻧﻘﺸﮫ اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﯾﻜﻰ از ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ دوﻟﺖ را ﺑﺮاى ﻧﻈﺎرت‬
‫در ﻛﺎر اﺳﻜﻨﺎس اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ و او ﻛﮫ ﺑﮫ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠّﻰ رﻓﺖ ﮔﺰارﺷﻰ ﺑﺮﻋﻠﯿّﮫ دوﻟﺖ‬
‫ﺑﺪھﺪ و ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ دوﻟﺖ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ‪ ٣٠٠‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن از ﻧﺸﺮ اﺳﻜﻨﺎس‬
‫ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﭼﻮن دوﻟﺖ آن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه را ﺑﺮاى اﺟﺮاى ﻗﺎﻧﻮن در ﺑﺎﻧﻚ‬
‫دﻋﻮت ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬دوﻟﺖ را اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻛﺮدﻧﺪ و دوﻟﺖ ﻧﮕﺮاﻧﻰ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﮫ در ﻧﺘﯿﺠﮥ‬
‫اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺣﯿﺜﯿّﺎﺗﺶ از دﺳﺖ ﺑﺮود ﭼﻮن ﻛﮫ ﻣﺘﺠﺎوز از ‪٢٥٠‬ﻣﯿﻠﯿﻮن از اﯾﻦ وﺟﮫ‬
‫ﺑﺮاى اﺟﺮت ﻛﺎرﮔﺮان ﻧﻔﺖ ﺑﮫ ﻛﺎر رﻓﺘﮫ ﺑﻮد و دوﻟﺖ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﮫ ﻋﻠّﺖ ﻧﺒﻮدن‬
‫ﻋﻮاﯾﺪ ﻧﻔﺖ آﻧﮭﺎ را ﮔﺮﺳﻨﮫ ﺑﮕﺬارد‪ ...‬ﻧﮕﺮاﻧﻰ از اﯾﻦﺟﮭﺖ ﺑﻮد ﻛﮫ دوﻟﺖ را‬
 ‫‪١٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻛﻨﻨﺪ و ھﺪف ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ طﺒﻖ ﯾﻜﻰ از ﻣﻮاد‬
‫آﯾﯿﻦﻧﺎﻣﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﻣﺪّت ﯾﻚ ﻣﺎه در ﺟﻮاب اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺗﺄﺧﯿﺮ ﺷﻮد و در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﻮﯾﻢ و ﭼﻮن اﯾﻦ ﻛﺎر ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻗﻄﻌﻰ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﻌﺪ از ﯾﻚ ﻣﺎه ﺑﺎز‬
‫دوﻟﺖ ﻣﻰﺑﺎﯾﺴﺖ در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮ و ﻋﺰل ﺷﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ رﺳﯿﺪ ﻛﮫ ﺗﻜﻠﯿﻒ‬
‫دوﻟﺖ را ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮥ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﻌﻠﻮم ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻠّﺖ ﺑﺎ ﺑﻘﺎى دوﻟﺖ ﻣﻮاﻓﻖ‬
‫ﻧﺒﻮد ﺑﮫ اﺑﻘﺎى ﻣﺠﻠﺲ رأى ﺑﺪھﺪ و دوﻟﺖ از ﻛﺎر ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ ) «.‬ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از‬
‫ﻣﮑﺎﺗﺒﺎت ﻣﺼﺪق – اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺼﺪق ‪ – ١٣٥٤ - ١٠‬ص ‪١٥‬ﺗﺎ ‪( ١٩‬‬
‫دﻛﺘﺮﻣﺼﺪّق در روز دوﺷﻨﺒﮫ ‪ ٥‬ﻣﺮداد ‪ ، ١٣٣٢‬در ﭘﯿﺎﻣﯽ از رادﯾﻮ ﺧﻄﺎب‬
‫ﺑﮫ ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ ....:‬ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﻮا ﻣﯿﮑﻮﺷﻨﺪ ﮐﮫ در ﺻﻔﻮف ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻠﺖ‬
‫اﯾﺮان رﺧﻨﮫ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ھﻢ ﮐﮫ ﺣﻘﺎ ً ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ اﻓﮑﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮای ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻣﻘﺎﺻﺪ و ﻣﻄﺎﻣﻊ‬
‫ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺗﺮﯾﺒﻮن ﻣﺠﻠﺲ را وﺳﯿﻠﮫ ای ﺑﺮای‬
‫ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪ ... »،«....‬در ﻣﻮاردى ﻛﮫ ﺑﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ و اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻣﻠّﺖ‬
‫اﺧﺘﻼف ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد و ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﯾﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻛﺎرﺷﻜﻨﻰ ﺑﺮﻋﻠﯿﮫ دوﻟﺖ‬
‫ﻣﺤﻮل ﻣﻰﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫درآﯾﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ ﻣﻰﺷﻮد و ﻗﻀﺎوت اﻣﺮ را ﺑﮫ ﻋﮭﺪۀ ﻣﺮدم‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ دوﻟﺖ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دﯾﮕﺮى اﻧﺘﺨﺎب و ﺑﮫ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ رواﻧﮫ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ اﯾﻦﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﯿﻦ دوﻟﺖ و ﻣﺠﻠﺲ ھﻤﻜﺎرى اﯾﺠﺎد ﺷﻮد و‬
‫ﭼﺮخ ادارۀ ﻣﻤﻠﻜﺖ از ﻛﺎر ﻧﯿﻔﺘﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻨﮭﺎ ارادۀ ﻗﺎطﺒﮥ اﻓﺮاد ﻣﻠّﺖ ﻛﮫ دوﻟﺖ و ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ وﺟﻮدﺷﺎن ﻗﺎﺋﻢ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻗﻀﺎوت ﻗﻄﻌﻰ دراﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ و آن ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﮫ ادﻋﺎ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻣﻠّﺖ‬
‫ﺣﻖ ﻧﺪارد و ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ در اﯾﻦﺑﺎره اظﮭﺎر ﻋﻘﯿﺪه ﻛﻨﺪ ﺳﺨﺖ در اﺷﺘﺒﺎھﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺗﻨﮭﺎ‬
‫ﻣﻠّﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ راﺟﻊ ﺑﮫ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻤﻠﻜﺖ اظﮭﺎر ﻋﻘﯿﺪه‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﺿﺮورت ﺗﺎرﯾﺨﻰ اﯾﺠﺎب ﻛﺮد ﻛﮫ ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان در راه آزادى‬
‫و ﻣﺸﺮوطﯿّﺖ ﺧﻮد ﻗﯿﺎم ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎ اﯾﺜﺎر ﺧﻮن ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮫ ﺣﻖ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ و ﻗﺎﻧﻮن‬
 ‫‪١٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺴﺎس ﻛﮫ ﻛﺸﻮر ﻣﺎ در‬ ‫اﺳﺎﺳﻰ را ﺑﮫ وﺟﻮد آورد اﻛﻨﻮن ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﺣ ّ‬
‫آﺳﺘﺎﻧﮥ ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﻰ ﻗﺮار دارد و دﺷﻤﻨﺎن ﻋﻠﯿﮫ اﺳﺘﻘﻼل و آزادى ﻣﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻛﺎر ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻛﺸﻮر اﯾﺠﺎب ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان ﺗﺼﻤﯿﻢ‬
‫ﺧﻮد را درﺑﺎرۀ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠّﻰ و وﺿﻊ ﻣﺠﻠﺲ و دوﻟﺖ روﺷﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻨﮭﺎ ﻣﻠّﺖ‬
‫اﯾﺮان ﯾﻌﻨﻰ ﺑﮫ وﺟﻮد آورﻧﺪۀ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ و ﻣﺸﺮوطﯿّﺖ و ﻣﺠﻠﺲ و دوﻟﺖ اﺳﺖ‬
‫ﻛﮫ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ در اﯾﻦ ﺑﺎره اظﮭﺎر ﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ و ﻻﻏﯿﺮ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮﻧﮭﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺴﮭﺎ‪ ،‬دوﻟﺘﮭﺎ ھﻤﮫ‬
‫ﺑﺮاى ﺧﺎطﺮ ﻣﺮدم ﺑﮫ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ ﻧﮫ ﻣﺮدم ﺑﮫ ﺧﺎطﺮ آﻧﮭﺎ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﯾﻜﻰ از‬
‫آﻧﮭﺎ را ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را درﺑﺎرۀ آن اﺑﺮاز ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻛﺸﻮرھﺎى دﻣﻮﻛﺮاﺳﻰ و ﻣﺸﺮوطﮫ ھﯿﭻ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ارادۀ ﻣﻠّﺖ‬
‫ﺴﺎس ﺗﺎرﯾﺨﻰ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻠﻰ را ﻛﮫ ﺑﺎ آن‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ دوﻟﺖ در اﯾﻦ ﻟﺤﻈﮥ ﺣ ّ‬
‫ﻣﻮاﺟﮫ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻠّﺖ در ﻣﯿﺎن ﻣﻰﮔﺬارد و راﺟﻊ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ از ﺧﻮد ﻣﺮدم ﺳﺆال‬
‫ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ اﮔﺮ ﺑﺎ اداﻣﮥ وﺿﻊ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺎ ﺳﭙﺮى ﺷﺪن دورۀ ‪ ١٧‬ﺗﻘﻨﯿﻨﯿّﮫ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ دارﻧﺪ دوﻟﺖ دﯾﮕﺮى روى ﻛﺎر ﺑﯿﺎﯾﺪ ﻛﮫ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ھﻤﻜﺎرى ﻛﻨﺪ‬
‫واﮔﺮ ﺑﺎ اﯾﻦ دوﻟﺖ و ﻧﻘﺸﮫ و ھﺪف آن ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ رأى ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺪھﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ دﯾﮕﺮى ﺗﺸﻜﯿﻞ ﺷﻮد ﻛﮫ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺗﺄﻣﯿﻦ آﻣﺎل ﻣﻠّﺖ ﺑﺎ دوﻟﺖ ھﻤﻜﺎرى‬
‫ﻛﻨﺪ‪) «...‬روزﻧﺎﻣﮫ ﮐﯿﮭﺎن دوﺷﻨﺒﮫ ‪ ٥‬ﻣﺮداد ‪ ، ١٣٣٢‬ﭘﯿﺎم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﻣﻠﺖ‬
‫اﯾﺮان (‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ھﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎﻧﯽ را ﮐﮫ ﺑﮫ ﺷﺎه اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ را داده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﻤﯽ داﻧﺴﺖ و ھﻢ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ﺷﺎه ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻮری را درﮐﻮدﺗﺎ ﺑﺮﻋﮭﺪه‬
‫دارد‪ .‬اودرﺧﺎطﺮات ﺧﻮد درﺑﺎره ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺧﺎطﺮﻧﺸﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫»ﺑﺮﻓﺮض اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺑﮫ اﺑﺘﮑﺎر ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺳﺮﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد و ﺑﺎز ﺑﻔﺮض‬
‫اﯾﻨﮑﮫ اﻋﻀﺎی آن را ﻣﻠﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از‬
‫ﻣﺮدم ﺳﻠﺐ ﺣﻖ ﮐﻨﺪ و در ﯾﮏ ﻣﻮﻗﻊ ﺣﺴﺎﺳﯽ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻋﻘﯿﺪه ی ﺧﻮد را‬
‫در اﺑﻘﺎی ﻣﺠﻠﺲ و ﯾﺎ اﻧﺤﻼل آن اظﮭﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﮐﮫ ﻣﺪﻋﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻮد ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺮدم را از اﯾﻦ ﺣﻖ ﻣﺤﺮوم ﮐﻨﺪ‪») «.‬ﺧﺎطﺮات و‬
 ‫‪١٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺗﺄﻟﻤﺎت ﻣﺼﺪق« ‪ ،‬ﺑﻘﻠﻢ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ ﭼﺎپ دوم ‪ ،‬ص ‪( ٢٧١‬‬
‫» دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﯽ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ در آﺧﺮﯾﻦ روز ﻗﺒﻞ از رﻓﺮاﻧﺪوم در روز ‪١١‬‬
‫ﻣﺮداد اﺳﺘﻌﻔﺎء ﮐﺮدو اﻣﻮر اداری ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﻌﮭﺪه ﻣﺴﺌﻮﻻن اداری ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺳﭙﺮد‪ )«.‬ﻗﻠﻢ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺗﺂﻟﯿﻒ ﷴ ﻋﻠﯽ ﺳﻔﺮی ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﺎﻣﮏ ﭼﺎپ دوم ‪،١٣٧٩ ،‬‬
‫ص‪( ٨١٦‬‬
‫»در اﯾﻦ اﯾﺎم‪ ،‬اﺗﮑﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻓﻘﻂ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻮد ﻧﮫ ﻣﺠﻠﺲ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺖ و ﻧﮫ ﻣﻘﺎم ﻣﺆﺛﺮ و رﺳﻤﯽ دﯾﮕﺮی‪ .‬دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد و ﻣﺮدم و ﺑﮫ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ وی اﺻﺮار ﺑﮫ آﻏﺎز اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دوره ھﯿﺠﺪھﻢ ھﻢ داﺷﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ‬
‫ﮐﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮان ﺳﺎﺑﻖ ﺳﻌﯽ در اداﻣﮫ ﻗﺪرت ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺪون ﻣﺰاﺣﻤﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻓﻮری ﻣﺠﻠﺲ آﯾﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻏﺎﻓﻞ از اﯾﻨﮑﮫ‬
‫در ھﻤﯿﻦ زﻣﺎن‪ ،‬ﺷﺎه درﻣﻨﺘﮭﺎی ﺣﻘﺎرت ﺧﻮد را در ﺑﺴﺖ ﺗﺴﻠﯿﻢ اﻧﮕﻠﯿﺲ و آﻣﺮﯾﮑﺎ‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﺮاﻧﺪازی دوﻟﺖ دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق ﻗﺪرت از دﺳﺖ رﻓﺘﮫ را ھﺮﭼﻨﺪ‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮش ﻧﻮﮐﺮی ﻣﺤﺾ ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ اﻋﺎده دھﺪ‪ ) «.‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ – ص – ‪( ٨١٧‬‬
‫درھﻤﯿﻦ زﻣﺎن اﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺮﺳﭙﺮده ﺧﻮد در‬
‫اﺟﺮای ﻋﻤﻠﯿﺎت طﺮح ﮐﻮدﺗﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ درﮔﺰارش ﺳﯿﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ » :‬در طﻮل اﯾﻦ‬
‫دوره‪ ،‬ﻣﺼﺪق‪ ،‬ھﻤﭽﻮن ھﻤﯿﺸﮫ‪ ،‬در ﺣﺎل آﻣﺎده ﺑﺎش‪ ،‬ﻣﻰﻛﻮﺷﯿﺪ اﺑﺘﻜﺎرى در ﻛﺎر‬
‫آورد و ﻗﺮار از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن روز اﻓﺰون ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﮫ او ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﻌﻄﻒ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻗﻮت ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در‪ ١٤‬ژوﺋﯿﮫ ) ‪ ٢٣‬ﺗﯿﺮ(‪ ،‬او از‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺣﺎﻣﻰ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺘﻌﻔﺎء ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ ازﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻛﮫ ﺑﻰ‬
‫طﺮف و ﯾﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﺠﻮل او ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﯿﺰ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻔﺎء ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺟﻤﻊ‪ ٢٨ ،‬ﺗﻦ اﺳﺘﻌﻔﺎء‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اداره ﻣﺮﻛﺰى اﺻﺮار ورزﯾﺪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺪق ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻘﺎم ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﻰ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺘﺤﺼﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺪﺑﯿﺮى ﻛﮫ ﺳﺎﺧﺘﮫ و‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﮫ ﺷﺪ اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﻰ ﻛﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎء ﻧﺪادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ را ﺗﺸﻜﯿﻞ‬
‫ﻣﻰدھﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺪﺑﯿﺮ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪودى از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺑﺎور ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﻟﺰوم اﻧﺤﻼل‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬او را دﯾﻜﺘﺎﺗﻮر ﺑﻼﻣﻨﺎزع اﯾﺮان ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
 ‫‪١٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﺨﺼﻮص ﻛﮫ از دوره اﺧﺘﯿﺎرات او‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ‪ ،‬ﺗﻨﮭﺎ ﺷﺎه اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ را داﺷﺖ و ﻣﺼﺪق ﺑﺮاى‬
‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﯾﺪ راھﻰ ﻣﻰﺟﺴﺖ‪ .‬راه ﺣﻠﻰ ﻛﮫ او ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﻮد‪ .‬در آن‬
‫ﻣﺮدم ﺑﮫ ﭘﺎﺳﺦ آرى ﯾﺎ ﻧﮫ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﯾﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﻄﻮر آﺷﻜﺎر و ﻣﻠﻤﻮس ﻗﻼﺑﻰ ﺑﻮد‪ .‬در‪ ٤‬اوت‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم در ﺳﺮاﺳﺮ‬
‫ﻛﺸﻮر اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺪود ‪ ٢‬ﻣﯿﻠﯿﻮن »آرى« ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﻧﯿﺰ‪ » ،‬ﻧﮫ « ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺎﻧﻮر‪ ،‬آﻧﺴﺎن ﻛﮫ ﻣﺼﺪق ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﻰ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮﯾﻦ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻧﺸﺪ و روﺷﻦ ﺑﻮد‬
‫ﻛﮫ ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ ﻧﯿﺰ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬رﻓﺮاﻧﺪوم و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ و ﻣﺠﻮزى را‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻛﮫ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺪق ﻛﮫ ﺗﺤﺖ اداره ﺳﯿﺎ واﻧﺘﻠﯿﺠﻨﺖ ﺳﺮوﯾﺲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬او را آﻣﺎج ﺣﻤﻼت ﺳﺨﺖ ﺑﻰ رﺣﻤﺎﻧﮫ ﺧﻮد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ رﻓﺮاﻧﺪوم اﻋﻼن‬
‫ﺧﻄﺮى ﺷﺪ ﺑﮫ ﺑﺎ ﺛﺒﺎتﺗﺮﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻛﮫ وطﻦ دوﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ اﯾﻨﺴﺎن ﻧﻘﺾ‬
‫ﺗﻘﻠﺐآﻣﯿﺰ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ را ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻧﻤﻰﺗﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در طﻮل روز رﻓﺮاﻧﺪوم ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺳﯿﺎ ﮔﺰارش وﺿﻌﯿﺖ را ﺑﺎ ﺟﺰﺋﯿﺎت آن‬
‫ﻣﻰداد‪ .‬ﻛﻮﺷﺸﮭﺎى ﻣﺘﻌﺪد ﻋﺎﻣﻼن ﭘﺎﯾﮕﺎه در ﺑﮭﺮه ﺑﺮدارى از ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﺑﻮدن اﯾﻦ‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﭘﯿﺶ و در روز "ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﻰ"‪ ،‬ﮔﺰارش ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻧﯿﺰ‪،‬ھﻤﮫ اظﮭﺎراﺗﻰ ﻛﮫ‬
‫از ﺳﻮى رھﺒﺮان ﻣﺬھﺒﻰ ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﺮﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﺑﻮدن رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﺗﺄﻛﯿﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺧﺎطﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﮫ ‪ ٢٠‬ﻧﺸﺮﯾﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﺨﺘﻰ را ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻰآورﻧﺪ‬
‫و ‪ ١٥‬ﮐﺎرﯾﮑﺎﺗﻮر ﺿﺪ ﻣﺼﺪق ﻛﮫ ﺳﯿﺎ ﺗﮭﯿﮫ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬در ھﻔﺘﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬در اﯾﻦ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر ﭘﯿﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ‪« .‬‬

‫)ﺗﻮﺿﯿﺢ ‪ :‬ﭼﻨﺪ ﺗﺬﻛﺮ ﻣﮭﻢ‪:‬‬

‫‪ - ١‬ازآن زﻣﺎن ﺗﺎ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و آﻧﮭﺎ ﻛﮫ ﮔﻤﺎن ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ اﮔﺮ رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫ﻧﻤﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ ﻧﯿﺰ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻰﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﺑﻮدن ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﻰ‪ ،‬اﺻﺮار‬
‫ﻣﻰورزﻧﺪ‪ .‬آﯾﺎ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﻰ ﻣﻨﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد؟ ﺧﯿﺮ‪ .‬آﯾﺎ در‬
‫ﺣﻘﻮق‪» ،‬اﺻﻞ اﺑﺎﺣﮫ« وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺻﻞ‪ ،‬آﻧﭽﮫ ﻣﻤﻨﻮع ﻧﺸﺪه ﻣﺒﺎح‬
 ‫‪١٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﯿﺴﺖ؟ و آﯾﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﯿﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻛﺸﻮر ﻧﺒﻮد و رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫ﯾﻜﻰ از ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ روﺷﮭﺎى اﺑﺮاز اﯾﻦ ﺣﺎﻛﻤﯿﺖ ﻧﯿﺴﺖ؟ ﭼﺮا‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ - ٢‬اﻣﺎ ھﻤﺎﻧﻄﻮر در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﮔﺰارش ﻣﻰﺧﻮاﻧﯿﻢ و در ﻗﺴﻤﺘﮭﺎى دﯾﮕﺮ‬
‫آن ﻧﯿﺰ ﺧﻮاھﯿﻢ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﯿﺎ و اﻧﺘﻠﯿﺠﻨﺖ ﺳﺮوﯾﺲ در ﻛﺎر ﺧﺮﯾﺪن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻋﺰل ﻣﺼﺪق ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻠﺲ ﻏﯿﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻧﺒﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺪق‬
‫ﺧﻮد ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ ‪ ٣٠‬ﺗﻦ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن را ﺧﺮﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ‪ ١٠‬ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ‬
‫را ﻧﯿﺰ ﺑﺨﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬از ﻧﻘﺸﮫ و ﻛﺎر اﻣﺮﯾﻜﺎ و اﻧﮕﻠﯿﺲ آﮔﺎه ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ - ٣‬ﮔﺰارش ﺳﯿﺎ آراى ﻣﻮاﻓﻖ را ﺣﺪود ‪ ٢‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﺳﺖ‪ .‬ھﻤﮫ‬
‫ﭘﺮﺳﻰ ﻛﮫ درآن ﺗﻘﻠﺐ ﻧﻤﻰﺷﺪ‪ ،‬آن زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﯾﻦ رأى دھﻨﺪه ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫زﯾﺮا‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬زﻧﺎن ﺣﻖ رأى ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و‬
‫ب ‪ -‬ﺷﮭﺮھﺎ رأى دادﻧﺪ و‬
‫ج ‪ -‬ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺳﻨﻰ وﺟﻮد داﺷﺖ و‬
‫د ‪ -‬آراى ﻗﻼﺑﻰ ﺑﮫ ﺻﻨﺪوﻗﮭﺎ رﯾﺨﺘﮫ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - ٤‬ﺑﺮ ﺧﻼف ادﻋﺎى ﺳﯿﺎ‪ ،‬ﺷﺎه ﺣﻖ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ را ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﯿﺮ‬
‫اﻧﺪازى ﺑﮫ ﺷﺎه در‪ ١٥‬ﺑﮭﻤﻦ ‪ ،١٣٢٧‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎﻧﻰ ﻗﻼﺑﻰ را در روز‬
‫ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﮫ اول اردﯾﺒﮭﺸﺖ ‪ ١٣٢٨‬ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ و آن ﻣﺠﻠﺲ اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‬
‫را ﺑﮫ ﺷﺎه داد‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻧﮫ آن ﻣﺠﻠﺲ و ﻧﮫ آن اﺧﺘﯿﺎر را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻤﺤﺾ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺷﺪن ﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﻰ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدھﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻛﺎرش‪ ،‬اراﺋﮫ طﺮح ﻛﺎن ﻟﻢ ﯾﻜﻦ اﻋﻼم‬
‫ﻛﺮدن ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻗﻼﺑﻰ و ﻣﺼﻮﺑﺎت آن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﮫ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ » دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫در ﺟﻠﺴﮫ ﭼﮭﺎرم ﺧﺮداد ﻣﺠﻠﺲ طﯽ ﯾﮏ ﻧﻄﻖ طﻮﻻﻧﯽ اظﮭﺎر ﻧﻈﺮ ﮐﺮد‪ .‬او در‬
‫ﺑﺎب ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﮔﻔﺖ‪ .... :‬ﺑﺮﺧﻼف اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه و از‬
‫اﯾﻦ ﻣﺮدم ﮐﺴﯽ ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ در آن ﻧﺒﻮد ﮐﮫ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺧﻮﻧﺒﮭﺎی ﺷﮭﺪای آزادی دﻓﺎع ﮐﻨﺪ‪ ....‬ﮐﺎر ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺑﯽ ارزش و ﻏﯿﺮ‬
 ‫‪١٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ ) «.‬ﻗﻠﻢ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﷴ ﻋﻠﯽ ﺳﻔﺮی ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﺎﻣﮏ‬
‫ﭼﺎپ دوم ‪ ، ١٣٧٩ ،‬ص ‪( ٣١٤‬‬
‫‪ - ٥‬اﻣﺎ »رھﺒﺮان ﻣﺬھﺒﻰ« ﻛﮫ ﺑﮫ دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﻰ ﻋﻤﻠﯿﺎت آژاﻛﺲ رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫را ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از آﯾﺎت ﷲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻰ و ﺑﮭﺒﮭﺎﻧﻰ‪:‬‬
‫* طﺮﻓﮫ اﯾﻨﻜﮫ ﻛﺎﺷﺎﻧﻰ در ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻧﺎﻣﮫ ﺧﻮد‪» ،‬ﺷﺮﻛﺖ در رﻓﺮاﻧﺪوم ﺧﺎﻧﮫ‬
‫ﺑﺮاﻧﺪاز ﻛﮫ ﺑﺎ ﻧﻘﺸﮫ اﺟﺎﻧﺐ طﺮح رﯾﺰى ﺷﺪه« را ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻛﺮد‪ .‬و اﻣﺮوز روﺷﻦ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد ﻛﮫ ﻣﻀﻤﻮن ﺗﺤﺮﯾﻢ او را ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﻰ ﻋﻤﻠﯿﺎت آژاﻛﺲ ﺗﮭﯿﮫ ﻛﺮده ﺑﻮد!‬
‫* ﺑﮭﺒﮭﺎﻧﻰ در ‪ ١١‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬در ﻧﺎﻣﮫ ﺑﮫ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﻰ را ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺷﺪن »اﺳﺎس ﻣﺸﺮوطﯿﺖ و ﺑﺎﻋﺚ ﺿﻌﻒ و اﻧﺤﻄﺎط اﺑﺪى و روﺣﻰ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ« ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﺑﮭﺒﮭﺎﻧﻰ ﺑﺮاى آﻧﻜﮫ ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻘﻠﯿﺪ وﻗﺖ‪ ،‬آﯾﺖ ﷲ ﺑﺮوﺟﺮدى را ﺑﮫ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢ ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﻰ ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺰد‪ ،‬ﺑﮫ ﺷﻜﺴﺖ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪.‬‬
‫در روزھﺎی ﭘﯿﺶ از رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﺷﺎه را ﺑﺮای اﺟﺮای ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻮر‪ ،‬در‬
‫ﮐﻮدﺗﺎ ‪ ،‬آﻣﺎده ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﺷﺎه زﺑﻮن از ﺑﯿﻢ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﮫ در داﺧﻞ ﺧﻮد رو‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫روزوﻟﺖ‪ ،‬رھﺒﺮ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﮐﻮدﺗﺎ دﯾﺪار ﻣﯽ ﮐﺮد و ﻧﻘﺶ ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ‪:‬‬
‫در ﺗﮭﺮان‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎﺗﮭﺎ ﺑﺎ ﺷﺎه اداﻣﮫ داﺷﺖ‪ .‬در ‪ ٢‬اوت) ‪ ١١‬ﻣﺮداد (‪ ،‬اﺳﺪﷲ‬
‫رﺷﯿﺪﯾﺎن ﻧﻘﺸﮫ ﻋﻤﻠﯿﺎت را‪ ،‬ﺟﺰء ﺑﮫ ﺟﺰء‪ ،‬ﺑﺮاى ﺷﺎه ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻛﺮد‪ .‬او ﮔﺰارش ﻛﺮد‬
‫ﻛﮫ ﺷﺎه ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﻣﺼﺪق را ﺑﺮﻛﻨﺎر و زاھﺪى را ﺑﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮى و ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻛﻞ ﻗﻮا ﻧﺼﺐ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎه ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ وﺛﻮق را رﺋﯿﺲ ﺳﺘﺎد‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬در‪ ٣‬اوت )‪ ١٢‬ﻣﺮداد (‪ ،‬روزوﻟﺖ دﯾﺪار طﻮﻻﻧﻰ و ﺑﺪون ﻧﺘﯿﺠﮫاى ﺑﺎ ﺷﺎه‬
‫ﺑﻌﻤﻞ آورد‪ .‬آﺧﺮﯾﻦ ﺟﻤﻠﮫ ھﺎﯾﺶ ﺑﮫ ﺷﺎه اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ او ﯾﻚ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺮوز‬
‫اﻗﺒﺎﻟﻰ روى آورده ﻛﮫ ﻧﺒﺎﯾﺪ آن را از دﺳﺖ داد‪ .‬روزوﻟﺖ ﺧﺎطﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﮫ راه‬
‫دﯾﮕﺮى ﺑﺮاى ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﯾﻚ طﺮف ﻣﺼﺪق و ﻗﻮه او اﺳﺖ‬
‫و طﺮف دﯾﮕﺮ ﺷﺎه اﺳﺖ ﺑﺎ ارﺗﺸﻰ ﻛﮫ ھﻨﻮز ﺑﺎ او اﺳﺖ اﻣﺎ زود اﺳﺖ ﻛﮫ از او‬
‫روى ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬روزوﻟﺖ ﺑﮫ ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﭼﻨﺪ روز دﯾﮕﺮ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ ﺑﺪان‬
 ‫‪١٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﻣﯿﺪ ﻛﮫ ﺷﺎه ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﺜﺒﺘﻰ ﺑﮕﯿﺮد و آﻧﮕﺎه ﻛﺸﻮر را ﺗﺮك ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎه از‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ طﻔﺮه ﺑﺮود‪ ،‬اﯾﺮان را ﺑﺴﻮى ﻛﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﻣﻰراﻧﺪ و ﻛﺸﻮر را ﻛﺮه‬
‫دوﻣﻰ ﻣﻰﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬او اﯾﻨﻄﻮرﻧﺘﯿﺠﮫ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﮫ ﺣﻜﻮﻣﺖ او‪ ،‬اﻣﺮﯾﻜﺎ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫اﻣﻜﺎن ﻛﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ﺷﺪن اﯾﺮان را ﺑﭙﺬﯾﺮد و ﻧﻘﺸﮫ دﯾﮕﺮى را ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﮫ اﺟﺮا‬
‫ﮔﺬارد‪) .‬روزوﻟﺖ روز ‪١٩‬ﺟﻮﻻی ‪ ٢٨) ١٩٥٣‬ﺗﯿﺮ ﻣﺎه ‪ (١٣٣٢‬ﺑﺎ ﮔﺬرﻧﺎﻣﮫ ﺟﻌﻠﯽ‬
‫از ﻣﺮز ﺧﺎﻧﻘﯿﻦ ﻋﺒﻮر ﮐﺮد(‬
‫در آﺧﺮﯾﻦ دﯾﺪار روزوﻟﺖ ﺑﺎ ﺷﺎه‪ ،‬ﺷﺎه ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮد روزوﻟﺖ از ﭘﺮزﯾﺪﻧﺖ‬
‫آﯾﺰﻧﮭﺎور درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﺪ او اطﻤﯿﻨﺎﻧﮭﺎى ﻻزم را ﺑﮫ ﺷﺎه ﺑﺪھﺪ ﻛﮫ اﻗﺪام ﺑﮫ ﺑﺮﻛﻨﺎرى‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﺎﯾﺴﺘﮫ اﯾﺴﺖ‪ .‬روزوﻟﺖ ﺑﮫ او ﮔﻔﺖ او اﯾﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را ﺑﮫ اطﻼع‬
‫رﺋﯿﺲ ﺟﻤﮭﻮرى اﻣﺮﯾﻜﺎ ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ اﻣﺎ او ﻣﻄﻤﺌﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ رﺋﯿﺲ ﺟﻤﮭﻮرى رﻓﺘﺎرى‬
‫را اﺗﺨﺎذ ﺧﻮاھﺪ ﻛﺮد ﻛﮫ ﻧﯿﺎت اﻣﺮﯾﻜﺎ ﺑﺮ ﺷﺎه روﺷﻦ ﺷﻮد‪ .‬از ﺧﻮش اﻗﺒﺎﻟﻰ و ﺑﻄﻮر‬
‫ﻛﺎﻣﻼً اﺗﻔﺎﻗﻰ‪ ،‬رﺋﯿﺲ ﺟﻤﮭﻮرى‪ ،‬ﺑﮭﻨﮕﺎم ﺳﺨﻨﺮاﻧﻰ ﺑﺮاى ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاران اﯾﺎﻻت‪ ،‬در‪٤‬‬
‫اوت ) ‪١٢‬ﻣﺮداد( ﺑﮫ وﺿﻌﯿﺖ دراﯾﺮان ﮔﺮﯾﺰ زد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺮﯾﻜﺎ دﺳﺖ روى دﺳﺖ‬
‫ﻧﻤﻰﮔﺬارد ﺗﺎ اﯾﺮان ﺑﮫ ﭘﺸﺖ ﭘﺮده آھﻨﯿﻦ ﺑﺮود‪ .‬روزوﻟﺖ از اظﮭﺎرات رﺋﯿﺲ‬
‫ﺟﻤﮭﻮرى ﺳﻮد ﺟﺴﺖ و آن را وﺳﯿﻠﮫ رﺳﯿﺪن ﺑﮫ ھﺪف ﺧﻮد ﻛﺮد‪ .‬او ﺑﮫ ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻛﺮد دادن اطﻤﯿﻨﺎﻧﮭﺎ در ﺑﺎره رﻓﺘﺎراﻣﺮﯾﻜﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺼﺪق‬
‫ﺿﺮور ﻧﯿﺴﺖ اﻣﺎ ﺑﯿﺎن او در ﺑﺎره اﯾﺮان‪ ،‬در ﻛﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاران‪ ،‬ﺑﺪاﻧﺨﺎطﺮ‬
‫ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪ ﻛﮫ رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺎطﺮ ﺷﺎه ﺑﻌﻤﻞ آﯾﺪ‪ .‬در ﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮع را از ﻧﻮ‬
‫ﺑﺎ رﺷﯿﺪﯾﺎن ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻰدھﺪ‪ .‬در ﺗﻠﮕﺮاﻣﻰ‪ ،‬روزوﻟﺖ در ﺗﻮﺻﯿﻒ اﯾﻦ‬
‫دﯾﺪار‪ ،‬ﻣﻰﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬ﺑﺎور او اﯾﻨﺴﺖ ﻛﮫ اﮔﺮ ﺑﺪون ﺷﺎه‪ ،‬ﻧﻘﺸﮫ ﺑﮫ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﻮد‪،‬‬
‫اطﻤﯿﻨﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮى ﺑﮫ اﺟﺮاى ﻣﻮﻓﻘﯿﺖآﻣﯿﺰ آن وﺟﻮد دارد‪ .‬و ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﮫ‬
‫آﯾﺎ در دو و ﺳﮫ روز آﯾﻨﺪه واﭘﺴﯿﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﮫ ﺷﺎه وارد ﺷﻮد و ﯾﺎ اﺟﺮا ﻧﻘﺸﮫ ‪١٠‬‬
‫روزى ﺑﮫ ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺘﮫ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﮕﺮ ﺷﺎه ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ‪ ٧‬اوت ) ‪ ١٦‬ﻣﺮداد(‪ ،‬رﺷﯿﺪﯾﺎن‪ ،‬از ﻧﻮﺑﺎ ﺷﺎه ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎه ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻛﺮد ﻋﻤﻠﯿﺎت در ﺷﺐ ‪ ١٠‬اوت ﯾﺎ دﯾﺮﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬در ‪ ٨‬اوت ) ‪ ١٧‬ﻣﺮداد (‪،‬‬
 ‫‪٢٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫روزوﻟﺖ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺷﺎه دﯾﺪار ﻛﺮد‪ .‬او ﺑﺎ ﺑﻰ ﺗﺼﻤﯿﻤﻰ ﺷﺎه ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎه‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ اﻓﺴﺮان ﺑﺮﮔﺰﯾﺪهاى را ﮐﮫ در ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﺑﺎﻧﻰ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻛﺎر‬
‫ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ او ﮔﻔﺖ ﻣﻰﺧﻮاھﺪ ﺑﮫ راﻣﺴﺮ ﺑﺮود‪ .‬ﻣﻰﮔﺬارد ارﺗﺶ ﺑﺪون اطﻼع‬
‫رﺳﻤﻰ او ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬او زاھﺪى را ﺑﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮى‬
‫ﻧﺼﺐ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در‪ ٩‬اوت )‪ ١٨‬ﻣﺮداد(‪ ،‬رﺷﯿﺪﯾﺎن ﺑﻨﻮﺑﮫ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺑﻰ ﺗﺼﻤﯿﻤﻰ ﺷﺎه‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮد و ﺣﺎﺻﻞ آن را ﮔﺰارش ﻛﺮد‪ :‬ﺷﺎه ﻣﻰﺧﻮاھﺪ در ‪ ١٢‬اوت ﺑﮫ راﻣﺴﺮ‬
‫ﺑﺮود‪ .‬ﭘﯿﺶ از آن‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاھﺪ زاھﺪى و اﻓﺴﺮاﻧﻰ را ﻛﮫ در ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﻘﺶ ﻛﻠﯿﺪى‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺤﻀﻮر ﺑﭙﺬﯾﺮد و ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ زاھﺪى را ﺑﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮى‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‪ ) «.‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﮫ ﮐﺘﺎب ﺳﯿﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ﻛﻮدﺗﺎى ﻧﻨﮕﯿﻦ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد را‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻗﻠﻢ دﻛﺘﺮ دوﻧﺎﻟﺪ‪ .‬ن‪ .‬وﯾﻠﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﮕﺎرش‪:‬ﻣﺎرس ‪ ،١٩٥١‬ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر‪ :‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ،١٩٩٩‬ﺗﺮﺟﻤﮫ و ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪه از اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻰ ﺻﺪر‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺑﺮاى ﺳﺎﯾﺖ از اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺻﻔﺤﮫ ھﺎی ‪٢٩‬‬
‫ﺗﺎ‪( ٣٢‬‬
‫زﻧﺪه ﯾﺎد ﺳﺮھﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﯽ درﺑﺎره ﻣﻼﻗﺎت روزوﻟﺖ ﺑﺎ ﺷﺎه ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫» ﺗﻤﺎﺳﮭﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه» ﺳﯿﺎ«ﺑﺎ ﺷﺎه ﻣﺨﻠﻮع ازطﺮﯾﻖ ارﻧﺴﺖ ﭘﺮون)‪( Ernst Perron‬‬
‫ﺟﺎﺳﻮس اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در درﺑﺎر اﯾﺮان‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﺮﻓﺖ‪) .‬ارﻧﺴﺖ ﭘﺮون ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ‬
‫ﮐﮫ ﺗﻮﺳﻂ »ﺳﺮوﯾﺲ اطﻼﻋﺎﺗﯽ اﻧﮕﻠﯿﺲ« در ﭘﻮﺷﺶ ﯾﮑﯽ ازﮐﺎرﮐﻨﺎن )ﻧﻈﺎﻓﺖ ﭼﯽ(‬
‫ﻣﺪرﺳﮥ ﺳﻮﯾﺴﯽ ﺑﺎ ﷴرﺿﺎ ﭘﮭﻠﻮی ھﻨﮕﺎم ﺗﺤﺼﯿﻠﺶ درآن ﻣﺪرﺳﮫ آﺷﻨﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﷴرﺿﺎ »ﺷﯿﻔﺘﮥ« او ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬وی ﺳﭙﺲ ﭘﺮون را ﺑﮫ اﯾﺮان دﻋﻮت ﻧﻤﻮد و ﻣﻮﻧﺲ‬
‫ﺷﺎه ﺷﺪﮐﮫ »ﺑﻌﺪھﺎ ﺑﮫ ﻣﺮﻣﻮزﺗﺮﯾﻦ وﻣﺆﺛﺮﺗﺮﯾﻦ ﭼﮭﺮۀ ﭘﺸﺖ ﭘﺮدۀ درﺑﺎراﯾﺮان ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﺷﺪ‪ («.‬ﮐﺮﻣﯿﺖ روزوﻟﺖ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﭘﺮون را ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﺴﺘﻌﺎر »ﺣﻠﻘﮫ ﮔﻞ ﺳﺮخ«‬
‫)‪ (Rozen Krantz‬ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮده و ﭼﮕﻮﻧﮑﯽ ﻣﻼﻗﺎﺗﮭﺎی ﺷﺒﺎﻧﮫ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺎه اﯾﺮان‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮح ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﻣﻦ و ﺑﯿﻞ ﺑﻄﻮر ﻣﺒﮭﻢ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﮫ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﯿﺲ واﯾﺮان و » ﺳﯿﺎ«‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ دارﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺷﺎه در ﺗﻤﺎس اﺳﺖ و ﻣﺎ او را » ﺣﻠﻘﮫ ﮔﻞ ﺳﺮخ« ﻣﯽ‬
 ‫‪٢١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﺎﻣﯿﺪﯾﻢ‪ » ،‬ﭘﺴﺮﺧﻨﺪان « ﮐﮫ ﺑﺎ او راﺑﻄﮫ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮی داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺎر را ﻓﺮاھﻢ‬

‫ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﮫ ﺷﺎه اطﻼع دھﺪ ﮐﮫ ﯾﮏ اﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯽ‪ ،‬از طﺮف آﯾﺰﻧﮭﺎوروﭼﺮﭼﯿﻞ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎی دﯾﺪار ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮫ اورا دارد‪ .‬ﺑﺰودی ﮐﺎرھﺎ روﺑﺮاه ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﮏ ﺧﺒﺮ آورد ﮐﮫ‬
‫ﺷﺎه ﭘﯿﺎم ﻣﺮا ﺑﺎ اﺣﺘﯿﺎط وﻟﯽ ﺑﺼﻮرت ﻣﺜﺒﺖ ﻗﺒﻮل ﮐﺮده اﺳﺖ و اﻓﺰود‪ »:‬ﯾﮏ‬
‫اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ درﺑﺎر‪ ،‬ﺑﺪون ﻋﻼﻣﺖ رﺳﻤﯽ‪ ،‬ﻧﯿﻤﮫ ﺷﺐ ﻣﺮا از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻏﻤﺎن ﺑﮫ ﻗﺼﺮ‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﺮد‪ ...‬ﺣﻮاﻟﯽ ﺳﺎﻋﺖ ده ﺑﮫ ﺑﺎغ ﻣﺰﺑﻮر آﻣﺪﯾﻢ‪ ،‬دو ﺳﺎﻋﺖ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮ‬
‫ﻣﯽ ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﮫ ﺳﺮووﺿﻊ ﺧﻮدم ﻧﮕﺎه ﮐﺮدم‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮای دﯾﺪارﺷﺎھﺎﻧﮫ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﻧﺒﻮد!‪ ...‬ﯾﮏ ﭘﯿﺮاھﻦ ﺗﯿﺮه‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻠﻮار ﺧﺎﮐﺴﺘﺮی و ﯾﮏ ﺟﻔﺖ ﮔﯿﻮه ﻧﻮک ﻣﺸﮑﯽ !‪«.‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﺷﺎه ﺑﺎ ﺳﺮدﺳﺘﮫ ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن » ﺳﯿﺎ« در اﯾﺮان ﻧﯿﻤﮫ ﺷﺐ دھﻢ ﻣﺮداد‬
‫‪ )١٣٣٢‬اول اوت ‪ (١٩٥٣‬ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ در ﺑﺎری‪،‬‬
‫ﮐﺮﻣﯿﺖ روزوﻟﺖ را‪ ،‬از ﭘﺎرک ﺳﮭﯿﻠﯽ )ﻣﺠﺎور ﺑﺎغ ﻓﺮدوس ( ﺑﮫ ﮐﺎخ ﺳﻌﺪ آﺑﺎد‬
‫ﻣﯽ ﺑﺮد‪...‬‬
‫»‪ ...‬ﭼﻨﺪ دﻗﯿﻘﮫ ﻗﺒﻞ از ﻧﯿﻤﮫ ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﻄﺮف در ﺑﺎغ ﺑﺮاه اﻓﺘﺎدم‪ » ،‬ﺑﯿﻞ« ﺑﺎ ﯾﮏ‬
‫ﭼﺮاغ ﻗﻮه ای ھﻤﺮاه ﻣﻦ ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﺎغ را ﮔﺸﻮدﯾﻢ وﻣﻦ ﺑﮫ ﺗﻨﮭﺎﯾﯽ ﺧﺎرج ﺷﺪم‪ ،‬ﯾﮏ‬
‫اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ﺳﯿﺎه رﻧﮓ ﺑﺪون ﻧﻤﺮه و ﻋﻼﻣﺖ در اﻧﺘﻈﺎرم ﺑﻮد‪ .‬راﻧﻨﺪه ﺑﺪون ﮐﻨﺠﮑﺎوی‬
‫درﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﻣﻦ و ﺑﯽ آﻧﮑﮫ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﮫ ﺣﺮف ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬در اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ را ﺑﺎز ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻦ در‬
‫ﺻﻨﺪﻟﯽ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﺗﺨﺘﮫ ﭘﺘﻮ را روی ﺻﻨﺪﻟﯽ ﺑﻮد‪ .‬ھﻤﯿﻨﮑﮫ ﺑﮫ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﮐﺎخ‬
‫رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬ﮐﻒ اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ درازﮐﺸﯿﺪم و ﭘﺘﻮ را روی ﺧﻮدم اﻧﺪاﺧﺘﻢ‪ ...‬اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻨﮭﻤﮫ‬
‫اﺣﺘﯿﺎط ﮐﺎری‪ ،‬ﺿﺮورت ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺷﺎره ﻧﮕﮭﺒﺎن‪ ،‬اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ وارد ﻣﺤﻮطﮫ ﮐﺎخ ﺷﺪ‬
‫و درﺟﺎده ﺑﺎرﯾﮏ ﻧﺰدﯾﮏ ﯾﮑﯽ از ﮐﺎﺧﮭﺎ اﯾﺴﺘﺎد‪ .‬ھﯿﮑﻞ ﻻﻏﺮی ازﭘﻠﮫ ھﺎی‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﭘﺎﺋﯿﻦ آﻣﺪ‪ .‬ھﻤﯿﻨﮑﮫ راﻧﻨﺪه آن ﻣﺤﻞ را ﺗﺮک ﮐﺮد‪ ،‬او در اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ را ﮔﺸﻮد‬
‫و ﭘﮭﻠﻮی ﻣﻦ در ﺻﻨﺪﻟﯽ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﭘﺘﻮ را ﮐﻨﺎر ﮐﺸﯿﺪم ﺗﺎ ﺟﺎی ﺑﯿﺸﺘﺮی‬
‫ﺑﺮای او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روﺷﻨﯽ ﺑﮫ اﻧﺪازه ای ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ‪ .‬ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﺷﺎه‬
‫ﺑﺮای ﻣﻦ ﭼﻨﺪان دﺷﻮار ﻧﺒﻮد و از اﯾﻨﮑﮫ او ﻧﯿﺰ ﻣﺮا زود ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﮑﺮدم‪.‬‬
‫ﺷﺎه ﭘﺲ از ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬دﺳﺘﺶ را ﺑﻄﺮف ﻣﻦ دراز ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺐ ﺑﺨﯿﺮ‬
 ‫‪٢٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫آﻗﺎی روزوﻟﺖ‪ .‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕﻮﯾﻢ اﻧﺘﻈﺎر دﯾﺪارﺗﺎن را داﺷﺘﻢ وﻟﯽ اﮐﻨﻮن ﻣﻼﻗﺎﺗﺘﺎن‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎل ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺐ ﺑﺨﯿﺮاﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ﻣﺪت ﻣﺪﯾﺪی از آﺧﺮﯾﻦ دﯾﺪارﻣﺎن ﻣﯽ ﮔﺬرد‪ ،‬اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺮا‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﯿﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ ﻣﻦ اﺳﺖ و ﭘﺬﯾﺮش اﺳﺘﻮار ﻧﺎﻣﮫ ام را آﺳﺎﻧﺘﺮ ﻣﯽ‬
‫ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺷﺎه ﺧﻨﺪﯾﺪ وﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻨﺪان ﻣﮭﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﺷﻤﺎ و ﺣﻀﻮرﺗﺎن‬
‫ﺑﺮاﯾﻢ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪«...‬‬
‫ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎرﻓﮫ‪ ،‬ﮐﺎرﮔﺮدان ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻋﺒﻮرش را از ﻣﺮز اﯾﺮان‬
‫ﺑﺮای ﺷﺎه ﺷﺮح ﻣﯽ دھﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن دﯾﮕﺮ ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن را ﮐﮫ ﺑﺎ او ھﻤﮑﺎری‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮای ﺗﻮﺟﯿﮫ اھﻤﯿﺖ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺧﻮد واﯾﻨﮑﮫ ﻓﺮﺳﺘﺎده رﺋﯿﺲ‬
‫ﺟﻤﮭﻮری آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫» ﻗﺮاراﺳﺖ آﯾﺰﻧﮭﺎور اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را طﯽ ﻧﻄﻘﯽ ﮐﮫ ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﮭﺎر ﺳﺎﻋﺖ دﯾﮕﺮ‬
‫در ﺳﺎﻧﻔﺮاﻧﺴﯿﺴﮑﻮ اﯾﺮاد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﯿﺎن ﺟﻤﻠﮫ ﺧﺎﺻﯽ ﺗﺄﺋﯿﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺗﺄﯾﯿﺪ ﭼﺮﭼﯿﻞ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ﻧﯿﺰ‪ ،‬از طﺮﯾﻖ اﻋﻼم ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ رادﯾﻮ » ﺑﯽ ﺑﯽ ﺳﯽ « ﻟﻨﺪن‪،‬‬
‫ﺻﻮرت ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﮫ ﮔﻮﯾﻨﺪه رادﯾﻮ ھﻨﮕﺎم اﻋﻼم ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ در ﻧﯿﻤﮫ‬
‫ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﮫ ﺟﺎی اﯾﻨﮑﮫ طﺒﻖ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ »:‬اﮐﻨﻮن ﻧﯿﻤﮫ ﺷﺐ اﺳﺖ« ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ »:‬اﮐﻨﻮن ‪ -‬ﭘﺲ از ﻣﮑﺚ ﮐﻮﺗﺎھﯽ– دﻗﯿﻘﺎ ً ﻧﯿﻤﮫ ﺷﺐ اﺳﺖ«!‬
‫ﺷﺎه ﺑﺎ اطﻤﯿﻨﺎن از اﯾﻨﮑﮫ آﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ھﺴﺘﻨﺪ ﺑﮫ ﮐﺮﻣﯿﺖ‬
‫روزوﻟﺖ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻧﯿﺎزی ﺑﮫ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ اﺷﺎرات ﻧﯿﺴﺖ و آﻣﺎدﮔﯽ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮای ھﻤﮑﺎری اﺑﺮاز ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﺗﺴﻠﯿﻢ و رﺿﺎﯾﺖ ﻣﻮﺟﺐ آراﻣﺶ‬
‫ﺧﺎطﺮ روزوﻟﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫» ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﮫ ﺧﯿﺎل ﻣﯽ ﮐﺮدم‪ ،‬ھﯿﭽﮕﻮﻧﮫ ھﯿﺠﺎﻧﯽ در اوﻟﯿﻦ دﯾﺪارم ﺑﺎ ﺷﺎه‬

‫اﺣﺴﺎس ﻧﻨﻤﻮدم‪ .‬ﺷﺎه آرام و ﺳﺮﺣﺎل ﺑﻮد و روش دوﺳﺘﺎﻧﮫ و واﻗﻊ ﺑﯿﻨﺎﻧﮫ اش‪،‬‬
‫آﺳﻮده ﺧﺎطﺮم ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﮫ اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺪای ﺿﺮﺑﺎت‬
 ‫‪٢٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻗﻠﺒﻢ را ﻣﯽ ﺷﻨﯿﺪم وﻟﯽ ﺑﻌﺪ آھﻨﮓ ﺿﺮﺑﺎن ﻗﻠﺐ و ﺗﻨﻔﺴﻢ طﺒﯿﻌﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻮﺋﯽ دارم ﺑﺎ‬
‫دوﺳﺘﯽ در ﺑﺎره ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ ﻋﺎدی و ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺑﯽ آﻧﮑﮫ ﺑﺮای رﺳﯿﺪن‬
‫ﺑﮫ ﺗﻮاﻓﻖ در اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﺮدم زﻣﺎن ﺑﺴﺮﻋﺖ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺬرد‪ .‬ﺷﺎه ﻧﯿﺰ ﮔﻮﺋﯽ ھﻤﯿﻦ اﺣﺴﺎس را داﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﯿﺪه ﺻﺒﺢ ظﺎھﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻮﺗﺎھﯽ در ﺑﺎره ﮐﻠﯿﺎت ﻗﺮار ﺷﺪ ﺷﺐ ﺑﻌﺪ در ھﻤﺎن‬
‫ﺳﺎﻋﺖ و در ھﻤﺎن ﻣﺤﻞ ﺗﺠﺪﯾﺪ دﯾﺪار ﮐﻨﯿﻢ‪...‬‬
‫ﺷﺐ ﺑﺨﯿﺮ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﺻﺒﺢ ﺑﺨﯿﺮ‪،‬آﻗﺎی روزوﻟﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻢ ﮐﮫ ﯾﮑﺒﺎردﯾﮕﺮ‬
‫ورود ﺷﻤﺎ را ﺑﮫ ﮐﺸﻮرم ﺧﻮش آﻣﺪ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺐ ﺑﺨﯿﺮاﻋﻠﯿﺤﻀﺮت! ﻣﻦ ﻧﯿﺰ از اﯾﻨﮑﮫ در اﯾﻨﺠﺎ ھﺴﺘﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺴﺮورم و‬
‫اطﻤﯿﻨﺎن ﮐﺎﻣﻞ دارم دراﻧﺠﺎم ﮐﺎری ﮐﮫ در ﭘﯿﺶ دارﯾﻢ ﻣﻮﻓﻖ ﺧﻮاھﯿﻢ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫)ﺳﺮھﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﯽ‪» ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﯽ ﺷﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان و ﮐﻮدﺗﺎی ‪٢٨‬‬
‫ﻣﺮداد ‪ ،« ١٣٣٢‬ﺷﺮﮐﺖ ﺳﮭﺎﻣﯽ اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬ﭼﺎپ ھﺸﺘﻢ‪ ،١٣٧٨ ،‬ص ‪ ٣٧٣‬ﺗﺎ ‪٣٧٥‬‬
‫ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از ﮐﺘﺎب ﺿﺪ ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﮐﺮﻣﯿﺖ روزوﻟﺖ‪ ،‬ص ‪ ١٥٤‬ﺗﺎ ‪( ١٥٧‬‬
‫اﻧﺸﻌﺎب درﺟﺒﮭﮫ ﻣﻠﯽ در زﻣﺴﺘﺎن ‪ ١٣٣٢‬ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و اﮐﺜﺮ اﯾﻦ اﻧﺸﻌﺎﺑﮕﺮان‬
‫از ﺗﮭﺮان ﺑﺨﺎطﺮ اداﻣﮫ ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ و اھﺪاف ﺟﺒﮭﮫ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان ﺑﮫ رھﺒﺮی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪» .‬ﺣﺎﺻﻞ اﯾﻦ اﻧﺸﻌﺎب آن ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﮑﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﮫ اﻓﻮل رﻓﺖ‪.‬‬
‫ھﯿﭻ ﯾﮏ از آﻧﮭﺎ ﮐﮫ ﺑﮫ او رأی داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﺎﻻ ﮐﮫ از ﻣﺼﺪق ﺑﺮﯾﺪه ﺑﻮد از او‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ودﻧﺒﺎﻟﮫ روی ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪) «.‬ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ دراﯾﺮان ﻧﻮﺷﺘﮫ رﯾﭽﺎرد ﮐﺎﺗﻢ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮫ اﺣﻤﺪ ﺗﺪﯾﻦ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﮐﻮﯾﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ، ١٣٨٣ ،‬ص ‪( ٣٥١‬‬
‫ﻓﺮض ﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺎ اﻧﺸﻌﺎب ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ از ﻣﺼﺪق‪ ،‬ھﺮﯾﮏ از اﯾﻦ دو رھﺒﺮ‬
‫ﺑﺨﺸﯽ از ﻋﺎﻣﮥ ﻣﺮدم را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻧﺸﻌﺎب ﭘﺎﯾﮫ ﮔﺴﺘﺮدۀ ﺣﻤﺎﯾﺖ از‬
‫ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺧﺮاب ﺷﺪ‪ .‬درﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺗﻨﮭﺎ دو ﻧﻔﺮاز ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺬھﺒﯽ در‬
‫ﮐﻨﺎر ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻘﯿﮫ از ﺟﻤﻠﮫ ﭘﺮ ﻧﻔﻮذ ﺗﺮﯾﻦ ھﺎ ﻣﺼﺪق را ﺗﺮک ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮﺑﮥ ﺑﺪﺗﺮ ﺑﺮای ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ اﮐﺜﺮﯾﺖ رھﺒﺮان ﺻﻨﻔﯽ ﺑﺎزارﮐﮫ‬
‫ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﺬھﺒﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﺼﺪق را ﺑﺮ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺗﺮﺟﯿﺢ دادﻧﺪ‪ ) .‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ – ‪( ٣٥٣‬‬
 ‫‪٢٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﮑﯽ وﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ...‬ﺑﺎ درﺑﺎر و ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ھﻤﺴﻮ و ھﻤﺪﺳﺖ ﮔﺸﺘﻨﺪ ﺑﺪﯾﮕﺮ ﺑﯿﺎن‪ ،‬آﻧﮭﺎ » ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ‬
‫ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﻧﺪ ﺑﻠﮑﮫ درﻧﻈﺮ ﺑﺴﯿﺎری از ھﻮاداران ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﮫ ﺻﻮرت‬
‫دﺷﻤﻦ ﺧﺎرﺟﯽ در آﻣﺪﻧﺪ‪ ) « .‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ ‪( ٣٥٣‬‬
‫و اﻣﺎ آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺻﺮﯾﺤﺎ ً اﻋﻼﻣﯿﮫ ای ﻧﻮﺷﺖ‪ »:‬اﻋﻤﺎل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را »ﺑﯽ‬
‫وﺟﺪاﻧﯽ و ﺑﯽ اﻧﺼﺎﻓﯽ و ﺑﯿﺨﺒﺮی از ﺧﺪا« و ﺷﯿﻮۀ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و اﻋﻮان او را‬
‫ھﻮ و ﺟﻨﺠﺎل وﺗﮭﻤﺖ و اﻓﺘﺮا داﻧﺴﺖ« )ﻗﻠﻢ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﷴ ﻋﻠﯽ ﺳﻔﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ‬
‫اول‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﺎﻣﮏ ﭼﺎپ دوم ‪ ، ١٣٧٩ ،‬ص ‪( ٨١٤‬‬
‫ﺑﺪﻧﺒﺎل آن‪ ،‬آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ اﻋﻼﻣﯿﮥ ﺷﺪﯾﺪ ﻟﺤﻨﯽ دﯾﮕﺮی ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮﺗﺤﺮﯾﻢ رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫ﺻﺎدر ﮐﺮد و طﯽ آن اﻋﻼم ﮐﺮد‪ »:‬ﺷﺮﮐﺖ در رﻓﺮاﻧﺪوم ﺧﺎﻧﮫ ﺑﺮاﻧﺪازﮐﮫ ﺑﺎ ﻧﻘﺸﮥ‬
‫اﺟﺎﻧﺐ طﺮح رﯾﺰی ﺷﺪه ﻣﺒﻐﻮض ﺣﻀﺮت وﻟﯽ ﻋﺼﺮ ﻋﺠﻞ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﮫ و‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ و اﻟﺒﺘﮫ ھﯿﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎن وطﻦ ﺧﻮاھﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد« )ھﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ص‬
‫‪( ٨١٤‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ اﻋﻼم ﻧﺘﯿﺠﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻓﻮرا ﻣﺮاﺗﺐ را ﺑﺮای ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﺟﮭﺖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دوره ھﯿﺠﺪھﻢ ﺑﮫ ﺷﺎه ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬
‫»ﭼﻮن در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آراء ﻋﻤﻮﻣﻰ در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ١٢‬و ‪١٩‬ﻣﺮداد ‪١٣٣٢‬ﻣﻠّﺖ‬
‫اﯾﺮان ﺑﮫ اﻧﺤﻼل دورۀ ‪١٧‬ﻣﺠﻠﺲ رأى داده اﺳﺖ‪ ،‬از ﭘﯿﺸﮕﺎه ﻣﺒﺎرك اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت‬
‫ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دورۀ‬‫ھﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎھﻨﺸﺎھﻰ اﺳﺘﺪﻋﺎ ﻣﻰﺷﻮد اﻣﺮ و ّ‬
‫‪ ١٨‬ﺻﺎدر ﺷﻮد ﺗﺎ دوﻟﺖ ﻣﻘﺪّﻣﺎت اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪«.‬‬
‫‪ ».....‬ﺷﺎه از ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺳﺮﺑﺎز زد‪ ) «.‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ ‪ ،‬ص ‪،( ٨١ ٧‬‬
‫زﯾﺮا او در اﯾﻦ روزھﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﮐﻮدﺗﺎ وﻧﻮﮐﺮی و ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﯿﺶ ﺑﮫ‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺲ و اﻣﺮﯾﮑﺎ را اﻋﻼم ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻣﻨﺘﻈﺮ اﺟﺮای ﻋﻤﻠﯿﺎت‬
‫ﺑﺮاﻧﺪازی» آژاﮐﺲ« و ﮐﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪( ٣) .‬‬
 ‫‪٢٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫در ﮔﺰارش اﺳﻨﺎد وزارت ﺧﺎرﺟﮫ اﻧﮕﻠﯿﺲ در ﺑﺎرۀ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ و ﻣﮑﯽ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ - ١‬ﺳﻨﺪ ‪ : ۵١‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﮑﯽ و ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬ﮔﺰارش )‪ ٢٣‬ژوﺋﻦ ‪ ١ / ١٩۵١‬ﺗﯿﺮ‬

‫‪ (١٣٣٠‬دی‪.‬ا‪.‬ﻟﻮﮔﺎن‬
‫) ‪ (D.A. Logan‬ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﻋﺎﻟﯿﺮﺗﺒﮥ ﺑﺨﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ وزارت ﺧﺎرﺟﮫ اﻧﮕﻠﯿﺲ ‪].‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﭘﺮوﻧﺪه در آرﺷﯿﻮ ﻣﻠﯽ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ‪ ] - FO371/9551 [:‬ﺷﻤﺎره ردﯾﻒ‪[:‬‬
‫‪Ep1531 /743‬‬

‫ﺻﻮرت ﺟﻠﺴﮫ‬ ‫*‬

‫روز ‪ ١٩‬ژوﺋﻦ ] ‪ ٢٨‬ﺧﺮداد ‪ [ ١٣٣٠‬ﺑﺎ آﻗﺎی ھﺎﯾﮏ ﺳﯽ ﮔﺎﻟﻮﺳﺘﯿﺎن ﺻﺮف‬
‫ﺻﻮب‬ ‫ﺷﺎم ﺷﺪ‪ .‬او ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ارﻣﻨﯽ در ﺗﮭﺮان اﺳﺖ‪ .‬ده روز ﭘﯿﺶ‪ ،‬آن ﺷﮭﺮ را ﺑﮫ َ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﺑﺮای رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﮫ اﻣﻮر ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺮک ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬او ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺆﺳﺴﮫ ﻣ ّﮭﻢ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎﯾﯽ را ﺑﮫ ﻋﮭﺪه دارد‪.‬‬
‫)اﻟﻒ(]‪.[...‬‬
‫)ب(]‪[...‬‬
‫)ج( ﻣ ّﮑﯽ و ﺑﻘﺎﺋﯽ اﯾﻦ اواﺧﺮ ﺑﺎ ﻣﺮدی ﺑﮫ ﻧﺎم ُرﻣﺎن ﻋﯿﺴﺎﯾﺎن ) ﯾﺎ ﻋﯿﺴﺎﯾﻒ(‬
‫ﻣﺮاوده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬از اراﻣﻨﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﮐﮫ ﭘﻮل ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی زﻣﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﮫ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﺶ ﺑﺎ ارﺗﺶ روﺳﯿﮫ ﺑﮫ دﺳﺖ آورده‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻋﺪﯾﺪۀ ﺗﺠﺎری ﮐﺎﻻھﺎی روﺳﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮑﯽ و ﺑﻘﺎﺋﯽ اﻓﺮاطﯿﻮن ﺟﺒﮭﮥ ﻣﻠّﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬وﻟﯽ ھﺮ دو را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺧﺮﯾﺪ‪.‬‬ ‫)د( ﻣ ّ‬
‫اﻗﺎی ﮔﺎﻟﻮﺳﺘﯿﺎن ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ھﺮ دو ﻧﻔﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻘﺎﺋﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﻘﺎﺑﻞ درﯾﺎﻓﺖ ‪] ١٠٠ ،٠٠٠/-‬ﯾﮑﺼﺪھﺰار[‬
‫ﻟﯿﺮه اﺳﺘﺮﻟﯿﻨﮏ دﺳﺖ از ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ ﻣﻠﯽ ﮐﺮدن ﻧﻔﺖ ﺑﺮﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﮑﯽ‬
 ‫‪٢٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﮫ ﺑﺮرﺳﯽ ھﺮﮔﻮﻧﮫ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد اﺳﺖ‪ ،‬و در ﺑﺎرۀ رﻗﻢ آن ﺑﺎ آﻗﺎی ﮔﻠﻮﺳﺘﯿﺎن‬
‫ﺑﺤﺜﯽ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻤﯿﺸﮫ ظﻦ ﻗﻮی رﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻋﯿﺴﺎﯾﺎن ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺳﻔﺎرت ﺷﻮروی‬
‫ﮐﺎر ﻣﯿﮑﻨﺪ]‪ [...‬او را ﺑﺮﯾﺘﯿﺶ ﺑﻨﮏ ] ﺑﺎﻧﮏ اﻧﮕﻠﯿﺲ در اﯾﺮان و ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﮫ ﮐﮫ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺑﺎﻧﮏ ﺷﺎھﯽ ﻗﺒﻠﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد[ ﺧﻮب ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﮫ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ او ﻣﺮدی‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ھﺮ ﮐﺎری راﺑﺮای ھﺮﮐﺲ ﺑﮫ ﺧﻮﺑﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دھﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻟﻮﺳﺘﯿﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ طﺒﯿﻌﺘﺶ ﻣﺸﮑﻼت را دﺳﺖ ﮐﻢ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ‬
‫او در » ﺧﺮﯾﺪاری« ﻣﺴﺌﻮﻻن اﻣﻮرﮐﮫ ﻗﺎدرﺑﮫ اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ درﺳﻮق دادن ﻗﺮاردادھﺎ‬
‫و ﻣﻌﺎﻣﻼن ﺑﮫ ﺳﻮد ﺷﺮﮐﺘﮭﺎی ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮﻓﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ )D.A.Logan‬دی ‪ .‬ای ‪ .‬ﻟﻮﮔﺎن ( ‪ ٢٣ ،‬ژوﺋﻦ ‪) ١٩۵١‬اﻣﻀﺎء( )‪(۴‬‬

‫‪ - ٢‬ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻋﻠﻢ درﮐﺘﺎب »ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻗﺪرت و اﺻﻮل« ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﮫ اﺳﻨﺎد »وزارت‬

‫ﺧﺎرﺟﮫ اﻧﮕﻠﯿﺲ« آورده اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﯾﺪن اﺻﺮار داﺷﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﻣﺼﺪق ﻣﯿﺎن دو ﮐﺸﻮر ] آﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﯿﺲ [‬
‫ﺗﻔﺎھﻤﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ اﯾﺪن‪ ،‬ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺟﺎذﺑﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮی داﺷﺖ‪ .‬اﯾﺪن ﺑﮫ ھﻨﺮی‬
‫ﺑﺎﯾﺮود و ژﻧﺮال ﺑﯿﺪل اﺳﻤﯿﺖ ﻣﻌﺎون ﺟﺪﯾﺪ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﮥ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﮔﻔﺖ‬
‫»ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ در ﺗﺎرﯾﺨﭽﮫ ﻣﻨﺎﻗﺸﮫ ﻧﻔﺖ ﮐﻮﻟﮫ ﺑﺎرﺳﺒﮏ ﺗﺮی ﺑﺮ دوش دارد از اﯾﻦ رو‬
‫ﺷﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ ای ﺑﺎ وی در اﯾﻦ ﻣﻮرد آﺳﺎﻧﺘﺮﺑﺎﺷﺪ‪ (١) .‬ﺟﺮج ﻣﯿﺪﻟﺘﻮن‬
‫ﮐﺎردارﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﯿﺲ در ﺗﮭﺮان ﻗﺒﻼً ﮔﺰارش ﮐﺮده ﺑﻮد‪ »:‬ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ارﺗﺠﺎﻋﯽ اﺳﺖ از اﯾﻦ رو ﻣﺬاﮐﺮه ﺑﺎ وی دﺷﻮار ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬او ﻣﮑﯽ و ﻓﺎطﻤﯽ را‬
‫ﺑﮫ ﻋﻨﻮان رﻓﺮﻣﯿﺴﺖ ھﺎ طﺒﻘﮫ ﺑﻨﺪی ﮐﺮده و اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﺮد ﻣﮑﯽ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺷﺎﻧﺲ‬
‫را ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﮫ ﺻﻮرت رھﺒﺮ ﻣﻠﯽ ظﺎھﺮ ﺷﻮد‪ ،‬دارد و اﻧﮕﻠﯿﺲ ھﺎ در‬
‫آﯾﻨﺪه ﺧﻮاھﻨﺪ دﯾﺪ ﮐﺎر ﮐﺮدن ﺑﺎ وی آﺳﺎن اﺳﺖ‪(٢) .‬‬
‫ﮑﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان رھﺒﺮ‬ ‫وﻟﯽ آﻟﻦ روﻧﺘﯽ در وزارت ﺧﺎرﺟﮫ اﻧﮕﻠﯿﺲ در ظﮭﻮر ﻣ ّ‬
‫ﻣﻠﯽ ﻧﻔﻌﯽ ﻧﻤﯽ دﯾﺪ و ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﮐﺮارا ً ﺑﮫ ﻣﺎ ﮔﺰارش ﻣﯿﺮﺳﺪ اﮔﺮ ﭘﻮل ﺧﻮﺑﯽ ﺑﮫ‬
 ‫‪٢٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫او ﺑﺪھﯿﻢ ﺣﺎﺿﺮاﺳﺖ از ﺟﺒﮭﮥ ﻣﻠﯽ ﮐﻨﺎرﺑﮑﺸﺪ ‪ (٣).‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮔﺰﯾﻨﺶ اﻧﮕﻠﯿﺲ‬
‫ھﺎ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﻣﺼﺪق در داﯾﺮۀ ﻣﺤﺪود ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ و زاھﺪی دور ﻣﯽ زد و‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ھﻢ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﮫ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ وﺿﻊ ﺑﺪ و از‬
‫ﺑﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ازاﯾﻦ رو اﻧﮕﻠﯿﺲ و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ زاھﺪی ﺑﮭﺘﺮ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻨﺎر ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪(۴).‬‬
‫ﭘﯽ ﻧﻮﺷﺖ ھﺎ ‪:‬‬
‫‪ - ١‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٧١ / ١٠۴۶١۴‬وزارت ﺧﺎرﺟﮫ اﻧﮕﻠﯿﺲ‪ .‬از اﯾﺪن در‬
‫واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﮫ وزارت ﺧﺎرﺟﮫ اﻧﮕﻠﯿﺲ ‪ ٩ .‬ﻣﺎرس ‪.١٩۵٣‬‬
‫‪ - ٢‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ / ٩٨۶٠۶‬وزارت ﺧﺎرﺟﮫ اﻧﮕﻠﯿﺲ‪ .‬ﯾﺎدداﺷﺖ از ﻣﻼﻗﺎت ﻏﯿﺮ‬
‫رﺳﻤﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﯿﺪﻟﺘﻮن و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ‪ ۴‬ﮐﺸﻮرﻋﻀﻮ ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻣﺸﺘﺮک اﻟﻤﻨﺎﻓﻊ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ‪.‬‬
‫‪ ٢۵‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪١٩۵٢‬‬
‫‪ - ٣‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ١٠۴۵۶١‬وزارت ﺧﺎرﺟﮫ اﻧﮕﻠﯿﺲ ‪ .‬ﭘﯿﺶ ﻧﻮﯾﺲ از روﻧﺘﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﺪﯾﺮ ﮐﻞ اطﻼﻋﺎت ﻧﻈﺎﻣﯽ ‪ .‬ژاﻧﻮﯾﮫ ‪١٩۵٣‬‬
‫‪ - ۴‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ ٣٧١ ./ ١٠۴۶١۵‬وزارت ﺧﺎرﺟﮫ اﻧﮕﻠﯿﺲ‪ .‬ﺧﻼﺻﮫ ﮔﺰارش‬
‫ﺑﺮای وزﯾﺮ ﻣﺸﺎور‪ ٢٠ .‬آورﯾﻞ ‪(۵) ١٩۵٣‬‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻨﮑﮫ‪ ،‬ﻧﻈﺮات دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق در ﺑﺎرۀ رﻓﺮاﻧﺪوم در»دادﮔﺎه ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﯽ«‪ ،‬ازﮐﺘﺎب » ﺧﺎطﺮات وﺗﺄﻟﻤﺎت« و» درﻧﺎﻣﮫ ای ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﺟﺒﮭﮥ ﻣﻠّﻰ اﯾﺮان« و‪...‬ﺑﺪﯾﻨﮕﻮﻧﮫ در اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ارﺟﻤﻨﺪ ﻗﺮار ﻣﯽ‬
‫دھﻢ‪:‬‬
 ‫‪٢٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫دﻓﺎع ﻣﺼﺪق از رﻓﺮاﻧﺪوم‬

‫‪ - ١‬دﻓﺎع دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق از رﻓﺮاﻧﺪوم در دادﮔﺎه ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮﻧﻈﺎﻣﯽ‬
‫رژﯾﻢ ﮐﻮدﺗﺎ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق» ﯾﮏ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ در دادﮔﺎه ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﻧﻈﺎﻣﯽ در ﺟﻠﺴﮥ‬

‫ﯾﺎزدھﻢ ‪ ،‬ﻣﻮرخ ‪ ١٣٣٢‬ﻣﻮﺿﻮع رﻓﺮاﻧﺪوم را ﻣﻄﺮح ﮐﺮده و ﺑﮫ طﻮر ﮐﺎﻣﻞ و‬
‫ﺟﻤﻊ ﺑﮫ ھﻤﮥ اﯾﺮادات ﭘﺎﺳﺦ داده اﺳﺖ‪ « ،‬ﮐﮫ در اﯾﻨﺤﺎ ﻋﯿﻨﺎ ً ﻣﯽ آورﯾﻢ‪:‬‬
‫» دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ :‬ﻣﻮرد ‪ ٩‬ادّﻋﺎی دادﺳﺘﺎﻧﯽ دﺳﺘﻮر اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن رأی دادﮔﺎه ﻧﻮﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪:‬‬
‫» اﻋﻼﻣﯿﮥ ﻣﺘﮭﻢ ﺑﺮ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ و ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ ﺑﮫ ﺑﮭﺎﻧﮥ‬
‫ﻋﻨﻮاﻧﯽ ﮐﮫ در ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﺳﻨﻦ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ اﯾﺮان ﺳﺎﺑﻘﮫ ﻧﺪارد ﺑﮫ ﺗﻨﮭﺎﯾﯽ اﻗﺪام ﺑﺮای‬
‫ﺗﻌﻄﯿﻞ رژﯾﻢ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﮐﺸﻮر و ﺑﺮ ھﻢ زدن اﺳﺎس ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ‬
‫رود«‪.‬‬
‫اﻋﺘﺮاض ‪ :‬اوﻻً ھﺮ ﮐﺎری ﮐﮫ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﺳﺎﺑﻘﮫ ﻧﺪارد و آن را ﺷﺮوع ﮐﻨﻨﺪ ﻧﮫ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ ﯾﮏ ﻋﺪه ای از ﺧﻮاص ﺑﻠﮑﮫ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ ﻋﻤﻮم واﻗﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد و‬
‫ﻣﺮدم ھﻤﮫ ﻣﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ آن ﮐﺎر ﺑﯽ ﺳﺎﺑﻘﮫ در ﮐﺠﺎ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده‪ ،‬و از روی‬
‫ﭼﮫ ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﺳﺘﮫ اﻧﺪ آن را اﻗﺘﺒﺎس ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫آﻧﮭﺎﯾﯽ ﮐﮫ اطﻼع ﻧﺪارﻧﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ از اﺟﺮای آن ﻣﺘﻀﺮر ﺷﺪه اﻧﺪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﭼﻮن‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻧﺸﺪه ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ و ﺣﺘﯽ‬
‫ﯾﮑﯽ از روﺣﺎﻧﯿﻮن ) ﻣﻨﻈﻮر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق آﯾﺖ ﷲ ﷴ ﺑﮭﺒﮭﺎﻧﯽ اﺳﺖ ( ‪ ٩‬اﺳﻔﻨﺪ‬
‫ھﻢ ﺣﮑﻢ ﺑﮫ ﺣﺮﻣﺖ آن داد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯿﮑﮫ ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﮫ ﺷﺮع اﻧﻮر ﻧﮭﯽ‬
‫ﻮرى ﺑَ ْﯿﻨَ ُﮭ ْﻢ و ﺷَﺎ ِو ْر ُھ ْﻢ ﻓِﻲ ْ‬
‫اﻷﻣ ِﺮ دﻟﯿﻞ ﻣﺴﻠﻢ و‬ ‫ﺷ َ‬‫ﻧﻔﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻣﺒﺎح اﺳﺖ‪َ .‬وأ َ ْﻣ ُﺮ ُھ ْﻢ ُ‬
‫واﺿﺤﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ اﺳﺘﺤﺒﺎب آن‪ .‬اﮔﺮ ھﺮﭼﮫ وﺟﻮ ﻧﺪارﻧﺪ ﻧﺒﺎﯾﺪ وﺟﻮد ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺴﻦ ﺑﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ھﻢ ﮐﮫ در ﺳﯿﺮۀ ﺳﻼطﯿﻦ دورۀ اﺳﺘﺒﺪاد وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‬
 ‫‪٢٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﻤﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﮫ ﺿﺮر ﯾﮏ ﻋﺪه ای و ﺑﮫ ﻧﻔﻊ اﮐﺜﺮﯾﺖ‬
‫ﻣﺮدم و ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮﻣﺮدم ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه ‪ .‬رﻓﺮاﻧﺪوم ھﻢ روی ھﻤﯿﻦ‬
‫اﺻﻞ ﺑﮫ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ و ﭘﯿﺮوی از ھﺮ اﺻﻠﯽ ﮐﮫ در ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ واﺟﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻧﻤﯽ ﺷﺪ و ﻣﺠﻠﺲ دوﻟﺖ را ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽ ﮐﺮد ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ‬
‫در اﻧﻈﺎر داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﭼﮫ اﺛﺮی داﺷﺖ؟ و ا ز ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان ﭼﮫ ﺑﺎ ﻗﯽ‬
‫ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ؟‬
‫آﯾﺎ ﻏﯿﺮاز اﯾﻨﮑﮫ ﻣﻠﺖ ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪ اﯾﺮان را در دﻧﯿﺎ ﻣﻮھﻮن ﻣﯽ ﮐﺮد ﻧﺘﯿﺠﮥ دﯾﮕﺮ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬رﻓﺮاﻧﺪوم اﺟﺮا ﺷﺪ و ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ ﮔﺮدﯾﺪ و دوﻟﺖ ﻓﻌﻠﯽ ھﻢ ﻋﻤﻼً آن را‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬واﻻ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ راﺑﺮ ﺧﻼف اﺻﻞ ‪ ١٢‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﻧﻤﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺗﻮﻗﯿﻒ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻔﺎی وﮐﯿﻞ ﺑﺎﯾﺪ در‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﻋﻠﻨﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﻮد و ‪ ١۵‬روز ھﻢ از آن ﺑﮕﺬرد ﺗﺎ اﮔﺮ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ اﺳﺘﻌﻔﺎی ﺧﻮد را ﭘﺲ ﻧﮕﺮﻓﺖ ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎ ً ﺗﻮﺟﮫ ﻣﺮدم ﺑﮫ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺗﺎزه وارد در ﻣﺸﺮوطﯿﺖ ﺳﺒﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ‬
‫دوﻟﺘﮭﺎی ﺧﯿﺮﺧﻮاه در ﻓﺸﺎر ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﮫ آن ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﻧﺪ و از ﺧﻮد ﻣﺮدم‬
‫ﺧﯿﺮ و ﺻﻼح ﻣﺮدم را ﺑﺨﻮاھﻨﺪ و ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ زﯾﺮا ﮐﻤﺘﺮ دوﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﺎدداﺷﺘﮭﺎی ﻏﯿﺮ ﻣﻮ ّﺟﮫ دول ﻣﻨﺘﻔﺬ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﯿﺎﺳﺘﮭﺎی ﺧﺎرﺟﯽ‬
‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﮫ دوﻟﺖ در ﻣﻮاﻗﻊ ﻣﺸﮑﻞ و ﭘﺮ ﻣﺤﻈﻮرﺑﮫ اﯾﻦ اﺻﻞ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﻮﻗﻊ‬
‫دادن ﯾﺎدداﺷﺖ ﻧﺘﯿﺠﮥ آن را ھﻢ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ ﻗﺮار ﻣﯽ دھﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﺧﯿﺮﺧﻮاه و وطﻦ ﭘﺮﺳﺖ اﯾﻦ اﺻﻞ را از ﺻﻤﯿﻢ ﻗﻠﺐ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ -‬ﻧﮫ ﺑﮫ اﻋﻼن‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺑﻌﻀﯽ از روﺣﺎﻧﯿﻮن ‪ ٩‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮫ ﺑﮫ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻋﻤﺎل ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ‬
‫ھﯿﭻ ﯾﮏ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ وﻗﻌﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ در ھﯿﭻ ﯾﮏ از‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دورۀ ﺗﻘﻨﯿﻨﯿﮫ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺸﺮﯾﻔﺎت و ﺗﺴﮭﯿﻼﺗﯽ ﮐﮫ داو طﻠﺒﺎن وﮐﺎﻟﺖ از‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن آراء ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪۀ رأی دھﻨﺪﮔﺎن از ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن و ﭼﮭﺎر ﺻﺪ ھﺰار‬
‫ﺗﺠﺎوز ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ در اﯾﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺘﺠﺎوز از ‪ ٢‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ رأی‬
‫دھﻨﺪﮔﺎن روﺷﻨﻔﮑﺮ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﺷﮭﺮھﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫رﻓﺮاﻧﺪوم ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﮫ ﻣﺮا ﻣﺘﮭﻢ ﺑﮫ ﺗﻌﻄﯿﻞ‬
‫رژﯾﻢ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﮐﺸﻮر و ﺑﺮھﻢ زدن اﺳﺎس ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﺪون‬
‫ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻮد در ﺻﻼح ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﺗﻘﻮﯾﺖ از رژﯾﻢ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﺪادﮔﺮ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺮای ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﺑﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن اﯾﺠﺎد ﻧﻔﺎق ﮐﺮد و ﻋﺪه‬
‫ای از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ دوﻟﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻧﺒﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ دوﻟﺖ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﮫ ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﮫ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﺑﮫ طﻮر ﻋﺎدی ﻓﻘﻂ ﺑﮫ ﺑﺮﮐﻨﺎری ﻣﻦ و ھﻤﮑﺎراﻧﻢ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻧﻤﯽ ﺷﺪ ﺑﻠﮑﮫ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان ھﻢ ﮐﮫ دوﻟﺖ آن را رھﺒﺮی ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬از ﺑﯿﻦ‬
‫ﺣﺲ ﺟﺎه طﻠﺒﯽ و اﻏﺮاض‬ ‫ّ‬ ‫ﻣﯽ رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﮫ اﯾﺠﺎد ﻧﻔﺎق درﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﮫ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﺆﺛﺮ ﮔﺮدﯾﺪ و اﯾﻦ ﻋﻨﻮان ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺘﮭﻤﯿﻦ ﻗﺘﻞ ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ اﻓﺸﺎر‬
‫طﻮس در زﻧﺪان ﺑﺮای ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻗﺮار زﺟﺮ داده اﻧﺪ دوﻟﺖ را اﺳﺘﯿﻀﺎح ﮐﺮدﻧﺪ و در‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ دو راه ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫‪ ( ١‬ﯾﮑﯽ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮاﻓﻖ دوﻟﺖ از ﺣﻀﻮردر ﺟﻠﺴﺎت‬
‫ﻋﻠﻨﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮد داری ﮐﻨﻨﺪ و ﺟﻠﺴﮫ رﺳﻤﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ از‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺎز ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ طﺮﯾﻖ ﻧﮫ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﻮد ﻧﮫ ﻋﻤﻠﯽ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﻔﯿﺪ ﻧﺒﻮد ازاﯾﻦ ﺟﮭﺖ ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ دوﻟﺖ ﺑﺮای ﻋﻀﻮﯾﺖ در ھﯿﺌﺖ ﻧﻈﺎرت‬
‫اﻧﺪوﺧﺘﮥ اﺳﮑﻨﺎس‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ھﻤﮑﺎران ﺧﻮد و ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ رﺋﯿﺲ دوﻟﺖ ﻓﻌﻠﯽ را ﺑﺎ‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ‪ ۴٠‬رأی اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ).‬ﻣﻨﻈﻮر ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ اول ﺗﮭﺮان ﺑﻮد‬
‫ﮐﮫ ﻣﻨﺎﻓﻖ از آب در آﻣﺪ و دوﻟﺖ ﺳﭙﮭﺒﺪ زاھﺪی ھﻢ در ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺪﺗﯽ ﺳﺮﮐﺎر ﺑﻮد ﺑﺎ‬
‫ﺳﺮﺷﮑﺴﺘﮕﯽ او را از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺑﯿﺮون راﻧﺪ‪ (....‬ﮐﮫ ورودش در ھﯿﺌﺖ‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺳﺒﺐ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﮫ ھﻤﮫ ﺑﺪاﻧﻨﺪ دوﻟﺖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ‪ ٣١٢‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن اﺳﮑﻨﺎس‬
‫در ﺟﺮﯾﺎن ﮔﺬارده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺗﺮﻗﯽ ﻗﯿﻤﺘﮭﺎ ﮐﮫ ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮥ اﻋﻼﻣﯿﮥ ‪ ١١‬ﺷﮭﺮﯾﻮر ‪ ١٣٣٢‬دوﻟﺖ ﮐﮫ در روزﻧﺎﻣﮫ ﮐﯿﮭﺎن ‪ ،‬ﺷﻤﺎرۀ ‪،٣٠٧۵‬‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ و ﻣﻘﺼﻮد ازآن اﻧﺘﻘﺎد از دوﻟﺖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺑﻮد‪ -‬ھﻤﺎن وﻗﺖ دﺳﺖ ﻣﯽ داد‬
‫دوﻟﺖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ اﻧﺘﺸﺎر ‪ ٣١٢‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن اﺳﮑﻨﺎس داده ﺑﻮد وﻟﯽ اﻋﻼﻣﯿﮫ دوﻟﺖ‬
‫آن را ﺑﮫ ‪ ۴۵٢‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﺗﺮﻗﯽ داده ﺑﻮد و ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽ ﮔﺬﺷﺖ ﮐﮫ‬
 ‫‪٣١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫دوﻟﺖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪ زﯾﺮا دول ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﻔﻌﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﮫ‬
‫دوﻟﺖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪ و آن را از ﺧﻄﺮ ﺳﻘﻮط ﻧﺠﺎت دھﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎر‪ ٣١٢‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن اﺳﮑﻨﺎس از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﯽ ﺿﺮر ﺑﻮد و ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ ﻣﺸﺎوردوﻟﺖ از دﮐﺘﺮ ﺷﺎﺧﺖ و ھﯿﺌﺘﯽ ﮐﮫ ﺗﺤﺖ رﯾﺎﺳﺖ ﮔﻮت از‬
‫طﺮف ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﮫ اﯾﺮان آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﺮط ﮐﮫ در اﻣﻮر ﺗﻮﻟﯿﺪی ﺑﮫ‬
‫ﮐﺎر رود ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮای ھﻤﯿﻦ اﻣﻮر ﮐﮫ دراﯾﻦ دادﮔﺎه ﺷﺮح داده ﺷﺪ و ﮐﺎﻣﻼً‬
‫در ﺟﺮاﯾﺪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﮕﺮدﯾﺪ ﺑﮫ ﮐﺎر رﻓﺖ و ﺑﮫ ﻣﺼﺮف رﺳﯿﺪ و اﺳﺘﺘﺎر ﻧﺸﺮ اﺳﮑﻨﺎس‬
‫ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺮدم ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮای ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻗﯿﻤﺘﮭﺎ ﺑﮭﺎﻧﮫ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ وﻟﯽ ﭘﺲ از‬
‫ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﮐﮫ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﻓﻌﻠﯽ ازﻧﻈﺮ اﻧﺘﻘﺎد دوﻟﺖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ آن را اﻧﺘﺸﺎر دادﻧﺪ‬
‫اطﻼع ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن اﺟﻨﺎس ازآن ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﮫ ﻗﯿﻤﺘﮭﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮود و ﻧﺘﯿﺠﮥ ﮐﺎر ﻣﻨﺘﻘﺪﯾﻦ‬
‫ﻋﺎﯾﺪ اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫ب ‪ :‬ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن در ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﺒﻮد ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ ﻏﯿﺒﺖ‬
‫آﻧﮭﺎ در ﺟﻠﺴﺎت ﻋﺪﯾﺪه ﺳﺒﺐ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﮫ در ﮐﺎرھﺎی ﻣﺤﻠﯽ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽ آﻧﺠﺎ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﮐﺎری ﺑﮑﻨﻨﺪ و زﺑﺎن ﻣﺮدم در ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط ﺑﮫ اﻋﺘﺮاض و اﻧﺘﻘﺎد ﮔﺸﻮده ﺷﻮد و‬
‫ﺣﺴﻦ ﺷﮭﺮﺗﺸﺎن از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻮﻧﺪ ﮐﮫ در ﺟﻠﺴﺎت ﻋﻠﻨﯽ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﮭﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﻄﻘﮭﺎی ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ دوﻟﺖ در آﯾﻨﺪ و در‬
‫رأی ﺑﮫ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﺑﺪھﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ( ٢‬و دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ دورۀ ‪ ١٧‬ﺗﻘﻨﯿﻨﯿﮫ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﻮد ﮐﮫ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ و ﺷﻮر‬
‫ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ و ‪ ۵۶‬ﻧﻔﺮ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﮐﮫ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺗﺎﻣﮫ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮥ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺟﻮاﻧﺐ و اطﺮاف ﺻﻼح ﮐﺸﻮر را در اﯾﻦ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎ دھﻨﺪ و اﺳﺘﻌﻔﺎی آﻧﮭﺎ‬
‫ﺳﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از آﻧﮭﺎ ﻧﻤﯽ ﮐﺮد ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﮫ اﮔﺮ ﻣﻮﺿﻮع رﻓﺮاﻧﺪوم ﭘﯿﺶ ﻧﻤﯽ‬
‫آﻣﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺎ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﻮد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ و اﻧﺠﺎم وظﯿﻔﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﭼﻮن ﮐﮫ وﮐﯿﻞ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎی ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺪھﺪ و آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻧﺪاده ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﯽ ﭼﻮن ھﻤﮫ‬
‫ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎی اﯾﻦ ﻋﺪه از ﻧﻤﺎﯾﻨﮕﺎن‪ ،‬دوﻟﺖ را از ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت ﺳﯿﺎﺳﺖ‬
 ‫‪٣٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﺼﻮن ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ و آن ﻋﺪه از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻧﺪاده اﻧﺪ ھﻤﮫ روزه‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺿﺪ دوﻟﺖ اداﻣﮫ ﻣﯽ دھﻨﺪ اﯾﻦ‬
‫ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ اﯾﻦ اﻧﺤﻼل ﺑﺮ طﺒﻖ اﺻﻞ ‪۴٨‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﮫ در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن دوم ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﮫ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﻣﺪ‬
‫ﭼﻮن ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺰﺑﻮر را ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺳﺎﺧﺘﮫ و ﭘﺮداﺧﺘﮥ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺑﻮد و ﻧﺎﮔﻮاری دراﻓﮑﺎر ﻣﯽ ﻧﻤﻮد و زﻣﯿﻨﮫ ﺑﺮای ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻋ ّﻤﺎل ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽ‬
‫ﺷﺪ و ازﻋﺪۀ آﻧﮭﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﯽ ﮐﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺎرۀ‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﮫ ﻓﺮد اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺪت دورۀ ﺗﻘﻨﯿﻨﯿﮫ از طﺮﯾﻖ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺧﺎﺗﻤﮫ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع رﻓﺮاﻧﺪوم ﻓﻘﻂ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺒﻮد ﺑﻠﮑﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎی دوﻟﺖ ھﻢ‬
‫ﻣﺄﺧﻮذ در ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﺑﮫ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﮫ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﯾﺎ رأی ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺑﺪھﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﺪھﻨﺪ ﺑﻠﮑﮫ از ﻣﺮدم ﺳﺌﻮال ﺷﺪه ﺑﻮد اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ در ﻣﺤﻠﯽ‬
‫ﮐﮫ ﺑﺮای ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺑﺎ اﻧﺤﻼل ﺗﮭﯿﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ و رأی ﺧﻮد را ﺑﺪھﻨﺪ و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ در ﻣﺤﻠﯽ ﮐﮫ ﺑﺮای ﻣﻮاﻓﻘﯿﻦ ﺑﺎ اﻧﺤﻼل ﺗﮭﯿﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫ﺣﻀﻮر ﺑﮫ ھﻢ رﺳﺎﻧﻨﺪ و رأی ﺧﻮد را در آﻧﺠﺎ ﺑﺪھﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﺳﺘﻌﻔﺎی‪ ۵۶‬ﻧﻔﺮاز‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﮐﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺗﻠﻮﯾﺤﯽ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﻮد ﺑﺎز ﻣﻮﺿﻮع در ھﯿﺌﺖ وزﯾﺮان‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﻮر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ آﻧﮭﺎ ھﻢ ﺑﮫ اﺗﻔﺎق رﻓﺮاﻧﺪوم را ﯾﮕﺎﻧﮫ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﮫ در ﺻﻼح‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻮد داﻧﺴﺘﻨﺪ و دﺳﺘﻮر اﺟﺮای آن ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮥ اﻣﻀﺎی ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﺎﻣﮫ دادﻧﺪ و‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮥ رﻓﺮاﻧﺪوم اﯾﻦ ﺷﺪ ﮐﮫ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان رأی ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ و اﺑﻘﺎی دوﻟﺖ ﺑﺪھﺪ‬
‫و ﯾﮏ ﻣﺸﺖ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﮫ دھﺎن ﺑﺪﺧﻮاھﺎن ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬رﻓﺮاﻧﺪوم اول در ﺷﮭﺮ‬
‫ﺗﮭﺮان ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و در ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ از آن و ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﮫ ھﯿﭻ وﺟﮫ ﻧﻈﺮ ﺧﺎﺻﯽ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ اول ﻣﺮدم روﺷﻨﻔﮑﺮ و‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺷﮭﺮ ﺗﮭﺮان آﻧﭽﮫ درﺻﻼح ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ اظﮭﺎر ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻌﺪ آرای آن‬
‫ﭼﻨﺎن ﻣﺮدﻣﯽ ھﺎدی رأی دھﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎرج از ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫رأی دھﻨﺪﮔﺎن ﻋﺎدﺗﺎ ً ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ در ﯾﮏ ﻣﺤﻞ رأی ﺑﺪھﻨﺪ‪ .‬و ﺳﮫ ﭼﯿﺰ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﮫ‬
‫ﻣﺤﻞ رأی دھﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮاﻓﻖ و از ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺟﺪا ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪٣٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﻈﺎر را ﻣﻮرد اﺗّﮭﺎم ﻗﺮاردھﻨﺪ‪ .‬آﻧﺠﺎ ﮐﮫ ﻋﯿﺎن‬ ‫اول اﯾﻨﮑﮫ اﺷﺨﺎص ﻣﻐﺮض ھﯿﺌﺖ ّ‬
‫اﺳﺖ ﭼﮫ ﺣﺎﺟﺖ ﺑﮫ ﺑﯿﺎن اﺳﺖ از ھﺠﻮم ﻣﺮدم ﺑﮫ ﻣﺤﻞ رأی دھﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ‬
‫اﻧﺤﻼل ھﻤﮫ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﻧﺘﯿﺠﮥ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﮐﺪام طﺮف ﺗﻤﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫دوم ‪ :‬ﻧﺘﯿﺠﮥ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﭘﺲ از اﺧﺬ آراء ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺷﻤﺎرش اوراق رأی‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد و ھﯿﭽﮑﺲ در ﺻﺤﺖ آن ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ارﺳﺎل اوراق آﺑﯽ رﻧﮓ ﺑﺮای رأی دھﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺿﺮورت ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﮑﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ ﭼﻮن ﻣﺤﻞ رأی دھﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ از‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻣﺮدم از ﺗﺮس دوﻟﺖ ﺑﮫ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ اﻧﺤﻼل ﺑﻮد‬
‫ﻧﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮫ در ﻣﻮرد ﻣﺮدم طﮭﺮان و ﻧﮫ در ﻣﻮرد دوﻟﺖ اﯾﻨﺤﺎﻧﺐ ھﯿﭻ ﮐﺪام‬
‫ﺻﺤﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ دوﻟﺖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺧﺼﻮﺻﯽ داﺷﺖ ھﺮﮔﺰ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﮫ‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم ﻧﻤﯽ ﺷﺪ – آن ھﻢ اول از ﻣﺮدم روﺷﻨﻔﮑﺮ و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺷﮭﺮ طﮭﺮان و ﺑﻌﺪ‬
‫در ﻧﻘﺎط ﺧﺎرج از ﻣﺮﮐﺰ‪ -‬اﮔﺮ دوﻟﺖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮥ ﺗﮭﺪﯾﺪ و‬
‫ارﻋﺎب اﺗﺨﺎذ رأی ﮐﻨﺪ اول ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ اﯾﻦ ﮐﺎر در ﻧﻘﺎط ﺧﺎرج از ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺸﻮد‬
‫ﭘﺲ از آن در ﺗﮭﺮان و ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ آراء ﺷﮭﺮ ﺗﮭﺮان در اﻗﻠﯿﺖ ﺑﻮد‬
‫ﺑﮫ آرای ﻧﻘﺎط دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮر ﺗﻔﻮق ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن درﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻮﺻﯿﻒ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن‬
‫دراﯾﻦ دادﮔﺎه و ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن در ﺧﺎرج ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آن راه ﻣﺒﺎﻟﻐﮫ ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﻨﺪ و آن را ﯾﮏ‬
‫ﻋﻼج ﻗﻄﻌﯽ دردھﺎ و اﻣﺮاض اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﻋﺮض ﮐﻨﻢ رﻓﺮاﻧﺪوم و ﻣﺠﻠﺲ ھﺮ دو ﺧﻮﺑﻨﺪ و ﻣﻔﯿﺪﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮق ﮐﮫ‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم رأﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻠﺖ ﺑﮫ طﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﯽ دھﺪ و ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺮﮐﺐ از اﻓﺮادی‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ آﻧﮭﺎ ﻣﺠﺎزﻧﺪ از طﺮف ﻣﻠﺖ رأی ﺑﺪھﻨﺪ و ھﺮ ﯾﮏ ﻣﺤﺎﺳﻦ و ﻣﻌﺎﯾﺒﯽ دارد‬
‫ﮐﮫ ﺷﺮح آن از ﺣﻮﺻﻠﮥ اﯾﻦ دادﮔﺎه ﺧﺎرج اﺳﺖ‪.‬‬
‫راﻓﺮاﻧﺪوم و ﻣﺠﻠﺲ ھﺮ دو ﺧﻮﺑﻨﺪ ﺑﮫ ﺷﺮط اﯾﻨﮑﮫ ﮐﺎر در دﺳﺖ دوﻟﺖ ﺧﯿﺮ ﺧﻮاه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ وﻣﺮدم در اظﮭﺎرﻋﻘﯿﺪه و دادن رأی آزاد ﺑﺎﺷﻨﺪ و دوﻟﺖ ﺑﮫ ھﯿﭻ وﺟﮫ اﻋﻤﺎل‬
‫ﻧﻈﺮ ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫در ﺳﺎﻋﺖ ‪ ١٠ /٠٠‬ﺗﻨﻔﺲ اﻋﻼم ﺷﺪ و ﭘﺲ از‪ ٢٠‬دﻗﯿﻘﮫ ﺗﻨﻔﺲ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻘﯿﮥ‬
‫ﻻﯾﺤﮫ را ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آزاد ﻧﮫ ﻓﻘﻂ در ﯾﮏ دوره ﻣﺮدم ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮب اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻠﮑﮫ در ادوار ﺗﻘﻨﯿﻨﯿﮫ ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺠﺮﺑﮫ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻔﮭﻤﻨﺪد ﭼﮫ‬
‫اﺷﺨﺎﺻﯽ ﺑﺮای ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺻﻼﺣﯿﺖ دارﻧﺪ و آﻧﮭﺎ را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﮫ و در ﺗﻤﺎم ادوار ﺗﻘﻨﯿﻨﯿﮫ آزاد ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﺣﺰاب ﺳﯿﺎﺳﯽ آن‬
‫ھﻢ اﺣﺰاب ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﮫ در ﻣﺠﻠﺲ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ دھﻨﺪ‪ .‬رﻓﺮاﻧﺪوم و‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ھﺮ دو ﺑﺪﻧﺪ و ﺑﺴﯿﺎر ھﻢ ﺑﺪﻧﺪ اﮔﺮ ﻣﺮدم در اظﮭﺎر ﻋﻘﯿﺪه و دادن رأی آزاد‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و دوﻟﺖ آرای ﻣﺮدم را ﺗﻌﻮﯾﺾ ﮐﻨﺪ و ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﯾﮑﯽ از ﻧﻘﺸﮫ ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد و‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم آن را ﺧﻨﺜﯽ ﮐﺮد‪(۶)«.‬‬

‫‪ - ٢‬ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد در رﻓﺮاﻧﺪوم از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ دﮐﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪق ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‬

‫ﻣﺼﺪق دﻟﯿﻞ اﺟﺮاي ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم را در ﻛﺘﺎب » ﺧﺎطﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت «‬

‫اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪» :‬ﭼﻮن ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ از ﻣﺮاﺟﻊ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ و ﺗﻮطﺌﮫ‬
‫داﺧﻠﻲ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬زﻣﯿﻨﮫ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ را ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺮاھﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﻛﮫ ﻋﺪه اي از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻋﻠﯿﮫ دوﻟﺖ راي ﺑﺪھﻨﺪ‬
‫و دوﻟﺖ را در ﻣﻀﯿﻘﮫ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﻛﮫ ﺧﻮد اﺳﺘﻌﻔﺎ دھﺪ و اﮔﺮ ﻧﺪاد‪ ،‬اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫آن را ﺑﮫ واﺳﻄﮫ ﻧﺪاﺷﺘﻦ راي ﻛﺎﻓﻲ ﺳﺎﻗﻂ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪت ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ دو ﻧﻔﺮ از‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ در »ھﯿﺎت ﻧﻈﺎرت اﻧﺪوﺧﺘﮫ اﺳﻜﻨﺎس« ﻣﻨﻘﻀﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺑﮫ ﺟﺎي آن دو ﺑﺎﯾﺪ دو ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﯾﻜﻲ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺗﮭﺮان و ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﮫ ﻋﻀﻮﯾﺖ ھﯿﺎت ﻣﺰﺑﻮر اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ و ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮد ﯾﻚ ﺟﻠﺴﮫ در ھﯿﺎت‬
 ‫‪٣٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﻧﺪوﺧﺘﮫ اﺳﻜﻨﺎس ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ ﮔﺰارﺷﻲ راﺟﻊ ﺑﮫ اﻧﺘﺸﺎر ‪ ٣١٢‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن‬
‫اﺳﻜﻨﺎس ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻛﻨﺪ و ﮔﺮاﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﻛﮫ دوﻟﺖ دﺳﺖ از ﻛﺎر‬
‫ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬طﺮز دﯾﮕﺮ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ دوﻟﺖ را اﺳﺘﯿﻀﺎح و راي ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺪھﻨﺪ‬
‫و آن را ﺳﺎﻗﻂ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﯿﻀﺎح را ھﻢ ﯾﻜﻲ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دﯾﮕﺮ ﺗﮭﺮان در ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻏﯿﺮﻣﮭﻤﻲ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﯿﺸﺎﻣﺪھﺎﯾﻲ ﻧﮫ دوﻟﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬
‫آن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺗﮭﺮان را ﺑﺮاي ﺣﻀﻮر در ھﯿﺎت ﻧﻈﺎرت اﻧﺪوﺧﺘﮫ اﺳﻜﻨﺎس دﻋﻮت ﻧﻜﻨﺪ‬
‫و ﻧﮫ ﺑﯿﺶ از ﯾﻚ ﻣﺎه ﻛﮫ ﻧﻈﺎم ﻧﺎﻣﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺗﻌﯿﯿﻦ وﻗﺖ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ از ﺣﻀﻮر در ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﺑﮫ ھﺮﯾﻚ از اﯾﻦ دو‬
‫طﺮﯾﻖ ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﮫ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﯾﺮان ﺑﮫ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮد و ھﺪف‬
‫ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﮫ دﺳﺖ دوﻟﺘﻲ ﻛﮫ ﺣﺘﻤﺎ رھﺒﺮ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﺒﻮد از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود و دﯾﮕﺮ‬
‫ھﯿﭻ وﻗﺖ ﻛﺴﻲ دم از آزادي و اﺳﺘﻘﻼل ﻧﺰﻧﺪ و ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﺮاي ھﻤﯿﺸﮫ زﯾﺮﺑﺎر‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﻛﺎﺳﮫ از آش ﮔﺮم ﺗﺮ ﻧﺸﻮم و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺖ را ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﺮدم ﺑﺴﭙﺎرم‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺑﻘﺎي دوﻟﺖ ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ راي ﺑﮫ اﻧﺤﻼل‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺪھﻨﺪ ﺗﺎ دوﻟﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺗﻤﺎم ﻛﻨﺪ و اﻻ دوﻟﺖ از ﻛﺎر ﺑﺮﻛﻨﺎر‬
‫ﺷﻮد و دوﻟﺖ دﯾﮕﺮي روي ﻛﺎر ﺑﯿﺎﯾﺪ ﻛﮫ ھﺮ طﻮر ﺻﻼح ﻣﻤﻠﻜﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫ آن‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻣﺮدم ﺗﮭﺮان‬
‫ﺑﯿﺶ از ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط وارد ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم اول در ﺗﮭﺮان ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﺗﺎ آرا ﻣﺮدم ﺗﮭﺮان ﺑﺘﻮاﻧﺪ رھﺒﺮﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط ﺷﻮد‪ .‬در ھﺮ ﺷﮭﺮ دو ﻣﺤﻞ رای اﺧﺬ‬
‫آراء ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪ ﯾﮑﯽ ﺑﺮای ﻣﻮاﻓﻘﯿﻦ و در دﯾﮕﺮی ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ رأی ﺑﺪھﻨﺪ‪.‬‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم در ﯾﮏ روز و آن ھﻢ دردر ظﺮف ﺳﮫ ﺳﺎﻋﺖ ﺧﺎﺗﻤﮫ ﯾﺎﻓﺖ‪ ..‬ﻓﺎﺻﻠﮫ‬
‫ﺑﯿﻦ دو ﻣﺤﻞ و ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻣﺪت ﻣﺠﺎل ﻧﺪاد ﮐﮫ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در دو ﻣﺤﻞ رای‬
‫ﺑﺪھﺪ‪.‬در ﻣﺮﮐﺰ رﻓﺮاﻧﺪوم ] ﺗﮭﺮان[‪ ،‬زﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﻋﺎﻟﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﻗﻀﺎت دادﮔﺴﺘﺮی و‬
‫در وﻻﯾﺎت ﻧﯿﺰ زﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﻗﻀﺎت و روﺳﺎی ادارات ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺎﻣﻮران‬
‫دوﻟﺖ در ھﺮ ردﯾﻒ و ﻣﻘﺎم ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در آن ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ دﺧﺎﻟﺘﯽ ﺑﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻓﻘﻂ در ﺷﮭﺮھﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﮐﺴﯽ ھﻢ داوطﻠﺐ وﮐﺎﻟﺖ‬
 ‫‪٣٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﺒﻮد ﮐﮫ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ دھﺎت ﺑﺪادن رأی ﻣﺠﺒﻮر وﯾﺎ ﺗﻄﻤﯿﻊ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺠﺎوزاز دو ﻣﯿﻠﯿﻮن‬
‫ﻧﻔﺮ رای ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ دادﻧﺪ‪ ،‬ﮐﮫ در ھﯿﭽﯿﮏ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ادوار ﺗﻘﻨﯿﻨﮫ اﯾﻦ ﻋﺪه‬
‫رأی دھﻨﺪه ﺳﺎﺑﻘﮫ ﻧﺪاﺷﺖ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﻣﺮﮐﺰ و وﻻﯾﺎت دﻟﯿﻠﯽ‬
‫ﻗﺎطﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل آزادی و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ را از ﺻﻤﯿﻢ ﻗﻠﺐ‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪(٧) .‬‬

‫‪ - ٣‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﺷﺎه در ﺑﺎرۀ رﻓﺮاﻧﺪوم و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‬

‫ﮔﻔﺘﺎر ﺷﺎه ‪ :‬ﻣﺼﺪق دﯾﻮان ﻋﺎﻟﯽ ﮐﺸﻮر را ﻣﻨﺤﻞ و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای‬
‫ﻣﻠﯽ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺖ و ﭼﻮن ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﺷﮭﺎﻣﺖ ﺑﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ وی‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ آراء ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺷﻮد و ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮥ‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺴﺄﻟﮥ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺣ ّﻞ ﮔﺮدد‪.‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﮫ ﯾﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﮐﮫ‬
‫ﻣﺼﺪق ھﻨﮕﺎم ﮔﺸﺎﯾﺶ ھﻤﯿﻦ دورۀ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮای ﻣﻠﯽ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ ھﺸﺘﺎد درﺻﺪ از‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن آن ﻣﻨﺘﺨﺒﯿﻦ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﻠﺖ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬در اﯾﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق ﮐﮫ ﺧﻮد را‬
‫ھﻤﯿﺸﮫ ﻗﮭﺮﻣﺎن و ﻣﺪاﻓﻊ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آزاد ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﮐﺎر را طﻮری ﺗﺮﺗﯿﺐ داده‬
‫ﺑﻮد ﮐﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬رأی ﺧﻮد را در ﯾﮏ ﺻﻨﺪوق‬
‫ﮐﮫ از ﺣﯿﺚ رﻧﮓ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ رأی ﺧﻮدرا در ﺻﻨﺪوق‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ و ھﻤﮫ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺟﺮأت ﮐﺮده و‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ رأی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺪھﺪ ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﻣﻮرد ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ و اھﺎﻧﺖ اراذل و‬
‫اوﺑﺎش طﺮﻓﺪار ﻣﺼﺪق و ﺗﻮدهایھﺎ ﮐﮫ ﺑﺎ آنھﺎ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻤﯿﺰ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ‬
‫دو دﺳﺘﮫ دﯾﮕﺮ ﻏﯿﺮﻣﻤﮑﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬ﻧﺘﯿﺠﮥ اﻧﺠﺎم رﻓﺮاﻧﺪوم ھﻤﺎن‬
‫ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺼﺪق ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ھﯿﺘﻠﺮ ھﻢ ﭘﯿﺶ از وی ھﻤﯿﻦ ﻋﻤﻞ را اﻧﺠﺎم‬
‫داده ﺑﻮد‪ .‬از ﻣﺠﻤﻮع آراء‪٩٩‬درﺻﺪ ﻣﻮاﻓﻖ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺑﻮد و در‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺷﮭﺮھﺎ ﮐﮫ ﺟﻤﻌﯿﺖ آن ‪ ٣‬ھﺰار ﻧﻔﺮ اﺳﺖ‪ ١٨ ،‬ھﺰار رأی ﻣﻮاﻓﻖ اﻧﺤﻼل‬
 ‫‪٣٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺠﻠﺲ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ظﺎھﺮا ً در آن ﺷﮭﺮ و ﺑﺴﯿﺎری از ﺷﮭﺮھﺎی دﯾﮕﺮ اﻣﻮات ﻧﯿﺰ از ﮔﻮر ﺑﯿﺮون آﻣﺪه‬
‫و رأی ﺧﻮد را در ﺻﻨﺪوق رﯾﺨﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ! اﻣﺎ از ﯾﮏ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ اﻣﻮات ھﻢ‬
‫در اﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﻣﺼﺪق ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﺻﺪھﺎ ﻧﻔﺮ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ رأی واﻗﻌﯽ ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎن ﺧﻮد را از ﮐﻒ‬
‫داده و ﺑﮫ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮاب ﻣﺼﺪق‪ :‬اﻧﮑﺎر ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﮐﮫ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﮔﻔﺘﻢ ‪ ٨٠‬درﺻﺪ از‬
‫وﮐﻼی دورۀ ھﻔﺪھﻢ را ﻣﺮدم اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻧﮑﺮدم ﮐﮫ آﻧﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻋﻘﯿﺪه ﻧﺪھﻨﺪ و ﺑﮫ ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﮐﮫ در ﻣﻮﻗﻊ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻋﺪهھﺎﺋﯽ ﮐﮫ دادﻧﺪ ﭘﺎﯾﺪار‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ھﻤﮫ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن طﮭﺮان در آن ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﻠﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫وﻟﯽ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺟﮭﺎﺗﯽ ﮐﮫ ھﻤﮫ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﭘﺸﺖ ﺑﮫ ﻣﻠﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و آﻟﺖ دﺳﺖ‬
‫ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺷﺪﻧﺪ و از اﯾﻦ ﺧﻠﻒ ﻋﮭﺪ ھﻢ ﺳﻮدی ﻧﺒﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫راﺟﻊ ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم و ﺟﻮاب ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﺎت در ﺑﺨﺶ اول و آﺧﺮ ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﻋﺮض‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ادﻋﺎی ﺷﺎه ‪ :‬در طﯽ ﺳﺎﻟﯿﺎن دراز ﮐﮫ ﻣﺼﺪق ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ را‬
‫داﺷﺖ ھﻤﻮاره ﺧﻮد را از طﺮﻓﺪاران ﺟﺪی اﺻﻮل ﻣﺸﺮوطﯿﺖ و اﺟﺮای ﻗﺎﻧﻮن و‬
‫دوﻟﺘﯽ ﮐﮫ از طﺮﻓﺪاری اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ واﻧﻤﻮد ﻣﯽﮐﺮد و‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزﯾﺪه و ﺑﮫ ﺳﺘﺎﯾﺶ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آزاد و آزادی‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اھﺘﻤﺎم داﺷﺖ‪.‬ھﻤﯿﻦ ﻣﺼﺪق در طﯽ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ و ﻋﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﮐﺸﻮر را ﻣﻨﺤﻞ ﻧﻤﻮد و ﻣﺮدم را ﺑﺮای اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ‪ ،‬ﺑﮫ اﺧﺘﻨﺎق ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻗﺪام ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آزاد را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮد و‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ را ﺗﻤﺪﯾﺪ ﻧﻤﻮد و ﺑﺮای ﺗﻀﻌﯿﻒ اﺧﺘﯿﺎراﺗﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ اﺻﻮل‬
‫ﻣﺸﺮوطﯿﺖ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺗﻔﻮﯾﺾ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﮭﺎﯾﺖ ﮐﻮﺷﺶ را ﮐﺮد و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﭘﻨﺠﺎه‬
‫ﺳﺎﻟﮥ ﮐﺸﻮر را ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺠﺎھﺪت ﺑﺴﯿﺎر ﺑﮫ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ زﯾﺮ ﭘﺎ‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
 ‫‪٣٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﺎ وﺻﻒ ھﻤﮥ اﯾﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺼﺪق ﺟﺰ ﺑﺎ ﻓﺮاھﻢ ﺳﺎﺧﺘﻨﻦ وﺳﺎﯾﻠﯽ ﺑﺮای‬
‫ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺷﺎه ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﮫ آرزوی ﺧﻮد رﺳﯿﺪه و در ﮐﺸﻮر دﯾﮑﺘﺎﺗﻮر‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺑﺎ آن ﮐﮫ ﻣﻦ ﺟﺎن او را ﻧﺠﺎت داده ﺑﻮدم و در آﻏﺎز ﮐﺎر از ﻣﺴﺎﻋﺪت‬
‫و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻦ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎز اﯾﻦ ﻧﮑﺘﮫ ﺑﺮای ﻣﻦ واﺿﺢ ﺑﻮد ﮐﮫ از ھﻤﺎن‬
‫روزی ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮی رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرش ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﻠﺴﻠﮥ ﻣﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮاﯾﻦ ﻣﺘﻌﺪد اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﮫ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺮا او از ﻣﻨﺴﻮﺑﯿﻦ ﻗﺎﺟﺎرﯾﮫ ﺑﻮد و ﺑﺎ‬
‫روی ﮐﺎر آﻣﺪن ﭘﺪرم ﺷﺪﯾﺪا ً ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮده و ﺳﯿﺎﺳﺘﺶ اﯾﻦ ﺑﻮد ھﺮﭼﮫ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ذره ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻧﺎﺑﻮدی آن را‬ ‫ذره ّ‬
‫ﺳﻌﯽ ﮐﻨﺪ ﺳﻠﺴﻠﮥ ﭘﮭﻠﻮی را ﺑﯽاﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﺧﺘﮫ و ّ‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ از ﻣﻦ ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ ﺑﺎ آن ﮐﮫ از دﺷﻤﻨﯽ وی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﮭﻠﻮی‬
‫ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮدم ﭼﺮا ﺑﺮﻋﻠﯿﮫ وی اﻗــﺪاﻣﯽ ﻧﮑﺮدم‪ ،‬ﺟﻮاب ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻢ‬
‫ﺑﮫ وی ﻓﺮﺻﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺪھﻢ ﮐﮫ ﺑﮫ اﻧﺠﺎم ﻣﻘﺎﺻﺪ و آﻣﺎل ﻣﻠﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺗﻮﻓﯿﻖ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ھﺮﭼﮫ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﯿﺰان ﺗﮭﺪﯾﺪات او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺳﻠﺴﻠﮥ ﭘﮭﻠﻮی اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﺪ ﻣﯽدﯾﺪم‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﯾﮏ ﻋﻘﯿﺪهای ﮐﮫ از ﺧﺎرج اﯾﺮان ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و آﺗﺸﯽ از ﺗﺄﺛﺮ و ﺗﺄﺳﻒ در ﻗﻠﺒﻢ زﺑﺎﻧﮫ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮاب ﻣﺼﺪق ‪ :‬در اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﻣﻦ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ دﺧﺎﻟﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ را ھﻢ ﻣﻠﺖ ﻣﻨﺤﻞ ﻧﻤﻮد و ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻋﺪهای از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫طﮭﺮان)ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺟﺒﮭﮥ ﻣﻠﯽ( و ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن وﻻﯾﺎت ﮐﮫ ﻣﻮاﻓﻖ دوﻟﺖ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻤﺎل ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺖ را اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻧﻤﻮدﻧﺪ و‬
‫دوﻟﺖ از دو ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﯾﮑﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫)‪ .(١‬ﺑﺮای ﻋﺮض ﺟﻮاب ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد و اﮐﺜﺮﯾﺘﯽ ﮐﮫ ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫ﺗﮭﯿﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد دوﻟﺖ را ﺳﺎﻗﻂ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻮد و‬
‫ھﺪﻓﺖ ﻣﻠﺖ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرﻓﺖ و آن ﻋﺪه ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ھﺪف ﻋﻘﯿﺪه ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﮐﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ ﺑﺎ روﯾﮥ دوﻟﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد و‬
‫ﻋﻘﯿﺪه ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﺎری ﮐﮫ دوﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ در ﺻﻼح و ﺻﺮﻓﮥ ﻣﻠﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﻣﻠﺖ را ﺑﮫ ﻋﻘﺐ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
 ‫‪٣٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫)‪ .(٢‬دوﻟﺖ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺮود واز ﺣﻀﻮر در ﺟﻠﺴﮫ ﺧﻮدداری ﮐﻨﺪ وﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫ھﺮﭼﮫ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺎ روﯾﮫ ی ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻦ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد ﺑﻘﺎ و ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ‬
‫ﺧﻮد را ﺗﺎﺑﻊ رأی ﻣﻠﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﮐﺮدم ﮐﮫ ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﺑﺎ اﺑﻘﺎی‬
‫دوﻟﺖ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﮑﺎر اداﻣﮫ دھﻢ واﻻ دوﻟﺖ دﯾﮕﺮی روی ﮐﺎر ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﺑﮭﺮ‬
‫طﺮﯾﻘﯽ ﮐﮫ ﺻﻼح داﻧﺴﺖ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ و ھﻤﮫ دﯾﺪﻧﺪ ﮐﮫ دوﻟﺖ ﺑﺎ اﮐﺜﺮﯾﺘﯽ ﮐﮫ در‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ اﯾﺮان ﺳﺎﺑﻘﮫ ﻧﺪاﺷﺖ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ ﻣﻠﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و دﯾﮕﺮ‬
‫راھﯽ ﺑﺮای ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﻧﺒﻮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﺷﺎھﻨﺸﺎه ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﺟﻠﺴﮫ ی ﭘﺎﯾﮕﺎه‬
‫آﻟﭗ را ﺑﻤﻮﻗﻊ اﺟﺮا ﮔﺬارﻧﺪ و آرا ﯾﮏ ﻣﻠﺘﯽ را ﺑﮫ ھﯿﭻ ﺷﻤﺮﻧﺪ و دﺳﺘﺨﻂ ﻋﺰل ﻣﺮا‬
‫ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ و ﺟﺎ دارد ﮐﮫ ﻋﺮض ﮐﻨﻢ » از ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ ‪ ٢۵٠٠‬ﺳﺎﻟﮫ دوم زدن‬
‫ﭼﮫ آﺳﺎن ‪ ،‬در ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ ‪ ٢۵٠٠‬ﺳﺎﻟﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﺮدن ﭼﮫ ﻣﺸﮑﻞ‪(٨) «.‬‬

‫‪ -۴‬ﻣﺼﺪق در ﻧﺎﻣﮫ ای ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﺳﺎزﻣﺎن داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن‬

‫ﺟﺒﮭﮥ ﻣﻠّﻰ اﯾﺮان‬

‫» ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ دﺳﺘﻮر اﺟﺮای رﻓﺮاﻧﺪوم داده ﺷﺪ و ھﻤﮫ دﯾﺪﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﺎ‬
‫ﭼﮫ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﮫ اﺗﻔﺎﻗﯽ دوﻟﺖ را ﺗﺜﺒﯿﺖ ﮐﺮد‪«:‬‬

‫اﺣﻤﺪآﺑﺎد ‪٢٨ -‬ﻓﺮوردﯾﻦ ‪١٣۴٣‬‬

‫» ‪ ...‬اﻛﻨﻮن ﺷﺮﺣﻰ راﺟﻊ ﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دورۀ ‪ ١٧‬ﺗﻘﻨﯿﻨﯿﮫ ﻋﺮض ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﮫ ﮔﻔﺘﮫ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد ‪ ۴٠‬ﻧﻔﺮ از آﻧﮭﺎ ﻛﮫ اﻛﺜﺮﯾّﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﻮاﻓﻖ و ‪ ٣۵‬ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻋﺪۀ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ طﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻛﮫ در دﺳﺘﺮﺳﻢ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﺑﻮد ﻻزم اﺳﺖ در اﯾﻦﺑﺎره ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﻰ داده ﺷﻮد ﻛﮫ ﭼﺮا در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﯿﺶ از ‪ ٧۵‬ﻧﻔﺮ وارد ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻛﮫ ﻗﺒﻞ از ﺧﺎﺗﻤﮥ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت اﯾﻦ‬
 ‫‪٤٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺮاى دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان ﻣﻰﺑﺎﯾﺴﺖ در دﯾﻮان ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ ﻻھﮫ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﺷﻮم و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ در ﻏﯿﺎب اﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ در ھﺮ ﻣﺤﻞ ﻛﮫ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻮا و‬
‫ﻏﻮﻏﺎ ﺑﺮﭘﺎ ﻛﻨﻨﺪ و اﯾﻦ ﻛﺎر ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﻛﮫ ﺣﻮاس اﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺘﻮ ّﺟﮫ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﮔﺮدد‬
‫و ﻧﺘﻮاﻧﻢ وظﺎﯾﻒ ﺧﻮد را در دﯾﻮان ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ اﻧﺠﺎم دھﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻘﯿﮥ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن را‬
‫ﻣﻮﻛﻮل ﺑﮫ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻛﺮدم و ﺑﻌﺪ ھﻢ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻰ ﻧﺸﺪ‪ ٨‬و ﻣﻠّﺖ ھﻢ از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﮫ در‬
‫ﺧﯿﺮ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد اظﮭﺎر ﻋﺪم رﺿﺎﯾﺖ ﻧﻜﺮد ﭼﻮن ﻛﮫ ﻣﻰداﻧﺴﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه‬
‫درﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﮫ ﺿﺮر ﻣﻤﻠﻜﺖ رأى ﺑﺪھﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﻛﺜﺮﯾّﺖ واﻗﻠﯿّﺘﻰ ﻛﮫ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﭼﻨﺪى ﺑﮫ وظﺎﯾﻒ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﮫ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﻋﺪهاى ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪﻧﺪ و اﻛﺜﺮﯾّﺖ از دﺳﺖ رﻓﺖ‬
‫ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ دوﻟﺖ را‬ ‫و ﺑﻌﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و طﺒﻖ ّ‬
‫اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻛﻨﻨﺪ و از ﻛﺎر ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ و ﻧﻘﺸﮫ اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ ﯾﻜﻰ از ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ دوﻟﺖ را‬
‫ﺑﺮاى ﻧﻈﺎرت در ﻛﺎر اﺳﻜﻨﺎس اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ و او ﻛﮫ ﺑﮫ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠّﻰ رﻓﺖ ﮔﺰارﺷﻰ‬
‫ﺑﺮ ﻋﻠﯿّﮫ دوﻟﺖ ﺑﺪھﺪ و ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ دوﻟﺖ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ‪٣٠٠‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن از‬
‫ﻧﺸﺮ اﺳﻜﻨﺎس ﺳﺆاﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﭼﻮن دوﻟﺖ آن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ]ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻜﻰ ﻛﮫ‬
‫ظﺎھﺮا ً از ﺷﺎه ﻗﻮل ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮى ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد[ را ﺑﺮاى اﺟﺮاى ﻗﺎﻧﻮن در ﺑﺎﻧﻚ‬
‫دﻋﻮت ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬دوﻟﺖ را اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻛﺮدﻧﺪ و دوﻟﺖ ﻧﮕﺮاﻧﻰ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﮫ در ﻧﺘﯿﺠﮥ‬
‫اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺣﯿﺜﯿّﺎﺗﺶ از دﺳﺖ ﺑﺮود ﭼﻮن ﻛﮫ ﻣﺘﺠﺎوز از ‪٢۵٠‬ﻣﯿﻠﯿﻮن از اﯾﻦ وﺟﮫ‬
‫ﺑﺮاى اﺟﺮت ﻛﺎرﮔﺮان ﻧﻔﺖ ﺑﮫ ﻛﺎر رﻓﺘﮫ ﺑﻮد و دوﻟﺖ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﮫ ﻋﻠّﺖ ﻧﺒﻮدن‬
‫ﻋﻮاﯾﺪ ﻧﻔﺖ آﻧﮭﺎ را ﮔﺮﺳﻨﮫ ﺑﮕﺬارد‪ ...‬ﻧﮕﺮاﻧﻰ از اﯾﻦﺟﮭﺖ ﺑﻮد ﻛﮫ دوﻟﺖ را‬
‫اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻛﻨﻨﺪ و ھﺪف ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﻛﮫ طﺒﻖ ﯾﻜﻰ از ﻣﻮاد‬
‫آﯾﯿﻦﻧﺎﻣﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﻣﺪّت ﯾﻚ ﻣﺎه در ﺟﻮاب اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺗﺄﺧﯿﺮ ﺷﻮد و در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﻮﯾﻢ و ﭼﻮن اﯾﻦ ﻛﺎر ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻗﻄﻌﻰ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﻌﺪ از ﯾﻚ ﻣﺎه ﺑﺎز‬
‫دوﻟﺖ ﻣﻰﺑﺎﯾﺴﺖ در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮ و ﻋﺰل ﺷﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ رﺳﯿﺪ ﻛﮫ ﺗﻜﻠﯿﻒ‬
‫دوﻟﺖ را ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮥ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﻌﻠﻮم ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻠّﺖ ﺑﺎ ﺑﻘﺎى دوﻟﺖ‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﻮد ﺑﮫ اﺑﻘﺎى ﻣﺠﻠﺲ رأى ﺑﺪھﺪ و دوﻟﺖ از ﻛﺎر ﺧﺎرج ﺷﻮد‪.‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ‬
 ‫‪٤١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻧﻘﺸﮫ ای را ﮐﮫ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﮫ دوﻟﺖ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد‬
‫رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﻮد از اﯾﻦ ﮐﺎر ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﻢ و ﻣﻦ ھﯿﭻ‬
‫ﺟﻮاﺑﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻢ از اﯾﻨﮑﮫ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﮐﮫ از ﺧﻮد ﻓﮑﺮی ﻧﺪارد ھﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽ‬
‫روم‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﺑﺮوم ﮔﺬﺷﺘﮫ از اﯾﻨﮑﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﻮاب اﺳﺘﯿﻀﺎح را ﺑﺪھﻢ و ﻋﺰل ﺷﻮم‬
‫ھﺪف ﻣﻠﺖ اﯾﺮان را ھﻢ ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺨﺎﻧﮥ ﺧﻮد ﺑﺒﺮم و در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد‬
‫دﻓﻦ ﮐﻨﻢ و ﭼﻮن ﻣﺬاﮐﺮات ﺑﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻧﺮﺳﯿﺪ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ رﻓﺖ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ دﺳﺘﻮر‬
‫اﺟﺮای رﻓﺮاﻧﺪوم داده ﺷﺪ و ھﻤﮫ دﯾﺪﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﺎ ﭼﮫ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﮫ‬
‫اﺗﻔﺎﻗﯽ دوﻟﺖ را ﺗﺜﺒﯿﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ راه دﯾﮕﺮی ﺑﺮای ﻋﺰل دوﻟﺖ ﻧﺒﻮد ﺑﮫ‬
‫دﺳﺘﺨﻂ ﺷﺎھﻨﺸﺎه ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪم از ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ ﺧﻮد ﺑﮕﺬرم و‬
‫در راه آزادی و اﺳﺘﻘﻼل وطﻦ ﻋﺰﯾﺰم از ھﺮﮔﻮﻧﮫ ﻓﺪاﮐﺎری ﺧﻮد داری ﻧﮑﻨﻢ‪(٩)«.‬‬

‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ‪١٣٢٨‬‬

‫‪ -١‬ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻧﮕﻠﯿﺲ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﯽ ﻣﺆﺳﺴﺎن ‪١٣٢٨‬‬

‫ﺗﺤﺖ ﻣﻘﺮرات ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ‬

‫ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﮫ ﮐﮫ ﻣﯽ داﻧﯿﺪ ﭘﺲ از ﺗﺮور ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم ﺷﺎه در ‪ ١۵‬ﺑﮭﻤﻦ ‪ ١٣٢٧‬ﺗﻮﺳﻂ‬

‫ﻧﺎﺻﺮ ﻓﺨﺮاﺋﯽ‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﺎ ﺗﺎﺳﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎن و ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن آب اﺻﻼح‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﯿﺸﺘﺮی ﮔﺮﻓﺖ و ﻋﻤﻼً راه را ﺑﺮای دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری ﮐﮫ‬
‫ﺧﻮد ھﻤﻮار ﺳﺎزد ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از ﮐﻮدﺗﺎی ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬اﻧﮑﻠﯿﺴﯽ – آﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯽ ﺑﺮ ﺿﺪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﺗﺠﺮﺑﮫ ﻟﻤﺲ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﯿﻤﯽ در ﮐﺘﺎب» ﺑﺤﺮان دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ در اﯾﺮان« ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺑﺮای اﺻﻼح ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﻨﮑﻮﻧﮫ ﺷﺮح ﻣﯽ دھﺪ‪ » :‬ﺷﺎه اﯾﻨﮏ‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﮫ ﺳﺎﻋﺪ ﺑﺮای ﺗﺮﺗﯿﺐ دادن ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﯽ‬
 ‫‪٤٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﯿﻞ ﻧﯿﺴﺖ اﻣﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻣﮭﻢ را ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وﺟﻮد ﯾﮏ » دوﻟﺖ‬
‫ﻗﻮی « ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎه و ﻟﻮروژﺗﻞ ] ﺳﻔﯿﺮ اﻧﮕﻠﯿﺲ دراﯾﺮان[ در ﻣﻮرد ﮐﻠﯿﮥ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺸﻮرت ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ظﺎھﺮا ً رواﺑﻄﯽ ﺣﺴﻨﮫ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﯾﮑﯽ از ﻣﻼﻗﺎﺗﮭﺎی آن دو‪ ،‬ﺷﺎه ﻓﮑﺮ ﺗﺪارک ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی ﻋﻠﯽ‬
‫ﻣﻨﺼﻮر‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮان ﭘﯿﺸﯿﻦ را ﺑﮫ ﻣﯿﺎن ﮐﺸﯿﺪ‪ (١) ،‬وﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﻣﯽ آﻣﺪ‬
‫ﮐﮫ او ﻧﯿﺰﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﻮروژﺗﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ اﻧﺘﺼﺎب ﺗﻘﯽ زاده ‪ ،‬دﺳﺖ ﮐﻢ ﺑﮫ ﺳﻤﺖ وزﯾﺮ‬
‫ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣﻮاﻓﻖ دارد‪(٢).‬‬
‫ﺷﺎه اﻣﯿﺪوار ﺑﻮد‪ ،‬طﺒﻖ ﺗﻮﺻﯿﮥ ﻟﻮروژﺗﻞ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﮭﺮه ﺑﺮداری از اﻋﺘﺒﺎر ﺗﻘﯽ زاده‬
‫ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﻤﺎران ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان‪ ،‬وی را وادارد ﮐﮫ ﯾﺎ ﺑﮫ دوﻟﺖ‬
‫ﺑﭙﯿﻮﻧﺪد ﯾﺎ ﺧﻮد زﻣﺎﻣﺪاری را در دﺳﺖ ﺑﮕﯿﺮد ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ را ﻓﺮاھﻢ ﺳﺎزد‪ (٣).‬اﻣﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺗﻘﯽ زاده ﺣﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﻘﺎم وزارت ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪﯾﺪ ﺗﻨﯽ ﭼﻨﺪ از درﺑﺎرﯾﺎن ﻣﻮﺟﮫ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺨﺺ او ﻧﯿﺰ از اﺑﻘﺎء ﺳﺎﻋﺪ‬
‫ھﻮاداری ﻣﯽ ﮐﺮد‪ (۴).‬در ھﺮ ﺻﻮرت‪ ،‬ﮐﻨﻮن ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﻣﯽ آﻣﺪ ﮐﮫ او ﺑﮫ ھﻤﮑﺎری‬
‫ﺑﺎ ﺷﺎه در زﻣﯿﻨﮥ ﺗﺮﻣﯿﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻤﺎﯾﻞ دارد ﻟﯿﮑﻦ آﻣﺎده ﻧﯿﺴﺖ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻋﻤﻠﯽ ﮐﺮدن ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ ای ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺣﺮاﯾﯽ ﺑﭙﺬﯾﺮد‪(۵).‬‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت وزارت ﺧﺎرﺟﮥ اﻧﮕﻠﯿﺲ و آﻣﺮﯾﮑﺎ ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﮫ ﺑﺮرﺳﯽ دﻗﯿﻖ ﺧﻮد در‬
‫ﺑﺎرۀ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اداﻣﮫ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﮫ اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﮭﺎ ﻣﻮاﺿﻊ و‬
‫دﯾﺪﮔﺎھﮭﺎی ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﮫ ﺗﺎ ﺣﺪی ﻣﻼﯾﻤﺘﺮﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ھﻮادار‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻨﺪاری و اﺣﺘﯿﺎط ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را آﺧﺮﯾﻦ راه ﺣﻞ‬
‫ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﯽ ﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ ﺷﺎه را وادار ﺳﺎزﻧﺪ ﮐﮫ اھﺪاف ﺧﻮد را ﻧﺨﺴﺖ ﺑﮫ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﻣﺤﺪود ﺳﺎزد‪(۶).‬‬
‫ﻟﻮروژﺗﻞ ﺿﻤﻦ ﻗﺒﻮﻟﯽ اﺻﻮﻟﯽ ﻧﯿﺎز ﺑﮫ ﺗﺮﻣﯿﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮ اھﻤﯿﺖ روش و‬
‫زﻣﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮔﺬارده ﺗﻮﺻﯿﮫ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ ﮔﺸﺎﯾﺶ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ‬
‫و ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ارﺷﺪ و در ﮐﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﮫ ﺷﺎه ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻂ‬
‫ﻣﺸﯽ ﯾﺎ روﺷﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ وزارت ﺧﺎرﺟﮫ اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓﻘﺖ داﺷﺖ و ھﮋﯾﺮ ﻧﯿﺰ‬
 ‫‪٤٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﮐﮫ اﯾﻨﮏ ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﺘﻤﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺤﺎرم ﺷﺎه ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﺪ دﯾﺪﮔﺎھﮭﺎﯾﯽ ﻣﺸﺎﺑﮫ‬

‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺨﺺ ﺷﺎه ﺑﮫ ﺣﺪ ﮐﺎﻓﯽ اﺣﺴﺎس اطﻤﯿﻨﺎن ﻧﻤﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﺪون دﺳﺖ ﮐﻢ ﺗﺄﯾﯿﺪ‬
‫ﺿﻤﻨﯽ ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﯿﺲ و آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﮫ اﻗﺪام ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ او ﺗﺎ ﻓﺮا رﺳﯿﺪن‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﮐﺴﺐ ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺸﺎوراﻧﺶ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر زﻣﺎﻧﯽ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﮐﮫ در ‪ ١۵‬ﺑﮭﻤﻦ ‪ ١٣٢٧‬ﺷﺎه ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم‬
‫ﺣﻀﻮر در ﻣﺮاﺳﻤﯽ در داﻧﺸﮕﺎه ﺗﮭﺮان از ﯾﮏ ﺳﻮء ﻗﺼﺪ ﺟﺎن ﺑﮫ در ﺑﺮد ‪.‬‬
‫ظﻮاھﺮ اﻣﺮ ﺣﮑﺎﯾﺖ از آن داﺷﺖ ﮐﮫ ﺣﺰب ﺗﻮده در ﻣﺤﻤﻮع ﻣﺴﺌﻮل ﺳﻮء ﻗﺼﺪ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮥ ﺑﺮﺧﯽ از اﻋﻀﺎء ﺣﺰب‪ ،‬ﺗﻨﮭﺎ ﮐﯿﺎﻧﻮری در ﻣﯿﺎن ﺳﺮان‬
‫ﺣﺰب از اﯾﻦ اﻗﺪام ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد و اﻗﺪام او در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎ اطﻼع‬
‫ھﻤﮑﺎراﻧﺶ ﻧﺒﻮد‪ (٧).‬روﯾﺪاد ﻣﺰﺑﻮر ﯾﮏ ﻓﻀﺎ و وﺿﻌﯿﺖ اﺿﻄﺮاری ﭘﺪﯾﺪ آورد‬
‫ﮐﮫ ﺷﺎه ﺑﯿﺪرﻧﮓ از آن ﺑﮭﺮﺑﺮداری ﮐﺮد؛ اﮐﻨﻮن ﻟﻮروژﺗﻞ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ‬
‫ﺧﻮد داری ﺷﺎه از دﺳﺖ زدن ﺑﮫ اﻗﺪاﻣﯽ ﻗﺎطﻊ » اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﻨﺠﺮﺑﮫ واژﮔﻮﻧﯽ رژﯾﻢ‬
‫ﮐﻨﻮﻧﯽ ظﺮف ﭼﻨﺪ ﻣﺎه آﯾﻨﺪه ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪ (٨) .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت وزارت ﺧﺎرﺟﮥ اﻧﮕﻠﯿﺲ و‬
‫ھﻤﺘﺎﯾﺎن آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ آﻧﮭﺎ ﺗﺎ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺣﺪ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ (٩) ،‬وﻟﯽ ﻟﻮروژﺗﻞ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽ‬
‫ﮐﺮد ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد و ھﺪف اﺻﻠﯽ او از اﯾﻦ ﮐﺎراﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ‬
‫ﻣﺸﺎوران ﺧﻮد و ﺑﯿﮕﺎﻧﮥ ﺧﻮد را وادارد ﮐﮫ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺧﻮد را از او درﯾﻎ‬
‫ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺌﻠﮫ اﯾﻦ ﻧﺒﻮد ﮐﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺷﺎه را ﻣﮭﺎر‬
‫ﮐﺮد ﺑﻠﮑﮫ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺑﺎﯾﺪ از اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﮐﮫ ھﻢ ﻣﻮرد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻧﮕﻠﯿﺲ‬
‫و ھﻢ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺷﺎه از ﺣﮑﯿﻤﯽ و ﺳﯿﺪ ﺻﺎدق طﺒﺎطﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از رؤﺳﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﯿﺰ ﮐﮫ‬
‫ھﺮ دو درﺷﻤﺎر ﻣﺸﺎوران اﺻﻠﯽ ﺷﺎه در ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎدی در ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮای ﺗﺸﮑﯿﻞ دوﻟﺖ دﻋﻮت ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﺎن از ﻗﺒﻮل دﻋﻮت‬
‫ﺳﺮﺑﺎز زدﻧﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ ﺷﺎه ﺳﻮدای اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ از ﺳﺮ ﺑﮫ در ﮐﻨﺪ‪ ( ١١).‬ﭘﯿﺸﻨﮭﺎ‬
‫ھﮋﯾﺮ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﺷﺎه ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ ﺧﻮد را در ﺑﺎرۀ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﮫ ﻣﻮﻗﻊ اﺟﺮا‬
 ‫‪٤٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﮔﺬارد‪ ،‬وﻟﯽ از اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺷﺎه‪ ،‬ﻟﻮروژﺗﻞ‪ ،‬و‬
‫ﮐﺎردار ﺳﻔﺎرت آﻣﺮﯾﮑﺎ واﻗﻊ ﺷﺪ‪ (١٢).‬وزارت ﺧﺎرﺟﮥ اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺿﻤﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮﻧﯿﺎز‬
‫ﺑﮫ ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ارﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺼﺎب ﯾﮏ » دوﻟﺖ ﻗﻮی « را ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ‬
‫ﻗﺮارداد‪ ،‬دوﻟﺘﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ھﺪف ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ ﺿﻤﻦ آﻧﮑﮫ ﺑﺮای‬
‫ﺟﻠﺐ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﯾﺎ ﺣﺼﻮل اطﻤﯿﻨﺎن از ﺑﯿﺮﻓﯽ آن ﻧﯿﺰ ﮐﻮﺷﺶ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪(١٣) .‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺮ ﮔﻤﺎﺷﺘﻦ ﯾﮏ » دوﻟﺖ ﻗﻮی«‪ ،‬ﮐﮫ اﺻﻄﻼﺣﯽ ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﺑﺮای‬
‫دوﻟﺘﯽ وﻓﺎدارﺑﮫ ﺷﺎه‪ ،‬و ﻗﺎدرﺑﮫ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻘﺎﺻﺪ او در زﻣﯿﻨﮥ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻋﻠﻨﯽ در راﺳﺘﺎی ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮوطﮫ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (١۴‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﭼﻨﯿﻦ دوﻟﺘﯽ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯿﺎن ﻧﺒﻮد ﭼﺮا ﮐﮫ آﻧﺎن از ﻋﻮاﻗﺐ‬
‫داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ آن ﻧﮕﺮاﻧﯽ داﺷﺘﻨﺪ و از رﻋﺎﯾﺖ » روﺷﮭﺎ و ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ « ﺟﺎﻧﺒﺪاری ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮد در ﻣﻮرد ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺳﺎﻋﺪ‬
‫دﭼﺎر ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل داو طﻠﺒﺎن زﯾﺎدی ﮐﮫ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ دوﻟﺖ ﻗﻮی‬
‫را داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽ ﺷﺪ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺳﻮءﻗﺼﺪ ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم ﺑﮫ ﺟﺎن ﺷﺎه‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺳﺎﻋﺪ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮده ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺶ را دﻟﺴﺮد ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺎﻋﺪ از آﻏﺎز دورۀ دوم ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺸﻨﯿﺎن ﺧﻮد‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻧﻔﺖ آﺳﯿﺐ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮد‪ .‬اظﮭﺎراﺗﯽ ﮐﮫ او طﯽ ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ای ﺑﺎ ﺧﺒﺮﮔﺰاری‬
‫روﯾﺘﺮ ﺑﯿﺎن داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﺑﮫ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ آﺷﮑﺎر ﻗﺮار داد ‪ ١٩٣٣‬ﻧﻔﺖ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻗﺮار دادی ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﺤﻮ ﻓﺰاﯾﻨﺪه ای ﻣﻮرد ﻣﻨﺎزﻋﮫ ﺑﻮد‪ (١۵) .‬ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺰﺑﻮر ﺑﮫ‬
‫اﺳﺘﯿﻀﺎح ]ﻋﺒﺎس[ اﺳﮑﻨﺪری از دوﻟﺖ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ ﮐﮫ ﺗﮭﺪﯾﺪ ﮐﺮد در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺳﺎﻋﺪ را در ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وی ﻣﺠﻠﺲ را ﺗﺮک ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ (١۶) .‬اﺳﺘﺪﻻﻟﮭﺎی اﺳﮑﻨﺪری و اﺛﺮات آن ﺑﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺗﻘﯽ زاده را ﮐﮫ در‬
‫ﺳﺎل ‪ ١٩٣٣‬وزﯾﺮ داراﯾﯽ ﺑﻮد واداﺷﺖ ﺗﺎ در ﻣﺠﻠﺲ از ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﮫ ﺗﺤﺖ آن ﻗﺮار‬
‫داد ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد واداﺷﺖ ﺗﺎ در ﻣﺠﻠﺲ از ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﮫ ﺗﺤﺖ آن ﻗﺮار داد‬
‫ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺮده ﺑﺮدارد و اﻓﺸﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ وی ودﯾﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﻤﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﺪت اﻣﺘﯿﺎز ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ رﺿﺎ ﺷﺎه‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای » ﻗﺪرﻗﺪرت« آن‬
 ‫‪٤٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫زﻣﺎن‪ » ،‬آﻟﺖ ﻓﻌﻠﮭﺎﯾﯽ« ﺑﯿﺶ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ (١٧) .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻮﺟﮫ و ھﯿﺠﺎن ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ای ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺖ و ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز راه ﺣﻠﯽ را ﮐﮫ اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﺎن ﻣﯽ ﭘﺴﻨﺪدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺪت‬
‫ﺗﯿﺮه ﺳﺎﺧﺖ )‪ (١٨‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ اھﻤﯿﺖ و ﺗﺄﺛﯿﺮ اﺳﺘﯿﻀﺎح اﺳﮑﻨﺪری از اﯾﻦ رھﮕﺬر‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬اﺳﺘﯿﻀﺎﺣﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ھﺮﺣﺎل از ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪.‬‬
‫از دﯾﺪﮔﺎه ﺳﺎﻋﺪ ﺳﻮء ﻗﺼﺪ ﺑﮫ ﺟﺎن ﺷﺎه درﺳﺖ در ﻟﺤﻈﮥ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﮫ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬واﻗﻌﮥ ﻣﺰﺑﻮر وی را از ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻋﻠﻨﺎ ً ﺳﺘﯿﺰه ﺟﻮ رھﺎﯾﯽ داد و ﮐﺎﺑﯿﻨﮫ‬
‫اش را ﻗﺎدر ﺳﺎﺧﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﮫ اﻗﺪاﻣﺎت ﺷﺪﯾﺪ ﻋﻠﯿﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﻮد را‬
‫اﺳﺘﻮار ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ دوﺑﺎره ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻨﺤﻞ و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪ‪ (١٩)،‬روزﻧﺎﻣﮫ ﻧﮕﺎراﻧﯽ ﮐﮫ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ درﺑﺎر ﺑﯽ اﺣﺘﺮاﻣﯽ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻧﺎﮔﺰﯾﺮﻋﻘﺐ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﯿﻀﺎح اﺳﮑﻨﺪری از دﺳﺘﻮرﮐﺎرﻣﺠﻠﺲ ﺧﺎرج ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﺳﺘﯿﻀﺎح دﯾﮕﺮی‬
‫از ﺳﻮی رﺣﯿﻤﯿﺎن‪ ،‬ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬و دوﻟﺖ ﺑﮫ رأی اﻋﺘﻤﺎدی ﭼﺸﻤﮕﯿﺮدﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﻻﯾﺤﮥ ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ ھﻔﺖ ﺳﺎﻟﮫ ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺪت ﻧﻄﻖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺤﺪود ﺷﺪ ) اﻗﺪاﻣﯽ ﮐﮫ دوﻟﺖ ﻗﺒﻼً ﺳﻌﯽ در ﺗﺼﻮﯾﺐ آن ﮐﺮده ﺑﻮد(‪ ،‬و ﻻﯾﺤﮥ ﺟﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻮرد ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﮭﻢ ﺗﺮاز ھﺮ ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ازﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن‬
‫ﭘﯿﯿﺸﻨﮭﺎدی ﺷﺎه ﻧﺎﺗﻮان ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺣﺘﯽ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ ﺷﺎه را ﮐﺘﺒﺎ ً‬
‫ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ‪(٢٠) .‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن ﺳﺎﻋﺪ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺷﺨﺼﯽ ﮐﮫ اﺷﮑﺎر ﻗﺎدر ﺑﻮد آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﺮای اﺟﺮای‬
‫ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺷﺎه را ﺑﺎ ﻗﺎطﻌﯿﺖ ﻧﺴﺒﯽ ھﻤﺮاه ﺳﺎزد‪ ،‬ﻗﺪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﺧﺼﺎﯾﻞ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺧﻮد را ﮐﮫ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺷﺎه ﺑﮫ اﻧﺘﺼﺎب ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ دﯾﮕﺮی ﺑﯿﺎﻧﺪﯾﺸﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺤﺖ اﻟﺸﻌﺎع ﻗﺮار دھﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺗﺤﺖ ﻣﻘﺮرات ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫ ای ﺑﺮﮔﺬار‬
 ‫‪٤٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺷﺪ ﮐﮫ اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻓﺮاواﻧﯽ را داﻣﻦ زد و از رﺳﻮاﯾﯽ ﺑﺮ ﮐﻨﺎر ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ‬

‫ﭘﺲ از ﮔﺸﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺟﻠﺴﺎت ﺧﻮد را از ‪ ١‬ﺗﺎ ‪ ٢١‬اردﯾﺒﮭﺸﺖ ‪ ١٣٢٨‬ﺑﺮﮔﺬار ﮐﺮد و‬
‫ﺷﮑﻞ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺷﺪه ای از ﭘﯿﺸﻨﮭﺎدھﺎی ﺗﻘﯽ زاده را ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﺎﻧﺪ ﮐﮫ طﺒﻖ‬
‫آن ﻣﺎده ای ﺑﮫ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﺰوده ﺷﺪ ﮐﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺎر را ﺑﺮای ﮐﻠﯿﮥ ﺗﻐﯿﯿﺮات آﺗﯽ‬
‫در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد‪( ٢١).‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﺻﻞ ‪ ۴٨‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺤﻼل‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت و ﻧﻈﺎﻣﻨﺎﻣﮥ داﺧﻠﯽ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﻘﺮرات ﺣﺪ ﻧﺼﺎب‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺷﺪ‬
‫ﺑﮫ دو ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا و ﺳﻨﺎ واﮔﺬار ﮔﺮدﯾﺪ‪(٢٢(.‬‬
‫اﯾﻨﮏ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ آﻣﺪ ﮐﮫ ﺷﺎه در ﭘﺎﯾﺎن دادن ﺑﮫ آن دوره از ﻣﺸﺮوطﯿﺖ اﯾﺮان ﮐﮫ‬
‫وﯾﮋﮔﯽ آن ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽ و ﻋﺪم ﮐﺎراﯾﯽ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﺗﻮﻓﯿﻖ ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫ﺗﺤﻮﻟﯽ ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ﮔﺮﯾﺰ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ‪ (٢٣) .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮭﻤﮫ‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪ‬
‫ﻧﻈﺮ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻧﺸﺎﻧﮥ ﺧﺎﺗﻤﮥ ﮐﺸﻤﮑﺶ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ و در ﺑﺎر ﻧﺒﻮد‬
‫ﺑﻮﯾﮋه آﻧﮑﮫ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ طﺮز ﮐﺎرﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﮫ ﺑﻌﺪ ﻣﻮﮐﻮل ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﮔﺸﺎﯾﺶ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎری از وﮐﻼ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﺑﻘﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﮑﯽ‪،‬‬
‫و ﺣﺎﯾﺮی زاده ﺗﮑﺎن ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﻮءﻗﺼﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی آن را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬارده و‬
‫ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدی ﮔﺴﺘﺮده از ﻧﺨﻮۀ ﺑﺮﮔﺬاری اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن‪ ،‬و ﻧﯿﺰ اذﯾﺖ و آزار ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دوﻟﺖ و درﺑﺎر ﯾﺎ اﻓﺮاد ﻣﻈﻨﻮن ﺑﮫ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‪ ،‬دوﻟﺖ را ﻣﻮرد اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻗﺮاردھﻨﺪ‪ (٢۴ ).‬ھﺪف ﺣﻤﻼت دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه‬
‫اﻗﺒﺎل وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر و ﺳﭙﮭﺒﺪ رزم آرا رﺋﯿﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺑﻮد‪ .‬اﻗﺒﺎل ﺧﻮد ﺑﮫ‬
‫ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﯿﺶ ﺑﮫ درﺑﺎر اذﻋﺎن داﺷﺖ و اﻗﺪاﻣﺎﺗﺶ ﻋﻠﯿﮫ ﺣﺰب ﺗﻮده و ﭘﺎﻓﺸﺎری او‬
‫در اﺧﺮاج ﻣﻌﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﻈﻨﻮن ﺑﮫ داﺷﺘﻦ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺗﻮده ای ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﯽ‬
‫ﮐﺸﻮر را دﺳﺘﺨﻮش اﺧﺘﻼل ﮐﺮده ﺑﻮد؛ ﺳﭙﮭﺒﺪ رزم آرا ﻧﯿﺰ از ﺳﻮء ﻗﺼﺪ ﺑﮫ ﺟﺎن‬
‫ﺷﺎه ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫ ای ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮای ﺳﺮﮐﻮب ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬ﻣﺪاﺧﻠﮥ ﻧﺎﻣﺸﺮوع در‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺪرت ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪھﺎﯾﺶ ﺑﺎ درﺑﺎر ﺑﮭﺮه ﺑﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪٤٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ھﻨﻮز آﺷﮑﺎرا ﺑﺮ ﺑﯿﻢ و ھﺮاس ﺧﻮد ﻓﺎﯾﻖ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدن و دوﻟﺖ ﺑﯽ آﻧﮑﮫ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺘﻘﺪان را ﺧﻠﻊ ﺳﻼح ﮐﺮده ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺨﮭﺎی ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪه ای ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﺑﺪھﺪ‪ ،‬در‬
‫اواﯾﻞ اردﯾﺒﮭﺸﺖ ‪١٣٢٨‬ﺑﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ‪ ٩٠‬رأی از‪ ٩۶‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه رأی اﻋﺘﻤﺎد ﮔﺮﻓﺖ‪(٢۵).‬‬
‫)‪(١٠‬‬

‫‪ - ٢‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ‪١٣٢٨‬ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﯽ ﺑﮫ رواﯾﺖ‬

‫ﷴ ﻋﻠﯽ ﺳﻔﺮی‬

‫ﷴ ﻋﻠﯽ ﺳﻔﺮ در ﮐﺘﺎب »ﻗﻠﻢ و ﺳﯿﺎﺳﺖ « ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ‬

‫ﻣﺆﺳﺴﺎن ﮐﮫ ﺑﺪﺳﺘﻮر اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﮭﺎ ﺑﻮد اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﺑﮫ ﻧﻮﺷﺘﮫ آورده اﺳﺖ‪:‬در اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه‬
‫ﭘﺲ ازاﺳﺘﺮاﺣﺘﯽ ﮐﮫ ﺷﺎه ﺑﻌﺪ از ﺳﻮء ﻗﺼﺪ داﺷﺖ و ﻋﮑﺴﮭﺎﺋﯽ از ﺻﻮرت ﺑﺎﻧﺪ‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪه او در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﺎ دﻋﺎ و ﺛﻨﺎی ﻓﺮاوان ﭼﺎپ ﻣﯽ ﺷﺪ وﻧﺠﺎت او را ﯾﮏ‬
‫» ﻣﻌﺠﺰه« و » ﺗﻔﻀﻞ اﻟﮭﯽ « ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺼﻤﻢ ﺑﮫ اﺟﺮای ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﺧﻮد‬
‫ﺷﺪ‪ .‬او ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮﻧﮭﺎی ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﮫ اﺿﺎﻓﮫ ﮔﺮوھﯽ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن‬
‫» ﻋﺼﺮ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ« ﭼﻮن ﺗﻘﯽ زاده‪ ،‬ﺻﺪراﻻﺷﺮاف‪ ،‬ﻣﻨﺼﻮر اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ ﻋﺪل ‪،‬‬
‫ﺣﮑﯿﻢ اﻟﻤﻠﮏ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺸﺎرﻟﺪوﻟﮫ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ]ﺳﺎﻋﺪ[ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ و رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ و‬
‫دﯾﮕﺮان راﺑﮫ ﮐﺎخ ﺧﻮد اﺣﻀﺎر ﮐﺮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﺷﺎه ﺑﮫ ﺷﺪت از اوﺿﺎع اﻧﺘﻘﺎد ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ ﮐﮫ دوﻟﺘﮭﺎ را ﺷﻤﺎ ﻣﯽ‬
‫آورﯾﺪ و ﻣﯽ ﺑﺮدﯾﺪ وﻟﯽ ﮔﻠﻮﻟﮫ اش را ﻣﻦ ﻣﯽ ﺧﻮرم‪!...‬‬
‫»‪ ...‬ﻣﺸﺮوطﯿﺖ و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ اﯾﺮان ﺷﺒﺎھﺖ ﺑﮫ ھﯿﭽﮑﺪام از ﻣﺸﺮوطﯿﺘﮭﺎی دﻧﯿﺎ‬
‫ﻧﺪارد و ﺑﮫ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ ﺻﺪر ﻣﺸﺮوطﯿﺖ ﮐﮫ ﻋﺪه ای از آﻧﺎن در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ‬
‫ﺷﺮﮐﺖ دارﻧﺪ و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ھﻢ ﺑﮫ ﻗﻠﻢ آﻧﮭﺎ ﺗﺪوﯾﻦ ﯾﺎﻓﺘﮫ اﯾﻦ ﻧﻘﺾ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ ﻣﺎ‬
‫در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺟﻨﺒﮫ ﻋﻤﺪ داﺷﺘﮫ اﺳﺖ واﻻ ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺗﺎ ﺗﻮازن ﺑﯿﻦ ﻗﻮای‬
‫ﻋﺎﻣﻠﮫ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻏﯿﺮ از ﻓﺴﺎد ﭼﯿﺰی ﻋﺎﯾﺪ ﮐﺸﻮر ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪«...‬‬
‫ﺷﺎه ﺳﭙﺲ در ﺑﺎرۀ ﺗﻌﺎدل ﻗﻮای ﻣﺠﺮﯾﮫ و ﻣﻘﻨﻨﮫ اظﮭﺎر ﻧﻈﺮ ﮐﺮد و اﻋﻼم‬
 ‫‪٤٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫داﺷﺖ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪه ام ﮐﮫ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺑﺪھﻢ‪...‬و ﻣﻘﺼﻮد ﯾﺎﻓﺘﻦ راھﯽ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺘﻮان آن اﺻﻼﺣﺎت ﻻزﻣﮫ را ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﮐﺸﻮر و اوﺿﺎع در ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮد در‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﮫ ﻋﻤﻞ آورد‪ ...‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﮫ دوﻟﺖ دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ ﮐﮫ وﺳﺎﯾﻞ‬
‫دﻋﻮت ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪«...‬‬
‫ﺑﮫ دﻧﺒﺎل اﻋﻼم اﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮫ ﻓﻮرﯾﺖ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻓﺮاھﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ‬
‫آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن را ﺑﮫ اطﻼع ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ رﺳﺎﻧﺪ و ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ھﻢ اﻋﺘﺒﺎر ﻻزم را ﺑﮫ ﻣﺒﻠﻎ ھﺸﺖ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﷼ ﺑﺮای ھﺰﯾﻨﮫ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن و ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﺗﺼﺮﯾﺐ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮای اﻧﺠﺎم اﯾﺪن ﻣﻘﺼﻮد ﺳﺎﻋﺪ ﮐﺎﺑﯿﻨﮫ‬
‫ﺧﻮد را ﺗﺮﻣﯿﻢ ﮐﺮد ودﮐﺘﺮ اﻗﺒﺎل از وزارت ﺑﮭﺪاری ﺑﮫ وزارت ﮐﺸﻮر آﻣﺪ ﺗﺎ‬
‫وظﺎﯾﻒ اﯾﻦ وزارﺗﺨﺎﻧﮫ را در ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن و ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ زﯾﺮﻧﻈﺮ‬
‫داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ھﯿﺄت دوﻟﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺼﻮﯾﺒﻨﺎﻣﮫ ای اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ ﺷﻐﻞ دوﻟﺘﯽ‬
‫ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺑﺎ ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﻠﻖ از ﺷﺎه ﺷﺮوع ﺷﺪ و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬ھﻤﺼﺪا ﺑﺎ رﺟﺎل ﺻﺪر ﻣﺸﺮوطﮫ ﺑﮫ‬
‫ﻣﺪاﺣﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﮑﯿﻢ اﻟﻤﻠﮏ رﺟﻞ ﺻﺪر ﻣﺸﺮوطﮫ در ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﻣﺨﺒﺮ ﮐﯿﮭﺎن‬
‫ادﻋﺎﺋﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ در ﺳﻦ و ﺳﺎل او ﺑﻌﯿﺪ ﺑﻮد‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﻧﻘﺾ ﺑﺰرگ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻣﺸﺮوطﯿﺖ ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﻻزم‬
‫را ﺑﮫ ﺷﺎه ﺟﮭﺖ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺪاده اﺳﺖ و ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻦ ھﺮ ﮔﺎه اﯾﻦ ﻣﺎده ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺿﺎﻓﮫ ﺷﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺎ ﻧﻘﺾ ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ ) «...‬روزﻧﺎﻣﮫ‬
‫ﮐﯿﮭﺎن ﺷﻤﺎره ‪(١٣٢٧ / ١٢ / ٧ - ١٧٧١‬‬
‫ھﻤﭙﺎﻟﮕﯽ او ﺗﻘﯽ زاده ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ﻣﺼﻠﺤﺖ‪ ،‬در آن روزھﺎ ﺣﺮﻓﯽ ﻧﺰد ‪ ،‬اﻣﺎ در‬
‫ﮐﺘﺎﺑﭽﮫ ﺧﺎطﺮاﺗﺶ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫‪٤٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫»‪...‬آﺧﺮ ھﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن درﺳﺖ ﺷﺪ و ﺗﺼﻮﯾﺐ‬

‫ﮐﺮد ﮐﮫ اﺻﻼً ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﻖ دارد ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺪون‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ ﺳﻨﺎ ﻣﻨﺤﻞ ﮐﻨﺪ‪ ].‬ﺷﺎه[ ﺧﯿﻠﯽ ﻋﻼﻗﮫ ﺑﮫ ﮐﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺮﺣﻮم ھﮋﯾﺮ وزﯾﺮ درﺑﺎر و آﻗﺎی ﺳﺎﻋﺪ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪه ای را ﮐﮫ ﺣﮑﯿﻢ اﻟﻤﻠﮏ و‬
‫ﻣﺮﺣﻮم آﻣﯿﺮزا ﺳﯿﺪ ﷴ ﺻﺎدق طﺒﺎطﺒﺎﺋﯽ وﻣﺴﺘﺸﺎر‬
‫اﻟﺪوﻟﮫ ﺑﻮدﻧﺪ دﻋﻮت ﮐﺮد‪ .‬ھﮋﯾﺮ ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ را درﺳﺖ‬
‫ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﮏ ﺷﺮﺣﯽ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺷﺎه در ﮐﺸﻮی‬
‫ﻣﯿﺰ ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬در آﻧﺤﺎ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪ :‬ﺣﻀﻮر‬
‫اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ) ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﮫ رﺋﯿﺲ اﻟﻮزرا ﺑﮫ او‬
‫ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ( ﺳﺎﻋﺪ ﮔﻮش داد‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪ ﻣﻦ ﻧﻔﮭﻤﯿﺪم‬
‫اﯾﻦ را ﮐﮫ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ؟ ﮔﻔﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﺪ ﮔﻔﺖ‬
‫ﻣﻦ ﮐﮫ روﺣﻢ ﺧﺒﺮ ﻧﺪارد !‪ ) «...‬ﻧﻘﻞ از ﺻﻔﺤﮫ ‪٢٨٩‬‬
‫زﻧﺪﮔﯽ طﻮﻓﺎﻧﯽ (‬

‫*اﻗﻠﯿﺖ دوره ﭘﺎﻧﺰدھﻢ‬

‫ﺑﺎ ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن و ﭘﺎﯾﺎن‬

‫ﺳﺎل ‪ ،١٣٢٧‬ﺑﮫ ﺧﺎطﺮﻋﺠﻠﮫ ای ﮐﮫ ﺷﺎه داﺷﺖ در اﯾﺎم‬
‫ﻧﻮروز – ﺷﺸﻢ ﻓﺮوردﯾﻦ ‪ -١٣٢٨‬اﻧﺠﻤﻦ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ و ﯾﮑﯽ از ھﻤﺎن رﺟﺎل‬
‫ﺻﺪر ﻣﺸﺮوطﮫ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺼﺮ اﻟﻤﻠﮏ ھﺪاﯾﺖ را ﺑﮫ‬
‫رﯾﺎﺳﺖ آن ﻣﻨﺼﻮب ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ آھﺴﺘﮫ آھﺴﺘﮫ ﻧﻐﻤﮥ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﺎز ﺷﺪ و در ﺟﻠﺴﮫ ‪ ٢٣‬ﻓﺮوردﯾﻦ ‪١٣٢٨‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ﺿﻤﻦ ﺑﯿﺎن اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺧﻮد از دوﻟﺖ ﺳﺎﻋﺪ‬
‫او را ﺑﮫ ﺧﺎطﺮ اﺳﺘﻘﺮار ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺗﺒﻌﯿﺪ آﯾﺖ‬
 ‫‪٥٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫آﻪﻠﻟ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ و ﺗﻮﻗﯿﻒ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و دﯾﮕﺮ ﻣﻮارد اﻋﻤﺎل ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﺑﮫ ﺷﺪت‬
‫ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺿﺮور اﺳﺖ اﺷﺎره ﺑﮫ وﺟﻮد اﻗﻠﯿﺘﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ ﺑﻌﺪھﺎ ﭘﺮآوازه ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫اﻗﻠﯿﺖ در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﻔﻘﺎن اواﯾﻞ ﺳﺎل ‪ ١٣٢٨‬ﮐﮫ ﺷﺎه ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﺮ ﻧﯿﺰه ھﻤﮫ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ را در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺻﺪای اﻋﺘﺮاض ﻋﻠﯿﮫ‬
‫اﻋﻤﺎل دوﻟﺖ وﻗﺖ را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ را از زﺑﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﯾﮑﯽ از اﻓﺮاد اﻗﻠﯿﺖ اﯾﻦ دور ﭘﯽ ﻣﯽ ﮔﺮﯾﻢ‪:‬‬
‫آﻧﺮوزھﺎي ﺗﺎرﯾﻚ و ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه ‪ ١٣٢٧‬ﯾﻌﻨﻲ در ھﻤﺎن ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﮫ‬
‫ﺑﺪﺳﺘﻮر اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎن در اﯾﻦ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺗﺸﻜﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد در ھﻤﺎن‬
‫ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﮫ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺎ را ﭘﺎﯾﻤﺎل ﺑﻜﻨﻨﺪ آﻧﺮوز ھﯿﭻ اﯾﻦ ﺣﺮﻓﮭﺎ‬
‫ﻧﺒﻮد ﻣﺎ ﺑﺮاي ﯾﻚ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرﮔﻲ ﺧﻮدﻣﺎن را آﻣﺎده ﻛﺮدﯾﻢ و وارد ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﺷﺪﯾﻢ ‪ .‬در آﻧﺮوز ﻣﺎ ﺳﮫ ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﯾﻢ ﯾﻜﻲ آﻗﺎي ﺣﺎﺋﺮي زاده ﯾﻜﻲ آﻗﺎي ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻜﻲ‬
‫ﯾﻜﻲ ھﻢ ﺑﻨﺪه ﺣﻘﯿﺮ دﯾﮕﺮ ھﯿﭻ اﯾﻦ ﭼﯿﺰھﺎ ﻧﺒﻮد ﺗﻤﺎم ﻧﻔﺴﮭﺎ در ﺳﯿﻨﮫ ھﺎ ﺣﺒﺲ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد ﺻﺪا از ﻛﺴﻲ ﺑﯿﺮون ﻧﻤﻲ آﻣﺪ‪ ...‬ﻣﺎﺳﮫ ﻧﻔﺮ وارد ﻣﺒﺎرزه ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬و ﺑﻌﺪا ً ﺑﮫ‬
‫ھﻤﺮاھﯽ آﻗﺎﯾﺎن آزاد و ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ رﺣﯿﻤﯿﺎن‪ ،‬اﻗﻠﯿﺖ دورۀ ﭘﺎﻧﺰدھﻢ را ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫دادﯾﻢ‪«...‬‬
‫) ﻧﻘﻞ از ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٢٣٩ ،٢٣٧‬و‪ ٢۴٠‬ﮐﺘﺎب » در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺗﺎرﯾﺦ ﭼﮫ ﮐﺴﯽ‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪ؟ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﯾﺎ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ؟«‪ ،‬ﻣﺪاﻓﻌﺎت دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ در دادﮔﺎه‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ(‬

‫*زﻣﺰﻣﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬

‫در ﺟﻠﺴﺎت ﻓﺮوردﯾﻦ ﻣﺎه ‪ ،١٣٢٨‬اﻗﻠﯿﺖ ) ﻣﮑﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ و ﺣﺎﺋﺮی زاده(‬
‫ﭼﻨﺪ ﺟﻠﺴﮫ ﻣﺠﻠﺲ را اﺧﺘﺼﺎص ﺑﮫ اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺧﻮد داد‪ .‬در ﺟﻠﺴﮫ ‪ ٢٣‬ﻓﺮوردﯾﻦ ﭘﺲ‬
‫از ﺳﺨﻨﺎن ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ‪ ،‬ﻋﺮﯾﻀﮥ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﺷﺎه ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﻋﺮﯾﻀﮫ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ از ﻋﺪم اﺟﺮای ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﺗﻀﯿﯿﻊ ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم و ﺗﻮﻗﯿﻒ‬
 ‫‪٥١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ﻣﺪاﺧﻠﮫ ﻧﻈﺎﻣﯿﺎن در اﻣﻮر ﮐﺸﻮری و ﺑﻼﺧﺮه ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ‬

‫ﻣﺆﺳﺴﺎن ﯾﺎد ﮐﺮده ﺑﻮد ‪ .‬او در ﺟﻠﺴﮫ ‪ ٢٧‬ﻓﺮوردﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺒﺴﻮطﯽ در‬
‫ھﻤﯿﻦ زﻣﯿﻨﮫ ھﺎ اﯾﺮاد ﮐﺮد و دﻧﺒﺎﻟﮫ آن ﺑﮫ ﺟﻠﺴﮫ ﻣﻮرخ ‪ ٣٠‬اردﯾﺒﮭﺸﺖ ﮐﺸﯿﺪ‬
‫ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺑﮫ ﺳﺨﺘﯽ از ﻣﺪاﺧﻠﮫ در اﻣﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و ﯾﺎﺟﺎد دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری و‬
‫ﻗﺘﻞ ﷴ ﻣﺴﻌﻮد اﻧﺘﻘﺎدﮐﺮد‪.‬‬
‫در ھﻤﯿﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ ﺣﮑﻤﺖ ﮐﮫ در ﺳﻤﺖ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻄﯿﻊ‬
‫اواﻣﺮ ﺷﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﯽ ﺑﮫ ﺑﯿﺎﻧﺎت دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ در ﺑﺎره ﻗﺘﻞ ﷴ ﻣﺴﻌﻮد داد]‬
‫ﻗﺘﻞ ﷴ ﻣﺴﻌﻮد ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺴﺮو روزﺑﮫ از ﺳﺮان ﺣﺰب ﺗﻮده ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ[ وﻟﯽ‬
‫ﭼﻮن ﮐﺜﯿﺮی از رﺟﺎل آن زﻣﺎن از ﺟﻤﻠﮫ ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ ﻧﻈﺮ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﷴ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ ﺿﻤﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد از ﻣﺴﻌﻮد ﺑﮫ ﻧﯿﮑﯽ ﯾﺎد ﻧﮑﺮد و‬
‫از ﺟﻤﻠﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫» ‪...‬ﺧﺪا رﺣﻤﺘﺶ ﮐﻨﺪ ھﻤﺎﻧﻄﻮرﮐﮫ ﮔﻔﺘﯿﺪ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺣﻘﻮق ﮐﻤﯽ ﻣﺸﻐﻮل اﻋﺎﺷﮫ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﺎ اﺷﺎﻋﮫ ﻓﺎﺳﺪ اﺧﻼﻗﯽ ﭘﻮﻟﮭﺎﺋﯽ ﺑﮫ دﺳﺴﺖ آورد و ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ھﺰار ﺗﻮﻣﺎن‬
‫از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ‪ .‬آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﺧﺮاب ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬ودﯾﮑﺘﺎﺗﻮری وﺟﻮد ﻧﺪارد وﻣﻦ ﺧﻮدم ﺟﻠﻮی دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری را ﺧﻮاھﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪«...‬‬
‫] ﺟﻤﺎل‪ .‬ﺻﻔﺮی‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﮥ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوھﺸﮭﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ)ﺳﺎﯾﺖ دوران( درﺑﺎرۀ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻓﺴﺎدھﺎی ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ ﺣﮑﻤﺖ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫رﺿﺎ ﺣﮑﻤﺖ ﻓﺮزﻧﺪ ﺣﺎج ﺣﺴﺎم اﻟﺪﯾﻦ ﺷﯿﺮازي ﻣﻌﺮوف ﺑﮫ ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮاز ﺟﻤﻠﮫ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران طﺮﻓﺪار اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﻮد ﻛﮫ] طﺮﻓﺪاررﺿﺎ ﺧﺎن ﺑﻮد[ و در اﻛﺜﺮ ﺳﺎﻟﮭﺎي‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺎﻧﺰدھﻢ‪] ،‬ﺷﺎﻧﺰده و ﭘﺲ از ﮐﻮدﺗﺎی‪٢٨‬ﻣﺮداد ‪١٣٣٢‬اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ– آﻣﺮﯾﮑﺎﻟﯽ[‪،‬‬
‫دوره ھﯿﺠﺪه ﺗﺎ ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬رﯾﺎﺳﺖ آن را ﺑﺮ ﻋﮭﺪه داﺷﺖ ‪ .‬او ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺳﻤﺖ رﯾﺎﺳﺖ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬درﻛﺎرداد و ﺳﺘﺪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻧﯿﺰ دﺳﺖ داﺷﺖ و از ﻗﺎﭼﺎﻗﭽﯿﺎن ﻓﻌﺎل دوران‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﷴرﺿﺎ ﭘﮭﻠﻮي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ دوﺳﻨﺪ زﯾﺮﻣﻌﺮف ﺷﺨﺼﯿﺖ‬
‫ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
 ‫‪٥٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫◀رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ و ﻓﺎﺳﺪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‬

‫ﺳﻨﺪ اول ‪:‬‬ ‫*‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ‪۴٩/۶/٢١ :‬‬ ‫ﺑﮫ ‪٣٢٧ :‬‬
‫از ‪ :‬ﺷﻤﺎره‪ ٢٠/٢٩۶٧٣ :‬ھ‬

‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ ﺣﻜﻤﺖ‬

‫درﺗﺎرﯾﺦ ‪ ۴٩/۶/١١‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ ١٧٠٠‬ﻧﺼﺮاﻟﮫ اﻧﺘﻈﺎم و اﺣﻤﺪي ﺑﺨﺘﯿﺎري و ﺳﻨﺎﺗﻮر‬

‫ﻧﻤﺎزي ﺑﮫ اﺗﻔﺎق ﺑﮫ ﺑﺎﺷﮕﺎه اﯾﺮان رﻓﺘﮫ و ﺿﻤﻦ ﺻﺤﺒﺖ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎم اظﮭﺎر ﻧﻤﻮد‬
‫ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ ﺣﻜﻤﺖ را در اروﭘﺎ دﯾﺪم وﻟﻲ ﺳﺮﺣﺎل ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﯿﺪ ﻧﻤﺎزي ﮔﻔﺖ‬
‫ﺑﻠﮫ ﭼﻨﺪ روز ﺑﮫ اﯾﺮان آﻣﺪ و روز ﺟﻤﻌﮫ ھﻢ در ﻣﻨﺰل ﻣﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺣﻤﺪي ﮔﻔﺖ اﯾﻦ‬
‫ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ ﺣﻜﻤﺖ زﻧﺪﮔﻲاش از ﻛﺠﺎ ﻣﻲﮔﺬرد ﻧﻤﺎزي ﮔﻔﺖ ﺣﻘﻮق ﺟﺰﺋﻲ ﻛﮫ‬
‫ﻣﻲﮔﯿﺮد‪ .‬اﻧﺘﻈﺎم اظﮭﺎر داﺷﺖ ﺣﻘﻮﻗﺶ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺟﺎﯾﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺪ و ﺧﺎﻧﮫھﺎﯾﻲ را ﻛﮫ‬
‫ﻣﻲﻓﺮوﺷﺪ ﯾﺎ ﻋﻮض ﻣﻲﻛﻨﺪ در آﻧﮭﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ً ﺧﺎﻧﮫاي را ﻛﮫ ﺑﮫ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن اﻣﻨﯿﺖ ﻓﺮوﺧﺖ ﺧﯿﻠﻲ ﮔﺮان ﻓﺮوﺧﺖ اﻟﺒﺘﮫ دﺳﺘﻮر ﺑﻮد ﻛﮫ از اﯾﺸﺎن ﮔﺮاﻧﺘﺮ‬
‫ﺑﺨﺮﻧﺪ‪.‬ﻧﻤﺎزي ﮔﻔﺖ ﺑﻠﮫ وﻟﻲ ﺷﻨﯿﺪهام درﻣﻮﻗﻊ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﯿﺰ از اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫زﯾﺎد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﻧﺘﻈﺎم ﮔﻔﺖ در ﻣﻮﻗﻊ رﻓﺘﻦ و آﻣﺪن از ﺷﯿﺮاز اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ را ﺗﺮﯾﺎك‬
‫ﯾﺎ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي ﺑﺎر ﻣﻲﻛﺮده ﭼﻮنﻛﮫ اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ او را ﻛﺴﻲ ﺑﺎزرﺳﻲ ﻧﻤﻲﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﮫ ﯾﻜﺸﻨﺒﮫ ‪ :‬در ﻣﻮرد ﺣﻤﻞ ﺗﺮﯾﺎك ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﮫ رﯾﺎﺳﺖ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﮫﻋﮭﺪه داﺷﺖ در ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﺷﺎﯾﻌﺎﺗﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻲ‬
 ‫‪٥٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺳﻨﺪ ﺑﻌﺪي‬ ‫*‬

‫ﺷﻤﺎره‪ ٩٧٢-٣-٢ :‬ﺗﺎرﯾﺦ‪٣٧/٣/٢٠ :‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺣﻤﻞ ﺗﺮﯾﺎك ﻗﺎﭼﺎق‬

‫در ﻣﺴﺎﻓﺮت اﺧﯿﺮآﻗﺎي ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ ﺣﻜﻤﺖ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﺑﮫ ﺷﯿﺮاز‬
‫ﻣﺸﺎ اﻟﯿﮫ ﺑﮫ اﺗﻔﺎق ﺑﺪراﻟﻤﻠﻮك ﺣﻜﻤﺖ ھﻤﺸﯿﺮه زادهاش ﺑﮫ ﺟﻤﻊآوري ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﻣﺰارع ﺗﺮﯾﺎك اﻣﻼك ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺘﮫ وﺗﺮﯾﺎﻛﮭﺎ در دو ﻧﻮﺑﺖ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ﻣﺬﻛﻮر‬
‫وﺑﮫ ھﻤﺮاھﻲ آﻗﺎي ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ ﺣﻜﻤﺖ ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﮫ ﺣﻮزه اﺳﺘﺤﻔﺎظﻲ‬
‫ژاﻧﺪارﻣﺮي ﺷﯿﺮاز ﺣﻤﻞ و در آﻧﺠﺎ ﺑﮫ ﮔﻞ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻗﺎﭼﺎق ﻓﺮوش ﻣﻌﺮوف ﺗﺤﻮﯾﻞ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه و ﻧﺎﻣﺒﺮده ﻧﯿﺰﺑﮫ ھﻤﺮاھﻲ ﺑﺎﻧﻮ ﺑﺪراﻟﻤﻠﻮك ﺣﻜﻤﺖ ﻛﮫ داراي ﻛﺎرت ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﻲ‬
‫آﻗﺎي رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺮﯾﺎﻛﮭﺎ را ﺑﮫ ﺗﮭﺮان ﺣﻤﻞ و ﺗﺤﻮﯾﻞ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﯿﮕﺎري و‬
‫داودي ﻗﺎﭼﺎق ﻓﺮوﺷﺎن ﻣﻌﺮوف ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ آﻧﻜﮫ ﭘﺲ از ورود ﺗﺮﯾﺎﻛﮭﺎي ﻓﻮق ﺑﮫ ﺗﮭﺮان ﺑﮭﺎي ﺗﺮﯾﺎك ﺑﮫ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﮫاي ﺗﻘﻠﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﮫ و ‪ ٧۵‬ﮔﺮم آن از ‪ ٢٨٠٠‬﷼ ﺑﮫ ‪ ١١٠٠‬﷼ ﺗﻨﺰل ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪[.. .‬‬

‫در ﺟﻠﺴﮫ اول اردﯾﺒﮭﺸﺖ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﮫ ﺣﺎﺋﺮی زاده رﺳﯿﺪ و وی ﻧﯿﺰ از ﺗﺒﻌﯿﺪ آﯾﺖ‬
‫ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آن و ﻋﻤﺎل ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن دوﻟﺖ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺼﻮﺑﺎت ﻣﺆﺳﺴﺎن‬ ‫*‬

‫اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﺣﺎﺋﺮی زاده درﺳﺖ در دﻗﺎﯾﻘﯽ ﻋﻠﯿﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن اﯾﺮاد ﮐﺮد‬
‫ﮐﮫ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺟﻠﺴﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن در ﮐﺎخ وزارت دادﮔﺴﺘﺮی اﻓﺘﺘﺎح ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ھﻤﺎﻧﯽ در ھﻤﺎن زﻣﺎن ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮد از ﻣﯿﺰان ﺗﺴﻠﻄﯽ ﮐﮫ ﺷﺎه‬
 ‫‪٥٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺟﺎده آﻧﺮا ھﻤﻮار ﮐﻨﺪ ﺣﮑﺎﯾﺖ داﺷﺖ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺑﺎ ﻓﻀﺎﺣﺘﯽ‬
‫وﺻﻒ ﻧﺸﺪﻧﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ ﺑﻌﺪھﺎ ﺑﺎر ھﺎ و ﺑﺎرھﺎ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ﺟﻠﺴﺎت ﺑﮫ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﮥ ﯾﮏ اﻗﺪام ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ واﻗﻊ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻋﻀﺎی ﻣﺆﺳﺴﺎن را از ‪ ٨٢‬ﺣﻮزه ﺑﮫ ﺗﻌﺪاد ‪ ٢٧٢‬ﻧﻔﺮ ﮐﮫ اﮐﺜﺮا ً از وﮐﻼی‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮدﻧﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﺎﻻر اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﮐﺎخ دادﮔﺴﺘﺮی ﻧﯿﺰ ﺑﺮای اﻧﻌﻘﺎد‬
‫آن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪ و ﺷﺎه ﺧﻮد آﻧﺮا اﻓﺘﺘﺎح ﮐﺮد‪.‬وی طﯽ ﻧﻄﻘﯽ از ﻋﺪم ﺗﻮازن و‬
‫ھﻢ آھﻨﮕﯽ ﻗﻮای ﺳﮫ ﮔﺎﻧﮫ ﻣﺠﺮﯾﮫ‪ ،‬ﻣﻘﻨﻨﮫ و ﻗﻀﺎﺋﯿﮫ و اﯾﻨﮑﮫ ﻗﻮۀ ﻣﺠﺮﯾﮫ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ اﺗﮑﺎء ﺑﮫ ﻗﻮه ﻣﻘﻨﻨﮫ ﻋﻤﺮ و دواﻣﯽ داﺷﺘﮫ و اﺻﻼح اﻣﻮر ﻋﺎﻣﮫ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﻗﻮه ﻣﻘﻨﻨﮫ ھﻢ در ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺑﻮدﺟﮫ و ﻟﻮاﯾﺢ ﻣﻔﯿﺪ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺒﻮده و ﻗﻮه ﻗﻀﺎﺋﯿﮫ ھﻢ اﺳﺎس‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ و ﺑﻨﯿﺎن ﻗﻀﺎوت ﺻﺤﯿﺢ راﺑﮫ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﺮﺳﺎﻧﺪه‪ ،‬ﯾﺎدآورﯾﮭﺎﺋﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫او اﻓﺰود ‪ :‬اداﻣﮫ اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺎ را ﺑﺮﭼﺎره اﻧﺪﯾﺸﯽ و ﻧﺠﺎت ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﺳﻌﺎدت ﻣﻠﺖ ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن واداﺷﺖ‪ .‬او اﺿﺎﻓﮫ ﮐﺮد ﮐﮫ‪:‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻧﻄﻖ ﺷﺎه‪ ،‬در اوﻟﯿﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن اﺑﺘﺪا ﺣﮑﯿﻢ اﻟﻤﻠﮏ ﺑﮫ رﯾﺎﺳﺖ‬
‫ﺳﻨﯽ و ﺑﻌﺪ ﺳﯿﺪ ﷴ ﺻﺎدق طﺒﺎطﺒﺎﺋﯽ ﺑﮫ رﯾﺎﺳﺖ داﺋﻤﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ھﺮ دو دﻋﺎ‬
‫و ﺛﻨﺎ ﺑﮫ ﺟﺎن ﺷﺎه را ﺑﮫ ﺟﺎی آوردﻧﺪ و وی را ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻧﮕﮭﺒﺎن ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺣﺎﻓﻆ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺖ و ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﮫ اﯾﻔﺎی وظﯿﻔﮫ ﯾﺎ ﮐﮫ از ﭘﯿﺶ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺎ اﺻﻼح اﺻﻞ‬
‫‪ ۴٨‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﮫ ﺷﺎه اﯾﻦ اﺧﺘﯿﺎر را دادﻧﺪ ﮐﮫ ھﺮ وﻗﺖ اراده ﮐﻨﺪ ھﺮ ﯾﮏ‬
‫از دو ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ و ﺳﻨﺎ را در آن واﺣﺪ و ﯾﺎ ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ ﻣﻨﺤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫آرزوﺋﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﺪان ﻣﺪﺗﮭﺎ ﺷﺎه را رﻧﺞ ﻣﯽ داد و ھﻤﻮاره در اﯾﻦ‬
‫اﺷﺘﯿﺎق ﻣﯽ ﺳﻮﺧﺖ ﮐﮫ ﭼﺮا ﺷﺎه اﺳﺖ و ﭼﻨﯿﻦ اﺧﺘﯿﺎری را ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻨﮏ ﮔﻠﻮﻟﮫ‬
‫ھﺎﺋﯽ ﮐﮫ از ﺳﻮی ﺟﻌﺒﮫ ﻋﮑﺎﺳﯽ ﯾﮏ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎرﻣﺠﮭﻮل اﻟﮭﻮﯾﮫ ‪ -‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺎﻓﻞ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ وﺳﯿﺎﺳﯽ ‪ -‬ﺷﻠﯿﮏ ﺷﺪ ‪ ،‬اﻣﮑﺎن اﻧﺠﺎم اﯾﻦ آرزو را ﻓﺮاھﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺳﮭﻞ‬
‫اﺳﺖ ﺟﺎده را ﺑﺮای دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری آﯾﻨﺪه ھﻤﻮار ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫در اﺻﻼح اﺻﻞ ‪ ۴٨‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻓﻀﺎﺣﺖ اﮐﺘﻔﺎ ﻧﺸﺪ ﮐﮫ وﺟﻮد ﯾﺎ‬
 ‫‪٥٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻋﺪم وﺟﻮد ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﺑﮫ اراده ﺷﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ دﻧﺒﺎل آن‪ ،‬ﺳﻠﺐ اﺧﺘﯿﺎر ﺗﺼﯿﻤﯿﻢ‬
‫ﮔﯿﺮی از ﻗﻮه ﻣﻘﻨﻨﮫ ﻧﯿﺰ ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﺷﺪ ﮐﮫ اﮔﺮ در اﻣﺮی ﺑﯿﻦ دو ﻣﺠﻠﺲ اﺧﺘﻼف‬
‫ﺷﺪ ﻣﻄﻠﺐ در ھﯿﺌﺘﯽ ﻣﺮﮐﺐ از اﻋﻀﺎی دو ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺎوی ﻣﻄﺮح ﺷﻮد و‬
‫اﮔﺮ ﻣﺼﻮﺑﮫ اﯾﻦ ھﯿﺌﺖ ھﻢ ﻗﺒﻮل ﻧﺸﺪ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ رأی ﺷﺎه ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ او ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﻨﺪ اﻣﺮﺑﮫ اﺟﺮا ﻣﯽ دھﺪ واﻻ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﺎ ﺷﺸﻤﺎه ﻣﺴﮑﻮت‬
‫ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻄﺮح ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ دﺳﺖ درازی از ﺳﻮی‬
‫ﻣﻘﺎﻣﯽ ﮐﮫ ھﻤﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ در اﺻﻞ ﭼﮭﻞ و ﭼﮭﺎرم ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ اﻋﻼم داﺷﺘﮫ‬
‫»ﺷﺨﺺ ﭘﺎدﺷﺎه از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺒﺮی اﺳﺖ‪ .‬وزراء دوﻟﺖ در ھﺮﮔﻮﻧﮫ اﻣﺮ ﻣﺴﺌﻮل‬
‫ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ« اﻗﺘﺪارھﺮ ﺳﮫ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﯾﮫ و ﻣﻘﻨﻨﮫ و ﻗﻀﺎﺋﯿﮫ را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ھﻤﺎن دﺳﺖ و ھﻤﺎن ﻗﺪرﺗﯽ ﮐﮫ ﭘﺪر او رﺿﺎ ﺧﺎن راﺑﺮ ﺳﺮﯾﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺟﺎی‬
‫داد ﺟﺎی ﺑﺮای ﭘﺴﺮ او اﯾﻦ ﻗﺪرت را از ﻣﻠﺖ ﺳﻠﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﮫ او ﻣﯽ دھﺪ ﺗﺎ‬
‫ھﺮ ﭼﮫ ﺑﺨﻮاھﺪ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﮫ ﮐﮫ دﯾﺪم اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﮐﺬاﺋﯽ ﻏﯿﺮ از اﺻﻼح اﺻﻞ ‪ ۴٨‬و ﺑﮫ ﻗﺪرت رﺳﺎﻧﺪن ﺷﺎه و ﺑﯽ‬
‫ﻗﺪرت ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﻮۀ ﻣﻘﻨﻨﮫ‪ ،‬ﮐﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎک دﯾﮕﺮی را ھﻢ ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺬاری ﮐﺮد و آن‬
‫اﺻﻞ اﻟﺤﺎﻗﯽ ﺑﮫ ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ آن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن در ھﺮ زﻣﺎن و ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ ھﺮوﺿﻌﯿﺖ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﮐﮫ‬
‫ﺑﺮای طﺒﻘﮫ ﺣﺎﮐﻤﮫ و ﯾﺎ ﺷﺎه ﭘﯿﺶ آﯾﺪ و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﻣﺨﻞ اﻣﯿﺎل ﺧﻮد ﺗﺸﺨﯿﺺ‬
‫دھﺪ‪ ،‬ﻓﺮاھﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ اﯾﻦ اﺻﻞ اﻟﺤﺎﻗﯽ اﮔﺮ ھﺮ ﯾﮏ از ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﺧﻮاه‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻼً و ﺧﻮاه ﺑﮫ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد دوﻟﺖ ﻟﺰوم ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ اﺻﻞ از ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﯾﺎ ﻣﺘﻤﻢ آﻧﺮا ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﻨﻨﺪ و ﺷﺎه ھﻢ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﻨﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن‬
‫ﺑﺮای ﺗﻐﯿﯿﺮ اﺻﻮل ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ھﻤﯿﻦ ﻣﺼﻮﺑﮫ اﺻﻮل ‪٧ ، ۶ ، ۵ ،۴‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ اﺻﻞ ھﻔﺘﻢ و اﺻﻞ ‪ ٨‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و اﺻﻞ‬
‫‪ ۴٩‬آن در دﺳﺘﻮرﮐﺎر ﻣﺠﻠﺲ واﺣﺪ ﻣﺘﺸﮑﻞ از وﮐﻼی دو ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮای ﺗﻐﯿﯿﺮ و دﺳﺘﺒﺮد و ﺑﮫ اﺻﻮل ﺣﺘﯽ‬
 ‫‪٥٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫زﺣﻤﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ھﻢ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ و دو ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﯽ ﻗﺪرت‬

‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن را ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﮐﺎرﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﮐﮫ روز اول اردﯾﺒﮭﺸﺖ ﺷﺮوع ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ‪١٨‬‬
‫اردﯾﺒﮭﺸﺖ ﺑﮫ اﺗﻤﺎم رﺳﯿﺪ‪ .‬وﻟﯽ درﺧﻼل ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﺎت اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬در‬
‫ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ دھﻢ اردﯾﺒﮭﺸﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﷴ ﺳﺎﻋﺪ ﺑﮫ اﺳﺘﯿﻀﺎح » اﻗﻠﯿﺖ« ﭘﺎﺳﺦ داد و‬
‫از ‪ ٩۶‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﺣﺎﺿﺮدر ﺟﻠﺴﮫ ‪ ٩٠‬ﻧﻔﺮ ﺑﮫ دوﻟﺖ رأی اﻋﺘﻤﺎد دادﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن دوﻟﺖ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﯿﭽﻨﯿﻦ ﺷﺎه ازاﻋﻀﺎی ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻗﺪرداﻧﯽ ﮐﺮد و ازاﯾﻦ ﺷﺎھﮑﺎر‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﮔﺎﻧﺶ ﭼﻨﺎن ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪ ﮐﮫ ادﻋﺎ ﮐﺮد ﺣﺎﻻ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺼﻮﺑﺎت ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬
‫ﮐﮫ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻣﺸﺮوطﯿﺖ ﺑﻮد‪ .‬او ﺣﺘﯽ ﭘﺎ را ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﮭﺎد و ﮔﻔﺖ‬
‫ﮐﺎر ﻣﺆﺳﺴﺎن » ﻣﺸﺮوطﯿﺖ ﻣﺎ را ﮐﮫ ﺑﮫ وﺿﻊ ﻓﻼﮐﺖ ﺑﺎری دﭼﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﺠﺎت‬
‫داد‪.«.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﯾﺘﺐ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ دوﻟﺖ ﺳﺎﻋﺪ در اﺳﺘﻘﺮار ﭘﺎﯾﮫ ھﺎی دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑﮫ ﻧﺤﻮ دﻟﺨﻮاه و ﺑﮫ ھﻤﺎن ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ ﮐﮫ در ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺷﺎه ﺑﮫ » ﻟﻨﺪن«‬
‫طﺮح رﯾﺰی ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﮫ اﻧﺠﺎم رﺳﯿﺪ و ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮای دوﻣﯿﻦ » ﺗﻌﮭﺪ « ﮐﮫ ﻣﺤﮑﻢ‬
‫ﮐﺮدن ﺟﺎی ﭘﺎی ﻧﯿﻤﮫ ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺘﺖ ﺟﻨﻮب ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮاھﻢ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎه از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ اﺳﺘﻔﺎدۀ دﯾﮕﺮی ﮐﺮد و رﯾﺸﮥ ﺣﯿﺎت اﻗﺘﺼﺎدی‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﻧﯿﺰ ﺑﮫ دﺳﺖ ﺑﺮادرش داد‪.‬‬
‫در ‪١٨‬اردﯾﺒﮭﺸﺖ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﭘﮭﻠﻮی ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ ھﻔﺖ ﺳﺎﻟﮫ ﺷﺪ ﮐﮫ‬
‫اﻋﻀﺎی ﺷﻮراﯾﻌﺎﻟﯽ آن ﺑﮫ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ وی ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﻋﻠﯽ ﻣﻨﺼﻮر)ﻣﻨﺼﻮر‬
‫اﻟﻤﻠﮏ(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻧﺠﻢ ) ﻧﺠﻢ اﻟﻤﻠﮏ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺸﺮف ﻧﻔﯿﺴﯽ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﺪل‪،‬‬
‫دﮐﺘﺮﺷﻤﺲ اﻟﺪﯾﻦ ﺟﺰاﯾﺮی‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻓﻀﻞ ﷲ ﻣﺸﺎور‪ ،‬ﻣﮭﻨﺪس اﺣﻤﺪ زﻧﮕﻨﮫ و دﮐﺘﺮ‬
‫ﺗﻘﯽ ﻧﺼﺮ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﻣﺪﯾﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪ‪(١١).‬‬
 ‫‪٥٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫‪ -٣‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن دوم ﺑﺪﺳﺘﻮر اﻧﮕﻠﯿﺲ و در ﺑﺎر‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﺸﯿﺮ در ﮐﺘﺎب ﭘﮋوھﺸﯽ ﺧﻮد ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان » دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در‬
‫دوره ﻗﺎﺟﺎر و ﭘﮭﻠﻮی « در ﺑﺎرۀ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﯽ ﻣﺆﺳﺴﺎن ‪ ١٣٢٨‬ﮐﮫ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﮕﻠﯿﺲ و درﺑﺎر ﺑﻮد آورده اﺳﺖ ‪ :‬دراردﯾﺒﺸﺖ ‪ ١٣٢٨‬ﺑﻌﺪ از ﺳﻮء ﻗﺼﺪ‬
‫ﺑﮫ ﺷﺎه در ﺑﮭﻤﻦ ‪ ١٣٢٧‬در ﺟﻮی ﺳﺮاﭘﺎ ارﻋﺎب وﺣﺸﺖ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن‬
‫ﺗﻮﺻﯿﮫ ﺷﺪه وزارت ﺧﺎرﺟﮫ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﺧﺪﻣﺎت ﭘﺪرش‪،‬‬
‫ﺷﺎدروان آﯾﺖ ﷲ ﺳﯿﺪ ﷴ طﺒﺎطﺒﺎﺋﯽ در ﺻﺪر ﻣﺸﺮوطﯿﺖ وی آﻟﺖ ﻓﻌﻞ ﺑﺸﻮد و‬
‫ﻓﺎﺗﺤﮫ آزادی و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ راﺑﺎ دادن اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﺑﮫ ﷴ رﺿﺎ ﺷﺎه‬
‫ﭘﮭﻠﻮی ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﭘﯽ ﺑﺮدن ﺳﻮء ﻧﯿﺖ ﷴ رﺿﺎ ﺷﺎه ﮐﮫ ھﻤﯿﺸﮫ طﺎﻟﺐ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻄﻠﻘﮫ‬
‫اﺳﺘﺒﺪادی ﺑﻮده در ﮐﺘﺎب ﺳﺎل ‪ ١٩۴۵‬اﺳﻨﺎد وزارت ﺧﺎرﺟﮫ آﻣﺮﯾﮑﺎ از ﻗﻮل‬
‫ﻣﻮری ﺳﻔﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ وﻗﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫» در روز ‪ ٢٢‬ﺗﯿﺮ ﻣﺎه ‪ ١٣٢۴‬ﻧﮭﺎر ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﺎ ﺷﺎه داﺷﺘﻢ‪ .‬ﻋﻼء وزﯾﺮ‬
‫درﺑﺎر ھﻢ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﮔﻔﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﯽ در ﭘﯽ ﮐﺎﺑﯿﻨﮫ ھﺎ و دوﻟﺘﮭﺎی ﺿﻌﯿﻒ‬
‫ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺧﻮﺷﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﺷﺎه ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﺄﺳﻒ اﺳﺖ از اﯾﻦ ﮐﮫ ﻗﺪرﺗﯽ ﻧﺪارد ﺗﺎ ﻣﺠﻠﺲ را‬
‫ﻣﻨﺤﻞ ﺳﺎزد‪ .‬در واﻗﻊ ﻗﺪرت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺷﺎه ﮐﻤﺘﺮ از رژﯾﻤﮭﺎی ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ اروﭘﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﺮان ﺑﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی ﻣﻘﺘﺪر اﺣﺘﯿﺎج دارد‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎه ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ را ﺳﺮ ﮐﺎر‬
‫ﺑﯿﺎورد از طﺮف ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷﻮروی ﺑﮫ ﻧﺎم ﻣﺮﺗﺠﻊ و ﻓﺎﺷﯿﺴﺖ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﮫ ﻗﺮار‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﻼء ﮔﻔﺖ درﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺜﻞ ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﮫ اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد وی روی ﺧﻮش ﻧﺸﺎن ﻧﺪاد‪ .‬ﺷﺎه ﮔﻔﺖ اﻧﮕﻠﯿﺴﮭﺎ ﺑﮫ ﻣﻦ‬
‫ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﮐﺮده اﻧﺪ ﻣﺠﻠﺲ را ﺗﻌﻄﯿﻞ ﮐﻨﻢ واز ﻣﺎ آﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯿﮭﺎ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﮫ از ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺴﮭﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺮده وھﻤﮑﺎر ﮐﯿﻨﯿﻢ‪ .‬ﺷﺎه ﮔﻔﺖ ﺑﮫ ﺗﺠﺮﺑﮫ درﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ‪۴٠‬‬
‫ﺳﺎل طﻮل ﻣﯽ ﮐﺸﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﻦ ﯾﺎد ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﮫ‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﺳﻌﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ ﻣﺮا ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺮدی‬
 ‫‪٥٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫او ﺑﺪون ﻣﺠﻠﺲ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﻦ از ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده ﯾﺎدآورﺷﺪم ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﮫ ای‬
‫ﮐﮫ طﯽ ﺳﺎﻟﮭﺎ آﺷﻨﺎﺋﯽ ﺑﮫ اﻣﻮر اﯾﺮان دارم‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪه ام ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻧﻘﺎﺋﺼﯽ ﮐﮫ دارد ﮐﮫ در ﺳﺎﻟﮭﺎی اﺧﯿﺮ در ﻣﻮاردی ﮐﮫ دوﻟﺖ و درﺑﺎر ﮔﻮﺗﺎه آﻣﺪﻧﺪ‬
‫از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺎرﺟﯿﮭﺎ دﻓﺎع ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ) «.‬ﻣﺼﻄﻔﯽ اﻟﻤﻮﺗﯽ ‪-‬‬
‫اﯾﺮان در ﻋﺼﺮ ﭘﮭﻠﻮی ‪ ،‬ج ‪ ، ٣‬ص ‪( ۴٣٨‬‬
‫ﺑﺎری ﺑﺮ اﺳﺎس دﻟﺨﻮاه اﻧﮕﻠﯿﺴﮭﺎ ﻣﺠﻠﺲ دوم ﺑﮫ رﯾﺎﺳﺖ طﺒﺎطﺒﺎﺋﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ و‬
‫ﭘﺲ از ﺳﮫ ھﻔﺘﮫ ظﺎھﺮﺳﺎزی ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ دﯾﮑﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪ و‬
‫اﺻﻞ ‪ ۴٨‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﺷﺎه ﺑﮫ اﯾﻦ ﺷﺮح اﺻﻼح ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬
‫» اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ھﺮ ﯾﮏ از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ و‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ را ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ و ﯾﺎ ھﺮ دو ﻣﺠﻠﺲ را در آن واﺣﺪ ﻣﻨﺤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬درھﺮ ﻣﻮرد‬
‫ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺮﻣﺎن ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ در ھﻤﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺤﻼل ﻋﻠﺖ اﻧﺤﻼل ذﮐﺮ ﺷﺪه و اﻣﺮ ﺑﮫ ﺗﺠﺪﯾﺪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻧﯿﺰ ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺟﺪﯾﺪ در ظﺮف ﯾﮏ ﻣﺎه از ﺗﺎرﯾﺦ ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﯾﺎ ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﺟﺪﯾﺪ در ظﺮف ﺳﮫ ﻣﺎه از ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺪﯾﺪ ﮐﮫ ﭘﺲ از اﻧﺤﻼل ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺮای ﯾﮏ دوره ﺟﺪﯾﺪ ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﺑﻮد ﻧﮫ ﺑﺮای ﺑﻘﯿﮫ دوره ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪه‪.‬‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﯾﺎ ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﺟﺪﯾﺪ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻣﺠﺪدا ً ﺑﺮای ھﻤﺎن ﻋﻠﺖ ﻣﻨﺤﻞ ﻧﻤﻮد‪« ...‬‬
‫ﺿﻤﻨﺎ ً ھﻤﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﭘﻮﺷﺎﻟﯽ ﺟﮭﺖ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﺮﺧﯽ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ‬
‫ﻣﺸﺘﺮک ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ و ﺳﻨﺎی ﺟﺪﯾﺪ اﺧﺘﯿﺎر داد ﮐﮫ در ﺑﺎره اﺻﻮل ‪٧ ، ۶ ، ۵ ،۴‬‬
‫و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ اﺻﻞ ھﻔﺘﻢ و ھﻢ ﭼﻨﯿﻦ در اﺻﻞ ھﺸﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ و اﺻﻞ ﭼﮭﻞ وﻧﮭﻢ ﻣﺘﻤﻢ آن ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﺑﻌﺪ از رﺳﻤﯿﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﮫ داده‬
‫و ﺑﮫ ﺷﺮط ﺣﺼﻮل دو ﺳﻮم آراء ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻻزﻣﮫ را ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻀﺠﮏ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺼﺒﺎت ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﮫ ﺗﻨﮭﺎﺋﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﻮده و ﺑﺎﯾﺪ اﺑﺘﺪا‬
‫ﺑﮫ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﺎه ﺑﺮﺷﺪ وﺳﭙﺲ ﺑﮫ ﺻﺤﮫ ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﮫ ﻣﻮﺷﺢ ﮔﺮدد ﺗﺎ اﻋﺘﺒﺎر اﺟﺮاﺋﯽ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ!‬
 ‫‪٥٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ ﺣﮑﻤﺖ ‪،‬ﯾﮑﯽ از ﭘﺎﯾﮫ ﮔﺬاران ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری رﺿﺎ ﺷﺎه و ﷴ رﺿﺎ ﺷﺎه ﭘﮭﻠﻮی ﮐﮫ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن اول و دوم‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ دان رأی ﻣﻮاﻓﻖ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان را ﻧﻘﺾ ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﮐﺎر وﻗﺎﺣﺖ را ﺑﮫ ﺟﺎﺋﯽ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ھﻨﮕﺎم ﻣﻌﺮﻓﯽ دوﻟﺖ رزم آراء ﺑﺎ ﻋﺪول‬
‫از ﺑﯿﻄﺮﻓﯽ ﺑﮫ ﺷﺪت ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ودﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ و ﻋﺒﺪاﻟﻘﺪﯾﺮ آزاد‬
‫ﮐﮫ ھﻨﻮز ﻧﻈﯿﺮ ﺳﺮدار در راه ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﮫ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻗﺪم ﻧﮕﺬاﺷﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﮑﯽ ﯾﮑﯽ‬
‫ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽ زﻧﺪ ﮐﮫ‪:‬‬
‫» ﻟﻌﻦ و ﻧﻨﮓ اﺑﺪی ﺑﺮ ﺷﻤﺎ آﻗﺎی ﺳﺮدار ﻓﺎﺧﺮ ﺧﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ!«‬
‫ودﯾﮕﺮی ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﯿﺲ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮدﯾﺪ‪«.‬‬
‫و ﺳﺮدار ﺑﺎدی ﺑﮫ ﻏﺒﻐﺐ ﻣﯽ اﻧﺪازد و ﻣﺪﻋﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬
‫» ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻣﺮا ﺗﻘﺪﯾﺲ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﻢ ﻣﻠﺖ ﻣﺠﺴﻤﮫ ﻣﻦ را ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ« !!) ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از‪ :‬اﯾﺮان در ﻋﺼﺮ ﭘﮭﻠﻮی ‪ ،‬ج‪ ، ۵‬ﺻﺺ‬
‫‪( ٢١-٢٢‬‬
‫‪ ...‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ از اﺧﺘﯿﺎرات ﺣﺎﺻﻠﮫ ﺑﺮای اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪه زﯾﺮا ﺑﺎ دﺧﺎﻟﺖ دوﻟﺘﮭﺎ در اﻣﺮاﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ھﺮ دو ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﮫ اﻗﻠﯿﺖ‬
‫ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﯿﻞ ﺷﺎه و دوﻟﺖ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ھﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎز ﺑﺮای وﻗﺘﯽ ﺑﮫ ﺷﺎه داده ﺷﺪه ﺑﻮد ھﺮ ﮔﺎه اﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن ﺑﮫ ﺧﻄﺮ ﺑﯿﻔﺘﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﮫ او ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ ﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﭽﮫ را ﮐﮫ ﻣﯽ‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ ﺻﺪ در ﺻﺪ ﺑﮫ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﮐﻮدﺗﺎی ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﺗﯿﺰ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﭼﺸﻢ ﮔﯿﺮﺑﺮ ﮔﺰﯾﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ از ﻣﯿﺎن‬
‫ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﺎن درﺑﺎرو ﻧﻮﮐﺮان اﻣﺘﺤﺎن داده ﺧﺎرﺟﯿﺎن در ﺧﺎﻧﮫ ﻣﻠﺖ راه داﺷﺘﻨﺪ و از‬
‫ق ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺑﯿﻤﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ اﻗﺪام ﺑﮫ اﻧﺤﻼل‬ ‫ﺳﻨﺎی ارﺗﺠﺎﻋﯽ ﻣﺨﻠﻮ ِ‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺲ ﭘﯿﺶ آﯾﺪ‪ .‬ﺗﻨﮭﺎ ﻣﻮردﯾﮑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪ وﻗﺘﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ اﻣﯿﻨﯽ‬
‫ﻣﺄﻣﻮر اﻣﺘﺤﺎن داده آﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯿﮭﺎ ﺑﮫ ﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن روی ﮐﺎر آﻣﺪ و ﺑﮫ ﺷﺎه ﺗﺤﻤﯿﻞ‬
 ‫‪٦٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺷﺪ ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ راﺑﺒﻨﺪد زﯾﺮا داﻣﺎد وﺛﻮق اﻟﺪوﻟﮫ و ﺧﻮاھﺮزاده ﷴ ﻋﻠﯽ ﺷﺎه ﻧﻤﯽ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎﻧﻌﯽ در ﺳﺮ راه ﺧﻮد داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻋﻠﯽ اﻣﯿﻨﯽ ھﻢ ﺑﺎ اﻓﺘﻀﺎح ﮐﻨﺎرﮔﯿﺮی ﻣﺮد و راه ﺑﺮای ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﻠﺪری‬
‫و اﺳﺘﺒﺪادی ﻓﺮاھﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﺠﻠﺲ دوره ‪ ١٧‬ﭘﺲ ازﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آراء ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﭘﯿﺶ از ﻓﺮار ﺷﺎه در ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ذات ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﮫ ﺑﺎ‬
‫ﮐﻮدﺗﺎی ﺳﯿﺎ روی ﮐﺎر آﻣﺪ ﻣﺠﺪدا ً اﻧﺤﻼل ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﮫ ای ﺻﺎدر‬
‫ﮐﺮد!‬
‫در ﺻﻔﺤﮫ ‪ ۴۴٧‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم اﯾﺮان درﻋﺼﺮﭘﮭﻠﻮی آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ‪:‬‬
‫» در دوﻟﺖ ازھﺎری ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﻣﻨﺤﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺤﻼل ھﻢ‬
‫ﺗﮭﯿﮫ و در اﺛﺮ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ ﺟﻠﻮی آن ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮﺑﺨﺘﯿﺎرھﻢ درﯾﺎدداﺷﺘﮭﺎی ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ او ھﻢ ﮐﮫ ﻣﻮاﺟﮫ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﮭﺎی ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﯽ ﺷﺪ وﮐﻼ ﺧﺒﺮ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺤﻼل در ﺟﯿﺐ دارد‪«.‬‬

‫‪ - ۴‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در دوره ﺷﺎﻧﺰدھﻢ ﺷﺪﯾﺪا ً ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻗﺒﻠﯽ و ﺗﺪارک ﺑﺮای‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺑﻌﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و اظﮭﺎر ﻣﯽ دارد‪:‬‬
‫ﮐﮫ ﻣﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ھﺴﺘﯿﻢ اﮔﺮ ﻣﻄﺮح ﺑﺸﻮد ﺑﻨﺪه ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ ﯾﮏ ﺗﺸﻨﺠﯽ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای‬
‫ﻣﻠﯽ اﯾﺠﺎد ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﻠﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ دھﻨﺪ و ھﺮﮔﻮﻧﮫ ﺗﻐﯿﯿﺮی ﮐﮫ‬
‫ﻏﯿﺮازاﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮرد ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻧﯿﺴﺖ و ﮐﺎر ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺑﯽ ارزش‬
‫و ﻏﯿﺮ ﻣﻔﯿﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن را ﺑﺎﯾﺪ طﻮری وﺿﻊ ﻧﻤﻮد ﮐﮫ اﺷﺨﺎص ﺑﺪ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
 ‫‪٦١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد را آن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﺣﻖ اﻧﺤﻼل ﺑﺪون ﻗﯿﺪ و ﺷﺮط ﮔﺬﺷﺘﮫ از اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﻤﻠﮑﺖ را دﭼﺎرﻣﺸﮑﻞ‬
‫ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺑﺮای ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ھﻢ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺿﺮرھﺎی ﺑﺴﯿﺎرھﺴﺖ‪ .‬ﺗﮭﺪﯾﺪ ﺑﮫ اﻧﺤﻼل‬
‫ﺣﺮﺑﮫ ظﺎﻟﻤﺎﻧﮫ ای اﺳﺖ ﮐﮫ اﺷﺨﺎص ﻣﻐﺮض ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﮑﺎر ﺑﺮﻧﺪ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن را‬
‫ھﻤﯿﺸﮫ ﻣﺘﺰﻟﺰل ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ طﻮری ﮐﮫ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺧﺪﻣﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻗﻼﺑﯽ اﺳﺖ و ﻣﻠﺖ زﯾﺮ ﺑﺎر آن ﻧﺨﻮاھﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻓﺮض آﻧﮑﮫ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن را ﺗﻐﯿﯿﺮ داده ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﯿﻞ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﮫ درﺑﺎر ﭼﮫ ﺻﻮرﺗﯽ دارد؟ ﻣﺮﮐﺰ ﺳﯿﺎﺳﺖ در ﺑﺎر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ‬
‫واﻻﺣﻀﺮﺗﯽ در درﺑﺎر ھﺴﺖ ﮐﮫ درﺳﯿﺎﺳﺖ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ) .‬ﻣﻨﻈﻮر اﺷﺮف‪،‬‬
‫ﺧﻮاھﺮﺷﺎه اﺳﺖ( در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ادوار ﺗﻘﻨﯿﻨﯿﮫ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ﺑﺎ او‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ھﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺗﻮﺻﯿﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ اﺷﺨﺎص وﮐﯿﻞ ﺷﻮﻧﺪ و اﺷﺨﺎﺻﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت وﮐﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﺷﻤﺸﯿﺮﻣﯽ زﻧﻨﺪ‪ .‬وﺳﯿﻠﮫ دﯾﮕﺮ]ی[ دارﻧﺪ ] ﮐﮫ‬
‫آن[ ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﺪﻣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ دوﻟﺖ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن را در اﺧﺘﯿﺎر‬
‫واﻻﺣﻀﺮت و ﻋﺪه ای ﮐﮫ در ﺳﺎزﻣﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽ ﮔﺬارد و از اﯾﻦ ﭘﻮل اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎه دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻨﻔﺬ در ﻣﺠﻠﺲ ارﮐﺎن ﺣﺮب اﺳﺖ‪).‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ اﺳﺖ( ﺑﻨﺪه ﻧﻤﯽ ﮔﻮﯾﻢ در اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ اﺷﺨﺎﺻﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻈﺮ ارﮐﺎن ﺣﺰب ﺣﻖ دﺧﺎﻟﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﻧﺪارد وﻟﯽ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺗﮭﺮان‬
‫دﺧﺎﻟﺖ ﮐﺮد‪«.‬‬
‫) ﺣﻤﻠﮫ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و اﻋﺘﺮاض دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در اﯾﻦ ﻧﻄﻖ ﺑﮫ اﺷﺮف و ﺳﭙﮭﺒﺪ رزم‬
‫آراء رﺋﯿﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ (‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﻣﺎده واﺣﺪه ای در ﺧﻮاﺳﺖ ﻟﻐﻮ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺎن اردﯾﺒﮭﺸﺖ ﻣﺎه ‪ ١٣٢٨‬ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﮫ ﻣﺘﻦ آن ﺑﮫ ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﻣﺎده واﺣﺪه – ﻧﻈﺮ ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ درﻣﻮﻗﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺳﻨﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ در ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف طﺒﻖ اﺻﻞ ‪ ) ۴٨‬ﻣﻠﻐﯽ ﺷﺪه( ﻣﺠﻠﺲ‬
 ‫‪٦٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺳﻨﺎ اﻧﻔﺼﺎل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﮐﻨﻮن ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ھﺴﺖ‬
‫ھﺮ وﻗﺖ اﺧﺘﻼﻓﯽ روی داد‪ ،‬راه اﻧﺤﻼل ﺑﺎز اﺳﺖ و ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﺑﮫ وظﯿﻔﮫ ﺧﻮد‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﺑﮫ اﯾﻦ ﮐﮫ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﮑﻨﺪ ﮐﮫ اﻋﻀﺎء آن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﻠﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻣﻨﻌﻘﺪ در اول‬
‫اردﯾﺒﮭﺸﺖ ﻣﺎه ‪ ١٣٢٨‬اﯾﻦ ﺷﺮاﺋﻂ را واﺟﺪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﻟﺬا اﻣﻀﺎء ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ذﯾﻞ‬
‫ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ھﺮﮔﻮﻧﮫ ﺟﺪال ﺑﯿﻦ ﻣﻠﺖ و ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن اول اردﯾﺒﮭﺸﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ ﮐﮫ اﺻﻞ ‪ ۴٨‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻮرخ ‪ ١۴‬ذﯾﻘﻌﺪه ‪ ١٣٢۴‬ﻗﻤﺮی‬
‫ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺗﻔﺴﯿﺮ در ﻣﺤﻞ ﺧﻮد ﺑﺮا ﻗﺮار ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ «.‬اﯾﻦ ﻣﺎده واﺣﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ اﻣﻀﺎ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق و ﻋﺪه ای از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﻣﻮرد ﺗﺼﻮﯾﺐ واﻗﻊ ﻧﺸﺪ زﯾﺮا‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دوره ‪ ١۶‬ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﺷﺮف و رزم آراء رﺋﯿﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺻﻞ ‪ ۴٨‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎﺑﻖ ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺪان اﺷﺎره ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﺷﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫» ھﺮﮔﺎه ﻣﻄﻠﺒﯽ ﮐﮫ از طﺮف وزﯾﺮی ﭘﺲ ار ﺗﻨﻔﯿﺢ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺳﻨﺎ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ رﺟﻮع ﻣﯽ ﺷﻮد ﻗﺒﻮل ﻧﯿﺎﻓﺖ در ﺻﻮرت اھﻤﯿﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺛﺎﻟﺜﯽ ﻣﺮﮐﺐ‬
‫از اﻋﻀﺎی ﺳﻨﺎ و ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺑﮫ ﺣﮑﻢ اﻧﺘﺨﺎب اﻋﻀﺎی دو ﻣﺠﻠﺲ و‬
‫ﺑﺎﻟﺴﻮﯾﮫ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﮫ در ﻣﺎدۀ ﻣﺘﻨﺎزع ﻓﯿﮭﺎ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻧﺘﯿﺠﮫ رأی اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫را در ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ اﮔﺮﻣﻮاﻓﻘﺖ دﺳﺖ داد ﻓﺒﮭﺎ واﻻ ﺷﺮح ﻣﻄﻠﺐ را‬
‫ﻋﺮض ﺣﻀﻮر ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﮫ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ھﺮﮔﺎه رأی ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ را ﺗﺼﺪﯾﻖ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻣﺠﺮی ﻣﯽ ﺷﻮد و اﮔﺮ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻔﺮﻣﻮدﻧﺪ اﻣﺮ ﺑﮫ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻣﺬاﮐﺮه و ﻣﺪاﺧﻠﮫ‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ ﻓﺮﻣﻮد و اﮔﺮ ﺑﺎز اﺗﻔﺎق آراء ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﺑﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ دو‬
‫ﺛﻠﺚ آراء اﻧﻔﺼﺎل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ را ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻓﺮﻣﺎن ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ ﺑﮫ‬
‫اﻧﻔﺼﺎل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺻﺎدر ﻣﯽ ﺷﻮد و اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ در ھﻤﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺣﮑﻢ ﺑﮫ ﺗﺠﺪﯾﺪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ و ﻣﺮدم ﺣﻖ ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ ﻣﻨﺘﺨﺒﯿﻦ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ را ﻣﺠﺪدا ً اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻨﺪ‪«.‬‬
 ‫‪٦٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪھﺎﺋﯽ ﮐﮫ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎﺑﻖ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد آﺳﺎﻧﯽ‬
‫اﻣﮑﺎن اﻧﺠﻼل ﺧﻮد ﺳﺮاﻧﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺒﻮد ھﺮ ﭼﻨﺪ اﺻﻞ ﻣﺬﮐﻮرھﻢ ﻣﻌﺎﯾﺒﯽ‬
‫داﺷﺖ زﯾﺮا اظﮭﺎرﻧﻈﺮﺷﺎه ﮐﮫ ﻣﻘﺎم ﻏﯿﺮﻣﺴﺌﻮل ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ ﻣﻐﺎﯾﺮﺑﺎ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ‬
‫ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﻮد و ﺑﮫ ﻋﻼوه ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﯿﻮخ ﺑﺮ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺗﺎ ﺑﮫ آن‬
‫درﺟﮫ ﮐﮫ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎی اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻠﯽ را ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺬﻟﮏ اﺻﻼﺣﯿﮫ ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﯽ ﺗﺎزه آن ھﻢ درآن ﭼﻨﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﭘﻮﺷﺎﻟﯽ در ﺣﮑﻢ ﺗﺠﺪﯾﺪ‬
‫ﻋﮭﺪ اﺳﺘﺒﺪاد ﺑﻮد ﮐﮫ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﺎه را ﻣﻄﻠﻖ اﻟﻌﻨﺎن ﮐﺮد ﺑﺎ آن ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﺳﺮﻧﮕﻮن‬
‫ﺷﺪ‪(١٢) «.‬‬

‫‪ - ۵‬ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺼﺪق در ﺑﺎرۀ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ » ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن «‬

‫‪١٣٢٨‬در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدھﻢ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‪ ۴‬ﺧﺮداد و ‪ ٢٧‬ﻣﮭﺮ ‪١٣٢٩‬‬

‫در ﺑﺎب ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن‬

‫)از ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺠﻠﺲ ﺟﻠﺴﮫ ﺑﯿﺴﺖ وھﻔﺘﻢ ‪ ۴‬ﺧﺮداد و ‪(١٣٢٩‬‬

‫ﻣﺼﺪق در دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﮫ ‪ ...» :‬از ﻣﺠﻠﺴﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺑﺮ ﺧﻼف اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ و از اﯾﻦ ﻣﺮدم ﮐﺴﯽ‬
‫ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ در آن ﻧﺒﻮد ﮐﮫ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮﻧﺒﮭﺎی ﺷﮭﺪای آزادی‬
‫دﻓﺎع ﮐﻨﺪ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﮐﮫ دراوﻟﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﮫ اﻣﮑﺎن آﻧﭽﮫ در ﺻﻼح ﻣﻤﻠﮑﺖ‬
‫و ﺷﺨﺺ اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ اﺳﺖ ﺑﮫ ﻋﺮض ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ و‬
‫در‪ ١۶‬ﺟﻠﺴﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﺑﮫ اﺣﺘﺼﺎرﮔﻔﺘﻢ ﮐﮫ ﺗﻤﺎم آﻧﮭﺎدرﺟﺮاﯾﺪ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻧﺸﺪ‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎز ﻣﻮﻗﻌﯽ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪهاﺳﺖ اﯾﻨﮑﮫ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺧﻮدرادراﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﻋﺮض ﮐﻨﻢ‬
‫وﻗﻀﺎوت آن را ﺑﻌﮭﺪه ھﻤﻮطﻨﺎن ﻋﺰﯾﺰوﺑﯿﻐﺮض ﻣﺤﻮل ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﮐﮫ زاده ﻓﮑﺮ ﺑﺸﺮاﺳﺖ ﻻﯾﺘﻐﯿﺮاﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﻠﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ دھﻨﺪ وھﺮﮔﻮﻧﮫ ﻧﻐﯿﯿﺮی ﮐﮫ ﻏﯿﺮازاﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮرد‬
 ‫‪٦٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻧﯿﺴﺖ وﮐﺎر ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺑﯽ ارزش وﻏﯿﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮاﺳﺖ‪ .‬از‬
‫ﻓﻮت ﺑﺎﻧﯽ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ رﺣﻤﺖ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ ھﻨﻮز ﻧﯿﻢ ﻗﺮن ﻧﻤﯽﮔﺬرد ﮐﮫ ﻣﺎ ﺑﺎ ‪ ۵‬ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﻣﻮاﺟﮫ ﺷﺪهاﯾﻢ واﻣﯿﺪوارﯾﻢ ﮐﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻮاﻧﺒﺨﺖ ﻣﺎ ﺑﮫ ﻋﻤﺮ طﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮﺳﻨﺪ وﺳﺎﻟﯿﺎن‬
‫دراز ﺳﺎﯾﮫ ﺑﻠﻨﺪﺷﺎن ﺑﺮﺳﺮﻣﺎﻣﺴﺘﺪام ﺑﻤﺎﻧﺪ وﻟﯽ اﯾﻦ دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن از ﻧﻈﺮ اﺷﺨﺎص وﺿﻊ ﺷﻮد وﻟﻮ ھﺮ ﻗﺪرﺧﻮب ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن راﺑﺎﯾﺪ طﻮری‬
‫وﺿﻊ ﻧﻤﻮد ﮐﮫ اﺷﺨﺎص ﺑﺪ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻤﻠﮑﺖ و در ﻧﻔﻊ ﺧﻮد از آن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻖ اﻧﺤﻼل ﺑﺪون ﻗﯿﺪ و ﺷﺮط ﮔﺬﺷﺘﮫ ازاﯾﻨﮑﮫ ﻣﺠﻠﺲ و‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ را دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻼت ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮای ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ھﻢ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺿﺮرھﺎی‬
‫ﺑﺴﯿﺎراﺳﺖ ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﻠﺖ ﭼﻘﺪرﺑﺎﯾﺪ در اﻓﮑﺎر ﻣﺮدم رﺳﻮخ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و‬
‫ﭼﻘﺪرﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﺎﺋﺰ ﻣﻘﺎم ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺷﻮد آﯾﺎ ﺳﺰاوار‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺎﮔﮭﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﻮد و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن از ﻣﺄﻣﻮرﯾﺘﯽ ﮐﮫ ﻣﺮدم ﺑﮫ آﻧﮭﺎ‬
‫دادهاﻧﺪ ﺑﺮﮐﻨﺎرﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﻠﻮب ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ دوﻟﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دﺧﺎﻟﺖ ﻧﮑﻨﺪ و‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﺮدم ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮای ﻣﺮدم وﺿﻌﯿﺎت‬
‫ﺑﮭﺘﺮی اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ ﺗﮭﺪﯾﺪ ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﺣﺮﺑﮫ ظﺎﻟﻤﺎﻧﮫای اﺳﺖ ﮐﮫ اﺷﺨﺎص ﻣﻐﺮض‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﮑﺎر ﺑﺮﻧﺪ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن را ھﻤﯿﺸﮫ ﻣﺘﺰﻟﺰل ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻄﻮری ﮐﮫ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺧﺪﻣﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬از ﮐﻠﻤﮫ اﻧﺤﻼل در ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﯽﻓﮭﻤﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ آن را درک ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در ﻣﻤﺎﻟﮑﯽ ﮐﮫ اﺣﺰاب ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺰرگ‬
‫و ﻗﻮی دارﻧﺪ وﻗﺘﯽ ﮐﮫ ھﯿﭽﯿﮏ از آﻧﮭﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﻣﺠﻠﺲ ﯾﮏ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮭﯽ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ دھﻨﺪ ﻣﺜﻞ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت اﺧﯿﺮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ دراﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ﺑﻌﺪ ﻣﻠﺖ ﯾﮑﯽ از دوﺣﺰب را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﺪ و آن ﺣﺰب در ﻣﺠﻠﺲ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ دھﺪ و ﺑﺎ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﺮدم ﺑﮫ وظﺎﯾﻒ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﻤﺎﻟﮏ دﯾﮕﺮ ھﻢ ﮐﮫ اﺣﺰاب ﺑﺰرگ ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن اﺣﺰاب ﻣﺨﺘﻠﻔﮫ روی‬
‫ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺴﻠﮑﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮﻧﺪ و دوﻟﺖھﺎ را ﭘﯽ درﭘﯽ ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﺎز‬
‫ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﮫ را ﺑﮫ ﺣﮑﻤﯿﺖ دﻋﻮت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ ﻣﺮدم‬
‫دوﻟﺖ را ذﯾﺤﻖ ﺑﺪاﻧﺪ آن وﮐﻼ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺸﻮﻧﺪ واﻻ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ دارای ھﻤﺎن ﻋﻘﯿﺪه‬
 ‫‪٦٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮﻧﺪ و دوﻟﺖ را ﺑﮫ وظﺎﯾﻒ ﺧﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺒﻌﯿﺖ از اﻓﮑﺎر ﻣﺮدم آﺷﻨﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﻧﻈﺮی ﺑﮫ آﻣﺎر ادوار ﺗﻘﻨﯿﻨﯿﮫ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ھﺮدوره ﺗﺎ ﻣﺎهھﺎی‬
‫آﺧﺮ دوره ﺗﻮاﻧﺴﺘﮫاﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺪی اﻧﺠﺎم وظﯿﻔﮫ ﺑﮑﻨﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﻮﻧﺪ ﺑﺎ ھﺮ‬
‫ﻻﯾﺤﮫای ﮐﮫ دوﻟﺖ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ آوردهاﺳﺖ ﺑﯽ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﻓﻘﻂ در‬
‫ﻣﺎهھﺎی آﺧﺮ دوره ﮐﮫ ﮐﺎر اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دوره ﺑﻌﺪ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه و ﺑﮫ دوﻟﺖ ﻣﺤﺘﺎج ﺷﺪهاﻧﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻟﻮاﯾﺢ دوﻟﺖ وﻟﻮ ﺑﮫ ﺿﺮر ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮐﻨﻮن ﺣﺮﺑﮫ اﻧﺤﻼل‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن را ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ در اواﺧﺮ دوره ﺑﻠﮑﮫ از اول ﺗﺎ آﺧﺮ ﻣﺘﺰﻟﺰل ﮐﺮدهاﺳﺖ و‬
‫ﯾﻘﯿﻦ دارم ﮐﮫ در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن اﻧﺤﻼل در ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﯿﭻ ﭘﯿﺶآﻣﺪی ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از‬
‫ﺧﻮد ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﺑﺮوز دھﻨﺪ و ﺑﺎ ﻟﻮاﯾﺢ دوﻟﺖ ﯾﻌﻨﯽ آن ﻟﻮاﯾﺤﯽ ﮐﮫ روی ﺳﯿﺎﺳﺖھﺎی‬
‫ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽآﯾﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ اﺻﻞ ‪ ۴٩‬ﮐﮫ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﻘﺼﻮد از‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺷﺎه رأی ﺑﺪھﺪ ﺑﻠﮑﮫ ﻣﻘﺼﻮد اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ در ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﮐﻨﺪ و ھﺮ ﭼﮫ ﺑﻌﺪ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﻤﻮد ﺑﮫ ﺗﻮﺷﯿﺢ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻟﺰوم ﺗﻐﯿﯿﺮ اﺻﻞ ‪ ۴٩‬را اﯾﺠﺎب ﮐﻨﺪ ﭼﮫ ھﯿﭻ‬
‫ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺧﯿﺮﺧﻮاھﺎﻧﮫ ﺷﺎه در ﺣﯿﻦ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ اﮔﺮ ﺑﮫ اﻓﮑﺎر ﻣﺮدم ﻋﺎدی ﮐﮫ در ﺻﻼح ﻣﻤﻠﮑﺖ اظﮭﺎرﮐﻨﻨﺪ ﺗﻮﺟﮫ‬
‫ﻧﻨﻤﻮد ﻣﻨﻔﻮر ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻣﯽﺷﻮد در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﭼﻄﻮر ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺷﺎه ﺗﻮﺳﻂ‬
‫دوﻟﺖ اﻣﺮی در ﺧﯿﺮ ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺑﺪھﺪ و ﺑﺨﻮاھﺪ ﻣﺠﻠﺲ را در راه ﺧﯿﺮ و ﺻﻼح‬
‫ھﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ و ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ اﻣﺮﺷﺎه ﺧﯿﺮﺧﻮاه ﺑﺮﺧﻼف اﺻﻞ ‪ ٢٧‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﮐﮫ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ » :‬ﻗﻮه ﻣﻘﻨﻨﮫ ﮐﮫ ﻣﺨﺼﻮص اﺳﺖ ﺑﻮﺿﻊ و ﺗﮭﺬﯾﺐ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و اﯾﻦ ﻗﻮه‬
‫ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد از اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ و ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ و ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ و‬
‫ھﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﺳﮫ ﻗﻮه ﻣﻨﺸﺎء ﺣﻖ اﻧﺸﺎء ﻗﺎﻧﻮن را دارد« ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﮑﻨﺪ‪(١٣) «...‬‬
 ‫‪٦٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫‪ -۶‬ﻣﺼﺪق ‪ :‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﯾﮏ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﯽ ﻗﻼﺑﯽ ﺑﻮد‬

‫از ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدھﻢ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ‪ ٢٧‬ﻣﮭﺮ ‪ ١٣٢٩‬ﻧﺸﺴﺖ ‪٧٣‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﻣﻮرد ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﯽ و اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎه ﺑﺪﯾﻨﮕﻮﻧﮫ‬

‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ :‬در اﻣﺎ راﺟﻊ ﺑﮫ ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎن ﮔﺮﭼﮫ ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎب ﺣﺮف ﺑﺰﻧﻢ وﻟﯽ آﻗﺎﯾﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺷﮭﺮت داﺷﺖ ﮐﮫ در اﯾﻦ ﭼﻨﺪ‬
‫روز اﺧﯿﺮ ﺑﻌﻀﯽ از آﻗﺎﯾﺎن در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺸﺴﺘﮫ و ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻣﻮﺳﺴﺎن ﺟﺪﯾﺪ را ﺑﺴﺎزﻧﺪ واز ﺑﯿﺎﻧﺎﺗﯽ ﮐﮫ اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﺷﻮد ھﻤﮫ ﻣﺮدم ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ھﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﻧﺪاﻧﺪ آن ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎن‬
‫اول ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻧﺒﻮده )ﻋﺪهای از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ( ﺷﻤﺎ را ﺑﮫ‬
‫وﺟﺪاﻧﺘﺎن ﻗﺴﻢ ﻣﯽدھﻢ )اﺷﺎره ﺑﮫ ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ( ﺷﻤﺎ آن ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎن اول را‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﺮدم اﯾﺮان ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ اﮔﺮ ﯾﮏ ﻧﻈﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﻗﺪر ﺟﺮأت ﻧﺪاﺷﺘﮫ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﯾﮏ ﺳﻮال را ﺟﻮاب ﺑﺪھﺪ آن وﻗﺖ اﯾﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺣﻖ ﺗﺮﻗﯽ و ﺑﻘﺎء ﻧﺪارد‬
‫)ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ ـ ھﻤﮫ ھﻤﯿﻦ آﻗﺎﯾﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﺸﺴﺘﮫاﻧﺪ( ﺑﻨﺪه از ﺷﺨﺺ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﯽﭘﺮﺳﻢ ﮐﮫ ﺷﻤﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎن را ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻣﻮﺳﺴﺎن ﯾﮏ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﯽ ﻗﻼﺑﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﯾﮏ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻗﻼﺑﯽ درﺳﺖ ﺑﮑﻨﻨﺪ از اﯾﻦ ﺑﮭﺘﺮ ﻧﻤﯽﺷﺪ )ﻣﮑﯽ ـ آﻗﺎ ﺧﯿﻤﮫ ﺷﺐ ﺑﺎزی ﺑﻮد(‬
‫)آﺷﺘﯿﺎﻧﯽزاده ـ ﺑﻨﺪه ﺧﻮدم ﺷﺎھﺪ زﻧﺪه دارم و اﯾﻦ ﺟﺎ ﻋﺮض ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد( ﺣﺎﻻ‬
‫ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎن ھﻢ ﻣﻠﯽ ﺑﻮد ﻓﺮض اﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫اﺻﻞ اﻟﺤﺎﻗﯽ ﺧﻮد ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎن اﺳﺖ اﺻﻞ اﻟﺤﺎق ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﮫ در ﻣﻮرد اﺻﻮل‬
‫‪ ٧ -۴-۶‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺻﻞ ‪ ٧‬و اﺻﻞ ‪ ٨‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و اﺻﻞ ‪ ۴٩‬آن‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺳﺎﺑﻘﮫ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﮫ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺑﻌﻀﯽ از اﯾﻦ اﺻﻮل وﺿﻊ ﺷﺪهاﺳﺖ ﯾﮏ‬
‫ﺑﺎر در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ و ﺳﻨﺎ ﮐﮫ ﭘﺲ از ﺗﺼﻮﯾﺐ اﯾﻦ اﺻﻞ اﻓﺘﺘﺎح ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﭘﺲ از رﺳﻤﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ در اﺻﻮل ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮاھﻨﺪ ﻧﻤﻮد و‬
‫ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺠﻠﺲ واﺣﺪی ﺗﺤﺖ رﯾﺎﺳﺖ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ داده‬
 ‫‪٦٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﺻﻼﺣﺎت ﻻزم را ﺑﮫ اﮐﺜﺮﯾﺖ ‪ ٢‬ﺳﻮم آرای ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﺑﮫ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاھﻨﺪ آورد ھﻤﯿﻦ‬
‫اﺻﻞ اﻟﺤﺎﻗﯽ ﺑﮫ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ھﯿﭻ ﮐﺲ آن را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارد‬
‫ﺑﺮ ﻓﺮض اﯾﻦ ﮐﮫ ﻣﺎ ھﻢ ﻗﺒﻮل ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﭘﺲ از رﺳﻤﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﮫ ﯾﮏ ﺑﺤﺚ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ آﯾﺎ ﻣﻮﻋﺪ در ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻗﺮاردادھﺎ ﺑﮫ ﻧﻔﻊ طﻠﺒﮑﺎر‬
‫اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﻣﺪﯾﻮن ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻤﺎ ﻣﺘﻔﻖاﻟﻌﻘﯿﺪهاﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﻮﻋﺪ ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﻣﺪﯾﻮن اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫اﮔﺮ طﻠﺒﮑﺎر در ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻨﯽ طﻠﺐ ﺧﻮدش را از ﻣﺪﯾﻮن ﻧﮕﺮﻓﺖ ﺣﻘﺶ ﺳﺎﻗﻂ اﺳﺖ‬
‫اﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﺪﯾﻮن ﮐﯿﺴﺖ؟ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان‪ .‬طﻠﺒﮑﺎر ﮐﯿﺴﺖ؟ ﺷﺎه‪ .‬ﺷﺎه ﻣﯽﺧﻮاھﺪ وﻗﺘﯽ ﯾﮏ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ از ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﮔﺬﺷﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺨﺎﻟﻔﻢ و ﺑﺎ ﺣﻖ وﺗﻮ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﻮد اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ ﺟﺎ طﻠﺒﮑﺎر ﺷﺎه اﺳﺖ و ﻣﺪﯾﻮن ﻣﻠﺖ اﯾﺮان اﺳﺖ وﻗﺘﯽ ﮐﮫ‬
‫ﺷﺎه در ﻣﻮﻋﺪ ﺧﻮدش ﺣﻘﺶ را ﻣﻄﺎﻟﺒﮫ ﻧﮑﺮد ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻘﺶ ﺳﺎﻗﻂ‬
‫اﺳﺖ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺟﮭﺖ ﺧﻮاھﺶ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﮫ ھﯿﭻ وﺟﮫ دﻧﺒﺎل ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎن ﻧﺮوﯾﺪ و اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر را ﮐﮫ ﺑﮫ ھﯿﭻ وﺟﮫ در ﺻﻼح ﺷﺨﺺ ﺷﺎھﻨﺸﺎه ﻧﯿﺴﺖ اﻗﺪام ﻧﮑﻨﯿﺪ ﺑﻨﺪه واﻗﻌﺎ ً‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﮐﮫ اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ از اﯾﻦ ﺣﻖ ﭼﮫ اﺳﺘﻔﺎدهای ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺑﮑﻨﻨﺪ ﺑﻨﺪه‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﮫ در ﺣﻀﻮر اﻋﻠﯽ ﺣﻀﺮت ﺑﻮدم ﻋﺮض ﮐﺮدم اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﺮ ﻗﺪر ﮐﻤﺘﺮ‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﺮای ﺧﻮدﺗﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﺑﺸﻮﯾﺪ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﺤﻔﻮظ ﺗﺮ اﺳﺖ اﮔﺮ اﺧﺘﯿﺎرات‬
‫ﺷﻤﺎ زﯾﺎد ﺷﺪ در اﯾﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﮐﮫ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ ﯾﺎ اﻣﺜﺎل او در ﮐﺎرھﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻔﻮذ‬
‫ﺑﮑﻨﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﺑﮑﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﺷﺨﺺ ﭘﺎدﺷﺎه را در ﻣﺤﻈﻮر ﺑﮕﺬارﻧﺪ وﻟﯽ‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﮫ ﺣﻘﯽ ﺑﺮای ﺧﻮدش ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺸﻮد و ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﮐﮫ ﻣﯽﮔﺬرد وﺗﻮ ﺑﮑﻨﺪ از‬
‫ﺷﺎه ھﯿﭻ ﮐﺲ اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ ﺑﮫ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎن و اﯾﻦ ﺣﻖ وﺗﻮ‬
‫ﯾﮏ اﺻﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺷﺨﺺ ﺷﺎه ﺿﺮرش از ھﺮ ﮐﺲ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ ھﺮﮐﺲ‬
‫ﮐﮫ ﺧﯿﺮﺧﻮاه ﺷﺎه اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﻋﺮض ﮐﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﺮای اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت‬
‫ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ ﺻﻼح ﻧﯿﺴﺖ اﯾﻦ ﻋﺮض ﺑﻨﺪهاﺳﺖ‪(١۴).‬‬
 ‫‪٦٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﺧﺘﯿﺎرات ﯾﮏ ﺳﺎﻟﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ ﻣﺼﺪق‬

‫ﷴ ﻋﻠﯽ ﺳﻔﺮی در ﮐﺘﺎب » ﻗﻠﻢ‬

‫و ﺳﯿﺎﺳﺖ « ﮐﮫ ﺧﻮد روزﻧﺎﻣﮫ‬
‫ﻧﮕﺎر ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﻧﺸﺮﯾﮫ » ﺑﺎﺧﺘﺮ‬
‫اﻣﺮوز « وﻗﺎﯾﻊ آن زﻣﺎن ﻣﺠﻠﺲ‬
‫را اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﺷﺮح ﻣﯽ دھﺪ‪ :‬در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ رای اﻋﺘﻤﺎد ﻗﺮﯾﺐ ﺑﮫ‬
‫اﺗﻔﺎق ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺗﺼﻮر‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‬
‫ﺻﻠﺢ و ﺻﻔﺎ ﺳﺎﯾﮫ ﻣﯽ اﻓﮑﻨﺪ و‬
‫دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺮای اداﻣﮫ‬
‫ﮐﺎر از ﮐﺎر ﺷﮑﻨﯽ ھﺎی داﺧﻠﯽ ﻻاﻗﻞ ﺑﺮای ﻣﺪﺗﯽ ﻣﺼﻮن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺗﺼﻮر‬
‫ﺣﺘﯽ ‪ ۴٨‬ﺳﺎﻋﺖ ھﻢ دوام ﻧﯿﺎﻓﺖ زﯾﺮا ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺪن ﻣﺪت اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺸﻤﺎھﮫ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق و ﻧﯿﺎز ﺑﮫ ﺗﻤﺪﯾﺪ آن ﺑﺮ دﯾﮕﺮ طﻮﻓﺎﻧﯽ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﮐﮫ ھﺮﮔﺰ ارام ﻧﯿﺎﻓﺖ ﺗﺎ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﮫ ﺳﻘﻮط دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﮐﻮدﺗﺎی ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ﺷﺪ‪ .‬در ﺟﻠﺴﮥ ‪ ١٨‬دﯾﻤﺎه ﻣﺎ ‪،‬‬
‫ﺳﯿﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﮐﺎظﻤﯽ وزﯾﺮ داراﺋﯽ و ﻧﺎﯾﺐ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ از ﺳﻮی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻻﯾﺤﮫ‬
‫ﺗﻤﺪﯾﺪ اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﮫ ﻣﺪت ﯾﮑﺴﺎل را ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮد‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮای رﻓﻊ ھﺮﮔﻮﻧﮫ ﺳﻮء‬
‫ﺗﻔﺎھﻢ در ﺑﺎرۀ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ﺗﺒﺼﺮه ای ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺎده واﺣﺪه اﺿﺎﻓﮫ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد ‪].‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات و اظﮭﺎرات دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﮫ ﺑﺎﻗﺮ ﮐﺎظﻤﯽ در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ از طﺮف ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ آﻧﺮا ﺧﻮاﻧﺪ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪[:‬‬
‫ﻧﺎﯾﺐ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ و وزﯾﺮداراﯾﯽ )آﻗﺎی ﮐﺎظﻤﯽ(‪ -‬ﻻﯾﺤﮫای ازطﺮف دوﻟﺖ‬
‫ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﺷﻮدﮐﮫ ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﻨﺠﺎﺑﻌﺮض آﻗﺎﯾﺎن‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‪ .‬ﺑﺮﺧﺎطﺮ آﻗﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ دوﻟﺖ‬
 ‫‪٦٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ درﺣﺎﻟﯽ زﻣﺎم اﻣﻮر را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ وﺿﻊ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺻﻮ رت‬

‫ﺑﺴﯿﺎرآﺷﻔﺘﮫ ودرھﻤﯽ داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﺟﺎﻧﺐ درﺗﻤﺎم ﺷﺌﻮن ﮐﺸﻮررﺧﻨﮫ ﮐﺮده وﺑﺮای ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻣﻘﺎﺻﺪ وﺣﺼﻮل ﻣﻄﺎﻣﻊ‬
‫ﺧﻮد ﺑﮭﺮوﺳﯿﻠﮫ ﮐﮫ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد ﺗﺸﺒﺚ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ وﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺎررا طﻮری ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪﮐﮫ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﺻﺪ وﻣﻄﺎﻣﻊ آﻧﺎن ھﯿﭽﮕﻮﻧﮫ ﻣﺎﻧﻊ و رادﻋﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ روﺷﻦ ﮐﺮدن آﺗﺶ اﺧﺘﻼف وﻧﻔﺎق در ﺑﯿﻦ اﻓﺮاد ﻣﻠﺖ ھﻤﮫ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮭﻢ‬
‫ﺑﯽ اﻋﺘﻤﺎد وظﻨﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﮫ وﭘﯿﻮﺳﺘﮫ آﻧﺎﻧﺮا ﺑﻌﻮاﻗﺐ ﻧﺎﺷﯿﮫ از اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺟﺰﺋﯽ وﺑﯽ‬
‫ارزش ﺳﺮﮔﺮم وﻣﺸﻐﻮل ﮐﻨﻨﺪ و ﻓﺮﺿﺘﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ درﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫دﺧﺎﻟﺘﯽ ﺑﮑﻨﻨﺪ وﺑﺮای اوﺿﺎع ازھﻢ ﮔﺴﯿﺨﺘﮫ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﭼﺎرهای ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺮاﻓﺘﺨﺎر وطﻦ ﻣﺎ اﯾﻨﻄﻮر ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﺪ ﮐﮫ ھﺮ وﻗﺖ آﺷﻔﺘﮕﯽ وﯾﺎس ﺑﺴﺮ‬
‫ﺣﺪ ﮐﻤﺎل رﺳﯿﺪه ﭘﻮﺗﻮی ازﻧﺒﻮغ ذاﺗﯽ و اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﺪاداد اﯾﺮاﻧﯽ ﺗﺠﻠﯽ ﮐﺮده و در‬
‫ﻣﯿﺎن طﻮﻓﺎن ﻧﻮﻣﯿﺪی وﻣﺤﺮوﻣﯿﺖھﺎ ﺑﺮای ﭘﯿﺪاﮐﺮدن راه ﻧﺠﺎت وﭼﺎره ﺟﻮﯾﯽ ﯾﺎ‬
‫ﯾﮏ اﻗﺪام ﻣﺮداﻧﮫ وﻣﺘﮭﻮراﻧﮫ ﺻﻔﺤﮫ ﺗﻘﺪﯾﺮ وﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺷﻮم را ﻋﻮض ﮐﺮده را‬
‫ﺳﻌﺎدت وﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ را در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﮫاﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ دﻓﻌﮫ ﻧﯿﺰ ﭼﻮن ﻓﺸﺎر و ظﻠﻢ اﺟﻨﺒﯽ و ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ او از ﺣﺪ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻠﺖ‬
‫اﯾﺮان از ﺧﻮاب ﮔﺮان ﺑﯿﺪارﺷﺪ و ﺑﺎ ﻧﮭﺎﯾﺖ ﺟﺪﯾﺖ وﺻﻤﯿﻤﯿﺖ ﮐﮫ دﻧﯿﺎﯾﯽ را‬
‫ﺑﺎﻋﺠﺎب و ﺗﺤﺴﯿﻦ واداﺷﺖ ﻣﻘﺪرات ﺧﻮد را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ وﭘﺲ ازﺳﺎﻟﯿﺎن دراز‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﮑﺎرﻋﻤﻮﻣﯽ دراﯾﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺻﻮرت ﺣﻘﯿﻘﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و ﻣﺒﺎرزات‬
‫ﭘﺮداﻣﻨﮫ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﺮای ﻗﻄﻊ اﯾﺎدی اﺟﺎﻧﺖ ﻋﻠﻨﯽ ﺷﺪودرﻧﺘﯿﺠﮫ ﮐﺎری ﺑﮫ آن‬
‫ﻋﻈﻤﺖ ﮐﮫ ﺣﺘﯽ ﺗﺼﻮراﻧﺠﺎم آن ھﻢ ﻧﻤﯽرﻓﺖ درﻣﺪﺗﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﺗﺎه ﺑﺨﻮاﺳﺖ ﺧﺪا‬
‫واراده ﻣﻠﺖ اﯾﺮان اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﮫ وﺧﺎک وطﻦ ﻣﺎ را اﺟﻨﺒﯽ ﺑﻌﺪازھﻤﮫ ﺗﺸﺒﺜﺎت و‬
‫ﺗﻼﺷﮭﺎ ﺗﺮک ﮐﺮد و دراﻧﺪک زﻣﺎﻧﯽ دﺳﺖ ﺗﺠﺎوز اﺟﺎﻧﺐ ازاﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻗﻄﻊ‬
‫ﮔﺸﺖ ورﯾﺸﮫ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺗﻤﺎم ﻣﻔﺎﺳﺪ ﮐﻨﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ازآن ﻧﯿﺰ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ھﻢ آھﻨﮕﯽ‬
‫واﺗﺤﺎد ﮐﻠﻤﮫ ﺧﻮد راﮐﮫ ﺑﺮاﺛﺮ آن اﯾﻦ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻣﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ھﻤﭽﻨﺎن ﺣﻔﻆ‬
‫ﮐﺮد و ﺑﺎ از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﯽ و ﻓﺪاﮐﺎری ﺑﯿﻤﺎﻧﻨﺪی راه ﺳﻌﺎدت و ﭘﯿﺮوزی را اداﻣﮫ‬
 ‫‪٧٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫داد در ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯽ ﯾﻘﯿﻦ ﺑﻮدﮐﮫ اﺟﺎﻧﺐ ﺑﺎ ﻗﻮای ﺷﮕﺮﻓﯽ ﮐﮫ درداﺧﻞ ﮐﺸﻮر از‬
‫ﺳﺎﻟﯿﺎن دراز ﺗﺪارک ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺧﺎرج ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻧﻔﻮذ ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی‬
‫ﺑﺎﺧﺘﯿﺎرداﺷﺘﻨﺪ درﻣﻘﺎﺑﻞ اراده ﻣﻠﺖ اﯾﺮان اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ودوﻟﺖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ‬
‫ﻧﺎﭼﺎرﺑﻮد ﺑﮭﺮوﺳﯿﻠﮫ ﮐﮫ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎاﯾﻦ ﻗﻮای ﻋﻈﯿﻢ ﻣﻘﺎوﻣﺖ وﺑﺮاﺑﺮی ﮐﻨﺪ ﺑﺪﯾﮭﯽ‬
‫اﺳﺖ درﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺰرگ وﺑﯽ ﺳﺎﺑﻘﮫ ﮐﺸﻮراﯾﺮان وﺿﻊ ﻋﺎدی ﻧﺪاﺷﺖ ﯾﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ازﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﯽ ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﺪ وﺑﺎزھﻢ دﺳﺖ ﺑﺴﺘﮫ ﺗﺴﻠﯿﻢ اﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺑﺸﻮد وﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺮدم دوﻟﺖ را ﺗﻘﻮﯾﺐ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﮭﺮوﺳﯿﻠﮫ ﮐﮫ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ راھﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﮭﻢ آن ﺑﺎﻣﻮﻓﻘﯿﺖ طﯽ ﺷﺪه ﺑﭙﺎﯾﺎن ﺑﺮﺳﺪ وﺟﺎی ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﺒﻮدﮐﮫ ﻣﻠﺖ وﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ راه دوم را اﺧﺘﯿﺎرﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ ودراﯾﻦ وﺿﻊ ﻏﯿﺮﻋﺎدی ﺑﺪوﻟﺖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات ﮐﺎﻓﯽ ﻣﯽدادﻧﺪ ﺗﺎ اﺻﻼﺣﺎﺗﯽ ﮐﮫ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺎﺳﺮﻋﺖ وﻓﻮرﯾﺖ اﻧﺠﺎم دھﺪ‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ﮐﮫ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﮫ درادوارﺳﺎﺑﻖ ھﺮﯾﮏ ﻣﻮﻟﻮد ﻋﻠﻞ وﺟﮭﺎﺗﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ‬
‫ﺑﺎ اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻣﺮوز ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﻤﯽﮐﺮد واﺻﻼح ﺗﻤﺎم آن ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﻄﺮﯾﻖ ﻋﺎدی‬
‫ﻧﯿﺰ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺴﯿﺎرزﯾﺎدی ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﮐﮫ درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮای ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺮاھﻢ ﻧﺒﻮد‬
‫وﻻزم ﺑﻮد از اﯾﻦ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ وﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﭘﯿﺶ آﻣﺪهاﺳﺖ ﺑﺮای رﯾﺨﺘﻦ‬
‫ﺷﺎﻟﻮده ﯾﮏ اﺳﺎس ﺻﺤﯿﺢ ﺟﮭﺖ ﺣﺼﻮل آﻣﺎل ﻣﻠﯽ ﻧﮭﺎﯾﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺸﻮد و‬
‫اﺻﻼﺣﺎﺗﯽ ﮐﮫ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺎﺳﺮﻋﺖ و ﻓﻮرﯾﺖ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺗﺼﻤﯿﻢ‬
‫ﻧﮭﺎﯾﯽ وﻗﻄﻌﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در دﻧﯿﺎھﻤﻮاره رﺳﻢ ﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ دراوﺿﺎع ﻏﯿﺮﻋﺎدی ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﻏﯿﺮﻋﺎدی‬
‫اﺗﺨﺎذ ﻣﯽﺷﻮد زﯾﺮا درﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﮫ ﺧﻄﺮی درﭘﯿﺶ ﻧﯿﺴﺖ اﮔﺮﺳﺮﻋﺘﯽ دراﺗﺨﺎذ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻋﻮاﻗﺒﯽ درﭘﯽ ﻧﺨﻮاھﺪداﺷﺖ وﻟﯽ درزﻣﺎن ﺧﻄﺮﺣﺘﯽ ﯾﮏ ﻟﺤﻈﮫ‬
‫راھﻢ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺖ زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ ھﻤﺎن ﯾﮏ ﻟﺤﻈﮫ وﻓﺮﺻﺖ ﮐﻢ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬
‫ﻣﻠﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮﻓﺮاوان ﭘﯿﺪاﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻗﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﭼﻮن ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯽ را درﻣﻤﻠﮑﺖ ﺣﺲ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺪون‬
‫اﯾﻨﮑﮫ ﺗﺮدﯾﺪی ﺑﺨﻮدراه دھﻨﺪﺑﺎﮐﻤﺎل ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ واﺗﻔﺎق ﮐﻠﻤﮫ ﺑﺮای ﻣﺪت ‪ ۶‬ﻣﺎه‬
‫ﺑﺎﯾﻨﺠﺎﻧﺐ اﺧﺘﯿﺎردادﻧﺪ ﺗﺎ ﻟﻮاﯾﺤﯽ را ﮐﮫ ﺑﺮای ﺑﮭﺒﻮداوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ واداﻣﮫ ﻣﺒﺎرزه‬
 ‫‪٧١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﻠﯽ ﺿﺮوری ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯽدھﺪ ﺑﻤﻮﻗﻊ اﺟﺮا ﺑﮕﺬارد ﭼﻨﺎن ﮐﮫ ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‬
‫دوﻟﺖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﻧﯿﺰ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﮫ ﻟﺤﻈﮫای ازاﯾﻦ اوﻗﺎت ﮔﺮاﻧﺒﮭﺎ را ﺑﯿﮭﻮده ﺑﮕﺬارد‬
‫وھﺪر دھﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎﮐﮫ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺷﺪ ﺑﺎوﺿﻊ ﻟﻮاﯾﺢ ﻣﻔﯿﺪ و وﺗﻮﺟﮫ ﺑﺎوﺿﺎع ﮐﻨﻮﻧﯽ‬
‫ﮐﺸﻮرﮐﻮﺷﺶ ﮐﺮد ﺗﺎاوﺿﺎع را ﺑﺼﻮرت ﻋﺎدی ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﻣﺸﺎھﺪه‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺮاﺛﺮھﻤﯿﻦ ﻋﻠﻞ وﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻤﺎم آن ﭼﮫ اﺟﺎﻧﺐ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‬
‫وﺗﺼﻮراﺗﯽ ﮐﮫ داﺷﺘﻨﺪ ﻧﻘﺶ ﺑﺮآب ﺷﺪ وﺑﺎﮐﻤﺎل وﺿﻮح دﯾﺪﻧﺪ ﮐﮫ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان‬
‫ﺑﯿﺶ ازﺣﺪ ﺗﺼﻮر آﻧﮭﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮد ﺑﻠﮑﮫ اﮐﻨﻮن ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮫ دو ﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ھﺮﮔﻮﻧﮫ ﻣﻀﯿﻘﮫای را ﺑﺎ ﮔﺸﺎده روﯾﯽ واﺳﺘﻘﺎﻣﺖ وﺛﺒﺎت ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﻮده واﮔﺮ‬
‫ﺿﺮورت اﯾﺠﺎب ﮐﻨﺪ وﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺟﮭﺎﻧﯽ ﺑﺎزھﻢ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺑﺤﻘﺎﯾﻖ ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﻣﻠﯽ ﻣﺎ ﭘﯽ ﺑﺒﺮﻧﺪ دراﯾﻦ راه ﻣﻮاﻧﻌﯽ ﺑﺘﺮاﺷﻨﺪ ﺧﻮاھﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﺎﻟﯿﺎن دﯾﮕﺮ وﺗﺎھﻨﮕﺎم‬
‫ﺣﺼﻮل ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻧﮭﺎﯾﯽ اﯾﻦ اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ وﻣﻘﺎوﻣﺖ را اداﻣﮫ دھﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻮاﯾﺤﯽ ﮐﮫ درطﯽ اﯾﻦ ﻣﺪت ﺑﺘﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪه ﭘﺲ ازﭘﺎﯾﺎن دوره آزﻣﺎﯾﺶ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺶ ﻣﺎھﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﺮای ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﮭﺎﯾﯽ ﺗﻘﺪم ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﮫای ﮐﮫ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺑﻌﺮض آﻗﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ اوﺿﺎﻋﯽ ﮐﮫ ﭘﻨﺞ ﻣﺎه ﻗﺒﻞ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺎﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ اﺧﺘﯿﺎراﺗﯽ ﺑﺮای اﺻﻼح‬
‫اﻣﻮرداده ﺷﻮد ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎھﻨﻮز وﺟﻮددارد ﺑﻠﮑﮫ آزﻣﺎﯾﺶ اﯾﻦ ﻣﺪت ﻧﺸﺎن داد ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای دﻧﺒﺎل ﮐﺮدن اﯾﻦ روﯾﮫ درﭘﯿﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ وﻧﺘﻮان درﺣﯿﻦ اﺟﺮای‬
‫ﻟﻮاﯾﺢ ﻧﻘﺎﺋﺺ و ﻣﺸﮑﻼت ﮐﺎررا رﻓﻊ ﮐﺮد و ﺷﺎﻟﻮدهای اﺳﺎﺳﯽ و دﻧﯿﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﺮای‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﮐﮫ ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ آن راﻣﻮرد ﭼﭙﺎول و ﺗﺎراج ﻗﺮاردادهاﻧﺪ رﯾﺨﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫زﺣﻤﺎت وﻓﺪاﮐﺎرﯾﮭﺎی ﻣﺮدم ﺧﺪای ﻧﮑﺮده ﺑﺎ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ روﺑﺮوﺷﻮد و ﺣﺮﯾﻒ ﺣﯿﻠﮫ ﮔﺮ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت ﻣﺪام وﺳﻢ ﭘﺎﺷﯽ ﺷﺒﺎﻧﮫ روزی ﺧﻮﯾﺶ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺑﮕﯿﺮد واز ﻣﺮور‬
‫زﻣﺎن ﺑﻨﻔﻊ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﺘﻮاﻧﺪ درﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ اﯾﻦ ﺟﮭﺎ‬
‫ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﺷﺪه ورﻓﻊ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽھﺎ وﻣﺼﺎﺋﺐ ﻣﻮﺟﻮده راﺑﮑﻨﺪ ودرﻣﯿﺎن ﻣﻠﻞ راﻗﯿﮫ ﺟﺎن‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ وﻣﻘﺎم ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﮐﻨﺪ ﭼﺎرهای ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰاﯾﻨﮑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‬
 ‫‪٧٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ روز را ﮐﺎﻣﻼ درک ﮐﻨﺪ و دوﻟﺖ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه او ﻧﯿﺰ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ اﺳﺖ ﺑﮫ‬
‫ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ واھﻤﯿﺖ وظﯿﻔﮫ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺧﻮد آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ وﺗﻤﺎم اﺑﺰار ووﺳﺎﺋﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫وﻣﺸﺮوع ﮐﺎررا دراﺧﺘﯿﺎر ﺑﮕﯿﺮد ﺗﺎﻣﺠﺎل ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮای ھﯿﭽﮑﺲ ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﻣﻘﺮرات اﻗﺘﺼﺎدی وﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﮐﺸﻮری درﺷﺮاﯾﻂ اﻣﺮوز ﮐﺸﻮر ﻧﮫ‬
‫ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ و دﻗﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻠﮑﮫ ازدﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﯾﮏ روز‬
‫و ﮔﺎھﯽ ﯾﮑﺴﺎﻋﺖ از زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻣﻠﺘﯽ ﮐﮫ ﺑﺮ ﺳﺮ دوراه ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﮫاﺳﺖ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻋﻮاﻗﺐ ﺧﻄﺮﻧﺎک وﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺧﻄﯿﺮ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان ﺑﮫ ﺑﺎرآورد‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮھﻤﯿﻦ وظﯿﻔﮫ ﺳﻨﮕﯿﻦ وﺟﺪاﻧﯽ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮاﺳﺖ ﻣﺸﮑﻼت ﮐﺎررا ﺑﺎآﻗﺎﯾﺎن‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم درﻣﯿﺎن ﮔﺬارد و ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻋﺮض ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﺎﯾﻦ ﺧﺪﻣﺘﮕﺬاراﻋﺘﻤﺎدﮐﻨﺪ وﺑﮫ او اﺟﺎزه دھﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪی دﯾﮕﺮاز‬
‫وﺳﯿﻠﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺧﺘﯿﺎرات ﮐﮫ ﺑﺮای ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺿﺮورت ﺣﯿﺎﺗﯽ دارد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎاﻋﺘﻤﺎدی ﮐﮫ ﻋﻤﻮم آﻗﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺠﺪدا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ اﯾﻦ دوﻟﺖ اﺑﺮاز‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ و رﻓﻊ ﺑﺤﺮان رادراﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻄﯿﺮ ازاﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮاﺳﺘﮫاﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺮض‬
‫ﮐﻨﻢ ﮐﮫ ﺗﺎﻣﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻘﺪس و ﺳﺮ و ﺻﻮرت دادن ﺑﺎوﺿﺎع ﻣﻤﻠﮑﺖ ورﻓﻊ‬
‫ﺑﺤﺮان اﻗﺘﺼﺎدی واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ واﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﺟﺰ ﺗﻤﺪﯾﺪ اﺧﺘﯿﺎرات راه‬
‫دﯾﮕﺮی ﺑﻨﻈﺮ دوﻟﺖ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﮭﺖ ﺑﺎ اﺗﮑﺎء ﺑﮫ ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ و ﻋﻼﻗﮫ ﻣﻨﺪی‬
‫ووطﻦ دوﺳﺘﯽ و ﻣﻮﻗﻊ ﺷﻨﺎﺳﯽ آﻗﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺎده واﺣﺪه ذﯾﻞ ﺑﻘﯿﺪ‬
‫دوﻓﻮرﯾﺖ ﺑﻤﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﻣﯽﺷﻮد واﻣﯿﺪواراﺳﺖ ﺑﺎﺗﺼﻮﯾﺐ آن اﻣﮑﺎن‬
‫ھﺮﮔﻮﻧﮫ اﻗﺪاﻣﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﺮای اداﻣﮫ اﺻﻼﺣﺎت ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﮫ ﻣﺮدم ﺿﺮورﯾﺴﺖ‬
‫وﺑﺮای طﯽ ﻣﺮاﺣﻞ ﻧﮭﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزه ﻣﻠﯽ ﻻزم ﺑﻨﻈﺮﻣﯽ رﺳﺪ ﺑﺪوﻟﺖ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ داده‬
‫ﺷﻮد ﺗﺎﺑﺘﻮان ﺑﺮای ﺑﮭﺒﻮدﻣﻮﺛﺮ اوﺿﺎع ﻗﺪﻣﮭﺎی اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺮﺑﺮداﺷﺖ وﺑﺨﻮاﺳﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪی واراده ﺗﻮاﻧﺎی ﻣﻠﺖ اﯾﻦ ﻣﺠﺎھﺪه ﻣﻘﺪس را ﺑﺎﻧﯿﺮوی ﺗﺎزهای ﺑﺜﻤﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ _ دﮐﺘﺮﷴ ﻣﺼﺪق ‪.‬‬
 ‫‪٧٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫» ﻣﺎده واﺣﺪه ‪ -‬اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺼﻮب ﺑﯿﺴﺘﻢ اﻣﺮداد ﻣﺎه ‪١٣٣١‬‬
‫ازﺗﺎرﯾﺦ اﻧﻘﻀﺎء ﺑﺮای ﻣﺪت ﯾﮑﺴﺎل دﯾﮕﺮ ﺗﻤﺪﯾﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺼﺮه ‪ -‬درﺻﻮرﺗﯿﮑﮫ ﺑﻤﻮﺟﺐ اﺧﺘﯿﺎرات درﺟﺪول ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ‬
‫داده ﺷﻮد وﻋﺪه ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ازﻣﯿﺰاﻧﯽ ﮐﮫ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮای اﺣﺮاز ﺣﺪﻧﺼﺎب ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﺟﻠﺴﮫ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮدهاﺳﺖ ﺗﺠﺎوزﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺟﺪﯾﺪ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻧﯿﺎﻣﺪهاﻧﺪ ﺗﺎﺛﯿﺮی در ﺣﺪ ﻧﺼﺎب اﮐﺜﺮﯾﺖ دوره ﻓﻌﻠﯽ ﻧﺨﻮاھﺪداﺷﺖ‪«....‬‬
‫ھﻨﻮزﻧﺎﯾﺐ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﭘﺸﺖ ﺗﺮﯾﺒﻮن ﺑﻮد ﮐﮫ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﺗﺎﻻر ﺟﻠﺴﮫ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﺠﺌﯽ‬
‫ﮐﮫ اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﻣﯽ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ وھﻤﻮاره در ﮔﺬﺷﺘﮫ اﮔﺮﺻﺪاﺋﯽ‬
‫ﺑﺮ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ در ﺣﻤﺎﯾﺖ از دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮫ اﻋﺘﺮاض ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮔﺮوه ھﻤﺼﺪا ﻋﻠﯿﮫ دوﻟﺖ ﺟﻨﺠﺎل ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و‬
‫ﺑﯿﺶ از ھﻤﮫ ﻓﺮﯾﺎدھﺎی ﮔﻮﺷﺨﺮاش ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ از ﺟﺎی ﺧﻮد ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ ﺑﻮد‬
‫و ﺑﮫ ﺳﻮی ﺗﺮﯾﺒﻮن ﻣﺠﻠﺲ ﮐﮫ ﺳﯿﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺎن ﮐﺎظﻤﯽ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد ﺣﻤﻠﮫ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﮭﺖ و‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺗﻤﺎم ﻣﺠﻠﺲ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺎ ﮐﮫ در ﻟﮋ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮدﯾﻢ اﯾﻦ ﻧﮕﺮاﻧﯽ را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدﯾﻢ و ﺗﺮس اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﮐﮫ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ‬
‫ﺑﺎ ﻧﺎﯾﺐ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﮔﻼوﯾﺰ ﺷﻮد و اورا از ﺗﺮﯾﺒﻮن ﭘﺎﺋﯿﻦ ﺑﮑﺸﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻣﮑﯽ ﻓﺮﯾﺎد زﻧﺎن ﯾﮏ ﺻﻔﺤﮫ ﯾﺎداﺷﺖ را ﻣﺤﮑﻢ روی ﺗﺮﯾﺒﻮن ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﮐﺎظﻤﯽ ﮐﻮﺑﯿﺪ و ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﻓﺮﯾﺎد زﻧﺎن از ﺗﺎﻻر ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ژﺳﺖ‬
‫از ﺳﻮی وی ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات و ان ﮐﺎﻏﺬ اﺳﺘﻌﻔﺎی وی از‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﮐﯿﻞ او ﺗﮭﺮان و » ﺳﺮﺑﺎز ﻓﺪاﮐﺎر « و ﻣﺪﻋﯽ رواﺑﻂ ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﮫ ﺗﺮ از دﯾﮕﺮان ﺑﺎ‬
‫دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﻋﻠﯿﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق » ﻗﯿﺎم« ﮐﺮده ﺑﻮد و ﺑﺪﻧﺒﺎل‬
‫ﺧﺮوج او از ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬دﯾﮕﺮان از اﯾﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﭼﻮن دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی‪،‬‬
‫ﻧﺎدﻋﻠﯽ ﮐﺮﯾﻤﯽ و ﯾﮑﯽ دوﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮﮐﮫ ھﻤﮕﯽ ﻋﻀﻮ ﺟﺒﮭﮫ ﻣﻠﯽ و ﻋﻀﻮ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن‬
‫ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎدھﺎی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﺮدادﻧﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎﻧﮑﮫ ﮔﺮوه ﭼﮭﻞ ﻧﻔﺮی‬
‫درﺑﺎری ﺑﺎ ﻟﺒﺨﻨﺪ رﺿﺎﯾﺖ ﺳﺎﮐﺖ و ﺻﺎﻣﺖ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺻﺤﻨﮫ ﻧﻈﺎره داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
 ‫‪٧٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﺎری ﮐﮫ اﻧﺘﻈﺎرش از آﻧﺎن ﻣﯽ رﻓﺖ‪ ،‬ﯾﺎران ﮔﺬﺷﺘﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻋﮭﺪه‬
‫دار ﺷﺪﻧﺪ و وظﯿﻔﮫ ﯾﺎ ﺑﮫ ﺑﮫ ﻋﮭﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﮫ در ﻋﮭﺪه ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺸﻨﺞ آﻧﭽﻨﺎن ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ اداﻣﮫ ﺟﻠﺴﮫ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺸﺪ و ﺑﺎ ﻓﺮﯾﺎدھﺎی ﮔﻮﺷﺨﺮاش‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺎﻻر ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﺧﻠﻮت ﺷﺪ وﺳﺮو ﺻﺪا ﺑﮫ ﺳﺮﺳﺮای ﻣﺠﻠﺲ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬طﺒﯿﻌﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺴﯽ از ﺗﺼﻤﯿﻢ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ازﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﯾﮏ‬
‫ﺳﺎﻟﮫ رﺿﺎﯾﺖ داﺷﺖ‪ .‬در آن روز ﺗﻤﺎم وﻗﺖ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ﺑﯿﻦ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﺤﺚ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ھﻤﯿﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻮد‪ .‬اﺳﺘﻨﺒﺎط‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ در ﻣﺠﻠﺲ زﻣﯿﻨﮫ ﺑﺮای ﺗﺼﻮﯾﺐ ﭼﻨﯿﻦ ﻻﯾﺤﮫ ای ﻓﺮاھﻢ ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا‬
‫ﮔﺮوه ﭼﮭﻞ ﻧﻔﺮی در ﺑﺎری ﺑﮫ طﻮر ﮐﻠﯽ در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺳﮑﻮت اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﮫ‬
‫ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ دادن رأی ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻻﯾﺤﮫ ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺻﻮﻻً ﺗﻤﺎم ﺳﻌﯽ و‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﺸﺎن را در ﺳﻘﻮط دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق ﺗﻤﺮﮐﺰ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن ﺳﯽ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ‬
‫ﻋﻀﻮ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ھﻢ ﮐﮫ طﺮﻓﺪاران دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮدﻧﺪ اﮐﻨﻮن ﺷﮑﺎف‬
‫ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺑﺮﻣﻼ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺜﺎل دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻣﮑﯽ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮی زاده‪ ،‬ﻋﻠﯽ زھﺮی‪،‬‬
‫ﯾﻮﺳﻒ ﻣﺸﺎر‪ ،‬ﺷﻤﺲ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی‪ ،‬ﻧﺎدﻋﻠﯽ ﮐﺮﯾﻤﯽ و در رأس ھﻤﮫ آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﮫ ﻋﻨﻮان رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ از ﻣﺼﺪق ﺟﺪا ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﮫ ظﺎھﺮ‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻻﯾﺤﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﻌﺘﺮض ﻣﮑﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ از ﺟﺎ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ ‪:‬‬
‫»‪...‬ﺑﻨﺪه اﺳﺘﻌﻔﺎﯾﻢ را ازوﮐﺎﻟﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﮐﻨﻢ وﻣﯽروم )ﻋﺪهای ازﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫‪-‬اﺣﺴﻨﺖ‪ .‬اﺣﺴﻨﺖ( )ھﻤﮭﻤﮫ ﺷﺪﯾﺪ ﺣﻀﺎر‪ -‬زﻧﮓ رﺋﯿﺲ ‪ -‬دﻋﻮت ﺑﮫ ﺳﮑﻮت(‬
‫)دراﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺗﻈﺎھﺮاﺗﯽ ازطﺮف ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯿﺎن ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪ(‬
‫ﺑﮭﺎدری _ ھﺮﭼﮫ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪاﯾﻦ ھﻢ ﺷﺪ ﻣﺠﻠﺲ؟‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ -‬ﭼﻨﺪﻧﻔﺮازآﻗﺎﯾﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻧﻄﻖ ﻗﺒﻞ ازدﺳﺘﻮر ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﺋﺮی زاده – ﺣﺎﻻﺑﺎ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎﺗﯽ ﮐﮫ اﯾﻦ دوﻟﺖ ﭘﯿﺶ آورده ﻣﻮﻗﻊ ﻧﻄﻖ ﻗﺒﻞ‬
‫ازدﺳﺘﻮرﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪﺗﮑﻠﯿﻔﺶ ﯾﮑﺴﺮه ﺷﻮد‪«....‬‬
 ‫‪٧٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﺳﺘﻌﻔﺎی ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪ و ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﻣﺠﻠﺲ و ﺣﺪ ﻧﺼﺎب اظﮭﺎر داﺷﺖ ﺑﺎﯾﺪ روﺷﻦ ﺷﻮد ﮐﮫ آﻗﺎی‬
‫ﻣﮑﯽ از اﯾﻦ ﻟﺤﻈﮫ و ﮐﯿﻞ ھﺴﺘﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﮫ ﭼﻮن ‪ ١۵‬روز ھﻢ وﻗﺖ ﺑﺮای ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﺑﺮای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﭘﺲ از ﺳﯽ ام ﺗﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﯿﺮ‬
‫اﺷﺮاﻓﯽ]ﺟﻤﺎل ﺻﻔﺮی‪ :‬ﺳﯿﺪ ﻣﮭﺪی ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ از ﺟﻨﺎح درﺑﺎری و درﺧﺪﻣﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن‪ ،‬ھﻤﺎن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ در روز ﮐﻮدﺗﺎ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد » در رادﯾﻮ از‬
‫ﮐﻮدﺗﺎﭼﯿﺎن ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ھﺮﺟﺎ دﮐﺘﺮ ﻓﺎطﻤﯽ را ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ او را ﻗﻄﻌﮫ ﻗﻄﻌﮫ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ‬
‫از اﻧﻘﻼب ﺑﮭﻤﻦ ‪ ۵٧‬اﻋﺪام ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ اﻧﻮاری در ﮐﺘﺎب ﺧﺎطﺮاﺗﺶ ﺑﻨﺎم‬
‫»درﺗﻼش اﺳﺘﻘﻼل » در ﺑﺎرۀ ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ » :‬ﺳﯿﺪ ﻣﮭﺪی ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﮐﮫ از ‪ ٣٠‬ﺗﯿﺮ ﻣﺎه ‪١٣٣١‬ﺑﮫ ﺑﻌﺪ درﺻﻒ ﺿﺪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در آﻣﺪ ‪ .‬روزﻧﺎﻣﮫ آﺗﺶ را ﺑﮫ طﺮﻓﺪاری از ﺷﺎه و ﺳﭙﮭﺒﺪ‬
‫زاھﺪی ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﮐﻮدﺗﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽ ﮐﺮد ‪ ،‬در آن ﻓﺤﺶ ھﺎی وﻗﯿﺤﺎﻧﮫ ﻧﺜﺎر‬
‫ﻣﺼﺪق ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬دو ﮐﺎرﺧﺎﻧﮥ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﯽ و رﺳﯿﻨﺪﮔﯽ‬
‫اﺻﻔﮭﺎن را در اﺧﺘﯿﺎرش ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزی اﻧﻘﻼب ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ اﻣﯿﺪ ﻧﺠﻒ‬
‫آﺑﺎدی ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺮع اﺻﻔﮭﺎن ﺑﮫ اﻋﺪام ﻣﺤﮑﻮم ﺷﺪ‪ ، «.‬ص ‪ [ ۴٨‬ﺟﺮآت اﻋﺘﺮاض‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و ﺿﻤﻦ ﺗﺠﻠﯿﻞ از ﻣﮑﯽ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ درﻣﺠﻠﺲ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﮫ ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ‬
‫و ﻧﺎظﺮزاده ﻣﻨﺸﯽ و ﻣﮭﻨﺪس ﺣﺴﯿﺒﯽ ﻣﺸﺎﺟﺮه ﻟﻔﻈﯽ درﮔﺮﻓﺖ و ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﻣﯿﺮ اﺷﺮاﻓﯽ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ -‬اظﮭﺎرﻧﻈﺮﻧﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ‪ -‬ﺑﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪاظﮭﺎرﻧﻈﺮﺑﮑﻨﻢ‪.‬‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ -‬ﺑﻨﺪه دﺳﺘﻮردادم ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺸﻤﺎاﺧﻄﺎرﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ‪ -‬اﺧﻄﺎرﺑﮑﻨﯿﺪ ﻣﮕﺮ ﻣﻦ از اﺧﻄﺎر ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺗﺮﺳﻢ‪.‬‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ -‬ﺗﻮھﯿﻦ ﻧﮑﻨﯿﺪ ﺑﺸﻤﺎاﺧﻄﺎرﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ‪ -‬ﺗﻮھﯿﻦ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﻣﮭﻨﺪس ﺣﺴﯿﺒﯽ ‪ -‬ﺗﻮھﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ آﻗﺎ ﺑﺸﻤﺎ ﭼﮫ‪ ،‬دﺳﺘﻮرﻣﯽ دھﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪٧٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ‪ -‬ﺑﺸﻤﺎﭼﮫ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﺷﻤﺎ اﯾﻦ ھﻤﮫ ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﯿﺪ دوﮐﻠﻤﮫ ھﻢ ﻣﻦ‬
‫ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﻢ‪.‬‬
‫ﻣﮭﻨﺪس ﺣﺴﯿﺒﯽ ‪ -‬ﻣﺎﺣﺮف را ﺑﺎﮐﻤﺎل ادب ﻣﯽزﻧﯿﻢ ﭼﯿﺰﻋﺠﯿﺒﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ‪ -‬ﭼﯿﺰﻋﺠﯿﺒﯽ اﺳﺖ ﺑﻨﺪه ھﻢ ﺑﺎﮐﻤﺎل ادب ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﻢ‪.‬‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ -‬آﺧﺮﯾﮏ ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ دارد ﮐﺎرﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ رﻋﺎﯾﺖ ﺑﺸﻮدآﻗﺎی ﻣﮑﯽ ﺷﺮﺣﯽ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﮫ اﻧﺪ واﯾﻦ ﺷﺮح را درﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ودرواﻗﻊ درھﻤﯿﻦ‬
‫ﺟﻠﺴﮫ ﺑﺎطﻼع ﻣﺠﻠﺲ رﺳﯿﺪ وﻣﺬاﮐﺮهای ھﻢ راﺟﻊ ﺑﻌﻘﯿﺪه اﯾﺸﺎن ﻧﻤﯽﺷﻮد اﯾﺸﺎن‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد اﯾﺸﺎن ‪ ١۵‬روزوﻗﺖ دارﻧﺪ اﻟﺒﺘﮫ ﻣﺎھﻢ ﺳﻌﯽ ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد ﮐﮫ اﯾﺸﺎن را‬
‫ﻣﻨﺼﺮف ﺑﮑﻨﯿﻢ ﻣﻮﺿﻮع دﯾﮕﺮی ﮐﮫ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫاﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻓﻌﻼدرﻣﺮﮐﺰ‬
‫‪ ۶٩‬ﻧﻔﺮﺣﺎﺿﺮدارﯾﻢ واﯾﻦ ﺣﺪاﻗﻞ ﻧﺼﺎب ﺑﺮای ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ وﭼﻮن اﯾﺸﺎن‬
‫‪ ١۵‬روز اﺧﺘﯿﺎراﺳﺘﺮداد اﺳﺘﻌﻔﺎﯾﺸﺎن را دارﻧﺪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﮫ ازاﯾﻦ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ اﯾﺸﺎن ﺟﺰﺣﺪﻧﺼﺎب ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪﯾﺎﻧﮫ )دﮐﺘﺮﺷﺎﯾﮕﺎن ‪ -‬اﻟﺒﺘﮫ ﮐﮫ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ(‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ اﺿﺎﻓﮫ ﮐﺮد‪...» :‬ﭼﻮن ﺑﻨﺪه ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ راﺟﻊ ﺑﺎﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اظﮭﺎر‬
‫ﻧﻈﺮی ﺑﮑﻨﻢ ﺗﻘﺎﺿﺎﻣﯽﮐﻨﻢ ازآﻗﺎﯾﺎن ﮐﮫ اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺠﻠﺴﮫ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﺮوﯾﻢ ﺗﺎﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﺣﻞ ﺑﺸﻮد‪«....‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺟﻠﺴﮫ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺪدا ً ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ و ﻗﺮار ﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ‬
‫ﺑﮫ ﻣﺬاﮐﺮات ﺟﻠﺴﮫ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬طﺒﻖ آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎی ﻣﮑﯽ درﺟﻠﺴﮫ آﯾﻨﺪه ﻗﺮاﺋﺖ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﺿﻤﻨﺎ ً اﻋﻼم ﮐﺮد‪:‬‬
‫» ﻣﻄﻠﺐ دﯾﮕﺮراﺟﻊ ﺑﮫ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻨﺪی ﺑﻮدﮐﮫ آﻗﺎی ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﯾﮑﯽ ازﻣﻨﺸﯿﺎن ﻣﺤﺘﺮم آﻗﺎی ﻧﺎظﺮزاده وھﻤﭽﻨﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺑﻨﺪه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﻨﺪه ازآﻗﺎﯾﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎی اﺟﺮای آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ را دارم ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮﺑﯿﺦ ﺑﺎﻣﻨﻊ ﺣﻀﻮر‪«...‬‬
‫دراﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﺿﻤﻦ ﺗﺠﻠﯿﻞ از ﺑﯿﻄﺮﻓﯽ ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی در اداره‬
‫ﺟﻠﺴﺎت ﮐﮫ ﻗﺼﺪ ﺗﻮھﯿﻦ ﻧﺪاﺷﺘﮫ و ﻋﺬر ﺧﻮاھﯽ ﮐﺮد و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﯾﻦ ﻏﺎﺋﻠﮫ ﮐﮫ‬
‫ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ آﻏﺎز ﮐﺮده ﺑﻮد ﺧﺘﻢ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪٧٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫] ﺟﻤﺎل ﺻﻔﺮی ‪ :‬در ﮔﺰارش ﻣﺠﻠﺲ درﺑﺎرۀ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﮫ ﺗﻮھﯿﻨﯽ ﮐﮫ ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﺑﮫ وی و ﻣﻨﺸﯽ اش ﻧﻤﻮده ‪ ،‬اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺗﻘﺎﺿﺎی آﻗﺎی ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ داﺋﺮ ﺑﮫ اﺟﺮای ﻣﺎده ‪ ١٠٢‬آﯾﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ درﺑﺎره آﻗﺎی‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ و اﻧﺼﺮاف اﯾﺸﺎن ﭘﺲ از ﻋﺬرﺧﻮاھﯽ آﻗﺎی ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ‪.‬‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ -‬ﻣﻄﻠﺐ دﯾﮕﺮراﺟﻊ ﺑﮫ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻨﺪی ﺑﻮدﮐﮫ آﻗﺎی ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه‬
‫ﻣﺤﺘﺮم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﯾﮑﯽ ازﻣﻨﺸﯿﺎن ﻣﺤﺘﺮم آﻗﺎی ﻧﺎظﺮزاده وھﻤﭽﻨﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺑﻨﺪه‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺑﻨﺪه ازآﻗﺎﯾﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎی اﺟﺮای آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ را دارم ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮﺑﯿﺦ ﺑﺎﻣﻨﻊ‬
‫ﺣﻀﻮر‪.‬‬
‫ﺷﺒﺴﺘﺮی ‪ -‬آﻗﺎی ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﺑﮑﻨﻨﺪﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ‪ -‬ﺑﻨﺪه ﺗﻮھﯿﻦ ﻧﮑﺮدم‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ (-‬ﻣﺎده ‪ -١٠٢‬درﻣﻮردﺗﻮﺑﯿﺦ ﺑﺎﻣﻨﻊ ﺣﻀﻮر درﺑﺎره ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪرﺋﯿﺲ‬
‫ازﻣﺠﻠﺲ رای ﺑﺨﻮاھﺪ ودرﺻﻮرت ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻣﺰﺑﻮر درآن ﺟﻠﺴﮫ وﺟﻠﺴﮫ‬
‫ﺑﻌﺪ ﺣﻖ ورودﺑﮫ اطﺎق ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ وھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﻠﺴﺎت ﺷﻌﺐ وﮐﻤﯿﺴﯿﻮﻧﮭﺎ وﺷﺮﮐﺖ‬
‫دراﻣﻮرﻣﺠﻠﺲ راﻧﺪاردھﻤﯿﻦ ﮐﮫ ﻣﺠﺎزات ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه‬
‫ﻣﺰﺑﻮررا دﻋﻮت ﺑﺨﺮوج از ﺟﻠﺴﮫ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ وھﺮﮔﺎه اطﺎﻋﺖ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ رﺋﯿﺲ ﺟﻠﺴﮫ‬
‫راﺧﺘﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﮫ ﺛﺎﻧﯽ درھﻤﺎن روزﻧﯿﺰﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ‪ -‬اﺟﺎزه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ؟‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ -‬ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ‪ -‬ﻣﻄﻠﺒﯽ ﮐﮫ ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪﮐﮫ ﺑﻨﺪه ﺑﺎﯾﺸﺎن‬
‫ﻗﺼﺪاھﺎﻧﺖ داﺷﺘﻢ ﺧﯿﺎل ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺳﻮء ﺗﻔﺎھﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪهاﺳﺖ )ﺻﺤﯿﺢ‬
‫اﺳﺖ( ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ وﻗﺘﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪهای اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻣﯽدھﺪ درھﻤﺎن ﺟﻠﺴﮫ‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎﻧﺎﻣﮫ اش ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮدﻣﺎده ‪ ٢١۴‬آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﮫ درﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﺑﻌﺪ‬
‫ﺑﻨﻈﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﯽرﺳﺪ و ﺑﻨﺪه ﻏﺮﺿﻢ ﺗﺬﮐﺮ ﺑﮫ ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻧﺎظﺮزاده ﺑﻮد ﮐﮫ‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎﻧﺎﻣﮫ آﻗﺎی ﻣﮑﯽ دراﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻗﺮاﺋﺖ ﺑﺸﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﺼﺪ ﺗﻮھﯿﻨﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﮫ و ﻧﺪارم ﺑﻨﺪه ھﻤﯿﺸﮫ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی اﺣﺘﺮام ﻗﺎﺋﻞ‬
 ‫‪٧٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ھﺴﺘﻢ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ اﯾﺸﺎن ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﯽ طﺮﻓﯽ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺣﻔﻆ ﮐﺮدهاﻧﺪ وﺑﺎاﯾﻨﮑﮫ‬
‫اﯾﺸﺎن ﻋﻀﻮ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ھﺴﺘﻨﺪﺑﯿﻄﺮﻓﯽ ﺧﻮدﺷﺎن را ھﻤﯿﺸﮫ ﻣﺤﻔﻮظ‬
‫داﺷﺘﮫاﻧﺪ وﺑﺪون ھﯿﭻ ﺗﺒﻌﯿﻀﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ھﻤﮫ آﻗﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﯾﮑﺴﺎن رﻓﺘﺎر‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ )ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ( وﻟﯽ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﮑﻨﻢ وﯾﮏ ﻣﻄﻠﺒﯽ را ھﻢ اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﺑﻌﺮض ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮﺷﺎﯾﮕﺎن وﻣﮭﻨﺪس ﺣﺴﯿﺒﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ﮐﮫ اﯾﻨﺠﺎ ھﯿﭽﮑﺲ‬
‫ازھﯿﭽﮑﺲ وﮐﯿﻞ ﺗﺮﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭼﻮن ﺑﻨﺪه ﻋﺼﺒﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻢ ھﺮﮐﺲ ﺑﻤﻦ ﺗﻮھﯿﻦ‬
‫ﺑﮑﻨﺪ ﺧﻮاھﺶ ﻣﯽﮐﻨﻢ اﻧﺘﻈﺎرﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ ﺑﺎﯾﺸﺎن ﺗﻮھﯿﻦ ﻧﮑﻨﻢ درﺟﻠﺴﮫ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮫ ﻋﺮض ﮐﺮدم ﮐﮫ آﻗﺎی دﮐﺘﺮﺷﺎﯾﮕﺎن راھﻤﮫ ﺑﺮاﯾﺸﺎن اﺣﺘﺮام ﻗﺎﺋﻞ ھﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ -‬اﮔﺮآﻗﺎی ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﺻﺮاﺣﺘﺎﻋﺬرﺧﻮاھﯽ ﮐﻨﻨﺪﺑﻨﺪه ﻣﯽﭘﺬﯾﺮم‬
‫درﻏﯿﺮاﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﯾﺪ طﺒﻖ آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﺑﮫ ﺗﻘﺎﺿﺎی اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺛﺮﺑﺪه‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ‪ -‬ﺑﻨﺪه ﻋﺬرﺧﻮاھﯽ ﮐﺮدم ﺣﺎﻻاﮔﺮﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﯽ را ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻢ‬
‫درﺟﻠﺴﮫ ھﯿﺌﺖ رﺋﯿﺴﮫ ﺑﺎھﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻧﺎظﺮزاده ‪ -‬آﻗﺎی ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﺑﮭﻤﮫ ﺟﻮرش ﻋﺎدت دارﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ -‬ﺑﻨﺪه ﺑﺎھﻤﯿﻦ ﺟﻤﻠﮫ ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪم ‪[...‬‬

‫دﯾﺪار ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬ ‫*‬

‫واﮐﻨﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﯾﮑﺴﺎﻟﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﮫ در واﻗﻊ ﺗﻤﺪﯾﺪ ھﻤﺎن‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺸﻤﺎھﮫ ﺑﻮد ﺑﮫ ﺻﻮرﺗﯽ زﻧﻨﺪه ﺑﺨﺼﻮص از ﺳﻮی اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن‬
‫ﻧﮭﻀﺘﺊ ﻣﻠﯽ ﮐﮫ ﻋﻀﻮ ﺟﺒﮭﮫ ﻣﻠﯽ ھﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻧﻌﮑﺎس ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻣﮑﯽ ﺑﺎ ﺧﺮوج از ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﻣﻨﺰل ﺧﻮد رﻓﺖ و دﺳﺖ ﺑﮫ ﯾﮏ ﮐﺎر ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ و در‬
‫ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻧﻮظﮭﻮر زد‪ .‬او ﺑﺮ روی ﮐﺎﻏﺬی ﮐﮫ ﺑﮫ در ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﻧﻈﺮﺑﮫ ﻣﺎده ‪ ٢‬ﻗﺎﻧﻮن اﻣﻨﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﻣﺎده ‪ ۵‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ و‬
 ‫‪٧٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﻈﺮﺑﮫ ﻋﺪم ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺗﺄﺳﻒ از ﭘﺬﯾﺮاﺋﯽ ﻣﻌﺬورم‪ ...‬ﺳﺮﺑﺎز‬

‫ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮫ وطﻦ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ‪«.‬‬
‫طﺒﯿﻌﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺷﮑﺎر از ﺳﻮی ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ اﻧﻌﮑﺎس ﺷﺪﯾﺪی در‬
‫ﻣﺤﺎل ﺳﯿﺎﺳﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﻧﯿﺰﺑﮫ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮاﻣﯿﺮاﻧﯽ ﻣﺪﯾﺮ ﻣﺠﻠﮫ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﯿﮭﺎ اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ ﻗﺼﺪ دارد در آن ﻣﺠﻠﮫ ﺑﮫ ﮐﺎر روز ﻧﺎﻣﮫ ﻧﮕﺎری ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﺷﻮد و از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮐﻨﺎره ﮔﯿﺮی ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮭﺮه ﺑﺮداری اﻣﯿﺮاﻧﯽ از اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﺟﺎﻟﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻋﮑﺲ و ﺗﻔﻀﯿﻼت‬
‫ﺣﻀﻮر ﻣﮑﯽ را در دﻓﺘﺮ ﻣﺠﻠﮫ ﺧﻮاﻧﺪﻧﯿﮭﺎ ﭼﮫ درﻣﺠﻠﮫ ﺧﻮدش و ﭼﮫ در دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺠﻼت و روزﻧﺎﻣﮫ ھﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻋﻠﯿﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﯾﮏ ﺳﺎﻟﮫ در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﭼﭗ و راﺳﺖ آﻏﺎز ﺷﺪ وﺑﺎر‬
‫دﯾﮕﺮ راﺳﺖ ﮔﺮاھﺎ و ﭼﭗ ﮔﺮا ھﺎ ﻣﺘﻔﻖ اﻟﺮای ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫روزﻧﺎﻣﮫ ﺷﮭﺒﺎز] ج‪.‬ص‪ :‬ﺳﺮ دﺑﯿﺮش رﺣﯿﻢ ﻧﺎﻣﻮر ﻋﻀﻮ ﺑﺮﺟﺴﺘﮫ ﺣﺰب ﺗﻮده‬
‫ﺑﻮد[ در ﺷﻤﺎره ‪ ٢١‬دﯾﻤﺎه ‪ ١٣٣١‬ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫» دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری ﮐﮫ ﺷﺎخ و دم ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺴﺎطﯽ ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‬
‫رﺳﻮاﺗﺮﯾﻦ اﺷﮑﺎل دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری ﻓﺎﺷﯿﺴﺘﯽ اﺳﺖ‪«...‬‬
‫ﺑﺎردﯾﮕﺮﮔﺮوھﮭﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﮫ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪﮐﮫ ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ آن ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن‬
‫ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﻮد‪ .‬اﻋﻀﺎی اﯾﻦ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﺑﺮای ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن راه ﺣﻠﯽ ﺟﻠﺴﺎت ﻣﮑﺮر‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺮای ﻣﺬاﮐﺮه ﺑﺎ ﺷﺨﺺ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق از ﺳﺎﻋﺖ ‪ ۴‬ﺑﻌﺪ‬
‫از ظﮭﺮ ﺗﺎ ده ﺷﺐ در ﻣﻨﻞ اﯾﺸﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﮫ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎدھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺷﺪ ﮐﮫ از آن ﺟﻤﻠﮫ ﺗﻘﻠﯿﻞ ﻣﺪت از ﯾﮑﺴﺎل ﺑﮫ‬
‫ﺷﺸﻤﺎه‪ ،‬وﻟﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق د ر ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد از ﻧﻈﺮﯾﮫ ﺧﻮد دﻓﺎع ﮐﺮد و از ﺟﻤﻠﮫ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﮫ اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬ﻣﻨﻈﻮر اﺻﻠﯽ از ﺗﻘﺎﺿﺎی اﯾﻦ ﻣﺪت اﺧﺘﯿﺎرات ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﮫ‬
‫ﻧﻔﺖ اﺳﺖ زﯾﺮا دراﯾﻦ ﭼﻨﺪ روزۀ اﺧﯿﺮ ﻣﺬاﮐﺮات اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺮﯾﺎن دارد ﮐﮫ ﺗﺎ اﻧﺪازه‬
‫ای ﺑﺎﻋﺚ اﻣﯿﺪواری اﺳﺖ‪«...‬‬
 ‫‪٨٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در اﯾﻦ دﯾﺪار ﺑﮫ اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﺣﺎﻣﯽ ﺧﻮد در ﻣﺠﻠﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل ﻣﻦ ھﯿﭽﻮﻗﺖ از ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻮﻗﻊ ﺷﺎﻗﯽ ﻧﮑﺮده ام و اﮐﻨﻮن ھﻢ‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺎﻣﻼً در دﺳﺖ آﻗﺎﯾﺎن اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﮫ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ رأی ﺑﮫ ﺗﻤﺪﯾﺪ‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﺪھﻨﺪ و اﮔﺮ ﻧﻤﯽ داﻧﻨﺪ ﻟﻄﻒ ﻧﻔﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻧﮑﺘﮫ ﻻزﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ‬
‫اﺳﺘﺤﻀﺎر آﻗﺎﯾﺎن ﺑﺮﺳﺪ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺗﻤﺪﯾﺪ اﺧﺘﯿﺎرات ھﺮﮔﺰ ﺳﻠﺐ ﻗﺪرت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ از‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺤﺘﺮم ﻧﻤﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﺮ وﻗﺖ ﻣﺠﻠﺲ از دوﻟﺖ راﺿﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ‬
‫راه ﭼﺎره ھﻤﺎن رأی ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد اﺳﺖ‪«...‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﯾﺎران ﺧﻮد اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از ﺧﺘﻢ ﮐﺎر ﻧﻔﺖ ﻗﺼﺪ‬
‫اداﻣﮫ زﻣﺎﻣﺪاری ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺤﺚ ﻣﻔﺼﻞ‪ ،‬اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻣﺘﻮﺟﮫ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﮐﮫ دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق از آﻧﭽﮫ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ داده اﺳﺖ ﻋﺪول ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﺟﮭﺖ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮫ ﺷﻮردر ﺟﻠﺴﮫ ﺳﺮی و اﻋﻼم رأی ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق از ﺟﻠﺴﮫ‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ از ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﯾﮑﺴﺎﻟﮫ ﺑﻮد‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق‪ ،‬ﭘﺲ ازاﻋﻼم ﻧﺘﯿﺠﮫ رأی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﺟﻠﻮی ﭘﻠﮫ ھﺎی طﺒﻘﮫ دوم‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺶ اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن را ﺑﺪرﻗﮫ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺧﺮوج اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه از دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺗﻘﺎﺿﺎی دﯾﺪار ﮐﺮدم‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ وﺟﻮد ﺧﺴﺘﮕﯽ زﯾﺎد ﺑﮫ ﺗﻘﺎﺿﺎی‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ داد‪ ،‬ﻣﻨﺘﮭﯽ ﺣﺴﺐ اﻟﻤﻌﻤﻮل ﺳﻌﯽ ﮐﺮد از ﺑﯿﺎن ﻣﻄﻠﺒﯽ ﮐﮫ‬
‫اﯾﺠﺎد ﺟﻨﺠﺎل ﮐﻨﺪ ﺧﻮد داﯾﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﺗﻌﺎرف ﯾﮏ » ﮔﺰ« ﭼﻮن ﮔﺬﺷﺘﮫ اﺑﺮاز‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن داد وﻟﯽ ﻟﺒﺨﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫» ﺿﻤﻦ ﺧﻮﺷﻮﻗﺘﯽ از دﯾﺪار و ﺗﺸﮑﺮ از اﯾﻨﮑﮫ ﺗﺎ اﯾﻦ وﻗﺖ ﺷﺐ در اﻧﺘﻈﺎر‬
‫ﻣﺎﻧﺪﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﻗﺼﺪ ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯽ ﻣﯽ داﻧﯽ ﮐﮫ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺴﺘﻢ ‪«...‬‬
‫ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻢ ﮐﮫ ﻓﻘﻂ ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﯿﺪ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﺬاﮐﺮات اﻣﺸﺐ ﺷﻤﺎ ﺑﮫ ﮐﺠﺎ ﮐﺸﯿﺪ؟ ﺑﺎز‬
‫ﺑﺎ ﻟﺒﺨﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫» ﻣﻦ ازﻣﺬاﮐﺮات آﻗﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﮐﮫ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﭼﯿﺰی ﻋﺮض ﮐﻨﻢ ‪...‬؟«‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪم ﮐﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﺬاﮐﺮات ﭼﮫ ﺑﻮد؟ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﺧﻮدت ﺷﺎھﺪ ﺑﻮدی ﮐﮫ ﺑﻨﺪه از اطﺎق ﺑﯿﺮون ﺑﻮدم و ﻧﻤﯽ داﻧﻢ آﻗﺎﯾﺎن ﭼﮫ‬
 ‫‪٨١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺗﺼﻤﯿﻤﯽ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ‪«!...‬‬

‫) اﻟﺒﺘﮫ در ﺷﻤﺎره روز ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﺧﺘﺮاﻣﺮوز ﺣﺪود ﭼﮭﺎر ﺳﺘﻮن ﻣﻄﻠﺐ از اﯾﻦ‬
‫ﻣﺬاﮐﺮا ﭼﺎپ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﮫ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ا» اﺷﺎره ﺷﺪ‪(.‬‬

‫ﻣﺴﮑﻮت ﻣﺎﻧﺪن طﺮح‬ ‫*‬

‫طﯿﻒ وﺳﯿﻊ ﺗﻈﺎھﺮات و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﺑﯽ درﯾﻎ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﺎ‬
‫ﯾﺎری» اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ « ﻣﻮﻓﻖ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻈﺎھﺮات در ﺗﮭﺮان وﺷﮭﺮﺳﺘﺎﻧﮭﺎ و ﺳﯿﻞ ﺗﻠﮕﺮاف و طﻮﻣﺎر ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﮫ ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﮐﺎر ﺷﮑﻨﯽ ھﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮای رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﮫ ﻻﯾﺤﮥ‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﮫ ﺑﺪھﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻠﺴﮫ ﺟﻨﺠﺎﻟﯽ روز ‪ ٢٣‬دﯾﻤﺎه ﮐﮫ ﷴ ذواﻟﻔﻘﺎری آن را اداره ﻣﯽ ﮐﺮد دﮐﺘﺮ‬
‫ﺷﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺖ‪ ،‬ﺧﺴﺮو ﻗﺸﻘﺎﺋﯽ و ﺣﺎج ﺳﯿﺪ ﺟﻮادی ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﺋﻞ روز ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﻠﮕﺮاﻓﮭﺎﺋﯽ از ﻣﺮدم را ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻗﺎی ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی در ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎی ﻣﮑﯽ ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﮫ ﻣﺬاﮐﺮات ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ و ﻣﻼﻗﺎت دﮐﺘﺮ‬
‫ﺷﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬دﮐﺘﺮﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﯽ‪ ،‬ﻣﮭﻨﺪس زﯾﺮک زاده‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬اﺧﮕﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺠﺪ زاده و ﺧﻮد ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﺑﺎ ﻣﮑﯽ‪ ،‬اﻋﻼم داﺷﺖ ﮐﮫ آﻗﺎی ﻣﮑﯽ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﮐﺮد ﮐﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎی وی ﻣﺴﮑﻮت ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ آﻗﺎی ﻣﺠﺪ زاده ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﮐﺮد ﮐﮫ طﺮح دو ﻓﻮرﯾﺘﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن در‬
‫ﻣﻮرد ﺷﺎﯾﻌﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺴﮑﻮت ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﺪ زاده در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ ﮐﮫ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺼﻮرﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻗﺼﺪ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ را دارد درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮد و از اﯾﻨﮑﮫ درﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﺗﺒﺼﺮه ای در اﯾﻦ‬
‫زﻣﯿﻨﮫ ﮔﻨﺠﺎﻧﯿﺪه ﺷﺪ ﻣﺪﻋﯽ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﮫ ﺧﻮد اﯾﺠﺎد ﺗﻮھﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ واﻋﻼم ﮐﺮد‪:‬‬
‫»‪...‬اﯾﻦ ﺗﻮھﻢ ﺟﺪﯾﺪ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﭼﻮن ﻣﺎﻣﺪﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ درﺗﻮھﻤﺎت وﺳﻮء ﺗﻔﺎھﻤﺎت‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺧﺪای ﻧﺎﮐﺮده اﯾﻦ ﺗﻮھﻢ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺗﺒﺼﺮه ﺑﺮای اﯾﻦ ﮔﺬاﺷﺘﮫ‬
 ‫‪٨٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺷﺪهاﺳﺖ ﮐﮫ اﮔﺮﺷﻤﺎﺑﻤﺎده واﺣﺪه اﺧﺘﯿﺎرات رای ﺑﺪھﯿﺪاﯾﻦ ﺗﺒﺼﺮه راھﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﻨﯿﺪ واﮔﺮرای ﻧﺪھﯿﺪ اﯾﻦ ﺗﺒﺼﺮه ھﻢ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﻤﯽﺷﻮد وﺑﺎﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﺸﺪن اﯾﻦ ﺗﺒﺼﺮه دوﻟﺖ ﺧﻮاھﺪﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧﺪای ﻧﺎﮐﺮده اﮔﺮﻻزم ﺑﺪاﻧﺪ ھﻤﺎن‬
‫ﻋﻤﻞ را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ‪«...‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﮫ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﺳﮑﻮت رأی داده ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ آﻗﺎی دﮐﺘﺮ‬
‫ﺻﺪﯾﻘﯽ وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر در ﭘﺎﺳﺦ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ ﮐﮫ اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه واﺳﺘﺎد ﻓﻠﺴﻔﮫ ھﺴﺘﻨﺪﺗﻮﺟﮫ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‬
‫ﮐﮫ ﺑﺮای رﻓﻊ ﺗﻮھﻢ اﮔﺮﻻزم اﺳﺖ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﯽ اظﮭﺎر ﺑﮑﻨﻨﺪآن ﻣﻘﺎم اول ﺷﺨﺺ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﯾﺮ اﺳﺖ وﺑﻌﺪھﻢ ﻣﺠﺮی اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت وزارت ﮐﺸﻮرو وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ ﺑﻨﺪه‬
‫ﻋﺮض ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺗﺎ ﺗﻮھﻢ ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﮫ رﻓﻊ ﺷﻮد ﻋﺮض ﮐﻨﻢ ﮐﮫ ﻗﺼﺪ ﺗﻌﻄﯿﻞ و ﻓﻠﺞ‬
‫ﮐﺮدن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮭﯿﭽﻮﺟﮫ در ﻣﯿﺎن ﻧﺒﻮده و ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﮫ ذھﻨﯽ ﮐﮫ ﺑﺴﯿﺮه ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫و رﻓﺘﺎر و ﻋﻘﺎﯾﺪ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﺳﺎﺑﻘﮫ ﺷﺨﺺ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ آﻗﺎﯾﺎن دارﯾﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮازﺑﻨﺪه‬
‫ھﻢ اﯾﻦ اطﻼع را دارﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪه ھﻢ ﺧﻮدرا ﻓﻌﻼ ﺷﺎﮔﺮد ﻣﺪرﺳﮫ اﯾﺸﺎن ﻣﯽداﻧﻢ ﺑﺎاﯾﻤﺎن‬
‫واﻋﺘﻘﺎدﮐﺎﻣﻞ ﻋﺮض ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﮫ ﺑﮭﯿﭽﻮﺟﮫ ﻗﺼﺪ ﺗﻀﻌﯿﻒ و ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ و ﻓﻠﺞ‬
‫ﮐﺮدن ﻣﺠﻠﺲ در ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ و اﻣﯿﺪار ھﺴﺘﻢ ﮐﮫ اﺳﺘﺎد ﺑﺰرﮔﻮار و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم‬
‫ﻣﺒﺎرز و ﺣﻘﯿﻘﺖ دوﺳﺖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺷﻨﻮ و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﭘﺮور ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺟﻨﺎب‬
‫آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ ﯾﮑﺒﺎر ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﮫ دوﻟﺖ دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق درﺻﺪد ﺗﻀﻌﯿﻒ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻘﺪس ﻣﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ) .‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺴﻨﺖ( «‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﮫ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﻣﺠﺪ زاده رأی ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﻣﺎﺟﺮای طﺮح و ھﯿﺎھﻮی آن ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻨﻘﺮار ‪:‬‬
‫]ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ -‬رای ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﺑﮫ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎدآﻗﺎی ﻣﺠﺪزاده آﻗﺎﯾﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ ﻗﯿﺎم‬
‫ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﻨﺪ )اﮐﺜﺮﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ( ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬طﺮح و ﺗﺼﻮﯾﺐ دو ﻓﻮرﯾﺖ ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات آﻗﺎی دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ -‬ﻓﻮرﯾﺖ ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽﺷﻮد )ﺑﺸﺮح ذﯾﻞ‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪ(‬
 ‫‪٨٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺎده واﺣﺪه _ اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﺴﺘﻢ اﻣﺮداد ﻣﺎه ‪ ١٣٣١‬ازﺗﺎرﯾﺦ اﻧﻘﻀﺎ‬
‫ﺑﺮای ﻣﺪت ﯾﮏ ﺳﺎل دﯾﮕﺮﺗﻤﺪﯾﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺼﺮه _درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ ﺑﻤﻮﺟﺐ اﺧﺘﯿﺎرات درﺟﺪول ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ‬
‫داده ﺷﻮد وﻋﺪه ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ازﻣﯿﺰاﻧﯽ ﮐﮫ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮای اﺣﺮاز ﺣﺪﻧﺼﺎب ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﺟﻠﺴﮫ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮدهاﺳﺖ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﺎدام ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺟﺪﯾﺪﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﯿﺎﻣﺪهاﻧﺪ‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮ در ﺣﺪﻧﺼﺎب اﮐﺜﺮﯾﺖ دوره ﻓﻌﻠﯽ ﻧﺨﻮاھﺪداﺷﺖ‪[. .‬‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻓﻮرﯾﺖ اول‬ ‫*‬

‫ﺳﭙﺲ ﻓﻮرﯾﺖ اول ﻻﯾﺤﮥ اﺧﺘﯿﺎرات ] ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ [ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و ﺳﯿﺪ‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺣﺎﺋﺮی زاده طﯽ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺒﺴﻮطﯽ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎرات ‪ ،‬اﺷﺎره‬
‫ﺑﮫ ﺳﻮاﺑﻖ اﻣﺮ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ ‪:‬‬
‫»‪ ...‬در دوره ﭼﮭﺎرم ﻧﻈﺮم ھﺴﺖ ھﻤﯿﻦ ﺟﺎ وﮐﯿﻞ ﺑﻮدم‪ .‬ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻣﺼﺪق‬
‫ﻋﻀﻮ ﮐﺎﺑﯿﻨﮫ ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ ﺑﻮد ﺗﺸﺮﯾﻒ آوردﻧﺪ اﯾﻨﺠﺎ و ﺗﻘﺎﺿﺎی اﺧﺘﯿﺎرات ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫ﮐﺸﻤﮑﺸﮭﺎ ﺷﺪ وﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺎﯾﺸﺎن اﺧﺘﯿﺎرات داده ﺷﺪ در ﺻﻮرﺗﯿﮑﮫ آن روز ﺧﯿﻠﯽ‬
‫ﺟﻮاﻧﺘﺮاز اﻣﺮوز ﺑﻮد‪ .‬و ﺑﻨﯿﮫ ﮐﺎرﺷﺎن ھﻢ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮد ﻓﻘﻂ ﺑﺮای اﺻﻼح ﮐﺎر‬
‫وزارت داراﯾﯽ اﺧﺘﯿﺎر داده ﺷﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎی اﯾﺸﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ از آﻧﮭﻢ ﻧﺒﻮد و ﺳﮫ ﻣﺎه ھﻢ‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و در ﺟﺮﯾﺎن ﻋﻤﻞ ﺑﻌﻠﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺰاﺟﯽ اﯾﺸﺎن‪،‬ﺣﺎﻟﺖ روﺣﯽ اﯾﺸﺎن‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻤﻠﮑﺖ‪ ،‬ھﺮج وﻣﺮج ﺑﻮد اوﺿﺎع ﻣﺎﻟﯿﮫ اﮔﺮﺧﺮاﺑﺘﺮ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﮭﺘﺮ ﻧﺸﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻒ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ‪«...‬‬
‫ﺣﺎﺋﺮی زاده ﺳﭙﺲ در ﻣﻮرد دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری رﺿﺎﺷﺎه ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد و ﺗﺎرﯾﺤﭽﮫ‬
‫ﻣﻔﺼﻠﯽ از اﺧﺘﯿﺎرات ﮔﻔﺖ و ﺑﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺸﻤﺎھﮫ ﮔﺬﺷﺘﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﺷﺎره‬
‫ﻧﻤﻮد و اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﺗﻤﺮﮐﺰ دادن اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﺮای ﯾﮏ ﺷﺨﺺ واﺣﺪی ھﺮﭼﻨﺪ ﻓﺮﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺻﺪ‬
‫در ﺻﺪ ﻣﻀﺮ ﺑﺮای ﻣﻤﻠﮑﺖ اﺳﺖ و ﺧﻄﺮﻧﺎک اﺳﺖ‪«...‬‬
 ‫‪٨٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺣﺎﺋﺮی زاده ﻣﺠﺪدا ً ﺑﮫ ﺗﻔﻀﯿﻞ در ﻣﻌﺎﯾﺐ اﺧﺘﯿﺎرات ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﯽ در ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﻮد و ﻓﻮرﯾﺖ اول ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﻮرﯾﺖ دوم ﺳﯿﺪ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﯾﻦ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﺷﺎره ﺑﮫ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺘﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺸﻤﺎھﮫ اول ﮐﺮده ﺑﻮد از اﯾﻨﮑﮫ ﺑﮫ ﺣﺎل ﻣﺮدم ﺑﺪﺑﺨﺖ‬
‫ﻓﮑﺮ و اﻗﺪاﻣﯽ ﻧﺸﺪه اﺑﺮاز ﻋﺪم رﺿﺎﯾﺖ ﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﭘﺲ از ﺑﯿﺎﻧﺎت ﻣﺒﺴﻮط‬
‫دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﮕﺎن در ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎرات‪ ،‬ﻓﻮرﯾﺖ دوم ﻧﯿﺰ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺟﻠﺴﮫ‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮاﻓﻖ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻓﻖ‬ ‫*‬

‫ﺑﺎ ﻣﻄﺮح ﺷﺪن ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﺮای دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﻓﺮﺻﺘﯽ ﭘﯿﺪا ﺷﺪ ﺗﺎ آﻧﭽﮫ را ﮐﮫ‬
‫ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻧﮕﻔﺘﮫ ﺑﻮد ﺑﯽ ﭘﺮده از ﭘﺸﺖ ﺗﺮﯾﺒﻮن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﺨﻨﺎن وی ﺗﻤﺎم‬
‫وﻗﺖ ﺟﻠﺴﮫ ‪ ٢۵‬دﯾﻤﺎه را ﺑﮫ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد وﺳﺎﻋﺘﮭﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد و ﻣﺠﻠﺴﯿﺎن‬
‫ﺑﺎ اﺿﺎﻓﮫ وﻗﺖ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ در اﯾﻦ ﻧﻄﻖ طﻮﻻﻧﯽ ﺑﮫ اﻋﻤﺎل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻟﻮاﯾﺢ او‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﮐﺮد و ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪ ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق دﺳﺖ ﺗﻮده اﯾﮭﺎ را ﺑﺎز ﮔﺬارده اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫وﺳﻂ ھﻤﯿﻦ ﻧﻄﻖ ﺑﻮد ﮐﮫ وﻗﺘﯽ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﻣﺎﺑﻌﺪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﮐﮫ ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﮫ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﺻﻒ ھﺎ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﺷﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﺰﯾﮫ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد ھﺮﮐﺲ اﯾﻦ وظﯿﻔﮫ ای راﮐﮫ ﻗﺒﻮل ﮐﺮده ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ‬
‫دﯾﮕﺮﺗﻌﺰﯾﮫ ﺑﺎزی را اﮔﺮﺑﺨﻮاھﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ اﺻﻼح ﺑﺸﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻨﺎرﺑﮕﺬارﯾﻢ ﻗﻮم‬
‫و ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزی و ﻣﻼﺣﻈﮫ ﮐﺎری را ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬارﯾﻢ ‪«....‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﻣﯿﺎن ﺣﺮف دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ھﻨﻮزھﻢ اﯾﻦ ﺗﻌﺰﯾﮫ ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﺷﻤﺎﻣﻮاﻓﻘﯿﺪ ﯾﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ؟«‬
‫دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﮕﺎن ‪ -‬اﯾﻨﮭﺎھﻤﮫ ﺑﺮای ﻓﺮﯾﺐ ﺧﻠﻖ ﷲ اﺳﺖ‬
‫دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ ﺟﻮاب داد ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺨﺎﻟﻔﻢ وﻟﯽ ﺑﺎ آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﻮاﻓﻘﻢ‪«....‬‬
 ‫‪٨٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ ﮔﻔﺖ ‪:‬‬

‫ﺑﻨﺪه ﺷﻤﺎ را ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻣﯽ داﻧﻢ )زﻧﮓ رﯾﯿﺲ(‬
‫ﻣﮑﯽ‪ -‬وﮐﯿﻞ ﺣﻖ ﺗﻮھﯿﻦ ﺑﻮﮐﯿﻞ ﻧﺪارد ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﯿﮏ وﮐﯿﻞ ﺗﻮھﯿﻦ ﺑﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی ﺑﮫ ﺣﻤﺎﯾﺖ از دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫» ﻣﻨﺎﻓﻖ آن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻗﺒﺎدﯾﺎن ﺑﺮای وﮐﺎﻟﺖ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪«.‬‬
‫ھﻤﮭﻤﮫ ﺑﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن در ﮔﺮﻓﺖ و از ﺳﻮی ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯿﺎن ﺗﻈﺎھﺮات ﺑﮫ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‬
‫ﮐﮫ ﭼﻮن اﻋﺎده ﻧﻈﻢ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ﮐﺮﺳﯽ رﯾﺎﺳﺖ را ﺗﺮک ﮐﺮد و ﺟﻠﺴﮫ‬
‫ﺗﻌﻄﯿﻞ ﺷﺪ‪....‬ﯾﮑﺴﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ در ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻣﺪت ﻓﺮﯾﺎد وﮐﻼ از ﺳﺮﺳﺮا‬
‫ﺷﻨﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺟﻠﺴﮫ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ﺑﮫ ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯿﺎن ﺗﺬﮐﺮ داد ﮐﮫ‬
‫ﺣﻖ ﺗﻈﺎھﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ در ﺧﻼل اﯾﻦ ﻣﺪت ﺟﻤﻊ ﮐﺜﯿﺮی از ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯿﺎن را از‬
‫ﺗﺎﻻر ﺑﯿﺮون ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﻘﻂ ﻣﻌﺪودی ﺑﮫ اﺗﻔﺎق ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ‬
‫ﺑﻘﺎﺋﯽ دﻧﺒﺎﻟﮫ ﺳﺨﻦ را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎر دﯾﮕﺮ وﻗﺖ او را ﺗﻤﺪﯾﺪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬او ﭘﯿﺮاﻣﻮن‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺎﻧﻮن اﻣﻨﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و وﻗﺎﯾﻊ ﺳﯽ ام ﺗﯿﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد و ﺑﺎز ھﻢ وﻗﺖ او‬
‫ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎﺋﺮی زاده ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﻣﺎ رأی ﻣﯽ دھﯿﻢ ﮐﮫ ﺻﺤﺒﺘﺸﺎن ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ «.‬در‬
‫اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺑﮫ ﺗﻔﻀﯿﻞ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﻣﮑﯽ ھﻢ ﮐﮫ ﺑﺪاﻧﺼﻮرت‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎ داده ﺑﻮد ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ از ﭘﺸﺖ ﺗﺮﯾﺒﻮن ﺑﺎ دﯾﺪن ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻣﮑﯽ دﻧﺒﺎﻟﮫ ﺳﺨﻦ را ﻗﻄﻊ ﮐﺮد و ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻔﺖ و اظﮭﺎر داﺷﺖ »‬
‫ﺧﯿﻠﯽ ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ھﺴﺘﻢ دراﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ دوﺳﺖ ﻋﺰﯾﺰم آﻗﺎی ﻣﮑﯽ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ آﻣﺪﻧﺪ )ﻋﺪه‬
‫ای ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ‪ -‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ(‪ .‬ﻣﮑﯽ ‪ -‬ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ (‪ « .‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ در اداﻣﮫ‬
‫ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻮﺋﯽ اﻓﺰود‪:‬‬
‫» ‪...‬ھﻤﯿﻨﻄﻮرﮐﮫ ﺗﻤﺎم ﻣﻠﺖ ازﺷﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎداﺷﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ وظﯿﻔﮫ ﺷﺎن را‬
‫درھﻤﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﻨﺪ وازاﯾﺸﺎن اﻧﺘﻈﺎرﻣﯽ ﻧﻤﯿﺮﻓﺖ ﮐﮫ ﺧﻮدﺷﺎن را‬
‫ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﮑﻨﻨﺪ ﭘﺮﯾﺮوز ﯾﮑﻨﻔﺮ ﯾﮏ ﮐﺎﻏﺬی ﺑﺎﯾﺸﺎن ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺷﻤﺎھﯿﭻ‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻧﺪاﺷﺘﯿﺪﮐﮫ ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ﺗﻨﮭﺎ ﯾﮏ ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﮑﻨﺪ و اوھﻢ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ اوھﻢ اﺟﺎزه ﻧﻤﯽ دھﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ‬
 ‫‪٨٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﺮﮔﺮدﯾﺪ ﺑﮫ ﺳﻨﮕﺮ واﻻ ﺑﻌﻨﻮان ﺗﻤﺮد از اﻧﺠﺎم وظﯿﻔﮫ دردادﮔﺎه ﻣﻠﯽ ﻣﺤﺎﮐﻤﮫ‬
‫ﺧﻮاھﯿﺪﺷﺪ )ﻋﺪه ای ‪ -‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ( ﻣﻦ اﯾﻦ ﭼﯿﺰراﺑﮫ ﻓﺎل ﻧﯿﮏ ﻣﯽ ﮔﯿﺮم ﺗﺎ‬
‫روزﯾﮑﮫ ﻣﺒﺎرزه ﻣﺎن را ﺷﺮوع ﮐﺮدﯾﻢ ﺳﮫ ﻧﻔﺮﺑﻮدﯾﻢ اﻣﺮوزھﻢ ﺑﺎزھﻤﺎن ﺳﮫ‬
‫ﻧﻔﺮھﺴﺘﯿﻢ و اﯾﻦ ﺑﺮای اطﻤﯿﻨﺎن ﻗﻠﺐ ﺧﻮدﺑﻨﺪه اطﻤﯿﻨﺎن ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪه اﯾﺴﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ را اﻗﻨﺎع ﻧﮑﻨﺪ وﻟﯽ از اﯾﻨﮑﮫ ﺑﻌﺪ از ھﺰاران ﺣﻮادث ووﻗﺎﯾﻊ ﺑﺎزھﻢ ﻣﺎﺳﮫ‬
‫ﻧﻔﺮ اﯾﻨﺠﺎ ھﺴﺘﯿﻢ ﺑﺮای ﺧﻮدم ﯾﮏ اطﻤﯿﻨﺎن ﻗﻠﺒﯽ ھﺴﺖ‪«...‬‬

‫ﻧﺎﻣﮥ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫*‬

‫ﺟﻮ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪی وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬از ﯾﮏ ﺳﻮ ﺗﻈﺎھﺮات در ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﮫ ﻧﻔﻊ‬ ‫ّ‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اداﻣﮫ داﺷﺖ و از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺷﮑﺎﻓﯽ ﮐﮫ در ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ‬
‫ﻣﻠﯽ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﭼﮭﻞ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮی وﮐﻼی در ﺑﺎری ﺑﮫ ﻧﺰدﯾﮏ ﭘﻨﺠﺎه‬
‫ﻧﻔﺮ رﺳﯿﺪ و ﯾﺎران دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در اﻗﻠﯿﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻠﺴﮫ ﯾﮑﺸﻨﺒﮫ ‪ ٢٨‬دﯾﻤﺎه ﮐﮫ ﷴ ذواﻟﻔﻘﺎری ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ آﻧﺮا اداره ﻣﯽ ﮐﺮد‪،‬‬
‫ﺣﺎﺋﺮی زاده ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﻄﻖ ﻗﺒﻞ از دﺳﺘﻮر ﻋﻠﯿﮫ ﻣﺼﺪق ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﻗﺒﻞ از‬
‫وی ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺗﺸﮑﺮاز ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ ﻣﺎﻧﻊ اﺳﺘﻌﻔﺎی او ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺎﺋﺮی زاده در در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻣﯿﺰ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫» ﺿﻤﻨﺎ ً ﺷﺮﺣﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺣﻀﺮت آﯾﺖ ﷲ رﺋﯿﺲ ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﺟﻨﺎب آﻗﺎی‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ﻧﻮﺷﺘﮫ اﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ ﻣﯽ دھﻢ ﺧﺪﻣﺘﺘﺎن ﮐﮫ دﺳﺘﻮر ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﯿﺪ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻧﺎﻣﮫ آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ زﻣﯿﻨﮫ ﻗﺒﻠﯽ و ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ھﺎی ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن‬
‫ﭼﮫ در ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن و ﭼﮫ در ﻣﻨﺰﻟﺸﺎن ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻮد ﮐﮫ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎرات اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮح ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪ‪:‬‬
 ‫‪٨٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫‪ -‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺎﻣﮫ آﯾﺖﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ در ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﯿﺎرات‬ ‫*‬

‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ _ وارد دﺳﺘﻮرﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﻧﺎﻣﮫ ﻣﻘﺎم رﯾﺎﺳﺖ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽﺷﻮد )ﺑﺸﺮح‬
‫زﯾﺮﺑﻮﺳﯿﻠﮫ آﻗﺎی ﻧﺎظﺮزاده ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪ( ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ذواﻟﻔﻘﺎری ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ‬
‫ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‪.‬‬

‫»ﺑﺴﻢ ﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺷﯿﺪﷲ ارﮐﺎﻧﮫ‪ .‬ﺑﺤﮑﻢ ﻣﺤﮑﻢ ﻗﺮآن‬
‫ﻣﺠﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ رھﻨﻤﺎی ﺧﻠﻖ ﺟﮭﺎن اﺳﺖ و ﻧﻌﻤﺖ اﺳﻼم ﮐﮫ ازراه ﻣﺮﺣﻤﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﺎری ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺟﮭﺎن ارزاﻧﯽ ﮔﺮدﯾﺪه و دﺳﺘﻮر ﻣﺘﻘﻦ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺧﯿﺮاﻻﻧﺎم ﮐﮫ اﻣﺮ و ﻣﻘﺮراﺳﺖ ﺑﺮوداﯾﻊ و ﺳﭙﺮدهھﺎی ﻣﺮدم طﺮﯾﻖ اﻣﺎﻧﺖ‬
‫ﻣﻠﺤﻮظ ﮔﺮدد و در ﺟﻤﯿﻊ ﺣﺎل و اﺣﻮال ھﻤﮕﯽ ﺧﺪای را ﺣﺎﺿﺮ و ﻧﺎظﺮ داﻧﺴﺘﮫ و‬
‫اﺟﺘﻨﺎب از ﻣﻨﺎھﯽ و ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﻤﻮده طﺮﯾﻖ رﺳﺘﮕﺎری را ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﯿﻢ ﺑﺮﺣﺴﺐ وظﯿﻔﮫ‬
‫دﯾﺎﻧﺘﯽ ﺧﻮد وﺳﻤﺖ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ﮐﮫ ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﺻﺮار آﻗﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻋﮭﺪهدار ﻣﯽﺑﺎﺷﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎطﻼع ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان در اﺛﺮ ﮐﻮﺷﺸﮭﺎی ﻓﺮاوان‬
‫و ﻓﺪاﮐﺎریھﺎی ﺑﺴﯿﺎر و دادن ﺗﻠﻔﺎت ﺑﯿﺸﻤﺎر ﺑﺮطﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻮرخ ‪١۴‬‬
‫دﯾﻘﻌﺪه ‪ ١٣٢۴‬دارای ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺣﻔﻆ و ﺻﯿﺎﻧﺖ آن ﺑﻌﮭﺪه ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم‬
‫ﻣﺠﻠﺲ و زﻋﻤﺎی ﻗﻮم و ﻋﺎﻣﮫ ﻣﻠﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه و آﻗﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ھﻢ ﺑﮫ‬
‫ﻧﮕﮭﺪاری آن ﺑﺎﺧﺪای ﺧﻮد طﺒﻖ ﻗﺴﻢ ﻧﺎﻣﮫای ﮐﮫ در اﺻﻞ ﯾﺎزدھﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﻨﺪرج اﺳﺖ ﻋﮭﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﮫاﻧﺪ ﭼﻮن در اﺻﻞ ‪ ٢٧‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻖ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری ﺑﻌﮭﺪه ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻣﺤﻮل ﮔﺮدﯾﺪهاﺳﺖ و ﻗﻮه ﻗﻀﺎﯾﯿﮫ ﺑﻤﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﺷﺮﻋﯿﮫ درﺷﺮﻋﯿﺎت و ﺑﮫ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻋﺪﻟﯿﮫ در ﻋﺮﻓﯿﺎت و اﺟﺮای ﻗﻮاﻧﯿﻦ در ﻋﮭﺪ ھﯿﺌﺖ‬
‫دوﻟﺖ و ﻗﻮه اﺟﺮاﯾﯿﮫ واﮔﺬارﺷﺪه و در اﺻﻞ ‪ ٢٨‬ﻗﻮای ﺛﻼﺛﮫ ﻣﺰﺑﻮر را ﺑﺮای‬
‫ھﻤﯿﺸﮫ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻤﺘﺎز و ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻧﻤﻮدهاﺳﺖ و ﺗﺨﻠﻒ از ﻣﻮاد ﻣﺰﺑﻮر ﮐﮫ روح‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮوطﮫ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﻤﮑﯿﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮدﺳﺮی و‬
 ‫‪٨٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺑﻤﻄﻠﻖاﻟﻌﻨﺎﻧﯽ اﺳﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﺮﯾﺢ ﻗﺎﻧﻦ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﻧﮕﮭﺪاری آﻧﺮا‬
‫ﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺠﻠﺲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪای ﺑﺰرگ و ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻗﺴﻢ ﯾﺎد ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ وظﯿﻔﮫ ﻣﺤﻮﻟﮫ از طﺮف ﺧﻠﻖ ﻓﺪاﮐﺎر اﯾﺮان ﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ و ﺗﻘﻮﯾﺾ‬
‫ﺳﻤﺖ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ از طﺮف ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻟﺰوﻣﺎ ﺑﺎﻟﺼﺮاﺣﮫ اﻋﻼم‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ ﮐﮫ ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﺗﻘﺪﯾﻤﯽ آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﯿﺎﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺻﻼح ﻣﻤﻠﮑﺖ و دوﻟﺖ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﻦ وﺻﻒ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﺪ ﻻﯾﺤﮫای را ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﺻﺮﯾﺢ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ دارد و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ و ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻮاد ‪٢٧-٢۵-‬‬
‫‪ ٢۴-١٣-١١‬از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و اﺻﻮل ھﻔﺖ و ﺑﯿﺴﺖ و ھﺸﺖ ﻣﺘﻤﻢ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و‬
‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎ ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻗﻮای ﻣﺮﻗﻮﻣﮫ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺤﺎﻟﺖ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری ﺑﺮﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد واز طﺮﻓﯽ ﺣﺪوداﺧﺘﯿﺎرات ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ در ﺣﺪود وﮐﺎﻟﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﮫ آﻧﮭﺎ واﮔﺬارﺷﺪه و ﺣﻖ واﮔﺬاری ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری را ﺑﻐﯿﺮ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ و روﺷﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﻓﺎﻗﺪ ارزش ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﺑﻨﺎء ﻋﻠﯿﮭﺬا ﺑﺪﺳﺘﻮر‬
‫ﺻﺮﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺪﻏﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ ﮐﮫ از طﺮح آن در ﺟﻠﺴﺎت ﻋﻠﻨﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮدداری‬
‫ﺷﻮد و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻻﯾﺤﮫای ﺟﺰء دﺳﺘﻮر ﻗﺮارﮔﯿﺮد و در ﮔﺬﺷﺘﮫ ﻧﯿﺰ اﺷﺘﺒﺎھﯽ‬
‫را ﮐﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﻧﻤﻮدﻧﺪ دﻟﯿﻞ و ﻣﺠﻮز ﺗﮑﺮار آن ﻧﯿﺴﺖ از راه ﻋﻼﻗﮫ و‬
‫ﺻﻼح اﻧﺪﯾﺸﯽ ﺑﮫ آﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ھﻢ ﺗﻮﺻﯿﮫ ﻣﯽﮐﻨﻢ راھﯽ را ﮐﮫ ﺑﺮای‬
‫رﯾﺸﮫﮐﻦ ﻧﻤﻮدن آﺛﺎر اﺳﺘﻌﻤﺎر و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در اﻣﺮ ﺣﯿﺎﺗﯽ ﻧﻔﺖ در ﭘﯿﺶ دارﯾﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻤﺴﮏ ﺣﺒﻞاﻟﻤﺘﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪی و ﺣﻔﻆ ﺳﻨﻦ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ و ﻗﺎﻧﻮن و رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻋﺎﻣﮫ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻣﯿﺴﺮاﺳﺖ و اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزﻣﮫ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم و ﺗﺼﻔﯿﮫ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻔﺖ‬
‫ﮐﮫ ﻣﻮرد ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ و ﮐﻤﮏ ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ و ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ و ﻣﻠﺖ ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪ‬
‫اﯾﺮان اﺳﺖ ﺑﮭﯿﭽﻮﺟﮫ ارﺗﺒﺎطﯽ ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎرات ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺪارد و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﺗﺨﻠﻒ از‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺗﺠﺎوز ﺑﺤﻘﻮق ﻣﺮدم ﺑﮫ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻣﻨﺘﮭﯽ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻣﺎ‬
‫را از راه ﺟﮭﺎد ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﮫ ﻋﻠﯿﮫ دول اﺳﺘﻌﻤﺎری در ﭘﯿﺶ دارﯾﻢ ﺑﺎزﻣﯽ دارد‪.‬‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ دوﻟﺘﮭﺎ و ﻗﺪرت آﻧﮭﺎ در اﺣﺘﺮام ﺑﮫ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﺖ و ھﻤﮫ ﺑﺎﯾﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
 ‫‪٨٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻋﻈﻤﺖ آن زاﻧﻮ زده و ﻓﮑﺮ ﻗﺎﻧﻮنﺷﮑﻨﯽ را از ﺧﻮد ﺑﮫ دور دارﻧﺪ و ھﻤﻮاره‬

‫درادوار ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺧﻮد اﯾﺸﺎن ھﻢ ﻣﻮﯾﺪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ و ﻣﻌﺘﺮف ﺑﺎﯾﻦ روﯾﮫ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻮد ﺗﺎ در آﻏﻮش ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫ اﺻﻠﯽ ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﻋﻠﯿﮫ اﺳﺘﻌﻤﺎر و ﻧﺠﺎت ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺣﺎﺻﻞ آﯾﺪ و ﻣﺠﺒﻮرم ﮐﮫ ﺑﺎﺳﺘﺤﻀﺎر ﺟﻨﺎب‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ﺗﺎ ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﮫ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ وظﯿﻔﮫ دار رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ھﺴﺘﻢ‬
‫اﺟﺎزه طﺮح ﻧﻈﯿﺮاﯾﻦ ﻟﻮاﯾﺢ را ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺻﺮﯾﺢ ﺑﺎ اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ‬
‫دارد در ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪ .‬رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ‪ -‬ﺳﯿﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ«‬
‫ﺣﻠﺴﮫ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﺎ ﻗﺮاﺋﺖ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫ‪ ،‬ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ‬
‫وﮐﻼی در ﺑﺎری ﺳﺨﺖ ﺧﻮﺷﺤﺎل و ﺧﻨﺪان و وﮐﻼی ﻋﻀﻮ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ‬
‫ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎﻻر ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ را ﺗﺮک ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم آن روز ﺑﺤﺚ در » ﭘﺎرﻟﻤﺎن« در ﺑﺎره ﻧﺎﻣﮫ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد‪ .‬وﮐﻼی‬
‫درﺑﺎری آن ﮔﺮوه از وﮐﻼی ﻋﻀﻮ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﮐﮫ اﯾﻨﮏ ﺑﮫ طﻮر‬
‫ﻣﺸﺨﺺ در ﺻﻒ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﯿﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ دﺳﺘﻮر‬
‫ﺻﺮﯾﺤﯽ ازﺟﺎﻧﺐ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﯾﮑﺴﺎﻟﮫ در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻄﺮح‬
‫ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫در ﺟﻠﺴﮫ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﻟﮫ و ﻋﻠﯿﮫ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﺑﺤﺚ ﻣﻔﺼﻠﯽ ﺷﺪ‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻮاﻓﻘﯿﻦ‬
‫اﺟﺮای دﺳﺘﻮر رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ اوﻻً‪ ،‬ﻻﯾﺤﮫ در‬
‫دﺳﺘﻮر ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ و دو ﻓﻮرﯾﺖ آﻧﮭﻢ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ دﺳﺘﻮر‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺴﺘﻠﺰم رأی اﮐﺜﺮﯾﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ ،‬ﯾﺎ اﺻﻮﻻً ﺑﺮای رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ و ﯾﺎ ﺑﮫ‬
‫طﻮر ﮐﻠﯽ ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ ﻣﺠﻠﺲ اﯾﻦ اﺧﺘﯿﺎر ھﺴﺖ ﮐﮫ اﺟﺎزه طﺮح ﻻﯾﺤﮫ ای را ﮐﮫ‬
‫دوﻟﺖ داده اﺳﺖ ﺑﮫ اﯾﻦ اﺳﺘﻨﺎد ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﻧﺪھﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﻟﺜﺎ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﮫ‬
‫ھﺮ ﺣﺎل اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮای ھﺮ اﻣﺮی ﮐﮫ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ ﻻزم ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺎﻣﮥ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﯿﺰ در ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﻮد و روی آن ‪،‬‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﻨﻮط ﺑﮫ رأی اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪...‬‬
‫ﭼﻮن درﺟﻠﺴﮫ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﯿﺸﺮﻧﺸﺪ و اداﻣﮫ وﺿﻊ ﻧﯿﺰ اﯾﺠﺎد‬
 ‫‪٩٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﺤﺮان ﻣﯽ ﮐﺮد ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪ ﮐﮫ از ﺳﻮی ﻣﺠﻠﺲ ھﯿﺄﺗﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﺷﻮد ﮐﮫ ﺑﺎ‬
‫آﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ ﻣﺬاﮐﺮه ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮی ﮐﮫ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﯾﮏ ھﯿﺄت ‪ ٧‬ﻧﻔﺮی ﻣﺮﮐﺐ از آﻗﺎﯾﺎن دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ زھﺮی‪،‬‬
‫ﺳﯿﺪ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﯾﻦ ﺷﻤﺲ آﺑﺎدی‪ ،‬ﺳﯿﺪ اﺣﻤﺪ ﺻﻔﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺪ اﺑﺮاھﯿﻢ ﻣﯿﻼﻧﯽ و ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻣﮑﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ھﻤﺎن روزﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق دﯾﺪار ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﺼﺪق‪،‬‬
‫ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ و رأی ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺮ ﺗﺼﻮﯾﺐ اﯾﻦ ﻻﯾﺤﮫ و ﯾﺎ‬
‫ﻋﺪم آن ﺑﺎ رأی اﻋﺘﻤﺎد ﺑﮫ دوﻟﺖ داﻧﺴﺖ‪ .‬او ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺧﺎطﺮ ﻧﺸﺎن ﮐﺮد ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ھﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮد دوﻟﺖ ﻣﺠﺮی آن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﮫ آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﻌﺪھﺎ ﻓﺎش ﺷﺪ ﮔﺮوه در ﺑﺎری درﺗﺤﺮﯾﮏ‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﻧﻮﺷﺘﻦ آن ﺳﮭﻢ ﺑﮫ ﺳﺰاﯾﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺒﮭﮫ ﮔﯿﺮی ﺑﯿﻦ آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ و‬
‫ﮔﺮوه ﻣﻮاﻓﻖ اﯾﺸﺎن در ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﺎ دﯾﮕﺮاﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن و دوﻟﺖ‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ و ﺟﺎی ھﯿﭻ ﮔﻮﻧﮫ ﭘﺮده ﭘﻮﺷﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫طﺮح ﻣﻄﻠﺐ در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ﺑﺤﺚ و ﺗﻔﺴﯿﺮی ﮐﮫ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‬
‫اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺧﻄﺮی ﻋﻈﯿﻢ ﻋﻠﯿﮫ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﺧﺒﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﺳﯿﻞ ﺗﻠﮕﺮاف اﻧﺠﺎم ﺗﻈﺎھﺮات و ﺗﺤﺼﻦ در ﻣﮑﺎﻧﮭﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺳﺮاﺳﺮﮐﺸﻮراﻧﻌﮑﺎس ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬از آذرﺑﺎﯾﺤﺎن اﺧﺒﺎری در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ‬
‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳﻮی ﺗﮭﺮان ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮐﺮد ‪ ،‬از آﺑﺎدان زﻣﺰﻣﮫ ھﺎﺋﯽ دراﯾﻦ ﻣﻮرد ﮐﮫ‬
‫ﭘﺎﻻﯾﺸﮕﺎه در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ اﻧﻔﺠﺎر ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﮫ و دھﮭﺎ ﺷﺎﯾﻌﮫ دﯾﮕﺮ اذھﺎن ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫را ﻣﺘﻮﺣﺶ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ‬ ‫*‬

‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ ﺑﮫ ﭼﺎرﺟﻮﯾﯽ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺮﺑﻮط و‬
‫آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ داﺧﻠﯽ ﻣﺠﻠﺲ ‪ ،‬ﻧﻈﺮ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ را در ﺻﺪور اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﻣﻨﻄﻖ ﺑﺎ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻧﺪاﻧﺴﺖ و طﯽ ﻧﺎﻣﮫ ای ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺆدﺑﺎﻧﮫ و ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﮫ ﺧﻄﺎب ﺑﮫ آﯾﺖ ﷲ‬
 ‫‪٩١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻣﺼﻮﺑﮫ ھﯿﺌﺖ رﺋﯿﺴﮫ را اﻋﻼم ﮐﺮد و ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫»‪ ...‬اﻟﺒﺘﮫ ﻣﻘﺎم ﺷﺎﻣﺦ رﯾﺎﺳﺖ ﻋﺎﻟﯿﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ و ﺑﻼﺧﺺ ﺷﺨﺼﯿّﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت آﯾﺖ ﷲ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و ﺗﮑﺮﯾﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ و ﻗﺎطﺒﮫ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻤﻮم آﻗﺎﯾﺎن از ﺗﺬﮐﺮات و راھﻨﻤﺎﯾﯿﮭﺎی ﻣﻔﯿﺪ ﻣﻌﻈﻢ ﮐﮫ ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﻣﺒﺘﻨﯽ‬
‫ﺑﺮﺣﻔﻆ اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻣﺸﺮوطﯿّﺖ و ﺣﻖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﻮده‪ ،‬ھﯿﭽﮕﺎه از‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ اﻧﺤﺮاﻓﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫راﺟﻊ ﺑﮫ اﻣﺮاﺧﺘﯿﺎرات ھﻢ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﺧﺘﯿﺎر ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری ازطﺮف ھﻤﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﮫ طﻮر و داﺋﻢ ﺑﮫ ھﯿﭻ ﻣﻘﺎﻣﯽ واﮔﺬار ﻧﺸﺪه و ﺑﮫ طﻮرﯾﮑﮫ‬
‫ﺳﻮاﺑﻖ اﻣﺮ ادوار ﻣﺨﺘﻠﻔﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری از طﺮف ھﻤﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﮫ‬
‫طﻮر اﻋﻤﻢ و داﺋﻢ ﺑﮫ ھﯿﭻ ﻣﻘﺎﻣﯽ واﮔﺬار ﻧﺸﺪه و ﺑﮫ طﻮرﯾﮑﮫ ﺳﻮاﺑﻖ اﻣﺮ ادوار‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری ) از دوره دوم ﺑﮫ ﺑﻌﺪ( ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دھﺪ اﻏﻠﺐ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ اﺧﺘﯿﺎرات‬
‫ﭼﮫ ﺑﮫ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮﻧﮭﺎی ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ و ﭼﮫ ﺑﮫ اﺷﺨﺎص ﺑﮫ طﻮر ﻣﻮﻗﺖ داده ﺷﺪه‪...‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ طﺮح ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﯿﺎرات و ﺑﻮدن آن در دﺳﺘﻮر ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ﮐﮫ‬
‫دوﻓﻮرﯾﺖ آن ھﻢ ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪه ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺑﺎ اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺣﻖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪...‬‬
‫ﭼﻮن ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽ رﺳﺪ ﮐﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎم ﻣﻨﺒﻊ رﯾﺎﺳﺖ طﺮح ﻧﺎﻣﮫ ارﺳﺎﻟﯽ و اظﮭﺎر‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آن ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮاھﻨﺪ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﮫ ﺟﺮﯾﺎن ﮐﺎر‬
‫ﻣﺠﻠﺲ طﺒﻖ ﻣﻮازﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اداﻣﮫ ﯾﺎﻓﺘﮫ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﮭﺎﺋﯽ ﺑﺸﻮد‪«...‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ و اﻋﻼم اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﮫ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻻﯾﺤﮫ‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات را از دﺳﺘﻮر ﻣﺠﻠﺲ ﺧﺎرج ﺳﺎﺧﺖ ﯾﮑﺒﺎر دﯾﮕﺮ ﺗﻼش ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ دوﻟﺖ را‬
‫در رو در رو ﻗﺮار دادن » ﻣﺠﻠﺲ« و »دوﻟﺖ« ﻋﻘﯿﻢ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫از ﺳﻮی دﯾﮕﺮاﻋﻀﺎی وﻓﺎدار ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﺸﺖ ﻣﻠﯽ دﺳﺖ‬
‫ﺑﮫ ﯾﮏ ﻣﺎﻧﻮر ﺗﺎزه ای زدﻧﺪ و ﺑﮫ اﺳﺘﻨﺎد ھﯿﺠﺎﻧﯽ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺣﻮادث در ﻣﻤﻠﮑﺖ اﯾﺠﺎد‬
‫ﮐﺮده و ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺣﻮادث اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ اﻋﻼﻣﯿﮫ ای ﺻﺎدر ﮐﺮده و طﯽ‬
‫آن ﺧﺎطﺮ ﻧﺸﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
 ‫‪٩٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫» ‪ ...‬ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﯾﻢ ﻣﺎدام ﮐﮫ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻗﻄﻌﯽ ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﺸﻮد از‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ﺧﺎرج ﻧﺸﻮﯾﻢ‪«...‬‬
‫اﻋﻼم ﺗﺤﺼﻦ ازﺳﻮی اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن طﺮﻓﺪارﻣﺼﺪق ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﮫ ﻣﻌﺪودی‬
‫از وﮐﻼی در ﺑﺎری ﻧﯿﺰ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺟﻤﻊ ﺑﭙﯿﻮﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺤﻮطﮫ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺗﻤﺎس ﻣﺨﺒﺮﯾﻦ‬
‫ﺟﺮاﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﺘﺤﺼﻨﯿﻦ و ﺗﺒﺎدل اﺧﺒﺎر داﺧﻞ و ﺧﺎرج ﻣﺠﻠﺲ و ﺗﺼﻤﯿﻢ ھﺎی اﻋﻀﺎی‬
‫ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن واﻧﺘﺸﺎر آن در روز ﻧﺎﻣﮫ ھﺎ ﺑﮫ ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻈﺎھﺮات و ﺗﺸﻨﺠﺎت داﻣﻦ‬
‫زد‪.‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ در ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺎﻣﮥ ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫اﺧﺒﺎر داﺧﻞ و ﺧﺎرح ﻣﺠﻠﺲ و ﺗﺼﻤﯿﻢ ھﺎی اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن و اﻧﺘﺸﺎر آن‬
‫در روز ﻧﺎﻣﮫ ھﺎ ﺑﮫ ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻈﺎھﺮات و ﺗﺸﻨﺠﺎت داﻣﻦ زد‪.‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ در ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺎﻣﮥ ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺴﻢ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ ھﯿﺄت ھﯿﺌﺖ رﯾﯿﺴﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ پ‪،‬اﺳﺦ ﻧﺎﻣﮫ‬
‫ھﯿﺌﺖ رﯾﯿﺴﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ در ﺑﺎب طﺮح ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﻤﺎره ‪١٠۴٨٣‬‬
‫– ‪ ٣١ / ١٠ / ٢٨‬اﺷﻌﺎر ﻣﯽدارد ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺷﺮﺣﯽ راﮐﮫ ﻗﺒﻼ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﮫ و ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪه ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻓﺮﻣﻮدهاﯾﺪ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ در ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺎﻣﮫ اﺧﯿﺮآﻧﭽﮫ در‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎب ﺿﻤﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﻣﻮرﺧﮫ ‪ ٣١ / ١٠ / ٢٧‬ﻧﻮﺷﺘﮫام ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﻧﻈﺮ اﺻﻮﻟﯽ‬
‫اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ اﺳﺖ واﻣﺎ در ﺑﺎب اداﻣﮫ ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺠﻠﺲ اﻟﺒﺘﮫ طﺒﻘﮫ آﯾﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫھﺎی ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺧﻮاھﯿﺪ ﻓﺮﻣﻮد و ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﯿﺪ‪ .‬ﺳﯿﺪاﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪. « ٣١-/ ١٠/٢٨ .‬‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺐ اﺧﺘﯿﺎرات‬ ‫*‬

‫ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﺎﻣﮫ ھﺎ ی ﻣﺘﺒﺎدﻟﮫ و ﺑﮫ طﻮر ﮐﻠﯽ ﺷﺮوع و ﺧﺎﺗﻤﮫ اﯾﻦ ﺗﺸﻨﺞ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺎن دھﻨﺪه ﺗﻮﺟﮫ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺴﺆول ﺑﮫ رﻓﻊ ﺑﺤﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎﻣﮫ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ در‬
‫ﺟﻠﺴﮫ ﯾﮑﺸﻨﺒﮫ ‪ ٢٨‬دﯾﻤﺎه در ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪ‪ .‬در ھﻤﺎن روز ھﯿﺌﺖ رﺋﯿﺴﮫ‬
 ‫‪٩٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﭘﺎﺳﺦ داد و ﺑﺎز در ھﻤﺎن روز رﺋﯿﺲ ھﯿﺌﺖ رﺋﯿﺴﮫ ﭘﺎﺳﺦ داد و ﺑﺎز در ھﻤﺎن روز‬
‫رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺟﻮاب ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ را ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻣﮑﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﮫ‬
‫ﻋﻠﻨﯽ ﺑﺮای اداﻣﮫ ﺑﺤﺚ روی ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات در روز ‪ ٢٩‬دﯾﻤﺎه ﻓﺮاھﻢ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺸﺎر اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﮫ ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات در ﯾﮏ ﺟﻠﺴﮫ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده‬
‫ﮐﮫ از ﺳﺎﻋﺖ ‪ ۶‬ﺗﺎ ‪ ١٠‬ﺑﻌﺪ از ظﮭﺮ طﻮل ﮐﺸﯿﺪ و ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬از ‪ ۶٧‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺣﺎﺿﺮ در ﺟﻠﺴﮫ ﻧﯿﺰ ‪ ۵٩‬رأی ﻣﻮاﻓﻖ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﮔﺰارﺷﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺧﺎطﺮ اھﻤﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع از اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﺗﮭﯿﮫ ﮐﺮده ﺑﻮدم ‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﻦ‬
‫ﻧﮑﺘﮫ ﺗﻮﺟﮫ داده ﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ آن ھﻤﮫ ھﯿﺎھﻮ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﮭﺎ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات‪،‬‬
‫رأی ﻣﺨﺎﻟﻒ داده ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺣﻤﯿﺪﯾﮫ وﮐﯿﻞ ﻣﺮاﻏﮫ در ورﻗﮫ ای ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪:‬‬
‫اﻟﺒﺘﮫ ﭼﻮن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﺘﺒﺎ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ اﻋﻼم ﮐﺮده ﺑﻮد دادن و ﻧﺪادن رأی ﺑﮫ‬
‫ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﮫ ﻣﻨﺰﻟﮫ رأی اﻋﺘﻤﺎد و ﯾﺎ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﮫ دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮط‬
‫وﮐﯿﻞ ﻣﺮاﻏﮫ در رأی را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫در ﮔﺰارش ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ از ﮐﻞ ‪ ٧٩‬ﺗﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دوره ھﻔﺪھﻢ ‪۵٩‬‬
‫ﻧﻔﺮ رأی ﻣﻮاﻓﻖ دادﻧﺪ و ‪ ٢٠‬ﻧﻔﺮ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﻧﯿﺰ‪ ١٢‬ﻧﻔﺮﻏﺎﯾﺐ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎر و ﯾﺎ‬
‫در ﻣﺴﺎﻓﺮت داﺧﻞ و ﯾﺎ ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر ﺑﻮدﻧﺪ و اﯾﻦ ﻋﺪه ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻤﻌﮫ ﺗﮭﺮان‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ ﻣﺸﺎر‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻓﺮاﻣﺮزی‪ ،‬ﺻﺮاف زاده ‪،‬‬
‫ﻓﻀﻠﻌﻠﯽ ھﺪی‪ ،‬آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷﯿﺦ اﻟﻤﻠﮏ اورﻧﮓ‪ .‬ﻋﺪه ای ﻧﯿﺰ از دادن رأی‬
‫ﺧﻮد داری ﮐﺮدﻧﺪ ﭼﻮن دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮی زاده‪ ،‬ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی‪،‬ﻋﻠﯽ زھﺮی‪ ،‬اﺣﻤﺪ‬
‫ﺑﮭﺎدری‪ .‬ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﻧﯿﺰ رأی ﺳﻔﯿﺪ )ﻣﻤﺘﻨﻊ( داد و ﻋﺪه ای ھﻢ در ﺟﻠﺴﮫ ﺷﺮﮐﺖ‬
‫ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪( ١۴).‬‬
 ‫‪٩٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اوﺿﺎع آﺷﻔﺘﮫ‪،‬ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرطﻮس‪ ،‬ﺳﻠﺐ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺑﻘﺎﯾﯽ ‪ ،‬اﺳﺘﯿﻀﺎح و‬

‫رﻓﺮاﻧﺪوم‬

‫ﷴ ﻋﻠﯽ ﺳﻔﺮی ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬او ﺿﺎع ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﮫ ﺷﺪت آﺷﻔﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺘﻞ‬
‫اﻓﺸﺎرطﻮس و ﺟﻨﺠﺎل ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن‪ ،‬ﺑﻼ ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﮔﺰارش ھﺴﺌﺖ ‪ ٨‬ﻧﻔﺮه و ﺗﯿﺮه ﺷﺪن‬
‫رواﺑﻂ درﺑﺎر ﺑﺎ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﺎﻧﻮن ﺗﺤﺮﯾﮏ در داﺧﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ ﺗﺤﺼﻦ‬
‫ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ زاھﺪی‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻧﺎھﻨﺠﺎر و ﺧﺸﻮﻧﺘﮭﺎی ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ وﮐﻼی در ﺑﺎری‬
‫اﻣﺜﺎل ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ و ﺑﮭﺎدری‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻄﺎﻟﺐ زﻧﻨﺪه در روزﻧﺎﻣﮫ ﺷﺎھﺪ ] ﻧﺸﺮﯾﮥ‬
‫ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ[ و روز ﻧﺎﻣﮫ ھﺎی در ﺑﺎری ﻋﻠﯿﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ھﻤﮫ دﺳﺖ ﺑﮫ دﺳﺖ‬
‫داده و ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﺘﺸﺞ در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر ﺑﮫ وﺟﻮد آورده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ از دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق از ﺳﻮی ﻣﺮدم ھﻤﭽﻨﺎن اداﻣﮫ داﺷﺖ و در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ از ﺗﻈﺎھﺮات ﺗﮭﺮان و ﺷﮭﺮﺳﺘﺎﻧﮭﺎ‪ ،‬ﺳﺘﻮﻧﮭﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ از طﻮﻣﺎرھﺎ و‬
‫ﺗﻠﮕﺮاﻓﮭﺎ ﭼﺎپ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.....‬‬

‫ﺳﻠﺐ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ‬ ‫*‬

‫ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﺬاﮐﺮات و ﺗﻮاﻓﻘﮭﺎ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﻓﺮاھﻢ آﻣﺪ و در‬
‫روز ‪ ٢٩‬اردﯾﺒﮭﺸﺖ ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر وﮐﻼی ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﺑﮫ رﯾﺎﺳﺖ ﷴ‬
‫ذواﻟﻔﻘﺎری ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ھﺮ ﯾﮏ ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ وﻗﺖ اﺿﺎﻓﯽ ﺑﮫ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻮھﻨﯽ ﻋﻠﯿﮫ دوﻟﺖ و ﺷﺨﺺ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﺎن‬
‫اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﺳﮫ ﻋﻀﻮر ﺳﺎﺑﻖ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ و ﭘﺮﭼﻤﺪاران ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻓﻌﻠﯽ‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ :‬ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮی زاده و دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ در ﻣﺠﻤﻮع ﺣﺪود‬
‫دوﺳﺎﻋﺖ و ﻧﯿﻢ از ﺗﺮﯾﺒﻮن ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از وﻗﺖ ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﮐﮫ در اﺧﺘﯿﺎر وی ﻗﺮار داده و‬
‫ﻧﯿﻤﺴﺎﻋﺖ وﻗﺘﯽ ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ وی داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺨﺺ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﮫ ﺑﺎد دﺷﻨﺎم‬
 ‫‪٩٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﮔﺮﻓﺖ و ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎر طﻮس را را ﺗﻮطﺌﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻋﻠﯿﮫ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﻗﻠﻤﺪاد ﮐﺮد‪ .‬در‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻔﺖ ھﻢ ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪ ﮐﮫ دوﻟﺖ ﺑﮫ ھﯿﭻ اﻗﺪام ﻣﺜﺒﺘﯽ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻧﺪاﺷﺘﮫ و ﺟﺰ ﺟﻨﺠﺎل‬
‫و ھﯿﺎھﻮ و اﯾﺠﺎد ﻧﻔﺎق و اﺧﺘﻼل ﮐﺎر دﯾﮕﺮی ﺻﻮرت ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻄﻖ ﺑﻌﺪی‬
‫ﺣﺎﺋﺮی زاده ﺑﺎ ھﻤﺎن ﻣﻘﺪار وﻗﺖ اﺿﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ و ﺗﮭﻤﺖ و ھﻮ و ﺟﻨﺠﺎل ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ً در ﺑﺎره‬
‫اﺧﺘﯿﺎراﺗﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق داده ﺷﺪه ﺑﻮد ﺷﺪﯾﺪا ً اﻋﺘﺮاض ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻧﺎطﻖ دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از وﻗﺖ ﭘﻮر ﺳﺮﺗﯿﭗ و ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫وﻗﺖ اﺿﺎﻓﯽ از ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﺗﻔﻀﯿﻞ در ﻣﻮرد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺧﻮد از ﺗﮭﺮان و ﮐﺮﻣﺎن‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد و ﺣﻀﻮر ﻋﻠﯽ روﺣﯽ را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﮐﺮﻣﺎن ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫اﻋﻼم داﺷﺖ‪ .‬وی ﺑﻌﺪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﺎﺟﺮای اﻓﺸﺎر طﻮس‪ ،‬اﺗﮭﻤﺎت وارده ﺑﮫ ﺧﻮد را‬
‫رد ﮐﺮد و دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را دوﻟﺖ ﭘﺮوﻧﺪه ﺳﺎز داﻧﺴﺖ و ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪ ﮐﮫ ﭼﻮن‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق از ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ ﺗﺮﺳﺪ و از ﺑﺮ ﻣﻼ ﺷﺪن اﻓﺘﻀﺎﺣﺎت دوﻟﺖ از طﺮﯾﻖ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ وﺣﺸﺖ دارد‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﮫ اﯾﻦ ﺻﺤﻨﮫ ﺳﺎزی ھﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬دﮐﺘﺮﺑﻘﺎﺋﯽ درﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﺑﺴﺘﮫ ﻣﮭﺮ ﮐﺮده ای را ﺑﮫ ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ داد ﺗﺎ در ﺻﻨﺪوق ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ اﻣﺎﻧﺖ ﮔﺬارده‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺳﺨﻨﺎن ﻗﺒﻞ از دﺳﺘﻮر‪ ،‬وزﯾﺮ دادﮔﺴﺘﺮی‪ ،‬ﻻﯾﺤﮫ ﺳﻠﺐ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ از دﮐﺘﺮ‬
‫ﺑﻘﺎﺋﯽ را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺘﻦ ﻻﯾﺤﮫ دوﻟﺖ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮح ﺑﻮد‪:‬‬
‫» ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮔﺰارش وزارت دﻓﺎع ﻣﻠﯽ و دﻻﯾﻞ و ﻣﺪارک ﭘﯿﻮﺳﺖ آن ﺟﻨﺎب آﻗﺎی‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮﺑﻘﺎﯾﯽ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻣﺘﮭﻢ اﺳﺖ ﺑﮫ ﻣﻌﺎوﻧﺖ درﻗﺘﻞ‬
‫ﺗﯿﻤﺴﺎرﺳﺮﻟﺸﮕﺮ اﻓﺸﺎرطﻮس و ﭼﻮن ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ازﻧﺎﻣﺒﺮده ﺑﺎﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﯿﺴﺮﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮطﺒﻖ ﻣﺎده ‪ ١٨٢‬آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ داﺧﻠﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ﮐﮫ ﻣﻘﺮر‬
‫داﺷﺘﮫ اﺳﺖ ھﺮﮔﺎه ﻧﻤﺎﯾﻨﺪهای ﺑﺎرﺗﮑﺎب ﺟﻨﺤﮫ ﯾﺎ ﺟﻨﺎﯾﺘﯽ ﻣﺘﮭﻢ ﺷﻮداﻋﻢ از اﯾﻦ ﮐﮫ‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺸﺎ اﺗﮭﺎم زﻣﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﯾﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﺑﺎﺷﺪ وزﯾﺮدادﮔﺴﺘﺮی ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﮔﺰارﺷﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮع اﺗﮭﺎم و دﻻﯾﻞ و ﻣﺪارک ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ آن ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮔﺰارش ﻣﺰﺑﻮردراوﻟﯿﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺮاﺋﺖ و ﺑﺪون‬
 ‫‪٩٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺗﺎﺧﯿﺮ ﺑﮫ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﻗﻮاﻧﯿﻦ دادﮔﺴﺘﺮی ارﺟﺎع ﺧﻮاھﺪﺷﺪ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎ دارد ﻣﻘﺮرﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‬

‫ھﺮﭼﮫ زودﺗﺮﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه و ﻣﻔﺎد ﻣﺎده ‪ ١٨٢‬آﺋﯿﻦ‬
‫ﻧﺎﻣﮫ رادرﺑﺎره ﻣﺸﺎراﻟﯿﮫ ﺑﻤﻮﻗﻊ اﺟﺮ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬وزﯾﺮدادﮔﺴﺘﺮی‪ .‬ﻟﻄﻔﯽ‬
‫اﯾﻦ ﻻﯾﺤﮫ ﺑﮫ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن دادﮔﺴﺘﺮی ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﺰارش ﺷﻌﺒﮫ درﺑﺎره اﻋﺘﺒﺎرﻧﺎﻣﮫ آﻗﺎی روﺣﯽ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی و ﻋﻠﯽ زھﺮی ﺑﮫ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﺗﺤﻘﯿﻖ رﻓﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺠﻠﺲ ﮐﮫ ﻧﻮار ﺿﺒﻂ ﺷﺪه ﺑﻮد از رادﯾﻮ ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺨﺶ ﺷﺪ‪.‬‬
‫روزﺑﻌﺪ درﺷﻤﺎره ‪١١٠۴‬ﻣﻮرخ ‪ ٣٠‬اردﯾﺒﮭﺸﺖ‪١٣٣٢‬ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوزﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫»ﺑﺎ اﯾﻦ ﺻﺤﻨﮫ ﺳﺎزﯾﮭﺎی ﻣﺮدم را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻓﺮﯾﺐ داد« ﺑﮫ ﺟﻠﺴﮫ روز ﻗﺒﻞ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫اﺷﺎره ﺷﺪ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬دﯾﺮوز ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﺑﯿﺶ از دو ﻣﺎه ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺖ و ﺳﮫ‬
‫ﻧﻔﺮ از وﮐﻼی ﻣﺨﺎﻟﻒ ھﺮ ﭼﮫ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ و اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﻮﻧﺴﺮدی ﺗﻤﺎم ﺷﻨﯿﺪ و طﺒﻖ دﺳﺘﻮرﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ رادﯾﻮ ﺗﮭﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﮫ‬
‫وﺳﯿﻠﮫ ﻧﻮار ﻋﯿﻨﺎ ً ﺑﯿﺎﻧﺎت وﮐﻼی ﻣﺨﺎﻟﻒ را ﭘﺨﺶ ﮐﺮد‪«.‬‬

‫طﺮح ﮔﺰارش‬ ‫*‬

‫درﺟﻠﺴﮫ ‪ ٣١‬اردﯾﺒﮭﺸﺖ ﮐﮫ ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی آﻧﺮا اداره ﻣﯽ ﮐﺮد ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ از ﺗﺮﯾﺒﻮن ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮﺑﻘﺎﺋﯽ از رﺋﯿﺲ دوﻟﺖ ﮐﮫ اﺟﺎزه داد‬
‫ﻧﻄﻘﮭﺎی ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ از رادﯾﻮ ﭘﺨﺶ ﺷﻮد ﺗﺸﮑﺮﮐﺮد‪ .‬دﮐﺘﺮﺑﻘﺎﺋﯽ ﺑﮫ دﻧﺒﺎل ﺳﺨﻨﺎن ﺟﻠﺴﮫ‬
‫ﻗﺒﻞ ﺑﮫ ﺷﺪت دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﮫ ﺑﺎد دﺷﻨﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از او ﺣﺎﺋﺮی زاده ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از وﻗﺖ ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻓﺮﺻﺖ ﺣﻤﻠﮫ و دﺷﻨﺎم ﺑﮫ دوﻟﺖ را ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪ ﮐﮫ در ﻣﻤﻠﮑﺖ اﻣﻨﯿﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب اﯾﻦ ﺳﮫ ﻧﻔﺮی ﮐﮫ در ﺟﻠﺴﺎت ﮔﺬﺷﺘﮫ و اﻣﺮوز ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﮐﺘﺮ‬
‫ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺑﮫ دﻓﺎع از دوﻟﺖ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ داﺳﺘﺎن ﻣﻌﺮوف » ﮐﻮه ﻣﻮش زاﺋﯿﺪ«‬
 ‫‪٩٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﮫ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ در دو ﺟﻠﺴﮫ ﻣﺠﻠﺲ اﺷﺎره ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﭘﺲ از دو ﻣﺎه‬

‫ﺣﺮﻓﮭﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﭘﺮﯾﺮوز واﻣﺮوز ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺑﺎ آن ھﻤﮫ ادﻋﺎھﺎ زدﻧﺪ در ﺣﮑﻢ ھﻤﺎن‬
‫ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﻮه ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﮭﺎ ﺳﺮ و ﺻﺪا ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻮش زاﺋﯿﺪ!‬
‫دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺑﮫ ﺧﺪﻣﺎت دوﻟﺖ در زﻣﯿﻨﮫ ﻧﻔﺖ و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﺑﯽ درﯾﻎ ﻣﺮدم از دوﻟﺖ‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد و ﺿﻤﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮫ اﻧﺘﻘﺎد ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ اﺷﺎره ﺑﮫ ﻗﺘﻞ ﻓﺠﯿﻊ‬
‫ﺳﺮﺗﯿﭗ اﻓﺸﺎر طﻮس ﻧﻤﻮد‪ .‬وی ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺻﺤﻨﮫ ھﺎی ﻓﺠﯿﻊ‬
‫ﻗﺘﻞ ﺳﺌﻮال ﮐﺮد ﮐﮫ ﭼﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻨﮭﻤﮫ آزار و رﻓﺘﺎر ﻏﯿﺮاﻧﺴﺎﻧﯽ ﺷﻤﺎ را ﻣﺘﺄﺛﺮ‬
‫ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮔﺰارش ھﯿﺌﺖ ‪ ٨‬ﻧﻔﺮی ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪ و در ﻓﻮرﯾﺖ اول‬
‫آن ﺳﯿﺪ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺣﺎﺋﺮی زاده ﺑﺎ وﺟﻮدی ﮐﮫ ﻋﻀﻮ ھﻤﯿﻦ ھﯿﺌﺖ ‪ ٨‬ﻧﻔﺮی ﺑﻮد ﺑﮫ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ او ﻣﺤﻤﻮد ﻧﺮﯾﻤﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﮫ ﻣﺤﺾ اﻋﻼم‬
‫رأی ﺑﮫ ﻓﻮرﯾﺖ اول ﻣﺨﺎﻟﻘﯿﻦ ﺟﻠﺴﮫ را ﺗﺮک ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺠﻠﺲ از اﮐﺜﺮﯾﺖ اﻓﺘﺎد و‬
‫ﺑﺪون ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺧﺘﻢ ﺷﺪ و در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﻣﺼﺎﺣﺐ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺎون‬
‫وزارت ﻓﺮھﻨﮓ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ از ﺳﻮی وزارت دادﮔﺴﺘﺮی در ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﭘﺮوﻧﺪه ھﺎی اﻋﻼم ﺟﺮم ﻋﻠﯿﮫ ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ ﺗﻘﺎﺿﺎی رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ھﯿﺄت ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ دﯾﮕﺮ‬ ‫*‬

‫در ﺧﻼل طﺮح ﮔﺰارش ھﯿﺌﺖ ‪ ٨‬ﻧﻔﺮی ﭼﻮن ﻣﺴﺎﺋﻞ داﺧﻠﯽ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﮫ‬
‫ﺧﺼﻮص ﺛﺒﺖ ﻧﺎم در ﺗﺎﺑﻠﻮ ﻧﻄﻘﮭﺎی ﻗﺒﻞ از دﺳﺘﻮر اﯾﺠﺎد ﻣﺸﮑﻞ ﮐﺮده ﺑﻮد و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ و در راس آﻧﺎن دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ و ﺷﻤﺲ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی و ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ اﺟﺎزه ﺛﺒﺖ‬
‫ﻧﺎم ﺑﮫ ﻣﻮاﻓﻘﯿﻦ دوﻟﺖ ﻧﻤﯽ دادﻧﺪ و ھﺮ روز ﺟﻠﻮی ﺗﺎﺑﻠﻮ‪ ،‬ﮐﺎر ﺣﺘﯽ ﺑﮫ زد و ﺧﻮرد‬
‫ﻣﯽ ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺑﮫ اﺿﺎﻓﮫ دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﺎرھﺎ را ﻓﻠﺞ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬در ﺟﻠﺴﮫ ﺧﺼﻮﺻﯽ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﯾﮏ ھﯿﺌﺄت ‪ ١٨‬ﻧﻔﺮی ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ و رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻞ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ ﮐﮫ رﯾﺎﺳﺖ‬
 ‫‪٩٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫آن ﺑﮫ ﻋﮭﺪه ﻣﺤﻤﻮد ﻧﺮﯾﻤﺎن واﮔﺬار ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ھﯿﺄت دﺳﺘﻮر ﮐﺎر ﺧﻮد را ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮح‬
‫اﻋﻼم ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪ -١‬ﻣﺴﺌﻠﮫ ﮔﺰارش ھﯿﺌﺖ ‪ ٨‬ﻧﻔﺮی‪ - ٢ .‬ﺛﺒﺖ ﻧﺎم ﺑﺮای ﻧﻄﻘﮭﺎی ﻗﺒﻞ از دﺳﺘﻮر‪٣ :‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻋﻠﯽ روﺣﯽ از ﮐﺮﻣﺎن‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ اﯾﻦ ھﯿﺌﺖ ‪ ١٨‬ﻧﻔﺮی ﻧﯿﺰ ﮐﺎری از ﭘﯿﺶ ﻧﺒﺮد و ﻣﺸﮑﻼت ھﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎاﻧﺪ‪.‬‬
‫ازدﺣﺎم ﻣﺮدم در ﻣﯿﺪان ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن وﺗﻈﺎھﺮات ﻋﻠﯿﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﮫ آﯾﺖ ﷲ‬
‫ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ در ‪ ٢٨‬اردﯾﺒﮭﺸﺖ ﻧﺎﻣﮫ زﯾﺮ را ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫» ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ‪ ،‬ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ و آراﻣﺶ ﮐﮫ اوﻟﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺧﻮد‬
‫ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺑﺮوز ھﺮ ﻧﻮع ﺗﺸﻨﺞ ﻣﻘﺘﻀﯽ ﻣﯽ داﻧﻢ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﯿﺪ ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ از ﺗﺠﻤﻊ اﻓﺮاد و دﺳﺘﺠﺎت ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم طﺮﻓﺪاری‬
‫از دوﻟﺖ در ﻣﺤﻮطﮫ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﯿﺪان ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﺸﻨﺞ و ﺗﻮھﯿﻦ ﺑﮫ‬
‫آﻗﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽ آورﻧﺪ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﭼﮫ ﺑﺎ ﺗﺠﻤﻊ ﯾﮏ‬
‫دﺳﺘﮫ ﺟﻤﻌﯽ ودﺳﺘﮫ دﯾﮕﺮی ھﻢ ﺑﺮ ﺧﺎﺳﺘﮫ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺑﯽ ﻧﻈﻤﯽ را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻈﺎر دارم ﺑﺎ ﺻﺪور اﯾﻦ دﺳﺘﻮرﻣﻮﺟﺒﺎت ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ و آراﻣﺶ از ھﺮ ﺟﮭﺖ‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﮔﺮدﯾﺪه و آﻗﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﮫ وظﺎﯾﻒ ﻣﻠﯽ و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺧﻮد‬
‫ﻗﯿﺎم و اﻗﺪام ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ .‬رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ‪ ،‬ﺳﯿﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ«‬

‫دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ و اﺗﮭﺎﻣﺎت‬ ‫*‬

‫در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺟﻨﺎﺣﮭﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ھﻤﮫ روزه ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﺋﻞ روز‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺷﻤﺎره ﻣﻮرخ ‪ ٣١‬اردﯾﺒﮭﺸﺖ ‪ ١٣٣٢‬روزﻧﺎﻣﮫ‬
‫ﮐﯿﮭﺎن ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ای ﺑﺎ آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ درج ﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﻣﻘﺎم رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫و رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻞ ﺑﯽ طﺮﻓﯽ از ﺟﺎﻧﺐ اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ای ﻋﺠﯿﺐ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﮐﯿﮭﺎن از اﯾﺸﺎن در ﺑﺎره ﭘﺮوﻧﺪه ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرطﻮس و ﻣﺪاﺧﻠﮫ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ‬
 ‫‪٩٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﭘﺮﺳﺶ ﮐﺮد و رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫» ‪...‬ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﯾﻨﺴﺘﮑﮫ اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺘﮭﺎ ﻧﺎروا ﺑﮫ آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﺳﺎﻟﮭﺎﺳﺖ‬
‫در ﺻﺤﺖ ﻋﻤﻞ و روﺷﻨﯽ و ﻓﺪاﮐﺎری ھﺎی ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﺮای ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﻣﻠﺖ اﯾﺮان‬
‫ﮐﻢ ﻧﻈﯿﺮ ھﺴﺘﻨﺪ دور از اﻧﺼﺎف و وﺟﺪان اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ ﺑﺮ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن دادﮔﺴﺘﺮی‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ازﺣﻖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﭘﯿﺪاﮐﺮدن اﺻﻞ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﻨﺤﺮف‬
‫ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﻻﺑﺪ آﻧﭽﮫ ﻻزﻣﮫ ﻋﺪل و داد اﺳﺖ ﺑﮫ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاھﻨﺪ آورد‪«...‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﻮرد آﻗﺎی روﺣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﮐﺮﻣﺎن ﮔﻔﺖ ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬اﺻﻼً اﯾﻦ ﻣﺮد ﻣﺤﺘﺮم را ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﺸﺎن در اﯾﻨﻤﻮرد ﺑﯿﭽﺎره داﻧﺴﺖ اﻏﻮا ﺑﮫ‬
‫ﺟﮭﻞ ﮐﺮده اﻧﺪ واﻻ ھﯿﭻ راھﯽ طﺒﻖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮای ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ اﯾﺸﺎن در‬
‫دوره ھﻔﺪھﻢ ﻧﺒﻮده و ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﻮد ﮐﮫ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ اﯾﺸﺎن‬
‫را ﻣﺮدود داﻧﺴﺘﮫ و ﻣﺠﻠﺲ ھﻢ ﺗﺨﻠﻒ از رأی ﮐﻤﯿﺴﺴﯿﻮن ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد و‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻘﺮرات ﺑﺪان رأی ﺧﻮاھﺪ داد‪«...‬‬
‫روزﻧﺎﻣﮫ ﮐﯿﮭﺎن درﺷﻤﺎره ‪ ٣‬ﺧﺮداد ‪ ١٣٣٢‬ﺗﯿﺰ ﮔﻔﺘﮕﻮی آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ را ﺑﺎ‬
‫ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﻟﯿﻨﭽﻮﻓﺴﮑﯽ اﺳﺘﺎد ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﮐﺎﻟﯿﻔﺮﻧﯿﺎ ﮐﮫ ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ در‬
‫اﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺗﮭﯿﮫ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺟﮭﺖ اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺘﺎب ﺑﮫ ﺗﮭﺮان آﻣﺪه ﺑﻮد ﭼﺎپ ﮐﺮد‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ در ﻣﻮرد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﺷﺎره ﺑﮫ‬
‫ﺳﻮاﺑﻖ اﻣﺮ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫» ‪...‬آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و دوﻟﺖ اﯾﺸﺎن را ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮدم ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﺷﺪﯾﺪ ﭼﮭﺎر روزه ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻗﻮام اﯾﺸﺎن را ﻣﺠﺪدا ً روی ﮐﺎر آوردم‪ ...‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﮫ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﻢ روش دوﻟﺖ آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق روش ﯾﮏ دوﻟﺖ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮراﺳﺖ و از اﺻﻮل‬
‫آزادی و ﻣﺸﺮوطﯿﺖ ﭘﯿﺮوی ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﻟﺬا ﭼﻮن دﯾﺪم اﯾﺸﺎن ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎی اﺧﺘﯿﺎرات ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﻦ در ﻣﻘﺎم اﻋﺘﺮاض ﺑﺮآﻣﺪم و‬
‫ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺧﻮد را طﯽ اﻋﻼﻣﯿﮫ ای اظﮭﺎر ﮐﺮدم‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻮن آﻗﺎی ﺷﺎﯾﮕﺎن از طﺮف‬
‫آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ ‪ ۴٨‬ﺳﺎﻋﺖ دﯾﮕﺮ ﻗﻀﯿﮫ ﻧﻔﺖ ﺑﮫ ﻧﺤﻮ ﺧﻮﺑﯽ ﺣﻞ ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﺎﻓﺸﺎری ﺑﯿﺸﺘﺮی در ﺧﺼﻮص رد ﻻﯾﺤﮥ اﺧﺘﯿﺎرات ﻧﮑﺮدم‪ .‬ﺑﻌﺪا ً ھﻢ‬
 ‫‪١٠٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﮫ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻧﻔﺖ ﺑﯽ اﺳﺎس ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻣﻨﮭﻢ ﺗﺎ ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﮫ‬
‫آﻗﺎی دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﺮ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ‬
‫ﻣﺴﺘﺮد ﻧﮑﻨﺪ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاھﻢ ﺑﻮد‪«.‬‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻓﻮرﯾﺖ‬ ‫*‬

‫ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن دادﮔﺴﺘﺮی ﻣﭽﻠﺲ ﺑﮫ رﯾﺎﺳﺖ آﯾﺖ ﷲ ﻣﯿﻼﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺑﻌﺪ از‬
‫ظﮭﺮ روز دوم ﺧﺮداد ‪ ١٣٣٢‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺟﻠﺴﮫ راﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﮫ ﻻﯾﺤﮥ ﺳﻠﺐ‬
‫ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ از دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ داد‪ .‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﺎ ﺗﻔﻀﯿﻞ ﻓﺮاوان ھﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫ﻋﮑﺴﯽ ﮐﮫ اﺟﺎزه داده ﺷﺪه ﺑﻮد از ﺟﻠﺴﮥ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻠﺐ‬
‫ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫روز ﺳﻮم ﺧﺮداد ‪ ،‬ﺟﻠﺴﮥ ﻋﻠﻨﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ رﯾﺎﺳﺖ ذواﻟﻔﻘﺎری ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ اﺑﺘﺪا ﻣﮭﻨﺪس زﯾﺮک زاده ازاﻗﺪاﻣﺎت دوﻟﺖ وﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﺮدم از ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬وی ﺿﻤﻦ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﺖ اﯾﺮان‪ ،‬اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﮫ‬
‫ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﺖ از ﭼﻨﺪ ﻣﻐﺮض ﻣﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن دوﻟﺘﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﺎر‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﮫ اﺗﻔﺎق ﮐﺮدم ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن او ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ از ﺟﻤﻠﮫ ﻋﻠﯽ زھﺮی و ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی ﺑﮫ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﺎدۀ ‪ ٩٠‬ﮐﮫ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ‬
‫ﺗﻮھﯿﻦ ﺑﮫ وﮐﯿﻞ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺗﺮﯾﺒﻮن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮای ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ و دﻓﺎع ازﺧﻮد را ﻣﻄﺮح‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﻧﯿﺰ ﺿﻤﻦ دﺷﻨﺎم ھﺎی ﻓﺮاوان ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و اطﺮاﻓﯿﺎن او اﻋﻼم‬
‫ﮐﺮد ﮐﮫ ﭼﻮن ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﮫ دﺳﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ طﺮف ﺳﻘﻮط ﻣﯽ رود‪ ،‬او ﺑﺮای‬
‫ﻧﺠﺎت ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻗﯿﺎم ﮐﺮده اﺳﺖ ‪!...‬‬
‫در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﺟﻮاد ﮔﻨﺠﮫ ای از ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺗﻮزﯾﻊ ﺑﻠﯿﻂ ھﺎی ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯿﺎن ﮔﻼﯾﮫ ﮐﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دو ﺑﻠﯿﻂ ﺳﮭﻤﯿﮫ را در روز ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﮫ ﻣﯽ دھﺪ ﮐﮫ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮای دادن آن ﺑﮫ ﻣﺘﻘﺎﺿﯿﺎن واﻗﻌﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ﺿﻤﻦ ﻟﺰوم‬
 ‫‪١٠١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺣﻀﻮر ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯽ در ﺟﻠﺴﮫ و رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻘﺮرات از ﺳﻮی ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯿﺎن ﯾﺎدآورﺷﺪ ﮐﮫ‬

‫ﺑﮫ اﯾﻦ وﺿﻊ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ھﻨﮕﺎم طﺮح ﻓﻮرﯾﺖ ﮔﺰارش ھﯿﺌﺖ ‪ ٨‬ﻧﻔﺮی‪ ،‬از ﺳﻮی اﻗﻠﯿﺖ اﺑﺮاز‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﺟﻠﺴﮥ ﻋﻠﻨﯽ ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺬاﮐﺮه در ﺟﻠﺴﮥ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺣﺎﺋﺮی زاده ﺿﻤﻦ اﺑﺮاز ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ طﺮح ھﯿﺌﺖ‪ ،‬رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﮫ‬
‫آن را در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﻮﮐﻮل ﺑﮫ ﺳﻠﺐ اﺧﺘﯿﺎرات از دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﺮد‪ .‬وی ﺿﻤﻨﺎ ً‬
‫ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﮐﺮد ﮐﮫ رؤﺳﺎی ﺷﮭﺮﺑﺎﻧﯽ و ژاﻧﺪارﻣﺮی و ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ را ﻣﺠﻠﺲ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﺪدا ً ﺟﻠﺴﮥ ﺟﻠﺴﮥ ﻋﻠﻨﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ و ﻓﻮرﯾﺖ ﮔﺰارش ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا‬
‫اﺻﻐﺮ ﭘﺎرﺳﺎ ﺳﺨﻨﮕﻮی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺿﻤﻦ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺧﺪﻣﺎت دوﻟﺖ و‬
‫ﮐﺎر ﺷﮑﻨﯽ ھﺎی ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺑﯿﺪاری ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم دراﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﻓﻮرﯾﺖ اول ﮔﺰارش‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮔﺮدﯾﺪ اﻣﺎ ھﻨﮕﺎم طﺮح ﻓﻮرﯾﺖ دوم ﻣﺠﺪدا ً اﻋﻀﺎی اﻗﻠﯿﺖ از ﺟﻠﺴﮫ ﺧﺎرج‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪...‬‬

‫زد و ﺧﻮرد ﻣﺠﺪد در ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫*‬

‫ﭘﺲ از ﮐﺸﻤﮑﺶ ھﺎی ﻓﺮاوان ﺑﺎﻻﺧﺮه دو ﻓﻮرﯾﺖ ﮐﺰارش ھﯿﺌﺖ ‪ ٨‬ﻧﻔﺮی در‬
‫ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻧﯿﺰ از ھﺮ ﻓﺮﺻﺘﯽ ﺑﺮای ﺣﻤﻠﮫ ﺑﮫ‬
‫دوﻟﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺼﻮﯾﺐ طﺮح ﻣﻮاﺟﮫ ﺑﺎ » اﺑﺴﺘﺮوﮐﺴﯿﻮن« اﻗﻠﯿﺖ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﺟﻠﺴﮥ ﻣﻮرخ ‪ ١٧‬ﺧﺮداد ﮐﮫ ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی آﻧﺮا اداره ﻣﯽ ﮐﺮد ﺑﺎر‬
‫دﯾﮕﺮ طﺮح ﮔﺰارش ھﯿﺌﺖ ‪ ٨‬ﻧﻔﺮی ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺸﻨﺞ ﺷﺪﯾﺪ ﺷﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻓﺮاﻣﺮزی ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﮐﺮد ﮐﮫ طﺮح ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺴﮑﻮت ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬او ﺑﮫ ﺑﮭﺎﻧﮥ‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﭘﯿﺸﻨﮭﺎدﺧﻮد ﺑﮫ دﺷﻨﺎم ﮔﻮﺋﯽ ﭘﺮداﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﭘﯿﺸﻨﮭﺎدم ﺑﺮای‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ھﻨﻮز از ﯾﮏ دﻋﻮا ﻓﺎرغ ﻧﺸﺪه اﯾﻢ وارد دﻋﻮای دﯾﮕﺮی‬
 ‫‪١٠٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ اﮔﺮ دوﻟﺖ ﮐﺎر ﺧﻮدش را ﻣﯽ ﮐﺮد و دﻋﻮا درﺳﺖ ﻧﻤﯽ ﮐﺮد ھﯿﭽﮑﺲ‬
‫ﺣﺮﻓﯽ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﯽ ھﻢ ﻧﻤﯽ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ دوﻟﺖ ھﺮ روز ﺑﮭﺎﻧﮫ ای درﺳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬
‫و ھﯿﭽﮑﺲ ھﻢ ﭼﻮب ﻻی ﭼﺮخ دوﻟﺖ ﻧﻤﯽ ﮔﺬارد و ﮐﺎر ﺷﮑﻨﯽ ھﻢ در ﮐﺎر‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪«...‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻦ ﻓﺮاﻣﺮزی ﭘﺲ از آﻧﮑﮫ ﺣﺮﻓﮭﺎی ﺧﻮد را زد‪ ،‬ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﺳﮑﻮت را ﭘﺲ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد را ﻗﺒﻮل دارد و‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺸﺖ ﺗﺮﯾﺒﻮن ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ در ﺑﺎرۀ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪه و دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد دھﻨﺪه ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد‬
‫ﺣﺮف ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺨﺎﻟﻒ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﻣﺴﮑﻮت ﻣﺎﻧﺪن ﭘﺸﺖ ﺗﺮﯾﺒﻮن‬
‫آﻣﺪ اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﮫ ﺷﺮوع ﺑﮫ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﻗﺼﺪش از ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﻓﺮاﻣﺮزی ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﺑﻮد و ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪ‪ ،‬اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎدش را‬
‫ﭘﺲ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﺗﺎ دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ اﻣﮑﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮﻣﺠﻠﺲ ﺳﺒﺐ ﺷﺪﮐﮫ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﭘﺸﺖ ﺗﺮﯾﺒﻮن ﺑﺎ ﻟﺤﻨﯽ ﻣﺨﺼﻮص‬ ‫اﯾﻦ رﻓﺘﺎر درآن ّ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ» ﻣﺘﺸﮑﺮم‪ «.‬و ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻨﺪه وﮐﻼ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﺬاﮐﺮات ﻓﺮﺻﺖ‬
‫دﯾﮕﺮی ﺑﺮای ﺣﻤﻠﮫ ﺑﮫ دوﻟﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و ﺿﻤﻦ اﻧﺘﻘﺎد از روﯾﮥ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺖ‬
‫ﮐﮫ ﻣﻦ ﺑﺎ ﻗﻠﺪر ﻣﺨﺎﻟﻔﻢ‪ ،‬ﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ اﯾﻦ ﻗﻠﺪر ﺷﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ رﺋﯿﺲ اﻟﻮزرا‪ .‬وی ﮔﻔﺖ‬
‫اﮔﺮدراﯾﻦ ﮔﺰارش ھﯿﺌﺖ ‪ ٨‬ﻧﻔﺮی ﮐﮫ ﻣﺪﺗﮭﺎﺳﺖ وﻗﺖ ﻣﺠﻠﺲ را ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻧﻘﺸﮫ ای در‬
‫ﮐﺎر ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺗﻐﯿﯿﺮ رژﯾﻢ درﮐﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺗﻤﺎم ﮐﺎرھﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﻋﻠﯿﮫ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﺑﺎ ﯾﮏ ﻗﯿﺎم و ﻗﻌﻮد ﮐﺎن ﻟﻢ ﯾﮑﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺧﺘﯿﺎرات‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎر ﺟﺎن و ﻣﺎل ﻣﺮدم را ﺑﮫ دﺳﺖ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ داد‪.‬‬
‫ﻧﺮﯾﻤﺎن در ﺟﻮاب ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی ﺿﻤﻦ دﻓﺎع از ﮔﺰارش ھﯿﺌﺖ ھﺸﺖ ﻧﻔﺮی و‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺧﺘﯿﺎرات ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی و دﯾﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻓﻌﻠﯽ دوﻟﺖ ﮔﻔﺖ‪ » :‬در‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺸﻤﺎھﮫ ﮐﮫ ﺷﻤﺎ رأی دادﯾﺪ ﺧﻮب ﺑﻮد ﭼﻄﻮر ﺣﺎﻻ ﺑﺪ ﺷﺪ‪...‬؟‬
‫اﻗﻠﯿﺖ ﺗﺤﺮﯾﮑﺎﺗﯽ را ﺷﺮوع ﮐﺮد و ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎدی را ﺑﮭﺎﻧﮫ‬
 ‫‪١٠٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﺑﮫ ھﺘﺎﮐﯽ ﺑﮫ ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﮐﮫ ﺟﻠﺴﮫ را اداره ﻣﯽ ﮐﺮد ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎزﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﺻﺤﻨﮫ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ﺑﻮد‪ .‬وی در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺑﺎ ﻣﺸﺖ ﮔﺮه ﮐﺮده ﻣﮭﻨﺪس‬
‫رﺿﻮی را ﻣﺨﺎطﺐ ﻗﺮار داده ﺑﻮد ﻓﺮﯾﺎد زد‪ » :‬ﭼﺮا ﺣﺮف زور ﻣﯽ زﻧﯽ‪ ،‬ﭼﺮا‬
‫ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻣﯽ ﮐﻨﯽ؟« ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﻣﮑﯽ ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﺳﺎﮐﺖ ﺑﺎش‪ «.‬ﻣﮑﯽ‬
‫ﺟﻮاب داد‪ »:‬ﺧﻮدت ﺳﺎﮐﺖ ﺑﺎش‪ «...‬ھﻤﮭﻤﮫ و ﻗﯿﻞ و ﻗﺎل در ﮔﺮﻓﺖ و وﮐﻼی در‬
‫ﺑﺎری ﺑﮫ ﮐﻤﮏ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ زﺷﺖ و زﻧﻨﺪه ﺑﺪﯾﻨﺼﻮرت رد و‬
‫ﺑﺪل ﺷﺪ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﺣﻤﯿﺪﯾﮫ ‪ -‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را ﭼﺮا ﻟﻐﻮﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟ )زﻧﮓ رﺋﯿﺲ( ﭼﺮا ﻣﺎده ‪٩٠‬‬
‫را اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدھﯽ؟‬
‫ﻣﮑﯽ ‪ -‬ﭘﺎﺷﻮ ﺑﺮو ﺑﯿﺮون ﭘﺎﺷﻮ ﺑﺮو ﺑﯿﺮون )ھﻤﮭﻤﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬زﻧﮓ رﺋﯿﺲ(‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ‪ -‬آﻗﺎی ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﺷﻤﺎ اﻋﻤﺎل ﻏﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ )زﻧﮓ رﺋﯿﺲ(‬
‫ﻣﮑﯽ ‪ -‬ﭘﺎﺷﻮ ﺑﺮو ﺑﯿﺮون ﻣﺴﺨﺮه ﮐﺮدی )زﻧﮓ رﺋﯿﺲ(‬
‫دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ – ﺑﺎﯾﺪ رای ﺑﮕﯿﺮی )زﻧﮓ رﺋﯿﺲ(‬
‫ﻣﮑﯽ ‪) -‬ﺧﻄﺎب ﺑﮫ آﻗﺎی ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ( ﺣﻤﺎل ﺑﺮو ﺑﯿﺮون آﻧﺠﺎ ﭼﺮا ﻧﺸﺴﺘﮫای ﺑﺮو‬
‫ﺑﯿﺮون ﺑﺎزﯾﺶ را درآوردی ﻗﻄﺎع اﻟﻄﺮﯾﻖ را آوردهاﻧﺪ ﭘﺸﺖ ﻣﯿﺰ رﯾﺎﺳﺖ )ھﻤﮭﻤﮫ‬
‫ﺷﺪﯾﺪ ‪ -‬زﻧﮓ رﺋﯿﺲ(‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ‪ -‬آﻗﺎی ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی واﻗﻌﺎ آدم ﺑﯽ وﺟﺪاﻧﯽ ھﺴﺘﯽ‬
‫ﻧﺮﯾﻤﺎن ‪ -‬ﭼﺮاﺑﮫ رﺋﯿﺲ ﺗﻮھﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﺪ ﺗﻮھﯿﻦ ﺑﮑﻨﯿﺪ؟ «‬
‫وﮐﻼی درﺑﺎری ﺻﺤﻨﮫ ای را ﮐﮫ ﺑﺮای ﺑﯿﺮون ﮐﺮدن ﻋﻠﯽ روﺣﯽ ﺑﻮﺟﻮد آورده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮای ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی طﺮح رﯾﺰی ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ از ﺟﺎی ﺧﻮد ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‬
‫و ﺑﮫ طﺮف ﻣﺤﻮطﮥ ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ رﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی را از ﮐﺮﺳﯽ رﯾﺎﺳﺖ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮده و ﺑﯿﺮون ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﻤﯿﺪﯾﮫ‪ ،‬ﭘﻮر ﺳﺮﺗﯿﭗ‪ ،‬و ﻓﻀﻠﻌﻠﯽ ھﺪی ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻗﺼﺪ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﺷﺪت ﻣﺘﺸﻨﺞ ﺷﺪ‪ .‬از ھﺮ ﺳﻮ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﮫ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و‬
‫ﺟﻠﻮی ﺗﺮﯾﺒﻮن ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﻧﺮﯾﻤﺎن ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ اﯾﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ ‪ » :‬ﺑﺮﮔﺮد‬
 ‫‪١٠٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺳﺮﺟﺎﯾﺖ ‪ ،‬ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ھﺮﮐﺲ ھﺴﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﺪ ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﮐﮫ رﯾﺎﺳﺖ‬

‫ﻣﺠﻠﺲ را ﻋﮭﺪه دار اﺳﺖ ﺗﻮھﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪ «.‬ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ در ﺟﻮاﺑﺶ ﮔﻔﺖ‪»:‬ﺑﯿﺨﻮد ﺳﯿﻨﮫ‬
‫ﺳﭙﺮ ﻧﮑﻦ‪ .‬ﻣﻦ اﯾﻦ آدم را ) اﺷﺎره ﺑﮫ ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ( از ﻣﺠﻠﺲ ﺑﯿﺮون ﻣﯽ‬
‫اﻧﺪازم‪ «...‬در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ﻣﺮﺗﺐ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽ زد‪ ،‬ﯾﺎﷲ ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺮون‪،‬‬
‫ﭼﺮا ﻧﺸﺴﺘﮫ اﯾﺪ ﻧﮕﺎه ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﯿﺮوﻧﺶ ﺑﯿﻨﺪازﯾﺪ‪ .‬ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﺑﮫ طﺮف ھﯿﺌﺖ‬
‫رﺋﯿﺴﮫ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد وﻟﯽ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻧﺮﯾﻤﺎن ﺟﻠﻮی او را ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﺣﻖ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻀﻮﻟﯽ را ﻧﺪاری‪ ،‬اﯾﻦ ﭼﮫ ﮐﺜﺎﻓﺘﮑﺎری اﺳﺖ ﮐﮫ راه اﻧﺪاﺧﺘﮫ اﯾﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﺷﻤﺎ ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﻣﯽ ﺧﻮاھﯿﺪ ﺑﮫ ﺑﺎد ﺑﺪھﯿﺪ‪ «.‬ﻧﺮﯾﻤﺎن ﺟﻮاب‬
‫داد‪ » :‬ﺣﺮف زﯾﺎدی ﻧﺰن اﺑﻠﮫ‪ «.‬ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﻣﯽ زﻧﻢ ﺗﻮی دھﻨﺖ ﺑﯽ‬
‫ﺷﺮف‪ «.‬ﻧﺮﯾﻤﺎن ﺟﻮاب داد‪ » :‬ﻏﻠﻂ ﻣﯽ ﮐﻨﯽ ﺑﯽ ادب ﺑﯽ ﺗﺮﺑﯿﺖ‪ «...‬درﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺑﯿﻦ‬
‫اﯾﻦ دوﻧﻔﺮ ﻣﺸﺎﺟﺮه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺳﺮاﭘﺎ ﻓﺮﯾﺎد ﺑﻮد‪ .‬از ﻟﮋ ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯿﺎن‪ ،‬ازﻟﮋ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت واز داﺧﻞ ﻣﺠﻠﺲ ھﻤﮫ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽ زدﻧﺪ و ﺑﮫ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن اﻋﺘﺮاض‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﻣﺮﺗﺒﺎ ً زﻧﮓ را ﺑﮫ ﺻﺪا در آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮﻧﺴﺮد‬
‫ﺳﺮ ﺟﺎی ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺸﺎﺟﺮه ﺑﯿﻦ ﻧﺮﯾﻤﺎن و ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﺑﮫ ﻣﻨﺎزﻋﮫ ﮐﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﺑﮫ طﺮف ﻧﺮﯾﻤﺎن ﺣﻤﻠﮫ ﺑﺮد وﻟﯽ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﮫ دﺳﺘﺶ ﺑﮫ او ﺑﺮﺳﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺮﯾﻤﺎن ﺳﯿﻠﯽ ﻣﺤﮑﻤﯽ ﺑﮫ ﺻﻮرت او زد‪ .‬اﯾﻦ دو ﺑﺎ ھﻢ ﮔﻼوﯾﺰ ﺷﺪﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ‬
‫ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ ﻧﺮﯾﻤﺎن ورزﺷﮑﺎرﺑﻮد واز ﻧﯿﺮوی ﺑﺪﻧﯽ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﮭﺮه داﺷﺖ ﺑﮫ ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ‬
‫ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮ اﺷﺮاﻓﯽ ﻣﻮی ﻧﺮﯾﻤﺎن را ﭼﺴﺒﯿﺪ و ﻧﺮﯾﻤﺎن ﺑﺎ زدن ﻣﺸﺖ ﻣﺤﮑﻤﯽ ﺑﮫ ﺷﮑﻢ او‬
‫ﻣﻮی ﺧﻮد را ﺧﻼص ﮐﺮد‪ .‬ﭘﻮر ﺳﺮﺗﯿﭗ و ﺣﻤﯿﺪﯾﮫ و دﯾﮕﺮان ﺑﮫ ﮐﻤﮏ ﻣﯿﺮ اﺷﺮاﻓﯽ‬
‫ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺮﯾﻤﺎن را ﺑﺎ ﻣﺸﺖ و ﻟﮕﺪ در ﻣﯿﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ وﻟﯽ ﻧﺮﯾﻤﺎن ﻣﻘﺎوم ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎزﻋﮫ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻨﺎزﻋﮥ ﺳﺨﺘﯽ در ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻗﺒﺎل وﮐﯿﻞ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه ﺑﮫ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻧﺮﯾﻤﺎن‬
‫ﻣﺸﺖ ﻣﺤﮑﻤﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ زد وﻟﯽ ﺑﺎ ﻣﺸﺖ ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﺑﮫ ﺻﻮرﺗﺶ‪،‬‬
‫ﻋﯿﻨﮑﺲ ﺷﮑﺴﺖ و از ﺻﻮرت اﻗﺒﺎل ﺧﻮن ﺟﺎری ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺤﻮطﮥ ﺟﻠﻮی ﺗﺮﯾﺒﻮن‬
 ‫‪١٠٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺠﻠﺲ زد و ﺧﻮرد ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻧﺎھﻨﺠﺎری در آﻣﺪ و ﻋﺪه ای از وﮐﻼ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان‬

‫»ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ« ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺟﻠﻮی ﻣﻨﺎزﻋﮫ را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ﮐﮫ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ﯾﮑﯽ از ھﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ھﺎ ﺑﻮد وﻟﯽ ﭼﻨﺪ ﻣﺸﺖ و ﻟﮕﺪ از طﺮﻓﯿﻦ دﻋﻮا ﻧﺼﯿﺐ ﺑﺮد و ﺻﻮرﺗﺶ‬
‫ﻣﺘﻮرم ﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻋﻮا ﻣﯽ رﻓﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ دﺧﺎﻟﺖ ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯿﺎن و ﺷﻌﺎرھﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﻋﻠﯿﮫ ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﺑﮫ‬
‫ﻋﻨﻮان‪ :‬دزد‪ ،‬ﻻﺳﺘﮏ دزد و ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ‪ :‬ﻗﺎﺗﻞ ‪ ،‬آدﻣﮑﺶ‪ ،‬دزد و‬
‫ﺟﺎﻧﯽ ﻣﯽ دادﻧﺪ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺑﻠﻮا درآﯾﺪ‪...‬‬
‫ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﮐﺮﺳﯽ رﯾﺎﺳﺖ را ﺗﺮک ﮐﺮد و ﮔﺎرد ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯿﺎن را‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻧﯿﺰ از ﺗﺎﻻر ﺟﻠﺴﮥ ﻋﻠﻨﯽ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﮐﺸﻤﮑﺶ و دﻋﻮا درﺳﺮﺳﺮا ﻧﯿﺰ اداﻣﮫ داﺷﺖ وﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ وﺳﺎطﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‪،‬‬
‫زد و ﺧﻮرد ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﺬاﮐﺮاﺗﯽ ﮐﮫ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ زﻧﮓ ﺟﻠﺴﮥ ﻋﻠﻨﯽ زده ﺷﺪ و‬
‫ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی در ﮐﺮﺳﯽ رﯾﺎﺳﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬طﺒﻖ آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﺗﻮھﯿﻨﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫وی ] ﺑﻌﻨﻮان رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ [ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺗﻮﺑﯿﺦ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ را ﻣﺠﻠﺲ ﮐﺮد‪.‬‬
‫» ‪...‬آﻧﭽﮫ ﮐﮫ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ اﺳﺒﺎب ﺗﺎﺳﻒ اﺳﺖ ھﻢ ﺑﺮای ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ھﻢ ﺑﺮای‬
‫ﮐﺸﻮر اﯾﺮان ﮐﮫ ﻣﺤﺘﺎج ﺑﮫ اﺻﻼﺣﺎت اﺳﺖ )ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ( درﻋﯿﻦ‬
‫ﺣﺎل اھﺎﻧﺘﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺷﺨﺺ ﻣﻦ ﮐﺮدﻧﺪ ازﻧﻈﺮﺷﺨﺼﯽ ھﯿﭻ اھﻤﯿﺘﯽ ﻧﺪارد وﻟﯽ ﭼﻮن‬
‫ﺑﻨﺪه ﺑﻌﻨﻮان رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ دراﯾﻨﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﮫام اھﺎﻧﺖ ﺑﮫ ﻣﻘﺎم رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪه ﻣﻦ‬
‫ﺟﻤﻠﮫ آﻗﺎی ﻣﮑﯽ ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ ﺣﺮﻓﮭﺎی زﺷﺖ داﺋﺮ ﺑﺨﺮوج ﺑﻨﺪه زدﻧﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫طﺒﻖ ﻣﺎده ‪ ١٠٢‬ﺑﻄﻮرﯾﮑﮫ ﺑﺮای آﻗﺎﯾﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎی‬
‫رای در ﻣﻮرد اﯾﺸﺎن ﻣﯽ ﻧﻤﺎاﯾﻢ‪«...‬‬
‫در اداﻣﮥ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی‪ ،‬ﻣﮑﯽ وﻋﺪه ای از وﮐﻼ ﺑﮫ ﺟﻮاﺑﮕﻮﺋﯽ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﮑﯽ‪ -‬ﺑﻨﺪه اھﺎﻧﺘﯽ ﻧﮑﺮدم آﻗﺎی ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﺷﺒﯽ ﮐﮫ ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ رﺋﯿﺲ‬
‫اﻟﻮزرا ﺷﺪ ﺗﻮی ﺧﺎﻧﮫ ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ ﺑﻮدﯾﺪ ﯾﺎﻧﺒﻮدﯾﺪ؟‬
 ‫‪١٠٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ) ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ( – اﯾﻨﮭﺎ دروغ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ آﻧﺠﺎ ﻧﺒﻮدم‪.‬‬
‫ﻣﮑﯽ ‪ -‬ﺷﻤﺎﻏﺮض دارﯾﺪ اﻋﻤﺎل ﻏﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ -‬ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺗﻮﺑﯿﺦ ﺑﺎ ﻣﻨﻊ ﺣﻀﻮر ﺑﺮای آﻗﺎی ﻣﮑﯽ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﻣﮑﯽ – ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻗﺪرﺗﯽ ﻧﺪارﯾﺪ اﺧﻄﺎردارم ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ اﯾﻨﮑﺎررا‬
‫ﺑﮑﻨﯿﺪ‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ -‬ﺑﻨﺪه ﺗﻘﺎﺿﺎﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﺴﺘﮫ ﺑﮫ رای ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ ﻣﯽﺧﻮاھﺪرای ﺑﺪھﺪ ﯾﺎ‬
‫ﻧﺪھﺪ‬
‫ﻣﮑﯽ ‪ -‬اﺧﻄﺎردارم ﺣﺮف ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﺑﺰﻧﻢ‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ ‪ -‬ﻣﺠﻠﺲ ھﯿﭽﻮﻗﺖ ﺑﺮﻋﻠﯿﮫ ﻣﮑﯽ رای ﻧﻤﯽدھﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺖ را ﻣﮑﯽ ﻣﻠﯽ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺠﺪزاده و ﺷﺎﭘﻮری ‪ -‬ﺧﻮب ھﻢ رای ﻣﯽدھﺪ )ھﻤﮭﻤﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ‪ -‬زﻧﮓ رﺋﯿﺲ(‬
‫دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ – ) اﺷﺎره ﺑﮫ ﻣﺠﺪ زاده و ﺷﺎﭘﻮری ( – ﺗﻤﺎﺷﺎ ﮐﻨﯿﺪ آﻗﺎﯾﺎن ﺑﮫ ﻣﯿﺪان‬
‫ﻣﻦ آﻣﺪﻧﺪ )زﻧﮓ رﺋﯿﺲ ‪ -‬دﻋﻮت ﺑﮫ ﺳﮑﻮت(‬
‫ﻣﺠﺪزاده ‪) -‬ﺧﻄﺎب ﺑﮫ آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ( اوھﻮاھﻮ ﺑﮫ ﻣﯿﺪان ﺗﻮ آﻧﮭﻢ ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ‬
‫ﺑﯿﺎﯾﻢ؟‬
‫ﺷﻤﺲ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی ‪ -‬آﻗﺎی رﺋﯿﺲ اﺧﻄﺎردارم‬
‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ‪ -‬اﺧﻄﺎرﺗﺎن را ﺑﻌﺪ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ ﻗﺒﻼ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎﯾﯽ ﮐﮫ از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪه‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻔﺶ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﮑﯽ ‪ -‬آﻗﺎی رﺋﯿﺲ ﺑﯿﻄﺮف ﻣﻦ دﻓﺎع دارم ﭼﮫ ﮔﮫ ﺧﻮردﻧﮭﺎ ؟! ﻣﺮده ﺷﻮر آن‬
‫وﮐﺎﻟﺖ را ﺑﺒﺮد ﮐﮫ ﺗﻮ ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ آن ﺑﺎﺷﯽ‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ ‪ -‬اﺻﻞ ‪ ١۶‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ھﻢ ﻣﺜﻞ ﺳﺎﯾﺮاﺻﻮل ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ ﻣﺎ اﺟﺎزه‬
‫ﻧﻤﯽدھﯿﻢ ﺑﺎ ﺗﻮده اﯾﮭﺎ اﺋﺘﻼف ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻣﮑﯽ ‪ -‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ وﷲ اﺳﺘﻘﻼل اﯾﺮان را اﯾﻨﮑﺎرھﺎ ﺑﺒﺎد‬
‫ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬دارد اﯾﺮان را ﺗﺠﺰﯾﮫ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻠﺨﺎﻟﯽ – ) ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﻣﮑﯽ ( ‪ -‬اﯾﻦ ﺣﺮﻓﮭﺎ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﮫ ﻧﮭﻀﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٠٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﮑﯽ – ) ﻣﮑﯽ ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﺧﻠﺨﺎﻟﯽ ( ﺗﻮ ﭘﺮوﻧﺪه دزدی ﺻﺪ ﺗﻮﻣﺎﻧﯽ داری ﺗﻮ‬

‫دﯾﮕﺮ ﺣﺮف ﻧﺰن‪.‬‬
‫ﺧﻠﺨﺎﻟﯽ ‪ -‬ﭘﺮوﻧﺪه دزدی و ﻧﺎﺑﮑﺎری ﻣﺎل ﺗﺴﺖ ﺗﻮ ھﻤﺎن ﮐﺴﯽ ھﺴﺘﯽ ﮐﮫ در ﺗﺒﺮﯾﺰ‬
‫ﻋﻠﯿﮫ ﻣﻦ ﻗﯿﺎم ﮐﺮدی‪.‬‬
‫ﻣﮑﯽ – در ﺗﺒﺮﯾﺰ اﮔﺮ ﻣﻦ ﻧﺒﻮدم ﭘﮭﻦ ﺑﺎرت ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ در ﺗﺒﺮﯾﺰ ﻣﯽﮔﻔﺘﯽ ﻣﻦ‬
‫ﻣﮑﯽ آذرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﻢ ﺑﺮو ﺣﻤﺎل‬
‫ﺧﻠﺨﺎﻟﯽ – ﺣﯿﻒ اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﮐﮫ ﺗﻮ در آن ﺑﺎﺷﯽ ‪ ،‬ﮐﺠﺎ ﻣﻦ دزدی ﮐﺮده ام؟‪«...‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺮای رﻓﻊ ﺗﺸﻨﭻ ﻣﺠﻠﺲ راھﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﺸﺪ دﯾﮕﺮ ﺗﺸﻨﺞ ﺷﺪﯾﺪی‬
‫آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم اﻟﻤﻠﮏ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان » رﯾﺶ ﺳﻔﯿﺪ« از ﺟﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‬
‫) وی ھﻤﯿﺸﮫ ردﯾﻒ آﺧﺮ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺰدﯾﮏ ﻟﮋ ﻣﻄﺒﻮﻋﺖ ﻣﯽ ﻧﺸﺴﺖ و ﮐﻤﺘﺮ ﺣﺮف‬
‫ﻣﯽ زد و ھﺮ ﮔﺎه ھﻢ ﮐﮫ ﺳﺨﻨﯽ داﺷﺖ ﯾﺎ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎدی ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺗﺮﯾﺒﻮن ﻧﻤﯽ‬
‫رﻓﺖ و از ھﻤﺎﻧﺠﺎ ﮐﮫ ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮد ﺑﺮ ﻣﯽ ﺧﺎﺳﺖ و ﺳﺨﻦ ﻣﯿﮕﻔﺖ(‪ .‬او در اﯾﻦ ﻟﺤﻈﮫ‬
‫ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﮐﺎر را ﮐﺮد و ﺑﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪن ﺻﺪای او‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺳﺎﮐﺖ ﺷﺪ‪ .‬وی ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬ﺑﻨﺪه ﻋﻘﯿﺪه دارم ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺗﻨﻔﺲ آﻗﺎﯾﺎن ﺻﻼح ﺑﺪاﻧﻨﺪ ھﻤﯿﻦ ﻣﻮﻗﻊ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ھﯿﭻ ﻗﺎﺿﯽ در ﺣﺎل ﻋﺼﺒﺎﻧﯿﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ رای ﺑﺪھﺪ‪ .‬آﻗﺎﯾﺎن ھﻤﮫ‬
‫ﻋﺼﺒﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎه رﻣﻀﺎن اﺳﺖ ﻓﻌﻼ ﺗﻨﻔﺲ داده ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻌﺪ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﺑﮫ ﻣﻘﺎم رﯾﺎﺳﺖ ھﯿﭻ ﮐﺲ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺗﻮھﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻓﺮاﻣﺮزی ‪ -‬ھﯿﭽﮑﺲ ﺑﮫ ھﯿﭽﮑﺲ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺗﻮھﯿﻦ ﺑﮑﻨﺪ‬
‫ﻣﮑﯽ – آﻗﺎ آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺣﻖ دادهاﺳﺖ ﮐﮫ اﺧﻄﺎر ﺑﮑﻨﻢ‪ ،‬ﺳﮫ دﻓﻌﮫ اﺧﻄﺎرﮐﺮدم‬
‫وﻟﯽ ﺟﻮاب ﻣﺮاﻧﻤﯽدھﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم اﻟﻤﻠﮏ ‪ -‬اﻟﺒﺘﮫ رﺋﯿﺲ ھﻢ ﺣﻖ ﻏﺮض ورزی ﻧﺒﺎﯾﺪ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﮭﻨﺪس ﺣﺴﯿﺒﯽ ‪ -‬آﻗﺎ ﭼﮫ ﻏﺮض راﻧﯽ؟‬
‫ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی – ﮐﺴﯽ ﻏﺮض راﻧﯽ ﻧﮑﺮد‪.‬‬
‫ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم اﻟﻤﻠﮏ ‪ -‬ﺑﮭﺮ ﺣﺎل ﺑﻨﺪه ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺗﻨﻔﺲ دارم‪.‬‬
 ‫‪١٠٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ – اھﺎﻧﺘﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺷﺪه از ﻧﻈﺮ ھﯿﭻ اھﻤﯿﺘﯽ ﻧﺪارد ‪،‬ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﮫ‬
‫ﺑﻨﺪه ﺷﺨﺼﺎ ﻣﺒﺎرزه را ﺑﺮای ﮐﺎرھﺎی ﻣﻤﻠﮑﺖ اﯾﺮان ﺷﺮوع ﮐﺮدم ﺷﺎﯾﺪ ھﻤﯿﻦ‬
‫آﻗﺎﯾﺎن ھﻤﻘﺪم ھﻢ اﮔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﮭﺮ ﺣﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺑﻨﺪه ﺑﮭﺮﺣﺎل ﺗﻘﺪﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ وﻟﯽ‬
‫ﺑﻨﺪه اﺣﺘﺮاﻣﺸﺎن را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮدم و اﻣﺮوز ھﻢ ﺑﺎﮐﻤﺎل ﺑﯽ ﻟﻄﻔﯽ و ﺑﮫ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻨﺪه‬
‫ﺑﺮﺧﻼف آزادﮔﯽ ﺑﮫ ﺑﻨﺪه ﺗﻮھﯿﻦ و اھﺎﻧﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﻨﺪه ھﻤﺎﻧﻄﻮرﯾﮑﮫ‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ ،‬آﺋﯿﻦﻧﺎﻣﮫ ﺣﻖ دادهاﺳﺖ رﺋﯿﺲ از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺗﻮﺑﯿﺦ‬
‫ﺑﮑﻨﺪ ﺣﺎﻻ ھﻢ ﺑﮫ ﺗﻘﺎﺿﺎی آﻗﺎﯾﺎن اﻋﻼم ﺗﻨﻔﺲ ﻣﯽﮐﻨﻢ وﻟﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ اﺳﺖ ‪«...‬‬

‫واﮐﻨﺶ ﺟﻠﺴﮫ دﯾﺮوز‬ ‫*‬

‫اﻧﺘﺸﺎر ﺣﻮادث اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﻔﺼﯿﻞ در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻣﻨﻌﮑﺲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻨﺞ در‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم را ﻓﺰوﻧﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬درﻣﺠﻠﺲ ﻧﯿﺰ ﺑﺮای ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ھﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﺷﺪ ﮐﮫ اﺧﺘﻼف‬
‫رﯾﺸﮫ دار اﺳﺖ و ﺣﻞ ﺷﺪﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫روز ﺑﻌﺪ در ﺳﺮﺳﺮای ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ طﺮﻓﮭﺎی دﻋﻮای ﺟﻠﺴﮥ ﻗﺒﻞ ﮔﻔﺘﮕﻮ داﺷﺘﻢ‪ .‬ﷴ‬
‫رﺿﺎ اﻗﺒﺎل وﮐﯿﻞ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه ﮐﮫ ﺑﺎ ﺻﻮرت ﭘﺎﻧﺴﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ آﻣﺪه ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‬
‫ﮐﮫ اﯾﻦ ﯾﮏ ﺗﻮطﺌﮫ ﺑﻮد ﭼﻮن ﺑﻘﺎﺋﯽ در ﻓﻮرﯾﺖ طﺮح ﮔﺰارش ھﯿﺄت ‪ ٨‬ﻧﻔﺮی ﻧﻮﺷﺘﮫ‬
‫ﺑﻮد » آرزو« و ﺑﮫ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮭﺎ ﺗﺼﻮﯾﺐ اﯾﻦ ﮔﺰارش را ﺑﮫ‬
‫ﺧﻮاب ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ و آرزوی آﻧﺮا ﺑﮫ ﮔﺮ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ّ .‬‬
‫واﻻ ﻣﺎ ﻧﺨﻮاھﯿﻢ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ھﻢ ﺧﺴﺘﮕﯽ ھﻢ ﺑﯽ ﺗﻮﺟﮭﯽ ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی را ﺑﮭﺎﻧﮫ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻋﺼﺒﺎﻧﯽ ﺷﺪم‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﮫ ھﺮﺣﺎل ﻣﺘﺄﺳﻔﻢ ‪ ،‬وﻟﯽ دﯾﮕﺮﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﮫ ) ﮔﺰارش ھﯿﺄت ‪٨‬‬
‫ﻧﻔﺮی ( در دﺳﺘﻮر اﺳﺖ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﻣﺠﻠﺲ را اداره ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻋﻀﻮ‬
‫ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ اﺳﺖ و ﺑﯽ طﺮف ﻧﯿﺴﺖ«‬
‫ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﮔﻔﺖ‪ » :‬از ﻣﺪﺗﮭﺎ ﭘﯿﺶ ﺗﻮﺟﮫ داﺷﺘﻢ ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮطﺌﮫ ای در ﮐﺎر‬
 ‫‪١٠٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ھﺴﺖ و ﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ در ﺧﺎرج از ﻣﺠﻠﺲ ھﻢ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺗﻮھﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ وﻟﯽ ﺑﮫ ھﺮ‬

‫ﺣﺎل ﻧﻤﯽ داﻧﻢ ﺗﺎ اﯾﻦ ﭼﺮا دﭼﺎر اﻧﺤﻄﺎط اﺧﻼﻗﯽ ﺷﺪه اﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﻮد ﻧﺮﯾﻤﺎن ﮐﮫ ھﻨﻮز ﺻﻮرﺗﺶ زﺧﻤﺶ ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪ »:‬دﯾﺮوز ﺣﺲ ﮐﺮدم ﺗﻮطﺌﮫ‬
‫اﺳﺖ و واﻗﻌﺎ ً ﻣﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﯿﺮون ﮐﻨﻨﺪ‪ «.‬ﷴ رﺿﺎ اﻗﺒﺎل ﺿﻤﻦ‬
‫ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺮﯾﻤﺎن اﺿﺎﻓﮫ ﮐﺮد ﺑﮭﺮﺣﺎل از اﯾﻨﮑﮫ وﮐﻼی ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ ﻣﺮا زﺧﻤﯽ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ ﺗﺄﺳﻔﯽ ﻧﺪارم‪ .‬ﷴ ذواﻟﻔﻘﺎری ﮐﮫ ﻧﻮﺑﺖ اداره ﺟﻠﺴﮫ آﯾﻨﺪه ﺑﮫ ﻋﮭﺪۀ وی‬
‫ﺑﻮد ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎ ً ﺗﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺸﻮد و ﻗﻀﯿﮫ ﺣﻞ ﻧﺸﻮد ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﺨﻮاھﺪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻠﺴﮥ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺿﻤﻦ اﺑﺮاز ﺗﺄﺳﻒ از ﺣﺎدﺛﮫ‪ ،‬از ﺑﺮﺑﺎری‬
‫و ﺻﺒﺮ و ﺣﻮﺻﻠﮫ و ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ داری ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺷﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ اھﺎﻧﺘﯽ‬
‫ﮐﮫ ﺑﮫ وﮐﻼی ﻋﻀﻮ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﺷﺪ و ﺿﺮب و ﺷﺘﻤﯽ ﮐﮫ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ اﺑﺮاز‬
‫ﺗﺄﺳﻒ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺿﻤﻦ اظﮭﺎر‪ ،‬ﺷﺎﯾﻌﮫ اﯾﻨﮑﮫ ﺧﻮدﺷﺎن ﺟﻠﺴﺎت را‬
‫اداره ﺧﻮاھﻨﺪ ﮐﺮد ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﻤﻮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﻓﻌﻼً ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد و ﺑﻌﻼوه ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻧﺪارم اﮔﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﻨﺪ اﻧﺸﺎء ﷲ ﺑﺮای دوره آﯾﻨﺪه‪«...‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ در ﺟﻠﺴﮥ ھﻔﺘﮕﯽ ﺑﺎ وﮐﻼ ﮐﮫ روز اول ﺗﯿﺮ در ﻣﺠﻠﺲ و در ﺑﺎغ‬
‫ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن )ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﮔﺮﻣﯽ ھﻮا( ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﺮای آﺷﺘﯽ دادن و رﻓﻊ‬
‫ﮐﺪورت ﺑﯿﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ و ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی را آﻏﺎز ﮐﺮد‪ .‬در ھﻤﯿﻦ ﺟﻠﺴﮫ طﺮﻓﯿﻦ‬
‫روی ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻮﺳﯿﺪﻧﺪ و از روی داد ﺟﻠﺴﮥ ﻗﺒﻞ از اظﮭﺎر ﺗﺄﺳﻒ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﭘﺲ از ﺳﺨﻨﺎن رﯾﺶ ﺳﻔﯿﺪان ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم اﻟﻤﻠﮏ و ھﺎﺷﻢ‬
‫ﻣﻠﮏ ﻣﺪﻧﯽ و دﻋﻮت ﺑﮫ اﺗﺤﺎد و اﺗﻔﺎق‪ ،‬آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ارز ﻧﯿﺎز ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﮫ‬
‫اﺻﻼﺣﺎت و رﻓﻊ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬وی ﺳﭙﺲ ﺑﮫ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ اﺷﺎره ﮐﺮد‬
‫و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
 ‫‪١١٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺘﯿﻨﮓ در ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن‬ ‫*‬

‫از ‪ ١٧‬ﺧﺮداد ﮐﮫ ﺟﻠﺴﮫ ﺑﺪﯾﻨﺼﻮرت ﻧﺎ ﻣﻄﻠﻮب ﺧﺘﻢ ﺷﺪ دﯾﮕﺮ اﻣﮑﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﻋﻠﻨﯽ ﻓﺮاھﻢ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ .‬ﮔﺮوھﮭﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺿﻤﻦ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺟﺎری‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ را ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ از‬
‫ﻣﺮدم دﻋﻮت ﮐﺮد ﺗﺎ در ﻣﯿﺪان ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن اﺟﺘﻤﺎع ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﮐﮫ روز‬
‫‪٢٧‬ﺧﺮداد درﺿﻠﻊ ﻏﺮﺑﯽ ﻣﯿﺪان ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ‪ ،‬از ﺑﺎﻟﮑﻦ روزﻧﺎﻣﮫ ﮐﺸﻮر‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﯿﺘﻨﮓ ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮔﺮوه درﺑﺎری و اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن آزادی و ﻧﺠﺎت ﻧﮭﻀﺖ و ﻏﯿﺮه و‬
‫ﺣﺘﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺰارش ﻣﺸﺮوﺣﯽ از اﯾﻦ ﻣﯿﺘﯿﻨﮓ در‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬در ﺷﻤﺎره ‪ ٣٠‬ﺧﺮداد ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز ﺿﻤﻦ ﮔﺰارش ﻣﻔﺼﻠﯽ‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﯿﺘﺮ‪ » :‬دﯾﺮوز ﺗﮭﺮان ﺑﯿﺪار و ﻗﮭﺮﻣﺎن ﻧﺸﺎن داد ﮐﮫ ﻗﺪرت در دﺳﺖ‬
‫ﮐﯿﺴﺖ‪ »...‬ﺳﺨﻨﺎن دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی و دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﮕﺎن ﻣﺸﺮوﺣﺎ ً درج‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺘﯿﻨﮓ دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﮕﺎن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬ﻣﺮدم ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﮐﮫ وﻗﺘﯽ ﻗﯿﺎم ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺷﺮوع ﺷﺪ ﺟﺮأت اﯾﻨﮑﮫ ﺑﮫ ﮔﺮﺑﮫ‬
‫ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﯿﺲ ﻧﮕﺎه ﭼﭗ ﮐﻨﻨﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﭼﮫ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪«...‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺿﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫» ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎری اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﺮای ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺘﻘﺎم از ﭘﯿﺮوزی درﺧﺸﺎن ﻣﻠﯽ‪،‬‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ذﺧﯿﺮه ھﺎی ﺧﻮد را ﺑﮫ ﮐﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ‪«...‬‬
‫ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی در ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ اﻋﻼم ﮐﺮد‪:‬‬
‫» ‪...‬ﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺪاﺧﻠﮥ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺌﻮل را در اﻣﻮر ﻣﻤﻠﮑﺖ ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﻧﺺ ﺻﺮﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﺗﺤﻤﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪«...‬‬
 ‫‪١١١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﮥ اﯾﻦ ﻣﯿﺘﯿﻨﮓ ﺗﻮﺳﻂ اﺻﻐﺮ ﭘﺎرﺳﺎ ﺳﺨﻨﮕﻮ ی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪ ﮐﮫ در آن ﺑﮫ دو ﻣﻄﻠﺐ ﻣﮭﻢ روز ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮔﺰارش ھﯿﺄت‬
‫‪ ٨‬ﻧﻔﺮی در ﻣﺠﻠﺲ و دﯾﮕﺮ اﺟﺮای ﻧﻈﺎﻣﻨﺎﻣﮥ ﻣﺠﻠﺲ در ﻣﻮرد ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از‬
‫اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر وﮐﻼی در ﺑﺎری اﺷﺎره ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﮐﻼی در ﺑﺎری از ﺑﺮﮔﺰاری اﯾﻦ ﻣﺘﯿﻨﮓ ﺑﮫ ﺧﺸﻢ آﻣﺪﻧﺪ و در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺧﻮد‬
‫ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ .‬روز ‪ ٣١‬ﺧﺮداد‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﻮﺻﯿﮥ آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺳﻌﯽ در‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﮥ ﻋﻠﻨﯽ ﺷﺪ و ﷴ ذواﻟﻔﻘﺎری ﺑﺮای ادارۀ ﺟﻠﺴﮫ ﺣﺎﺿﺮ ﮔﺮدﯾﺪ وﻟﯽ‬
‫اﯾﻨﺒﺎر ﺑﺎ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر وﮐﻼی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺟﻠﺴﮥ ﻋﻠﻨﯽ ﻣﺠﻠﺲ رﺳﻤﯿﺖ‬
‫ﻧﯿﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻠﺴﯿﺎن ﻧﺎ اﻣﯿﺪ از رﻓﻊ اﺧﺘﻼﻓﺎت و طﺮح ﮔﺰارش ھﺎی ھﯿﺄت ‪ ٨‬ﻧﻔﺮی ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ ﮐﮫ ﺧﻮد ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﺸﮑﻼت روز ﺑﻮد آﻣﺎده‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه درﺑﺎری ﺗﻤﺎم ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎب دو ﺑﺎرۀ آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﮫ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻓﻘﻂ دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪﷲ ﻣﻌﻈﻤﯽ را ﮐﺎﻧﺪﯾﺪا اﻋﻼم ﮐﺮد و‬
‫دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﮕﺎن ﻧﺎﻣﺰد ﻧﺸﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﯽ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ آراء ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ را‬
‫داﺷﺖ ﺑﻠﮑﮫ در ﻣﯿﺎن دﯾﮕﺮ وﮐﻼی ﺑﯽ طﺮف و ﺳﺎﮐﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﯿﺰ ﺻﺎﺣﺐ رأی‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﮔﻔﺘﮕﻮھﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﻗﺒﻞ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺎ اﯾﻦ ﮔﺮوه از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن داﺷﺘﯿﻢ آﻧﺎن از‬
‫اوﺿﺎع ﺑﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﮐﮫ آﻧﺮا ﻧﺘﯿﺠﮥ دو دﺳﺘﮕﯽ ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻧﺎراﺿﯽ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻠﻮﯾﺤﺎ ً از اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺠﺪد آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ اظﮭﺎر ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻘﯿﺪۀ اﯾﻦ ﮔﺮوه آن ﺑﻮد ﮐﮫ دﮐﺘﺮﻋﺒﺪﷲ ﻣﻌﻈﻤﯽ ﺑﯿﻦ دﺳﺘﺠﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ‬
‫دارد و وﺿﻊ ﻣﺠﻠﺲ را از اﯾﻦ » ﯾﮏ طﺮﻓﯽ « ﺑﻮدن در ﺧﻮاھﺪ آورد‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﮥ اﯾﻦ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ھﺎ در ﺟﻠﺴﮥ دھﻢ ﺗﯿﺮ ﻣﺎه ‪ ١٣٣٢‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪١١٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﻧﺘﺨﺎب رﺋﯿﺲ‬ ‫*‬

‫ﺟﻠﺴﮥ دھﻢ ﺗﯿﺮ را ﷴ ذواﻟﻔﻘﺎری اداره ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ از ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯽ ﻣﻮج ﻣﯽ‬
‫زد و در ﻣﯿﺪان ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﮔﺮوه ﮐﺜﯿﺮی ﺑﮫ اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺘﯿﺠﮥ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻟﮋ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت از ﻣﺪﯾﺮان ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﮔﺮوھﮭﺎی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﭘﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﮫ ﻋﮑﺲ‬
‫روزھﺎی ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ً ﺗﻤﺎﻣﯽ وﮐﻼی ﺣﺎﺿﺮ در ﻣﺮﮐﺰ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ رﺳﺎﻧﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﮫ طﻮری ﮐﮫ ﺗﺎﺑﻠﻮ ﻋﺪۀ ﺣﺎﺿﺮ در ﻣﺠﻠﺲ را ‪ ٧٣‬ﻧﻔﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ داد‪ .‬اﺧﺬ‬
‫رأی ﺷﺮوع ﺷﺪ و وﮐﻼ ﻧﺎم رﺋﯿﺲ آﯾﻨﺪه را روی ﮐﺎﻏﺬی ﻧﻮﺷﺘﮫ در ﮔﻠﺪاﻧﯽ ﮐﮫ روی‬
‫ﺗﺮﯾﺒﻮن ﺑﻮد ﻣﯽ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ آرا ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ .‬ﷴ ذواﻟﻔﻘﺎری ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ھﺮ ﻧﻮع ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده‬
‫و ﺗﺸﺘﺖ ﺑﮫ ﻣﻨﺸﯿﮭﺎ اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ ﻓﻘﻂ ﻧﺎم » ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ « و ﯾﺎ » ﻣﻌﻈﻤﯽ« را ﺑﺪون‬
‫ھﯿﭽﮕﻮﻧﮫ اﻟﻘﺎﺑﯽ ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮاﺋﺖ آرا درﻣﯿﺎن ﺳﮑﻮت ﮐﺎﻣﻞ و اﺗﮭﺎب ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ‬
‫ﺷﺮوع ﺷﺪ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ آراء دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﯽ از ‪ ٣٨‬رأی ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺷﺪ ﮐﮫ‬
‫او اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮥ آراء ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪ :‬دﮐﺘﺮﻣﻌﻈﻤﯽ‪ ۴١‬رأی و آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ٣١‬رأی ‪...‬‬
‫ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯿﺎن ﺑﮫ ﺷﺪت ﮐﻒ زدﻧﺪ و اﻧﻌﮑﺎس ﺧﺒﺮ درﻣﯿﺪان ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮﯾﺎدھﺎی‬
‫زﻧﺪه ﺑﺎد ﻣﺼﺪق ﻣﻮاﺟﮫ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﮐﻼی درﺑﺎری ﺑﺎﺧﺸﻢ ﻓﺮاوان از ﺟﻠﺴﮫ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮭﺎ از آﺧﺮﯾﻦ ﺣﺮﺑﮫ ﻧﯿﺰ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻋﻠﯽ زھﺮی ﺑﮫ راھﻨﻤﺎﺋﯽ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق اﺳﺘﯿﻀﺎح ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮﻋﺒﺪﷲ ﻣﻌﻈﻤﯽ ھﺸﺘﺎد و ﭘﻨﺠﻤﯿﻦ ﺟﻠﺴﮥ دورۀ ھﻔﺪھﻢ را در روز ‪ ١۴‬ﺗﯿﺮ‬
‫‪ ١٣٣٢‬ﺑﮫ ﻋﻨﻮان رﺋﯿﺲ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺠﻠﺲ اداره ﮐﺮد‪ .‬او اﺑﺘﺪا از رأﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ وی داده‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺸﮑﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻓﺮاﻣﺮزی ﺿﻤﻦ ﺗﺒﺮﯾﮏ ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﯽ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬ﭼﮫ آﻧﮭﺎ ﮐﮫ رأی دادﻧﺪ و ﭼﮫ آﻧﮭﺎ ﮐﮫ ﻧﺪادﻧﺪ ازاﻧﺘﺨﺎب ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﯽ راﺿﯽ‬
 ‫‪١١٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ھﺴﺘﻨﺪ ‪ ...‬و ھﻤﮫ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﮫ اﻧﺘﺨﺎب ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﯽ ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ‪«...‬‬

‫ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ﻧﯿﺰ ﺿﻤﻦ ﺗﺒﺮﯾﮏ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫» ﻣﻨﮭﻢ ﻣﺜﻞ آﻗﺎی ﻓﺮاﻣﺮزی ﺑﮫ دﮐﺘﺮﻣﻌﻈﻤﯽ رأی ﻧﺪادم وﻟﯽ اﻣﯿﺪوارم در‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ﮐﺎر ﻣﺠﻠﺲ ﺑﯿﻄﺮف ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ھﻤﮥ ﻣﺎ ﺧﻮاھﺎن رﺋﯿﺲ ﺑﯽ طﺮف ھﺴﺘﯿﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﮑﯽ درھﻤﯿﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ از ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﺗﺠﻠﯿﻞ ﮐﺮد و در ﺑﺎرۀ ھﻤﮑﺎرﯾﮭﺎی‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺧﻮد ﺑﺎ وی از دوره ﭘﺎﻧﺰدھﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﯾﺎد ﻧﻤﻮد از وﻗﺎﯾﻊ ﮔﺬﺷﺘﮫ اظﮭﺎر‬
‫ﺗﺄﺳﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬دﮐﺘﺮﻣﻌﻈﻤﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎر دﯾﮕﺮﺗﺸﮑﺮﮐﺮد وﺟﻠﺴﮫ ﺑﺪﯾﻨﺼﻮرت ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺘﯿﻀﺎخ‬ ‫*‬
‫در ﺟﻠﺴﮥ ‪ ١۵‬ﺗﯿﺮﮐﮫ دﮐﺘﺮﻣﻌﻈﻤﯽ آﻧﺮا اداره ﻣﯽ ﮐﺮد ‪ ۶٩‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻘﯿﮥ اﻋﻀﺎی ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺑﺪا ﻧﻮاب رﺋﯿﺲ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﷴ ذواﻟﻔﻘﺎری ﺑﺎ ‪ ۶٩‬رأی و ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﺑﺎ ‪ ۴۴‬رأی‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺧﺘﻼف رأی ﻧﺸﺎن دھﻨﺪۀ ﺻﻒ ﺑﻨﺪی ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﻤﺎم ﮔﺮوھﮭﺎ ﺑﮫ‬
‫ذواﻟﻔﻘﺎری رأی دادﻧﺪ وﻟﯽ از ﮔﺮوه در ﺑﺎری ‪ ٢۵‬ﻧﻔﺮ از دادن رأی ﺑﮫ ﻣﮭﻨﺪس‬
‫رﺿﻮی اﻣﺘﻨﺎع ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻘﯿﮫ اﻋﻀﺎی ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺴﯿﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ‬
‫ـ »ﺗﻨﺪروھﺎ« را ﮐﻨﺎرزدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص درﮐﺎدر ﺳﮫ ﻧﻔﺮی ﮐﺎر ﭘﺮدازان ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ‬
‫و ﺑﮭﺎدری اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﺑﺠﺎﯾﺸﺎن دو وﮐﯿﻞ ﻣﻌﺘﺪل – ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ اﻓﺸﺎر و ﺷﮭﺎب‬
‫ﺧﺴﺮواﻧﯽ – اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و ﻧﻔﺮ ﺳﻮم ھﻢ دﮐﺘﺮ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ دو ﺑﺎره اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﮐﺎر ﻣﻨﺸﯿﮭﺎ ﻧﯿﺰ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺣﻤﯿﺪﯾﮫ ﮐﮫ ھﻤﭙﺎﻟﮕﯽ ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ و ﺑﮭﺎدری ﺑﻮد رأی‬
‫ﻧﯿﺎورد‪ .‬از ‪ ۶‬ﻣﻨﺸﯽ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﺎظﺮزاده‪ ،‬وﮐﯿﻞ ﭘﻮر‪ ،‬ﻧﺠﻔﯽ و ﻣﻌﺘﻤﺪ دﻣﺎوﻧﺪی اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺠﺎی ﺣﻤﯿﺪﯾﮫ و دﮐﺘﺮ ﻓﺎﺧﺮ‪ ،‬ﻣﮭﻨﺪس ﺷﻮﮐﺘﯽ و ﺟﻠﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺠﻠﺴﯿﺎن ﺗﺼﻔﯿﮫ داﻣﻨﮫ داری در ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬
 ‫‪١١٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺟﻠﺴﮫ ھﻤﺠﻨﺴﻦ اﺳﺘﯿﻀﺎخ ﻋﻠﯽ زھﺮی از دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺧﻮاﻧﺪ ه ﺷﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﻘﺎم ﻣﻨﯿﻊ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﭼﻮن طﺒﻖ اطﻼﻋﺎت ﻣﻮﺛﻘﯽ ﮐﮫ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫آﻣﺪهاﺳﺖ و ﻗﺮاﺋﻦ و ﻣﺪارک ﻣﻮﺟﻮد دﺳﺘﮕﺎھﮭﺎی اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ و ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ ﮐﺸﻒ ﻗﺘﻞ‬
‫ﻓﺠﯿﻊ رﺋﯿﺲ ﺳﺎﺑﻖ ﺷﮭﺮﺑﺎﻧﯽ و ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ و ﻣﺤﺮﮐﯿﻦ آن درﻣﻮرد ﻣﺘﮭﻤﯿﻦ‬
‫ﭘﺮوﻧﺪه ﻣﺮﺑﻮطﮫ ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر اﺧﺬ اﻋﺘﺮاﻓﺎت و اﻗﺎرﯾﺮ ﻣﻌﯿﻦ و ﺧﻼف واﻗﻊ و ﮐﺘﻤﺎن‬
‫ﺣﻘﺎﯾﻘﯽ ﮐﮫ ﻣﺎﻣﻮرﮐﺸﻒ آﻧﮭﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻣﺮﺗﮑﺐ زﺟﺮو آزار و ﺷﮑﻨﺠﮫ ﻣﺘﮭﻤﯿﻦ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺗﻮﺳﻞ ﺑﮫ وﺳﺎﺋﻞ ﻣﺬﮐﻮر طﺒﻖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺟﺎرﯾﮫ ﮐﺸﻮری ﺟﺮم و‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻋﻼم ﺟﺮﻣﯽ ﮐﮫ اﮐﻨﻮن ﺑﯿﺶ از دو ﻣﺎه اﺳﺖ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫دوﺗﻦ ازﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺑﮫﻋﻤﻞ آﻣﺪهاﺳﺖ ﻣﻘﺎﻣﺎت دادﮔﺴﺘﺮی‬
‫ﺑﺮای ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ و ﻣﺠﺎزات آﻧﺎن اﻗﺪام ﻣﻮﺛﺮی ﺑﮫﻋﻤﻞ ﻧﯿﺎوردهاﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن‬
‫اﺳﺘﻘﺮار اﺻﻮل دادﮔﺴﺘﺮی و ﮐﺸﻒ ﺟﺮاﺋﻢ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺮ زﺟﺮو آزار و ﺷﮑﻨﺠﮫ‬
‫ﻣﺘﮭﻤﯿﻦ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺟﺮم ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻋﻠﯿﮫ ﻧﻔﺲ و ﻣﺼﻮﻧﯿﺖھﺎی ﻓﺮدی ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﮫ اﺳﺎس‬
‫اﻣﻨﯿﺖ و ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻗﻀﺎﯾﯽ و ﻓﺮدی را ﮐﮫ اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻖ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ اﻓﺮاد ﺷﻨﺎﺧﺘﮫاﺳﺖ و ﺣﯿﺜﯿﺖ و ﻧﺎﻣﻮس و ﺷﺮاﻓﺖ اﻓﺮاد را ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز‬
‫ﻗﺮارداده و اﺻﻞ آزادی وﺣﻘﻮق اﻓﺮاد در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺳﺘﮕﺎه ﺣﺎﮐﻤﮫ و ﺑﺎﻟﻨﺘﯿﺠﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﺸﺮوطﮫ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻣﺮدم را ﺑﮫ ﺧﻄﺮ ﻣﯽاﻧﺪازد ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﮫ ﺷﺨﺺ ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق را از ﻟﺤﺎظ ﺳﻤﺖ وزارت دﻓﺎع ﻣﻠﯽ و رﯾﺎﺳﺖ ﻓﺎﺋﻘﮫ ﺑﺮدﺳﺘﮕﺎھﮭﺎی‬
‫اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ وﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻟﻄﻔﯽ وزﯾﺮ دادﮔﺴﺘﺮی را ازﻟﺤﺎظ ﺗﺼﺪی وزارت‬
‫دادﮔﺴﺘﺮی و ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر را از ﻟﺤﺎظ رﯾﺎﺳﺖ ﻓﺎﺋﻘﮫ ﺑﺮ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﺷﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﯾﮏ ﻋﺪه از ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ ﺷﮑﻨﺠﮫ از ﮐﺎرﻣﻨﺪان آن وزارﺗﺨﺎﻧﮫ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ وھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﺨﺺ آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را از ﻟﺤﺎظ رﯾﺎﺳﺖ وزراء و وزاری‬
‫دوﻟﺖ اﯾﺸﺎن رااز ﻟﺤﺎظ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺸﺘﺮک وزراء اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬ﺧﻮاھﺸﻤﻨﺪم‬
‫طﺒﻖ ﻣﻘﺮرات آﺋﯿﻦﻧﺎﻣﮫ دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ھﺮﭼﮫ زودﺗﺮ دوﻟﺖ ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺘﯿﻀﺎح‬
‫اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮﺷﻮد ﺑﺎ ﺗﻘﺪﯾﻢ اﺣﺘﺮاﻣﺎت ﻓﺎﺋﻘﮫ‪ ،‬ﻋﻠﯽ زھﺮی‪«.‬‬
 ‫‪١١٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫آﻣﺎدﮔﯽ دوﻟﺖ‬ ‫*‬

‫ﭘﺲ از ﻗﺮاﺋﺖ اﺳﺘﯿﻀﺎح‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر ﮐﮫ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ دﯾﮕﺮ از‬
‫وزرا در ﺟﻠﺴﮫ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻠﮑﯽ را ﺑﮫ ﺳﻤﺖ وزﯾﺮ ﺑﮭﺪاری‪ ،‬ﻣﮭﻨﺪس‬
‫ﺸﺮرا ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﮐﻔﺎﻟﺖ وزارت‬ ‫ﻋﻄﺎﺋﯽ را ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﮐﻔﺎﻟﺖ وزارت ﮐﺸﺎورزی و ﻣﺒ ّ‬
‫داراﺋﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ ﺿﻤﻨﺎ ً اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ دوﻟﺖ ھﺮ ﻟﺤﻈﮫ ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮫ اﺳﺘﯿﻀﺎح‬
‫آﻣﺎده اﺳﺖ‪ .‬او ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﺪ ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ روز ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮫ اﺳﺘﯿﻀﺎح را ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻨﺪ اﻣﺎ‬
‫وﮐﻼی در ﺑﺎری ﮐﮫ از ﺷﮑﺴﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ ﺳﺨﺖ ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﯽ ﻓﺸﺎرﻣﯽ آورﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ روز اﺳﺘﯿﻀﺎح‪ ،‬اﺳﺘﯿﻀﺎح‬
‫ﺷﺪه ﯾﻌﻨﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﺟﻠﺴﮫ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد ﺗﺎ روز اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻣﻌﯿﻦ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺸﺮوح ﻣﺬاﮐﺮات آﺧﺮﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ‪:‬‬
‫وزﯾﺮﮐﺸﻮر]دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ[ ‪ -‬ﭼﻮن ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﮐﺴﺎﻟﺖ دارﻧﺪ و‬
‫ﺣﻀﻮر اﯾﺸﺎن در ﻣﺠﻠﺲ ‪...‬‬
‫ﺣﺎﺋﺮیزاده ‪ -‬ﺑﺮای ھﻤﮫ ﮐﺎرﯾﺸﺎن ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ ﺑﺮای اﺳﺘﯿﻀﺎح ﮐﺴﺎﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ‪ -‬طﺒﻖ آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮدش ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺧﻮش اﺳﺖ ﺑﺮود‬
‫ﻣﺮﯾﺾ ﺧﺎﻧﮫ )ھﻤﮭﻤﮫ ‪ -‬زﻧﮓ ﻣﻤﺘﺪ رﺋﯿﺲ(‬
‫دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ ‪ -‬ﭼﻮن ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﮐﺴﺎﻟﺖ دارﻧﺪ و ﺣﻀﻮر اﯾﺸﺎن‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻘﺪس ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻣﺘﻌﺬر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ﺑﻨﺪه ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ دادﻧﺪ‪...‬‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ‪ -‬ﺑﮫ ﺑﻨﺪه ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ دادهاﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﭼﮫ؟ ﻣﺴﺨﺮه ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻗﺒﻮل‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ‪...‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ ‪ -‬ﮐﮫ ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﻠﮑﯽ را ﺑﮫ ﺳﻤﺖ وزﯾﺮ ﺑﮭﺪاری و ﺟﻨﺎب‬
‫ﺸﺮ را‬‫آﻗﺎی ﻣﮭﻨﺪس ﻋﻄﺎﯾﯽ را ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﮐﻔﺎﻟﺖ وزارت ﮐﺸﺎورزی و ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻣﺒ ّ‬
‫ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﮐﻔﺎﻟﺖ وزارت داراﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﻢ‪.‬‬
 ‫‪١١٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫‪ -‬ﻣﺬاﮐﺮه و ﺗﻌﯿﯿﻦ روز ‪ ٢٣‬ﺗﯿﺮ ﺟﮭﺖ اﺳﺘﯿﻀﺎح‬ ‫*‬

‫رﺋﯿﺲ‪ -‬ﺷﺮﺣﯽ ھﻢ آﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻧﻮﺷﺘﮫاﻧﺪ و ﺑﻨﺪه ھﻢ‬
‫ﺑﮫ ﺳﻮاﺑﻖ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﮐﺮدم ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﭘﯿﺪاﺷﺪ ﮐﮫ در ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻌﺮﻓﯽ وزرا ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ‬
‫ﺣﻀﻮرﻧﺪاﺷﺘﮫ و ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از آﻗﺎﯾﺎن وزرا وزﯾﺮی را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮدهاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ‪ -‬وﻟﯽ ھﯿﭽﻮﻗﺖ ﺳﺎﺑﻘﮫ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﮐﮫ اﺳﺘﯿﻀﺎح را رﺋﯿﺲاﻟﻮزرا ﺟﻮاب‬
‫ﻧﺪھﺪ‪.‬‬
‫رﺋﯿﺲ‪ -‬آﻗﺎی ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﺗﻤﻨﺎ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﮫ ﻧﻈﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﮐﻤﮏ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ)ﺻﺤﯿﺢ‬
‫اﺳﺖ(‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ‪ -‬ﺑﻨﺪه ھﻢ اﺳﺘﺪﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﮫ ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎ اﺟﺮای آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﻣﺴﺎﻋﺪت‬
‫ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﺋﺮیزاده ‪ -‬ﺑﻨﺪه دراﯾﻦ ﺷﺶ دورهای ﮐﮫ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺑﻮدم ﻗﻮﯾﺘﺮﯾﻦ‬
‫رﺋﯿﺲاﻟﻮزراﯾﯽ ﮐﮫ داﺷﺘﯿﻢ رﺿﺎﺧﺎن ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﻌﺪش ھﻢ ﺑﮫ ﻣﻘﺎم ﺳﻠﻄﻨﺖ رﺳﯿﺪ‬
‫ﺑﮭﺎدری ‪ -‬ﺧﺪا ﺑﯿﺎﻣﺮزدش‬
‫ﺣﺎﺋﺮی زاده ‪ -‬ﻣﺎ اﺳﺘﯿﻀﺎﺣﺶ ﮐﺮدﯾﻢ ﺧﻮدش آﻣﺪ ﭘﯿﺶ از ظﮭﺮ ﺷﻠﻮغ ﺷﺪ ﻧﺸﺪ‬
‫اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺷﺮوع ﺑﺸﻮد ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮود آﻗﺎی ﻣﻮﺗﻤﻦاﻟﻤﻠﮏ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﮫ رﺋﯿﺲ دوﻟﺖ‬
‫دارد ﻣﯽرود ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﮫ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﺑﺪھﺪ‪ ،‬از دم در ﺑﺮﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺨﺺ دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق ﻣﻮرد اﺳﺘﯿﻀﺎح اﺳﺖ اﻓﺮادی ﮐﮫ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﺎر ﻣﻌﺮﻓﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ طﺮف اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻨﺎتآﺑﺎدی ‪ -‬آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ ھﻢ در ﺷﻨﮑﺠﮫ دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﮫاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﺋﺮی زاده ‪ -‬اﺟﺎزه ﺑﺪھﯿﺪ اﯾﺸﺎن ﺑﺮای ھﻤﮫ ﮐﺎرھﺎ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻣﺮﯾﮑﺎ رﻓﺘﻦ‬
‫ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺮای اروﭘﺎ رﻓﺘﻦ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺳﻔﺎرت روس رﻓﺘﻨﺪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮای‬
‫اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮﯾﻀﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮض اﯾﺸﺎن ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻏﺶھﺎ و‬
‫ﮔﺮﯾﮫھﺎی اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪...‬‬
‫رﺋﯿﺲ) ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﺣﺎﺋﺮی زاده ( ‪ -‬ھﻨﻮز ﮐﮫ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﺸﺪهاﺳﺖ‬
 ‫‪١١٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ اﺟﺎزه ﺑﺪھﯿﺪ اول آﻗﺎﯾﺎن ﺻﺤﺒﺘﺸﺎن را ﺑﮑﻨﻨﺪ ﺑﻌﺪ راﺟﻊ ﺑﮫ اﺳﺘﯿﻀﺎح‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ زھﺮی‪ -‬ﺑﻨﺪه اﺧﻄﺎر دارم‬
‫رﺋﯿﺲ ‪ -‬ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫زھﺮی‪ -‬طﺒﻖ ﻣﺎده ‪ ١٧٢‬و ‪ ١٧٣‬ﮐﮫ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ آﻗﺎﯾﺎن وزراﯾﯽ ﮐﮫ ﻣﻮرد اﺳﺘﯿﻀﺎح‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫاﻧﺪ ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ وﻗﺖ ھﻢ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﯿﺎورﻧﺪ در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺟﻨﺎب‬
‫آﻗﺎی وزﯾﺮ دﻓﺎع ﻣﻠﯽ و ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ ﭼﻮن ﻣﻮرد اﺳﺘﯿﻀﺎح ھﺴﺘﻨﺪ طﺒﻖ‬
‫آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﻓﻌﻠﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺋﯿﺲ‪ -‬ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ وﻗﺖ ﺣﻀﻮرھﻤﮫ آﻗﺎﯾﺎن وزرا ﺳﺎﺑﻘﮫ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﮫ ﺳﻮاﺑﻖ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺷﺪ‪ ،‬ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮﺑﻘﺎﯾﯽ ‪ -‬طﺒﻖ آﺋﯿﻦﻧﺎﻣﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫رﺋﯿﺲ ‪ -‬اﺟﺎزه ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ آﻗﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬آﻗﺎی ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ‪ -‬ﺑﻨﺪه ﻋﺮﺿﯽ ﻧﺪارم‬
‫رﺋﯿﺲ ‪ -‬آﻗﺎی ﺷﻤﺲ ﻗﻨﺎتآﺑﺎدی‪.‬‬
‫ﻗﻨﺎتآﺑﺎدی ‪ -‬ﺑﻨﺪه ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ ھﻤﯿﻦ ﻣﻄﻠﺒﯽ را ﮐﮫ ﺟﻨﺎب آﻗﺎی زھﺮی ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﻢ و ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﻨﻢ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ آﺋﯿﻦﻧﺎﻣﮫ ﺟﺪﯾﺪی اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﻮد ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﯽ ھﻢ‬
‫در ﺗﺪوﯾﻨﺶ دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﮫاﯾﺪ و ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ اﯾﻦ آﺋﯿﻦﻧﺎﻣﮫ ﺑﺎﯾﺪ وﻗﺘﯽ ﮐﮫ ﺗﻌﯿﯿﻦ وﻗﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮای اﺳﺘﯿﻀﺎح آن وزﯾﺮی ﮐﮫ از او اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺷﺪه در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﻀﻮر‬
‫داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫رﺋﯿﺲ‪ :‬آﻗﺎی ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻓﺮاﻣﺮزی‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻓﺮاﻣﺮزی‪ :‬آﻧﭽﮫ در اﯾﻦ ﯾﮏ ﺳﺎﻟﮫ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﻢ ﺑﮫ ﺑﻌﻀﯽ از رﻓﻘﺎﯾﻤﺎن‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﺑﮑﻨﯿﻢ و آﻧﮭﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺣﺎﻟﯿﺸﺎن ﺑﺸﻮد‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ آﯾﺎ آﺧﺮ ﻋﻤﺮ‬
‫دوﻟﺖ و ﻣﻤﻠﮑﺖ اﯾﺮان ﯾﺎ آﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ اﯾﺮان ﺑﺎ آﺧﺮ ﻋﻤﺮ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﺑﺴﺮ ﻣﯽرود‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ھﻢ ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﻣﺸﺮوطﯿﺘﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﯾﮏ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ‬
‫داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﯾﮏ اﺻﻮل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
 ‫‪١١٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﮔﺮ آﺧﺮ ﻋﻤﺮ اﯾﺮان اﺳﺖ ﻣﺎ ﻗﺒﻮل دارﯾﻢ اﯾﻦ دوﻟﺖ ھﺮ ﮐﺎری ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺑﮑﻨﺪ ﻣﺎ‬
‫ﺣﺎﺿﺮﯾﻢ‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ھﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ اﯾﺮان ﺑﺎﻗﯽﺑﻤﺎﻧﺪ و‬
‫اﮔﺮ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ھﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﮫ ﺧﻮدش ﺣﻖ ﻣﯽدھﺪ ھﺮ ﮐﺎری دﯾﮕﺮی ﮐﺮده‪،‬‬
‫ﺑﮑﻨﺪ و ازھﻤﯿﻨﺠﺎ ﺟﻠﻮﯾﺶ را ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﮫ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ آدم ﮐﮫ طﺮف اﻋﺘﻤﺎد ﺷﻤﺎﺳﺖ ﯾﺎ‬
‫طﺮف ﻣﺤﺒﺖ ﺷﻤﺎ ﯾﺎ طﺮف رﻋﺐ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ ھﻤﮫ ﮐﺎر ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﺮﯾﻀﻨﺪ‪ ،‬دو ﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﺮﯾﻀﻨﺪ‪،‬‬
‫آدم ھﻢ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﮫ اظﮭﺎر ﻋﻘﯿﺪه ﺑﮑﻨﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ اﯾﻦ ﺧﺼﻢ‬
‫اﺳﺖ‪...‬‬
‫ﺑﮭﺎدری ‪ -‬اﺳﺘﻮﮐﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻮﺟﮫ اﺳﺘﻮﮐﺲ اﺳﺖ‬
‫ﻓﺮاﻣﺮزی ‪ -‬اﯾﻦ ﺧﺎﺋﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬آدﻣﯽ وﻗﺘﯽ ﯾﮏ ﻣﻄﻠﺒﯽ ﺑﮫ ﺧﺎطﺮش رﺳﯿﺪ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‬
‫ﭼﮫ ﺟﻮر ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺣﺮﻓﮭﺎ را ﺑﮭﺶ ﻧﮕﻮﯾﻨﺪ آﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ دو ﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﺋﺮیزاده ‪ -‬اﯾﻦ اﻋﺘﺮاض ﺑﮫ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻣﺮزی ‪ -‬اﯾﻦ راه را ﺑﺎزﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﯾﮏ رﺋﯿﺲاﻟﻮزراﯾﯽ ﺑﮫ ﺧﻮدش ﻧﭙﺴﻨﺪد ﮐﮫ‬
‫ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ راه را ﺑﺎزﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﯾﮏ رﺋﯿﺲاﻟﻮزرا ﺧﻮدش را ﺑﺎﻻﺗﺮ از‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر ‪ -‬اﯾﻨﻄﻮر ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﻓﺮاﻣﺮزی‪ -‬اﯾﻨﻄﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﻣﻦ ھﻢ ﻣﯽداﻧﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﻦ ھﻢ ﻣﯽداﻧﻢ ﺷﻤﺎ ھﻢ ﺗﻮی‬
‫دﻟﺘﺎن ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﮫ ھﻤﯿﻨﻄﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ ‪ -‬ھﯿﭻ اﯾﻨﻄﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻣﺮزی‪ -‬اﯾﻨﻄﻮراﺳﺖ وﻗﺘﯽ ﻣﺸﯿﺮاﻟﺪوﻟﮫ رﺋﯿﺲاﻟﻮزرا ﺑﻮده در ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن‬
‫ﺧﺎرﺟﮫ ﻣﻮﺗﻤﻦاﻟﻤﻠﮏ ﺧﻮدش رﺋﯿﺲ ﮐﻤﺴﯿﻮن ﺧﺎرﺟﮫ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺸﯿﺮاﻟﺪوﻟﮫ را ﺧﻮاﺳﺘﮫ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﮫ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﺧﺎرﺟﮫ ﺑﺮای ﯾﮏ ﻗﻀﯿﮫای ﯾﮑﯽ از ﺳﻔﺮای ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﮫ ﮔﻤﺎﻧﻢ‬
‫ﺳﻔﯿﺮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮده‪....‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻓﺮاﻣﺮزی ﺿﻤﻦ ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﻧﺘﯿﺠﮫ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ ﭼﻮن ﻣﺸﯿﺮ‬
 ‫‪١١٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﻟﺪوﻟﮫ دﯾﺮ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺆﺗﻤﻦ اﻟﻤﻠﮏ او را راه ﻧﺪاد و ﺑﻌﺪ دﻧﺒﺎﻟﮫ ﻣﻄﻠﺐ را ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪:‬‬
‫» ‪ ...‬ﻣﺸﺮوطﯿﺖ اﯾﺮان را ﻓﺪای ﯾﮏ ﻧﻔﺮآدم ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺎﯾﺪ اﯾﻨﺠﺎ و ﺟﻮاب‬
‫ﺑﺪھﺪ‪) «.‬ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ وﺑﮭﺎدری‪-‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ(‬
‫رﺋﯿﺲ‪ :‬اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺖ ﻓﻘﻂ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮد‪ .‬راﺟﻊ ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫اﺳﺘﯿﻀﺎح اﮔﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﺟﻠﺴﮥ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده‬
‫ﺑﺮای ﻟﻮاﯾﺢ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ اﺟﺎزه ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ روزﺳﮫ ﺷﻨﺒﮫ رای ﺑﺮای‬
‫اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺑﮑﻨﯿﻢ )ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ(‬
‫دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ ‪ -‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﻼف آﺋﯿﻦﻧﺎﻣﮫاﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺘﯿﻀﺎح ھﻢ طﺒﻖ‬
‫ﻣﺎده ‪ ١٧٣‬ﺑﺎﯾﺪ وزراﯾﯽ ﮐﮫ اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺷﺪهاﻧﺪ در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺋﯿﺲ ‪ -‬ﻋﺮض ﮐﺮدم ﮐﮫ ﺳﻮاﺑﻖ را ﻓﺮﺳﺘﺎدم آوردﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫روز اﺳﺘﯿﻀﺎح از طﺮف دوﻟﺖ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﺣﺎﻻ ھﻢ آﻗﺎﯾﺎن وزرا آﻣﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ ‪ -‬اﯾﻦ ﺳﻮاﺑﻖ ﻣﺎل آﺋﯿﻦﻧﺎﻣﮫ ﻗﺒﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺲ ﻗﻨﺎتآﺑﺎدی ‪ -‬دﺳﺘﻮر ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ آﺋﯿﻦﻧﺎﻣﮫ را ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺎده ﺗﮑﻠﯿﻒ را‬
‫روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫رﺋﯿﺲ‪ :‬اﺟﺎزه ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ ﻟﻮاﯾﺢ را ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﻨﻨﺪ‪«...‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ آﻗﺎی ﻣﻠﮏ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯽ ﻣﻌﺎون ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ ‪ -‬ﺑﺎ اﺟﺎزه آﻗﺎﯾﺎن‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ‪ ١٨‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮ طﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻤﺪﯾﺪ اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﮫ‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق رﺳﯿﺪه و دوره آزﻣﺎﯾﺶ آن ﺳﭙﺮی ﺷﺪه ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪-١ ]:‬‬
‫ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺨﺸﻮدﮔﯽ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮای ﻣﻮﻗﻮﻓﺎت ﭘﺮورﺷﮕﺎه اﯾﺘﺎم ﮐﺮﻣﺎن‪ -٢ ،‬ﻻﯾﺤﮫ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻘﺮرات اﻣﻮر ﭘﺰﺷﮑﯽ و داروﯾﯽ‪ -٣،‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗﺎﺳﯿﺲ ﺑﻨﮕﺎه ﺗﮭﯿﮫ ﺑﺬر‬
‫ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ‪ -۴ ،‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺘﻤﻢ ﻻﯾﺤﮫ ﺗﮭﯿﮫ وﺳﺎﺋﻞ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻗﺎﭼﺎق و ﺗﺸﻮﯾﻖ‬
‫ﮐﺎﺷﻔﯿﻦ‪ -۵ ،‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺻﻼح ﻣﺎده ‪ ۴٩‬ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺛﺒﺖ اﺣﻮال‪ -۶ ،‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﻣﺠﺎزات اﺧﻼل در ﻧﻈﻢ‪ -٧ ،‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺠﺎزات اﺧﻼلﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در اﻣﺘﺤﺎن‪-٨ ،‬‬
 ‫‪١٢٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﺪﻧﯽ‪ -٩ ،‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺘﻤﻢ ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗﺸﻮﯾﻖ‬
‫ﺻﺎدرات و ﺻﺪور ﭘﺮواﻧﮫ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ‪ -١٠ ،‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺘﻤﻢ ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﺗﺎﺳﯿﺲ ﺑﺎﻧﮏ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‪ -١١ ،‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺨﺸﻮدﮔﯽ ﺟﺮاﺋﻢ و ﺧﺴﺎرت دﯾﺮﮐﺮد‬
‫اﻣﻼک ﻣﺰروﻋﯽ‪ -١٢ ،‬ﻻﯾﺤﮫ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺮﻣﺎﯾﮫ ﺑﺎﻧﮏ رھﻨﯽ‪ -١٣ ،‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﺷﺮﮐﺘﮭﺎی ﺗﻌﺎوﻧﯽ‪ -١۴ ،‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺟﺮای ﻣﺎده واﺣﺪه ﻣﺼﻮب ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن‬
‫ﺑﻮدﺟﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‪ -١۵ ،‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻌﺮف ﮔﻤﺮﮐﯽ و ﻣﺘﻤﻢ آن‪،‬‬
‫‪ -١۶‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺘﻤﻢ ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ راﺟﻊ ﺑﮫ طﺮز رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﮫ اﺧﺘﻼﻓﺎت‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ‪ -١٧ ،‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻘﺸﮫﺑﺮداری‪ -١٨ ،‬ﻻﯾﺤﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺣﻔﺎظﺖ‬
‫ﻓﻨﯽ‪«.‬‬
‫ﻣﺠﺪدا ً دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان اﻋﺘﺮاض ﮔﻔﺖ ﮐﮫ طﺒﻖ آﺋﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪ وزرای‬
‫اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺷﺪه ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺘﯿﻀﺎح روز ﺳﮫ ﺷﻨﺒﮫ ﺳﺎﻋﺖ ‪ ٩‬ﺻﺒﺢ ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎب‬
‫دو ﻧﻔﺮﺟﮭﺖ ھﯿﺄت ﻧﻈﺎرت اﻧﺪوﺧﺘﮫ اﺳﮑﻨﺎس رأی ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﺰد ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن‬
‫ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﮐﮫ اﺻﻐﺮ ﭘﺎرﺳﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد ﻣﻮﺳﻮی و ﮐﮭﺒﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﺠﺎی ﮐﮭﺒﺪ‬
‫ﻧﺎﻣﺰد ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﯽ اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ ﺟﻠﺴﮫ آﯾﻨﺪه روز ﯾﮑﺸﻨﺒﮫ ‪ ٢١‬ﺗﯿﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﻧﮫ و ﻧﯿﻢ‬
‫ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎب ھﯿﺄت رﺋﯿﺴﮫ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮنھﺎ ﺳﺎﻋﺖ ده زﻧﮓ ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده زده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮای طﺮح ﻟﻮاﯾﺢ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ زده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ...‬اﻣﺎ دﯾﮕﺮ ھﺮﮔﺰ زﻧﮓ‬
‫ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ زده ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ﻋﻤﻼً از ﮐﺎر اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻧﺎﮔﻔﺘﮫ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﮫ آﺧﺮﯾﻦ ﺗﻼش ﮔﺮوه درﺑﺎری ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎب ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ در ھﯿﺄت‬
‫ﻧﻈﺎرت اﻧﺪوﺧﺘﮫ ﺑﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫ رﺳﯿﺪ و اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ھﻤﺮاه ﺑﺎ دﯾﮕﺮ دراﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪١٢١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫رﻓﺮاﻧﺪوم‬ ‫*‬
‫آﻧﭽﮫ در آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ دورۀ ھﻔﺪھﻢ ﻋﻠﯿﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ رﻧﺠﺶ‬
‫او ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﯿﺰﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ھﺘﺎﮐﯽ ھﺎی اﻗﻠﯿﺖ‬
‫اﻋﺘﺮاض ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از روز ‪ ١٨‬ﺗﯿﺮ ﮐﮫ ﺟﺮﯾﺎن اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و ﺑﺎر دﯾﮕﺮ اوﺿﺎع ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺗﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎرﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ رﻓﺖ و درﻣﺤﺎﻓﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﮥ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق ﻧﯿﺰ طﯽ ﻧﺎﻣﮫ ای ﺑﮫ رﺋﯿﺲ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬رﻓﺘﺎرو ﮔﻔﺘﺎر اﻗﻠﯿﺖ را ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ اﻋﻼم ﮐﺮد‪ .‬او ﺗﻠﻮﯾﺤﺎ ً ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫اﺷﺎره ﻧﻤﻮد و ﻧﻮﺷﺖ ﮐﮫ ﺑﺮای اداﻣﮥ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاری ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺜﻞ ﮔﺬﺷﺘﮫ از ﻣﺮدم‬
‫اﻟﮭﺎم ﺑﮕﯿﺮم و ﺑﮫ آﻧﮭﺎ رﺟﻮع ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﮐﻮﺷﺶ ﻓﺮاوان دﮐﺘﺮﻋﺒﺪﷲ ﻣﻌﻈﻤﯽ رﺋﯿﺲ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮای رﻓﻊ اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ‬
‫اﻗﻠﯿﺖ و اﮐﺜﺮﯾﺖ و در واﻗﻊ ﺑﯿﻦ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن‬
‫ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﮫ ﺟﺎﺋﯽ ﻧﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد و ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ ﺗﺤﺖ‬
‫اﻟﺸﻌﺎع ﺣﻮادث ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﯾﺎﻏﯽ طﺎﻏﯽ‬ ‫*‬

‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ روز ﭘﺎﻧﺰدھﻢ ﺗﯿﺮ ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎر ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﻣﺠﻠﺲ اﻋﻼﻣﯿﮫ ﺷﺪﯾﺪ اﻟﺤﻨﯽ ﻋﻠﯿﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﺻﺎدر ﮐﺮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ اﻋﻼﻣﯿﮫ اﯾﺸﺎن ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﻣﺮدم اﻋﻼم ﮐﺮد‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﺑﻨﺎﺑﺮ وظﯿﻔﮥ دﯾﺎﻧﺘﯽ و ﺗﻌﮭﺪی ﮐﮫ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺮدم اﯾﺮان دارم و ﺳﻤﺘﯽ‬
‫ﮐﮫ از طﺮف ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ﻋﮭﺪه دار ﺑﻮده ام ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻢ ﮐﮫ‬
 ‫‪١٢٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻓﺘﺢ و ﻏﻠﺒﮫ ﺑﺎ اطﺮاﻓﯿﺎن اﺳﻼم و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺸﻮرﺗﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و اﺻﻮل‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪«...‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺿﻤﻦ اﺷﺎره ﺑﮫ دورۀ ﯾﮑﺴﺎﻟﮥ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ و اﯾﻨﮑﮫ در طﻮل‬
‫اﯾﻨﻤﺪت ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺮﻓﺖ و ﻧﻮاب رﺋﯿﺲ‪ ،‬ﺟﻠﺴﺎت را اداره ﮐﺮدﻧﺪ و دﯾﻨﺎری ھﻢ ﺑﮫ‬
‫ﺧﺰاﻧﮥ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﮑﺮد اﻓﺰود‪:‬‬
‫» ‪...‬اﮔﺮ ﻗﺒﻮل اﯾﻦ ﻣﻘﺎم را ھﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺻﺮار ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ و طﺒﻘﺎت‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮدم ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ اﺻﻮل و ﺳﻨﻦ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از‬
‫ﺧﻄﺮ اھﺮﯾﻤﻦ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری ﺑﻮد‪«....‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ آﻧﮕﺎه ﺗﻠﻮﯾﺤﺎ ً دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮارداد وﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬
‫» ‪...‬ﻣﻦ از ﭘﺸﺖ ﻧﻘﺎب ﺗﺰوﯾﺮ و آزادﯾﺨﻮاھﯽ و ﻋﻮاﻣﻔﺮﯾﺒﯽ ﺷﺨﺼﯽ ﺟﺎه طﻠﺐ و‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاری ﻧﺎﮔﮭﺎن درﯾﺎﻓﺘﻢ ﮐﮫ ﺑﺰودی ﻓﮑﺮ ﻧﺎﭘﺎک دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری ﺳﯿﻞ‬
‫ﺧﻮدﺳﺮی را از داﻣﻨﮫ ھﻮی و ھﻮس ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺮازﯾﺮ ﻧﻤﻮده و ﻗﺼﺪ دارد ﮐﮫ ﻧﮭﺎل‬
‫آزادی و ﻣﺸﺮوطﯿﺖ اﯾﺮان را از ﺑﻦ ﺑﺮ ﮐﻨﺪ‪«....‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺳﭙﺲ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ً ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺣﻤﻠﮫ ﮐﺮد و ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫«‪...‬ﭼﯿﺰی ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﮫ ﻻﯾﺤﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺼﺪق اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ و ﺳﻠﺐ‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ و ﻣﺮﮐﺰ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺰاری ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪ و‬
‫در ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن و ﺑﻨﺎم ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﻋﺎﻣﮫ درﻣﺤﯿﻂ‬
‫رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ ﺑﺘﺼﻮﯾﺐ آن از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮارﯾﻤﻠﯽ ﻧﺎﺋﻞ آﻣﺪ‪«....‬‬
‫اﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﮫ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎ ﻻﯾﺤﮥ اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﺎر دﯾﮕﺮ در‬
‫ﻣﻮرد دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﭼﻨﯿﻦ اظﮭﺎر ﻧﻈﺮ ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫» ‪....‬ﺻﯿﺎد آزادی اﯾﺮان ﮐﮫ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ‪ ،‬ﺷﺐ و روز اﯾﻦ ﺧﯿﺎل ﺷﻮم اﺳﺎرت‬
‫ﻣﺮدم را در ﻣﻐﺰ ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺮورش داده ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﺮ راه ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻌﯽ را دﯾﺪ ﮐﮫ ﻧﮫ‬
‫ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ ھﯿﭻ ﻗﯿﻤﺖ و ﻋﻨﻮان در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻓﮑﺎر ﻣﺎﻟﯿﺨﻮﻟﯿﺎﯾﯽ او ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﻤﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ او‬
‫را ﺗﺤﺬﯾﺮو ﺗﻘﺒﯿﺢ ﻧﻤﻮد و ﯾﺎدآور ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﮫ اﺟﺮای اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﺑﮫ اﻣﺤﺎء‬
‫ﻣﺸﺮوطﯿﺖ در ﺣﺼﺎر دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری ‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﺑﮫ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺣﺪی‬
 ‫‪١٢٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ رﺋﯿﺲ دوﻟﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺳﺎﯾﻞ ﻣﻤﮑﻨﮫ درﺻﺪد اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮﺧﻼف‬
‫اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬اﯾﺮان را ﺑﮫ ﺣﺎل ﻗﺒﻞ ازﻣﺸﺮوطﯿﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫اﺳﺘﺒﺪادی ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه داﻣﻨﮫ ﮐﺎر ﺑﮫ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪ ﺗﺎ از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای‬
‫ﻣﻠﯽ ﺳﻠﺐ اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺮدﯾﺪ‪. «...‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ در اﯾﻦ اﻋﻼﻣﯿﮫ ادﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ را‬
‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان اﺿﻄﺮار ﺑﮫ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺗﮭﺪﯾﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ و اﻓﺰود‪:‬‬
‫» ‪ ...‬وﻟﯽ ﻣﻦ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﻼف آن ﯾﺎﻏﯽ طﺎﻏﯽ ﮐﮫ در ﮐﺸﻮر ﻣﺸﺮوطﮫ‬
‫اﯾﺮان ﺑﮫ ﺧﯿﺎل ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎری اﻓﺘﺎده اﺳﺖ )ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻢ ( ﻣﺸﺮوطﯿﺖ اﯾﺮان ھﺮﮔﺰ‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ ُﻣﺮد و ﺷﺮ ﺧﻮدﺳﺮ و ﻣﻄﻠﻖ اﻟﻌﻨﺎﻧﯽ ﮐﮫ در راه ﺑﺪﮐﺎری و ﺑﺎر ﺧﯿﺎل اﯾﺠﺎد‬
‫دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری و اﻣﺤﺎء اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﮕﺬارد ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻮم ﺑﮫ ﺷﮑﺴﺖ و ﺑﺮ طﺒﻖ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ‪ُ ،‬ﻣﻘﺪِم ﺑﺮﻋﻠﯿﮫ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ اﯾﺮان ﺑﻮده و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﭼﻮﺑﮫ دار ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم آزادی ﺑﺮﻋﻠﯿﮫ آزادی ﻣﺮدم ﻗﺪم ﺑﺮ ﻣﯽ دارد و ﺑﮫ ﻧﺎم ﻣﺸﺮوطﯿﺖ‬
‫و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت ﺑﮫ ﻣﺤﻮ آن ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺘﮫ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺶ‬
‫از او ﻣﺮدﻣﺎن دﯾﮕﺮی ﺑﺎ وﺳﺎﯾﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮﻋﻠﯿﮫ ﻣﺮدم ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در‬
‫ﺳﺮازﯾﺮی ﺳﻘﻮط و ﺳﺮاﺷﯿﺐ ﺑﺪﻧﺎﻣﯽ ﻓﺮو اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪....‬‬
‫روح ﭘﺎک ﭘﯿﻐﻤﺒﺮاﺳﻼم و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﺣﻀﺮت ﺧﯿﺮ اﻻﻧﺎم ‪ ،‬ﻣﺮدم آزاد ﻓﮑﺮ و ﻣﺮدم‬
‫اﯾﺮان را ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن اﺳﺖ و اﺟﺎزه ﻧﺨﻮاھﺪ داد ﮐﮫ ﻣﻠﺘﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﻓﮑﺎر ﭘﺴﺖ اھﺮﯾﻤﻨﯽ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﺷﻮد و آزادی اﻓﺮاد ﮐﺸﻮری ﺑﺮای ﺟﺎه طﻠﺒﯽ‬
‫اﻓﺮادی ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﺧﻮش آﻣﺪ دول اﺳﺘﻌﻤﺎری ﺑﮫ زﻧﺠﯿﺮ ﻏﻼﻣﯽ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد…«‬
‫ﺗﻌﻤﻘﯽ در ﺑﻨﺪ ﺑﻨﺪ اﯾﻦ اﻋﻼﻣﯿﮫ و ﻟﻐﺎت و اﻟﻔﺎظﯽ ﮐﮫ در آن ﺑﮫ ﮐﺎر رﻓﺘﮫ و دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق را ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﮭﺮه ای ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪه ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﺗﺄﺛﺮاﻧﮕﯿﺰﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫ﭘﻨﺠﻢ اردﯾﺒﮭﺸﺖ‪ ١٣٣٠‬ﺑﺮﮔﺮدﯾﻢ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق ﻗﺒﻮل ﭘﺴﺖ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﯾﺮی ﮐﺮده اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ از ﺳﻮی آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﺑﺮای او‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪:‬‬
‫» ﯾﺎ ھﻮ‪ ،‬ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق‪ ،‬ﭘﺲ ازاﺳﺘﻌﻼم از ﻣﺰاج ﺷﺮﯾﻒ ﻧﻤﯽداﻧﻢ‬
 ‫‪١٢٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮫ زﺣﻤﺎت و ﻓﺪاﮐﺎری ھﺎی ﺑﺮادر ﮐﺎﻣﮑﺎر و ﻋﺰﯾﺰم را ﺗﻘﺪﯾﺲ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺻﺒﺢ‬
‫وﻗﺘﯽ ﻧﻮر ﭼﺸﻤﯽ آﻗﺎ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺧﺒﺮﻣﺴﺮت ﺑﺨﺶ رﺋﯿﺲ اﻟﻮزراﯾﯽ ﺣﻀﺮﺗﻌﺎﻟﯽ را‬
‫آورد‪ ،‬ﻣﻦ ﯾﻘﯿﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮدم دﻋﺎھﺎ و اﻟﺘﻤﺎسھﺎی اﯾﻦ ﺧﺎدم اﺳﻼم در ﭘﯿﺸﮕﺎه‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﻗﺎدرﻣﺘﻌﺎل اﺟﺎﺑﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ وﭘﯿﺮوزی وﺳﻌﺎدت از آن ﻣﻠﺖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺧﺘﻢ ﮐﻼم ﺟﺰ اﯾﻨﮑﮫ ﺳﻌﺎدت و ﺳﻼﻣﺖ و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺑﺮادر ﻻﯾﻖ و داﻧﺎی ﺧﻮد را‬
‫از ﭘﯿﺸﮕﺎه اﺣﺪﯾﺖ ﻣﺴﺌﻠﺖ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬ﺗﻮﻗﻊ دﯾﮕﺮی ﻧﺪارم اﯾﺎم ﺑﮫ ﮐﺎم ﺑﺎد‪ .‬ﺳﯿﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‬
‫ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪«".‬‬

‫اﺳﺘﻌﻔﺎی وﮐﻼ‬ ‫*‬

‫ﺟﻠﺴﺎت ھﻔﺘﮕﯽ وﮐﻼی ﻣﺨﺎﻟﻒ در ﻣﻨﺰل آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﺻﻮرت دﯾﮕﺮی در‬
‫آﻣﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ »ﻣﺠﻠﺲ« را ﻣﺮﮐﺰ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﻣﺤﻞ ﺗﺤﺼﻦ‬
‫ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ زاھﺪی ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺠﻤﻊ ھﻤﮥ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺷﺪ و ﺳﻨﮕﺮ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ در ﻋﻤﺎرت‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دوﻟﺖ از ھﺮ ﮔﺮوه ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮای ﺻﺪور‬
‫اﻋﻼﻣﯿﮫ ھﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻻت ﺗﻨﺪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت در ﺑﺎری و ﺗﻮطﺌﮫ ھﺎی ﺿﺪ دوﻟﺘﯽ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ‬
‫رﯾﺎﺳﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﯽ و ﺑﺮ ﮐﻨﺎری ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ و ﺑﮭﺎدری از ﮐﺎر ﭘﺮدازی ﻣﺠﻠﺲ‪،‬‬
‫اﻣﮑﺎﻧﺎت زﯾﺎدی را از ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺳﻠﺐ ﮐﺮده ﺑﻮد وﻟﯽ ﻣﻊ اﻟﻮﺻﻒ ﻣﺎ ھﻤﮫ روزه‬
‫ﺷﺎھﺪ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﮫ از ﺳﺮدﻣﺪاران ﮔﺮوھﺎی ﺿﺪ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫در دﺳﺘﻮر ﮐﺎر ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﮔﺰارش ھﯿﺄت ‪ ٨‬ﻧﻔﺮی و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻻﯾﺤﮥ ﺳﻠﺐ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ‬
‫از دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ ﺑﮫ اﺿﺎﻓﮫ اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻋﻠﯽ زھﺮی ﻗﺮارداﺷﺖ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ‬
‫ﺑﮫ ﻋﻀﻮﯾﺖ ھﯿﺄت اﻧﺪوﺧﺘﮫ اﺳﮑﻨﺎس ﻧﯿﺰ ﻣﺸﮑﻞ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﺮای دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق از‬
‫ﻧﻈﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺎﻟﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺧﻮد در ﻣﻮرد اﯾﻦ زﻣﺎن و ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﮐﮫ ﺳﺪ راه او ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در‬
‫ﺻﻔﺤﮥ ‪ ٢۵۴‬ﮐﺘﺎب ﺧﺎطﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت ﭘﺲ از آﻧﮑﮫ ﺑﮫ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﮑﺴﺖ دوﻟﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺲ از ﻣﺮاﺟﻊ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ در ﺟﮭﺖ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﺿﺎﻓﮫ ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪١٢٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫» ‪....‬ﭼﻮن ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ از ﻣﺮاﺟﻊ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺗﻮطﺌﮫ داﺧﻠﯽ ﻧﺘﯿﺠﮫ‬

‫ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬زﻣﯿﻨﮫ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ را ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺮاھﻢ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﮫ ﻋﺪه‬
‫ای از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻋﻠﯿﮫ دوﻟﺖ رای ﺑﺪھﻨﺪ و دوﻟﺖ را‬
‫در ﻣﻀﯿﻘﮫ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﮐﮫ ﺧﻮد اﺳﺘﻌﻔﺎ دھﺪ و اﮔﺮ ﻧﺪاد‪ ،‬اﺳﺘﯿﻀﺎح ﮐﻨﻨﺪ و آن را ﺑﮫ‬
‫واﺳﻄﮫ ﻧﺪاﺷﺘﻦ رای ﮐﺎﻓﯽ ﺳﺎﻗﻂ ﮐﻨﻨﺪ‪«....‬‬
‫دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق ﺳﭙﺲ از اﻧﺘﺨﺎب دو ﻋﻀﻮ ﻣﺠﻠﺲ در ھﯿﺄت ﻧﻈﺎرت اﻧﺪوﺧﺘﮫ‬
‫اﺳﮑﻨﺎس ﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ اﻧﺘﺨﺎب ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ﮐﮫ در اﯾﻦ زﻣﺎن از‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺳﺮ ﺳﺨﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و در ﺟﺮﮔﮥ وﮐﻼی درﺑﺎری در آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽ‬
‫ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺗﮭﺮان و ﻣﺨﺎﻟﻒ دوﻟﺖ]ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ[ ﺑﮫ ﻋﻀﻮﯾﺖ ھﯿﺎت‬
‫ﻣﺰﺑﻮر اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪو ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮد ﯾﮏ ﺟﻠﺴﮫ در ھﯿﺎت اﻧﺪوﺧﺘﮫ اﺳﮑﻨﺎس ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد‬
‫و ﺑﻌﺪ ﮔﺰارﺷﯽ راﺟﻊ ﺑﮫ اﻧﺘﺸﺎر ‪ ٣١٢‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن اﺳﮑﻨﺎس ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﻨﺪ‬
‫و ﮔﺮاﻧﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﮐﮫ دوﻟﺖ دﺳﺖ از ﮐﺎر ﺑﮑﺸﺪ‪ .‬طﺮز دﯾﮕﺮ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ دوﻟﺖ را اﺳﺘﯿﻀﺎح و رای ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺪھﻨﺪ و آن را ﺳﺎﻗﻂ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﯿﻀﺎح‬
‫را ھﻢ ﯾﮑﯽ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دﯾﮕﺮ ﺗﮭﺮان ] ﻋﻠﯽ زھﺮی [ در ﻣﻮﺿﻮع ﻏﯿﺮ ﻣﮭﻤﯽ ﺑﮫ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮده ﺑﻮد و ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﯿﺸﺎﻣﺪھﺎﯾﯽ ﻧﮫ دوﻟﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ آن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه‬
‫ﺗﮭﺮان را ﺑﺮای ﺣﻀﻮر در ھﯿﺎت ﻧﻈﺎرت اﻧﺪوﺧﺘﮫ اﺳﮑﻨﺎس دﻋﻮت ﻧﮑﻨﺪ و ﻧﮫ ﺑﯿﺶ‬
‫از ﯾﮏ ﻣﺎه ﮐﮫ ﻧﻈﺎمﻧﺎﻣﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺑﺮای اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺗﻌﯿﯿﻦ وﻗﺖ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ از ﺣﻀﻮر در ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮدداری ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﺑﮫ ھﺮﯾﮏ از اﯾﻦ دو طﺮﯾﻖ ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﮫ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان ﺑﮫ‬
‫ﺧﻮدی ﺧﻮد ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮد و ھﺪف ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﮫ دﺳﺖ دوﻟﺘﯽ ﮐﮫ ﺣﺘﻤﺎ ً رھﺒﺮ‬
‫ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﺒﻮد از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود و دﯾﮕﺮ ھﯿﭻوﻗﺖ ﮐﺴﯽ دم از آزادی و اﺳﺘﻘﻼل‬
‫ﻧﺰﻧﺪ و ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﮫ زﯾﺮﺑﺎر اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ‬
‫ﮐﺎﺳﮫ از آش ﮔﺮم ﺗﺮ ﻧﺸﻮم و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﺮدم ﺑﺴﭙﺎرم‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ‬
‫ﺑﻘﺎی دوﻟﺖ ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ رای ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺪھﻨﺪ ﺗﺎ دوﻟﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﮐﺎر ﺧﻮد را ﺗﻤﺎم‬
 ‫‪١٢٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﮐﻨﺪ و اﻻ دوﻟﺖ از ﮐﺎر ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺷﻮد و دوﻟﺖ دﯾﮕﺮی روی ﮐﺎر ﺑﯿﺎﯾﺪ ﮐﮫ ھﺮ طﻮر‬
‫ﺻﻼح ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.«...‬‬
‫ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﮫ ای ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ اراﺋﮫ داد ﺗﺼﻤﯿﻢ‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺪ ﮐﮫ طﺮح در دو ﻣﺮﺣﻠﮫ اﺟﺮا ﺷﻮد‪ .‬اﺑﺘﺪا اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ‬
‫ﻣﻠﯽ ﺑﮫ ﺻﻮرت دﺳﺘﺠﻤﻌﯽ از وﮐﺎﻟﺖ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺎ ﻗﻠﺖ ﺗﻌﺪاد وﮐﻼ در‬
‫دوره ھﻔﺪھﻢ اﺳﺘﻌﻔﺎی اﯾﻦ ﻋﺪه ﻋﻤﻼً ﻣﺠﻠﺲ را از ﮐﺎر ﻣﯽ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﻌﺪ ﻣﻘﺪﻣﺎت‬
‫اﻧﺤﻼل و رﻓﺮاﻧﺪوم ﻓﺮاھﻢ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﭘﺲ از ﯾﮏ ﺟﻠﺴﮥ طﻮﻻﻧﯽ‬
‫ﮐﮫ در ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺸﮑﯿﻞ داد و ﮔﺮوه ﮐﺜﯿﺮی از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ‬
‫و ﺧﺒﺮﮔﺰارﯾﮭﺎ در ﺻﺤﻦ ﻣﺠﻠﺲ در اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬اﯾﻦ اﻋﻼﻣﯿﮫ را ﺻﺎدر ﮐﺮد و‬
‫ﺳﺨﻨﮕﻮی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن‪ ،‬اﺻﻐﺮ ﭘﺎرﺳﺎ آن را در ﺟﻤﻊ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫»رﯾﺎﺳﺖ ﻣﻌﻈﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺗﺎﺳﻒ ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﺳﺎﺑﻘﺎ ً ھﻢ‬
‫اﻋﻼم ﺷﺪه وﺿﻊ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺮای ادای وظﯿﻔﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﻣﺎ اﻣﻀﺎﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ذﯾﻞ‪ ،‬اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎی ﺧﻮد را از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ دوره ھﻔﺪھﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽدارﯾﻢ‪.‬‬
‫اﺧﮕﺮ – اﻗﺒﺎل – اﻧﮕﺠﯽ – ﭘﺎرﺳﺎ – ﺟﻼﻟﯽ – ﺣﺎجﺳﯿﺪﺟﻮادی – ﻣﮭﻨﺪس ﺣﺴﯿﺒﯽ –‬
‫ﺧﻠﺨﺎﻟﯽ– دادور – ذﮐﺎﯾﯽ – ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی – رﯾﮕﯽ – ﻣﮭﻨﺪس زﯾﺮکزاده –‬
‫دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ – ﺷﺎﭘﻮری – دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﮕﺎن – ﺷﺒﺴﺘﺮی– ﺷﮭﯿﺪی– دﮐﺘﺮ ﻓﻠﺴﻔﯽ –‬
‫ﺧﺴﺮو ﻗﺸﻘﺎﯾﯽ – ﻣﺠﺪزاده – ﻣﺪرس – دﮐﺘﺮ ﻣﻠﮑﯽ – ﻣﺠﯿﺪ ﻣﻮﺳﻮی – ﻣﯿﻼﻧﯽ –‬
‫ﻧﺠﻔﯽ‪«.‬‬

‫ﺳﺨﻦ‬ ‫*‬
‫دی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن اﺿﺎﻓﮫ ﮐﺮد‪ :‬ﷴ ﺣﺴﯿﻦ ﻗﺸﻘﺎﺋﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﮫ در ﺳﻮﯾﺲ ﺑﺴﺘﺮی‬
‫اﺳﺖ ﺗﻠﻔﻨﯽ اﺳﺘﻌﻔﺎی ﺧﻮد را اﻋﻼم ﮐﺮد وﻟﯽ در ﺑﺎرۀ آﻗﺎی ﻋﺒﺪﷲ ﻣﻌﻈﻤﯽ ﭼﻮن‬
‫اﯾﺸﺎن از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎم رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ وﺿﻊ ﺧﺎﺻﯽ دارﻧﺪ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻣﺼﻠﺤﺖ دﯾﺪ‬
 ‫‪١٢٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﮐﮫ اﯾﺸﺎن از ﺟﺮﯾﺎن ﮐﺎر ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻨﺠﮭﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﺪ ﮐﮫ در‬
‫ﺟﻠﺴﮥ دﯾﺸﺐ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﯿﺰ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﻋﻼم اﯾﻦ اﺳﺘﻌﻔﺎی دﺳﺘﮫ ﺟﻤﻌﯽ در‬
‫روز ‪ ٢۴‬ﺗﯿﺮ ‪ ١٣٣٢‬در ﮐﺎخ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫‪ ٢٧‬ﻋﻀﻮ ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ از ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ ﻧﯿﺰ ﻋﺪه ای‬
‫دﯾﮕﺮ از وﮐﻼ از ﺟﻤﻠﮫ ﺑﮭﺎء اﻟﺪﯾﻦ ﮐﮭﺒﺪ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺗﻮﻟﯿﺖ‪ ،‬ﷴ ذواﻟﻔﻘﺎری‪ ،‬ﺷﮭﺎب‬
‫ﺧﺴﺮواﻧﯽ و ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ اﻓﺸﺎر ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﺟﻤﻊ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ ﺑﮫ طﻮرﯾﮑﮫ ﺗﺎ‬
‫ظﮭﺮ روز ‪ ٢۵‬ﺗﯿﺮ‪ ۵٢ ،‬ﺗﻦ از وﮐﻼ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﺧﻮد را ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﯽ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻋﻤﻼً ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اوج ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﮭﺎ‬ ‫*‬

‫ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬دﮐﺘﺮﻋﺒﺪاﻟﮫ ﻣﻌﻈﻤﯽ ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق وارد‬
‫ﻣﺬاﮐﺮه ﺷﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ از اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ دوره ھﻔﺪھﻢ ﺻﺮف ﻧﻈﺮﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﯾﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ وﮐﻼی ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﯾﻦ دﺳﺘﺎوﯾﺰ ﮐﮫ ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﺟﮭﺖ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ اﻧﺠﺎم دھﺪ‬
‫ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﺧﻮد را وﮐﻼی ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ وﭼﻮن ھﻨﻮز از ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ اﺟﺘﻤﺎع درﻣﻨﺰل آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺷﺪﯾﺪی‬
‫دﺳﺖ زدﻧﺪ‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮد ﻧﻘﺸﮥ ﻣﺎھﺮاﻧﮥ اﺳﺘﯿﻀﺎح از دوﻟﺖ از ﻏﺎﺋﻠﮫ ﻧﮭﻢ اﺳﻔﻨﺪ‬
‫ﻓﺮق ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﻨﮭﺎ ﻓﺮﻗﯽ ﮐﮫ دارد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ در آن ﻏﺎﺋﻠﮫ ھﺪف ﺟﺎن دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻮد و ﺣﺎﻻ ﺳﻤﺖ او‪ ،‬ﭼﻮن اﮔﺮ ﻣﺠﻠﺲ در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ رأی ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد‬
‫ﺑﺪھﺪ دوﻟﺖ ﺳﻘﻮط ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آراء ﻣﺮدم ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻼت را‬
‫ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻣﯽ ﺳﺎزد و رأی ﻣﻠﺖ ﮐﮫ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و دوﻟﺖ اﺳﺖ ھﺮ ﭼﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮫ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﮫ اﺟﺮا در ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٢٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﯾﮏ ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ دﻗﯿﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﯿﺰان ﻗﺪرت ﻣﺠﻠﺲ‬
‫در ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ دوﻟﺖ ﺑﻮد‪ .‬آﺷﮑﺎرا اﺣﺴﺎس ﻣﯿﺸﺪ دﯾﮕﺮ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﮐﮫ اﯾﻨﮏ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ﺗﻮطﺌﮫ و ﻣﺤﻞ ﺗﺤﺼﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﭙﺮﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ‪ ،‬از ﺳﺤﻨﺮاﻧﯽ‬
‫ھﺎی ﺗﮭﺪﯾﺪ آﻣﯿﺰ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و از ﺗﻈﺎھﺮات ﺧﯿﺎﺑﺎﻧﯽ ﻣﺮدم ھﺮاﺳﯽ ﺑﮫ دل راه‬
‫ﻧﻤﯽ دھﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺘﮭﺎی ﻣﺆﺛﺮ ھﻮادار ﺳﺎﺑﻖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﭼﻮن ﺣﺎﺋﺮی زاده‪ ،‬ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻣﮑﯽ‪ ،‬ﺷﻤﺲ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی و در رأس ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ اﻓﺮاد‪ ،‬آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ اﯾﻦ در‬
‫ﺻﻒ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ از وﮐﻼی در ﺑﺎری ﺑﮫ ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﻋﻠﯿﮫ وی ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ اﻧﺪ و ﮐﻔﮫ ﺗﺮازو در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮازﻧﮥ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻨﺸﮭﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ ھﺮ روز ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬ھﻤﮥ ﺳﻨﺎﺗﻮرھﺎی ﻧﺎراﺿﯽ‪ ،‬ﮐﻠﯿﮥ‬
‫اﻓﺴﺮان ﮐﮫ ﺑﮫ دﺳﺘﻮردﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎز ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوھﯽ از روﺣﺎﻧﯿﻮن‬
‫ﻧﺎراﺿﯽ ا اوﺿﻮع و ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﮫ ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﮫ اﺿﺎﻓﮫ آن دﺳﺘﮫ از ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫ﺻﺤﻨﮥ ﺳﯿﺎﺳﺖ و اﻗﺘﺼﺎد ﮐﮫ ﮔﺮاﯾﺶ ھﻤﯿﺸﮕﯽ ﺑﮫ ﻗﺪرت در ﺑﺎر و اﺳﺘﯿﻼی ﺳﯿﺎﺳﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺲ در اﯾﺮان داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻒ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ دوﻟﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﻓﻌﺎل ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ زﻣﺎن ﺑﮫ ﺻﻮرﺗﯽ زﻧﻨﺪه‪ ،‬ﺿﻌﻒ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن راه ﺣﻞ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای ﻣﺸﮑﻞ ﻧﻔﺖ ﻋﯿﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد و اﯾﻦ ھﻤﺎن ھﺪﻓﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ در درﺟﮫ‬
‫اول اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺑﻌﺪ آﻣﺮﯾﮑﺎ دﻧﺒﺎل آن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎه ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش دام ﺗﺰوﯾﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﯾﺎران ﺳﺎﺑﻖ ﻣﺼﺪق و ﻧﻮﯾﺪ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﺎن ﺑﺠﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﻣﺴﻨﺪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی ﺷﮑﺎف‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ در وﺣﺪت ﺳﺮان ﻧﮭﻀﺖ ﺑﻮﺟﻮد آورده ﺑﻮد‪ .‬اﯾﺎ ﺑﺮای ﻧﺠﺎت ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ‬
‫اﯾﺮان از ﺗﻮطﺌﮫ دﺷﻤﻨﺎن داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ در اﯾﻦ ﺑﺮھﮫ از زﻣﺎم‪ ،‬راه دﯾﮕﺮ‬
‫ﺟﺰ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ وﺟﻮد دﺷﺎت؟ اﯾﻦ ﺳﺌﻮال در آن زﻣﺎن‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ روﺷﻨﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻮن اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دوﻟﺖ ﺑﺎ دﻻﯾﻞ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ از ﺗﺼﻤﯿﻢ ھﺎی دﮐﺘﺮ‬
 ‫‪١٢٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺼﺪق ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﭼﻨﺎن اﺳﺘﺤﮑﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﺘﻮان ﺑﮫ اﺳﺘﻨﺎد آن ﯾﮏ‬

‫ﻧﻈﺮ ﻗﻄﻌﯽ و ﻣﺴﺘﺪل داده ﺑﮭﺮه ﻣﻨﺪ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﮐﮫ ﺷﺎﯾﺪ ﻗﻮی ﺗﺮﯾﻦ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ آﻧﮭﺎ ﮔﺮوه ﯾﺎران ﻗﺪﯾﻤﯽ‬
‫دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ادﻋﺎﯾﺸﺎن اﻧﺠﺮاف وی از ﻣﺴﯿﺮ واﻗﻌﯽ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ در اﻋﻼﻣﯿﮫ ھﺎی ﻣﺘﻌﺪد وﺧﻮد ﻋﻨﺎوﯾﻨﯽ ﭼﻮن ﯾﺎﻏﯽ طﺎﻏﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖ‬
‫اﻟﻌﻨﺎن ‪ ،‬دﯾﮑﺘﺎﺗﻮر‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ اﻓﮑﺎر ﭘﺴﺖ اھﺮﯾﻤﻨﯽ و ﺟﺎه طﻠﺐ ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫داده ﺑﻮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺣﺘﯽ ﺑﺎ وﺟﻮدی ﮐﮫ ﻗﺒﻞ از ﻻﯾﺤﮥ اﺧﺘﯿﺎرات ﯾﮑﺴﺎﻟﮫ از دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق و ﺣﮑﻮﻣﺖ وی ﺟﺎﻧﺒﺪاری ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬در اﻋﻼﻣﯿﮫ ھﺸﺘﻢ ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬و‬
‫ﻗﺒﻞ از رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﻋﺼﺒﺎﻧﯿﺘﯽ ﮐﻠﯿﮫ اﻋﻤﺎل دوران زﻣﺎﻣﺪاری دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫را ﻧﻔﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬اﮐﻨﻮن ‪ ٢٨‬ﻣﺎه اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﺸﺎن زﻣﺎﻣﺪار اﺳﺖ و در ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻣﺪت ﯾﮏ‬
‫ﻗﺪم ﻣﻔﯿﺪ ﺑﮫ ﺣﺎل ﺷﻤﺎ ﮐﮫ ﺑﺘﻮان آﻧﺮا اﺳﻢ ﺑﺮد ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﮫ ‪«...‬‬
‫اﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺣﺘﯽ از ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺬﯾﻨﺼﻮرت ﯾﺎد ﮐﺮد‪:‬‬
‫» ‪ ...‬ﻣﮕﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻗﯿﺎم ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻓﺪاﮐﺎری ﻣﻠﺖ رﺷﯿﺪ‬
‫اﯾﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ‪«...‬‬
‫در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ دھﮭﺎ اﻋﻼﻣﯿﮫ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ از اﯾﺸﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﮫ ﺷﺨﺺ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺧﺎدم و ﺧﺪﻣﺘﮑﺰار در ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺳﺘﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﮥ اﯾﻦ‬
‫ﻗﺒﯿﻞ ﺑﯿﺎﻧﺎت آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ اﯾﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﻣﺠﻠﮥ ﻣﻌﺮوف ھﺮاﻟﺪ‬
‫ﺗﺮﯾﺒﻮن اﻧﺠﺎم داد و در ﺷﻤﺎره ‪ ۵٣۵‬رزوﻧﺎﻣﮫ ﺷﺎھﺪ ﻣﻮرخ ﺳﻮم آذرﻣﺎه ‪١٣٣٠‬‬
‫ﭼﺎپ ﺷﺪ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﺮﺣﻠﮥ اول ﻧﻔﺖ را ﺗﻤﺎم ﮐﺮده ﺗﺎ ﺧﺘﻢ ﻣﺮﺣﻠﮥ دوم ﮐﮫ ﺑﮭﺮه‬
‫ﺑﺮداری ﻧﻔﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ھﻢ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آزاد و ﻣﻠﯽ دوره ھﻔﺪھﻢ ﺑﺮﺳﺮﮐﺎرﺧﻮاھﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ و ﻣﻦ و ﺗﻤﺎم ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﮫ او ﮐﻤﺎل ﻋﻼﻗﻤﻨﺪی و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن را اﺑﺮاز ﻣﯽ دارﯾﻢ‬
‫و ھﯿﭻ ﻧﯿﺮوﺋﯽ ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺖ او را ﺳﺎﻗﻂ ﺳﺎزد‪«..‬‬
 ‫‪١٣٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ‬ ‫*‬
‫اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ طﯽ ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﺎﻟﺒﯽ از ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‬
‫و ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﮥ اﯾﻦ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ‬
‫ﺟﻠﻮی در ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻮﺳﻂ اﺻﻐﺮ ﭘﺎرﺳﺎ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﻣﯿﻼﻧﯽ رﺋﯿﺲ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن دادﮔﺴﺘﺮی ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺮوﻧﺪه ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎر طﻮس‬
‫ﻣﻨﻀﻢ ﺑﮫ ﻻﯾﺤﮥ ﺳﻠﺐ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ از دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ را ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران در‬
‫ﺻﻨﺪوق ﺑﺰرگ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ اﻣﺎﻧﺖ ﮔﺬارد ‪.‬‬
‫از ﺑﺎﻣﺪاد روز ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﮭﻢ ﺗﯿﺮ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺗﻈﺎھﺮات ﻣﺮدم در روز ﺳﯽ ام‬
‫ﺗﯿﺮ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﻗﯿﺎم ﻣﻠﯽ ﺳﯽ ﺗﯿﺮ ‪ ،١٣٣١‬ﺗﺪارک وﺳﯿﻌﯽ ﺑﺮای ﯾﮏ ﻣﯿﺘﯿﻨﮓ‬
‫ﺑﺰرگ در ﻣﯿﺪان ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن ﻓﺮاھﻢ داﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪﷲ ﻣﻌﻈﻤﯽ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺑﮫ ﮐﻠﯿﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺗﺤﺼﻦ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ ﮐﺎخ‬
‫ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن را ﺗﺮک ﮔﻮﯾﻨﺪ زﯾﺮا ﺑﺎ ﺗﻈﺎھﺮات ﻣﺮدم اﻣﮑﺎن ﺑﺮوز ﺣﻮادﺛﯽ ﻋﻠﯿﮫ‬
‫ﻣﺘﺤﺼﻨﯿﻦ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ زاھﺪی از ﺟﻤﻠﮫ ﻣﺘﺤﺼﻨﯿﻨﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﭘﺲ از دﯾﺪار ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﯽ‬
‫ﺻﻼح ﺧﻮد را در ﺗﺮک ﻋﻤﺎرت ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن دﯾﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮﻣﻌﻈﻤﯽ ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی‬
‫از ھﺮ ﭘﯿﺶ آﻣﺪی اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ﺧﻮد را در اﺧﺘﯿﺎر ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ زاھﺪی ﻗﺮار داد و ﻣﻌﺎون‬
‫ﮔﺎرد ﻣﺠﻠﺲ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﺘﺤﻔﻆ در اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ﻧﺸﺴﺖ ‪.‬‬
‫در آن روز ﻣﺎ ﺷﺎھﺪ ﺗﻼش ﻓﺮاوان ﮔﺮوه ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﮫ ﻣﺎﻧﻊ رﻓﺘﻦ‬
‫زاھﺪی از ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ ھﻢ روﺷﻦ ﺑﻮد‪ :‬ﺣﻀﻮر زاھﺪی در ﻋﻤﺎرت ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻣﺴﺘﺤﮑﻤﯽ ﺑﺮای ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ وی ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻗﺼﺪ ﺳﻮار‬
‫ﺷﺪن در اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ را داﺷﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﮐﮫ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‬
‫از اﯾﻨﺠﺎ ﺑﮫ ﮐﺠﺎ ﻣﯽ روﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﻓﻌﻼً ﺑﮫ ﻣﻨﺰﻟﻢ ﻣﯽ روم ﺗﺎ ﺑﻌﺪا ً ﺑﺒﯿﻨﻢ ﭼﮫ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد؟!‬
 ‫‪١٣١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﻟﺒﺘﮫ از ﺗﺮک ﺗﺤﺼﻦ ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ زاھﺪی ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﯿﺰ ﺑﺎ‬
‫ﺧﺒﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ زاھﺪی از روز ‪ ١۴‬ارﯾﺒﮭﺸﺖ ﺗﺎ ‪ ٢٩‬ﺗﯿﺮ ﺑﮫ ﻣﺪت ‪ ۴۶‬روز‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺘﺤﺼﻦ ﺑﻮد و طﯽ اﯾﻦ ﻣﺪت ﭘﺎﯾﮫ ھﺎی ﺑﺴﯿﺎری از ﺗﻮطﺌﮫ ھﺎی ﺑﺴﯿﺎری‬
‫از ﺗﻮطﺌﮫ ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﮫ ﮐﻮدﺗﺎ ﺷﺪ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر اﻓﺴﺮان ﺑﺎز ﻧﺸﺴﺘﮫ و ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق رﯾﺨﺘﮫ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﯿﺎن ﻣﺘﺤﺼﻨﯿﻦ‪ ،‬دﮐﺘﺮﺑﻘﺎﺋﯽ از ﺗﺮک ﺗﺤﺼﻦ اﻣﺘﻨﺎع ﮐﺮد و ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ ﺑﺎ‬
‫دﯾﮕﺮان ﮐﺎخ ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن را ﺗﺮک ﮐﻨﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪﷲ ﻣﻌﻈﻤﯽ ﮐﮫ ﻣﯿﻞ ﻧﺪاﺷﺖ در اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮرد ھﯿﭽﮕﻮﻧﮫ ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿﺘﯽ را ﺑﮫ ﻋﮭﺪه ﺑﮕﯿﺮد ﻧﺎﭼﺎر ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺷﺮﺣﯽ ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫» ‪...‬ﭼﻮن روزﺳﯽ ام ﺗﯿﺮاﺟﺘﻤﺎﻋﺎت زﯾﺎدی در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻀﻮر‬
‫ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﯽ در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﯿﺴﺖ واز ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿﺘﯽ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ اﻧﺘﻈﺎﻣﺎت‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﻋﮭﺪه دارم ‪ ،‬ﺗﻤﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﺑﺮای ﮐﻤﮏ ﺑﮫ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ در ﺣﻔﻆ اﻧﺘﻄﺎﻣﺎت‬
‫ﺑﮫ ﺗﺤﺼﻦ ﺧﻮد ﺧﺎﺗﻤﮫ داده ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺰﯾﺪ اﻣﺘﻨﺎن و ﺗﺸﮑﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪«....‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﻧﯿﺰ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺛﺮ ﻧﺪاد و در ﭘﺎﺳﺦ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪ‬
‫ﮐﮫ ‪:‬‬
‫»‪...‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق دﺳﺖ ﺟﺎﻧﯽ ھﺎ را ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺘﮫ‪ ،‬دوﻟﺖ ﭼﻄﻮر ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﻣﺠﻠﺲ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ؟ اﮔﺮ در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮای ﻣﺎ اﻣﻨﯿﺖ ﺟﺎﻧﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﮫ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺼﻮرت در ﮐﺪام ﻧﻘﻄﮥ ﮐﺸﻮرﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺼﻮن از ﺗﻌﺮض ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎران‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ‪...‬؟ اﮔﺮ ﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ از ﺧﻮد ﺳﻠﺐ ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿﺖ ﮐﻨﯿﺪ اﺟﺎزه ﺑﺪھﯿﺪ ﮔﺎرد ﺣﺰب‬
‫زﺣﻤﺘﮑﺸﺎن ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﺣﺎﻓﻆ ﺟﺎن ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪«...‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﯽ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ از ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺧﺮوج از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪ و وی ﻧﻮﺷﺖ‬
‫ﮐﮫ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ھﻢ ﻣﺜﻞ دﯾﮕﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ھﯿﭻ ﺧﻄﺮی وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻟﺬا ﺗﺤﺼﻦ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻮﺟﺒﯽ ﻧﺪارد‪ .‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ و در ﺗﺤﺼﻦ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٣٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺗﺤﺼﻦ ﻣﺠﺪد‬ ‫*‬

‫در ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ روز ﺳﯽ ام ﺗﯿﺮ‪ ،‬دو ﮔﺮوه ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺻﺒﺢ ھﻮاداران‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﺑﻌﺪ از ظﮭﺮ ﮔﺮوه ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﮫ ﺣﺰب ﺗﻮده و ﭼﭙﮕﺮاﯾﺎن‪ .‬درھﺮدو‬
‫ﻣﯿﺘﯿﻨﮓ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ دوره ھﻔﺪھﻢ از ﺟﻤﻠﮫ ﺧﻮاﺳﺖ ھﺎی ﻣﯿﺘﯿﻨﮓ دھﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ در ﻣﯿﺘﯿﻨﮓ ﺻﺒﺢ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ از ﻧﻘﺶ آﻓﺮﯾﻨﺎن ﻗﯿﺎم ﺳﯽ ام ﺗﯿﺮ و‬
‫ھﻤﺮزﻣﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در آﻧﺮوز‪ ،‬اﻣﺮوز ﻓﻘﻂ آن ﻋﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ وﻓﺎدار ﻣﺎﻧﺪه و‬
‫دﺳﺖ از ﺣﻤﺎﯾﺖ وی ﻧﮑﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ از ﮔﺮوه روی ﺗﺎﻓﺘﮕﺎن ھﯿﭽﮑﺲ دﯾﺪه ﻧﻤﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ‪ ،‬ﺷﻤﺲ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی و دﯾﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ‬
‫روز ﺳﯽ ام ﺗﯿﺮ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﮫ در ﮐﻨﺎر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻋﻠﯿﮫ در ﺑﺎر ﻣﯽ ﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن در ﮔﺮوه در ﺑﺎرﯾﺎن ﻋﻠﯿﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﭘﯿﮑﺎر ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ ﺑﻮد‪.‬‬
‫از روز اول ﻣﺮداد‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آراء ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮای اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﺷﺪ وﻟﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﮐﮫ دﺳﺘﺸﺎن از ﻣﺠﻠﺲ ھﻢ ﮐﻮﺗﺎه ﺷﺪه ﺑﻮد ﺟﻠﺴﺎت ﺧﻮد را‬
‫در ﻣﻨﺰل آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫روز ﺷﺸﻢ ﻣﺮداد‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﺑﮫ ﻣﺪت ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺖ و در ﭘﺎﯾﺎن آن‬
‫ﺷﻤﺲ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی ﺑﮫ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪ اﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن‬
‫آزادی و ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت ﻧﮭﻀﺖ در ﻋﻤﺎرت ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺘﺤﺼﻦ ﺷﻮﻧﺪ و در ﻣﻨﺰل‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺠﺎﻟﺲ وﻋﻆ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ھﻤﮫ روزه ﺑﺮ ﭘﺎ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺳﯿﺪ ﻣﮭﺪی ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﮐﮫ او ﻧﯿﺰ از ﮐﺎرﮔﺮداﻧﺎن اﯾﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ ﻏﯿﺮاز اﻋﻀﺎی دو ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﺟﻤﻌﯽ از ﻣﻨﻔﺮدﯾﻦ ﻏﯿﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﻧﯿﺰﻋﻠﯿﮫ اﻗﺪاﻣﺎت دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق و رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬درﻣﺠﻠﺲ ﻣﺘﺤﺼﻦ ﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺿﻤﻦ ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﺑﺎ ﺗﺄﯾﯿﺪ آﻧﭽﮫ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی و‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ ﻓﺮدا ﺻﺒﺢ اﻋﻼﻣﯿﮫ ای ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﻣﺮدم را از ﺣﻘﺎﯾﻖ اﻣﻮر و ﻣﻨﻈﻮر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق از رﻓﺮاﻧﺪوم آﮔﺎه ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬
 ‫‪١٣٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﻋﻼﻣﯿﮫ آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻋﻠﯿﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﮫ در ﺷﺸﻢ ﻣﺮداد ﭘﺨﺶ ﺷﺪ و ﺟﺮاﯾﺪ‬
‫ﻧﯿﺰ اﻧﻌﮑﺎس داﺷﺖ‪ ،‬از ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ اﻋﻼﻣﯿﮫ ھﺎی اﯾﺸﺎن ﻋﻠﯿﮫ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫اﻋﻼﻣﯿﮫ ﻣﻔﺼﻞ‪ ،‬آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﯾﺎدآور ﺷﺪ‪» :‬دوﻟﺖ رادﯾﻮ را ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﻣﻘﺎﺻﺪ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ اﺧﺘﺼﺎص داده وﻋﻠﯿﮫ اﺷﺨﺎص ﺻﺎﻟﺤﯽ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺪ راه دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری‬
‫آﻗﺎی دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ ﺑﺸﻮﻧﺪ ﺑﮫ ﮐﺎر ﻣﯽ ﺑﺮد ﻟﺬا ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺧﻮد را ﺑﻨﻮﺳﯿﻠﮫ ﺑﮫ ﺳﻤﻊ‬
‫ھﻤﻮطﻨﺎن ﻋﺰﯾﺰ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﻢ‪«.‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ اﺑﺘﺪا از ﺗﺎرﯾﺨﭽﮫ ﻣﺒﺎرزات دھﺴﺎل ﭘﯿﺶ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﮐﮫ ﻧﮭﻀﺖ‬
‫ﻣﻠﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻣﺜﺎل ھﮋﯾﺮ و رزم آرا را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮده و ﻧﻔﻮذ اﺟﺎﻧﺐ را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﺪ‬
‫ﯾﺎد ﮐﺮد ﺑﻌﺪ ﺑﮫ اﻧﺤﺮاف دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﺷﺎره ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎد از اﻋﻤﺎل رﺋﯿﺲ دوﻟﺖ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﺑﮫ ادﻋﺎی او ﻋﺎﻣﻞ اﺟﻨﺒﯽ ھﺮ ﮐﺲ اﺳﺖ ﮐﮫ از او ﻣﻮاﺧﺬه ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﭙﺮﺳﺪ ﮐﮫ‬
‫آن ﻣﻮاﻋﯿﺪی ﮐﮫ ﺷﻤﺎ در اﯾﻦ ﻣﺪت دادهاﯾﺪ ﮐﺠﺎ اﺳﺖ ﯾﺎ ﭼﺮا ﯾﮏ ﻗﺪم اﺻﻼﺣﯽ ﺑﺮ‬
‫ﻧﻤﯽدارﯾﺪ ﯾﺎ ﭼﺮا اﻋﻤﺎﻟﯽ را ﮐﮫ ﺑﮫ دﯾﮕﺮان اﯾﺮاد ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﯽ ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﻣﯽﺷﻮی‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ھﻮ و ﺟﻨﺠﺎل و ادﻋﺎ و ﺗﮭﻤﺖ و اﻓﺘﺮا ﺗﻤﺎم ﻗﻮهھﺎی‬
‫ﻣﻮﺟﻮده در ﻣﻤﻠﮑﺖ را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮد و ﺳﺎﻋﺖ ﺑﮫ ﺳﺎﻋﺖ راه را ﺑﺮای ﺗﺤﮑﯿﻢ‬
‫دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺮدی و ﺧﻮدﺳﺮی ھﻤﻮارﺗﺮﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻗﻮای‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮدﯾﺪ و اﮐﻨﻮن ﺑﮫ اﺗﮑﺎی ﭼﻨﺪ ﺗﺎﻧﮏ و اراﺑﮫ ﺟﻨﮕﯽ و اﻓﻮاج ﻧﻈﺎﻣﯽ‬
‫و ﭘﻠﯿﺲ و ژاﻧﺪارﻣﺮی ﮐﮫ در دﺳﺖ دارد ﻣﯽﺧﻮاھﺪ رﻓﺮاﻧﺪوم و ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﺠﻠﺴﯽ را ﮐﮫ ﺧﻮدش اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده و ﺑﯿﺶ از ﺻﺪ ﺑﺎر ﮔﻔﺘﮫ‬
‫ﮐﮫ ﺻﺪی ‪ ٨٠‬آن ﻣﻠﯽ اﺳﺖ ﻗﺒﻮل ﻧﺪارد و ﺑﺮای ﻓﺮار از اﺳﺘﯿﻀﺎح و راه ﻧﺪادن ﺑﮫ‬
‫ﻧﺎظﺮ ﺑﺎﻧﮏ ﮐﮫ از طﺮف ﻣﺠﻠﺲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﮫ ﺣﺎل اﺳﮑﻨﺎسھﺎی زﯾﺎدی ﮐﮫ‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﮫ و ظﺎھﺮا در ﺣﺪود ﭼﮭﺎر ﺻﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن اﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ را‬
‫ﺑﺎ وادار ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻮﮐﺮان ﺧﻮد ﺑﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﺗﻌﻄﯿﻞ و ﺑﺮای اﻧﺤﻼل آن رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ وﻗﺘﯽ ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﺧﺘﯿﺎرات ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽدھﺪ ﻣﻠﯽ و‬
 ‫‪١٣٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫وﻗﺘﯽ او را اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﺟﻨﺒﯽ اﺳﺖ‪«....‬‬

‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ در اﯾﻦ اﻋﻼﻣﯿﮫ ﺑﮫ ﮐﻠﯿﮫ ﺑﮫ ﮐﻠﯿﮥ ﻣﺄﻣﻮران دوﻟﺖ اﺧﻄﺎرﮐﺮد ﮐﮫ‬
‫ھﺮ ﮔﻮﻧﮫ ھﻤﮑﺎری ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در اﻧﺠﺎم رﻓﺮاﻧﺪوم ‪ ،‬ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮده و ﺑﮫ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺷﺮﯾﮏ ﺟﺮم از ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﺼﻮن ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم را ﯾﮏ ﻋﺪه اوﺑﺎش و رﺟﺎﻟﮫ و ﭼﺎﻗﻮﮐﺶ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد در ﭘﻨﺎه ﺗﺎﻧﮏ و‬
‫اراﺑﮫ ﺟﻨﮕﯽ رأی ﻣﯽ دھﻨﺪ‪ .‬وی از ﻣﺮدم ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﮫ در اﯾﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺷﺮﮐﺖ‬
‫ﻧﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ ‪ ٢٨‬ﻣﺎه اﺳﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ھﻮ و ﺟﻨﺠﺎل و‬
‫ﻋﻮام ﻓﺮﯾﺒﯽ ﻣﺮدم را ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺮده و ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ ﺑﮫ ﺣﺴﺎب او ﻧﺮﺳﻨﺪ ھﺮ روز‬
‫ﺑﮭﺎﻧﮫ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ وﻋﺪه داده ﺑﻮد ظﺮف ﯾﮏ ھﻔﺘﮫ ﮐﺎر ﻧﻔﺖ را ﺗﻤﺎم‬
‫ﮐﻨﺪ ﺑﯿﺶ از دو اﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﮫ ھﻨﻮز اﻧﺪر ﺧﻢ ﯾﮏ ﮐﻮﭼﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ از اﺧﺘﯿﺎرات و ﺧﺮاﺑﮑﺎرﯾﮭﺎی دوﻟﺖ و ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﻣﺮدم ﺑﮫ ﺗﻔﺼﯿﻞ‬
‫در اﯾﻦ اﻋﻼﻣﯿﮫ ﯾﺎد ﮐﺮد و اﻓﺰود ﮐﮫ دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻮازﯾﻦ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﺸﺮ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﮫ آزار و ﺷﮑﻨﺠﮥ زﻧﺪاﻧﯿﺎن ﭘﺮداﺧﺘﮫ ودرﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺧﻮدش‬
‫ﻣﺠﻠﺲ را ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ از ﭘﺸﺖ رادﯾﻮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن اﻗﻠﯿﺖ را ﻣﺴﺒﺐ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﻌﺮﻓﯽ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ اﻋﻤﺎل دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق را » ﺑﯽ وﺟﺪاﻧﯽ و ﺑﯽ اﻧﺼﺎﻓﯽ و ﺑﯽ ﺧﺒﺮی‬
‫از ﺧﺪا« و ﺷﯿﻮۀ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و اﻋﻮان او را ھﻮ و ﺟﻨﺠﺎل و ﺗﮭﻤﺖ و اﻓﺘﺮا‬
‫داﻧﺴﺖ ﮐﮫ » آﻧﭽﮫ ﺗﺎ اﻣﺮزو ﮐﺮده ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ً ﺑﮫ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺟﻨﺒﯽ و زﯾﺎن ﻣﻤﻠﮑﺖ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ «.‬و از ﻣﺮدم ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ در اﻣﺮ اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻤﻠﮑﺖ و وﺣﺪت ﻣﻠﯽ و‬
‫آزادی و ﻣﺸﺮوطﯿﺖ دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن در ﭘﺎﯾﺎن اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ ﮐﺮد ﮐﮫ ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬ﻣﻦ آﻧﭽﮫ ﻓﺮﯾﻀﮥ دﯾﻨﯽ وطﻨﻢ ﺑﻮد ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در ﻣﯿﺎن ﻧﮭﺎدم ﺣﺎﻻ ﺧﻮد ﻣﯽ‬
‫داﻧﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻮﺟﮫ ﻧﮑﻨﯿﺪ ﻧﺎدم ﻣﯽ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬در ﺧﺎﻟﯿﮑﮫ ﻧﺪاﻣﺖ ﺳﻮدی ﻧﺪارد ‪ .‬ﺧﺪاﻧﺪ‬
‫ﺷﺎھﺪ اﺳﺖ ﺻﻼح دﯾﻦ و دﻧﯿﺎی اﯾﻦ ﻣﻠﺖ را ﮔﻔﺘﻢ و درﻧﺰد اوﻟﯿﺎی ﺣﻖ ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿﺘﯽ‬
‫ﻧﺪارم‪«...‬‬
 ‫‪١٣٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺗﺤﺮﯾﻢ رﻓﺮاﻧﺪوم‬ ‫*‬

‫ﺑﻌﺪ از ﺻﺪور اﯾﻦ اﻋﻼﻣﯿﮥ ﺷﺪﯾﺪ اﻟﻠﺤﻦ‪ ،‬آﻧﭽﮫ ﻧﯿﺰ در ﻣﻨﺰل اﯾﺸﺎن از ﺳﻮی‬
‫وﮐﻼی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﺪ در ھﻤﯿﻦ ﺣﺪود‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ﻧﯿﺰ ﺷﺐ ﺟﻤﻌﮫ ﻧﮭﻢ ﻣﺮداد ﺑﯿﻦ طﺮﻓﺪاران دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻣﻨﺰل ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ زد و ﺧﻮرد ﺷﺪﯾﺪی در ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﮫ‬
‫دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺄﻣﻮران اﻧﺘﻄﺎﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﮫ ﻋﺪه ای ﻣﺠﺮوح ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ اﻋﻼﻣﯿﮥ دﯾﮕﺮی ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﺤﺮﯾﻢ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺻﺎدر ﮐﺮد وطﯽ‬
‫آن اﻋﻼم ﮐﺮد‪:‬‬
‫» ‪ ...‬ﺷﺮﮐﺖ در رﻓﺮاﻧﺪوم ﺧﺎﻧﮫ ﺑﺮ اﻧﺪاز ﮐﮫ ﺑﺎ ﻧﻘﺸﮥ اﺟﺎﻧﺐ طﺮح رﯾﺰی ﺷﺪه‬
‫ﻣﺒﻐﻮض ﺣﻀﺮت وﻟﯽ ﻋﺼﺮ ﻋﺠﻞ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﮫ و ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ ھﯿﭻ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن وطﻨﺤﻮاھﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد‪«...‬‬
‫در ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ھﺎ و ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ھﺎ ی ﺑﻌﺪ ی ﻧﯿﺰ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﻋﻠﯿﮫ ورﻓﺮاﻧﺪوم اداﻣﮫ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬وﻟﯽ در ﺟﻠﺴﮥ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ دھﻢ ﻣﺮداد ﮐﺎر زدو ﺧﻮرد ﺑﯿﻦ دو طﺮف ﻣﻨﺠﺮ‬
‫ﺑﮫ ﻣﻀﺮوب و ﻣﺼﺪوم ﺷﺪن رﺋﯿﺲ ﮐﻼﻧﺘﺮی ‪ ٩‬از ﺳﻮی ھﻮا داران ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﺷﺪه و ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻣﻘﺘﻮل و ﻋﺪه ای ﻣﺠﺮوح و ﺟﻤﻌﯽ دﺳﺘﮕﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫دادﺳﺘﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاری ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﮭﺮان طﯽ ﻧﺎﻣﮫ ای در ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﺎزدھﻢ ﻣﺮداد‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣﺴﺒﺒﯿﻦ واﻗﻌﮫ ﮐﮫ در ﻣﻨﺰل آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﭘﻨﺎھﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ در ‪ ١٣‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاری ﻧﻈﺎﻣﯽ را طﯽ ﻧﺎﻣﮫ ای ﻣﺘﮭﻢ‬
‫ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﮫ ﭘﯿﺮوی از ﺳﺎﯾﺮ دﺳﺘﮕﺎھﮭﺎی دوﻟﺖ ﺣﻘﺎﯾﻖ را واروﻧﮫ ﺟﻠﻮه ﻣﯽ دھﺪ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﺿﻤﻦ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺟﺮﯾﺎن زد و ﺧﻮرد‪ ،‬اﻋﻼم ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ اﯾﻦ ھﻮاداران‬
‫دوﻟﺖ ﯾﻌﻨﯽ » اوﺑﺎش و ﭼﺎﻗﻮ ﮐﺸﺎن ﭘﺎن اﯾﺮاﻧﯿﺴﻢ و ﻧﯿﺮوی ﺷﻮم « ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ‬
‫رھﺒﺮان ﺧﻮد ﻣﺴﻠﺢ ﺑﮫ ﮐﺎرد و ﭼﺎﻗﻮ و ﺳﺮﻧﯿﺰه ﺑﺎ ﺷﻌﺎر »ﻣﺼﺪق ﭘﯿﺮوز اﺳﺖ« ﺑﮫ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﯽ ﭘﻨﺎه و ﺑﯽ ﮔﻨﺎه در داﺧﻞ ﻣﻨﺰل ﺣﻤﻠﮫ ﻧﻤﻮده و ﺟﻤﻌﯽ را ﻣﻀﺮوب و‬
 ‫‪١٣٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺠﺮوح ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ در اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫ اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﮫ در ﻧﺘﯿﺠﮥ اﯾﻦ ﺣﻤﻠﮫ طﺮﻓﺪاران دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق‪:‬‬
‫» ﻣﺮﺣﻮم ﺣﺪاد زاده ﮐﮫ از دوﺳﺘﺎن ﻗﺪﯾﻤﯽ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ و ﻋﻀﻮ ﻣﺠﻤﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻣﺠﺎھﺪ ﺑﻮد ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ ﮐﺎرد و ﭼﺎﻗﻮ ﺷﮭﯿﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪...‬اﮔﺮ دادﺳﺘﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاری ﻧﻈﺎﻣﯽ‬
‫واﻗﻌﺎ ً ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﮫ ﮐﺸﻒ ﺣﻘﯿﻘﺖ ودﺳﺘﮕﯿﺮی و ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﺤﺮﮐﯿﻦ وﻣﺴﺒﺒﯿﻦ و ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ‬
‫اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ آﻧﮭﺎ را از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاری ﻧﻈﺎﻣﯽ رﺋﯿﺲ ﺷﮭﺮﺑﺎﻧﯽ وﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿﻦ اﻣﻨﯿﺖ و اﻧﺘﻈﺎﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﮫ ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎران در ﭘﻨﺎه و ﻣﺴﺎﻋﺪت آﻧﮭﺎ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺷﺪه اﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﮫ و ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻗﺮار دھﺪ‪«...‬‬
‫ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﺘﺸﻨﺠﯽ‪ ،‬ﻣﻊ اﻟﻮﺻﻒ رﻓﺮاﻧﺪوم اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق در ﭘﯿﺎم ﻣﺒﺴﻮطﯽ ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﮫ ﮐﺎر ﺷﮑﻨﯽ ھﺎی‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ اظﮭﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫» در ﻣﻮاردی ﮐﮫ ﺑﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ و اﻓﮑﺎرﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻠﺖ اﺧﺘﻼف ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد و‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﯾﮫ ﺻﻮرت ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﮐﺎر ﺷﮑﻨﯽ ﺑﺮﻋﻠﯿﮫ دوﻟﺖ در آﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد و ﻗﻀﺎوت اﻣﺮ را ﺑﮫ ﻋﮭﺪۀ ﻣﺮدم ﻣﺤﻮل ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻈﺮ دوﻟﺖ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﮐﻨﺪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دﯾﮕﺮی اﻧﺘﺨﺎب و رواﻧﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﯿﻦ دوﻟﺖ و ﻣﺠﻠﺲ ھﻤﮑﺎری اﯾﺠﺎد ﺷﻮد و ﭼﺮخ ادارۀ ﻣﻤﻠﮑﺖ از ﮐﺎر‬
‫ﻧﯿﻔﺘﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻨﮭﺎ ارادۀ ﻗﺎطﺒﮫ اﻓﺮاد ﻣﻠﺖ ﮐﮫ دوﻟﺖ و ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ وﺟﻮد آن ﻗﺎﺋﻢ‬
‫اﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻗﻀﺎوت ﻗﻄﻌﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬آن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ادﻋﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﻣﻠﺖ ﺣﻖ ﻧﺪارد و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در اﯾﻦ ﺑﺎره اظﮭﺎر ﻋﻘﯿﺪه ﮐﻨﺪ ﺳﺨﺖ در اﺷﺘﺒﺎھﻨﺪ زﯾﺮا‬
‫ﺗﻨﮭﺎ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ راﺟﻊ ﺑﮫ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻤﻠﮑﺖ اظﮭﺎر‬
‫ﻋﻘﯿﺪه ﮐﻨﺪ‪...‬‬
‫در ﮐﺸﻮرھﺎی دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و ﻣﺸﺮوط ھﯿﭻ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ از اراده ﻣﻠﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ دوﻟﺖ در اﯾﻦ ﻟﺤﻈﮫ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻠﯽ را ﮐﮫ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﮫ ﺷﺪه ﺑﺎ‬
 ‫‪١٣٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﻠﺖ در ﻣﯿﺎن ﻣﯽ ﮔﺬارد‪«....‬‬

‫رﻓﺮاﻧﺪوم در ﺗﮭﺮان و ﺣﻮﻣﮫ‪ ،‬روز ‪ ١٢‬ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬در ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﮫ آرام‬
‫ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ و ﻧﺘﯿﺠﮥ آن ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮح اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﮫ ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن و ﭘﺎﻧﺼﺪ و ﭼﮭﻞ‬
‫و ﺳﮫ ھﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ و ﭼﮭﻞ ﻧﻔﺮ ﻣﻮاﻓﻖ و ‪ ۶٨‬ﻧﻔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﮥ رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫درﺷﮭﺮﺳﺘﺎﻧﮭﺎ ﮐﮫ روز‪١٩‬ﻣﺮداد اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻧﯿﺰﺑﻌﺪا ً اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﮫ در ﻣﺠﻤﻮع دو‬
‫ﻣﯿﻠﯿﻮن و ﭼﮭﺎر ﺻﺪ و ﺳﮫ ھﺰار و ﺳﯿﺼﺪ وھﺸﺘﺎد و ﻧﮫ ﻧﻔﺮ ﻣﻮاﻓﻖ و ﯾﮑﮭﺰار و‬
‫دوﯾﺴﺖ و ھﻔﺖ ﻧﻔﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﻌﻔﺎی رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫*‬

‫اﻟﺒﺘﮫ دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪﷲ ﻣﻌﻈﻤﯽ ﻧﯿﺰ در آﺧﺮﯾﻦ روز ﻗﺒﻞ از رﻓﺮاﻧﺪوم )‪ ١١‬ﻣﺮداد(‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎ ﮐﺮد و اﻣﻮر ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﮫ ﻋﮭﺪۀ ﻣﺴﺆوﻻن اداری ﺳﭙﺮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ اﻋﻀﺎی‬
‫ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮﻧﮭﺎی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﺪه ﮐﮫ ﺗﻌﺪادﺷﺎن از ‪ ١٧‬ﻧﻔﺮ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﯽ ﮐﺮد ﺑﺮای ﺧﻮد‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ و ﺑﺎر دﯾﮕﺮ آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ را ﺑﮫ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬اﻓﺸﺎر‬
‫ﺻﺎدﻗﯽ را ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ و ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ و ﺣﻤﯿﺪﯾﮫ را ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﮐﺎر ﭘﺮداز اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ! ﺳﭙﺲ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ از ﺳﻮی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت ﻧﮭﻀﺖ وﺣﺎﺋﺮی زاده از‬
‫ﺳﻮی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن آزادی ﻧﺎﻣﮫ ھﺎﺋﯽ ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﺿﻤﻦ ﻣﺘﮭﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫وی ﺑﮫ ﻗﯿﺎم ﻋﻠﯿﮫ آزادی و ﻣﺸﺮوطﯿﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ ﮐﮫ ﻗﺴﻤﺘﯽ از اوﻗﺎت رادﯾﻮ‬
‫ﺗﮭﺮان در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﺗﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻮد را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﮭﺎ ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪﻧﺪ اﮔﺮ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﭼﻨﯿﻦ دﺳﺘﻮری ﺻﺎدر ﻧﮑﻨﺪ دﻟﯿﻞ وﺣﺸﺖ او اﻓﺸﺎی‬
‫ﺣﻘﺎﯾﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎدﺛﮫ ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮۀ اﯾﻦ روزھﺎ‪ ،‬ورود ﻧﺎﮔﮭﺎﻧﯽ » اﺷﺮف ﭘﮭﻠﻮی« ﺑﮫ ﺗﮭﺮان ﺑﮫ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺨﻔﯽ ﺑﺎ ﻧﺎم »ﺑﺎﻧﻮﺷﻔﯿﻖ« ﺑﻮد ﮐﮫ اﻟﺒﺘﮫ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ او ﮔﺰارش ﺑﮫ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق رﺳﯿﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺣﻀﻮر وی در ﺗﮭﺮان آﻧﮭﻢ در آن ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺣﮑﺎﯾﺖ‬
‫از ﯾﮏ ﺗﻮطﺌﮫ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺸﺎر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﺷﺎه‪ ،‬وی دﺳﺘﻮر داد ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﮫ‬
 ‫‪١٣٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫» اﺷﺮف« از اﯾﺮان ﺧﺎرج ﺷﻮد ﺑﯿﺎﻧﯿﮫ ای ﻧﯿﺰ ﺑﮫ اﻣﻀﺎی اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﻣﯿﻨﯽ ﮐﻔﯿﻞ‬
‫وزارت در ﺑﺎر ﺑﮫ اﯾﻦ ﺷﺮح ﺻﺎدر ﮔﺮدد‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ واﻻﺣﻀﺮت اﺷﺮف ﭘﮭﻠﻮی ﺑﺪون اﺟﺎزه از ﭘﯿﺸﮕﺎه ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ‬
‫و ﺑﯽ اطﻼع ﻗﺒﻠﯽ درﺑﺎر ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ دﯾﺮوز ﺑﻌﺪ از ظﮭﺮ ﺑﮫ ﺗﮭﺮان وارد ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫ﮐﺴﺐ اﺟﺎزه از ﭘﯿﺸﮕﺎه اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻈﻢ اﻟﯿﮭﺎ اﺑﻼغ ﺷﺪ ﮐﮫ ﻓﻮرا ً‬
‫از اﯾﺮان ﺧﺎرج ﺷﻮد‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﭘﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ھﺮ ﯾﮏ از اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﺪان ﺟﻠﯿﻞ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﮫ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت‬
‫و ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ وزارت درﺑﺎر ﮐﮫ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﺎ ﺣﯿﺜﯿﺖ ﻣﻘﺎم ﺷﺎﻣﺦ ﺳﻠﻄﻨﺖ را‬
‫دارد ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺳﺨﺖ ﺗﺮﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاھﺪ‪«...‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﻌﺪھﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ اﺷﺮف ﭘﮭﻠﻮی ﮐﮫ از ﺳﻮم ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ھﺸﺘﻢ ﻣﺮداد ﺑﮫ ﺑﮭﺎﻧﮥ‬
‫ﻓﺮوش اﻣﻮال و ﺗﮭﯿﮥ ﭘﻮل ﺑﺮای ﻣﺨﺎرج ﺧﻮد در اروﭘﺎ ﺑﮫ ﺗﮭﺮان آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در‬
‫ھﻤﯿﻦ ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮای رﺳﺎﻧﺪن ﭘﯿﺎم آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯿﮭﺎ و‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﮭﺎ ﺑﮫ ﺷﺎه و ﺗﺪارک ﮐﻮدﺗﺎ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬ ‫*‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ اﻋﻼم ﻧﺘﯿﺠﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻓﻮرا ً ﻣﺮاﺗﺐ را ﺑﺮای ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﺟﮭﺖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دوره ھﯿﺠﺪھﻢ ﺑﮫ ﺷﺎه ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫» ﭘﯿﺸﮕﺎه ﻣﺒﺎرک اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ‪ ،‬ﭼﻮن در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ‬
‫آراء ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ دوازدھﻢ و ﻧﻮزدھﻢ ﻣﺮداد ‪ ،١٣٣٢‬ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﮫ اﻧﺤﻼل‬
‫دورۀ ھﻔﺪھﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯾﻤﻠﯽ رأی داده اﺳﺖ‪ ،‬از ﭘﯿﺸﮕﺎه ﻣﺒﺎرک اﻋﻠﯿﻀﺮت‬
‫ھﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ اﺳﺘﺪﻋﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد اﻣﺮ و ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دورۀ‬
‫ھﯿﺠﺪھﻢ ﺻﺎدر ﺷﻮد ﺗﺎ دوﻟﺖ ﻣﻘﺪﻣﺎت اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪«.‬‬
‫ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ارﺳﺎل اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿﻦ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻧﻔﻮذ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﮫ ای ﮐﮫ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دورۀ ھﻔﺪھﻢ ﺑﮫ دﺳﺖ آورده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬دﺳﺘﻮر داد ﺑﺠﺎی اﻧﺠﻤﻨﮭﺎی ﻓﺮﻋﯽ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ازاﻋﻀﺎی ﺷﻮرای ده اﺳﺘﻔﺎده‬
 ‫‪١٣٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺷﻮد وزارت ﮐﺸﻮر ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪ در ﻧﻘﺎطﯽ ﮐﮫ ﺷﻮرای ده ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﺸﺪه ‪ ،‬ﻓﻮرا ً‬

‫اﻗﺪام ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ اﯾﺎم اﺗﮑﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻓﻘﻂ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﮫ ﻣﺠﻠﺴﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‬
‫وﻧﮫ ﻣﻘﺎم ﻣﺆﺛﺮ ورﺳﻤﯽ دﯾﮕﺮی‪ ،‬دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد وﻣﺮدم و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ‬
‫وی اﺻﺮار ﺑﮫ آﻏﺎزاﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دوره ھﯿﺠﺪھﻢ داﺷﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﯾﺮان ﺳﺎﺑﻖ ﺳﻌﯽ در اداﻣﮫ ﻗﺪرت و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺪون ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﻣﺠﻠﺲ داﺷﺘﻨﺪ‬
‫وﻟﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻓﻮری ﻣﺠﻠﺲ آﯾﻨﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻏﺎﻓﻞ از اﯾﻨﮑﮫ در‬
‫ھﻤﯿﻦ زﻣﺎن‪ ،‬ﺷﺎه در ﻣﻨﺘﮭﺎی ﺣﻘﺎرت ﺧﻮد را ﺑﮫ وطﻮر درﺑﺴﺖ ﺗﺴﻠﯿﻢ اﻧﮕﻠﯿﺲ و‬
‫اﻣﺮﯾﮑﺎ ﮐﺮده ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺮاﻧﺪازی دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻗﺪرت از دﺳﺖ رﻓﺘﮫ را ھﺮ ﭼﻨﺪ‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮش ﻧﻮﮐﺮی ﻣﺤﺾ ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ اﻋﺎده دھﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮطﺌﮫ ھﺎی ﭘﻨﮭﺎﻧﯽ‬ ‫*‬

‫در ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺑﯿﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎی دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق ﺑﺮای ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دوره ھﺠﺪھﻢ‬
‫ﺗﺎ ﮐﻮدﺗﺎی ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ﻓﻘﻂ ﭘﻨﺞ روز ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﮫ ﻋﻮاﻣﻞ ﮐﻮدﺗﺎ ﺧﻮد را‬
‫ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺠﮭﺰ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮای ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ وﮐﻼی ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ و ﻣﺘﺤﺼﻦ در ﻣﺠﻠﺲ ﮐﮫ ﻣﺎ ھﻤﮫ روزه ﺑﺎ‬
‫آﻧﺎن ﻣﻼﻗﺎت وﻣﺬاﮐﺮه داﺷﺘﯿﻢ وﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﺸﺎن ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﮔﺰارش‬
‫ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ « در روز ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮﮔﺮوھﮭﺎی ﻣﺨﺎﻟﻒ دوﻟﺖ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﮫ در ﺗﺪارک ﮐﻮدﺗﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎه از ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دوره ھﯿﺠﺪھﻢ ﺳﺮﺑﺎز زد‪ .‬وﮐﻼی ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ‬
‫رﺳﻤﺎ ً اﻋﻼم ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺒﻮده و اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﻮد‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ دﺳﺘﻮر ﺷﺎه اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﻣﻤﻠﮑﺖ در ﯾﮏ » اﺿﻄﺮاب « ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آﯾﻨﺪه‬
‫و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﯾﺎ ﻗﺪرت ﺷﺎه ﺑﮫ ﺳﺮ ﻣﯽ ﺑﺮد‪.‬‬
‫در ھﻤﯿﻦ اﺣﻮال دﮐﺘﺮ ﻓﺎطﻤﯽ وزﯾﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟﮫ در ﺑﯿﺴﺘﻢ ﻣﺮدادﻣﺎه ﭘﺲ از‬
 ‫‪١٤٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﻌﺎﻟﺠﮫ ﻧﺴﺒﯽ از اروﭘﺎ ﺑﮫ اﯾﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ دﯾﺪاری ﮐﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﺎ وی‬
‫داﺷﺘﻢ‪ ،‬آن ﻗﺴﻤﺖ ازﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﮫ درﺣﯿﻄﮫ ﮐﺎرم ﺑﻮد ﮔﺰارش ﮐﺮدم و‬
‫ﺑﺨﺼﻮص از رﻓﺘﺎر ﻣﺸﮑﻮک وﮐﻼی ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻌﻔﯽ درﻣﺠﻠﺲ و دﯾﺪارھﺎی‬
‫ﻣﺮﻣﻮزﺷﺎن ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ اظﮭﺎر ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺷﺪﯾﺪ ﮐﺮدم و ﺗﻮﺿﯿﺢ دادم ﮐﮫ‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ﻧﻘﺶ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ و ﺣﺎﺋﺮی زاده در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﮐﺎﻣﻼً ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻓﺎطﻤﯽ ﯾﺎدآور ﺷﺪم ﮐﮫ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ زاھﺪی و اﻓﺮاد ﺳﺮﺷﻨﺎس در‬
‫ﺑﺎر ﻣﻨﻈﻤﺎ ً ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ رﻓﺖ و آﻣﺪ دارﻧﺪ و وﮐﻼی ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﻧﯿﺰ ﭼﻮن اﻧﺤﻼل‬
‫ﻣﺠﻠﺲ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ و ﺧﻮد را وﮐﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ از ھﻤﮥ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻔﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺰروﺳﺎی‬
‫ادارات ﻣﺴﺌﻮل ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﮫ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺠﻠﺲ و زﯾﺮ‬
‫ﺳﭙﺮ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ و ﺗﺤﺼﻦ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺨﺼﻮص در ارﺗﺶ و درﺑﺎر در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻓﺎطﻤﯽ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﮐﺮدم از ھﺮ راھﯽ ﮐﮫ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪،‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را وادار ﺳﺎزد ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﺎﻧﻮن ﺗﻮطﺌﮫ و ﻓﺴﺎد را ﺑﺮﭼﯿﻨﺪ و ﺑﮫ ﻋﻤﻠﯿﺎت‬
‫ﻣﺨﺮﺑﺸﺎن ﻻاﻗﻞ در ﮐﺎخ ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن ﺧﺎﺗﻤﮫ دھﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎدروان دﮐﺘﺮ ﻓﺎطﻤﯽ ﺑﮫ دﻓﺖ ﺑﮫ ﺳﺨﻨﺎﻧﻢ ﮔﻮش داد و ﻗﺴﻤﺘﮭﺎﺋﯽ را ھﻢ ﯾﺎدداﺷﺖ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ واﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺗﻮطﺌﮫ ﻋﻠﯿﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق از اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪(١۶) .‬‬
‫‪١٤١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬
 ‫‪١٤٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﯾﺮج ﭘﺰﺷﮑﺰاد‪:‬‬
‫» ﻗﺎﻧﻮن اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺼﺪق و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ«‬

‫اﯾﺮج ﭘﺰﺷﮑﺰاد ﺣﻘﻮﻗﺪان و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﺑﺮﺟﺴﺘﮥ اﯾﺮاﻧﯽ اﯾﺮج ﭘﺰﺷﮑﺰاد در ﻧﻮﺷﺘﮥ‬

‫ﺧﻮد ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "ﻗﺎﻧﻮن اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺼﺪق و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ" در‬
‫ﯾﮏ ﺑﺮرﺳﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﮫ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺼﺪق» اﺧﺘﯿﺎرات‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم واﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ «‬
‫اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﭘﺮداﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺼﺪق در دوران ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﮥ‬
‫ﺗﺎزه از ﻣﺒﺎرزۀ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان ﺑﺮای اﺳﺘﻘﻼل و آزادی‪ ،‬و دﻧﺒﺎﻟﮥ طﺒﯿﻌﯽ ﺟﻨﺒﺶ‬
‫و اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوطﯿﺖ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺮوزی ﺑﺰرگ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺧﯿﻠﯽ زود از طﺮف‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎر ‪ -‬ﮐﮫ آﻧﺮا ﺧﻄﺮی ﺟﺪّی ﺑﺮای ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد دﯾﺪ – ﻣﻮرد ھﺠﻮم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ‬
‫و ﺑﻤﺮور از ﻣﺤﺜﻮا ﺧﺎﻟﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎس ﻣﺸﺮطﯿﺖ ﭼﮫ ﺑﻮد؟ اﺻﻮﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺮای ﺧﯿﺮ و ﺻﻼح ﻣﺮدم – ﯾﺎ‬
‫ﺑﻘﻮل ﺧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ »ﺑﺮای ﺗﺸﯿﯿﺪ ﻣﺒﺎﻧﯽ دوﻟﺖ وﻧﮕﮭﺒﺎن دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻌﺪﻟﺖ و‬
‫آﺳﺎﯾﺶ«‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎی ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻧﻮﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬاری ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و‬
‫ﻣﻘﺮرات ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﮭﺎ ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﺗﺼﻮﯾﺐ و اﺟﺮا ﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻮل‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﺑﯿﺎن ﮐﻠﯿّﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻗﺪرت و ﺣﺪود و ﺛﻐﻮر اﻗﺘﺪار ارﮔﺎن ھﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ و ﻣﯿﺰان ﺣﻘﻮق و اﻣﺘﯿﺎزات و ﺗﻀﻤﯿﻦ ھﺎی ﻣﻠﺖ را ﺑﮫ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫ﻣﺼﻮب ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮدم اﺣﺎﻟﮫ ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ اﺻﻮل ﻣﺬﮐﻮر در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ » ﻧﮕﮭﺒﺎن دﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﻣﻌﺪﻟﺖ و آﺳﺎﯾﺶ « ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺤﻮﻟﮥ را ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻣﺮدم ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﯽ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﮫ ﮐﻤﮏ اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬در ﻓﺎﺻﻠﮥ ﻣﯿﺎن ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و آﻏﺎز‬
‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻋﺎدی‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی آن ﻗﺎﻧﻮن وﺿﻊ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮏ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری‬
‫ﺗﺎزه ﺑﮫ وﺟﻮد آﻣﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ واﮔﺬاری ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺬاری ﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
 ‫‪١٤٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﺠﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻗﺎﻟﺐ و ﺟﻠﺪ ﺧﺎرﺟﯽ اش‪ ،‬از‬
‫ﻣﺤﺘﻮا ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﯽ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ھﺪاف و ﻣﻘﺎﺻﺪ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری‬
‫وﺿﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﮫ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺑﺎرز آن ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺻﻞ ھﺸﺘﺎد و دوم اﺳﺖ ﮐﮫ از‬
‫اﺳﺘﻘﻼل ﻗﻀﺎت‪ ،‬ﻣﮭﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﮫ‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺧﻂ ﺗﺎزۀ ﻣﺒﺎرزۀ ﻣﻠﯿّﻮن اﯾﺮان‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﺎز ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺼﺎدره ﺷﺪۀ ﻣﻠﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬و ﻣﺼﺪق ﻣﯿﺮاث دار ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ‬
‫اﯾﺮان‪ ،‬از اﯾﻦ ﺑﺎﺑﺖ‪ ،‬وظﯿﻔﮥ ﻣﮭﻤﯽ داﺷﺖ‪ .‬درﺳﺎل ‪ ،١٣٣٠‬رﯾﺎﺳﺖ دوﻟﺖ را ﺑﺎ‬
‫ھﺪف اﺣﯿﺎء ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و اﺳﺘﻘﺮار دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬در دوﻟﺖ اوﻟﺶ دو‬
‫ﻣﺎدۀ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ دوﻟﺖ ‪ -‬اﺟﺮای ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ و اﺻﻼح ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت –‬
‫را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان وﺳﯿﻠﮫ‪ ،‬ﺑﺮای وﺻﻮل ﺑﮫ ھﺪف اﺣﯿﺎی ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺖ‪ ،‬وﺟﮭﮫ ھﻤﺖ ﻗﺮار‬
‫داده ﺑﻮد‪ .‬اﻣﯿﺪوار ﺑﻮد ﺑﺎ ﮔﺬراﻧﺪن ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺗﺎزه از ﯾﮏ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻠّﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮاﻧﮥ در‬
‫آﻣﺪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬راه را ﺑﺮای اﺳﺘﻘﺮار ﯾﮏ دﻣﮑﺮاﺳﯽ ‪ ،‬ﺿﺎﻣﻦ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺳﻌﺎدت ﻣﻠﺖ‬
‫اﯾﺮان‪،‬ھﻤﻮارﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﻣﺒﺎرزۀ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺑﮫ اﺟﺮای اﯾﻦ دو ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ»وﺳﯿﻠﮫ«‬
‫ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدھﻢ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ‪ ،‬ﺑﺮای اﺣﺘﺮاز از ﻓﺘﺮت‪،‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺎ ھﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺪﯾﻢ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬از اﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺨﻼف اﻧﺘﻈﺎر‪،‬‬
‫ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺑﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺻﻼﺣﺎت او ﺳﺮ در آورد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﮐﮫ‬
‫ﭘﺲ از ﻗﯿﺎم ﺳﯽ ﺗﯿﺮ ‪ ،١٣٣١‬در واﻗﻊ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ رﻏﻢ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺗﺄﺧﯿﺮ را ﺑﺮای ﺷﺮوع اﺻﻼﺣﺎت ﺟﺎﯾﺰ ﻧﺪاﻧﺸﺖ و ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ ‪٩‬‬
‫ﻣﺎده ای‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﺻﻼﺣﺎت در ﺗﻤﺎم ﺷﺌﻮن ﮐﺸﻮر ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮد‪ .‬طﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ﮐﮫ از ﻗﻀﺎ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪۀ ھﻤﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺲ دوران دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮﺑﺎر ﭼﻨﯿﻦ اﺻﻼﺣﺎﺗﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﻤﯽ رﻓﺘﻨﺪ و ﺗﻨﮭﺎ راه ﻣﻮﺟﻮد ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﻮﻗﺖ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری‪ ،‬ﺑﮫ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ آراء ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺧﺘﯿﺎرات اﮔﺮ در ﻣﺮﺣﻠﮥ اول‬
‫ﺑﻤﻼﺣﻈﮥ ﻓﺸﺎر اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺑﮫ آﺳﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﭽﻠﺲ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺗﻤﺪﯾﺪ‬
‫آن‪ ،‬در ﺳﺮ ﺳﯿﺪ ﻣﮭﻠﺖ ﺷﺶ ﻣﺎھﮫ ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٤٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎز ﺑﻌﻠﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺮدم ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺒﺎرزه اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎز ﺑﻌﻠﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺮدم ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺒﺎرزه اﮐﺜﺮﯾﺖ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺮای ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮدن دوﻟﺖ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﮐﺮد‪ .‬و اﺗﮭﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺷﮑﻨﯽ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﮫ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺳﻼح ھﺎی ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺮای ﮐﻮﺑﯿﺪن او‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻧﺎﭼﺎر‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫ﻗﻀﺎوت ﺑﯿﻦ دوﻟﺖ و ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ آراء ﻣﻠﺖ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪ و ﺑﻨﺎ ﺑﮫ ارادۀ ﻣﺮدم ﻣﺠﻠﺲ‬
‫را ﻣﻨﺤﻞ ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﮐﻮدﺗﺎی ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬ﺑﮫ ﻋﻤﺮ ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت دوﻟﺖ او‬
‫ﭘﺎﯾﺎن داد‪.‬‬
‫رژﯾﻢ ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬ﮐﮫ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻣﺼﺪق را از ﺻﺤﻨﮫ ﺧﺎرج ﮐﻨﺪ و ﯾﮫ زﻧﺪان‬
‫ﺑﯿﻨﺪازد‪ ،‬ﺑﺮای ﻣﮑﺪّر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﮭﺮۀ او ﮐﮫ در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ھﻤﭽﻨﺎن ﻧﻤﺎد آزادی و‬
‫دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﺑﻮد‪ ،‬از ھﯿﭻ ﮐﻮﺷﺸﯽ ﻓﺮوﮔﺬارﻧﮑﺮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﮫ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ‬
‫اﺗﮭﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺷﮑﻨﯽ را‪ ،‬ﮐﮫ ﺳﻼح ﻣﺒﺎرزۀ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺮای ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮدن دوﻟﺖ‬
‫اوﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮ رژﯾﻢ‪ ،‬ﺑﮫ ھﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﯽ ﻋﻨﻮان ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬از آن زﻣﺎن‬
‫ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺪﻋﯿﺎن ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻮﯾﺴﯽ‪ ،‬ﺑﮫ اﺳﺘﻨﺎد ﮔﻔﺘﮥ آﻧﺎن‪ ،‬اﯾﻦ اﺗﮭﺎم را‬
‫ﺑﺪون ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻧﻘﻞ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺼﻮب‪ ٢٠‬ﻣﺮداد ‪ ،١٣٣١‬و ﻣﻮاد ﻧﮫ ﮔﺎﻧﮥ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻧﮥ دوﻟﺖ ﻣﻮرد اﺷﺎره در ﻗﺎﻧﻮن اﺧﺘﯿﺎرات‪ ،‬اﺑﺘﺪا اﯾﺮادات ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن درﺑﺎب ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ دھﻢ و ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﺮادات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ‬
‫ﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ ﭘﺮدازم‪.‬‬
‫» ﻣﺎدۀ واﺣﺪه – ﺑﮫ آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﷴ ﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ اﺧﺘﯿﺎر داده ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ‬
‫از ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺼﻮﯾﺐ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺎ ﻣﺪت ﺷﺶ ﻣﺎه ﻟﻮاﯾﺤﯽ را ﮐﮫ ﺑﺮای اﺟﺮای ﻣﻮاد‬
‫‪ ٩‬ﮔﺎﻧﮥ ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ دوﻟﺖ ﺿﺮوری اﺳﺖ و ﺟﻠﺴﮥ ھﻔﺘﻢ ﻣﺮداد ‪ ١٣٣١‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای‬
‫ﻣﻠﯽ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﮭﯿﮫ ﻧﻤﻮده و ﭘﺲ از آزﻣﺎﯾﺶ آﻧﮭﺎ را ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫و ﺗﺎ ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﮫ ﺗﮑﻠﯿﻒ آﻧﮭﺎ در ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﺸﺪه ﻻزم اﻻﺟﺮا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﻮاد ﻧﮫ ﮔﺎﻧﮥ دوﻟﺖ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ‪:‬‬
‫‪ .١‬اﺻﻼح ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ و ﺷﮭﺮداریھﺎ‪.‬‬
 ‫‪١٤٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫‪ .٢‬اﺻﻼح اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ و ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺑﻮدﺟﮫ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮥ ﺗﻘﻠﯿﻞ در ﻣﺨﺎرج و ﺑﺮﻗﺮاری‬

‫ﻣﺎﻟﯿﺎتھﺎی ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و در ﺻﻮرت ﻟﺰوم] ﻣﺎﻟﯿﺎتھﺎی [ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ .٣‬اﺻﻼح اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮥ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ و اﯾﺠﺎد ﮐﺎر و اﺻﻼح‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫‪ .۴‬ﺑﮭﺮهﺑﺮداری از ﻣﻌﺎدن ﻧﻔﺖ ﮐﺸﻮر ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﻗﺎﻧﻮن ‪ ٩‬ﻣﺎده ای‬
‫‪ .۵‬اﺻﻼح ﺳﺎزﻣﺎنھﺎی اداری و ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﺘﺨﺪام ﮐﺸﻮری و ﻗﻀﺎﯾﯽ و ﻟﺸﮑﺮی‪.‬‬
‫‪ .۶‬اﯾﺠﺎد ﺷﻮرای ﻣﺤﻠﯽ‬
‫‪ .٧‬اﺻﻼح ﻗﻮاﻧﯿﻦ دادﮔﺴﺘﺮی"‬
‫‪ – ٨‬اﺻﻼح ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‬
‫‪ - ٩‬اﺻﻼح ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻣﻮر ﻓﺮھﻨﮕﯽ و ﺑﮭﺪاﺷﺘﯽ و وﺳﺎﺋﻞ ارﺗﺒﺎطﯽ‪.‬‬

‫اﯾﺮادات ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬ ‫*‬

‫از اﯾﺮادات ﺳﯿﺎﺳﯽ ھﻤﺮاه ﺑﺎﺟﺎر و ﺟﻨﺠﺎل ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮐﮫ ﭘﺎﯾﮫ‬
‫و ﻣﺒﻨﺎی ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﮕﺬرﯾﻢ و ﺑﮫ اﻧﺘﻘﺎداﺗﯽ ﮐﮫ ھﻤﺮاه ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮی ﺑﯿﻨﺪازﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻔﺼﻞ ﺗﺮﯾﻦ و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗﺮﯾﻦ اﯾﺮادھﺎ – ﮐﮫ در واﻗﻊ اﯾﺮادھﺎی ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﻮد‪ -‬در ﻧﺎﻣﮥ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ھﯿﺌﺖ رﺋﯿﺴﮫ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﮫ اﯾﻨﻄﻮر ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﺪ‪:‬‬
‫»ﭼﻮن در اﺻﻞ ‪ ٢٧‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری ﺑﻌﮭﺪه ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای‬
‫ﻣﻠﯽ ﻣﺤﻮل ﮔﺮدﯾﺪهاﺳﺖ و ﻗﻮه ﻗﻀﺎﯾﯿﮫ ﺑﮫ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺷﺮﻋﯿﮫ در ﺷﺮﻋﯿﺎت و ﺑﮫ ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﻋﺪﻟﯿﮫ در ﻋﺮﻓﯿﺎت و اﺟﺮای ﻗﻮاﻧﯿﻦ در ﻋﮭﺪ ھﯿﺌﺖ دوﻟﺖ و ﻗﻮه اﺟﺮاﯾﯿﮫ واﮔﺬارﺷﺪه‬
‫و در اﺻﻞ ‪ ٢٨‬ﻗﻮای ﺛﻼﺛﮫ ﻣﺰﺑﻮر را ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﮫ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻤﺘﺎز و ﻣﻨﻔﺼﻞ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﺳﺖ و ﺗﺨﻠﻒ از ﻣﻮاد ﻣﺰﺑﻮر ﮐﮫ روح ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮوطﮫ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﻤﮑﯿﻦ در ﺑﺮاﺑﺮﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮدﺳﺮی و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺑﮫ ﻣﻄﻠﻖاﻟﻌﻨﺎﻧﯽ اﺳﺖ و‬
 ‫‪١٤٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﺮﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪(١) «...‬‬

‫اﻟﺒﺘﮫ آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﺑﮫ ﻣﻮاد دﯾﮕﺮی از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﮐﺮده ﺑﻮدۀ ﮐﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﮫ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺣﻘﻮﻗﯽ و اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺎﺳﯽ‬
‫او ﺑﮫ دو اﯾﺮاد ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺸﺖ‪ - ١ :‬ﺗﻔﻮﯾﺾ اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﺎ دو اﺻﻞ ‪ ٢٧‬و ‪ ٢٨‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺘﺒﺎﯾﻦ اﺳﺖ‪ - ٢ .‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ در اﻣﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری ﺣﻖ ﺗﻮﮐﯿﻞ ﻏﯿﺮ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ارزﯾﺎﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎر ﺣﻘﻮﻗﯽ اﯾﻦ اﯾﺮادات‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻧﮕﺎھﯽ ﺳﺮﯾﻊ ﺑﮫ اﺻﻞ اﻣﺘﯿﺎز و‬
‫اﻧﻔﺼﺎل ﻗﻮای ﺛﻼﺛﮫ‪ ،‬ﺑﯿﻨﺪازﯾﻢ‪ .‬ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﯾﻦ و روﺷﻦ ﺗﺮﯾﻦ ﺑﯿﺎن اﯾﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﮐﮫ از‬
‫ﻓﻠﺴﻔﮥ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺮن ھﺠﺪھﻢ رﯾﺸﮫ ﮔﺮﻓﺘﮫ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب روح اﻟﻘﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﻧﺘﺴﮑﯿﻮ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﮐﮫ آن را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ وﺳﯿﻠﮫ و اﺑﺰار» اطﻤﯿﻨﺎن ﺧﺎطﺮ« ﺟﺎﻣﻌﮫ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮﻧﺘﺴﮑﯿﻮ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﮐﮫ ھﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرﺗﯽ ﮐﺸﺸﯽ ﺑﻄﺮف ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﻗﺪرت ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﮫ ﮔﯿﺮی ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از اﻣﮑﺎن ﺳﻮء‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺪرت را ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ وظﺎﺋﻒ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ھﺎی ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫را در ﻧﻈﺮ ﺑﯿﺎورﯾﻢ ‪ .‬اﯾﻦ وظﺎﺋﻒ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ھﺎ ﺳﮫ ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن ‪-‬‬
‫اﺟﺮای ﻗﺎﻧﻮن ‪ -‬ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻤﻮﺟﺐ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ .‬ﺑﻌﺒﺎرت دﯾﮕﺮ وظﺎﺋﻒ‬
‫ﻗﻮای ﻣﻘﻨﻨﮫ ‪ -‬اﺟﺮاﺋﯽ ‪ -‬ﻗﻀﺎﺋﯽ‪ .‬و ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ھﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ وظﺎﺋﻒ‬
‫ﺑﮫ ﻋﮭﺪۀ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺸﺨﺼﯽ ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﺷﮭﺮوﻧﺪان ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﮫ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻣﺴﺌﻠﮥ ﺟﺪاﺋﯽ ﻗﻮای ﺳﮫ ﮔﺎﻧﮫ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن‬
‫ﺗﻨﺪرو‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﺪاﺋﯽ ﻗﻮا را‪ ،‬ﮐﮫ از ﻧﻈﺮ ﻣﻮﻧﺘﺴﮑﯿﻮ ﯾﮏ ﺗﮑﻨﯿﮏ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ھﺎی ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ‬
‫ﭼﺸﻢ ﯾﮏ دﮔﻢ ﻓﻠﺴﻔﮥ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻗﻮای ﺳﮫ ﮔﺎﻧﮫ‬
‫اﺟﺰاء ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﻠّﯽ اﺳﺖ‪ .‬و وﻗﺘﯽ ﻣﻠﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را ﺑﮫ ادارۀ اﻣﻮر ﻣﯽ‬
‫ﮔﻤﺎرد‪ ،‬ﺑﮫ ﺑﻌﻀﯽ وﮐﺎﻟﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺬاری و ﺑﮫ ﺑﺮﺧﯽ اﺧﺘﯿﺎر اﺟﺮاﺋﯽ و ﺑﮫ ﺟﻤﻊ‬
 ‫‪١٤٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫دﯾﮕﺮی ﻗﺪرت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﯽ دھﺪ‪.‬‬

‫اﻧﻘﻼﺑﯿﻮﻧﯽ ﮐﮫ اﯾﻦ دُﮔﻢ ﻗﻮای ﺛﻼﺛﮫ را وارد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ ١٧٩١‬ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﯿﻠﯽ‬
‫زود‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ً ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﺑﮫ ﻏﯿﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻮدن آن ﭘﯽ ﺑُﺮدﻧﺪ و در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫‪ ١٧٩٣‬ﮐﻨﺎرش ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺮداﺷﺖ ھﺎ از ﻗﻮای ﺣﺎﮐﻤﮫ‪ ،‬ﮐﮫ در ﻋﻤﻞ ﺑﮫ ﯾﮏ‬
‫ﺟﺪاﺋﯽ ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﺘﺤﺠﺮ ﻗﻮا ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺮوزه ﺑﮑﻠﯽ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه و‬
‫ﻣﺘﺮوک اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ھﻨﻮز ﺑﮫ ﺗﺌﻮری اﻧﻔﺼﺎل ﻗﻮا اظﮭﺎراﻋﺘﻘﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﯾﮏ وﺳﯿﻠﮥ ﺗﺴﮭﯿﻞ ﮐﺎر ﻗﻮای ﻣﺴﺌﻮل ﮐﺸﻮراﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮫ ﺑﻌﻨﻮان ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﻗﺪرت‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﮫ آن ﻣﻨﻈﻮر راه ھﺎی دﯾﮕﺮی ھﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﮥ اﺻﺮار و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﻨﺘﻘﺪان ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﺮاﯾﻨﮑﮫ اﻧﻔﺼﺎل و اﻣﺘﯿﺎز ﻗﻮای ﺛﻼﺛﮫ‬
‫– ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ھﺸﺘﻢ ﻣﺘﻤﻢ ‪ » -‬روح ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ« ادﻋﺎﺋﯽ ﻓﺎﻗﺪ‬
‫وزن و اﻋﺘﺒﺎر و ﺑﻘﺼﺪ ﺣﻤﻠﮥ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻦ ﻧﺪارد ﮐﮫ روح ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪،‬‬
‫ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ اﺻﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﻗﻮای ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﻠﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻠﯽ ﮐﮫ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﮫ ﻣﻨﺘﻘﺪان ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬ﻧﮫ ﭘﯿﺶ از ﻣﺼﺪق و ﻧﮫ ﺑﻌﺪ از او‬
‫ﺣﺮﻣﺘﺶ را ﻧﮕﮫ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﻔﺼﺎل ﻗﻮای ﺛﻼﺛﮫ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫*‬

‫ﺑﺒﻨﯿﻢ اﺻﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ھﺸﺘﻢ ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﭼﮫ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ » :‬ﻗﻮای‬
‫ﺛﻼﺛﮫ ﻣﺰﯾﻮر ] ﻣﻘﻨﻨﮫ – ﻗﻀﺎﺋﯿﮫ – اﺟﺮاﺋﯿﮫ [ ھﻤﯿﺸﮫ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻤﺘﺎز و ﻣﻨﻔﺼﻞ‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪ ١٨٣١‬ﺑﻠﮋﯾﮏ ﮔﺮﻓﺘﮫ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﯿﺮ از ﺑﻌﻀﯽ اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﻣﻮازﯾﻦ ﺷﺮﻋﯿﮫ ‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎ ً ﺗﺮﺟﻤﮫ از‬
‫آن ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ اﯾﻦ دوﻣﺘﻦ ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﮫ اﺻﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ ﻣﺎ‬
‫)ﻣﻨﺸﺄ ﻗﻮای ﻣﻤﻠﮑﺖ(‪ ،‬ﻋﯿﻨﺎ ً ﻣﺎدۀ ‪ ٢۵‬ﺑﻠﮋﯾﮏ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ھﻔﺘﻢ ﻣﺎ ) ﻗﻮای‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ( – ﻏﯿﺮاز ﺷﺮط ﻋﺪم ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﻮازﯾﻦ ﺷﺮﻋﯿﮫ ‪ -‬ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻮاد روی ھﻢ‬
‫رﯾﺨﺘﮥ ‪ ٢۶‬ﺗﺎ ‪ ٣٠‬ﺑﻠﮋﯾﮏ اﺳﺖ و اﺻﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﮭﻢ ﻣﺎ )اﻧﺠﻤﻦ ھﺎی اﯾﺎﻟﺘﯽ و‬
 ‫‪١٤٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫وﻻﯾﺘﯽ( ﻣﺎدۀ ‪ ٣١‬ﺑﻠﮋﯾﮏ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﺻﻞ ‪ ٢٨‬ﻣﺎ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻠﮋﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬دﻗﯿﻘﺎ ً روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻮﯾﺴﺎن ﻣﺎ‪ ،‬اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ھﺸﺘﻢ ) اﻣﺘﯿﺎز و‬
‫اﻧﻔﺼﺎل ﻗﻮای ﺛﻼﺛﮫ ( را از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ دﯾﮕﺮی – اﺣﺘﻤﺎﻻً از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫‪ ١٨۴٨‬ﻓﺮاﻧﺴﮫ ‪ -‬ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ و ﺑﻌﻨﻮان ﺗﺮﻣﺰ ﺳﺮﮐﺸﯽ ھﺎی ﷴ ﻋﻠﯽ ﺷﺎه ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺷﮑﻦ و ﻗﻠﺪر‪ ،‬ﺑﯿﻦ اﺻﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ھﻔﺘﻢ و ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﮭﻢ ﺟﺎ داده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ اﻣﺮوز ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﮐﮫ اﺻﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ھﺸﺘﻢ روح ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﮫ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻠﮋﯾﮏ ﻓﺎﻗﺪ روح اﺳﺖ ﭼﻮن اﺻﻞ اﻣﺘﯿﺎز‬
‫واﻧﻔﺼﺎل ﻗﻮای ﺛﻼﺛﮫ درآن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬درﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬دراروﭘﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﺷﺎھﮑﺎر دراﯾﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه و ﻏﯿﺮ از ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺪل و ﻣﻮرد ﺗﻘﻠﯿﺪ‬
‫ﮐﺸﻮرھﺎی ﻣﺘﻌﺪدی ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﺳﭙﺎﻧﯿﺎ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻘﺎل‪ ،‬اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‪ ،‬روﻣﺎﻧﯽ و ھﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﮭﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری ﻣﻮﻗﺖ ﻗﻮۀ ﻣﺠﺮﯾﮫ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ واﺟﺪ ﺳﮫ ﺷﺮط ‪:‬‬
‫ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻌﯿﻦ و اﻟﺰام ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﮭﺎﺋﯽ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ھﯿﭽﻮﺟﮫ‪،‬‬
‫آﻧﻄﻮرﮐﮫ ادﻋﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺎﻗﺾ دﻣﮑﺮاﺳﯽ و زﻣﯿﻨﮥ ﻣﻄﻠﻖ اﻟﻌﻨﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬دﻣﮑﺮاﺳﯽ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ اﺑﺘﮑﺎر و اﺧﺘﺮاع ﻣﺎ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﻐﺮب زﻣﯿﻦ ﻣﺪل ﮔﺮﻓﺘﮫ اﯾﻢ‪ .‬در‬
‫دﻣﮑﺮاﺳﯽ ھﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﻧﻤﻮﻧﮫ و ﺳﺮ ﻣﺸﻖ ﻣﺎ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﺻﻞ اﻧﻔﺼﺎل ﻗﻮای ﺳﮫ‬
‫ﮔﺎﻧﮫ را ﻗﺒﻮل داﺷﺘﮫ اﻧﺪ ‪ -‬اﻋﻢ از اﯾﻨﮑﮫ ﺻﺮاﺣﺘﺎ ً ﯾﺎ ﺗﻠﻮﯾﺤﺎ ً در ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﮑﺮر ﺑﮫ اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﮐﺴﯽ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ‬ ‫ّ‬ ‫ﺷﺎن آورده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ -‬دوﻟﺖ ھﺎ‬
‫اﯾﺮاد زﯾﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﻧﮕﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬در طﻮل ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ در اﻋﻠﺐ‬
‫ﮐﺸﻮرھﺎی دﻣﮑﺮاﺗﯿﮏ اروﭘﺎ‪ ،‬اﻣﺮی راﯾﺞ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﮫ‪ ،‬در ﻓﺮاﻧﺴﮫ‪،‬‬
‫ﻣﮑﺮر ﻣﻮرد ﻋﻤﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ‬ ‫ّ‬ ‫ﺑﺨﺼﻮص ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ اول ﺟﮭﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﻣﻮارد‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ دوﻟﺖ ﺑﺮای ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻨﯽ در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‬
‫ﻣﻌﯿﻨﯽ‪ ،‬از طﺮﯾﻖ ﻟﻮاﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺑﮫ وﺿﻊ وﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺷﻮرش‬
‫و آﺷﻮب دﺳﺖ راﺳﺘﯽ ھﺎ و طﺮﻓﺪاران ﻓﺎﺷﯿﺴﻢ در ﭘﺎرﯾﺲ‪ ،‬در ‪ ،١٩٣۴‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫ﺑﻤﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺼﻮب ‪ ٢٨‬ﻓﻮرﯾﮫ ‪ ،‬ﺑﮫ دوﻟﺖ اﺧﺘﯿﺎر داد ﮐﮫ ﺑﻤﺪت ‪ ٨‬ﻣﺎه از‬
 ‫‪١٤٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫طﺮﯾﻖ ﻟﻮاﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﮫ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﺑﭙﺮدازد و ﺑﺎﺳﺘﻨﺎد اﯾﻦ ﺗﻔﻮﯾﺾ اﺧﺘﯿﺎرات‪،‬‬

‫ﻣﻘﺮر ﺑﯿﺶ از ﯾﮑﺼﺪ ﻻﯾﺤﮥ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻣﻀﺎء ﮐﺮده اﺳﺖ در در‬ ‫دوﻟﺖ‪ ،‬در ﻣﺪت ّ‬
‫ﺳﺎﻟﮭﺎی ﺑﻌﺪ از آن ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﮐﮫ آﻟﻤﺎن ﻧﺎزی ﭼﮑﺴﻠﻮاﮐﯽ را ﻣﻮرد ھﺠﻮم‬
‫ﻗﺮار داد و ھﯿﺘﻠﺮ در ﻧﻄﻖ ﺧﻮد در ﭘﺮاک‪ ،‬ﻧﻮاﺣﯽ ﺑﻮھﻢ و ﻣﻮراوی را ﺗﺤﺖ‬
‫اﻟﺤﻤﺎﯾﮥ آﻟﻤﺎن اﻋﻼم ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻠﯽ ﻓﺮاﻧﺴﮫ در ‪ ١٨‬ﻣﺎرس ‪ ،١٩٣٩‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات ﻓﻮق اﻟﻌﺎدۀ » ادوارد دﻻدﯾﮫ« ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ را ﺑﺮای وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫ﻻزم‪ ،‬از طﺮﯾﻖ ﻟﻮاﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺑﮫ رﻏﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺖ ھﺎ و ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ھﺎ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ دوم ﺟﮭﺎﻧﯽ ھﻢ‪ ،‬وﻗﺘﯽ در ﺳﺎل ‪ ،١٩۵٨‬ژﻧﺮال ﺷﺎرل دوﮔﻞ ﺑﺮای‬
‫ﻧﺠﺎت ﻓﺮاﻧﺴﮥ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﺤﺮان‪ ،‬ﺑﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ‪ ،‬در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ٢‬و ‪ ٣‬ژوﺋﻦ‪ ،‬از‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻠﯽ ﺑﺮای ﻣﺪت ﺷﺶ ﻣﺎه‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎرات ﮐﺎﻣﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺧﺘﯿﺎرات دوﮔﻞ‪ ،‬ﻋﻼوه‬
‫ﺑﺮ ارادۀ اﻣﻮر از طﺮﯾﻖ ﻟﻮاﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺗﮭﯿﮥ ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺪﯾﺪ ھﻢ‬
‫ﺑﻮد ﮐﮫ ﭘﺲ از ﺗﮭﯿﮫ و ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﮔﺪاﺷﺘﮫ ﺷﻮد‪ .‬در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺎدر‬
‫دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ھﻢ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺎﺑﻘﮫ دارد‪ .‬ﻣﻌﺮﻓﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎرات‬
‫ﺗﻔﻮﯾﺾ ﺷﺪه ﺑﮫ » ﻧﻮﯾﻞ ﭼﻤﺒﺮﻟﻦ« اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ﻋﻮام‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ اوﺿﺎع ﺑﺤﺮاﻧﯽ‬
‫اروﭘﺎ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﺮﮐﺘﺎزی ھﺎی آﻟﻤﺎن ھﯿﺘﻠﺮی‪ ،‬ﻓﺮدای روز اﻣﻀﺎی ﻋﮭﺪ ﻧﺎﻣﮥ ﻋﺪم‬
‫ﺗﮭﺎﺟﻢ آﻟﻤﺎن و اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎھﯿﺮ ﺷﻮروی – ‪ ٢٣‬اوت ‪ –١٩٣٩‬اﺧﺘﯿﺎرات ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﭼﻤﺒﺮﻟﻦ را ﮐﮫ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﻋﺎﺟﻠﯽ ﺑﺮای ﺗﺪارک دﻓﺎع اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﺮد‪ .‬و ‪ ١٠‬ﻣﮫ ‪ ،١٩۴٠‬ﺑﺎ ﺗﻔﻮﯾﺾ ھﻤﺎن اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﮫ وﯾﻨﺴﺘﻮن‬
‫ﭼﺮﭼﯿﻞ ﮐﮫ ﺟﺎی ﭼﻤﺒﺮﻟﻦ را ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮد‪ .‬اﺻﻮﻻً ﺗﺠﺮﺑﮥ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫دﻣﮑﺮاﺳﯽ ھﺎ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﮫ در دﻧﯿﺎی اﻣﺮوز‪ ،‬از ﺗﻮﺳﻞ ﺑﮫ اﯾﻦ راه ﺣﻞ‪،‬‬
‫اﻟﺒﺘﮫ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺳﮫ ﺷﺮط ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻌﯿﻦ و‬
‫اﻟﺰام ﺗﺼﻮﯾﺐ ﭘﺎرﻟﻤﺎن در ﺳﺮ رﺳﯿﺪ ﻣﮭﻠﺖ‪ ،‬ﮔﺮﯾﺰی ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﮫ ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺸﻮرھﺎ ﻻزم دﯾﺪه اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺳﮭﻮﻟﺖ ﮐﺎر‪ ،‬و ﺷﺎﯾﺪ اﺣﺘﺮاز‬
‫از ﭼﻮن و ﭼﺮای ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﮑﻨﯿﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﺎﺳﯽ ﺷﺎن‬
 ‫‪١٥٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺻﺮﯾﺨﺎ ً ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫از ﺟﻤﻠﮫ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺟﻤﮭﻮری ﻓﺮاﻧﺴﮫ‪ ،‬ﻣﻘﺮر داﺷﺘﮫ ﮐﮫ دوﻟﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺮای اﺟﺮای ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ ش از ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﺧﺘﯿﺎرﺑﮕﯿﺮد ﮐﮫ ﺑﺮای ﻣﺪت ﻣﺤﺪودی از‬
‫طﺮﯾﻖ ﻟﻮاﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺑﮫ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻻزم ﺑﭙﺮدازد‪ (٢).‬و اﯾﻦ درﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫اﺻﻞ اﻧﻔﺼﺎل ﻗﻮا ھﻤﭽﻨﺎن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮاﺳﺖ‪ .‬ھﺮ ﭼﻨﺪ در ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﯿﺎﻣﺪه وﻟﯽ‬
‫اﻋﻼﻣﯿﮥ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﺷﮭﺮوﻧﺪ اﻧﻘﻼب ﮐﺒﯿﺮ– ‪ – ١٧٨٩‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﺰﺑﻮر ﺣﻔﻆ ﺷﺪه و اﻧﻔﺼﺎل ﻗﻮا در ﻣﺎدۀ ‪ ١۶‬اﯾﻦ اﻋﻼﻣﯿﮫ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﯾﺎد آوری ھﻢ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﮫ در اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺗﻔﻮﯾﺾ اﺧﺘﯿﺎرات از طﺮف‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺑﮫ وزﯾﺮان ﺳﺎﺑﻘﮫ دارد‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﮫ‪ :‬ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬وزﯾﺮ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮫ‪ ،‬آﺑﺎن ‪ – ١٣٠٠‬ﺑﮫ ﻣﺴﺘﺸﺎران آﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﯿﻠﺴﭙﻮ‪ ،‬رﺋﯿﺲ ﮐﻞ ﻣﺎﻟﯿﮥ‬
‫اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺮداد ‪ -١٣٠١‬ﺑﮫ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ داور‪ ،‬وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﮫ‪ ،‬ﺑﮭﻤﻦ ‪ ...١٣٠۵‬و ﮔﻔﺘﻨﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻨﺘﻘﺪان اﺧﺘﯿﺎرات اﺧﯿﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﮐﮫ آﻧﻤﻮﻗﻊ و در آن ﻣﻮارد‬
‫اﻣﮑﺎن و اﻗﺘﺪار از اﻧﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎﮐﺖ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺪم ﺣﻖ ﺗﻮﮐﯿﻞ ﻏﯿﺮ‬ ‫*‬

‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ اﯾﺮاد دﯾﮕﺮی ھﻢ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬از طﺮﻓﯽ ﺣﺪود اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ در ﺣﺪود وﮐﺎﻟﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﮫ آﻧﮭﺎ واﮔﺬار ﺷﺪه و ﺣﻖ واﮔﺬاری ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری را ﺑﮫ ﻏﯿﺮ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ و روﺷﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﻓﺎﻗﺪ ارزش ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﯾﻦ اﯾﺮاد ﯾﮏ ﻣﻐﻠﻄﮫ و ﯾﮏ ﺗﺎﮐﺘﯿﮏ ﻣﺒﺎرزه ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﻗﺎﻋﺪه ای‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ اﮔﺮ در ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ در ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺣﻖ ﺗﻮﮐﯿﻞ ﻏﯿﺮ ﮐﮫ در ﻣﺘﻮن ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺎ اﺻﻄﻼح ﻣﻌﺮوف‬
‫ﻻﺗﯿﻨﯽ وارد ﺷﺪه)‪ (٣‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ » وﮐﺎﻟﺖ واﮔﺬارﺷﺪه ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮫ‬
‫دﯾﮕﺮی واﮔﺬار ﺷﻮد‪«.‬‬
 ‫‪١٥١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫از ﻗﻀﺎ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از زﻣﺎﻣﺪاری ﻣﺼﺪق – در ﺳﺎل ‪ - ١٩۵٨‬در ﻓﺮاﻧﺴﮫ‪،‬‬
‫ﺑﻤﻨﺎﺳﺒﺖ ﻗﺎﻧﻮن اﺧﺘﯿﺎرات ژﻧﺮال دوﮔﻞ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬اﯾﺮاد ﻣﺸﺎﺑﮭﯽ را‬
‫ﻋﻨﻮان ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﭘﺎﯾﮫ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺻﺤﯿﺤﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫» اوﻟﯿﻮﯾﮫ دو ھﺎﻣﻞ« ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﻨﺎس و اﺳﺘﺎد ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﮫ‬
‫ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ ﮐﮫ اﺻﻞ ﻋﺪم ﺣﻖ ﺗﻮﮐﯿﻞ ﻏﯿﺮاﮔﺮدرﺣﻘﻮق اداری ﻣﻌﺘﺒﺮاﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮان آﻧﺮا ﺑﮫ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻌﻤﯿﻢ داد‪ .‬و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﻨﻊ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮای واﮔﺬاری ﺣﻖ ﻣﻮﻗﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری از طﺮف ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫ﺑﮫ دوﻟﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ » -(۴).‬ژرژ ﺑﻮردو«‪ ،‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﻓﺮاﻧﺴﮫ دﻟﯿﻞ ﺣﻘﻮﻗﯽ دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻮﺟﯿﮫ‪ ،‬ﻣﯽ اﻓﺰاﯾﺪ ﺑﮫ اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﮐﮫ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﺪور ﻟﻮاﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻔﻮﯾﺾ‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات را اﺟﺮا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ ازھﻤﺎن ﻧﻘﺶ ﻣﺄﻣﻮر اﺟﺮای ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺗﺠﺎوز‬
‫ﻧﻤﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﻧﻈﺮ دور داﺷﺖ ﮐﮫ ﺧﻮد ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻔﻮﯾﺾ اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺮاﯾﻄﯽ‬
‫را ﺑﮫ دوﻟﺖ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ ﺑﮫ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻌﯿﻦ و ﻣﺪﺗﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه و در ﻧﮭﺎﯾﺖ‪ ،‬اﻟﺰام ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﮭﺎﺋﯽ ﭘﺎرﻟﻤﺎن)‪ (۵‬ﻧﺘﯿﺠﮥ آﻧﮑﮫ‪ ،‬اﯾﺮادھﺎی‬
‫ﻣﺒﺎﯾﻨﺖ اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻋﺪم ﺣﻖ ﺗﻮﮐﯿﻞ ﻏﯿﺮ از ﺳﻮی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‪،‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﺷﺪه از ﺳﻮی ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﺑﺎﯾﺪ اﯾﺮادھﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ارزش‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﺎﭼﺎر در زﻣﯿﻨﮫ و ردﯾﻒ ﺗﻼﺷﮭﺎ ﺑﺮای ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮدن دوﻟﺖ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﯾﺮادھﺎی دﯾﮕﺮی ھﻢ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺧﺘﯿﺎرات اﻗﺎﻣﮫ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬از‬
‫ﺟﻤﻠﮫ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻓﺎن ﺑﮫ ﻣﺼﺪق اﯾﺮاد ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺗﻔﻮﯾﺾ اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﮫ‬
‫داور‪ ،‬وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﮫ را ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ داﻧﺴﺘﮫ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻌﺪھﺎ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺗﻮﺟﯿﮫ ﺗﻘﺎﺿﺎی اﺧﺘﯿﺎرات از ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﮑﺘﮫ ای اﺷﺎره‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ ﺗﻀﺎد ﻋﻨﻮان ﺷﺪه از ﺳﻮی ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽ‬
‫ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫» از ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬دادن اﺧﺘﯿﺎرات در ﻣﻮاﻗﻊ ﻋﺎدی آن ھﻢ ﺑﮫ اﺷﺨﺎﺻﯽ ﮐﮫ از‬
‫آن ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺎﻧﻮن‬
 ‫‪١٥٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﺳﺎﺳﯽ ھﻢ ھﺴﺖ‪ .‬وﻟﯽ در ﻣﻮاﻗﻊ ﺟﻨﮓ و ﻏﯿﺮ ﻋﺎدی‪ ،‬دادن اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﻮاﻓﻖ‬
‫روح ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮای ﻣﻤﻠﮑﺖ اﺳﺖ ﻧﮫ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺮای‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪...‬آﯾﺎ اﻋﻄﺎی اﺧﺘﯿﺎرات ﮐﮫ در ھﯿﭻ ﮐﺠﺎی ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺤﺮﯾﻢ‬
‫ﻧﺸﺪه‪ ،‬آن ھﻢ ﺑﺮای ﺳﻼﻣﺖ ﯾﮏ ﻣﻠﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ؟‪(۶) «...‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﮐﺮدن ﻟﻔﻆ » ﻣﺼﻠﺤﺖ«‪ ،‬ﮐﻨﮫ ﻓﮑﺮ او را ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮوز ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮫ ﺑﮫ‬
‫وﻗﺎﯾﻊ آن دوران ﻣﯽ ﻧﮕﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎرات داور در‬
‫دورۀ ﺷﺸﻢ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دورۀ ھﻔﺪھﻢ ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺼﺪق ‪ ،‬از ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه درﻣﺠﻠﺲ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺑﮫ روﺷﻨﯽ ﻣﯽ دﯾﺪ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات را ﺑﮫ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺪھﻨﺪ ﮐﮫ او را ﺧﻮب ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬در ﺟﻠﺴﺎت ‪ ٧‬و ‪ ٩‬آﺑﺎن‬
‫‪ ، ١٣٠۴‬ﺑﻤﻨﺎﺳﺒﺖ ﺧﻠﻊ ﻗﺎﺟﺎرﯾﮫ ‪ ،‬ﺷﺎھﺪ ﺗﻼش ﺧﺴﺘﮕﯽ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ او ﺑﺮای اﺳﺘﻘﺮار‬
‫دﯾﮑﺘﺎﺗﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎرات ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ در ﻋﺪﻟﯿﮫ ‪ ،‬دورﻧﻤﺎی اﺳﺘﻘﻼل‬
‫ﻗﻀﺎت را – آﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﺑﻌﺪ ھﺎ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺻﻞ ھﺸﺘﺎد و دوم ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ‪ -‬ﻣﯽ دﯾﺪه اﺳﺖ و ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ آﻧﺮا ﺑﮫ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻤﯽ دﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻌﻨﻮان اﯾﻨﮑﮫ اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮭﺎﻧﮫ و ﺗﺎﮐﺘﯿﮏ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ او ﺑﺮای ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺘﺒﺪادی ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﮔﺮﻧﮫ ﻣﺼﺪق ﺣﻘﻮﻗﺪان‬
‫ﻣﯽ داﻧﺴﺖ‪ ،‬و ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ‪ ،‬ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﮫ اﻋﻄﺎی اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﻮﻗﺖ‬
‫ﺑﺮای ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻌﯿﻦ و ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻦ ﺑﺎﻟﺰام ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﮭﺎﺋﯽ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‪ ،‬ﮐﮫ درھﯿﭻ‬
‫ﮐﺠﺎی ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻨﻊ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺿﺪ دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﮫ ﮐﮫ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ‬
‫ﺗﻔﻮﯾﺾ اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﮫ داور وزﯾﺮﻋﺪﻟﯿﮫ‪ ،‬ﻧﮕﺮان‪ ،‬ازﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ اﺳﺘﻘﻼل ﻗﻀﺎت ﮐﮫ‬
‫ﮐﻤﯽ ﺑﻌﺪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن طﺮﻓﺪار درﺑﺎر ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ اﺧﺘﯿﺎرات‬
‫ﻣﺼﺪق را ﺧﻄﺮی ﺑﺮای اﻗﺘﺪار ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺷﺎه ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺑﮭﺮﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ اﺧﺘﯿﺎرات‪ ،‬در ﻣﺘﻦ ﺳﻠﺴﻠﮫ ﻣﺎﻧﻮرھﺎﺋﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﮐﮫ در ﻧﯿﻤﮫ دوم ﺳﺎل‬
‫‪ ،١٣٣١‬ﺑﺮای ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮدن دوﻟﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٥٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫*‬

‫ﺑﻌﺪ از ﻗﯿﺎم ﺳﯽ ﺗﯿﺮ‪ ، ٣١‬ﻣﻮﻗﻌﻌﯿﺖ طﺮﻓﺪاران دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﻼم ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ‬
‫ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ‪ ٣٢‬ﻧﻔﺮی ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺧﯿﻠﯽ زود‬
‫اﯾﻦ ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ دﭼﺎر ﻧﻘﺼﺎن ﺷﺪ‪ .‬در ‪ ١۶‬ﻣﺮداد ﻣﺎه ‪ ، ٣١‬ﻧﺎﻣﺰد ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ‬
‫ﺑﺮای رﯾﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ‪ ١٠‬رأی آورد و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ را ﺑﺎ ‪ ۴٧‬رأی ﺑﮫ‬
‫رﯾﺎﺳﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﮐﮫ ﻣﻮﺟﺒﻌﻠﻨﯽ ﺷﺪن اﺧﺘﻼﻓﺎت در داﺧﻞ‬
‫ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺗﻤﺪﯾﺪ اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﺮای ﯾﮏ ﺳﺎل‪ ،‬دردﯾﻤﺎه‬
‫‪١٣٣١‬ﺑﻮد‪ .‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻤﺪﯾﺪ اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﺮاﺛﺮ ﻓﺸﺎر اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﺼﻮﯾﺐ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻘﺎرن آن ﺟﻤﻌﯽ از ﻋﻀﺎی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﮫ ﺻﻒ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬
‫ﻣﺼﺪق ﮐﮫ در راه ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ دوﻟﺖ ازھﯿﭻ اﻗﺪاﻣﯽ ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ – ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﮫ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺮای ﺗﻀﻌﯿﻒ دوﻟﺖ و ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮدن آن ﺗﺎ ﺑﮭﺎر‬
‫‪ ،١٣٣٢‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﮫ ﺗﻮطﺌﮫ ‪ ٩‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ١٣٣١‬رﺑﻮدن و ﻗﺘﻞ رﺋﯿﺲ ﺷﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ‪-‬‬
‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮔﺰارش ھﯿﺌﺖ ھﺸﺖ ﻧﻔﺮی – اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮑﯽ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﮫ‬
‫ﻋﻀﻮﯾﺖ ھﯿﺌﺖ ﻧﻈﺎرت اﻧﺪوﺧﺘﮥ اﺳﮑﻨﺎس‪ ،‬ﯾﺎد ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ آﺧﺮﯾﻦ اﻗﺪام‪ ،‬اﺳﺘﯿﻀﺎح‬
‫دوﻟﺖ از ﺳﻮی ﯾﮑﯽ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﮐﮫ راه ﻧﺠﺎﺗﯽ ﺑﺮای دوﻟﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽ‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺣﻀﻮر در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﺋﯽ ﺑﮫ اﺳﺘﯿﻀﺎح‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎ ً ﺑﮫ اﺧﺬ رأی‬
‫ﻣﻨﺘﮭﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ و ﺑﺮای ھﯿﭽﮑﺲ ﺗﺮدﯾﺪی ﻧﺒﻮد ﮐﮫ رأی اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﮫ اﺿﺎﻓﮥ‬
‫ﺟﺪاﺷﺪﮔﺎن از ﻧﮭﻀﺖ‪ ،‬رأی ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد ﮐﮫ ﻗﻀﯿﮫ ﻧﻔﺖ ﺑﮫ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺟﻤﮭﻮرﯾﺨﻮاھﺎن زﻣﺎم اﻣﻮر را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دوﻟﺖ اﯾﺮان آﺧﺮﯾﻦ‬
‫ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﻣﺸﺘﺮک اﻧﮕﻠﯿﺲ و آﻣﺮﯾﮑﺎ را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد و دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺗﺎرﯾﺦ‪١۶‬‬
‫اﺳﻔﻨﺪ ‪ ،١٣٣١‬ﺿﻤﻦ اﻋﻼﻣﯿﮫ ای اﻋﻼم ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﮫ اﮔﺮ اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد او ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ‬
‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻣﺬاﮐﺮه ای در ﻣﯿﺎن ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪(٧) .‬‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬وارث ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻗﺮن ﻣﺒﺎرزۀ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﺮای آزادی و اﺳﺘﻘﻼل‪،‬‬
 ‫‪١٥٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﺮ ﺳﺮ ﯾﮏ دو راھﯽ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد ‪.‬‬

‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬وارث ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻗﺮن ﻣﺒﺎرزۀ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﺮای آزادی و اﺳﺘﻘﻼل‪،‬‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮ ﯾﮏ دو راھﯽ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ ﺗﻤﮑﯿﻦ ﺑﮫ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر و وﺿﻊ ﭘﯿﺶ‬
‫آﻣﺪه در ﻣﺠﻠﺲ ﮐﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫ اش ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد‪ .‬دﯾﮕﺮی ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﯿﺮوھﺎی‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﮫ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﻠﺖ ﺑﺮای ﻧﺠﺎت ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﺬاﮐﺮۀ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻣﻠﯽ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق‪ ،‬راه ﺣﻠﯽ ﮐﮫ ﺑﻨﻈﺮ رﺳﯿﺪ و ارا ﺋﮫ ﺷﺪ اﯾﻦ‬
‫ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻔﺎی ﺟﻤﻌﯽ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﮔﺮدد و ﺑﺮای ﺗﺠﺪﯾﺪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻧﻈﺮﻣﺮدم ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺷﻮد‪ ٢٧ .‬ﺗﻦ اﻋﻀﺎی ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ ‪ ٢۵‬ﺗﻦ دﯾﮕﺮ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﻀﻮ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ‬
‫ﺧﻄﺮی را ﮐﮫ از طﺮف ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺘﻮﺟﮫ دوﻟﺖ ﺑﻮده ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻟﯿﻠﺸﺎن ھﻢ اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ دوﻟﺖ ﺑﺎ ﭼﮭﻞ رأی ﺑﮫ‬
‫ﻋﻀﻮﯾﺖ ھﯿﺌﺖ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮاﻧﺪوﺧﺘﮥ اﺳﮑﻨﺎس اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﮐﮫ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ راﺟﻊ ﺑﮫ‬
‫اﻧﺸﺎر اﺳﮑﻨﺎس ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ھﺎی ﻣﻀﺮی ﺑﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﭘﻮل اﯾﺮان ﺗﻨﺰل ﮐﻨﺪ و دوﻟﺖ در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮥ آن ﺳﺎﻗﻂ ﺷﻮد‪ .‬و اﯾﻦ ﭼﮭﻞ رأی ھﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ از طﺮﯾﻖ‬
‫اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺗﮭﯿﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬و در ﭘﺎﯾﺎن اﻓﺰود‪ :‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﭘﺲ از ﺗﺄﻣﻞ وﻓﮑﺮ زﯾﺎد‬
‫ھﯿﭻ راھﯽ ﻏﯿﺮ از رﺟﻮع ﺑﮫ ﻣﺮدم ﺑﮫ ﻧﻈﺮﻧﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد ﻣﺮدم ﺧﻮدﺷﺎن ھﻢ‬
‫ﺧﺴﺘﮫ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻣﺒﺎرزه ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺻﺮار دوﻟﺖ دراﺑﻘﺎی ﺧﻮد ﻧﮫ‬
‫ﺑﺮای ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﻮد ﻧﮫ ﺑﺮای دوﻟﺖ‪(٨)«...‬‬
‫روﺣﺎﻧﯿﻮن ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم اﺑﺮاز ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و آﯾﺖ اﻟﻞ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ در اﻋﻼﻣﯿﮫ ای‪،‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺘﻮی داد‪»:‬ﺷﺮﮐﺖ در رﻓﺮاﻧﺪوم ﺧﺎﻧﮫ ﺑﺮاﻧﺪاز ﮐﮫ ﺑﺎ ﻧﻘﺸﮥ اﺟﺎﻧﺐ طﺮح‬
‫رﯾﺰی ﺷﺪه ﻣﺒﻐﻮض ﺣﻀﺮت وﻟّﯽ ﻋﺼﺮﻋﺠﻞ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﮫ و ﺣﺮام اﺳﺖ و‬
‫اﻟﺒﺘﮫ ھﯿﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎن وطﻦ ﺧﻮاه ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد‪(٩)«.‬‬
‫ﻣﺮدم در رﻓﺮاﻧﺪوم ‪ ١٢‬و ‪ ١٩‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺑﮫ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺮﯾﺐ دوﻣﯿﻠﯿﻮن رأی در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ھﺰار رأی ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻈﺮ دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﺎ اﻋﻼم ﻧﺘﯿﺠﮥ‪ ،‬از ﺷﺎه‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮد ﮐﮫ ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ھﺠﺪھﻢ را ﺻﺎدر ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺷﺎه ﺟﻮاﺑﯽ‬
‫ﻧﺪاد و ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺑﯽ ﺧﺒﺮ ‪ ،‬ﮐﺸﻮر را ﺗﺮک ﮐﺮد‪.‬‬
 ‫‪١٥٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺴﺌﻠﮫ اﻧﺤﻼل در رژﯾﻢ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ‬ ‫*‬

‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﺑﮭﺎﻧﮫ ای ﺑﺪﺳﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺮای ﻣﺘﮭﻢ ﮐﺮدن‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﮫ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری‪ ،‬داد‪ .‬آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ او را » ﺻﯿﺎد آزادی « ﻧﺎﻣﯿﺪ ﮐﮫ »‬
‫در ﮐﺸﻮر ﻣﺸﺮوطﮥ اﯾﺮان ﺑﮫ ﺧﯿﺎل ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎری اﻓﺘﺎده اﺳﺖ«‪ (١٠) .‬از آن زﻣﺎن‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺌﻠﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ھﻤﻮاره دﺳﺘﺎوﯾﺰ ﺣﻤﻠﮥ طﺮﻓﺪاران ﺑﻼ ﺷﺮط ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ‬
‫ﺑﮫ ﻣﺼﺪق ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ در رژﯾﻢ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﭼﮫ ﻣﺤﻞ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ دارد‪ .‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ » ژرژ ﺑﻮردو « ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻋﻠﻤﺎی ﺑﺰرگ ﺣﻘﻮق ﺳﯿﺎﺳﯽ )‪ (١١‬را ﻣﯽ اورﯾﻢ‪.‬‬
‫اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺗﻔﺎوت ھﺎﺋﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎﯾﺪ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ - ١‬ﺑﺮاﺑﺮی ﺑﯿﻦ ﻣﺠﺮﯾﮫ و ﻣﻘﻨﻨﮫ‬
‫‪ - ٢‬ھﻤﮑﺎری ﺑﯿﻦ دو ﻗﻮه‬
‫‪ - ٣‬وﺟﻮد طﺮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻗﺪام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ھﺮ ﻗﻮه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ دﯾﮕﺮی در ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ ﺗﻤﺎم اﺻﺎﻟﺖ ﻧﻈﺮﯾﮫ رژﯾﻢ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﮫ اﯾﻦ اﻣﺮ واﺑﺴﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﮫ دوﻟﺖ و ﻧﮫ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﮫ ﺗﻔﻮﻗﯽ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺮ دﯾﮕﺮی‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ و ﺗﻌﺎدل ﺑﯿﻦ آﻧﮭﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﮫ ﯾﮏ ﻧﻈﺎرت ﻣﺪاوم اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﺎه ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ را ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﺎم‬
‫داده اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ‪ ،‬ﺑﺮای اﺣﺘﺮاز از طﻮل ﮐﻼم‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﺻﻞ ﺳﻮم را ﮐﮫ ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺷﻮد ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ - ٣‬اﻗﺪام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ھﺮ ﻗﻮه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ دﯾﮕﺮی‬
‫ھﻤﮑﺎری ﺑﯿﻦ دو ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺮﯾﮫ ﻣﻘﻨﻨﮫ‪ ،‬ﻣﯿﺴﺮ ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد ﻣﮕﺮ‬
‫آﻧﮑﮫ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﯿﺮوی ﺑﺮاﺑﺮ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﮫ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻔﺎھﻢ اﺳﺖ ﻧﮫ ﺗﺒﻌﯿﺖ‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﮔﺮ ﺗﻔﺎھﻢ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﭼﮫ اﺗﻔﺎﻗﯽ ﻣﯽ اﻓﺘﺪ؟ اﮔﺮ ﻗﻮۀ ﻣﺠﺮﯾﮫ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ‬
 ‫‪١٥٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﻘﻨﻨﮫ ﮔﺮدن ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﯾﺎ اﮔﺮ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﺨﻮاھﺪ ﺧﻮد را از ﻗﯿﺪ ادارۀ اﻣﻮر ﺑﻮﺳﯿﻠﮫ‬
‫دوﻟﺖ ﺧﻼص ﮐﻨﺪ؟ راه ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﮫ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﮫ ھﺮ ﯾﮏ از دو ﻗﻮه از وﺳﺎﯾﻞ‬
‫اﻗﺪاﻣﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﮫ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ دﯾﮕﺮی در اﺧﺘﯿﺎر دارد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪ .‬و دﻗﯿﻘﺎ ً در ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫و ﻧﻈﺎم اﯾﻦ وﺳﺎﺋﻞ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﻄﻮط اﺻﻠﯽ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﺘﺎرﯾﺴﻢ ﺗﺠﻠﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دوﻟﺖ‪ -‬ﻋﻤﻮﻣﺎ ً دوﻟﺖ – ﻋﻤﻮﻣﺎ ً اﻗﺪام ﻣﻘﻨﻨﮫ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﺠﺮﯾﮫ ﺑﻮﺳﯿﻠﮫ‬
‫ﮐﻨﺘﺮﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﺎرﻟﻤﺎن در ﺑﺎرۀ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ دوﻟﺖ اﻋﻤﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮای‬
‫اﯾﻦ ﮐﻨﺘﺮل‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ وزﯾﺮان در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺑﺎرۀ ھﺮ اﻗﺪام‬
‫آﻧﮭﺎ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﻗﺪام ﮐﺎﻣﻼً ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺷﺎن‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻋﻨﻮان ﺷﻮد و وزﯾﺮی ﮐﮫ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ او ﻋﻠﻨﺎ ً اظﮭﺎرﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺮده ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺤﻼل ﭘﺎرﻟﻤﺎن – در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﮭﺪﯾﺪی ﮐﮫ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دوﻟﺖ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﯾﮫ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮭﺎﯾﺖ اھﻤﯿﺖ دارد ﮐﮫ ﻗﻮۀ ﻣﺠﺮﯾﮫ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ ای در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ از‬
‫ﺗﻌﺒّﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﺣﺘﺮاز ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ ﺣﻖ ﻣﻨﺤﻞ ﮐﺮدن ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫اﮔﺮ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﺘﺎرﯾﺴﻢ واﻗﻌﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪ .‬ﺗﻨﮭﺎ اﯾﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﺑﮫ دوﻟﺖ اﺟﺰاه ﻣﯽ دھﺪ ﮐﮫ ﭼﯿﺰی ﻏﯿﺮ از ﯾﮏ ﻣﺄﻣﻮر اﺟﺮای ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﮭﺎ‬
‫اوﺳﺖ ﮐﮫ اﺳﺘﻘﻼل ﻗﻮۀ ﻣﺠﺮﯾﮫ را و در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺑﺮاﺑﺮی ﻗﻮه ھﺎ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺒﺎرت دﯾﮕﺮ واﺑﺴﺘﮫ و ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ رژﯾﻢ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﯾﮏ وﺳﯿﮥ اﻗﺪام دوﻟﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﮭﺮۀ اﺳﺎﺳﯽ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﺘﺎرﯾﺴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً دوﻟﺖ در ﺻﻮرت اﺧﺘﻼف ﺑﺎ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﯾﺎ ﺗﻤﮑﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ وﯾﺎ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻣﯿﺪھﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﭼﮫ ﺑﺴﺎ ﭘﯿﺶ آﯾﺪ ﮐﮫ ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ را ﮐﮫ ﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ دﻧﺒﺎل ﮐﻨﺪ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ ارادۀ واﻗﻌﯽ ﮐﺸﻮرھﻤﺴﺎزاﺳﺖ و درھﺮ ﺻﻮرت ﺗﻨﮭﺎ ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﺖ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ھﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﺳﺖ در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از رﺋﯿﺲ ﮐﺸﻮر ﺑﺨﻮاھﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻧﻈﺮ او ﭘﺎرﻟﻤﺎن را‬
‫ﻣﻨﺤﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ رأی دھﻨﺪﮔﺎن ﺑﯿﻦ دوﻟﺖ و اﮐﺜﺮﯾﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ اﯾﻦ‬
‫ﺟﮭﺎت اﺳﺖ ﮐﮫ اﻧﺤﻼل ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻧﮭﺎد دﻣﮑﺮاﺗﯿﮏ اﺳﺖ‪ .‬درﮐﺸﻮرھﺎﺋﯽ ﮐﮫ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﺘﺎرﯾﺴﻢ ﺑﮫ ﻧﺤﻮه اﺣﺴﻦ ﻣﻮرد اﺟﺮا اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼً در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻧﺤﻼل ﺷﯿﻮه‬
‫ﻋﺎدی ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ اﻗﺘﺪار ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(١۴ ) «.‬‬
 ‫‪١٥٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺴﺌﻠﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫*‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﮐﮫ ﻣﺮدان داﻧﺎ و زﯾﺮﮐﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ اﻧﺤﻼل‬
‫ﻣﺠﻠﺲ را از ﺗﺮس ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﷴ ﻋﻠﯽ ﺷﺎه ﻗﻠﺪر‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻮردی ﻣﻨﻮط و‬
‫ﻣﺤﺪود ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ اﻣﺮی‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺳﻨﺎ‪ ،‬درﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻗﺮارﻧﮕﺮﻓﺘﮫ و ﻣﺸﺎوره دو ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺘﯿﺠﮫ ای ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﮫ دراﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ودوﻟﺖ‪ ،‬ھﺮ ﯾﮏ ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ رأی ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﺑﺪھﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺤﻼل ﺻﺎدر‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در واﻗﻊ اﯾﻦ ﺣﻘﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ در اﺻﻞ ﭼﮭﻞ ھﺸﺘﻢ ﺑﮫ دوﻟﺖ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﮫ اﺻﻞ‬
‫ﭼﮭﻞ و ھﻔﺘﻢ ﻣﻘﺮر ﻣﯽ داﺷﺖ ﻣﺎدام ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﺸﺪه‪ ،‬اﻣﻮرﻓﻘﻂ ﺑﮫ‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠّﯽ ﻣﯽ رﺳﺪ‪ .‬و ﺑﮫ ﻗﺮاﺋﻦ ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬ﻣﻠﯿّﻮن اﯾﺮان ﺑﮫ اﯾﺠﺎد‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﻮاﻓﻘﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎ ً ﻧﯿﺰ در طﻮل ﭼﮭﻞ و ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺗﺎ ﺣﺪود‬
‫دوران ﻣﻠّﯽ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺳﻨﺎ را ﻋﻤﺪا ً ﺑﺪﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻮق‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﻗﺎﻋﺪه ای وﺟﻮد دارد ﮐﮫ ﺑﻤﻮﺟﺐ آن وﻗﺘﯽ ﯾﮏ ﻣﺎدۀ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﮫ ﻋﻤﺪ‬
‫ﻣﺪﺗﮭﺎ ﺑﻼاﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺴﻮخ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻤﻮﺟﺐ اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان آن را» ﻋﺮف اﺳﺎﺳﯽ « ) ‪(Coutume Constitutionelle‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮫ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﮭﺎد ﺳﻨﺎ در اﯾﺮان اﺻﻮﻻً ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﻌﻠﺖ اواﺿﺎع واﺣﻮاﻟﯽ ﮐﮫ وارد آن ﻧﻤﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬دراردﯾﺒﮭﺸﺖ ﺳﺎل ‪،١٣٢٨‬‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎﻧﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﻋﻤﺪه اش ﺳﻠﺐ اﻧﺤﻼل از دوﻟﺖ‬
‫ﻣﺴﺌﻮل‪ ،‬و واﮔﺬاری آن ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﻏﯿﺮﻣﺴﺌﻮل ﺑﻮد‪ »:‬اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮن‬
‫ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ھﺮ ﯾﮏ از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ و ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ را ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ ﯾﺎ‬
‫ھﺮ دو ﻣﺠﻠﺲ را در آن واﺣﺪ ﻣﻨﺤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﮑﻢ اﺻﻞ ﭼﮭﻞ و ھﺸﺘﻢ‪ ،‬از ھﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض ﺷﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﻠﯿﺒﻮن دﻣﮑﺮات اﯾﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدھﻢ آﻧﺮا ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد‬
 ‫‪١٥٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺳﺨﺖ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ اول ﺗﮭﺮان در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدھﻢ‪ ،‬ﻣﮑﺮر‬
‫ﺑﮫ ﺑﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺎﺧﺖ و ﺣﺘﯽ در ﺟﻠﺴﮫ ‪ ٢٣‬ﺧﺮداد ‪ ١٣٢٩‬طﺮﺣﯽ‬
‫ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﻟﻐﺎء اﺻﻞ ﭼﮭﻞ و ھﺸﺘﻢ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻌﻠﺖ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدن ﻣﺆﺳﺴﺎن و اﯾﻦ‬
‫ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﮐﮫ اﺻﻞ ﭼﮭﻞ و ھﺸﺘﻢ ﻗﺪﯾﻢ ﺑﻌﻨﻮان ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺠﻠﺲ در ﺟﺎی ﺧﻮد ﺑﻤﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮد ﮐﮫ اﻟﺒﺘﮫ ﺑﺠﺎﺋﯽ ﻧﺮﺳﯿﺪ‪ – (١۵) .‬وﻟﯽ در ﺗﻤﺎم طﻮل دورۀ ﺷﺎﻧﺰدھﻢ ﺑﮫ‬
‫ھﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﯽ اﯾﻦ ﺗﺠﺎوز را ﮐﮫ ﺑﻨﺎم ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺑﮫ ﺣﻖ ﻣﻠﺖ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺸﺪت‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﮐﺮد‪ .‬از ﺗﯿﺮ ﻣﺎه ‪ ١٣٣٢‬دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﮑﻼت ﺗﺎزه ای ﮐﮫ از‬
‫ﻧﺎﺣﯿﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮای دوﻟﺖ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه و ﮐﺎ را ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ ﻓﮑﺮ‬
‫ﻣﻨﺤﻞ ﮐﺮدن ﻣﺠﻠﺲ اﻓﺘﺎد‪ .‬آﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﺧﻮد ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ دو ﭼﯿﺰ او را ﺑﮫ اﯾﻦ ﻓﮑﺮ‬
‫ﮐﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ﺑﻌﻨﻮان ﻋﻀﻮ ھﯿﺌﺖ ﻧﻈﺎرت در اﻧﺪوﺧﺘﮫ اﺳﮑﻨﺎس‬
‫و دﯾﮕﺮی اﺳﺘﯿﻀﺎح دوﻟﺖ ﮐﮫ اوﻟﯽ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺸﺎء ﻣﯿﺰان اﺳﮑﻨﺎس ﭼﺎپ‬
‫ﺷﺪه و در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد از ﻣﺮدم ﻧﻈﺮ ﺑﺨﻮاھﺪ » ‪ ...‬ﺑﻘﺎ و ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ‬
‫ﺧﻮد را ﺗﺎﺑﻊ رأی ﻣﺮدم ﯾﻌﻨﯽ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﮐﺮدم ﮐﮫ ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﺑﺎ اﺑﻘﺎی‬
‫دوﻟﺖ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﮑﺎر اداﻣﮫ دھﻢ واﻻ دوﻟﺖ دﯾﮕﺮی روی ﮐﺎر ﺑﯿﺎﯾﺪ‪(١۶)«...‬‬
‫وﻟﯽ ﺣﻖ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻤﻮﺟﺐ اﺻﻞ ﺟﺪﯾﺪ ‪ ۴٨‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﺎه‬
‫ﺑﻮد و ﻣﺼﺪق ﮐﮫ ھﯿﭽﮕﺎه ﻧﺨﻮاﺳﺘﮫ ﺑﻮد اﯾﻦ ﺣﻖ را ﺑﺮای ﺷﺎه ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و از طﺮﻓﯽ‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ اﮔﺮ از ﺷﺎه اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺨﻮاھﺪ ﻣﻮرد ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻗﺮار ﻧﺨﻮاھﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮫ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻨﮭﺎ راه ﻣﻮﺟﻮد – ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ – ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬او اﯾﻦ‬
‫اﻗﺪام ﺧﻮد را ﮐﮫ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺼﻮﺑﮥ ﻣﺆﺳﺴﺎن ‪ ١٣٢٨‬ﺑﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺟﯿﮫ ﮐﺮد‪:‬‬
‫ﺑﺮﻓﺮض اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن روی اﺑﺘﮑﺎر ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺳﺮﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد و ﺑﺎز‬
‫ﺑﻔﺮض اﯾﻨﮑﮫ اﻋﻀﺎی آن ﻣﻠﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از‬
‫ﻣﺮدم ﺳﻠﺐ ﺣﻖ ﮐﻨﺪ و در ﯾﮏ ﻣﻮﻗﻊ ﺣﺴﺎﺳﯽ ﻣﻠﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻋﻘﯿﺪۀ ﺧﻮد را اﺑﻘﺎی‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﯾﺎ اﻧﺤﻼل آن اظﮭﺎرﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﮐﮫ ﻣﺪﻋﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻣﺮدم ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺮدم را از اﯾﻦ ﺣﻖ ﻣﺤﺮوم ﮐﻨﺪ؟« )‪(١٧‬‬
 ‫‪١٥٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﻤﻮﻧﮫ ھﺎﺋﯽ در دﻣﮑﺮاﺳﯽ ھﺎ‬ ‫*‬

‫در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬دوﻣﺘﺎل از ﭘﺎﯾﺪاری دو ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬در اﻣﺮی‬
‫ﮐﮫ آﻧﺮا ﺑﮫ ﺧﯿﺮ و ﺻﻼح ﻣﻠﺖ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬واﻗﺪام آﻧﮭﺎ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻟﺠﻮﺟﺎﻧﮥ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن و ﻗﻀﺎوت ﻧﮭﺎﯾﯽ ﻣﻠﺖ‪ ،‬را ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﻮرد وﯾﻠﯿﺎم ﭘﯿﺖ )‪ (William Pitt‬دوم‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﯾﻠﯿﺎم ﭘﯿﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ در ﺳﺎل ‪ ١٧٨٣‬ﺑﮫ رﻏﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ‪ ،‬در ﻣﺠﻠﺲ ﻋﻮام ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ‬
‫ﻟﺮد ﺑﻮرث ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻈﺎھﺮات ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﮫ اﺳﻌﻔﺎ ﻧﺪﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﻮا ﺑﺎ او ﺑﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ظﺮف ﺳﮫ ﻣﺎه‪ ،‬ﺷﺎﻧﺰده ﺑﺎر ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫او را در اﻗﻠﯿﺖ ﻗﺮار داد وﻟﯽ ﭘﯿﺖ‪ ،‬ﮐﮫ ﻣﺼ ّﻤﻢ ﺑﻮد ﺑﮫ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ اﺻﻼﺣﺎﺗﺶ ﺟﺎﻣﮥ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ اﺻﻼﺣﺎت را ﺑﮫ اطﻼع ﻋﻤﻮم رﺳﺎﻧﺪ و وﻗﺘﯽ‬
‫داﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻣﺮدم ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﺶ را درک ﮐﺮده اﻧﺪ وآﻧﮭﺎ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﺷﺎه‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ ﮐﻨﺪ و ﻣﻠﺖ ﺑﮫ ﻗﻀﺎوت ﺑﯿﻦ او و ﻣﺠﻠﺲ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺶ در ﺗﺠﺪﯾﺪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﮐﺎﻣﻼً ﺧﺮد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ‪١۶٠‬‬
‫ﮐﺮﺳﯽ از دﺳﺖ دادﻧﺪ و ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺪﯾﺪ ﮐﺎﻣﻼً دراﺧﺘﯿﺎر او ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪(١٨) .‬‬
‫دﯾﮕﺮی‪ ،‬ﻣﻮرد ژﻧﺮال ﺷﺎرل دوﮔﻞ اﺳﺖ‪ .‬دو ﮔﻞ ﮐﮫ در ﺳﺨﺖ ﺗﺮﯾﻦ و ﺗﺎرﯾﮏ‬
‫ﺗﺮﯾﻦ اﯾﺎم ﺣﯿﺎت ﻣﻠﺖ ﻓﺮاﻧﺴﮫ‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ ،١٩۶٢‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ از طﺮﯾﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دو درﺟﮫ ای‪ ،‬ﻣﻘﺎم رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﮭﻮری را داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ داد ﮐﮫ ﺑﺨﺎطﺮﺗﺮﻗﯽ و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮاﻧﺴﮫ‪ ،‬اﺻﻠﺢ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﮫ رﺋﯿﺲ ﺟﻤﮭﻮری‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ً از طﺮف ﻣﺮدم اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮای اﺻﻼح ﻣﺎدۀ ﻣﺮﺑﻮطﮫ در ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ از آﻧﺠﺎ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻗﺒﻼً ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ را ﺑﺮای ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آراء ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺟﻠﺐ ﻣﯽ ﮐﺮد و ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﮫ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن زﯾﺮﺑﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮی ﻧﻤﯽ روﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﻮاﻓﻘﺖ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺖ‪ .‬در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻠﯽ ﻓﺮاﻧﺴﮫ اﮐﺜﺮ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﮫ اﺗﻔﺎق ﮔﺮوه ھﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﺮ‬
‫ﺑﮫ اﻋﺘﺮاض ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪو ﻋﻠﯿﮫ دوﮔﻞ‪ ،‬ﺑﻘﻮل ﺧﻮد او‪ ،‬ﯾﮏ » ﮐﺎرﺗﻞ ﻧﮫ« ﺗﺸﮑﯿﻠﯽ‬
 ‫‪١٦٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫دادﻧﺪ‪ .‬دوﮔﻞ در ﭘﯿﺎم ‪ ١٨‬اﮐﺘﺒﺮ ‪ ۶٢‬ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﻣﻠﺖ ﻓﺮاﻧﺴﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫» ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﻣﺮدم ﻓﺮاﻧﺴﮫ ﻣﯽ ﺧﻮاھﻢ در اﯾﻦ اﻣﺮﻣﮭﻢ ﻧﻈﺮﺗﺎن را اﺑﺮاز ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬و‬
‫اﻋﺘﻘﺎد دارم ﮐﮫ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰازاﯾﻦ ﻧﻈﺮﺧﻮاھﯽ دﻣﮑﺮاﺗﯿﮏ ﺗﺮ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎرﺗﺮ ﺑﺎ ﺟﻤﮭﻮری‬
‫و اﺿﺎﻓﮫ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ«)‪(١٩‬‬
‫ﻣﭽﻠﺲ ﻓﺮاﻧﺴﮫ‪ ،‬ﮐﮫ درآن ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ً ھﻤﮕﯽ اﺣﺰاب ازﭼﭗ و راﺳﺖ ﻋﻠﯿﮫ اﯾﻦ‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ را ﮐﮫ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد دوﮔﻞ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد‪،‬‬
‫اﺳﯿﻀﺎح و ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮد‪ .‬دوﮔﻞ ھﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺧﺘﯿﺎرات ﺧﻮد ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺮدم ﻓﺮاﻧﺴﮫ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد دوﮔﻞ داﺋﺮ ﺑﺮاﻧﺘﺨﺎب رﺋﯿﺲ ﺟﻤﮭﻮری ﺑﺎ آراء‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ را در رﻓﺮاﻧﺪوم ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﮫ در ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺪﯾﺪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده‬
‫ای ﮐﮫ ﺑﺮای رﺋﯿﺲ ﺟﻤﮭﻮری ﺑﻮﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺰاب» ﮐﺎرﺗﻞ ﻧﮫ« را ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺘﯽ‬
‫ﺧﺮد ﮐﻨﻨﺪه از ﻣﺠﻠﺲ راﻧﺪﻧﺪ‪(٢٠).‬‬
‫اﻗﺪام اﯾﻦ دوﺷﺨﺼﯿﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ– ﮔﻮاﯾﻨﮑﮫ آﻧﮭﺎ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن واﻗﻌﯽ ﻣﺮدم طﺮف‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ – ﺑﮫ ﻧﻮﻋﯽ‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق را ﺑﮫ ﯾﺎد آورد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﮫ دوﻟﺖ ھﺎی‬
‫آﻧﮭﺎ ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎ ً ﺑﺎ ﯾﮏ ﮐﻮدﺗﺎی ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﻮﺳﯿﻠﮫ ﺧﺎرﺟﯽ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬درﻓﻀﺎی ﺑﺴﺘﮥ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮرژﯾﻢ ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﻮد ﮐﺎﻣﮕﯽ و‬
‫دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری و ﺗﺠﺎوز ﺑﮫ دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﻣﺘﮭﻤﺸﺎن ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻗﻀﺎوت در ﺑﺎرۀ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ اﻗﺪاﻣﺎت‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﻤﯽ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯿﺖ و ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﯾﺎ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﺗﻮﺟﮫ داﺷﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﯾﮏ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ ﺻﻮری اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﯾﺎ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ ﻣﺎھﻮی اﺳﺖ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﯾﺎ ﯾﮏ ﻧﮭﺎد‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﮫ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪-‬‬
‫ﮐﮫ ﺧﻮد آن طﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ – وﻟﯽ ﻣﺸﺮوع ﯾﺎ ﺣﻘﺎﻧﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻧﮭﺎدھﺎی ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ‪ ،‬از ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻠّﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﺸﻮد و ﺑﮫ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗﻮان دوﻟﺖ ﯾﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﯾﺎ ھﺮ ﻧﮭﺎد ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ دﯾﮕﺮ‬
 ‫‪١٦١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫را ﮐﮫ ﻣﻨﺘﺨﺐ واﻗﻌﯽ ﻣﻠﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺸﺮوع ﯾﺎ ﺣﻘﺎﻧﯽ داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﻗﺪام ﻣﺼﺪق ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌﻠﺖ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﻠﯽ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﯾﺎ‬
‫ﺣﻘﺎﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬او ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺴﯽ را ﻣﻨﺤﻞ ﮐﺮد ﮐﮫ اﮔﺮ طﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺸﺮوع ﻧﺒﻮد‪.‬زﯾﺮا دوﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ ﺑﮫ اﻧﺤﻼل آن و ﺗﻨﮭﺎ ھﺰار ﻧﻔﺮﺑﮫ ﺑﻘﺎﯾﺶ‬
‫رأی داده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫رﻓﺮاﻧﺪوم‬ ‫*‬
‫اﯾﺮاد ﻓﺮﻋﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﮫ ﻣﺼﺪق ﺗﻮﺳﻞ ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ در ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﯾﺮاد ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﮫ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﺮادی ﮐﺎﻣﻼً‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ و ﭘﺎﯾﮥ ﺣﻘﻮق ﻧﺪارد‪ .‬زﯾﺮا ﮐﮫ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﮫ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﭘﯿﺶ‬
‫ﺑﯿﻨﯽ ﻧﺸﺪه‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎ ً ﻣﻐﺎﯾﺮآن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﺧﯿﻠﯽ ﭘﯿﺶ ازآن‪ ،‬در ﻣﺤﯿﻂ‬
‫ﻣﮑﺮر ﻋﻨﻮان ﺷﺪه و ھﯿﭽﮕﺎه ﻣﻮرد اﯾﺮاد ﻣﻐﺎﯾﺮت ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫ّ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان‬
‫ﻗﺮارﻧﮕﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ازﺟﻤﻠﮫ درﺳﺎل ‪١٣٠٢‬ﺑﻤﻨﺎﺳﺒﺖ ﺳﺮوﺻﺪای ﺟﻤﮭﻮر ﯾﺨﻮاھﯽ‬
‫طﺮﻓﺪاران ﺳﺮدارﺳﭙﮫ‪ ،‬ﯾﺎ در ﺟﻠﺴﮫ ھﺎی آﺑﺎن ‪ ،١٣٠۴‬ﺑﻤﻨﺎﺳﺒﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮﺳﻠﺴﻠﮥ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﯽ‪ ،‬ﮐﮫ ﭼﻮن ﻣﻮﺿﻮع ﺑﮫ ﻧﺤﻮ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺘﻔﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﺮﺣﻠﮥ ﻋﻤﻞ ﻧﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻣﺼﺪق ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ درﺳﺎل ‪ ١٣۴١‬ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﺎن‬
‫ﭘﻮﺷﺸﯽ » ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﻠﯽ « ﺑﺮ آن ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﮭﺮﺣﺎل و اﺻﻮﻻً ﻧﻈﺮ ﺧﻮاھﯽ از ﻣﻮﮐﻞ ﮐﮫ ﻣﻨﺸﺄﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺠﺎی ﻧﻈﺮ ﺧﻮاھﯽ‬
‫از وﮐﯿﻞ او‪ ،‬ﺑﺤﮑﻢ ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼً ﺟﺎﯾﺰاﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ آرﻣﺎﻧﯽ ﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ از آﻧﺠﺎ ﮐﮫ‬
‫ﻋﻤﻼً ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ھﺮ ﺑﺎر اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﺮای اﻣﻮر ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻻزم ﻣﯽ آﯾﺪ‪،‬‬
‫ھﻤﮥ ﻣﺮدم در ﻣﺤﻠﯽ اﺟﺘﻤﺎع ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را اﺑﺮاز ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪد‪ ،‬از ﻣﯿﺎن ﺧﻮد‬
 ‫‪١٦٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ آﻧﮭﺎ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﯿﻮۀ آرﻣﺎﻧﯽ‬

‫دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﮐﮫ ژان ژاک روﺳﻮ ﺧﻮد آﻧﺮا ﺗﻨﮭﺎ در ﻣﻠﺘﯽ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﺧﺪاﯾﺎن‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﻣﯽ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻠﺖ اﺷﮑﺎﻻت ﻣﺎدی ﻣﺘﺮوک ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻠﺖ ھﺎی‬
‫دﻣﮑﺮات ﺣﻖ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﺑﺮای ﺧﻮد را ﻣﺤﻔﻮظ داﺷﺘﮫ اﻧﺪ و درﮐﺸﻮرھﺎی‬
‫دﻣﮑﺮاﺗﯿﮏ ھﺮﮔﺎه اﺑﺮاز ﻋﻘﯿﺪۀ ﻋﺎﻣﮥ ﻣﺮدم ﺿﺮوری ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺘﻮﺳﻞ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﮫ اﻟﺰاﻣﺎ ً ﺣﮑﻢ ﺻﺮﯾﺤﯽ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺎ در ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﺘﺎرﯾﺴﻢ دﻧﯿﺎ‪ ،‬دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺑﮫ ﺑﺎزار ﻣﺸﺘﺮک اروﭘﺎ‬
‫ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ژوﺋﻦ ‪ ١٠٧۵‬ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ دوﻟﺖ در ژوﺋﻦ ﺳﺎل ‪،١٩٢۶‬‬
‫ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎب ﺑﯿﻦ رژﯾﻢ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﯾﺎ ﺟﻤﮭﻮری‪ ،‬ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم دﺳﺖ زد‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ‬
‫ﺗﺎ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ‪١٩٢٨‬رﻓﺮاﻧﺪوم درھﯿﭻ ﻣﺘﻦ اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪق درﺗﻮﺟﯿﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﭘﯿﺎم ‪ ۵‬ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫”ﺗﻨﮭﺎ اراده ﻗﺎطﺒﮫ اﻓﺮاد ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻛﮫ دوﻟﺖ و ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ وﺟﻮد آﻧﮭﺎ ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﻀﺎوت ﻗﻄﻌﻲ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ ‪ ...‬ﺗﻨﮭﺎ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ راﺟﻊ‬
‫ﺑﮫ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد وﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻤﻠﻜﺖ اظﮭﺎر ﻋﻘﯿﺪه ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﮐﺸﻮرھﺎی دﻣﮑﺮاﺳﯽ‬
‫و ﻣﺸﺮوطﮫ ھﯿﭻ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ارادۀ ﻣﻠﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪(١٧)(٢١) «.‬‬

‫دﮐﺘﺮﻋﺒﺎس ﺗﻮﻓﯿﻖ‪:‬‬
‫»در ﺑﺎره ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدن ﯾﺎ ﻧﺒﻮدن ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق«‬

‫دﮐﺘﺮﻋﺒﺎس ﺗﻮﻓﯿﻖ در ﭘﮋوھﺸﯽ از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ» در ﺑﺎره ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدن ﯾﺎ ﻧﺒﻮدن‬

‫ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق« ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬ﺳﺎﻟﯿﺎن درازی اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﯿﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺎن و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدن ﯾﺎ ﻧﺒﻮدن ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ‬
 ‫‪١٦٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺻﻮرت ﺳﺌﻮال ﻣﻄﺮح اﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﮫ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺟﻮاب ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺎﻓﯽ واﻓﯽ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ھﻤﮫ ﺟﻮاﻧﺐ ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﮫ آن داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬درﻧﺘﯿﺠﮫ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺑﺮای ﻋﺪه ای ھﻨﻮز ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺳﺌﻮال ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮای ﻋﺪه دﯾﮕﺮ در اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮرد ھﻨﻮز اﺑﮭﺎﻣﺎﺗﯽ وﺟﻮد دارد‪[١] .‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ در ﻏﯿﺎب ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺷﺎه ﺣﻖ ﻋﺰل ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ‬
‫را دارد‪ .‬آﻧﺎن ﺑﮫ ﻋﻨﻮان دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد را ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﻗﺒﻞ از دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻧﯿﺰ‪ ،‬در ﻏﯿﺎب ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺷﺎھﺎن وﻗﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮاﻧﯽ را ﻋﺰل ﯾﺎ ﻧﺼﺐ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮارد را راﺳﺖ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوطﯿﺖ‪ ،‬ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮاﻧﯽ ﮐﮫ در زﻣﺎن ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ و ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ طﺒﻖ اﺻﻞ ھﻔﺘﻢ ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪» :‬اﺳﺎس‬
‫ﻣﺸﺮوطﯿﺖ‪ ،‬ﺟﺰﺋﺎ ً و ﮐﻼً ﺗﻌﻄﯿﻞ ﺑﺮدار ﻧﯿﺴﺖ‪ «.‬ﻣﻈﮭﺮ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﮭﺬا ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮان ﮐﮫ در زﻣﺎن ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮد ﺑﻠﮑﮫ ﺧﻮد ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫ﮐﺎﻣﻼً ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ھﻤﮫ ﺟﺎﻧﺒﮫ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﺑﺘﻮان ﯾﮏ ﺑﺎر و ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﮫ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺤﺚ – ﯾﺎ ﻻاﻗﻞ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺟﺪل – ﺧﺎﺗﻤﮫ داد‪.‬‬

‫در ﺣﮑﻮﻣﺖ ھﺎی ﻣﺸﺮوطﮫ‬ ‫*‬

‫ﺑﺪوا ً درﯾﺎﺑﯿﻢ آﯾﺎ اﺻﻮﻻً در ﺣﮑﻮﻣﺖ ھﺎی ﻣﺸﺮوطﮫ ﺷﺎه ﺣﻖ ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮان را دارد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫در ﺣﮑﻮﻣﺖ ھﺎی ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻣﻄﻠﻖ ﺷﺎه »ﻓﻌﺎل ﻣﺎﯾﺸﺎء« اﺳﺖ‪ .‬رﯾﯿﺲ دوﻟﺖ و‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ اوﺳﺖ‪ .‬ھﺮﮐﺲ را دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮫ ﺻﺪراﻋﻈﻤﯽ ﯾﺎ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﯾﺮی ﻣﻨﺼﻮب ﮐﻨﺪ و ھﺮﮐﺲ را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮫ اراده ﺧﻮد‬
 ‫‪١٦٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻋﺰل ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻓﻠﺴﻔﮫ اﻧﻘﻼب ھﺎی آزادی ﺧﻮاھﺎن و ﺿﺪ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری ﯾﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ھﺎی‬
‫ﻣﺸﺮوطﮫ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺣﮑﺎم و ﺷﺎھﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﺟﺎن و ﻣﺎ و ﻧﺎﻣﻮس ﻣﻠﺖ ھﺎ ﻣﺴﻠﻂ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﯿﻠﯿﻮن ھﺎ ﻧﻔﺮ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﮑﻨﺪ و ﻣﺮدم‪ ،‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد‬
‫و ﺣﮑﻮﻣﺖ ھﺎی ﺧﻮد را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﮫ ﻣﻨﺼﻮب‬
‫ﺣﮑﺎم و ﺷﺎھﺎن‪.‬‬
‫*‪ -‬اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﮫ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ و ﻣﺘﻤﻢ آن‪ ،‬ﺗﺤﺼﯿﻼت‬
‫و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘﻮق داﻧﺸﮕﺎه ﺗﮭﺮان‪ ،‬ﻣﺸﺎھﺪات ﻋﯿﻨﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺠﻠﺪات دوره ھﺎی روزﻧﺎﻣﮫ ھﺎی ﺧﺒﺮی ﻋﺼﺮ آن زﻣﺎن ﺗﮭﺮان )اطﻼﻋﺎت‪،‬‬
‫ﮐﯿﮭﺎن و ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز( و ﮐﺘﺐ ﻣﺘﻌﺪد دﯾﮕﺮی ﮐﮫ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ ﻧﮕﺎﺷﺘﮫ ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در آن دوران ﯾﮏ ﻓﻌﺎل ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ در ھﯿﭻ ﺣﺰب و دﺳﺘﮫ و ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﮔﺮوھﯽ ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻧﺪاﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ او در دوره ھﺎی ﺷﺎﻧﺰدھﻢ و ھﻔﺪھﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ روزﻧﺎﻣﮫ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﻣﺮدم‪ ،‬از طﺮﯾﻖ ﻣﺮدم‪» ،‬ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آراء ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﺮدم«‬
‫)رﻓﺮاﻧﺪوم( اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ »اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ رأی ﻣﺮدم« و ﺑﺎﻻﺧﺮه اﻧﺘﺨﺎب‬
‫دوﻟﺖ ھﺎ ﺑﺎ رأی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮدم‪.‬‬
‫در ﺗﻤﺎم ﺣﮑﻮﻣﺖ ھﺎی ﻣﺸﺮوطﮫ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﮫ در ﺳﻮﺋﺪ‪ ،‬ﻧﺮوژ‪ ،‬داﻧﻤﺎرک‪،‬‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ھﻠﻨﺪ و ‪ ...‬ﺑﻠﮋﯾﮏ ﮐﮫ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان از آن اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫»ﺷﺎه ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻧﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ «.‬ﺷﺎه ﯾﮏ ﻣﻘﺎم ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺘﺮم ﺗﺸﺮﯾﻔﺎﺗﯽ‬
‫ھﻤﯿﺸﮕﯽ )ﻧﺴﻼً ﺑﻌﺪ ﻧﺴﻞ( ﺑﺪون ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻠﯿﮫ اﻣﻮر ﺑﺎ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮان و وزرا اﺳﺖ و ﻓﺮاﻣﯿﻦ از ﻧﻈﺮ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت ﺑﮫ اﻣﻀﺎی ﺷﺎه ﯾﺎ ﻣﻠﮑﮫ‬
‫ﻣﯽ رﺳﺪ‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﻓﻘﻂ ﺷﺎھﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ آﻟﻮده ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ اﯾﺮان‬
‫و اﻣﺎ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ اﯾﺮان آﯾﺎ ﺷﺎه ﺷﺨﺼﺎ ً ﺣﻖ ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ‬
 ‫‪١٦٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮان را داﺷﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬

‫‪ – ١‬طﺒﻖ اﺻﻞ ‪ ٣۵‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان‪» :‬ﺳﻠﻄﻨﺖ ودﯾﻌﮫ ای اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫ﻣﻮھﺒﺖ اﻟﮭﯽ از طﺮف ﻣﻠﺖ ﺑﮫ ﺷﺨﺺ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻔﻮض ﺷﺪه‪«.‬‬
‫ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ آﮔﺎھﯿﺪ » ودﯾﻌﮫ « ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی » ﻣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان اﻣﺎﻧﺖ ﻧﺰد‬
‫ﮐﺴﯽ ﻣﯽ ﮔﺬارﻧﺪ ‪ «.‬و اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺣﺘﯽ »ﺳﻠﻄﻨﺖ« ﻧﯿﺰ از »ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﻠﺖ« اﺳﺖ‪» .‬از طﺮف ﻣﻠﺖ« ﺑﮫ ﺷﺎه اﻣﺎﻧﺘﺎ ً داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎه »اﻣﺎﻧﺖ دار« اﺳﺖ‬
‫و ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺣﻘﻮﻗﯽ آن اﯾﻨﮑﮫ اوﻻً »اﻣﺎﻧﺖ دار« ﺑﮫ ھﯿﭻ وﺟﮫ ﺣﻖ ھﯿﭻ ﻧﻮع دﺧﻞ و‬
‫ﺗﺼﺮف و ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺒﺪﯾﻞ در »اﻣﺎﻧﺖ» را ﻧﺪارد‪ .‬ﺛﺎﻧﯿﺎ ً »ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺎﻧﺖ« ھﺮﮔﺎه‬
‫ﺑﺨﻮاھﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ »اﻣﺎﻧﺖ« ﺧﻮد را ﭘﺲ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﺑﻮد ﮐﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ را‬
‫از اﺣﻤﺪﺷﺎه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﮫ ﺳﺮدار ﺳﭙﮫ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – ٢‬طﺒﻖ اﺻﻞ ‪ ۴۵‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪» ،‬ﮐﻠﯿﮫ ﻓﺮاﻣﯿﻦ و دﺳﺘﺨﻂ ھﺎی ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫در اﻣﻮر ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ وﻗﺘﯽ اﺟﺮا ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ ﺑﮫ اﻣﻀﺎی وزﯾﺮ ﻣﺴﺌﻮل رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﺻﺤﺖ ﻣﺪﻟﻮل آن ﻓﺮﻣﺎن و دﺳﺘﺨﻂ‪ ،‬ھﻤﺎن وزﯾﺮ اﺳﺖ « ]‪ [٢‬از اﯾﻦ اﺻﻞ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ‬
‫اﻟﻒ – ھﯿﭽﯿﮏ از ﻓﺮﻣﺎن ھﺎی ﺷﺎه ﺑﺪون اﻣﻀﺎی وزﯾﺮ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاﺳﺖ‪.‬‬
‫ب – اﻣﻀﺎی وزﯾﺮ‪ ،‬در زﯾﺮ اﻣﻀﺎی ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﮭﻢ ﺗﺮ از اﻣﻀﺎی ﺷﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ – ٣‬ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺑﺮ آﻧﭽﮫ آوردﯾﻢ‪ ،‬ﻣﻔﺎد اﺻﻞ ‪ ۴۴‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺷﺨﺺ ﭘﺎدﺷﺎه از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺒﺮاﺳﺖ و وزرای دوﻟﺖ‪ ،‬در ھﺮ ﮔﻮﻧﮫ اﻣﻮر‪،‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪[٣] «.‬‬
‫‪ – ۴‬و اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺴﺘﻨﺪ طﺮﻓﺪاران ﻧﻈﺮﯾﮫ اﺧﺘﯿﺎر ﺷﺎه در ﻋﺰل و‬
‫ﻧﺼﺐ وزرا ﯾﻌﻨﯽ اﺻﻞ ‪ ۴۶‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﮫ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ » :‬ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ‬
‫وزرا ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺮﻣﺎن ھﻤﺎﯾﻮن ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺖ ‪«.‬‬
‫از اﯾﻦ اﺻﻞ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن دو ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اول اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ اﺧﺘﯿﺎر ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ وزرا ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺖ – و ﺗﻔﺴﯿﺮ‬
‫دوم ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ و وزرا ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ » رأی ﺗﻤﺎﯾﻞ « و »‬
 ‫‪١٦٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫رأی اﻋﺘﻤﺎد « ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﻨﺼﻮب و ﯾﺎ از طﺮﯾﻖ » رأی ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد « ﻣﻌﺰول‬

‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎه‪ ،‬ﻋﯿﻨﺎ ً طﺒﻖ رأی ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﯾﺎ ﻧﺼﺐ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ را ﺻﺎدر‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اول ﺑﮫ دﻻﯾﻞ زﯾﺮ اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ اول دﻗﯿﻘﺎ ً ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﮫ ﭼﮫ در ﺣﻀﻮر ﻣﺠﻠﺲ ‪ ،‬و‬
‫ﭼﮫ در ﻏﯿﺎب ﻣﺠﻠﺲ ‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎر ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ وزرا ﺑﺎ ﺷﺎه اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺣﺘﯽ‬
‫طﺮﻓﺪاران رژﯾﻢ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻣﺸﺮوطﮫ ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ اﺻﻞ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮی ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪[۴] .‬‬
‫ب – طﺮﻓﺪاران ﺗﻔﺴﯿﺮ اول‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاردی را ﮐﮫ در اﺛﺒﺎت ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮد ذﮐﺮ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﻮردی اﺳﺖ ﮐﮫ در زﻣﺎن ﺣﻀﻮر ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺷﺎه از ﻓﺮﻧﮓ طﯽ‬
‫ﺗﻠﮕﺮاﻓﯽ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل »ﺳﺮدارﺳﭙﮫ« )رﺿﺎﺷﺎه ﺑﻌﺪی( و ﻧﺼﺐ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ‬
‫اﻟﻤﻤﺎﻟﮏ را ﺑﮫ رﯾﯿﺲ اﻟﻮزراﯾﯽ ﺻﺎدر ﮐﺮد – ﻋﯿﻨﺎ ً ﻧﻈﯿﺮ ﮐﺎری ﮐﮫ ﺷﺎه در ﻣﻮرد‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﺳﭙﮭﺒﺪ زاھﺪی ﮐﺮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ آﻧﺎن ﯾﺎدآور ﺷﺪ‪ :‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ در زﻣﺎن ﺣﻀﻮر ﻣﺠﻠﺲ‪،‬‬
‫اﺣﻤﺪ ﺷﺎه ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ رﯾﯿﺲ اﻟﻮزرا را ﺻﺎدر ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺠﻠﺲ آن را‬
‫ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ ﺷﺎه ﺣﻖ ﻋﺰل رﯾﯿﺲ اﻟﻮزرا را ﻧﺪارد و ﺑﺮای ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن رﯾﯿﺲ‬
‫اﻟﻮزرا ﮐﮫ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻗﮭﺮ ﺑﮫ »ﺑﻮﻣﮭﻦ« رﻓﺘﮫ ﺑﻮد ﻋﺪه ای از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ را‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ ً ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﮫ اﺗﻔﺎق ﺑﻘﯿﮫ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﮫ »ﺑﻮﻣﮭﻦ« رﻓﺘﻨﺪ و رﯾﯿﺲ اﻟﻮزرا »ﺳﺮدارﺳﭙﮫ« را ﺑﮫ ﻣﻘﺮ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﯾﺮی در ﺳﻌﺪآﺑﺎد ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﮭﻤﺘﺮ اﯾﻨﮑﮫ اﺣﻤﺪﺷﺎه ﻧﯿﺰ اداﻣﮫ رﯾﯿﺲ اﻟﻮوزراﯾﯽ‬
‫ﺳﺮدارﺳﭙﮫ را رﺳﻤﺎ ً ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪[۵] .‬‬
‫پ – طﺮﻓﺪاران ﺗﻔﺴﯿﺮ اول ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﺑﮫ اﯾﻦ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ در‬
‫ﺣﻀﻮر ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر رﺿﺎﺷﺎه‪ ،‬و ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﷴرﺿﺎﺷﺎه‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮاﻧﯽ را‬
‫ﺑﺪون »رأی ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻣﺠﻠﺲ« ﻣﻨﺼﻮب و ﺑﺪون «رأی ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺠﻠﺲ« ﻣﻌﺰول‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – I‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻣﻮارد در دوراﻧﮭﺎی ﺗﺠﺪﯾﺪ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری ﻣﻄﻠﻘﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ در‬
 ‫‪١٦٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﻠﮑﮫ در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪد دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ رﻓﺘﺎر ﻣﯽ ﺷﺪ و ﻟﺬا‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ – II‬در ﻋﯿﻦ اﯾﻨﮑﮫ طﺮﻓﺪاران ﺗﻔﺴﯿﺮ اول وﻗﻮع ﺗﻤﺎم آن ﻣﻮارد را ﺑﮫ درﺳﺘﯽ‬
‫ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﮫ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﮫ در ﺟﮭﺎن‪ ،‬دو ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﺎﻣﻼً‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت وﺟﻮد دارد‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو‪» ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻋﺮﻓﯽ« اﺳﺖ و دﯾﮕﺮی‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن‪ .‬در »ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻋﺮﻓﯽ« ]‪ [۶‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﺮف‬
‫و ﻋﺎدت و ﺳﺎﺑﻘﮫ و آﻧﭽﮫ در ﮔﺬﺷﺘﮫ ﻋﻤﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد وﻟﯽ در ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ دوم ﺑﺮ اﺳﺎس ؟؟؟ ﻗﺎﻧﻮن‪» .‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻋﺮﻓﯽ« ﻓﻘﻂ در ﮐﺸﻮرھﺎی‬
‫آﻧﮕﻠﻮﺳﺎﮐﺴﻮن )اﻧﮕﻠﯿﺲ و اﻣﺮﯾﮑﺎ( و اﻗﻤﺎر آن ﻣﺠﺮی اﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﯾﺮان‪،‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ اروﭘﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ‪ ،‬در اﯾﻦ‬
‫ﮐﺸﻮرھﺎ و از ﺟﻤﻠﮫ در ﮐﺸﻮر اﯾﺮان‪ ،‬اﮔﺮ ﺻﺪ ﺳﺎل ھﻢ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﺷﻮد‬
‫آن ﮐﺎر ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد‪» .‬ﻋﻤﻞ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن« ﺑﺮای ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ‬
‫)و از ﺟﻤﻠﮫ ﺑﺮای ﺷﺎه( اﯾﺠﺎد ﺣﻖ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ‪ ،‬در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرھﺎ‪ ،‬و‬
‫از ﺟﻤﻠﮫ در اﯾﺮان‪ ،‬ﻧﺎﻣﺶ »ﺟﺮم ﻣﺴﺘﻤﺮ« اﺳﺖ‪.‬‬
‫ت – در ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮش اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﮫ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺷﺎه ﺣﻖ ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ‬
‫وزرا و ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮان را دارد‪ ،‬ﺳﺌﻮال و ﻣﺸﮑﻞ ﺟﺪی ﺗﺮی ﺑﮫ وﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ و‬
‫آن اﯾﻨﮑﮫ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی رأی اﻋﺘﻤﺎد داد و ﺷﺎه ھﻢ ﺑﺮای ﮐﺲ‬
‫دﯾﮕﺮی ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی ﺻﺎدر ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﮫ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ؟ آﯾﺎ ھﺮ دو ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﯾﺮ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد؟ و اﮔﺮ ﻧﮫ‪ ،‬ﮐﺪام ﯾﮏ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد؟‬
‫ﻟﺬا ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮی‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺮدود ﺑﻮدن‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ث – ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ طﺒﻖ ﺗﻔﺴﯿﺮ اول ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺷﺎه ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ را ﺑﮫ‬
‫اراده ﺧﻮد ﻋﺰل ﮐﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی را ھﻢ ﮐﮫ ﺧﻮد ﻣﺠﻠﺲ‬
‫اﺗﺨﺎب ﮐﺮده اﺳﺖ ﺷﺎه ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ روی دﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد و او را ﻋﺰل ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از طﺮف ﻣﻠﺖ‪ ،‬دارای ﭼﻨﺎن‬
‫اﻗﺘﺪاری اﺳﺖ ﮐﮫ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮارد ذﮐﺮ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ھﺰﯾﻨﮫ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺎه و‬
 ‫‪١٦٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫دﺳﺘﮕﺎه ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺣﺘﯽ اﯾﻨﮑﮫ اﯾﻦ ھﺰﯾﻨﮫ ھﺎ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﺼﺮف ﺷﻮد را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ؛ ]‪ [٧‬و دارای ﭼﻨﺎن اﻗﺘﺪاری اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ وﺟﻮد اﺻﻞ ‪ ۵٠‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﺑﺮی و ﺑﺤﺮی ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺖ«‬ ‫ﮐﮫ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ »ﻓﺮﻣﺎن ھﻔﺮﻣﺎﯾﯽ ﮐﻞ ﻗﺸﻮن ّ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ ﮐﻞ ﻗﻮا را از اﺣﻤﺪﺷﺎه ﺳﻠﺐ و ﺑﮫ ﺳﺮدارﺳﭙﮫ ﻣﯽ دھﺪ ]‪ [٨‬و ﺣﺘﯽ ﺣﻖ‬
‫ﻋﺰل ﺳﺮدارﺳﭙﮫ را از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ ﮐﻞ ﻗﻮا )ﮐﮫ طﺒﻖ اﺻﻞ ‪ ۵٠‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺖ( از او ﺳﻠﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺟﺰء اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ دارد؛‬
‫]‪ [٩‬و دارای ﭼﻨﺎن اﻗﺘﺪاری اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺷﺎه را از ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻠﻊ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﮫ‬
‫ﺳﻠﺴﻠﮫ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ او را ﻣﻨﻘﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ [١٠] .‬آﻧﻮﻗﺖ ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﺣﻘﻮق و اﺧﺘﯿﺎرات و‬
‫اﻗﺘﺪاری ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ دارد ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺷﻮد ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﮫ ﺷﺎه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﻣﺠﻠﺲ را ﻋﺰل ﮐﻨﺪ؟‬
‫ج – ذﮐﺮ »ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺮﻣﺎن ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ ﭘﺎدﺷﺎه « در اﺻﻞ ‪ ۴۶‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ ﺷﺎه رأﺳﺎ ً ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮫ ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ وزرا‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪ .‬اﺻﻞ ‪ ٨٠‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ھﻢ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬روﺳﺎ و اﻋﻀﺎی ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﻋﺪﻟﯿﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ ﮐﮫ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺪﻟﯿﮫ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻣﻨﺘﺨﺐ ‪ ،‬و ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ ﻣﻨﺼﻮب ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ «.‬وﻟﯽ ذﮐﺮ ﺟﻤﻠﮫ » ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺮﻣﺎن ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ‬
‫ﻣﻨﺼﻮب ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ« در اﯾﻦ اﺻﻞ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ھﯿﭻ وﺟﮫ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺷﺎه‬
‫رأﺳﺎ ً اﺧﺘﯿﺎر ﻧﺼﺐ روﺳﺎ و اﻋﻀﺎی ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻋﺪﻟﯿﮫ را دارد‪ .‬ﺑﻠﮑﮫ اﯾﻦ اﺻﻞ را ﺑﺎ‬
‫وﺿﻮح ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دھﺪ ﮐﮫ ﻧﻮﺷﺘﻦ »ﻓﺮﻣﺎن ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ« از ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت ﻧﺼﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا روﺳﺎ و اﻋﻀﺎی ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻋﺪﻟﯿﮫ »ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ ﮐﮫ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺪﻟﯿﮫ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ« اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت‪ ،‬ﺷﺎه ﻓﺮﻣﺎن ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ ﺻﺎدر ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫از طﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺷﺎه اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺘﺼﺎب اﻋﻀﺎی ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻋﺪﻟﯿﮫ را رأﺳﺎ ً‬
‫و ﺑﮫ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮد ﻧﺪارد ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺷﻮد ﮔﻔﺖ اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺘﺼﺎب ﺧﻄﯿﺮﺗﺮﯾﻦ و‬
‫ﭘﺮﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘﺎم ﻗﻮه ﻣﺠﺮﯾﮫ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﻣﻤﻠﮑﺖ را رأﺳﺎ ً و ﺑﮫ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮد دارد؟‬
 ‫‪١٦٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫چ – طﺒﻖ اﺻﻞ ‪ ۴٩‬ﻣﻨﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺟﮭﺖ اﺟﺮای ﮐﻠﯿﮫ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺷﺎه »ﻓﺮﻣﺎن« ﺻﺎدر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ]‪ [١١‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺷﺎه رأﺳﺎ ً ﺣﻖ اﻧﺸﺎء ﻗﺎﻧﻮن دارد‪.‬‬
‫ح – در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﯾﯽ ﮐﮫ ﺷﺎه در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ اوﻻد ذﮐﻮر ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺘﯽ‬
‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ وﻟﯿﻌﮭﺪ ﺧﻮد را رأﺳﺎ ً ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ و ﻧﯿﺎز ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﺠﻠﺲ دارد؛ در‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﯾﯽ ﮐﮫ ﺷﺎه ﺑﺪون ﺗﺼﻮﯾﺐ وزﯾﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﺣﺘﯽ ﺣﻖ اﻧﺘﺨﺎب روﺳﺎی‬
‫دواﯾﺮ دوﻟﺘﯽ را ﻧﺪارد‪ [١٢] ،‬ﭼﻄﻮر ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﺷﺎه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ رأﺳﺎ ً و‬
‫ﺧﻮدﺳﺮاﻧﮫ ﺑﮫ ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮان ﺑﭙﺮدازد؟‬
‫خ – ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮھﺎ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻓﻠﺴﻔﮫ اﻧﺸﺎء آن‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﭘﺲ از‬
‫اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوطﯿﺖ از طﺮف ﻧﺎﯾﺐ ﻣﻘﺎم ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮاﻟﻤﻠﮏ )ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ‬
‫اﺣﻤﺪﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر( در ﻣﻮرد وظﺎﯾﻒ و ﺣﻘﻮق و اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎه و ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻗﺎطﻌﺎﻧﮫ در ﺗﺄﯾﯿﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮭﻄﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوطﮫ اﯾﺮان‪ ،‬ﺷﺎه دارای‬
‫ھﯿﭻ اﺧﺘﯿﺎر و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﻧﯿﺴﺖ و اﯾﻦ ﻓﻘﻂ ﻣﺠﻠﺲ و دوﻟﺖ اﻧﺪ ﮐﮫ دارای ﺗﻤﺎم‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ھﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺷﺎه )و ﯾﺎ ﻧﺎﯾﺐ او‪ ،‬ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ( ﺑﺎﯾﺪ طﺒﻖ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی را ﺻﺎدر ﮐﻨﺪ‪[١٣] .‬‬
‫د – ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻤﺎم دﻻﯾﻞ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺠﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮی ﮐﮫ ﺷﺎه رأﺳﺎ ً ﺣﻖ ﻋﺰل و‬
‫ﻧﺼﺐ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮان ﺧﻮد را دارد‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار ﻣﺠﺪد ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺘﺒﺪاد ﻣﻄﻠﻘﮫ ای‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ اﺧﺘﯿﺎر دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ در دﺳﺖ او ﺑﻮد‪ .‬ھﺮ ﮐﺎری ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ھﺮ ﮐﮫ را ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺰﯾﺪ‪ ،‬و ھﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی را‬
‫ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﮫ ﻗﺘﻞ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﻧﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮوطﮫ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﮫ‬
‫ﺑﺎ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺧﻮﻧﯿﻦ دﻗﯿﻘﺎ ً ﻋﻠﯿﮫ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﺳﻠﻄﻨﺖ اﺳﺘﺒﺪادی ﻣﻄﻠﻘﮫ در اﯾﺮان ﭘﺎﯾﮫ‬
‫ﮔﺬاری ﺷﺪ‪[١۴] .‬‬
‫در ھﺮ ﺣﺎل ﺷﺎه ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ رأﺳﺎ ً وزرا را ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ ﮐﻨﺪ؛ ﺑﻠﮑﮫ ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﻤﺎن‬
‫ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی از طﺮف ﻗﻮه ای ﮐﮫ اﺧﺘﯿﺎر ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ‬
‫او را دارد )ﻗﻮه ﻣﻘﻨﻨﮫ( ﻣﻌﺰول ﯾﺎ ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﺣﺘﺮام ﺑﮫ ﻣﻘﺎم‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ‪» ،‬ﺷﺎه« ﺑﮫ ﻋﻨﻮان »ﺳﻨﺪ ﻋﺰل« ﯾﺎ »ﺳﻨﺪ ﻧﺼﺐ« ‪» ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل« ﯾﺎ‬
 ‫‪١٧٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫»ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺼﺐ« را ﺻﺎدر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ – ۵‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ در ﺑﺎﻻ ذﮐﺮ ﺷﺪ اﺻﻞ ‪ ۴۴‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺒﺮاﺳﺖ‪ ،‬و وزرای دوﻟﺖ در ھﺮﮔﻮﻧﮫ اﻣﻮر ﻣﺴﺌﻮل‬ ‫»ﺷﺨﺺ ﭘﺎدﺷﺎه از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ّ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ھﺴﺘﻨﺪ‪ «.‬ھﺮﮐﺪام از دو ﻗﺴﻤﺖ اﯾﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﺑﮫ ﺗﻨﮭﺎﯾﯽ ﻣﺜ ِﺒﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﮫ‬
‫ﺗﻨﮭﺎ در ﻣﻮرد ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ وزرا‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ در ھﯿﭻ اﻣﺮی از اﻣﻮر ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺷﺎه‬
‫ﺷﺨﺼﺎ ً اﺧﺘﯿﺎر اﻗﺪام و ﻋﻤﻠﯽ را ﻧﺪارد زﯾﺮا ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ھﺮ‬
‫ﮐﺲ اﺧﺘﯿﺎر ﺑﮫ اﻗﺪام ﻋﻤﻠﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آن ﻋﻤﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دارد‪ .‬ﭘﺲ طﺒﻖ‬
‫ھﻤﯿﻦ اﺻﻞ ﮐﮫ ﺷﺎه را ﺑﺮی از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ داﻧﺴﺘﮫ‪ ،‬ﺷﺎه در ھﯿﭻ ﯾﮏ از اﻣﻮر ﮐﺸﻮر‬
‫ﺷﺨﺼﺎ ً ﺣﻖ و اﺧﺘﯿﺎرﻋﻤﻞ ﻧﺪارد و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ ﮐﮫ در اﻣﻮر ﮐﺸﻮر اﺧﺘﯿﺎر ﻋﻤﻠﯽ‬
‫را ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻋﻤﻠﯽ ھﻢ ﺑﺮ ﻋﮭﺪه او ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ و وزﯾﺮ ﯾﺎ وزراﯾﯽ ﮐﮫ اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﻋﻤﻠﯽ را در ﮐﺸﻮر داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﯾﺎ ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﻣﺴﺌﻮل ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – ۶‬طﺒﻖ اﺻﻞ ‪ ۶۴‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ » :‬وزرا ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺣﮑﺎم ﺷﻔﺎھﯽ ﯾﺎ‬
‫ﮐﺘﺒﯽ ﭘﺎدﺷﺎه را ﻣﺴﺘﻤﺴﮏ ﻗﺮار داده ﺳﻠﺐ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ از ﺧﻮد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ «.‬طﺒﻖ اﺻﻞ‬
‫ﻣﺒﺮاﺳﺖ و وزرا ‪ ...‬ﻣﺴﺌﻞ‬‫‪ ۴۴‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪» :‬ﺷﺨﺺ ﭘﺎدﺷﺎه از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ّ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ھﺴﺘﻨﺪ‪ «.‬و طﺒﻖ اﺻﻞ ‪ ۶۵‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪» :‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﯾﺎ ﺳﻨﺎ‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪد وزرا را ﺗﺤﺖ ﻣﻮاﺧﺬه و ﻣﺤﺎﮐﻤﮫ درآورﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ »ﺷﺎه در اﻣﻮر ﮐﺸﻮر ﺣﻖ و اﺧﺘﯿﺎر اﻗﺪام و ﻋﻤﻞ دارد‪،‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎی آن اﯾﻦ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺷﺎه ﺣﻖ دارد ھﺮﭼﮫ ﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﮑﻨﺪ و ھﯿﭻ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ھﻢ ﻧﺪارد وﻟﯽ وزرا‪ ،‬ﮐﮫ در اﻗﺪام و ﻋﻤﻞ ﺷﺎه دﺧﺎﻟﺘﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل‬
‫ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮای اﻋﻨﺎﻟﺸﺎن ﮐﮫ ﺑﺪون ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺣﻖ اﻧﺠﺎم آن را داﺷﺘﮫ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻮاﺧﺬه و ﺗﻌﻘﯿﺐ و ﻣﺤﺎﮐﻤﮫ و ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ! اﯾﻦ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﺑﮫ‬
‫ﺷﻮﺧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺒﯿﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻼف ﺑﯿﻦ اﯾﻦ اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﯿﭻ ﮐﺲ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﮫ ﺧﺎطﺮ ﮔﻨﺎه دﯾﮕﺮی ﻣﺠﺎزات ﮐﺮد‪«.‬‬
‫‪ – ٧‬اﺻﻞ ‪ ۶۴‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ‪ » :‬وزرا ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫اﺣﮑﺎم ﺷﻔﺎھﯽ ﯾﺎ ﮐﺘﺒﯽ ﭘﺎدﺷﺎه را ﻣﺴﺘﻤﺴﮏ ﻗﺮار داده ﺳﻠﺐ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ از ﺧﻮد‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ «.‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﻣﯽ داﻧﯿﺪ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ »اﺣﮑﺎم ﮐﺘﺒﯽ« ھﻤﺎن »ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل«‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ طﺒﻖ ھﻤﯿﻦ اﺻﻞ ‪ ،۶۴‬وزرا ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را ﻣﺴﺘﻤﺴﮏ ﻗﺮار داده ﺧﻮد‬
 ‫‪١٧١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫را ﻣﻌﺰول ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ وزارﺗﯽ را ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﻋﮭﺪه آ»ان ﮔﺬاﺷﺘﮫ از ﺧﻮد‬
‫ﺳﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺮوﻧﺪ و در ﺧﺎﻧﮫ ﺑﻨﺸﯿﻨﻨﺪ‪ .‬طﺒﻖ ھﻤﯿﻦ اﺻﻞ‪ ،‬آن وزﯾﺮ ﯾﺎ آن ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﯾﺮ ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﺣﮑﻢ ﮐﺘﺒﯽ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﺰل را رد ﮐﻨﺪ و ﻣﻮرد ﻋﻤﻞ‬
‫ﻗﺮارﻧﺪھﺪ‪ّ .‬‬
‫واﻻ از اﺻﻞ ‪ ۶۴‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺨﻠﻒ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ – ٨‬ازاﯾﻦ اﯾﺮاد دﯾﮕﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﮫ اﺻﻞ ‪ ،۶۴‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ درآن ذﮐﺮ ﺷﺪه‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ وزرا اﺳﺖ و ﻧﮫ رﯾﯿﺲ اﻟﻮزرا ﯾﺎ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ‪ ،‬ﻣﯽ‬
‫ﮔﺬرﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎه رأﺳﺎ ً ﺣﻖ ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ وزﯾﺮان را ﻧﺪارد‪ .‬در ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﺸﺮوطﮫ‪» ،‬ﺷﺎه ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻧﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪«.‬‬

‫و اﻣﺎ در ﻏﯿﺎب ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫*‬

‫ﭼﻮن ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺒﻠﯽ از اﺻﻞ ‪ ۴۶‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﺟﺎھﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺪارد‪،‬‬
‫طﺮﻓﺪاران ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎه‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ »در ﻏﯿﺎب ﻣﺠﻠﺲ« را ﺑﮫ آن اﺻﻞ‬
‫ﮐﮫ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ » ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ وزرا ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺮﻣﺎن ھﻤﺎﯾﻮن ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺖ«‬
‫اﺿﺎﻓﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – I‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﯾﻦ اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﮐﻠﻤﮫ ای ﺑﮫ ﻣﺘﻮن ﻗﺎﻧﻮن – ﺑﮫ وﯾﮋه‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ – اﻓﺰور ﯾﺎ ﮐﻠﻤﮫ ای از آن را ﺣﺬف ﮐﺮد ﺟﺰ ﯾﮏ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎن‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮی ﻣﺮدود اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ – II‬طﺮﻓﺪاران اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﺑﮫ ﻋﻤﻞ اﺣﻤﺪﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ در زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﯾﻌﻨﯽ در ﻓﺎﺻﻠﮫ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻮم و‬
‫اﻓﺘﺘﺎاح ﻣﺠﻠﺲ ﭼﮭﺎرم‪ ١۴ ،‬ﺑﺎر ﻓﺮﻣﺎن رﯾﯿﺲ اﻟﻮزراﯾﯽ ﺑﺮای ‪ ١٢‬ﻧﻔﺮ ﺻﺎدر‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ – ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ در ﻗﺴﻤﺖ ‪ - II‬پ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪ ۴‬ذﮐﺮ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫اروﭘﺎﯾﯽ اﯾﺮان اﮔﺮ ﻋﻤﻞ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺻﺪ ھﺎ ﺑﺎر ھﻢ ﺗﮑﺮذار ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﮑﺮار و‬
‫اﺳﺘﻤﺮار ﻋﻤﻞ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن آﻧﺮا ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٧٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ب – طﺮﻓﺪاران اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻤﯽ دھﻨﺪ ﮐﮫ آن اﺗﻔﺎﻗﺎت در ﭼﮫ‬

‫وﺿﻌﯿﺘﯽ رخ داده ﺑﻮد‪ .‬در آن دوران ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﯾﻮرش ھﺎی ﻣﺪاوم و ﻣﮑﺮر‬
‫ﻧﯿﺮوھﺎی ﺧﺎرﺟﯽ روس و اﻧﮕﻠﯿﺲ و آﻟﻤﺎن و ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و اﺷﻐﺎل ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب و‬
‫ﻏﺮب اﯾﺮان و دﺳﺖ ﺑﮫ دﺳﺖ ﺷﺪن ﺑﺴﯿﺎری از ﺷﮭﺮھﺎی اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﮫ ﮐﻠﯽ از‬
‫ھﻢ ﭘﺎﺷﯿﺪه ﺑﻮد‪ .‬ھﻤﺰﻣﺎن در ﺗﮭﺮان و ﺗﺒﺮﯾﺰ و ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه و ﮔﯿﻼن ﭼﮭﺎر دوﻟﺖ‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺣﻤﺪﺷﺎه‪ ،‬ﷴﻋﻠﯽ ﺷﺎه ﻣﺨﻠﻮع و ﺳﺎﻻراﻟﺪوﻟﮫ و‬
‫ﺷﻌﺎع اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻈﻔﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه ھﺮ ﮐﺪام ﺑﺎ ﻗﻮای ﺧﻮد ﻗﺴﻤﺘﯽ از اﯾﺮان را‬
‫اﺷﻐﺎل و اﻋﻼم ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﺻﺮاﻟﻤﻠﮏ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ‪ ،‬دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری‬
‫آﻏﺎز ﮐﺮده ﺑﻮد و ﻣﺠﻠﺲ دوم را ﻣﻨﺤﻞ و وﮐﻼ را ﺗﺒﻌﯿﺪ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎﻟﺪات ھﺎی‬
‫روﺳﯽ ﺑﺮای اﺷﻐﺎل ﺗﮭﺮان ﺑﮫ دروازه ھﺎی ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﮐﻼ و‬
‫رﺟﺎل از ﺗﮭﺮان ﻓﺮار ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺣﻤﺪﺷﺎه و دوﻟﺖ ﻗﺼﺪ ﻓﺮار از ﺗﮭﺮان و اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬رﯾﯿﺲ اﻟﻮزراھﺎ ﻣﺮﺗﺐ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻣﯽ دادﻧﺪ و اﺣﻤﺪﺷﺎه روی‬
‫اﺳﺘﯿﺼﺎل از ﮐﺴﺎن دﯾﮕﺮی ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﮫ دوﻟﺖ را ﺗﺸﮑﯿﻞ دھﻨﺪ و آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﯾﺎ رد‬
‫ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﯾﺎ ﭼﻨﺪ روز ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ھﻔﺘﮫ ﺑﻌﺪ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻣﯽ دادﻧﺪ – آﺧﺮاﻻﻣﺮ ھﻢ ﮐﮫ آن‬
‫اﺗﻔﺎﻗﺎت در ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻮداﯾﯽ رخ داد‪.‬‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﮐﺮدن ﺑﮫ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﻋﻤﺎﻟﯽ‪ ،‬در اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ دوره »ﻓﻮرس ﻣﺎژور« ﮐﺎﻣﻼً‬
‫ﺧﺎﻟﯽ از وﺟﮫ و ﻣﺮدود ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺰارش ھﯿﺌﺖ ھﺸﺖ ﻧﻔﺮی‪:‬‬ ‫*‬

‫ﺳﻠﻄﻨﺖ از آن ﺷﺎه و ﺟﮑﻮﻣﺖ از آن دوﻟﺖ اﺳﺖ‬
‫وﻗﺎﯾﻊ روز ﻧﮭﻢ اﺳﻔﻨﺪ ‪ ١٣٢١‬و ﺑﮫ ﺧﺼﻮص ﺣﻤﻠﮫ ﺑﺎ ﺟﯿﭗ و ﭼﺎﻗﻮ و ﭼﻤﺎق ﺑﮫ‬
‫ﺧﺎﻧﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﻗﺼﺪ ﮐﺸﺘﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻣﺮدم و ﻣﺠﻠﺲ و رﻓﺘﻦ او‬
‫ﺑﺎ ﭘﯿﮋاﻣﮫ و دﻣﭙﺎﯾﯽ از طﺮﯾﻖ ﭘﺸﺖ ﺑﺎم ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد ﺑﺖ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ و ﺳﭙﺲ ﺑﮫ ﺟﻠﺴﮫ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ و اﺧﻄﺎر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮐﮫ اﮔﺮ‬
‫ظﺮف ‪ ۴٨‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﮫ ﺟﺎی ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ دﯾﮕﺮی را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬طﯽ ﭘﯿﺎﻣﯽ ﺑﮫ‬
 ‫‪١٧٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ھﻤﺎن ﻣﻠﺘﯽ ﮐﮫ ﻣﺮا ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﮐﺮد ﺟﺮﯾﺎن را ﺧﻮاھﻢ ﮔﻔﺖ و ﺗﻈﺎھﺮات ﺷﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﺮدم در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻋﻠﯿﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪق ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ در روز ﺑﻌﺪ )دھﻢ اﺳﻔﻨﺪ(‪،‬‬
‫و اظﮭﺎر ﺗﺄﺳﻒ آﯾﺖ ﷲ ﺑﺮوﺟﺮدی ﮐﮫ ھﻤﻮاره از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮐﻨﺎره ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ – در‬
‫ﺳﮫ روز ﺑﻌﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرات‪ ...» :‬ﺑﺎ اظﮭﺎر ﺗﺄﺳﻒ از واﻗﻌﮫ اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﭼﻮن اطﻤﯿﻨﺎن‬
‫دارم ﮐﮫ اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ و ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﮐﻤﺎل ﻋﻼﻗﮫ را ﺑﮫ‬
‫اﺳﺘﻘﻼل و ﻋﻈﻤﺖ ﮐﺸﻮر اﯾﺮان دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﯿﺪ و اﻧﺘﻈﺎر دارم ﮐﮫ ﮐﻤﺎﻓﯽ اﻟﺴﺎﺑﻖ‬
‫وﺣﺪن ﻧﻈﺮ و اﺗﻔﺎق و اﺗﺤﺎد را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮد ﮐﮫ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻨﺤﺮف و اﺧﻼﻟﮕﺮ ﻓﺮﺻﺘﯽ‬
‫ﺑﮫ دﺳﺖ ﻧﯿﺎورﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺟﺒﺎت اﻏﺘﺸﺎش و ﺑﯽ ﻧﻈﻤﯽ در ﮐﺸﻮر ﻓﺮاھﻢ ﮔﺮدد ‪«...‬‬
‫ﺟﻮ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻧﺎآراﻣﯽ ﮐﮫ در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر ﺑﮫ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫]‪ [١۵‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ّ‬
‫ھﻤﮫ و ھﻤﮫ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ را ﺑﮫ ﺿﺮر‬
‫ﺧﻮد ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ و ﺑﮫ ﺷﺪت ﻋﻘﺐ ﻧﺸﯿﻨﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮫ دﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺮای ﺣﻞ اﺧﺘﻼف‬
‫ﻧﻈﺮی ﮐﮫ ﺑﯿﻦ ﺷﺎه و دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺮ ﺳﺮ ﺣﻘﻮق و اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎه و دوﻟﺖ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺖ ھﯿﺄﺗﯽ ﻣﺄﻣﻮر ﻣﺬاﮐﺮه ﺑﺎ ﺷﺎه و دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر ﯾﮏ ھﯿﺄت‬
‫ھﺸﺖ ﻧﻔﺮی از ھﻤﮫ ﮔﺮوه ھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن زﯾﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺑﮭﺮام ﻣﺠﺪزاده‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﮐﺮﯾﻢ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ و دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪﷲ ﻣﻌﻈﻤﯽ از ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن‬
‫ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺣﺎج آﻗﺎ رﺿﺎ رﻓﯿﻊ )ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم اﻟﻤﻠﮏ( و ﺟﻮاد ﮔﻨﺠﮫ ای از ﻧﺰدﯾﮑﺎن‬
‫ﺷﺎه‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ )ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت ﻧﮭﻀﺖ(‪ ،‬ﺳﯿﺪ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺣﺎﯾﺮی زاده‬
‫)ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن آزادی( و ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و طﺮﻓﺪار آﯾﺖ ﷲ‬
‫ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫اﯾﺖ ھﯿﺄت ﭘﺲ از ﻣﺬارﮐﺮه ﻣﻔﺼﻞ ﺑﺎ ﺷﺎه و دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺮای اﻟﺘﯿﺎم ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﮫ‬
‫رواﺑﻂ آن دو‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﮫ اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻣﺘﻤﻢ آن‪ ،‬ﺣﺪود ﺣﻘﻮق ﺷﺎه و‬
‫دوﻟﺖ را ﺑﮫ ﺷﺮﺣﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ »ﮔﺰارش ھﯿﺄت ھﺸﺖ ﻧﻔﺮی« ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺗﺼﻮﯾﺐ اﯾﻦ ﮔﺰارش ﺑﺮای ﺣﻞ ﺳﺮﯾﻊ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺴﺌﻠﮫ ای‬
 ‫‪١٧٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﻮد و ﺑﺴﯿﺎر ﻓﻮرﯾﺖ داﺷﺖ آن را ﺑﮫ ﻗﯿﺪ ﺳﮫ ﻓﻮرﯾﺖ ﺑﮫ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺗﻘﺪﯾﻢ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺳﺎﺣﺖ ﻣﻘﺪس ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‪:‬‬

‫ﭼﻮن ﺣﺴﺐ ﺗﺼﻤﯿﻢ آﻗﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم در ﺟﻠﺴﮫ ﺧﺼﻮﺻﯽ روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﮫ‬
‫ﭼﮭﺎردھﻢ اﺳﻔﻨﺪ ‪ ١٣٣١‬ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﯾﺪ اﻣﻀﺎﮐﻨﻨﺪﮔﺎن زﯾﺮدر ﺑﺎره ﺷﺎﯾﻌﮫ اﺧﺘﻼف‬
‫ﺣﺎﺻﻠﮫ ﺑﯿﻦ درﺑﺎر و رﯾﯿﺲ دوﻟﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ واﺳﻄﮫ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ اﺧﯿﺮ در اﻓﻮاه ﻣﻨﺘﺸﺮ و‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺎره ای ﺗﺸﻨﺠﺎت و ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﮔﺮدﯾﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم ﻧﻤﻮده و ﻧﺘﯿﺠﮫ‬
‫را ﺑﮫ ﻋﺮض ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻟﺬا ھﯿﺄت ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺑﺪوا ً ﺑﺎ ﺟﻨﺎب آﻗﺎی‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﻣﻼﻗﺎت و ﺑﺎ اﺳﺘﺤﻀﺎر از ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﺸﺎن ﺑﮫ ﺣﻀﻮر‬
‫اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ ﺷﺮﻓﯿﺎب و ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﺎت ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﮫ را اﺻﻐﺎ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﯾﻨﮏ‬
‫ﺧﻼﺻﮫ ﻣﺬاﮐﺮات و ﻧﺘﯿﺠﮫ را ﺑﮫ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺑﮫ ﻋﺮض ﻣﻘﺪس ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‬
‫ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﮫ ﺑﯿﻦ اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ و رﯾﯿﺲ دوﻟﺖ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻧﺎﺷﯽ از ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺷﺨﺼﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﮫ ﻋﻼوه‬
‫اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﮫ »ھﻤﻮاره ﻋﻼﻗﮫ ﮐﺎﻣﻞ ﺧﻮد را ﺑﮫ رﻋﺎﯾﺖ‬
‫اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺼﺮﯾﺢ و زﺣﻤﺎت ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را در ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ‬
‫ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻧﻤﻮده ام‪ «.‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻼﻗﮫ و اﺣﺘﺮام ﮐﺎﻣﻞ آﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﯾﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﻘﺎم ﺷﺎﻣﺦ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺷﺨﺺ اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﺪا ً ﻣﺤﻞ ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻨﮭﺎ ﺟﮭﺘﯽ را ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻨﺸﺄ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺗﺸﺨﯿﺺ داد‪ ،‬اﺧﺘﻼف در ﺗﻔﺴﯿﺮ‬
‫و ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ درﻣﻮرد اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮق ﺳﻠﻄﻨﺖ و اﺧﺘﯿﺎرات ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ھﯿﺄت دوﻟﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ً راﺟﻊ ﺑﮫ ﻗﻮای اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ ﮐﺸﻮراﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ وﻣﺘﻤﻢ آن ﻧﻈﺮﯾﮫ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺷﺮح زﯾﺮﺑﮫ ﻋﺮض ﻣﯽ رﺳﺎﻧﯿﻢ‪:‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ اﺻﻞ ‪ ٣۵‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺳﻠﻄﻨﺖ ودﯾﻌﮫ ای اﺳﺖ ﮐﮫ‬
 ‫‪١٧٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﮫ ﻣﻮھﺒﺖ اﻟﮭﯽ از طﺮف ﻣﻠﺖ ﺑﮫ ﺷﺨﺺ ﺷﺎه ﻣﻔﻮض ﺷﺪه و طﺒﻖ اﺻﻞ ‪٣۴‬‬
‫ﻣﺒﺮاﺳﺖ و و از طﺮﻓﯽ طﺒﻖ ھﻤﯿﻦ‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﭘﺎدﺷﺎه از ھﺮﮔﻮﻧﮫ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ّ‬
‫اﺻﻞ و اﺻﻞ ‪ ۴۵‬ﻣﺘﻤﻢ اداره اﻣﻮر ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺑﮫ ﻋﮭﺪ[ وزرا و ھﯿﺄت دوﻟﺖ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﮭﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ اداره و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﻣﻮر ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ اﻋﻢ از ﮐﺸﻮری و ﻟﺸﮑﺮی‬
‫از ﺷﺌﻮن ﻣﻘﺎم ﺷﺎﻣﺦ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﺒﻮده و ﺣﻘﻮق ھﯿﺄت دوﻟﺖ و وزﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﮫ در‬
‫اداره اﻣﻮر وزارﺗﺨﺎﻧﮫ ھﺎی ﻣﺮﺑﻮطﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮﻧﯽ ﺳﻌﯽ و ﮐﻮﺷﺶ‬
‫در اﺟﺮای ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮﻧﯿﮫ ﻧﻤﻮده ﻣﻨﻔﺮدا ً و ﻣﺸﺘﺮﮐﺎ ً از ﻋﮭﺪه ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﺠﻠﺴﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺑﺮآﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﮫ‬
‫واﺿﺢ و روﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻋﺎی ﺗﺄﯾﯿﺪ اﯾﻦ ﮔﺰارش را از ﺳﺎﺣﺖ ﻣﻘﺪس ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ‪ ،‬ﺟﻮاد ﮔﻨﺠﮫ ای‪ ،‬ﺳﯿﺪاﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺣﺎﯾﺮی زاده؛ ﻣﺠﺪزاده‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪﷲ‬
‫ﻣﻌﻈﻤﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ‪ ،‬رﺿﺎ رﻓﯿﻊ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﮐﺮﯾﻢ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪[١۶] .‬‬
‫»ﮔﺰارش اﯾﻦ ھﯿﺄت را ھﻢ ﺷﺎه ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ھﻢ دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق« ]‪[١٧‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﮔﺰارش در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺗﻤﺎم ﮔﺮوه ھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اﻋﻢ از طﺮﻓﺪاران‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﯾﺎ طﺮﻓﺪاران ﺷﺎه ‪ ،‬و ﯾﺎ طﺮﻓﺪاران آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ‬
‫»ﺷﺎه ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻧﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ «.‬ﺗﺼﻮﯾﺐ اﯾﻦ ﮔﺰارش ﮐﮫ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺴﺠﯿﻞ و‬
‫ﺗﺜﺒﯿﺖ ﭼﻨﺪ اﺻﻞ ﻣﮭﻢ ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﺑﻮد ﯾﮑﯽ از ﭘﯿﺮوزی ھﺎی ﺑﺰرگ‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و »ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮدم« ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ و اﯾﺮان را در ﻋﺪاد ﯾﮑﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ از ﮐﺸﻮرھﺎی ﻣﺘﺮﻗﯽ ﻣﺸﺮوطﮫ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺟﮭﺎن ﻗﺮار ﻣﯽ داد‪.‬‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺧﻮد را در اﺧﺘﻼف ﺷﺎه و ﻣﺼﺪق ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ و اداﻣﮫ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﺿﺮرﺷﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن اوﻻً ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ در ﺻﻮرت‬
‫ﺑﮫ رأی ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﺪن‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﺰارش در ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و ﺛﺎﻧﯿﺎ ً ﺗﺼﻮﯾﺐ‬
‫اﯾﻦ ﮔﺰارش در ﻣﺠﻠﺲ )ﮐﮫ ﺑﮫ ﺻﺮاﺣﺖ ﺣﺪود ﺣﻘﻮق و اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎه و دوﻟﺖ را‬
‫ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﮫ روﺷﻦ و اﺧﺘﻼﻓﺎت را ﺣﻞ ﻣﯽ ﮐﺮد( ﺑﮫ ﺿﺮر ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ ای ﺑﻮد ﮐﮫ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﺎه ﺑﻌﺪ ﻗﺼﺪ اﻧﺠﺎﻣﺶ را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻣﻄﺮح ﺷﺪن و ﺗﺼﻮﯾﺐ آن‬
 ‫‪١٧٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺑﮫ ﻋﺮ ﻋﻤﻞ ﺧﻼف و ﺷﻨﯿﻊ‪ ،‬و ﺣﺘﯽ ھﺮ ﺟﻨﺎﯾﺘﯽ‪ ،‬دﺳﺖ‬
‫زدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺎﻟﯽ و ﻏﯿﺮ ﻣﺎﻟﯽ ﺧﻮد ﺑﮫ ﺗﻮطﺌﮫ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪوا ً ﺑﺎ اﻣﯿﺪواری دادن ﻣﺠﺪد ﺑﮫ وﮐﻼی ﻣﺨﺎﻟﻒ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﮫ در آﯾﻨﺪه ﺑﮫ ھﺮ‬
‫ﻧﺤﻮ ﺷﺪه دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺳﺎﻗﻂ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ از اﻋﻀﺎی »ھﯿﺄت‬
‫ھﺸﺖ ﻧﻔﺮی« و اﻣﻀﺎ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﺰارش ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﯿﺪ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺣﺎﯾﺮی زاده ﯾﺰدی را‬
‫ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻣﻀﺤﮑﯽ واداﺷﺘﻨﺪ ﮐﮫ در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﻨﺪ! و ﺳﭙﺲ ﺑﺮای‬
‫ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪن اﯾﻦ ﮔﺰارش‪ ،‬ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺎرھﺎ و ﻣﺎه ھﺎ از اﮐﺜﺮﯾﺖ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺟﻠﺴﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ھﺮ ﺑﺎر در ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺟﻨﺠﺎل‪ ،‬ﺗﻮھﯿﻦ‪ ،‬ﻓﺤﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺳﯿﻠﯽ زدن‪ ،‬ﻋﯿﻨﮏ ﺷﮑﺴﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺖ و ﻟﮕﺪ زدن‪ ،‬ﺷﮑﺴﺘﻦ‬
‫ﺳﺮ و ﺧﻮﻧﯿﻦ ﮐﺮدن ﺻﻮرت و ﺣﺘﯽ ﺣﻤﻠﮫ ﺑﮫ رﯾﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮای ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮐﺸﯿﺪن او‬
‫از ﭘﺸﺖ ﻣﯿﺰ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﮫ ھﻢ ﻣﯽ زدﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺷﻤﻨﺎن دوﻟﺖ دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺮای ﻣﺘﺰﻟﺰل ﮐﺮدن دوﻟﺖ او و ﺗﻘﻮﯾﺖ روﺣﯿﮫ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺶ ﺣﺘﯽ اﻗﺪام ﺑﮫ رﺑﻮدن و ﻗﺘﻞ رﯾﯿﺲ ﺷﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‬
‫ﺟﻠﺴﮫ ﻣﺠﻠﺲ در ﺗﺎرﯾﺦ دوم ﺧﺮداد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻓﻮرﯾﺖ اول »ﮔﺰارش ھﯿﺄت‬
‫ھﺸﺖ ﻧﻔﺮی« ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪ‪ .‬وﮐﻼی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺑﻘﯿﮫ‬
‫ﻓﻮرﯾﺖ ھﺎ از ﺟﻠﺴﮫ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺠﻠﺲ را از اﮐﺜﺮﯾﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻮم ﺧﺮداد‬
‫ﺑﺎز ﺟﻠﺴﮫ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ و ﻓﻮرﯾﺖ دوم »ﮔﺰارش ھﯿﺄت ھﺸﺖ ﻧﻔﺮی« ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ‬
‫رﺳﯿﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎز وﮐﻼی ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺎر و ﺟﻨﺠﺎل ﺗﻌﺮض‪ ،‬ﺟﻠﺴﮫ را ﺑﮫ ﺗﻌﻄﯿﻞ‬
‫ﮐﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻓﻮق ﺑﮫ ﺧﻮﺑﯽ روﺷﻦ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﮫ »ﮔﺰارش ھﯿﺄت ھﺸﺖ‬
‫ﻧﻔﺮی« داﯾﺮ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﮫ »ﺳﻠﻄﻨﺖ از آن ﺷﺎه و ﺣﮑﻮﻣﺖ از آن دوﻟﺖ اﺳﺖ« ﻓﻘﻂ ﺑﺎ‬
‫ھﻮ و ﺟﻨﺠﺎل و ﻓﺤﺎﺷﯽ و ﮐﺘﮏ ﮐﺎری‪ ،‬ﺑﮫ طﻮر ﺗﺼﻨﻌﯽ و ﺗﻘﻠﺒﯽ از رأی ﮔﯿﺮی در‬
‫ﻣﻮرد آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﺑﮫ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ واﻻ ﻣﻮرد ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫***‬
 ‫‪١٧٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺎم اﺳﺘﺪﻻﻻت ﻓﻮق‪ ،‬و ﺑﺎ وﺟﻮد رد ﮐﺮدن ﻣﺴﺘﺪل و ﻣﺴﺘﻨﺪ »اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﺷﺎه درﻋﺰل و ﻧﺼﺐ وزﯾﺮان«‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﺤﺎل‪ ،‬ﻣﺤﺎل ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺎ ﻓﺮض ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‬
‫ﮐﮫ ھﻨﻮز اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق داﯾﺮ ﺑﺮ »ﺣﻖ ﺷﺎه در ﻋﺰل ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ‬
‫در ﻏﯿﺎب ﻣﺠﻠﺲ« درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﯿﺰ ﺑﮫ دﻻﯾﻞ زﯾﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺘﺼﺎب‬
‫زاھﺪی ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫‪ – ١‬ﻣﺨﺪوش ﺑﻮدن ﻓﺮﻣﺎن ھﺎ‪:‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺘﺼﺎب ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ ﻓﻀﻞ ﷲ زاھﺪی‬
‫ھﺮ دو ﻣﺨﺪوش ﺑﻮد زﯾﺮا ﻓﺮاﻣﯿﻦ اﯾﺘﺪا ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺷﺎه اﻣﻀﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل آﻧﮑﮫ اﯾﻦ دو ﻓﺮﻣﺎن روی ﺳﺮﮐﺎﻏﺬھﺎی ﺳﻔﯿﺪ درﺑﺎر ﮐﮫ ﻗﺒﻼً ﺷﺎه ﺑﮫ ﺻﻮرت‬
‫»ﺳﻔﯿﺪ ﻣﮭﺮ« اﻣﻀﺎ ﮐﺮده ﺑﻮد ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ادﻋﺎ آن اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ھﺎ‪ ،‬ھﻨﮕﺎم ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﺘﻦ آﻧﮭﺎ ﺑﺮ ﺑﺎﻻی اﻣﻀﺎی ﺷﺎه‪ ،‬ﺟﺎ ﮐﻢ آورده ﺑﻮد و ﻟﺬا‬
‫ﮐﻠﻤﺎت ﺳﻄﺮ ﻣﺎﻗﺒﻞ آﺧﺮ – و ﺑﮫ وﯾﮋه ﺳﻄﺮ آﺧﺮ – را ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺸﺮده و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮫ‬
‫ھﻢ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﺘﻦ از اﻣﻀﺎی ﺷﺎه ﺗﺠﺎوز ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺪﺗﺮ از آن‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ آﺧﺮ ﻣﺘﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬در زﯾﺮ اﻣﻀﺎی ﺷﺎه ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺤﻞ ﮔﺮاور ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎه‬ ‫*‬

‫ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﮐﮫ در ﺑﺎﻻ ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﺣﺘﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﺮﻣﺎن ھﻢ ﻣﺸﮑﻮک اﺳﺖ ﺑﮫ‬
‫اﯾﻦ ﻧﺤﻮ ﮐﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎل در ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﺎه در وﺳﻂ و روز در زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺑﮫ ﺟﺎی ‪ ٢٣‬ﻣﺮداد ‪ ،١٣٣٢‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ١٣٣٢ :‬ﻣﺮداد ‪ .٢٣‬ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫آن ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﮫ اﻗﻼً ﯾﮏ ﺑﺎر در آن دﺳﺖ ﺑﺮده ﺷﺪه ﭼﻮن ﺗﺎرﯾﺦ روز آن‬
‫دﺳﺖ ﺧﻮردﮔﯽ دارد و روی ﻋﺪد ‪ ٢٣‬دوﺑﺎر ﻗﻠﻢ ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ آﻧﭽﮫ ﺑﮫ واﻗﻌﺴﺖ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫‪ ٢٣‬را ﮐﺲ دﯾﮕﺮی‪ ،‬و ﺑﺎ ﻗﻠﻢ دﯾﮕﺮی‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﺘﻦ ﻓﺮﻣﺎن اﺿﺎﻓﮫ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن اوﻻً‬
‫طﺮز ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻋﺪد ‪ ٢‬و ﺑﮫ ﺧﺼﻮص ﻋﺪد ‪ ٣‬ی آن‪ ،‬ﺑﺎ طﺮزی ﮐﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻓﺮﻣﺎن‪،‬‬
 ‫‪١٧٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻋﺪد ‪ ١٣٣٢‬را ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﮫ ﮐﻠﯽ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬و ﺛﺎﻧﯿﺎ ً ﻋﺪد ‪ ٢٣‬ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻠﻔﺖ ﺗﺮ و‬
‫درﺷﺖ ﺗﺮ از ﻋﺪد ‪ ١٣٣٢‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﮑﺘﮫ آﺧﺮ اﯾﻨﮑﮫ ھﺮ ﮐﺲ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن را ﻧﻮﺷﺘﮫ – اﻋﻢ از ﺷﺎه ﯾﺎ ھﺮﮐﺲ‬
‫دﯾﮕﺮ – ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺎ دﺳﺘﭙﺎﭼﮕﯽ و اﺿﻄﺮاب آن را ﻧﻮﺷﺘﮫ زﯾﺮا »ﻣﺮداد« را »ﻣﺮاداد»‬
‫ﻧﻮﺷﺘﮫ و ﺑﻌﺪا ً ھﻢ ﻣﺘﻮﺟﮫ اﺷﺘﺒﺎه ﺧﻮد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪[١٨] .‬‬

‫در ﺑﺎره ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬ ‫*‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﮫ آﺳﻮﺷﯿﺘﺪﭘﺮس ﮔﺰارش داده ﺑﻮد ﮐﮫ »‪ ...‬رھﺒﺮان ﻋﻤﻠﯿﺎت ]‪٢٨‬‬
‫ﻣﺮداد[ ﺑﮫ دو ﻓﺮﻣﺎن از ﺳﻮی ﺷﺎه ﯾﮑﯽ ﺑﺮای ﻋﺰل ﻣﺼﺪق و دﯾﮕﺮی ﺑﺮای‬
‫اﻧﺘﺼﺎب زاھﺪی ﺑﮫ ﺟﺎی او ﻣﺠﮭﺰ ﺑﻮده اﻧﺪ« ]‪ [١٩‬و ﺳﻨﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ »ﺳﯿﺎ و‬
‫ﻣﺄﻣﻮران ارﺗﺶ ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﻣﺎن ھﺎ ]در ﻓﺎﺻﻠﮫ ‪ ٢۵‬ﺗﺎ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪[١٣٣٢‬‬
‫در ﺑﺮﺧﯽ روزﻧﺎﻣﮫ ھﺎی ﺗﮭﺮان ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﻮد« ]‪ [٢٠‬و »ﻻﭘﯿﻨﮓ« در ﮐﺘﺎب‬
‫»ﺳﻘﻮط اﻣﭙﺮاطﻮری« ﻧﻮﺷﺘﮫ اﺳﺖ »وی )ﻣﻨﻈﻮر ؟؟؟ روزوﻟﺖ اﺳﺖ( ھﺰاران‬
‫ﻧﺴﺨﮫ از دو ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎه در ﻣﻮرد ﻋﺰل ﻣﺼﺪق و ﻧﺼﺐ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاھﺪی را‬
‫ﺗﻮزﯾﻊ ﮐﺮد ‪ [٢١] «...‬و ﻋﻤﯿﺪی ﻧﻮری درﺧﺎطﺮاﺗﺶ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪ »:‬ظﮭﺮ ‪٢٧‬‬
‫ﻣﺮداد ﮐﻠﯿﺸﮫ ﻓﺮﻣﺎن اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت داﯾﺮ ﺑﺮﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻧﺼﺐ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ‬
‫زاھﺪی ﺑﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی« ﺑﮫ دﻓﺘﺮ روزﻧﺎﻣﮫ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ .‬دﺳﺘﻮر دادم ﻓﺮﻣﺎن را‬
‫در وﺳﻂ ﺻﻔﺤﮫ اول ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ [٢٢] «...‬و ﮐﺮﻣﯿﺖ روزوﻟﺖ ﻧﻮﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﮫ‬
‫ﺗﻌﺪادی روﻧﻮﺷﺖ ﻓﺮاﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎز داﺷﺘﯿﻢ‪» .‬دﯾﮏ« ﻣﺎﺷﯿﻦ اﺳﺘﻨﺴﯿﻞ و ﮐﺎﻏﺬ آﻣﺎده ﮐﺮده‬
‫ﺑﻮد‪ ...‬ﭼﻨﺪ ﺑﺮگ ﮐﭙﯽ از اﺻﻞ ﻓﺮﻣﺎن ھﺎ را در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﯿﻢ‪...‬ﻣﻘﺪار ]ﺗﻌﺪاد[‬
‫زﯾﺎدی از ﻓﺮاﻣﯿﻦ را ﺑﺮای ﺗﻮزﯾﻊ ﺑﮫ ﺑﺮادران »ﺑﻮﺳﮑﻮ« دادﯾﻢ‪ [٢٣] «.‬و دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق در دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﻔﺼﻼً راﺟﻊ ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ھﻤﮫ‬
‫ﺗﻼﺷﯽ ﮐﮫ ﻣﻦ و دوﺳﺘﺎن ﻣﺤﻘﻖ ام در ﺷﺮق و ﻏﺮب اﻣﺮﯾﮑﺎ و اروﭘﺎ و اﯾﺮان ﺑﮫ‬
‫ﻋﻤﻞ آوردﯾﻢ در ھﯿﭻ ﺟﺎ ﻓﺘﻮﮐﭙﯽ و ﯾﺎ ﻣﺘﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل را ﻧﯿﺎﻓﺘﯿﻢ ﺟﺰ ﺗﺼﻮﯾﺮی‬
‫ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ از ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دردﺳﺖ ﺳﺮھﻨﮓ ﻧﺼﯿﺮی ﮐﮫ ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺘﻦ ﮔﺎوﺻﻨﺪوق‬
 ‫‪١٧٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﻨﺰل دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق در روز ‪ ٢٨‬ﯾﺎ ‪ ٢٩‬ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬آﻧﺮا ﻧﺸﺎن ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﺳﻮﺋﯿﺴﯽ‬

‫ﻣﯽ داد‪.‬‬
‫ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﮫ »رھﺒﺮان ﻋﻤﻠﯿﺎت ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد« ﭘﺲ از اﺑﻼغ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ او‪ ،‬ﮐﭙﯽ ﯾﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮی از آن را در اﺧﺘﯿﺎر ﻧﺪاﺷﺘﮫ اﻧﺪ ﮐﮫ طﯽ‬
‫روزھﺎی ‪ ٢٧‬و ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد در ﺟﺎﯾﯽ ﭼﺎپ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺣﻤﻠﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫در ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد و ﺷﮑﺴﺘﻦ در ﮔﺎوﺻﻨﺪوق دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻓﺮﻣﺎن از داﺧﻞ‬
‫آن ﻧﯿﺰ – ﺑﺎ وﺟﻮد در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل – ھﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ آن را ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮﺧﻼف اﯾﺮاداﺗﯽ ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﻣﺨﺪوش ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ رد ﮐﺮدن اﯾﻦ ادﻋﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ھﺮ ﻧﺎظﺮ ﺑﯽ طﺮف ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﮫ اﻧﺘﺸﺎر ﺗﺼﻮﯾﺮ آن‪،‬‬
‫ﻣﺨﺪوش ﺑﻮدن ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﮫ اﺛﺒﺎت ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ از‬
‫اﻧﺘﺸﺎر آن ﺧﻮدداری ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﮫ در دﻓﺎﻋﯿﺎﺗﺶ در دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد در ﺣﻤﻠﮫ روز ‪٢٨‬‬
‫ﻣﺮداد ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ اش ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮده اﻧﺪ ش اﺷﺘﺒﺎه ﮐﺮده ﺑﻮد ]‪ [٢۴‬ﭼﻮن‬
‫ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ در ﻋﮑﺴﯽ ﮐﮫ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﺳﻮﯾﺴﯽ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺲ از‬
‫آن روز ﺻﺤﯿﺢ و ﺳﺎﻟﻢ در دﺳﺖ ﺳﺮھﻨﮓ ﻧﺼﯿﺮی ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺮھﻨﮓ ﺑﺰرﮔﻤﮭﺮ وﮐﯿﻞ ﻣﺪاﻓﻊ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺣﺘﯽ ﺗﺎ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﻧﯿﺰ ﻓﺘﻮﮐﭙﯽ‬
‫ﯾﯽ از ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل را در اﺧﺘﯿﺎر ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﮫ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﮫ در ﮐﺘﺎب »ﻣﺼﺪق در‬
‫دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﯽ« ﮐﮫ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﭼﺎپ ﮐﺮده ﺑﻮد ﺑﮫ ﺟﺎی ﻓﺘﻮﮐﭙﯽ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻓﺘﻮﮐﭙﯽ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺼﺐ زاھﺪی را ﭼﺎپ ﮐﺮده و در زﯾﺮش ﻧﻮﺷﺘﮫ‬
‫ﺑﻮد‪» :‬ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺘﺼﺎب ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ ﻓﻀﻞ ﷲ زاھﺪی ﺑﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی ﮐﮫ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﮫ‬
‫ﻟﺤﺎظ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺷﺒﯿﮫ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ «.‬اﻟﺒﺘﮫ ﺳﺮھﻨﮓ ﺑﺰرﮔﻤﮭﺮ اﯾﻦ را اﺷﺘﺒﺎه‬
‫ﻧﻮﺷﺘﮫ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺑﮫ طﻮری ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﻣﺤﮑﻤﮫ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد‬
‫»ﺳﻄﺮھﺎی آﺧﺮ ]ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل او[ را ﮔﺸﺎد ﮔﺸﺎد ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺳﻄﻮر ﭘﺮ‬
‫ﺷﻮد‪ «.‬ﺣﺎل آﻧﮑﮫ ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ در ﺑﺎﻻ ﻧﻮﺷﺘﻢ و ﻓﺘﻮﮐﭙﯽ آن را دﯾﺪﯾﺪ دو ﺳﻄﺮ آﺧﺮ‬
 ‫‪١٨٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺼﺐ زاھﺪی را ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺸﺮده و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮫ ھﻢ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﺎ ﻣﺘﻦ از‬
‫اﻣﻀﺎی ﺷﺎه ﺗﺠﺎوز ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻻزم ﻣﯽ داﻧﻢ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﮫ ﺑﻨﻮﯾﺴﻢ ﭘﺲ از ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ﮐﮫ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن اﺻﻠﯽ ﻋﺰل در اﺧﺘﯿﺎر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﺮای رد ﮐﺮدن ادﻋﺎی ﻣﺨﺪوش‬
‫ﺑﻮدن ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﯾﮏ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﯾﮕﺮ ﮐﮫ ﻣﺨﺪوش ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫درﺳﺖ ﮐﻨﺪ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﯾﺎ ﻧﺨﻮاﺳﺖ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﮫ ﻓﮑﺮش ﻧﺮﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫اﯾﺮادات ﺳﻔﯿﺪﻣﮭﺮ دادن ﺷﺎه‬
‫»ﺳﻔﯿﺪﻣﮭﺮ دادن ﺷﺎه« ھﻢ ﻏﯿﺮﻋﺎدی و ﻣﺸﮑﻮک ﺑﻮد و ھﻢ ﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎر‪ .‬ﻏﯿﺮﻋﺎدی‬
‫و ﻣﺸﮑﻮک ﺑﻮد ﭼﻮن ﺗﺎ آن ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﺎه ھﺮﮔﺰ »ﻧﺪﯾﺪ« ﭼﯿﺰی را اﻣﻀﺎ ﻧﮑﺮده ﺑﻮد و‬
‫»ﺳﻔﯿﺪ ﻣﮭﺮ« ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﻧﺪاده ﺑﻮد؛ و ﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻮد ﭼﻮن اﻣﮑﺎن داﺷﺖ ﮐﺲ ﯾﺎ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ اﯾﻦ »ﺳﻔﯿﺪ ﻣﮭﺮ« ھﺎ ﺑﮫ دﺳﺘﺸﺎن ﺑﺮﺳﺪ ﺑﺮ ﺑﺎﻻی اﻣﻀﺎی ﺷﺎه ھﺮﭼﮫ‬
‫ﺑﺨﻮاھﻨﺪ ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ و ھﺮ ﮐﮫ را ﺑﺨﻮاھﻨﺪ ﻋﺰل‪ ،‬و ھﺮ ﮐﮫ را ﺑﺨﻮاھﻨﺪ ﻧﺼﺐ ﮐﻨﻨﺪ –‬
‫آن ھﻢ ﻋﺰل و ﻧﺼﺒﯽ ﺑﮫ آن اھﻤﯿﺖ در ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان‪[٢۵] .‬‬
‫‪ – ٢‬ﻣﺸﮑﻮک ﺑﻮدن ﻧﺤﻮه اﺑﻼغ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل‬
‫اﻟﻒ – ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ٢٢‬ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬را داﺷﺖ و ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﻮد ﭼﺮا در‬
‫ھﻤﺎن روز اﺑﻼغ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ب – ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﻮد آن ﻓﺮﻣﺎن طﯽ روزھﺎی ‪ ٢٢‬و ‪ ٢٣‬و ‪ ٢۴‬ﻣﺮداد ﻧﺰد ﭼﮫ ﮐﺴﯽ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﮫ ﺧﺼﻮص ﮐﮫ ﺷﺎه در آن اﯾﺎم در ﮐﻼردﺷﺖ ﺑﻮد‪[٢۶] .‬‬
‫پ – دﺳﺘﺨﻂ ھﺎی ﺷﺎه ھﻤﯿﺸﮫ در ﺳﺎﻋﺎت ﻋﺎدی و ﻣﺘﻌﺎرف اﺑﻼغ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻼغ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل در ﺳﺎﻋﺖ ﯾﮏ ﺑﻌﺪ از ﻧﯿﻤﮫ ﺷﺐ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺸﮑﻮک ﺑﻮد‪.‬‬
‫ت – دﺳﺘﺨﻂ ھﺎی ﺷﺎه ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ وزﯾﺮ درﺑﺎر ﯾﺎ ﻣﻌﺎون وزﯾﺮ درﺑﺎر‬
‫اﺑﻼغ ﻣﯽ ﺷﺪ و ﻧﮫ ﺑﺎ ﻧﯿﺮوی ﻧﻈﺎﻣﯽ‪.‬‬
‫ث – ﮐﻔﯿﻞ وزارت درﺑﺎر در ﻋﺼﺮ روز ‪ ٢۴‬ﻣﺮداد ﺑﮫ ﻣﻼﻗﺎت دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ رﻓﺘﮫ ﺑﻮد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ اﮔﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل را در ‪ ٢٢‬ﻣﺮداد ﺷﺎه‬
‫اﻣﻀﺎ ﮐﺮده ﺑﻮد از ﻧﻈﺮ درﺑﺎر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق دﯾﮕﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﻧﺒﻮد ﮐﮫ ﮐﻔﯿﻞ‬
 ‫‪١٨١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫وزارت درﺑﺎر ﺑﮫ ﻣﻼﻗﺎت او ﺑﺮود‪.‬‬

‫ج – اﮔﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺸﮑﻮﮐﯽ ﻧﺒﻮد آ» را ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﮐﻔﯿﻞ‬
‫وزارت درﺑﺎر در ﻣﻼﻗﺎت ﻋﺼﺮ ‪ ٢۴‬ﻣﺮداد ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﺑﻼغ ﻣﯽ ﮐﺮد ﺣﺎل‬
‫آﻧﮑﮫ در آن ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻔﺒﻞ وزارت درﺑﺎر‪ ،‬از ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دو روز ﭘﯿﺶ ﺣﺘﯽ ﻧﺎﻣﯽ‬
‫ھﻢ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺎورده ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ – ٣‬آﯾﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺼﺪق در زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد؟‬
‫در ﺑﺤﺚ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدن ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ھﯿﭻ ﯾﮏ از طﺮﻓﯿﻦ ﺗﻮﺟﮫ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ آﯾﺎ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺻﺪور‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل )در اﯾﻨﺠﺎ ﻓﺮض ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﮫ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل‪ ،‬ﻣﺨﺪوش ﯾﺎ ﻣﺸﮑﻮک ھﻢ‬
‫ﻧﺒﻮد( ﯾﻌﻨﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ٢٢‬ﻣﺮداد ‪ ،١٣٣٢‬ﻣﺠﻠﺲ وﺟﻮد داﺷﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬و ﺑﮫ دﻻﯾﻞ زﯾﺮ‪ ،‬در ﺗﺎرﯾﺦ ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل‬
‫ﻣﺼﺪق و ﻧﺼﺐ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاھﺪی‪ ،‬طﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ – ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق رﻓﺮاﻧﺪوم ی را ﮐﮫ او ﺑﺮﮔﺰار ﮐﺮد ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪ [٢٧] .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﮫ آن رﻓﺮاﻧﺪوم ھﻢ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎت دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن و ﺑﻼاﺛﺮ ﺑﻮد ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ‬
‫ﻧﺸﺪه ﺑﻮد و وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬
‫ب – آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ رھﺒﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺣﺘﯽ ﻗﺒﻞ از رﻓﺮاﻧﺪوم ‪ ،‬طﯽ‬
‫اﻋﻼﻣﯿﮫ ای آن را ﺣﺮام اﻋﻼم ﮐﺮده ﺑﻮد‪[٢٨] .‬‬
‫پ – ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪق اﺳﺘﺪﻻل ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻔﺎی ﺑﯿﺶ از ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ‬
‫از وﮐﻼی ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ طﺮﻓﺪاری از دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻣﺠﻠﺲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺟﻮاب آﻧﮭﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ‪:‬‬
‫‪ – I‬طﺒﻖ آﯾﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ ھﻤﺎن وﻗﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎی‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ای در ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﺸﻮدو ‪ ١۵‬روز از ﻗﺮاﺋﺖ آن در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﮕﺬرد‪،‬‬
‫آن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد – و ﺗﺎزه اﯾﻦ در ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ آن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه‬
 ‫‪١٨٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺗﺎ روز آﺧﺮ ﻣﮭﻠﺖ ‪ ١۵‬روز اﺳﺘﻌﻔﺎی ﺧﻮد را ﻣﺴﺘﺮد ﻧﺪارد‪ [٢٩] ،‬ﺣﺎل آﻧﮑﮫ‪:‬‬
‫‪ – A‬اﺳﺘﻌﻔﺎی وﮐﻼی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ در ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫ﻧﺸﺪه ﺑﻮد و اﺻﻐﺮ ﭘﺎرﺳﺎ‪ [٣٠] ،‬ﺳﺨﻨﮕﻮی اﯾﻦ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن در روز ‪ ٢۴‬ﺗﯿﺮ ﻣﺎه‬
‫‪ ١٣٣٢‬در ﺻﺤﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻣﺘﻦ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻧﺎﻣﮫ را ﺑﺮای ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد‪[٣١] .‬‬
‫‪ – B‬ﷴﺣﺴﯿﻦ ﻗﺸﻘﺎﯾﯽ ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﻀﻮ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ‬
‫در آن زﻣﺎن در ﺳﻮﯾﯿﺲ ﺑﺴﺘﺮی ﺑﻮد و ﺗﻠﻔﻨﯽ اﺳﺘﻌﻔﺎی ﺧﻮد را اﻋﻼم ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ – C‬ﻋﺪه ای دﯾﮕﺮ از وﮐﻼی ﻣﻨﻔﺮد ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﮭﺎءاﻟﺪﯾﻦ ﮐﮭﺒﺪ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺖ‪ ،‬ﷴ ذواﻟﻔﻘﺎری‪ ،‬ﺷﮭﺎب ﺧﺴﺮواﻧﯽ و ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ اﻓﺸﺎر اﺳﺘﻌﻔﺎﻧﺎﻣﮫ ھﺎی ﺧﻮد را‬
‫در ‪ ٢۵‬ﺗﯿﺮ ‪ ١٣٣٢‬دﺳﺘﯽ ﺗﺴﻠﯿﻢ دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪﷲ ﻣﻌﻈﻤﯽ رﯾﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – D‬در رد ادﻋﺎی »ﻏﯿﺒﺖ ﻣﺠﻠﺲ« ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻔﺎی ﮔﺮوھﯽ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﻣﺨﺎﻓﺎن ﺗﻮﺟﮫ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﮫ ﺣﺘﯽ در ﺻﻮرت ﻗﺮاﺋﺖ اﺳﺘﻌﻔﺎﻧﺎﻣﮫ در ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‪ ،‬و ﮔﺬﺷﺘﻦ ‪ ١۵‬روز از ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺮاﺋﺖ آن‪ ،‬و ﻣﻨﺼﺮف ﻧﺸﺪن‬
‫آﻧﺎن‪ ،‬و ﻣﺴﺘﻔﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪن اﯾﺸﺎن – و ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﺷﺪن ﮐﻠﯿﮫ وﮐﻼی ﻣﺠﻠﺲ‬
‫– ﺑﺎز ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ ﻧﻤﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﮔﺮﻓﺘﻦ دوره ﻗﺎﻧﻮﮔﺬاری آن‪ ،‬و ﻋﺪم ﺑﺮﮔﺰاری‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و ﻋﺪم ﺗﺸﮑﯿﻞ دوره ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ وﺟﻮد ﻧﻤﯽ داﺷﺖ‪ .‬در ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﺷﺪن ھﺮ وﮐﯿﻞ‪ ،‬طﺒﻖ آﯾﯿﻦ ﻧﺎﻣﮫ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬در ﺣﻮزه اﻧﺘﺨﺎﺑﯿﮫ او‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﮫ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﻣﺪ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه دﯾﮕﺮی ﺑﮫ ﺟﺎی او اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﺷﺪ‪[٣٢] .‬‬
‫‪ – II‬از طﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬وﮐﻼی ﻣﺨﺎﻟﻒ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻧﺪاده ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ – A‬ﺧﻮد را ھﻤﭽﻨﺎن وﮐﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ و دارای ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ و‬
‫درﺳﺖ ھﻢ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – B‬اﯾﻦ ﻋﺪه از وﮐﻼ ﺟﻠﺴﺎت ﺧﻮد را زﯾﺮ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ در ﻣﻨﺰل‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ و ﺑﺎ ﺣﻀﻮر او ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – C‬اﯾﻨﺎن در روز ﺷﺸﻢ ﻣﺮداد ﻣﺎه ‪ ١٣٣٢‬ﯾﮏ ﺟﻠﺴﮫ ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻋﺘﮫ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
 ‫‪١٨٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫داده ﺑﻮدﻧﺪ و در ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻠﺴﮫ‪ ،‬ﺷﻤﺲ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی ﺑﮫ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد در آن‬
‫ﺟﻠﺴﮫ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ اﻋﻀﺎی »ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن آزادی ﻣﺠﻠﺲ« )ﺣﺎﯾﺮی‬
‫زاده( و »ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﺠﺎت ﻧﮭﻀﺖ ﻣﺠﻠﺲ« )دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ( در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺘﺤﺼﻦ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﯿﺪﻣﮭﺪی ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﻧﯿﺰ در ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺳﺨﻨﺎن ﺷﻤﺲ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی اﻋﻼم ﮐﺮده‬
‫ﺑﻮد ﮐﮫ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻋﻀﺎی آن دو ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ از ﻣﻨﻔﺮدﯾﻦ ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺘﺤﺼﻦ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺿﻤﻦ ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران آﻧﭽﮫ ﻗﻨﺎت آﺑﺎدی و‬
‫ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ – III‬ﭘﺲ از آﻧﮑﮫ دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪﷲ ﻣﻌﻈﻤﯽ آﺧﺮﯾﻦ رﯾﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ در‬
‫دوره ھﻔﺪھﻢ‪ ،‬در آﺧﺮﯾﻦ روز ﻗﺒﻞ از رﻓﺮاﻧﺪوم ﯾﻌﻨﯽ روز ‪ ١١‬ﻣﺮداد ﻣﺎه ‪١٣٣٢‬‬
‫از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ و رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺘﻌﻔﺎ داد وﮐﻼﯾﯽ ﮐﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻧﺪاده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﮫ‬
‫ﺗﻌﺪادﺷﺎن از ‪ ١٧‬ﻧﻔﺮ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﯽ ﮐﺮد ﺑﺮای ﺧﻮد ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ آﯾﺖ ﷲ‬
‫ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان رﯾﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬اﻓﺸﺎر ﺻﺎدﻗﯽ را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﺎﯾﺐ رﯾﯿﺲ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ و ﺣﻤﯿﺪﯾﮫ را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﮐﺎرﭘﺮداز اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪[٣٣] .‬‬
‫‪ - IV‬ﺣﺘﯽ ﭘﺲ از ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‪ ،‬در ‪ ٩‬ﻣﮭﺮ ‪ ١٣٣٢‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻌﻔﯽ در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ رﯾﺎﺳﺖ ﺳﯿﺪاﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺣﺎﯾﺮی زاده ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﮫ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪[٣۴] .‬‬
‫‪ – V‬در ‪ ١٠‬ﻣﮭﺮ ‪ ١٣٣٢‬ﺟﻠﺴﮫ ﻋﻠﻨﯽ دوره اول ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﺑﮫ رﯾﺎﺳﺖ ﺳﯿﺪﺣﺴﻦ‬
‫ﺗﻘﯽ زاده ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪[٣۵] .‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ دﻻﯾﻞ ﺑﺎﻻ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﺠﻠﺲ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ و ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل در زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺻﺎدر ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫از ﻧﻈﺮ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪:‬‬ ‫*‬

‫ﻣﺼﺪق ھﻢ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ دوره ھﻔﺪھﻢ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آراء ﻋﻤﻮﻣﯽ در‬
‫‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬اﻋﻼم ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ازﻧﻈﺮ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ھﻢ ﺗﺎ ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد‬
 ‫‪١٨٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺠﻠﺲ وﺟﻮد داﺷﺖ و»ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﻮرخ ‪ ٢٢‬ﻣﺮداد« در زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺻﺎدر ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫از ﻧﻈﺮ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاھﺪی‪:‬‬ ‫*‬

‫از ﻧﻈﺮ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاھﺪی )ﺳﭙﮭﺒﺪ از ‪ ۴‬ﺷﮭﺮﯾﻮر ‪ (١٣٣٢‬ﻧﯿﺰ ﺑﮫ دﻻﯾﻞ زﯾﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻧﺼﺐ او در زﻣﺎن ﺣﻀﻮر ﻣﺠﻠﺲ ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻟﻒ – در ‪ ١١‬ﺷﮭﺮﯾﻮر ‪ ١٣٣٢‬ﺷﭙﮭﺒﺪ زاھﺪی و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از وزﯾﺮان او در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﮫ و ﺑﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﻣﻼﻗﺎت و در ﭘﯿﺮاﻣﻦ‬
‫اداﻣﮫ ﮐﺎر ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ﻣﺬاﮐﺮه ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪[٣۶] .‬‬
‫ب – در‪ ١٠‬ﻣﮭﺮ ‪ ١٣٣٢‬ﺟﻠﺴﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ در ﺣﻀﻮر ﺳﭙﮭﺒﺪ زاھﺪی ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﯾﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪[٣٧] .‬‬
‫پ ‪ -‬در ‪ ٢۵‬ﺷﮭﺮﯾﻮر ‪ ١٣٣٢‬طﺒﻖ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﺎﻣﮫ ھﯿﺄت وزﯾﺮان زاھﺪی‪ ،‬ﻣﮑﯽ‪،‬‬
‫ﺣﻤﯿﺪﯾﮫ‪ ،‬زھﺮی و ﭘﻮرﺳﺮﺗﯿﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﻋﻀﻮﯾﺖ ﺷﻮراﯾﻌﺎﻟﯽ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪[٣٨] .‬‬

‫از ﻧﻈﺮ ﺷﺎه‪:‬‬ ‫*‬

‫در زﻣﺎن ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و اﻧﺘﺼﺎب ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاھﺪی‪ ،‬ﺷﺎه ﻧﮫ‬
‫ﺗﻨﮭﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﻮد ﮐﮫ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﺘﻌﻔﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﯾﺎ رﻓﺮاﻧﺪو ﻣﺼﺪق و‬
‫ﯾﺎ ھﺮ ﻋﻠﺖ دﯾﮕﺮی ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪه و وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺣﺘﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺳﻨﺎ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﺑﮫ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺳﺎده ﮐﮫ اﮔﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ در‬
‫‪ ٢٨‬آذر ‪ ١٣٣٢‬ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ و ﺳﻨﺎ را ﺻﺎدر ﻧﻤﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫]‪[٣٩‬‬
 ‫‪١٨٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫رﻓﺮاﻧﺪوم‬ ‫*‬
‫در دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ از آن ﻣﺮدم اﺳﺖ و ﺑﺎ رأی ﻣﺮدم‪ .‬رأی ﻣﺮدم ھﺮﭼﮫ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺗﺮ و ﺑﻼواﺳﻄﮫ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮭﺘﺮ‪ ،‬دﻗﯿﻖ ﺗﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدم‬
‫اﺳﺖ‪ [۴٠] .‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﮫ ﺗﺮﯾﻦ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ھﺎ‪ ،‬ﺑﮫ طﻮر‬
‫داﯾﻢ و ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺮای ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی راﺟﻊ ﺑﮫ ھﺮ ﻣﺴﺌﻠﮫ ای ه رأی ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﺮدم‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﮫ ﭼﻨﯿﻦ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺎﻣﻼً دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ‬
‫ﺳﻮﯾﯿﺲ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ً ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬رأی ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﻮد ﻣﺮدم ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ ھﻤﮫ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری را در زﺑﺎن ﻓﺮﻧﮕﯽ »رﻓﺮاﻧﺪوم «‬
‫ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻨﺪ و در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ آن را »ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ رأی ﻣﺮدم« و ﯾﺎ «ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ«‬
‫ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ روش رأی ﮔﯿﺮی ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﺎطﻨﯽ و ﯾﺎ ﻻاﻗﻞ ظﺎھﺮی اﻏﻠﺐ ﮔﺮوه ھﺎ و‬
‫ﻣﮑﺎﺗﺐ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﮐﺸﻮرھﺎی اﻣﺮوز ﺟﮭﺎن و ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬
‫»رﻓﺮاﻧﺪوم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق« ﺑﮫ طﻮر اﺻﻮﻟﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ »رﻓﺮاﻧﺪوم « ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﮫ اﯾﻦ‬
‫دﻟﯿﻞ ﺳﺎده ﮐﮫ طﺮﻓﺪار »رﻓﺮاﻧﺪوم ﺷﺸﻢ ﺑﮭﻤﻦ ﺷﺎه« ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮫ اﯾﻨﮑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﮔﺮﭼﮫ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ وﻟﯽ‬
‫ﮐﺎری دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ و ﻋﻤﻼً ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺗﻤﺎم ﮔﺮوه ھﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫رﻓﺮاﻧﺪوم و دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬ ‫*‬

‫ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﮐﺎرﺷﮑﻨﯽ ھﺎی اﻗﻠﯿﺖ ﻣﺠﻠﺲ و اﺧﺘﻼﻓﺎت داﻣﻨﮫ داری ﮐﮫ ﺑﮫ وﺟﻮد آﻣﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﺑﺎره اداﻣﮫ ﯾﺎ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮫ »ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ‬
‫آراء ﻋﻤﻮﻣﯽ« ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم »رﻓﺮاﻧﺪوم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق« ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ‪.‬‬
‫او در ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ اﻋﻼم رﻓﺮاﻧﺪوم ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﮫ » ‪ ...‬در ﻣﻮاردی ﮐﮫ‬
‫‪ ...‬اﺧﺘﻼف ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد ‪ ...‬ﻗﻀﺎوت اﻣﺮ ار ﺑﮫ ﻋﮭﺪه ﻣﺮدم ﻣﺤﻮل ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ دوﻟﺖ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﮐﻨﺪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دﯾﮕﺮی اﻧﺘﺨﺎب و رواﻧﮫ‬
 ‫‪١٨٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ «...‬از ﻣﺮدم )ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﺑﻌﺪا ً ھﻢ ﻧﻮﺷﺖ( ]‪ [۴١‬ﺧﻮاﺳﺖ‪:‬‬

‫»اﮔﺮ ﺑﺎ ﺑﻘﺎی دوﻟﺖ ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ رأی ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺪھﻨﺪ ﺗﺎ دوﻟﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﮐﺎر ﺧﻮد‬
‫واﻻ دوﻟﺖ ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺷﻮد و دوﻟﺖ دﯾﮕﺮی روی ﮐﺎر ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ «...‬ﺑﺪﯾﮭﯽ‬ ‫را ﺗﻤﺎم ﮐﻨﺪ‪ّ ،‬‬
‫ﺑﻮد ﮐﮫ دوﻟﺖ او در ﺻﻮرت ﺷﮑﺴﺖ در رﻓﺮاﻧﺪوم ﺳﻘﻮط ﻣﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم در ﺗﮭﺮان در روز ‪ ١٢‬ﻣﺮداد و در ﺷﮭﺮﺳﺘﺎن ھﺎ در روز ‪ ١٩‬ﻣﺮداد‬
‫‪ ١٣٣٢‬ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ ھﺰار و دوﯾﺴﺖ و ھﻔﺖ ﻧﻔﺮ رأی ﺑﮫ ﺑﻘﺎی ﻣﺠﻠﺲ دوره‬
‫ھﻔﺪھﻢ و دو ﻣﯿﻠﯿﻮن و ﭼﮭﺎرﺻﺪ و ﺳﮫ ھﺰار و ﺳﯿﺼﺪ و ھﺸﺘﺎد وﻧﮫ ﻧﻔﺮ رأی ﺑﮫ‬
‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﭼﻨﺪ اﯾﺮاد ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم او ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ‬
‫ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ – ١‬رﻓﺮاﻧﺪوم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮد ﭼﻮن در ھﯿﭻ ﯾﮏ از اﺻﻮل‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ذﮐﺮی از آن ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم »طﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ« ﻧﺒﻮد وﻟﯽ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﮫ رأی ﻣﺮدم را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان »ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن«‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ وﯾﮋه ﮐﮫ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺸﺮوطﮫ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ در ﺷﺸﻢ ﺑﮭﻤﻦ ‪١٣۴٢‬‬
‫)ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﮫ در ھﯿﭻ ﯾﮏ از اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ذﮐﺮی‬
‫از آن ﻧﺸﺪه ﺑﻮد( ﺑﮫ آن ﻋﻤﻞ ﺷﺪ و ﻣﻮرد تءﯾﯿﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪق ﻧﯿﺰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ – ٢‬ﻧﺤﻮه ﺑﺮﮔﺰاری رﻓﺮاﻧﺪوم درﺳﺖ ﻧﺒﻮد ﭼﻮن ﺻﻨﺪوق ھﺎی آرای ﻣﻮاﻓﻖ و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺟﺪا ﺑﻮد و در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ رأی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺪھﻨﺪ‪ .‬در ﻋﯿﻦ‬
‫اﯾﻨﮑﮫ ﻗﺴﻤﺖ اول اﯾﻦ اﯾﺮاد ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﺠﺎﺳﺖ و رأی ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺨﻔﯽ ﺑﺎدش‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق »ﻣﺮدم از ﺟﺎن ﮔﺬﺷﺘﮫ ای ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ در‬
‫روز ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ﺑﺮای ﺣﻤﻠﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ او ﺟﻠﻮی ﮔﻠﻮﻟﮫ رﻓﺘﻨﺪ« ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﮐﮫ‬
‫در ﭼﻨﺪ روز ﻗﺒﻞ از آن – ﯾﻌﻨﯽ در روزھﺎی ‪ ١٢‬و ‪ ١٩‬ﻣﺮداد ﮐﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم اﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﺪ – ﻣﯽ ﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﺑﮫ طﺮف ﺻﻨﺪوق ھﺎی رأی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺮوﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – ٣‬ﻋﻠﺖ ﭘﯿﺮوزی ﻣﺼﺪق در رﻓﺮاﻧﺪوم اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ‪ ،‬آن را ﺗﺤﺮﯾﻢ‬
 ‫‪١٨٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ رأی ﻧﺪادﻧﺪ‪.‬اوﻻً اﯾﻦ اﯾﺮاد ﺑﺎ اﯾﺮاد ﻗﺒﻠﯽ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻓﻘﻂ‬
‫ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو اﯾﺮاد ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﯾﺎ ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﭘﺎی‬
‫ﺻﻨﺪوق ھﺎی رأی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﺗﺮس‪ .‬و ﺛﺎﻧﯿﺎ ً در ﺗﻤﺎم اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ھﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﮫ در ﺗﻤﺎم دوران ﻣﺸﺮوطﯿﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻋﺪه ﮐﻞ رأی دھﻨﺪﮔﺎن از ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن و‬
‫ﻧﯿﻢ ﺗﺠﺎوز ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﮑﮫ در رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮫ دوﻣﯿﻠﯿﻮن و ﻧﯿﻢ ﻧﻔﺮ‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – ۴‬ﻓﻘﻂ ﺷﺎه ﺣﻖ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ را داﺷﺖ و ﺑﺎ »ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ« ﻧﻤﯽ ﺷﺪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫را ﻣﻨﺤﻞ ﮐﺮد‪ .‬ﺟﻮاب اﯾﻦ اﯾﺮاد ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻄﻮر ﺷﺎه ﺣﻖ اﻧﺠﻼل‬
‫ﻣﺠﻠﺴﯽ را ﮐﮫ ﻣﺮدم اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﻮد ﻣﺮدم ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﺠﻠﺴﯽ را ﮐﮫ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻨﺤﻞ ﮐﻨﻨﺪ؟‬
‫واﻗﻌﯿﺖ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﮫ ﺑﺮای ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ او ﺑﮫ‬
‫ھﺮ ﮐﺎری دﺳﺖ ﻣﯽ زدﻧﺪ اﮔﺮ ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺮدم اﯾﺮان طﺮﻓﺪار‬
‫آﻧﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ درﻧﮕﯽ در اﺳﺘﻘﺒﺎل از رﻓﺮاﻧﺪوم و ﺷﺮﮐﺖ در آن ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﮫ در آﻧﺼﻮرت‪ ،‬آن رﻓﺮاﻧﺪوم ‪ ،‬ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺑﯽ ﺧﻄﺮﺗﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺟﮫ ﺗﺮﯾﻦ و‬
‫دﻧﯿﺎﭘﺴﻨﺪﺗﺮﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ ﺑﺮای ﺑﻘﺎی ﻣﺠﻠﺲ و ﺑﺮﮐﻨﺎری دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد و طﻌﻦ و‬
‫ﻟﻌﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و ﺟﮭﺎﻧﯿﺎن را ﺑﺮای ﺑﯿﺶ از ﻧﯿﻢ ﻗﺮن ﻧﻤﯽ ﺧﺮﯾﺪﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اروﭘﺎﯾﯽ و اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ و ﻣﺄﻣﻮران ‪ . C. I. A‬و اﯾﻨﺘﻠﯿﺠﻨﺖ ﺳﺮوﯾﺲ و ‪...‬‬
‫و اﺧﯿﺮا ً ﺑﯿﻞ ﮐﻠﯿﻨﺘﻮن رﯾﯿﺲ ﺟﻤﻮر اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺎدﻟﯿﻦ آﻟﺒﺮاﯾﺖ وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﮫ‬
‫اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﺑﺎ ﮐﻮدﺗﺎ دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮده اﻧﺪ و از او و ﻣﻠﺖ‬
‫اﯾﺮان ﭘﻮزش ﺑﻄﻠﺒﻨﺪ‪ .‬در آﻧﺼﻮرت‪ ،‬در ھﻤﮫ ﺟﺎ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﺪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان‬
‫در ﯾﮏ ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ ﮐﮫ ﺧﻮد دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺮﮔﺰار ﮐﺮده ﺑﻮد رأی ﺑﮫ ﺑﻘﺎی‬
‫ﻣﺠﻠﺲ و ﺑﺮﮐﻨﺎری او دادﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ھﻤﮫ روزه ﺑﮫ رأی اﻟﻌﯿﻦ ﻣﯽ دﯾﺪﻧﺪ ﮐﮫ‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻣﺨﺎﻟﻒ آﻧﺎن اﻧﺪ ﺑﮫ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺳﺎده ﮐﮫ ﺑﮫ طﺮﻓﺪاری از دﮐﺘﺮ‬
 ‫‪١٨٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺼﺪق ﻣﺮﺗﺒﺎ ً ﻣﯿﺘﯿﻨﮓ ھﺎی ﭼﻨﺪﯾﻦ ھﺰار ﻧﻔﺮی ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﺪ وﻟﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﺳﺖ‬
‫راﺳﺘﯽ او ھﺮﮔﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﯽ ﯾﮏ ﻣﯿﺘﯿﻨﮓ ﭼﻨﺪھﺰار ﻧﻔﺮی راه ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﮫ دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ وﻗﺘﯽ ﻣﺮدم در رﻓﺮاﻧﺪوم ‪ ١٢‬و ‪ ١٩‬ﻣﺮداد ﺑﮫ طﺮﻓﺪاری از‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق رأی داده ﯾﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎه – ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﺎ ً ھﻢ ﺣﻖ داﺷﺖ – ﺣﻘﺎ ً ﻧﻤﯽ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺴﯽ را ﮐﮫ ﻣﺮدم ﭼﻨﺪ روز ﭘﯿﺶ ﺑﮫ ﻧﻔﻌﺶ رأی داده ﺑﻮدﻧﺪ در ﺳﮫ روز ﺑﻌﺪ‬
‫ﻣﻌﺰول ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﮫ ﻣﻠﺖ ﺻﻐﯿﺮ ﯾﺎ ﻣﮭﺠﻮر ﺑﻮده و ﺷﺎه ھﻢ ﻗﯿﻢ‬
‫ﻣﻠﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺘﻢ ﻣﻘﺎل‬ ‫*‬

‫در ﺧﺎﺗﻤﮫ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﻔﺼﻞ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﮫ ﺿﻤﻦ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺟﺰﯾﯿﺎت و ﺟﻮاﻧﺐ اﻣﺮ‪،‬‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ً ﺗﻤﺎم ﻧﻈﺮات ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﮫ‬
‫ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ – ١‬در اﻧﺘﻘﺎد از دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و رﺟﺎل و ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن و‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن طﺮﻓﺪار او ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﻢ اﮔﺮ اﯾﻨﺎن »ﻣﻮﺿﻮع ﺣﻘﻮق ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫– و ﻣﻠﺖ – و دوﻟﺖ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﻣﻠﺖ« را ﻣﻨﻄﻘﺎ ً ﻣﺴﺘﺪﻻً‪ ،‬و ﻣﺴﺘﻨﺪا ً ﺑﮫ اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ و ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﮐﮫ در اﯾﻨﺠﺎ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺷﮑﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮﻣﯽ‬
‫رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﺗﻮﺟﯿﮫ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ از آن آﻧﺎن اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ﻣﺮدم‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ دوﻟﺘﯽ را ﺑﯿﺎورﻧﺪ و ﯾﺎ دوﻟﺘﯽ را ﺑﺒﺮﻧﺪ؛ اﮔﺮ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﮫ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺎﺳﻮاد ﺷﮭﺮھﺎ – ﯾﺎ ﻻاﻗﻞ ﺑﮫ اھﺎﻟﯽ ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ – ﺗﻔﮭﯿﻢ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺷﺎه ﭼﻨﯿﻦ ﺣﻘﯽ‬
‫را ﻧﺪارد؛ ﻣﺮدم ﺑﮫ ھﯿﭻ ﻗﯿﻤﺖ‪ ،‬و ﺑﮫ ھﯿﭻ وﺟﮫ‪ ،‬آﻧﭽﮫ در ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ﺷﺪ را ﺗﺤﻤﻞ‬
‫ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻨﺎن ﮐﮫ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺮﻗﯽ ﺟﮭﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ را ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺧﺎطﺮ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﮐﺸﻮرھﺎی ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﮫ ﺟﮭﺎن ﮐﮫ ﻣﻠﺖ ھﺎی آن ﺑﮫ ﺣﻘﻮق ﺧﻮد‬
‫آﺷﻨﺎﯾﻨﺪ – ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﮫ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﻧﯿﺮوھﺎی ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﯿﺰ در آن ﮐﺸﻮرھﺎ وﺟﻮد‬
‫دارد – رﯾﯿﺲ ﺟﻤﮭﻮران و ﺷﺎھﺎن ﭼﻨﺎن ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻈﺎﻣﯿﺎن ﭼﻨﺎن اﻓﮑﺎر‬
 ‫‪١٨٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺧﺎﻣﯽ ﺑﮫ ﺳﺮﺷﺎن ﻧﻤﯽ زﻧﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﺮدم ﮐﺎﻣﻼً ﺗﻮﺟﯿﮫ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺷﺎه ﺣﻖ ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ را‬
‫ﻧﺪارد ﻻزم ﻧﺒﻮد دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق »ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ« ﺷﺎه را ﻗﺎﯾﻢ ﮐﻨﺪ‬
‫و ﺑﮫ ﻣﺮدم و ﺣﺘﯽ وزراﯾﺶ ﻧﺸﺎن ﻧﺪھﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻠﺖ ﺗﻮﺟﯿﮫ ﺑﻮد‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﺑﮫ ﻣﺮدم اطﻼع ﻣﯽ داد ﮐﮫ ﺷﺎه ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺪون‬
‫ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺣﻘﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی را ﮐﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮدم ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻣﻀﺎ ﮐﺮد – ﯾﺎ ﺑﺪﺗﺮ از آن‪ :‬اﻣﻀﺎﯾﺶ را در اﺧﺘﯿﺎر دﯾﮕﺮان ﻗﺮار داده و ﺑﺮ ﺑﺎﻻی‬
‫اﻣﻀﺎی ﺷﺎه‪ ،‬دﯾﮕﺮان ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺼﺪق را ﻧﻮﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﯾﻦ اﻣﮑﺎن را ﺑﮫ دﯾﮕﺮان ﻧﻤﯽ داد ﮐﮫ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﺧﺎرﺟﯽ‬
‫ﺳﺮی را ﮐﺸﻒ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﭼﯿﺰ » ﺑﺤﻖ‪ ،‬وﻟﯽ‬ ‫و داﺧﻠﯽ را ﺧﺒﺮ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﮫ ّ‬
‫ﻣﺨﻔﯽ ﺷﺪه « ای را ﺑﺮﻣﻼ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺎز و دھﻞ‪ ،‬ﻓﺘﻮﮐﭙﯽ آﻧﭽﻨﺎن ﻓﺮﻣﺎن ھﺎی‬
‫ﻣﺨﺪوش ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻋﺰل و ﻧﺼﺒﯽ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﻨﻨﺪ و ﻋﺪه ای از اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺟﺎ‬
‫ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ – ٢‬و در اﻧﺘﻘﺎد از طﺮﻓﺪاران رژﯾﻢ ﻣﺸﺮوطﮫ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﮫ آﻧﮭﺎ ﺗﺎ‬
‫ﮐﻨﻮن ﺑﮫ روﺷﻨﯽ اﻋﻼم ﻧﮑﺮده اﻧﺪ ﭼﮫ ﻧﻮع ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﻣﺸﺮوطﮫ را ﻣﯽ‬
‫ﺧﻮھﻨﺪ؟ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﻣﺸﺮوطﮫ ای ﮐﮫ »ﺷﺎه ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﻨﺪ ﻧﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ« ‪ ...‬ﯾﺎ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑﮫ ظﺎھﺮ ﻣﺸﺮوطﮫ و ﺑﮫ ﺑﺎطﻦ ﻣﻄﻠﻘﮫ ای ﮐﮫ »ﺷﺎه ھﻢ ﺳﻠﻄﻨﺖ م‬
‫ﮐﻨﺪ و ھﻢ ﺣﮑﻮﻣﺖ« ‪ ...‬و ھﻢ ھﻤﮫ ﮐﺎرھﺎ؟‬
‫طﺮﻓﺪاران »رژﯾﻢ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ« اﮔﺮ اﺣﯿﺎﻧﺎ ً‬
‫ﺟﻮاﺑﯽ ﯾﺎ ﻧﻘﺪی ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﮫ ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ روﺷﻦ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ طﺮﻓﺪار ﮐﺪام ﯾﮏ از اﯾﻦ‬
‫دو ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ و ﻣﺘﻤﻢ آن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﮫ دﻧﺒﺎل ﮐﺪام ﻧﻮع‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ؟‬
‫***‬
‫اﯾﻦ ﺑﺤﺚ را ﺑﺎ ﻧﻘﻞ دو ﻧﮑﺘﮫ از ﻣﺪاﻓﻌﺎت دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽ دھﻢ‪ .‬ﺣﺮﻓﯽ ﮐﮫ‬
 ‫‪١٩٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫او – در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺷﺎه‪ ،‬دوﻟﺘﺶ را ﺳﺎﻗﻂ و ﺧﻮدش را زﻧﺪاﻧﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد – در دادﮔﺎه‬
‫ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﻔﻊ دوام و ﺑﻘﺎی ﺳﻠﻄﻨﺖ زد‪ .‬ﺗﻮﺟﮫ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن در ‪٢١‬‬
‫آﺑﺎن ‪ ،١٣٣٢‬ﯾﻌﻨﯽ در ﺑﯿﺶ از ﻧﯿﻢ ﻗﺮن ﻗﺒﻞ‪ ،‬و در ﺑﯿﺶ از رﺑﻊ ﻗﺮن ﻗﺒﻞ از رﻓﺘﻦ‬
‫ﺷﺎه و ﺳﻘﻮط رژﯾﻢ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ اش ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﻧﻈﺮ ﺧﺎرﺟﯽ ھﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﺮان ھﻤﯿﺸﮫ ﻧﻔﮭﻢ‪ ،‬ﺑﯿﭽﺎره‪ ،‬و ﻓﻘﯿﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ و‬
‫ﻗﺪرت ﺷﺎه را زﯾﺎد ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ھﺮﭼﮫ ﻣﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﮫ دﺳﺖ او اﻧﺠﺎم دھﻨﺪ و ھﺮ وﻗﺖ‬
‫ھﻢ ﮐﮫ ﺗﺨﻠﻒ ﮐﺮد او را ﺑﺒﺮﻧﺪ و دﯾﮕﺮی را ﺟﺎی او ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬آﻧﮭﺎ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻓﮭﻤﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻮن ﻣﻠﺖ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان از ﺑﯿﻦ ﺑﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﺎه را ﺑﮫ ﺳﮭﻮﻟﺖ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺮد ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ اﺣﻤﺪﺷﺎه و رﺿﺎﺷﺎه را ﺑﺮدﻧﺪ‪«...‬‬
‫» ﻣﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻢ ﺷﺎھﯽ را ﻣﯽ ﺧﻮاھﻢ ﮐﮫ ﭘﺎدﺷﺎه اﯾﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ھﻤﯿﺸﮫ ﺷﺎه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬و ھﺮ وﻗﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﺮو! ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺷﺎه اﯾﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ ھﺴﺘﻢ‪ ،‬و ھﯿﭻ ﮐﺠﺎ‬
‫ﻧﻤﯽ روم‪«.‬‬

‫ﺳﺎﻧﺘﺎ ﻣﻮﻧﯿﮑﺎ – ﻧﻮروز ‪(١٨)١٣٨۶‬‬

 ‫‪١٩١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻋﺒﺪﷲ ﺑﺮھﺎن‪» :‬ﻣﺮداد ‪ ،١٣٣٢‬رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق‪ ،‬دو دﯾﺪﮔﺎه«‬

‫ﻣﻘﺪﻣﮫ‬
‫ﻋﺒﺪﷲ ﺑﺮھﺎن در ﻣﻘﺎﻟﮥ ای ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان » ﻣﺮداد ‪ ،١٣٣٢‬رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق ‪،‬‬
‫دو دﯾﺪﮔﺎه « ﺑﮫ ﺑﺮرﺳﯽ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق ﻣﯽ ﭘﺮدازد‪:‬‬
‫‪ ۴٣‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ در دوران دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪه ای ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز ﺑﺮای‬
‫ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﭘﯿﺶ آﻣﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﮫ دوره ھﻔﺪھﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ را ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ﺗﻮطﺌﮫ و ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻓﺸﺎر ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪاﻧﮥ درﺑﺎر و ﺳﯿﺎﺳﺘﮭﺎی ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽ ﭘﻨﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ از راه ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ ) رﻓﺮاﻧﺪوم ( ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﻠﺖ و ﻧﮭﻀﺖ را روﺷﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫اﮔﺮ ﻣﺮدم » ﺑﮫ اﺑﻘﺎی دوﻟﺖ ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ رأی ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺪھﻨﺪ ﺗﺎ دوﻟﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ و‬
‫ﮐﺎر ﺧﻮد را ﺗﻤﺎم ﮐﻨﺪ‪ ،‬واﻻ دوﻟﺖ از ﮐﺎر ﺑﺮ ﮐﻨﺎر ﺷﻮد و دوﻟﺖ دﯾﮕﺮی روی ﮐﺎر‬
‫ﺑﯿﺎﯾﺪ ﮐﮫ ھﺮ طﻮر ﺻﻼح ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪(١ ) « .‬‬
‫در ﺑﺎره درﺳﺘﯽ ﯾﺎ ﻧﺎدرﺳﺘﯽ اﯾﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﭼﮫ از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﭼﮫ‬
‫از ﺟﮭﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﻮﻓﻘﯽ اﺑﺮار ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺜﺮ ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان در ﭘﺎﯾﮥ ﺣﻘﻮق و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﭼﮫ از ﺟﮭﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺼﺎﻟﺢ‬
‫ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﻮاﻓﻘﯽ اﺑﺮاز ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺜﺮ ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان‬
‫در ﭘﺎﯾﮥ ﺣﻘﻮق و ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم را درﺳﺖ ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺮده اﻧﺪ و آن ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻐﺎﯾﺮ ﻧﺪاﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ ﻣﺤﻞ ﺗﻨﺎزع آرا‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﻈﺮﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﻮد‪ ...‬آﻧﭽﮫ ﺗﺎ اﻣﺮوز‬
‫اظﮭﺎرﻧﻈﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﯿﻦ دو ﻣﻨﺘﮭﯽ اﻟﯿﮫ ﻣﺘﻀﺎد ﻗﺮاردارد‪ .‬ﻋﺪه ای آن را ﯾﮏ» ﺗﺼﻤﯿﻢ‬
‫اﻧﻘﻼﺑﯽ « از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺼﺪق ﻣﯿﺪاﻧﻨﺪ ‪(٢) .‬‬
 ‫‪١٩٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫وﮐﻼی ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ‬ ‫*‬

‫اﺳﺘﻌﻔﺎی داوطﻠﺒﺎﻧﮥ ﻋﺪه ای ازﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺷﻮرای ھﻔﺪھﻢ)ﻏﯿﺮازوﮐﻼی ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن‬
‫ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ( ﻗﺒﻞ از رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ھﺮﮔﺰ ﺑﮫ ﺧﺎطﺮ ﺣﻤﺎﯾﺖ از دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق ﻧﺒﻮده‬
‫ﮐﮫ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ اﯾﻨﮭﺎ » ﺑﮫ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ از دوﻟﺖ اﺳﺘﻌﻔﺎ دادﻧﺪ‪ ...‬و ﭘﺸﺖ ﺳﺮاﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﻮدﻧﺪ«)‪( ٣‬‬
‫زﯾﺮا آﻧﺎن ﻓﺮاﯾﻨﺪ رﻓﺮاﻧﺪوم را ﺑﮫ آﺳﺎﻧﯽ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﯽ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺧﻮد ﻣﻮرد ﺗﻨﻔﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮوﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺗﺮﻣﺮدم از طﺮﻓﯽ‪ ،‬و اﯾﺮاد و‬
‫ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺣﺎﻣﯿﺎن ﺧﻮد از طﺮف دﯾﮕﺮ ﻗﺮارﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎری اﺳﺘﻌﻔﺎی ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﺎدی ﻣﺼﺪﻗﯽ‪ ،‬ﺷﮭﺎب ﺧﺴﺮواﻧﯽ‪ ،‬ھﺎﺷﻢ ﻣﻠﮏ ﻣﺪﻧﯽ‬
‫و دﮐﺘﺮھﺎدی طﺎھﺮی ﯾﺰدی و ﻏﯿﺮه ‪ ...‬ﺑﺎ آن ﺳﻮاﺑﻖ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه و ﺟﮭﺖ ﮔﯿﺮﯾﮭﺎی‬
‫ﻣﻠﻤﻮس‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در راﺳﺘﺎی آﺳﺎن ﮐﺮدن ﮐﺎر ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ‬
‫ﻣﺮاﻣﺶ » ﻣﻠﯽ « و ﮐﺮدارش ﺿﺪ ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ ﺑﻮد؟ ﺣﺎل آن ﮐﮫ ﺷﺎﺋﺒﮥ ﻣﺤﺎﻓﻈﮫ ﮐﺎری‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻔﯿﺎن ﺧﺎرج از ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺷﮭﺮت ھﻢ ﺳﻮﯾﯽ آﻧﺎن ﺑﺎ درﺑﺎر‪ ،‬و ﺗﻤﺎﯾﻼت‬
‫ﺷﺪﯾﺪ ﺷﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺳﯿﺎﺳﺘﮭﺎی ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ ﻋﻤﯿﻘﺎ ً ﺑﮫ ﺑﺎورھﺎ ﻧﺸﺴﺘﮫ‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ ﯾﻘﯿﻦ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﮑﯽ و ﺑﻘﺎﯾﯽ ﻣﺤﺘﺎط و ﻣﻼﺣﻈﮫ ﮐﺎر ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ دﮐﺘﺮ طﺎھﺮی طﺒﻖ‬
‫ھﻤﺎن وﯾﮋﯾﮕﯽ ﻣﺤﺎﻓﻈﮫ ﮐﺎری ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از رو در روﯾﯿﮭﺎی ﻋﻠﻨﯽ و ﺑﯽ ﺑﻨﺪ و ﺑﺎر‬
‫ﺟﺪا ً ﭘﺮھﯿﺰ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺜﺎل طﺎھﺮی و ﺣﺎﻣﯿﺎﻧﺶ ﻣﺼﺪق را ﻏﻮﻟﯽ ﻣﯽ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ وﻟﯽ‬
‫دﮐﺘﺮﺑﻘﺎﯾﯽ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ اﯾﻦ ﻏﻮل‪ ،‬ﻏﻮل اﻓﺴﺎﻧﮫ ﯾﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﭘﺎک و ﻻﺟﺮم‬
‫ﺧﺮد ﮐﺮﻧﺶ ﺑﺎﯾﺪ از اﺑﺰارھﺎی ﻧﺎﭘﺎک اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﺻﺮﺧﺎن ﻗﺸﻘﺎﯾﯽ در ﺧﺎطﺮات روزاﻧﮥ ﺧﻮد‪ ،‬از ﻗﻮل ﻋﺒﺪﷲ ﮔﻠﮫ داری ) ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه‬
‫ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس در ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﻌﺮوف ﺑﮫ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ ﻣﺤﺎل اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ( ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ» اﻋﺘﻘﺎد‬
‫و اﻋﺘﻤﺎدی ﮐﮫ اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﮭﺎ ﺑﮫ دﮐﺘﺮ طﺎھﺮی دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺳﯿﺪ ﺿﯿﺎء ﻧﺪارﻧﺪ‪ ...‬دﮐﺘﺮ‬
‫طﺎھﺮی آدم ﺑﺎھﻮش و ﭼﺎره ﺟﻮﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﺪ ﺿﯿﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ «.‬ﺑﻌﺪ‬
‫ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺎن از ﮔﻠﮫ داری ﻣﯽ ﭘﺮﺳﺪ آﯾﺎ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺧﻮد اﻧﮕﻠﺴﯿﮭﺎ ﺑﮫ او ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ؟‬
 ‫‪١٩٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺟﻮاب ﻣﯽ دھﺪ» ﺑﻠﯽ« اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﮭﺎ وﻗﺘﯽ ﻣﻦ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﭘﯿﺶ ﺷﺎه ﮐﮫ در ﺿﻤﻦ‬

‫ﻣﺬاﮐﺮه ﺑﮕﻮﯾﻢ اﺷﺘﺒﺎه ﻧﮑﻦ ﭘﺪرت را ژﻧﺮال آﯾﺮوﻧﺴﺎﯾﺪ ﺷﺎه ﮐﺮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺮف را‬
‫زدﻧﺪ‪ ( ۴) «.‬ﮔﻠﮫ داری ﻗﺒﻼً ارﺗﺒﺎط ﺧﻮد ﺑﺎ اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﮭﺎ و ﮐﻤﮏ آﻧﺎن را در اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺷﺪﻧﺶ از ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس ) ﮔﻮﯾﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﺼﺒﺎح زاده( ﺑﺮای ﻧﺎﺻﺮ‬
‫ﺧﺎن ﺷﺮح داده ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﮭﺎی اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻣﯽ رﺳﯿﺪ ﮐﮫ ﺷﺎه‬
‫ﺑﺮای ﮐﺴﺐ اطﻼع از ﻋﻠﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﮭﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد) اوان دوره ﭼﮭﺎردھﻢ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ( ﮔﻠﮫ داری را ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺑﻮد و ﭼﺎره رﻓﻊ اﺧﺘﻼف را ﻧﯿﺰ از او ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ھﻤﮫ‪ ،‬ﮔﻠﮫ داری ﺗﻠﻮﯾﺤﺎ ً دﮐﺘﺮ طﺎھﺮی را ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﺮ از ﺧﻮد ﺑﮫ‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﮭﺎ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ (۵) .‬ﺑﺮای ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺗﺮدﯾﺪی در ﻧﻘﻞ ﻗﻮﻟﮭﺎی ﻧﺎﺻﺮ ﻗﺸﻘﺎﯾﯽ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫درآن روزﮔﺎر ﻗﺒﻞ از دوره ﭼﮭﺎردھﻢ ﻣﭽﻠﺲ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع دھﺎن ﺑﮫ دھﺎن ﻣﯽ‬
‫ﮔﺸﺖ ﮐﮫ ﺗﻤﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ ھﺎی اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﺎن ﺣﯿﻠﮫ ﺑﺎز اﯾﻦ‬
‫وﮐﯿﻞ ﮔﻮﺷﮫ ﮔﯿﺮ و ﻣﻈﻠﻮم و » ﻣﻮش ﻣﺮده ﻣﺠﻠﺲ« اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ آدﻣﯽ‬
‫را – ﺑﻨﺎ ﺑﺮ دﻻﯾﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻧﻘﻠﯽ و ﻋﻘﻠﯽ – ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﮐﺴﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﭘﺸﺖ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﺼﺪق ﺿﺪ ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ ) و ﺿﺪ اﻧﮕﻠﯿﺒﺴﯽ( اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ اﺳﻨﺎد‬
‫ﻣﺘﻔﻦ دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺿﻤﻦ دﻓﺎﻋﯿﺎت ﺧﻮد در ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺟﻠﺴﮥ‬
‫دادﮔﺎه ﺑﺪوی ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﯿﺲ در اﻣﻮراﯾﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻋﻠﻨﺎ ً دﺧﺎﻟﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ...‬ﺑﮫ ﭼﮫ طﺮﯾﻘﯽ؟ ﺑﮫ‬
‫وﺳﯿﻠﮥ درﺑﺎر‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ و دوﻟﺖ‪...‬ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮد ﯾﮏ ﻧﻔﺮﮐﮫ ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﯿﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد و ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮود ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از دورۀ ھﻔﺘﻢ ﺑﮫ ﺑﻌﺪ ﮐﮫ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ﺗﮭﺮان ھﻢ آزاد ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻧﺒﻮده‬
‫اﺳﺖ؟ )‪ (۶‬در ھﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد» ﻧﻈﺮﺧﺎرﺟﯽ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺎ را از‬
‫ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪...‬اول ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮥ اﻗﻠﯿﺖ ﻣﺠﻠﺲ‪ ١۶‬اﻗﺪام ﺷﺪ وﺳﯿﺪ ﺣﺴﻦ ﺷﻮﺷﺘﺮی ﮐﮫ ﺗﺤﺖ‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻤﯽ ) ﯾﻌﻨﯽ اﺷﺮف ﭘﮭﻠﻮی ( ﺑﻮد‪ ،‬آن ﻧﺎﺳﺰا را ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪(٧) «.‬‬
 ‫‪١٩٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺸﺖ ﻧﻤﻮۀ ﺧﺮوار‬ ‫*‬

‫ﭼﻨﺪی ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ‪ ،‬ﮔﺰارش ھﯿﺄت ھﺸﺖ ﻧﻔﺮی در ﻣﻮرد ﺗﺜﺒﯿﺖ ﺣﺪود‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﺷﺎه و ﺿﺮرﻣﺼﺪق در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﺧﺎک ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ .‬ﭼﮫ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﮫ ﻗﺪرﺗﯽ ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﺼﻮﯾﺐ آن ﺷﺪﻧﺪ؟‬
‫ﻣﮭﻤﺘﺮاﯾﻦ ﮐﮫ ﻟﻮی ھﻨﺪرﺳﻦ ﺳﻔﯿﺮ اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﻼﻗﺎت ﺧﻮد ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪،‬‬
‫در ﺳﺎﻋﺖ‪ ١٠‬ﺷﺐ ‪ ١٨‬اوت ‪٢٧ )١٩۵٣‬ﻣﺮداد ‪ (١٣٣٢‬طﯽ ﺗﻠﮕﺮام ﺷﻤﺎره‬
‫‪ ٧٨٨ /... / ٨ –١٨۵٣‬ﺑﮫ وزارت ﺧﺎرﺟﮫ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﮔﺰارش داد‪:‬‬
‫» ‪...‬ﺳﭙﺲ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﺷﺮح ﺣﻮادﺛﯽ ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﮫ ﻣﻨﺠﺮﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫اظﮭﺎرات او در اﯾﻦ ﻣﻮرد ھﻤﺎن اطﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻗﺒﻼً ﺳﻔﺎرت ) اﻣﺮﯾﮑﺎ در‬
‫ﺗﮭﺮان( در اﺧﺘﯿﺎر وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﮫ ﮔﺬاﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬او ھﻤﭽﻨﺎن ﺗﺂﮐﯿﺪ داﺷﺖ‬
‫ﮐﮫ ‪ ٣٠‬ﺗﻦ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ) ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ( را اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﮭﺎ ﯾﮏ ﺟﺎ ﺧﺮﯾﺪه اﻧﺪ و‬
‫ﻓﻘﻂ ‪ ۴٠‬رأی ﺧﺮﯾﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ده رأی از اﯾﻦ ‪ ۴٠‬رأی را ھﻢ ﺑﮫ آﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان‬
‫ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﺻﺪ ھﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﺧﺮﯾﺪاری ﮐﺮد‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ او از ﻣﺬاﮐﺮات در ﺑﺎره‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ ای ﮐﮫ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻮد آﮔﺎه ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻣﺠﻠﺴﯽ را‬
‫ﮐﮫ اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﮭﺎ ﺧﺮﯾﺪه اﻧﺪ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺤﻞ ﮐﻨﺪ‪ (٨) «.‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ‬
‫ﺑﮫ اﯾﻦ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ﺑﺮای ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﺻﻮرت‬
‫ﯾﮏ ﺿﺮورت ﻣﻠﯽ در آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬ﻧﮭﺎﯾﺖ وﺳﻌﺖ‬
‫دﯾﺪ و ﺧﺮد ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺼﺪق ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دھﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ دوﻟﺖ اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻣﯽ ﺷﺪ‬ ‫*‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آرای ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽ ﮔﺮﻓﺖ و اﺳﺘﯿﻀﺎﺣﯽ ) ﻓﺮق‬
‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﺪام ﯾﮏ ( ﻋﻠﯿﮫ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎری از وﮐﻼی‬
‫ﺟﻮ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﺸﻨﺠﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﺑﮫ ظﻦ ﻏﺎﻟﺐ طﺮف ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و در ّ‬
‫اﻣﺜﺎل ﻣﮑﯽ و ﺑﻘﺎﯾﯽ و ﻣﯿﺮ اﺷﺮاﻓﯽ و دﯾﮕﺮان اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺿﻤﻦ رﻋﺎﯾﺖ‬
 ‫‪١٩٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺴﺎﺋﻞ در ﺣﻮاﺷﯽ ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﯽ ﺳﺮو ﺻﺪا آرای ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻧﻔﻊ اﺳﺘﯿﻀﺎح‬
‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﯽ رﯾﺨﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﻣﻮﺿﻮع ﮔﯿﺮﯾﮭﺎ در داﺧﻞ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﺎ واﮐﻨﺸﮭﺎی‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن در ﺧﺎرج از آن ﺑﮫ ﮐﻠﯽ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﺎن دﯾﻮاری ﮐﮫ درون و ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﺠﻠﺲ را ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺮای اﮐﺜﺮ وﮐﻼی ﻣﺬﮐﻮرﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ واﺟﺪ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت‬
‫ﻣﺘﻀﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﻌﻔﺎی ﯾﮏ وﮐﯿﻞ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺮک ﻣﺰاﯾﺎی ﻣﯿﺪان ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬و ﻋﮑﺲ‬
‫آن‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺮﯾﻢ اﻣﻦ داﺧﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﻣﻨﯿﺖ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ رﻓﺘﮫ‬
‫ﺑﻮد ﮐﮫ آرای ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی ﻣﺼﺪق – زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ در ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر و ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ وﺳﻊ ﻗﺸﺮھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺑﻮد – ظﺮف ﭼﻨﺪ دﻗﯿﻘﮫ »‬
‫از اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺗﺎم ﺑﮫ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻧﺴﺒﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ‪ (٩) «.‬وﻟﯽ در ﺧﺎرج از ﻣﺠﻠﺲ ‪،‬‬
‫ھﻤﺎاﻧﮭﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﻣﺼﺪق رأی ﻧﺪاده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺗﺮس اﻓﮑﺎرﻋﻤﻮﻣﯽ ﯾﻮاﺷﮑﯽ‬
‫ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن آﯾﮥ اﻟﮑﺮﺳﯽ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ھﺎﯾﺸﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ!‬
‫ﭘﺲ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ اﯾﻦ ﮐﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫ رأی ﮔﯿﺮی ﺑﻌﺪ ازاﺳﺘﯿﻀﺎح ﭼﮫ ﻣﯽ ﺷﺪ‬
‫ﮐﺎر آﺳﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺣﺎل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را‪ ،‬اﮔﺮﺑﮫ ﺳﻘﻮط ﭘﯿﺮ ﻣﺮد ﻣﯽ‬
‫اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﻮﺑﯽ ﺣﺪس زد‪ .‬و اﯾﻦ درﺳﺖ ﺧﻼف اﻓﮑﺎر ﻣﻠﯽ و آرزوھﺎی ﭼﻨﺪ ده‬
‫ﺳﺎﻟﮫ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد ﮐﮫ ھﺮﮔﺰ راﺿﯽ ﻧﻤﯽ ﺷﺪ ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺑﯽ رﻣﻖ و ﺑﺎ ﺳﻤﮫ ای از‬
‫ﺳﻮی ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ھﻢ دوﻟﺖ ﻣﻠﯽ را از دﺳﺖ رﻓﺘﮫ ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬و ھﻢ ‪ -‬ﺧﯿﻠﯽ ﻣﮭﻤﺘﺮ از آن –‬
‫ﮐﻞ ﻧﮭﻀﺖ را ﮐﮫ ﺑﮫ ﻗﻮل ﺧﻮدش » ﺳﺎﻟﮭﺎﺳﺖ ﻣﺮدم ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪ اﯾﺮان ﺑﺮای ﺑﮫ دﺳﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد و ﮐﺴﺐ اﺳﺘﻘﻼل و آزادی‪ ،‬ﻣﺘﺤﻤﻞ رﻧﺞ و زﺣﻤﺖ و‬
‫ﻓﺪاﮐﺎری ﺷﺪه اﻧﺪ‪(١٠)«.‬‬

‫ﺑﺮھﺎن ﺧﻠﻒ‬ ‫*‬

‫ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ وﺟﻮد ﭼﻨﺎن ﻣﺠﻠﺴﯽ درﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻠﯿﻘﮫ و اﻣﯿﺪ ﻣﻮاﻓﻘﺎن‬
‫دوﻟﺖ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻢ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺮای اوﺿﺎع ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﭙﺬرﯾﻢ ﮐﮫ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﻣﺠﻠﺲ ) از ﻗﺒﯿﻞ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻘﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﮑﯽ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮی زاده‪،‬‬
 ‫‪١٩٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﯿﺮ اﺷﺮاﻓﯽ‪ ،‬ﻣﺸﺎرو دﯾﮕﺮان( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮﮐﺰ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺗﺠﻤﻊ‬
‫و ﺗﻮطﺌﮫ ﺧﻮد ﺑﮫ ﺳﺨﺘﯽ ﻋﺬاب ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ و ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻠﮭﺎی ﺗﻨﺪ و ﺧﺸﻨﯽ ﻧﯿﺰﻧﺸﺎن‬
‫دادﻧﺪ ﮐﮫ ھﻤﭽﻨﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺮﺧﯽ از ھﻮاداران آﻧﮭﺎ اداﻣﮫ دارد‪ .‬ﻣﺎ ﺧﻮد ﺗﻮطﺌﮫ ھﺎ‬
‫و ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻌﻀﻔﺎن را ﺑﮫ ﯾﺎد دارﯾﻢ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻨﮕﺮ ﻣﺠﻠﺲ‪،‬‬
‫ﭼﮫ آﺷﻮﺑﮭﺎﯾﯽ ﺑﮫ راه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮫ ﭘﺸﺖ ﭘﯿﺮ ﻣﺮد را ﻣﯽ ﻟﺮزﻧﺪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫اﮔﺮ دﻟﯿﻞ ﻣﻌﮑﻮس) ﺑﺮھﺎن ﺧﻠﻒ( را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ ﻗﺮاردھﯿﻢ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ راﺣﺖ ﺗﺮ ﺑﺘﻮان‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺗﺸﻮﯾﻖ وﻋﺼﺒﯿﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﻣﺴﺒﺖ ﺑﮫ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﺳﻨﮕﺮ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ – از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن‪ -‬دﻟﯿﻞ ﻣﻮﺟﮭﯽ ﺑﺮﺣﺮﮐﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﺮای اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‬
‫داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺖ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺧﺮوار‬ ‫*‬

‫ﭼﻨﺪی ﻗﺒﻞ ازاﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ‪ ،‬ﮔﺰارش ھﯿﺄت ھﺸﺖ ﻧﻔﺮی در ﻣﻮرد ﺗﺜﺒﯿﺖ ﺣﺪود‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﺷﺎه و ﺿﺮر ﻣﺼﺪق در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﺧﺎک ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ .‬ﭼﮫ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﮫ ﻗﺪرﺗﯽ ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﺼﻮﯾﺐ آن ﺷﺪﻧﺪ؟ ﭼﻮن ﺗﺼﻮﯾﺐ اﯾﻦ ﮔﺰارش ﺟﻠﻮ‬
‫ﺗﺠﺎوزات ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺷﺎه را ﻣﯽ ﺑﺴﺖ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ ﺻﺤﻨﮫ ﮔﺮدان ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ ﺷﺪ‬
‫ﮐﮫ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﮫ ﺣﺬف ﻣﻮﺿﻮﻋﯿﺖ آن ﮔﺮدﯾﺪ و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﮫ ﮐﻤﮏ اﺑﺴﺘﺮﮐﺴﯿﻮن اﻗﻠﯿﺖ ﺑﮫ‬
‫رھﺒﺮی ﺣﺎﺋﺮی زاده ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان اطﻤﯿﻨﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﮐﮫ اﮔﺮ‬
‫اﺳﺘﯿﻀﺎﺣﯽ ﻋﻠﯿﮫ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﺪ – در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ روزھﺎی ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﺮداد ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽ ﺷﺪﯾﻢ ‪ -‬ﺟﻨﺎح ﺑﻘﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﮐﻤﺘﺮ از ﺗﻮﻓﯿﻘﯽ ﮐﮫ در ﻣﻮرد ﮔﺰارش‬
‫ھﯿﺄت ھﺸﺖ ﻧﻔﺮی رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽ رﺳﯿﺪ؟ اﻣﺎ ﻧﮑﺘﮫ ﻣﮭﻤﺘﺮ آن ﮐﮫ ﭘﯿﺮوزی‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دردﻓﻦ ﮔﺰارش ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﻣﻈﻨﮫ و ﻣﺤﮏ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺮای اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺤﻘﯿﻖ ھﻤﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل از ذھﻦ ﭘﺮﻣﺸﻐﻠﮫ و ﺧﺴﺘﮫ او ﻧﯿﺰ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪١٩٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﻣﺘﯿﺎزات اﻧﺤﻼل‬ ‫*‬

‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻔﺎی دو ﺳﻮم از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن » دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎزی ﺑﮫ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ‬
‫آرای ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﺒﻮد« وﻟﯽ ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻗﻄﻌﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص وﺿﻊ‬
‫وﮐﻼی ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﺿﺮورت داﺷﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﺻﯿﻞ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺰاﯾﺎی اﻧﺤﻼل‬
‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺳﻠﺐ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺗﺒﻌﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﺑﻮد‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ ﺑﮫ‬
‫اﺗﮭﺎم ﺷﺮﮐﺖ در ﺗﻮطﺌﮫ رﺑﻮدن و ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎر طﻮس‪ ،‬رﺋﯿﺲ ﺷﮭﺮﺑﺎﻧﯽ وﻓﺎدار‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﻀﺎﯾﯽ ﮐﺸﻮر واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬وی در ﻧﻘﺶ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﮔﺮوه ﻣﺠﺮﯾﺎن ) و ﻧﮫ آﻣﺮان( اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺖ را ﺑﺮﻋﮭﺪه داﺷﺖ‪ .‬طﺮاح‬
‫اﺻﻠﯽ ﺗﻮطﺌﮫ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮد و ﮐﻤﮏ طﺮاح‪ ،‬درﺑﺎر ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ‪ .‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه اﯾﻦ دو‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ ﻓﻀﻞ ﷲ زاھﺪی ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﮫ دﮐﺘﺮﺑﻘﺎﯾﯽ وﺻﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﻘﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺳﺮﺗﯿﭙﮭﺎی ﭼﮭﺎر ﮔﺎﻧﮫ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺧﻄﯿﺒﯽ‪ ،‬اﻓﺸﺎر ﻗﺎﺳﻤﻠﻮ‪ ،‬ﺑﻠﻮچ ﻗﺮاﯾﯽ و ﻋﻮاﻣﻞ دﯾﮕﺮ‬
‫را اداره ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ او ﻣﺎﻧﻊ از اﺟﺮای ﻋﺪاﻟﺖ ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻌﻠﯽ ﻟﻄﻔﯽ وزﯾﺮ دادﮔﺴﺘﺮی دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﺮای ﺳﻠﺐ ﺻﻼﺣﯿﺖ‬
‫ﺑﻘﺎﯾﯽ اﻗﺪام ﮐﺮده ﺑﻮد » ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ رﯾﺎﺳﺖ آﯾﺖ ﷲ ﻣﯿﻼﻧﯽ و‬
‫ﻋﻀﻮﯾﺖ دﮐﺘﺮﮐﺮﯾﻢ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ و دﯾﮕﺮان‪...‬راه ﺑﮫ ﺟﺎﯾﯽ ﻧﺒﺮده ﺑﻮد‪١١) «.‬ﯾﮏ ﻟﺨﻈﮫ‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ اﯾﻦ ﻻﯾﺤﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﭼﻨﺪ ﭘﯿﺮوزی دﯾﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬آﯾﺎ ﺗﻀﻤﯿﻨﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﮫ ھﻨﮕﺎم ﺑﺤﺚ و‬
‫ﺷﻮر در ﺟﻠﺴﮥ ﻋﻠﻨﯽ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺟﻨﺠﺎﻟﯽ ﭘﺮﺳﺮ و ﺻﺪا ﺗﺮ ﺟﺎﻣﻌﮫ را ﻧﻠﺮزاﻧﺪ و ﺑﻨﯿﺎن‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ را ﺳﺴﺖ ﻧﮕﺮداﻧﺪ؟‬
‫ﻋﻠﯽ زھﺮی دوازدھﻤﯿﻦ ) و آﺧﺮﯾﻦ( ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺗﮭﺮان و ﯾﺎر ﻓﺮودﺳﺖ ﺑﻘﺎﯾﯽ ﮐﮫ‬
‫طﺮح اﺳﺘﯿﻀﺎج دوﻟﺖ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان » ﺷﮑﻨﺠﮥ ﻣﺘﮭﻤﯿﻦ ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎر طﻮس« آﻣﺎده‬
‫و ﻋﻠﻨﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ ً در ﺟﻠﺴﮥ ﺳﻠﺐ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺑﻘﺎﯾﯽ ﭘﺎ ﺑﮫ ﻣﯿﺪان ﻣﯽ ﮔﺬاﺷﺖ‪،‬‬
‫و ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﺑﯽ ﺣﺎﻟﯽ ﺧﻮدش ﻣﺠﺎل ﻧﻤﯽ داد‪ ،‬ﻓﺮا دﺳﺘﺎن وی ﮐﮫ ﺳﺒﺐ راه ﯾﺎﻓﺘﻨﺶ ﺑﮫ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ) و اﯾﻦ ﺧﻮد ﺳﺒﺐ اﺧﺘﻼﻓﮭﺎ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯿﮭﺎ ﯾﯽ در ﺟﺒﮭﮥ ﻣﻠﯽ ﺷﺪه‬
 ‫‪١٩٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﻮد( ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ ﺗﻮﻓﺎﻧﯽ آﻏﺎز ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﯿﺪ ﻣﮭﺪی ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻗﺒﻼً ﺳﺨﺖ ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺣﻤﻠﮫ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ – ھﻤﭽﻮن ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ھﺘﺎک و‬
‫ﺳﺮﺷﻨﺎس ‪ -‬در ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺑﯽ ﺗﻔﺎوت ﻧﻤﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﯾﺎ ﺑﺎز ﺿﻤﺎﻧﺘﯽ‬
‫ﺑﻮد ﮐﮫ اﯾﻦ ﺗﻮﻓﺎن ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻠﯽ را ﻧﺮوﺑﺪ و ﺑﺮﺟﺎی ﺑﮕﺬارد؟‬

‫ﻓﻀﺎی وﺣﺸﺖ و ﻗﺘﻞ‬ ‫*‬

‫اﯾﻨﮏ‪ ،‬ﭘﺲ از ‪ ۴٣‬ﺳﺎل‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺧﯿﻠﯽ آﺳﺎن ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﮫ » ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻣﺼﺪق از‬
‫وﺟﻮد ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ﺑﯽ ﻣﻮرد « ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ واﻗﻌﯿﺘﮭﺎی وﺣﺸﺘﻨﺎک‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺳﺎز‬
‫دﻻﯾﻠﯽ اﻧﺪ ﮐﮫ ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻣﺼﺪق را ﻗﻮﯾﺎ ً ﺗﯿﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ١٣٣٢‬ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮای ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دوﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮥ اﻣﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد و‬
‫ﺑﻮی دھﺸﺖ و ﺧﻮن از آن ﺑﮫ ﻣﺸﺎم ﻣﯽ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺧﺎطﺮات ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه ﯾﮏ ﺷﺎھﺪ‬
‫ﻣﻌﺘﻤﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮﺗﯿﭗ دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﺎﻧﻔﺮ و ﺗﻄﺒﯿﻖ آن ﺑﺎ اطﻼﻋﺎت ﯾﮑﯽ از دﺳﺖ‬
‫ﺟﻮ ﻣﺠﻠﺲ درآن روزھﺎ ﭼﻨﺎن ﻣﺘﺸﻨﺞ‬ ‫اﻧﺪرﮐﺎران وﻗﺎﯾﻊ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ ١٣٣٢‬ﺣﺎﮐﯽ اﺳﺖ ّ‬
‫ﺑﻮد ﮐﮫ ﻟﻄﻔﯽ وزﯾﺮ دادﮔﺴﺘﺮی ) ﺑﺎ ﺣﻀﻮر دﮐﺘﺮ ﻣﻠﮏ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯽ ﻣﻌﺎون اﺟﺮاﯾﯽ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ( در ﻣﻘﺎﺑﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺼﺪق ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﻀﻮر در ﻣﺠﻠﺲ و ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﺑﮫ اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻣﺬﮐﻮر ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد از رﻓﺘﻦ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ ﺗﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﻣﺮﺣﻮم ﻟﻄﻔﯽ‬
‫را راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ در ھﺮ ﺣﺎل ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﻧﺤﻮی‪ ،‬از راھﯽ‪ ،‬ﻣﺜﻼً از در ﭘﺸﺖ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر ﯾﺎﺑﺪ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮی اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﺎﻧﻔﺮ ﮐﮫ‬
‫ﺷﺨﺼﺎ ً در ﺟﻠﺴﮥ ﺧﺎﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﮫ‪،‬‬
‫رواﯾﺖ دﺳﺖ اوﻟﯽ از ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻋﻤﯿﻖ ﻣﺼﺪق و ﻟﻄﻔﯽ و ﻣﻠﮏ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯽ در آن‬
‫روزھﺎ ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﯽ دھﺪ ﮐﮫ ﻧﺸﺎﻧﮥ ﻣﺤﯿﻂ ﺗﺮس و ﺗﺮور ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ در ﺗﯿﺮ و‬
‫ﻣﺪاد ‪١٣٣٢‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻀﺎی ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮﺗﺤﻠﯿﻠﮭﺎ ﺻﺮاﺣﺖ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮی ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫طﺎھﺮ اﺣﻤﺪ زاده ﺿﻤﻦ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ از ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ« در ﺗﯿﺮ ‪١٣٣٢‬‬
 ‫‪١٩٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫داﻣﻨﮥ ﺗﻮطﺌﮫ ھﺎ وﺳﻌﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻗﻠﯿﺖ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﺼﺪق را اﺳﺘﯿﻀﺎح ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﺑﺎ رأی ھﻤﺎن اﮐﺜﺮﯾﺘﯽ ﮐﮫ ﻗﻮام را ) ﺑﮫ‬
‫طﻮرﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﺑﺎ ‪ ۴٠‬رأی از ‪ ۴٢‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺣﺎﺿﺮ( ﺳﺮ ﮐﺎر آورده ﺑﻮد‪ ،‬رأی‬
‫ﮐﺒﻮد ﺑﮕﯿﺮد و ﺳﺎﻗﻂ ﮔﺮدد و ﺑﻌﺪ در داﺧﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﺮای ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮطﺌﮫ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺷﺪ در ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬رﻓﺮاﻧﺪوم ) ﺷﺪ‪ (...‬و‬
‫ﻣﻠﺖ ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ رأی داد‪(١٢)«.‬‬
‫دﮐﺘﺮﺷﻤﺲ اﻟﺪﯾﻦ اﻣﯿﺮﻋﻼﯾﯽ ﻧﯿﺰ در ﺧﺎطﺮه ﻋﺠﯿﺒﯽ ﻣﻮﺿﻮع » ﮐﺸﺘﻦ « را‬
‫ﻋﺮﯾﺎن ﻣﯽ ﺳﺎزد و از ﻣﯿﺜﺎق » ‪ ٣٢‬ﻧﻔﺮ درﺑﺎری و ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﻌﻤﺎر« ﭘﺮده ﺑﺮﻣﯽ‬
‫دارد‪ .‬اﻣﯿﺮ ﻋﻼﯾﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ » وطﺒﻖ اطﻼع ﻣﻮﺛﻖ دﯾﮕﺮ‪...‬آﻗﺎی ﺣﺒﯿﺐ ﷲ ذواﻟﻘﺪر‬
‫ﮐﮫ در ﻣﻨﺰل ﺳﺎﻟﻤﯽ ﺧﻮاھﺮ زاده آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺑﻮده‪ ،‬و آﻗﺎی ﮐﺎظﻢ ﺧﻠﯿﻠﯽ ﺧﻮاھﺮ‬
‫زاده دﯾﮕﺮآﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﻣﻦ ) اﻣﯿﺮ ﻋﻼﯾﯽ( ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﺮد‬
‫ﮐﮫ در آﻧﺠﺎ ﻣﺬاﮐﺮه ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ‪ ٣٢‬ﻧﻔﺮ ﻗﺮآن اﻣﻀﺎ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﮫ‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺷﺪ وﺷﺨﺼﺎ ً ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬او را ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ ﺑﮫ‬
‫ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و دﮐﺘﺮ ﻓﺎطﻤﯽ را ھﻢ ھﺮ ﺟﺎ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ (١٣)«.‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه از ﺟﺮﯾﺎن‬
‫و ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪن ﻣﺼﺪق ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﯿﺮاﺷﺮاﻓﯽ در ﻣﺠﻠﺲ رواﯾﺎت ﻣﻮﺛﻖ دﯾﮕﺮی‬
‫ﻧﯿﺰ ﺷﻨﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻔﻮذ ﺷﺎه‬ ‫*‬

‫از ﺷﮭﺮﯾﻮر ‪ ١٣٢٠‬ﺗﺎ دی ‪ ١٣۵٧‬ظﺮف ‪ ٣٧‬ﺳﺎل ھﯿﭻ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی ﺑﺪون‬
‫دﺧﺎﻟﺖ و دﺳﯿﺴﮫ و ﺗﻮطﺌﮫ ﺷﺎه ﺳﺎﻗﻂ ﻧﺸﺪ‪ .‬وﺿﻊ ﺣﮑﻮﻣﺘﮭﺎی ﺑﻌﺪ از ﮐﻮدﺗﺎ‪ .‬دﺧﺎﻟﺖ‬
‫و دﺳﯿﺴﮫ ھﺎی او از اﺑﺘﺪای ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺗﺎ ﮐﻮدﺗﺎ ھﻢ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻣﻌﻤﺎھﺎی ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ظﺮﻓﯿﺖ ﺗﺸﺮﯾﺢ وﻗﺎﯾﻊ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ‪ ١٢‬ﺳﺎل ﻣﺬﮐﻮر را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﻨﮭﺎ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﮫ ﺷﺎه در ﺗﻤﺎم دﺳﯿﺴﮫ ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺣﺬف رﻗﺒﺎ ﯾﺎ ﺧﻨﺜﯽ‬
 ‫‪٢٠٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺳﺎزی ﺣﻮادث ﻣﻌﺎرض ﺧﻮد اﻧﺠﺎم داد ) ﻏﯿﺮ از ﯾﮏ اﺳﺘﺜﻨﺎی ﻣﻮﻗﺘﯽ در ﻗﯿﺎم ﻣﻠﯽ‬
‫ﺗﯿﺮ( ﭘﯿﺮوز از آب در آﻣﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻓﺸﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪی ﭼﻮن ﺳﯿﺪ ﺿﯿﺎء‪،‬‬
‫ﻗﻮام‪ ،‬رزم آرا‪ ،‬و ﻣﺼﺪق را دﻓﻊ ﮐﻨﺪ و ﻧﺠﺎت ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ھﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﮔﺮداﺑﮭﺎ ﺑﮫ‬
‫ﺗﻨﮭﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ او را ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﮫ زﯾﺮ ﮐﺸﺪ و از ﺻﺤﻨﮫ ﻣﺤﻮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎدﺛﮥ‬
‫ﻧﮭﻢ اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬داﺳﺘﺎن دﯾﮕﺮی اﺳﺖ و ﺷﺎه ﺑﺎزﻧﺪه واﻗﻌﯽ آن ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺳﮭﻞ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫ﺗﻀﻌﯿﻒ ﻣﺼﺪق ھﻢ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ و اﺳﺘﺎرت ﺷﻤﺎرش ﻣﻌﮑﻮس ﺳﻘﻮط او زده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎه ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﮭﺎی ﺧﻮد را در ﻣﺠﻠﺲ از طﺮﯾﻖ وﮐﻼﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺧﻮد او‬
‫ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از اﻋﻀﺎی در ﺑﺎر ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﯽ آورد‪ .‬در ﺷﺮاﯾﻂ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺨﻠﻮطﯽ از ﭼﻨﺪ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﯾﺎ ﺑﮫ ﺗﻨﮭﺎﯾﯽ از راه ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﮫ ھﺎی او ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺳﯿﻄﺮه ﺷﺎه و ﺑﻌﻀﯽ زﻧﺎن درﺑﺎر ﺑﺮﺑﺴﯿﺎری از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺳﯿﺪ ﺿﯿﺎء ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﮫ ای وﺳﯿﻊ ﺑﺮای ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﯾﮏ‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﮥ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ ﺑﺎ ﻣﻈﻔﺮ ﻓﯿﺮوز از ﺳﺎل ‪ ١٣٢٢‬ﺧﻮد را ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺷﺎه‬
‫وﺣﺸﺖ ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﮔﻮش ﺧﻮاﺑﺎﻧﺪ ودرﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ در زﻣﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﺒﮭﮥ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺿﺪ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری ) ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﺳﯿﺪ ﺿﯿﺎﯾﯽ ھﺎ و ﺗﻮده اﯾﮭﺎ و ﺗﻮده ﻧﻔﺘﯿﮭﺎ و‬
‫طﺮﻓﺪاران ﻗﻮام و ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ ﺑﺸﺎرت و ﷴ ﺑﺎﻗﺮﺣﺠﺎزی و ﺑﻌﻀﯽ از ﺳﺮان ﻋﺸﺎﯾﺮ‬
‫و‪ ( ...‬ﮐﻮﺗﺎه آﻣﺪ و ﭘﺲ رﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﮔﺬرا ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از راه ھﻤﺎن‬
‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﺿﯿﺎء را ﺑﮫ طﺮف ﺧﻮد ﻟﻐﺰاﻧﺪ و ﺑﮫ ﺳﺎزش ﺑﺎ درﺑﺎر ﮐﺸﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺎزی ﺑﺎ ﻗﻮام‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎر اﯾﻦ ﭘﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﺎز را ﺗﻮﺳﻂ ھﻤﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺎت ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻘﻮط ﭼﮭﺎرﻣﯿﻦ ﮐﺎﺑﯿﻨﮥ ﻗﻮام در دی ‪ ،١٣٢۶‬درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎﯾﺎن ﺳﻮﻣﯿﻦ دوره‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی او ) در‪ (١٣٢١‬ھﺮ دو ﺑﺎ دﺳﺖ ﭘﻨﮭﺎن ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﺎه و اﺷﺮف ﭘﮭﻠﻮی‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ) .‬ﺷﺎﯾﻊ ﺑﻮد در ﻣﺴﺎﻓﺮت اﺷﺮف ﺑﮫ ﻣﺴﮑﻮ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻟﯿﻦ ﺑﮫ او ﮔﻔﺘﮫ‬
‫ﺑﻮد از ﻗﻮام ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﺪ!( دﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪ ﻣﺘﯿﻦ دﻓﺘﺮی دوﻟﺘﻤﺮد ﻣﺤﺎﻓﻈﮫ ﮐﺎر و‬
‫ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ درﺑﺎرﭘﮭﻠﻮﯾﮭﺎ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺧﺎطﺮات ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺧﻮد در دوره ﭘﺎﻧﺰدھﻢ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫» ﺗﺪرﯾﺠﺎ ً ﮐﺎﺑﯿﻨﮫ) ﻗﻮام ( دﭼﺎر ﺑﺤﺮان ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ً ﺷﺎه در اﯾﻦ اﯾﺎم ) ‪(١٣٢۶‬‬
 ‫‪٢٠١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺟﺎﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد و ﻣﺮﺗﺒﺎ ً ﻣﺸﻐﻮل ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت و آﻧﺘﺮﯾﮏ ﺑﻮد و ﺑﮫ طﺮﻓﺪاران و دﺳﺖ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﺪﮔﺎن ﺧﻮد در ﻣﺠﻠﺲ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺒﺎرزات ﺧﻮد را ﻋﻠﯿﮫ ﻗﻮام اﻓﺰاﯾﺶ دھﻨﺪ‪،‬‬
‫و در ﻧﺘﯿﺠﮥ ھﻤﯿﻦ ﺗﻮﺻﯿﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ اﺣﻤﺪ دھﻘﺎن ﻋﻠﯿﮫ ﻗﻮام اﻋﻼم ﺟﺮم ﮐﺮد‪ .‬ﺳﺮ‬
‫ﻟﺸﮑﺮ رزم آرا رﺋﯿﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ھﻢ ﺑﮫ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺷﺎه ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﻀﻌﯿﻒ دوﻟﺖ را‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ١۴ ) «.‬اﺿﺎﻓﮫ ﮐﻨﺒﻢ ﮐﮫ اوﻻً رزم آرا در آن زﻣﺎن‪ ،‬ھﻨﻮز» ﺧﻄﺮ«‬
‫ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﯽ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺛﺎﻧﯿﺎ ً ﻣﺘﯿﻦ دﻓﺘﺮی درﺳﺖ ﺑﮫ ﻣﻮازات ﺳﯿﺎﺳﺖ درﺑﺎر‪ ،‬ﺷﺪﯾﺪا ً‬
‫ﺑﺮ ﺿﺪ ﻗﻮام ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻮن ﺧﻮد او ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ »دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪﮔﺎن ﺷﺎه«‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﺎه ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ داد ﮐﮫ ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪار ﮐﮭﻨﮫ ﮐﺎری ﭼﻮن ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻦ ﺗﻘﯽ زاده‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﮭﺎی ﺧﻮد را ﻓﻌﻠﯿﺖ ﺑﺨﺸﺪ و ﺑﮫ ﻣﺮاﺣﻞ ﺟﺪّی ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ رزم‬
‫آرا ﻗﺪرت را ﺑﮫ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﻄﺮﺳﺎز ﻣﯽ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﮫ اﺣﻤﺪ دھﻘﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه‬
‫ﺧﻠﺨﺎل درﻣﺠﻠﺲ اﺷﺎره ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﮫ ﭘﺮوﻧﺪه ﻗﺘﻞ ﻣﺤ ّﻤﺪ ﻣﺴﻌﻮد ﻣﺪﯾﺮ» ﻣﺮد‬
‫اﻣﺮوز« را ﮐﮫ– دﺧﺎﻟﺖ رزم آرا در آن روﺷﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ -‬در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﺑﯿﻨﺪازد‪ .‬وﻗﺘﯽ رزم آرا ﺑﺎ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺑﺮ ﺷﺎه ﮐﺮﺳﯽ ﺻﺪارت را در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎز‬
‫ﺷﺎه ﻣﮭﺮه ﻣﻄﯿﻊ و ﻣﺮﯾﺪی ﭼﻮن ﺳﯿﺪ ﻣﮭﺪی ﭘﯿﺮاﺳﺘﮫ را در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺖ‪ .‬ﭘﯿﺮاﺳﺘﮫ‬
‫ﮐﮫ در زﻣﺎن وﻗﻮع ﻗﺘﻞ ﻣﺤ ّﻤﺪ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬دادﺳﺘﺎن ﺗﮭﺮان ﺑﻮد و طﺒﺎ ً ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﭘﺮوﻧﺪۀ‬
‫ﻗﺘﻞ ﻣﺴﻌﻮد ﺗﺴﻠﻂ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ داﺷﺖ‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺑﺎ ﺳﻤﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ اراک‪ ،‬دردوره‬
‫ﺷﺎﻧﺰدھﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺣﻀﻮرﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه درﻣﺆﺳﺴﺎن ﺳﻮم )‪ (١٣٢٨‬ﮐﮫ ﺑﺮای ازدﯾﺎد‬
‫ﻗﺪرت ﺧﻮد و ﮐﺴﺐ اﺧﺘﯿﺎراﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ً و ﺻﺮﯾﺤﺎ ً ﺑﮫ‬
‫ﻋﺒﺎس ﻧﺮاﻗﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﮐﺎﺷﺎن دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﺆﺳﺴﺎﻧﺶ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﯽ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺿﻤﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ای ﮐﮫ ارﺗﺒﺎطﺶ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﮭﺎ ﺧﯿﻠﯽ آﺷﮑﺎرﺑﻮد‪،‬‬
‫ازﺧﻮد ﯾﮏ ﭼﮭﺮه ﺿﺪ اﻧﮕﻠﯿﺲ اراﺋﮫ دھﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﺑﺮ ﻋﻘﻼی ﻗﻮم ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﺒﻮد‬
‫ﮐﮫ آﻧﭽﮫ در دﺳﺘﻮرﻣﺆﺳﺴﺎن ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺎزش و ﺣﺘﯽ رھﻨﻤﻮد دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ (١۵) .‬ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ازاﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا‪ ،‬ﻧﺮاﻗﯽ ﺑﺮای‬
‫اﻧﻮرﺧﺎﻣﮫ ای ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮده ﺑﻮد» وﻗﺘﯽ در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻣﻦ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدم‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن اطﺮاف ﻣﻦ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ دﯾﻮاﻧﮫ ﺷﺪه‬
 ‫‪٢٠٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ای؟ ﺷﺎه ﭘﺪرت را در ﻣﯽ آورد‪ ،‬ﻓﻮرا ً ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ را ﭘﺲ ﺑﮕﯿﺮ« )‪ ( ١۶‬در واﻗﻊ‬

‫» ﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن اطﺮاف« ﻧﺮاﻗﯽ ھﺮﮔﺰ ﺣﺪس ﻧﻤﯽ زدﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﺒﺘﮑﺮ و آﻣﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺧﺪﻋﮫ ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺧﻮد ﺷﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺘﯽ دوﻟﺖ ﺳﮭﺎم اﻟﺴﻠﻄﺎن ﺑﯿﺎت ﮐﮫ ﺑﯿﺶ از ﺳﺎﯾﺮ ﺣﮑﻮﻣﺘﮭﺎی زﻣﺎن او ) ﻏﯿﺮ از‬
‫دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق ( دﻣﻮﮐﺮات‪ ،‬آزادﯾﺨﻮاه و اھﻞ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮد و ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﺼﺪق ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﺳﺎﻗﻂ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﮫ از اﺋﺘﻼف ﺷﺎه دوﺳﺘﮭﺎ‬
‫و ﺳﯿّﺪ ﺿﯿﺎﯾﯿﮭﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺧﻮد ﺳﯿﺪ ﺿﯿﺎء ھﻨﻮز ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺎه ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﮫ در ﮐﻨﺎر او‪ .‬ﺟﻤﺎل اﻣﺎﻣﯽ در ﻓﺤﺎﺷﯿﮭﺎی وﻗﯿﺤﺎﻧﮫ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﺗﺮﯾﻦ ﭼﮭﺮه ﻣﻠﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺴﺘﻈﮭﺮ ﺑﮫ ﺣﻤﺎﯾﺘﮭﺎی ﺑﯽ درﯾﻎ ﺷﺎه ﺑﻮد‪ ...‬و ﺑﺴﯿﺎری‬
‫ﺣﻮادث دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫ﺑﺎری‪ ،‬در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺠﻠﺴﮭﺎﯾﯽ ھﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻣﻨﮑﺮ ﻗﺪرت ﺷﺎه در ﻣﯿﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫آن ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺴﺘﻌﻔﯿﺎن درﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﻗﯽ ﮐﻤﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ وﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آرای ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﻤﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺷﺎه ﮐﮫ دﯾﮕﺮ ﺟﺪا ً ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺳﺮ ﺑﮫ ﺗﻦ ﻣﺼﺪق ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫دﺳﺖ ﺑﮫ ﮐﺎر ﻣﯽ ﺷﺪ و ﻣﺠﻠﺴﯿﺎن طﺮﻓﺪار ﺧﻮد را ﺑﺮای ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ و آﺧﺮﯾﻦ ﻧﺒﺮد‬
‫ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﯿﺶ آﻣﺎده طﺮﻓﺪار ﺧﻮد را ﺑﺮای ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ و آﺧﺮﯾﻦ ﻧﺒﺮد ﻣﺮگ و‬
‫زﻧﺪﮔﯿﺶ آﻣﺎده ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ھﻤﮑﺎری ﺳﺎﯾﺮﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﻓﻌﺎل‬
‫ﭘﺎﯾﮕﺎھﮭﺎی ﺧﺎرﺟﯽ ‪ -‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﯿﺮو ‪ -‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ را از راه ظﺎھﺮ اﻟﺼﻼح‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﯾﺮان ﺳﺎﻗﻂ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎرﻧﻨﮓ ﮐﻮدﺗﺎ ﻋﻠﯿﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر ﺧﻮد و ﺳﻘﻮط‬
‫ﻣﺼﺪق را ﯾﮏ ﻋﻤﺮ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﮥ ﺑﮫ‬
‫آرای ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮای ﺑﺴﺘﻦ ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ‪ ،‬ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه ای ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺼﺪق ﺟﮭﺖ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ ﺑﺎ ﺗﻮطﺌﮫ ھﺎی آن در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪(١٩) .‬‬
 ‫‪٢٠٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ‪ :‬ﻣﻦ ﺣﻖ ﻣﯽ دھﻢ ﺑﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﮫ]رﻓﺮاﻧﺪوم[ ﮐﺮد‬

‫ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻓﺮوھﺮ‪ ،‬اﻣﺮوز ﮐﮫ ھﻔﺘﻢ آﺑﺎن ‪ ١٣٧۶‬اﺳﺖ ﺑﺮای ﭼﮭﺎرﻣﯿﻦ ﺑﺎر اﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ در ﺧﺪﻣﺖ ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﯿﻢ و ﻣﻦ ﻣﺠﺪدآ از طﺮف ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﻮدﻣﺎن‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﻨﺎد‬
‫ﻣﻠﯽ اﯾﺮان از ﺷﻤﺎ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﮫ در ھﺮ ﺻﻮرت ﺣﻮﺻﻠﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ و ﻣﺎ را‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﺟﺎزه ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﯿﺪ ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ اﻣﺮوز را ﺷﺮوع ﺑﮑﻨﯿﻢ‪ .‬اوﻟﯿﻦ‬
‫ﺳﺌﻮاﻟﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﻈﺮﺗﻮن را در ﻣﻮرد رﻓﺮاﻧﺪوم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﯿﺪ‪.‬‬
‫دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ‪ :‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻨﮑﮫ ﺑﮫ ﭘﺮﺳﺶ ﺗﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪھﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﮐﮫ ﺑﮫ اﻣﺮوز‬
‫اﺷﺎره ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ روزﻧﺎﻣﮫ ھﺎ ﺗﮭﺮان را ورق ﻣﯽ زدم‪ ،‬در روزﻧﺎﻣﮫء‬
‫اﯾﺮان ﺧﻮاﻧﺪم ﮐﮫ در ﭼﻨﯿﻦ روزی‪ ،‬ﮐﻮرش ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﺎﺑﻞ را ﻓﺘﺢ ﮐﺮد و ﺑﺴﯿﺎری از‬
‫اﺳﯿﺮﺷﺪﮔﺎن از ﺟﻤﻠﮫ اﺳﯿﺮان ﯾﮭﻮدی را آزاد ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻨﺸﺎن ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و‬
‫ﯾﮏ ﻓﺮﻣﺎن راﺟﻊ ﺑﮫ ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم ﺑﺎﺑﻞ‪ ،‬ﭼﮫ از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ‪ ،‬ﭼﮫ از ﻧﻈﺮ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺳﻨﺖ ھﺎﺷﺎن داد و اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﮭﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻋﻼﻣﯿﮫ ﺟﮭﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﺸﺮ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد رﻓﺮاﻧﺪوم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﻦ اﺻﻞ رﻓﺮاﻧﺪوم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﻧﺨﺴﺖ‬
‫راﺟﻊ ﺑﮭﺶ اظﮭﺎر ﻧﻈﺮ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮﻣﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﮐﺮدار ﺻﺪ در ﺻﺪ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ‬
‫روﺣﯿﮫ و طﺮز ﮐﺸﻮرداری ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺎﻻری ﺑﻮد زﯾﺮا ﺑﮫ طﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن و‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ رای ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه‬
‫ﺑﺮای ﮔﺮﻓﺘﻦ رای ﻣﺮدم‪ ،‬ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ ﯾﺎ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آرای ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﺖ و دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪه ھﺎی ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎن ﺑﮭﺎر ﺳﺎل ‪ ١٣٢٨‬ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﻮد‪،‬‬
‫زﯾﺮا در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻣﺘﻤﻢ آن‪ ،‬ھﯿﭻ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﺮای اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ‬
‫ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﮐﻤﺎ ﮐﮫ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﮭﻮری اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ‪ ،‬ھﯿﭻ ﺟﺎی ﺑﺮای‬
‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻌﺪ از ﺗﯿﺮاﻧﺪازی ﺑﮭﺶ‪ ،‬در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪ‬
 ‫‪٢٠٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ اﺧﺘﯿﺎرھﺎی ﺧﻮدش را ﺑﯿﺎﻓﺰاﯾﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ را ﮐﮫ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﭘﯿﺶ‬
‫ﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد وﻟﯽ اﺟﺮا ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬را ﮔﺸﻮد و ﻣﯿﺪاﻧﯿﺪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻧﯿﻤﯽ از ﺳﻮی‬
‫ﺷﺎه اﻧﺘﺼﺎب ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﯿﻤﯽ از ﺳﻮی ﻣﺮدم در ﯾﮏ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دو درﺟﮫای‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دوﻣﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ را ﮐﮫ ﺧﯿﻠﯽ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ اﺧﺘﯿﺎرﺗﺶ‬
‫در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮد و از آن دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری )؟( ‪ ، ...‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد و ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎن‬
‫ﭘﺪﯾﺪ آورد ﮐﮫ ﯾﺎدم اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﷴ ﺻﺎدق طﺒﺎطﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬رﺋﯿﺲ آن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد‪ ،‬و آن‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﺮد ﮐﮫ ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﻣﻮاردی ﺧﺎﺻﯽ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮﻣﺎن‬
‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺴﯿﻦ را ﺻﺎدر ﮐﻨﺪ و ﺑﮫ ﺷﺮط آﻧﮑﮫ ﻗﺒﻞ از ﮔﺬﺷﺖ ﯾﮏ ﻣﺎه ﯾﺎ ﺳﮫ ﻣﺎه ‪-‬‬
‫اﮐﻨﻮن درﺳﺖ ﺑﺨﺎطﺮ ﻧﺪارم‪ -‬ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺟﺪﯾﺪ را ﺻﺎدر ﺑﮑﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ اﺻﻞ‬
‫ﺗﺎ آن ھﻨﮕﺎم اﺟﺮا ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ھﻢ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎری ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ‪،‬‬
‫ﺑﮫ وﮐﺎﻟﺖ ﻣﺠﻠﺲ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن روزی ﮐﮫ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﮐﮫ‬
‫ﻣﺼﻮﺑﺎت اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎن ﮐﮫ ﻏﯿﺮ ﻋﺎدی ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارد‪ .‬دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﮐﺎرﺷﮑﻨﯽ ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯿﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺨﺺ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﻮﺷﺶ را در ﻣﻮﻗﻊ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﮐﺮد ﮐﮫ آزاد ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‬
‫ﺷﯿﻮه ھﺎی ﮔﺬﺷﺘﮫ‪ ،‬ﻗﺪرت درﺑﺎر‪ ،‬ﻣﺘﮑﯽ ﺑﮫ ارﺗﺶ ﮐﮫ ھﻤﮫ ﺟﺎ‪ ،‬ﻧﮭﺎد ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ‬
‫ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺮﺳﯽ ھﺎ را ﻋﻨﺎﺻﺮی ﮐﮫ ﺑﺮﯾﺪه از ﻣﺮدم‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﺎ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه درﺑﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﺑﻌﻀﯽ ھﺎ ﮐﮫ ﺷﮭﺮت ﺑﮫ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﮫ‬
‫ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ ھﺎ را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از آن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﯿﺮون درآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﮑﮫ ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﺨﺎب ‪٨١‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﺮد ﺑﮫ اﻣﯿﺪ اﯾﻨﮑﮫ در ﻓﺮﺻﺖ ﺑﮭﺘﺮی‪...‬‬
‫ھﻤﺎن ھﻨﮕﺎم ﭼﻮن ﺑﺮای دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق اﯾﺮان در ﻣﻮرد ﺷﮑﺎﯾﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫ﺳﻮد ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان و اﻧﮕﻠﯿﺲ طﺮح ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬راھﯽ ﻻھﮫ ﺑﻮد‪ ،‬در آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﺣﺘﯽ‬
‫ﺑﮫ ﺳﻨﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺠﻠﺲ آﻣﺎده ﮐﺎر ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻧﺪاد و رﻓﺖ‪ .‬در ﻧﺒﻮدﻧﺶ‪،‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آن ﺗﻮطﺌﮫ را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﻨﺪ و اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮای رﺋﯿﺴﯽ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﮫ آﯾﺖ‬
‫ﷲ دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻦ اﻣﺎﻣﯽ‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻤﻌﮫ ﺗﮭﺮان‪ ،‬رای داد‪ ،‬و ﺟﺎﻟﺐ ﮐﮫ ﯾﺎدآوری‬
‫ﺑﺸﻮد ﮐﮫ اﻣﺎم ﺟﻤﻌﮫ ﺷﯿﻌﮫ ﻣﺬھﺐ ﺗﮭﺮان از ﺷﮭﺮ ﺳﻨﯽ ﻣﮭﺎﺑﺎد وﮐﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و در‬
 ‫‪٢٠٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺗﮭﺮان ھﯿﭻ راﯾﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﮭﺮﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﮫ ھﻤﺴﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻋﻤﮫ اﯾﻦ آﯾﺖ ﷲ ﺑﻮد‪،‬‬
‫وﻟﯽ او ﺑﮭﺶ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺪاﺷﺖ و او را آدم ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ‪ .‬ھﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺮوف ھﻢ ﺑﻮد ﮐﮫ وﻗﺘﯽ ﻣﺼﺪق از ﺳﻔﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ او ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد از ﮐﯽ آﻗﺎ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺬھﺐ دادﯾﺪ؟! او ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﭼﻄﻮر؟ اﻟﺒﺘﮫ او ﺧﯿﻠﯽ ﺑﮫ ﻣﺼﺪق اﺣﺘﺮام ﻣﯽ‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ از ﺷﮭﺮ ﺳﻨﯽ ﻧﺸﯿﻦ ﻣﮭﺎﺑﺎد ﮐﮫ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﯾﮏ ﺷﯿﻌﮫ در‬
‫ﺑﯿﺎد‪ .‬ﺑﮭﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻌﺪ ھﺎ ھﻢ اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ ﻗﻀﯿﮫ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ﺷﺎﯾﺪ در ﺻﺤﺒﺘﮭﺎی‬
‫ﻣﻦ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر از او ﯾﺎدی ﺷﺪه‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﷴ رﺿﺎ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﺗﮭﺮاﻧﯽ ﮐﮫ ﭼﻮن وزﯾﺮ‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش و ﺑﻌﺪ‪ ،‬وزﯾﺮ اطﻼﻋﺎت و ﺟﮭﺎﻧﮕﺮدی ‪ -‬در آن ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻓﺎﺟﻌﮫ ﺟﻤﻌﮫ ﺳﯿﺎه ‪ ١٧‬ﺷﮭﺮﯾﻮر ‪ ١٣۵٧‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﯿﺮﺑﺎران ﺷﺪ‪ -‬وﻟﯽ ﭘﯿﺶ از آن وﮐﯿﻞ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد و از ﺷﮭﺮ ﻣﮭﺎﺑﺎد‪ ،‬دو دوره وﮐﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ از ﻣﺼﺪق آﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺑﺨﺼﻮص اﺧﺘﻼف ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮﺳﺮ ﺑﮫ ﻋﮭﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﺴﺖ وزارت ﺟﻨﮓ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﺼﺪق اﺧﺘﻼف ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق در ‪ ٢۶‬ﺗﯿﺮ ‪ ١٣٣١‬اﺳﺘﻌﻔﺎ داد ﮐﮫ ﺑﮫ ﻗﯿﺎم ‪ ٣٠‬ﺗﯿﺮ و‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ .‬در آن ﻓﺎﺻﻠﮫ ‪ ۴‬روزه‪ ۴٢ ،‬ﻧﻔﺮ از آﻧﮭﺎ ‪-‬‬
‫ﮐﮫ ھﻤﮫ ھﻢ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ -‬ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی اﺣﻤﺪ ﻗﻮام‪ ،‬اﺑﺮاز‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮب‪ ،‬ﭘﯿﺪا ﺑﻮد ﮐﮫ ﯾﮏ روﯾﮫ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ )ﺷﺎه؟ درﺳﺖ ﺷﻨﯿﺪه ﻧﻤﯽ‬
‫ﺷﻮد(‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ درﺳﺘﮫ ﮐﮫ در اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ھﺸﺘﺎد و ﯾﮏ ﻧﻔﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﯽ‬
‫ھﻤﮫ در ﺟﻠﺴﺎت ﺣﻀﻮر ﻧﻤﯽ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻓﺎطﻤﯽ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺗﯿﺮاﻧﺪازی زﺧﻤﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﺳﺎﻟﮕﺮد ﻣﺮگ ﯾﺎ ﺗﺮور ﷴ ﻣﺴﻌﻮد ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ ﻣﻮرد اﺻﺎﺑﺖ‬
‫ﮔﻠﻮﻟﮫ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری اش ﺑﮫ درازا ﮐﺸﯿﺪ و ﺑﮫ ﺧﺎرج رﻓﺖ‪ .‬در ﺟﻠﺴﺎت‬
‫اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽ ﮐﺮد‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﮐﮫ در آن ھﻨﮕﺎم ھﻨﻮز ھﻮادار‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪ ،‬دو ﺗﺎ ﮐﺮﺳﯽ را ﺑﮫ ﻋﮭﺪه داﺷﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﮫ از اﯾﻨﮑﮫ از ﺗﮭﺮان‬
‫ﮐﺎﻧﺪﯾﺪا و ﺑﺮﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﮐﺮﻣﺎن ھﻢ ﮐﺎﻧﺪﯾﺪا و ﺑﺮﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد و از ھﯿﭻ ﮐﺪام‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻧﺪاده ﺑﻮد ‪ -‬ﮐﮫ اﯾﻦ در آﺧﺮای دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﺎﺟﺮای ﺗﺎزهای ﮐﺸﯿﺪ‪ .-‬اﯾﻦ دو ﺗﺎ‪.‬‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﮫ وﮐﯿﻞ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽ ﮐﺮد‪ .‬راﺷﺪ ھﻢ ﮐﻢ ﻣﯽ‬
 ‫‪٢٠٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫آﻣﺪ‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﻌﺪ ھﻢ در ﯾﮏ ﺟﻠﺴﮫ ای‪ ،‬ﺑﮭﺶ ﺣﻤﻠﮫ ﮐﺮدﻧﺪ و او دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن دوره‪،‬‬
‫اﺻﻼ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ .‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ ۴٢‬ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﯾﮏ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺎطﻊ ﺑﻮد وﻟﯽ ﺑﻌﺪ ﮐﮫ‬
‫ﺑﺎ ﻗﯿﺎم ﭘﺮ ﺷﮑﻮه ﻣﺮدم روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و در ﺣﺪود ﺷﺼﺖ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ‬
‫از ھﻤﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ھﺎ‪ ،‬ﺳﯽ و دو ﻧﻔﺮ ھﻤﺎن روز ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ را ﭘﺪﯾﺪ‬
‫آوردﻧﺪ و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن ﻣﺼﺪق ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ از آن اﮐﺜﺮﯾﺖ ھﻢ‪ ،‬ﻋﺪه ای ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺼﺖ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﮫ ﺣﮑﻮﻣﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق رای اﻋﺘﻤﺎد دادﻧﺪ و دوﻟﺖ دوم ﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺑﻮدن ﻗﺪرت در ﻣﺠﻠﺲ ھﻤﭽﻨﺎن اداﻣﮫ داﺷﺖ‪ .‬و ﺣﺘﯽ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﺼﺪق‬
‫ﮔﺎھﯽ وﻗﺘﮭﺎ ﺑﮫ ﻓﮑﺮ اﯾﻦ ﻣﯽ اﻓﺘﺎد ﮐﮫ ﺑﻘﯿﮫ اﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﺑﮑﻨﺪ وﻟﯽ ﭼﻮن ھﻨﻮز‬
‫دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه ھﺎی ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ و واﺑﺴﺘﮕﺎن درﺑﺎر اﺧﻼل ﮔﺮی ھﺎﺷﺎن را اداﻣﮫ ﻣﯽ‬
‫دادﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎ را ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر درﺳﺖ ﻧﻤﯽ دﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ‪ ٩‬اﺳﻔﻨﺪ ﮐﮫ ﺗﻮطﺌﮫ ھﺎ ﺑﺮﺿﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﯿﻠﯽ زﯾﺎد ﺷﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺮاﮐﺰ‬
‫ﺗﻮطﺌﮫ ھﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ در ﺟﺮﯾﺎن ﻣﻠﯽ ﮐﺮدن‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ از ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﺟﺒﮭﮫ ﻣﻠﯽ و ھﻤﺮاھﺎن ﻣﺼﺪق ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ‬
‫ﺑﻘﺎﯾﯽ و ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺣﺎﺋﺮی زاده و ﻧﻈﺎﯾﺮ او‪ ،‬از آن ﺻﻒ ﺟﺪا ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و اﻟﺒﺘﮫ آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﯾﮏ وﺿﻊ اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ داﺷﺖ‪ -‬ﺑﻌﺪ از ﻗﯿﺎم ‪ ٣٠‬ﺗﯿﺮ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎ داد ‪ .‬دﮐﺘﺮ اﻣﺎﻣﯽ از اﯾﺮان رﻓﺖ ﺑﯿﺮون‪ .‬ﻧﯿﺮوھﺎی ﻣﻠﯽ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ ﺑﯿﻦ‬
‫ﺷﺎن اﺧﺘﻼف ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺪه ای ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪﷲ ﻣﻌﻈﻤﯽ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺸﻮد‬
‫و ﻋﺪه ای دﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ ﺷﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﮐﮫ ھﻤﮫ ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮫ اﺗﻔﺎق‬
‫آرا اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻧﺪ ‪ -‬ﭼﻮن ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﻢ ﮐﮫ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﺮﮐﺘﮭﺎی ﻣﻠﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻻ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫ اﺗﻔﺎق آرا رﺋﯿﺲ ﺷﺪ‪ .‬ھﯿﭻ وﻗﺖ ﺑﺎز ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﯽ آﻣﺪ‪ .‬و دو‬
‫ﺗﺎ ﻣﻌﺎون‪ ،‬دو ﺗﺎ ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ﮐﮫ ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ اول‪ ،‬آﻗﺎی ﷴ ذوﻟﻔﻘﺎری ﺑﻮد و ﻧﺎﯾﺐ‬
‫رﺋﯿﺲ دوم‪ ،‬آﻗﺎی ﻣﮭﻨﺪس اﺣﻤﺪ رﺿﻮی‪ .‬ﻣﮭﻨﺪس اﺣﻤﺪ رﺿﻮی در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪،‬‬
‫رﺋﯿﺲ ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ را ھﻢ ﺑﺮ ﻋﮭﺪه داﺷﺖ‪ .‬اﯾﻦ وﺿﻊ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺧﻮب‬
‫از ھﻨﮕﺎم طﺮح ﻻﯾﺤﮫ دوم اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﯿﺎن آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ و ﻣﺼﺪق ﺑﮫ‬
 ‫‪٢٠٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ھﻢ ﺧﻮرده ﺑﻮد‪ ،‬و اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﻣﺜﻼ ‪ ٩‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎه‬
‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﺧﻮدش ﻗﺮار ﺑﻮده از اﯾﺮان ﺑﺮود‪ ،‬و دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و وزراﯾﺶ ﺑﺮای‬
‫ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﺑﺎ او ﻣﯽ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آن ﻗﺎﺋﻠﮫ دم درﺑﺎر درﺳﺖ ﺷﺪ ﮐﮫ آﻗﺎی ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ھﻢ ﯾﮏ‬
‫ﺗﻠﮕﺮاف ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎه ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ رﻓﺘﻨﺘﺎن از ﮐﺸﻮر در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯽ ﺻﻼح ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﮫ از ﺷﺨﺼﯿﺖ ھﺎی ﻣﺬھﺒﯽ‪ ،‬ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮی ﻣﺜﻞ آﯾﺖ ﷲ ﺑﮭﺒﮭﺎﻧﯽ ھﻢ ﺗﻠﮕﺮاف‬
‫ﮐﺮد وﻟﯽ از او‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺘﻈﺎری ﻣﯽ رﻓﺖ زﯾﺮا ھﯿﭽﻮﻗﺖ ﺳﺎﺑﻘﮫ ﻣﻠﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬وﻟﯽ‬
‫آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﯾﮏ وﺿﻊ اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺣﺘﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ‬
‫از آﻏﺎز ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬دوﺷﺎدوش ھﻢ ﺟﻠﻮ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪه ای از ﻣﺼﺪق‬
‫ﺟﺪا ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ در ھﻨﮕﺎم ﺗﺠﺪﯾﺪ اﻧﺘﺨﺎب رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ در ﺧﺮداد ‪١٣٣٢‬‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﯿﺮوھﺎ را ﺟﻤﻊ آوری ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﯽ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ رای اﺿﺎﻓﮫ ﺑﺮ آﻧﭽﮫ‬
‫ﮐﮫ آﻗﺎی آﯾﺖ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ رﺋﯿﺴﯽ ﻣﺠﻠﺲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ھﯿﺎت‬
‫رﺋﯿﺴﮫ ھﻢ ﺗﻘﺮﯾﺒﺂ ھﻮادار دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﯽ ﯾﮏ ﻓﺮد از ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ اﯾﻦ وﺳﻂ‪- ،‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ھﻮادار ﻣﺼﺪق ﺗﻮﺟﮫ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،-‬ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮای ﻧﻈﺎرت‬
‫در اﻧﺪوﺧﺘﮫ اﺳﮑﻨﺎس‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ :‬آﻗﺎی ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻮد از‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮد و ﻣﻮﺿﻮع ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪن ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ اﻓﺸﺎر طﻮس ھﻢ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه‬
‫ﺑﻮد و ﯾﮑﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﻮرد اﺗﮭﺎم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻻﯾﺤﮫ ﺳﻠﺐ ﻣﺼﻮﻧﯿﺘﺶ را وزﯾﺮ دادﮔﺴﺘﺮی‪ ،‬ﺷﺎدروان ﻟﻄﻔﯽ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺤﺮﮐﺎﺗﯽ ﺑﺮ ﺿﺪش داره و ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺧﺰاﻧﮫ دار‪ ،‬دﯾﮕﮫ ﺑﮫ آﻧﺠﺎ رﺳﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎر ﮐﻨﺪ و‬
‫ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ ﯾﮏ اﺳﺘﯿﻀﺎﺣﯽ ﮐﮫ طﺮح ﺷﺪه‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ آﻗﺎی ﻋﻠﯽ زھﺮی )ﮐﮫ‬
‫دوﺳﺖ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻘﺎﯾﯽ ﺑﻮد و ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز روزﻧﺎﻣﮫ ﺷﺎھﺪ ﺑﻮد(‪ ،‬ﻣﺼﺪق را‬
‫اﺳﺘﯿﻀﺎح ﮐﺮد‪ ،‬و دوﻟﺖ ﺑﺮای اﺳﺘﯿﻀﺎح اﻋﻼم آﻣﺎدﮔﯽ ﮐﺮد وﻟﯽ وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﮫ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻏﻼم ﺣﺴﯿﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ ،‬اﺑﺮاز آﻣﺎدﮔﯽ را ﮐﺮد‪.‬‬
‫دﯾﮕﺮ آن اﻗﻠﯿﺖ ﮐﮫ ﺣﺎﻻ ﺧﯿﻠﯽ ﻗﻮی ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬داد و ﻓﺮﯾﺎد راه اﻧﺪاﺧﺘﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺧﻮد‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ از ﻣﺪﺗﮭﺎ ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﯽ آﻣﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٠٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﮭﺮﺣﺎل‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎر ﮐﻨﺪ و ﭼﻮن ﻧﻤﯽ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ از ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﮐﮫ رواﺑﻂ ﺷﺎن ھﻢ ﺧﻮب ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﺨﻮاھﺪ ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﺮدم ﮐﮫ ﺻﺎﺣﺐ اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻤﻠﮑﺖ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬رﺟﻮع ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﮫ دو ﺳﺌﻮال ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﺑﺪھﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ رای ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺤﻞ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬و‬
‫اﮔﺮ رای ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻤﯽ دادﻧﺪ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﻨﺎر ﺑﺮود‪ .‬ﭼﻮن ﻋﻘﯿﺪه داﺷﺖ ﮐﮫ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﯿﻦ ﻣﺼﺪق و ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﯾﮑﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم در ﺗﮭﺮان روز ‪١٢‬‬
‫ﻣﺮداد‪ ،‬در ﺷﮭﺮﺳﺘﺎﻧﮭﺎ در ‪ ١٩‬ﻣﺮداد‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪ و اﮐﺜﺮﯾﺖ‪ ،‬آن ﻣﻮﻗﻊ ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﻣﻠﯿﻮن‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﭘﺎﻧﺼﺪ ھﺰار ﻧﻔﺮ‪ ،‬اﮐﻨﻮن دﻗﯿﻘﺶ را در ذھﻦ ﻧﺪارم‪ ،‬رای‬
‫ﺑﮫ ﺳﻮد دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﺑﺎﻗﯽ ﻣﻮﻧﺪن دوﻟﺖ رای دادﻧﺪ‪ .‬ﮐﻮدﺗﺎ ھﻢ ﺑﻌﺪ از رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻣﻦ ھﻢ ﻧﻈﺮﯾﮫ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آرای ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﺑﺎ اھﻤﯿﺖ‬
‫ﺗﺮﯾﻦ اﺑﺰار ﮐﺎر در ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻣﺮدم ﺳﺎﻻر ﻣﯽ داﻧﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺣﻖ ﻣﯽ دھﻢ ﺑﮫ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری را ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪھﺎ اﻟﺒﺘﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﯾﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﮫ وﻗﺘﯽ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﻠﺲ را از دﺳﺖ ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺷﺎه ﻓﺮﻣﺎن ﺻﺎدر ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﯾﻦ ﺟﺮﺑﺰه را در ﺷﺎه ﻧﻤﯽ دﯾﺪ و ﺑﻌﺪ ھﻢ‬
‫ﺟﺮﯾﺎﻧﮭﺎ روﺷﻦ ﺷﺪ ﮐﮫ دﯾﮕﺮان آﻣﺪﻧﺪ و اﯾﻦ ﺷﺠﺎﻋﺖ را ﺑﮫ اﯾﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﯿﮕﺎﻧﮫ‬
‫ھﺎ‪ ،‬ﯾﮏ ﻓﺮﻣﺎن از او ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و دوم اﯾﻦ ﮐﮫ ﻧﻤﯽ داﻧﺴﺖ اﯾﻨﺮا ﮐﮫ ﮐﺎﺑﯿﻨﮫ ای ﮐﮫ ﺑﺎ‬
‫رای اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ آﻣﺪه ﺳﺮﮐﺎر‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﺘﻮاﻧﺪ آﻧﺮا ﻋﺰل ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل‪،‬‬
‫اﯾﻦ ‪-‬ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻦ ﭘﺮﺳﺸﯽ ﮐﮫ ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬را ﻓﺮﺻﺖ ﻣﯽ ﺷﻤﺎرم در درﺑﺎره ﯾﮑﯽ‬
‫دو ﺗﺎ ﮐﺘﺎب ﮐﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﮫ ﺧﺎطﺮات دارد‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ ﯾﮑﯽ را دﯾﮕﺮی ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﺮده و‬
‫ﻧﻮﺷﺘﮫ اﺳﺖ و ﯾﮑﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﺎرھﺎی ﺧﻮدش اﺳﺖ‪ .‬آﻗﺎی ھﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‬
‫ﺧﺎطﺮاﺗﯽ ﻧﻮﺷﺘﮫ اﺳﺖ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺧﺎطﺮت ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﮐﻮﭼﮑﯽ از اﯾﻦ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﮔﻔﺘﮫ ھﺎ و ﺧﺎطﺮات ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﻧﻘﻞ آﻧﭽﮫ ﮐﮫ در دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﯽ در‬
‫دﻓﺎع از ﺧﻮدش ﮔﻔﺘﮫ ﯾﺎ ﻧﻮﺷﺘﺎرھﺎﯾﯽ داﺷﺘﮫ و ﺑﺨﺸﯽ از آن ﺣﺎﺷﯿﮫ ﻧﻮﯾﺲ ھﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﮫ ﭘﺮدازی ھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﻮد آﻗﺎی ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﮐﺘﺎب ﮐﮫ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ھﻢ ﻧﺸﺮ ﯾﺎﻓﺘﮫ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﮫ ﺗﺎزﮔﯽ ﺑﮭﺶ ﺗﻮﺟﮫ ﮐﺮدم‪،‬‬
 ‫‪٢٠٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم را رد ﮐﺮده و از ﮐﺎرھﺎی ﻧﺎدرﺳﺖ‬

‫ﻣﺼﺪق آﻧﺮا ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮده‪ ،‬ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﮫ دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ و دﮐﺘﺮ ﮐﺮﯾﻢ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ و‬
‫ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ از دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﮫ ﭘﯿﺶ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺮای ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم ‪ ،‬رﻓﺘﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ ھﻢ‪ ،‬ﺳﺨﻨﮕﻮﯾﯽ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﮫ آﻗﺎی ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ‬
‫ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ از ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﯾﮏ دروغ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ در ﭘﯿﺶ ﺗﺮ ﺑﮫ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﮭﺎی‬
‫دﯾﮕﺮ ھﻢ ﮔﻔﺘﻢ‪ .‬واﭘﺴﯿﻦ ﺑﺎری ﮐﮫ ﺟﻤﻌﯽ ﻣﻦ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺧﻠﯿﻠﯽ ﻣﻠﮑﯽ و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ‬
‫از ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن و ﭘﯿﺸﮫ وران ﺑﺎزار ﺗﮭﺮان ﮐﮫ ﯾﺎدم ﻣﯿﺎد ﻧﺎﻣﺸﺎن‬
‫را ﺑﺮدم‪ ،‬ﺑﮫ اﺿﺎﻓﮫ ﷴ ﻧﺨﺸﺐ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق دﯾﺪاری‬
‫داﺷﺘﯿﻢ‪ ،‬در ھﻔﺘﮫ آﺧﺮ ﺗﯿﺮو ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮﮔﺰاری ﺗﻈﺎھﺮ ﺑﺮ ﻣﯿﺪان ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﯿﻢ ﮐﮫ ﻧﯿﺮوھﺎی ﻣﻠﯽ در ﻣﯿﺪان ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن ﮔﺮدھﻤﺎﯾﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﯽ‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﮫ ﻣﯿﺪان ﻓﻮزﯾﮫ آن ھﻨﮕﺎم ﮐﮫ در ﻗﺒﻞ ھﻢ اﺟﺎزه داده ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ آﻧﮭﺎ‪،‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﮭﺎی واﺑﺴﺘﮫ ﺑﮫ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮕﺬرﯾﻢ‪ .‬و ﺑﻌﺪ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ھﯿﭻ دﯾﺪاری‬
‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﭘﯿﺶ آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ‪ .‬واﭘﺴﯿﻦ دﯾﺪار ﻣﻦ‬
‫ﮐﮫ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﻣﻮﺿﻮع ھﺎی دﯾﮕﺮی ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺗﺎﺳﻒ دﯾﺪم‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ازﺧﺎطﺮه ﻧﻮﯾﺲ ھﺎ ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از ﺧﺎطﺮه ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ اﯾﻦ روزھﺎ دﯾﺪم‪،‬‬
‫»روﯾﺪادھﺎ و داوری ھﺎ« آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺴﻌﻮد ﺣﺠﺎزی اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﺸﺎن در ﮐﺘﺎﺑﺶ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻋﻠﻞ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺸﺎن از ﺣﺰب ﻧﯿﺮوی ﺳﻮم‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎر‬
‫در ﮐﺘﺎﺑﺸﺎن ﺗﮑﯿﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻋﻠﺘﯽ اﯾﻦ ﮐﮫ ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺳﺮ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎری ﺑﺎ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد و ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻨﺪی ﮐﮫ ﺑﺮای ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم اراﺋﮫ ﻣﯽ دھﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ ﻧﻮﺷﺘﮫ آﻗﺎی ھﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﮐﮫ ﻣﻦ اﺻﻞ آﻧﺮا ﯾﮏ دروغ‪ ،‬ﯾﮏ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﯽ داﻧﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ ﺧﻮد آﻗﺎی ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن ھﻢ‬
‫ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ اﯾﻦ رواﯾﺖ را از ﺧﻮد آﻗﺎی ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﻧﺸﻨﯿﺪه ام‪ ،‬وﻟﯽ ھﻨﮕﺎﻣﯽ‬
‫ﮐﮫ از اﯾﺮان ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﺪم‪ ،‬ﯾﮏ روز آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺑﮫ ﻣﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬
‫آن ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﮫ آﻗﺎی ھﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن از اﯾﺮان ﻣﯽ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آن ﺳﻔﺮی ﮐﮫ ﺑﮫ آن‬
‫اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ‪ ١٨‬ﺳﺎﻟﮫ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ‬
 ‫‪٢١٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫و درد و دل از ﺑﺮﺧﻮدش ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﺮای ﯾﮏ ﺟﻮان ‪ ١٨‬ﺳﺎﻟﮫ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮد دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ھﻢ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻦ رﻓﺘﻢ ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدم‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﮐﺎﻣﻼ ﭘﯿﺪا اﺳﺖ ﮐﮫ ﯾﮏ دﯾﺪار ﺗﻨﮭﺎ ﯾﺎ دﯾﺪاری دﯾﮕﺮی ﺑﺎ ﯾﮑﯽ دو ﺗﺎ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق داﺷﺘﮫ اﺳﺖ و ﺑﮫ ھﯿﭻ وﺟﮫ‪ ،‬اﺷﺎره ﺑﮫ ﭼﻨﯿﻦ دﯾﺪاری ﻧﻤﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ از ﭘﺮﺳﺸﯽ ﮐﮫ ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﮭﺮه ﺑﺮداری را ﮐﺮدم ﮐﮫ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﺪھﻢ و ھﻤﯿﻨﻄﻮری ﮐﮫ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ھﻢ ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ را درﺳﺖ ﻣﯽ‬
‫داﻧﺴﺘﻢ و ھﻢ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﺑﮭﻨﮕﺎم ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻢ زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد در‬
‫ﯾﮏ ﺗﻮطﺌﮫ و اﺳﺘﯿﻀﺎﺣﯽ ﮐﮫ طﺮح ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫ او رای ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺪھﻨﺪ و اﯾﻦ‬
‫ﺧﯿﻠﯽ روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ در اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ظﺎھﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮﮐﻨﺎری ﻣﺼﺪق ھﻢ‬
‫از ﺳﻮی ﭘﺎدﺷﺎه و ھﻢ از ﺳﻮی ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﮐﮫ ﭘﺎدﺷﺎه را ﺑﮫ ﺑﺮﮐﻨﺎری ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮫ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﯿﻠﯽ ﺑﮫ ﺳﻮدﺷﺎن ﺑﻮد‪ .‬دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎزی ﺑﮫ آن ﮐﻮدﺗﺎ و آن اﻓﺘﻀﺎﺣﯽ ﮐﮫ ھﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺑﯿﺦ رﯾﺶ ﻋﻤﻮ ﺳﺎم و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ﺑﮫ ﺟﺎﯾﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﺳﺌﻮاﻟﯽ دﯾﮕﺮ در ﺑﺎره ﺷﮑﻞ ﺑﺮﮔﺰاری رﻓﺮاﻧﺪوم داﺷﺘﻢ‪،‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺷﺎھﺪ آن ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﯽ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ دو ﺗﺎ ﺻﻨﺪوق ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﺧﻮب‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﻮدش ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺷﮑﻞ درﺳﺘﯽ از ﺑﺮﮔﺬاری رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪....‬‬

‫دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ‪ :‬ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ در آن ھﻨﮕﺎم‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﮔﺮﻓﺘﺎرﯾﮭﺎی دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪،‬‬

‫درﮔﯿﺮی ھﺎﯾﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬و ﺑﺨﺼﻮص ﺑﻌﺪ از ‪ ٩‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺸﺖ از اﻓﺴﺮان‬
‫ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮫ و طﺮﻓﺪاران درﺑﺎر ﺑﮫ ﺻﺤﻨﮫ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ ﮐﮫ ھﺮ آﯾﯿﻨﯽ‬
‫ﮐﮫ ﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﻮد‪ ،‬را ﺑﮫ اﺧﻼل زد و ﺧﻮرد ﺑﮑﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﺻﻨﺪوق‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﮫ دو طﺮف در ﯾﮏ ﺻﻒ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺎز ﺑﺎ ھﻤﺪﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺳﺮ‬
‫و ﮐﻮل ھﻤﺪﯾﮕﺮ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬اﺻﻼ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮﮔﺰاری رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دﯾﺪﯾﺪ‪ ،‬ﮐﮫ در‬
‫اﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ھﺎ ﺣﺎﻻ ھﻢ رﺳﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﮫ ﺻﺤﺒﺖ از اﯾﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ رﯾﺨﺘﻨﺪ و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺑﮫ ھﻢ زدﻧﺪ‪ .‬و ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ده ﺗﺎ درﮔﯿﺮی در ﺟﺎھﺎﺋﯽ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻌﺪ‬
 ‫‪٢١١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﻣﺨﺪوش ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﮫ ﺻﻨﺪوق ھﺎ را ﺟﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎی رای دادن را‬
‫ﺑﮫ طﻮر ﮐﻠﯽ ﺟﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﯿﺪاﻧﮭﺎ‪ ،‬ﭼﺎدری ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻣﯽ رﻓﺘﻨﺪ‬
‫رای ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﯿﺪاﻧﮭﺎ‪ ،‬ﭼﺎدری ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﻮاﻓﻘﯿﻦ ﻣﯽ رﻓﺘﻨﺪ رای ﻣﯽ‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮاﻓﻘﯿﻦ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﮐﮫ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﯽ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺰاﺣﻢ دﯾﮕﺮان‬
‫ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﮫ آن روز‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮم رای دادن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﯿﺮوی اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ ‪ -‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫در ﻣﺤﻞ ھﺮ ﭼﺎدری‪ ،‬ﯾﮏ ﭘﺎﺳﺒﺎن اﯾﺴﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬اﻣﺎ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ دﺧﺎﻟﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻤﺎآﻧﮑﮫ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﯾﮏ ﻋﮑﺲ ﺟﻠﻮه ﺑﺪھﻨﺪ ﮐﮫ ﯾﮏ ﭘﺎﺳﺒﺎن ﺟﻠﻮی ﯾﮏ ﻧﻔﺮ‬
‫را ﺑﺮای رﻓﺘﻦ ﺑﮫ ران دادن‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ در آن روز‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺮاﯾﻂ دﺧﺎﻟﺖ دوﻟﺖ ﯾﺎ ﻣﺰاﺣﻤﺖ از ﺳﻮی ﻣﺮدم ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﯽ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺮﺿﺪ رﻓﺮاﻧﺪوم آن ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﮫ ﮐﺎﻣﻼ آزادی آن ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﮫ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬آﻧﮭﺎﺋﯽ ﮐﮫ اﯾﻦ اﯾﺮاد را ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﮫ ﭼﺮا دو ﻣﺤﻞ ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ‪ ،‬ﻧﮫ دو‬
‫ﻣﺤﻞ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺤﻞ ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ ﺑﺮای ﻣﻮاﻓﻘﯿﻦ و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺤﻞ ﺟﺪاﮔﺎﻧﮫ ﺑﺮای ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬و ﺗﺎ آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﯾﺎدم اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﭼﺎدرھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﺮای ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮد ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﭼﺎدرھﺎی ﻣﻮاﻓﻘﯿﻦ‪ .‬ھﯿﭻ ﻧﺸﺎﻧﯽ ﺑﺮﮔﺮد اﯾﻦ‬
‫ﭼﺎدرھﺎ ﮐﮫ آﻧﭽﮫ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﯿﺮوی ﻓﺸﺎر ﺑﻌﺪھﺎ ﺷﮭﺮت ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮدم ﯾﺎ دﺳﺘﮫ‬
‫ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﺨﻮاھﻨﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم را زﯾﺮ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار دھﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﯿﺪان آﻣﺪه‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﻧﺸﺎﻧﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﺣﺘﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﻌﺪأ اﯾﻦ داﻋﯿﮫ ھﺎ را ﭘﯿﺶ‬
‫ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻮرد ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻮرد درﮔﯿﺮی ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اراﺋﮫ دھﻨﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ‬
‫آﻧﻘﺪر اﻣﮑﺎﻧﺎت داﺷﺘﻨﺪ ﮐﮫ اﮔﺮ ﺟﻠﻮﺷﺎن ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﺮ و ﺻﺪاﯾﯽ راه‬
‫ﺑﯿﺎﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬آن وﻗﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد روزﻧﺎﻣﮫ ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ در ﺗﮭﺮان ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد‬
‫روزﻧﺎﻣﮫ ھﺎی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺪق ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ از روزﻧﺎﻣﮫ ھﺎی ﻣﻮاﻓﻖ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻻاﻗﻞ ﯾﮑﯽ از ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران اﯾﻦ روزﻧﺎﻣﮫ ھﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﯾﮏ ﭼﻨﺎن ﺻﺤﻨﮫ‬
‫ﻋﮑﺴﯽ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺻﺮﻓﺂ اﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﺮای آن ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪ ﮐﮫ درﮔﯿﺮی در ﻣﻮﻗﻊ رای‬
‫دادن‪ ،‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻨﮭﺎ ﺑﮑﻠﯽ از ھﻤﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻤﻨﻮن از ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﺘﻮن‬
 ‫‪٢١٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ‪ :‬ﭘﺲ اﯾﻦ اﺣﺰاب‪ ،‬ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ دﺧﺎﻟﺘﯽ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮏ ﺟﺎﯾﯽ ﺻﻔﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻋﻀﺎی ﺣﺰب ﻣﻠﺖ اﯾﺮان رای ﻣﯿﺪھﻨﺪ ﮐﮫ‬
‫رای ﺷﺎن ھﻤﮫ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﻣﻨﻈﻢ ﺷﺎن ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ھﯿﭻ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﺷﮭﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎﻣﺎت اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ و ﺷﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ھﻢ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﯿﺮو را در اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﯿﺪان آورده ﺑﻮد‪(٢٠).‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺴﻌﻮد ﺣﺠﺎزي‪:‬‬

‫» آﯾﺎ ﺟﺪا ﺳﺎزی ﻣﺤﻞ اﺧﺬ آرای ﻣﻮاﻓﻖ وﻣﺨﺎﻟﻒ ﮐﺎری ﺧﻼف ﺑﻮد؟«‬

‫دﮐﺘﺮﻣﺴﻌﻮد ﺣﺠﺎزي ﮐﺘﺎب ﺧﺎطﺮات ﺧﻮد ﺑﻨﺎم » روﯾﺪادھﺎ و داوري « در‬

‫ﻣﻮرد »ﺟﺪاﺳﺎزی ﻣﺤﻞ اﺧﺬ آرای ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ« ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬دوﻟﺖ ﺣﻮزه‬
‫ھﺎی اﺧﺬ رأی ﻣﻮاﻓﻖ را ﺟﺪا از ﺣﻮزه ھﺎی اﺧﺬ رآی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮد‪ .‬ﻋﻠﺖ اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ ھﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ از طﺮف دوﻟﺖ اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﮫ ﻧﻈﺮدوﻟﺖ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺮای دادن رأی ﺑﮫ ﯾﮏ ﻣﺤﻞ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎل زﯾﺎد‬
‫داﺷﺖ ﮐﮫ ﺟﻤﻌﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﻮاﻓﻖ و ﮔﺮوھﯽ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﺨﺎﻟﻒ در ﺻﻔﻮف رأی‬
‫ﮔﯿﺮی اﺟﺘﻤﺎع ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺤﺚ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و زد و ﺧﻮرد در ﮔﯿﺮد و اﯾﻦ اﻣﺮ ﮐﺎر رأی‬
‫ﮔﯿﺮی را ﻣﺨﺘﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭼﮫ ﺑﺴﺎ اﻧﺠﺎم رﻓﺮاﻧﺪوم را ﻏﯿﺮﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ اﯾﻦ ﺑﯿﻢ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﮫ ﺑﺮ ﺧﻮرد و زد و ﺧﻮرد ھﻨﮕﺎم رأی ﮔﯿﺮی ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز اﻏﺘﺸﺎش‬
‫و ﺗﺸﻨﺞ ﺷﻮد و ﺗﻮطﺌﮫ ﮔﺮاﺋﯽ ﮐﮫ طﺒﻖ ﻧﻘﺸﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﺻﺤﻨﮫ ھﺎﯾﯽ را ﺑﻮﺟﻮد آورده‬
‫اﻧﺪ ﺑﺮای ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ از ان اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﮐﺘﺎب ﻣﺼﺪق و ﻧﺒﺮد ﻗﺪرت اﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را ﻧﺎﺻﺤﯿﺢ‬
‫داﻧﺴﺘﮫ و در ﺻﻔﺤﮫ ‪ ٣۴٢‬ﮐﺘﺎب ﺑﮫ ﺷﺮح زﯾﺮ ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫‪٢١٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺟﻮ ﺑﺪی ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎطﻖ روﺳﺘﺎﯾﯽ را ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬‫ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ در ّ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮥ آن را ﺳﺮﯾﻊ ﺗﺮ اﻋﻼم ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﻣﺮ رأی ﮔﯿﺮی و ﮔﺮد آوری و ﺷﻤﺎرش‬
‫آراء ﻣﻨﺎطﻖ روﺳﺘﺎﺋﯽ‪ ،‬آن ھﻢ در دو ﻧﻮﺑﺖ )ﯾﮑﯽ ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ و ﯾﮑﯽ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ( ﺑﮫ درازا ﻣﯽ ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬ﻣﺤﻞ اﺧﺬ آراء ﺑﺮای ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد‬
‫دوﻟﺖ ازھﻢ ﺟﺪا ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ دوﻟﺖ در اﯾﻦ ﺟﺪا ﺳﺎزی ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ا ّﻣﺎ ﯾﮏ‬
‫دوﻟﺖ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ ﭼﻨﺎن ﮐﺎری را ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎزﺗﺎب آن ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺪان ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫دوﻟﺖ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﮫ ﮐﺎر ﺑﺮد ﺗﺎ ﺟﺮﯾﺎن رأی ﮔﯿﺮی در ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺳﺎﻟﻢ‬
‫و آرام و ﺑﺪون ﺗﻘﻠﺐ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد و ﺷﻤﺎرش آراء ھﻢ ﺑﺪون ﺧﺪﺷﮫ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻮاردی ﺧﺎرج از ﺣﻮزه ھﺎی رأی ﮔﯿﺮی‪ ،‬رآی دھﻨﺪﮔﺎن را ﻣﺮﻋﻮب ﻣﯽ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ) ﮐﮫ اﻟﺒﺘﮫ دوﻟﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر ﮐﻨﺘﺮﻟﯽ ﻧﺪاﺷﺖ(‪ .‬ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ اﻗﺪاﻣﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻔﯽ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮد و اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮫ اﺗﻔﺎق رأی دھﻨﺪﮔﺎن ﻧﻈﺮ‬
‫دوﻟﺖ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺻﺎدر ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﯿﺶ از‬
‫آﻧﮑﮫ ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺤﻼل ﺑﮫ ﺻﺤﮥ ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﮫ ﺑﺮﺳﺪ‪ » ،‬ﮐﻮدﺗﺎی ﺷﺎھﺎﻧﮫ« ) ﺑﮫ ﻗﻮل آﻧﺘﻮﻧﯽ‬
‫اﯾﺪن ( در‪ ٢۵ – ٢۶‬ﻣﺮداد ﯾﻌﻨﯽ ﺳﮫ ‪ ١٣‬روز ﺑﻌﺪ از ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪(.‬‬
‫ﻻزم ﺑﮫ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺟﺪا ﮐﺮدن ﻣﺤﻞ اﺧﺬ آراء ﺑﺮای ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﮫ‬
‫ھﯿﭻ وﺟﮫ ارﺗﺒﺎطﯽ ﺑﺎ دو ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻮدن اﻣﺮ رأی ﮔﯿﺮی ﻣﻨﺎطﻖ رﺳﻮﺗﺎﯾﯽ ) ھﻤﮫ‬
‫ﭘﺮﺳﯽ و اﻧﺘﺨﺒﺎت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ( ﻧﺪاﺷﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬و اﺻﻮﻻً ﻣﺴﺌﻠﮥ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ در‬
‫آن ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻄﺮح ﻧﺒﻮد و ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه اﯾﻦ دو ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻼف واﻗﻊ را‬
‫از ﮐﺠﺎ آورده و ﺑﮫ ﭼﮫ ﻋﻠﺘﯽ در اﯾﻦ ﺟﺎ اﺿﺎﻓﮫ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻮﻻً ﻣﺮاﺟﮫ ﺑﮫ آراء ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬در روﺳﺘﺎھﺎ ﺻﻨﺪوق رأی‬
‫ﮔﯿﺮی ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺻﻨﺪوﻗﮭﺎی رأی ﮔﯿﺮی در ﺷﮭﺮھﺎ ﻗﺮارداﺷﺖ و از روﺳﺘﺎﺋﯿﺎن‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺷﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ در ﺻﻮرت ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﮫ ﺷﮭﺮھﺎی ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺮوﻧﺪ و رأی در ﺗﻤﺎﻣﯽ‬
‫روﺳﺘﺎھﺎ وﺣﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و اﻗﺪام ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری ﻋﻤﻠﯽ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
 ‫‪٢١٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺧﻮد در دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﯽ ) ﺟﻠﺴﮫ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﮫ ﺷﻨﺒﮫ ‪ ١٩‬آﺑﺎن‬
‫‪ ،١٣٣٢‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ ٣‬ﺑﻌﺪ از ظﮭﺮ ﺗﻨﻔﺲ( وھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻻﯾﺤﮥ ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﺮای دﯾﻮاﻧﻌﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﺸﻮر) ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٢۵۴‬و ‪ ٢۵۵‬ﮐﺘﺎب ﺧﺎطﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت ﻣﺼﺪق( ﺑﮫ ﺗﻔﺼﯿﻞ در‬
‫ﺑﺎرۀ ھﻤﮥ اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﮐﮫ ﻣﺘﻦ آن در ﺻﻔﺤﺎت ﻗﺒﻞ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد اﯾﻨﮑﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﮐﺘﺎب ﻣﺼﺪق و ﻧﺒﺮد ﻗﺪرت ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﮫ ﺗﺼﺮﯾﺢ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ » :‬ﺷﺎﯾﺪ دوﻟﺖ در اﯾﻦ ﺟﺪا ﺳﺎزی ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ داﺷﺘﮫ« اﺿﺎﻓﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪» :‬‬
‫اﻣﺎ ﯾﮏ دوﻟﺖ دﻣﮑﺮات ﭼﻨﺎن ﮐﺎری ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎزﺗﺎب آن ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺪان ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ« ﺑﺎﯾﺪ دو ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ آﻧﮑﮫ ﺑﺎ ﺑﮫ ﮐﺎرﺑﺮدن ﮐﻠﻤﮥ » ﺷﺎﯾﺪ« در ﻣﻮرد » ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ دوﻟﺖ« اﯾﻦ‬
‫ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ را زﯾﺮ ﺳﺌﻮال ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪا ﺳﺎزی ﺻﻨﺪوﻗﮭﺎی رأی ﮔﯿﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮارد آﯾﯿﻦ ﻧﺎﻣﮥ اﺟﺮای ﻣﻘﺮرات‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آرای ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮥ وزارت ﮐﺸﻮر ﺗﮭﯿﮫ و ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد و از طﺮف‬
‫ھﯿﺌﺖ دوﻟﺖ و ﯾﺎ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﻣﻮرد ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫آن ﭼﮫ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﯾﻦ اﻣﺮ از طﺮف دﮐﺘﺮﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر و‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در‬
‫ﮐﺘﺎب ﺧﺎطﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت آن راﺗﺄﮐﯿﺪ وﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﯾﺘﺐ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﮐﺘﺎب ﻣﺬﮐﻮر ﭘﺎ را از ﯾﮏ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻋﺎدی و ﻋﻘﯿﺪه ای ﻓﺮاﺗﺮ‬
‫ﻧﮭﺎده و ﺑﮫ طﻮر روﺷﻦ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ را‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺮدﯾﺪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﻣﺰﺑﻮر در ﮐﺘﺎب دوم ﺧﻮد ﮐﮫ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺘﮭﺎ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺗﮑﺮار ھﻤﻦ‬
‫ﮐﺘﺎب اول اﺳﺖ وﻟﯽ ﭘﺲ از ده ﺳﺎل ﭘﺲ از ﮐﺘﺎب ﻧﺨﺴﺖ وﻣﺪﺗﯽ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت‬
‫دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﯾﻦ ﺗﺮدﯾﺪ را ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪....‬‬
‫‪ ...‬ﺑﺎ ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻦ اﯾﻦ اﻣﺮ ﮐﮫ » ﯾﮏ دوﻟﺖ دﻣﻮﮐﺮات ﭼﻨﺎن ﮐﺎری را ﻧﻤﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ« و» ﺑﺎزﺗﺎب آن ﭼﻨﺪان ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ« دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ ﻧﺒﻮدن ﻧﺤﻮۀ اﻗﺪام دوﻟﺖ‬
 ‫‪٢١٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫را در ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ و ﺑﻨﯿﺎدی ﺗﺮﯾﻦ ﻧﮭﺎد دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آرای ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﻣﻮرد اﯾﺮاد ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻘﺎﻻت و ﻧﺸﺮﯾﺎت و ﯾﺎ ﮐﺘﺎﺑﮭﺎﯾﯽ ﮐﮫ در‬
‫طﻮل ﺑﯿﺶ از ﭼﮭﻞ ﺳﺎل در ﺑﺎرۀ ﺣﮑﻮﻣﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺘﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫در ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﺼﻤﯿﻤﺎﺗﯽ ﮐﮫ در ﺳﻤﺖ رﺋﯿﺲ دوﻟﺖ اﺗﺨﺎذ ﮐﺮده و ﯾﺎ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ ﮐﮫ‬
‫اﻧﺠﺎم داده ﻣﻮرد اﯾﺮاد و اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ اﯾﺮادات ﮐﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮﻣﻄﺮح ﺷﺪه و ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﻋﻠﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ اﺻﻮل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﺑﮫ‬
‫ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﻋﺪم اﻧﻌﻄﺎف ﻻزم از دﺳﺖ زدن ﺑﮫ اﻗﺪاﻣﺎت ﺿﺮوری ﺑﺮای‬
‫ﭘﯿﺸﺒﺮد ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ و ﯾﺎ ﺣﻨﺜﯽ ﺳﺎزی ﺗﻮطﺌﮫ ھﺎی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ وﻟﯽ‬
‫آﻧﭽﮫ ﮐﮫ ﻣﺎﯾﮥ ﺗﻌﺠﺐ ﺑﻮده و ﺑﺮرﺳﯽ و ﺑﺠﺚ ﺑﯿﺸﺘﺮی را اﯾﺠﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻣﻮاردی‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﻌﻀﯽ از ھﻤﯿﻦ اﻧﺘﻘﺎد ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را از ﺟﮭﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺒﻮدن‬
‫اﻗﺪاﻣﺎﺗﺶ و ﯾﺎ ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻮل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪... .‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﺤﺚ را در ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻠﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﮐﻮدﺗﺎی ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ﺑﮫ طﻮر وﺳﯿﻊ ﺗﺮی‬
‫ﻣﻄﺮح ﺧﻮاھﯿﻢ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺎ اﯾﻨﮭﻤﮫ ﺧﺎطﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﮫ ﯾﮏ دوﻟﺖ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ‬
‫در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﮫ ﺗﻮطﺌﮫ ھﺎی ﻣﺘﻌﺪدی ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ او را ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮای ﺧﻨﺜﯽ‬
‫ﮐﺮدن ﯾﮏ ﺗﻮطﺌﮫ ﻣﮭﻢ ﮐﮫ در ﭘﯿﺶ روی دارد ﺑﮫ آرای ﻣﺮدم ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﮐﺮده اﺳﺖ‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﺟﺪاﺳﺎزی ﺻﻨﺪوﻗﮭﺎی اﺧﺬ رأی ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﭼﻠﻮﮔﯿﺮی از زد و ﺧﻮرد و ﺗﺼﺎدم و ﺗﺸﻨﺞ و ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از اﺟﺮای ﺗﻮطﺌﮫ ھﺎی‬
‫دﯾﮕﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮارﮔﯿﺮد ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎزﺗﺎب اﯾﻦ اﻗﺪام ﭼﻨﺪان‬
‫ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ اﻓﺮادی‪ ،‬ﮐﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ آن ﮐﺘﺎﺑﮭﺎ آﻧﮭﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬واﻗﻊ ﺷﻮد‪.‬‬
‫آﯾﺎ در ﺟﺮﯾﺎن رأی ﮔﯿﺮی رآی دھﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ را ﻣﺮﻋﻮب ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ؟‬
‫ﮔﺮﭼﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﮐﺘﺎب ﻣﺼﺪق و ﻧﺒﺮد ﻗﺪرت در ﺻﻔﺤﮥ ‪ ٣۴٢‬ﮐﺘﺎب ﭘﺲ از اﻧﮑﮫ‬
‫ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ »:‬اﻣﺎ درﻣﻮاردی ﺧﺎرج از ﺣﻮزه ھﺎی رأی ﮔﯿﺮی‪ ،‬رأی دھﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ را ﻣﺮﻋﻮب ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ« ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ اﺿﺎﻓﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ) ﮐﮫ اﻟﺒﺘﮫ دوﻟﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
 ‫‪٢١٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﮐﺎر ﮐﻨﺘﺮﻟﯽ ﻧﺪاﺷﺖ( و ﻗﺒﻞ از آن ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﮫ »دوﻟﺖ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺗﻼش‬
‫ﺧﻮد را ﺑﮫ ﮐﺎر ﺑﺮد ﺗﺎ ﺟﺮﯾﺎن رأی ﮔﯿﺮی در ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺳﺎﻟﻢ و آرام و ﺑﺪون ﺗﻘﻠﺐ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد و ﺷﻤﺎرش آراء ھﻢ ﺑﺪون ﺧﺪﺷﮫ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد« وﻟﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﻣﺰﺑﻮر‬
‫ﺻﺤﻨﮥ روز رأی ﮔﯿﺮی و ﺷﺮاﯾﻄﯽ را ﮐﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم در آن اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﺧﻼف واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﮫ ﻧﺤﻮی ﻣﺠﺴﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﮑﮫ ﺧﻮد رﻓﺮاﻧﺪوم زﯾﺮ‬
‫ﺳﺌﻮال ﺑﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد دوﻟﺖ ھﻢ از ﻧﻈﺮ اﺟﺮای وظﺎﯾﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺧﻮد و ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﺤﺖ رأی ﮔﯿﺮی ﻣﻮرد اﯾﺮاد اﺳﺎﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫در ﯾﮏ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و ﯾﺎ رأی ﮔﯿﺮی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﻨﮭﺎ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ زﻋﻢ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ‬
‫ﮐﺘﺎب » دوﻟﺖ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﮫ ﮐﺎر ﺑﺮد« ﺑﻠﮑﮫ ﺑﺮ طﺒﻖ ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮن و‬
‫اﺻﻮل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ دوﻟﺖ ﻣﻮظﻒ اﺳﺖ درﻋﻤﻞ ﻣﻮﺟﺒﺎت » رأی ﮔﯿﺮی در ﻣﺤﯿﻄﯽ‬
‫ﺳﺎﻟﻢ و آرام و ﺑﺪون ﺗﻘﻠﺐ « و ھﻤﭽﻨﯿﻦ» ﺷﻤﺎرش آراء ﺑﺪون ﺧﺪﺷﮫ را ﻓﺮاھﻢ و‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬ھﺮ رأی ﮔﯿﺮی ﮐﮫ در آن ارﻋﺎب ﺑﮫ ﮐﺎر رود ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻣﻘﺪار‬
‫آرای ﻣﻮاﻓﻖ و ﯾﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮده و ﺑﺎطﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اظﮭﺎرات ﺧﻼف واﻗﻊ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﮐﺘﺎب ﻣﺼﺪق وﻗﺪرت ﮐﮫ در روز رﻓﺮاﻧﺪوم‪،‬‬
‫رأی دھﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ را ﻣﺮﻋﻮب ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و دوﻟﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر ﮐﻨﺘﺮﻟﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪،‬‬
‫اﮔﺮﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﯽ داﺷﺖ رﻓﺮاﻧﺪوم روز‪ ١٢‬ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬ﻓﺎﻗﺪ ارزش ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮد و‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ دوﻟﺖ ﻣﻠﯽ و ﻗﺪرت او ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﺤﺖ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ وﺑﯽ‬
‫ﺳﺎﺑﻘﮫ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺶ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ در اﯾﺮان ﻣﺮدود ﺑﻮد‪ .‬و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﺗﺮﺳﯿﻤﯽ ﮐﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﮐﺘﺎب ﻣﺬﮐﻮر از ﺻﺤﻨﮥ رأی ﮔﯿﺮی ﺑﻌﻤﻞ آورده دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﺎ ً و اﺧﻼﻗﺎً‪ ،‬ﺑﮫ اﺳﺘﻨﺎد اﯾﻨﮑﮫ » ﺣﺎﺻﻞ ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮد و‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮫ اﺗﻔﺎق رأی دھﻨﺪﮔﺎن ﻧﻈﺮ دوﻟﺖ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮدﻧﺪ« ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺤﻼل‬
‫ﻣﺠﻠﺲ را ﺻﺎدر ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﮐﺘﺮﻣﺼﺪﻗﯽ ﮐﮫ ﺑﯿﺶ از ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﺑﺮای ﺑﺮﻗﺮاری‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ارﻋﺎب در رأی ﮔﯿﺮﯾﮭﺎ ﻣﺒﺎرزه ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ھﻤﯿﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ ،‬در دﻧﺒﺎﻟﮥ اظﮭﺎرات ﻗﺒﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ » ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ اﻗﺪاﻣﮭﺎ‬
 ‫‪٢١٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻮد«‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﮑﮫ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ اﯾﻦ » ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻨﻔﯽ « در ﮐﺠﺎ و ﻧﺰد ﭼﮫ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎ آوردن ﮐﻠﻤﮥ » ھﺎ« ﺑﻌﺪ از ﮐﻠﻤﮥ » اﻗﺪام« ﺧﻮاﺳﺘﮫ اﺳﺖ اﯾﻦ‬
‫اﻗﺪام ﻣﻨﻔﯽ را ﻣﺘﻌﺪد ﻗﻠﻤﺪاد ﮐﻨﺪ و ﺑﮫ آن ﺷﺪ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﮐﮫ در ﺟﮭﺖ وارد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺪﺷﮫ ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم روز‬
‫‪ ١٢‬ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻼف واﻗﻊ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺑﮫ طﻮر ﻣﻄﻠﻖ و ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺮﮐﺖ در رﻓﺮاﻧﺪوم را ﺗﺤﺮﯾﻢ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮭﺎ‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم را ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﻋﻼم ﮐﺮده و دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و وارد ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺗﮭﺎﻣﺎت ﺑﯽ‬
‫ﺷﻤﺎرﻋﻠﯿﮫ او ﺑﮫ ﮐﻠﯿﮥ ﻣﺄﻣﻮران دوﻟﺖ اﺧﻄﺎر ﮐﺮد ﮐﮫ ھﺮ ﮔﻮﻧﮫ ھﻤﮑﺎری ﺑﺎ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق در اﻧﺠﺎم رﻓﺮاﻧﺪوم ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮده و ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺷﺮﯾﮏ ﺟﺮم از ﺗﻌﻘﯿﺐ‬
‫ﻣﺼﻮن ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﯾﮥ ﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ در آﺧﺮﯾﻦ اﻋﻼﻣﯿﮫ ای ﮐﮫ در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ١٠‬ﻣﺮداد‪ ،‬دو روز ﻗﺒﻞ از‬
‫اﻧﺠﺎم رﻓﺮاﻧﺪوم ﺻﺎدر ﮐﺮد ﺻﺮﯾﺤﺎ ً رﻓﺮاﻧﺪوم را ﺧﻼف اﺳﻼم داﻧﺴﺖ و ﺑﮫ ﺗﺤﺮﯾﻢ‬
‫آن اﻗﺪام ﮐﺮد و ﻣﺮدم را از ﺷﺮﮐﺖ در آن ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫» ‪ ...‬ﺷﺮﮐﺖ در رﻓﺮاﻧﺪوم ﺧﺎﻧﮫ ﺑﺮ اﻧﺪاز ﮐﮫ ﺑﺎ ﻧﻘﺸﮥ اﺟﺎﻧﺐ طﺮح رﯾﺰی ﺷﺪه‬
‫ﻣﺒﻐﻮض ﺣﻀﺮت وﻟﯽ ﻋﺼﺮ ﻋﺠﻞ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﮫ و ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ ھﯿﭻ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن وطﻨﺤﻮاھﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد‪«...‬‬
‫) ﻧﻘﻞ از ﺻﻔﺤﮥ ‪ ٨١۴‬ﮐﺘﺎب ﻗﻠﻢ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﷴ ﻋﻠﯽ ﺳﻔﺮی (‬
‫ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دوﻟﺖ اﯾﻦ ﻧﺒﻮد ﮐﮫ طﺮﻓﺪاران آﻧﮭﺎ در رﻓﺮاﻧﺪوم رأی ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﺑﺪھﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﮫ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ طﻮر ﮐﻠﯽ رﻓﺮاﻧﺪوم را ﺗﺤﺮﯾﻢ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم را از ﺷﺮﮐﺖ‬
‫در رأی ﮔﯿﺮی ﻣﻨﻊ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ از اﺷﺨﺎص ﻣﺨﺎﻟﻒ و طﺮﻓﺪاران ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺑﺮای دادن رأی‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﮫ ﺻﻨﺪوﻗﮭﺎی اﺧﺬ رأی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﻧﮑﺮد و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ آرای‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺪک ﺑﻮد و آن ﺗﻌﺪاد اﻧﺪک ھﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ اﺷﺨﺎﺻﯽ ﺑﻮد‬
‫ﮐﮫ ﺑﮫ دﻻﯾﻞ و ﺣﺎﻻت ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢١٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻠﯿﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺷﺮﮐﺖ ﻣﺮدم در رﻓﺮاﻧﺪوم و دادن رأی‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﮫ دوﻟﺖ و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ از روزھﺎی ﻗﺒﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ در‬
‫روز رﻓﺮاﻧﺪوم دو ﺻﻒ ﺗﻈﺎھﺮات) دﻣﻮﻧﺴﺘﺮاﺳﯿﻮن( ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ و ﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫ﻗﺪرت ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ھﻤﮥ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آﻧﮭﺎ در ﺟﮭﺖ ﺟﻤﻊ آوری‬
‫طﺮﻓﺪاران ﺧﻮد در ﺻﻔﻮف ﻣﻨﻈﻢ ﺗﻈﺎھﺮات ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺻﻔﻮف ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ‬
‫اﻓﺮاد واﺑﺴﺘﮫ و طﺮﻓﺪار ﺣﺰب ﺗﻮده و دﯾﮕﺮی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ اﺣﺰاب و ﺳﺎزﻣﺎﻧﮭﺎی‬
‫ﻣﻠﯽ طﺮﻓﺪاران آﻧﮭﺎ ﺑﻮد و دﯾﮕﺮ ﻓﺮﺻﺘﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻌﺎﻻﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻮزه‬
‫ھﺎی اﺧﺬ رأی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺮوﻧﺪ و در ﻣﻘﺎم ارﻋﺎب رأی دھﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ) ﮐﮫ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ(ﺑﺮ آﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﮐﺘﺐ ﻣﺼﺪق و ﻧﺒﺮد ﻗﺪرت ﮐﮫ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻼف را از ﭼﮫ‬
‫ﻣﻨﺒﻌﯽ ﺑﮫ دﺳﺖ آورده اﺳﺖ دوﻟﺖ و ﻣﺄﻣﻮران آن را از اﯾﻦ ارﻋﺎب ﺑﺮﮐﻨﺎر داﻧﺴﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﯾﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﻦ ﮔﺮوھﮭﺎ ھﻢ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد در ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﮭﺎی ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ‬
‫ﺧﻮد در ﺳﻄﺢ ﺷﮭﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻌﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﻋﻈﻤﺖ و ﻧﻈﻢ ﺗﻈﺎھﺮات‬
‫ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن دھﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ھﻢ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﮐﺎﻣﻞ رﻓﺮاﻧﺪوم از ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ ﺻﻨﺪوﻗﮭﺎی اﺧﺬ‬
‫رأی و ﺣﺘﯽ از ﺣﻀﻮر و در ﺧﯿﺎﺑﺎﻧﮭﺎ و روﻧﻖ دادن ﺑﮫ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﮭﺎ ﺧﻮد داری ﮐﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ اﯾﻦ ارﻋﺎب از طﺮف ﭼﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﭼﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽ و در‬
‫ﭼﮫ ﻣﺤﻠﮭﺎﯾﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺷﺨﺼﺎ ً از اواﯾﻞ وﻗﺖ ﺑﮫ ﺣﻮزه ھﺎ‬
‫ﺳﺮﮐﺸﯽ ﮐﺮدم و ﺑﻌﺪ در ﺗﻈﺎھﺮات اﺣﺰاب ﻣﻠﯽ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻢ‪ .‬ﺑﺎ ھﯿﭻ ﺻﺤﻨﮫ ای‬
‫ﮐﮫ ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎی ﮐﺘﺎب ﻓﻮق را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﻨﺪ ﻣﻮاﺟﮫ ﻧﺸﺪم‪ .‬آن روز ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫اﻓﺮاد ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﺷﮭﺮ ﺗﮭﺮان ﺑﺴﯿﺎر آرام ﺑﻮد و اﯾﻦ آراﻣﺶ و ﻧﻈﻢ در ھﻤﮥ‬
‫رﺳﺎﻧﮫ ھﺎی داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮔﺮدﯾﺪ و ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﮥ واﻻی ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آرای‬
‫ﻣﺮدم و ﺗﺤﻘﻖ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﮫ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﺪ‪(٢١) .‬‬
 ‫‪٢١٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﻨﺼﻮر ﺑﯿﺎت زاده‪ »:‬دﻓﺎع از ارزﺷﮭﺎی ﻣﺤﻮری »ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان«‬

‫ﺑﺮای دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق ارﺟﺤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی داﺷﺖ ﺗﺎﺣﻔﻆ ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی! «‬

‫ﻣﻨﺼﻮر ﺑﯿﺎت زاده ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪":‬ﺑﺨﺶ اول )‪ (٩‬اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﮫ را ﺑﺎ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﺑﺨﺸﯽ از‬
‫اظﮭﺎرات اﻋﺘﺮاﺿﯽ ﺷﺎدروان دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺷﺪه‬
‫در ﻣﻘﺪﻣﮫ ﮐﺘﺎب »ﺧﺎطﺮات ﺳﯿﺎﺳﯽ « ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ )ﺻﻔﺤﺎت ‪ ١٠٣‬و‪(١٠) ( ١٠۴‬‬
‫ﮐﮫ آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﷴﻋﻠﯽ ھﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪم ‪ .‬در‬
‫آن ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ھﻤﭽﻨﯿﻦ آورده ﺷﺪه ﺑﻮد‪:‬‬

‫»‪ ...‬آﻗﺎی ھﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن ﺧﺎطﺮاﺗﯽ ﻧﻮﺷﺘﮫ اﺳﺖ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺧﺎطﺮت ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﮐﻮﭼﮑﯽ از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﮔﻔﺘﮫ ھﺎ و ﺧﺎطﺮات ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﻧﻘﻞ آﻧﭽﮫ‬
‫ﮐﮫ در دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﯽ در دﻓﺎع از ﺧﻮدش ﮔﻔﺘﮫ ﯾﺎ ﻧﻮﺷﺘﺎرھﺎﯾﯽ داﺷﺘﮫ و ﺑﺨﺸﯽ از آن‬
‫ﺣﺎﺷﯿﮫ ﻧﻮﯾﺲ ھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﮫ ﭘﺮدازی ھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﻮد آﻗﺎی ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﮫ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ھﻢ ﻧﺸﺮ ﯾﺎﻓﺘﮫ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﮫ ﺗﺎزﮔﯽ ﺑﮭﺶ‬
‫ﺗﻮﺟﮫ ﮐﺮدم‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﮫ رﻓﺮاﻧﺪم را رد ﮐﺮده و از ﮐﺎرھﺎی‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﺼﺪق آﻧﺮا ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮده‪ ،‬ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﮫ دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ و دﮐﺘﺮ ﮐﺮﯾﻢ‬
‫ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ و ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ از دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﮫ ﭘﯿﺶ ﻣﺼﺪق ﺑﺮای‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪم‪ ،‬رﻓﺘﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ ھﻢ‪ ،‬ﺳﺨﻨﮕﻮﯾﯽ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﮫ آﻗﺎی ﺧﻠﯿﻞ‬
‫ﻣﻠﮑﯽ ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ از ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﯾﮏ دروغ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ در ﭘﯿﺶ ﺗﺮ ﺑﮫ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﮭﺎی دﯾﮕﺮ ھﻢ ﮔﻔﺘﻢ‪ .‬واﭘﺴﯿﻦ ﺑﺎری ﮐﮫ ﺟﻤﻌﯽ ﻣﻦ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺧﻠﯿﻠﯽ‬
‫ﻣﻠﮑﯽ و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن و ﭘﯿﺸﮫ وران ﺑﺎزار ﺗﮭﺮان ﮐﮫ‬
‫ﯾﺎدم ﻣﯿﺎد ﻧﺎﻣﺸﺎن را ﺑﺮدم‪ ،‬ﺑﮫ اﺿﺎﻓﮫ ﷴ ﻧﺨﺸﺐ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق دﯾﺪاری داﺷﺘﯿﻢ‪ ،‬در ھﻔﺘﮫ آﺧﺮ ﺗﯿﺮ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮﮔﺰاری ﺗﻈﺎھﺮ ﺑﺮ‬
‫ﻣﯿﺪان ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﯿﻢ ﮐﮫ ﻧﯿﺮوھﺎی ﻣﻠﯽ در ﻣﯿﺪان ﺑﮭﺎرﺳﺘﺎن ﮔﺮدھﻤﺎﯾﯽ‬
 ‫‪٢٢٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﯽ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﮫ ﻣﯿﺪان ﻓﻮزﯾﮫ آن ھﻨﮕﺎم ﮐﮫ در ﻗﺒﻞ ھﻢ اﺟﺎزه داده‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ آﻧﮭﺎ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﮭﺎی واﺑﺴﺘﮫ ﺑﮫ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﮕﺬرﯾﻢ‪ .‬و ﺑﻌﺪ‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ھﯿﭻ دﯾﺪاری ﭘﯿﺮاﻣﻮن رﻓﺮاﻧﺪم ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﭘﯿﺶ آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ‪ )« ...‬ﺗﺎﮐﯿﺪ در ھﻤﮫ ﺟﺎ از ﻣﻨﺼﻮر ﺑﯿﺎت زاده( )‪(١١‬‬
‫در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐﮫ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺌﻮال ﺑﺪرﺳﺘﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﮫ اﮔﺮ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺘﺎد ﻣﺤﺘﺮم داﻧﺸﮕﺎه آﮐﺴﻔﻮر ِد اﻧﮕﻠﯿﺲ‪ ،‬ھﻤﭽﻮن ﯾﮏ ﭘﮋوھﺸﮕﺮ و ﻣﻮرخ ﻣﺴﺌﻮل‪،‬‬
‫وظﯿﻔﮫ ﺧﻮد ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ﺗﺎ درﺟﮭﺖ روﺷﻦ ﮐﺮدن روﯾﺪادھﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﻧﻮﺷﺘﮫ‬
‫ھﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﮫ ی ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ‪ ،‬ﭘﺮوﭘﺎﮔﺎﻧﺪا و داﺳﺘﺎن ﺳﺮاﺋﯽ دارﻧﺪ ﺑﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ‬
‫اﻣﺮﺗﺎرﯾﺨﻨﮕﺎری ﮐﮫ ﺻﺮﻓﺄ ﺑﺎﯾﺪ درﺟﮭﺖ ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﯽ ﮐﮫ روﯾﺪاده‪،‬‬
‫آﻧﮭﻢ ﺑﺮﭘﺎﯾﮫ ی واﻗﻌﯿﺎت‪ ،‬اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارک ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮق ﻗﺎﺋﻞ ﻣﯽ ﺷﺪ؟‬
‫آﯾﺎ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﭘﺲ از ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪن از ﻣﻮاﺿﻊ اﻋﺘﺮاﺿﯽ دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ‬
‫)ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ی وﯾﺪﯾﻮﯾﯽ( ‪ ،‬ﮐﮫ آن زﻧﺪه ﯾﺎد‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﺤﺮﯾﺮ‬
‫ﺷﺪه در ﻣﻘﺪﻣﮫ »ﮐﺘﺎب ﺧﺎطﺮات ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ« )ﺻﻔﺤﺎت ‪ ١٠٣‬و ‪ (١٠۴‬ﮐﮫ‬
‫ﺣﮑﺎﯾﺖ از ﺟﻠﺴﮫ ﻣﺸﺘﺮک دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﮐﺮﯾﻢ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ و ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﺎ‬
‫دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق در ﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮع »رﻓﺮاﻧﺪوم« راداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺴﺎب »‪...‬ﺣﺎﺷﯿﮫ ﻧﻮﯾﺲ‬
‫ھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﮫ ﭘﺮدازی ھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﻮد آﻗﺎی ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ«‬
‫ﻣﺤﺴﻮب داﺷﺘﮫ و آن را »دروغ ﻣﺤﺾ« ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد؛ درآن ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‬
‫)‪ (١٢‬ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﮫ‪:‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺷﺪه ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض در ﻣﻘﺪﻣﮫ ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻠﯿﻞ‬
‫ﻣﻠﮑﯽ )ﺻﻔﺤﺎت ‪ ١٠٣‬و ‪ ،(١٠۴‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ‪،‬‬
‫ھﯿﭽﮕﻮﻧﮫ اﻋﺘﺒﺎر و ارزش ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺪارﻧﺪ ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ واﻗﻌﯿﺎت ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ؟!‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﮫ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﯿﻮه ﮐﺎر و ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺗﺨﺎذ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ وی ‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫ﺳﺮﭘﻮش ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﺮ آن ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻏﯿﺮ واﻗﻌﯽ و »دروغ« درﻣﻘﺪﻣﮫ آن ﮐﺘﺎب‪،‬‬
 ‫‪٢٢١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ در ﺑﺨﺶ اول اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﮫ اﺷﺎره رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﮐﺮدن ﻧﺎم دﮐﺘﺮ‬
‫ﻋﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ ﺑﺠﺎی ﻧﺎم دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ‪ ،‬ﻣﺠﺪدأ ﺑﮫ داﺳﺘﺎن ﺳﺮاﺋﯽ ﭘﺮداﺧﺘﮫ‬
‫و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ اﻧﺘﻘﺎدی و اﺻﻼﺣﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد دارﯾﻮش‬
‫ﻓﺮوھﺮ‪ ،‬اﺗﺨﺎذ ﻧﻨﻤﻮده‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺧﻮد در ﻧﻮﺷﺘﮫ ای ﮐﮫ در اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه ﺳﺎل‬
‫‪ ١٣٧١‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻣﻌﺎﺻﯽ ﮐﺒﯿﺮۀ ﻣﺼﺪق اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ«‪ ،‬در ﻧﺸﺮﯾﮥ ِﮐﻠﮏ در اﯾﺮان‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮده ﺑﻮد ــ ‪ ١٣‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﺮﯾﺮ» ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ«‬
‫)اﺳﻔﻨﺪ ‪/ ١٣۵٨‬ﻓﻮرﯾﮫ ‪ (١٩٨٠‬ــ ‪ ،‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺎری درآن زﻣﺎن ﺗﻌﺪاد وﮐﻼی ﻣﺠﻠﺲ ﺟﻤﻌﺄ ‪ ١٣۶‬ﺗﻦ ﺑﻮد و ﺗﺎ اواﯾﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬
‫‪ ٨٠‬ﺗﻦ از اﯾﻦ ﻋﺪه اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪...‬‬
‫‪ ...‬از ‪ ٨٠‬وﮐﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ﻓﻘﻂ ‪ ٣٠‬ﻧﻔﺮ ھﻮادارﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ‬
‫ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ را در ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻌﺪ ﺗﻌﺪاد اﯾﻦ ‪٣٠‬‬
‫ﻧﻔﺮ ﮐﺎھﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪ «...‬و‬
‫" ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺮای ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدن رﻓﺮاﻧﺪوم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ دوﻟﺖ اﺻﻼ ﭼﺎره ای‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ و دوﺑﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﮐﻨﺪ‪ ".‬و‬
‫" »ﺳﯽ‪.‬آی‪ِ .‬ا« از ﻣﺪﺗﯽ ﭘﯿﺶ ﺷﺎه را آﻣﺎده ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﮫ در ﮐﻮدﺗﺎﯾﯽ ﮐﮫ آن‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﮫ راه اﻧﺪازد‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪(١٣)! " .‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﻣﺤﺘﻮی ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐﮫ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪ ،‬روﺷﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮا و ﺑﭽﮫ دﻟﯿﻞ ﺗﺼﻤﯿﻢ‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺬاری رﻓﺮاﻧﺪوم‪» ،‬راھﯽ ﺑﮫ ﺟﮭﻨﻢ« ﺑﻮده اﺳﺖ؟!‬
‫در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﮫ‪ ،‬ﺑﮫ ﺑﺨﺸﮭﺎﺋﯽ از ﻧﻮﺷﺘﮫ ی آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﷴﻋﻠﯽ ھﻤﺎﯾﻮن‬
‫ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن ﮐﮫ در ﻣﺎھﻨﺎﻣﮫ ِﮐﻠﮏ ـ ﭼﺎپ اﯾﺮان اﻧﺘﺸﺎر ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﺷﺎره ﺧﻮاھﻢ‬
‫ﮐﺮد!!‬
‫آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﷴﻋﻠﯽ ھﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن ﺣﺘﻤﺄ اطﻼع دارد ﮐﮫ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ‪ ،‬ﭘﮋوھﺸﮕﺮان‬
‫و ﻣﻮرﺧﯿﻦ ﻣﺴﺌﻮل‪ ،‬ﺑﺎ » ﺳﻨﺪﺳﺎزی« و »ﺟﻌﻞ اﺳﻨﺎد« ﺷﺪﯾﺪأ ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ و ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
 ‫‪٢٢٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ را ﺑﺮﭘﺎﯾﮫ ﺧﻮاﺳﺖ ھﺎ و اھﺪاف ﮔﺮوھﯽ ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن‬
‫ﺷﯿﻮه ﮐﺎری را ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﻏﯿﺮ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ و ﻣﺤﮑﻮم ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬از‬
‫ﺳﻮی دﯾﮕﺮ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﮭﺎن درﺑﯿﻦ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ‪ ،‬ﭘﮋوھﺸﮕﺮان‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﻨﮕﺎران ‪ ...‬رﺳﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮزﻣﺎن ﮐﮫ ﻓﺮدی از آﻧﺎن طﯽ ﭘﮋوھﺶ ھﺎی ﺑﻌﺪی ﺧﻮد وﯾﺎ طﯽ ﻧﻘﺪ‬
‫دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ ﮔﺮدد ﮐﮫ در آﺛﺎر ﻗﺒﻠﯽ اش اﺷﺘﺒﺎھﯽ رخ داده اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﺪد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ و اﺻﻼح اﺷﺘﺒﺎه اﻗﺪام ﻣﯽ ﮐﻨﺪ!‬
‫اﺻﻮﻻ‪» ،‬ﻧﻘﺪ« ﻧﻈﺮات ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺷﯿﻮه ﮐﺎر دﻣﮑﺮاﺗﯿﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺑﯿﻦ‬
‫ﭘﮋوھﺸﮕﺮان‪ ،‬ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﻨﮕﺎران‪ ،‬ﻣﻮرﺧﯿﻦ ‪ ...‬ﺑﺮﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﮐﮫ از آن طﺮﯾﻖ ﮐﻤﮏ ﺑﮫ ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻧﻈﺮات ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﻤﻮده و ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ!‬
‫»ﻧﻘﺪ ﮐﺘﺎب« ﺷﯿﻮه ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه ای از آن ﻧﻮع ﺷﯿﻮه ﮐﺎر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ!‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﮫ دﮐﺘﺮ ﷴﻋﻠﯽ ھﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ اﺷﺎره رﻓﺖ ﺑﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﯿﻮه‬
‫ﮐﺎر ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ای ﮐﮫ در ﺟﮭﺎن ﻋﻠﻤﯽ و داﻧﺸﮕﺎھﯽ رﺳﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﮫ ﻧﻨﻤﻮده‪ .‬ﺣﺘﯽ ‪،‬‬
‫ﺑﺎ آﺳﻤﺎن و رﯾﺴﻤﺎن ﺑﺎﻓﯽ در ﻧﻮﺷﺘﮫ ی‪ » :‬ﻧﺎظﺮان ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ‪ ...‬رواﯾﺖ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪،‬‬
‫ﻣﻠﮑﯽ و ﺻﺪﯾﻘﯽ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق«‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ ﮐﺮده ﺗﺎ ﺑﺮ‬
‫اظﮭﺎرات »دروغ« ﺧﻮد درﻣﻘﺪﻣﮫ ﮐﺘﺎب ﺧﺎطﺮات ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ‬
‫)ﺻﻔﺤﺎت ‪ ١٠٣‬و ‪ (١٠۴‬ﺳﺮﭘﻮش ﺑﮕﺬارد و ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻧﻮﺷﺘﮫ اش ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻠﻘﯿﻦ‬
‫ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻮﯾﺎ دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ در آن ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﻠﯿﻞ ﻣﻠﮑﯽ و ﯾﺎ‬
‫اﻓﺮاد ﺳﺮﺷﻨﺎس دﯾﮕﺮی از ﯾﺎران و طﺮﻓﺪاران دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰاری‬
‫»رﻓﺮاﻧﺪوم « ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ )ﺑﺪون اﯾﻨﮑﮫ ﺟﻤﻼﺗﯽ از اظﮭﺎرات دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ‬
‫ﮐﮫ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ ادﻋﺎی ﻏﻠﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ را در ﻧﻮﺷﺘﮫ ی ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﯾﺎ اﺣﯿﺎﻧﺄ آدرس ﻟﯿﻨﮏ آن ﮔﻔﺘﺎر و ﯾﺎ ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺎده ﺷﺪه آن را در اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﻘﺎﻟﮫ اش ﻗﺮار دھﺪ‪ ،(.‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ اﻋﺘﺮاض دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﮫ ﮐﻞ داﺳﺘﺎن‬
‫ﺳﺮاﺋﯽ درﺑﺎره ﺟﻠﺴﮫ ای ﮐﮫ ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺨﺎطﺮ اﻋﺘﺮاض ﺑﮫ ﺑﺮﮔﺬاری »رﻓﺮاﻧﺪوم«‬
‫درﺣﻀﻮر ﻣﺼﺪق ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬دور ﻣﯽ زده اﺳﺖ‪(٢٢) ".‬‬
 ‫‪٢٢٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫دﻛﺘﺮﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ » :‬زﻣﯿﻨﮫھﺎی ﻛﻮدﺗﺎی ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد «‬

‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻈﺮ ﺷﺎدروان دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ را ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﻣﯽ آورم ‪:‬‬
‫» ﻧﻈﺮ دﮐﺘﺮ ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ ،‬وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق در ﻧﺎﻣﮫای ﮐﮫ‬
‫روز ‪ ١٩‬ﺗﯿﺮ ‪ ١٣۶۶‬ﺧﻄﺎب ﺑﮫ دﮐﺘﺮﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ ،‬ﻣﻮرخ و اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه آﮐﺴﻔﻮرد‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﺷﺮﺣﯽ از رﻓﺮاﻧﺪوم اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ داد ﮐﮫ ﭘﺎﯾﮕﺎه‬
‫اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﺘﻦ ﮐﺎﻣﻠﺶ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ و در ذﯾﻞ ﺑﺎ اﻧﺪﻛﯽ‬
‫ﺗﻠﺨﯿﺺ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ ...‬راﺟﻊ ﺑﮫ روﺷﻦ ﮐﺮدن دو ﻣﻮﺿﻮع ﮐﮫ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺟﻨﺎب ﻋﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫آن اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﺗﺎ ﭼﮫ ﺣﺪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﺑﻨﺪه ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﺎت اﺧﻼﻗﯽ و ارادﺗﻤﻨﺪی‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﭘﯿﺸﻮای ﮐﻤﺎل و ﻣﻘﺘﺪای رﺟﺎل »دﻟﯿﺮﺳﺮآﻣﺪ«‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﷴ ﻣﺼﺪق ﺳﺎزﮔﺎر‬
‫اﺳﺖ؛ وﻟﯽ از آﻧﺠﺎ ﮐﮫ ھﻤﯿﺸﮫ ﮔﺮاﯾﺸﯽ ﺑﮫ اﺻﻮل ﺣﻖﺟﻮﯾﯽ و ﺣﻖﮔﻮﯾﯽ و‬
‫ﺣﻖﺷﻨﻮی ﺑﮫ اﻧﺪازۀ ﻗﺪرت و اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮﯾﺶ داﺷﺘﮫ و دارم و ﺳﻌﺎدت درک ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﮑﻢ« را از ﺟﻤﻠﮫ‬ ‫را اﻋﻈﻢ ﺳﻌﺎدات ﻣﯽﺷﻤﺮم و ﺧﺒﺮ‪» :‬ﻗﻮﻟﻮا اﻟﺤﻖ وﻟَﻮ ﻋﻠَﯽ أَﻧﻔُﺴ ُ‬
‫أﺛﯿﻢ« و ﻓﻀﯿﻠﺖ‬‫ٍ‬ ‫ﮑ ِﻞ أﻓّﺎکٍ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺮﮔﺰﯾﺪۀ ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﺷﻤﺎرم‪» ،‬وﯾ ٌﻞ ِﻟ ُ‬
‫اﻧﺼﺎف را ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻣﯽداﻧﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ »ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺑﯽوﻗﻮف و‬
‫ﺳﮑﻮت وﻗﻮفدار« ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆاﻻت دوﮔﺎﻧﮫ ﮐﮫ ﺗﺎ ﺣﺪی ﺑﮫ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺗﺎرﯾﺨﯽ درآﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ﻋﺮض ﻣﯽرﺳﺎﻧﻢ‪...‬‬
‫درﺑﺎرۀ رﻓﺮاﻧﺪوم و ﻋﺪم ﻣﻮاﻓﻘﺖ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻣﻦ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻈﺮ در ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺑﻌﺪی و‬
‫دﻻﯾﻞ ﻣﻦ در اﯾﻦ ﺑﺎب‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم اﺻﻮﻻً ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﺒﻮدم‪ ،‬ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوﻣﯽ ﮐﮫ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﺮای اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬اﻧﺤﻼﻟﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻧﻘﺎﺋﺺ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﺎﺳﯽ و ﺑﮫ‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﻮاﺑﻖ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻧﺎﺧﻮاه ھﻨﮕﺎم ﻧﺒﻮدن ﻣﺠﻠﺲ ﻋﻤﻼً ﺑﮫ ﺣﻖ‬
‫ﯾﺎ ﻧﺎﺣﻖ‪ ،‬ﺑﮫ ﺷﺎه در ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﯿﻞ ﺷﺨﺼﯽ ﯾﺎ ﺿﺮورت‬
‫واﻗﻌﯽ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﯽداد‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬اﺷﺎره ﺑﮫ ﺳﻮاﺑﻖ از آن ﺟﮭﺖ‬
 ‫‪٢٢٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﺳﺖ ﮐﮫ از ‪ ١٣‬ﺟﻤﺎدیاﻻوﻟﯽ ‪١٣٢۶‬ق )ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻗﮭﺮی دورۀ اول ﻣﺠﻠﺲ و آﻏﺎز‬

‫اﺳﺘﺒﺪاد ﺻﻐﯿﺮ( ﺗﺎ ‪ ١۵‬ﺷﻮال ‪) ١٣٣٩‬آﻏﺎز دوره ﭼﮭﺎرم ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺎھﺸﻤﺎری ھﺠﺮی ﻗﻤﺮی( ﺑﮫ ﺗﻘﺮﯾﺐ در ﻣﺪت ﺳﯿﺰده ﺳﺎل‬
‫و ﭘﻨﺞ ﻣﺎه و دو روز ﻧﻈﺎم ﻣﺸﺮوطﯿﺖ‪ ،‬ده ﺳﺎل و دو ﻣﺎه و ﺑﯿﺴﺖ و ھﺸﺖ روز‬
‫ﻓﺘﺮت داﺷﺘﮫاﯾﻢ و ﭘﺲ از آن ﺗﺎرﯾﺦ ھﻢ ﮔﺴﯿﺨﺘﮕﯽھﺎ ﮐﻢ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ!‬
‫ﭘﯿﺸﻮای ﻓﻘﯿﺪ ﭘﺲ از آﻧﮑﮫ ورﻗﮫ اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻋﻠﯽ زھﺮی از ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ و وزﯾﺮ‬
‫دﻓﺎع ﻣﻠﯽ و وزﯾﺮ دادﮔﺴﺘﺮی و وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر و دوﻟﺖ راﺟﻊ ﺑﮫ ارﺗﮑﺎب زﺟﺮ و‬
‫آزار و ﺷﮑﻨﺠﮫ ﻣﺘﮭﻤﯿﻦ از طﺮف دﺳﺘﮕﺎھﮭﺎی اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ و ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ ﮐﺸﻒ ﻗﺘﻞ ﺑﮫ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﺧﺬ اﻋﺘﺮاﻓﺎت در ھﺸﺘﺎد و ﺷﺸﻤﯿﻦ ﺟﻠﺴﮥ دورۀ ھﻔﺪھﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‬
‫ﻣﻮرخ ﭘﺎﻧﺰدھﻢ ﺗﯿﺮ ‪) ١٣٣٢‬ورﻗﮫ اﺳﺘﯿﻀﺎح در ھﺸﺘﺎد و ﭼﮭﺎرﻣﯿﻦ ﺟﻠﺴﮫ ﻣﻮرخ‬
‫دھﻢ ﺗﯿﺮ ‪ ١٣٣٢‬ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد( ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ‪ ،‬در ھﻔﺪھﻢ ﺗﯿﺮ ‪ ١٣٣٢‬ﺑﮫ ﻣﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ﮐﮫ‪» :‬ﺷﻤﺎ و آﻗﺎی ﻟﻄﻔﯽ ﻓﺮدا )ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﮫ ‪ ١٨‬ﺗﯿﺮ( ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮوﯾﺪ و آﻣﺎده‬
‫ﺑﻮدن دوﻟﺖ را ﺑﮫ دادن ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺘﯿﻀﺎح روزی ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ اطﻼع‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ از طﺮف ﻣﻦ و ﺧﻮد و آﻗﺎی ﻟﻄﻔﯽ ﺑﺎ ﺳﻤﺖ وزﯾﺮ‬
‫دادﮔﺴﺘﺮی ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻻزم را ﺑﮫ ﻋﺮض ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻮم ﻟﻄﻔﯽ و ﻣﻦ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ رﻓﺘﯿﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ اﺟﺎزۀ رﺋﯿﺲ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ )ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪﷲ ﻣﻌﻈﻤﯽ( ﺧﻮاﺳﺘﻢ آﻗﺎی ﻋﻠﯽ ﻣﺒﺸﺮ را ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﮐﻔﯿﻞ‬
‫وزارت داراﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ و ﻧﺴﺨﮫ ﻟﻮاﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺼﻮب ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ‬
‫را ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﻨﻢ و آﻣﺎده ﺑﻮدن دوﻟﺖ را ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺑﮫ ﻋﺮض ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ .‬در آﻏﺎز ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭼﻮن ﺟﻨﺎب آﻗﺎی ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﮐﺴﺎﻟﺖ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ …« ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ظﺎھﺮا ً ﺑﮫ ﺗﺼﻮر آﻧﮑﮫ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﮫ اﺳﺘﯿﻀﺎح اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﺤﺾ ﺷﻨﯿﺪن آن ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺎ ھﻢ ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ و‬
‫درھﻢ ﺷﺪﯾﺪا ً ﺑﮫ اﻋﺘﺮاض ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺧﺎﻣﻮش اﯾﺴﺘﺎدم و ﭼﻮن ﺳﺮ و ﺻﺪا‬
‫ﺧﻮاﺑﯿﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره ﮔﻔﺘﮥ ﻗﺒﻞ را ﻋﯿﻨﺎ ﺗﮑﺮار ﮐﺮدم‪ .‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﮫ ﺻﺪای آﻧﺎن ﺑﮫ اﻋﺘﺮاض‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﺎﮐﺖ ﺷﺪم و ﭼﻮن آراﻣﺶ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺑﺎر ھﻤﺎن ﻗﻮل را ﺗﮑﺮار‬
 ‫‪٢٢٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﮐﺮدم و در ﺳﮑﻮت ﻣﺠﻠﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آﻗﺎی ﻋﻠﯽ ﻣﺒﺸﺮ را از طﺮف ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ ﺑﮫ‬
‫ﺳﻤﺖ ﮐﻔﺎﻟﺖ وزارت داراﯾﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﻧﺴﺨﮥ ﻟﻮاﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﺗﻘﺪﯾﻢ‬
‫ﻣﯽدارم و ﺑﮫ ﻋﺮض ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﻣﯽرﺳﺎﻧﻢ ﮐﮫ دوﻟﺖ روزی ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای دادن ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ« و از ﺗﺮﯾﺒﻮن‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪم‪ .‬ﻓﺮﯾﺎد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻠﻨﺪ و ﺟﻠﺴﮫ ﺑﮫ ﺷﺪت ﻣﺘﺸﻨﺞ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﮫ‪» :‬ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ ﺧﻮدش ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﯿﺎﯾﺪ و…«‬
‫رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ وﻗﺎر و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻧﻈﻢ را ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎﺧﺖ و وﻗﺖ ﺟﻠﺴﮫ آﯾﻨﺪه را‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮد و ﺧﺘﻢ ﺟﻠﺴﮫ را اﻋﻼم ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺮﺣﻮم ﻟﻄﻔﯽ و ﻣﻦ ﺑﮫ اﺗﺎق رﺋﯿﺲ رﻓﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈﻤﯽ ﺑﺎ ﺗﺎﯾﯿﺪ رﻓﺘﺎر ﻣﻦ ﺑﮫ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻤﺎن ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ اﮔﺮ آﻗﺎی دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﯿﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﮐﮫ ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺻﻮرت‬
‫ﮔﯿﺮد‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬دادن ﭘﺎﺳﺦ دﺷﻮار ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن اﻣﺮ را ﺑﮫ اطﻼع اﯾﺸﺎن‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﻢ‪ «.‬از رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﮐﺮدﯾﻢ و از آﻧﺠﺎ در ﺳﺎﻋﺖ ﺳﯿﺰده و ﻧﯿﻢ‬
‫ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ رﻓﺘﯿﻢ‪ .‬ﻣﻦ واﻗﻌﮫ را ﺷﺮح دادم و اﺻﺮار ﻣﺠﻠﺴﯿﺎن را در‬
‫ﻟﺰوم ﺣﻀﻮر ﺷﺨﺺ ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺘﯿﻀﺎح را ﺑﮫ اطﻼع رﺳﺎﻧﯿﺪم و‬
‫ﻋﻘﯿﺪۀ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ را ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻢ‪ .‬ﭘﯿﺸﻮای ﻓﻘﯿﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﻗﺎﯾﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻧﺮوﯾﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺘﯿﻀﺎح ﭼﮫ ﻣﯽﺷﻮد؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭼﻄﻮر؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم‪ «.‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮ‪،‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﻋﺎﻟﯽ ﺳﺎﻟﮭﺎ ﻋﻀﻮ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﻮدهاﯾﺪ و ﺷﮭﺮت و ﻧﺎم ﺑﻠﻨﺪﺗﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ از راه‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ در ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﻓﻌﻠﯽ درزﻣﺎن زﻣﺎﻣﺪاری‬
‫ﺟﻨﺎب ﻋﺎﻟﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آن اظﮭﺎر ﺧﻮشﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮدهاﯾﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻘﺎﺋﺺ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﺎﺳﯽ و وﺟﻮد ﺳﻮاﺑﻖ ﮐﮫ در ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺸﺮوطﯿﺖ‬
‫اﯾﺮان ھﻨﮕﺎم ﻓﺘﺮﺗﮭﺎی ﻣﺘﻮاﻟﯽ و ﻣﻤﺘﺪ ﺣﮑﻢ رﺳﻢ و ﻋﺎدت ﭘﯿﺪا ﮐﺮده‪ ،‬آﯾﺎ اﻧﺤﻼل‬
‫ﻣﺠﻠﺲ را ﮐﮫ در آن اﮐﺜﺮﯾﺖ دارﯾﺪ‪ ،‬از راه اﺟﺮای رﻓﺮاﻧﺪوم از ﺣﯿﺚ ﻣﺼﺎﻟﺢ‬
‫داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﮫ ﺻﻼح ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟ اﮔﺮ ﭘﺲ از اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺷﺎه‬
‫ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ دﯾﮕﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮫ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟« ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﺎه ﺟﺮأت اﯾﻦ ﮐﺎر را‬
 ‫‪٢٢٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﺪارد‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺠﻠﺲ طﺮﻓﺪار ﺟﻨﺎب ﻋﺎﻟﯽ اﺳﺖ؛ اﻧﺤﻼل آن ﺿﺮورت‬
‫ﻧﺪارد‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﮫ ﭘﻨﺞ ﺗﻦ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻔﺮی ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﻣﯽدھﻨﺪ‬
‫و دوﻟﺖ را از اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﯽاﻧﺪازﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﺳﺘﯿﻀﺎح ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرطﻮس‬
‫ﺑﺎ ﭘﺮوﻧﺪهھﺎ و ﻣﺪارک و اﻗﺎرﯾﺮ و ﺷﻮاھﺪی ﮐﮫ در ﻣﻮرد اﺗﮭﺎﻣﺎت و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻗﺘﻞ‬
‫ﻓﺠﯿﻊ او ﺑﮫ دﺳﺖ دارﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻌﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ رأی ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﮫ دوﻟﺖ و ﺳﺎﻗﻂ‬
‫ﮐﺮدن آن ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد و ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮای ﻣﺠﻠﺴﯿﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻮاری و ﺑﺪﻧﺎﻣﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬دﯾﮕﺮ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮐﺎر ﮐﺮد‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﮔﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮫ‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم دارﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻘﺎن ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ در اﻋﺘﻘﺎد و ارادت ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺷﺨﺺ ﺟﻨﺎب‬
‫ﻋﺎﻟﯽ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﮐﺎرھﺎی ﭘﺎﯾﺪارﺗﺎن ﻧﻘﺼﺎﻧﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺟﺎزه ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ ﮐﮫ‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎی ﺧﻮد را ﺗﻘﺪﯾﻢ دارم؛ زﯾﺮا ﮔﺬﺷﺘﮫ از اﯾﻨﮑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫راﺳﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺟﻨﺎب ﻋﺎﻟﯽ ﺑﮫ ﺗﺼﻮر ﺑﻨﺪه ﺑﺮای دوﻟﺖ دور از ﺧﻄﺮ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪی ﭘﯿﺶ دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﮕﺎن از طﺮف ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ و ﻣﻦ از طﺮف دوﻟﺖ‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ ﮔﻔﺘﮫاﯾﻢ ﮐﮫ‪ :‬دوﻟﺖ ﻗﺼﺪ ﻧﺪارد ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ ﮐﻨﺪ‪ «.‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻓﻌﻼً‬
‫ﺗﺎ روز ﺷﻨﺒﮫ )‪ ٢٠‬ﺗﯿﺮ( ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺄﻣﻞ ﮐﺮد‪ .‬ﺷﻤﺎ و آﻗﺎی ﻟﻄﻔﯽ در ﺑﺎب اﯾﻦ ﻣﺬاﮐﺮات ﺑﺎ‬
‫ھﯿﭻ ﮐﺲ ﺻﺤﺒﺘﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻋﺼﺮ ﺷﻨﺒﮫ ﭘﯿﺶ از ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﮫ ھﯿﺄت دوﻟﺖ ﺑﺎ ھﻢ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد‪«.‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ روز ﺟﻤﻌﮫ و ﺻﺒﺢ ﺷﻨﺒﮫ ﭘﺲ از دﯾﺪار ﺑﺎ‬
‫ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ و ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﺟﻤﻌﺎ ﺑﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫و اﯾﻦ اﻣﺮ را ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ در ﻣﻼﻗﺎت ﻋﺼﺮ روز ﺷﻨﺒﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺧﺒﺮدادﻧﺪ و ﭼﻨﺎن‬
‫ﮐﮫ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺟﻤﻌﯽ دﯾﮕﺮاز ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ و‬
‫روز ﯾﮏﺷﻨﺒﮫ ‪ ٢١‬ﺗﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺑﮫ ﺟﻠﺴﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ و‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻗﮭﺮا ً ﺑﮫ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪ و ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺎر ﺑﮫ ﺻﻮرت دﯾﮕﺮ درآﻣﺪ؛‬
‫ﯾﻌﻨﯽ آﻗﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﺑﮫ ﺟﺎی دوﻟﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آرای ﻋﻤﻮﻣﯽ و‬
‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﮑﻮت رﺿﺎﮔﻮﻧﮥ ﻣﻦ ﭘﺲ از ﻓﮑﺮ و ﺗﺄﻣﻞ اﺧﺘﯿﺎر‬
‫اھﻮناﻟﻀﺮرﯾﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪٢٢٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻗﺪﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﯽ ﺑﮫ وﻓﺎ وﻋﮭﺪ ﯾﺎران‪/‬اﮔﺮازﺑﻼ ﺑﺘﺮﺳﯽ‪ ،‬ﻗﺪم ﻣﺠﺎز ﺑﺎﺷﺪ)ﺳﻌﺪی(‬

‫ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ از رادﯾﻮ ﺗﮭﺮان ﺑﮫ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﭘﯿﺎﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد و‬
‫ﻋﻘﯿﺪۀ ﻣﺮدم را در اﺑﻘﺎ ﯾﺎ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﺪ‪ .‬ھﻔﺘﻢ ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬آﺋﯿﻦﻧﺎﻣﮥ‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ ھﯿﺄت دوﻟﺖ رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺨﺖ اﻧﺪﯾﺸﻨﺎک ﺑﻮدم‬ ‫*‬

‫ﻣﻦ ﺷﺨﺼﺎ از آﻧﭽﮫ ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺨﺖ اﻧﺪﯾﺸﻨﺎک ﺑﻮدم و در ﻣﺠﻠﺲ دﻋﻮﺗﯽ ﮐﮫ‬
‫ﺑﮭﺎءاﻟﺪﯾﻦ ﮐﮭﺒﺪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﮭﻢ ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬در ﻣﻼرد ﮐﺮج ﺑﮫ اﺣﺘﺮام دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﻌﻈﻤﯽ ﺑﮫ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺶ ﺑﮫ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ از ﺟﻤﻌﯽ از‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮاﮐﺴﯿﻮن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از وزﯾﺮان و رؤﺳﺎی ادارات ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫داده ﺑﻮد‪ ،‬در ﺟﻤﻊ ﻣﯿﮭﻤﺎﻧﺎن ‪ ...‬ﮐﮫ اﮐﺜﺮ رﺟﺎل ﻣﻠﯽ و اﻣﻨﺎی دوﻟﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ‬
‫دﻗﯿﻘﮫ وﻗﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻢ و ﺷﺮﺣﯽ در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮔﻔﺘﻢ و ﻋﻘﯿﺪۀ ﺻﺮﯾﺢ ﺧﻮد‬
‫را در ﺣﺴﺎس ﺑﻮدن ﻣﻮﻗﻊ و ﺧﻄﺮی ﮐﮫ ﻣﺎ را ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎدۀ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫اﻓﺮاطﯽ ﭼﭗ و راﺳﺖ و اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﮐﻮدﺗﺎ و ﺿﺮورت ﻓﻮری اﻋﻼم ﺗﺠﺪﯾﺪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﺲ از اﺟﺮای رﻓﺮاﻧﺪوم اظﮭﺎر ﮐﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻦ اﻣﺮوز وظﯿﻔﮥ‬
‫وﺟﺪاﻧﯽ و ﻣﻠﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﮫ ﻋﺮض آﻗﺎﯾﺎن ﻣﺤﺘﺮم‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ «.‬ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺮا آﻗﺎﯾﺎن ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺎ دﻗﺖ ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ وﻟﯽ اظﮭﺎرﻧﻈﺮی ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ .‬دھﻢ‬
‫ﻣﺮداد در ﺟﻠﺴﮥ ھﯿﺄت دوﻟﺖ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ ﻣﺬاﮐﺮاﺗﯽ راﺟﻊ ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ‬
‫ﻧﺎﻣﮥ ھﯿﺄت وزﯾﺮان درﺑﺎرۀ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آرای ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﮫ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ و ﺑﮫ ﻣﺎدۀ دوم‬
‫ﺗﺒﺼﺮهای اﺿﺎﻓﮫ ﺷﺪ و ﻣﻦ در ھﻤﯿﻦ ﺟﻠﺴﮫ درﺑﺎرۀ ﻣﻮﺿﻊ دوﻟﺖ و وظﺎﯾﻒ ﺧﻄﯿﺮ‬
‫آن در ﻏﯿﺎب ﻣﺠﻠﺲ اظﮭﺎراﺗﯽ ﮐﺮدم‪ .‬رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﮐﮫ ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد‪،‬‬
‫در ﯾﺎزدھﻢ ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬از رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﮐﺮد‪.‬‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم در دو روز ﻣﺘﻔﺎوت )‪ ١٢‬ﻣﺮداد در ﺷﮭﺮﺳﺘﺎن ﺗﮭﺮان و دﻣﺎوﻧﺪ و ‪١٩‬‬
‫ﻣﺮداد در ﺷﮭﺮﺳﺘﺎﻧﮭﺎ( ﺑﺎ ﻧﻈﻢ و ﺑﯽطﺮﻓﯽ ﮐﻢﻧﻈﯿﺮ از ﺟﺎﻧﺐ اوﻟﯿﺎی اﻣﻮر اﻧﺠﺎم‬
‫ﯾﺎﻓﺖ و ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ٢٢‬ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬ﻧﺎﻣﮫ ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﺷﺎه در اﻧﺤﻼل‬
 ‫‪٢٢٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫دورۀ ھﻔﺪھﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﺑﮫ آرای ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد و از‬
‫ﺷﺎه ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دورۀ ھﺠﺪھﻢ را اﺳﺘﺪﻋﺎ ﮐﺮد؛ اﻣﺎ ﺣﻮادث رﻧﮓ دﯾﮕﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﺟﻤﻊ وھﻤﺎھﻨﮕﯽ ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ و ﺳﺎزش ﺳﯿﺎﺳﺘﮭﺎ و‬
‫ﺑﮭﺮهﺑﺮداری ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺎ ﺗﻌﻠﻘﺎت ﺷﺨﺼﯽ از آن اوﺿﺎع و اﺣﻮال‪ ،‬ﺷﺪ آﻧﭽﮫ‬
‫ﭘﻮﯾﻨﺪﮔﺎن ﺻﻼح و اﯾﺮان دوﺳﺘﺎن روﺷﻨﺪل ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺸﻮد! )‪(٢٣‬‬

‫ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﯿﻤﯽ‪»:‬ﺑﯽ ﮔﻤﺎن اﮔﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ اﺳﻨﺎد ﯾﮑﯽ دو دھﮫ ی اﺧﯿﺮ‬

‫را دﯾﺪه ﺑﻮد طﻮر دﯾﮕﺮی ﻣﯽ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ‪«.‬‬

‫ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﯿﻤﯽ در ﻧﻮﺷﺘﮥ ﺧﻮد ﺑﻨﺎم » ﺷﺎه در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﺎﺗﯽ‬

‫در ﺑﺎرهی ﮐﺘﺎب " ﺷﺎه"‪ « ،‬درﻧﻘﺪ ﮐﺘﺎب» ﺷﺎه « اﺛﺮ ﻋﺒﺎس ﻣﯿﻼﻧﯽ در ﺑﺎرۀ ﻧﻈﺮ‬
‫دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ در راﺑﻄﮫ ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ » :‬ﺻﺺ‪ ]١٨۵-١٨۴‬ﮐﺘﺎب‬
‫"ﺷﺎه" [‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﺤﺚ رﻓﺮاﻧﺪوم را ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮐﻨﺪ وﺑﮫ ﺑﺎزﮔﻔﺖ ﺳﺨﻨﺎن ﺻﺺ‬
‫‪١٧٠ -١۶٩‬ﻣﯽ ﭘﺮدازد‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﮫ ای از ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﮫ آن اﺷﺎره ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻧﺎﻣﮫ ای اﺳﺖ ﮐﮫ او در ﺳﺎل ‪ ١٣۶۶‬در ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺮﺳﺶ ھﻤﺎﯾﻮن‬
‫ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻌﺪھﺎ درﺳﮫ ﻧﺸﺮﯾﮫ ) ﻓﺼﻞ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﮐﻠﮏ ‪،‬اﯾﺮان ﺷﻨﺎﺳﯽ ( ﭼﺎپ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺳﻨﺪ ﻏﯿﺮدﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺎﻧﻮاده ی ﺻﺪﯾﻘﯽ دراﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﺟﻮﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺻﺪﯾﻘﯽ در ﭘﺎﺳﺦ او‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﮫ ازﮔﻔﺘﻦ اﯾﻨﮑﮫ‬
‫ﺷﺎه ﺟﺮﺋﺖ ﺑﺮﮐﻨﺎری او را ﻧﺪارد‪ ،‬ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد "ﺑﮫ ﭘﻨﺞ ﺗﻦ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻔﺮی‬
‫ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﻣﯽ دھﻨﺪ و دوﻟﺖ را از اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﯽ اﻧﺪازﻧﺪ‪ ".‬در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ‬
‫ﻧﺎﻣﮫ ی ﺻﺪﯾﻘﯽ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪ ﺑﺴﯿﺎری اطﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻮرد درﺳﺘﯽ ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫ﻣﺼﺪق ازرﺷﻮه ﭘﺮدازی‪ ،‬ﯾﺎ اﻗﺪاﻣﺎت ﭘﯿﮕﯿﺮ ﮐﺎرﮔﺰاران آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫"ﺧﺮﯾﺪ" ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن در ﻣﯿﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺳﻨﺪ ﯾﺎدﺷﺪه ی وﯾﻠﺒﺮ ﺗﺮدﯾﺪھﺎ را از ﻣﯿﺎن‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ و ﻧﻈﺮ ﻣﺼﺪق را ﺗﺎﯾﯿﺪ ﮐﺮد‪ .‬رﻓﺮاﻧﺪوم اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮای اﻗﺪام‬
 ‫‪٢٢٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻋﻠﯿﮫ دوﻟﺖ واﻣﮑﺎن ﻣﺸﺮوع ﺟﻠﻮه دادن آن اﻗﺪاﻣﺎت را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮد‪ .‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﮫ ﮐﮫ‬
‫ﭘﯿﺶ ﺗﺮ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﺮ ﻗﯿﺎم ﺑﻮدن ﮐﻮدﺗﺎ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ھﻨﻮز ﺑﺤﺚ‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم را ﻣﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﻄﺮح ﻧﮕﺎه دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ‬
‫ﺣﺮﻓﮭﺎی ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ زاھﺪی در ﺑﺎره ی آن‪ ،‬اﺻﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺤﺚ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ ﻣﺪت ھﺎﺳﺖ ﮐﮭﻨﮫ ﺷﺪه‪ .‬واﻗﻌﯿﺖ ھﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ ھﻤﮫ ی اﺳﻨﺎد ﻣﻮﺟﻮد ﯾﺎﯾﺪ ﺳﻨﺠﯿﺪ‪ .‬ﺑﯽ ﮔﻤﺎن اﮔﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ اﺳﻨﺎد ﯾﮑﯽ‬
‫دو دھﮫ ی اﺧﯿﺮ را دﯾﺪه ﺑﻮد طﻮر دﯾﮕﺮی ﻣﯽ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ‪ .‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه در زﯾﺮﻧﻮﯾﺴﯽ)‬
‫ص ‪ (۴٧٧‬از ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﷴ ﻋﻠﯽ ﻣﻮﺣﺪ ﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ ﻣﻮﻟﻒ ﮐﺘﺎب دو‬
‫ﺟﻠﺪی ﻣﻌﺘﺒﺮی در ﺑﺎره ی ﻣﻠﯽ ﮐﺮدن ﻧﻔﺖ از ﻣﺼﺪق ﺗﺎ ﺳﻘﻮط ﺷﺎه اﺳﺖ ) ﮐﺘﺎب‬
‫ﻣﻮﺣﺪ ﺗﻨﮭﺎ دوران ﻣﻠﯽ ﮐﺮدن ﻧﻔﺖ را در ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد!(‪ .‬ﺑﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﯾﺎدآوری ﮐﻨﻢ ﮐﮫ‬
‫ﻣﻮﺣﺪ رﻓﺮاﻧﺪوم را "ﺷﺎھﮑﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ" ِ ﻣﺼﺪق ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ )ﺧﻮاب آﺷﻔﺘﮫ ﻧﻔﺖ‪،‬‬
‫ص‪(٢۴) « .( ٨۴٨ .‬‬
‫ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﯿﻤﯽ در ﺑﺎرۀ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﺷﺮح ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ‪:‬‬
‫اﻋﻼم اﯾﻨﮑﮫ دوﻟﺖ ﻗﺼﺪ دارد دﺳﺖ اﻧﺪرﮐﺎران ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎر طﻮس را ﻣﺠﺎزات ﮐﻨﺪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ داﻣﻨﮥ دﺷﻤﻨﯿﮭﺎ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪق ﻣﺠﻠﺲ را‬
‫از ﺣﺪ ﻧﺼﺎب اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎرﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻊ از آن ﺷﻮﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﮔﺰارش ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ھﺸﺖ ﻧﻔﺮه را ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺰارش ﮐﻨﺘﺮل رﺳﻤﯽ ﻣﺼﺪق‬
‫ﺑﺮ ارﺗﺸﯽ و ﻧﻈﺮ اﺻﻮﻟﯽ او را در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ وظﺎﯾﻒ ﺷﺎه اﺳﺎﺳﺄ‬
‫وظﺎﯾﻔﯽ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎﺗﯽ اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ‪ ،‬ھﻮاداران ﻣﺼﺪق ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ را از‬
‫رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮدارﻧﺪ و ﯾﮑﯽ از ھﻮاداران ﺑﺮﺟﺴﺘﮥ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪﷲ‬
‫ﻣﻌﻈﻤﯽ را ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ اوﺑﺮ ﮔﺰﯾﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﺎﻣﻮش ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻋﻠﯽ‬
‫زھﺮی ﮐﮫ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪۀ ﺑﻘﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﺑﯽ درﻧﮓ طﺮح اﺳﺘﯿﻀﺎﺣﯽ را ﻋﻠﯿﮫ دوﻟﺖ‬
‫دادن ﻣﺘّﮭﻤﺎن ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرطﻮس ﻣﺘّﮭﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﮫ‬
‫ِ‬ ‫ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮد‪ .‬او دوﻟﺖ را ﺑﮫ ﺷﮑﻨﺠﮫ‬
‫از اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣ ّﮑﯽ را ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮﻧﯽ ﮐﮫ وظﯿﻔﮫ ﻧﻈﺎرت‬
‫ﺑﺮ اﻧﺘﺸﺎراﺳﮑﻨﺎس داﺷﺖ ﺑﺮ ﮔﺰﯾﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻗﺪام ﻣﺼﺪق را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﺮد ﮐﮫ‬
 ‫‪٢٣٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫دادن ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﮫ ﺑﺮ‬ ‫ِ‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﮋی اﺻﻠﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ دﺳﺘﺎوﯾﺰ ﻗﺮار‬
‫اﻧﺪازی دوﻟﺖ او ظﺎھﺮی ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺪھﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬از ﻣﺪّﺗﮭﺎ ﭘﯿﺶ از ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫از ‪ ٢٩‬اردﯾﺒﮭﺸﺖ ‪ ٢٠ )١٣٣٢‬ﻣﮫ ‪ (١٩۵٣‬ﺑﮫ ﮐﺎرﮔﺰاران ﺳﯿﺎ و اﻧﺘﻠﯿﺠﻨﺲ‬
‫ﺳﺮوﯾﺲ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ ھﺮ ھﻔﺘﮫ ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﷼ )دوازده ھﺰار دﻻر(‬
‫را ﮐﮫ ﻣﻌﯿﺎرھﺎی آن روز ﻣﺒﻠﻎ ﺑﺴﯿﺎرھﻨﮕﻔﺘﯽ ﺑﻮد ﺑﮫ ﮐﺎر» ﺧﺮﯾﺪ ھﻤﮑﺎری «‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬دو ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎد ﺷﺪه ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺮای دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ‬
‫ﺑﮫ ّﺣﺪ ﻧﺼﺎب ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﮫ ﻧﻔﺮه‪ ،‬ﮐﮫ ﭼﮭﻞ و ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از آﻧﺎن ﻋﻠﯿﮫ ﻣﺼﺪق رأی‬
‫دھﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ھﻤﮑﺎری ﺑﯿﺴﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه را‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻗﺒﻼً ﺑﮫ ھﻤﮑﺎری‬
‫ﺗﻦ در داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﺎن ﻣﺼﺪق اﺳﺘﻌﻔﺎ از‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﺠﻠﺲ را آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﺎرﮔﺰاران ﺳﯿﺎ و اﯾﻨﺘﻠﯿﺠﻨﺲ ﺳﺮوﯾﺲ ﮐﻮﺷﯿﺪ ﻣﺎﻧﻊ‬
‫از ﭘﯿﺮوی دﯾﮕﺮان از آﻧﺎن ﺷﻮﻧﺪ؛ و آﻧﮭﺎ را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺴﺖ ﺑﻨﺸﯿﻨﻨﺪ و‬
‫ﮐﺎرﺧﻮد را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان » ﮔﺮوه ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﻣﺸﺮوع« اداﻣﮫ دھﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪق از اﯾﻦ‬
‫ﺗﻼﺷﮭﺎ ﺑﯽ ﺧﺒﺮ ﻧﺒﻮد و در ﺑﺮﮔﺰاری ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ ﺑﺮای اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ درﻧﮓ‬
‫ﻣﻌﻈﻤﯽ‪ ،‬ﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ او را از‬ ‫ّ‬ ‫ﻧﮑﺮد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﮫ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﻮد ﺑﺎز دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮﻓّﻖ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل آﻧﺎن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ اداﻣﮥ اﺳﺘﻌﻔﺎی‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دﺳﺖ ﯾﺎزﯾﺪن ﺑﮫ ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ را ﻏﯿﺮ ﺿﺮور ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺼﺪق ﺑﺮای‬
‫ﺑﺎور ﺑﻮد ﮐﮫ رﻓﺘﺎر اﻗﻠﯿّﺖ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠّﯽ را ﺑﮫ ﺧﻄﺮ اﻓﮑﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﺳﺖ ﯾﺎزی ﺑﮫ ھﻤﮫ ﭘﺮﺳﯽ ﮐﮫ ﻣﺼﺪق دﺳﺖ ﮐﻢ از زﻣﺴﺘﺎن ‪ ١٣٣١‬ﺑﮫ ﻓﮑﺮ آن‬
‫ﺑﻮد ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﻣﻼﺣﻈﺎت و ﻧﮕﺮاﻧﯿﮭﺎی درﺧﻮر ﺗﻮ ّﺟﮫ ﺑﺮﺧﯽ از ﯾﺎراﻧﺶ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﯽ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن او از ﺳﺮﭘﻮﺷﯽ ﺷﺒﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬‫ِ‬ ‫ھﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﮫ ﺑﻮد‪ .‬ھﺪف از اﯾﻦ اﻗﺪام اﯾﻦ ﺑﻮدﮐﮫ‬
‫ﻧﮭﺎن ﮔﻮﻧﺎﮐﻮﻧﯽ‬
‫ِ‬ ‫ﺑﺮای ﺗﻼﺷﮭﺎی ﺑﺮاﻧﺪازاﻧﮥ ﺧﻮد‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﮫ ﭘﺸﺘﻮاﻧﮥ اﻗﺪاﻣﺎت آﺷﮑﺎر و‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﯽ ﺑﮭﺮه ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪق ﻣﺼ ّﻤﻢ ﺑﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ازﺟﻤﻠﮫ ﺷﺎه‪ ،‬را از ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﻧﺎﺷﯽ از‬
‫ﺖ اوﺑﮫ وﺳﯿﻠﮥ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﮐﮫ ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آن را ﺑﺮﮔﺰار ﮐﺮده ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺮاﻧﺪازی دوﻟ ِ‬
‫روﺣﺎﻧﯿﻮن ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﯾﮫ‪ ،‬ﺑﮫ وﯾﮋه آﯾﺖ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺤﺮوم ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ و ﺑﯽ ﻣﯿﻠﯽ ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﻖ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ای از‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺗﺤﻘّ ِ‬
‫ِ‬ ‫ﷲ ﺑﺮوﺟﺮدی در ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻓﻌّﺎل از‬
 ‫‪٢٣١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ ﺳﯿﺎ و اﯾﻨﺘﻠﺠﻨﺲ ﺳﺮوﯾﺲ را ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ ﮐﺮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﮫ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺸﺪ‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ زﻣﯿﻨﮥ ﺑﺴﺖ ﻧﺸﯿﻨﯽ در ﺳﺮﺳﺮا و ﻣﺤﻮطﮥ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﺷﻮد و اﯾﻦ ﮐﺎر راه را ﺑﺮای ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ھﻤﻮار ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ رأی ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد‪،‬‬
‫ﺑﮫ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی ﻣﺼﺪق ﭘﺎﯾﺎن دھﻨﺪ‪( ٢۵) .‬‬

‫ﻣﮭﻨﺪس زﯾﺮک زاده‪ »:‬اﺧﺘﯿﺎرات‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ«‬

‫ﻣﮭﻨﺪس اﺣﻤﺪ زﯾﺮک زاده از ﯾﺎران دﮐﺘﺮﻣﺼﺪق و از رھﺒﺮان ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ‬

‫اﯾﺮان در زﻣﺎن ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان در ﺧﺎطﺮات ﺧﻮد درﺑﺎرۀ‬
‫»اﺧﺘﯿﺎرات ‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ « اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﺷﺮح داده اﺳﺖ‪ » :‬ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ ﮐﻮﺷﺶ او در ﮐﺴﺐ اﺧﺘﯿﺎرات اﯾﺮاد ﮔﺮﻓﺘﮫ ‪ ،‬آن را ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪن و ] اﯾﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ را[ ﻣﻐﺎﯾﺮ رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺪق ﮐﮫ ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﺎ ﺗﻔﻮﯾﺾ‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ظﺎھﺮی ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﻣﻨﻄﻘﯽ دارد‪ .‬ﺟﺪاﯾﯽ ﺳﮫ ﻗﻮه ﻣﻘﻨﻨﮫ‪،‬‬
‫ﻣﺠﺮﯾﮫ و ﻗﻀﺎﺋﯿﮫ از اﺻﻮل اوﻟﯿﮥ ھﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری‬
‫ﺣﻖ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﺠﻠﺲ و ﯾﺎ دو ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮده و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮫ‬
‫دﯾﮕﺮی واﮔﺬار ﺷﻮد‪ .‬وﻟﯽ ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﮫ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎرھﺎ ﮔﻔﺘﮫ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ ﻧﮫ ﻣﻠﺖ ﯾﺮای ﺣﻔﻆ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ھﺮ وﻗﺖ ﺧﻄﺮ ﻣﮭﻤﯽ‬
‫ﺣﯿﺎت ﯾﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺖ را ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮای ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ ﺑﺎ آن اﺧﺬ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻓﻮری و‬
‫اﻗﺪام ﺳﺮﯾﻊ ﻻزم ﻣﯽ آﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺴﻤﺘﯽ و ﯾﺎ ﺗﻤﺎم اﺧﺘﯿﺎرات ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺮای ﻣﺪﺗﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﺑﮫ ﻗﻮۀ ﻣﺠﺮﯾﮫ ﺑﺴﭙﺎرد‪ .‬در ﺗﻤﺎم ﻣﻤﺎﻟﮏ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ دﻧﯿﺎ ﺑﺎرھﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺗﻔﻮﯾﺾ اﺧﺘﯿﺎرات اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﮫ و درﻣﻮاردی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﮓ وﯾﺎ ﭘﯿﺶ آﻣﺪن ﺑﻼﯾﯽ‬
‫ﮐﮫ ﮐﺎر ﺧﺪا ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﯿﻦ ﻟﺮزه‪ ،‬ﺳﯿﻞ ﯾﺎ ﺗﻮﻓﺎﻧﮭﺎی ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﺸﮫ دوﻟﺘﮭﺎی‬
‫اﺧﺘﯿﺎراﺗﯽ ﺑﮫ دﺳﺖ آورده اﻧﺪ و ﮔﺎھﯽ ﻣﮭﻤﺘﺮﯾﻦ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ آزادی ﻗﻠﻢ و‬
‫زﺑﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺪود ﮔﺸﺘﮫ وﺗﺤﺖ ﻣﻘﺮرات و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺎﺻﯽ در آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮫ ﺑﺴﺎ ﮐﮫ‬
 ‫‪٢٣٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﺗﻌﻄﯿﻞ رﻓﺘﮫ ﺗﺎ دﺳﺖ دوﻟﺖ را در اﻗﺪاﻣﺎﺗﺶ ﺑﺎز ﮔﺬارد‪.‬‬

‫ﭘﺲ دادن اﺧﺘﯿﺎرات ھﻤﯿﺸﮫ ﻏﯿﺮ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ و ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺑﺎ روح ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ دﯾﺪ ﭼﮫ ﮐﺴﯽ و در ﭼﮫ زﻣﺎﻧﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎی اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺣﻘﯿﺘﺎ ً اﺿﻄﺮاری و اﮔﺮ دوﻟﺖ ﺧﻮاھﺎن اﺧﺘﯿﺎر‪ ،‬دوﻟﺘﯽ ﻣﻠﯽ و ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﻣﻠﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﻔﻮﯾﺾ اﺧﺘﯿﺎرات ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ‬
‫ﺑﺮای ﺣﻔﻆ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ در آن‬
‫ﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﻨﻨﺪۀ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‬‫زﻣﺎن اﺿﻄﺮاری ﺑﻮد ﯾﺎ ﻧﮫ و ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ دوﻟ ِ‬
‫ﯾﺎﻧﮫ ؟‬
‫ﻋﺒﺎراﺗﯽ ﮐﮫ در ﺗﻌﺮﯾﻒ وﺿﻊ اﺧﺘﻼف اﯾﺮان و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﮫ ﮐﺎرﻣﯽ ﺑﺮﯾﻢ ھﺮ ﭼﮫ‬
‫ﮐﮫ ﻣﯿﺨﻮاھﺪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﭽﮫ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ] اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ [ ﻣﺎ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ‬
‫ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻟﺠﻮﺟﺎﻧﮥ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﻔﺖ اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ اﯾﺮان و‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺎن را ﺑﮫ ﺻﻮرت] وﺿﻌﯿﺖ[ ﺟﻨﮓ در آورده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﮫ طﻮر ﮐﻠﯽ در دﻋﻮای‬
‫ﺑﯿﻦ دو طﺮف اﮔﺮ وﺿﻌﯽ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﮐﮫ ھﯿﭻ ﯾﮏ از دو طﺮف ﺣﺎﺿﺮ ﺑﮫ ﺗﺮک‬
‫ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺧﻮد ﻧﺸﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ دﻋﻮا از راه ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﺳﺎزش ﺣﻞ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ و اﺧﺘﻼف‬
‫ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺟﻨﮓ در ﻣﯽ آﯾﺪ ﺗﺎ دﻋﻮا ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﯾﮏ طﺮف و ﭘﯿﺮوزی طﺮف‬
‫دﯾﮕﺮ ﺧﺎﺗﻤﮫ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﻔﺖ ﻧﻈﺮﯾﮫ دو طﺮف ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫وﻣﺘﻀﺎد ﺑﻮد‪ .‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد ﻧﻔﺖ را دراﺧﺘﯿﺎر اﯾﺮان ﺑﮕﺬارد و اﯾﺮان ﮐﮫ‬
‫ﺑﺮای اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮد ﻣﺒﺎرزه ﻣﯽ ﮐﺮد ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را در اﺧﺘﯿﺎر ﺧﺎرﺟﯽ‬
‫ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ ﺑﻮدﯾﻢ و ﺟﻨﮓ در ھﻤﮫ ﺟﺎی دﻧﯿﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ اﺿﻄﺮاری‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺣﻖ داﺷﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎی اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﮑﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﮫ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﺑﮫ ﺳﺮﻋﺖ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﺗﻘﺎﺿﺎﯾﺶ ﺑﮫ ھﯿﭻ وﺟﮫ ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻗﻠﯿﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ادﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﺼﺪق ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺎ ﻧﺒﻮده و ﺑﮫ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﮫ ﭼﻨﯿﻦ دوﻟﺘﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان اﺧﺘﯿﺎرات داد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺣﻖ اﻗﻠﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ دوﻟﺖ ﺷﺎﻏﻞ را ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺘﮫ و ﻧﺎﺗﻮان ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻗﻠﯿﺖ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫‪ ١٧‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ً ﺑﺮﻣﺮدم اﯾﺮان ﺑﻘﺒﻮﻻﻧﺪ‪ .‬از‬
 ‫‪٢٣٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻧﻘﻄﮫ ﻧﻈﺮ رﺳﻮم و ﭘﺎرﻟﻤﺎن دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در ﻣﺠﻠﺲ ‪ ١٧‬اﮐﺜﺮﯾﺖ داﺷﺖ و‬
‫ﺑﺎ رأی ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد روﺑﺮو ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬و ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ھﻢ ﮐﮫ اﻋﺘﻤﺎدش ﺑﮫ زﻣﺎﻣﺪاران‬
‫ﺑﮫ دوﻟﺖ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪ ﺑﺎ ﻓﺮﯾﺎدھﺎ‪ ،‬ﺗﻈﺎھﺮات ﻋﻈﯿﻢ و ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﻓﺪاﮐﺎرﯾﮭﺎ و‬
‫ﺟﺎن ﺑﺎزﯾﮭﺎ ﺑﺎرھﺎ و ﺑﺎرھﺎ ﻧﺸﺎن داده ﺑﻮد ﮐﮫ دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق را دوﻟﺖ ﻣﺪاﻓﻊ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﻣﯽ داﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ھﻢ وﺿﻊ اﺿﻄﺮاری و ھﻢ دوﻟﺖ ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺣﻖ داﺷﺖ اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﺨﻮاھﺪ و اﮔﺮ در ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺑﮫ‬
‫دادن اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﮫ دوﻟﺘﮭﺎ ی وﻗﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮده ﺑﺮا ی اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﮫ آﻧﮭﺎ دوﻟﺘﮭﺎ ی‬
‫ﻓﺎﺳﺪ ﯾﺎ دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻮده و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ دادن اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﮫ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ دوﻟﺘﮭﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺑﮫ ﺧﺎطﺮداﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ :‬دوﺳﺖ ھﺮﭼﮫ ﻣﻘﺘﺪﺗﺮﺑﮭﺘﺮ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ھﺮﻧﺎﺗﻮاﻧﺘﺮ‬
‫ﺑﮭﺘﺮ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺗﻔﻮﯾﺾ اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﮫ ﻧﻔﻊ اﯾﺮان وﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻻﯾﺤﮥ اﺧﺘﯿﺎرات‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﺑﮫ ﺿﺮر ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت و‬
‫ﻣﺸﺎﺟﺮات و ﺣﻤﻠﮫ ھﺎی ﻧﺎروا در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻻﯾﺤﮫ دوﻟﺖ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان را ﺗﻀﻌﯿﻒ‬
‫ﮐﺮد و ﻣﺮدم اﯾﺮان را ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﺟﻠﻮه ﮔﺮ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﮫ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﻣﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮی‬
‫ﺑﮫ ﭘﯿﺮوزی داد‪ ).‬ﻻزم ﺑﮫ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﮫ ھﻤﯿﻦ اﻗﻠﯿﺖ ﻗﺒﻼً ﺑﺎ ﺗﻔﻮﯾﺾ اﺧﺘﯿﺎرات‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد‪(.‬‬

‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ‬ ‫*‬

‫اﺳﺘﻌﻔﺎی وﮐﻼی ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم ھﻢ از اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﮫ ﺑﺤﺜﮭﺎی زﯾﺎدی ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮫ و ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﯾﺎران ﻧﺰدﯾﮏ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫روﺑﺮو ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دھﺪ ﮐﮫ ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران اﯾﺮاﻧﯽ ﭼﮫ آﻧﮭﺎ ﮐﮫ از‬
‫ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاران ﻗﺪﯾﻤﯽ و ﭼﮫ آﻧﮭﺎ ﮐﮫ ﻣﮭﺮه ھﺎی ﺳﺘﻮن ﭘﻨﺠﻢ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ و در‬
‫دﻧﺒﺎل ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺟﺎه طﻠﺒﺎﻧﮥ ﺧﻮد ﻣﯽ دوﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﺸﮫ ﮔﻮﺷﮥ ﭼﺸﻤﯽ ﺑﮫ ﺧﺎرج داﺷﺘﮫ‬
 ‫‪٢٣٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﻧﺪ و ﺑﮫ ھﯿﭻ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﮫ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﯿﻞ ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ دﺳﺖ‬
‫ﻧﻤﯽ زدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﺎ در ﻣﺠﻠﺲ‪ ١۶‬دﯾﺪم ﮐﮫ ﺣﺘﯽ ﺳﺮ دﺳﺘﮫ ھﺎی ﻣﻌﺮوف ﺳﺘﻮن ﭘﻨﺠﻢ‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﮫ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﮐﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎ ً ﺧﻼف ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮد رأی دادﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ‬
‫ﻧﻄﻘﮭﺎ و ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎی ﺳﺮان ﺟﺒﮭﮥ ﻣﻠﯽ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠﯽ ﺑﻌﻀﯽ ھﺎ ﺑﯿﺪار ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻨﺪ‬
‫ﻧﻔﺮی ھﻢ از ﺗﺮس‪ ،‬دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﺳﺘﮫ ھﺎی ﻣﺮدم آﻣﺪﻧﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮی ھﻢ در دام‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﺟﻤﺎل اﻣﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺼﺪق ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی ﮐﺮد‪ ،‬اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺗﻤﺎم‬
‫اﯾﻨﮭﺎ درﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺪم رﺿﺎﯾﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ رأی ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﺗﺼﻮﯾﺐ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﻓﺮاھﻢ ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﻗﺪرﺗﮭﺎی ﺧﺎرﺟﯽ ﻋﺪه ای را‬
‫ﮔﻤﺮاه ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در آن روزھﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده و ﺳﺘﻮن ﭘﻨﺠﻢ اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﺎ ﺑﻮق و ﮐﺮﻧﺎ‬
‫ادﻋﺎ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﺼﺪق از ﮐﻤﮏ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯿﮭﺎ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﯾﻦ‬
‫ھﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮ رﻓﺘﮫ ﻣﺼﺪق را » ﻧﻮﮐﺮ « آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ھﺎ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ اﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯿﮭﺎ از اﯾﻨﮑﮫ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان ﺑﮫ اﯾﻦ ارزاﻧﯽ ﺑﮫ دﺳﺖ‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺴﮭﺎ ﻣﯽ رﺳﺪ و ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان و اﻧﮕﻠﯿﺲ ﻧﻔﻊ ﺳﺮﺷﺎری ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﯽ‬
‫آورد ﻧﺎراﺿﯽ ﺑﻮدن و ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺧﻮد ھﻢ از اﯾﻦ ﻧﻤﺪ ﮐﻼھﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ھﯿﺎھﻮی ﺟﺒﮭﮥ ﻣﻠﯽ و اﺻﺮار ﺑﮫ ﻣﻠﯽ ﮐﺮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ را آﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯿﮭﺎ ﺑﺮای‬
‫ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﮭﺎ و وادار ﮐﺮدن آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ راه اﻧﺪاﺧﺘﮫ اﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪه ای ھﻢ ﮐﮫ‬
‫ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺟﺒﮭﮥ ﻣﻠﯽ را ﺑﺪﻧﺎم ﮐﻨﻨﺪ ﺑﮫ ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﮐﮫ ھﻤﯿﺸﮫ در ﺳﯿﺎﺳﺖ اﯾﺮان‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﮫ اﺳﺖ و دوﻟﺘﮭﺎی وﻗﺖ ﮐﻮﺷﯿﺪه اﻧﺪ ﯾﮏ دوﻟﺖ ﺳﻮم را داﺧﻞ ﺻﺤﻨﮥ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ اﯾﺮان ﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ او از اﺟﺤﺎﻓﺎت روس و اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﮑﺎھﻨﺪ ) ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﮐﮫ در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻋﺪم آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﺘﻌﻤﺎری در ذھﻦ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﭘﯿﺪا ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد(‪ ،‬داﺧﻞ ﮐﺮدن آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯿﮭﺎ در ﺳﯿﺎﺳﺖ اﯾﺮان را ﺗﻮﺳﻞ ﺑﮫ ﯾﮏ ﻧﯿﺮوی ﺳﻮم ﻣﯽ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ و اﯾﻦ ﺷﮭﺮت ﺑﺎ وﺳﺎطﺘﮭﺎی آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺮوﻣﻦ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ً ﺑﺎ‬
‫رﻓﺘﺎر ﮔﺮﯾﺪی ﺳﻔﯿﺮ وﻗﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ دراﯾﺮان ﮐﮫ از ﺧﻮاﺳﺘﮥ اﺳﺘﯿﻔﺎی ﺣﻘﻮق اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬
‫ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬و ھﻤﯿﻦ ﺷﮭﺮت اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻋﺪۀ زﯾﺎدی‬
‫ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﯽ ﺷﺪن رأی دھﻨﺪ‪ .‬و ھﻤﯿﻦ ﺷﮭﺮت اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺎﻧﺰدھﻢ و‬
 ‫‪٢٣٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫در ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ اﮐﺜﺮﯾﺘﯽ در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺼﺪق ﻗﺮار داد‪ ،‬ﮐﮫ ﺣﺘﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺟﺪاﯾﯽ‬
‫ﻋﺪه ای از اﻋﻀﺎی ﺟﺒﮭﮥ ﻣﻠﯽ ﻣﺼﺪق ھﻨﻮز اﮐﺜﺮﯾﺖ داﺷﺖ‪ .‬آﻧﮭﺎ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺘﻮن ﭘﻨﺠﻢ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﮫ طﻮر ﮐﻠﯽ ﺗﺎ از ﺗﮑﯿﮫ‬
‫ﮔﺎه ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﻤﯽ ﺷﺪ اﻗﺪاﻣﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺗﮑﯿﮫ ﮔﺎه ھﻤﯿﺸﮕﯽ آﻧﮭﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻓﺮض ﻣﻮاﻓﻘﺖ اﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬اﺑﺮ ﻗﺪرت روز‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﮐﮫ ﺑﺎد‬
‫ﺑﯿﺎورﯾﻢ ﮐﮫ ﺷﺨﺺ ﷴ رﺿﺎ ﺷﺎه ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺻﺮار اطﺮاﻓﯿﺎﻧﺶ ﺟﺮﺋﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺼﺪق را ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ از ﺗﺼﻤﯿﻢ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯿﮭﺎ ﺑﺎ ﺑﺮﮐﻨﺎری‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﮐﻨﺪ ﮐﻮدﺗﺎﭼﯿﺎن ﻣﺠﺒﻮرﺷﺪﻧﺪ ازآﯾﺰﻧﮭﺎور ﺑﺨﻮاھﻨﺪ ﮐﮫ ﯾﮏ ﺟﻤﻠﮥ ﮐﻠﯿﺪی در ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ‬
‫ﺧﻮد ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن آن ﺟﻤﻠﮫ ﺷﺎه از ﻗﺼﺪ آﻣﺮﯾﮑﺎ اطﻤﯿﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮده‬
‫ﺟﺮﺋﺖ ﮐﻨﺪ ﺣﮑﻢ ﻋﺰل را اﻣﻀﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ ] ﻣﺘﻮﺟﮫ ﻗﻀﺎﯾﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ[ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﮫ ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻣﺼﺪق از آﻣﺮﯾﮑﺎ رﻓﺘﮫ رﻓﺘﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯿﮭﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺼﺪق آﺷﮑﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺮﺳﮭﺎ رو ﺑﮫ ﮐﺎﺳﺘﯽ ﻧﮭﺎد و ﺑﺮ ﺟﺮﺋﺘﮭﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪ ﺑﮫ طﻮری‬
‫ﮐﮫ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺼﺪق ] در ﻣﺠﻠﺲ [ ﮐﮫ ﺑﮫ ﭼﻨﺪ رأی ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺧﻄﺮ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ روﺑﺮو ﺷﺪ و ﺑﯿﻢ آن ﻣﯽ رﻓﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ آرای ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﺟﮭﺖ داده ﺑﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺑﭙﯿﻮﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ً اﮔﺮ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ھﺰار دﻻری ھﻢ ﺑﮫ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﻣﯽ اﻓﺘﺎد و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﮭﺖ ھﺎ ﻣﯽ داد‪ .‬ﻣﺼﺪق ﺑﺨﻮﺑﯽ ﻣﺘﻮﺟﮫ‬
‫ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﮫ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮی ﺑﺰودی ﺑﺎ رأی ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮاﺟﮫ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و او‬
‫ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ رأی ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺠﻠﺲ اﯾﺮان ﺳﻘﻮط ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﺮدم اﯾﺮان ﻣﺠﻠﺴﮭﺎی ﺧﻮد را ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ و ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﮫ اﻋﻀﺎی اﯾﻦ‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺲ ﯾﺎ اﻧﺘﺼﺎﺑﯽ ﺑﻮده و ﻓﻘﻂ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻠﮫ ﯾﺎ ﻧﮫ ﮔﻔﺘﻦ ھﺴﺘﻨﺪ و ﯾﺎ ﻓﮑﺮی ﺟﺰ ﭘﺮ‬
‫ﮐﺮدن ﺟﯿﺐ ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﺰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﻣﺮدم اﯾﺮان‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﺸﺎن را‬
‫ﺑﮫ ھﻤﮫ ﭼﯿﺰﻣﯽ ﺷﺪ ﻧﺴﺒﺖ داد ﺟﺰﻣﻨﺎﻓﻊ اﯾﺮان‪ ،‬وﻟﯽ دﻧﯿﺎی ﺧﺎرج ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ً ﻣﺮدم‬
‫دﻣﻮﮐﺮات دﻧﯿﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻣﻔﮭﻮم دﯾﮕﺮی از ﻣﺠﻠﺲ دارﻧﺪ و ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ﻣﺠﻠﺲ اﯾﺮان را‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺠﻠﺴﮭﺎی ﺧﻮد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﺮدم اﯾﺮان ﻣﯽ داﻧﻨﺪ و ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮدار‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن را ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮدار ﻣﺮدم اﯾﺮان ﻣﯽ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ) ﻣﻌﺪودی ﮐﮫ ﺑﮫ اوﺿﺎع‬
 ‫‪٢٣٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫اﯾﺮان آﮔﺎھﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﭼﻮن ﺧﻮد از ﭘﺎﯾﮫ ﮔﺬران ﻣﺠﻠﺴﮭﺎی اﯾﺮان ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺎھﯿﺖ ﺣﻘﯿﻘﯽ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ را ﻓﺎش ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ( ﭘﺲ رأی ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ در ] دﻧﯿﺎی [‬
‫ﺧﺎرج ﺑﮫ ﻋﻨﻮن رأی ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫طﺮد ﮐﺮدن ﻗﮭﺮﻣﺎن ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮای اﺳﺘﻘﻼل اﯾﺮان ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺮدم اﯾﺮان ﺑﮫ اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮد ﻋﻼﻗﮫ ﻣﻨﺪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق وطﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﺖ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎر اﯾﻦ ﻧﻨﮓ راﺑﺮ دوش ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎردﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ اﯾﺮان در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ دوم ﺑﺎ اوﻟﺘﯿﻤﺎﺗﻮم‬
‫روﺳﯿﮥ ﺗﺰاری ﺑﺮای ﺑﺮﮐﻨﺎری ﺷﻮﺳﺘﺮ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ روﺑﺮو ﺷﺪ‪ .‬در آن زﻣﺎن ﻣﺠﻠﺲ‬
‫اﯾﺮان ﺑﺎ ھﻤﮥ ﻣﻌﺎﯾﺐ و ﻧﺪاﻧﻢ ﮐﺎرھﺎﯾﺶ ﻣﺠﻠﺲ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﻮد و اﮐﺜﺮاﻋﻀﺎی آن‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺻﻨﻒ ﯾﺎ ﺷﮭﺮ ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﮭﺖ ﺑﺎ اﺗﻔﺎق آرا اوﻟﺘﯿﻤﺎﺗﻮم‬
‫را رد ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﮫ ﺗﻌﻄﯿﻞ رﻓﺘﮫ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺑﮫ اوﻟﺘﯿﻤﺎﺗﻮم را ﺑﮫ ﻋﮭﺪۀ دوﻟﺖ ﮔﺬاردﻧﺪ‬
‫ﭼﻮن ﺑﺮ وطﻦ ﭘﺮﺳﺘﺎن روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ دوﻟﺘﮭﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ و وﻟﯽ ﻣﻠﺘﮭﺎ‬
‫ھﺮﮔﺰ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ ﯾﮏ ﻣﺠﻠﺲ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫اﺳﺘﻘﻼل اﯾﺮان رأی ﻧﺪھﺪ آن را ﻣﻨﺤﻞ ﮐﺮد‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق درﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﯾﮏ‬
‫دﻣﻮﮐﺮات ﺣﻘﯿﯿﻘﯽ ھﻢ ﺑﻮد از اﯾﻨﺮو ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮد و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﮫ رﺋﯿﺲ دوﻟﺖ اﺟﺎزه ﻧﻤﯽ داد ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﮭﺖ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ دو ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺎھﺮاﻧﮫ ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮد را ﻋﻤﻠﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫اول از ﯾﺎران ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﮫ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ اﺳﺘﻌﻔﺎ دھﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺠﻠﺲ را‬
‫ﮐﮫ دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻋﺪۀ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﮫ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻼ اﺛﺮ ﮐﺮد ﺗﺎ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﮫ او رأی ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد دھﺪ‪ .‬از طﺮف دﯾﮕﺮﺑﺮای اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ﺻﺎﺣﺒﺎن‬
‫ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﮫ ﻣﺮدم ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﯾﮏ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﮐﺮد و ﺑﺎ در دﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻦ اﺟﺎزۀ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺮدم اﯾﺮان ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ را ﻣﻨﺤﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ً طﺮز اﻧﺠﺎم آن از ﺷﺎھﮑﺎرھﺎی اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪار وطﻦ ﭘﺮﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪(٢۶‬‬
 ‫‪٢٣٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺧﺴﺮو ﺷﺎﮐﺮی ‪»:‬اﻗﺪام ﺑﮫ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬

‫اﯾﺮادی ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﺪاﺷﺖ«‬

‫ﺧﺴﺮو ﺷﺎﮐﺮی در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻧﺸﺮﯾﮥ ﺑﮭﺎر ﻧﻈﺮش را در ﺑﺎرۀ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق‬

‫اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﺸﺮﯾﮫ ﺑﮭﺎر ‪ -‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دوره ‪ ١٧‬ﻣﺠﻠﺲ در ﻣﺘﻦ ﮐﺸﻤﮑﺶھﺎ و ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﯽ‬
‫ﺷﺪن ﻧﻔﺖ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت از طﺮف ﻧﯿﺮوھﺎی درﺑﺎر‪-‬اﻧﮕﻠﯿﺲ ﻣﺘﺸﻨﺞ‬
‫ﺷﺪ ﮐﮫ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪق ﺻﻼح را در اﯾﻦ دﯾﺪ ﮐﮫ در ﺑﻌﻀﯽ ﺣﻮزهھﺎ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را‬
‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪق در دوره ‪ ١٧‬ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺟﻨﺠﺎل و ﻏﻮﻏﺎ از‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﯾﺎ اﻗﺪام ھﻤﮫﭘﺮﺳﯽ ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﺪد‬
‫و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ داﺷﺖ؟‬
‫ﺧﺴﺮو ﺷﺎﮐﺮی ‪ -‬ﻣﺠﻠﺴﯽ ﮐﮫ اﮐﻨﻮن ﻣﺴﺘﻨﺪا ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻋﻤﺪه ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺎ‬
‫درﯾﺎﻓﺖ وﺟﻮه از ﺳﻔﺎرت ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﻠﯽ ﻣﺼﺪق ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﻣﯽورزﯾﺪﻧﺪ – ﺑﮫ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺧﺪﺷﮫ وارد آورد و آن را ﻧﻘﺾ ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺼﺪق ﮐﮫ ﻗﺎﻧﻮﻧﺎ از ﻣﺠﻠﺲ ﮔﺮﻓﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و درﻋﯿﻦﺣﺎل ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ‬
‫ﮐﮫ او در ﭼﺎرﭼﻮب اﺧﺘﯿﺎرات وﺿﻊ ﻣﯽﮐﺮد آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺲ از ﺷﺶ ﻣﺎه‬
‫آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽرﺳﯿﺪﻧﺪ‪) .‬در ﻣﺎه ﻣﯽ ‪ ١٩۵٨‬ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ ﻓﺮاﻧﺴﮫ‬
‫ھﻢ ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺶ ﻣﺎھﮫ از ﻣﺠﻠﺲ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ رﻓﺘﺎر ﮐﺮد(‪ .‬درﺑﺎره‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎﮐﯿﺪ ورزﯾﺪ ﮐﮫ آن اﻗﺪام ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭼﮫ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫اﯾﺮان‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺸﻮرھﺎی ﻏﺮﺑﯽ در آن زﻣﺎن‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه و ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻋﻼم ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط‬
‫ﻓﺎﺷﯿﺴﻢ دوﻟﺖ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﮐﺸﻮر ﺑﯿﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮔﺬﺷﺘﮫ و ﻧﻈﺎم‬
‫ﺟﻤﮭﻮری از راه رﻓﺮاﻧﺪوم ﻧﻈﺮ ﻣﻠﺖ را ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ ژﻧﺮال دوﮔﻞ ھﻢ در‬
‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ١٩۵٨‬طﯽ رﻓﺮاﻧﺪوﻣﯽ – ﮐﮫ در ﻓﺮاﻧﺴﮫ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻨﮫ ﻧﺪاﺷﺖ‬
 ‫‪٢٣٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫– ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﮭﻮری ﭘﻨﺠﻢ را ﺑﮫ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﻠﺖ ﻓﺮاﻧﺴﮫ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬وﯾﻨﺴﺘﻮن‬

‫ﭼﺮﭼﯿﻞ ھﻢ در زﻣﺎن ﺟﻨﮓ دوم‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﻼن وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده‪ ،‬ھﻤﮫ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر را ﻣﻌﻠﻖ اﻋﻼم ﮐﺮد و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﷴرﺿﺎﺷﺎه ھﻢ‪ ،‬ﮐﮫ ھﯿﭻ اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮای رﻓﺮاﻧﺪوم ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬درزﻣﺴﺘﺎن‪ ١٩۶٣/١٣۴١‬ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰاری رﻓﺮاﻧﺪوﻣﯽ‬
‫اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ و ﻏﯿﺮه ﺧﻮد را ﺑﮫ رأی ﻣﻠﺖ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﮫ‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﯾﺮادی ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺗﻨﮭﺎ اﯾﺮادی ﮐﮫ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﮫ‬
‫ﻣﺼﺪق ﮔﺮﻓﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ – ﺑﮫﺧﺎطﺮ ﭘﺮھﯿﺰ از زد و ﺧﻮرد ﺑﯿﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺎن و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ – ﻣﺤﻞھﺎی اﺧﺬ رأی را از ھﻢ ﺟﺪا ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ھﻤﮫ ﺗﻔﺎوت‬
‫آرا آن ﻗﺪرزﯾﺎد ﺑﻮد ﮐﮫ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﯾﻦ وﺿﻊ اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮی‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﮫ آرا داﺷﺖ‪(٢٧).‬‬
 ‫‪٢٣٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﺂﺧﺬ‪:‬‬ ‫◀ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت و‬
‫‪ -١‬دﮐﺘﺮ ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﯿﻤﯽ »ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﻠّﯽ و دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ «‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﮕﺎرۀ آﻓﺘﺎب ‪،‬‬
‫‪ - ١٣٨٣‬ص ‪١٠٧‬‬
‫‪ -٢‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﯽ ﺻﺪر – ﺟﻤﺎل ﺻﻔﺮی » ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ و دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﺑﮫ رواﯾﺖ‬
‫اﺳﻨﺎد « ‪ -‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ – ‪ ، ١٣٨٧‬ﺻﺺ ‪۴٧٨ ۴٨٢‬‬
‫‪ - ٣‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﯽ ﺻﺪر – ﺟﻤﺎل ﺻﻔﺮی » ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ و دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﺑﮫ رواﯾﺖ‬
‫اﺳﻨﺎد « ‪ -‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ – ‪ ، ١٣٨٧‬ﺻﺺ – ‪۴١٣- ۴٣١‬‬
‫‪ » -۴‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ اﺳﻨﺎد اﺣﻤﺪ ﻣﺘﯿﻦ دﻓﺘﺮی از ﺧﻠﻊ ﯾﺪ ﺗﺎ دﯾﻮان ﻻھﮫ ‪– ١٣٣١‬‬
‫‪ « ١٣٣٠‬ﺑﮫ ﮐﻮﺷﺶ ھﺪاﯾﺖ ﻣﺘﯿﻦ دﻓﺘﺮی و ﻋﻠﯽ ﻣﺘﯿﻦ دﻓﺘﺮی – ﻟﻨﺪن ‪ ،‬ﭘﺎﺋﯿﺰ‬
‫‪ – ١٣٨٧‬ﺻﺺ ‪٢٠٧ – ٢٠٨‬‬
‫‪ -۵‬ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻋﻠﻢ » ﻧﻔﺖ ‪ ،‬ﻗﺪرت و اﺻﻮل« ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﺻﺎﻟﺤﯿﺎر –‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﭼﺎﭘﺨﺶ ‪ ، ١٣٧٧-‬ص ‪۴۶٢‬‬
‫‪ » -۶‬دﻛﺘﺮ ﷴ ﻣﺼﺪق در دادﮔﺎه ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ« ﺑﮫ ﮐﻮﺷﺶ ﺟﻠﯿﻞ ﺑﺰرﮔﻤﮭﺮ ‪،‬‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﺳﮭﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر‪ - ١٣۶۵ ،‬ﺻﺺ ‪٣۶٠- ٣۶٣‬‬
‫‪ » -٧‬ﺧﺎطﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت « ﺑﮫ ﻗﻠﻢ دﮐﻨﺮ ﻣﺼﺪق‪ -‬ﺑﮫ ﮐﻮﺷﺶ اﯾﺮج اﻓﺸﺎر –‬
‫ﺻﺺ ‪٢۵۴ – ٢۵۵‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ – ‪١٣۶۵‬‬
‫‪ » - ٨‬ﺧﺎطﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت « ﺑﮫ ﻗﻠﻢ دﮐﻨﺮ ﻣﺼﺪق‪ -‬ﺑﮫ ﮐﻮﺷﺶ اﯾﺮج اﻓﺸﺎر–‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ – ‪ ١٣۶۵‬ﺻﺺ ‪٣٧٢ – ٣٧۴‬‬
‫‪ » - ٩‬ﻣﮑﺎﺗﺒﺎت ﻣﺼﺪق« ‪ -‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺼﺪق‪ -‬ﺷﻤﺎره ﻣﺎره ‪ - ١٠‬دھﻢ آذر ‪ -١٣۵۴‬ﺻﺺ‬
‫‪١۵ – ١٧‬‬
‫‪ - ١٠‬ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﯿﻤﯽ » ﺑﺤﺮان دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ در اﯾﺮان ‪– ( ١٣٢٠ – ١٣٣٢ ،‬‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ھﻮﺷﻨﮓ ﻣﮭﺪوی ‪ ،‬ﺑﯿﮋن ﻧﻮذری ‪ -‬ﺗﺸﺮ اﻟﺒﺮز – ‪– ١٣٧٢‬‬
‫ﺻﺺ ‪٢٧١ – ٢٧۵‬‬
‫‪ - ١١‬ﷴ ﻋﻠﯽ ﺳﻔﺮی»ﻗﻠﻢ و ﺳﯿﺎﺳﺖ « ) از اﺳﺘﻌﻔﺎی رﺿﺎ ﺷﺎه ﺗﺎ ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪق(‬
 ‫‪٢٤٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫– ﻧﺸﺮ ﻧﺎﻣﮏ ‪ – ١٣٧١ ،‬ﺻﺺ ‪٢۵٧ - ٢۶٣‬‬

‫‪ - ١٢‬دﮐﺘﺮ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﺸﯿﺮ» ﻣﺼﺪق در دوره ﻗﺎﺟﺎر و ﭘﮭﻠﻮی«‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﻘﺶ ھﻨﺮ‪-‬‬
‫‪ - ١٣٧٨‬ﺻﺺ ‪١١٣- ١١٧‬‬
‫‪» -١٣‬ﻧﻄﻖ ھﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در دورۀ ﺷﺎﻧﺰدھﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ« ﺟﻠﺪ‬
‫اول‪ ،‬دﻓﺜﺮ اول ‪ -‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺼﺪق– ‪ - ١٣۴۶‬ﺻﺺ ‪۵ -٧‬‬
‫‪ - ١۴‬ﻧﻄﻖ ھﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق در دورۀ ﺷﺎﻧﺰدھﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ« ﺟﻠﺪ اول‪،‬‬
‫دﻓﺜﺮ دوم ‪ -‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺼﺪق– ‪ ، ١٣۴٨‬ﺻﺺ ‪۶۵- ۶۶‬‬
‫‪- ١۵‬ﷴ ﻋﻠﯽ ﺳﻔﺮی » ﻗﻠﻢ و ﺳﯿﺎﺳﺖ « ) از اﺳﺘﻌﻔﺎی رﺿﺎ ﺷﺎه ﺗﺎ ﺳﻘﻂ ﻣﺼﺪق(‬
‫– ﻧﺸﺮ ﻧﺎﻣﮏ ‪ – ١٣٧١ ،‬ﺻﺺ ‪٧٠٢ - ٧١٨‬‬
‫‪ -١۶‬ﷴ ﻋﻠﯽ ﺳﻔﺮی » ﻗﻠﻢ و ﺳﯿﺎﺳﺖ « ) از اﺳﺘﻌﻔﺎی رﺿﺎ ﺷﺎه ﺗﺎ ﺳﻘﻂ ﻣﺼﺪق(‬
‫– ﻧﺸﺮ ﻧﺎﻣﮏ ‪ – ١٣٧١ ،‬ﺻﺺ ‪٧٧٨ – ٨٠١‬‬
‫‪ » - ١٧‬ﺗﺠﺮﺑﮫ ﻣﺼﺪق در ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز آﯾﻨﺪه اﯾﺮان« ﺑﮫ ﮐﻮﺷﺶ ھﻮﺷﻨﮓ ﮐﺸﺎورز‬
‫ﺻﺪر و ﺣﻤﯿﺪ اﮐﺒﺮی ‪ -‬ﭼﺎپ ﭘﺎژن‪ ،‬ﻣﺮﯾﻠﻨﺪ )اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه(‪ – ٢٠٠۵ ،‬ﺻﺺ‬
‫‪ ٢۵٧- ٢٧٧‬و ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﮫ ﻣﻘﺎﻟﮥ اﯾﺮج ﭘﮋﺷﮏ زاد » ﻗﺎﻧﻮن اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺼﺪق و‬
‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ« ‪ -‬ﻣﺠﻠﮫ » ﺑﺨﺎرا « ﻣﺮداد ‪ - ١٣٨١‬ﺷﻤﺎره ‪-٢۵‬‬
‫ﺻﺺ ‪ ١٩٣‬ﺗﺎ ‪٢١٢‬‬
‫‪ - ١٨‬دﮐﺘﺮﻋﺒﺎس ﺗﻮﻓﯿﻖ » در ﺑﺎرۀ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن ﯾﺎ ﻧﺒﻮدن ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق«‪ ،‬ره آورد‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ، ٧٩‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ١٣٨۶ ،‬ﺻﺺ ‪١١١ - ١٣١‬‬
‫‪ -١٩‬ﻧﻮﺷﺘﮥ ﻋﺒﺪﷲ ﺑﺮھﺎن » ﻣﺮداد ‪ ،١٣٣٢‬رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق‪ ،‬دو دﯾﺪﮔﺎه«‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮫ از ﮐﺘﺎب »ﻣﺼﺪق‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻠﯽ و ﮐﻮدﺗﺎ « زﯾﺮ ﻧﻈﺮﻣﮭﻨﺪس ﻋﺰت ﷲ‬
‫ﺳﺤﺎﺑﯽ – اﻧﺘﺸﺎرات طﺮح ﻧﻮ – ‪ - ١٣٨٩‬ﺻﺺ ‪٢١٣– ٢٢٣‬‬
‫‪ -٢٠‬ﺳﺎﯾﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ :‬ﮔﻔﺘﮕﻮ » ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﻨﺎد ﻣﻠﯽ اﯾﺮان« ﺑﺎ آﻗﺎی‬
‫دارﯾﻮش ﻓﺮوھﺮ در ﺳﺎل ‪ ١٣٧۶‬ﮐﮫ وﯾﺪﺋﻮ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ در اﺧﺘﯿﺎر اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪https://www.enghelabe-eslami.com/component/content/article/21-‬‬
‫‪didgagha/tarikhi/5501-16-7-7-1376.html‬‬
‫‪ -٢١‬ﺧﺎطﺮات دﮐﺘﺮ ﻣﺴﻌﻮد ﺣﺠﺎزي» روﯾﺪادھﺎ و داوري « ‪، ١٣٢٩ - ١٣٣٩‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﻤﺪﯾﮫ‪ ،١٣٨٧‬ﺻﺺ ‪٣٠١ – ٣٠۶‬‬
 ‫‪٢٤١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫‪ ٢٢‬ــ ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺳﺎﯾﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﮭﺎی اﯾﺮان ـ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﮭﺎی طﺮﻓﺪار راه‬

‫ﻣﺼﺪق‬

‫‪http://www.ois-iran.com/2014/esfand-1392/ois-iran-2006-dr_Mansur_Bayatzafeh-‬‬
‫‪defaa_az_arzeshhaye_mehwariye_NEHZATe_EMELLIye_IRAN.htm‬‬
‫‪ -٢٣‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫‪ -٢۴‬ﻣﻨﺒﻊ – ﮔﻮﯾﺎ ﻧﯿﻮز‬
‫‪ - ٢۵‬دﮐﺘﺮ ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﯿﻤﯽ » ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﻠّﯽ و دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ « ‪ – ،‬ﺻﺺ ‪- ١٨٩‬‬
‫‪١٨٧‬‬
‫‪ - ٢۶‬ﺧﺎطﺮات ﻣﮭﻨﺪس اﺣﻤﺪ زﯾﺮک زاده » ﭘﺮﺳﺶ ھﺎی ﺑﯽ ﭘﺎﺳﺦ در ﺳﺎﻟﮭﺎی‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ « ﺑﮫ ﮐﻮﺷﺶ ‪ :‬دﮐﺘﺮ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺿﯿﺎء ظﺮﯾﻔﯽ– دﮐﺘﺮ ﺧﺴﺮوﺳﻌﯿﺪی –‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﯿﻠﻮﻓﺮ– ‪ ، ١٣٧۶‬ﺻﺺ ‪٣١۶ – ٣١٩‬‬
‫‪ -٢٧‬ﮔﻔﺖوﮔﻮی ﺑﮭﺎرﺑﺎ ﺧﺴﺮو ﺷﺎﮐﺮی ﻧﮕﺮاﻧﯽ از ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺗﺎرﯾﺦ ‪ -‬روزﻧﺎﻣﮫ‬
‫ﺑﮭﺎر – ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﮫ ‪ ۴‬ﻣﮭﺮ‪١٣٩٢ ،‬‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻨﮑﮫ‪ ،‬ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺑﻌﺪ از ‪٣٠‬ﺗﯿﺮ ‪ ١٣٣١‬ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ‬ ‫*‬
‫ﻣﺼﺪق ﺑﺎ اﻧﮕﻠﯿﺲ‪ ،‬اﻣﺮﯾﮑﺎ و درﺑﺎر ھﻤﮑﺎری ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺑﺎ ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﯾﮑﺎ ارﺗﺒﺎط‬
‫ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻣﯽ داﺷﺘﮫ و ﺑﺎ روی ﺑﺮﮔﺮدان از ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﯿﺶ رﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ در‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻓﯿﻨﭻ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل اﻣﻮرﮐﺎرﮔﺮی ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬اﺑﺮاز اﻣﯿﺪواری ﻣﯿﮑﻨﺪ‬
‫دراﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﮭﻮری اﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺟﻤﮭﻮرﯾﺨﻮاھﺎن ﺑﺮﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪) .‬ﺣﺴﯿﻦ‬
‫آﺑﺎدﯾﺎن » زﻧﺪﮔﯿﻨﺎﻣﮫ دﮐﺘﺮﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ«‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﮫ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت وﭘﮋوھﺸﮭﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ اول‪-١٣٧٧،‬ص‪(١۵۴‬‬
‫اﻓﺰون ﺑﺮ آن ﺑﻘﺎﺋﯽ در واﻗﻌﮥ ‪ ٩‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ،‬ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎر طﻮس ‪،‬و‪ ...‬ﺷﺮﮐﺖ ﻓﻌﺎل داﺷﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ‪).‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﮫ ﮐﺘﺎب اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﯽ ﺻﺪر – ﺟﻤﺎل ﺻﻔﺮی » ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ و‬
‫دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﺑﮫ رواﯾﺖ اﺳﻨﺎد « ‪ -‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ – ‪ ،١٣٨٧‬ﺻﺺ ‪٣٨٠‬‬
‫‪( ٣۵٩-‬‬
 ‫‪٢٤٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﮔﺎزﯾﻮروﺳﮑﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬ﺷﺒﮑﮫ » ﺑﺪاﻣﻦ« و اﻋﻀﺎی اﯾﺮاﻧﯽ آن‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻔﻆ اﺳﺘﺘﺎر‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎ » ﺳﯿﺎ« رھﺒﺮان اﯾﻦ ﮔﺮوه ھﺎ را ﺑﺎ ﭘﻮل ﻣﯽ ﺧﺮﯾﺪﻧﺪ‪ .‬در ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد‬
‫ﺷﺎﯾﺎن ﺗﻮﺟﮫ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺄﻣﻮران» ﺳﯿﺎ« در ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ﯾﺎ اﮐﺘﺒﺮ ‪ ،١٩۵٢‬ﺑﺎ ﺑﻘﺎﺋﯽ‬
‫ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺖ و او را ﺑﮫ ﺟﺪاﺋﯽ از ﻣﺼﺪق ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺑﻌﺪھﺎ‪ ،‬ﭘﻮل ھﻢ‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﻣﮑﯽ‪ ،‬ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ و آﯾﺖ ﷲ ﺳﯿﺪ ﷴ ﺑﮭﺒﮭﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺗﻤﺎس ھﺎی‬
‫ﻣﺸﺎﺑﮭﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ«) ﻣﺎرک‪.‬ج‪ .‬ﮔﺎزﯾﻮروﺳﮑﯽ » ﮐﻮدﺗﺎی ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪١٣٣٢‬‬
‫« ‪ -‬ﺗﺮﺟﻤﮫ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﯽ ‪ -‬ﺷﺮﮐﺖ ﺳﮭﺎﻣﯽ اﻧﺘﺸﺎر‪ – ١٣۶٨ -‬ص ‪(٢٨‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﺳﻨﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ در ﺑﺎرۀ رﻓﺮاﻧﺪوم و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ وی ﭘﺲ‬
‫از ﮐﻮدﺗﺎی ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽ آورم‪:‬‬

‫رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮد!‬ ‫◀‬

‫روزﻧﺎﻣﮫ ﺷﺎھﺪ ‪ ١۴ ،‬ﻣﺮداد ‪ ، ١٣٣٢‬ش ‪١٠٠۴‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻋﻤﻞ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ رﻓﺮاﻧﺪوم در ﺗﮭﺮان اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺼﺪق ﻓﯿﺮوز ﺷﺪ‪.‬‬
‫آن ھﻢ ﭼﮫ ﻓﯿﺮوزی! ﻓﯿﺮوزی ﮐﮫ ھﯿﺘﻠﺮ و ﻣﻮﺳﻮﻟﯿﻨﯽ و اﺳﺘﺎﻟﯿﻦ ھﻢ ﺑﮫ ﮔﺮدش‬
‫ﻧﻤﯽرﺳﻨﺪ؛ زﯾﺮا ھﻤﯿﺸﮫ در رﻓﺮاﻧﺪومھﺎی آنھﺎ ﯾﮏ ﺻﺪم ﯾﺎ ﻧﯿﻢ درﺻﺪ ﯾﺎ ﯾﮏ رﺑﻊ‬
‫درﺻﺪ از ﻣﺮدم! ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ وﻟﯽ در رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪﻗﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ در‬
‫ﺣﺪود ﻧﯿﻢ درھﺰار ﺑﻮد‪ :‬ﺻﺪ و ﯾﮏ ھﺰار ﻣﻮاﻓﻖ و ﻓﻘﻂ ﺷﺼﺖ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ!‬
‫ﺑﺤﺚ در طﺮز رأی ﮔﺮﻓﺘﻦ و آزادی واﻗﻌﯽ و ﺣﺴﺎبھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﮫ ﺑﺮای‬
‫ﺻﻨﺪوقھﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎدآوری ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺳﺎلھﺎی ﻗﺒﻞ ﺧﻮد ﺟﻨﺎب دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﮫ‬
‫ﻧﻈﺮ زاﺋﺪ ﻣﯽرﺳﺪ؛ ﭼﻮن ﻧﺘﯿﺠﮫ اﯾﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم ﮐﺎﻣﻼ ﮔﻮﯾﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺪ و ﯾﮏ ھﺰار ﻧﻔﺮ ﻣﻮاﻓﻖ در ﺗﮭﺮان در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺼﺖ و ھﺸﺖ ﻧﻔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ!‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﮫ ﭘﺮﯾﺮوز از ﻣﺮدم رأی اﻋﺘﻤﺎد ﮔﺮﻓﺖ ﺑﮫ‬
‫ﺣﺴﺎب ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺧﻮد در ﺗﮭﺮان ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﺷﺼﺖ و ھﺸﺖ ﻧﻔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ دارد و در‬
 ‫‪٢٤٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﺷﺼﺖ و ھﺸﺖ ﻧﻔﺮ طﺮﻓﺪار دارد؛ زﯾﺮا ﺑﺎز طﺒﻖ‬
‫ﺣﺴﺎب رﺋﯿﺲ دوﻟﺖ اﮔﺮ ﮐﺴﺎن دﯾﮕﺮی ھﻢ طﺮﻓﺪار ﻣﺎﻧﺪن ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺣﺘﻤﺎ ً رأی داده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪاد ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ اﻧﺤﻼل از ﺷﺼﺖ و ھﺸﺖ ﻧﻔﺮ ﺗﺠﺎوز‬
‫ﻣﯽﮐﺮد! ﭘﺲ ﻣﺼﺪق ﻓﯿﺮوز ﺷﺪ!‬
‫***‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ھﻨﻮز اﺧﺘﺮاع ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﺟﻨﺎب اﻻغ ﻗﺪر و ﻗﯿﻤﺘﺶ ﺧﯿﻠﯽ از‬
‫اﻣﺮوز ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮد و ﺑﺮای ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ در داﺧﻞ ﺷﮭﺮھﺎ ﺧﺮﯾﺪار زﯾﺎدی داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻧﮋادھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻻغ ھﺮ ﮐﺪام دارای ﺧﻮاص و ﻣﺤﺴﻨﺎت و ﻣﻌﺎﯾﺐ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﮐﮫ در ﻗﯿﻤﺘﺸﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﯿﺎن اﻻغھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ »ﺧﺮ دﯾﺰهای« دارای ﺻﻔﺎت‬
‫ﻣﻤﺘﺎزی ﺑﻮد‪ .‬ﺧﯿﻠﯽ ﺑﺎھﻮشﺗﺮ از ﺧﺮھﺎی ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺪرﺗﺶ از ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬رھﻮارﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎرﯾﮏاﻧﺪام و درازﻗﺪ و‬
‫درازﺑﯿﻨﯽ ﺑﻮد و ﻋﻤﺮش ھﻢ از دﯾﮕﺮان طﻮﻻﻧﯽﺗﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺻﻔﺎت ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺼﺪﯾﻖ ھﻤﮫ ﺑﻮد؛ وﻟﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﺻﻔﺎت ﺑﺮﺟﺴﺘﮫ ﯾﮏ ﻋﯿﺐ داﺷﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﻋﯿﺐ‬
‫ﺑﺰرگ ﮐﮫ ﮔﺎھﯽ ھﻤﮫ آن ﺻﻔﺎت را ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ :‬ﻟﺠﺒﺎز و ﮐﯿﻨﮫﺗﻮز ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮏ‬
‫ﻟﺠﺒﺎزی و ﮐﯿﻨﮫﺗﻮزی ﺧﺮاﻧﮫ و ﺧﻄﺮﻧﺎک!‬
‫اﯾﻦ ﺟﻨﺎب ﺧﺮ دﯾﺰهای ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﺑﯿﻔﺘﺪ ﮐﮫ از ﺻﺎﺣﺒﺶ دﻟﺨﻮر ﺑﺸﻮد‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﺗﻔﺎق ﺗﺄﺳﻒآوری ﻣﯽاﻓﺘﺎد ﺟﻨﺎب ﺧﺮ‪ ،‬ﮐﯿﻨﮫ ﺻﺎﺣﺒﺶ را ﺑﮫ دل ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﺮد ﺑﮫ او ﺿﺮر ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎر را از ﭘﺸﺖ ﺧﻮد ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﯿﺴﮫ آرد‬
‫ﺑﺎرش ﺑﻮد ﺿﺮری ﻧﺪاﺷﺖ وﻟﯽ اﮔﺮ ﺧﻮرﺟﯿﻦ ﻣﺤﺘﻮی ظﺮوف ﺷﮑﺴﺘﻨﯽ ﺑﻮد اﻟﺒﺘﮫ‬
‫ﻣﯽﺷﮑﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﮫ ھﺮ ﺣﺎل اﮔﺮ اﯾﻦ ﺟﻨﺎب اﻻغ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺿﺮر زدن ﺑﮫ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺣﺲ‬
‫ﮐﯿﻨﮫﺗﻮزی ﺷﺪﯾﺪ ﺧﻮد را ارﺿﺎ ﮐﻨﺪ ﺧﻄﺮ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻣﯽﺷﺪ وﻟﯽ اﮔﺮ اﯾﻦ ﺣﺲ‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎک ارﺿﺎ ﻧﻤﯽﺷﺪ آن وﻗﺖ ﻟﺞ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻟﺞ ﻣﯽﮐﺮد و ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﺑﮫ‬
‫ھﺮ ﻗﯿﻤﺖ ﺷﺪه ﺿﺮری ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و اﮔﺮ دﺳﺘﺶ از ھﺮ ﮐﺎری ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯽﺷﺪ در ﯾﮏ‬
‫ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮدش را ﺑﮫ ﮐﺸﺘﻦ ﻣﯽداد ﺗﺎ ﺑﮫ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺿﺮر ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﺷﮭﻮت‬
‫و ﻟﺠﺒﺎزی و ﮐﯿﻨﮫﺗﻮزی ﺧﻮد را اﻗﻨﺎع ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﮫ از ﻗﺪﯾﻢ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪ :‬ﺧﺮ‬
‫دﯾﺰهای ﺧﻮدش را ﺑﮫ دره ﻣﯽاﻧﺪازد ﺗﺎ ﺑﮫ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺿﺮر ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ!‬
 ‫‪٢٤٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫***‬
‫ﭘﺮﯾﺮوز در ﺗﮭﺮان رﻓﺮاﻧﺪوم ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮد؛‬
‫وﻟﯽ ﭼﻮن ﺟﻨﺎب دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد!‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ! ﭼﻮن ﺟﻨﺎب دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻣﯿﻞ ﮐﺮده ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ ھﻢ ﻟﺞ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد ﮐﮫ‬
‫ھﺮ ﭼﻨﺪ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد!‬
‫ﯾﮏ ﻧﮑﺘﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﮫ ھﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ از اﯾﻦ ھﻤﮫ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ دوﻟﺖ ﯾﺎ از ﺗﺮس دوﻟﺖ ﯾﺎ ﺑﮫ اﻣﯿﺪ وﻋﺪهھﺎی دوﻟﺖ از ﺳﻤﺖ ﺧﻮد اﺳﺘﻌﻔﺎ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺳﺎﻋﺖ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﭘﯿﺪا ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺻﺮاﺣﺘﺎ ﻋﻤﻞ رﻓﺮاﻧﺪوم را ﺗﺠﻮﯾﺰ‬
‫ﮐﻨﺪ و اظﮭﺎر ﮐﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫رﻓﺮاﻧﺪوم اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ وﻟﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ آن روز ﺑﮫ ﻣﯿﺪان ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﮫ رﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻧﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ از ﮐﻠﯿﺸﮫھﺎی ھﻤﯿﻦ ﺷﻤﺎره روزﻧﺎﻣﮫ‬
‫ﺷﺎھﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﮫ وﺳﯿﻠﮫ ﭼﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽ و ﭼﮫ ﻓﺮﻗﮫای‬
‫رل ﻣﻠﺖ اﯾﺮان و ﻣﺮدم اﯾﺮاﻧﯽ را ﺑﺎزی ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﮐﺎر ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺪارﯾﻢ ﮐﮫ دﺳﺘﮫھﺎی ﻣﺘﺸﮑﻞ ﺑﺮای ﻣﺤﮑﻢﮐﺎری و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از آزادی ﮐﺎﻣﻞ رأیدھﻨﺪﮔﺎن ﺑﮫ ﺟﺎی اﯾﻨﮑﮫ ﯾﮏ دﻓﻌﮫ در ﯾﮏ ﭼﺎدر رأی ﺑﺪھﻨﺪ ﺑﮫ‬
‫ﺗﻤﺎم ﭼﺎدرھﺎ ﺳﺮﮐﺸﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و از ﺷﺪت ﻋﻼﻗﮫ ﺑﮫ ﺟﻨﺎب دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺣﺘﯽ ﭼﻨﺪ‬
‫دﻓﻌﮫ ھﻢ در ھﺮ ﭼﺎدری رأی دادﻧﺪ!‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻨﺪان ﻣﮭﻢ ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯽ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﯿﺎر ﻣﮭﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ اﮐﺜﺮﯾﺖ‬
‫ﻗﺎطﻊ رأی دھﻨﺪﮔﺎن از اﻓﺮاد ﻣﺘﺸﮑﻞ در دﺳﺘﺠﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﮫ واﺑﺴﺘﮫ ﺑﮫ ﺣﺰب ﻣﻨﺤﻠﮫ‬
‫ﺗﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖھﺎ رأی ﺑﮫ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ھﻔﺪھﻢ دادﻧﺪ و در ﺷﻌﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻓﻮری ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن را ھﻢ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫راﺳﺘﯽ ﺣﺎﻻ دﯾﮕﺮ ﭼﮫ ﻣﺎﻧﻌﯽ دارد ﯾﮏ رﻓﺮاﻧﺪوم دﯾﮕﺮی ھﻢ روی ھﻤﯿﻦ ﻗﻮاره‬
‫ﺑﺸﻮد و ﺑﮫ ﺟﻨﺎب دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق اﺧﺘﯿﺎر ﺑﺪھﻨﺪ ھﺮ ﮐﺲ را دﻟﺶ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﻣﻨﺼﻮب ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬رﻓﺮاﻧﺪوم واﻗﻌﺎ ﻣﺴﺨﺮه و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﮫ‬
‫وﺳﯿﻠﮫ ﺑﻨﺪ و ﺑﺴﺖ و ﺳﺎزش ﺑﺎ ﺗﻮدهایھﺎ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ وﻟﯽ ﭼﮫ ﻣﺎﻧﻌﯽ دارد؟‬
‫ﻣﻘﺼﻮد اﯾﻦ ﺑﻮد اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد‪ -‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد!‬
 ‫‪٢٤٥‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫***‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﺼﺪق ﻓﯿﺮوز ﺷﺪ!‬

‫رﻓﺮاﻧﺪوم ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در ﺗﮭﺮان اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ھﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﮫ در اﺛﺮ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺣﺰب‬
‫ﺗﻮده ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺗﻈﺎھﺮ و ﻗﺪرتﻧﻤﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺧﻮد را ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪق رﻓﺮاﻧﺪوم ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺧﻮد را در ﺗﮭﺮان ﻋﻤﻠﯽ ﮐﺮد و ﭘﯿﺶ ﺧﯿﺎل ﺧﻮدش‬
‫از ﻣﺮدم ﺗﮭﺮان رأی اﻋﺘﻤﺎد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺎ ھﻢ ﺣﺮﻓﯽ ﻧﺪارﯾﻢ وﻟﯽ ﺑﮫ ﻗﻮل ﺳﻘﺮاط ‪» :‬آﯾﺎ‬
‫ھﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺒﯿﻦ اﯾﻦ ﭘﯿﺮ ﻓﺮﺗﻮت را ﮐﮫ ھﺮ ﭼﻨﺪ از روزﮔﺎرش ﭼﯿﺰی‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪه ﭼﻨﺎن دل ﺑﮫ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺴﺘﮫ ﮐﮫ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺳﺘﺮگ را زﯾﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﮫ اﺳﺖ؟!«‬

‫◀ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ ﺳﺎﻋﺎﺗﯽ ﭘﺲ از ﮐﻮدﺗﺎی ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‪:‬‬

‫»ﻗﺴﻢ ﺧﻮردهاﯾﻢ ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﯿﻢ«‬

‫اﻟﺤﻤﺪاﻟﮫ رباﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ ﮐﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮑﺒﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﻠﺖ ﻣﺎ را از ﺧﻄﺮ ﺳﻘﻮط ﻧﺠﺎت داد‪.‬‬

‫ﺳﺮ ﺷﺐ ﺑﮫ دل ﻗﺼﺪ ﺗﺎراج داﺷﺖ ‪ /‬ﺳﺤﺮﮔﮫ ﻧﮫ ﺗﻦ ﺳﺮ ﻧﮫ ﺳﺮ ﺗﺎج داﺷﺖ‬

‫ﺑﺮادران ﻋﺰﯾﺰم! ﻣﻤﻠﮑﺖ دﻗﺎﯾﻖ ﺑﺤﺮاﻧﯽ را ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪ‪ .‬آن ﭼﯿﺰی ﮐﮫ از ﯾﮑﺴﺎل‬
‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮده و ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از آن ﻣﺒﺎرزات ﺷﺪﯾﺪی ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺧﺎﺋﻨﯿﻦ‬
‫ﺷﺮوع ﺑﮫ اﺟﺮای آن ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم ﻗﻼﺑﯽ و ﮐﻮدﺗﺎی ﻗﻼﺑﯽ را‬
‫درﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﺑﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫آن ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ را ﮐﮫ ﻣﺎ ﻣﯽﮔﻔﺘﯿﻢ و ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺎور ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ از اﯾﻦ ﻧﺒﻮد ﮐﮫ ﻣﺎ‬
‫ﻣﺒﺎرزه را اداﻣﮫ ﺑﺪھﯿﻢ وﻟﯽ دﯾﺪﯾﻢ ﺷﺮوع ﺑﮫ اﺟﺮا ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ رژﯾﻢ را ﺗﻐﯿﯿﺮ دھﺪ و‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﺗﺴﻠﯿﻢ اﺟﺎﻧﺐ ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آن رﻓﺮاﻧﺪوم ﻗﻼﺑﯽ ﮐﮫ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﺑﺪاﻧﻢ آن ﺻﺪ و‬
‫ﯾﮏ ھﺰار ﻧﻔﺮی ﮐﮫ رای دادﻧﺪ ﮐﺠﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ آن ﮐﻮدﺗﺎی ﻗﻼﺑﯽ وﺳﯿﻠﮫ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺷﺎه‬
‫را ﻓﺮاھﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﮐﮫ روز ﺳﯽام ﺗﯿﺮﻣﺎه در ھﻤﯿﻦﺟﺎ ﻣﻦ ﺣﻀﻮر ﺷﻤﺎ‬
 ‫‪٢٤٦‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺑﺮادران ﻋﺰﯾﺰم ﻋﺮض ﮐﺮدم ﮐﮫ ﻣﺎ ﻗﺴﻢ ﺧﻮردهاﯾﻢ ﻣﻘﺎم ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﮫ‬
‫ﻗﺴﻢ ﺧﻮدﻣﺎن ﭘﺎﯾﺪار ھﺴﺘﯿﻢ و ﭼﻮن آنھﺎ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﺎ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﻗﺴﻤﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫ﮐﻼمﷲ ﻣﺠﯿﺪ ﺧﻮردهاﯾﻢ اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺑﺎزیھﺎی ﮐﻮدﮐﺎﻧﮫ‬
‫ﻣﺎهھﺎی اﺧﯿﺮ را ﺑﮫ وﺟﻮد آوردﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ﻣﻘﺼﻮد ﭘﻠﯿﺪ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ وﻟﯽ ﺳﭙﺎس‬
‫ﻣﯽﮔﺬارﯾﻢ ﺧﺪاوﻧﺪی را ﮐﮫ ﯾﮑﺒﺎر دﯾﮕﺮ ﻧﻘﺸﮫھﺎی دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻠﺖ اﯾﺮان را ﻋﻘﯿﻢ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ھﻨﻮز ﮐﺎر ﻣﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮادران‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬دوﺳﺘﺎن ﻋﺰﯾﺰ ﻣﻦ! ﻓﮑﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﺼﺪقاﻟﺴﻠﻄﻨﮫ‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﮫ ﮐﺠﺎ ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﮐﮫ ﺳﺎلھﺎ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ ﮐﮫ ﻧﮕﺬارﯾﺪ ﺗﻮدهایھﺎی‬
‫ﺧﺎﺋﻦ ﺟﺎن ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ )ﻓﺮﯾﺎد ُﻣﺮدهﺑﺎد ﺟﻤﻌﯿﺖ( ُﻣﺮدهﺑﺎد ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ‪ُ ،‬ﻣﺮدهﺑﺎد ﺑﺎ ﻋﻤﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ اﮔﺮ آنھﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﮫ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻣﺎ رﺣﻢ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ ﻧﮫ ﺑﮫ‬
‫ﻣﻠﯿﺖ ﻗﺎﺋﻞاﻧﺪ ﻧﮫ ﺑﮫ ﻣﺬھﺐ و ﻧﮫ ﺑﮫ ﻗﻮﻣﯿﺖ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ دارای اﺣﺴﺎﺳﺎت ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﮫ ﻋﻔﻮ و اﻏﻤﺎض ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﺑﺮای ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻋﻤﻠﯽ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﻗﺎﯾﺎن اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﺒﺎرزه ﮐﺮده ﺑﻮدﯾﺪ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ رﻓﺮاﻧﺪوم درﺳﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺠﺴﻤﮫھﺎ را ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﮫ ﻣﻦ ھﻨﻮز ﭘﯽ ﺑﮫ ﺧﯿﺎﻧﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﺒﺮده ﺑﻮدم ﭘﻨﺞ ﺟﻠﺴﮫ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺳﺎﻋﺘﮫ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق راﺟﻊ ﺑﮫ آنھﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻢ ﮐﮫ او ﻧﻮﮐﺮ روس‬
‫و اﻧﮕﻠﯿﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ اﺷﺘﺒﺎه ﮐﺮده ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎه در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮگ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺒﺲ‬
‫ﮐﮫ ﻣﻦ رﻓﺘﻢ ﻧﻤﯽﺑﺎﯾﺴﺖ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻢ وﻟﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان رﺣﻢ ﮐﺮد و ﻣﺎ را از‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺠﺎت داد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮادران ﻋﺰﯾﺰ ھﻤﯿﺸﮫ اﯾﻨﻄﻮرﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ھﻤﯿﻦﺟﺎ ﺑﯿﻦ‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن و ﺧﺪای ﺧﻮد ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺒﻨﺪﯾﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖھﺎ اﺑﻘﺎء ﻧﮑﻨﯿﺪ و اﻻ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ‬
‫اﮔﺮ اﯾﻦھﺎ ﯾﮑﺒﺎر دﯾﮕﺮ ﺟﺎن ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و اﮔﺮ ﯾﮑﺒﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﺼﺪﻗﯽ ﭘﯿﺪا ﺑﺸﻮد ھﻤﮫ را‬
‫از ﺑﯿﻦ ﺑﺮﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬آﻗﺎﯾﺎن دﯾﮕﺮ رودرﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻗﻮم و ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزی ﻧﮑﻨﯿﺪ و‬
‫دﺳﺘﺨﻮش اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺴﺖﺗﺮﯾﻦ ﻣﺰدوران اﻧﮕﻠﯿﺲ و ﭘﺴﺖﺗﺮﯾﻦ ﻣﺰدوران روﺳﯽ در اﯾﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫ھﻤﮑﺎری ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮭﻨﺪس رﺿﻮی ﺧﺎﺋﻦ ) ُﻣﺮدهﺑﺎد ﺟﻤﻌﯿﺖ( ُﻣﺮدهﺑﺎد ﺑﺎ زﺑﺎن ﻧﻤﯽ‬
 ‫‪٢٤٧‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﺷﻮد ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬زﯾﺮکزاده‪ ،‬ﺣﺴﯿﺒﯽ و ﺷﺎﯾﮕﺎن ﺑﺴﺘﮕﯽﺷﺎن ﺑﺎ روسھﺎ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺎ‬

‫دﮐﺘﺮﻓﺎطﻤﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮطﺎھﺮی‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺖ ﻧﻮﮐﺮھﺎی ﭘﺴﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ھﻤﮑﺎری ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺎ ھﻤﮑﺎری روس و اﻧﮕﻠﯿﺲ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮد‪ .‬و ﻣﺎ و ﺷﺎه اﻧﺘﻘﺎم اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫را ﭘﺲ ﻣﯽدادﯾﻢ‪ .‬دوﺳﺘﺎن ﻋﺰﯾﺰ اﮔﺮ ﻣﯿﻞ دارﯾﺪ ﻣﻤﻠﮑﺖ اﺻﻼح ﺷﻮد ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﮕﺬارﯾﺪ‬
‫دو دﻓﻌﮫ اﯾﻦھﺎ و طﺒﻘﮫ ﺣﺎﮐﻤﮫ ﻓﺎﺳﺪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ روزی ﮐﮫ در زﻧﺪان ﺑﻮدم ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮدم اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﺧﺘﻢ ﻏﺎﺋﻠﮫ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‬
‫ﺧﺎﺋﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﺳﺰای ﻋﻤﻞ ﺧﻮد رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﮔﻮل زﯾﺮکزادهھﺎ و ﺳﻨﺠﺎﺑﯽھﺎ و‬
‫ﺷﺎﯾﮕﺎنھﺎ را ﻧﻤﯽﺧﻮردﯾﻢ وﻟﯽ دﯾﮕﺮﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﮕﺬارﯾﺪ اﯾﻨﻄﻮر ﺧﺎﺋﻨﯿﻨﯽ از دار ﻣﺠﺎزات‬
‫رھﺎ ﺷﻮﻧﺪ و ﺻﻒھﺎ ھﻤﯿﻦطﻮرﮐﮫ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ھﺮ ﮐﺲ ﺑﮫ‬
‫ﺟﺰای ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﯾﻘﯿﻦ دارم اﮔﺮ اﯾﻦ ﺧﺎﺋﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﻣﺠﺎزات ﺑﺮﺳﻨﺪ ﻣﺎ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ درﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﺧﺴﺎراﺗﯽ را ﮐﮫ اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻣﻤﻠﮑﺖ دﯾﺪه اﺳﺖ]ﺟﺒﺮان[‬
‫ﮐﻨﯿﻢ و ﻗﺪمھﺎی اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮای اﺻﻼح ﻣﻤﻠﮑﺖ و وﺿﻊ طﺒﻘﺎت ﻣﺤﺮوم اﺟﺘﻤﺎع‬
‫ﺑﺮدارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮادران ﻋﺰﯾﺰ از اﯾﻨﺠﺎ ﺑﮫ ﻣﻨﺰلھﺎﯾﺘﺎن ﻧﺮوﯾﺪ‪ .‬ھﻢاﮐﻨﻮن ﺑﮫ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ رﺳﯿﺪ ﮐﮫ‬
‫ﺗﻮدهایھﺎ ﻣﺴﻠﺢ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻗﺼﺪ ﺣﻤﻠﮫ ﺑﮫ ﺷﮭﺮ ﺗﮭﺮان را دارﻧﺪ‪ .‬وظﯿﻔﮫ دارﯾﺪ ﮐﮫ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ آنھﺎ و ﺗﻤﺎم اﺟﻨﺒﯽﭘﺮﺳﺘﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﻧﮕﺬارﯾﺪ ﯾﮑﺒﺎر دﯾﮕﺮ ﺟﺎن و‬
‫ﻧﺎﻣﻮس ﺷﻤﺎ ﺑﮫ دﺳﺖ ﻣﺼﺪقاﻟﺴﻠﻄﻨﮫ ﺑﯿﺎﻓﺘﺪ و اﮐﻨﻮن ﭼﻮن وظﺎﯾﻒ دﯾﮕﺮی در‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ از ﺷﻤﺎ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﻣﯽﮐﻨﻢ و اﻣﯿﺪوارم در ﻓﺮﺻﺖ دﯾﮕﺮی ﺑﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﺮدم رﺷﯿﺪ ﺗﮭﺮان و دوﺳﺘﺎن ﻋﺰﯾﺰم روﺑﺮو ﺷﻮم‪ .‬زﻧﺪهﺑﺎد ﻣﻠﺖ اﯾﺮان! ﭘﯿﺮوز ﺑﺎد‬
‫زﺣﻤﺘﮑﺸﺎن ﻣﻠﺖ اﯾﺮان!‬
‫ﻣﻨﺒﻊ – ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮاﻧﯽ ‪-‬ﺷﻨﺒﮫ ‪ ۵‬ﻣﺮداد ‪١٣٩٢‬‬
 ‫‪٢٤٨‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﭘﯽ ﻧﻮﺷﺖ ھﺎ‪ » :‬ﺑﺤﺮان دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ در اﯾﺮان‪( ١٣٢٠ –١٣٣٢ ،‬‬ ‫◀‬
‫‪ - ١‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ وزارت ﺧﺎرﺟﮥ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ‪ ٢۶ ،‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪FO371EP75464 ، ١٩۴٨‬‬
‫‪ - ٢‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ وزارت ﺧﺎرﺟﮥ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ‪ ١٧ ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،١٩۴٨‬ھﻤﺎﻧﺤﺎ‬
‫‪ - ٣‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ ﺑﻮﯾﻦ ‪ ٢ ،‬ژاﻧﻮﯾﮥ ‪FO371EP75464 ،١٩۴٩‬‬
‫‪ - ۴‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ ﺑﻮﯾﻦ‪ ٣١ ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،١٩۴٨‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫‪ - ۵‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ ﺑﻮﯾﻦ‪ ١۵ ،‬ژاﻧﻮﯾﮥ ‪ ،١٩۴٩‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫‪ - ۶‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ وزارت ﺧﺎرﺟﮥ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ‪ ٢۵ ،‬ژاﻧﻮﯾﮥ ‪ ،١٩۴٩‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ؛‬
‫ﺳﺮآﻟﯿﻮر ﻓﺮﻧﮏ ) از واﺷﻨﮕﺘﻦ( ﺑﮫ وزارت ﺧﺎرﺟﮥ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ‪ ٣١ ،‬ﻓﻮرﯾﮥ ‪،١٩۴٠‬‬
‫ھﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫‪ - ٧‬ﻓﺮﯾﺪون ﮐﺸﺎورز‪ ،‬اﺛﺮﯾﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ص ‪١٣٣- ٩٩‬؛ ﻟﻨﮑﺮاﻧﯽ‪ ،‬اﺛﺮﯾﺎد ﺷﺪه؛‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ ﺑﺰرگ ﻋﻠﻮی ‪. ١٣۶٢ ،‬‬
‫‪ - ٨‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ وزارت ﺧﺎرﺟﮥ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ‪ ١٢ ،‬ﻓﻮرﯾﮥ ‪، ١٩۴٩‬‬
‫‪ - ٩‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ وزارت ﺧﺎرﺟﮥ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ‪ ١٢ ،‬ﻓﻮرﯾﮥ ‪ ،١٩۴٩‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ؛ ﺳﺮ اﻟﯿﻮر‬
‫ﻓﺮاﻧﮏ ) واﺷﻨﮕﺘﻦ( ﺑﮫ وزارت ﺧﺎرﺟﮥ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ‪ ٢١ ،‬ﻓﻮرﯾﻞ ‪ ،١٩۴٩‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫‪ -١٠‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ وزارت ﺧﺎرﺟﮥ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ‪ ١٢ ،‬ﻓﻮرﯾﮥ ‪ ،١٩۴٩‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫‪ - ١١‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ وزارت ﺧﺎرﺟﮥ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ‪ ١٩ ،١٧ ،‬ﻓﻮرﯾﮥ ‪ ، ١٩۴٩‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫‪ -١٢‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ وزارت ﺧﺎرﺟﮥ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ‪ ٢١ ،‬ﻓﻮرﯾﮥ ‪ ،١٩۴٩‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫‪ – ١٣‬وزارت ﺧﺎرﺟﮥ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ﺑﮫ ﺗﮭﺮان ‪ ٢٢ ،‬ﻓﻮرﯾﮥ ‪ ، ١٩۴٩‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫‪– ١۴‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﮫ وزارت ﺧﺎرﺟﮥ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ‪ ٢١ ،‬ﻓﻮرﯾﮥ ‪ ، ١٩۴٩‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫‪ - ١۵‬اطﻼﻋﺎت ‪ ٢٢ ،‬دی ‪.١٣٢٧‬‬
‫‪ - ١۶‬ﻧﻄﻖ ]ﻋﺒﺎس[ اﺳﮑﻨﺪری‪ ،‬د رﻣﺠﻠﺲ ‪ ٣٠ ،‬دی ‪ ٧ -‬ﺑﮭﻤﻦ ‪ ١٣٢٧‬ﻣﺘﻦ در‬
‫اﻗﺒﺎﻟﯽ‪ ،‬اﺛﺮﯾﺎدﺷﺪه ‪ ،‬ص‪ .( ۴٢٣ – ٣۵٠‬ﺑﮫ دﻧﺒﺎل ﺳﻮء ﻗﺼﺪﺑﮫ ﺟﺎن ﺷﺎه‪ ،‬اﺳﮑﻨﺪری‬
‫اﯾﺮان را ﺗﺮک ﮐﺮد و ﻣﺪت دوﺳﺎل در ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮرﺑﮫ ﺳﺮ ﺑﺮد‪ ،‬ظﺎھﺮا ً ﺑﮫ‬
‫اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﮫ ﺑﮫ او روادﯾﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ داده ﻧﻤﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ - ١٧‬ﻧﻄﻖ ﺗﻘﯽ زاده در ﻣﺠﻠﺲ‪ ٧ ،‬ﺑﮭﻤﻦ ‪ ، ١٣٢٧‬ﻣﺘﻦ در اﻗﺒﺎﻟﯽ ‪ ،‬اﺛﺮ ﯾﺎد ﺷﺪه‬
‫ص ‪ .۴٣١ – ۴٢٣‬ﺷﺮﺣﯽ ﮐﮫ ﻋﻼء ﻋﻀﻮ دﯾﮕﺮھﯿﺌﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ اﯾﺮان در‬
‫ﻣﺬاﮐﺮات ﻧﻘﺖ‪ ،‬در ﺑﺎرۀ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮای ﺳﻔﯿﺮﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻘﯽ زاده‬
‫ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ).‬ﺷﭙﺮد ﺑﮫ ﻣﻮرﯾﺴﻮن‪ ١٩ ،‬ﻣﺎرس ‪( FO371EP91524 ، ١٩۵١‬‬
‫‪.‬ا‪.‬ک‪ .‬راﺗﻨﯽ‪ ،‬ﻋﻀﻮ وزارت ﺧﺎرﺟﮥ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ﻧﻈﺮات ﻋﻼء را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮد )ﮔﺰارش‬
 ‫‪٢٤٩‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫راﺗﻨﯽ ‪ ٢۴ ،‬ﻣﺎرس ‪ ، ١٩۵١‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ(‪.‬‬

‫‪ - ١٨‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ ﺑﻮﯾﻦ‪ ٢ ،‬ﻓﻮرﯾﮫ ‪FO371EP75464 ، ١٩۴٩‬‬
‫‪ - ١٩‬ﻣﻨﻮﭼﮭﺮ اﻗﺒﺎل‪ ،‬وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر و دﺷﻤﻦ دﯾﺮﯾﻦ ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﮐﮫ ﻻﯾﺤﮥ‬
‫اﻧﺤﻼل و ﺳﺮﮐﻮب ﺣﺰب ﺗﻮده را ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ اراﺋﮫ داد‪ ،‬ﺑﮫ واﯾﻠﯽ ﺳﻔﯿﺮ اﻣﺮﯾﮑﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻻﯾﯿﮥ ﻣﺰﺑﻮر ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ھﮋﯾﺮ ‪ ،‬ﮐﮫ اﻗﺒﺎل در آن ﻧﯿﺰ ﺷﺮﮐﺖ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﮭﯿﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻟﯿﮑﻦ دوﻟﺖ ﺟﺮأت ﻧﮑﺮد آن را ﺑﮫ ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ - ٢٠‬ﺣﺮﮐﺘﯽ ﮐﮫ ﺑﻌﺪا ً ﻣﺼﺪق را ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺖ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﮫ ﺟﮭﺖ آﻣﺎدﮔﯿﺸﺎن‬
‫»ﺑﺮای ﮐﻨﺪن ﮔﻮرﺧﻮد ﺑﮫ دﺳﺖ ﺧﻮدﺷﺎن« ﻣﻼﻣﺖ ﮐﻨﺪ ) ﻣﺼﺎﺣﺒﮥ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ‬
‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز‪ ٢٣ ،‬ﺷﮭﺮﯾﻮر ‪.(١٣٢٨‬‬
‫‪ -٢١‬ﻧﻈﺮات ﺗﻘﯽ زاده در ﻣﻘﺎﻟﮫ ای ﮐﮫ اطﻼﻋﺎت ﻣﻮرخ ‪ ١٠‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ١٣٢٧‬ﺑﮫ‬
‫ﭼﺎپ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬اﺑﺮاز ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﮑﯿﻤﯽ‪ ،‬ﺻﺎدق‪ ،‬ﺻﺪر‪ ،‬و دﯾﮕﺮ »‬
‫ﭘﺪران ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ « از ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ ﺷﺎه ‪ ،‬در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺧﻠﻮص ﻧﯿﺖ ﻧﺸﺎن‬
‫داده ﺷﺪ ) ﮐﯿﮭﺎن ﻣﻮرخ ‪ ٧‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ ﻣﻮرخ ‪ ١٢‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ . (١٣٢٧‬طﺒﻖ‬
‫ﻣﺎدۀ ﻣﺼﻮب ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا و ﺳﻨﺎ‪ ،‬ھﺮﯾﮏ ﻣﺴﺘﻘﻼً ﯾﺎ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﭘﯿﺸﻨﮭﺎد دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ دو ﺳﻮم آراء‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎن را‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ دھﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در ﻣﻮاد‬
‫ﺧﺎﺻﯽ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ - ٢٢‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ ﺑﻮﯾﻦ‪ ٢٢۶ ،‬آورﯾﻞ ‪ .FO371EP75464 ،١٩۴٩‬اطﻼﻋﺎت‪١٩ ،‬‬
‫و ‪ ١٩‬اردﯾﺒﮭﺸﺖ ‪.١٣٢٨‬‬
‫‪ - ٢٣‬ﻣﺜﻼً ﻣﻘﺎﻻت رﺣﻤﺖ ﻣﺼﻄﻔﻮی در ﮐﯿﮭﺎن ﻣﻮرخ ‪ ١٩‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ١٣٢٧‬و‬
‫ارﺳﻼن ﺧﻠﻌﺘﺒﺮی در ﺳﺘﺎره ﻣﻮرخ ‪ ١٠‬ﻣﺮداد ‪.١٣٢٨‬‬
‫‪ – ٢٣‬ﺑﺮای ﻣﺘﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯿﮭﺎی اﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﮫ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ‪،‬‬
‫اﺳﺘﯿﻀﺎح ﺣﺴﯿﻦ ﻣﮑﯽ ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﯾﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺣﺎﺋﺮی زاده از دوﻟﺖ‬
‫ﺳﺎﻋﺪ‪ ) ١٣٢٨ ،‬ﺗﮭﺮان ‪.(١٣۵٧‬‬
‫‪ - ٢۴‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ ﺑﻮﯾﻦ‪ ٣ ،‬ﻣﮥ ‪FO371EP75465 ، ١٩۴٩‬‬
‫‪ - ٢۵‬ﻟﻮروژﺗﻞ ﺑﮫ ﺑﻮﯾﻦ‪ ١٧ ،‬ﻣﮥ ‪FO371EP75466 ، ١٩۴٩‬‬
 ‫‪٢٥٠‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﭘﯽ ﻧﻮﺷﺖ ھﺎ‪ :‬اﯾﺮج ﭘﺰﺷﮏ زاد» ﻗﺎﻧﻮن اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺼﺪق و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫◀‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ«‬

‫‪ –١‬از ﺟﻤﻠﮫ در ﻣﻘﺎﻟﮥ اﺧﯿﺮ »ﻧﻘﺪی ﺑﺮ ﻧﻘﺪﻧﻮﯾﺴﯽ« ھﺎی دﮐﺘﺮ ﷴﻋﻠﯽ طﺎﻟﻘﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﻨﺪرج در ﺷﻤﺎرۀ ‪ ٧٧‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ ١٣٨۵‬ﭘﯿﺎم ﻧﺎﻣﮥ ره آورد اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﮫ ﺻﻮرت‬
‫ﺳﺌﻮال و اﻣﺎ و اﮔﺮ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﻧﻘﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن و‬
‫ﺑﻘﯿﮥ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن »ره آورد« را »در ﺑﺎرۀ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدن ﯾﺎ ﻧﺒﻮدن ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل« و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی آن روﺷﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﮫ ﺑﮫ آن ﻧﯿﺎز ﭘﺎﺳﺦ داده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺟﻼل ﻣﺘﯿﻨﯽ ﻧﯿﺰ در ﮐﺘﺎب اﺧﯿﺮ ﺧﻮد در ﺻﻔﺤﮥ ‪» ،٣۶٢‬ﺣﻖ داﺷﺘﻦ ﯾﺎ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺷﺎه در ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮان« را – ﺣﺘﯽ در زﻣﺎن ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫– ﻓﻘﻂ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺳﺌﻮال ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﮑﮫ ﺟﻮاﺑﯽ ﺑﮫ آن ﺑﺪھﺪ‪.‬‬
‫‪ – ٢‬اﯾﻦ اﺻﻞ اﻗﺘﺒﺎس از اﺻﻞ ‪ ۶۴‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻠﮋﯾﮏ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - ٣‬اﯾﻦ اﺻﻞ ﻧﯿﺰ اﻗﺘﺒﺎس از اﺻﻞ ‪ ۶٣‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻠﮋﯾﮏ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ... » - ۴‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‪ ،‬اﺣﻤﺪﺷﺎه ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺑﮫ ﺧﻮد ﺣﻖ داده ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ رﯾﯿﺲ اﻟﻮزرا را ﻋﺰل ﮐﻨﺪ؟«‬
‫‪ – ۵‬دﮐﺘﺮ ﺑﺎﻗﺮ ﻋﺎﻗﻠﯽ‪ ،‬روزﺷﻤﺎر ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان‪ ،‬ﺻﺺ‪.١٨٧-١٨۶ .‬‬
‫‪common law – ۶‬‬
‫‪» - ٧‬ﻣﺨﺎرج و ﻣﺼﺎرف دﺳﺘﮕﺎه ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﺎ ً ﻣﻌﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪ – ٨‬ﻣﺠﻠﺲ در ﺟﻠﺴﮥ ‪ ٢۶‬ﺑﮭﻤﻦ ‪ ١٣٠٣‬ﺧﻮد طﺮح ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ زﯾﺮ را ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﺮد‪:‬‬
‫»رﯾﺎﺳﺖ ﻋﺎﻟﯿﮥ ﮐﻞ ﻗﻮای دﻓﺎﻋﯿﮫ و ﺗﺄﻣﯿﻨﯿﮥ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ را ﻣﺨﺼﻮص آﺛﻘﯽ‬
‫رﺿﺎﺧﺎن ﺳﺮدار ﺳﭙﮫ داﻧﺴﺘﮫ ﮐﮫ ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎرات ﺗﺎﻣﮫ در ﺣﺪود ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ اﻧﺠﺎم وظﯿﻔﮫ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺳﻤﺖ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺪون ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای‬
‫ﻣﻠﯽ از اﯾﺸﺎن ﺳﻠﺐ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺷﺪ«‬
‫‪ – ٩‬ھﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ – ١٠‬ﻣﺠﻠﺲ ﻓﻘﻂ طﯽ ﯾﮏ ﺟﻠﺴﮫ )‪ ٩‬آﺑﺎن ‪ (١٣٠۴‬ﺑﺎ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻣﺎدۀ‬
‫واﺣﺪۀ ﺳﮫ ﻓﻮرﯾﺘﯽ ﺑﮫ ﺷﺮح زﯾﺮ‪ ،‬اﺣﻤﺪﺷﺎه را از ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻠﻊ و ﺳﻠﺴﻠﮥ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ‬
‫‪ ١۵٣‬ﺳﺎﻟﮥ ﻗﺎﺟﺎر را ﻣﻨﻘﺮض ﮐﺮد‪» :‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم ﺳﻌﺎدت ﻣﻠﺖ‬
‫اﯾﺮان‪ ،‬اﻧﻘﺮاض ﺳﻠﺴﻠﮥ ﻗﺎﺟﺎرﯾﮫ را اﻋﻼم ﻧﻤﻮده و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻮﻗﺘﯽ را در‬
‫ﺣﺪود ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﮥ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺑﮫ ﺷﺨﺾ رﺿﺎ ﺧﺎن ﭘﮭﻠﻮی‬
‫واﮔﺬار ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪«...‬‬
 ‫‪٢٥١‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫‪» - ١١‬ﺻﺪور ﻓﺮاﻣﯿﻦ و اﺣﮑﺎم ﺑﺮای اﺟﺮای ﻗﻮاﻧﯿﻦ‪ ،‬از ﺣﻘﻮق ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺖ ﺑﺪون‬
‫اﯾﻨﮑﮫ ھﺮﮔﺰ اﺟﺮای آن ﻗﻮاﻧﯿﻦ را ﺗﻌﻮﯾﻖ ﯾﺎ ﺗﻮﻗﯿﻒ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪«.‬‬
‫‪» - ١٢‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ رﯾﯿﺴﮥ دواﯾﺮ دوﻟﺘﯽ از داﺧﻠﮫ و ﺧﺎرﺟﮫ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﯾﺐ وزﯾﺮ‬
‫ﻣﺴﺌﻮل‪ ،‬از ﺣﻘﻮق ﭘﺎدﺷﺎه اﺳﺖ‪) «.‬اﺻﻞ ‪ ۴٧‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ(‪.‬‬
‫‪» - ١٣‬ﭼﻮن ﻣﺸﺮوطﯿﺖ در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺎ ﺟﺪﯾﺪاﻟﻮﻻده اﺳﺖ ‪ ...‬ﺣﺘﯽ در ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ اﺧﺘﻼف ﺑﮫ ﻣﯿﺎن آﻣﺪه‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﮫ در ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻣﮭﻤﯽ ﻣﺜﻞ ﻧﯿﺎﺑﺖ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﮫ ھﯿﭻ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و اﺧﺘﯿﺎری را دارا ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻤﺎم اﺧﺘﯿﺎر و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﯿﻦ ﭘﺎرﻟﻤﺎن و وزراﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻊ ذاﻟﮏ دﯾﺪه ﺷﺪه ﮐﮫ در ﭼﻨﯿﻦ اﻣﺮ واﺿﺤﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ اﺧﺘﻼف آرا ﻣﺸﮭﻮد ﮔﺮدﯾﺪه ‪) «...‬از ﻧﺎﻣﮥ ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ ﻧﺎﺻﺮاﻟﻤﻠﮏ ﺑﮫ‬
‫دورۀ دوم ﻣﺠﻠﺲ‪ ...» .‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎﯾﺪ در ﺗﻌﯿﯿﻦ رﯾﯿﺲ اﻟﻮزرا از اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﻮده رأی اﮐﺜﺮﯾﺖ را ﻣﻨﻈﻮر دارد ‪) «...‬از ﻧﻄﻖ ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺴﻠﻄﻨﮫ‬
‫ﻧﺎﺻﺮاﻟﻤﻠﮏ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﯿﺄت وزﯾﺮان در دورۀ دوم ﻣﺠﻠﺲ(‪.‬‬
‫‪» - ١۴‬در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺸﺮوطﮫ رﯾﯿﺲ اﻟﻮزرا ﻣﮭﻢ اﺳﺖ ﻧﮫ ﭘﺎدﺷﺎه‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﻘﻂ و‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮫ واﺳﻄﮥ رأی اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺠﻠﺲ ﯾﮏ رﯾﯿﺲ اﻟﻮزراﯾﯽ را ﺑﻔﺮﺳﺘﺬ ﮐﮫ‬
‫در ﺧﺎﻧﮫ اش ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﮫ واﺳﻄﮥ ]رأی[ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﯾﮏ رﯾﯿﺲ اﻟﻮزراﯾﯽ را ﺑﮫ‬
‫ﮐﺎر ﺑﮕﻤﺎرد‪ .‬ﺧﻮب اﮔﺮ ﻣﺎ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﮫ آﻗﺎی رﯾﯿﺲ اﻟﻮزرا ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺸﻮﻧﺪ آﻧﻮﻗﺖ‬
‫در ﮐﺎرھﺎی ﻣﻤﻠﮑﺖ ھﻢ دﺧﺎﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ھﻤﯿﻦ آﺛﺎری ﮐﮫ اﻣﺮوز از اﯾﺸﺎن ﺗﺮﺷﺢ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ در زﻣﺎن ﺳﻠﻄﻨﺖ ھﻢ ﺗﺮﺷﺢ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺷﺎه ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬رﯾﯿﺲ اﻟﻮزرا ھﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪۀ ﮐﻞ ﻗﻮا ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪه اﮔﺮ ﺳﺮم را ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﺗﮑﮫ ﺗﮑﮫ ام ﺑﮑﻨﻨﺪ و آﻗﺎ ﺳﯿﺪﯾﻌﻘﻮب‬
‫ھﺰارﻓﺤﺶ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﺪھﺪ زﯾﺮﺑﺎر اﯾﻦ ﺣﺮﻓﮭﺎ ﻧﻤﯽ روم– ﺑﻌﺪ از ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل‬
‫ﺧﻮﻧﺮﯾﺰی‪ .‬آﻗﺎی ﺳﯿﺪﯾﻌﻘﻮب‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮوطﮫ طﻠﺐ ﺑﻮدﯾﺪ‪ .‬آزادﯾﺨﻮاه ﺑﻮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺪه ﺧﻮدم ﺷﻤﺎ را در اﯾﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ دﯾﺪم ﮐﮫ ﺑﺎﻻی ﻣﻨﺒﺮ ﻣﯽ رﻓﺘﯿﺪ و ﻣﺮدم را دﻋﻮت‬
‫ﺑﮫ آزادی ﻣﯽ ﮐﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﻋﻘﯿﺪۀ ﺷﻤﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﯾﮏ ﮐﺴﯽ در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻢ‬
‫رﯾﯿﺲ اﻟﻮزراء‪ ،‬ھﻢ ﺣﺎﮐﻢ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﯾﻦ طﻮر ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ارﺗﺠﺎع ﺻﺮف اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪاد ﺻﺮف اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺧﻮن‬
‫ﺷﮭﺪاء آزادی را ﺑﯿﺨﻮد رﯾﺨﺘﯿﺪ؟ ﭼﺮا ﻣﺮدم را ﺑﮫ ﮐﺸﺘﻦ دادﯾﺪ؟ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ از‬
‫روز اول ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﺎ دروغ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ .‬ﻣﺸﺮوطﮫ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺘﯿﻢ‪ .‬آزادی ﻧﻤﯽ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﯿﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﻠﺘﯽ اﺳﺖ ﺟﺎھﻞ و ﺑﺎ ﭼﻤﺎق ﺑﺎﯾﺪ آدم ﺷﻮد‪) «...‬ﻗﺴﻤﺘﯽ زا ﻧﻄﻖ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺼﺪق در ﺟﻠﺴﮥ ‪ ٩‬آﺑﺎن ‪ ١٣٠۴‬ﻣﺠﻠﺲ(‪.‬‬
 ‫‪٢٥٢‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫‪ – ١۵‬دﮐﺘﺮ ﺑﺎﻗﺮ ﻋﺎﻗﻠﯽ‪ ،‬روزﺷﻤﺎر ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان‪ ،‬ج‪ ،١.‬ﺻﺺ‪.٨٠-١۴٨ .‬‬

‫‪ – ١۶‬دﮐﺘﺮ ﺟﻼل ﻣﺘﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻧﮕﺎھﯽ ﺑﮫ ﮐﺎرﻧﺎﻣﮥ ﺳﯿﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﷴ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ص‪.‬‬
‫‪ ،٣۴۵‬ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از ﻣﻮﺣﺪ‪ ٧٢۵/٢ ،‬و ‪.٧٢۶/٢‬‬
‫‪ – ١٧‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ دﯾﺪﯾﺪ درﺑﺎﻻی »ﮔﺰارش ھﯽءت ھﺸﺖ ﻧﻔﺮی« ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻧﺸﺪه‬
‫ﺑﻮد »ﺑﮫ ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯽ اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ‪ «.‬در ھﻤﺎن اﯾﺎم‪ ،‬ﺑﮭﺮام‬
‫ﻣﺠﺪزاده ﺑﺮای ﻣﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﮫ ﭘﺲ از ﺗﮭﯿﮫ و اﻣﻀﺎی ﮔﺰارش و ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﺷﺎه ﺑﺎ آن‪ ،‬ﺷﺎه ﮔﻔﺖ طﺒﻖ روﯾﮥ ﺟﺎری‪ ،‬در ﺑﺎﻻی اﯾﻦ ﮔﺰارش ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ »ﺑﮫ ﻧﺎم‬
‫ﻧﺎﻣﯽ اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ھﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎھﻨﺸﺎھﯽ«‪ .‬ﻋﺮض ﮐﺮدم اﻋﻠﯿﺤﻀﺮﺗﺎ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﮫ‬
‫ھﻤﮫ اﻣﻀﺎ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ در آن دﺳﺖ ﺑﺒﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ – ١٨‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ آﮔﺎھﯽ دارد‪ ،‬ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﻧﮑﺎت‪ ،‬رﯾﺰه ﮐﺎری‬
‫ھﺎ و اﯾﺮاداﺗﯽ ﮐﮫ در اﯾﻦ ﭘﺎراﮔﺮاف ذﮐﺮ ﺷﺪه ﺗﺎ ﮐﻨﻮن در ﺟﺎی دﯾﮕﺮی ﻧﻮﺷﺘﮫ‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ – ١٩‬ﻣﺤﻤﻮد طﻠﻮﻋﯽ‪ ،‬ﻣﺼﺪق در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ص‪. ۵٠٧ .‬‬
‫‪ – ٢٠‬ھﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ – ٢١‬ھﻤﺎن‪ ،‬ص‪٢۶١ .‬‬
‫‪ – ٢٢‬ﺧﺎطﺮات ﻋﻤﯿﺪی ﻧﻮری‪ ،‬روزﻧﺎﻣﮫ اطﻼﻋﺎت‪ ٢٧ ،‬ﻣﺮداد ‪ ١٣٣۵‬ﯾﺎ ‪١٣٣٣‬‬
‫؟؟؟‬
‫‪ – ٢٣‬ﮐﺮﻣﯿﺖ روزوﻟﺖ‪ ،‬ﺿﺪ ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ص‪١٧٩ .‬‬
‫‪» - ٢۴‬ﻓﺮﻣﺎن را دﯾﺪم ‪ ...‬ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد ﺳﻔﯿﺪﻣﮭﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ و ﺳﻄﺮھﺎی آﺧﺮ را ﮔﺸﺎد‬
‫ﮔﺸﺎد ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺳﻄﻮر ﭘﺮ ﺷﻮد‪ .‬ای ﮐﺎش ﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻮد و ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دادم‪ .‬وﻟﯽ‬
‫روزی ﮐﮫ ﺧﺎﻧﮥ ﻣﺮا ﺑﻤﺒﺎران ﮐﺮدﻧﺪ اﯾﻦ ﺳﻨﺪ را ھﻢ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدﻧﺪ‪) »...‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‬
‫در ﮐﺘﺎب »ﻣﺼﺪق در ﻣﺤﮑﻤﮥ ﻧﻈﺎﻣﯽ« ﺑﮫ ﮐﻮﺷﺶ ﺳﺮھﻨﮓ ﺑﺰرﮔﻤﮭﺮ‪ ،‬ص‪(٩٢ .‬‬
‫‪٢۵‬‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎک‬
‫ِ‬ ‫– درھﺮﮐﺸﻮرﻣﻨﻀﺒﻂ‪ ،‬اﮔﺮﮐﺴﯽ‪ ،‬آن ھﻢ در ﻣﻘﺎم ﺑﺴﯿﺎر ﻣﮭﻢ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎر‬
‫ﺑﯽ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﯽ ﺷﺪ و اﻣﻀﺎی ﺧﻮد را در اﺧﺘﯿﺎر ھﺮ ﮐﺲ ﻗﺮار ﻣﯽ‬
‫داد‪ ،‬ﺑﯽ ھﯿﭻ ﮔﻮﻧﮫ ﺗﺮدﯾﺪی‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎ ً ﺣﻖ اﻣﻀﺎ را از او ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – ٢۶‬ﺑﺎﻗﺮ ﻋﺎﻗﻠﯽ‪ ،‬روزﺷﻤﺎر ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان‪ ،‬ص‪) .۴٨٩ .‬ﻋﺎﻗﻠﯽ ﻣﺤﻞ را اﺷﺘﺒﺎھﺎ ً‬
‫راﻣﺴﺮ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺣﺎل آﻧﮑﮫ ﮐﻼردﺷﺖ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪(.‬‬
 ‫‪٢٥٣‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫‪ – ٢٧‬از اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﮔﺬرﯾﻢ ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﮐﮫ »رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق« را‬
‫ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪» ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم ﺷﺎه« در ‪ ۶‬ﺑﮭﻤﻦ ‪ ١٣۴٢‬را ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ – ٢٨‬ﺧﻼﺻﮥ آن اﻋﻼﻣﯿﮥ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﻗﺮار زﯾﺮ ﺑﻮد‪ ...» :‬ﺷﺮﮐﺖ در رﻓﺮاﻧﺪوم‬
‫ﺧﺎﻧﮫ ﺑﺮاﻧﺪاز ﮐﮫ ﺑﺎ ﻧﻘﺸﮥ اﺟﺎﻧﺐ طﺮح رﯾﺰی ﺷﺪه ﻣﺒﻐﻮض ﺣﻀﺮت وﻟﯽ ﻋﺼﺮ‬
‫ﻋﺠ ّﻞ ﷲ ﺗﻌﺎل ﻓﺮﺟﮫ‪ ،‬و ﺣﺮام اﺳﺖ ‪«...‬‬
‫‪ – ٢٩‬ﻣﺎدۀ ‪ ١٩٧‬آﯾﯽ ﻧﺎﻣﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ‪.‬‬
‫‪ – ٣٠‬اﺻﻐﺮ ﭘﺎرﺳﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪۀ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻧﮭﻀﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬در ﺑﮭﻤﻦ ﻣﺎه ‪١٣٨۵‬‬
‫درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ – ٣١‬ﺑﺎﻗﺮ ﻋﺎﻗﻠﯽ‪ ،‬روزﺷﻤﺎر ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان‪ ،‬ﺻﺺ‪ ۴٨٨ .‬و ‪۴٨٩‬‬
‫‪» - ٣٢‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه اﺳﺘﻌﻔﺎﻧﺎﻣﮥ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان رﯾﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ و رﯾﯿﺲ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ آن را در اوﻟﯿﻦ ﺟﻠﺴﮥ ﻋﻠﻨﯽ ﺑﮫ اطﻼع ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷﺨﺺ ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ‬
‫ظﺮف ‪ ١۵‬روز از ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺮاﺋﺖ اﺳﺘﻌﻔﺎﻧﺎﻣﮫ در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ آن را ﻣﺴﺘﺮد‬
‫دارد واﻻ ﭘﺲ از ﺧﺎﺗﻤﮥ اﯾﻦ ﻣﺪت‪ ،‬وﮐﯿﻞ ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺴﺘﻌﻔﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﻮد و‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ از طﺮﯾﻖ ھﯿﺄت رﯾﯿﺴﮫ ﺑﮫ وزارت ﮐﺸﻮر اﻋﻼم ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺗﺎ طﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪) «.‬ﻣﺎده ‪ ١٩٧‬آﯾﯿﻦ ﻧﺎﻣﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻣﻠﯽ(‬
‫‪ – ٣٣‬ﻋﻨﺎوﯾﻦ ‪ B,C,II‬ﺗﻤﺎﻣﺎۀ ﺗﻠﺨﯿﺺ از از اﺧﺒﺎر روزﻧﺎﻣﮫ ھﺎی اطﻼﻋﺎت و‬
‫ﮐﯿﮭﺎن و ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز در روزھﺎی ‪ ٢۵‬ﺗﯿﺮ ﺗﺎ ‪ ١١‬ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ – ٣۴‬ﺑﺎﻗﺮ ﻋﺎﻗﻠﯽ‪ ،‬روزﺷﻤﺎر ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،٢‬ص‪. ٢٠ .‬‬
‫‪ – ٣۵‬ھﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ – ٣۶‬ھﻤﺎن‪ ،‬ص‪١۵ .‬‬
‫‪ – ٣٧‬ھﻤﺎن‪ ،‬ص‪٢ .‬‬
‫‪ – ٣٨‬ھﻤﺎن‪ ،‬ص‪١٧ .‬‬
‫‪ – ٣٩‬ھﻤﺎن‪ ،‬ص‪٢۶ .‬‬
‫‪ – ۴٠‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﺰاﯾﺎی »ﻣﺮاﺟﻌﮥ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﮫ آرای ﻣﺮدم« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ »رأی‬
‫ﮔﯿﺮی در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮدم« ‪ -‬ﺑﮫ ﺧﺼﻮص در ﮐﺸﻮرھﺎی ﺟﮭﺎن ﺳﻮم – اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ »ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ« را ﭼﻮن ﻋﺪۀ ﻣﻌﺪودی ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺧﺮﯾﺪ؛ وﻟﯽ‬
‫ﯾﮏ ﻣﻠﺖ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺧﺮﯾﺪ‪.‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت وﺳﯿﻊ ﻓﺮﯾﺒﻨﺪه – و ان ھﻢ طﯽ ﯾﮏ‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪ طﻮﻻﻧﯽ – ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﻐﺮ ﻣﻠﺖ ھﺎ را ﺧﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ – ۴١‬دﮐﺘﺮ ﷴ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺧﺎطﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت‪ ،‬ص‪. ٢۵۴ .‬‬
 ‫‪٢٥٤‬‬ ‫ﺖ ﻣ ﯽ ا ان‬ ‫ﺮد ا ﺪاف‬ ‫ﺪق و ﮐﺎر د »ا ﯿﺎرات‪ ،‬ر ا ﺪوم و ا ﺤﻼل ﺠ ﺲ«‬

‫ﭘﯽ ﻧﻮﺷﺖ ھﺎ‪:‬ﻋﺒﺪﷲ ﺑﺮھﺎن» ﻣﺮداد ‪ ،١٣٣٢‬رﻓﺮاﻧﺪوم ﻣﺼﺪق ‪ ،‬دو دﯾﺪﮔﺎه«‬ ‫◀‬
‫‪ - ١‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ‪ ،‬ﺧﺎطﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت‪ ،‬ص ‪٢۴۴‬‬
‫‪ - ٢‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﯽ ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ‪ ، ...‬ص ‪٣٠۴‬‬
‫‪3- H. Katouzian (ed.) Musaddiq`s – Memoirs, London: Jebheh 1988‬‬
‫ﺟﻤﻼﺗﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در» ﮔﯿﻮﻣﮫ« آﻣﺪه و ﻓﺎﻗﺪ ﺷﻤﺎره ارﺟﺎع‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﺎت دﮐﺘﺮ ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن در ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺬﮐﻮر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﺳﺎﻟﮭﺎی ﺑﺤﺮان‪ ،‬ﺧﺎطﺮات روزاﻧﮥ ﻧﺎﺻﺮ ﻗﺸﻘﺎﯾﯽ‪ ،‬ص ‪٢٧٣‬‬
‫‪ -۵‬ﺑﺮای اطﻼع ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺟﺮﯾﺎن اﺧﺘﻼف ﺷﺎه و اﻧﮕﻠﯿﺴﯿﮭﺎ و ﻧﻘﺶ دﮐﺘﺮ طﺎھﺮی‬
‫و ﮔﻠﮫ داری و ‪ ...‬ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ ﺑﮫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺻﺺ‪ . ٢۵٠ – ٢۵١‬اﯾﻦ ﺑﺤﺚ‬
‫از آﻧﺠﺎ ﺷﺮوع ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ ﻧﺎﺻﺮﺧﺎن از ﮔﻠﮫ داری ﻣﯽ ﭘﺮﺳﺪ» ﻋﻠﺖ دوﺳﺘﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ھﺎ ﭼﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ آن ﻗﺪر ﻣﻌﺮوف ﺷﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪ - ۶‬ﻣﺼﺪق در ﻣﺤﮑﻤﮥ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ج‪ .١ .‬ﺻﺺ ‪١١۶‬‬
‫‪ - ٧‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪٩٩‬‬
‫‪ - ٨‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﯽ » آﯾﺎ ﭘﯿﺮوزی دﺷﻤﻦ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮد؟« اﯾﺮان ﻓﺮدا‪ ،‬ش‬
‫‪ ، ٨‬ﻣﺮداد‪ -‬ﺷﮭﺮﯾﻮر ‪ ، ١٣٧٢‬ص ‪۶۶‬‬
‫‪ - ٩‬ﺧﺎطﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت ‪ ،‬ص ‪١٧٩‬‬
‫‪ - ١٠.‬ﻣﺼﺪق در ﻣﺤﮑﻤﮥ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ دﻓﺎع و ﺧﺎطﺮات و ﺗﺄﻟﻤﺎت ‪ .‬ج ‪٢‬‬
‫‪ - ١١‬ﻋﺒﺪﷲ ﺑﺮھﺎن » آﯾﺎ ﻗﺎﺗﻼن اﻓﺸﺎر طﻮس ﺷﮑﻨﺠﮫ ﺷﺪﻧﺪ؟«‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻧﻮ ‪ ،‬ش‬
‫‪ ،٢۵‬ﻣﺮداد ‪ ، ١٣٧۴‬ص ‪۶١‬‬
‫‪ - ١٢‬ﺑﮭﺮام اﻓﺮﺳﯿﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﺼﺪق و ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺧﺎطﺮات اﺣﻤﺪ زاده ‪ ،‬ص ‪٣٢۴‬‬
‫‪ - ١٣‬دﮐﺘﺮ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﯾﻦ اﻣﯿﺮ ﻋﻼﯾﯽ‪ ،‬ﺻﻌﻮد ﷴ رﺿﺎ ﺷﺎه ﺑﮫ ﻗﺪرت‪ ،‬ص ‪٣٠١‬‬
‫‪ - ١۴‬ﺑﺎﻗﺮﻋﺎﻗﻠﯽ‪ ،‬ﺧﺎطﺮات ﯾﮏ ﺗﺨﺴﺖ وزﯾﺮ) دﮐﺘﺮاﺣﻤﺪ ﻣﺘﯿﻦ دﻓﺘﺮی (‪ ،‬ص‬
‫‪.٣١٨‬‬
‫‪ - ١۵‬ﻓﺸﺮدۀ ﺟﺎﻟﺒﯽ از ﺟﺮﯾﺎن ﺳﺎزش ﺷﺎه ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﮫ ﻟﻨﺪن ﮐﮫ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﮫ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺳﻮم ﮔﺮدﯾﺪ در ھﻔﺘﮕﯽ ﺷﺮق ﻣﯿﺎﻧﮫ‪ ،‬ش ‪، ١٠ – ٩‬‬
‫ﻣﻮرخ ‪ ٣١‬ﺗﯿﺮ و ‪ ٧‬ﻣﺮداد ‪ ١٣٢٧‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫‪ - ١۶‬اﻧﻮر ﺧﺎﻣﮫ ای‪ ،‬از اﻧﺸﻌﺎب ﺗﺎ ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ص ‪.١۵٨‬‬
 ‫��‬
‫ان�ﺸﺎرات ��ﺪق ‪ � -‬ﯽ‬