Valjevo

Iz Wikipedije, slobodne enciklopedije

Idi na navigacijuIdi na pretragu
Valjevo

Centar

Opširnije

Opširnije

Osnovni podaci
Država  Srbija
Gradonačelnik DR. Slobodan Gvozdenović (Srpska
napredna stranka)
Pokrajina centralna Srbija
Okrug Kolubarski
Stanovništvo
Stanovništvo  58.932
Aglomeracija 90.312
Geografija
Koordinate 44°16′27″N 19°53′28″E / 44.274167°N
 19.891111°E

Vremenska zona UTC+1, leti UTC+2

Nadmorska visina 185 m

Valjevo
Valjevo na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski kod 14103 14104 14105 14106 14109
14111 14112
Pozivni broj 014
Registarska
VA
oznaka
Veb-strana www.valjevo.org.rs

Koordinate:  44° 16′ 27" SGŠ, 19° 53′ 28" IGD

Valjevo je grad u Srbiji, sedište opštine Valjevo i Kolubarskog upravnog okruga. Nalazi
se u Zapadnoj Srbiji, u Kolubarskom okrugu, na nepunih 100 kilometara južno od
Beograda. Gradsko jezgro smešteno je u kotlini kroz koju protiče reka Kolubara. Valjevo
spada među veća i razvijenija naselja u Srbiji. Prema popisu iz 2010. godine, grad
Valjevo ima 72.435 stanovnika, a cela opština Valjevo ima 117.761. Nalazi se na
prosečnoj nadmorskoj visini od 185 metara.[1]
Tokom istoriji srpskog naroda Valjevci su često imali istaknutu ulogu u pokretima za
nacionalno oslobođenje, ali, pored vojskovođa i narodnih vođa, znatan je broj značajnih
književnika, umetnika i naučnika. Istovremeno, ovaj grad se svrstava i među najstarije
gradska naselja Srbije. Ime Valjevo se po prvi put sreće u jednom dokumentu
sačuvanom u Historijskom arhivu u Dubrovniku, a datiranom na 1393. godinu. Od tada
naselje ima šest stotina godina potvrđenog kontinuiranog postojanja. Tokom vekova je
grad doživljavao uspone i padove u njegovom istorijskom razvoju. U prošlim
vremenima, prolazeći kroz ove krajeve različiti putopisci su Valjevo nazivali, gradom,
varošju, kasabom, pa i selom. Naravno, reč je o stanju koje su oni u trenutku svog
prolaska kroz valjevsku kotlinu zaticali na terenu, kao i odrednicama zasnovanim na
iskustvu stečenom u kulturama iz kojih su ponikli, ali, u mnogim slučajevima, može biti i
reč o terminologiji koja se tokom vremena menjala, označavajući u određenom periodu
jedan, a kasnije drugi pojam.

Sadržaj/Садржај

 1Geografija
o 1.1Klima
 2Etimologija imena
 3Istorija
o 3.1Od praistorije do srednjeg veka
o 3.214. i 15. vek
o 3.3Pod turskom vlašću
o 3.417. i 18. vek
o 3.5U modernoj srpskoj državi
o 3.620. vek
 4Istaknute ličnosti
 5Stanovništvo
 6Sport
 7Reference
 8Vanjske veze

Geografija[uredi - уреди | uredi izvor]

Valjevo u toku dana

Valjevo ima povoljan geografski položaj koji se ogleda u blizini više važnih
saobraćajnica, kao što su Ibarska magistrala, magistralni put koji vodi ka Jadranskom
moru, Bosni i Hercegovini, Mačvi i Vojvodini, kao i pruga Beograd-Bar i pruga Valjevo—
Loznica u izgradnji. Takođe, Valjevo se nalazi na samo 100 km od Beograda, glavnog
grada Srbije[1], a uz grad se nalazi i Aerodrom Valjevo sa potencijalom da u budućnosti
usluži ceo Kolubarski okrug.
U Valjevu se Jablanica i Obnica spajaju u reku Kolubaru. U Kolubaru se, na teritoriji
Valjeva, takođe ulivaju reke LJubostinja i Gradac.
U Petnici, na 5 km od Valjeva, nalaze se otvoreni bazeni i tereni za male sportove, kao i
veštačko jezero na reci Pocibravi — stecište kupača i ribolovaca[1].
Klima[uredi - уреди | uredi izvor]
Valjevski kraj ima relativno stabilnu, umereno-kontinentalnu klimu, sa izvesnim
specifičnostima, koje se manifestuju kao elementi subhumidne i mikrotermalne klime.
Srednja godišnja temperatura vazduha u Valjevu je 11°S. Najhladniji mesec je januar,
sa srednjom temperaturom vazduha od -0,2°S, a najtopliji, jul sa prosečnom
temperaturom od 21,4°S. Nejviša ikad zabeležena temperatura je bila 42,5°S a najniža
-29,6°S.
Vazdušni pritisak u Valjevu pokazuje znatnu promenljivost, sa najvećom srednjom
vrednošću u oktobru i januaru, 998,3 milibara i 998,0 milibara, a najmanjom u aprilu
993,3 milibara. Ekstremne srednje mesečne vrednosti vazdušnog pritiska su 1010,3
milibara u januaru i 985,5 milibara u decembru.
Relativna vlažnost vazduha u području Valjeva, sa srednjom godišnjom vrednošću od
74,6 % ukazuje na umerenu vlažnost vazduha.
U proseku, Valjevo ima ukupno 198,9 sunčanih časova godišnje, odnosno 44,8 %
potencijalnog osunčavanja, sa najsunčanijim mesecom, julom (281,8 časova) i
najoblačnijim, decembrom (68,6 časova).
Padavine u Valjevskom kraju imaju obeležje srednjoevropskog, podunavskog režima
godišnje raspodele. Srednja godišnja visina padavina u Valjevu iznosi 785,7 mm;
najkišovitiji mesec je jun, sa 100,1 mm, a najsuvlji februar, sa 45,9 mm.
Snega u Valjevskom kraju prosečno ima 30,9 dana. U velikom delu kolubarskog i
tamnavskog sliva je srednja godišnja učestanost dana sa snežnim pokrivačem do 40
dana. Prosečan prvi dan sa snežnim pokrivačem u Valjevu je 1. decembar. Prosečan
poslednji dan sa snežnim pokrivačem u Valjevu je 16. mart, a na najvišim terenima
posle 1. maja[2].

  Merenja u meteorološkoj stanici u Valjevu (176 m) - prosek 1961—1990.[3]

Mesec Jan Feb Mart Apr Maj Jun Jul Avg Sep Okt Nov Dec Godišnje
Srednje maksimalne 17, 26, 27, 23, 18,
4,2 7,0 12,2 22,0 24,9 11,6 5,7 16,7
temperature (°C) 3 9 0 7 3

11, 20, 20, 16, 11,

Srednje temperature (°C) -0,4 2,0 6,3 16,0 19,1 6,1 1,5 10,9
1 8 2 5 2

Srednje minimalne 14, 14, 10,

-4,4 -2,0 1,0 5,4 9,9 13,1 5,7 1,7 -2,3 5,6
temperature (°C) 6 0 5

Srednja mesečna količina 50, 46, 63, 76, 67, 59, 48, 59,
54,2 88,1 108,3 59,6 782,2
padavina (mm) 4 2 5 7 9 6 3 4

Etimologija imena[uredi - уреди | uredi izvor]

Valjarica (Valjavica) drveni objekat, sa mehanizmom sa pogonom na vodu za valjanje vunene tkanine i izrade
sukna. po narodnoj legendi Valjevo je dobilo ime po valjaricama koje su u većem broju postojali duž Kolubare i
Gradca.

Tokom svih ovih vremena u valjevskoj su kotlini postojala naselja, ali pošto su obavljana
samo sondažna arheološka istraživanja, i to na vrlo malim površinama, teško je nešto
konkretnije reći o njihovom karakteru i prostoru koji su zauzimala u odnosu na današnje
gradsko jezgro kao i o kontinuitetu postojanja i o eventualnim starim imenima. Najstariji
do sada poznati spomen Valjeva pod tim imenom je, na osnovu jednog dokumenta
iz Dubrovačkog arhiva, iz 1393. godine. O poreklu tog imena još nema pouzdanih
istorijskih podataka. Postoji više narodnih legendi koje imaju različite priče o nastanku
imena Valjevo. Po jednoj Valjevo je dobilo ime po „valjaricama“ kojih je bilo duž obala
Kolubare. Druga opet ime Valjevo vezuje za dobru, „valjanu“, zemlju u valjevskoj kotlini.
Po trećoj legendi Valjevo je svoje ime dobilo po grupi umornih izbeglica, koji su se,
bežeći pred Turcima skotrljali, „svaljali“, s okolnih planina u kotlinu.
Pored narodne tradicije, i filologija je dala više hipoteza o postanku ovog imena. Po
jednoj, reč Valjevo je nastala od stare latinske riječi „valis“ (lat. vallis) što znači dolina.
Po drugoj, od reči „val“, zbog reke koja je pri bujicama plavila kotlinu. Postoji i hipoteza
po kojoj Valjevo potiče od iskvarenog oblika imena rane srednjovekovne tvrđave, čije su
postojanje, negde na Balkanu, pod imenom „Balba“, zabeležili vizantijski istorijski izvori.
Od svih tumačenja naučno je najutemeljenije ono prema kojemu reč Valjevo predstavlja
prisvojni pridev starog slovenskog imena „Valj“. Time bi Valjevo označavalo posed,
odnosno vlasništvo izvesnog Valja. Ova hipoteza ima i svoje potvrde u jednoj od
narodnih legendi koja spominje postojanje nekog Valja, koji je bio vlasnik prve kafane
podignute na području današnjeg grada, kao i u postojanju prezimena Valjević[4].

Istorija[uredi - уреди | uredi izvor]

Istorija Valjeva zauzima posebno mesto u istoriji srpskog naroda. Valjevo i Valjevci su
često imali istaknutu, a neretko i vodeću ulogu u pokretima za nacionalno oslobođenje.
Međutim, pored vojskovođa i narodnih vođa, valjevski kraj je iznedrio i ne mali broj
značajnih književnika, umetnika i naučnika. Istovremeno, ovaj grad se svrstava i među
najstarije gradska naselja Srbije.
Od praistorije do srednjeg veka[uredi - уреди | uredi izvor]
Plodna i brdima zaštićena dolina uz reku od davnina je pružala dobre uslove za život,
na šta ukazuju na tlu grada tragovi ljudskih zajednica još iz vremena mlađeg kamenog
doba, pronađeni u Petničkoj pećini. Od kraja 1. veka p.n.e, valjevska kotlina se, zajedno
s drugim teritorijima današnje Srbije, nalazila u sastavu Rimskog carstva, da bi, poslije
njegove podele krajem 4. veka, ušla u okvire Istočnog rimskog carstva. Tokom seobe
naroda na ovu vizantijsku teritoriju trajno se naseljavaju Sloveni i osnivaju više manjih
državica, sklavinija, koje su bile čas autonomne, čas u sastavu različitih većih država
koje na Balkanu nastaju i nestaju: Bugarska, Samuilovo carstvo, Ugarska, da bi u 11.
veku opet potpale pod uticaj Vizantije. Od samih početaka nezavisne države Stefana
Nemanje, u njen sastav je ulazila i šira okolina današnjeg grada Valjeva. Iz tih vremena
na teritoriji samoga grada do današnjih dana su preostali tragovi jednog manastira koji
je datiran na kraj 13. i početak 14. veka.
14. i 15. vek[uredi - уреди | uredi izvor]
Tokom celog ranog srednjeg veka u valjevskoj kotlini su postojala naselja, ali s obzirom
da su su obavljana samo sondažna arheološka istraživanja, i to na veoma malim
površinama nema pouzdanih podataka o njihovim osobinama i prostoru koji su
zauzimala u odnosu na današnje gradsko jezgro kao i o kontinuitetu postojanja i o
eventualnim starim imenima. Valjevo se prvi put pominje u pisanim zapisima u dve
ćirilične knjige iz Dubrovačkog arhiva, koje datiraju iz 1393. godine, a objavljene su pod
naslovom "Stare srpske povelje i pisma" (Prvi tom 1929. a drugi 1934. godine)[1].
U vreme prvog poznatog pomena imena Valjevo, 1393. godine, ovo naselje je bilo već
uveliko aktivan trgovinski centar srednjevekovne Srbije u koji su dolazili trgovci iz
Dubrovnika i tu osnivali svoje filijale, da bi preko njih otkupljivali različite sirovine koje su
prevozili dalje ka zapadu, dok su tu prodavali različitu otmenu robu nabavljanu duž
obala Mediterana. Uspon Valjeva, kao i uspon autonomne Srbije, zaustavljen je 1459.
godine kada je srednjevekovna srpska država osvojena od strane Turske imperije.
Pod turskom vlašću[uredi - уреди | uredi izvor]
Muselimov konakSa promenom feudalnog gospodara život u valjevskoj kotlini nije u
potpunosti zamro. Istina, umesto trgovačkih karavana kroz Valjevo su sada prolazile
turske vojne jedinice na svom pohodu ka Ugarskoj, čije su se granice u to vreme
nalazile samo nekoliko desetina kilometara severno od Valjeva. Ipak, iako deo jedne
muslimanske države u prvim decenijama turske vlasti, Valjevo je ostalo pretežno
hrišćansko naselje. Razlog za to je da je, zbog blizine neprijateljske Ugarske,
hrišćansko stanovništvo pograničnih oblasti imalo izvesne privilegije, kako ne bi bežalo
preko granice i pružalo aktivnu vojnu pomoć neprijatelju. Međutim, već od druge
četvrtine 16. veka stanje počinje da se menja. Posle velike turske pobede nad Ugarima,
1526. godine kod Mohača, muslimanska imperija kreće u dalji pohod u Evropu,
pomerajući svoje granice na sever, istok i zapad. Time Srbija, a sa njom i Valjevo,
postaje teritorija duboko u unutrašnjosti carstva. Samim tim turska imperija više nije
imala razloga da i dalje čuva one privilegije koje je lokalno stanovništvo do tada uživalo.
Sa njihovim ukidanjem počinje postupak islamizacije. Lokalno stanovništvo, ili prelazi u
islam, ili beži dalje na sever. Oni koji nisu to učinili padaju u potčinjen položaj.
Na mesto odseljenog lokalnog stanovništva doseljavaju se muslimani iz udaljenijih
krajeva. Istovremeno, sa pomeranjem granice u Valjevu su stvoreni svi uslovi za
ponovni procvat trgovine, a time i za dalji razvoj varoši. Slikovitu predstavu ubrzanog
razvoja i islamizacije koja ga prati pružaju turski popisi iz 16. veka. Na samom početku
tog procesa, 1528. godine u Valjevu ima ukupno oko 600 stanovnika, od čega je dve
trećine hrišćana. Samo tri decenije kasnije, 1560. godine, broj stanovnika se povećao
za tri i po puta (oko 2.060), ali u stvari, povećao se samo broj muslimana, dok je broj
hrišćana smanjen, tako da je sada njihov odnos 6 prema 1 u korist muslimana (1528.
godine je u Valjevu bilo 71 hrišćanska i 27 muslimanskih kuća, a tada je broj hrišćanskih
kuća spao na 51, dok se broj muslimanskih popeo na 293). Ovaj proces islamizacije je
nastavljen i u sledećem veku, tako da nekadašnji hrišćanski trg postaje prava
orijentalna kasaba. Takvu sliku o njemu je početkom 17. veka ostavio i poznati francuski
diplomata i putopisac Luj Žedeon, napisavši da je Valjevo: „mnogoljudno i prostrano
mesto, prijatno po velikom broju vrtova“. Sličnu predstavu orjentalne naseobine je 1660.
godine ostavio i čuveni turski putopisac Evlija Čelebija pominjući postojanje desetak
džamija, jednog turskog kupatila i većeg broja kuća okruženih vrtovima i baštama. U to
vreme Valjevo se za dva i po puta povećalo u odnosu na stanje pre sto godina. Tada je
u njemu bilo ima 870 kuća sa oko 5.200 stanovnika. Pored toga Čelebija je zabeležio da
se Valjevo nalazi u dolini, da zauzima obe obale reke Kolubare koja ga deli na dva dela.
Na jednoj obali je takozvana čaršija, poslovni deo grada, sa radnjama i dućanima, dok
se sa druge strane reke nalazi stambeni deo. Valjevo se tada nalazilo na onom mestu
gde je danas njegovo najuže jezgro, zauzimajući kao i danas obe obale reke.
Predpostavlja se da je pre Čelebijine posete, kada je u varoši bilo manje domaćinstava,
celokupan njegov sadržaj bio smešten samo na jednoj obali reke.