ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

6 - ΜΙΚΡΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 6

Γενική Επιμέλεια: Έλλη Δρούλα

Εισαγωγή-Μεταγραφή: Στάθης Κουτρουβίδης

Στο εξώφυλλο: Προσωπογραφία του Γεωργίου Λασσάνη

Οδησσός, Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας, αρ. κατ. 17

Στοιχειοθεσία-Σελιδοποίηση: Δημήτρης Ζαζάς

Διορθώσεις: Λίλα Θεοδόση
Μακέτα εξωφύλλου: Ειρήνη Μανουσάκη

©
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Τηλ.: 210 370.72.27, fax: 210 370.72.94
e-mail: reference@parliament.gr

ISBN 978-960-560-150-8
 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΑΝΗΣ

Έκθεσις περί Ληστείας

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

ΑΘΗΝΑ 2018
 «Μας πήρε το μεσημέρι,
γεια σου αρχιληστή Νταβέλη»*

Τ ο εικοσασέλιδο χειρόγραφο διαστάσεων 29Χ20 εκ.

με αριθμό εγγράφου 10 και τίτλο Έκθεσις περί Λη-
στείας διασώζεται στο Αρχείο του Φιλικού Γεωργίου
Λασσάνη (1793-1870) στην Βιβλιοθήκη της Βουλής
(ΒΒ).1 Ο Γεώργιος Λασσάνης (1793-1870), με καταγωγή
από την Κοζάνη, υπήρξε ένα πρόσωπο που συνδύαζε
την λογιοσύνη, τις αρετές της διοίκησης και την στρα-
τιωτική δράση, με μεγάλη παιδεία, πλούσια εμπειρία
από χώρες του εξωτερικού και συγκεκριμένα την Βου-
δαπέστη, την Λειψία, όπου και έλαβε τις πρώτες του
σπουδές, την Μόσχα και την Οδησσό, όπου ενεπλάκη
και συμμετείχε ενεργά στην έναρξη της Επανάστασης
ως υπασπιστής του Αλέξανδρου Υψηλάντη και στην
συνέχεια ως χιλίαρχος του Ιερού Λόχου.2

7
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

Πρόκειται για κείμενο του ίδιου του Λασσάνη στο

διάστημα που κατείχε την θέση του Νομάρχη Αττικής
και Βοιωτίας. Τον Ιούλιο του 1856, με το κείμενο αυτό
απευθύνεται στο Υπουργείο Εσωτερικών, γεγονός που
επιβεβαιώνεται από το αντίγραφο του κειμένου που
εντοπίστηκε στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ), στο
Οθωνικό Αρχείο του Υπουργείου Εσωτερικών.3
Το κείμενο δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό. Ο μοναδικός
μελετητής που κάνει λόγο γι’ αυτό πιο συγκεκριμένα,
χωρίς ωστόσο να επιμένει, είναι ο Ι. Κολιόπουλος στην
μελέτη του Ληστές. Το χειρόγραφο αποτελεί, μια από
τις ελάχιστες, αλλά και πιο συναρπαστικές μαρτυρίες
που διαθέτουμε σχετικά με το φαινόμενο της ληστείας
στο νεοϊδρυθέν ελληνικό κράτος. Δεν γνωρίζουμε, ωστό-
σο, εάν το κείμενο συντάχθηκε και αποστάλθηκε στο
Υπουργείο ύστερα από προτροπή της διοικητικής ιεραρ-
χίας ή εάν έγινε με προσωπική αποκλειστικά πρωτο-
βουλία του Λασσάνη. Το κείμενο της Εκθέσεως αποτελεί
το απαύγασμα των συμπερασμάτων στα οποία κατέ-
ληξε ακριβώς ύστερα από την συστηματική έρευνα και
μελέτη που έκανε ο ίδιος ακολουθώντας τα βήματα
των ληστών από την στιγμή που ανέλαβε τα καθή-
κοντά του.

8
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η ενασχόληση του Λασσάνη με το θέμα των λη-

στών και κατ’ επέκταση των κλεφτών, από τους οποί-
ους έλκυαν την «καταγωγή» τους οι πρώτοι, δεν ήταν
κάτι το καινούργιο. Είχε μελετήσει συστηματικά την
ζωή και την παράδοσή τους κατά την μακρόχρονη πε-
ρίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας. Ο θείος του, ο επονο-
μαζόμενος και Καπετάν Πρασινο-Νικόλας, αναγκάστηκε
να διαφύγει στα ορεινά του Ολύμπου ως κλέφτης από
τις διώξεις που του επεφύλασσε ο Αλή Πασάς των
Ιωαννίνων. Ο Λασσάνης, λόγω της συγγενικής του
σχέσης με τον Πρασινο-Νικόλα, είχε μελετήσει την ζωή
των κλεφτών από κοντά, καθώς συνεργαζόταν με τον
θείο του. Άλλωστε έχουν εντοπιστεί και άλλα έργα του
ανάμεσα στα έγγραφα του Αρχείου, που αντλούν εικό-
νες από αυτήν την περίοδο και γενικά αυτήν την θε-
ματική, όπως το ποίημα «Το Κλεφτόπωλον».4 Βέβαια
τα υπόλοιπα είναι έμμετρα και με εμφανή λογοτε-
χνική διάθεση, σε αντίθεση με το κείμενο περί λη-
στείας. Από την άλλη, χρειάζεται να διευκρινιστεί ότι
η αντιμετώπιση των θεμάτων της κλέφτικης ζωής και
παράδοσης γινόταν μέσα από ένα πνεύμα θαυμασμού
και ηρωοποίησης των προσώπων, ενώ η Έκθεσις περί
ληστείας προσγειώνει με έναν ξαφνικό τρόπο τον συν-

9
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

τάκτη του κειμένου σε μια πολύ απτή πραγματικότητα,

την οποία άλλωστε καλείται από θέση ευθύνης να αν-
τιμετωπίσει.
Ο γραφικός χαρακτήρας του συγγραφέα είναι ευα-
νάγνωστος, εκτός από ορισμένα, ελάχιστα, σημεία.
Μαρτυρά άνθρωπο παιδευμένο. Ο συντάκτης καλύπτει
την μισή σελίδα, ενώ το υπόλοιπο τμήμα το αφήνει
κενό. Στο κυρίως κείμενο υπάρχουν αρκετές εμβόλιμες
σκέψεις και διορθώσεις, που παρατίθενται στο πλάι,
στο περιθώριο της σελίδας που παραμένει λευκό.5 Στο
τέλος κάθε σελίδας σημειώνει την πρώτη φράση, λέξη
ή συλλαβές της επόμενης σελίδας· πρακτική συνηθι-
σμένη ώστε ο αναγνώστης να οδηγείται εύκολα στην
συνέχεια του κειμένου. Η τελευταία σελίδα εμφανίζε-
ται κομμένη, δεν φαίνεται όμως να λείπει κείμενο. Στο
τέλος υπάρχει υπογραφή του ίδιου του Λασσάνη με
ημερομηνία 10 Ιουλίου 1856.
Το κείμενο χρονολογείται λίγες μόλις μέρες πριν
από την τελική σύγκρουση με τους ληστές και την εξο-
λόθρευση της συμμορίας του Χρήστου Νταβέλη, που
δρούσε στους νομούς Αττικής και Βοιωτίας, Φωκίδας -
Λοκρίδας και Εύβοιας. Καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί η
αναμέτρηση με τους ληστές, ο Λασσάνης φαίνεται να

10
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

μην γνωρίζει τι διαδραματίζεται εκείνη την στιγμή

στην περιοχή ευθύνης του, αλλά κάνει μια γενικού
τύπου τοποθέτηση σχετικά με το φαινόμενο.6 Η λη-
στεία, αν και μοιάζει να κατατρύχει τον βίο του ελλη-
νικού κράτους από την ίδρυσή του, δεν σχετίζεται με
ένα εντελώς καινούργιο φαινόμενο, αφού οι ρίζες της
εντοπίζονται στα προεπαναστατικά χρόνια και είναι
στενά συνυφασμένες με την δράση των κλεφτών και
των αρματολών. Άλλωστε, είναι κάτι παραπάνω από
εντυπωσιακή η αποστροφή που διασώζεται στην έκ-
θεση, όταν ο λήσταρχος Χρήστος Νταβέλης ζητάει να
πληροφορηθεί «εάν του έβγαλαν τραγούδι»,7 κατ’ ανα-
λογία των κλεφτών του παρελθόντος.
Αν και παρόμοιες συμπεριφορές γίνονταν ανεκτές
στο οθωμανικό σύστημα διοίκησης, το νεοϊδρυθέν, δυ-
τικού τύπου, ελληνικό κράτος δεν θα μπορούσε να τις
ανεχτεί. Επομένως οι κίνδυνοι για την κοινωνική ισορ-
ροπία που προκαλούνταν από την έξαρση της ληστείας
δεν άφηναν κανένα περιθώριο ανοχής από την πλευρά
του. Με άμεσο και συχνά βίαιο τρόπο, παρεμβαίνει για
να την καταστείλει.
Η διάλυση των ατάκτων της Επανάστασης συνοδεύ-
τηκε από την συνολική αναδιοργάνωση των στρατιω-

11
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

τικών σωμάτων και των δυνάμεων καταστολής εκ μέ-

ρους της οθωνικής διοίκησης. Την ίδια περίοδο, η δημο-
σίευση το 1834 του πρώτου Ποινικού Νόμου,8 έμπνευσης
του Γεώργιου Λουδοβίκου φον Μάουρερ (Georg Lud-
wing von Maurer, 1790-1872),9 έθετε πολύ πιο ουσια-
στικά το θέμα της αμνηστίας των πρώην ενόπλων και
ατάκτων σωμάτων στο ελληνικό κράτος. Αυτό άλλω-
στε ήταν και το κύριο αίτημα των ανθρώπων που κι-
νούνταν στα όρια της παρανομίας.
Η ίδρυση της Χωροφυλακής, η οποία είχε προηγηθεί
έναν χρόνο πριν, το 1833,10 παρά τις υποσχέσεις των
συντακτών του νόμου, δεν αντιμετώπισε δραστικά το
πρόβλημα, αφού εκείνοι που επέλεξαν να ενταχθούν
ήταν ελάχιστοι. Οι περισσότεροι παρέμεναν στο όριο
μεταξύ της νομιμότητας και της παρανομίας, διεκδι-
κώντας από τον Όθωνα την πολυπόθητη αμνηστία. Η
θέσπιση ενός αυστηρού νομοθετικού πλαισίου και πιο
συγκεκριμένα η απαγόρευση οπλοκατοχής και οπλο-
φορίας και η δημιουργία δημοτικής αστυνομίας συνιστούσαν
μόνο μερικές από μια σειρά νομοθετικών παρεμβάσεων
που άπτονταν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο του φαι-
νομένου της ληστείας. Η ληστεία, ωστόσο, ως φαινό-
μενο απασχόλησε με έναν καταλυτικό τρόπο την

12
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

πολιτική ζωή του νεοσύστατου κράτους και συνδέθηκε

με πολλές διαφορετικές εκφάνσεις της κοινωνικής και
οικονομικής ζωής. Έτσι, μετά την σχεδόν βίαιη απο-
στράτευση των πρώην επαναστατών από την Αντιβασι-
λεία, πολλοί από αυτούς –αν και συχνά προσχηματικά–
αναζήτησαν διέξοδο στο βουνό, ακολουθώντας την
κλεφταρματολική παράδοση. Παρά την συνεχή και
διαρκή αυστηροποίηση του θεσμικού πλαισίου, η αντι-
μετώπιση της ληστείας και των συμμοριών δεν επέ-
τρεπε ιδιαίτερη αισιοδοξία στις αρχές. Από τα Μεταβατικά
Αποσπάσματα στην δράση της Χωροφυλακής και
έπειτα στους Οροφύλακες,11 και, τέλος, σε ένα κράμα
Χωροφυλακής και Οροφυλάκων τίποτα δεν είχε απο-
φέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
Ταυτόχρονα, το ληστρικό φαινόμενο συνδέθηκε άρ-
ρηκτα με την αναγκαιότητα επέκτασης των, έως εκείνη
την στιγμή, ασφυκτικών συνόρων της χώρας, που το
1854 προσδιορίζονταν στην συνοριακή γραμμή Αμβρα-
κικού-Παγασητικού κόλπου. Πολύ συχνά, η πολιτική
του ίδιου του κράτους επενδύθηκε με ελπίδες για
«εθνικούς λόγους» στην δράση των ληστών της περιο-
χής· με έναν αμφίσημο συχνά τρόπο οι ληστρικές ομά-
δες θεωρήθηκαν ως το διαθέσιμο και ετοιμοπόλεμο

13
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

δυναμικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί υπό συγκεκρι-

μένες συνθήκες για αλυτρωτικούς σκοπούς.12
Ο Λασσάνης, πριν συντάξει την έκθεσή του, αποφα-
σίζει να διατρέξει το σύνολο του νομού, για να διαπι-
στώσει ο ίδιος την λογική που διέπει την ληστεία στην
περιοχή του. Το κείμενο του Λασσάνη αναφέρεται με
λεπτομέρειες στον γεωγραφικό χώρο όπου αναπτύσσε-
ται το φαινόμενο της ληστείας, στον ρόλο της στην πε-
ριοχή ευθύνης του, στις συμμορίες που την λυμαίνονται
και στον τρόπο δράσης τους, στον ρόλο των κλεπταπο-
δόχων, στην σύνδεσή τους με την ποιμενική ζωή των
βλαχοποιμένων, στην μοναστική ζωή, στους τρόπους
αντιμετώπισής της και στα ζητήματα που άπτονται
αυτής της προσπάθειας εκ μέρους των τοπικών αρχών
και της κρατικής εξουσίας.13
Από την περιγραφή του επισημαίνονται δύο σημεία
που κάνουν ιδιαίτερη εντύπωση: η ανάλυση των συν-
θηκών των μετακινούμενων πληθυσμών, ιδίως των
βλαχοποιμένων, και η ειδική φορεσιά που χαρακτηρί-
ζει την ληστρική συμπεριφορά. Ο Λασσάνης αναφέρε-
ται με λεπτομέρεια στην δράση τεσσάρων συμμοριών
της περιοχής. Σε άλλο κείμενό του, που απόκειται στα
ΓΑΚ, με τον τίτλο «Περί των Βλαχοποιμένων», επιμένει

14
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

στον ιδιαίτερο ρόλο των βλαχοποιμένων στην έξαρση

της ληστείας. Εκεί σημειώνει, επαναλαμβάνοντας πολύ
πιο πειστικά την επιχειρηματολογία που μεταφέρει και
στην έκθεση:

Οἱ ἐν τῇ Στερεᾷ Ἑλλάδι κατὰ τὸν παρόντα χειμῶνα νέ-

μοντες τὰ ποίμνιά των βλαχοποιμένες δὲν εἰσῆλθον
νεωστὶ ἐκ τοῦ Ὀθωμανικοῦ κράτους, ἀλλ’ ἐνδιατρίβουσι
πρὸ πολλῶν ἐτῶν καὶ εἶναι ἐγγεγραμμένοι εἰς διαφόρους
δήμους τοῦ κράτους, διὰ τὸν τύπον μόνον, ἀλλ’ οὐδεὶς ἐξ
αὐτῶν ἐγκατεστάθη οἰκογενειακῶς καὶ διαρκῶς εἴς τινα
δῆμον. Οἱ βλαχοποιμένες οὗτοι εἶναι συγκεντρωμένοι εἰς
ὁμάδας ἢ τσελιγκάτα, ἔχοντες ἐπικεφαλῆς ἕναν ἀρχι-
ποιμένα, καὶ διὰ τοῦ τρόπου τούτου ἑκάστη ὁμάς ἢ τσε-
λιγκάτον σχηματίζει ἰδίαν κοινότητα μὴ συγχωρημένην
παρὰ τοῦ Νόμου. Αἱ ὁμάδαι αὗται ἔχουν συνήθειαν τὸ μὲν
θέρος νὰ μεταβαίνωσιν εἰς τὰ ὀρεινὰ μέρη, τὸν δὲ χειμῶνα
εἰς τὰ πεδινὰ τῆς Στερεᾶς Ἑλλάδος. Ἡ μετάβασις αὕτη σὺν
γυναιξὶ καὶ τέκνοις τῶν ὁμάδων ἤ τσελιγκάτων συντείνει
ὥστε οἱ βλαχοποιμένες οὗτοι νὰ ὦσιν ἀποχωρισμένοι ἀπὸ
τὴν λοιπὴν κοινωνίαν καὶ νὰ ἐνδιαιτῶνται εἰς κινητὰς
σκηνὰς σταινομένας πάντοτε μακρὰν τῶν χωρίων.

15
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

Καὶ στην συνέχεια επισημαίνει ότι

ὁ ποιμενικὸς βίος τῶν βλαχοποιμένων τούτων εἶναι ἡ
πρώτη βαθμὶς τῆς κλίμακος τῆς διαχωριζούσης διὰ
πολλῶν βαθμίδων τὸν ἄγριον ἄνθρωπον ἀπὸ τὸν πολιτι-
σμένον. Ἀποχωρισμένοι ἀπὸ πᾶσαν κοινωνίαν, ἀγροίκοι,
ἀμαθείς, μὴ ἀκούοντες ποτὲ θρησκευτικὴν διδασκαλίαν
ἐπιρρέπουσιν εἰς τὴν κακίαν, καθόσον ὁ δρόμος πρὸς τὴν
ἀρετὴν εἶναι σκολιός. Διατρίβοντες διαρκῶς ἐν τοῑς
ὑπαίθροις ἔρχονται εἰς συνεχὴ συνάφειαν μὲ τοὺς ληστάς,
συνδέουσι σχέσεις μὲ αὐτοὺς καὶ ἐπὶ τέλους ἐπιδίδονται
καὶ πολλοὶ ἐξ αὐτῶν εἰς τὸν ληστρικὸν βίον…14

Η ληστεία στην περιοχή συνδεόταν άρρηκτα με τον

κύκλο των ανθρώπων που κινούνταν γύρω από την
κτηνοτροφία και την συνεχή μετακίνηση. Οι μικροί οι-
κισμοί της περιοχής, τα μοναστήρια, μοναχοί και ιερείς,
και κυρίως ο αγροτοκτηνοτροφικός χαρακτήρας της οι-
κονομίας συνέβαλαν αποφασιστικά στην ανάπτυξη της
ληστρικής συμπεριφοράς κατά την άποψη του Λασ-
σάνη.
Η ληστεία, και οι αρχηγοί των συμμοριών από την
άλλη, εξάπτουν την φαντασία των απλών ανθρώπων
και αγγίζουν την σφαίρα του μύθου, αποκτώντας πολ-

16
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

λές φορές υπερφυσικά χαρακτηριστικά. Το 1855, πε-

ρίοδο κατά την οποία το ελληνικό κράτος αδυνατούσε
να αμυνθεί ουσιαστικά στα στρατεύματα κατοχής στην
διάρκεια του προσωρινού, από το 1854, αποκλεισμού
του Πειραιά και της πρωτεύουσας, προκειμένου να μην
συνταχθεί η χώρα στο πλευρό της Ρωσίας κατά την
διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου, ο Χρήστος Νταβέλης
μαζί με 13 άνδρες επιτέθηκε κατά των γαλλικών στρα-
τευμάτων και απήγαγε έναν Γάλλο αξιωματικό.
Η αποδοχή της ληστείας μέσα από ένα «τυχαίο»
συμβάν όπως αυτό, στην συνείδηση και στα μάτια της
πλειονότητας των ανθρώπων δεν σχετίστηκε μόνο με
την σύνδεσή της με τις καλύτερες παραδόσεις των κλε-
φτών της προεπαναστατικής περιόδου, αλλά και με το
γεγονός ότι οι ληστές θεωρούνταν άνθρωποι που
υπερασπίζονταν τους κατατρεγμένους και τους φτωχούς.
Χαρακτηριστικό δείγμα θαυμασμού ήταν το κείμενο του
Γ.Π. Κρέμου στο Ημερολόγιον του Κων. Σκόκου, το 1896:

Τίς δὲν ἐνθυμεῖται τὸν ἐπιτηδειότατον Λύγκον, τὸν

ἀτρόμητον Κακαράπην (Μπελούλιαν), τὸν στρατηγικώ-
τατον Νταβέλην, ὧν ἐπάρατος ἡ μνήμη καὶ μάλιστα τοῦ
τελευταίου παραμένει ἀνὰ πάσαν τὴν Ἑλλάδα καὶ ἐκτὸς

17
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

αὐτῆς, καὶ μάλιστα ἐν Γαλλίᾳ; Καὶ ὅμως, ἐὰν μάθη τις τὰ

αἴτια, ὧν ἕνεκα ἐγένοντο οἱ ἄνθρωποι οὗτοι λησταί, θὰ
οἰκτείρῃ τὴν ἑλληνικὴν διοίκησιν καὶ δικαιοσύνην. Αὐτὸν
ἐγὼ ἐγνώρισα παῖς ὢν τὸν μεγαλοκέφαλον τὸν ἐκ ποιμε-
νικῆς οἰκογενείας τοῦ ἐπὶ τοῦ μουσολήπτου Ἑλικῶνος
χωρίου Κυριακίου καταγόμενον, τὸν ξανθὸν μακροπώ-
γωνα, τὸν ἡράκλειον ῥώμην ἔχοντα, τὸν τρομερώτατον
λῄσταρχον Μπελούλιαν· ἐπίσης ἐγνώρισα τὸν λεπτοφυᾶ,
τὸν ὡραιοτάτης παρθένου πρόσωπον ἔχοντα, τὸν εὐστρο-
φώτατον, ὠκυποδέστατον, στρατηγικώτατον Χρῆστον
Νταβέλην ὡς ποιμένα ἐν τῷ χωρίῳ Στειρίῳ τοῦ Ἑλι-
κῶνος ἐξ Ἀρβανιτοβλάχων ἕλκοντα τὸ γένος, τὸν καὶ παρ’
αὐτᾶς τᾶς Ἀθήνας λῃστείας καὶ φόνους διαπράξαντα καὶ
γαλλικὸν στρατὸν τῆς κατοχῆς ἐνταύθα καταισχύναντα.
Καὶ οἱ δυὸ οὖτοι ὡς λῄσταρχοι ὑπὸ τᾶς ἀρᾶς σύμπαντος
τοῦ ἑλληνικοῦ κόσμου ἐφονεύθησαν ὑπό τε τοῦ στρατοῦ
καὶ ὑπὸ τὸν ἐξ Ἀραχώβης τοῦ Παρνασοῦ καταγόμενον
πρώην λῄσταρχον Ἰωάννην Μέγαν ἄνδρα γενναιότατον
Ἀραχωβιτῶν καὶ ἄλλων χωριτῶν, ὡς αἱμοβόροι καὶ
μιαιφονώτατοι. Καὶ ὅμως ὁ μὲν πρῶτος φιλησυχώτατος
ὢν ἕνεκα τῆς γυναικὸς αὐτοῦ ἀτιμασθείσης ὑπὸ ὀσιωτά-
του μοναστοῦ καὶ μὴ τυχῶν δικαιοσύνης ὀπόθεν ἔδει,
ἀλλὰ τοὐναντίον ἀπηνῶς καταδιωχθεῖς ἐτράπη εἰς τὰ ὄρη

18
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

καὶ ἀπέβη οἶον γινώσκει ἡ Ἑλλὰς, καὶ αὐτὸς ὁ Νταβέλης

ἀδικώτατα καταδιωχθεῖς ἔπαθε τὰ αὐτὰ ἐκείνῳ.15

Μια τελείως διαφορετική εικόνα από αυτήν που περιέ-

γραφε αρκετά χρόνια πριν ο ίδιος ο Λασσάνης.
Έτσι, έχει δίκιο ο Χ. Α. Δερμεντζόπουλος, όταν υπο-
στηρίζει ότι στην ανάπτυξη των ιστοριών των κειμένων
αυτών, είτε αφορούν σε λήσταρχους του 19ου αιώνα είτε
σε φανταστικά πρόσωπα, η δομή της αφήγησης ακολου-
θεί συγκεκριμένα μοτίβα. Τα πρόσωπα των ιστοριών
φαίνεται να επιτελούν τις ίδιες λειτουργίες, ανεξαρτή-
τως από την όποια συγκυρία. Ο ήρωας αναγκάζεται να
βγει από τις συμβατικές δομές της κοινωνίας και να
ζήσει στα βουνά ως ληστής. Με την ίδια βίαιη συμπερι-
φορά στέκεται απέναντι στην καθεστηκυία οθωμανική
ή στην νόμιμη ελληνική διοίκηση. Χρησιμοποιεί συστη-
ματικά μεθόδους όπως οι απαγωγές με σκοπό την κατα-
βολή λύτρων, η τιμωρία των πλούσιων σπιτιών, των
τοκογλύφων και των σκληρών αφεντάδων, με κεντρικό
αίτημα την αναδιανομή του κοινωνικού πλούτου σε δι-
καιότερη βάση. Εξευτελίζει την εξουσία με διάφορες τα-
κτικές και διεκδικεί γενική αμνηστία. Βλέπουμε,
δηλαδή, ότι η εξέλιξη και η πορεία της αφήγησης ακο-

19
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

λουθεί, σε γενικές γραμμές, το μοντέλο των δυτικών

λαϊκών μυθιστορημάτων με ήρωες «υπεράνθρωπους εκ-
δικητές» των λαϊκών προσδοκιών.16
Αυτό το πλαίσιο σχετίζεται με την έννοια που υιο-
θετήθηκε από τον Έρικ Χόμπσμπαουμ (Eric Hobs-
bawm)17 –και στην ελληνική της εκδοχή από τον Στάθη
Δαμιανάκο–18 ως κοινωνική ληστεία, εντάσσοντάς την
σε αυτό που θα ονομάζαμε λαϊκό πολιτισμό. Ο λαϊκός
πολιτισμός, με έναν σχεδόν αυτόματο και πολλές
φορές καταχρηστικό τρόπο, θεωρήθηκε και χαρακτη-
ρίστηκε ως γνήσια έκφραση των καταπιεζόμενων τά-
ξεων μιας κοινωνίας. Η έννοια αυτή εντάχθηκε στην
διχοτόμηση της κοινωνίας ανάμεσα στους αγρότες και
στους κτηνοτρόφους. Κάτι τέτοιο υποστηρίζει και ο
Λασσάνης μέσα από την δική του θεώρηση, όχι όμως
αυτόματα και μηχανικά, όπως στις παραπάνω αναλύ-
σεις. Η χρήση βίας και ανάλογων συμπεριφορών συ-
ναντάται πολύ περισσότερο στις καταπιεζόμενες
τάξεις. Το φαινόμενο, ωστόσο, δεν ερμηνεύεται σε όλες
τις εκδοχές του από μια κοινωνική διάσταση, αλλά εμ-
περιέχει και άλλα στοιχεία.
Οι παρατηρήσεις και η ανάλυσή του, για να επιστρέ-
ψουμε στο κείμενο του Λασσάνη, βοηθούν στην κατα-

20
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

νόηση των διεργασιών που οδηγούν, λίγες μόλις μέρες

μετά την σύνταξη της Εκθέσεως, στην μεγάλη και ορι-
στική αναμέτρηση. Το κείμενο λειτούργησε ως «προ-
ετοιμασία», χωρίς να διεκδικεί ανάλογο ρόλο. Όλες οι
ομάδες ληστών της περιοχής συνενώθηκαν υπό την
ηγεσία του Χρήστου Νταβέλη, επιχειρώντας ένα ισχυρό
χτύπημα. Μαζί του κινούνταν οι συμμορίες των Ζα-
φείρη, Μπελούλια, Φουντούκη και Τσόπα. Ο μόνος που
δεν συμμετείχε στην επιχείρηση ήταν ο Καλαμπαλίκης,
ο οποίος φαίνεται να διαφώνησε με την στάση των
υπολοίπων και διαχώρισε τη θέση του.
Είχαν προηγηθεί, όμως, δύο σημαντικά χτυπήματα,
που θορύβησαν τις αρχές και έκαναν τους διώκτες να
γίνουν πολύ πιο αποτελεσματικοί. Τον Μάϊο του 1855,
όπως ήδη αναφέρθηκε, η συμμορία του Νταβέλη συγ-
κρούστηκε με ενόπλους του γαλλικού στρατού στην
Αθήνα. Τότε, συνέλαβε τον Γάλλο αξιωματικό Μπερτώ
(ή Μπρετώ), ο οποίος υπηρετούσε στις δυνάμεις κατο-
χής του Πειραιά, και ύστερα από ανελέητο κυνηγητό
αποχώρησε από την Αττική και κινήθηκε προς την
Βοιωτία. Η απαίτηση λύτρων για την απελευθέρωση
του Γάλλου στρατιωτικού δεν είχε θετικό αντίκτυπο
στα μάτια των υπολοίπων ληστών.19 Τα χρήματα που

21
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

τελικά καταβλήθηκαν από την ελληνική πολιτεία και

υπό την πίεση της γαλλικής κυβέρνησης για την απε-
λευθέρωση του αιχμαλώτου άγγιξαν τις 30.000 δρχ. σε
χρυσό. Η κοινωνία κατέγραψε την πράξη αυτή ως μο-
ναδική πράξη ηρωϊσμού εναντίον των στρατευμάτων
κατοχής σε μια τεταμένη περίοδο, σε μια χρονική συγ-
κυρία όπου οι πολιτικές έριδες ήταν ιδιαίτερα έντονες
και η αντίδραση των ελληνικών στρατευμάτων απέ-
ναντι στα στρατεύματα κατοχής τουλάχιστον αδύναμη.
Το δεύτερο ισχυρό χτύπημα πραγματοποιήθηκε από
κοινού με τις συμμορίες των Βασίλη Καλαμπαλίκη και
Λουκά Μπελούλια ή Κακαράπη, ενώ συμμετείχαν και
οι συμμορίες των Πάλλα, Φουντούκη, Χορταριά,
Μπούρχα ή Μπουργάκη, Τσόπα, Λυκουρέση και Καρα-
δήμου. Τα μέλη της συμμορίας απήγαγαν τρία μέλη της
οικογένειας του βουλευτή Ευβοίας Νικόλαου Βου-
δούρη (1840-1910), αφού πρώτα αφαίρεσαν ό,τι μπο-
ρούσαν από την οικία, και ζήτησαν λύτρα για να τους
απελευθερώσουν. Οι αρχές κινητοποιήθηκαν και εξα-
πέλυσαν ανθρωποκηνυγητό για την σύλληψη των δρα-
στών. Ύστερα από συνεχείς διαπραγματεύσεις τελικά
κατέληξαν σε λύτρα ύψους 40.000 δρχ. Η είδηση κατα-
γράφηκε στον ημερήσιο τύπο, προκαλώντας πανικό

22
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

στους αναγνώστες: «Ληστεία τρομερὰ ἔλαβε χώραν

προχθές, ἑντὸς τῆς Χαλκίδος, πρωτευούσης τοῦ Νομοῦ
Εὐβοίας». Ο ανταποκριτής της εφημερίδας στην Χαλ-
κίδα περιέγραφε με κάθε λεπτομέρεια τις κινήσεις
τους:

Καὶ ἐν ἀκαρεῖ διέῤῥηξαν ὃλα τὰ κιβὼτια, ἐξ ὧν ἀφῄρεσαν

ὃλα τὰ πολύτιμα πράγματα τῆς οἰκογενείας· ἀλλὰ μὴ
ἀρκεσθέντες εἰς ταῦτα, ἔλαβον μεθ’ ἑαυτῶν αἰχμαλώτους
τὸν ἰατρὸν Π. Καλογερόπουλον, γαμβρὸν τοῦ Κ. Βουδούρη,
τὴν κόρην του Σκεύω και τὸν υἱόν του καὶ ἀνεχώρησαν,
ἀφοῦ διέμειναν ὐπὲρ τὰς δύο ὥρας ἐντὸς τῆς οἰκίας, καθ’
ἃς οὐδεμία Ἀρχὴ τοῦ τόπου ἐφάνη ζῶσα.20

Η πιο εντυπωσιακή ωστόσο επιτυχία των αρχών ήταν

η εξολόθρευση των ληστών τον Ιούλιο του 1856, έπειτα
από ανελέητη μάχη. Σημείωνε η εφημερίδα Αθηνά στις
17 Ιουλίου με παραστατικό τρόπο σχετικά με τα γεγο-
νότα:

Γράφουν ἐξ Ἀραχώβης ἀπὸ 13 Ἰουλίου τὰ ἀκόλουθα:

«Χθὲς περὶ δείλην οἱ ἀρχιλησταὶ Μπελούλιας, Νταβέλης,
Ζαφείρης καὶ Φουντούκης μετὰ δέκα καὶ ὀκτὼ ὀπαδῶν

23
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

των κατεστράφησαν μέχρι ἑνὸς εἰς τὴν Κούλιαν τοῦ

Ζεμενοῦ. Ἀπὸ πρωΐας ὁ ὑπὸ τὸν Μέγαν ὁδηγὸς Λουκᾶς
Ντελῆς ἐκ Δαυλίδος ἀνεκαλύψας ἐπὶ τὸν Παρνασὸν τὰ
ἴχνη των, εἰδοποίησε περὶ τούτου τὸν Μέγαν, τὸν ἐνταύθα
δήμαρχον, τὸν τῆς Χαιρωνείας καὶ τοὺς παρέδρους τῶν
πλησίον χωρίων. Ἐν τούτοις ὁ Μέγας μετὰ τοῦ ἀπο-
σπάσματός του ἐπετέθη κατὰ τῶν λῃστῶν εἰς θέσιν
Ἀκρηνὸν Νερὸν τοῦ Παρνασοῦ, τοὺς ἔτρεψεν εἰς φυγὴν
ἀπὸ τῆς πρωΐας, καὶ κατὰ τὴν μεσημβρίαν κατώρθωσε νὰ
τοὺς πολιορκήσῃ εἰς τὴν Κούλιαν τοῦ Ζεμενοῦ, ὅπου οἱ
λῃσταὶ ὠχυρώθησαν ὑφ’ ἑνὸς ὑψώματος. Ἡ πολιορκία
διήρκεσε τρεῖς σχεδὸν ὥρας, καὶ κατὰ τὸ χρονικὸν τοῦτο
διάστημα συνήχθησαν πλέον τῶν τριακοσίων πολιτῶν ἐξ
Ἀραχώβης, Διστόμου, Δαυλίδος καὶ Ἁγίου Βλασίου· κατό-
πιν ἔφθασε καὶ ὁ Μοίραρχος Κ. Βακάλογλος μετὰ τοῦ
ἀξιωματικοῦ τῆς γραμμῆς, καὶ διέταξε προχώρησιν· ἀλλὰ
πρὸ τῆς ἐλεύσεως τούτων οἱ λῃσταὶ ἦσαν τόσον στενῶς
πολιορκημένοι, ὥστε ἐμάχοντο διὰ πετρῶν. Ὁ Μέγας μετὰ
τῶν ὑπ’ αὐτὸν ὥρμησε πρῶτος κατὰ τῶν ὀχυρωμάτων
τῶν λῃστῶν, καὶ πρῶτος ἐπήδησεν ἐντὸς αὐτῶν, καὶ διὰ
τοῦ ξίφους του ἀπέτεμε τὰς κεφαλὰς δύω λῃστῶν, πλὴν
δυστυχῶς ἐφονεύθη ὑπὸ τρίτου λῃστοῦ, πυροβολήσαντος διὰ
πιστολιοῦ ἐπὶ τοῦ στήθους τοῦ Μέγα. Ἀποπνέων δὲ ὁ

24
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

γενναῖος οὗτος ἀνήρ, ἔσωσα τὴν ὑπόληψιν τοῦ ἔθνους μου,

εἶπε, καὶ ἔπεσε μεταξὺ τῶν θυμάτων του. Οἱ λοιποὶ λῃσταὶ
ἐτράπησαν εἰς φυγὴν πρὸς τὸ μέρος, ὅπερ κατεῖχον οἱ
Ῥαχωβίται, καὶ ἀπαντήσαντες τὸν Εὐστ. Τομαρᾶν, τὸν
ἐτραυμάτισαν διὰ τῶν ξίφων των εἰς διάφορα μέρη τοῦ σώ-
ματός του, καὶ ἤδη δὲν εὑρίσκεται εἰσέτι ἐκτὸς κινδύνου, πλὴν
ἐφονεύθησαν ἅπαντες οἱ λῃσταί, ἐκτὸς ἓξ συλληφθέντων».21

Οι ληστές, όσο ήταν στην Xαιρώνεια, κατέφυγαν στην

μονή Ιερουσαλήμ.22 Ο Ιωάννης Μέγας, ο υπολοχαγός
που τους καταδίωκε, ήταν παλαιός σύντροφος του Ντα-
βέλη, που πλέον είχε ενταχθεί στα σώματα της Χωρο-
φυλακής. Ο λήσταρχος, μολονότι βαριά πληγωμένος,
πυροβόλησε και πλήγωσε θανάσιμα τον θαρραλέο
αξιωματικό, τον οποίον αποτελείωσαν οι σύντροφοί
του. Οι σκοτωμένοι ληστές έφτασαν τελικά τους δεκαο-
κτώ. Μεταξύ τους ήταν και οι Nταβέλης, Mπελούλιας,
Zαφείρης και Φουντούκης. Πέντε συνελήφθησαν, ανά-
μεσά τους και ο Νικόλαος Tσόπας. Ένας μόνο κατόρ-
θωσε να ξεφύγει κι αυτός πιάστηκε μετά από λίγες
μέρες στην περιοχή της Παρνασσίδας.
Ο Καλαμπαλίκης, που δεν είχε ενταχθεί στην κοινή
ληστρική συμμορία, συνέχισε την παράνομη δράση του

25
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

για δύο ακόμα χρόνια απειλώντας εκδίκηση για τον θά-

νατο των συντρόφων του. Ο κύκλος της ληστρικής
δράσης, αν και δεν έκλεισε οριστικά στην περιοχή ύ-
στερα και από αυτήν την σύγκρουση, περιορίστηκε ση-
μαντικά.

26
 Ἔκθεσις Περὶ Ληστείας

Ἀναλαβών, τὴν ἐμπιστευθεῖσαν μοι παρὰ τῆς Α. Μεγα-

λειότητος,23 διοίκησιν τοῦ Νομοῦ Ἀττικῆς καὶ Βοιωτίας,24
πρώτιστον καὶ κυριώτατον καθῆκον ἐθεώρησα, νὰ συγ-
κεντρώσω ὅλην μου τὴν ἐνέργειαν εἰς τὸ οὐσιωδέστατον
ἀντικείμενον τῆς γενικῆς τοῦ Νομοῦ ἀσφαλείας, καθόσον
λῃστρικαὶ συμμορίαι οὐχὶ μόνον ἐξηκολούθουν πρὸ δύω
ἤδη ἐτῶν λῃΐζουσαι τὰς ἐπαρχίας Λεβαδείας, Θηβῶν,
Μεγαρίδος καὶ Ἀττικῆς, ἀλλὰ καὶ εἰς τοσοῦτον θράσος
προέβησαν, ὥστε καὶ μέχρι τῶν πυλῶν τῆς πρωτευούσης
τὰς κακουργίας των νὰ ἐπεκτείνωσι.
Διασκεψάμενος δέ, ὅτι ἐνδιαμένων εἰς τὴν ἕδραν τοῦ
Νομοῦ, καὶ περιοριζόμενος εἰς μόνας τὰς ξηρὰς τοῦ Γρα-
φείου πληροφορίας, ἀδύνατον ἤθελεν εἶσθαι νὰ λάβω
γνῶσιν ἀληθῆ τῆς ἐν ταῖς ἐπαρχίαις καταστάσεως τῶν
πραγμάτων, ἀπεφάσισα ἀμέσως μετὰ τὸν διορισμόν μου

27
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΑΝΗΣ

28
ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

29
 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΑΝΗΣ

νὰ ἐξέλθω εἰς περιοδείαν, διὰ νὰ ἴδω ἐκ τοῦ σύνεγγυς καὶ

ἰδίοις ὄμμασι τὰ διατρέχοντα, νὰ ἐκτιμήσω τὰς περι-
στάσεις, καὶ ὁδηγούμενος ἐκ τῶν παρατηρήσεών μου, νὰ
διαγράψω τὴν ἐνέργειάν μου, ἐν πλήρει τῶν πραγμάτων
γνώσει.
Περιοδεύσας δὲ καθ’ ὅλην τὴν ἐπαρχίαν Μεγαρίδος,
τὴν τῶν Θηβῶν καὶ τὴν τῆς Λεβαδείας25 καὶ κατὰ τὸ πρὸς
τὸν Πάρνηθα τῆς ἐπαρχίας Ἀττικῆς μέρος, καὶ ἐνδια-
τρίψας ἁπανταχοῦ ἐφ’ ὅσον ἡ ἀνάγκη ἀπῄτει τὴν παρου-
σίαν μου, σπεύδω ἤδη νὰ ὑποβάλω εἰς τὸ ὑπουργεῖον τὸ
ἐξαγόμενον τῆς περιοδείας μου ταύτης, ἀναφορικῶς ὡς
πρὸς τὴν γενικὴν τοῦ Νομοῦ τούτου ἀσφαλείαν.

Ι. Χαρακτὴρ τῆς Λῃστείας

Διὰ νὰ ὁρίσωμεν ἐπ’ ἀκριβὼς τὸν χαρακτῆρα τῆς ἐμφω-

λευούσης εἰς τὸν Νομὸν τοῦτον λῃστείας, εἶναι ἀνάγκη
νὰ γνωρίζωμεν τὰ στοιχεῖα ἐξ ὧν αὔτη σύγκειται.
Αἱ συμμορίαι μᾶς εἶναι ἤδη πληρέστατα γνωσταί·
ἦσαν δ’ αὗται πρίν, πολυπληθέστεραι, ἀλλὰ μετὰ τὴν
κατὰ τὸν Μαραθῶνα καταστροφὴν καὶ τὰς διαφόρους
ἄλλας ζημίας ὅσας εἰς τὰς κατὰ τὴν Μεγαρίδα ἢ Λεβα-

30
 ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

δείαν συγκρούσεις ὑπέστησαν ἐξησθένησαν τὴν σήμερον

καὶ συγκροτοῦνται ὡς ἔχεται:
αη. Ἡ Συμμορία τοῦ Δαβέλη26 ἢ Ζαφείρη27 ἐκ δεκα-
τεσσάρων,
βα. Ἡ Συμμορία τοῦ Καλαμπαλίκη,28 ἐκ δεκαπέντε,
γη. ἡ Συμμορία τοῦ Φουντούκη ἐκ τεσσάρων,
δη. ἡ δὲ Συμμορία τοῦ Κακαράπη ἢ Μπελούλια29
διελύθη ὁλοτελῶς καὶ μένει ἤδη αὐτὸς μόνος μεθ’ ἑνὸς
συντρόφου του.
Ὁ Δαβέλης, Ἀρχηγὸς τῆς αης συμμορίας κατάγεται
ἀπὸ τὸ γένος τῶν σκηνιτῶν βλαχοποιμένων καὶ
ἐχρημάτισε κατὰ τὸ 1854 ἔμμισθος τζομπάνης (ἢ κο-
πέλι) παρά τινι χωρικῷ ἔχοντι ποίμνια εἰς τὸν Δῆμον
Πλαταιῶν30 τῆς ἐπαρχίας Θηβῶν, εἶναι βάναυσος, ἀλλ’
εὐφυὴς καὶ φιλόδοξος, ἔχει ὡς πρότυπον τὰ παλαιὰ κα-
πιτανάτα τῶν κλεφτῶν καὶ συχνᾶ ἐρωτᾷ ἂν τὸν ἔβγαλαν
τραγούδι.
Ὁ Συναρχηγός του Ζαφείρης εἶναι [Κον]τούριος καὶ
φύσει κακούργος, διότι καὶ πρὶν ἐπιδοθῇ εἰς τὸν ληστρι-
κὸν βίον εἶχε πράξει πολλὰ κακουργήματα· τὰ δὲ ἄλλα
μέλη τῆς συμμορίας ταύτης εἶναι βλαχόπουλα, ἠπειρῶ-
ται καὶ εἷς ἐκ τοῦ Δήμου Εἰδυλλείας.
Ὁ Καλαμπαλίκης Ἀργηχὸς τῆς βας συμμορίας ἕλκει

31
 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΑΝΗΣ

καὶ αὐτὸς τὸ γένος του ἀπὸ Σκηνίτας βλαχοποιμένας,

ἐχρημάτισε τζομπάνης (ἢ κοπέλι) εἰς Βρασταμίτας τοῦ
δήμου Πέτρας,31 προσεκολλήθη μετέπειτα εἰς τὴν συμ-
μορίαν τοῦ Ἀρχιληστοῦ Παναγιώτου Χειμαραίου ἢ Κα-
ραχάλιου, καὶ μετὰ τὸν θάνατον αὐτοῦ, ἐσχημάτισεν
ἰδίαν συμμορίαν ἀπὸ βλαχόπουλα, ἠπειρώτας καί τινας
Θηβαίους καὶ κατοίκους τοῦ δήμου Πέτρας.
Ὁ Φουντούκης Ἀρχηγὸς τῆς γης συμμορίας εἶναι κά-
τοικος Δεσφίνης τῆς ἐπαρχίας Παρνασίδος ἡ δὲ συμμο-
ρία του συνέκειτο ἀπὸ κατοίκους Κυριακίου, Στεῖρι
Δαύλιας καὶ Ἁγίας Μαρίνης, ἔχει δὲ καὶ δύω ἠπειρώτας.
Εἶναι φύσει κακοῦργος καὶ δραπέτης τῶν φυλακῶν Χαλ-
κίδος κατὰ τὸ 1854. Ὁ δὲ Κακαράπης ἢ Μπελούλιας
μετὰ τοῦ συντρόφου του Καλογήρου εἶναι ἀπὸ τὸ Κυριάκι
τῆς Λεβαδείας,32 φύσει κακοῦργοι ἀμφότεροι καὶ φυγό-
δικοι.
Γνωρίσαντες ἤδη τὸ ἦθος τῶν Ἀρχηγῶν καὶ λοιπῶν
μελῶν τῶν ληστρικῶν τούτων συμμοριῶν δὲν ἐμποροῦμεν
νὰ δώσωμεν εἰς αὐτὰς χαρακτῆρα πολιτικόν, ἀλλὰ ῥοπὴν
μόνον πρὸς κακουργίαν, πρὸς χρηματολογίαν καὶ πρὸς
παλληκαρισμόν. Πράττουσι δὲ τοσαύτας ἀνηκούστους
μέχρι τοῦδε ὠμότητας, μὲ τὴν μόνην ἐλπίδα νὰ ἐκφοβη-
θῶσιν οἱ κάτοικοι καὶ νὰ πειθαναγκάσωσι διὰ τῶν συμ-

32
 ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

φορῶν αὐτῶν τὴν Κυβέρνησιν νὰ δώσῃ πρὸς αὐτοὺς

Ἀμνηστίαν, διὰ νὰ νέμωνται ἐν ἀνέσει τὰς ἁρπαγάς των.
Ναὶ μέν, Ἀντιπολίτευσις διωργανισμένην κατὰ τῶν
καθεστώτων δὲν ὑφίσταται ἐν ταῖς ἐπαρχίαις τοῦ νομοῦ
τούτου, ἀλλὰ εἰς τὴν πρωτεύουσαν ὑπάρχει ὁμὰς ἀνθρώ-
πων, οἵτινες ἐπιχαίρουσιν εἰς πᾶν ὅ,τι δύναται νὰ προ-
σάψῃ μομφὴν εἰς τὴν Ἑλλάδα, διαφημίζουσιν, ὅτι ἡ
Παροῦσα Κυβέρνησις εἶναι ἀνίκανος νὰ διευθύνῃ τὸ πη-
δάλιον τῆς Πολιτείας, ὅτι ἡ κοινωνία εὑρίσκεται εἰς
ἀποσύνθεσιν, τὸ ἔθνος ὅλον εἰς ἐρεθισμὸν κ’ ἔκδοτον νὰ δια-
ταράττῃ τὴν ἡσυχίαν καὶ αὐτῆς τῆς ὁμόρου ἐπικρατείας·
καὶ ταῦτα πάντα διὰ νὰ προκαλέσωσιν ἐξωτερικὴ ἐπέμ-
βασιν, καὶ δι’ αὐτῆς, ὡς ἄλλοι Καλλικρατίδαι τοῦ Ἀχαϊ-
κοῦ συνδέσμου, νὰ ἐπιβληθῶσι καὶ εἰς τὴν ἐξουσίαν καὶ
εἰς τὸ ἔθνος. Ἡ προδοτικὴ αὕτη ὁμὰς ἀναμφιβόλλως ἔχει
καὶ μέλη ἀντεπιστέλλοντα εἴς τινας ἐπαρχίας τοῦ Νομοῦ
τούτου.
Σύμπαντες δ’ οὗτοι ἀνίσχυροι νὰ ὑποκινήσωσι εἰς τὰς
ἐπαρχίας σοβαροτέρας ταραχάς, θεωροῦσαν ὡς συμφέ-
ρουσαν εἰς τοὺς σκοπούς των τὴν ὕπαρξιν τῆς λῃστείας
καὶ δὲν ἀμελοῦσι νὰ ἐνεργῶσιν πᾶν ὅ,τι συντείνει πρὸς
διάρκειαν τῆς ὑπάρξεως αὐτῆς.

33
 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΑΝΗΣ

ΙΙ. Πῶς διατηρεῖται ἡ Λῃστεία

Ἄλλοτε κυρίως μόνον οἱ σκηνῖται Βλαχοποιμένες ὑπέ-

θαλπον, διέτρεφον καὶ ὑπέκρυπτον εἴτε ἑκουσίως εἴτε ὡς
ἐπὶ τὸ πλεῖστον καὶ ἀκουσίως, τοὺς λῃστὰς καὶ ὅπου τὸν
χειμῶνα ἢ τὸ θέρος μετέβαινον οὗτοι, ἐκεῖ παρηκολού-
θουν πάντοτε καὶ οἱ λῃσταί. Ἀλλὰ τὴν σήμερον εἰς τὸν
Νομὸν τοῦτον καὶ τὸ μικρότερον χωρίον καὶ ἡ ἀσημοτέρα
Μονὴ ἀπέκτησαν ποίμνια, τὰ δὲ ποίμνια τῶν κατοίκων
τούτων δὲν μεταβαίνουν πλέον κατὰ τὰς ὥρας τοῦ χρόνου
νὰ παραχειμάσωσιν ἢ νὰ παραθερίσωσιν εἰς ἄλλας
ἐπαρχίας, ἀλλὰ διαμένουσι διαρκῶς καθ’ ὅλον τὸ ἔτος εἰς
τὰς βοσκὰς τῆς περιφερείας τῶν χωρίων, τῶν Μονῶν καὶ
τῶν Μετοχίων αὐτῶν, καὶ οὕτω καὶ οἱ λῃσταὶ δὲν ἔχουν
πλέον τὴν ἀνάγκην νὰ παρακολουθῶσι μόνον τοὺς Σκη-
νίτας Βλαχοποιμένας, ἀλλὰ διαμένουσι διαρκῶς καθ’
ὅλον τὸ ἔτος ἐντὸς τοῦ Νομοῦ τούτου, διότι εὑρίσκουσι
παρ’ ἅπασι τοῖς ποιμέσι τῶν χωρίων καὶ τῶν Μονῶν,
τὴν αὐτὴν ὑπόθαλψιν, διατροφὴν καὶ ὑπόκρυψιν.
Τρία κυρίως εἶναι τὰ ὁρμητήρια εἰς τὸν Νομὸν τοῦτον
ὅ,που οἱ λῃσταὶ ἐμφωλεύουσι, καὶ ὅ,θεν ἐφορμοῦντες
πράττουσιν εἰς τὰ πεδινώτερα τῶν ἐπαρχιῶν μέρη τὰς
κακουργίας των. Ὁ Πάρνης, ὁ Κιθαιρὼν μὲ τὰς διακλα-

34
 ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

δώσεις αὐτοῦ καθ’ ὅλην τὴν Μεγαρίδαν, καὶ ὁ Ἑλικών.

Τὰ τρία δὲ ταῦτα ὄρη συνέχονται πρὸς ἄλληλα καὶ τὰ
σύρματα αὐτῶν ἢ αἱ διαβάσεις ἀπὸ τοῦ ἑνὸς πρὸς τὸ
ἄλλον, εἶναι τόσαι πολλαὶ καὶ πολύπλοκοι, ὥστε εὐκό-
λως λῃστρικὴ συμμορία μεταβαίνει ἀπὸ τὸ Τατόϊ τῆς
Ἀττικῆς ἕως εἰς τὸ Κυριάκι τῆς Λεβαδείας καὶ ἀνάπαλιν
χωρὶς νὰ δυνηθῇ οὐδ’ ἡ μεγαλητέρα δύναμις νὰ φράξῃ τὴν
διάβασίν των ταύτην.
Ὁ Πάρνης ἐμπεριλαμβάνεται εἰς δύω δήμους, τὸν τῆς
Φυλῆς (Δῆμον Ἀττικῆς)33 καὶ τὸν τῆς Τανάγρας
(Δῆμον Θηβῶν).34 Ὁ Κιθαιρὼν μὲ τὰς διακλαδώσεις
του ἐντὸς τῶν δήμων Ἐλευσίνος καὶ Εἰδυλλείας (δήμος
τῆς Μεγαρίδος), καὶ ὁ Ἑλικὼν ἐντὸς τοῦ Δήμου Πέτρας
καὶ μέρους τοῦ δήμου Λεβαδιέων (τῆς ἐπαρχίας Λεβα-
δείας).
Οἱ κάτοικοι ἅπαντες τῶν δήμων τούτων εἶναι μὲν γε-
ωργοί, ἀλλά μετέρχονται συγχρόνως καὶ τὴν ποιμαντι-
κήν, καὶ δὲν ὑπάρχει ἐντὸς αὐτῶν οἰκογένεια, ἥτις νὰ μὴν
ἔχῃ μεγάλον ἢ μικρὸν ἀριθμὸν αἰγοπροβάτων. Πρὸς
εὐκολίαν δὲ τῆς βοσκῆς τῶν ποιμνίων αὐτῶν, εἶναι δια-
σκορπισμένοι ἐπὶ τῶν ὀρέων εἰς πλῆθος μικρῶν χωριδίων
συγκειμένων ἐξ ὀκτώ, δέκα, δεκαπέντε, εἴκοσι μέχρι
τριάκοντα καὶ τεσσαράκοντα οἰκογενειῶν, ἂν δὲ καὶ ὑπάρ-

35
 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΑΝΗΣ

χωσι ὀλίγιστά τινα ἔχοντα πληθυσμὸν ἀνώτερον τῶν

πεντήκοντα καὶ μέχρις ἑκατὸν οἰκογενειῶν διασκορπί-
ζεται ὅμως καὶ ὁ ἀνώτερος οὗτος πληθυσμὸς εἰς πολλὰς
μικρὰς ἐπαύλεις χάριν τῶν ποιμνίων.
Πληθυσμὸς τοιουτωτρόπως διαμελισμένος ὁποίαν
δύναται νὰ κάμῃ καταδίωξιν τῆς λῃστείας; Μὲ ποίαν
συγκεντρωμένην δύναμιν δύναται ν’ ἀποκρούσῃ εἰσβολὴν
ἔστω καὶ δέκα ἢ καὶ ὀλιγοτέρων λῃστῶν; ἢ μήπως
ἑκάστη οἰκογένεια ἔχει καὶ ἕναν ἔνοπλον; Ἢ μήπως καὶ
ὅσοι ἔχουσιν ὅπλα εἶναι ἐγγεγυμνασμένοι εἰς τὴν χρῆσιν
αὐτῶν; Ἡ Κυνηγετική, τὸ μόνον τοῦτο γυμνάσιον τῶν
χωρικῶν εἰς τὴν εὔστοχον χρῆσιν τῶν ὅπλων εἶναι ὅλως
δι’ ὅλου παραμελημένη παρ’ αὐτοῖς. Καὶ οἱ πλειότεροι
ποιμένες οἱ φέροντες ὅπλα, διὰ τοῦ βρόντου τῆς ἐκπυρσο-
κροτήσεως αὐτῶν ἐκφοβίζουσι τὰ σαρκοβόρα θηρία.
Εἰς τὴν αὐτὴν κατηγορίαν ὑπάγονται καὶ αἱ μοναὶ
καὶ τὰ Μετόχια αὐτῶν.
Οὕτω λοιπὸν ἐξ ἀνάγκης ὅλα αὐτὰ τὰ μικρὰ χωρίδια,
ὅλαι αἱ ἐπαύλεις, ὅλαι αἱ Μοναὶ γίνονται καταγώγια τῆς
λῃστείας καὶ οὔτε νὰ τὴν καταδιώξωσι εἶναι εἰς κατά-
στασιν, οὔτε νὰ καταδείξωσι τὰς κρύπτας τῶν λῃστῶν
τολμοῦσι φοβούμενοι τὴν ἐκδίκησιν αὐτῶν.
Ἀλλ’ ἡ συνεχὴς μετὰ τῶν λῃστῶν συναναστροφή, ἢ νὰ

36
 ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

εἴπω καλῄτερον ἡ συμβίωσις τῶν μεμονομένων τούτων

ἀνθρώπων, τῶν κατοίκων δηλ. τῶν μικρῶν χωριδίων,
τῶν ἐπαύλεων καὶ τῶν Μονῶν, ἀποπλανᾷ συχνάκις
πολλοὺς ἐξ αὐτῶν οὐχὶ μόνον νὰ παρέχωσιν εἰς τοὺς λῃ-
στὰς οἰκειοθελῶς καὶ ἄνευ βίας τινος μυρίας εὐκολίας, νὰ
τοῖς προθημεύωσιν πυρίτιδα, μόλυβδον, τζαρούχια,
ἀσκοὺς διὰ νερόν, καὶ νὰ τοῖς προδίδωσι τὰς ἐπισταθ-
μεύσεις καὶ κινήσεις τῆς στρατιωτικῆς δυνάμεως, ἀλλὰ
καὶ νὰ ἐπιδίδονται εἰς τὸν ληστρικὸν βίον. Ὡς παρά-
δειγμα ἀναφέρω τοὺς ἀνακαλυφθέντας λῃσταποδόχους
εἰς τοὺς δήμους Τανάγρας, Εἰδυλλείας καὶ Πέτρας, καὶ
τοὺς ἀσπασθέντας τὸν Λῃστρικὸν Βίον ποιμένας κατοί-
κους τῶν δήμων Ἐλευσίνος,35 Εἰδυλλείας, Πέτρας, τινῶν
χωρίων τῆς ἐπαρχίας Θηβῶν, τινῶν ἐκ τῶν χωρίων Κυ-
ριάκι καὶ Στεῖρι τῆς Λεβαδείας καὶ τῶν λεγομένων Κα-
λογήρου καὶ Διάκου Μοναχῶν τῆς Μονῆς τοῦ Ὁσίου
Λουκᾶ,36 ἐσχάτως δὲ καὶ τῶν συλληφθέντων τριῶν ποι-
μένων τῆς Μονῆς Πελαγίας.37

ΙΙΙ. Ὄργανα τῆς Καταδιώξεως

Ἄλλοτε ἡ καταδίωξις τῶν λῃστῶν ἦτον ἀνατεθειμένη εἰς

37
 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΑΝΗΣ

μόνον τὸ Σῶμα τῆς Χωροφυλακῆς ὡς καὶ τὸ περὶ ὀργα-

νισμοῦ τοῦ σώματος τούτου Β. Διάταγμα κανονίζει,
ὁσάκις δὲ ἡ Χωροφυλακὴ ἐτύγχανεν ἀνεπαρκής, ἐνισχύε-
το ἀπὸ ἀποσπάσματα τῶν Ταγμάτων τῆς Ὁροφυλακῆς,
ἤ, τὸ ὁποῖον συνέβη κατὰ τὸ 1850, ἐκανονίσθη πάλιν διὰ
Β. Διατάγματος νὰ ἐνεργῆται ἡ καταδίωξις παρ’ ἑκά-
στου τῶν δύω τούτων σωμάτων τῆς τὲ Χωροφυλακῆς καὶ
τῆς Ὁροφυλακῆς κεχωρισμένως, καὶ τότε ἐσχηματί-
σθησαν τὰ Μεταβατικά, εἴτε ἐξ ἀποσπασμάτων, εἴτε καὶ
ἐξ ὁλοκλήρων Ταγμάτων τῆς Ὁροφυλακῆς.
Σήμερον δέ, ὅτε τὰ Τάγματα τῆς Ὁροφυλακῆς διε-
λύθησαν, μετὰ τὴν ἀνεπιτυχῆ ἀπόπειραν τοῦ διορισμοῦ
ἑνὸς καὶ μόνου Γενικοῦ Ἀρχηγοῦ ἐπὶ τῆς καταδιώξεως,
ἀνετέθη πάλιν αὕτη εἰς τὰ κατὰ Νομὸν Μοίρας τῆς
Χωροφυλακῆς. Κ’ ἐπειδή, τοὐλάχιστον εἰς τὸν Νομὸν
τοῦτον, ἥ,τε Μοίρα τῆς Ἀττικῆς καὶ Μεγαρίδος, καὶ ἡ
τῆς Βοιωτίας ἐθεωρήθησαν ὡς μὴ ἔχουσαι ἐπαρκούσας
δυνάμεις, ἐνισχύθησαν αὗται:
Αον. Διὰ τοῦ Τακτικοῦ Στρατοῦ,
Γον. Διὰ ἐμμίσθων Ἐθνοφυλάκων
Βον. Διὰ τῆς Ἐπικουρικῆς Χωροφυλακῆς
Δον. Δι’ ἐνόπλων δημοτῶν συγκαλουμένων κατὰ τὰς
περιστάσεις.

38
 ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

Ἡ χωροφυλακὴ εἶναι τὸ ἁρμοδιώτερον σῶμα πρὸς

τὴν ὑπηρεσίαν τῆς καταδιώξεως τῆς λῃστείας. Οἱ ἄνδρες
τοῦ σώματος τούτου, φέροντες ὁπλισμὸν κατάλληλον,
ἐγγεγυμνασμένοι διὰ τῆς πολυκαιρίας εἰς τὴν εὔστοχον
χρῆσιν τοῦ ὅπλου των, μὴ ὑποκείμενοι εἰς αὐστηρὰν δια-
τήρησιν τῶν διατυπώσεων, καὶ ὡς ἐκ τούτου κάμνοντες
χρῆσιν τζαρουχίων καὶ βλαχοκαλτζῶν καὶ διασχίζοντες
τὰ μανίκια τῶν ἐπενδυτῶν γίνονται πλέον εὐκίνητοι καὶ
ἀντέχουσιν περισσότερον τῶν ἄλλων εἰς τὰς μεγάλας καὶ
ταχείας πορείας ἐπὶ τῶν ὀρέων καὶ ἐντὸς τῶν δασῶν.
Φρονῶ δέ, ὅτι, ἐὰν τὸ σῶμα τοῦτο διωργανίζετο, ἐπὶ τῇ
βάσει τοῦ καταστατικοῦ του ὀργανισμοῦ, ἀπὸ ἐξυπη-
ρετοῦντας στρατιώτας τοῦ τακτικοῦ στρατοῦ, φέροντας
πιστοποίησιν ἐξαιρέτου διαγωγῆς, ἐὰν εἰσήγετο εἰς αὐτὸ
αὐστηροτέρα πειθαρχία, κ’ ἐλάμβανεν ἐπαύξησιν μέχρι
χιλίων ἑξακοσίων ἀνδρῶν, ἤθελεν εἶσθαι καὶ ἐπαρκῶς καὶ
μόνον κατάλληλον πρὸς ἐξόντωσιν τῆς λῃστείας, ὅπου
καὶ ἂν ἀνεφαίνετο αὕτη. Βοηθεῖται δὲ μεγάλως καὶ ἀπὸ
τὸ ἴδιον εἰς τὸ σῶμα τοῦτο παρὰ τοῦ Νόμου χορηγούμε-
νον πλεονέκτημα τῆς ἀνακρίσεως, διότι ἡ ἀνάκρισις
ἁρμοδίως καὶ ἐπιτηδείως γινομένη συμβοηθεῖ τὴν διὰ τοῦ
ὅπλου καταδίωξιν. Πρώτην ἤδη φορὰν ἔγινεν χρῆσις τοῦ
Τακτικοῦ Στοιχείου εἰς τὴν καταδίωξιν τῆς Λῃστείας.

39
 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΑΝΗΣ

Οἱ ἀξιωματικοὶ τοῦ σώματος τούτου ἀνέπτυξαν ζῆλον

ἀξιοθαύμαστον καὶ φιλοτιμίαν μεγίστην. Οἱ δὲ στρατιῶται,
ἂν καὶ τὸ πλεῖστον μέρος αὐτῶν σύγκειται ἀπὸ Νεοσυλλέ-
κτους, ἂν καὶ ὑπόκεινται εἰς αὐστηροτάτην πειθαρχίαν,
ἀντέχουσιν ὅμως ἀγογγύστως εἰς τὰς κακουχίας τῆς
τοσοῦτον κοπιώδους ταύτης ὑπηρεσίας, ζωηροί, εὔθυμοι,
ταχεῖς εἰς τοὺς πόδας διατρέχουσι τραγωδοῦντες τὰς
μεγαλῃτέρας ἀποστάσεις, καὶ ὁσάκις συνέπεσε νὰ πα-
ρευρεθῶσιν εἰς συγκρούσεις μετὰ λῃστῶν ἔδειξαν εὐτολμίαν,
ἀνδρείαν καὶ καταφρόνησιν κινδύνου, ἀπαντωμένην εἰς
παλαιοὺς στρατιώτας. Ἀλλ’ ὁ βαρὺς ὁπλισμὸς αὐτῶν καὶ ἡ
ὑπόδησις εἶναι ἀκατάλληλος εἰς τὸ εἶδος τοῦτο τῆς ὑπη-
ρεσίας, καὶ εὐχῆς ἄξιον ἤθελεν εἶσθαι ἂν οἱ Ἀκροβολιστὲς
ὁπλίζοντο μὲ ὅπλα ὡς τὰ τῆς Χωροφυλακῆς, ἂν παρὰ τὰ
σανδάλια εἶχον πρόχειρον καὶ ἀπὸ ἓν ζευγάρι τσαρουχίων,
καὶ ἂν ἐγυμνάζοντο περισσότερον εἰς τὴν σκοποστοχίαν.
Παρετήρησα δὲ ὅτι, καίτοι διῃρημένοι, ὡς ἐπὶ τὸ
πολύ, εἰς μικρὰ ἀποσπάσματα, μὴ διοικούμενα παρ’
ἀξιωματικῶν, ἡ πειθαρχία διετηρήθη χωρὶς νὰ λάβῃ τὴν
παραμικρὰν χαλάρωσιν.
Οἱ ἐπικουρικοὶ Χωροφύλακες, εἶναι, ὡς γνωστόν,
λείψανα τῶν διαλυθέντων Ταγμάτων τῆς Ὁροφυλακῆς,
τὸ εὔχρηστον αὐτῶν εἰς τὸ εἶδος τοῦτο τῆς ὑπηρεσίας

40
 ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

ἀπεδείχθῃ πολλάκις ἐπαρκούντως, ἀλλὰ μὲ λύπην μου

ἐπαρατήρησα μικράν τινα νωθρότητα μεταξὺ αὐτῶν, δὲν
ἀποδίδω δὲ τοῦτο εἰς ἄλλο, εἰμὴ ὅτι, κατόρθωσαν, ἄγνω-
στον ποῖοι, νὰ ἐμπνεύσωσιν εἰς αὐτοὺς τὴν ἰδέαν ὅτι δὲν
ἔχωσι νὰ ἐλπίζωσι κανὲν μέλλον βελτιώσεως τῆς σημε-
ρινῆς των καταστάσεως.
Τὸν σκοπὸν τοῦ σχηματισμοῦ τῶν ἐμμίσθων παρὰ
τοῦ δημοσίου Ἐθνοφυλάκων, ὑφοδηγῶν καὶ ὁδηγῶν
ὁποῖος ὑπάρχει σήμερον, δὲν δύναμαι νὰ ἐννοήσω. Ἂν
πρὸς ἐνίσχυσιν τῆς Στρατιωτικῆς δυνάμεως, τὸ σῶμα
τοῦτο εἶναι περιττόν, διότι τοσαύτη δύναμις στρατιωτικὴ
ἐτέθη σήμερον εἰς ἐνέργειαν κατὰ τῆς λῃστείας ὅση οὐ-
δέποτε κατὰ σοβαρωτέρων περιστάσεων. Ἂν δέ, διὰ νὰ
χρησιμεύωσιν εἰς τὴν στρατιωτικὴν δύναμιν διὰ τῶν το-
πικῶν αὐτῶν γνώσεων καὶ σχέσεών των, καὶ πάλιν ὁ μέ-
γιστος ἀριθμὸς τῶν ὑπαρχόντων σήμερον Ἐθνοφυλάκων
πρέπει ν’ ἀπολυθῇ, διότι σύγκειται ἀπὸ ἀνθρώπους
ἀνεστίους, ξένους τοῦ τόπου, ἀγνώστου διαγωγῆς καὶ μὴ
γνωρίζοντας κἂν τὸν τόπον αὐτὸν τὸν ὁποῖον διατρέ-
χουσι, πρόσθες δὲ ὅτι, καὶ πολλάκις, μὴ ὑποκείμενοι εἰς
κανένα ἔλεγχον παρεκτρέπονται καὶ εἰς καταχρήσεις.
Σκόπιμος τότε μόνον ἤθελεν εἶσθαι διορισμὸς ἐθνοφυ-
λάκων ὑφοδηγῶν καὶ ὁδηγῶν, ἂν οὗτοι ἐξελέγοντο ἐκ

41
 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΑΝΗΣ

τῶν ἐπαρχιῶν ἐντὸς τῶν ὁποίων θὰ ἐνεργοῦν τὴν ὑπη-

ρεσίαν των, καὶ ἦσαν ἄνδρες ἐμπειροπόλεμοι, ἐγνω-
σμένης καλῆς διαγωγῆς, ἔχοντες ἰδιοκτησίαν τινα, καὶ
γνωρίζοντες καλῶς τὰς θέσεις τοῦ δήμου των.
Οἱ κατὰ διαφόρους περιστάσεις συγκαλούμενοι πρὸς
ἐνίσχυσιν τῆς στρατιωτικῆς δυνάμεως ἔνοπλοι δημόται
δὲν χρησιμεύουσι εἰς οὐδέν. Ἡ τετριμμένη ἰδέα τῶν
περιπολειῶν καὶ ἰχνηλασιῶν, ποῖον ἀποτέλεσμα ἀπέφερε
μέχρι τοῦδε; Ἐντὸς ἑνὸς μηνός, ἀφότου ἐξῆλθον εἰς πε-
ριοδείαν, πλέον τῶν δεκαπέντε περιπολειῶν καὶ ἰχνηλα-
σιῶν ἐνεργήθησαν, καὶ ὅμως ἅπασαι ἀπέβησαν μάταιαι.
Τὶ καλὸν δύναταί τις νὰ προσδοκήσῃ ἀπὸ ἀνθρώπους
ἐκβιαζομένους ν’ ἀφίνωσι τὰς γεωργικάς των ἐργασίας,
καὶ μάλιστα ἐν καιρῷ θέρους, ὁπλισμένους μὲ ὅπλα ὡς
ἐπὶ τὸ πολὺ ἄχρηστα, ἢ καὶ μὲ ῥάβδους μόνον; Ὁσάκις
μάλιστα συνέπεσε νὰ εὑρεθῶσιν εἰς συγκρούσεις μετὰ
λῃστῶν, βλάβην μᾶλλον ἢ ὠφέλειαν ἐπροξένησαν, διότι
ἀμέσως τρέπονται εἰς φυγήν, ἐπιφέρουσι σύγχυσιν εἰς
τὴν διάταξιν τῆς προσβολῆς, καὶ ἀποθαρρύνουσι καὶ αὐ-
τοὺς τοὺς στρατιώτας. Παράδειγμα φέρω τὴν εἰς Σκρι-
πούρη συμπλοκήν,38 ὅπου τριακόσιοι περίπου τὸν ἀριθμὸν
ὁδηγούμενοι παρὰ τοῦ ὑπομοιράρχου Κουτζούκου
ἐκυνηγήθησαν ἀπὸ δεκατρεῖς μόνον ληστάς.

42
 ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

Τηλικαύτη ἀνάμιξις ἑτερογενῶν στοιχείων εἰς στρα-

τιωτικὰς ἐπιχειρήσεις οὐχὶ μόνον ποτὲ ἀποτέλεσμα
καλὸν δὲν ἐπιφέρει ἀλλὰ καὶ μύρια προσκόμματα, καὶ
σύγχυσιν παρεμβάλλει. Καὶ εἰ μέν ποτε εὐδοκιμήσει
κατά τι, ἄρχονται αἱ διαμφισβητήσεις περὶ ἀριστεύσεως,
εἰ δέ, καὶ τοῦτο εἶναι σύνηθες, ἀποτύχει, τότε αἱ ἐγκλή-
σεις καὶ ἀντεγκλήσεις τέλος δὲν ἔχουν.
Δὲν συντελεῖ ποσῶς ὁ πολὺς ὅμιλος εἰς τὸ εἶδος τοῦτο
τῶν στρατιωτικῶν ἐπιχειρήσεων. Ἀλλ’ ἀπαιτεῖται στοι-
χεῖον ὁμοιόμορφον, ἐμπνευσμένον τὸ αὐτὸ κοινὸν φρό-
νημα (esprit du Corps) καὶ καταλλήλως ὁπλισμένον.

ΙV. Καταδίωξις τῆς Λῃστείας κατὰ τὸν μήνα Ἰούνιον

Μόνον διὰ καταδείξεως ἠμπορεῖ ἐπιτυχῶς νὰ κατα-

διωχθῇ ἡ Λῃστεία. Ἄνευ καταδείξεως, ὁ καταδιώκτης
ὁμοιάζει κυνηγόν, ἐξερχόμενον πρὸς κυνηγεσίαν μὲ μόνον
τὸ ὅπλον του καὶ ἄνευ κυνηγετικῶν κυνῶν. Ἂν ἡ τύχη
φέρῃ εἰς τὸν δρόμον του κυνήγιόν τι τὸ κτυπᾷ, εἰδ’ ἄλλως
ἐπιστρέφει εἰς τὸν οἶκον του ἄπρακτος.
Ἔργον τοῦ Λῃστοῦ εἶναι νὰ πράττῃ τὰς κακουργίας
του χωρὶς αὐτὸς νὰ βλάπτεται.

43
 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΑΝΗΣ

Τὴν ἡμέραν διημερεύει εἰς μέρη ἀνοικτὰ καὶ ἀνύ-

ποπτα, ὅθεν αὐτὸς μὲν νὰ ἔχῃ πρὸ ὀφθαλμῶν ὁρίζοντα
ἀνοικτόν, καὶ νὰ καθορᾷ ὅλα τὰ περὶ αὐτοῦ διενεργού-
μενα, αὐτὸς δὲ νὰ μὴ καθορᾶται ἀπὸ τοὺς καταδιώκτας
του· τὴν δὲ νύκτα, ὠφελούμενος ἀπὸ τὸ σκότος ἀποφεύγει
ὅλας τὰς ἐπικαίρους θέσεις ὅ,που ὑποθέτει, ὅτι δύνανται
νὰ τεθῶσιν ἐνέδραι, καὶ διατρέχει διαστήματα μακρὰ διὰ
τῶν πεδιάδων, ἢ καὶ διὰ αὐτῶν τῶν δημοσίων ὁδῶν.
Πᾶσα λοιπὸν περιπολεία, πᾶσα ἰχνηλασία ἐν καιρῷ
ἡμέρας ἀποβαίνει ματαία, διότι ὁ λῃστὴς παραμονεύει
τὰς κινήσεις τῶν περιπολούντων καὶ ἰχνηλατούντων, καὶ
ἂν τοὺς ἴδῃ πλησιάζοντας πρὸς τὸ ὁλημέριόν του μὲ
μικρὰν πρὸς μέρος μεταβολὴν τὰς ἀποφεύγει. Ἐν καιρῷ
νυκτὸς δὲ περιπολεῖαι καὶ ἰχνηλασίαι εἰσὶν ἀκατόρθωτοι.
Τὰς δὲ διὰ νυκτὸς στηνομένας ἐνέδρας τὰς διαφεύγει μὴ
διερχόμενος ὡς ἀνωτέρω εἴπομεν ἀπὸ θέσεις ἐπικαίρους.
Μόνον διὰ μυστικῶν ἀποσπασμάτων δύναται ἐπιτυ-
χῶς πως νὰ καταδιωχθῇ εἴτε ἐν καιρῷ ἡμέρας, εἴτε ἐν
καιρῷ νυκτός. Ἀλλὰ πρὸς σχηματισμὸν τοιούτων μυστι-
κῶν ἀποσπασμάτων δὲν εἶναι καὶ πᾶς στρατιωτικὸς κα-
τάλληλος. Ἀπαιτοῦνται ἄνθρωποι ἐγγεγυμνασμένοι εἰς
τὸ εἶδος τοῦτο τοῦ λῃστρικοῦ βίου, μεμυημένοι εἰς τὰ
λῃστρικὰ στρατηγήματα, καὶ γνωρίζοντες μὲ μεγάλην

44
 ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

ἀκρίβειαν τὰς θέσεις τοῦ τόπου, ἔνθα θὰ μετέλθωσι τὸ

εἶδος τοῦτο τῆς ἐνεργείας των. Νὰ ἔχωσι δὲ πρὸς τούτοις
καὶ εὐφυΐαν καὶ παρουσίαν πνεύματος, διὰ νὰ ὠφελοῦνται
ἀπὸ ὅλα τὰ τυχιαῖα ἐμπίπτωντα. Ἀλλ’ οἱ λῃσταὶ ἔχουσιν
ἄραγε ὅλα τὰ πλεονεκτήματα ταῦτα; Ἂν καὶ ὑποθέ-
σωμεν, ὅτι δὲν τὰ ἔχουσιν, ὁ φόβος ὅμως καὶ ὁ ἀδιάκοπος
κίνδυνος, τὸν ὁποῖον πᾶσαν στιγμὴν διατρέχουσι τοὺς
ἐμπνέει πολλὰς ἐπινοήσεις. Τ’ ἀποσπάσματα δὲν ἔχουν
φόβον, δὲν διατρέχουν κίνδυνον, ἑπομένως δὲν εὑρί-
σκονται καὶ εἰς τὴν ἀνάγκην νὰ ἐπιμελετῶσι νέας καὶ
πάλιν νέας ἐπινοήσεις, ἀλλ’ ὁδηγοῦνται μόνον ἀπὸ τὴν
φυσικήν των εὐφυΐαν. Τοιοῦτοι ἄνθρωποι μεταξὺ τῶν
στρατιωτικῶν μας εἶναι σπάνιοι.
Καθ’ ὅλον τὸν μῆνα Ἰούνιον ἐτέθησαν εἰς ἐνέργειαν
ἀπειράκις καὶ περιπολεῖαι καὶ ἰχνηλασίαι καὶ νυκτεριναὶ
ἐνέδραι, καὶ μυστικὰ ἀποσπάσματα, ἀλλά, δι’ οὕς ἀνω-
τέρω ἀναφέραμεν περὶ τούτων λόγους, ἀπέβησαν πάν-
τοτε μάταια.
Ἐπιτυχὴς ἦτο ἡ κατὰ τοῦ Μαραθῶνα προσβολή, ἀλλ’
ἔγινε διὰ καταδείξεως. Τυχιαία ἦτον ἡ εἰς Καμάρι σύγ-
κρουσις, καὶ ἔμεινεν ἀτελεσφόρητος.
Τυχιαία καὶ ἡ δευτέρα κατὰ τὸ αὐτὸ Καμάρι σύγ-
κρουσις, καὶ ἐπίσης ἀτελεσφόρητος.

45
 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΑΝΗΣ

Τυχιαία καὶ ἡ κατὰ τὸν Πάρνηθα συνάντησις τῆς

στρατιωτικῆς δυνάμεως μὲ τοὺς φυλάττοντας τοὺς
αἰχμαλώτους πέντε λῃστάς, καὶ ταύτην τὴν φορὰ τοὐλά-
χιστον ἀπελευθερώθησαν οἱ αἰχμάλωτοι, ἄνευ ζημίας
ὅμως τῶν λῃστῶν.
Διὰ καταδείξεως ἑκουσίας ἔγινεν ἡ συμπλοκὴ εἰς τὸ
Βαρκὸ τῶν Μεγάρων καὶ ἐφονεύθη εἷς λῃστής, τοῦ ὁ-
ποίου τὸ πτῶμα ἀνευρέθῃ.
Διὰ καταδείξεως ἐκβιαστικῆς ἔγινεν καὶ ἡ δευτέρα κατὰ
τὸ Μάζι συμπλοκή, καθ’ ἣν ἐφονεύθη ὁ Λῃστὴς Δρόλιας ἐκ
Θηβῶν καὶ ἐπληγώθησαν τέσσαρες ἄλλοι λῃσταί.
Διὰ καταδείξεως ἑκουσίας τέλος πάντων συνελήφθη-
σαν κατὰ τὸν Δῆμον Χαιρωνείας καὶ ὁ Λῃστὴς Μπαρμ-
παγιάννης μὲ ἄλλους δύω συντρόφους αὐτοῦ.
Ἐξάγεται ἄρα ἐξ ὅλων τούτων, ὅτι τυχιαῖα μὲν συ-
νάντησις δύναται κἄπποτε νὰ ἐπιφέρῃ μικρὰ ἀποτε-
λέσματα. Ἡ δὲ διὰ καταδείξεως προσβολή, ὁσάκις
διευθύνεται ἐπιτηδείως καὶ μὲ ζῆλον, ἀποβαίνει πάντοτε
ἐπιτυχής.
Ἕπεται λοιπὸν ἐξ ὅλων, ὅσων ἀνωτέρω εἴπομεν, ὅτι
διὰ ν’ ἀποβῇ ἡ κατὰ τῶν λῃστῶν καταδίωξις τῆς στρα-
τιωτικῆς δυνάμεως τελεσφόρος εἶναι ἀνάγκη νὰ συμβοη-
θεῖται αὕτη ἀπὸ καταδείκτας. Ποῖοι δὲ δύνανται νὰ

46
 ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

χρησιμεύσωσιν ὡς καταδεῖκτες; Βεβαίως οὐχὶ ἄλλοι,

παρὰ οἱ ἐρχόμενοι εἰς ἄμεσον μὲ τοὺς ληστὰς συνάφειαν.
Ἔρχονται δὲ εἰς συνάφειαν μὲ τοὺς λῃστὰς οἱ κάτοικοι
τῶν δήμων, οἱ ἐν τοῖς μικροῖς χωριδίοις ἐγκαταστημένοι, καὶ
οἱ διάγοντες τὸν βίον αὐτῶν ἐν ὑπαίθροις. Ἡ δὲ συνάφεια
αὕτη εἶναι εἴτε ἑκουσία, εἴτε ἀκουσία πάντοτε ὅμως εἶναι
βλαπτικωτάτη· διότι δὲν ἀρκεῖ ὅτι, οἱ λῃσταποδόχοι οὗτοι
χορηγοῦσι εἰς τοὺς λῃστὰς ὅλα τὰ μέσα τῆς ὑπάρξεώς των,
τουτέστι τροφάς, τζαρούχια, κάππας, ἀσκοὺς διὰ νερὸν καὶ
πυριτόβολα, ἀλλὰ προδίδουσιν εἰς αὐτοὺς καὶ τὰς ἐπι-
σταθμεύσεις καὶ τὰς κινήσεις τῶν στρατιωτικῶν ἀπο-
σπασμάτων. Καὶ λῃσταποδόχοι ἑκούσιοι μὲν γίνονται οἱ
συγγενεῖς καὶ ἀδελφοποιητοὶ τῶν λῃστῶν, καὶ οἱ ἀπολαύοντες
ὠφελήματα παρ’ αὐτῶν. Ἀκούσιοι δὲ οἱ βιασμένοι ὡς ἐκ τῆς
μεμονωμένης θέσεώς των νὰ πράττωσι πᾶν ὅ,τι, οἱ λῃσταὶ
παῤῥησιαζόμενοι εἰς αὐτοὺς τοῖς ζητῶσι. Ἀποκρύπτουσι
δὲ τὴν ἐμφάνισιν, τῶν λῃστῶν οἱ μὲν πρώτοι, κινούμενοι
ἐκ συμφέροντος, οἱ δὲ δεύτεροι, ἐκ φόβου ἐκδικήσεως.
Οἱ Νόμοι τοῦ κράτους τιμωροῦσι καὶ τοὺς τῆς πρώ-
της καὶ τοὺς τῆς δευτέρας κατηγορίας λῃσταποδόχους,
ὁσάκις οὗτοι ἀνακαλύπτονται. Ἀλλ’ ἐπειδὴ ὡς ἐπὶ τὸ
πλεῖστον μένουσιν ἐν τῷ κρυπτῷ ὤφειλον νὰ λάβω κατ’
αὐτῶν μέτρα ἀστυνομικά.

47
 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΑΝΗΣ

Ἀλλά κατὰ δυστυχίαν, ἐὰν ἐξαιρέσωμεν τὸν Δῆμον

τῆς πρωτευούσης καὶ τὸν τοῦ Πειραιῶς ὅ,που ὑπάρχει ἡ
Διοικητική Ἀστυνομία, καί τινας ἄλλους Μεγαλοπό-
λεων Δήμους, ὅ,που ὑφίσταται καλῶς διωργανισμένη
δημοτικὴ Ἀστυνομία, ὅλοι οἱ λοιποὶ τοῦ Κράτους δῆμοι
οὔτε καὶ τὴν παραμικρὰν περὶ Ἀστυνομίας ἰδέαν ἔχουσι.
Ἡ ἐντὸς τῶν δήμων Ἀστυνομία ἐνεργεῖται κατὰ τὸν
περὶ ὀργανισμοῦ τῶν δήμων Νόμον, τῶν δημάρχων ἢ καὶ
περὶ εἰδικῶν Ἀστυνόμων διορισμένων κατ’ ἐκλογὴν τῶν
δημάρχων. Ἀρκεῖ δὲ νὰ ἐπιθεωρήσωμεν τὸ προσωπικὸν
τῶν δημάρχων καὶ εἰδικῶν Ἀστυνόμων εἰς τοὺς πλεί-
στους δήμους τοῦ Κράτους, καὶ θέλομεν βεβαιωθῆ, ὅτι
οὐδεὶς αὐτῶν εἶναι εἰς κατάστασιν νὰ γνωρίζῃ τὰ ἀστυ-
νομικὰ καθήκοντα.
Ἔπειτα καὶ μὲ ποῖα ὄργανα ἀπαιτούμενα ἀπὸ τὸν
περὶ Ἀστυνομίας Νόμον θέλει ἐκτελῇ ὁ Δήμαρχος, ἢ ὁ
κατὰ πρότασιν αὐτοῦ εἰδικὸς Ἀστυνόμος τὰ καθήκοντα
ταῦτα; Ὁ Δήμαρχος ἢ ὁ εἰδικὸς Ἀστυνόμος συνήθως ὡς
ὄργανον ἀστυνομικὸν δὲν ἔχει παρὰ ἕνα μόνον κλητήρα,
καὶ οὗτος συνήθως εἶναι καὶ ὁ ὑπηρέτης αὐτοῦ.
Ὁ δέ ἔπαρχος, ὅστις ὁφείλει νὰ ἐπαγρυπνῇ εἰς τὴν
ἀκριβῆ ἐκπλήρωσιν τῶν ἀστυνομικῶν καθηκόντων ἐντὸς
ἑκάστου δήμου τῆς ὑπὸ τὴν διεύθυνσίν του ἐπαρχίας, τὶ

48
 ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

δύναται νὰ πράξῃ, ὅταν ἡ Ἀστυνομία εἶναι ἀνατεθειμένη

εἰς τοιαῦτα ἀκατάλληλα πρόσωπα, καὶ ὅταν ὄργανα
συνεργὰ δὲν ὑπάρχωσιν;
Θεωρήσας λοιπὸν τὴν ἀνάγκην κατεπείγουσαν νὰ
ληφθῶσι σύντονα μέτρα, κατ’ ἐκείνων τῶν τάξεων τῶν
δημοτῶν, ὅσοι μὲν παρεῖχον ὑπονοίας, ὅτι ἐδύναντο νὰ
ἐξοκείλωσιν εἰς Λῃσταποδοχήν, καὶ μὴ δυνάμενος ν’
ἀναπλάσω ἢ νὰ μορφώσω τὰ ἐπιτρετραμμένα τ’ Ἀστυ-
νομικὰ Καθήκοντα πρόσωπα, κατέφυγον εἰς τὸ συγχω-
ρούμενον παρὰ τοῦ περὶ Ἀστυνομίας Νόμου μέτρον,
τοὐτέστιν νὰ ἐνισχύνω τὰ πρόσωπα αὐτὰ δι’ ἀστυνομικῶν
ὀργάνων, καὶ κατὰ συνέπειαν ἐξέδωκα διαταγὰς πρὸς
ὅλους τοὺς ἐπάρχους τοῦ Νομοῦ τούτου, νὰ ὑποχρεώσωσι
τοὺς τῆς δικαιοδοσίας των δήμους νὰ χορηγήσωσιν εἰς
τοὺς ἐπιτετραμμένους τ’ Ἀστυνομικὰ καθήκοντα, τ’
ἀναγκαιοῦντα πρὸς ἐκπλήρωσιν αὐτῶν εὔχρηστα ὄρ-
γανα, τοὐτέστιν Ἀστυνομικοὺς φύλακας ἢ εἰρηνοφύλακας
ἐκ δημοτῶν, ἐγνωσμένης καλῆς διαγωγῆς, ἐμπείρους εἰς
τὴν χρῆσιν τῶν ὅπλων καὶ γνωρίζοντας καλῶς ὅλας τὰς
θέσεις τοῦ δήμου των. Προσεδιώρισα δὲ καὶ τὸν ἀριθμὸν
αὐτῶν ἀπὸ 12, 10, 8, 6, 5 δι’ ἕκαστον δῆμον κατὰ τὰς
ἐκτὸς τοῦ προϋπολογισμοῦ αὐτοῦ χρηματικὰς δυνάμεις.
Δεύτερον· παρατηρήσας, ὅτι ἐνῷ ὑπάρχει Νόμος κα-

49
 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΑΝΗΣ

νονίζων τὰ περὶ Ἀγροφυλακῆς, εἰς ὅλους ὅμως τοὺς δή-

μους τῶν ἐπαρχιῶν τοῦ Νομοῦ τούτου Ἀγροφύλακες καὶ
Ἀμπελοφύλακες ἦσαν σύμπαντες διορισμένοι κατὰ πα-
ράβασιν τῶν περὶ Ἀγροφυλάκων διατάξεων, τὸ δὲ
προσωπικὸν αὐτῶν συνέκειτο ἀπὸ ἀνθρώπους ἀγνώστου
διαγωγῆς, ἀλλοδαποὺς καὶ μηδεμίαν παρέχοντας ἐγ-
γύησιν. Ὅθεν ἐξέδωκα διαταγὰς πρὸς τοὺς ἐπάρχους τοῦ
Νομοῦ νὰ ἐπαγρυπνήσωσιν ὥστε ἐν βραχυτάτῳ χρόνῳ
νὰ κανονισθῶσιν εἰς ὅλους τοὺς ὑπὸ τὴν δικαιοδοσίαν
αὐτῶν δήμους τὰ τῆς Ἀγροφυλακῆς κατὰ τὰ παρὰ τοῦ
Νόμου ἐν τῷ κεφαλαίῳ περὶ χρεῶν τῶν Ἀγροφυλάκων
ὡρισμένα.
Τρίτον· ἐπαρατήρησα ὅτι τῶν σκηνιτῶν βλαχοποι-
μένων τῶν παραχειμαζόντων ἢ παραθεριζόντων ἐντὸς τοῦ
Νομοῦ τούτου καὶ πλεῖστοι ὅσοι κάτοικοι τῶν δήμων
αὐτοῦ ἀπέκτησαν ὄχι ὀλίγα αἰγοπρόβατα, εἰς δὲ τὰ ποι-
μνιοστάσια ἐκτὸς τῶν ποιμνιοστασιαρχῶν ὑπάρχουσι καὶ
τζομπάνηδες (κοπέλια) τὴν ποιότητα τῶν ὁποίων, οὐ-
δόλως γνωρίζωσιν αἱ δημοτικαὶ καὶ διοικητικαὶ ἀρχαί,
καὶ μηδέποτε ληφθείσης προνοίας νὰ ἐξασκῆται ἐπ’
αὐτῶν ἀστυνομικὴ ἐπιτήρησις· διὸ παρήγγειλα τοὺς
ἐπάρχους νὰ διατάξωσιν ἐντόνως τοὺς δημάρχους διὰ νὰ
καταστρώσωσι στατιστικοὺς πίνακας τῶν ἐν ἑκάστῳ

50
 ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

ποιμνιοστασίῳ παρευρισκομένων ἀτόμων καὶ ν’ ἀπο-

στείλωσιν αὐτοὺς ὅσον τάχιστα εἰς τὴν Νομαρχίαν, διὰ
νὰ κανονίσω κατὰ τὸν Νόμον τὴν ἐπ’ αὐτῶν ἀστυνομικὴν
ἐπιτήρησιν.
Τέταρτον. Σμὴνη ἀνθρώπων ὑπόπτου διαγωγῆς,
ἀλλοδαπῶν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, ἀπήντησα καθ’ ὁδόν, με-
ταβαίνοντας ἀπὸ Ἀθήνας μέχρι Λαμίας καὶ τ’ ἀνάπαλιν,
καὶ ἐρευνήσας ἔμαθον ὅτι οὗτοι ἀπαρτίζουσι πολυάριθμον
προσωπικὸν τῶν ἐν Ἀθήναις κρεοπωλῶν, χρησιμεῦον τὸ
μὲν νὰ βόσκῃ εἰς διάφορα μέρη, τὸ δὲ νὰ μεταφέρῃ ἀπὸ
Λαμίας διὰ τῶν ἐπαρχιῶν Λοκρίδος, Λεβαδείας, Θηβῶν
καὶ Μεγαρίδος εἰς Ἀθήνας τὰ πρὸς σφαγὴν ἀγοραζόμενα
ζώα. Τὸ προσωπικὸν τοῦτο, μὴ γνωρισμένον εἰς τὰς
Ἁρχὰς τῶν ἐπαρχιῶν διαφεύγει πᾶσαν Ἀστυνομικὴν
ἐπιτήρησιν. Ὅθεν διὰ νὰ ἐκλείψῃ τοῦ λοιποῦ, ἡ ἐπιβλα-
βὴς εἰς τὴν δημοσίαν ἀσφάλειαν ἀνωμαλία αὕτη παρε-
κάλεσα τὸ ἐπὶ τῶν ἐσωτερικῶν ὑπουργεῖον νὰ διατάξῃ
τὴν Διεύθυνσιν τῆς Διοικητικῆς Ἀστυνομίας Ἀθηνῶν καὶ
Πειραιῶς, νὰ καταστρώσῃ στατιστικοὺς πίνακας τοῦ
προσωπικοῦ τούτου, νὰ τὸ εἰκονίσῃ ἐπὶ τῇ βάσει καὶ κατ’
ἀναλογίαν τοῦ 3ου Ἄρθρου τοῦ περὶ Ἀγροφυλακῆς Νό-
μου καὶ νὰ πέμψῃ ἀντίγραφα τῶν ὀνομάτων, χαρα-
κτηριστικῶν καὶ λοιπῶν ἰδιοτήτων τοῦ προσωπικοῦ

51
 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΑΝΗΣ

τούτου εἰς τὴν Νομαρχίαν, διὰ νὰ γνωστοποιηθῶσιν καὶ

εἰς τοὺς ἐπάρχους, ὥστε νὰ ἐνεργεῖται καὶ ἐπ’ αὐτοῦ ἡ
τόσον οὐσιώδης Ἀστυνομικὴ ἐπιτήρησις.
Τοιαῦτα καὶ ἄλλα παραπλήσια κατὰ δήμους ἀναγκαία
ἀστυνομικὰ μέτρα ἔκρινα ὀρθὸν νὰ ληφθῶσιν πρὸς περι-
στολὴν τῆς Λῃστείας. Καὶ μολονότι ὡς ἀνωτέρω ἐξέθεσα,
τὰ διευθύνοντα ἐν τοῖς διαφόροις δήμοις τῆς Ἀστυνομίας
πρόσωπα οὐδόλως σχεδὸν εὐνοοῦσι νὰ ἐκπληρῶσι τὸ το-
σοῦτον σοβαρὸν αὐτῶν καθῆκον, οὐχ’ ἧττον ὅμως τὰ μέτρα
ταῦτα, συμβοηθούμενα καὶ ἀπὸ τὴν ἄοκνον ἐνέργειαν τῆς
στρατιωτικῆς δυνάμεως, καὶ ἡ ἐπιτηδεία εἰσήγησις, τοῦ νὰ
συναισθανώσιν οἱ κάτοικοι ὅτι, τὰ ἀληθῆ αὐτῶν συμφέροντα,
ἀπαιτοῦσι τάξιν καὶ ἀσφάλειαν, κατέπεισαν ἐπὶ τέλους τοὺς
κατοίκους, νὰ ἐξυπνήσωσιν ἐκ τῆς ἀποναρκώσεως, εἰς ἣν ἐπὶ
τοσοῦτον καιρὸν ἦσαν βυθισμένοι, καὶ οὐχὶ μόνον τὴν
ἐμφώλευσιν τῶν λῃστῶν νὰ καταδείξωσι, ἀλλὰ καὶ ἐνόπλως
κατ’ αὐτῶν μὲ ὅλην τὴν εἰλικρίνειαν νὰ κινηθῶσιν. Παρά-
δειγμα δ’ ἔχομεν αὐτοὺς τοὺς δημότας τοῦ δήμου Πέτρας,
αὐτοὺς τοὺς κατοίκους τοῦ Κυριακίου, αὐτὸν τὸν ἀδελφὸν
τοῦ Ἀρχιληστοῦ Μπελούλια ἢ Κακαράπη, ὅστις πολεμῶν
μετὰ τοῦ Στρατοῦ ἐσχάτως κατὰ τῶν λῃστρικῶν συμμοριῶν
μεταξὺ τῶν ὁποίων ἐγνώριζεν ὅτι ὑπῆρχε καὶ ὁ ἀδελφός του,
ἐπληγώθη.

52
 ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

Περαίνων τὴν ἔκθεσίν μου ταύτην, τολμῶ νὰ ἐκφράσω

τὴν πλήρη πεποίθησίν μου, ὅτι ἐάν, ἀντὶ τῶν ἀθλίων δη-
μοτικῶν κατὰ δήμους Ἀστυνομιῶν, εἴχομεν κατ’ ἐπαρχίαν
καλῶς διωργανισμένην Διοικητικὴν Προληπτικὴν
Ἀστυνομίαν, λῃστὴς τότε δὲν ἤθελεν ἀναφανῇ, ἢ ἂν ἀνε-
φαίνετο, ἤθελεν ἀμέσως ἐξοντωθῇ. Τὸ ἥμυσι μόνον τῶν
πρὸς καταδίωξιν τῆς λῃστείας δαπανωμένων ἐκτάκτων
ἐξόδων ἀπαιτείται εἰς τὴν συντήρησιν τῆς κατ’ ἐπαρχίας
Διοικητικῆς Ἀστυνομίας.
Δὲν ἐνθυμοῦμαι ποῖος πολιτικὸς ἀνήρ, ἀπεφάνθη ὅτι
Κράτος, ἄνευ καλῆς Ἀστυνομίας, δὲν δύναται ποτὲ νὰ
ἔχῃ τάξιν, ἠσυχίαν καὶ ἀσφάλειαν.

Ἐν Ἀθήναις τὴν 10ην Ἰουλίου 1856

Ὁ Νομάρχης Ἀττικῆς καὶ Βοιωτίας
Γ. Λασσάνης

53
 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Δίστιχο από παραδοσιακό δημοτικό τραγούδι, που

φωνογραφήθηκε το 1927 στην Νέα Υόρκη με τρα-
γουδιστή τον Σωτήρη Στασινόπουλο προς τιμή του
λήσταρχου Νταβέλη. Η φήμη που είχε αποκτήσει
ο Χρήστος Νταβέλης ήταν μεγάλη και ιδίως στις
συνειδήσεις των λαϊκών τάξεων γιγαντωνόταν
μέσω της δημοτικής και λαϊκής παράδοσης, επο-
μένως και των τραγουδιών.
1. Εντοπίστηκε στο αρχείο του Γεώργιου Λασσάνη, το
οποίο απόκειται στην Βιβλιοθήκη της Βουλής,
ανάμεσα σε σύνολο 33 εγγράφων. Δεν είναι γνω-
στό πώς το σύνολο των εγγράφων περιήλθε στις
συλλογές της Βιβλιοθήκης της Βουλής. Αν και ει-
κάζεται ότι το παρέδωσε στη Β.Β. ο Τιμολέων Φι-
λήμων την περίοδο που διετέλεσε Έφορός της
(1874-1888), η πληροφορία του Γρ. Γερούκη ότι «η
Βιβλιοθήκη της Βουλής απέκτησε ολίγα έγγραφά
του δι’ αγοράς εκ τινός γραίας μετά γνωμοδότησιν

55
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

των Ακαδημαϊκών Δημ. Γρ. Καμπούρογλου και Βέη

Νικόλαου» χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση (Τ’
άπαντα Γεωργίου Λασσάνη, Εισαγωγή-ιστορικαί ση-
μειώσεις υπό Γρηγορίου Γ. Γερούκη, τ. 1ος, Κοζάνη
[1952], σ. 21). Ο Κ. Βακαλόπουλος έρχεται να φω-
τίσει περισσότερο την διαδρομή του παραπάνω αρ-
χειακού υλικού. Ο Τιμολέων Φιλήμων –κατά
μαρτυρία της χήρας του Λασσάνη Ευθυμίας Λιανο-
σταφίδα– κατέθεσε το υλικό στην Βιβλιοθήκη της
Βουλής μετά τον θάνατο του Λασσάνη. Το 1937,
όμως, ο τότε Διευθυντής της Βιβλιοθήκης Δ. Κα-
λογερόπουλος διαβεβαίωνε τον Ε. Τζιάτζιο ότι από
τα έγγραφα της αρχικής δωρεάς δεν βρέθηκε τί-
ποτα. Το αρχείο που διασώζεται σήμερα βρέθηκε
στην κατοχή μιας απογόνου της Ευθυμίας, της
Ερασμίας Λιανοσταφίδα–Αντωνοπούλου, και πε-
ριήλθε στην Βιβλιοθήκη το 1931 με νέα αγορά.
Πληροφορίες για την ζωή του Λασσάνη μάς δια-
σώζει και ο Ι.Κ. Βασδραβέλλης, Οι Μακεδόνες εις
τους υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνας, 1796-1832, Μακε-
δονική Βιβλιοθήκη, Θεσσαλονίκη 1950, σσ. 56-62.
Μάλιστα, στην υποσ. 1 της σ. 61, αναφέρει ότι ο
Ευάγγελος Τζιάτζιος σκόπευε να δημοσιεύσει το
ποίημα με τίτλο: «Η Φυλακή», που περιλαμβάνεται
στο Αρχείο Λασσάνη και περιγράφει τις κακουχίες

56
 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

των έγκλειστων συλληφθέντων επαναστατών.

Μέρος των εγγράφων αυτών εκδόθηκε από τον
Γρηγόριο Γερούκη στον τόμο Τ΄ άπαντα Γεωργίου
Λασσάνη. Η εκδοτική αυτή προσπάθεια, όμως, δεν
είχε συνέχεια.
2. Έγινε Φιλικός μάλλον το 1818 και ακολούθησε τις
επιρροές του Φιλικού Νικολάου Γαλάτη (1792-
1819). Υπήρξε από τους πρωτεργάτες της προετοι-
μασίας της Επανάστασης στις παραδουνάβιες
περιοχές, όπου τον έστειλε ο Αλέξανδρος Υψηλάν-
της. Συμμετείχε, σύμφωνα με τις πηγές, στην τε-
λευταία σύσκεψη κατά την οποία συντάχθηκε η
προκήρυξη την οποία έκανε ο Αλέξανδρος Υψη-
λάντης διασχίζοντας τον Προύθο τον Φεβρουάριο
του 1821. Έχει υποστηριχθεί ότι η προκήρυξη συν-
τάχθηκε από τον ίδιο τον Λασσάνη (Αριάδνη Κα-
μαριανού-Τσιοριάν, «Γεώργιος Λασσάνης. Ο
επιφανής Φιλικός», Επιθεώρηση Τέχνης, τχ. 122-
123 (2-3/1965), σ. 144). Η περιπέτεια του Λασσάνη
συνεχίστηκε, όταν μετά την ήττα των δυνάμεων
του Υψηλάντη στο Δραγατσάνι, συνελήφθη και
φυλακίστηκε στις αυστριακές φυλακές Munkatz
και Theresienstadt, όπου κλείστηκε για έξι χρόνια.
Κατά την διάρκεια της φυλάκισής του απέκτησε το
ψευδώνυμο «υπηρέτης Anton Schwartz». Με παρέμ-

57
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

βαση του Τσάρου της Ρωσίας Νικολάου το 1827

απελευθερώθηκε. Μετά τον θάνατο του Αλέξαν-
δρου Υψηλάντη τον Ιούλιο του 1828, ο Λασσάνης
επέστρεψε στην Ελλάδα ύστερα από ένα πολύ κο-
πιαστικό και περιπετειώδες ταξίδι, συμμετείχε σε
στρατιωτικές επιχειρήσεις και ανέλαβε σημαντικά
διοικητικά πόστα. Ανάμεσα σε αυτά ανέλαβε και
την θέση του Νομάρχη Αττικής και Βοιωτίας σε
δύο περιόδους, θέση από την οποία συντάσσει την
Έκθεσιν περί ληστείας το 1856. Κατά τον επικήδειο
λόγο που εκφωνεί ο Τιμολέων Φιλήμων, όπως τον
διασώζει η εφ. Αιών (φ. 2580, 9 Ιουλίου 1870, σσ.
2-3), αναφέρει: «Τοῦ πολέμου καταπαύσαντος καὶ
τῆς εἰρήνης ἀποκαταστάσης, ὁ Λασσάνης ἐξη-
κολούθησε παρέχων εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τῆς Πατρί-
δος τὰ ἔξοχα προσόντα τῆς ἱκανότητος, τῆς
τιμιότητος και τοῦ πατριωτισμοῦ αὐτοῦ. Διετέλε-
σεν ἐπιθεωρητὴς τοῦ στρατοῦ, γενικὸς ἔφορος, δι-
οικητής, νομάρχης, γενικὸς γραμματεύς, διευθύνων
ὡς ὑπουργὸς τὸ ἐπὶ τῶν οἰκονομικῶν ὐπουργεῖον,
καὶ γενικὸς γραμματεῦς τοῦ ὑπουργείου τῶν στρα-
τιωτικῶν». Βλ. επίσης ΦΕΚ 4 (14.2.1836), σ. 14, με
το οποίο διορίζεται διευθύνων στο Υπουργείο Οι-
κονομικών.
3. Η πληροφορία διασώζεται από τον Ι. Κολιόπουλο,

58
 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Ληστές. Η κεντρική Ελλάδα στα μέσα του 19ου αιώνα,

Αθήνα 1988, σσ. 162-163. Ο Ι. Κολιόπουλος στην
μελέτη του συμπεριλαμβάνει ένα μικρό μόνο από-
σπασμα από αυτό και ακολουθεί μια μικρή περι-
γραφή του συγκεκριμένου κειμένου. Από δική μας
αυτοψία διαπιστώνεται ότι το έγγραφο που από-
κειται στα ΓΑΚ (Οθωνικό Αρχείο Υπουργείου Εσω-
τερικών, φ. 171, έγγραφο 214) πρόκεται πιθανότατα
για αντίγραφο που έγινε από άλλο χέρι, με βάση το
αρχικό (;) κείμενο του Λασσάνη. Ανάμεσα στα δύο
κείμενα εντοπίζονται ελάχιστες επουσιώδεις δια-
φορές. Το χ.φ. των ΓΑΚ έχει μικρές διορθώσεις, τον
τίτλο και την υπογραφή, στην οποία προστίθεται
η λέξη «ευπειθέστατος», όλα από το χέρι του Λασ-
σάνη.
4. Γ. Χιονίδης, «Το ποίημα “Το Κλεφτόπωλον” (Ο Νι-
κοτσάρας) του Γεωργίου Λασσάνη και οι ιστορικές
πληροφορίες του», Αρχείον Θεσσαλικών Μελετών
ΣΤ΄, Βόλος 1982, σσ. 168-244.
5. Στην μεταγραφή του κειμένου, που παραθέτουμε
αυτούσιο, διατηρήσαμε την ορθογραφία που χρη-
σιμοποίησε ο συγγραφέας, εκτός από ορισμένα, εμ-
φανή λάθη, τα οποία διορθώσαμε σιωπηρώς.
6. Δύο μέρες μετά επήλθε η οριστική διάλυση των
ατάκτων ληστρικών σωμάτων, ύστερα από μέρες

59
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

καταδίωξης από σώμα στρατιωτικών, αστυνομι-

κών δυνάμεων και κατοίκων της περιοχής.
7. Είναι η περίοδος κατά την οποία η έννοια του
ληστή ταυτίζεται με την έννοια του κλέφτη, σε αν-
τίθεση με την σημερινή σημασία, όπου ο κλέφτης
έχει την έννοια του μικρολοπωδύτη, και ο ληστής
σχετίζεται με το οργανωμένο και σχεδιασμένο έγ-
κλημα. Βλ. επίσης την εισαγωγή του Α. Πολίτη, Το
δημοτικό τραγούδι, Κλέφτες, Ερμής-Νέα Ελληνική
Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1981, σ. ιβ΄.
8. Στην Ελλάδα Ποινικός Νόμος συντάχθηκε από τα
μέλη της Αντιβασιλείας του Όθωνα και συγκεκρι-
μένα από τον Γεώργιο Λουδοβίκο φον Μάουρερ,
με βάση τον βαυαρικό Κώδικα του 1813, όπως τρο-
ποποιήθηκε στην συνέχεια με τους νόμους των
ετών 1822, 1827 και 1831. Ο Κώδικας δημοσιεύ-
τηκε στις 10 Ιανουαρίου 1834 και άρχισε να εφαρ-
μόζεται από τις 19 Απριλίου του ίδιου έτους.
9. Ο Γεώργιος Λουδοβίκος φον Μάουρερ υπήρξε επι-
φανής Βαυαρός νομομαθής, καθηγητής του Πανε-
πιστημίου του Μονάχου, μέλος της Βασιλικής
Ακαδημίας, ισόβιος σύμβουλος του κράτους της
Βαυαρίας και μέλος της τριμελούς Αντιβασιλείας
του Όθωνα στο Βασίλειο της Ελλάδος. Τα άλλα
δύο μέλη της Αντιβασιλείας αρχικά ήταν ο Κόμης

60
 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Ιωσήφ Λουδοβίκος Άρμανσπεργκ (Joseph Ludwig

Graf von Armansperg, 1787-1853) και ο Υποστρά-
τηγος Κάρολος Γουλιέλμος φον Χάϋντεκ (Karl Wi-
lhelm Freiherr von Heideck, 1788-1861). Ο
Γεώργιος Λασσάνης απέκτησε την θέση του γραμ-
ματέα του υπουργείου Οικονομικών και φαίνεται
ότι διατηρούσε ιδιαίτερα φιλικές σχέσεις με τον
Κόμη Άρμανσπεργκ. Γρήγορα όμως κατηγορήθηκε
από την εφημερίδα Αθηνά –πληροφορία που μας
μεταφέρει και ο John Petropoulos–, για ευνοϊκή
μεταχείριση ορισμένων ισχυρών της Πάτρας και
της γύρω ζώνης όσον αφορά στην εφαρμογή του
νόμου της προικοδότησης (1835). Ο νόμος αυτός
αφορούσε στην διανομή εθνικής γης μέσω της δια-
δικασίας πλειστηριασμών. Για την υπόθεση αυτή,
βλ. την ανάλυση του John Petropoulos, Πολιτική
και συγκρότηση κράτους στο ελληνικό Βασίλειο (1833-
1843), Αθήνα 1997, σ. 443 και εφ. Αθηνά, φ. 345
(17.6.1836), σ. 1. Αυτό το φύλλο της εφημερίδας
βρίθει κατηγοριών εναντίον του Λασσάνη.
10. Η ίδρυση του Βασιλικού σώματος Χωροφυλακής
έγινε την 1η Ιουνίου 1833 με Β.Δ., ανήμερα των γε-
νεθλίων του Όθωνα.
11. Το σώμα των Οροφυλάκων οργανώθηκε και θε-
σμοθετήθηκε για πρώτη φορά στα τέλη της δεκαε-

61
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

τίας του 1830, με άμεσο στόχο την πάταξη της λη-

στείας ειδικά στις μεθοριακές επαρχίες της ελλη-
νικής επικράτειας.
12. Βλ. επίσης Έγγραφα αφορώντα εις την καταδίωξιν
της ληστρικής συμμορίας των Αρβανιταίων, Αθήνα
[1870], το οποίο βρίσκεται στην Βιβλιοθήκη της
Βουλής.
13. Ήταν τέτοια η ιδιαίτερη ενασχόληση του Λασσάνη
με το θέμα, ώστε δύο χρόνια αργότερα και συγκεκρι-
μένα το 1858 –εξακολουθώντας να κατέχει την θέση
του Νομάρχη Αττικής και Βοιωτίας–συμμετείχε στην
Επιτροπή που συστάθηκε από την κυβέρνηση για να
καταλήξει στην Έκθεσιν περί των εργασιών της επι-
τροπής, της συσταθείσης προς αναθεώρησιν του συν-
τεταγμένου νομοσχεδίου περί στρατολογίας. Τα άλλα
μέλη της Επιτροπής ήταν ο πολιτικός Θεόδωρος
Δεληγιάννης (1824-1905), ο καθηγητής της Νομι-
κής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Σπυρίδων
Πήλικας (1805-1861) και ο πρώην υπουργός Δικαιο-
σύνης Νικόλαος Δραγούμης (1809-1879).
14. Σπύρος Λ. Μπρέκης, «Το πρόβλημα της ληστείας
στη μεθοριακή Φθιώτιδα (1832-1881)» Παρουσία 6
(1988), σσ. 163-203. Βλ. επίσης ΓΑΚ, Αρχείο Όθω-
νος, Υπουργείο Εσωτερικών, φάκ. 174.
15. Γ.Π. Κρέμος, «Η ληστεία εν τη ελληνική ιστορία»,

62
 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Κωνστ. Φ. Σκόκου, Εθνικόν Ημερολόγιον, χρονογρα-

φικόν, φιλολογικόν και γελοιογραφικόν του έτους
1896, Έτος ενδέκατον, Εν Αθήναις 1896, τόμ. 11,
σσ. 242-250.
16. Χ.Α. Δερμεντζόπουλος, «Παρανομία και παραλο-
γοτεχνία», Αρματολοί και Κλέφτες «Η μαγιά της
ελευθερίας», Επτά Ημέρες της Καθημερινής, 21 Μαρ-
τίου 1999, σσ. 25-26.
17. Ε. Hobsbawm, Bandits, Weidenfeld & Nicolson, Lon-
don 1969 [Eric Hobsbawm, Ληστές, Θεμέλιο, Αθήνα
2010]· του ίδιου, Primitive Rebels: Studies in Archaic
Forms of Social Movement in the 19th and 20th centuries,
W.W. Norton & Company Inc., Νέα Υόρκη 21965.
18. Στ. Δαμιανάκος, Παράδοση ανταρσίας και λαϊκός πο-
λιτισμός, Πλέθρον, Αθήνα 1987.
19. Βλ. το απόσπασμα από την ανάκριση του μέλους
της ληστρικής ομάδας του Καλαμπαλίκη, Νικό-
λαου Παλιουράκη (εν Λεβαδία την 22 Μαρτίου
1856), στο Ι. Κολιόπουλος, ό.π., σσ. 309-315.
20. Εφ. Αθηνά, φ. 2346 (1.12.1855), σ. 2.
21. Εφ. Αθηνά, φ. 2440 (17.7.1856), σ. 2.
22. Η μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Ιερουσαλήμ ή Γερσαλή
είναι ορθόδοξη χριστιανική μονή της Βοιωτίας. Βρί-
σκεται στις νότιες πλαγιές του Παρνασσού, σε από-
σταση πέντε χιλιομέτρων από το χωριό Δαύλεια.

63
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

23. Η Α.Μ. δεν είναι άλλος από τον Όθωνα (1815-

1867), πρίγκιπα του οίκου του Βίττελσμπαχ, ο
οποίος έφτασε την 25η Ιανουαρίου 1833 στην
χώρα αποβιβαζόμενος στο Ναύπλιο με το πλοίο
«Μαδαγασκάρη» και συνοδευόμενος από τα τρία
μέλη της Αντιβασιλείας.
24. Η πρώτη ρύθμιση για τις Νομαρχίες έγινε με το Β.Δ.
15 Απριλίου 1833 «Περί διαιρέσεως του Βασιλείου
και της διοικήσεώς του», με βάση το οποίο η χώρα
χωρίστηκε σε 10 Νομαρχίες και 47 επαρχίες. Ανά-
μεσα σε αυτές ορίστηκε ο Νομός Αττικής και Βοι-
ωτίας. Σύμφωνα με αυτήν την διαίρεση, ο
συγκεκριμένος Νομός περιλάμβανε πέντε επαρχίες.
25. Ο δήμος Λεβαδέων σχηματίστηκε με το Β.Δ. της
1ης Οκτωβρίου 1835· κατατάχθηκε στην Β΄ τάξη με
πληθυσμό 3.321 κατοίκους και έδρα την «Λεβα-
δία». Βλ. Ελ. Σκιαδάς, Ιστορικό Διάγραμμα των
Δήμων της Ελλάδος 1833-1912, σχηματισμός, σύσταση,
εξέλιξη, πληθυσμός, εμβλήματα, Αθήνα 1994, σ. 120.
26. Ο Χρήστος Νταβέλης, του οποίου το πραγματικό
όνομα ήταν Χρήστος Ντάτσιος, ήταν αρχιληστής
των περιοχών Στερεάς Ελλάδας και Βοιωτίας. Η
καταγωγή του ήταν από το Στείρι Βοιωτίας από
ποιμενική οικογένεια αρβανιτόβλαχων. Νεότερη
άποψη θεωρεί ότι η καταγωγή του ήταν από την

64
 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Αράχωβα. Για μεγάλο διάστημα ήταν βοσκός σε

κοπάδια της Μονής Νταού Πεντέλης και απέκτησε
ιδιαίτερη φήμη, πέρα από την δράση του, και λόγω
των ερωτικών σχέσεων που ανέπτυξε με την Δού-
κισσα της Πλακεντίας.
27. Ο Ζαφείρης (Κουκουβίνος) υπήρξε στενός συνερ-
γάτης του Χρήστου Νταβέλη στην ληστρική συμ-
μορία του.
28. Ο Βασίλης Καλαμπαλίκης ήταν σαρακατσάνος με
καταγωγή από τα Άγραφα. Δολοφονήθηκε τον
Απρίλιο του 1858 στον Ζαγαρά Βοιωτίας. Η σύγ-
κρουση με την ομάδα του τακτικού στρατιωτικού
αποσπάσματος περιγράφεται με ανάγλυφο τρόπο
στην Στρατιωτική Ζωή εν Ελλάδι.
29. Ο Λουκάς Μπελούλιας ή Κακαράπης υπήρξε ση-
μαντικός ληστής, που έδρασε την ίδια περίοδο με
τον Νταβέλη στις περιοχές της Βοιωτίας και της
Στερεάς Ελλάδας. Είχε καταγωγή από το Κυριάκι
Βοιωτίας.
30. Ο Δήμος Πλαταιών σχηματίστηκε με το Β.Δ. της
8ης Απριλίου 1835 –το οποίο δεν δημοσιεύτηκε
στην ΕτΚ– ως δήμος της επαρχίας Θηβών. Ήταν
ένας από τους πέντε πρώτους δήμους που σχημα-
τίστηκαν στην περιοχή του Νομού Αττικής και Βοι-
ωτίας. Βλ. Ελ. Σκιαδάς, ό.π., σ. 132.

65
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

31. Ο Δήμος Πέτρας ήταν δήμος της επαρχίας Λιβα-

δειάς, που λειτούργησε στο διάστημα 1840-1912. Συ-
στάθηκε με το Β.Δ. της 1ης Σεπτεμβρίου 1840 (ΦΕΚ
22/18.12.1840, σ. 103) «Περὶ συγχωνεύσεως τῶν
δήμων τῆς ἐπαρχίας Λιβαδίας» και προήλθε από την
συγχώνευση των παλαιότερων Δήμων Αλιάρτου
και Κορώνειας. Παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητος
μέχρι την κατάργησή του με την Διοικητική Διαί-
ρεση του 1912, οπότε αντικαταστάθηκε από μικρό-
τερες κοινότητες. Βλ. Ελ. Σκιαδάς, ό.π., σ. 124.
32. Το Κυριάκι είναι ένα ορεινό χωριό στο όρος Ελι-
κώνα, σε υψόμετρο 780 μ.
33. Ο Δήμος Φυλής συστάθηκε για πρώτη φορά το
1840. Μέχρι τότε η περιοχή ανήκε στον Δήμο Αχαρ-
νών. Έδρα του ήταν η Χασιά. Το 1912 το μεγαλύ-
τερο τμήμα του Δήμου Φυλής αποτέλεσε την
νεοσύστατη κοινότητα Χασιάς, μετέπειτα κοινό-
τητα Φυλής.
34. Ο Δήμος Τανάγρας σχηματίσθηκε με Β.Δ. της 8ης
Απριλίου 1835, ως δήμος της επαρχίας Θηβών. Κα-
τατάχθηκε στην Γ΄ τάξη, με πληθυσμό 1.287 κατοί-
κους και έδρα την Τανάγρα (Λιάταις). Στον Δήμο
εντάχθηκαν οι οικισμοί: Λιάταις (πληθυσμός 324,
σύμφωνα με την απογραφή του 1834), Μπράτσι
(122), Σχηματάρι (280), Ίνια (61), Κακοσάλεσι

66
 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(327), Μπούγα (39), Κολοτέτι (129). Έδρα του

Δήμου ορίστηκε ο οικισμός Λιάταις. Με το Β.Δ. της
12ης Αυγούστου 1836 (ΦΕΚ 48/1836), «Περί συγχω-
νεύσεως δήμων της επαρχίας Θηβών», οι Δήμοι
Τανάγρας και Ωρωπού ενώθηκαν σε έναν δήμο, με
το όνομα Τανάγρα και έδρα την ομώνυμη περιοχή.
Το Β.Δ. της 6 Δεκεμβρίου 1836 απέσπασε τα χωριά
του συγχωνευθέντος δήμου Ωρωπού, καθώς επί-
σης και τα χωριά Μπούγα και Κακοσάλεσι (Σάλεσι)
του Δήμου Τανάγρας και τα προσάρτησε στον Δήμο
Περαίας. Με το Β.Δ. της 13ης Νοεμβρίου 1841 (ΦΕΚ
25/25.10.1842, σ. 153), «Περί συγχωνεύσεως δή-
μων της επαρχίας Θηβών», τμήμα του Δήμου Πα-
ρασωπαίων συγχωνεύθηκε στον Δήμο Τανάγρας.
Με την νέα σύστασή του ο δήμος παρέμεινε στη Γ΄
τάξη με πληθυσμό 1.455 κατοίκους και έδρα
το Χλημποτσάρι ή Χλεμποτσάρι (μετέπειτα Ασω-
πία). Με το ίδιο Β.Δ. τμήμα του Δήμου Τανάγρας
αποτελούμενο από τα χωριά Σχηματάρι, Στανιά-
ταις, Δήλεσι, Σκούρτα και Μαζαράκι αποσπάσθηκε
και συγχωνεύθηκε στον Δήμο Αυλίδας. Με νέο Β.Δ.
της 19ης Οκτωβρίου 1842 (ΦΕΚ 24) επέστρεψαν
στον Δήμο Τανάγρας τα χωριά που συγχωνεύθη-
καν στον Δήμο Αυλίδας το 1841. Ο Δήμος δια-
τηρήθηκε σχεδόν αμετάβλητος, με μικρές μόνο

67
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

μεταβολές, μέχρι την διοικητική μεταρρύθμιση

του 1912, οπότε και αντικαταστάθηκε από μικρό-
τερες κοινότητες. Βλ. Ελ. Σκιαδάς, ό.π., σ. 133.
35. Ο Δήμος Ελευσίνας σχηματίστηκε με το Β.Δ. της
8ης Απριλίου 1835, το οποίο δεν δημοσιεύτηκε
στην ΕτΚ, και αποτέλεσε έναν από τους δήμους της
επαρχίας Μεγαρίδος. Βλ. Ελ. Σκιαδάς, ό.π., σ. 115.
36. Η μονή Οσίου Λουκά είναι χτισμένη σε υψόμετρο
430 μ. στις δυτικές υπώρειες του Ελικώνα, κοντά
στο Στείρι Βοιωτίας. Αποτελεί ένα από τα σημαντι-
κότερα μνημεία της μεσοβυζαντινής τέχνης και αρ-
χιτεκτονικής. Η μονή ανήκε στον Δήμο Διστομίων,
που σχηματίστηκε με το Β.Δ. της 1ης Οκτωβρίου
1835. Ο Δήμος καταργήθηκε με το Β.Δ. της 1ης Σε-
πτεμβρίου 1840 (ΦΕΚ 22). Τα χωριά και οι συνοικι-
σμοί προσαρτήθηκαν στον Δήμο Χαιρώνειας. Η
ανασύσταση έγινε το 1858, με θερινή έδρα το Κυ-
ριάκι και χειμερινή το Δίστομο. Βλ. Ελ. Σκιαδάς, ό.π.,
σ. 122.
37. Η μονή Πελαγίας ή Ιερά μονή Γενεθλίου της Θεο-
τόκου είναι ορθόδοξη χριστιανική μονή στην πε-
ριοχή της Βοιωτίας. Βρίσκεται σε μια μικρή
κοιλάδα του όρους Πτώο, κοντά στα χωριά
Ακραίφνιο και Κόκκινο. Η ονομασία της μονής,
σύμφωνα με μια άποψη, οφείλεται σε ένα εκκλη-

68
 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

σάκι που έκτισε στην περιοχή κατά τους πρώτους

χριστιανικούς χρόνους μια Ρωμαία με το όνομα
Πελαγία.
38. Η ονοματοθεσία αυτή μάλλον αναφέρεται σε πε-
ριοχή που βρίσκεται κοντά στην μονή Σκριπού
στον Ορχομενό Βοιωτίας. Η μονή Σκριπού ή αλ-
λιώς μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου ενώθηκε με
την μονή Οσίου Σεραφείμ (Δομπούς) του Δήμου
Πέτρας με το Β.Δ. της 29ης Αυγούστου 1887. Βλ. Ελ.
Σκιαδάς, ό.π., σ. 123. Δεν γνωρίζουμε περισσότερα
για την σύγκρουση στην οποία αναφέρεται ο συν-
τάκτης της έκθεσης.

69
 ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΛΑΣΣΑΝΗ

Ο Γεώργιος Λασσάνης (1793-1870) ήταν λόγιος και πο-

λιτικός από την Κοζάνη. Ανέπτυξε δραστηριότητα
ως συγγραφέας, δραματουργός, δάσκαλος, ενώ παράλ-
ληλα συμμετείχε ενεργά στην επανάσταση του 1821.
Ήταν γιος γνωστού Κοζανίτη εμπόρου και έμεινε ορ-
φανός από πατέρα σε μικρή ηλικία, όταν εκείνος σκο-
τώθηκε γυρνώντας από ένα ταξίδι στη Βιέννη, όπου
εμπορευόταν. Διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα στην Κο-
ζάνη και περίπου στην ηλικία των είκοσι μετέβη
στην Βουδαπέστη, όπου εργάστηκε για μικρό χρονικό
διάστημα στις εμπορικές επιχειρήσεις του συμπατριώτη
του Νικολάου Τακιατζή. Υπήρξε στενός συνεργάτης
του Αλέξανδρου Υψηλάντη και βοήθησε στην προετοι-
μασία της ελληνικής επανάστασης στις Παραδουνάβιες
Ηγεμονίες. Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους
κατέλαβε υψηλά αξιώματα.
Το 1813 μετέβη στην Λειψία της Γερμανίας, όπου
φοίτησε στην Φιλοσοφική Σχολή του πανεπιστημίου
της πόλης. Μετά το τέλος των σπουδών του, επισκέ-
71
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

φθηκε διάφορες ρωσικές πόλεις, μεταξύ των οποίων

και η Μόσχα, όπου μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία. Το
1818 εγκαταστάθηκε στην Οδησσό, όπου δίδαξε στην
εμπορική σχολή της ελληνικής κοινότητας της πόλης
και ανέπτυξε έντονη πνευματική δραστηριότητα.
Το 1820 εγκατέλειψε την διδασκαλία και την
Οδησσό και έχοντας έρθει σε επαφή με τον Αλέξανδρο
Υψηλάντη, τον ακολούθησε ως υπασπιστής του ελλη-
νικού στρατού. Μετά την έκρηξη της Επανάστασης ο
Λασσάνης έγινε χιλίαρχος του Ιερού Λόχου. Συνελήφθη
και φυλακίσθηκε μαζί με τον Αλ. Υψηλάντη από τους
Αυστριακούς. Το 1827 αποφυλακίσθηκαν μετά από με-
σολάβηση του Τσάρου Νικολάου. Αφού φρόντισε τον
Αλ. Υψηλάντη, ο οποίος ήταν βαριά άρρωστος, ήλθε
στην Ελλάδα, όπου κατατάχθηκε υπό τον Δημήτριο
Υψηλάντη και έλαβε μέρος στις τελευταίες επιχειρή-
σεις της Στερεάς Ελλάδας.
Μετά την ίδρυση του νεοσύστατου κράτους διορί-
στηκε γενικός επιθεωρητής του στρατού της ανατολι-
κής Ελλάδας, ενώ διετέλεσε από το 1837 υπουργός των
οικονομικών. Η συγγραφική παραγωγή του Λασσάνη
περιλαμβάνει σχολικά εγχειρίδια, θεατρικά έργα, ποιή-
ματα, αλλά και ιστορικά κείμενα και πολιτικά δοκίμια,
καθώς και διάφορες μεταφράσεις. Πέθανε τον Ιούλιο
του 1870, στην Αθήνα, σε ηλικία 77 ετών.

72
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βακαλόπουλος Κ.Α., Τρία ανέκδοτα ιστορικά δοκίμια του

Φιλικού Γεωργίου Λασσάνη, Θεσσαλονίκη 1986.
Βασδραβέλλης Ι., Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της ανεξαρ-
τησίας αγώνες, 1796-1832, Θεσσαλονίκη 1950.
Βλαχογιάννης Γ., Κλέφτες του Μοριά: μελέτη ιστορική
από νέες πηγές βγαλμένη 1715-1820, Αθήνα 1935.
Δαμιανάκος Στ., Παράδοση ανταρσίας και λαϊκός πολιτι-
σμός, Πλέθρον, Αθήνα 1987.
Δερμεντζόπουλος Χ.Α., «Παρανομία και παραλογοτε-
χνία, Αρματολοί και Κλέφτες: Η μαγιά της ελευθε-
ρίας», Επτά Ημέρες της εφ. Καθημερινή (21 Μαρτίου
1999), σσ. 25-26.
Έγγραφα αφορώντα εις την καταδίωξιν της ληστρικής
συμμορίας των Αρβανιταίων, Αθήνα [1870].
Η Στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι, επιμ. Mario Vitti, Ερμής,
Αθήνα 1977.
Καλλιγάς Π., Θάνος Βλέκας, Γαλαξίας, Αθήνα 1962.

73
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ

Καμαριανού-Τσιοράν, Αριάδνη, «Γεώργιος Λασσάνης.

Ο επιφανής Φιλικός», Επιθεώρηση Τέχνης 122-123
(2-3/1965), σσ. 132-151.
Κολιόπουλος Ι.Σ., Ληστές. Η κεντρική Ελλάδα στα μέσα
του 19ου αιώνα, Αθήνα 1988.
Κρέμος Γ.Π., «Η ληστεία εν τη ελληνική ιστορία»,
Κωνστ. Φ. Σκόκου, Εθνικόν ημερολόγιον, χρονογρα-
φικόν, φιλολογικόν και γελοιογραφικόν του έτους
1896, Εν Αθήναις 1896, σσ. 242-250.
Λασσάνης Γ., Τα θεατρικά. Ελλάς (Μόσχα 1820) και Αρμό-
διος και Αριστογείτων (Οδησσός 1819, ανέκδοτο),
Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, Αθήνα 2002.
—, Τ’ άπαντα Γεωργίου Λασσάνη, Εισαγωγή – ιστορικαί
σημειώσεις υπό Γρηγορίου Γ. Γερούκου, Τόμος 1ος,
Κοζάνη [1952].
Μπρέκης Σπύρος Λ., «Το πρόβλημα της ληστείας στη
μεθοριακή Φθιώτιδα (1832-1881)», Παρουσία 6
(1988), σσ. 163-203.
Οικονομίδης Δ.Β., «Κλέφτες και αρματολοί εις την Βαλ-
κανικήν», Επετηρίς Κέντρου Λαογραφίας 29 (1999-
2003), σσ. 201-258.
Πολίτης Αλέξης, Το δημοτικό τραγούδι: Κλέφτικα, Ερμής,
Αθήνα 1981.
Ρ[ικάκης] Α[ντώνιος] Ι., Σκέψεις περί καταδιώξεως της
ληστείας, Αθήνα 1870.

74
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Σκιαδάς Ελευθέριος, Ιστορικό διάγραμμα των Δήμων της

Ελλάδος 1833-1912: σχηματισμός, σύσταση, εξέλιξη,
πληθυσμός, εμβλήματα, Αθήνα 1994.
Σωτηρόπουλος Σ., Τριάκοντα έξ ημερών αιχμαλωσία και
συμβίωσις μετά ληστών, Αθήνα 1866.
Χιονίδης Γ., «Το ποίημα “Το Κλεφτόπωλον” (Ο Νικο-
τσάρας) του Γεωργίου Λασσάνη και οι ιστορικές
πληροφορίες του», Αρχείον Θεσσαλικών Μελετών 6
(1982), σσ. 168-244.

About Ed., Ο βασιλεύς των ορέων, μτφρ. Αντρέας Φραγ-

κιάς, Γαλαξίας, Αθήνα 1968.
Boeschoten Riki van, «Κλεφταρματολοί, ληστές και
κοινωνική ληστεία», Μνήμων 12 (1991), σσ. 9-24.
Hobsbawm E.J., Bandits, Weidenfeld & Nicolson, Lon-
don 1969 [Eric Hobsbawm, Ληστές, Θεμέλιο, Αθήνα
2010].
Hobsbawm E.J., Primitive Rebels: Studies in Archaic Forms
of Social Movement in the 19th and 20th centuries, W.W.
Norton & Company Inc., New York 21965.

75
 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
Αγία Μαρίνα· χωριό της
επαρχίας Παρνασσίδος
32
Άγιος Βλάσιος· χωριό της
Βοιωτίας 24
Άγραφα 65
Αγροφύλακες (και Αγρο-
φυλακή) 50, 51
Αθηνά· εφημ. 23, 61, 63
Αθήνα 18, 21, 51, 53, 72
Αιών· εφημ. 58
Ακραίφνιο· χωριό της Βοι-
ωτίας 68
Ακρηνό Νερό· τοποθεσία
(Βοιωτία) 24
Αλή Πασάς 9
Αλίαρτος· δήμος της επαρ-
χίας Λιβαδειάς 66
Αμβρακικός-Παγασητικός
77
κόλπος 13
Αμπελοφύλακες 50
Αράχωβα 18, 23, 24, 65
Άρμανσπεργκ· βλ. Arman-
sperg
Armansperg, Joseph Lud-
wig Graf, von 61
Ασωπία· χωριό του δήμου
Τανάγρας 67
Αττική 8, 10, 21, 27, 30, 35,
38, 53, 58, 62, 64, 65
Αυλίδας, δήμος 67
Αχαρνών, δήμος 66
Βακάλογλος, Κωνσταντί-
νος· μοίραρχος 24
Βακαλόπουλος, Κ. 56
Βαρκό· τοποθεσία (Μέγα-
ρα) 46
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ
Βασδραβέλλης, Ι.Κ. 56
Βέης, Ν. 56
Βιέννη 71
Βοιωτία 8, 10, 21, 27, 38,
53, 58, 62-65, 68
Βουδαπέστη 7, 71
Βουδούρης, Ν. 22, 23
Βρασταμίτες· χωριό του
δήμου Πέτρας 32
ΓΑΚ 8, 14, 59, 62
Γαλάτης, Νικόλαος· φιλι-
κός 57
Γαλλία 18
Γερμανία 71
Γερούκης, Γρ. 55-57
Δαβέλης· βλ. Νταβέλης
Δαμιανάκος, Στ. 20, 63
Δαυλίς (Δαύλεια)· χωριό
της Βοιωτίας 24, 63
Δεληγιάννης, Θεόδωρος
62
Δερμεντζόπουλος, Χ. Α. 19,
63
78
Δεσφίνη· χωριό της Φωκί-
δας 32
Δήλεσι, χωριό της Βοιω-
τίας 67
Διάκος· μοναχός 37
Διοικητική Αστυνομία 48
Δίστομο 24, 68
Δούκισσα της Πλακεντίας
65
Δραγατσάνι (Ρουμανία) 57
Δραγούμης, Νικόλαος 62
Δρόλιας· ληστής 46
Εθνοφύλακες 38, 41
Ειδυλλείας· δήμος της Ατ-
τικής 31, 35, 37
Ελευσίνα 35, 37, 68
Ελικώνας 18, 35, 66, 68
Ελλάδα 17, 19, 33, 58, 60,
72
Επανάσταση 7, 11, 57, 71,
72
Εύβοια 10, 22, 23
Ζαγαράς· κορυφή του Ελι-
 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
κώνα 65
Ζαφείρης (Κουκοβίνος)·
ληστής 21, 23, 25, 31, 65
Ζεμενό· συνοικισμός της
Βοιωτίας 24
Heideck, Karl Wilhelm
Freiherr, von 61
Hobsbawm, E. 20, 63
Θήβα 27, 30, 31, 35, 37, 46,
51, 65-67
Ιερός Λόχος 7, 72
Ίνια· οικισμός της Βοι-
ωτίας 66
Ιωάννινα 9
Κακαράπης (βλ. και Μπε-
λούλιας)· ληστής 17, 22,
31, 32, 52, 65
Κακοσάλεσι· χωριό της
Αττικής 66
Καλαμπαλίκης, Β.· ληστής
21, 22, 25, 31, 63, 65
Καλογερόπουλος, Δ.· διευ-
79
θυντής της Βιβλιοθήκης
της Βουλής 56
Καλογερόπουλος, Π.· ια-
τρός 23
Καλογήρου 32, 37
Καμάρι· συνοικισμός της
Βοιωτίας 45
Καμαριανού-Τσιοράν, Αρ.
57
Καμπούρογλου, Δ. 56
Καραχάλιος· βλ. Χειμα-
ραίος, Π.
Κιθαιρώνας 34, 35
Κοζάνη 7, 71
Κοιμήσεως Θεοτόκου Ιε-
ρουσαλήμ ή Γερσαλή·
Μονή (Βοιωτία) 25, 63
Κόκκινο· χωριό της Βοι-
ωτίας 68
Κολιόπουλος, Γ. 8, 58, 59,
63
Κορώνεια· δήμος της Βοι-
ωτίας) 66
Κουκουβίνος· βλ. Ζαφεί-
ρης
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ
Κούλια· τοποθεσία (Βοι-
ωτία) 24
Κουτζούκος· υπομοίραρ-
χος 42
Κρέμος, Γ.Π. 17, 62
Κριμαϊκός Πόλεμος 17
Κυριάκι· χωριό της Βοι-
ωτίας 18, 32, 35, 37, 52,
65, 66, 68
Λαμία 51
Λιβαδειά 27, 30, 32, 35, 37,
51, 64, 66
Λειψία 7, 71
Λιανοσταφίδα, Ευθυμία
56
Λιανοσταφίδα-Αντωνο-
πούλου, Ερασμία 56
Λιάταις· βλ. Τανάγρα
Λοκρίδα 51
Λυκουρέσης· ληστής 22
«Μαδαγασκάρη»· πλοίο 64
Μαζαράκι· χωριό της Βοι-
ωτίας 67
80
Μάζι· συνοικισμός της
Βοιωτίας 46
Μάουρερ· βλ. Maurer
Maurer, Georg Ludwing,
von 12, 60
Μαραθώνας 30, 45
Μέγας, Ιωάννης 18, 24, 25
Μεγαρίδα 27, 30, 35, 38,
46, 51, 68
Μόναχο 60
Μόσχα 7, 72
Munkatz, φυλακές (Αυ-
στρία) 57
Μπαρμπαγιάννης· ληστής
46
Μπελούλιας, Λουκάς (βλ.
και Κακαράπης)· ληστής
17, 18, 21-25, 31, 32, 52,
65
Μπερτώ (και Μπρετώ)·
Γάλλος αξιωματικός 21
Μπούγα· οικισμός της Βοι-
ωτίας 67
Μπουργάκης (και Μπούρ-
χας)· ληστής 22
 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

Μπράτσι· οικισμός της Ορχομενός 69

Βοιωτίας 66
Μπρέκης, Σπ. Λ. 62
Ναύπλιο 64
Νέα Υόρκη 55
Νικόλαος Α΄ της Ρωσίας,
Τσάρος 58, 72
Νομάρχης Αττικής και
Βοιωτίας 8, 53, 58, 62
Νομική Σχολή 62
Νταβέλης, Χρήστος 7, 10,
11, 17-19, 21, 23, 25, 31,
55, 64, 65
Νταού Πεντέλης, Μονή
(Αττική) 64
Ντάτσιος, Χρήστος (βλ.
και Νταβέλης) 64
Ντελής, Λουκάς 24
Οδησσός 7, 72
Όθων 12, 60, 61, 64
Όλυμπος 9
Οροφυλακή (και Οροφύ-
λακες) 13, 38, 40, 61
Οσίου Λουκά· Μονή (Βοι-
ωτία) 37, 68
Οσίου Σεραφείμ· Μονή
(Βοιωτία) 69
Παλιουράκης, Νικόλαος·
ληστής 63
Πάλλας· ληστής 22
Πανεπιστήμιο (Αθηνών)
62
Παρασωπαίων· δήμος της
Βοιωτίας 67
Παρνασσίδα 25, 32
Παρνασσός 18, 24, 63
Πάρνης 30, 34, 35, 46
Πάτρα 61
Πελαγίας ή Γενεθλίου της
Θεοτόκου· μονή 37, 68
Πειραιάς, δήμος 48
Πέτρας, δήμος της Βοιω-
τίας 32, 35, 37, 52, 66, 69
Petropoulos, J. 61
Πήλικας, Σπυρίδων· καθη-
γητής της Νομικής Σχο-

81
 ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ
λής 62
Πλαταιών· δήμος της Βοι-
ωτίας 31, 65
Πολίτης, Α. 60
Προύθος· ποταμός 57
Πτώο· όρος (Βοιωτία) 68
Ρωσία 17, 58
Σκιαδάς, Ελ. 64-66, 68, 69
Σκούρτα· χωριό της Βοι-
ωτίας 67
Σκριπού (και Σκριπούρη)·
μονή (Βοιωτία) 42, 69
Στανιάταις, χωριό της
Βοιωτίας 67
Στασινόπουλος, Σ. 55
Στείρι· χωριό της Βοιω-
τίας 18, 32, 37, 64, 68
Στερεά Ελλάδα 15, 64, 65,
72
Σχηματάρι 66, 67
Τακιατζής, Νικόλαος· έμ-
πορος 71
82
Τανάγρα· δήμος της Βοι-
ωτίας 35, 37, 66, 67
Τατόϊ 35
Τζιάτζιος, Ε. 56
Theresienstadt, φυλακές
(Αυστρία) 57
Τσόπας· ληστής 21, 22, 25
Υπουργείο Εσωτερικών 8,
51, 59, 62
Υπουργείο Οικονομικών
58, 61, 72
Υπουργείο Στρατιωτικών
58
Υψηλάντης, Αλέξανδρος
7, 57, 58, 71, 72
Υψηλάντης, Δημήτριος 72
Φιλήμων, Τιμολέων 55,
56, 58
Φιλική Εταιρεία 7, 57, 72
Φουντούκης· ληστής 21,
22, 23, 25, 31, 32
Φυλής· δήμος της Αττικής
35, 66
 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

Φωκίδα 10 ποτσάρι)· βλ. Ασωπία

Χαιρώνειας· δήμος της
Βοιωτίας 24, 25, 46, 68
Χαλκίδα 23, 32
Χασιά· συνοικισμός της
Αττικής 66
Χάϋντεκ· βλ. Heideck
Χειμαραίος, Π. 32
Χιονίδης, Γ. 59
Χλεμποτσάρι (και Χλημ-
Χόμπσμπαουμ· βλ. Hob-
sbawm
Χορταριάς· ληστής 22
Χωροφυλακή (και χωρο-
φύλακες) 12, 13, 25, 38-
40, 61
Ωρωπού· δήμος της Αττι-
κής 67

83
 ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΡΙ ΛΗΣΤΕΙΑΣ

ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΛΑΣΣΑΝΗ

ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΖΑΖΑ

ΚΑΙ ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΚΔΟΣΕΩΝ
ΚΑΙ ΕΚΤΥΠΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ ΤΟΥ 2018 ΣΕ 5ΟΟ ΑΝΤΙΤΥΠΑ

 