UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET ZA SAOBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE

ODSJEK: Saobraćaj
SMJER: Cestovni saobraćaj
PREDMET: Materijali i robe u transportu

Transport otrovnih materija

-seminarski rad-

Kandidatkinje: Mentor :
Sadržaj:

Uvod..................................................................................................................................................3
1. Opasne materije.........................................................................................................................4
2. Pojam i podjela otrovnih(toksičnih) materija.............................................................................6
2.1. Podjela otrovnih(toksičnih) materija prema prema ADR-u i RID-u................................12
3. Predstavnici otrovnih materija.................................................................................................13
3.1. Pesticidi...........................................................................................................................14
3.2. Cijanid.............................................................................................................................15
3.3. Strihnin............................................................................................................................16
3.4. Hlor.................................................................................................................................17
3.5. Sumpordioksid.................................................................................................................18
3.6. Ugljenmonoksid..............................................................................................................19
3.7. Bijeli fosfor.....................................................................................................................20
3.8. Živa.................................................................................................................................21
4.Transport otrovnih materija..........................................................................................................22
4.1 Skladištenje otrovnih materija...............................................................................................24
5. Ekološki aspekt.......................................................................................................................25
Zaključak.........................................................................................................................................29
Literatura.........................................................................................................................................30
Popis slika.......................................................................................................................................31

2
Uvod

Transport opasnih materija zauzima sve značajnije mjesto u strukturi ukupnog prijevoza.
Imajući u vidu svojstva ovih materija očigledno je da se njihovim prijevozom povećava
opšta opasnost, sa jedne strane zbog mogućnosti nastajanja saobraćajnih nezgoda, a sa
druge strane zbog ograničenih mogućnosti prilagođavanja ambalaže i vozila kojima se
prevoze opasne materije u cilju spriječavanja njihovog štetnog dejstva. Naš seminarski rad
je baziran na klasu 6.1 (otrovne materije).

Pojam razreda 6.1 obuhvata otrovne materije koje mogu, kako je iz iskustva poznato i kako
se smatra prema eksperimentima vršenim na životinjama, u relativno neznatnoj količini
jednim jedinim dejstvom i veoma brzo da oštete zdravlje čovjeka ili da izazovu smrt
udisanjem, upijanjem preko kože ili preko organa za varenje.

Ovim seminarskim radom ćemo upoznati čitaoca sa pojmom otrovnih materija te njihovom
podjelom, reprezentativnim predstavnicima otrovnih materija te objašnjenem svakog od
njih. S obzirom na temu našeg rada, u četvrtom dijelu našeg seminarskog rada posebno
ćemo se osvrnuti i na transport te skladištenje otrovnih materija. Štete koje mogu biti
nanijete društvu nesrećama pri prijevozu otrovnih materija, mogu biti ogromne te smo
posebno obradile i ekološki aspekt otrovnih materija.

3
 1. Opasne materije

Opasnim materijama smatraju se sve one materije koje u toku proizvodnje, transporta,
skladištenja ili rukovanja mogu da izazovu posljedice štetne po zdravlje ili okolinu. Zbog
navedenog negativnog uticaja ovakvih materija, njihov transport mora biti organizovan po
određenim pravilima kako bi rizik od nezgoda bio minimalan, odnosno da posledice već
nastale nezgode budu svedene na najmanju moguću mjeru. Različitim mjerama pokušava
se smanjiti učešće drumskog transporta u ukupnom transportu opasnih materija, a na račun
povećanja transporta opasnih materija u riječnom, pomorskom i željezničkom transportu.
Da bi broj nezgoda sa opasnim materijama bio što manji kao i njihova težina, potrebno je
utvrditi određena pravila ponašanja svih lica koja sa njima dolaze u kontakt, ili mogu na
njih da utiču na bilo koji način. Sa tim ciljem 1954 godine Ujedinjene Nacije su formirale
ekspertski tim koji je dao preporuke kako stvoriti jedinstvene kriterijume koji se odnose na
obilježavanje, klasifikaciju, vozila, uređaje na vozilima i dozvole. Na osnovu ovih
preporuka, 1957 godine na UN je napravio sporazume koji su postali obavezujući za sve
potpisnike sporazuma. Danas imamo:

 ADR – drumski saobraćaj

 RID – željeznički saobraćaj
 ICAO-TI – vazdušni saobraćaj
 IMDG-CODE –pomorski saobraćaj
 ADN – riječni saobraćaj

Klasifikacija opasnih materija se vrši prema sledećoj podeli u devet klasa

 Klasa 1. Eksplozivne materije

 Klasa 2. Gasovi pod pritiskom, u tečnom stanju ili rastvoreni pod pritiskom
 Klasa 3. Zapaljive tečnosti
 Klasa 4. Zapaljive čvrste materije
 Klasa 5. Oksidirajuće materije
 Klasa 6. Otrovne (toksične) i infektivne materije
 Klasa 7. Radioaktivne materije

4
  Klasa 8. Korozivne materije
 Klasa 9. Mješovite opasne materije

Slika 1. Različiti vidovi transporta otrovnih materija

Transport opasnih materija u drumskom transportu regulisan je kroz ADR – Međunarodni

sporazum o prevozu opasnih materija u drumskom transportu (European Agreement
concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road). Ovaj sporazum je
1972. godine ratifikovala tadašnja SFRJ. Do sada 41 država je ratifikovala ADR sporazum.
Svi potpisnici ovog sporazuma dužni su da prilagode nacionalne propise tako da oni ne
budu u suprotnosti sa ADR-om. Iako su pravila propisana ADR-om ista za sve, moguća su
izuzeća ili posebna pravila koja će važiti na teritoriji pojedinih zemalja. Ova izuzeća su
rijetka ali ako se procijeni da su opravdana onda se ona unose u sporazum. Prilikom
transporta opasne robe u vozilu se moraju nalaziti sljedeći dokumenti:

 Sertifikat za vozača
 Sertifikat za vozilo
 Isprava o prijevozu
 Uputstvo o posebnim mjerama bezbjednosti
 Odobrenje za prijevoz
5
  Potvrda o osiguranju robe

2. Pojam i podjela otrovnih(toksičnih) materija

Pojam razreda 6.1 obuhvata otrovne materije koje mogu, kako je iz iskustva poznato i kako
se smatra prema eksperimentima vršenim na životinjama, u relativno neznatnoj količini
jednim jedinim dejstvom i veoma brzo da oštete zdravlje čovjeka ili da izazovu smrt
udisanjem, upijanjem preko kože ili preko organa za varenje.

Otrovi su materije sintetičkog, biološkog ili prirodnog porijekla i preparati proizvedeni od

tih materija koji, uneseni u organizam ili u dodiru sa organizmom, mogu ugroziti život ili
zdravlje ljudi ili štetno djelovati na životnu sredinu.Većini definicija pojma otrovnosti
zajedničko je da pod ovim podrazumjevaju osobinu materije da u živim organizmima
izazove prolazne ili trajne poremećaje.

Tako komitet eksperata za transport pri OUN, daje sljedeću definiciju otrovnih, odnosno
zaraznih materija:

 Pod otrovnim materijama podrazumijevaju se materije sposobne da izazovu smrt,

ozbiljne povrede ili poremećaje zdravstvenog stanja čovjeka, ako se unesu oralno,
udišu, ili dolaze u dodir sa kožom.

 Pod zaraznim materijama podrazumjevaju se materije koje sadrže štetne

mikroorganizme ili njihove toksine, za koje je poznato, ili se sumnja da uzrokuju
oboljenja životinja ili ljudi.

Oznaka koja se koristi da bi se naglasilo da se radi o otrovnoj materiji prikazana je na

sljedećoj slici.

6
 Slika 2. Oznaka otrovne materije
Kao osnovno mjerilo toksičnosti definisana je minimalna smrtonosna doza, ili kako se
uobičajeno označava LETALNA DOZA (LD50), čime se označava ona količina otrovne
materije koja izaziva uginuće najmanje 50 % ekperimentalnih životinja.
Prema oralnoj LD 50, otrovi se mogu podijeliti u četiri grupe:

 I do 50 mg/kg ( najjači otrovi)

 II 50-250 mg/kg
 III 250-1000 mg/kg
 IV 1000-5000 mg/kg

Potrebno je naglasiti da se letalna doza odnosi na dejstvo materija u čvrstom ili tečnom
stanju, dakle na djelovanje same materije, dok je za gasovite i sparljive materije u vazduhu
uveden analogan izmjeritelj – LETALNA KONCENTRACIJA (LC).

U odnosu na ovako definisan izmjeritelj izvršena je kategorizacija otrovnih materija prema

stepenu otrovnosti prikazana u narednoj tabeli.

7
 Tabela 1. Kategorizacija otrovnih materija prema stepenu otrovnosti 1

Otrovne materije susrećemo u normalnim uslovima u sva tri agregatna stanja , a u

zavisnosti od tog da li se radi o gasu, tečnosti ili čvrstoj materiji, u mnogome zavisi način
štetnog dejstva, pa se samim tim razlikuju i zaštitne mjere.

Pored podjele na osnovu stepena otrovnosti, materije razreda 6.1. se dijele na:

 AVrlo otrovne materije koje imaju tačku paljenja nižu od 23˚C i tačku ključanja
nižu od 200˚C, koje nisu materije razreda 3.,kao cijanovodonična kiselina i njeni
rastvori;
 BOrganske materije koje imaju tačku paljenja do 23˚C ili višu i nezapaljive
organske materije, kao: materije koje sadrže azot, halogeni ugljikovodici,
izocijanati, materije koje sadrže sumpor i materije koje sadrže fosfor;
 COrganska jedinjenja sa metalima i karbonili, kao: organska jedinjenja sa olovom,
sa kalajem, sa živom, sa arsenom, sa antimonom, kadmijumom, hromom, kobaltom
i talijumom;
 DNeorganske materije koje sa vodom( i sa vlagom iz vazduha) vodenim rastvorima
ili kiselinama mogu da grade otrovne gasove, kao : cijanidi barijuma, kalijuma,
kalcijuma, natrijuma, žive i mješavina neorganskih cijanida, fosfidi aluminija,
magnezija, cinka, te ferosilicijuma i mangasilicijuma;
 EOstale neorganske materije, kao: jedinjenja arsenika, žive, talijuma, osmijuma,
telura, vanadijuma, antimona, barijuma, kadmijuma olova, te fluroidi i oksalati
rastvorljivi u vodi;
 FSredstva za uništavanje štetočina, kao: razna organska jedinjenja sa fosforom,
azotom, živom, kalajem, neorganska jedinjenja arsena, fluora, žive, bakra, talijuma,
rodenticidi te razne biljne materije impregnirane sredstvima za uništavanje
štetočina;
 GAktivne supstance za labaratorijske i eksperimentalne svrhe kao i za izradu
farmaceutskih proizvoda ukoliko oni nisu navedeni u drugim brojevima;

Prema pojavnom obliku materije i predmeti razreda 6.1. u transportu su zastupljene kao:
http://www.scribd.com/doc/153559280/opasne-materije#scribd [ Datum pristupa : 24.04.2015.]
1

8
  I Veoma otrovne materije koje se prevoze u tečnom stanju: A,B,C,D,E,F.
 IIOtrovne materije i materije štetne za zdravlje koje se prevoze u tečnom stanju:
B,E,F.
 IIISve otrovne materije i materije štetne po zdravlje u prahu i zrnu B,E,F.

Podjela otrova vrši se prema raznim kriterijuma, međutim, najprepoznatljivija podjela je

prema porjeklu i to:

 Mineralni otrovi
 Biljni otrovi
 Sintetički otrovi

Mineralni otrovi su neorganska otrovna jedinjenja različitih agregatnih stanja.

Od gasovitih su poznati: vodonikfosfid, arsenovodonik, hlor, sumpordioksid,

vodoniksulfid, sumportrioksid, ugljenmonoksid, koksni gas i dr.

Kao lahko isparljivi tečni ili čvrsti mineralni otrovi poznati su: cijanovodična kiselina,
ugljendisulfid, čvrsti bijeli fosfor i dr.

U teže isparljive mineralne otrove spadaju jake mineralne kiseline, a čvrsti teže isparljivi
mineralni otrovi su: antimon, živa, olovo i neki drugi hemijski elemnti, kao i jedinjenja
arsena, antimona, žive, olova, kroma i talijuma.

Biljni otrovi su organska jedinjenja najčešće u obliku alkaloida (heterociklična jedinjenja

sa azotom) prisutna u određenim biljkama. Među najpoznatije i najopasnije biljne otrove
spadaju opijum, morfin, strihnin, brucin, atropin, kofein, nikotin, solanin i dr.

Prepoznatljivi naziv za najveći broj biljnih otrova je narkotik ili droge čija je proizvodnja i
upotreba opravdana samo u medicinske svrhe.

9
Sintetički otrovi se danas proizvode u širokom asortimanu i u velikim količinama. U
prometu se javljaju pod zajedničkim imenom pesticidi, a uobičajeno je da se prema
namjeni dijele na sljedeće grupe:

 Instekticidi
 Rodenticidi
 Fungicidi
 Herbicidi

Insekticidi se koriste za uništavanje insekata ali im je nedostatak da su neki od njih štetni i

za ljude i za životinje, kao i za korisne insekata(pčela). Djelovanje insekticida može biti
kontaktno, respiratorno ili probavno, ali i kombinovano na dva ili na sva tri načina.

Najpoznatiji insekticidi su:

 DDT – dihlor – difenil – trihloretan , čije su sirovine za proizvodnju: benzol, hlor,

etilalkohol, soda i sumporna kiselina. Hemijski čist DDT je bijeli prašak
specifičnog mirisa, koji na insekte djeluje otrovno čak i u malik količinama, a za
ljude i životinje je opasan samo u velikim koncentracijama.
 HCN – heksahlorcikloheksan, čije su sirovine za proizvodnju benzola, soda i hlor.
Ovaj insekticid se u prometu pojavljuje u obliku kristala, praškova, rastvora,
emulzija i suspenzija raznih koncentracija. Isparljiviji je od DDT, a za ljude i
životinje je manje opasan.
 LINDON – gama HCN, čije su sirovine za proizvodnju , pored sirovina za HCN i
metil alcohol. Proizvodi se u vidu tableta ili štapića, koji se zagrijavanjem
pretvaraju u dim koji ispunjava prostorije u kojima se nalaze insekti.
 UGLJEN – DISULFID – CS2, koji nastaje uvođem para sumpora preko užarenog
uglja. Nastali proizvod se hladi, kondezuje i prečšćava, a karakteriše ga velika
isparljivost sa vrlo otrovnim i zapaljivim parama.

Rodenticidi su materije kojima se suzbijaju štetni glodari, najčešće miševi i pacovi.

Najpoznatiji pesticidi iz ove grupe je FOSFID CINKA kojeg karaktriše velika otrovnost,
kako za glodare, tako i za ostale životinje i ljude te se sa njima treba vrlo oprezno
postupati.. U prometu se javlja u obliku paste i zrna.

10
Fungicidi su sva ona sredstva koja se u poljoprivredi koriste za suzbijanje biljnih bolesti.
Najveću primjenu među ovom grupom pesticida nalaze:

 PLAVA GALICA (plavi kamen) predstavlja kristlni sulfat bakra. Koristi se u obliku
bordovske čorbe koaj predstavlja smjesu plave galice, vode i gašenog kreča.
 SUMPOR je fungicid koji se može primjeniti kao prah za zaprašivanje ili u vidu
suspenzija, a pomješan sa vodom daje finu čorbu, vrlo pogodnu za suzbijanje
mnogih parazita koji žive na biljkama.
 FORMALIN – vodeni rastvor formaldehida, dobija se prevođenjem mješavine
vazduha i metil alkohola preko usijanog bakra. Nastali gasoviti formaldehid se
jakim hlađenjem prevodi u tečnost koje nije postojana i lahko se polimerzuje u
bijelu amsu.

Herbicidi su hemijska sredstva i preparati kojima se suzbijaju korovi i druge divlje biljke
koje ometaju pravilan razvoj kultivisanih biljaka. Po svom hemijskom sastavu herbicidi
predstavljaju vrlo složena čvrsta ili tečna jedinjenja , a najčešće sadrže soli amonijuma,
kalijuma i natrijuma pomiješane sa vještačkim đubrivom.

Izbor ambalaže, zavisno od pojavnog onlika otrovnih materija u transportu , kao i stepena
opasnosti koje ove materije mogu da proizvedu, vrši se prema odredbama općih i
specijalnih uslova za pakovanje.

Tako npr. Cijanovodonična kiselina grupe A pakuje se, potpuno upijena u prozirni
materijal, u jake metalne posude ograničene zapremine na 7,5 litara. Posude, čija je
unutrašnjost obložena poroznim materijalom, ispituje se na pritisak od 6 MPa i smještaju
se u drvene kutije na takav način da ne mogu doći u dodir jedna sa drugom.

11
 2.1. Podjela otrovnih(toksičnih) materija prema prema ADR-u i RID-u

Materije klase 6.1. prema ADR-u i RID-u, s obzirom na njihove karakteristične osobine
podjeljene su u sljedeće grupe:

T Otrovne materije bez sporedne opasnosti

 T1 Organske tečne materije

 T2 Organske čvrste materije
 T3 Metaloorganske materije
 T4 Anorganske tečne materije
 T5 Anorganske čvrste materije
 T6 Sredstva za borbu protiv štetočina (pesticidi), tečna
 T7 Sredstva za borbu protiv štetočina ( pesticidi), čvrsta
 T8 Uzorci
 T9 Ostale otrovne materije

TF Otrovne zapaljive materije

 TF1 Tečne materije

 TF2 Tečne materije koje se koriste kao sredstva za borbu protiv štetočina
( pesticidi)
 TF3 Čvrste materije

TS Otrovne samozagrijavajuće materije, čvrste

12
TW Otrovne materije koje u dodiru s vodom razvijaju zapaljive gasove

 TW1 Tečne materije

 TW2 Čvrste materije

TO Otrovne materije koje djeluju zapaljujuće (oksidirajuće)

 TO1 Tečne materije

 TO2 Čvrste materije

TC Otrovne nagrizajuće materije

 TC1 Organske tečne materije

 TC2 Organske čvrste materije
 TC3 Anorganske tečne materije
 TC4 Anorganske čvrste materije

TCF Otrovne zapaljive nagrizajuće materije

3. Predstavnici otrovnih materija

Među osnovne predstavnike otrovnih materija spadaju sljedeći:

 Pesticidi
 Cijanidi
 Strihnin
 Hlor
 Sumpordioksid
 Ugljenmonoksid
 Bijeli fosfor

Također među najzastupljenije predstavnike spadaju i jedinjenja olova kojih ima više a to
su:

 Olovo cirkonat titana

 Olovo dioksid
 Olovo karbonat
 Olovo selenid
13
  Olovo stifnat
 Olovo telurid
 Olovo titanat
 Olovo-nitrat
 Olovo-sulfi

3.1. Pesticidi

Pod pesticidima podrazumijevamo proizvode hemijskog ili biološkog porijekla koji su

namijenjeni zaštiti ekonomski značajnih biljaka i životinja od korova, bolesti, štetnih
insekata, grinja i drugih štetnih organizama. Pesticidi se mogu podijeliti i prema akutnoj
toksičnosti (podjela Svjetske zdravstvene organizacije):

 krajnje opasni,
 znatno opasni,
 umjereno opasni i
 neznatno opasni
Ova sredstva se čuvaju u originalnoj i dobro zatvorenoj ambalaži, u dobro zaključanoj,
suhoj i provjetrenoj prostoriji, udaljeno od izvora vatre, izvan dohvata djece i neupućenih
osoba, odvojeno od hrane, pića i stočne hrane. Prazna ambalaža se ispere najmanje tri puta
i ta tečnost se doda tečnosti za prskanje, a zatim se izbuši kako bi se učinila
neupotrebljivom. Svako korišćenje pesticida sa sobom nosi negativne posljedice na
ekosistem u kome se primjenjuje i okolne ekosisteme. Do trovanja dolazi najčešće usljed
nepravilnog rukovanja pesticidima i usled pogreške ili nesrećnim slučajem, ali su poznati i
slučajevi namjernog trovanja.

14
U vezi sa trovanjem pesticidima treba, pre svega, preduzeti odgovarajuće zaštitne mjere.
Potrebno je, prvo, da se pesticidi pravilno uskladištavaju i u skladu sa propisima o
otrovima ispravno čuvaju. Skladišta treba da budu tako organizovana da se do pesticida,
pogotovu otrovnijih, može doći samo na dozvoljen, propisan način. Isto tako rukovalac
skladišta i prodavac moraju biti dobro upoznati sa prirodom i otrovnim svojstvima svakog
pesticida koji prodaju.

Zatim, potrebno je da se svaki pesticid primenjuje obavezno uz preduzimanje propisanih

higijenskih i tehničkih zaštitnih mjera. Uputstvo o preduzimanju ovih mjera treba da bude
priloženo uz svako pakovanje svakog pesticida. Ukoliko takvog uputstva uz pakovanje
nema, treba ga tražiti od prodavnice prilikom kupovine pesticida. Uputstva se treba strogo
pridržavati.

Najzad, primjenom svakog pojedinog pesticida treba da se bave samo osobe koje su dobro
upućene u način njegove upotrebe, kao i u način zaštite od trovanja njim.

3.2. Cijanid

Cijanid proizvodi nekoliko bakterija, gljivica i algi, a također se nalazi i u brojnim

biljkama, uglavnom u njihoviim sjemenkama.Ovo je vjerovatno i najpoznatiji otrov jer su
ga tokom historije koristile mnoge ubojice koje su željele ukloniti svoju metu ‘prirodnom
smrću’ – s obzirom da smrt koja usljedi nakon trovanja cijanidom izgleda kao srčani udar.
Istina je da sjemenke u nekom voću sadržavaju hemikaliju koja oslobađa cijanid kada
dospije u naše tijelo, a vjerovatno najbliže voće nama je jabuka. Ipak, doza cijanida je
toliko mala da ne postoji nikakav razlog za brigu (iako se preporučuje da se ne jedu velike
količine sjemenki).Protuotrov za cijanid je dostupan u obliku običnih i vrlo dostupnih
vitaminskih tableta B12 koje će ‘povući’ sav cijanid iz ljudskog sistema i izbaciti ga kroz
mokraću. 200 mg cijanida može ubiti odraslog čovjeka u roku od nekoliko minuta.

15
 Slika 3. Cijanid2

3.3. Strihnin

Smrtonosna doza iznosi 1 – 2 miligrama strihnina po kilogramu odraslog čovjekaStrihnin

drvo (Strychnos nux-vomica) raste u Indiji i jugoistočnoj Aziji, a u sebi sadrži dva otrova:
Brucin i mnogo opasniji Strihnin koji se nalazi u voću drveta.Strihnin proizvodi neke od
najbolnijih reakcija na otrov na svijetu. Zbog etičkih razloga, otrovnost strihnina nije
dovoljno proučavana kod ljudi. Većina poznatih informacija dolazi iz nenamjernih i
namjernih slučajeva trovanja. Za ovaj otrov ne postoji specifičan protivotrov, ali oporavak
je moguć ako se liječi na vrijeme.Poput iznad navedenih otrova, i strihnin se često koristio
kroz historiju, a neki historičari vjeruju da je čak i Aleksandar Veliki otrovan upravo ovom
opakom materijom.

http://pixelizam.com/5-najsmrtonosnijih-prirodnih-supstanci-na-svijetu/ [Datum pristupa : 03.05.2015.]

2

16
 Slika 4. Strihnin3

3.4. Hlor

Hlor ili klor (Cl, latinski - chlorium, od grčke riječi chloros koja znači "zelenožuti") je
nemetal sa atomskim brojem 17, pripada VIIA grupi. Stabilni izotopi su mu: 35Cl i
37Cl.Hlor je žuto zelen gas oko 2,5 puta teži od vazduha, neprijatnog, zagušljivog mirisa,
veoma otrovan. Hlor je sredstvo za izbeljivanje i dezinfekciju. Sastojak je mnogih soli i
drugih jedinjenja. Hlor je veoma rasprostranjen u prirodi i može se naći u skoro svakom
živom organizmu. Hlor ima veoma velik biološki značaj, spada u makroelemente. Joni
hlora su jedni od najbitnijih anjona u vodenim organizmima, a sonu kiselinu mnoge
životinje koriste za varenje. U organizmu čovjeka od 70 kilograma nalazi se oko 95 grama
hlora. Hlor se koristi za dezinfekciju vode, za dezinfekciju i izbjeljivanje papira i tkanina.
Korišćen je kao bojni otrov za vrijeme I svjetskog rata, ali je zamijenjen praktičnijim
sredstvima.Hlor se dosta koristi za izradu produkata koji se koriste u svakodnevnici - boje,
namirnice, insekticidi,plastičnih masa, naftnih produkata, lijekova, rastvarača i bojnih
otrova. Hlor se koristi i za dobijanje hlornog kreča i broma.Organska hemija je također
3
http://pixelizam.com/5-najsmrtonosnijih-prirodnih-supstanci-na-svijetu/ [Datum pristupa : 03.05.2015.]

17
područje na kome se primjenjuje hlor. Koristi se kao oksidans, a i kao zamjena za atom
vodonika u organskim jedinjenjima.Upotreba hlora za bijeljenje industrijske celuloze, lana,
pamuka i dezinfekciju vode zasniva se na njegovom oksidacionom uticaju.

Slika 5. Hlor4

3.5. Sumpordioksid

Sumpor dioksid ili sumpor (IV) oksid je spoj u kojem sumpor ima oksidacijsko stanje (+4).
On je glavni produkt kod izgaranja sumpora u fosilnim gorivima i predstavlja okolinski
problem. U okolinu dospijeva iz vulkana i industrijskim procesima. Sumpor dioksid se u
atmosferi može i dalje oksidirati do oksidacijskog stanja (+6) uz dušik-dioksid kao
katalizator, pri čemu nastaje sumporna kiselina, odnosno kisele kiše. Sumpor dioksid ima
neugodan miris i otrovan je za niže organizme, pa se upotrebljava za sterilizaciju suhog
voća. U vinu služi kao antioksidans i antibiotik. Osim što spriječava njegovo kvarenje,
služi i za održavanje odgovarajuće kiselosti. Sumpor dioksid ima redukciono djelovanje,
jer može lahko preći u više oksidacijsko stanje. Ova osobina omogućava njegovo
korištenje kao izbjeljivač. Sa vodom daje sulfitnu kiselinu, koja nije poznata u čistom
stanju i postoji samo u vodenom rastvoru.

4
http://pixelizam.com/5-najsmrtonosnijih-prirodnih-supstanci-na-svijetu/ [Datum pristupa : 03.05.2015.]

18
 Slika 6. Sumpordioksid5

3.6. Ugljenmonoksid

Ugljen-monoksid je neorgansko jedinjenje ugljenika, i spada u grupu neutralnih oksida (ne

reaguju sa vodom, kiselinama i bazama). Jake je citotoksičnosti za živa bića, jer spada u
grupu hemijskih zagušljivaca i najvećih zagađivača vazduha. Nastaje u toku nepotpune
oksidacije organskih materija. Izduvni gasovi motora sa unutrašnjim sagorevanjem jedan
su od najvećih zagađivača atmosfere ovim gasom (sa 1-14 vol%) zatim, slijede izduvni
gasovi koji nastaju u toku proizvodnje gvožđa kao i gasovi pri sagorijevanju uglja u
termoelektranama, i u procesu proizvodnje u rafinerijama nafte i hemijskoj industriji. U
razvijenijim zemljama svijeta (SAD, Japan, Zapadna Evropa) i do 60% ugljen-monoksida
potiče iz motora sa unutrašnjim sagorijevanjem.Ugljen-monoksid, unijet u organizam (sa
udahnutim vazduhom u plućima) izaziva u organizmu opštu hipoksiju (nedostatak
kiseonika) jer ima jak afinitet za hemoglobin crvenih krvnih zrnaca. Istiskujući kiseonik iz
receptora crvenih krvnih zrnaca, on u njima, stvaranjem karbonil jedinjenja, formira
ireverzibilnu vezu, koja ograničava transport i korišćenje kiseonika u tkivima. Njegov

5
http://pixelizam.com/5-najsmrtonosnijih-prirodnih-supstanci-na-svijetu/ [ Datum pristupa : 03.05.2015.]

19
otrovni efekat nastaje veoma brzo čak i pri izuzetno malim koncentracijama. Smrtna doza
za ljude iznosi 1.000-2.000 ppm (0,1-0,2 %) pri udisanju gasa od 30 min. Kod visokih
koncentracija ugljen-monoksida u udahnutom vazduhu smrt može nastati u vremenu od 1-
2 minuta.Maksimalna dozvoljena doza ugljen-monoksida(MDK); u industriji iznosi 50
ppm (0,005 %) za ekspoziciju do 8 sati. Oko 50% trovanja u svijetu otpada na trovanje
ugljen-monoksidom. Svake godine u svijetu umre na stotine ljudi od posljedica trovanja
ovim gasom.

Slika 7. Ugljenmonoksid6

3.7. Bijeli fosfor

Bijeli fosfor (P4)To je poluprozirna, bezbojna krutina koja s vremenom požuti zbog
formiranja stabilnije konfiguracije crvenog fosfora u tragovima. Čuva se ispod vode. Na
zraku pokazuje kemiluminiscenciju i pirofornost. Gotovo se nikako ne otapa u vodi, ali je
dobro topljiv u ugljikovom disulfidu. Vrlo je reaktivan, pa se fino razdijeljen spontano
zapali na zraku već pri sobnoj temperaturi, a u većim komadima iznad 60 °C. Da bi se
spriječilo samozapaljenje, bijeli fosfor se čuva u destiliranoj vodi.Zbog svoje
samozapaljivosti upotrebljava se u vojne svrhe za punjenje granata i avionskih požarnih
bombi. Pri eksploziji granata ili bomba komadići fosfora padaju na razne objekte, zapale ih
i izazivaju požar.Bijeli fosfor je jak otrov, pa za čovjeka letalna doza iznosi samo 50 mg.
Za dokazivanje tragova bijelog fosfora pri trovanju u analitičkoj se hemiji koristi upravo
pojava kemiluminiscencije. Fosfor na koži izaziva opekotine koje se teško liječe, a
progutan se ponaša kao sistemski otrov. Hronično izlaganje bijelom fosforu dovodi do

6
http://pixelizam.com/5-najsmrtonosnijih-prirodnih-supstanci-na-svijetu/ [ Datum pristupa : 03.05.2015.]

20
osteonekroze vilice, između ostalog.Burno reagira s halogenim elementima i ostalim
oksidirajućim materijama.

Slika 8. Bijeli fosfor7

3.8. Živa

Ako živa dospije u vodenu sredinu, mikroorganizmi je prerađuju tako da nastaje

organometalni spoj koji se rastvara u mastima. Mnoge tragične događaje su izazvali baš
organski spojevi žive, naprimjer u Japanu, Gvatemali, Iraku, Pakistanu. Svi ti slučajevi su
bili izazvani korištenjem namirnica koje su bile zatrovane živom. U Iraku je 1971-1972
pomrlo oko 650 ljudi zbog korištenja pšenice koja je u sebi sadržavala fenil-živu.
Unošenjem alkalnih spojeva žive u ljudski organizam, živa pomoću krvotoka dolazi do
moždanih ćelija onemogućavajući mozgu dotok krvi i izazivajući poremećaje u nervnom
sistemu.

7
http://danas.net.hr/ [ Datum pristupa : 03.05.2015.]

21
 Slika 9. Živa8

4.Transport otrovnih materija

Otrovi ne smiju da se prevoze u istom tovarnom prostoru sa životnim namirnicama,

stočnom hranom, lijekovima i predmetima opšte upotrebe koji podliježe zdravstvenom
nadzoru. Za prijevoz otrova u unutrašnjem saobraćaju potrebno je odobrenje od strane
nadležnog organa, koje se izdaje na zahtijev pošiljaoca. Organ nadležan za izdavanje
odobrenja za prijevoz otrova može, po potrebi, da naredi preduzimanje posebnih mjera
bezbjednosti pri prijevozu određenog otrova (pravac kretanja, pratnja i sl.). Ako u toku
prijevoza otrova nastane rasipanje ili oticanje uslijed havarije prijevoznog sredstva ili iz
drugih razloga zbog kojih postoji opasnost od kontaminacije životne sredine, prijevoznik je
dužan da na vidljiv način označi mjesto na kojem je nastalo rasipanje otrova, da o tome
odmah obavijesti najbliži nadležni organ sanitarne inspekcije ili najbližu stanicu policije i
da do dolaska sanitarnog inspektora spriječi pristup ljudi i životinja na tom mjestu.
8
http://www.bastabalkana.com/2014/05/trovanje-teskim-metalima-ziva-bizmut-arsen/ [Datum pristupa :
03.05.2015.]

22
Za prijevoz  otrovnih materija na teritoriji Federacije Bosne i Hercegovine i preko granice
Bosne i Hercegovine potrebno je odobrenje koje izdaje Federalno ministarstvo zdravstva u
saradnji sa Federalnim MUP-om.

Za prijevoz otrovnih materija u unutrašnjem saobraćaju u Federaciji odobrenje izdaje

kantonalni organ uprave nadležan za zdravstvo u saradnji sa kantonalnim ministarstvom
unutrašnjih poslova u mjestu odakle se upućuje otrovna materija.

Navedeno odobrenje neće se izdati ako se otrovna materija ne nalazi na listi dozvoljenih
otrovnih materija koje rješenjem određuje federalni ministar  zdravstva i ako se uz zahtjev
ne podnese dokaz  da krajnji korisnik  u Federaciji ispunjava uvjete za promet otrovnim 
materijama, u skladu sa posebnim  zakonom, a neće se izdati ni u slučaju ako se prijevoz
obavlja u suprotnosti s  odgovarajućim  odredbama međunarodnog ugovora o prevozu
opasnih materija. Zahtjev za izdavanje odobrenja podnosi pošiljalac ili primalac otrovne
materije.Ambalaža u kojoj se prevoze opasne materije mora biti zatvorena i nepropusna,
tako da se u normalnim uvjetima prijevoza ne mogu izgubiti, prolijevati ili prosipati.

Posude, cisterne, kontejneri i druga ambalaža koja služi za prijevoz opasnih materija mora
biti izgrađena sukladno propisima ADR‐a i drugih međunarodnih sporazuma u pojedinim
prometnim granama.

Transportna vozila koja prevoze opasne materije moraju biti propisno označena, obilježena
i ispravna. Za njihovo označavanje upotrebljavaju se odgovarajuće pločice tzv. “opasne
ploče” i listice opasnosti, regulirane Zakonom o prijevozu opasnih materija i propisima
ADR‐a, rubni broj 10 500. Takva vozila moraju imati dvije reflektirajuće pločice u žutoj ili
narandžastoj boji, dimenzija 40 x 30 cm, s crnim rubom, maksimalne širine 1.5 cm . Jedna
pločica se postavlja na prednjoj, a druga na zadnjoj strani vozila, okomito na uzdužnu os
vozila. Kada se prijevoz ne vrši treba ih skinuti ili prekriti. Ako se prevozi prevozi opasna
materija iz propisa rubni broj 250 000, na pločicu je potrebno upisati broj osnovne
opasnosti i broj dotične materije.

23
 Slika 10. Primjer transportnog vozila za prevoz opasnih materija9

4.1 Skladištenje otrovnih materija

Da bi se izbjegle neželjene poslijedice, pri skladištenju ovih materija, neophodno je

primjeniti slijedeće mjere:

 Prostorije za skladištenje treba da budu hladne i obezbjeđene dobrom ventilacijom,

zaštićene od direktnog uticaja sunčevih zraka, udaljene od mogućih izvora paljenja;
 Sudovi, sa otrovnim materijama, koje mogu međusobno da reaguju, moraju da budu
izolovani jedni od drugih;
 U prostorijama, u kojima se drže ove materije, ne smiju da se drže životne namirnice i
stočna hrana;
9
http://www.zirs.hr/znakovi-sigurnosti.aspx?category=50 [ Datum pristupa: 03.05.2015.]

24
 Prostorije i ormari, u kojima se drže ove materije, moraju biti snabdjevene ključevima
za zaključavanje, i obilježene natpisom „otrov";
 Ključeve, od prostorija i ormara, u kojima se čuvaju ove materije, može da čuva samo
lice koje se stara o čuvanju i izdavanju ovih materija;
 Sudovi, u kojima se nalaze ove materije, moraju da budu dobro zaptivene, kako bi se
spriječilo isparavanje otrovnh materija koji bi mogli da dovedu do zagađivanja
skladišnih prostorija.

5. Ekološki aspekt

Obezbjeđenje bezbjednog prijevoza otrovnih materija je posebno odgovoran i važan

zadatak. Štete nanijete društvu nesrećama, pri prijevozu otrovnih materija, mogu biti
ogromne: umiranje i oboljevanje ljudi, zagađenje okoline, uništavanje prirodnih i
nacionalnih bogatstva, oštećenje tehničkih sredstava, rušenje industrijskih objekata, zgrada
za stanovanje, puteva, utovarno-istovarnih stanica, itd. Postoje dva načina djelovanja
opasnih materija na čovjeka i okoliš:

 Izravno
 Neizravno

25
Izravno djelovanje imaju pretežno materije (npr. plinovi) koje se hemijski vežu na živi
organizam ili nekim drugim fizikalno-biohemijskim djelovanjem izazivaju znatne
funkcionalne promjene na materijalu na koji djeluju. To su toksične (otrovne) materije. To
su materije koje djeluju na organizam u onom trenutku kada dođe do izravnog dodira
udisanjem, oralno (npr. hranom) i resorpcijom kroz kožu. S obzirom na svojstvo otrovnosti
materije se mogu podijeliti na: neotrovne materije koje ni pod kojim uvjetima ne izazivaju
nikakve nadražaje u živim organizmima, a propisuje im se oznaka otrovnosti 0, te na
otrovne materije koje se svrstavaju u pet kategorija:

 slabotootrovne
 umjerenootrovne
 jakootrovne
 ekstremnootrovne
 superotrovne

Posredno djelovanje imaju mnoge materije što se nalaze u saobraćaju, u određenim

uvijetima, reagiraju s kisikom iz zraka (goriva kao zapaljive tekućine, plinovi i čvrste
materije, oksidansi, sredstva za paljenje, korozivne materije) ili se hemijski raspadaju brzo
(eksplozivi, predmeti punjeni eksplozivom), odnosno reagiraju s materjama s kojima dođu
u neposredan dodir, npr. s vodom ili nekim drugim materijama. Posredna djelovanja
opasnih materija očituju se najčešće kao požari, posljedice eksplozija, te posljedice od
zračenja radioaktivnih materija, to su pretezno zapaljive materije.

Jedna od najvećih nesreća vezanih za otrovne materije se desila u Bhopalu odosno u

središnjoj Indiji 3. decembra 1984. godine kada je iz tvornice pesticida Union Carbide
India Ltd iscurila velika količina hemikalija uzrokujući najveću industrijsku nesreću u
historiji čovječanstva. U noći između 2. i 3. decembra 1984. godine, došlo je do odvijanja
opasne hemijske reakcije i to kada je velika količina vode prodrla u spremnik MIC broj
610 a curenje su prvi put detektirali radnici. Oni su o tome obavijestili svog nadzornika
koji je propustio preduzeti određene mjere, a kada je to učinio bilo je prekasno. Za to
vrijeme, velika količina od oko 40 tona metilizocijanata, potekla je iz rezervoara koja je
tijekom 2 sata dospjela u zrak, šireći se niz vjetar. S obzirom da je vanjska temperatura
iznosila oko 14 ° C plin se hladio i dospio u prizemne slojeve zraka. Hiljade ljudi izgubilo
je život tijekom spavanja, hiljade njih padalo je mrtvo po ulicama, deseci hiljada ostali su
trajno osakaćeni, a mnogo njih je povrijeđeno i uslijed panike koja je nastala. Najviše su

26
pogođeni sirotinjski dijelovi grada u okružju tvornice. Nema tačnih podataka o broju
umrlih i povrijeđenih, zbog kremiranja i sahranjivanja žrtava u masovne grobnice, ali se
zna da su brojke ogromne. O posljedicama po okoliš u postojećim izvještajima se govori o
uginuću stoke (oko 4.000), pasa, mačaka i ptica. Biljni svijet je također ozbiljno pogođen.
Prema podacima nevladinih organizacija nakon same nesreće do danas od posljedica je
umrlo više od 25 000 ljud. Još 150 000 osoba i danas pati od hroničnih bolesti. Sama
tvornica nikada nije do kraja uklonjena ni područje u potpunosti očišćeno, te se i danas,
gotovo 30 godina poslije nesreće, rađaju djeca s teškim fizičkim i mentalnim oštećenjima.

Slika 11. Nesreća u Bhopalu, 03.12.1984.10

Pored pesticida na okolinu i čovjeka loše utiče hlor. Gasoviti hlor nadražuje sistem za
disanje i sluzne žlezde, u većim količinama izaziva smrt. U vazduhu se može osjetiti već u
količini od 3.5 ppm, ali opasna koncentracija je tek preko 1000 ppm. Treba napomenuti da
je hlor prva hemikalija upotrijebljena u većim količinama kao bojni otrov u I. Svjetskom
ratu na francuskom ratištu, ali nije se pokazao dovoljno učinkovit. Prije 2000. godina su se
prilično čestodogađale nesreće sa hlorom, barem one manjeg opsega s nekontroliranim
istjecanjem hlora kroz pokvareni ili čak otkinuti ventil. Njihove posljedice su se uvijek
ograničavale na prostor u kojem se nalazi hlor i vrlo uski krug oko objekta. Rijetko su se
događale nesreće raspada boce najčešće zbog otpadanja dna boce. Utvrđeno je da se
nesreće događaju upravilu zbog lošeg održavanja boca i ventila ili zbog lošeg rukovanja
bocama.

10
http://hr.wikipedia.org/wiki/Nesre%C4%87a_u_Bhopalu [Datum pristupa: 03.05.2015.]

27
 Slika 12. Oznaka opasnosti hlora11

U Sevesu 10. Jula 1976. godine iz hemijskog postrojenja IMESA za proizvodnju herbicida
i pesticida u atmosferu je oslobođen gust oblak pare koji je sadržavao oko 2 kg TCDD-a
(2,3,7,8-tetraklorodibenzo-p-dioksina). Produkti iz reakcionog kotla su se istaložili u
smjeru vjetra dijelom na naselje a dijelom na obližnja polja. U prvi čas nitko nije shvaćao
veličinu katastrofe dok nisu počele ugibati krave i dok djeca nisu dobila klorakne (sive
male aknice koje ne prolaze godinama i često se inficiraju), koje su uputile na akutno
otrovanje organoklornim tvarima. Pametni su odmah shvatili da je moralo doći do trovanja
polikloriranim dibenzo-dioksinima već tada poznatim kao strašim otrovima.

Uz to što im je LD50 kod ljudi iznosio samo 50 μg/kg znalo se da su mutageni,

karcinogeni, reproduktivno otrovni, itd. Nastala je velika panika i svi su mještani iseljeni u
posebne kampove te stavljeni na promatranje. Kasnije su se raselili, ali su sve do danas
ostali pod stalnom kontrolom. Nađeni su različiti poremećaji kod ljudi iz Sevesa, a
posebno reproduktivni. Međutim, nitko nije obolio od raka unatoč visokoj dozi dioksina,
koju su primili kod navedene nesreće. Tumačenje je vrlo jednostavno. Jedna visoka doza
dioksina mogla je izazvati različite akutne i hronične učinke, ali nije bila dovoljna za
proces karcinogeneze kod stanovnika. Da je ta doza bila podijeljena u 10.000 ili više
manjih doza smatra se da bi se neminovno javio karcinom kod mnogih građana.

11
http://www.zagreb.hr/default.aspx?id=736 [Datum pristupa: 01.05.2015.]

28
 Slika13. Nesreća u Sevesu, 10.07.1976.12

Zaključak

U ovom seminarkom radu smo definisali pojam opasnih materija kao i njihovu podjelu.
Međutim, najviše su opisane otrovne materije koje čine njihovu podklasu. Otrovne
materije smo definisali kao materije sposobne da izazovu smrt, ozbiljne povrede ili
poremećaje zdravstvenog stanja čovjeka, ako se unesu oralno, udišu, ili dolaze u dodir sa
kožom. Definisane su i podjele otrovnih materija prema različitim kriterijima. Navedeni su
najpoznatiji predstavnici otrovnih materija te njihov utjecaj na okolinu kao i sam stepen
otrovnisti pojedinih predstavnika. Zaključili smo da pesticidi imaju posebno loš utjecaj na
zemljište pa samim tim i na hranu te da sa rukovanjem ovih materija moraju postojati

12
http://hr.wikipedia.org/wiki/Nesre%C4%87a_u_Sevesu [Datum pristupa : 03.05.2015.]

29
određene mjere opreza i zaštite. Cijanidi se smatraju kao jedan od najotrovnijih otrova koji
su se koristili u razne svhe.

Zaključili smo da je jedan od najvećih zagađivača okoline odnosno zraka ugljen monoksid
koji ima poseban utjecaj na ekološki aspekt koji smo također detaljnije obradili kroz
određene primjere koji su vezani za utjecaj otrovnih materija na okolinu kao i na čovjeka.
Kroz ovaj seminarski rad smo zaključili da u slučaju neadekvatnog ophođenja prema
otrovnim materijama može dođi do velikih katastrofa, te gubitka ljudskih života. S obzirom
na navedeno potrebno je obratiti posebnu pažnju samom transportu, skladištenju te
korišenju otrovnih materija o čemu je bilo govora u prethodnim poglavljima.

Literatura

 Đurđica Pavelić, 2000g. Pakiranja opasnih tvari, Zagreb

 Milan Koščica,Igor Marčeta,Mile Gluvačevid[2010g.], GLOBALG.A.P.KORAK
KA GLOBALNOM TRŽIŠTU
 http://sh.wikipedia.org/wiki/Hlor[03.05.2015.]
 http://www.podaci.net/_z1/9128867/P-puupes02v0159-05A4.html[28.04.2015.]

30
Popis slika

 Slika 1-Različiti vidovi transporta otrovnih materija

 Slika 2 Oznaka otrovne materije
 Slika 3-Cijanid
 Slika 4-Strihnin
 Slika 5-Hlor
 Slika 6-Sumpordioksid
 Slika 7-Ugljenmonoksid

31
 Slika 8-Bijeli fosfor
 Slika 9-Živa
 Slika 10-Primjer transportnog vozila za prevoz opasnih materija
 Slika 11-Nesreća u Bhopalu, 03.12.1984.
 Slika 12-Oznaka opasnosti hlora
 Slika 13-Nesreća u Sevesu, 10.07.1976.

32