18/09/2019

TOPIK 3
PENDEKATAN SISTEM Sistem-sistem Alam
Sekitar Fizikal

1 2

Komponen-komponen Alam Sekitar KOMPOSISI ATMOSFERA

1. Atmosfera  Mengandungi berbagai campuran gas

2. Hidrosfera  Lebih kurang 30km dari permukaan bumi dan air dan sehingga 10,000 km
3. Lithosfera  Dikekalkan pada posisi dengan tarikkan graviti
4. Pedosfera  Semakin nipis semakin jauh dari permukaan bumi
5. Biosfera  Nitrogen 78%, Oksigen 21% & Argon, Karbon Dioksida & Lain-lain.

3 4

a. IMBANGAN BAHANGAN b. Bahangan; Sifat, Aliran & Imbangan

 A. Persekitaran Bahangan  Sifat: gas bersuhu sifar mutlak berada dalam kadar tenaga rendah

Bahangan dairi matahari  Aliran: gelombang panjang mempunyai radiasi rendah, gelombang pendek
mempunyai radiasi tinggi
- permulaan bagi hampir kesemua sistem fizikal di muka bumi dan Atmosfera
 Imbangan: stabil tanpa sebarang gangguan pada elemen-elemen atmosfera
-memanaskan Atmosfera dan permukaan bumi
Sumber tenaga yang menggerakkan arus udara di sekeliling bumi
c. Perubahan Semulajadi Imbangan Bahangan
-

- Sumber kitar hidrologi. Biosfera

- Imbangan Bahangan merupakan perbezaan suhu yang keluar dan masuk ke  Aktiviti semulajadi: letupan gunung berapi cth Gunung Berapi Krakatao
Atmosfera (Bumi) (1883), mengeluarkan debu 54 km per segi abu, lava dan lumpur.

hidrosfera litosfera

5 6

1
 18/09/2019

d. Pengaruh Manusia Terhadap Imbangan Biosfera

Bahangan
Biosfera ialah lapisan bumi yang dibina oleh segala benda
hidup yang juga disebut sebagai ‘biotik’.
 a. Kawasan Kecil
- Kawasan Bandar: aktiviti dipermukaan bumi mempunyai kesan ke atas
Atmosfera Biosfera adalah permukaan bumi dan bahagian atmosfera yang
 b. Kawasan Serantau
paling bawah di mana organisma hidup (Simmons 1982)
Kejadian jerebu
 c. Peringkat Global
Biosfera ialah persekitaran organisma hidup, dibina oleh
interaksi atmosfera-lautan, bumi dan persekitaran-
Pemanasan Global permukaan bumi (Bradshaw & Weaver 1992)

9/18/2019 8

7 8

Biosfera
Biosfera • Pengetahuan asas yang perlu ada bagi seseorang ahli
biogeografi ialah prinsip asas botani, zoologi dan ekologi
• Kajian biosfera dalam bidang geografi lebih dikenali sebagai (Jamaluddin 1987).
‘BIOGEOGRAFI’ iaitu satu kajian yang mengkaji tentang hidupan di
ruang bumi, terutama dari segi taburan, habitat, gangguan dan • Subjek kajian biogeografi adalah merangkumi semua
sebagainya. hidupan di bumi, manakala skop kajian utamanya adalah
taburan tumbuhan. Selain daripada itu, implikasi dan sebab-
sebab keadaan tersebut berlaku juga dikaji (Ismail 1989).

• Dua proses utama dalam biogeografi adalah :

• 1. Pertalian antara benda hidup dan benda tidak hidup
• 2. Pertalian antara manusia dengan biosfera.

9/18/2019 9 9/18/2019 10

9 10

ELEMEN BIOSFERA KOMPONEN BIOSFERA

• Bahagian atas kerak bumi dan atmosfera – yang dihuni
oleh manusia, binatang, tumbuh-tumbuhan dan mikro
organisme , bakteria, protoza dll.
• Terdiri daripada beberapa ekosistem- ekosistem hutan,
paya bakau, tasik, muara dll.
• Menjadi habitat atau tempat tinggal untuk segala
hidupan, membekalkan makanan, dan kaya dengan
Segala hidupan sumber biologi/ biodivesiti flora dan fauna kayu balak.
(biotik) • kepentingan kepada manusia- makanan,perubatan,
tadahan air, ekopelancongan, kayu-kayan dll
-Tumbuhan
- Haiwan
- Manusia

9/18/2019 11 9/18/2019 12

11 12

2
 18/09/2019

PROSES DALAM BIOSFERA

• Ekologi ialah suatu ilmu yang mengkaji tentang persekitaran hidup sesutu
organisma. Kajianekologi menjurus kepada respon organisma terhadap
persekitarannya iaitu bagaimanaorganisma hidup dan beradaptasi Ekosistem memainkan peranan penting kepada setiap organisma hidup. Perbezaan
terhadap persekitarannya. yang wujud antara sesuatu organisma dalam sesuatu ekosistem membolehkan
• Konsep ekosistem bersifat lebih besar yang mengkaji interaksi antara mereka beradaptasi. Contohnya tumbuhan hijau menerima cahaya matahari sebagai
organisma danhaiwan dengan persekitarannya seperti tanih, cahaya tenaga. Dengan bantuan karbon dioksida (CO2) dan air, tumbuhan akan menjalankan
matahari dan tenaga. fotosintesis danmenghasilkan karbohidrat dan bertindakbalas seperti berikut;
• Biasanya proses biosfera wujud dalam ekosistem yang
disebut proses ekologi.
• Penjelasan mengenai proses biosfera boleh dilakukan dengan mudah
apabila melihat kitaran makanan/rantaian makanan, kitaran tenaga,
kitaran nutrien dan banyak lagi) antara proses umum yang terdapat
dalam biosfera ialah adalah perpeluhan, penguraian, adaptasi,
persaingan, kelahiran, kematian, transpirasi, pengangkutan dan
sebagainya.
• ****kitaran nutrien merujuk kepada kitaran bahan kimia dalam sesebuah
ekosistem yang berlakusecara berterusan dan berkesinambungan dalam
edaran yang lengkap, sempurna dan boleh berubah bentuk dan posisi Komponen-komponen asas dalam ekosistem terdiri daripada unsur biotik dan unsur
yang akhirnya kembali ke tempat asal abiotik.Unsur biotik merupakan organisma hidup seperti haiwan dan tumbuhan,
manakala unsur abiotik merupakan benda bukan hidup seperti tanih, cahaya
matahari, nutrien, air dan udara.
9/18/2019 13 9/18/2019 14

13 14

Contoh ringkas:
• Dalam satu proses fotosintesis (tumbuhan), tenaga
kitaran tasik/kolam
suria membekalkan (input tenaga) cahaya dan haba
kepada tumbuhan.
• Apabila tumbuhan menyerap (penyerapan) haba dan
cahaya, maka tenaga haba bertukar (pemindahan
tenaga) menjadi tenaga kinetik yang boleh mengangkut
(proses pengangkutan) makanan (air dan nutrien) ke
seluruh bahagian tumbuhan.
• Semasa tumbuhan memproses makanan, tenaga haba
(output tenaga) dilepaskan dan proses ini dipanggil
transpirasi (Pembebasan tenaga haba ke atmosfera).
Pada masa yang sama juga wap air dibebaskan ke
atmosfera.
9/18/2019 15 9/18/2019 16

15 16

Kitaran Tasik/Kolam Rantaian Makanan

• Siratan makanan di sesuatu ekosistem tasik di ganggu oleh manusia;
• 1.Apabila manusia menangkap ikan berlebihan
• 2. Aktiviti perindustrian mencemarkan air dengan bahan buangan
dan sisa lain
• Rantaian makanan yang terdapat di sesuatu ekosistem hutan hujan
tropika;
• Mengenal pasti adanya aliran tenaga dan beberapa rantaian makanan
dalaaam siratanmakanan yang terletak pada aras beberapa aras trofik.
• Pengeluar menggunakan tenaga matahari untuk membuat makanan

• 3. Menjadikan tasik pusat rekreasi dan daya tarikan pelancong – • Pengguna mengambil bahagian dalam beberapa rantaian manakan
pembuangan sampah oleh pegunjung
• Pengguna sekunder memakan pengguna primer
• 4. Akitiviti pertanian yang menggunakan racun rumpai dan racun
serangga • Pengguna tertier memakan pengguna sekunder

• 5. Aktiviti perlombongan. • Pengurai menguraikan bahan organik dan membebaskan bahan bukan
organik

9/18/2019 17 9/18/2019 18

17 18

3
 18/09/2019

Rantaian makanan dalam sebuah ekosistem pertanian sawah padi

• Saling kebergantungan di antara pengeluar, pengguna dan pengurai atau aras
trofik dalam sesuatu ekosistem merujuk kepada peringkat-peringkat
pengeluar, pengguna primer, pengguna sekunder, pengguna tertier.

•Pengeluar –tumbuhan hijau melakukan proses fotosintesis –menghasilkan

tenaga (makanan seperti glukosa, kanji, protein)
1. Pengguna primer (herbivor).
• haiwan yang memakan tumbuhan hijau dan buah-buahan dan tenaga
dipindahkan ke dalam badan haiwan.
Aktiviti manusia boleh menganggu keseimbangan ekosistem sawah padi ialah;
• sebahagian tenaga digunakan untuk tumbesaran dan sebahagian tenaga hilang.
•Penggunaan racun serangga dan racun rumpai
•Penggunaan baja kimia 2. Pengguna sekunder (karnivor)
•Penggunaan jentera-jentera pertanian • kumpulan haiwan yang memakan haiwan lain. –tenaga dipindahkan untuk
•Penanaman semula dengan dengan membakar jerami padi tumbesaran. –tenaga hilang melalui pergerakan, perkumuhan dan pembiakan.
3. Pengguna tertier (omnivor) –kumpulan haiwan yang memakan
Langkah-langkah untuk mengatasi ketidakseimbangan ekosistem sawah padi ialah; tumbuhan dan haiwan lain. –tenaga dipindahkan untuk tumbesaran. –sebahagian
•Kawalan biotik
tenaga hilang.
•Penggunaan baja organik 4. Pengurai –Organisma seperti kulat, bakteria, cacing, anai-anai akan
•Memelihara haiwan ternakan menghuraikan bahan-bahanorganik dari tumbuhan dan haiwan melalui proses
•Tanaman giliran pereputan. –Nutrien akan dikembalikan ke dalam tanah dan digunakan semula
•Pembakaran di larang oleh tumbuhan.
9/18/2019 19 9/18/2019 20

19 20

FENOMENA-FENOMENA/ ISU BERKAITAN BIOSFERA

• Kepupusan spesies
• Kepupusan habitat
• Pola kepelbagaian spesies
• Taburan tumbuhan mengikut iklim
• Taksonomi tumbuhan
• Kepelbagaian spesies di satu-satu ruang
• Manusia sebagai pengganggu ekosistem
• Adaptasi tumbuhan dan haiwan

9/18/2019 21 9/18/2019 22

21 22

PENGARUH MANUSIA KEPADA BIOSFERA GANGGUAN BIOSFERA

• Manusia merupakan elemen aktif yang mampu

- Gangguan kepada tumbuhan
mengubahsuai dan memberikan pengaruh kepada - Gangguan kepada haiwan
elemen lain dalam sistem bumi. - Gangguan kepada manusia lain
• Sebagai elemen aktif, manusia juga memainkan
peranan penting dalam mempengaruhi elemen lain di 2 Jenis gangguan :
biosfera - Langsung
- Tidak langsung

9/18/2019 23 9/18/2019 24

23 24

4
 18/09/2019

LITOSFERA

• KOMPONEN LITOSFERA
• lapisan luar bumi yang sangat pejal dan membentuk
kawasan daratan(benua dan pulau)
• meliputi 29.3 % permukaan bumi dan selebihnya
dasar laut. Ketebalam 50 km di permukaan bumi
dan 5 km di dasar laut.
• Komponen utama- batuan dan mineral

25 26

25 26

LITOSFERA
LITOSFERA
• Merupakan komponen yang sumber mineral dan tanah.
• Lapisan litosfera (batuan atau kerak bumi) boleh • Litosfera banyak dipengaruhi oleh bentuk geomorfologi
dibahagikan kepada satu lagi lapisan iaitu tanah.
Lapisan tanah disebut sebagai pedosfera.
permukaan bumi seperti gunung,bukit, lurah, lembah,
• batuan yang menjadi teras kepada kerak bumi adalah dataran tinggi, tanah bukit, tanah pamah, teluk, pinggir laut,
terdiri daripada sumber pelbagai jenis logam dan sungai, pulau dsb.
bukan logam .

27 28

27 28

litosfera/pedosfera DEFINISI TANAH

• Selain kajian bidang litosfera tertumpu kepada batuan dan
kerak bumi.
• Terdapat satu lagi sub-kajian peting dalam litosfera iaitu
kajian tanah (pedosfera).
• Tanah sangat penting peranannya bagi semua kehidupan di
bumi, kerana tanah mampu mendukung kehidupan
tumbuhan di mana tumbuhan menyediakan makanan dan
oksigen kemudian menyerap karbon dioksida dan nitrogen.
• Komposisi tanah berbeza-beza pada satu lokasi dengan
lokasi yang lain.
• Lapisan tanah (land) pula merujuk kepada satu bahan yang
terdapat di permukaan bumi yang berasal daripada proses
pereputan (luluhawa) batuan melalui proses interaksi iklim dan
biasanya proses luluhawa mekanikal.
• Jenis tanah biasanya dikategorikan mengikut kandungan mineral
di dalamnya dan kandungan mineral itu juga menentukan warna
tanah sama ada jenis laterit, bris dan sebagainya.
• Tanah juga mempunyai usia atau peringkat iaitu, muda, matang
dan tua.

29 30

29 30

5
 18/09/2019

Definisi Tanih Proses pembentukan tanih

• Tanih (soil) ialah suatu bahan yang mengandungi banyak humus dan terdapat di lapisan
paling atas muka bumi sehinggalah ke bawah (Kamus Dewan Edisi Keempat). • Proses pembentukan tanih sebenarnya melibatkan beberapa
• Tanih merupakan lapisan sangat subur kerana kandungan humus yang terbentuk daripada aspek iaitu penambahan kepada kuantiti permukaan bumi;
reputan sarap atau organik yang hancur.
• Melalui evolusi masa, sampah sarap dan lain-lain bahan yang mereput akan menjadi tanih. perubahan yang terjadi terhadap bentuk tanih itu sendiri;
• Warna lapisan tanih biasanya kehitaman, struktur yang longgar, mudah diresapi oleh air,
subur, dan mudah terhakis oleh air larian permukaan.
pemindahan secara menegak bahan-bahan angkutan; dan
• Menurut Kamus Dewan Edisi Ketiga (1996), tanih adalah lapisan yang subur di bawah penyingkiran tanih dari kawasan lain ke kawasan tersebut.
lapisan tanah di atas sekali. Keadaan ini menjelaskan tanah adalah lapisan pertama dan
tanih adalah lapisan kedua, iaitu selepas tanah.

31 32

31 32

• Tanih yang terbentuk mewujudkan horizon tertentu

iaitu:
Horizon Keterangan
Bahan yang berada atas tanih mineral seperti daun, ranting, organisma
mati, haiwan mati, akar kayu dan lain-lain bahan organik yang belum
O mengalami proses pereputan.

Tanih mineral yang mengandungi bahan organik yang telah mengalami

A proses pereputan dan sangat subur bagi pertanian.

Merupakan bahan iluvial/aluvial yang terdiri daripada tanih lempung,

B silikat, besi dan aluminium yang terjadi daripada proses larut resap.

Terdiri daripada bahan mineral dan tidak mempunyai sifat-sifat seperti

C dalam Horizon A dan B.

Batuan hampar yang telah konsolidat seperti granit, batu pasir dan batu
R (atau D)
kapur.
Jadual 1. Profil Rentas Tanih Mengikut Horizon

Sumber: Diolah daripada Jamaluddin Md. Jahi dan Ismail Ahmad, 1988.

33 34

33 34

Sifat tanih Tekstur tanih

• Sifat-sifat tanih terbahagi kepada dua iaitu sifat fizikal tanih dan • Tekstur tanih merujuk kepada saiz zarah yang membentuk tanih. Dalam tanih
sifat kimia; liat, saiz dominan bagi zarah tanih liat mempunyai diameter kurang daripada
0.002 mm.
• Dalam tanih berkelodak, saiz dominan bagi zarah tanih jenis kelodak ialah antara
a. Sifat-sifat fizikal 0.002 mm sehingga 0.05 mm.
• Tanih yang berpasir kebiasaannya mempunyai zarah pasir yang bersaiz besar
antara 0.05 mm dan 2.0 mm. zarah yang lebih besar daripada 2.0 mm dianggap
- Tekstur tanih sebagai batuan-batuan kecil, batu kelikir, atau serpihan batu yang jatuh di atas
- Struktur tanih permukaan tanih dan bercampur dengan zarah-zarah tanih.
• Kadar saiz zarah dapat menentukan tekstur tanih
- Keliangan tanih
- Warna-
- Suhu tanih
35 36

35 36

6

Struktur tanih
• Struktur tanih dipengaruhi oleh liang tanih dan
kelembapan tanih terhadap air.
• Kebanyakan struktur tanih yang telap air terdiri
daripada jenis tanih berpasir, manakala tanih dari jenis
tanih liat pula tidak telap air yang berfungsi untuk
mengekalkan kelembapan tanih.
• Struktur tanih boleh dipengaruhi oleh faktor-faktor luar
seperti kelembapan giat atau proses kitaran nutrien.
• Perubahan struktur tanih berlaku apabila cahaya
matahari menyerap air yang terdapat di permukaan
atas tanih, air yang tidak di sejat oleh cahaya matahari
akan di serap ke dalam lapisan tanih yang paling
bawah.
37
37
b. Kimia tanih
- Asid
- Alkali
- Garam
- pH
39
39
Pengkelasan tanih sedunia
• Terdapat satu sistem pengkelasan tanih yang diguna pakai
di seluruh dunia iaitu Taksonomi Tanih oleh Jabatan
Pertanian Amerika Syarikat (USDA)/ penambaikan pada
tahun 1992.
• Asal pengkelasan tanih ini bermula sejak tahun 1960
apabila pihak Jabatan Pertanian Amerika Syarikat
menyediakan Sistem Pengkelasan Tanih Peringkat Ketujuh.
• Sistem pengkelasan ini banyak melihat aspek morfologi
tanih yang difikirkan sesuai bagi mengkelaskan tanih
sehingga ke peringkat antarabangsa.
• Menjelang tahun 1975 sebuah buku yang diberi tajuk
Taksonomi Tanah diterbitkan setelah pengubahsuaian
dijalankan untuk memperbaiki kelemahan.
41
41
18/09/2019
warna
Warna tanih berbeza bagi setiap tempat dan terhasil berdasarkan
perubahan iklim di sesuatu kawasan ataupun dipengaruhi oleh faktor-
faktor lain.
Contohnya, di kawasan Georgia mempunyai tanih yang berwarna merah
manakala Alabama mempunyai tanih berwarna hitam walaupun terdiri
daripada struktur tanih liat. Tanih mempunyai warna yang berbeza dan
akan bertukar dari warna hitam ke warna coklat, merah, kuning, kelabu,
dan hampir-hampir putih.
Warna yang ada pada tanih dapat menentukan kandungan kimia dan
keadaan fizikal tanih berkenaan. Warna yang terhasil pada struktur tanih
sangat berguna untuk menentukan ciri-ciri fizikal dan kimia tanih serta
memudahkan kerja bagi pengenalpastian jenis-jenis tanih di sesebuah
kawasan.
Namun demikian, ujian warna pada tanih tidak dapat memberikan
jawapan yang tepat terhadap kualiti atau tahap kesuburan tanih tersebut.
38
38
pH tanah sama ada berasid dan alkali
• Proses kimia yang berlaku dalam tanih dan sistem tumbuhan dapat
mempengaruhi tahap kesuburan tanih.
• Proses kimia yang berlaku akan menyebabkan tanih berada dalam
dua keadaan iaitu berasid atau beralkali.
• Keadaan ini dikenali sebagai tahap keasidan dan kealkalian tanih.
Tahap keasidan dan kealkalian tanih diukur berdasarkan skala yang
bermula dari nilai 0 sehingga 14 yang dikenali sebagai skala pH.
• Skala pH diukur berdasarkan tindak balas ion hidrogen yang berlaku
dalam tanih. Skala pH adalah bersifat logaritma iaitu perubahan
dalam nombor pH keseluruhannya mewakili pertukaran sebanyak
sepuluh kali ganda.
• Skala pH yang menunjukkan bacaan ke bawah merujuk kepada
jumlah ions hidrogen yang banyak. Nilai pH yang menunjukkan
bacaan rendah merujuk kepada tanih yang berasid manakala nilai
pH yang tinggi menunjukkan tanih dalam keadaan beralkali.
40
40
Merupakan lapisan yang terdiri daripada komponen

berair dan ini melibatkan punca, proses kejadian air,
kegunaan dan kitaran.
 Hidrologi adalah kajian tentang hidrosfera dan
proses pergerakan molekul air di dalam sistem atmosfera.
 Hidrologi merupakan kajian pergerakan, taburan, dan
kualiti air di bumi. Bidang ini memberi perhatian khusus
kepada fenomena seperti kitaran air dan sumber air
 Ringkasnya, ahli hidrologi percaya bahawa kitaran
hidrologi adalah bahagian paling penting
dalam hidrologi yang kitaran air di negara yang
berbeza cecair (air), stim(wap air) dan solid (ais).
9/18/2019 42
42
7
 18/09/2019

matahari
 Kitaran hidrologi adalah merupakan pergerakan air yang
berterusan dalam pelbagai bentuk dari permukaan laut ke bumi
dan kemudian balik semula ke laut (Rajah 1).
 Pusingan secara berterusan ini menunjukkan bagaimana sungai HUJAN
Pergerakan awan

dan cawangan-cawangannya mendapat sumber air dan apa yang

Hutan
akan terjadi kepada kualiti air tersebut jika tidak diurus dengan AWAN

baik.
 Oleh kerana ia merupakan suatu pusingan maka, titik Sejatan daratan
Sejatan lautan
permulaannya boleh berlaku di mana-mana sahaja.
 Sejatan boleh berlaku di atas permukaan air yang luas seperti Sungai
Daratan
lautan dan tasik.
 Air dalam bentuk cecair akan bertukar menjadi gas, iaitu wap
Laut
air (Goh Cheng Leong & Dickson Sundaram 1980).
Rajah 1. Kitaran Hidrologi

9/18/2019 43 9/18/2019 44

43 44

 Dalam proses ini air berada dalam kitaran gerakan sekata dari
laut ke langit ke bumi. Proses ini juga dikenali sebagai sistem
sirkulasi air bumi.
 Air hujan yang jatuh di permukaan tanah masuk ke pusat
utama dalam kitaran hidrologi. Air ini bergerak dengan dari
darat ke dalam saluran sungai atau kawasan air yang lain.

KITARAN HIDROLOGI SECARA RINGKAS

9/18/2019 45 9/18/2019 46

45 46

Proses-proses dalam kitaran hidrologi

 Sementara itu proses pengewapan tidak terhad pada sungai,
tasik, atau lautan. Air disedut oleh tumbuhan atau mengalir di a. Proses sejatan
lapisan atas tanah boleh juga mengewap ke atmosfera. b. Proses perpeluhan dan sejat peluh
 Di udara wap air mengewap untuk membentuk awan yang c. Proses pemeluawapan
akhirnya melepaskan wap air dalam bentuk air hujan. d. Kerpasan
 Ketika air hujan jatuh pada permukaan tanah, sebahagian air e. Larian air permukaan
akan meresap ke dalam tanah dengan proses yang disebut f. Susupan dan larian air bawah tanah
infiltrasi.

9/18/2019 47 9/18/2019 48

47 48

8
 18/09/2019

1. Konsep Dan Proses Sejatan

•Sejatan adalah penukaran air daripada bentuk cecair
kepada wap air, adalah proses asas dan pertama dalam • Suhu
kitar hidrologi. Berlaku secara menegak.
• Tekanan wap
• Berlaku apabila tekanan wap pada permukaan air lebih • Angin atau turbulens
tinggi daripada tekanan udara di dalam atmosfera yang
• Kemasinan air
belum sampai ke peringkat tepu.
• Kelembapan bandingan
• Memerlukan bekalan haba yang mencukupi untuk • Luas permukaan air
memanaskan permukaan air sama ada daripada lautan,
sungai, tasik, kolam dan lain-lain. Kadar sejatan yang
paling tinggi berlaku di permukaan air yang terdedah
seperti laut, sungai, tasik, kolam, paya dan sebagainya.

9/18/2019 49 9/18/2019 50

49 50

1. Konsep dan mekanisme kejadian kerpasan

1. Konsep dan proses pemeluwapan
•Menghasilkan kelembapan udara seterusnya membentuk
awan setelah ia mengalami proses pemeluwapan.
•Satu proses penukaran wap-wap air kepada cecair seperti
hujan atau pepejal seperti salji. Terjadi akibat kejatuhan suhu
dalam jisim udara apabila ia naik semakin tinggi dalam
atmosfera.
•Didefinisikan
sebagai lembapan yang terpeluwap dan jatuh semula ke
permukaan bumi sebagai cecair ataupun pepejal.
•Sebelum berlakunya kerpasan maka terlebih dahulu mesti berlakunya
proses pemeluwapan dan pejalwapan atau kedua-duanya sekali.
•Bermula dengan proses pemeluwapan,setiap bintik air yang terbentuk
akan membesar dan bercantum antara satu sama lain. Bintik-bintik air
ini akan terapung-apung sebagai awan.
•Menurut Teori Bergeron-Findiesen pembentukan kerpasan berlaku

•Jisim udara menjadi sejuk dan penyejukan dinamakan apabila suhu atmosfera jatuh dengan cepat di bawah takat beku akibat
adiabatik. Penyejukan berlaku melalui sentuhan apabila dua pertukaran adibatik.
kumpulan udara yang berlainan suhu (panas dan sejuk) •Teori pelanggaran pula menyatakan bahawa berlaku pelanggaran

bertemu di mana jisim udara yang panas akan disejukan antara hablur-hablur ais atau bintik-bintik air semasa jatuh dari awan
sehingga menyebabkan percantuman antara bintik-bintik air tersebut.
oleh jisim udara yang sejuk.
9/18/2019 51 9/18/2019 52

51 52

Jenis-jenis kerpasan
•Hujan
•Salji
•Hujan beku
•Hujan batu
•Embun beku (rime)

Hujan Sebagai Bentuk Kerpasan Utama

-Terjadi melalui tiga cara iaitu hujan perolakan, hujan
bukit(orografi), hujan perenggan.

•***Hujanperolakan bermula dengan sejatan.

•***Hujanbukit pula sering berlaku di kawasan banjaran gunung
yang mengadap arah tiupan angin laut.
***Kejadian hujan perenggan pula berkait dengan
pertembungan dua jisim udara yang berlainan suhu.
Tolak Hujan – Alat menyukat hujan

9/18/2019 53 9/18/2019 54

53 54

9

Hujan Air Batu
9/18/2019
55
 Perubahan aliran batang amat bergantung
kepada jenis batang pokok berkenaan;
 batang pokok yang licin mengalirkan air yang
lebih cepat.
 Sudut percambahan ranting pokok juga juga
mempengaruhi jumlah air yang dapat mengalir.
 Bagi jatuhan langsung, ianya amat bergantung
kepada saiz kanopi di mana jika saiz kanopi
yang besar berupaya memerangkap lebih banyak
air.
 Selain daripada sifat tumbuhan,kadar pintasan
juga dipengaruhi oleh keamatan hujan.
9/18/2019
57
• Sumber air (water resources) merujuk kepada pengurusan dan kegunaan air
terutamanya untuk mendatangkan faedah kepada manusia.
• Pengurusan air merangkumi penyediaan untuk kegunaan manusia seperti bekalan
air, pelupusan sisa, pengangkutan, rekreasi, kawalan banjir dan penjanaan tenaga
(Thompson, 1999: 1).
• Pengurusan sumber air mesti selaras dengan Deklarasi Dublin (1992)
• 1. Air untuk rakyat – capaian air yang bersih dan selamat,
• 2. Air untuk makanan dan pembangunan luar bandar
• 3. Air untuk pembangunan ekonomi
• 4. Air untuk alam sekitar – memelihara persekitaran air untuk keselamatan sumber
air berkekalan
9/18/2019
59
18/09/2019
PROSES
PINTASAN
55 9/18/2019
Proses Aliran Batang Dan Pintasan 56
56
• Air merupakan bahan asas kepada kejadian semua benda hidup
(Al-Quran, 2000 : Al-Anbiya : 30). Sebagai asas pembentukan
kejadian, manusia mengandungi 70% air (Carhart, 1951). Manakala
bahan organik memerlukan air antara 60 - 70% (Clapham, 1973).
• Sebagai suatu keperluan untuk semua benda-benda hidup yang
terdapat di alam semesta ini, air merupakan suatu elemen yang
seiringan dengan perkembangan tamadun manusia kerana
pembangunan dan perkembangan masyarakat manusia sangat
berkait rapat dengan pengedaran dan ketersampaian air kepada
mereka (Ward dan Robinson, 1990).
• Ahli sains percaya manusia silam pada satu ketika dulu adalah
semiaquatic kerana kecenderungannya untuk tinggal berhampiran
dengan air.
• Ini terbukti apabila banyak tamadun lama yang terkenal dijumpai
di sepanjang sungai. Sebagai contohnya Tamadun Sumerian di
sepanjang Sungai Tigris- Euphrates, Tamadun Egypt di sepanjang
Sungai Nile, Tamadun Indus-India di sepanjang Sungai Indus
(India), Tamadun China di sepanjang Sungai Huang Ho-Yellow
River (China) dan sebagainya (Biswas, 1970).
57 9/18/2019 58
58
KEGUNAAN KONSUMTIF, bermaksud air yang digunakan
menyebabkan air akan berkurangan dari yang asal. Ia
meliputi penggunaan untuk tujuan Domestik, Perindustrian,
Pertanian & Pengairan dan Perlombongan.
• 1. Kegunaan Domestik
• Kegunaan Domestik merupakan sektor dominan yang
menggunakan air bersih dari bekalan awam. Ia melibatkan
penggunaan air di antara 40-60 peratus daripada bekalan air
(Nik Fuad, ibid). Antara contoh kegunaan domestik
termasuklah untuk air minum, memasak, mandi, mencuci
rumah dan kereta, sanitari, menyiram taman serta membasuh
pakaian dan pinggang mangkuk.
• Pada tahun 1990, penggunaan air perkapita penduduk bandar
adalah dua kali ganda berbanding penduduk luar bandar
iaitu 240 liter dan 125 liter masing-masing.
59 9/18/2019 60
60
10

• Air merupakn sumber penting bagi aktiviti perindustrian
terutamanya industri pembuatan.
• Mather (1984) telah mengkategorikan 6 jenis penggunaan air
dalam sesebuah industri. Ia termasuklah penyejukan (cooling),
penjanaan kuasa (generation of power), operasi pembuatan atau
pemerosesan (processing or manufacturing operation), penyucian
dan lain-lain tujuan pembersihan (clean up and other sanitary
purposes), tujuan pengawasan kebakaran (fire protection) dan
kegunaan lain-lain (miscellaneous).
• Jumlah penggunaan ini adalah berbeza daripada satu industri
dengan industri yang lain. Perbezaan ini bergantung kepada
jenis industri, saiz organisasi, kuantiti, kualiti, kos air serta
takat proses edaran semula air (Nik Fuad, ibid). Mather (ibid)
menjelaskan untuk menghasilkan satu tan besi, memerlukan
antara 1,400 hingga 65,000 gallon air dan 0.8 hingga 45 galon
air untuk menapis satu galon minyak.
9/18/2019
61
• Penggunaan Bukan Konsumtif, bermaksud sumber air yang
digunakan tidak mengubah kuantiti asal air tersebut. Ia meliputi
penggunaan untuk tujuan Pelayaran dan Pengangkutan,
Penjanaan Kuasa Hidro, Perikanan dan Rekreasi.
9/18/2019
63
• Kederasan air amat penting untuk menjanakan kuasa
hidro. Sungai yang deras lagi pendek di Semenanjung
Malaysia menjadikan ia sesuai untuk tujuan ini.
• Oleh kerana kebelakangan ini jumlah aliran dan
kederasan air sungai semakin berkurangan kesan
daripada pelupusan kawasan hutan, banyak empangan
telah dibina untuk penjanaan kuasa hidro elektrik.
• Sarawak merupakan kawasan yang mempunyai
keupayaan yang tinggi dalam menghasilkan tenaga
hidro iaitu 69.6% diikuti oleh Sabah 17.2% dan
Semenanjung Malaysia sebanyak 13.8%. Di
Semenanjung Malaysia terdapat tiga sungai utama yang
sesuai untuk menjana hidro elektrik iaitu Sg. Pahang, Sg.
Kelantan dan Sg. Perak.
9/18/2019
65
18/09/2019
• Penggunaan air untuk aktiviti pertanian dan
penternakan adalah termasuk air yang dibekalkan
kepada ladang, kebun dan kawasan penternakan
haiwan.
• Kebanyakan air untuk pertanian digunakan untuk
tujuan pengairan. Air yang digunakan ini berpunca
daripada air permukaan melalui parit ke kawasan
kawasan penanaman.
• Sistem pengairan adalah sangat penting
terutamanya untuk penanaman padi sawah dua kali
setahun. Ia menggunakan hampir 80% daripada
keseluruhan jumlah air di Malaysia (JICA, 1982).
61 9/18/2019 62
62
• Sungai telah digunakan sebagai jalan pengangkutan sejak dahulu
lagi. Ia digunakan untuk menghubungkan jalan laut dengan
kawasan pedalaman yang kaya dengan sumber asli seperti bijih
timah.
• Cara pengangkutan ini masih banyak digunakan di Sabah dan
Sarawak. Di Semenanjung terdapat beberapa sungai yang masih
lagi digunakan untuk pengangkutan misalnya, Sg. Perak dan Sg.
Kelantan.
• Pada tahun 1979 sebanyak 10 195 buah bot berdaftar di Jabatan
perikanan yang terdapat di 55 buah jeti di sungai-sungai utama di
Semenanjung Malaysia. Jenis pengangkutan dapat dibezakan
berdasarkan tujuan pengangkutan bot tersebut. Antaranya:-
• a. Bot penumpang – menghantar penumpang antara kampung atau
menyeberangi sungai.
• b. Bot kargo – menghantar hasil pertanian, balak , minyak sawit dan
petroleum.
• c. bot nelayan – untuk tujuan pergi ke laut untuk menangkap ikan.
63 9/18/2019 64
64
• Tepi pantai dan kawasan-kawasan perkelahan
seperti hutan lipur yang mempunyai sungai dan air
terjun menjadi tumpuan semasa hujung mingggu
dan cuti umum.
• Sebagai contohnya Pulau Kapas di Terengganu
merupakan pulau yang mempunyai pasir yang
cantik dan air yang jernih, disamping terdapatnya
Pulau Tioman di Pahang dan Pantai Desaru di Kota
tinggi Johor.
• Banyak tempat-tempat penginapan telah didirikan
bermula dari chalet hinggalah ke hotel bertaraf 5
bintang seperti yang terdapat di sepanjang pantai
Port Dickson.
65 9/18/2019 66
66
11
 18/09/2019

KRISIS KITARAN HIDROLOGI DI MALAYSIA

Banjir besar yang melanda Melaka dan
• Sektor perikanan juga penting di sepanjang sungai 1.BANJIR Johor dalam 29-31 Januari 2011

ataupun laut. pengulangan dari banjir besar yang terjadi

• Di Malaysia perikanan terbahagi dua iaitu samada pada tahun 2006 yang memberikan kesan
yang besar seperti kepada mangsa banjir
menangkap terus ikan daripada sungai ataupun
di kedua-dua negari sampai sekarang.
memelihara ikan tersebut.
Sebelum ini, Johor yang tidak pernah
• Kebiasaannya kedua-dua cara ini dilakukan samada di mengalami bencana besar sejak lebih dari
sungai, tasik, dan kawasan takungan air yang lain enam dekad, tiba-tiba dipukul dengan
seperti lombong timah, sawah padi dan empangan atau banjir terburuk. Ada empat hal yang
kolam binaan. menyebabkan banjir ini berlaku:
• Pada masa ini, kebanyakan aktiviti penangkapan ikan 1. Perubahan arah angin
dijalankan di sungai, lombong terbiar dan sawah padi 2. Kenaikan suhu atmosfera
manakala aktiviti pemeliharaan ikan dijalankan di
3. Air hujan yang abnormal
kawasan lombong. Antara ikan yang kebanyakan
dipelihara adalah terdiri daripada ikan jenis tilapia, 4. Limpahan empangan dan sungai.
lampam jawa, patin, haruan dan belut.

9/18/2019 67 9/18/2019 68

67 68

12