9/3/2020

PENGENALAN
TOPIK 8  Pencemaran berlaku apabila perubahan berlaku dari segi kandungan,
keadaan dan warna sehingga tidak sesuai dan memberi kesan apabila
digunakan.

PENCEMARAN AIR  Pencemaran berlaku sama ada dari segi biologi, kimia dan fizik.

 Menurut Akta Kualiti Alam Sekitar 1974- apa-apa perubahan

langsung atau tidak langsung kepada sifat-sifat fizikal, haba, biologi
atau radioaktif iaitu mana-mana bahagian alam sekeliling yang
melepaskan dan mengeluarkan buangan ini sehingga menjejaskan
kegunaannya dan membahayakan kesihatan, orang awam atau
kehidupan lain seperti hidupan liar, ikan dan hidupan akuatik serta
tumbuh-tumbuhan air.

1 2

Maksud PenceMaran air

• Pencemaran air menurut Akta Kualiti Alam Sekeliling 1974

didefinisikan sebagai apa-apa perubahan langsung atau tidak
langsung kepada sifat sifat fizikal, haba, biologi atau
radioaktif iaitu mana-mana bahagian alam sekeliling yang
melepaskan, mengeluarkan atau meletakkan buangan ini
sehingga menjejaskan kegunaannya dan menyebabkan suatu
keadaan merbahaya atau memudaratkan kesihatan,
keselamatan dan kebajikan pihak awam atau kehidupan lain
seperti burung, hidupan liar, ikan dan hidupan akuatik serta
tumbuh-tumbuhan air.

3 4

KEGUNAAN
DOMESTIK KEGUNAAN AWAM • Kegunaan Domestik

 Kegunaan domestik adalah antara 40-60 % daripada

keseluruhan bekalan air. Contoh kegunaan domestik
KEGUNAAN AIR termasuklah untuk minum, memasak, mandi,
mencuci, sanitari serta lain-lain lagi. Tujuan domestik
bergantung kepada faktor-faktor iklim, status sosial,
kualiti dan kuantiti air, kos air, tekanan air, sistem
KEGUNAAN KEGUNAAN sanitari dan jenis bekalan air.
KOMERSIAL INDUSTRI

Menurut Kejuruteraan Bekalan Air & Air Sisa

5 6

1

• Kegunaan Komersial / Perdagangan
 Pembekalan air kepada kawasan perniagaan dan
perdagangan seperti kedai dan pejabat. Contoh kegunaan
air untuk tujuan komersial adalah termasuk perniagaan
yang melibatkan kedai dobi, restoren dan pusat
perkhidmatan cuci kenderaan. Taksiran unjuran
permintaan air untuk kegunaan perdagangan dibuat
adalah berdasarkan bilangan pekerja, penghuni dan
keluasan ruang.
7 8
THE WONDERS OF HYDROLOGICAL
CYCLE
9 10
 Arus udara memindahkan awan-awan mengelilingi bumi, dan titisan-titisan
awan akan berlaga, berkembang besar, dan kemudian jatuh keluar dari
awan sebagai kerpasan.
 Sebahagian kerpasan jatuh sebagai salji dan kemudian berlonggok sebagai
kemuncak ais dan glasier.
 Salji di iklim lebih panas akan cair apabila musim bunga tiba, dan air yang
tercair itu mengalir di atas permukaan bumi sebagai air larian cairan salji.
11
9/3/2020
Jenis PenceMaran air (secara uMuM)
• Sumber terus: apabila bahan yang bahaya
dipancarkan kepada sumber air.
– Contohnya: limpahan minyak ke dalam laut, sisa
buangan dari kilang, pengaliran bahan cairan dari
kilang & kilang rawatan bahan buangan.
• Sumber yang tidak terus: menyumbangkan
pencemaran dari perubahan alam sekitar.
– Contohnya: racun serangga di ladang yang kemudian
mengalir ke tempat lain menerusi hujan yang
kemudian memberi kesan kepada kehidupan akuatik
PROSES KITARAN AIR
 Kitaran air tiada titik permulaan, tetapi tempat permulaan yang agak baik
iaitu lautan.
 Matahari menggerakkan kitaran air, memanaskan air dalam lautan, yang
tersejat sebagai wap ke dalam udara.
 Arus udara yang naik akan membawa wap-wap ke atas atmosfera, di mana
suhu sejuk akan menyebabkan wap-wap terpeluwap menjadi awan.
 Hampir semua kerpasan akan jatuh semula ke lautan atau
daratan, dan akibat tarikan graviti, ia akan mengalir di
permukaan bumi sebagai air larian permukaan.
 Tetapi bukan semua daripada air larian ini akan mengalir
ke dalam sungai kerana sebahagian besar daripadanya akan
menyerap ke dalam tanah sebagai infiltrasi.
12
2
 9/3/2020

 Sebahagian daripada air ini akan berada berdekatan dengan permukaan

bumi, dan akan menyerap ke dalam sumber-sumber air permukaan serta KUALITI AIR
lautan sebagai 'luahan‘ air tanah.
 Kualiti air merangkumi aspek kimia, fizikal dan kandungan biologi.
 Terdapat juga air yang akan mengalir ke luar sebagai 'mata air' daripada
 Kualiti air yang baik adalah mengikut prasyarat yang berikut:
celah-celah permukaan bumi.
 Air permukaan yang cetek pula diserap oleh akar-akar tumbuhan dan akan Fizikal Kimia Biologi
disingkirkan dari permukaan daun melalui proses transpirasi tumbuhan.
Air yg bersih & tidak keruh.
Tidak mengandungi bahan
 Sedikit sebanyak daripada air ini akan diserap semakin mendalam ke dalam kimia yang beracun. Tidak mengandungi kuman-
Tidak berwarna apa pun.
tanah dan akan mengisi 'Akuifer' (batuan sub-permukaan) yang dapat kuman penyakit spt kolera,
bakteria, disentri dll.
menyimpan air dalam kuantiti yang berbeza mengikut kawasan Tidak berbau apa pun.
Tidak mengandungi zat-zat
kimia yang berlebihan.
(kedalaman) untuk jangka masa yang lama. Suhu antara 10-25˚C (sejuk).
Cukup sodium. Baik & boleh diminum.
 Tetapi melalui tindakan masa, air ini akan sentiasa bergerak untuk kembali
Tdk meninggalkan endapan. PH air antara 6.5 - 9.2
semula ke dalam lautan.

13 14

 Indeks Kualiti Air (IKA) adalah standard yang  Kualiti air bersih ditentukan berdasarkan 6 parameter utama yang
digunakan oleh agensi alam sekitar seperti Jabatan Alam berdasarkan kepada garis panduan Jabatan Alam Sekitar Malaysia (JAS) :
Sekitar Malaysia untuk mengukur kebersihan dan kualiti 1) Permintaan Oksigen Biokimia (BOD)
bekalan air yang boleh digunakan untuk kegunaan
domestik, akuakultur dan pengairan.  BOD merupakan petunjuk untuk mengukur jumlah kandungan oksigen
yang digunakan oleh bakteria bagi proses biologi untuk melupuskan atau
 IKA telah diwujudkan bagi memudahkan rekod dan menguraikan bahan organik dalam air.
analisis kualiti air serta menetapkan standard kebangsaan.
 Digunakan untuk mengetahui kandungan bahan organik
 Harton (1965) telah mengemukakan satu model, di mana “biodegradable”dalam badan air.
setiap parameter kualiti air yang dianggap penting akan
 JAS telah menetapkan had piawaian untuk kelas III adalah mestilah kurang
diberi pemberat mengikut kepentingannya. daripada 6 mg/1 (<6).
 Nilai yang diperoleh nanti akan digabungkan secara  Nilai BOD yang melebihi 5 mg/1 boleh menyebabkan ekosistem akuatik
aritmetik untuk mendapatkan satu nilai purata. terancam (Talha, 1986).

15 16

3) Oksigen Terlarut (DO)

2) Permintaan Oksigen Kimia (COD)
 COD merupakan jumlah oksigen yang diperlukan untuk tindakbalas kimia
dengan mengoksidakan bahan organik secara kimia untuk menghasilkan karbon
dioksida dan air (Hammer, 1996).
 Nilai COD adalah untuk menunjukkan kekuatan tahap pencemaran air yang
tinggi kerana mengandungi bahan organik yang tinggi. Nilai ujian COD
biasanya lebih tinggi daripada nilai BOD kerana hampir semua bahan organik
diuraikan manakala dalam BOD hanya sebahagian daripada bahan organik
sahaja diuraikan.
 JAS telah menetapkan had piawai kualiti air Kelas III bagi COD ialah tidak
melebihi paras 50mg/l.
 DO merujuk kepada kandungan oksigen yang terdapat dalam
sesuatu jasad air bagi membantu proses pengoksidaan bahan
organik dalam air.
 Jumlah oksigen dalam air bergantung kepada tekanan,
kemasinan dan suhu air sungai tersebut. Smith (1990)
 Kadar kehilangan oksigen dalam air adalah disebabkan oleh
suhu air yang tinggi serta peningkatan kandungan bahan
organik dan tindakan aerobik mikroorganisma yang
menggunakan DO bagi menguraikan bahan-bahan organik.
 Semakin tinggi kadar DO dalam air (mg/1), semakin baik
kualiti air tersebut.

17 18

3

4) Pepejal Terampai (SS)
Sebagai petunjuk penting kepada pencemaran air sungai kesan dari sisa
kumbahan perumahan dan industri, hakisan tanah dan aktiviti pengorekan dan
pengambilan pasir sungai.
Pepejal terampai terbahagi kepada 2 jenis zarah organik dan zarah bukan
organik. Zarah organik terdiri daripada alga, protozoa dan bakteria. Manakala
zarah bukan organik pula seperti tanah liat dan kelodak.
Pencemaran parameter ini dapat dikesan kewujudannya melalui perubahan pada
warna air iaitu bertukar menjadi keruh dan berbau busuk.
JAS menetapkan tahap bersih bagi kandungan SS dalam badan air kelas III
(merawat air minuman) adalah kurang 150 mg/l
Pepejal terampai biologi boleh menjadi penyebab berlakunya wabak oleh
bakteria dan juga penghasilan toksik oleh alga.
19
6) Nilai pH
 pH adalah ukuran hidrogen dalam air. Air semulajadi biasanya
mempunyai nilai pH antara 5.0 - 8.5.
 Suhu air dipengaruhi oleh cuaca sesuatu tempat, beriklim
panas atau sejuk.
 Nilai pH lebih daripada 9.0 atau kurang daripada 5.0 adalah
tidak sesuai bagi hidupan akuatik dan akan menjejaskan
persekitaran hidupan akuatik.
 Selain itu, air yang berasid boleh menyebabkan hakisan pada
batu, logam dan sebagainya.
 Punca terjadinya suhu yang tinggi ialah seperti pencemaran
dari industri pencucian pakaian dan penyejukan jana kuasa.
21
• Pada tahun 1976, analisis awal data
kualiti air sungai menunjukkan terdapat
42 batang sungai yang teruk tercemar,
16 sederhana tercemar sementara 7
lagi berpotensi untuk tercemar. Antara
sungai yang teruk tercemar ialah
Sungai Kelang, Sungai Juru, Sungai
Skudai dan Sungai Melaka.
23
9/3/2020
5) Ammonikal Nitrogen
 Punca pencemaran terutamanya daripada manusia dan haiwan dapat
dikesan dengan menggunakan parameter ammonia nitrogen.
 Pertumbuhan alga disebabkan kehadiran nitrogen yang berlebihan
dan akan merosakkan kualiti air.
 Kandungan ammonia nitrogen yang tinggi di dalam air
menunjukkan sungai tersebut mengalami pencemaran yang
disebabkan oleh bahan sisa penternakan, pertanian dan kumbahan
domestik.
20
Kelas Kegunaan Air
KELAS I: Kelas air yang paling bersih dan paling banyak kegunaannya. Air
kelas pertama ini adalah air semula jadi dan airnya boleh diminum tanpa perlu
dirawat.
KELAS II: Bersih tapi memerlukan rawatan biasa untuk diguna seperti air di
kelas yang pertama.
KELAS III: Air nampak bersih, tidak berbau, tetapi kualitinya tercemar dan
orang ramai tidak boleh berenang tetapi boleh berkelah di tebing
KELAS IV: Air yang sedikit tercemar dan memerlukan rawatan intensif
sekiranya hendak digunakan untuk perairan atau sebagainya.
KELAS V: Kelas air yang teruk tercemar. Antara ciri lain air kelas ini ialah
berwarna hitam dan berbau busuk.
22
• Laporan kuailiti alam sekeliling 1997
dan Jabatan Alam Sekitar menunjukkan
bilangan sungai yang dikategorikan
sebagai bersih telah berkurangan
sebanyak 43 peratus dari tahun 1996
ke 1997. Dalam tempoh yang sama,
bilangan sungai yang tercemar pula
telah bertambah sebanyak hampir
sekali ganda daripada 13 batang pada
1996 kepada 25 batang pada 1997.
24
4
 9/3/2020

KEADAAN SUNGAI DI MALAYSIA

• Pada tahun 2007 pula, Sebanyak 16

batang sungai di negara ini
dikategorikan sebagai tercemar dan
hampir mati. kebanyakan lokasi
sungai tersebut berada di Pulau
Pinang, Kuala Lumpur, Selangor dan
Johor.

25 26

Menurut kajian, kira-kira 70% masalah Contoh sungai-sungai yang tercemar

pencemaran sungai di Malaysia adalah KES 1 : KUALITI AIR SUNGAI RAMBAI (LOKASI KG SG RAMBAI).
disebabkan oleh pembuangan sampah dan
kumbahan. Pembuangan sampah sarap, sisa • Kualiti Air Sungai Rambai dari aspek parameter DO, COD, BOD, SS dan pH.
buangan domestik dari kawasan perumahan, Didapati daripada pengamatan, air Sungai Rambai kelihatan kotor. Sampah
perkampungan, setinggan dan lain-lain sarap terkumpul di dalam Sungai Rambai mencemarkan keadaan fizikal sungai
penempatan telah menyebabkan kualiti air berkenaan.
sungai terjejas. – Nilai pH sampel yang diperoleh adalah 6.8 (29˚C).
– Nilai SS adalah rendah pada paras 14 mg/l.
Penggunaan air mentah yang tidak berkualiti
boleh membawa mudarat kepada manusia. – Nilai DO adalah tinggi pada paras 4.8 mg/l (tahap yang lebih baik dari Kelas
Contohnya, bacteria E-coli, cacing netamod, dan IV, Piawaian Kualiti Air Kebangsaan).
mikrob yang terhasil akibat pembuangan najis – Nilai COD pada paras 14 mg/l adalah didapati tinggi jika dibandingkan
binatang ke dalam sungai akan membawa dengan sungai-sungai lain. Namun begitu paras ini masih rendah jika
penyakit berbahaya seperti hepatisis, taun, dibandingkan dengan Kelas IV, Piawaian Kualiti Air Kebangsaan.
disentri, demam kepialu dan kusta.

27 28

Nilai BOD didapati rendah pada paras 2.0 mg/l.

Sungai Juru Pulau Pinang ini merupakan
Oleh itu, boleh disimpulkan bahawa kualiti Air Sungai Rambai adalah lebih baik
antara sungai yang mengalami pencemaran
dari Kelas IV, Piawaian Kualiti Air Kebangsaan. yang teruk. Gambar memperlihatkan begitu
banyak sampah dibuang ke sungai
Sungai Rambai – IKA 67.5
tersebut!

29 30

5
 9/3/2020

Sg, Tsitarum, Indonesia

Contoh ke 2 (Sg. Tsitarum, Indonesia)
 Sungai Tsitarum yang terletak di Pulau Jawa, Indonesia merupakan
sebuah sungai paling tercemar di dunia. Sungai ini juga merupakan
sumber keperluan bagi penduduk tempatan yang disalurkan rumah-rumah
dan juga digunakan untuk mengairi sawah padi.

RIVER WATER QUALITY

31 32

AKTIVITI PEMBUANGAN SAMPAH SARAP

PEMBALAKAN
Punca utama pencemaran air antaranya ialah
pembuangan sampah dari kawasan perumahan di
sepanjang sungai, tepi tasik dan laut. Tindakan
tidak bertanggungjawab penduduk terutama
penghuni perumahan setinggan yang membuang
sampah sarap telah menyebabkan pencemaran air
yang serius.

Pembuangan bahan buangan seperti sampah, minyak, dan

najis secara tidak terkawal akan menyebabkan sifat air
berubah dan seterusnya membawa kepada pencemaran.
Sebagai contoh, Sungai Semenyih antara sungai yang
tercemar disebabkan oleh najis babi sekitar tahun 1980-an.
AKTIVITI Sungai yang tercemar ini akan mengalir ke laut dan
PERTANIAN seterusnya membawa kepada pencemaran laut.

33 34

Punca-punca
 Aktiviti perindustrian telah banyak dikenal pasti sebagai penyumbang
kepada pencemaran sungai. Kebanyakan pengusaha perindustrian  Industri perlombongan juga mengakibatkan pencemaran air.
bertanggungjawab meningkatkan sisa buangan ke dalam sungai bagi Cari gali petroleum di dasar laut dan tumpahan minyak
adalah antara bukti nyata. Penggerudian perigi-perigi minyak
menjimatkan kos. Effluan industri yang mengandungi bahan kimia tak dan letupan tangki minyak menyumbang kepada gejala ini.
organik seperti asid, garam, kompaun logam toksik seperti plumbum dan Apabila minyak ini bercampur dengan air laut atau sungai, air
merkuri yang larut dalam air menyebabkan air tercemar. Contohnya akan tercemar.
negeri Selangor menunjukkan negeri paling tinggi berlaku pencemaran  Pemprosesan hasil-hasil pertanian menghasilkan banyak
akibat industri pembuatan iaitu sebanyak 1769 kes pencemaran yang bahan kimia cecair yang disalurkan ke dalam sungai.
dilaporkan di JAS. Hampas-hampas organik yang menjadi bahan buangan
 Hujan Asid – hujan yang melepas udara yang tercemar secara tidak pemprosesan dibuang ke dalam sungai. Selain itu,
penggunaan baja, pestisid dan insektisid untuk
langsung menyerap bahan pencemar dalam udara semasa turun ke bumi.
membunuh haiwan perosak akan mencemarkan
Gas pencemar utama adalah sulfur dioksida dan nitrogen daripada aktiviti sumber air.
pembakaran akan bertindak balas dengan air hujan untuk menghasilkan
asid sulfurik dan asid nitrik seterusnya akan mengalir ke dalam sungai dan
laut menyebabkan hidupan akuatik boleh mati.

35 36

6

Sg Buriganga di Bangladesh
Sg. Citarum di Indonesia
 Penerokaan juga menyumbang ke arah pencemaran air. Ini adalah kerana,
penerokaan yang dijalankan sudah pasti menyebabkan hakisan tanah
berlaku dan seterusnya tanah runtuh akan masuk ke dalam sungai dan
menjadi mendakan. Mendakan ini boleh mencetekkan lagi paras air sungai
dan seterusnya banjir akan berlaku.
37
 Sesetengah kilang akan memperuntukkan kawasan kilang untuk
pembuangan sisa-sisa kilang. Tetapi apabila berlaku hujan atau liji pecah,
sisa-sisa ini akan terkeluar dan mengalir ke dalam sistem saliran
terutamanya parit dan sungai. Di samping itu, sisa yang mengalir ke dalam
sistem bawah tanah menyebabkan sistem air bawah tanah tercemar.
Keadaan ini akan mencemarkan hidupan dan keadaan air sungai.
 Sampah sarap yang dibuang ke dalam sungai atau laut menyebabkan
sungai atau laut berbau busuk akibat bakteria-bakteria yang terhasil. Ini
akan mewujudkan keadaan yang tidak selesa kepada orang awam.
 Banjir yang kerap berlaku disebabkan oleh tersumbatnya parit yang
sepatutnya mengalirkan air ke sungai. Banjir akan mudah berlaku
sekaligus menyebabkan persekitaran kotor. Ini akan memberi kesan
kepada ekosistem hidupan, sumber makanan dan kos penyelenggaraan
meningkat.
39
Program Kesedaran Dan Pendidikan
 Kementerian pelajaran bersama-sama Jabatan Alam Sekitar(JAS) telah
menganjurkan kempen untuk melindungi alam sekitar di mana ia adalah
sesuatu yang sihat dan amat berfaedah kepada masyarakat.
 Bertujuan untuk memberi kesedaran kepada masyarakat sama ada golongan
pengilang ataupun pengguna supaya mereka sentiasa sedar akan
tanggungjawab masing-masing dalam masyarakat.
41
9/3/2020
Kesan- kesan
 Air sungai yang tercemar akibat pembalakan dan pembinaan menyebabkan air
sungai menjadi keruh, berbau berubah pH dan kepekatan oksigen terlarut yang
rendah dan akan menyebabkan hidupan akuatik seperti alga, tumbuhan akuatik, dan
ikan akan mati. Pencemaran minyak menghalang kemasukan udara & cahaya
matahari ke dalam air menyebabkan hidupan akuatik tidak dapat bernafas sekali gus
menyebabkan keseimbangan sistem ekologi sungai terganggu. Contoh; pencemaran
minyak hitam di Sg Pahang-beribu-ribu ikan sangkar mati akibat kekurangan
oksigen.
 Sisa kilang yang dibuang ke dalam sungai akan air sungai menjadi racun dengan
logam berat. Ini akan membahayakan kesihatan orang awam jika air tersebut diminun
atau digunakan untuk mandi. Sampah sarap yang dibuang ke dalam sungai akan
menggalakkan pertumbuhan virus, bakteria dan protozoa yang menyebabkan
penyakit bawaan air seperti tau, dan demam kepialu.
38
Langkah-langkah
Penguatkuasaan Undang-undang & Akta Alam Sekitar Yg Lebih Agresif
 JAS merupakan jabatan di bawah Kementerian Sumber Asli dan Alam Sekitar
(NRE) yang memainkan peranan untuk mempertingkatkan penguatkuasaan Akta
Kualiti Alam Sekeliling, 1974 dan peraturan-peraturan di bawahnya yang menyekat
pencemaran dari punca tetap.
 Jabatan Pengaliran dan Saliran (JPS) mensyaratkan semua premis makanan dalam
kawasan Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) memasang Sistem Penapis Sisa
Makanan untuk menghalang sisa makanan, minyak dan gris disalurkan terus
memasuki sungai dengan melaksanakan program ‘Pencegahan Pencemaran dan
Peningkatan Kualiti Air Sungai’.
 Sekiranya disabit kesalahan, boleh dikenakan hukuman di bawah Seksyen 25 (3)
Akta Kualiti Alam Sekeliling 1974, iaitu denda tidak lebih daripada RM
100,000.00 atau penjara untuk tempoh tidak lebih daripada 5 tahun atau kedua-
duanya sekali. Denda tambahan juga pada kadar tidak lebih daripada RM 1000.00
boleh dikenakan bagi tiap-tiap hari kesalahan yang diteruskan selepas suatu notis
yang menghendakinya menghentikan perbuatan tersebut disampaikan kepadanya.
40
Strategi Pembangunan Mampan
i. Pemasangan Perangkap Sampah
 Untuk mengatasi sampah sarap dialirkan oleh air melalui longkang,
perangkap sampah dipasang di tempat-tempat strategik di sepanjang parit
utama untuk memerangkap sampah sarap juga memudahkan pengurusan
penyelenggaraan.
 Untuk memastikan supaya sampah sarap tidak menyebabkan sistem
perparitan tidak tersumbat maka penyelenggaraan berkala dijalankan iaitu
1 atau 2 kali sebulan. Dengan cara ini, maka sampah sarap tidak akan
menyebabkan sekatan air sekali gus sampah tidak terlepas ke sistem
saliran utama di sungai.
42
7
 9/3/2020

ii. Penyelenggaraan sistem Perparitan Berkala

 penyelenggaraan berkala seharusnya dijalankan iaitu 1 atau 2 kali sebulan.

Dengan cara ini, maka sampah sarap tidak akan menyebabkan sekatan air sekali
gus sampah tidak terlepas ke sistem saliran utama di sungai.

iii. Perlaksanaan Instrumen Ekonomi Alam Sekitar

 Sektor swasta menggunakan teknologi yang mesra alam dan melaksanakan

peminimuman pembuangan sisa buangan dalam proses pembuatan dan kawalan
pencemaran sungai, pelaksanaan rancangan penempatan semula industri haram
yang banyak beroperasi di sepanjang sungai
 Pelaksanaan konsep pembangunan yang menekankan sungai sebagai suatu
elemen landskap bahagian hadapan bagi kawasan kediaman untuk
menggalakkan masyarakat menjaga dan memelihara sungai dan tidak
menjadikan sungai sebagai saluran pembuangan sampah.

43 44