ONDOKUZ MAYIS ÜNİVESİTESİ

FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ

SANAT TARİHİ BÖLÜMÜ

BATI MİTOLOJİSİ VE İKONOGRAFYA

“KOİMESİS”

DANIŞMAN

ARAŞTIRMA GÖREVLİSİ BİLGE BAHAR

HAZIRLAYAN

SEDEF KAPTAN 17020641

SAMSUN/2020
 Hıristiyanlık Dünyasının en önemli dini figürü olan Hz. İsa’nın
annesi bakire Meryem; yüzyıllar boyunca Hz. İsa’dan sonraki en önemli
kişi olmuştur. O, Hıristiyanlık’ ta “tanrı doğuran” olarak nitelendirilir.
[ CITATION İsl13 \l 1055 ] “Hz. Meryem’in ne kadar yaşadığı, ne zaman
öldüğü ve mezarının nerede olduğu da tartışmalı konular
arasındadır”[ CITATION SÖN02 \l 1055 ] Meryem, Ortodokslar için
büyük önem taşır ve azizler inancının ayrılmaz bir inancı olarak, en fazla
saygı ve bağlılık ona gösterilmiştir.

Hıristiyan inanışının peygamberi olan Hz. İsa’nın annesi Hz.

Meryem, İslam inanışında ve kültüründe önemli bir yere sahiptir .”Hz.
Meryem’in İslam toplumlarında bu mertebeye taşınması, şüphesiz ki onun
saflığının, temizliğinin ve Hz. İsa’yı babasız dünyaya getirmesi nedeniyle
Allah’ın ona her şeye gücü yetebileceğinin somut bir ifadesi olmasından
kaynaklanmaktadır.”[ CITATION UZU16 \l 1055 ]

Hz. İsa’nın annesi Meryem’in ismi “dindar kadın” anlamına

gelmektedir. İsrailoğullar’ından İmran ve Hunne’nin tek kızlarıdır ve
Nasıra’da doğmuştur. Bu çiftin uzun süre çocukları olmamış, Tanrı’ya her
dualarında kendilerine bir çocuk vermesini dilemişlerdir. Doğacak
çocuklarını da Tanrıya adamışlardır. Meryem’in annesi “ Ey Rabbim ben
karnımdaki çocuğu Senin ibadetine adadım. Bunu benden kabul buyur,
muhakkak ki Sen her şeyi işiten, her şeyi bilensin” [ CITATION KARul \l
1055 ] .Sonuç ta Tanrı dualarını kabul etmiş ve onlara bir kız çocuğu nasip
etmiştir. Meryem, bir süre sonra ailesini kaybetmiş ama ailesinin verdiği
söz üzerine mabede kapanmış (Solomon da Tapınağı) Tanrı’ya hizmet
etmeye başlamıştır. “Hz. Meryem kız olduğu halde mabede kabul edildi ve
mabedin bir odasında amcası Hz. Zekeriyya’ nın (a.s.) himayesi altında
büyüdü” https://sorularlarisale.com/hzmeryem (27.10.2018)

Meryem seçilmiş biriydi ve bekleniyordu. Meryem’in dedesi

Mesih’in dünyaya geleceği inancında olan bir kahindi. Davut’un soyundan
geliyordu ve inancına göre Mesih bu soydan doğacaktı. “Yeşeya’nın
(Davut’un babası) kökünden bir çubuk çıkacak ve bu filizide İsa Mesih
olacaktır. Bu çubuk Meryem Annedir” [ CITATION azi141 \l 1055 ] Yalnız
kalmasın diye çevresi tarafından iyi bir insan olarak tanınan, Aziz Yusuf’la
nişanlandırıldı. Yusuf onun sadece koruyucusu idi. Esasında bu nişan ;
şeytanı aldatmak içindi, zira şeytan Mesih’in doğmasını istemiyordu ve o
evli bir kadından şüphe etmezdi. Konu hakkında Aziz Kosmas Etolos
bunları söylemişti: “<Mesih bir kadından doğdu ‘çünkü kadını kutsamak
ve bereketlemek için yaptı. Bakire bir kızdan doğdu, çünkü bakireliği
bereketlemek için yaptı. Ve nişanlı birinden doğdu, çünkü evliliği
bereketlemek’ için yaptı > [ CITATION azi142 \l 1055 ]

MELEK CEBRAİL’İN MÜJDESİ:

Bir gün Hz. Meryem Silvan kuyu mağarasında kovasını doldurmak

için bulunduğu bir sırada Hz. Cebrail(a.s.) gelmiş ve ona bir erkek çocuk
doğuracağını müjdelemiştir. Böylece Hz. Meryem hamile kalmış, çevresi
tarafından kötü düşünülmesin diye mabetten ayrılıp herkes den uzak bir
yere çekilmiştir. https://www.milliyet.com.tr/gundem/allah-in-
riziklandirdigi-kadin-hazreti-meryem-2883196 (01.06.2019)

“Allah’ın “…Onun adı Meryem oğlu İsa Mesih’tir. O dünyada ve

ahrette ‘seçkin, onurlu, saygındır’ ve (Allah’a) yakın kılınanlardandır. ve
o Salihlerdendir” (Ali İmran Suresi, 45-46) sözleriyle övdüğü Hz. İsa
(a.s.)’dır, dünyaya getirme görevini Allah, Hz. Meryem’e
vermiştir.”[ CITATION YAH05 \l 1055 ]

HZ. İSA:

“ Hz. Meryem’in Hz. İsa’yı babasız olarak dünyaya getirmiş olması,

bir başka deyişle İsa’nın doğumunun İlahi hikmet tarafından alışılmışın
dışında bir tarzda vuku bulması Hıristiyanların ve Müslümanların ittifak
ettikleri bir gerçektir” http://www.risaleinurenstitusu.org/hazret-i-isanin-
dogumu/ (01.30.2017)
 Ayasofya Camii’nde, Meryem’i kucağında İsa ile tasvir eden
mozaik. https://islamansiklopedisi.org.tr/meryem (01.30.2017)

İsa Mesih Beytlehem (İsrail)’de doğmuştur. İsa yıllar geçip de

öğretilerine başladığı zaman annesi daima yanında ve ona destek olmuştur.
İsa ise annesini sever ve saygı duyardı. Sonuç da Meryem oğlunun işkence
edilip, çarmıha gerildiğini görmüş ve bir anne olarak sonsuz acılar
çekmiştir.

MERYEM’İN ÖLÜMÜ:

Meryem oğlunun göğe yükselmesinden sonra her gün Tanrı’ya dua

edip kendisinin de onun yanına ulaşabilmesini dilemiştir. Sonunda duaları
kabul edilir ve Cebrail (baş melek) karşısına çıkıp üç gün içinde öleceği
haberini verir. “Hatta Altın Efsane’de ‘ Selam Kutsanmış Meryem’ ‘ Selam
Kutsanmış Meryem’ ‘Bak ben sana cennetten palmiye ağacından bir dal
getirdim!’ ‘Bunu ölmeden önce taşıman gerekecek’” [ CITATION GED18 \l
1055 ] Meryem öleceği müjdesiyle sevinçli yanında üç bakire ile birlikte
Beytüllahim’e (İsrail) döner ve ölüm anında yanında tüm havarilerin
bulunmasını ister.

KOİMESİS:

Meryem’in ruhunu teslim etmesi ve bu dünyadan göğe yükselmesini

(cennetin krallığına) ifade eden bir tasvirdir. Hıristiyan Ortodoks
dünyasında her yıl 15 Ağustos’ da dini bir bayram ya da yas niteliğinde
kutlanır. “Bu bayram aracılığı ile Rabbimiz Mesih’in annesinin ölümü
anılır ve ayrıca onun bedeninin göğe kaldırılması kutlanır” [ CITATION
Bay19 \l 1055 ]

Ölümün, yeniden doğuş olduğunu düşünen Hıristiyan Felsefesine

göre bu olaya Meryem’in uykusu da denir. “Ortodoks Hıristiyan inancı
üzerine temellenen Bizans İmparatorluğu İsa’nın bedenlenmesine aracı
olması nedeniyle büyük hürmet gören ve şefaatçi kabul edilen Meryem’in
bu dünyadan göçmesi (Koimesis), önemli Ortodoks bayramları arasında yer
alır”[ CITATION BAR121 \l 1055 ]

Koimesis; Matta, Markos, Luka, Yuhanna gibi dört İncil’de bahsi

geçmeyen apokrif (dini metinlerin ve kitapların parçası olmayan metin)
kaynaklı bir sahnedir.[ CITATION ÖNE14 \l 1055 ]. “İkona” kavramı;
Ortodoks kilise sanatında VI. yüzyılda ortaya çıkmış, Hz.İsa, Meryem Ana
ya da azizleri betimleyen resimlerdir. [ CITATION SÖZ16 \l 1055 ]

Ortodoks dünyasının genel olarak hem Meryem Ana’ya hem de

ikonalara verdiği önem Meryem Ana’nın hayatındaki pek çok olayın konu
edilmesine sebep olmuştur. Bunlardan biride ölüm sahnesi olan “Koimesis”
dir.[ CITATION KÜÇ18 \l 1055 ]
 . Meryem’in ölüm sahnesinin Bizans kiliselerinin ikonografik
programında görülmeye başlanması 11.yüzyıldan itibarendir.
h ttps://agustosbuyucusu.blogspot.com/2010/01/koimesis-meryemin-

olumu.html(01.06.2010) Apokrif eserler de Meryem’in Kudüs’te vefat

ettiği tezini destekler. Koimesis; Meryem’in ölüm tasvirinin birbiriyle
çelişmeyen ama değişik detaylı pek çok örneği vardır.

Kariye Müzesi (İstanbul), Meryem’in Ölümü “Koimesis”Mozaiği.

http://www.arpaboyuyol.com/wp-content/uploads/2012/11/kariyemuzesi4-
768x512.jpg
 Kilisenin naos (sahın) büyük ana kapısı üzerinde mozaik de
Meryem’in ölümü canlandırılmıştır. Kumaşlarla kaplanmış tabutun üzerine
yatırılmış Meryem’in etrafını; havariler, kilise ileri gelenleri ve diğer yas
tutan kişiler çevreler. Tabutun hemen yanında duran İsa, mandor la(ışık
haresi) içinde, kucağında kundaklı bir bebek tutar(Bebek, Meryem’in
ruhunu temsil eder). Kilise geleneklerine göre Meryem ana, öldükten
sonra İsa Mesih, annesinin bedeninin çürümesini istememiş ve yeryüzüne
inerek, onu gökyüzüne yükseltmiştir. Bu nedenle ölüm yıldönümü bir yas
değil, oğluna kavuşması nedeniyle bayram olarak kutlanır.
https://haber.sat7turk.com/meryemin-goge-alinisi-bayraminin-tarihi-ve-
kiliseler-icin-onemi/ (15.08.2017) Sahnenin arkasında altı kanatlı
“serafim” meleği bulunur. Meryem’in başucunda elinde buhurdanlık
sallayan havari Petrus ve ayak uçunda üzgün bir ifadeyle Meryem’e bakan
havari Pavlos görülmektedir.

“Koimesis” ikonalarında; Meryem Ana, genellikle düz yatar ve

gözleri kapalı vaziyette tasvir edilir. Meryem’e verilen üç günlük sürenin
tamamlanması ile Mesih İsa, altın sarısı renk ve ilahi ışık (mandor) ile
göklerden gelir. Bazı ikonalarda ise İsa; ebedi bir zaferin ve
merkeziyetçiliğin bir simgesi olarak beyaz, mavi, gri tonlu ışık (mandor)
ile sembolize edilir.[ CITATION ERS99 \l 1055 ] “ Meryem’in ruhunun
bedeninden ayrılırken, yüzünün nurlandığı / ışıkla dolduğu ve güzel
kokuların her tarafı kapladığı, parlak ışıkların hakim olduğu, cennetten
seslerin yükseldiği belirtilmekte ve bu olayı anlatan tasvirler
yapılmaktadır”[ CITATION ÖNE14 \l 1055 ]

Meryem’in ölümünde “ Tomas” dışında tüm havariler Meryem’in

yatağının etrafındadır. Genel olarak altı havari sağda, altı havari solda
betimlenir. “Koimesis ikonalarında; Petrus’un buhurdan, Yuhanna’nın ise
tütsü kutusu tuttuğu görülmektedir. Çünkü buhurdanla tütsü yakmak,
Bizans ölüm liturjisinin bir parçası olarak büyük önem arz
etmektedir.”[ CITATION BAR122 \l 1055 ].İkonalarda Meryem’in sağ, sol
omuz ve alnındaki üç yıldız onun bakireliğini simgelemektedir. Meryem
hem doğum öncesi hem de doğum sonrası daima bakiredir.
http://www.oodegr.com/tourkika/dogma/dogma.htm(01.11.2012)

“Philadelphia Museum of art America, 1425”

Koimesis in bu tasvirinde; Meryem kendi isteği üzerine havariler

tarafından lahit e yerleştirilmektedir. Üzgün ifadeli, elleri meşaleli, başları
hareli azizler, lahidin etrafında bulunmaktadırlar. Hz.İsa bu sahneyi
etrafında melekler ile gökyüzünden izlemektedir.
 Tiziano, Frari Kilisesi, Meryem’in göğe
yükselişi,1516http://www.artinvest2000.com/ratto_d_europa.htm

Tiziano’nun bu büyük ölçülerde yapmış olduğu mihrap resmi

Meryem’in öldükten sonra mezarında yükselip cennete kabul edilmesi ve
taçlandırılmasını anlatır. Resim çok geniş bir açıyla büyük boyutlarda
yapıldığından uzaktan bakıldığında bile dikkat çekmektedir. Bu çalışmayı
üç bölümde yorumlayabiliriz, yeryüzü, gökyüzü, cennet olarak. En alt
bölüm yani yeryüzünde; genç ve yaşlı sakallı bir grup havari kırmızı, yeşil
tonlarında kıyafetler giymişler. Meryem’in mezarı etrafında toplanmışlar
ve Meryem’in vücudunun göklere yükselmesi karşısında şaşkın, hayret
dolu bakışlarla yukarıya doğru bakmaktadırlar. Resmin orta bölümünde
ise; kırmızı elbisesi ve mavi harmanisi içinde Meryem, şaşkınlık, sevinç
ifadeleri içerisinde elleri yukarı gösterecek şekilde gökyüzüne
yükselmektedir. Meryem, bir bulut tabakası üstünde melekler tarafından
gökyüzüne doğru itilmektedir. Melekler ellerinde müzik aletleriyle sevinç
içinde Meryem’i karşılamaktadırlar. Meryem’in yüzü, bedeni; altın sarısı
ilahi bir ışıkla aydınlanır. En tepede sakallı Tanrı figürü ve iki yanında
birer melek Meryem’e doğru bakmaktadır. Meleklerden birinin elinde taç
bulunmaktadır. https://www.sanatabasla.com/2012/12/meryemin-goge-
kabulu-ve-taclandirilmasi-assumption-and-coronation-of-the-virgin-
tiziano/ (12.12.2012)

“Çarpıcı resim anlayışıyla sanat tarihinde büyük bir öneme sahip

olan Caravaggio’nun, 1605-1606 yılları arasında resmettiği Meryem’in
ölümü adlı bu eseri, Hıristiyan inancında büyük önem arz eden bir anın,
farklı bir bakış açısından resmedilmesinden dolayı oldukça önemlidir.”
https://www.wannart.com/caravaggiodan-carpici-bir-bakis-meryemin-
olumu/(04.09.2019)

“Koimesis” sahneleri arasında en sıra dışı tasvir Caravaggio’nun bu

çalışmasıdır. Genelde tüm tasvirler ruhani ve kutsal betimlenmiş, melekler
taçlar, bulutlar gibi imgelere yer verilmiştir, fakat bu resim sıradan,
gündelik bir an gibi betimlenmiş, imgelere asla değinilmemiştir.
Meryem’in Ölümü, Caravaggio, 1605-1606, Louvre, Paris
 Meryem; bir yatak ta yatıyor ve üzerinde kırmızı bir elbise var.
Dağınık saçlı, çıplak ayaklı resmedilmiştir. Resimdeki tek dikkat çeken
ruhani ayrıntı Meryem’in başının üstündeki belli belirsiz haledir.
“Caravaggio’nun dini hikayeleri ve ilahi kişilikleri çok farklı tasvirlerle
ele alarak resmetmeyi tercih ettiğini biliyoruz. Bu eserde, onun kutsal ve
ilahi meselelere getirdiği açık yorumun en iyi şekilde gözlemleneceği
eserlerden biridir.” r-https://www.wannart.com/caravaggiodan-carpici-
bibakis-meryemin-olumu/ (04.09.2019) Resimde gözle görülür bir ışık
gölge tekniği vardır. Meryem’in cansız eli aşağı doğru sarkmakta ve hemen
yanında da yüzünü üzüntüyle kapamış bir kadın görülmektedir. Yerde ise
boş bir bölümde bakır bir tas dikkat çekmektedir. Sonuç olarak bu resimde,
ölüm en doğal haliyle tasvir edilmiştir beklide, bu kadar ruhani açıdan
önemli bir şahsiyet olan Meryem’i sıradan resmettiği için kilise tarafından
kabul görmemiştir. “ eser döneminde fazlasıyla dışlanmış ve kilise
tarafından asla kabul görmemiştir”
https://www.wannart.com/caravaggiodan-carpici-bir-bakis-meryemin-
olumu/(04.09.2019)

Hz. Meryem sadece Hıristiyan Dininde değil, İslam Dinince de saygı

duyulan kutsal bir kişidir. “Meryem’in Yahudilerce yerilen,
Hıristiyanlarca aşırı övülen kişiliği İslamda’da senteze kavuşmuştur. O, ne
namusunu tehlikeye atmış iradesi zayıf bir kadın, ne de bir ana tanrıçadır,
O,sadece bir peygamber annesidir”[ CITATION SAY981 \l 1055 ] Genel
manada Koimesis tasviri; Meryem’in ölüm sahnesi, Meryem’in dua etmesi,
duanın kabulü, havarilerin Meryem’in yanında bulunması, Meryem’in
ruhunu teslim etmesi, havarilerin Meryem’in naşını mezara yerleştirmeleri
gibi sahneleri içerir. Her yıl inananlar tarafından Ağustos ayının başından
on beşine kadar olan günlerde oruç tutulup Meryem’ e dua edilir ve ondan
şefaat dilenir.
 KAYNAKÇA:

azizlerimizin hayat hikayeleri . (2014). ortodokslar topluluğu .org.sitesi.

adresinden alınmıştır

azizlerimizin hayat hikayeleri . (2014). ortodoks kardeşler org.sitesi.

adresinden alınmıştır

BARUT, F. (2012). "Bizans Sanatında 'Koimesis' (Meryem'in Uykusu)

Tasvirlerinin Kökeni ve İkonografisi". Sanat Tarihi Dergisi , 67-72.

BARUT, F. (2012). Bizans Sanatında "Koimesis" (Meryem'in Uykusu)

Tasfirlerinin Kökeni ve İkonografisi. Sanat Tarihi Dergisi , 67-72.

Bayramlar-Yortular-Kutlamalar. (2019, 08 15). Ortodoks Kardeşler

Topluluğu. adresinden alınmıştır

ERSOY, N. (1999). Semboller ve Yorumları. İstanbul.

GEDİKLİ, Ş. (2018). Bakire Meryem'in Ölümü ve Göğe Yükselmesi. Hitit

Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 1455-1474.

İslam Ansiklopedisi. (1988-2013). Hz.İsa'nın Annesi . Türkiye Diyanet

Vakfı.

KARATAŞ, A. (İstanbul). Hz.Meryem. Ravza Yayınları.

KÜÇÜK, M. A., & ARSLAN, E. (2018). Ortodoks İkonalarında Bir Ölüm

Motifi:" Meryem Ananın Ölümü". Mukaddime , 61.

ÖNEN ALEV, F. A. (2014). Kappadokia Göreme Vadisinde Meryem

Siklusu. Yüksek Lisans Tezi . Hacettepe Üniversitesi.

SAYAR, S. (1998). "Prof.Dr. Günay Tümer'e Göre Hıristiyanlıkta Ve

İslamda Hz.Meryem". Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi .

SÖNMEZ, Z. (2002). İnciller ve Kuran Işığında Hz.İsa. (s. 140). Ankara :

Dinler Tarihi Derneği Yayınları III.
SÖZEN, M., & TANYELİ, U. (2016). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü.
İstanbul: Remzi Kitapevi.

UZUN, T. (2016). İslam Resim Sanatında Hz.Meryem. Sosyal ve Libarel

Bilimlerde Yeni Yönelimler , s. 393.

YAHYA, H. (2005). Örnek Müslüman Kadın Hz. Meryem. İstanbul:

Araştırma Yayıncılık.

http://www.oodegr.com/tourkika/dogma/dogma.htm (01.11.2012)

https://www.wannart.com/caravaggiodan-carpici-bir-bakis-meryemin-
olumu(04.09.2019).

https://www.sanatabasla.com/2012/12/meryemin-goge-kabulu-ve-
taclandirilmasi-assumption-and-coronation-of-the-virgin-tiziano/
(12.12.2012)