ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.
157 – 495
ΕΠΟ 11 – Β ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ (14ος – 15ος ΑΙΩΝΑΣ)
Χαρακτηριστικά της εποχής
1. Ο Μαύρος Θάνατος : επιταχυντής των
οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτικών εξε-
λίξεων για το πέρασµα στη νεότερη εποχή.
Συνέπειες του Μαύρου Θανάτου
α) έξαρση κοινωνικών συγκρούσεων στις
πόλεις και στην ύπαιθρο (προσέλαβε δρα-
µατική διάσταση η χρονίζουσα αντιπαρά-
θεση ανάµεσα στις άρχουσες οµάδες και
στα υπάλληλα στρώµατα).
β) έκρηξη του κύµατος µεταφυσικής αγω-
νίας που εκφράστηκε µε την έντονη θρη-
σκευτικότητα των κληρικών και των κο-
σµικών της εποχής και µε την ανάδυση
θρησκευτικής µισαλλοδοξίας απέναντι σε
θρησκευτικές µειονότητες. (π.χ. Εβραίοι)
Συνδυάστηκε µε εκρηκτικά κινήµατα χει-
ραφέτησης των χωρικών και των πληβείων.
2. Κινήµατα που εκδηλώθηκαν
α) εκκλησιαστικά: στρέφονταν ενάντια
στην εκκλησία και απαιτούσαν την επι-
στροφή στην αγνότητα και απλότητα των
πρώτων χριστιανών => η φεουδαρχική
κοινωνική ιεραρχία έχασε τη θεολογική
της επικύρωση.
Λόγοι εκδήλωσης
α) εξασθένηση της καθολικής εκκλησίας
από την «αιχµαλωσία της Αβινιόν»,
β) εκλογή του Μαρτίνου Ε΄ ως µοναδικού
Πάπα,
γ) η άρνηση της παπικής εξουσίας να υιο-
θετήσει τα µεταρρυθµιστικά αιτήµατα =>
στην ίδρυση ανεξάρτητης εθνικής εκκλη-
σίας της Βοηµίας και στην εξέγερση των
Ουσιτών.
Εξέγερση των Ουσιτών
Αίτια
Η άρνηση της παπικής εξουσίας να υιοθετή-
σει τα µεταρρυθµιστικά αιτήµατα και να
προχωρήσει σε εσωτερική µεταρρύθµιση =>
ίδρυση ανεξάρτητης εθνικής εκκλησίας της
Βοηµίας => στην Εξέγερση των Ουσιτών.
Χαρακτηριστικά
z αντιγερµανικά, αντιπαπικά αιτήµατα,
z εξέφρασε την κοινωνική αντιπαράθεση
ανάµεσα στα συντηρητικά εύπορα βοηµικά
στρώµατα των ευγενών και πλουσίων α-
στών, των Ουτρακιστών και στο ριζοσπα-
στικό αγροτικό κίνηµα των Ταβοριτών,
z προωθούσαν τη δήµευση της εκκλησια-
στικής περιουσίας κι ένα πρόγραµµα κοι-
νωνικής ανατροπής.
Συνέπειες: εκδίωξη των γερµανών προε-
στών της Πράγας, κήρυξη σταυροφορίας του
Πάπα εναντίον των Βοηµών αιρετικών.
Αποτέλεσµα: νίκη των Ουτρακιστών σε
βάρος των Ταβοριτών => συµβιβασµός
της παπικής εξουσίας και του Γερµανού
αυτοκράτορα, στη Σύνοδο της Βασιλείας.
e-mail : info@arnos.gr - www.arnos.gr
β) κοινωνικά: απαιτούσαν κοινωνική εξί-
σωση και κοινοκτηµοσύνη των αγαθών.
Αµφισβήτησαν τη φεουδαλική τάξη και τη
µονοπώληση της αστικής εξουσίας από
τους πατρικίους.
γ) αγροτικές κινητοποιήσεις:
Αγγλία:
1351µ.X: απαίτηση αύξησης των αποδο-
χών,
1358 µ.Χ.: αντιφεουδαρχικές αγροτικές
εξεγέρσεις,
1381 µ.Χ.: Άγγλοι χωρικοί απαιτούν την
ολοκληρωτική απάλειψη της δουλοπαροι-
κίας, την κατάργηση του κεφαλικού φόρου
και τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης.
Αποτέλεσµα: βίαιη καταστολή.
Γαλλία: εµφανίστηκε το κίνηµα «των
ληστών των δασών» που συσπείρωσε τους
φτωχούς και άκληρους. Επέκταση των
εξεγέρσεων και στις πόλεις.
Φλωρεντία:
1378 µ.Χ.: εξέγερση των Ciompi (λανα-
ράδες, υφαντές),
Γερµανία – 15ος αιώνας:
∆ιεκδίκηση χειραφέτησης των αγροτικών
κοινοτήτων, απαλλαγή των χωρικών από
κατάχρηση της φεουδαλικής εξουσίας και
της υπερεκµετάλλευσης,
1439 µ.Χ.: το φυλλάδιο «Η Ματαρρύθµι-
ση του Σιγισµούνδου» διεκδικούσε: µια
νέα κοινωνικο – οικονοµική πραγµατικό-
τητα, βασισµένη στην ισοπολιτεία των
παιδιών του Θεού και στην κοινοκτηµο-
σύνη των αγαθών.
Συνέπειες: ενισχύθηκαν νέα κινήµατα,
όπως οι Βοηµοί Ταβορίτες, οι Άγγλοι
Λολλάρδοι.
3. Εµπορική δραστηριότητα
Είναι η βασική κινητήρια δύναµη της ευ-
ρωπαϊκής οικονοµίας η οποία γνώρισε
µεγάλη ανάπτυξη.
Λόγοι:
α) Οι ποταµοί της Ευρώπης αποτελούν
ένα σηµαντικό δίκτυο εµπορικών συναλ-
λαγών,
β) οι βελτιώσεις στις εµπορικές µεθόδους
και η βαθµιαία εδραίωση εµπορικών εται-
ρειών,
γ) η ασφάλιση των εµπορικών δροµολογίων,
δ) η εισαγωγή των πρώτων πρακτικών
τήρησης βιβλίων,
ε) η σταδιακή εξάπλωση χρήσης της συ-
ναλλαγµατικής και
στ) η εµφάνιση χρηµαταγορών.
Συνέπειες:
α) Συγκροτήθηκαν αστικά δίκτυα.
β) Γίνονταν τακτικές επίσηµες ή ανεπίσηµες
συνεδριάσεις αντιπροσώπων των πόλεων.
γ) Ανάπτυξη αντιπροσωπευτικών θεσµών.
Χάνσες : Εµπορικές ενώσεις για τη δια-
σφάλιση της ασφάλειας στη διακίνηση των
αγαθών και στην εξυπηρέτηση των συµφε-
fast & easy
Σύνοψη
ρόντων των εµπόρων. Ήταν στενά συνδε-
δεµένες µε τις αριστοκρατίες.
Εξέλιξη: Μετατράπηκαν σε παριφερειακά
ή υπερπεριφερειακά αντιπροσωπευτικά
στρώµατα επιφορτισµένα µε την εξυπηρέ-
τηση αµιγώς οικονοµικών συµφερόντων.
Γνωστές Χάνσες: των Φλαµανδών εµπόρων
στο Λονδίνο, των πόλεων της Βόρειας θά-
λασσας & της Βαλτικής (γερµανική Χάνσα).
Γερµανική Χάνσα: ιδρύει συνασπισµό
πόλεων αποστέλλοντας κοινούς πρέσβεις
στις δυναστικές αυλές του εξωτερικού. Η
συνέλευση παρέµεινε υπό τον έλεγχο των
ισχυρών εταίρων µε αποτέλεσµα τη σταδι-
ακή παρακµή της.
∆εν κατόρθωσε να αποκτήσει διαστάσεις
κρατικής οργάνωσης για τρεις λόγους:
α) την τεράστια γεωγραφική απόσταση
µεταξύ των µελών της,
β) τη διαφοροποίηση των επιδιώξεων και
των συµφερόντων των µελών της,
γ) την έλλειψη ενός ισχυρού κεντρικού, οι-
κονοµικού, πολιτικού ή γεωγραφικού πόλου.
Συµπέρασµα: οι οικονοµικοί και γεωγρα-
φικοί παράγοντες συνέβαλαν στην ανά-
πτυξη των εµπορικών δικτύων :
α) η ύπαρξη πολλών πόλεων µε µεγάλους
πληθυσµούς => στην υπαγωγή της αγρο-
τικής περιφέρειας σ’ ένα σύστηµα εξυπη-
ρέτησης αναγκών,
β) οι µικρές κοινότητες ήταν εκτεθειµένες
στην καταπιεστική πολιτική των µητροπό-
λεων, µε αποτέλεσµα να προσφύγουν στη
βία για τη διαφύλαξη τους ύψους της πα-
ραγωγής και της ηγεµονίας τους.
4. Φτώχεια
Τέλη 14ου αιώνα: 83% των κατοίκων υπάγο-
νταν στη χαµηλότερη φορολογική κατηγορία.
Οι πλούσιοι κατέβαλαν ποσό τετραπλάσιο
του µέσου ηµεροµισθίου ενός τεχνίτη.
Μέτρα κατά της φτώχειας
α) απαγόρευση της µετακίνησης του χα-
µηλόβαθµου εργατικού δυναµικού,
β) περιορισµός του αριθµού των φτωχών
στις πόλεις,
γ) προσπάθεια απαγόρευσης ή κατάργη-
σης της επαιτείας µε τον περιορισµό της
κοινοτικής παροχής πρόνοιας µε ελάχιστα
αποτελέσµατα.
ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΕΑΠ
∆ΕΟ–ΕΛΠ–ΕΠΟ–ΠΛΗ–ΦΥΕ
Φροντιστηριακά Μαθήµατα
z
Εξ’ αποστάσεως στήριξη
z
z Εκπαιδευτικό υλικό
z Εκδόσεις βιβλίων
Τηλ.: 210.38.22.157 – 210.38.22.495
www.arnos.gr
Η ∆ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ-
ΤΗΤΑ, 1500-1700 µ. Χ.
Μορφές κοινωνικής οργάνωσης
Τοπική κοινότητα: Πρώτος και θεµελιώ-
δης πόλος κοινωνικοποίησης και συγκρό-
τησης της ταυτότητας του ατόµου. Ταυτι-
ζόταν µε την εκκλησιαστική ενορία. Η
εξουσία ασκείται από την εκκλησία ή από
τον φεουδαλικό άρχοντα όπου υπάρχουν
σχέσεις υποτέλειας. Συγκροτούνταν στη
βάση των κοινωνικών δεσµών.
Το νοικοκυριό : µεσαιωνική µορφή κοι-
νωνικής οργάνωσης που επικρατεί στο
εσωτερικό του χωριού.
Τα δίκτυα συγγένειας: σηµαντική µορφή
κοινωνικής οργάνωσης, ιδιαίτερα ισχυρή σε
κλειστές κοινότητες µε ελάχιστη µετακίνηση
των µελών της και µε έντονη την πρακτική
της ενδογαµίας. Ήταν εξασθενηµένα στις
βορειότερες ευρωπαϊκές περιοχές όπου και
αντικαταστάθηκαν από κοινωνικούς δε-
σµούς σε επίπεδο γειτονιάς.
Χαρακτηριστικά:
α) το αίσθηµα της κοινότητας, του συνα-
νήκειν,
β) άσκηση ελέγχου της κοινότητας στην
προσωπική ζωή των κατοίκων, αποβάλλο-
ντας αποκλίνουσες ή προσβλητικές µορ-
φές συµπεριφοράς (χλευασµός µη εγκρι-
νόµενων γάµων, δίωξη µαγισσών),
γ) συχνές αναταραχές, οι οποίες συνέβα-
λαν στη δηµιουργία φατριών,
δ) ανταγωνιστικό πνεύµα µεταξύ των κοι-
νοτήτων,
ε) αρχαίες µορφές διακυβέρνησης:
z συνελεύσεις των κατοίκων (καθόριζαν τις
περιόδους οργώµατος, το είδος καλλιέργειας
και το είδος εκτροφής των ζώων),
z τοπικός άρχοντας που επικύρωνε τις
συνελεύσεις των κατοίκων,
z γενικά συµβούλια (αντιπροσώπευση από
τους ισχυρότερους),
στ) ο τοπικισµός : Χαρακτηριστικό των
κοινοτήτων που συνέβαλε στη δηµιουργία
εχθροπραξιών και λειτουργούσε αποσχι-
στικά µε σύµµαχο την αριστοκρατία των
αξιωµάτων.
Εξέλιξη του θεσµού των κοινοτήτων
Τέλη 17ου αιώνα - Παρακµή αγροτικής
κοινότητας
Αίτια: η οικονοµική πόλωση στο εσωτε-
ρικό των χωριών => στην διάσπαση των
αγροτικών κοινοτήτων σε :
α) κτηµατική και απαλλαγµένη από φό-
ρους αγροτική αριστοκρατία και
β) στον αυξανόµενο όγκο των άκληρων
οικογενειών.
Χαρακτηριστικά της αγροτικής κοινω-
νίας - τέλη του 17ου αιώνα
α) Κυριαρχία της υπαίθρου,
β) αίσθηµα απόλυτης µοναξιάς,
γ) άνιση αύξηση του ευρωπαϊκού πληθυ-
σµού,
δ) 1580 µ.Χ., εµφάνιση επιδηµιών - πό-
λεµος στη Γαλλία και στις Κάτω Χώρες
=> ανακοπή της δηµογραφικής επέκτασης.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ
ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΤΗΣ
ΠΡΩΙΜΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ
16ος αιώνας – πανώλη, επιδηµικές νόσοι,
σιτοδεία, πόλεµοι => έντονη θνησιµότητα
Πανώλη
Μέτρα προστασίας: αποµόνωση των µο-
λυσµένων περιοχών, αποµάκρυνση του
πληθυσµού, διακοπή εµπορίου. Πλήττο-
νταν τα φτωχότερα στρώµατα των πόλεων.
Αποτέλεσµα: όξυνση των κοινωνικο -
οικονοµικών συγκρούσεων των αστικών
κοινοτήτων, υιοθέτηση του χωροταξικού
περιορισµού των φτωχών και των περιθω-
ριακών στοιχείων.
Επιδηµικές νόσοι: αρρώστιες που είχαν
λάβει τεράστιες διαστάσεις, όπως ο τύφος,
ο τυφοειδής πυρετός, ο ιός της γρίπης και
η ανεµοβλογιά, που προκάλεσαν περισσό-
τερους θανάτους απ’ ό,τι η πανώλη και
αποτέλεσαν το µακροχρόνιο φόβητρο των
Ευρωπαίων.
Σιτοδεία
Έλλειψη επαρκούς σοδειάς =>
α) στην απαγόρευση της εξαγωγής του
καλαµποκιού και
β) στην αύξηση της τιµής των σιτηρών
Αποτέλεσµα: ποιοτικός και ποσοτικός
υποσιτισµός που είναι η ελλιπής διατροφή
λόγω αυξηµένης τιµής στα προϊόντα ή τα
κακής ποιότητας προϊόντα µε τα οποία
τρέφονταν οι κάτοικοι.
Συνέπειες: Ο υποσιτισµός έκανε τους
ανθρώπους ευάλωτους στην εκδήλωση
οποιασδήποτε επιδηµίας και συνέβαλε
στην πληθώρα ραχιτικών και άλλων πα-
ραµορφωµένων ανθρώπων.
Λύση στο πρόβληµα της σιτοδείας
Η συνολική αύξηση της γεωργικής παραγω-
γής της κάθε χώρας ώστε να παρακολουθεί
την δηµογραφική ανάπτυξη.
∆υσµενείς παράγοντες
Οι απαρχαιωµένες µέθοδοι καλλιέργειας
οι οποίες εµπόδιζαν την αύξηση της γεωρ-
γικής παραγωγής µε αποτέλεσµα:
α) την ανεπάρκεια των τροφίµων,
β) την εκτίναξη των τιµών και
γ) την εκµηδένιση της αγοραστικής αξίας
των εισοδηµάτων.
Ο ρόλος της οικογένειας
Ως λύση προτάθηκε η συγκρότηση οικο-
γένειας, η οποία ενθάρρυνε την οικονοµι-
κή ανεξαρτησία του νοικοκυριού των νεο-
νύµφων µε προϋπόθεση την αποµάκρυνσή
τους από την πατρογονική εστία, σηµειώ-
νοντας επιπτώσεις:
α) Στον οικονοµικό τοµέα: σηµαντικές επι-
πτώσεις στη γεωργική παραγωγή, στην ανά-
πτυξη των αγορών και των δικτύων διανοµής.
β) Στον κοινωνικό τοµέα: ενίσχυση της
αίσθησης συλλογικής ευθύνης των αγγλι-
κών κοινοτήτων απέναντι στα άπορα υπε-
ρήλικα και ανήµπορα µέλη τους.
Συµπέρασµα: τα πρότυπα οικογενειακής
συγκρότησης και οι οικονοµικές πρακτι-
κές καθόριζαν τη διαθεσιµότητα της τρο-
φής και τη συµβίωση των Ευρωπαίων.
Σιτοδεία
Παράγοντες άµβλυνσης
α) Η επέκταση των αγορών,
β) η αστικοποίηση,
γ) η επιτάχυνση των επικοινωνιών
προκάλεσαν µια αποτελεσµατικότερη δια-
νοµή των τροφίµων.
Αποτελέσµατα:
α) πτώση του δείκτη θνησιµότητας,
β) µεταβολή των ηλικιακών κατηγοριών
των θυµάτων των νόσων.
Πόλεµοι
Γίνονταν από µικρές στρατιές αντιπαρατι-
θέµενων ενώ χρησιµοποιούσαν όπλα περι-
ορισµένης αποτελεσµατικότητας.
Αντιµετωπίζονται σαν µεγάλος φονιάς από
τους ιστορικούς.
Αποτελέσµατα:
α) ∆ιέπρατταν σφαγές,
β) ερήµωναν τις πόλεις και τα χωριά διώ-
χνοντας πολλά τµήµατα πληθυσµού,
γ) εκχέρσωναν καλλιεργηµένες εκτάσεις
προκαλώντας εντονότερο το πρόβληµα
της σιτοδείας,
δ) µετέδιδαν επιδηµικές ασθένειες,
ε) συντελούσαν στην όξυνση της θνησι-
µότητας,
στ) προκαλούσαν προσωρινή µείωση των
γεννήσεων.
ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ
ΟΡΓΑΝΩΣΗ
Λόγοι εµφάνισης Θνησιµότητας:
Η έκθεση: α) στα στοιχεία της φύσης και
β) στα βασίλεια των µικροβίων
Αντιµετώπιση Θνησιµότητας
Παραδείγµατα
Αγγλία: Πάρθηκαν µέτρα από τις τοπικές
αρχές και από τη µοναρχία.
1. Οι τοπικές αρχές
α) χορηγούσαν άλευρα και σιτηρά,
β) περιελάµβαναν τους άπορους σε ειδικά
ταµεία των ενοριών διαµονής τους.
2. Οι µοναρχίες
Θεσµοθέτησαν την παροχή κοινωνικής
προστασίας µε τον ελισαβετιανό νόµο περί
φτωχών, ο οποίος δέσµευε τους άκληρους
στις ενορίες τους, ποινικοποιώντας τη µε-
τακίνηση για αναζήτηση καλύτερης τύχης.
Τρόποι αντιµετώπισης:
α) η διάνοιξη αποχετευτικών δικτύων,
β) καθαρισµός δρόµων,
γ) αποµάκρυνση των σκουπιδιών και των
περιττωµάτων από τις αστικές γειτονιές
περιόρισαν τη διάδοση των επιδηµιών.
Συνέπειες των µέτρων αντιµετώπισης:
α) Η βαθµιαία εξάρτηση ανθρώπινης θνη-
σιµότητας από νόσους µεταδιδόµενες µέ-
σω του αέρα (φυµατίωση, ευλογιά, ιλαρά,
κοκίτης), λόγω:
z της επέκτασης των αγορών,
z της αστικοποίησης και
z της επιτάχυνσης των επικοινωνιών
β) Η αλλαγή στην ποσοτική και ποιοτική
διαµόρφωση του ανθρώπινου δείκτη θνη-
σιµότητας.