Máy điện một chiều ver1.

1
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
BÀI 5: MÁY ĐIỆN MỘT CHIỀU
I. MỤC TIÊU THÍ NGHIỆM
Bài thí nghiệm giới thiệu cho sinh viên phương pháp thực hiện các thí nghiệm: không tải, ngắn
mạch của máy điện một chiều nhằm xác định được các thông số trên mạch tương đương thay thế cho
máy điện một chiều. Sinh viên cũng được làm quen với nguyên tắc thống kê trong thu thập dữ liệu, để
đảm bảo độ tin cậy nhất định của dữ liệu thí nghiệm.

II. CHUẨN BỊ THÍ NGHIỆM

1. Giới thiệu máy điện một chiều:

Máy điện một chiều có phần cảm trên stator (phần kích từ đứng yên), và phần ứng trên rotor (phần
chuyển động quay). Phần cảm tạo từ thông kích từ bằng nam châm vĩnh cửu hoặc nam châm điện một
chiều.

Hình 5. 1 - Hình ảnh máy điện một chiều

Ở chế độ động cơ, nguồn điện một chiều được cấp vào phần ứng, máy điện một chiều biến đổi điện
năng thành cơ năng làm quay rotor để kéo tải cơ.

Ia
Ra
If
Va
Rkt
G..If = E Vf
f


Hình 5. 2 - Mạch tương đương động cơ một chiều

Ngược lại, ở chế độ máy phát, máy điện một chiều sẽ biến đổi nguồn cơ năng kéo quay rotor thành
nguồn điện áp một chiều trên phần ứng để cấp cho tải điện.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------
Cơ sở kỹ thuật điện (phần thí nghiệm) Trang 1/10
Máy điện một chiều ver1.1
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 Ra
If Ia IL
Rf
Vf E = G..If Va RL Tải
f

Hình 5. 3 - Mạch tương đương máy phát điện một chiều

2. Thí nghiệm với Máy điện một chiều

THÍ NGHIỆM 1: ĐỘNG CƠ MỘT CHIỀU – THÍ NGHIỆM NGẮN MẠCH

 Mục tiêu: Xác định điện trở phần ứng Ra của máy điện một chiều.
 Phương pháp: Theo mạch tương đương của
Va
động cơ ở Hình 5. 2, tiến hành thí nghiệm ngắn If = const
mạch bằng cách giữ cho trục động cơ (rotor)
đứng yên (E = G..If = 0). Khi đó xác định điện Điện áp phần ứng

Va  0
trở Ra theo phương trình sau: R a  .
Ia
 Thực hiện: Giữ cho trục rotor đứng yên, cấp
dòng kích từ định mức, tăng dần điện áp phần Ia
Dòng điện phần ứng
ứng sao cho dòng điện phần ứng tăng từ 0 đến
Hình 5. 4: Đặc tuyến V-I theo điện trở Ra
định mức: tiến hành đo Va và Ia để tính Ra.

THÍ NGHIỆM 2: ĐỘNG CƠ MỘT CHIỀU – THÍ NGHIỆM KHÔNG TẢI

 Mục tiêu: Xác định hằng số G của máy điện một chiều (ở chế độ động cơ)
 Phương pháp: Theo mạch tương đương của động cơ ở Hình 5. 2, tiến hành thí nghiệm không
E V  R a .I a 0
tải để xác định hằng số G theo phương trình sau: G   a .
.I f .I f
 Thực hiện: Thả lỏng rotor động cơ, cấp dòng kích từ định mức, tăng dần điện áp phần ứng từ 0
đến định mức: tiến hành đo Va, Ia0 và  để tính G. Sử dụng Ra được tính từ thí nghiệm ngắn
mạch.

THÍ NGHIỆM 3: MÁY PHÁT MỘT CHIỀU – THÍ NGHIỆM KHÔNG TẢI

 Mục tiêu: Vẽ đặc tuyến không tải, và xác định hằng số G của máy điện một chiều khi dòng
kích từ thay đổi (máy điện ở chế độ máy phát)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------
Cơ sở kỹ thuật điện (phần thí nghiệm) Trang 2/10
Máy điện một chiều ver1.1
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 Phương pháp: Theo mạch tương đương của máy phát ở Hình 5. 3, tiến hành thí không tải bằng
E V
cách hở mạch tải và xác định hằng số G theo phương trình sau: G   a0 .
.I f .I f
 Thực hiện: Quay rotor máy phát với tốc độ định mức, tăng dần kích từ 0 đến định mức: tiến
hành đo If và Va0 để tính G.

Hình 5. 5 - Đặc tuyến không tải của máy phát điện một chiều

III. THIẾT BỊ THÍ NGHIỆM

1. Bộ máy điện một chiều: gồm hai máy nối đồng trục với nhau

2. Bộ nguồn ba pha – một pha – DC

Hướng dẫn khởi động: Gạt chìa khóa nguồn sang mức ON; bật ON MCCB ba pha 4 dây; bật
ON CB RKN; kiểm tra các con chạy ở mức MIN, CB cấp nguồn các khối con ở mức OFF,
nhấn nút START.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------
Cơ sở kỹ thuật điện (phần thí nghiệm) Trang 3/10
 Máy điện một chiều ver1.1
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3. Thiết bị đo điện áp – dòng điện DC

 Nguồn cung cấp: 220V (AC)

 Tầm đo: 500V/ 5A
 Cấp chính xác: 0.5% toàn tầm

4. Thiết bị đo tốc độ

 Nguồn cung cấp: 220V (AC)

 Tầm đo: 3000 vòng/ phút
 Cấp chính xác: 0.1% toàn tầm

5. Bộ chỉnh kích từ cho máy phát DC:

 Nguồn cung cấp: 220V (AC)
 Có 2 tầm điện áp DC ngõ ra, được xác định
bằng switch lựa chọn điện áp AC (50V,
170V).
 Ngõ ra tối đa 3A (DC)

6. Bộ dây nối
 Đầu nối banana chống giật.
 Chịu được dòng điện tối đa là 15A.
 Có các chiều dài: 0.25m; 0.5m, 1.0m; 1.5m

IV. NỘI DUNG THÍ NGHIỆM

BẢNG KÝ HIỆU

Ký hiệu Đơn vị Diễn giải Phương trình liên quan

VGa V Điện áp phần ứng máy phát DC
VMa V Điện áp phần ứng động cơ DC
VGf V Điện áp phần kích từ máy phát DC
VMf V Điện áp phần kích từ động cơ DC

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------
Cơ sở kỹ thuật điện (phần thí nghiệm) Trang 4/10
Máy điện một chiều ver1.1
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ea V Sức điện động Ea = G.If. = Va-Ra.Ia
Ia A Dòng điện phần ứng
If A Dòng điện kích từ
Va  Ea
Ra  Điện trở phần ứng Ra 
Ia

Rf  Điện trở phần kích từ

f Wb Từ thông kích từ
Ea
G V.s/(rad.A) Hằng số G
.I f
Te N.m Moment điện từ Te = G.Ia. If
2 .n
 rad/s Tốc độ góc động cơ 
60
n vòng/phút Tốc độ động cơ

GHI NHẬN THÔNG SỐ TRÊN NHÃN MÁY:

Mục đích: Giúp sinh viên xác định được các thông số định mức của máy điện DC

Tiến hành:

1. Sinh viên ghi nhận thông số được ghi trên nhãn máy. Ghi nhận vào Bảng 5. 1.

Bảng 5. 1– Bảng thông số ghi nhận từ nhãn máy

ĐỘNG CƠ MỘT CHIỀU MÁY PHÁT MỘT CHIỀU

Điện áp phần ứng định mức (VMa) Điện áp phần ứng định mức (VGa)

Điện áp kích từ định mức (VMf) Điện áp kích từ định mức (VGf)

Dòng điện phần ứng định mức (IMa) Dòng điện phần ứng định mức (IGa)

Tốc độ định mức (n) Tốc độ định mức (n)

Công suất đầu ra (P2) Công suất đầu ra (P2)

Bộ thí nghiệm số: ………

2. Nhờ GVHD kiểm tra thông số trước khi tiến hành các thí nghiệm tiếp theo

THÍ NGHIỆM 1: ĐỘNG CƠ MỘT CHIỀU – THÍ NGHIỆM NGẮN MẠCH

Mục đích thí nghiệm: Xác định điện trở phần ứng Ra của máy điện một chiều.
Sơ đồ thí nghiệm: Hình 5. 6

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------
Cơ sở kỹ thuật điện (phần thí nghiệm) Trang 5/10
Máy điện một chiều ver1.1
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

MÁY ĐIỆN MỘT CHIỀU

A A A J

VMa VMf V
V
0-260V/10A 0-210V/2A

H K

Hình 5. 6 - Sơ đồ nguyên lý thí nghiệm ngắn mạch động cơ một chiều

Tiến hành thí nghiệm:

1. Thiết lập trạng thái ban đầu của các thiết bị như sau:

 Bộ nguồn: OFF.
 Nguồn 260V: con chạy ở vị trí MIN
 Nguồn 210V: con chạy ở vị trí MIN
2. Nối mạch như Hình 5. 6
 Cấp nguồn 220V (L3 – N) cho: Thiết bị đo (Volt kế, Ampe kế, RPM, …)

3. Nhờ GVHD kiểm tra mạch trước khi đóng điện.

4. Đóng điện theo thứ tự sau:

 Bộ nguồn: Khởi động theo hướng dẫn ở phần thiết bị thí nghiệm.
 Nguồn kích từ 210V: Bật ON CB, chỉnh nguồn kích từ (VMf) bằng định mức.
 Nguồn phần ứng 260V: Bật ON CB.
 Giữ trục rotor đứng yên.
5. Tăng dần điện áp phần ứng (VMa) sao cho dòng điện đạt các giá trị yêu cầu trong Bảng 5.2. Đo
các đại lượng thí nghiệm.

Bảng 5. 2 – Bảng số liệu đo thí nghiệm ngắn mạch động cơ một chiều

Giá trị thiết lập Iđm/4 Iđm/3 Iđm/2 2*Iđm/3

IMa
Lần 1 VMa
Ra Ra = ……
IMa
Lần 2 VMa
Ra
6. Thực hiện lại thí nghiệm từ bước 4 để có kết quả đo lần 2.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------
Cơ sở kỹ thuật điện (phần thí nghiệm) Trang 6/10
Máy điện một chiều ver1.1
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
7. Tắt nguồn theo thứ tự sau:
 Nguồn phần ứng 260V: chỉnh về MIN, OFF
 Nguồn kích từ 210V: OFF
 Bộ nguồn: STOP.

THÍ NGHIỆM 2: ĐỘNG CƠ MỘT CHIỀU – THÍ NGHIỆM KHÔNG TẢI

Mục đích thí nghiệm: Xác định hằng số G của máy điện DC hoạt động ở chế độ động cơ.
Sơ đồ thí nghiệm: (Chọn Máy điện ở thí nghiệm 1 là động cơ)

ĐỘNG CƠ MỘT CHIỀU

A A A J

VMa VMf V
V
0-260V/10A 0-210V/2A

H K

Hình 5. 7: Sơ đồ nguyên lý thí nghiệm không tải động cơ một chiều

Tiến hành thí nghiệm:

1. Thiết lập trạng thái ban đầu của các thiết bị như sau:

 Bộ nguồn: OFF.
 Nguồn 260V: con chạy ở vị trí MIN
 Nguồn 210V: con chạy ở vị trí MIN
2. Nối mạch như Hình 5. 7
 Cấp nguồn 220V (L3 – N) cho: Thiết bị đo (Volt kế, Ampe kế, RPM, …).
 Trục động cơ chạy tự do, không kéo tải.

3. Nhờ GVHD kiểm tra mạch trước khi đóng điện.

4. Đóng điện theo thứ tự sau:

 Bộ nguồn: Khởi động theo hướng dẫn ở phần thiết bị thí nghiệm
 Nguồn kích từ 210V: Bật ON CB, chỉnh nguồn kích từ (VMf) bằng định mức
 Nguồn phần ứng 260V: Bật ON CB.

Tăng dần điện áp phần ứng của động cơ (VMa) từ 10% định mức đến định mức. Đo các đại lượng
thí nghiệm. Ghi nhận vào Bảng 5. 3.

5. Thực hiện lại thí nghiệm từ bước 4 để có kết quả đo lần 2.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------
Cơ sở kỹ thuật điện (phần thí nghiệm) Trang 7/10
Máy điện một chiều ver1.1
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Bảng 5. 3 – Bảng số liệu đo thí nghiệm không tải động cơ một chiều

Lần 1 Lần 2 Trung bình

TN
VMa Ia0 n G VMa Ia0 n G G n

Dòng điện kích từ: IMf = ...................... [A]

1

10

6. Tắt nguồn theo thứ tự sau:

 Nguồn phần ứng 260V: chỉnh về MIN, OFF
 Nguồn kích từ 210V: OFF
 Bộ nguồn: STOP.

THÍ NGHIỆM 3: MÁY PHÁT MỘT CHIỀU – THÍ NGHIỆM KHÔNG TẢI
Mục đích thí nghiệm: Vẽ đặc tuyến không tải; xác định hằng số G khi kích từ thay đổi.

Sơ đồ thí nghiệm: Hình 5. 8 (Chọn motor ở thí nghiệm 2 là máy phát)

Tiến hành thí nghiệm:

1. Thiết lập trạng thái ban đầu của các thiết bị như sau:
 Bộ nguồn: OFF.
 Nguồn 260V: con chạy ở vị trí MIN
 Nguồn 210V: con chạy ở vị trí MIN
 Bộ kích từ máy phát: Variac ở vị trí MIN
2. Nối mạch như Hình 5. 8
 Cấp nguồn 220V (L3 – N) cho: Thiết bị đo (Volt kế, Ampe kế, RPM, bộ chỉnh kích từ …)
 Kiểm tra cẩn thận khớp nối.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------
Cơ sở kỹ thuật điện (phần thí nghiệm) Trang 8/10
Máy điện một chiều ver1.1
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ĐỘNG CƠ MỘT CHIỀU MÁY PHÁT MỘT CHIỀU

A A
A

VMa
0-260V/10A V
V VGa

H
H

J A J

VMf VMf
VMf V V
0-225V/1A
(VDC/3A)
0-210V/2A

K K
s

Hình 5. 8 - Sơ đồ nguyên lý thí nghiệm không tải máy phát một chiều

3. Nhờ GVHD kiểm tra mạch trước khi đóng điện.

4. Đóng điện theo thứ tự sau:

 Bộ nguồn: Khởi động theo hướng dẫn ở phần thiết bị thí nghiệm
 Nguồn kích từ 210V: Bật ON CB, chỉnh nguồn kích từ (VMf) bằng định mức
 Nguồn phần ứng 260V: Bật ON CB, tăng điện áp sao cho tốc độ động cơ đạt định mức.
 Bộ chỉnh kích từ máy phát (VGf): Bật ON CB.

Tăng dần điện áp kích từ VGf từ 10% định mức đến giá trị định mức. Đo các đại lượng thí nghiệm.
Ghi nhận vào Bảng 5. 4. Chú ý:

 TỐC ĐỘ MOTOR PHẢI GIỮ KHÔNG ĐỔI (SV điều chỉnh từ module nguồn 260V)
5. Thực hiện lại thí nghiệm từ bước 4 để có kết quả đo lần 2.
6. Tắt nguồn theo thứ tự sau:
 Nguồn phần ứng 260V: chỉnh về MIN, OFF
 Nguồn kích từ 210V: OFF
 Bộ nguồn: STOP.
 Bộ chỉnh kích từ máy phát: chỉnh về MIN, CB OFF

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------
Cơ sở kỹ thuật điện (phần thí nghiệm) Trang 9/10
 Máy điện một chiều ver1.1
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Bảng 5. 4 - Bảng thông số thí nghiệm không tải máy phát DC

Lần 1 Lần 2 Trung bình

TN
IGf VGa G IGf VGa G G VGa
1

10

V. YÊU CẦU

- Sinh viên phải hoàn thành tất cả các bảng số liệu, kể cả bảng số liệu tính toán và nộp lại cho GVHD
kiểm tra trước khi kết thúc buổi thí nghiệm

- Bài chuẩn bị được chấp nhận phải có chữ ký của GVHD phụ trách, sinh viên nộp kèm theo
bài báo cáo thí nghiệm và để ở đầu mỗi bài báo cáo.

VI. NỘP BÁO CÁO

 Báo cáo nộp trễ nhất 1 tuần sau khi kết thúc TN.
 Báo cáo ghi rõ Họ tên, MSSV, Nhóm, Tổ, ngày thực hiện bài thí nghiệm
 Các kết quả đo và kết quả thí nghiệm phải được trình bày rõ ràng, ngắn gọn và đầy đủ các yêu
cầu theo bài hướng dẫn báo cáo thí nghiệm.
 GV có quyền cho điểm 0 những báo cáo như sau:
 Những bài sao chép lẫn nhau dưới mọi hình thức.
 Số liệu báo cáo không trùng khớp với số liệu trên bảng thu thập số liệu của SV.
 Không ghi thông tin của sinh viên (Tên, MSSV, nhóm, buổi thí nghiệm).

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------
Cơ sở kỹ thuật điện (phần thí nghiệm) Trang 10/10