METEORLAR

Hidro
meteor

Elektro Lito
meteor METEOR meteor

Foto
meteor

14.05.2018
Gözlem Sistemleri Dairesi Başkanlığı
Savaş Köksal

-1-
Ön İnceleme:

Mahmut AKKAŞ, Meteoroloji Mühendisi

Mehmet YİNSEL, Meteoroloji Mühendisi

Fehmi ŞENGÜN, Meteoroloji Müdürü

Erol ÖZTABAK, Meteoroloji Müdürü

-2-
 İÇİNDEKİLER

Sayfa
1. GİRİŞ 11
1.1. Meteorolojide Meteor Nedir? 11
1.2. Meteorların Sınıflandırılması 11
2. HİDROMETEORLAR 12
2.1. Hidrometeorların Tanımı 12
2.2. Hidrometeorların Sınıflandırılması 12
2.3. Atmosferde Asılı Kalan Parçacıkların Oluşturduğu Hidrometeorlar 12
2.3.1. Sis 12
2.3.1.1. Cephesel Sis 13
2.3.1.2. Radyasyon Sisi 13
2.3.1.3. Adveksiyon Sisi 14
2.3.1.4. Buharlaşma Sisi 14
2.3.1.5. Yamaç (Yukarı Eğim) Sisi 15
2.3.1.6. Dağ (Tepe) Sisi 15
2.3.2. Buz Sisi 16
2.3.3. Pus 16
2.3.4. Sis ile Pus Arasındaki Farklar 17
2.4. Yere Düşen Hidrometeorlar (Yağış) 17
2.4.1. Yağmur 18
2.4.1.1 Aralıklı Yağmur 18
2.4.1.2. Devamlı Yağmur 18
2.4.1.3. Hafif Yağmur 18
2.4.1.4. Orta Kuvvette Yağmur 19
2.4.1.5. Kuvvetli Yağmur 19
2.4.1.6. Donan Yağmur 19
2.4.2. Çisenti 20
2.4.2.1 Aralıklı Çisenti 20
2.4.2.2. Devamlı Çisenti 20

-3-
İçindekiler Sayfa
2.4.2.3. Hafif Çisenti 20
2.4.2.4. Orta Kuvvette Çisenti 21
2.4.2.5. Kuvvetli Çisenti 21
2.4.2.6. Donan Çisenti 21
2.4.3. Kar 21
2.4.3.1. Hafif Kar 22
2.4.3.2. Orta Kuvvette Kar 22
2.4.3.3. Kuvvetli Kar 22
2.4.4. Kar Grenleri (Kar Taneleri) 23
2.4.5. Kar Paletleri 23
2.4.6. Dolu 24
2.4.6.1. Küçük Dolu 25
2.4.7. Buz Paletleri 26
2.4.8. Buz Kristalleri (Diamond Dust) 27
2.5. Bulut Cinsi ve Yağış İlişkisi 28
2.5.1. Bulutun Cinsine Göre Meydana Gelebilecek Yağış Çeşitleri 28
2.5.2 Su Damlalarının Çaplarına Göre Düşüş Hızları 29
2.6. Rüzgâr Tarafından Kara veya Deniz Yüzeyinden Kaldırılan Hidrometeorlar 30
2.6.1. Kar Sürülmesi 30
2.6.2. Kar Savrulması 30
2.6.3. Sprey 31
2.6.4. Kar Anaforu (Snow Devil) 32
2.6.5. Buhar Anaforu (Stream Devil) 32
2.7. Nesneler Üzerinde Biriken Hidrometeorlar 33
2.7.1. Su Damlacıklarının Birikmesi 33
2.7.1.1. Sis Damlacıklarının Birikmesi 33
2.7.1.2. Çiy 34
2.7.1.2.1. Normal Çiy 34
2.7.1.2.2. Adveksiyon Çiyi 34

-4-
İçindekiler Sayfa
2.7.2. Buz Parçacıklarının Birikmesi 35
2.7.2.1. Beyaz Çiy (Donan Çiy) 35
2.7.2.2. Kırağı 35
2.7.2.2.1. Normal Kırağı 36
2.7.2.2.2. Adveksiyon Kırağısı 37
2.7.2.3. Kırağı Buzu (Rime) 37
2.7.2.3.1. Yumuşak Kırağı Buzu 38
2.7.2.3.2. Sert Kırağı Buzu 39
2.7.2.3. 3. Saydam Kırağı Buzu 39
2.7.2.4. Nesneler Üzerinde Düzgün Bir Buz Tabakası Oluşması 39
2.7.2.4.1. Billur Buz (Glaze) 39
2.7.3. Girdap Şeklindeki Hidrometeorlar (Hortumlar) 40
2.7.3.1. Su Hortumları 40
2.7.3.2. Tornado 41
2.7.3.3. Kara Hortumları 42
2.7.3.4. Soğuk Hava Hortumu 42
2.7.3.5. Tornado Kategorileri 43
2.7.3.6. Rüzgâr Hızı ve Meydana Gelen Hasara Göre Tornado Iskalası 44

3. LİTOMETEORLAR 45
3.1. Havada Asılı Duran Katı Parçacıklar 45
3.1.1. Kuru Duman 45
3.1.2. Toz (Dust) 46
3.1.3. Duman (Smoke) 46
3.2. Rüzgâr Tarafından Yerden Kaldırılan Kuru Parçacıklar 47
3.2.1. Toz veya Kum Sürülmesi 47
3.2.2. Toz veya Kum Savrulması 48
3.2.3. Toz veya Kum Fırtınası 48
3.2.4. Toz veya Kum Anaforları (Dust Devil) 49

-5-
İçindekiler Sayfa
4. FOTOMETEORLAR 51
4.1. Bulutun İçinde veya Üzerinde Meydana Gelen Fotometeorlar 51
4.1.1. Hale 51
4.1.1.1. 22 Derece Hale 52
4.1.1.2. 46 Derece Hale 53
4.1.1.3. Işık Sütunları 54
4.1.1.4. Teğet Yaylar 55
4.1.1.5. Merkezi Tepede Olan Yaylar 56
4.1.1.5.1. Merkezi Tepede Olan Yüksek Yay (Circumzenital Arc) 56
4.1.1.5.2. Merkezi Tepede Olan Alçak Yay (Circumhorizontal Arc) 57
4.1.1.6. Parhelik Halka, Sahte Güneş (Parhelion, Sundog) 57
4.1.1.7. Güneşaltı 58
4.1.1.8. Üst Yanal Yay (Supralateral Arc) 59
4.1.1.9. Alt Yanal Yay (Alçak Teğet Yay) 59
4.1.1.10. Diğer Hale Olayları 60
4.1.2. Taç 60
4.1.3. Bulutların Üzerindeki Renkli Işıklar (Irisation veya Iridestence) 61
4.1.4. Glorya (Renkli Işık Halkası) 62
4.2. Hidrometeor veya Litometeorun İçinde veya Üzerinde Oluşan
63
Fotometeorlar
4.2.1. Gökkuşağı 63
4.2.1.1. Birincil Gökkuşağı 63
4.2.1.2. İkincil Gökkuşağı 63
4.2.1.3. Çoklu Gökkuşağı 64
4.2.1.4. Beyaz Gökkuşağı (Sis Kuşağı) 65
4.2.1.5. Yansımış Gökkuşağı 65
4.2.1.6. Yansıtılmış Gökkuşağı 66
4.2.1.7. Su / Deniz Serpintisi (Sprey) Gökkuşağı 66
4.2.2. Papaz Halkası 67

-6-
İçindekiler Sayfa
4.3. Açık Havada Meydana Gelen Fotometeorlar 68
4.3.1. Serap (Mirage) 68
4.3.2. Parıltı (Shimmer) 69
4.3.3. Işıldama (Scintillation) 69
4.3.4. Yeşil Flaş (Green Flash) 70
4.3.4.1. Aşağı Yeşil Serap (Inferior Mirage Flash) 70
4.3.4.2. Sahte Yeşil Serap (Mock Mirage Flash) 71
4.3.5. Alacakaranlık (Gündoğumu-Günbatımı) Renkleri (Twilight Colors) 72
4.3.5.1. Mor Işık 72
4.3.5.2. Alacakaranlık Kemeri 73
4.3.5.3. Dağ Parıltısı (Alpengluhen) 73
4.3.5.4. Işık Huzmeleri (Crepuscular Rays) 74

5. ELEKTROMETEORLAR 75
5.1. Oraj (Thunderstorm) 75
5.2. Şimşek ve Yıldırım 76
5.2.1. Bulutla Yer Arasındaki Elektriksel Boşalmalar (Yıldırım) 76
5.2.2. Bulutlardaki Elektriksel Boşalmalar (Şimşek) 77
5.2.3. Bulutsuz Açık Havaya Doğru Elektriksel Boşalmalar 78
5.2.4. Geçici Işık Olayı (TLEs) 78
5.2.5. Top Şeklinde Elektriksel Boşalmalar 79
5.3. Gök Gürültüsü 79
5.4. Aziz Elmo’nun Ateşi (Saint Elmo’s Fire) 80
5.5. Kutupsal Işıma (Polar Aurora) 80
5.5.1. Kutupsal Işıma Parlaklığı 81
5.5.2. Kutupsal Işıma Renkleri 82
5.5.3. Kutupsal Işıma Oluşum Şekilleri 83
5.5.4. Kutupsal Işımadaki Değişimlerin Tanımlanması 83

-7-
İçindekiler Sayfa
6. TABLOLAR 84
6.1. Hidrometeorların Sınıflandırılması ve Sembolleri 84
6.2. Litometeorların Sınıflandırılması ve Sembolleri 85
6.3. Fotometeorların Sınıflandırılması ve Sembolleri 85
6.4. Elektrometeorların Sınıflandırılması ve Sembolleri 85
6.5. Yağışın Karakteri ve Yoğunluk Sembolleri 86
6.6. Diğer Semboller (Sağanaklar, Olayın Son Saat İçindeki Durumu ve
86
İstasyona Yakınlığı)

7. HAVA TAHMİNLERİNDE KULLANILAN HÂLİHAZIR HAVA RASATLARI 87

7.1. Hâlihazır Hava Rasadında Kullanılan Terimler 87
7.1.1. “İstasyonda” Terimi 87
7.1.2. “Rasat Anında” Terimi 87
7.1.3. “Geçen Saat Zarfında” Terimi 87
7.1.4. Yağışın Devamlılığı 88
7.1.4.1. Sağanak Yağış 88
7.1.4.2. Aralıklı Yağış 88
7.1.4.3. Devamlı Yağış 88
7.1.5. Donan Yağış 89
7.1.6. Yağışın Yoğunluğu 89
7.2. Yağışın Yoğunluğunun Rasat Edilmesi 89
7.3. Hava Tahmini İçin Yapılan Hâlihazır Hava Rasatlarında Kullanılmayan
90
Hava Olayları
7.4. Hâlihazır Hava Kod Tablosu 91
7.4.1. ww = 00-19 Hadiseleri 91
7.4.2. ww = 20-29 Rasat Zamanında Olmayıp; Rasattan Önceki Saat İçerisinde
92
İstasyonda Yağış, Sis, Buz Sisi veya Oraj
7.4.3. ww = 30-39 Toz Fırtınası, Kum Fırtınası, Kar Sürülmesi veya Kar
92
Savrulması.
7.4.4. ww = 40-49 Rasat zamanında Sis veya Buz Sisi 93
7.4.5. ww = 50-59 Çisenti 93
7.4.6. ww = 60-69 Yağmur 94

-8-
İçindekiler Sayfa
7.4.7. ww = 70-79 Sağanak Halinde Düşmeyen Katı Yağış 94
7.4.8. ww = 80-90 Sağanak Şeklinde Yağış 95
7.4.9. ww = 91-99 Hâlihazır veya Geçmiş Saatte Oraj ve Hâlihazırda Yağış 95
7.4.10. Hâlihazır Hava Kodlama Esasları 96
7.4.11. 00-03 Arası Hadiseler (Son Saat İçerisinde Bulutların Durumu) 96-97
7.5. Hâlihazır Hava Tespit Edilirken Dikkat Edilecek Hususlar. 98
7.6. Bazı Hadiseler İçin Açıklamalar ve Limitler 99-100
7.7. Hâlihazır Hava Sembolleri 101
7.8. Havacılık Meteorolojisinde Kullanılan Hâlihazır Hava Kısaltmaları 102
7.9. İkinci Hâlihazır Hava (960ww) 103
7.10. İkinci 99 Hadise Tablosu (961w1w1 Grubu İçin) 104-108
7.11. Otomatik İstasyonlar İçin Hâlihazır Hava Kod Tablosu 109-113

8. SORULAR 114-122

9. POSTERLER 123
9.1. Hidrometeorlar 123
9.2. Fotometeorlar 124
9.3. Elektrometeorlar ve Litometeorlar 125

KAYNAKLAR 126

-9-
ÖNSÖZ

Meteorolojinin temelini ölçüm ve gözlemler oluşturmaktadır. Meteorların tanımlanması ve

tespit edilmesi meteorolojik gözlemlerin en önemli konularından biridir. Meteorlar hakkında
daha fazla bilgi sahibi olmak, hem hava tahmini yapanlara, hem de hava tahmini için gözlem
yapan rasatçılara büyük ölçüde katkı sağlayacağından şüphe yoktur. Meteorların iyi
bilinmemesi bir takım yanılgılara sebep olmaktadır. Örneğin; çöl tozları ile rüzgâr tarafından
yerden kaldırılan tozlar veya sağanak yağmur ile aralıklı yağmurlar sık sık karıştırılmaktadır.

Son yıllarda yurdumuz otomatik meteoroloji gözlem ağıyla donatılmış olmasına rağmen bulut
ve meteor gözlemleri çoğunlukla rasatçılarımız tarafından yapılmaktadır. Bu gözlemlerde
tamamen otomatik hale dönüşse bile, otomatik gözlem sonucunu yorumlamak için de bilgiye
ihtiyaç vardır.

Meteoroloji çalışanlarının ve gönüllü hava gözlemcilerinin kullanımına sunulan bu kitapçıkta

verilen açıklamalar, renkli fotoğraflar ile desteklenerek daha kolay anlaşılır olması
sağlanmıştır. Ülkemiz vatandaşları ve görevli gözlemcilerin çektiği meteorlar ve bulutlardan
oluşan fotoğraflar, hızlandırılmış videolar derlenerek bir albüm haline getirilebilir.

Havanın gözü kulağı olan rasatçılarımız gece gündüz demeden aralıksız gözlemler
yapmaktadır. Rasatçılarımızın günümüz şartlarının sağladığı olanakları da kullanarak uluslar
arası dolaşıma verdikleri meteorolojik parametrelerden oluşan mesajlarını daha kaliteli hale
getirmek için uydu-radar görüntülerinden ve güncel meteorolojik haritalardan bulundukları
yerdeki meteorolojik durumu sürekli takip etmeleri meteorların teşhisinde oldukça faydalı
olacaktır.

Uygulamada bu kaynakta gördüğünüz eksiklikler ve önerdiğiniz ilaveler bildirildiği takdirde

gerekli güncellemeler yapılacaktır. Tüm fedakâr ve vatansever meteoroloji çalışanlarına
gönülden başarılar diliyorum.

Genel Müdür

- 10 -
1. GİRİŞ

1.1. Meteorolojide Meteor Nedir?

Atmosferde veya yer yüzeyinde gözlemlenen herhangi bir meteorolojik olay meteor olarak
bilinir. Bu bir yağış, atmosferde asılı duran parçacıklar, katı veya sıvı parçacıkların nesneler
üzerinde birikimi şeklinde olabilir. Bu aynı zamanda elektriksel veya ışıksal bir olay da
olabilir. Meteorlar genellikle gözlemle tespit edilebilir. Sadece gök gürültüsü işitilerek rasat
edilir.

Uzaydan dünya atmosferine giren astronomik meteorlar genellikle “yıldız kayması” olarak
bilinir. Birçok insan meteor denilince bunlardan bahsedildiğini sanır. Bu sebepten dolayı
meteorolojistler meteor kelimesinin astronomideki meteor ile karıştırılmaması için özel olarak
tanımlamışlardır.

1.2. Meteorların Sınıflandırılması

Meteorlar çok çeşitli karakterlere sahip olmasına rağmen oluşturan parçacıklar veya
oluşumlarındaki fiziksel süreçler göz önüne alınarak meteorlar dört gruba ayrılabilir:

i. Hidrometeorlar

ii. Litometeorlar

iii. Fotometeorlar

iv. Elektrometeorlar

- 11 -
2. HİDROMETEORLAR

2.1. Hidrometeorların Tanımı

Hidrometeorlar katı veya sıvı su parçacıklarından meydana gelir. Hidrometeorlar atmosferden

yere doğru düşebilir, atmosferde asılı kalabilir, yer yüzeyinden atmosfere savrulabilirler ya da
nesneler üzerinde birikebilirler. Yerdeki su birikintileri veya kar örtüsü hidrometeor olarak
dikkate alınmamaktadır.

2.2. Hidrometeorların Sınıflandırılması

Hidrometeorlar beş gruba ayrılırlar.

1. Atmosferde asılı duran hidrometeorlar (bulut, sis).

2. Atmosferden yere düşen hidrometeorlar (yağmur, kar, vs.).

3. Yer yüzeyinden rüzgâr tarafından kaldırılan hidrometeorlar (tipi, sprey).

4. Nesneler üzerinde biriken hidrometeorlar (çiy, kırağı).

5. Girdap şeklindeki hidrometeorlar (hortumlar).

2.3. Atmosferde Asılı Kalan Parçacıkların Oluşturduğu Hidrometeorlar

2.3.1. Sis

Çok küçük su damlacıklarının havada hareketsiz kalışı olayına, diğer bir ifade ile; Stratus
bulutunun yer yüzeyinde meydana gelmiş haline sis denir. Sis olduğu zamanlarda
yeryüzündeki yatay görüş uzaklığı 1 km’ den daha azdır. Genel olarak sisin tabanı yerden 300
Fit (100 metre) veya daha fazla yükselmesi halinde, Stratus bulutu olarak rapor edilir. Sisin
içinde nispi nem % 80 in üzerindedir.

Sisin rengi beyaz ve parlaktır. Bazen toz veya dumanla karıştığı zamanlarda sarımtırak bir
renk alır ve bu durumda daha yoğun olarak görülür. Böyle durumlarda yer yüzeyinde uzun
süre kalabilir.

Oluşum şekillerine göre sis çeşitleri;

i. Cephesel sis
ii. Radyasyon sisi
iii. Adveksiyon sisi
iv. Buharlaşma sisi
v. Yamaç (yukarı eğim) sisi
vi. Dağ (tepe) sisi

- 12 -
Fotoğraf 1 : Sis

2.3.1.1. Cephesel Sis

Cephesel sis, cephe geçişlerinde yer seviyesindeki havanın soğuk ve kararlı olması
durumunda, su damlacıklarının sıcak havadan aşağıya doğru düşerken buharlaşması nedeniyle
oluşan sistir. Havanın hafif rüzgârlı olması durumunda, yağmur damlalarının buharlaşmasıyla
yer yüzeyine yakın kısımlarda hava doymuş hale gelerek sis oluşur. Cephesel sis genellikle
sıcak cephe geçişlerinde meydana gelir.

2.3.1.2. Radyasyon Sisi

Yeryüzüne yakın hava nemli ise, geceleri radyasyon kaybından dolayı soğuyarak doymuş hale
gelir ve sis oluşur. Bu tip sislere radyasyon sisi denir. (Güneşten dünyaya gelen kısa ve uzun
dalga boylu enerjiye radyasyon denir. Yeryüzünün bulutsuz gecelerde radyasyon yani enerji
kaybetmesi sonucunda radyasyon sisi oluşur.)

Radyasyon sisi karada 2 metre, denizde ise 10 metre kalınlığı geçmeyen sığ bir tabaka
halindedir. Bu yüzden radyasyon sisine sığ sis veya yer sisi de denir.

- 13 -
Fotoğraf 2 : Radyasyon Sisi ve Pus

2.3.1.3. Adveksiyon sisi

Adveksiyon sisi, nispeten sıcak ve nemli havanın daha serin bir yüzey üzerinde hareket etmesi
ile oluşur. Hava parseli soğuk yüzeyle temas ederken alttan soğur ve doymuş hale gelmesi
sonucunda adveksiyon sisi meydana gelir.

Örnek :

1. Serin bir deniz yüzeyinin nispeten sıcak ve nemli havayla temas etmesi durumunda,

2.Yer yüzeyi don veya karla kaplı olduğunda, üzerinden nispeten daha sıcak ve nemli havanın
geçmesi durumunda adveksiyon sisi oluşur.

2.3.1.4. Buharlaşma Sisi

Soğuk adveksiyon sisi de denir. Soğuk ve kararlı bir hava parseli daha sıcak bir su yüzeyi
üzerinden hareket etmesi ile oluşur. Sıcak su yüzeyinden meydana gelen buharlaşma,
üzerinden geçen soğuk hava ile temas ederek doymuş hale gelir. Su buharının soğuk hava
içerisinde yoğuşmasıyla ortaya çıkan bir sis çeşididir. “Buhar sisi”, “deniz dumanı” veya
kutup bölgelerinde “arktik deniz sisi” olarak da bilinir.

- 14 -
2.3.1.5. Yamaç (Yukarı Eğim) Sisi

Bir hava parseli meyilli bir arazide yukarıya doğru aktığı zaman oluşur. Yukarı seviyeler daha
soğuk olduğundan, hava adyabatik* olarak doyma sıcaklığına geldiğinde sis oluşmaya başlar.
Yamaç sisi aynı zamanda bir çeşit tepe sisidir. Bu durum aşağı seviyelerde olan bir gözlemci
için Stratus bulutu, bu seviyede olan bir gözlemci için sis, daha yukarılardan bakan bir başka
gözlemci için ise de Stratus bulutunun tepesi olarak görünecektir.

Fotoğraf 3 Yamaç / Tepe Sisi

2.3.1.6. Dağ (Tepe) Sisi

Tepe sisi, yüksek yerleri (dağ, tepe) kaplayan alçak bulutları ifade eden bir terimdir. Yamaç
sisinde olduğu gibi her zaman yukarı hareket gerektirmez. Bulut tabanı tepenin altında
olduğunda açıkça görülür. Aşağı seviyelerden bakıldığında Stratus bulutu olarak
değerlendirilir.

*: Adyabatik : Dışarıdan ısı alış verişi olmama durumu.

- 15 -
2.3.2. Buz Sisi

Küçük buz kristallerinin çok düşük sıcaklıklarda havada hareketsiz kalışı olayına buz sisi
denir. Buz kristalleri, genellikle güneş ışığı altında parlar. Buz sisi, cisimler üzerinde kırağı
veya buz iğnesi görünümünde zerrelerin birikmesine sebep olur. Ayrıca hale olayı olarak
bilinen optik bir olayı da meydana getirebilir. Buz sisi içinde görüş uzaklığı 1 km den azdır.
Buz sisi, çoğu kez normal sisten meydana gelir. Sıcaklığın sıfır derecenin altında olması ve
sıcaklık düşüşünün devam etmesi ile su damlacıkları buz kristallerine dönüşerek, buz sisini
meydana getirirler. Hâlihazır hava kod tablosunda 48 ve 49 numaralı hadiselerdir.

2.3.3. Pus

Mikroskobik su damlacıklarının veya higroskopik parçacıkların, havada serbest kalması

olayına pus denir. Su damlası veya buz kristallerinden olmayan gözle görülemeyen
parçacıklar sebebiyle görüş uzaklığı 1 ila 10 km arasındadır. Nispi nem % 70 veya daha
fazladır. Genel olarak yeryüzünü kaplayan ince grimsi bir örtü görünümündedir. Hem su
damlacıkları, hem de katı parçacıklar halinde olabilir. Pus yoğunlaşıp görüş uzaklığı 1 km. nin
altına düştüğünde hadise sis olarak değerlendirilir. Bu yüzden pusa hafif sis (yoğun olmayan
sis) de denir. Hâlihazır hava kod tablosunda 10 numaralı hadisedir.

Fotoğraf 4 : Pus

- 16 -
2.3.4. Sis ile Pus Arasındaki Farklar

Sis, mikroskobik su damlacıklarının yer yüzeyindeki yatay görüş uzaklığını bir kilometrenin
altına düşürmesi durumudur. Pus olayında ise yatay görüş uzaklığı bir kilometrenin altına
düşmez.

Görüş uzaklığının azalması sis içerisindeki damlacıkların sayısal yoğunluğuna ve boyutsal

dağılımına bağlıdır. Sis hadisesinde nispi nem pusa nazaran daha yüksektir. Sis içerisinde
hava genellikle nemli ve ıslak hissedilir. Sis beyazımsı, pus ise grimsi renktedir.

2.4. Yere Düşen Hidrometeorlar (Yağış)

Yağışın meydana gelmesi için gerekli şartlar havanın yeterince nemli olması ve soğumasıdır.
Bir hava parseli yer yüzeyinden yukarılara doğru yükseldiğinde sıcaklığı azalır. Bu durumda
yoğunlaşma ve bulut oluşumu başlar. Tropopoz seviyesine kadar olan yüksek atmosferde
normal şartlarda sıcaklık yükseldikçe azalmaktadır (ortalama 0.65° / 100 m). Nemli havanın
soğuması çoğu zaman havayı yukarıya doğru harekete zorlayan etmenlerin varlığıyla
gerçekleşir.

Yoğunlaşma sonucu meydana gelen su damlacıkları çıplak gözle görülemeyecek kadar çok
küçüktürler. Bu su damlacıklarının bir arada toplanmasından bulutlar meydana gelir.
Bilindiği gibi her buluttan yağış olmaz. Bunun sebebi bulutların içerisindeki su
damlacıklarının çapları çok küçük olduğundan yer yüzeyine kadar inemeden
buharlaşmalarıdır. Bir buluttan yağış oluşabilmesi için bulut içerisindeki su damlacıklarının
daha iri (çap > 0,5 mm ) olması gerekir. Yağmur damlası ile bulutu oluşturan damlacıklar
arasındaki fark çaplarının büyüklüğüdür. Yağmur damlaları daha büyük ve buna bağlı olarak
düşme hızı daha fazla olduğundan buharlaşmadan yer yüzeyine kadar ulaşabilirler.

Yağış oluşum çeşitleri:

i. Orografik yağışlar: Sıcak ve nemli bir hava kütlesi bir dağ yamacında yükselerek
yoğunlaşması sonucu oluşur.

ii. Konvektif yağışlar: Yer yüzeyinin güneş tarafından ısıtılması sonucu havanın
yoğunluğu ve basıncı çevresine göre azalarak yükselmeye başlar, yukarı seviyelerdeki
soğuk havayla karşılaşarak yoğunlaşması neticesinde yağış oluşur. Bu tip yağışlar
sağanak şeklinde meydana gelir.

iii. Cephesel yağışlar: Farklı sıcaklıktaki iki hava kütlesi karşılaştıklarında sıcak hava
soğuk havanın üzerine doğru yükselerek yoğunlaşma ve yağış oluşumuna sebep olur.
Cephesel yağışlar oldukça geniş alanları etkilerler.

- 17 -
2.4.1. Yağmur

Çapları 0.5 mm den büyük olan su damlalarının, bulutlardan yeryüzüne düşmelerine yağmur
denir. Yağmur Altostratus, Nimbostratus, Stratocumulus, Cumulus ve Cumulonimbus
bulutlarından meydana gelir. Normal olarak yağmur damlaları çisenti damlalarından daha
büyüktür.

Fotoğraf 5 : Yağmur ve Çisenti Damlaları

2.4.1.1 Aralıklı Yağmur

Rasat yapılan son saat içerisinde, yani bir saatlik periyot zarfında, şiddetinde az da olsa bir
değişiklik olmakla birlikte, en az bir defa kesilen ve tekrar başlayan sağanak şeklinde
olmayan yağmurdur. ( Hâlihazır hava kod tablosundaki 60, 62 ve 64 hadiseleri )

2.4.1.2. Devamlı Yağmur

Rasat saati dahil, rasattan önceki bir saatlik periyot içerisinde, şiddetinde az da olsa, bir
değişiklik olmakla birlikte, ara vermeden devam eden sağanak şeklinde olmayan yağmurdur.
(Hâlihazır hava kod tablosundaki 61, 63 ve 65 hadiseleri )

Uygulamada yağış önce aralıklı olarak başlatılır. Eğer bir saat içerisinde hiç kesilmez ise
devamlı yağışa çevrilir.

2.4.1.3. Hafif Yağmur

Rasat saatinden önceki 10 dakikalık periyot içerisinde, 0.5 mm den daha az su bırakan
yağmurdur. (Hâlihazır hava kod tablosundaki 60 ve 61 hadiseleri )

- 18 -
2.4.1.4. Orta Kuvvette Yağmur

Rasat saatinden önceki 10 dakikalık periyot içerisinde, 0.5 mm ile 1.3 mm arasında su bırakan
yağmurdur. (Hâlihazır hava kod tablosundaki 62 ve 63 hadiseleri )

2.4.1.5. Kuvvetli Yağmur

Rasat saatinden önceki 10 dakikalık periyot içerisinde, 1.3 mm den fazla su bırakan
yağmurdur. (Hâlihazır hava kod tablosundaki 64 ve 65 hadiseleri )

2.4.1.6. Donan yağmur

Aşırı derecede soğumuş su damlalarının, yeryüzünde bulunan bir cisme veya havada uçan bir
uçağa çarparak donmasına donan yağmur denir. (66 ve 67 hadiseleri)

Fotoğraf 6 Donan Yağmur (Glaze)

- 19 -
2.4.2. Çisenti

Çapları 0.5 mm den küçük olan ve oldukça düzgün bir yapıya sahip su damlacıklarından
meydana gelen yağıştır. Çisenti yağışındaki damlacıkların çaplarının büyüklükleri birbirlerine
çok yakındır. Çisenti yağışı Stratus bulutundan meydana gelir. Çisenti yağışında yağış
miktarı kıyı ve dağlık bölgelerde saatte 1 mm. yi aşabilir.

Fotoğraf 7 : Çisenti

2.4.2.1. Aralıklı Çisenti

Rasat yapılan son saat içerisinde, yani bir saatlik periyot zarfında, şiddetinde yavaş bir
değişiklik olmakla birlikte, en az bir defa kesilen ve tekrar başlayan çisenti yağışıdır.
(Hâlihazır hava kod tablosundaki 50, 52 ve 54 hadiseleri )

2.4.2.2. Devamlı Çisenti

Rasat saati dahil, rasattan önceki bir saatlik periyot içerisinde, şiddetinde az da olsa bir
değişiklik olmakla birlikte, ara vermeden devam eden çisenti yağışıdır. (Hâlihazır hava kod
tablosundaki 51, 53 ve 55 hadiseleri )

2.4.2.3. Hafif Çisenti

Rasat saatinden önceki 10 dakikalık periyot içerisinde, 0.1 mm den daha az su bırakan çisenti
yağışıdır. (Hâlihazır hava kod tablosundaki 50 ve 51 hadiseleri )

- 20 -
2.4.2.4. Orta Kuvvette Çisenti

Rasat saatinden önceki 10 dakikalık periyot içerisinde, 0.1 ile 0.8 mm arasında su bırakan
çisenti yağışıdır. (Hâlihazır hava kod tablosundaki 52 ve 53 hadiseleri)

2.4.2.5. Kuvvetli Çisenti

Rasat saatinden önceki 10 dakikalık periyot içerisinde, 0.8 mm den fazla su bırakan çisenti
yağışıdır. (Hâlihazır hava kod tablosundaki 54 ve 55 hadiseleri )

2.4.2.1. Donan çisenti

Çisenti damlalarının yeryüzündeki veya havadaki bir cismin yüzeyine çarparak donması
şeklinde meydana gelen yağışa donan çisenti denir. (Hâlihazır hava kod tablosundaki 56 ve
57 hadiseleri )

2.4.3. Kar

Genellikle dal budak salmış veya yıldız biçimindeki buz kristallerinin yağışıdır. Bu
kristallerin bir araya toplanmasıyla kuşbaşı şeklinde meydana gelen yağışa kar adı verilir.

Kar kristallerinin şekli, boyutu ve geliştikleri ortam içerisinde yoğunluk, sıcaklık ve havanın
aşırı doymuşluk durumuna göre önemli ölçüde farklılık gösterir. Kar yağışı genellikle kar
kristallerinin çeşitli tiplerini içerir ve bir kar yağışı sırasında hemen hemen her tür kristal
gözlemlenebilir. -5 ° C'den daha düşük sıcaklıklarda, buz kristalleri, kar taneleri oluşturmak
üzere birbirine yapışır.

Yağmurda olduğu gibi son bir saat içerisinde hiç kesilmemiş ise devamlı kar, en az bir defa
kesilmiş ise aralıklı kar olarak adlandırılır.

Yağmur yağışı devam ederken yağışın cinsi kara dönüşmeye başladığı zaman yağmuru kesip
direk kar yağışını başlatmak uygun değildir. Rasatçının durumu iyice gözlemleyip önce
yağmuru, karla karışık yağmur yağışına, daha sonrada kar yağışına dönüştürerek kayıt altına
alması gerekir. Bu olayın tam tersi de meydana gelebilir. Örneğin; istasyonda kar yağışı
mevcut ise, kar yağışının kısa bir süre de olsa önce karla karışık yağmura, daha sonrada
yağmura dönüştürülmesi isabetli bir gözlem kaydı olacaktır.

- 21 -
Fotoğraf 8 Kar Yağışı

2.4.3.1. Hafif Kar

Kar taneleri genellikle küçük ve seyrek olan kar yağışıdır. (Hâlihazır hava kod tablosundaki
70 ve 71 hadiseleri)

2.4.3.2. Orta Kuvvette Kar

Kar taneleri biraz daha büyüktür ve görüş mesafesi daralmaya başlar. (Hâlihazır hava kod
tablosundaki 72 ve 73 hadiseleri

2.4.3.3. Kuvvetli Kar

Kar taneleri büyüktür ve görüş mesafesi 1000 metrenin altına düşer. (Hâlihazır hava kod
tablosundaki 74 ve 75 hadiseleri)

- 22 -
2.4.4. Kar Grenleri (Kar Taneleri)

Çok küçük, beyaz ve sık buz zerreleri yağışıdır. Çapları çoğu kez 1 mm den küçük olan bu
zerrelerin görünümü; düz, ince veya bazen uzundur. Genel olarak kar grenleri Stratus
bulutundan veya sisin içinden düşerler. Hava sıcaklığı 0 ile -10oC arasındadır. Parçacıklar sert
bir zemine çarptığında sıçramazlar. Bu yağış, çisentinin soğuk havalarda katı yağışa
dönüşmüş şekli olarak da düşünülebilir. (Hâlihazır hava kod tablosundaki 77 numaralı
hadisedir)

Fotoğraf 9 Kar Grenleri (Kar Taneleri)

2.4.5. Kar Paletleri

Beyaz ve sık buz zerrelerinin yağışı olup, taneleri küre veya koni şeklindedir. Bu kar
paletlerinin çapları yaklaşık olarak 2 ile 5 mm arasındadır. Buz zerreleri gevrek olduğundan,
sert bir yüzeye düştüklerinde parçalanırlar. Kar paletleri genellikle sıcaklığın 00 C civarında
olduğu zaman, sağanak içinde kuşbaşı kar veya yağmurla beraber yere düşerler.
Stratocumulus ve Cumulonimbus bulutlarından meydana gelirler. Bu hadise meydana
geldiğinde kuvvetine göre Hâlihazır hava kod tablosundaki 87 veya 88 kod rakamlarından biri
kullanılır. Bazı kaynaklarda kar paletlerine “groupel” de denir.

- 23 -
Fotoğraf 10 Kar Paletleri (Groupel)

2.4.6. Dolu

Çapı 5 ila 50 mm. bazen daha fazla olan, sert buz topakları şeklindeki katı yağıştır. Buz
topakları küre, koni veya düzensiz şekilde ve çoğu kez birbiri üzerine yığılmış, şeffaf kar
şeklinde, eş merkezli buz halkalarından oluşmuş bir yapıya sahiptir.

Dolu yağışı Cumulonimbus (Cb) bulutundan meydana gelir. Bir dolunun kesiti incelendiğinde
iç içe tabakalar görülür. Bunun sebebi; dolu tanesinin dikey akımlar sebebiyle bulut içinde
defalarca aşağı ve yukarı doğru hareket etmesidir. Böylece üzerinde her defasında temas eden
yağmur damlaları donarak, yeni bir tabaka meydana getirir.

- 24 -
Fotoğraf 11 Dolu

2.4.6.1. Küçük Dolu

Çapları 5 mm. ye kadar olan yarı saydam buz parçacıkları yağışıdır. Bu parçacıklar genellikle
küresel bazen de konik yapıdadır. Küçük dolu, daima Cumulonimbus bulutundan ve sağanak
şeklinde yağar. Küçük dolu, kar paletlerinin üzerinin kısmen ya da tamamen buz tabakasıyla
kaplanması sonucu oluşur. Kar paletlerinin aralarındaki boşluklar su veya buz ile dolar, bazen
dış kısımda kabuk şeklinde ince bir buz tabakası meydana gelir. Buradaki su bulut
içerisindeki damlacıklardan veya kar paletlerinin bir kısmının erimesinden kaynaklanabilir.
Küçük dolular oldukça yoğundur (0,8 gr/cm3 < yoğunluk < 0,99 gr/cm3). Küçük dolular
kolayca kırılmazlar. Sert bir zemine düştüklerinde, temas esnasında oluşan ses kolaylıkla
duyulur. Küçük dolu, kar paletleri ile dolu arasında bir ara geçiş aşamasıdır. Yüksek
yoğunluğu ve yüzeyinin düzgünlüğü ile kar paletlerinden, çapının küçüklüğü ile de doludan
ayrıt edilebilir. Küçük dolu yağışı olduğunda (oraj hadisesi yok ise) kar paletlerinde olduğu
gibi kuvvetine göre Hâlihazır hava kod tablosundaki 87 veya 88 kod rakamlarından biri
kullanılır.

- 25 -
2.4.7. Buz Paletleri

Saydam veya yarı saydam, küre veya koni şeklinde, bazen şekilsiz olan ve çapı 5 mm veya
daha az olan buz taneleri yağışıdır. Buz paletleri, sert bir yüzeye düştüklerinde, çarpmadan
dolayı ses çıkarır ve kırılırlar. Buz paletleri aşağıdaki şekillerde oluşurlar:

a- Yağmur damlalarının donması veya erimiş damlaların yeniden kar haline gelmesi
sonucu.
b- Kar tanelerinin ince bir buz tabakası ile kaplanması sonucu meydana gelirler.

Buz paletleri yağışı olduğunda, Hâlihazır hava kod tablosundaki 79 rakamı ile rasada dahil
edilir.

Fotoğraf 12 Buz Paletleri

- 26 -
2.4.8. Buz Kristalleri (Diamond Dust).

Bunlar, dallı budaklı olmayan buz kristalleri yağışıdır. Buz prizmaları iğne, sütun veya tabak
şeklinde olup, çoğu zaman havada asılı duran bir cisim görünümündedir. Genellikle bulutsuz
havada meydana gelirler.

Buz prizmaları, güneş altında parladıkları zaman, ışık saçan sütunlar veya hale olayını
meydana getirirler. Bu olay daha ziyade kutup bölgelerindeki kararlı hava kütlelerinde ve çok
düşük sıcaklıklarda meydana gelir. ( 76 numaralı hadisedir, açık veya sisli havalarda oluşur. )

Fotoğraf 13 Buz Kristalleri (Diamond Dust)

- 27 -
2.5. Bulut Cinsi ve Yağış İlişkisi, Damla Çapı ve Düşme Hızı İlişkisi

2.5.1. Bulutun Cinsine Göre Meydana Getirebileceği Yağış Çeşitleri

Bulutun cinsine göre meydana getirebileceği yağış çeşitleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buz
kristalleri yağışının bulutsuz havada da meydana gelebileceğine dikkat edilmelidir.

Bulut Bulut
As Ns Sc St Cu Cb
Yağış Yok

Yağmur + ++ + +, s ++, s

Çisenti +

+ + + + +, s +, s
Kar

Kar
+
grenleri

Kar
+ +, s +, s
paletleri

Diamond
+ +
dust

Dolu +, s

Buz
+ +
paletleri
Tablo 1 : + = mümkün, ++ = genellikle, s = sağanak şeklinde

- 28 -
2.5.2 Su Damlalarının Çaplarına Göre Düşüş Hızları

Serbest atmosferde düşen bir cisim aşağıdaki üç kuvvetin etkisi altında kalır.

i. Yerçekimi kuvveti

ii. Kaldırma kuvveti nedeniyle yükselme.

iii. Hareketinden dolayı hava sürtünmesi

Eğer yerçekimi kuvveti diğer iki kuvvetin bileşkesinden fazla ise parçacık yere doğru hareket
eder. Aksi takdirde, düşen parçacığa etki eden yerçekimi kuvveti diğer iki kuvveti yenemez
ise, parçacık havada asılı kalır.

Serbest düşen bir cisim belirli bir maksimum hıza ulaştıktan sonra hızı sabitlenir. Bu hıza
terminal hızı denir. Bir yağmur damlasının çapının büyüklüğüne göre terminal hızı aşağıdaki
tabloda verilmiştir. Tabloda da görüldüğü gibi damla çapı büyüdükçe hız artmaktadır.

Çap (μ) Terminal Hızı (m/s)

2 0.00012
8 0.00192
100 0.27
200 0.72
500 2.06
1000 4.03
2000 6.49
5000 9.09
5800 9.17
Tablo 2 Damla Çapı ve Düşme Hızı

1 μ = 10-3mm. = 10-6 m.

- 29 -
2.6 . Rüzgâr Tarafında Kara ya da Deniz Yüzeyinden Kaldırılan Hidrometeorlar

2.6.1. Kar Sürülmesi

Kar parçacıklarının rüzgâr tarafından yeryüzünden biraz yukarıya kaldırılarak Rüzgâr

yönünde hareket ettirilmesidir. Bu olayda; göz seviyesindeki görüş mesafesi, tamamen
kapanmaz. Bu hadiseye “alçaklarda kar savruntusu“ da denir. Hâlihazır hava kod
tablosundaki 36 ve 37 numaralı hadiselerdir.

Fotoğraf 14 Kar Sürülmesi

2.6.2. Kar Savrulması

Rüzgâr tarafından, yeryüzünden yeterince yükseklere kaldırılmış, kar parçacıklarının

tamamıdır. Bu olayda; göz seviyesindeki* görüş mesafesi oldukça daralır. Bu hadiseye
“yükseklerde kar savruntusu” veya halk arasında “tipi” de denir. Kar savruntusunun çok
kuvvetli olması halinde gökyüzü ve güneş hiç görülmeyebilir. Hâlihazır hava kod
tablosundaki 38 ve 39 numaralı hadiselerdir.

*:Dünya Meteoroloji Teşkilatı kaynaklarında göz seviyesi yüksekliği 1,80 metre olarak
alınmaktadır.

- 30 -
 Fotoğraf 15 Kar Savrulması

2.6.3. Sprey

Deniz veya göl yüzeyinden kuvvetli rüzgârlar tarafından koparılarak havaya karıştırılan su
zerrelerinin tamamına sprey denir. Kuvvetli rüzgâr tarafından, genellikle geniş su
yüzeylerinde meydana gelen dalga tepelerinden su parçaları koparılmak suretiyle atmosferin
içinde yükseklere kadar taşınır. Bu olay kıyı bölgelerinde sık sık gözlemlenir.

Fotoğraf 16 Sprey ve Spreyin Oluşturduğu Gökkuşağı

- 31 -
2.6.4. Kar Anaforu (Snow Devil)

Yerdeki kar parçacıklarının dikey bir eksen üzerinde dönen bir kolon şeklindeki rüzgâr
anaforu tarafından yerden kaldırılması olayıdır.

Fotoğraf 17 Kar Anaforu (Snow Devil)

2.6.5. Buhar Anaforu (Steam Devil)

Soğuk hava, nispeten daha sıcak bir su kütlesinin veya doygun yüzeyin üzerinde olduğunda
oluşan, doymuş hava parselinin küçük çaplı bir kolon şeklinde dikey bir eksen etrafında
dönmesi olayıdır.

Fotoğraf 18 Buhar Anaforu (Steam Devil)

- 32 -
2.7. Nesneler Üzerinde Biriken Hidrometeorlar

2.7.1. Su Damlacıklarının Birikmesi

2.7.1.1. Sis Damlacıklarının Nesneler Üzerinde Birikmesi (Sis Çiyi)

Yüzey sıcaklığının 0oC nin üzerinde olduğu durumlarda aşırı soğumamış sis (Stratus bulutu)
damlacıklarının nesneler üzerinde birikmesi olayıdır.

Fotoğraf 19 Sis Damlacıklarının Nesneler Üzerinde Birikmesi

- 33 -
2.7.1.2. Çiy

Açık havada su buharının yoğunlaşması sonucu, su damlacıklarının yer yüzeyinde ve yere

yakın cisimler üzerinde birikmesi olayına çiy denir.

Çiyin iki çeşidi vardır.

i) Normal Çiy
ii) Adveksiyon Çiyi

Fotoğraf 20 Çiy

2.7.1.2.1. Normal Çiy

Yüzeyi genellikle gece soğumasından dolayı yeterince serin olan cisimlerin üzerinde havadaki
nemin direk yoğuşmasıdır.

2.7.1.2.2. Adveksiyon Çiyi

Yer yüzeyindeki nesneler yeterince soğuk olduğu durumlarda üzerinden geçen havayla temas
etmesi neticesinde su buharının direk yoğuşması şeklinde oluşur.

- 34 -
2.7.2. Buz Parçacıklarının Birikmesi

2.7.2.1. Beyaz Çiy (Donan Çiy)

Çiy damlacıklarının donması olarak tanımlanır.

Fotoğraf 21 Beyaz Çiy

2.7.2.2. Kırağı

Kristal görünümündeki buz parçacıklarının yeryüzü ve yere yakın cisimler üzerindeki

birikintisine kırağı denir. Bunlar genellikle pul, iğne, kuş tüyü veya yelpazeler şeklinde
oluşurlar. Meydana geliş şekilleri çiye benzemektedir, ancak burada hava sıcaklığı yer
seviyesinde 0oC nin altındadır.

Çiyde olduğu gibi kırağının da iki çeşidi vardır.

i) Normal Kırağı
ii) Adveksiyon Kırağısı

- 35 -
Fotoğraf 22 Kırağı

2.7.2.2.1. Normal Kırağı

Genellikle gece radyasyon kaybından dolayı cisimler yeterince soğuduğunda üzerlerinde buz
parçacıklarının birikmesi olayıdır.

Yer yüzeyine yakın seviyedeki su buharı, açık gecelerde radyasyon kaybı nedeniyle yüzeyin
yeterince soğuması, bunun sonucunda soğuk yüzeyler üzerinde su buharının iğne, yelpaze,
kus tüyü, vb. şeklinde buz birikintileri oluşmasına sebep olur. Bu oluşuma normal kırağı
denir.

Normal kırağı muhtemelen yer seviyesi veya yer seviyesine yakın cisimlerin yatay
yüzeylerinde birikir. Özellikle yılın soğuk gecelerinde, havanın sakin ve açık olduğu
zamanlarda gözlenir.

- 36 -
2.7.2.2.2. Adveksiyon Kırağısı

Yeterince soğuk olan cisimlerin, hareket eden havadaki su buharı ile temas ederek üzerlerinde
buz kristallerinin birikmesidir. Bu kristal şeklindeki buz birikimine adveksiyon sonucu oluşan
kırağı denir.

Adveksiyon kırağısı genellikle dikey yüzeylerde oluşur. Sıcak ve nemli havanın aniden yüzey
sıcaklığı sıfır derece veya daha soğuk yüzeyler üzerinden geçmesi ile yelpaze şeklinde kırağı
birikimi oluştuğu gözlenir.

2.7.2.3. Kırağı Buzu (Rime)

İçlerinde hava kabarcıkları bulunan buz birikintileridir. Bu olay aşırı derecede soğumuş, çok
küçük su damlalarının ani olarak donmasıyla oluşur. Bazen büyüyerek kalın bir buz tabakası
halini alabilir. Bu tip kırağı yere yakın seviyelerde, cisimlerin Rüzgâra bakan taraflarında,
sivri uçlarda veya keskin kenarlarda meydana gelebilir. Bazen; dağlık bölgelerde, bulut
damlacıklarının donması sonucunda oluşur. Serbest atmosferde ise; kırağı buzu uçuş yapan
uçaklar üzerinde meydana gelir. Uçak üzerinde buz tabakasının kalınlaşması halinde büyük
bir ağırlık meydana getireceğinden, tehlike oluşturur. Üç çeşidi vardır.

Fotoğraf 23 Kırağı Buzu (Rime)

- 37 -
2.7.2.2.1. Yumuşak Kırağı Buzu

Esas olarak ince iğnelerden veya buz kristallerinden oluşan gevrek kırağı buzudur. Genellikle
hava sıcaklığı -8oC nin altında olduğu durumlarda oluşur.

Fotoğraf 24 Yumuşak Kırağı Buzu

- 38 -
2.7.2.2.2. Sert Kırağı Buzu

Genellikle beyaz, dal budak salmış buz kristalleriyle bezenmiş kırağı buzudur. Aşırı soğumuş
su damlacıklarının aniden donmasıyla meydana gelir. Sert kırağı buzu esas olarak -2 ° C ile
-10 ° C arasındaki sıcaklıklarda oluşur.

Fotoğraf 25 Sert Kırağı Buzu

2.7.2.2.3. Saydam Kırağı Buzu

Billur buza benzeyen, düzgün olmayan bir yüzeye sahip, genellikle şeffaf, yoğun kırağı
buzudur. Genellikle dağlık bölgelerde meydana gelir. Serbest atmosferde ise rüzgâra maruz
kalan uçak yüzeylerinde oluşabilir. 0 ° C ile -3 ° C arasındaki ortam sıcaklığında oluşur.

2.7.2.4. Nesneler Üzerinde Düzgün Bir Buz Tabakası Oluşması

2.7.2.4.1 Billur Buz (Glaze)

Yüzey sıcaklığı 0 0C ‘in altında olan cisimler üzerinde, aşırı derecede soğumuş yağmur veya
çisenti damlalarının donması sonucu meydana gelir. Bunların şekilleri düzgün ve şeffaf
görünümdedir. Billur buz, yağmur damlalarının oldukça kalın ve donma noktasının altında
sıcaklığa sahip bir atmosfer tabakasının içerisinden geçip soğuyarak aşağı düşmesi halinde,
yeryüzünde görülebilir. Serbest atmosferde billur buzlanma, uçaklar üzerinde meydana gelir.

- 39 -
Fotoğraf 26 Billur Buz (Glaze)

2.7.3. Girdap Şeklindeki Hidrometeorlar (Hortumlar)

Cumulonimbus bulutunun tabanından yere doğru uzayan huni şeklindeki dönen yoğun su
damlacıklarından oluşan hava sütunudur.

Hâlihazır hava kod tablosundaki 19 numaralı hadisedir. Hortum çeşitleri tornadolar, su

hortumları, kara hortumları ve soğuk hava hortumlarıdır.

2.7.3.1. Su Hortumları (Waterspout)

Su yüzeylerinde meydana gelen bir hortum çeşididir. Açık su yüzeyinin üzerindeki bir
Cumulonimbus veya Cumulus congestus bulutunun altında, dönen küçük çaplı bir hava
sütunudur.

Su hortumları, kara hortumlarının su yüzeyleri üzerinde oluşan eşdeğeridir. Tropikal ve tropik

altı bölgelerde yaygın olarak görülmektedir. Ülkemizde de denizlerin kıyıya yakın
bölgelerinde sıkça rastlanmaktadır.

- 40 -
Fotoğraf 27 Su Hortumu (Waterspout)

2.7.3.2. Tornado

Genellikle çok kuvvetli ve değişik yönlü rüzgârların olduğu zamanlarda; Cumulonimbus

bulutunun taban kısımlarından bazı yerlerde, yere doğru koni şeklinde bir uç sarkıtması
olayıdır. Böyle bir durumda, deniz yüzeyinden su damlaları, kara yüzeyinden toz ve kumlar,
Rüzgâr tarafından yerden kaldırılarak bulutun sarkıttığı koni şeklindeki uçla birleşebilirler.
Bulutun sarkıttığı koni içindeki hava hareketi sikloniktir (saatin ters yönündeki dönüş).
Bulutun sarkıttığı bu koninin çapı normal olarak 10 metre ise de, bazen 100 metreye kadar
çıktığı görülmüştür. Bir buluttan bir veya birkaç koni eş zamanlı olarak sarkabilir. Bu olay en
çok Kuzey Amerika’da görülür.

- 41 -
Fotoğraf 28 Tornado

2.7.3.3. Kara Hortumu

Tornado ıskalasında yer alacak kadar büyük ölçekte olmayan, karalar üzerinde oluşan hortum
çeşididir. Kara hortumları genellikle Cumulonimbus bazen de Cumulus Congestus ( kule
şeklineki Cumulus ) bulutlarına bitişik olarak altında oluşan hortum çeşididir. Su
hortumlarının karadaki eşdeğeridir.

2.7.3.4. Soğuk Hava Hortumu

Oluştuğu seviyedeki hava parselinin olağandışı soğuk olduğu durumlarda, sağanaklı veya
orajlı hadiselerle birlikte Cumulonimbus veya Cumulus Congestus bulutunun altında oluşan
bazen yere kadar ulaşmayan huni şeklindeki çıkıntı, bazen de yerde nispeten küçük çaplı
etkisi olan hortum çeşididir.

- 42 -
Fotoğraf 29 Soğuk Hava Hortumu

2.7.3.5. Tornado Kategorileri

Tornadolar oluşumlarına göre aşağıdaki gibi sınıflandırılırlar.

Tip I : Süper hücrelerle birlikte,

Süper Hücreler (supercell) : Yukarı doğru sürekli dönen orajdır (gök gürültülü fırtına).
Nadir olarak görülür fakat şiddetli hava olaylarının oldukça büyük bir kısmından sorumludur.
Tornadolar, aşırı dolu yağışları ve hasar veren yatay rüzgârlar bu hava olayların başında gelir.

Tip II : Yarı-doğrusal konvektif sistemler ile birlikte,

Yarı-doğrusal konvektif sistemler (Quasi linear convective system) : Değişik lineer

yapılanmalara sahip orta ölçekte konvektif sistemlerin geniş bir sınıfının adıdır.

Tip III: Lokal konvektif sistemler ve rüzgâr girdapları. Bunlar kara hortumları, su
hortumları ve soğuk hava hortumlarını içerir.

- 43 -
2.7.3.6. Rüzgâr Hızı ve Meydana Gelen Hasara Göre Tornado Iskalası

(Fujita Iskalası)

N 3 saniyelik
O rüzgâr Hasar Durumu
hamlesi
Küçük hasar: Kiremitler uçar veya çatının bir kısmı yıkılır; oluklara
29.2−38.1 m/s
0 ve dış cepheye zarar verir; ağaçların dalları kopar; kökü sağlam
105−137 km/h
olmayan ağaçlar devrilir.
Orta hasar: Çatıya önemli derecede hasar verir; pencereler kırılır; dış
38.3−49.4 m/s
1 kapılar hasar görür veya yerinden çıkar; prefabrik evler devrilir veya
138−178 km/h
çok hasar görür.
Önemli hasar: İyi inşa edilmiş evlerde çatılar uçar; evlerin temelleri
49.7−60.6 m/s
2 yerinden oynar; prefabrik evler tamamen yıkılır; büyük ağaçlar
179−218 km/h
devrilir, kökünden çıkar; arabalar havada uçar.
Şiddetli hasar: İyi inşa edilmiş evlerin bütün katları yıkılır; büyük
60.8−73.9 m/s
3 binalarda önemli hasar oluşur; zayıf temelli evler havaya uçar;
219−266 km/h
ağaçların dallarını, kabuklarını sıyırır.
Aşırı hasar: İyi inşa edilmiş evler tamamen yıkılır; arabalar uzak
74.2−89.4 m/s
4 mesafelere fırlatılır; sağlam duvarlı binaların üst katlarının dış
267−322 km/h
kısımları çöker.
İnanılmaz büyük hasar: İyi inşa edilmiş evleri siler süpürür; çelikle
>89.4 m/s sağlamlaştırılmış betonarme yapılar önem derecede hasar görür;
5
>322 km/h yüksek binalar ağır yapısal hasarlara uğrar; ağaçların çoğunun
dallarlını sıyırıp atar.

Tablo 3 Fujita Iskalası

- 44 -
3. LİTOMETEORLAR

Katı parçacıkların toplanmasından meydana gelen bir meteor grubudur. Bu parçacıklar

atmosferde serbest bulunduğu gibi, rüzgâr tarafından da yerden kaldırılabilirler. Litometeorlar
sulu olmayan katı parçacıklardan meydana gelmişlerdir.

3.1. Havada Asılı Duran Katı Parçacıklar

3.1.1. Kuru Duman

Gözle görülemeyen çok küçük kuru parçacıkların havada serbest kalması olayıdır. Bu kuru
parçacıklar havaya değişik bir renkte görünüm verebilir. Bu olay, kurak bölgelerde ve yaz
aylarında çokça görülebilir. Hâlihazır hava kod tablosundaki 05 numaralı hadisedir.

Fotoğraf 30 Kuru Duman

- 45 -
3.1.2. Toz (Dust)

Rasat anında, toz veya kum fırtınası sebebiyle yerden yükselmiş küçük kum veya tozların
havada serbest kalışı olayıdır. Toz veya kum fırtınası, istasyonda olduğu gibi uzakta da
olabilir. Hâlihazır hava kod tablosundaki 06 numaralı hadisedir.

Fotoğraf 31 Toz

3.1.3. Duman (Smoke)

Yanmalardan meydana gelen küçük parçacıkların havada serbest kalışı olayıdır. Bu tip
litometeor, yere yakın seviyelerde veya serbest atmosferde meydana gelebilir. Duman içinden
bakıldığı zaman, güneş doğuş ve batışı esnasında kırmızı olarak görülür. Duman, fazla
miktarda olduğu zamanlarda kokusundan da kolayca teşhis edilebilir. Bu tür olay endüstri
bölgelerinde veya kış aylarında büyük yerleşim alanlarında görülür. Hâlihazır hava kod
tablosundaki 04 numaralı hadisedir.

- 46 -
Fotoğraf 32 Duman

3.2. Rüzgâr Tarafından Yerden Kaldırılan Kuru Parçacıklar

3.2.1. Toz veya Kum Sürülmesi

İstasyon ve çevresinde kuvvetli ve türbülanslı rüzgâr tarafından yerden biraz yükseğe

kaldırılmış toz veya kum parçacıklarının rüzgârla birlikte hareket etmesidir. Bu olaydan
dolayı göz seviyesindeki görüş uzaklığı tamamen kapanmaz. Hâlihazır hava kod tablosundaki
07 numaralı hadisedir.

- 47 -
Fotoğraf 33 Toz veya Kum Sürülmesi

3.2.2. Toz veya Kum Savrulması

İstasyon civarında, kuvvetli ve türbülanslı Rüzgâr tarafından yerden yeterince yükseğe

kaldırılmış toz veya kum parçacıklarıdır. Bu olayda, göz seviyesindeki görüş uzaklığı
hissedilir derecede azalır. Bu şekilde toz veya kum parçacıklarının bir araya gelmesi bazen
gökyüzünü ve güneşi tamamen kapatabilir. Hâlihazır hava kod tablosundaki 07 numaralı
hadisedir.

3.2.3. Toz veya Kum Fırtınası

Kuvvetli ve türbülanslı rüzgâr tarafından çok yükseklere kaldırılmış toz veya kum
parçacıklarının atmosferde Rüzgârla birlikte hareket etmesidir. Toz veya kum fırtınası genel
olarak kumlu veya tozlu yüzeyler üzerinde meydana gelir. Rüzgâr uzun mesafeler boyunca,
tozsuz ve kumsuz sahalara da toz ve kumu taşıyabilir.

Cephe geçişlerinde bu tozlar yağışa karışarak çamurlu yağışlara sebep olabilir. Bu olay
esnasında görüş uzaklığı 1 km’ den azdır. Hâlihazır hava kod tablosundaki 30, 31, 32, 33, 34
ve 35 numaralı hadiselerdir.

- 48 -
Fotoğraf 34 Toz veya Kum Fırtınası

3.2.4. Toz veya Kum Anaforları (Dust Devil)

Toz veya Kum parçacıklarının dikey bir sütun halinde yukarı doğru yükselmiş şeklidir.
Bunların çapları oldukça küçüktür. Bu tür olaylar, genellikle yere yakın seviyelerde; yerin
fazla ısınması ile birlikte, kararsızlık olduğu zamanlarda meydana gelir. Toz veya kum
fırtınası ani ısınmadan meydana gelmektedir. Yeryüzünün bir yerinde enerji birikirse ve
atmosfer de yeterince serin ise anafor meydana gelebilir. Bu hadiseye halk arasında “şeytan
minaresi” de denilmektedir. Hâlihazır hava kod tablosundaki 08 numaralı hadisedir.

- 49 -
Fotoğraf 35 Toz veya Kum Anaforları (Dust Devil)

- 50 -
4. FOTOMETEORLAR

Güneş ve Ay’dan gelen ışınların kırılması, yansıması, kırılarak yayılması veya karışması
sonucunda meydana gelen olaylara fotometeor denir.

Fotometeorlar oluşum şekillerine göre üçe ayrılırlar.

1. Bulut içinde veya üzerinde meydana gelen fotometeorlar. Örneğin; hale olayları, taç,
renkli ışıklar, glorya vs.
2. Bazı hidrometeorlar veya litometeorlar üzerinde veya içinde meydana gelen
fotometeorlar. Örneğin; hale olayları, taç, glorya, gök kuşağı, sis yayı, papaz halkası,
ışık huzmeleri vs.
3. Açık havada meydana gelen fotometeorlar. Örneğin; serap, parıltı (shimmer) yeşil flaş,
gün batımı-gündoğumu renkleri vs.

Fotometeorlar Hâlihazır hava kod tablosunda yer almazlar.

4.1. Bulutun İçinde veya Üstünde Meydana Gelen Fotometeorlar

Bulut içinde veya üstünde meydana gelen fotometeorlar hale olayları, taç, renkli ışıklar
(irisation) ve glorya (glory) dır.

4.1.1. Hale

Atmosferde asılı (süspansiyon) halde olan buz kristallerinden (cirroform tipi bulutlar, buz sisi)
ışığın yansıması ve kırılması sonucu parlak lekeler, kavisler, ışık saçan sütunlar ve halka
şeklinde meydana gelen optik bir olaydır. Güneş ışınlarının kırılması sonucunda meydana
gelen halede bazı renkler oluşabilir, buna karşı Ay ışığından meydana gelen hale ise daima
beyaz renktedir.

- 51 -
Fotoğraf 36 Hale

4.1.1.1. 22 Derece Hale (Küçük Hale)

Merkezi Güneş veya Ay olan 220 yarıçapa sahip, ışıklı ve renkli bir halkadır. Bu halenin iç
kısımları, kırmızı, dış kısımları ise, mora dönüşen halka şeklindedir. Haleler; buz
kristallerinden meydana gelen bulutlar mevcut olduğu zaman görülürler. Haleye bakılarak,
bulutun Cirrostratus (Cs) ve Altostratus (As) olduğuna karar verilebilir. Eğer halkanın iç
kısmı kırmızı ise, mevcut bulutun Cirrostratus, mor veya mavimsi bir renk ise bu olay, Taç
olduğundan bulut, Altostratus olarak değerlendirilir.

- 52 -
 Şekil 1 22 Derece Hale

Fotoğraf 37 22 Derece Hale

4.1.1.2. 46 Derece Hale (Büyük Hale)

Bazen yarıçapları 460 olan haleler gözlemlenebilir ki, bunlara büyük hale adı verilir. Küçük
hale de belirtilen özellikler burada da aynı şekilde geçerlidir. Bunlar küçük haleye nazaran
daha az görülürler.

- 53 -
4.1.1.3. Işık Sütunları (Işık Saçan Sütunlar)

Güneş veya aydan aşağı ve yukarı doğru uzanan ufuk çizgisine dik olarak oluşan, kesikli veya
kesiksiz beyaz ışık sütunudur.

Fotoğraf 38 Işık Saçan Sütunlar

- 54 -
4.1.1.4. Teğet Yaylar (Tangent Arc)

Küçük halenin en yüksek noktasına ve en alçak noktasına teğet geçen kavisli yaylardır. Işık
kaynağı ufkun hemen üzerinde olduğunda, tanjant yayı (üst teğet yay) V şeklinde görünür.
Gökyüzündeki Güneş veya Ay hareket ederken, üst teğet yayın V şekli büyük bir kuşun
uzayan kanatlarını andırır.

Fotoğraf 39 Teğet Yay (Tangent Arc)

- 55 -
4.1.1.5. Merkezi Tepede Olan Yaylar (Circumzenital Arc)

4.1.1.5.1 Merkezi Tepede Olan Yüksek Yay(Circumzenital Arc) : Tepe yakınlarında

küçük yatay keskin kavisli yaydır. Dış kısımları parlak kırmızı, iç kısımları parlak menekşe
rengidir.

Fotoğraf 40 Merkezi Tepede Olan (Circumzenital) Yay

- 56 -
4.1.1.5.2. Merkezi Tepede Olan Alçak Yay (Circumhorizontal Arc): Ufuk çizgisine yakın,
düz yatay bir yaydır.

Fotoğraf 41 Merkezi Tepede Olan Alçak Yay (Circumhorizontal Arc)

4.1.1.6. Parhelik Halka, Sahte Güneş (Sundog, Parhelion)

Güneşle aynı yükseklik ve aynı derecede beyaz yatay halkadır. Parlak kısımlar (Yalancı
Güneş) bu hale çeşidinin belli bir noktasında gözlemlenebilir. Bu parlak kısım (Yalancı
güneş) daha ziyade halenin bir parça dış kısmında meydana gelir. Genellikle parlaktır.

Bazen 120° derece azimut mesafesinde (parenthelia = 120° yalancı güneş) görülebilir.

Çok nadir olarak da güneşin tam zıt yönünde (anthelion) oluşabilir.

- 57 -
Fotoğraf 42 Sahte Güneşler

4.1.1.7. Güneşaltı

Güneşin durgun su yüzeyleri üzerinde oluşturduğu hayali güneş görüntüsüne benzer şekilde
güneşin altında dikey olarak oluşan parlak beyaz kısımdır.

Fotoğraf 43 Güneşaltı

- 58 -
4.1.1.8. Üst Yanal Yay (Supralateral Arc)

Bu, yalnızca ışık kaynağı 32° veya altındayken oluşan gökkuşağı renkli büyük bir yay
şeklindedir. Büyük bir çemberin parçası olarak ve her zaman büyük halenin çemberinin
hemen üstünde ona paralel olarak görünür. Supralateral yay 46° halo ile karıştırılabilir, ancak
supralateral yay daha parlak ve renkli görünümü ile ondan ayırt edilebilir. Büyük (46°)
halenin aksine, supralateral yay şekli, ışık kaynağının yüksekliğine göre değişir. Yayın en üst
noktası merkezi tepede olan yaya (circumzenital arc) yakındır veya ona dokunur.

4.1.1.10. Alt Yanal Yay (Alçak Yanal Teğet Yay)

Bu yay 46 derece haleye teğet ya da hemen dışında oluşan sık rastlanmayan çift renkli bir
yaydır. Daima güneş ve sahte güneşlerden geçen parhelik halkanın alt kısmında oluşur ve
şekli ışık kaynağının geliş açısına göre değişir. Güneş yükseldikçe 46 derece haleye olan
temas noktaları 46o hale boyunca aşağı doğru hareket eder. Daha sonra sağdaki ve soldaki bu
alt yanal yaylar birleşerek tek bir yay halini alır. Güneşin yüksekliği 68 derece olduğunda bu
yay güneşin altında 46 derece haleye dikey olarak değer. Güneş yükselmeye devam ettiğinde
yayın tepesi 46 derece halenin birkaç derece altına doğru uzar. Alçak yanal yay merkezi
tepede olan yay (circumzenital arc) kadar parlak ve renkli olabilir.

Fotoğraf 44 Üst ve Alt Yanal Yay

- 59 -
4.1.1.10. Diğer Hale Olayları

Nadir durumlarda yukarıda açıklanmayan bir kısım hale olayları gözlemlenebilir. Bunlar
parry yayı, Güneş ile zıt yönde oluşan yaylar (dağınık yay, Wegener yayı, Hastings yayı,
Tricker yayı), bant yayları (46 derece parry yayları), helik yay, alt helik yay, Moilanen yayı,
piramit şeklindeki buz kristallerinin oluşturduğu haleler ( örneğin; yarıçapları 9, 18, 20, 23, 24
ve 35 derece olan haleler) ve bunlara ilaveten birçok teğet ve parabolik yaylar, eliptik haleler
vs. dir.

Fotoğraf 45 Diğer Hale Olaylarından Bazıları

4.1.2. Taç

Güneş ve Ay etrafında daha küçük bir çapta sıra halinde merkezileşmiş, bir veya birden fazla
ender olarak üçten fazla renkli şeridin görülmesi olayıdır. Bu şeridin iç kısmındaki sıra, mor
ve mavi renkte olup, dış kısımlara gidildikçe bu renk kırmızılaşır. Taç, çok küçük su veya buz
parçacıklarından meydana gelen ince bulutlardan, sis veya pustan geçen ışıkların yansıması
sonucu oluşur. Taç olayı, su damlacıklarından meydana gelen Altostratus (As) bulutları
üzerinde teşekkül eder ve bu olay havanın iyi olacağının işareti sayılır. Hale olayı ise; havanın
kısa süre sonra kötüleşeceğinin bir belirtisidir (Cirrus, Cirrostratus, bulutları).

Genellikle çapı 5 dereceden fazla olmayan en içteki halka parlak bir orta alana sahiptir. Bazen
bulutlarda görülen taçlar bulutu oluşturan parçacıkların büyüklük farklılıklarından dolayı
görünümde bozulmalar olabilir. Taçların çaplarının büyüklüğü 15 dereceye kadar çıkabilir.
Farklı bulutların Güneş veya Ay’ın önünden geçmesi sonucu taçın çapı küçülebilir veya
büyüyebilir.

- 60 -
Fotoğraf 46 Taç

4.1.3. Bulutlardaki Renkli Işıklar (Irisation veya Iridescence)

Bulutların üzerinde görünen renkler bazen birbirine karışmış, bazen de bulutların kenarlarına
paralel olan bantlar şeklindedir. Genellikle yeşil ve pembe renklidir pastel tonlarda görünür.

Renkli bulutlar genellikle parlaktır ve sedefe benzer. Güneş ışınları 10 derece açıyla
geldiğinde oluşmaya başlar ve 40 derece olana kadar devam edebilir.

Fotoğraf 47 Bulutlardaki Renkli Işıklar

- 61 -
4.1.4. Glorya * (Renkli Işık Halkası)

Bir gözlemcinin kendi gölgesi üzerinde, çok sayıda küçük su damlacıklarının olduğu bulut ya
da sis içinde, bir veya daha fazla sayıda renkli halkadan oluşan optik olaydır.

Glorya, Güneş ile tam ters tarafta meydana gelir. Bu nedenle gündoğumu ve günbatımı hariç
olmak üzere ufkun altındadır.

Güneşe arkanız dönük iken uçaktan veya dağ tepesi gibi yüksek bir yerden sis veya buluta
doğru bakıldığı durumlarda kendi gölgeniz veya uçağın gölgesinin olduğu yerde görülür.

Güneş ışığının kırılmasından dolayı renkli halkalar oluşur ve renk dizilişi aynı taçta olduğu
gibidir. Glorya daima sizin gölgenizin olduğu taraftadır. Uçaktaki bir gözlemci bindiği uçağın
gölgesinde glorya gözlemleyebilir.

Fotoğraf 48 Glorya

*: Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğünde dilimize “görkem” olarak çevrilmiştir.

- 62 -
4.2. Hidrometeor veya Litometeorların İçinde veya Üzerinde Oluşan Fotometeorlar

4.2.1. Gökkuşağı

Işığın, atmosferdeki su damlalarının teşkil ettiği perde üzerinden geçerken kırılması ve

yansıması sonucu, mordan kırmızıya kadar sıralanan renklerle meydana gelen kavisli bir çizgi
demetidir. Gökkuşağı çok ender hallerde Ay ışığından meydana gelmekle birlikte, çoğunlukla
Güneş ışığında görülür. Gökkuşağında renklerin sıralaması şu şekildedir; kırmızı, turuncu,
sarı, yeşil, mavi, lacivert ve mor.

Gökkuşağı, ışığın su damlacıklarından oluşan bir ekran üzerinde bulunması sonucu ortaya
çıkan renkli bir yaydır. Renkli yay, ışığın geliş yönünün aksi tarafında meydana gelir ve
merkezi ışık kaynağı ile rasatçıyı birleştiren hattın uzantısı üzerinde bulunur. Böylece,
Gökkuşağı yüksek bir kule veya uçaktan bakıldığı zaman tam bir çember teşkil etmiş şekilde
görülebilir. Gökkuşağının yedi rengi bazen tam olarak gözlemlenebilir. Renklerin varlığı su
damlacıklarının büyüklüğüne bağlıdır. Her zaman mor renk içte, kırmızı renk dışta bulunur.
Gökyüzü, kuşağın dışında içine göre daha koyudur.

Gökkuşağı en fazla görülen fotometeordur.

4.2.1.1. Birincil Gökkuşağı

Birincil gökkuşağı için yukarıda gökkuşağı için yapılan açıklamalar geçerlidir. Aynı anda iki
adet gökkuşağı gözlemlendiğinde bunlardan daha parlak ve canlı renklere sahip olanı birincil
gökkuşağıdır.

4.2.1.2. İkincil Gökkuşağı

Birincil gök kuşağına ek olarak ortaya çıkabilir. Birinci gök kuşağına göre daha az parlaktır
ve yaklaşık onun iki katı genişliğe sahiptir. Renk dizilişleri birincil gök kuşağındakinin tam
tersidir, içte kırmızı (yarıçap 51 derece ) ve dışta mor (yarıçap 54 derece) yer almaktadır.
Birincil gökkuşağı oluşumu ile ilgili açıklamalar burada da geçerlidir, ancak yükseklik açıları
farklıdır.

- 63 -
Fotoğraf 49 Birincil ve İkincil Gökkuşağı

4.2.1.3. Çoklu Gökkuşağı

Bunlar ışık dalgasının karışması nedeniyle dar ve renkli ( yeşil, mor veya turuncu) yaylardan
meydana gelen gökkuşaklarıdır. Birincil gökkuşağın iç kısmında veya ikincil gökkuşağın dış
kısmında nadir durumlarda ortaya çıkar. Yağmur damlaları büyükse (çap 1 mm. den fazla)
ışığın kırılma şekline göre birincil gök kuşağı ile birleştirilen hepsi canlı renklerden oluşan
beş adet yaya sahip olabilir. Daha küçük su damlaları olması durumunda daha az sayıda yay
oluşur.

Fotoğraf 50 Çoklu Gökkuşağı

- 64 -
4.2.1.4. Beyaz Gökkuşağı (Sis Kuşağı)

Buna sis kuşağı da denir. Bu bir ana gökkuşağı olup, güneş ve ay ışığının küçük su
damlacıkları içinde yansıma veya kırılması sonucu meydana gelir ve sis veya pus üzerinde
görülür. Sis kuşağı, genlikle dışta kırmızı ince bir bant ile içte mavi bir bant ile çevrilmiş
beyaz bir kuşaktan ibarettir.

Fotoğraf 50 Sis Kuşağı

4.2.1.5. Yansımış Gökkuşağı

Gökkuşağının düzgün su yüzeyleri üzerine yansımış halidir.

Fotoğraf 51 Yansımış ve Yansıtılmış Gökkuşağı

- 65 -
4.2.1.6. Yansıtılmış Gökkuşağı

Yağmur damlalarını geçtikten sonra düzgün su yüzeyleri tarafından güneş ışığının

yansıtılması sonucu birincil ve ikincil yansıtılmış gök kuşakları meydana gelebilir. Yansıma
gök kuşağını tersine çevirir. Yansıtılan kuşak gerçek anlamda bir yansıma değildir, bu kuşak
yansıyan güneş ışığının farklı yağmur damlalarına gelmesi sonucu oluşmuştur.

4.2.1.7. Su / Deniz Serpintisi (Sprey) Gökkuşağı

Denizdeki dalga tepelerinin kırılması sonucu su zerreciklerinden oluşan sprey üzerinde

meydana gelen gökkuşağıdır.

Fotoğraf 52 Su Serpintisi (Sprey) Gökkuşağı

- 66 -
4.2.2. Papaz Halkası

Merkezi güneş veya ay olan, iç tarafı mavimsi, dışı kırmızımsı kahverengi bir bant ile çevrili,
beyazımsı halkadır. Bu halka yüksek atmosferde volkanik kaynaklı toz bulutu olduğunda,
ışığın bu toz bulutu içinden geçerken kırılması sonucu oluşur. Halkanın iç kenarının yarıçapı
yaklaşık olarak 22 ile 28 derece arasındadır. Halkanın genişliği ise 10 dereceden fazladır.
Boyutlar toz parçalarının büyüklüğüne göre değişmektedir.

Fotoğraf 53 Papaz Halkası

- 67 -
4.3. Açık Havada Meydana Gelen Fotometeorlar

4.3.1. Serap (Mirage)

Uzakta bulunan cisimlerin dalgalı veya dalgasız, tek veya çok, dik veya kıvrımlı, büyük veya
küçük görülmesine sebep olan optik bir olaydır. Serap içinde görülen cisimler, bazen ufka
nazaran gerçekte olduğundan çok yüksek veya alçak bir yerde görülür. Ufkun altında veya
dağların arkasında bulunan cisimler görülür hale gelebilir. Buna karşın normal şartlar altında
görülebilir olan cisimlerde serap meydana geldiğinde gözden kaybolur.

Serap, yoğunluk farklılıkları sebebiyle kırılma indisleri büyük ölçüde değişen hava tabakaları
arasından geçen ışık huzmelerinin kırılması ile meydana gelir. Bundan dolayı; Serap, yeryüzü
sıcaklığının hava sıcaklığından oldukça farklı olduğu zamanlarda görülür. Serap, kuvvetli
ısınmış su yüzeyleri, toprak, kum veya yollar üzerinde, alçak serap veya kar sahaları, soğuk
deniz yüzeyleri üzerinde, yüksek serap olarak meydana gelir. (Serap güneş ışığı yardımıyla
oluşur.)

Fotoğraf 54 Serap (Mirage)

- 68 -
4.3.2. Parıltı (Shimmer)

Yatay yöne doğru bakıldığında, yer yüzeyindeki nesnelerin parıldamasının gözlemlenmesidir.

Parıltı genellikle güneş çok parlak ve yer yüzeyi çok sıcak olduğu durumlarda karalarda
meydana gelir. Bu olay küçük boyuttaki hava parsellerinin hareketi sonucu yüzeydeki
atmosfer tabakasının kırılma indisinin kısa süreli dalgalanmalarından kaynaklanır.

Parıltı görüntü netliğini önemli ölçüde azaltır.

Fotoğraf 55 Parıltı (Shimmer)

4.3.3. Işıldama (Scintillation)

Yıldızlardan veya Dünyadaki ışık kaynaklarından gelen ışığın genellikle titreşim şeklinde çok
hızlı değişimleridir. Yıldızların veya ışığın görünen parlaklığı, rengi veya konumu; ışık
kaynağının geçtiği atmosfer katmanındaki kırılma indisinin dalgalanmaları nedeniyle pırıltılı
değişimler gözlemlenmesine sebep olur. Bu olay parıltıya benzer. Yıldızların ışıldaması
ufukta oluştuğunda, tepedekinden daha belirgindir.

- 69 -
4.3.4. Yeşil Flaş (Green Flash)

Güneş veya Ayın bazen de ufuktaki bir gezegenin üst kısmında görülen genellikle kısa süreli
yeşil bir parlamadır.

Bazen ufkun birkaç derece üzerine kadar gözlemlenir. Her ne kadar bu olayın rengi yeşil olsa
da hava çok berrak olduğunda mavi ve menekşe rengi de nadir olarak görülebilir. Bu olayın
gerçekleşmesi için ufuk çizgisi belirgin bir şekilde görülebilmelidir. Denizler üzerinde
karalardan daha sık rastlanır. Her biri yaklaşık 1-2 saniye süren iki yeşil ışık türü vardır.

Bunlar;

i. Aşağı Yeşil Serap (Inferior Mirage Flash)

ii. Sahte Yeşil Serap (Mock Mirage Flash)

Çok nadir olarak görülen yeşil flaş türleri de vardır. Bunlardan birisi kum saati şeklinde
güneşin üst kısmının 15 saniye kadar yeşile dönüştüğü ve bir ışık huzmesinin yeşil flaştan
yukarı doğru uzadığı durumdur. Bir diğeri günbatımından hemen sonra görülen yer altı yeşil
flaşıdır.

Güneş batarken, ufukta ya da kıyıdaki sisin üst kenarı boyunca yeşil flash gözlemlenebilir.

4.3.4.1. Aşağı Yeşil Serap (Inferior Mirage Flash)

Batan güneşin son belirtisi ya da doğan güneşin ilk belirtisi olarak ortaya çıkan yeşil flaştır.
Yerdeki hava tabakasının yukarıdaki hava tabakasına göre belirgin bir şekilde sıcak
olduğunda ortaya çıkabilir. En iyi deniz seviyesine yakın olduğu durumlarda gözlenir.

- 70 -
Fotoğraf 56 Yeşil Flaş

4.3.4.2. Sahte Yeşil Serap (Mock Mirage Flash)

Güneş batmadan hemen önce veya doğduktan hemen sonra güneşten ayrılmış yeşil bir alan
olarak ortaya çıkar. Sıcak hava tabakasının soğuk bir yüzey üzerinde olduğu ve gözlemcinin
sıcaklık enverziyonunun üzerinden baktığı durumlarda meydana gelebilir.

Fotoğraf 57 Yukarı Yeşil Flaş (Mock Mirage Flash)

- 71 -
4.3.5. Alacakaranlık (Gündoğumu-Günbatımı) Renkleri (Twilight Colors)

Alacakaranlıktaki gökyüzünün çeşitli renkleri ve gündoğumu ve günbatımında dağların

zirvelerinin aldığı renkli durumdur. Alacakaranlık renkleri, Güneş'ten gelen ışık ışınlarının
atmosferde kırılması, saçılması veya bir kısmının emilmesiyle üretilir. Açık, bulutsuz havada
görülebilirler.

4.3.5.1. Mor Işık

Güneşin olduğu tarafta bazen mor ışık adı verilen bir parıltı görülür. Bu, büyük bir aydınlık
halkanın bir parçası olarak görünür ve ufuktan yukarı doğru uzanır. Mor ışık güneş batarken
yavaş yavaş yükselerek, Güneş ufkun 3-4° altında olduğunda, hem boyut hem de parlaklık
olarak en büyük halini alır. Güneş, ufkun yaklaşık 6 ° altına ( alacakaranlık sonunda) düştüğü
zaman kaybolur. Bazen, ilk mor ışık ortadan kalktığında, bu olay (mor ışık) kendini daha az
yoğunlukla tekrar eder. Mor ışığın ikinci tekrarı ilkinden biraz daha düşük bir seviyede ya da
aynı yükseklikte görülür.

Fotoğraf 58 Mor Işık (Purple Light)

- 72 -
4.3.5.2. Alacakaranlık Kemeri

Güneş'in tersi yönde, Dünya'nın gölgesi ve alacakaranlık kemeri bazen görülür. Dünya'nın
gölgesi, gün batımından sonra Güneş'in karşısındaki ufukta yavaş yavaş yükselir. Halkanın bir
parçası olarak koyu mavi−gri ve bazen de mor bir tonda görünür. Alacakaranlık kemeri
genellikle gölgenin üst kenarını çevreleyen gül kurusu menekşe renginde bir şerit olarak
meydana çıkar. Bu kemerin üstünde bazen de, soluk mor veya sarı bir renk görülebilir.

Fotoğraf 59 Alacakaranlık Kemeri

4.3.5.3. Dağ Parıltısı (Alpengluhen)

Gün batımında, Güneş düşük rakımdaki bir gözlemci için görünmez olduğunda, dağ tepeleri
hala Güneş'in doğrudan ışınlarını alarak bu görüntüyü meydana getirir. Dağların en yüksek
kısımları zamanla gül kurusu, pembe veya sarı bir renge bürünür. Bu olay yüksek dağ kızıllığı
anlamına gelen Alp Parıltısı olarak adlandırılmıştır. Dünyanın gölgesi dağ tepelerine
ulaştığında, kısa bir mavi renklenme döneminden sonra kaybolur. Alp parıltısı güneşin
doğuşuna yakın zamanlarda da gözlemlenebilir.

Fotoğraf 60 Dağ Parıltısı (Alpengluhen)

- 73 -
4.3.5.4. Işık Huzmeleri (Crepuscular Rays)

Bazen Güneşten yayılan koyu mavimsi çizgiler ve ışık ışınları görülür. Bulut altındaki
gölgelerde, ufukta veya ufkun altında meydana gelen bu olaya ışık huzmeleri denir. Işık
huzmeleri denildiğinde günün herhangi bir saatinde Güneş ışınlarının bulutların gölgesinde
bıraktığı gölgeli şeritler kastedilir. Soluk mavi ya da beyazımsı ışınlar bazen Güneş Cumulus
veya Cumulonimbus bulutunun arkasında kaldığı durumlarda görülür. Daha koyu çizgiler
düzgün olamayan bulut parçalarının gölgeleridir. Alçak bulut öbeklerinin arasındaki
boşluklardan havadaki su veya toz parçacıkları vasıtasıyla görünür hale gelen ışınlar da ışık
huzmeleri olarak kabul edilir.

Fotoğraf 61 Işık Huzmeleri

- 74 -
5. ELEKTROMETEORLAR

Atmosferdeki elektriğin görülür veya duyulur bir şekil almasına elektrometeor denir.

5.1. Oraj (Thunderstorm)

Kuvvetli ışık parıltısı ( şimşek ) , şiddetli veya gümbürtülü ses ( gökgürültüsü ) ile karakterize
edilen ani elektrik boşalmalarından birine veya birkaçına birden oraj denir.

Orajın kaynağı, dikey gelişmeli bulutlardan biri olan Cumulonimbus (Cb) bulutudur. Her oraj
hadisesi Cb bulutundan meydana geldiği gibi, her Cb bulutundan Oraj meydana gelmeyebilir.

Oraj, genellikle yağışla birlikte meydana gelir ve yağış yere ulaştığında, bu yağışın türü
sağanak yağmur, kar, kar paletleri, buz paletleri ve dolu şeklinde olur. Orajla birlikte aynı
zamanda kuvvetli Rüzgâr hamlesi de meydana gelir. Bu sebeple Oraj, havacılıkta büyük önem
taşır.

Fotoğraf 62 Oraj

- 75 -
5.2. Şimşek ve Yıldırım

Atmosferde meydana gelen kuvvetli bir elektriksel boşalmadır. Bulut içindeki zerreciklerin,
elektrik yükü başlangıçta nötr dür. Bu zerrecikler değişik boyutlarda olduğundan dolayı,
küçük olanlar bulut içerisindeki hava akımları yardımıyla üst kısımlara doğru yükselir. Bu
yükseliş sırasında sürtünmeden dolayı eksi yüklerini kaybederek artı yüklü duruma gelirler.
Daha ağır olanlar ise bulutun alt kısımlarına doğru hareket ederek artı yüklerinin kaybederek
eksi yüklü duruma gelirler. Bu durumda bulutun üst kısmı artı yüklü alt kısmı ise eksi
yüklüdür. Bulut içinde veya farklı seviyedeki başka bir buluta yaklaştığında karşıt yükler
arasında bir çekim oluşur. Bu çekimden dolayı, eksi yükten artı yüke doğru olan boşalmalara
şimşek adı verilir. Yer yüzeyi üzerindeki geniş su yüzeyleri veya düz karasal alanlar eksi
yüklü olduğundan bulut taban yüksekliğinin azalması ile birlikte yerden bulutun üst kısmına
doğru olan boşalmalara veya artı yüklü sivri ve yüksek cisimler ile bulut tabanı arasında, bulut
tabanından yere doğru olan boşalmalara yıldırım adı verilir. Boşalma kuşağı içerisindeki
atmosfer hemen ısınıp, şiddetle genleşerek ışık ve ses oluşturur. 3 tip elektriksel boşalma
vardır.

i. Bulut ile yer arasındaki boşalmalar,

ii. Bulut içi, bulutlar arası boşalmaları,
iii. Hava boşalmaları.

5.2.1. Bulut İle Yer Arasındaki Elektriksel Boşalmalar (Yıldırım)

Yaygın olarak yıldırım olarak adlandırılan bu tür, bulut ile yer arasında gerçekleşir. Genellikle
kıvrımlı bir rotayı takip eder ve bir ana kanaldan aşağıya doğru çizgi, çatallı veya şeritli
şekillerde dallanır. Aşağı doğru hareket eden, negatif yüklü zerrecikler, yukarı doğru ulaşan
pozitif yüklü parçacıklarla bir araya geldiklerinde yere doğru olan elektriksek boşalma
(yıldırım) başlar. İletken kanal oluştuktan sonra, büyük bir elektrik boşalması meydana gelir.
Bu darbe yıldırım boşalmasının en aydınlık ve dikkat çeken kısmıdır. Buluttan yere düşen
yıldırımların çoğu, birkaç boşalmadan oluşur ve böylece titrek veya flaş ışığı şeklinde bir
görüntü meydana getirir.

Yukarı doğru hareket eden yükler tarafından başlatılanın dışında, daha az yaygın olmasına
rağmen, buluttan aşağı doğru hareket eden, pozitif yüklü bir kuvvet tarafından da yıldırım
başlatılabilir. Bu genellikle bulutun alt kısmından değil örs şeklindeki üst kısımlarından
başlatılır. Bu durumda yıldırım daha parlaktır. Açık hava ya da örs yıldırımı olarak bilinen bu
yıldırım çeşidi yatay olarak kilometrelerce gittikten sonra yere düşer.

Yerden buluta doğru olan boşalmalar bazen uzun kule veya gökdelenler tarafından
başlatılabilir.

- 76 -
Fotoğraf 63 Yıldırım

5.2.2. Bulutlardaki Elektriksel Boşalmalar (Şimşek)

Gökyüzünü bir ışık tabakasıyla aydınlattığı için, “şimşek çakması” olarak adlandırılan bu tip
boşalmalar, oraj bulutu (Cumulonimbus) içinde (bulut içi şimşek) veya bir buluttan diğerine
(bulutlar arası şimşek) boşalarak meydana gelir.

Bazen, örs şeklindeki bulutun altından veya ortasından çıkan şimşek boşalmaları bir çok ağaç
benzeri dallar oluşturarak, belirli bir mesafe için yatay olarak hareket ettiği gözlemlenebilir.

- 77 -
Fotoğraf 64 Bulutlar Arası Boşalmalar (Şimşek)

5.2.3. Bulutsuz Açık Havaya Doğru Elektriksel Boşalmalar

Bazen "çizgili şimşek" olarak da adlandırılan bu tip şimşek, gök gürültüsünden havaya doğru
akan ve yere çarpmayan kıvrımlı boşalmalar olarak ortaya çıkar. Boşalma genellikle ayrı bir
ana kanal ile dallara ayrılır.

5.2.4. Geçici Işık Olayı (TLEs)

Büyük gök gürültülü fırtınaların üzerinde, atmosferin üst kısımlarında meydana gelen kısa
süreli, ışıklı elektriksel belirtilerdir. Çok nadir olarak geceleri görülürler.

- 78 -
Fotoğraf 65 Geçici Işık Olayı (TLEs)

5.2.5. Top Şeklindeki Elektriksel Boşalmalar

Yıldırım yere düştükten kısa bir süre sonra bir ışıklı küre gözlemlenebilir. Çapı genellikle 10
ile 20 cm arasında olduğu, ancak bazen 100 cm' ye kadar ulaştığı söylenen bu küre, top
yıldırım olarak bilinir. Havada ya da yerde yavaşça hareket eder ve genellikle şiddetli bir
patlama ile ortadan kaybolur.

5.3. Gök Gürültüsü

Şimşek veya yıldırım ile meydana gelen keskin ve gürültülü bir sestir. Kısa mesafede bu ses
keskin, şiddetli ve kısa sürelidir. Gök gürültüsü, şimşeğin sebep olduğu iyonizasyon ve
ışınmanın bir sonucu olarak, Şimşek kanalı içinde kalan havanın ani genleşmesi ve etrafına
basınç yapmasından dolayı meydana gelir. Gök gürültüsünün süresi, dağlık bölgeler hariç 30-
40 saniyeyi geçmez.

Işık ile ses hızının farklı oluşu sebebiyle Şimşek, gök gürültüsünün duyulmasından önce
görülür. Rasatçı ile boşalma sahası arasındaki uzaklığın artması halinde, şimşek görülmesi ile
gök gürültüsünün işitilmesi arasındaki zaman aralığı da artar. Uzaklık 20 Km’ yi geçtiği
zaman gök gürültüsü az işitilir veya hiç duyulmaz. ( Sesin hızı yaklaşık 343 m/sn dir. )

- 79 -
5.4. Aziz Elmo’nun Ateşi (Saint Elmo’s Fire)

Yeryüzündeki yüksek nesnelerden (örneğin, yıldırım iletkenleri, rüzgâr pervaneleri ve gemi

direkleri) veya uçak kanatlarının uçlarından yayılan, atmosferdeki zayıf veya orta şiddetteki
az çok sürekli, ışıklı elektriksel boşalmalardır.

Bu olay, nesnelerin yüzeyine yakın elektrik alanı güçlü hale geldiğinde gözlemlenebilir.
Genellikle geceleri mor veya yeşilimsi kuş tüyleri veya sorguç şeklinde görünür. Aziz
Elmo'nun ateşini oluşturan elektriksel koşullar, gök gürültülü fırtınalarla birlikte var olmakla
beraber, şiddetli kar yağışı ve oraj olmaksızın güçlü rüzgârlar ve volkanik külün içinden uçan
uçaklardaki elektrik alanlarında gelişebilir.

Fotoğraf 66 Aziz Elmo'nun Ateşi

5.5. Kutupsal Işıma (Polar Aurora)

Yüksek atmosferde yay, şerit ya da perde şeklinde görülen bir ışık olayıdır. Kutupsal ışıma,
güneşten gelen elektrik yüklü parçacıkların (Güneş rüzgârı) yüksek atmosferdeki iyonize
haldeki oksijen ve azot gazlarıyla etkileşime girmesi sonucu meydana gelir. Etkileşim sonucu
atomlar foton salınımında bulunur. Manyetosferdeki enerji yüklü atomlar, manyetik alan
çizgilerini takip etme eğiliminde olduğu için kutup bölgelerine doğru akış vardır. Genellikle
90 ile 150 km arasında meydana gelir. Alt sınırları bazen 60 km’ye kadar inebilir. Üst sınırları
ise nadiren yeryüzünden 1000 km’ ye kadar çıkabilir.

Kutup ışımasının renkleri çoğu kez yeşilimtrak-beyaz ve yeşilimsi-sarı, bazı hallerde alt
sınırları kırmızıya yakın renkte olur. Kutup ışıması ülkemizde görülmez.

- 80 -
Fotoğraf 67 Kutupsal Işıma

Kuzey Kutbuna yakın yerlerde oluşan kutup ışıklarına kuzey ışıkları anlamına gelen Aurora
Borealis, Güney Kutbuna yakın yerlerde meydana gelenlere ise güney ışıkları anlamına gelen
Aurora Australis adı verilmektedir. Kutupsal ışımanın en iyi izlendiği yerler kuzeyde İsveç,
Norveç, Finlandiya, İzlanda, Kanada’nın kuzeyi, Alaska, İskoçya, Grönland ve Sibirya’nın
kuzeyi; güneyde ise Yeni Zelanda ve Tazmanya’dır.

5.5.1. Kutupsal Işıma Parlaklığı

Polar auroranın ışığı ve parlaklığı çok değişkendir. Bazen soluk ve teşhis edilmesi zordur.
Dolunay tarafından aydınlatılan bulutlarla karıştırılabilir. Parlaklık aşağıdaki ıskalaya göre
tahmin edilebilir.

1. Parlaklık hafif veya zayıftır. Çok az renkli, zar zor görülebilir.

2. Mehtaplı Cirrus bulutularına benzer parlaklıkta ve hafif yeşilimsi bir renk alabilir.

3. Ay ışığında alçak seviye bulutların parlaklığına benzer ve açık renklidir.

4. Gölge oluşturabilecek ve yazı okuyacak kadar ışıklı ve parlak.

- 81 -
5.5.2. Kutupsal Işıma Renkleri

Kutupsal ışımanın rengi, ışığı yayan atmosferik gazlara, bu gazların elektriksel durumuna ve
güneş parçacıklarının enerjisine bağlıdır. En parlak ve en yaygın polar ışıma, yerin yaklaşık
100 km üzerinde atomik oksijen tarafından yayılan ışımadır ve genel olarak beyazdır. Beyazla
birlikte hafif yeşilimsi veya yeşilimsi-sarı olabilir. Yaklaşık 150 km civarındaki yükseklikte,
ayrık oksijen atomları dağınık bir kırmızı parıltı meydana getirir. Polar ışımayı oluşturan
yayların ve bantların alt kısımlarındaki pembemsi ışık yaklaşık 60 km yükseklikteki atomik
azottan kaynaklanır. Moleküler azot en yüksek seviyelerde mavimsi-mor ışık yayar.

Fotoğraf 68 Kutupsal Işıma Renkleri

- 82 -
5.5.3. Kutupsal Işıma Oluşum Şekilleri

Polar ışıma oluşum şekiller birkaç farklı form ve yapıdadır. Bunlar aşağıdaki gibi
sınıflandırılabilir:

i. Ufuk boyunca şafak benzeri bir kızıllık.

ii. Sınırları belirgin olmayan ve belirli bir şekle sahip olmayan polar ışık yamaları.

iii. Gökyüzünün çoğunu örten, ancak basit bir yapıya sahip genel bir polar ışıma.

iv. Herhangi bir dikey ışın yapısı olmaksızın, bir ışık kemeri olarak gökyüzünde yatay
uzayan düzgün kavisli bir yay görünümünde olan ışıma. Alt kısımları üst kısımlarına
nazaran daha düzgündür.

v. Düzenli bir yay şekli ve herhangi bir düşey ışın yapısı olmaksızın, gökyüzünde çapraz
ve kıvrımlı bir şerit şeklinde olan ışıma.

vi. Gökyüzünde yukarı doğru uzayan ışık huzmeleri gibi polar ışıma; tek tek, dağınık
veya demetler halinde meydana gelebilir.

vii. Yukarı doğru bir yay şeklinde ışıma; genellikle küçük hareketleri ve düzensiz
parlaklık değişimlerini gösterir.

viii. Yukarı doğru bir bant şeklinde ışıma; eğer ışınlar uzunsa kıvrımlı olabilir gökyüzünde
yansıtılmış bir perde şeklindedir; güçlü olduğu durumlarda çoklu bantlar mevcut
olabilir.

ix. Işınlar ve diğer oluşumlar tepemizdeki bir nokta etrafında yakınlaşarak taç veya çelenk
şeklini alabilir.

5.5.4. Kutupsal Işımadaki Değişimlerin Tanımlanması

Bir görüntü sırasında şekil ve parlaklıkta küçük bir değişiklik olmasına, polar ışımanın
“sessizliği” adı verilir. Bununla birlikte sessizliğin, polar ışıma formlarından herhangi birinin,
solması ve parıldaması, veya ritmik olarak kaybolması ve yeniden ortaya çıkması durumu
“titreşim” olarak bilinir. Bir polar ışıma, hoş ancak düzensiz hızlı değişiklikler görüntülemesi
durumuna “titrek” denir. Bir ışık, ışık dalgaları hızlıca yukarı doğru hareket ettiğinde ve
mevcut formları aydınlattığında “alevleniyor” denir. Bir aurora, bir bant boyunca yatay
olarak dalgalanan daha parlak bir alan gibi düzensiz yatay değişimler görüntülediğinde
“akıcı” olarak adlandırılır.

- 83 -
6. Tablolar
6.1. Hidrometeorların Sınıflandırılması ve Sembolleri

Meteorun Adı Sembol Meteorun Adı Sembol

(c) Rüzgârın kaldırdığı
(a) Havada Asılı Parçacıklar
parçacıklar
Sis ve Kar Sürülmesi ve Savrulması
Sis Kar Sürülmesi
Pus Kar Savrulması
Buz Sisi Sprey (Su Serpintisi)
Kar / Buhar Anaforu Sembol yok
(b) Yere Düşen Parçacıklar (d) Partiküllerin Birikmesi

Yağmur Sis Partiküllerinin Birikmesi

Donan Yağmur Çiy

Çisenti Normal Çiy

Donan Çisenti Adveksiyon Çiyi

Kar Beyaz Çiy

Kar Grenleri Kırağı
Kar Paletleri Normal Kırağı

Kar Kristalleri (Diamon Dust) Adveksiyon Kırağısı

Dolu Kırağı Buzu

Küçük Dolu Yumuşak Kırağı Buzu

Buz Paletleri Sert Kırağı Buzu

(e) Hortumlar Saydam Kırağı Buzu

Tornado Sembol yok Billur Buz
Kara Hortumu Sembol yok
Soğuk Hava Hortumu Sembol yok
Su Hortumu Sembol yok
Tablo 4 Hidrometeorların Sınıflandırılması ve Sembolleri

- 84 -
6.2. Litometeorların Sınıflandırılması ve Sembolleri

Litometeorun Adı Sembol Litometeorun Adı Sembol

(a) Atmosferde Asılı
(b) Ensemble raised by wind
Duran Katı Parçacıklar
Kuru Duman Toz / Kum Sürülmesi ve Savrulması
Toz Dumanı Toz veya Kum Sürülmesi
Yangın Fabrika Dumanı Toz veya Kum Savrulması
Toz veya Kum Fırtınası
Toz veya Kum Duvarı
Toz veya Kum Anaforu
Tablo 5 Litometeorların Sınıflandırılması ve Sembolleri

6.3. Fotometeorların Sınıflandırılması ve Sembolleri

Fotometeorun Adı Sembol Fotometeorun Adı Sembol

Güneş Halesi Papaz Halkası
Ay Halesi Serap
Güneş Tacı Parıltı (Shimmer) Sembol yok
Ay Tacı Işıldama (Scintillation) Sembol yok
Bulutlardaki Renkli Işıklar Yeşil Flaş Sembol yok
Glorya Alacakaranlık Renkleri Sembol yok
Gökkuşağı Işık Huzmeleri Sembol yok
Sis Kuşağı
Tablo 6 Fotometeorların Sınıflandırılması ve Sembolleri

6.4. Elektrometeorların Sınıflandırılması ve Sembolleri

Elektrometeorun Adı Sembol Elektrometeorun Adı Sembol

Oraj Aziz Elmo’nun Ateşi

Şimşek ve Yıldırım Polar Işıma (Kutup Aurorası)

Gök Gürültüsü
Tablo 7 Elektrometeorların Sınıflandırılması ve Sembolleri

- 85 -
6.5. Yağışın Karakteri ve Yoğunluk Sembolleri

Karakter Aralıklı Devamlı

Yoğunluk
Hafif
Orta
Kuvvetli
Tablo 8 Yağışın Karakteri ve Yoğunluğu Sembolleri

Daha karmaşık durumları göstermek için temel sembollerin kombinasyonları kullanılabilir.

Örneğin: veya sembolleri karla karışık yağmuru gösterir. sembolü ise yağmurla
birlikte orajı gösterir.

6.6. Diğer Semboller(Sağanaklar, Olayın Son Saat İçindeki Durumu ve İstasyona

Yakınlığı)

Sembol Tanımı
Hafif Sağanak Yağış
Orta veya Kuvvetli Sağanak Yağış
Son bir saat içerisinde oluştu veya şiddeti arttı

Son bir saat içerisinde şiddeti azaldı

Son bir saat içerisinde vardı, rasat saatinde yok.
İstasyonda yok, istasyon görüş alanında var (yaklaşık 5 km. den daha
yakında)
İstasyonda yok, istasyon görüş alanında var (yaklaşık 5 km. den daha
uzakta)
Tablo 9 Diğer Semboller

Örneğin; sembolü sisin geçen saat içerisinde inceldiğini gösterir; sembolü ise son
saat içerisinde sağanak yağmur olduğunu fakat rasat saatinde olmadığını (kesildiğini) gösterir.

- 86 -
7. HAVA TAHMİNLERİNDE KULLANILAN HÂLİHAZIR HAVA RASATLARI

7.1. Hâlihazır Hava Rasatlarında Kullanılan Terimler

Hâlihazır hava rasatları yapılırken rasat vaktinde istasyonda veya civarında meydana gelen
hava olayları ve atmosferin durumunu belirlemek gereklidir.

Rasat edilen hava olayı için (yağış ve diğer hava olaylarının karakterini ve yoğunluğunu da
göz önünde tutarak) uygun kod rakamı seçilerek kayıt altına alınr.

Hâlihazır hava kodlarında geçen bazı terimlerin tanımları aşağıdaki gibidir.

7.1.1. “İstasyonda” Terimi

Bu terimle tam olarak rasadın yapıldığı yer anlatılmak istenir. Bununla birlikte, oraj meydana
gelmesi durumunda hadisenin tam tepemizde (dikey olarak rasatçının üzerinde) oluşması
gerekmez. İstasyonda yağışlı veya yağışsız oraj rasat edilebilmesi için gök gürültüsünün
duyulması yeterlidir.

7.1.2. “Rasat Zamanında” Terimi

Burada resmi rasat zamanından önceki 10 dakikalık periyot kastedilir. Bu periyot boyunca
ölçüm ve gözlemler gerçekleştirilir ve kayıt altına alınır. Eğer bu on dakikalık periyot
içerisinde sağanak yağış, yağmur, oraj vs. meydana gelmiş ise bunlar rasat zamanında
meydana gelmiş gibi rapor edilir.

7.1.3. “Geçen Saat Zarfında” Terimi

Bu terim bazen “son saat içerisinde” olarak da ifade edilir. Burada resmi rasat saatinden
önceki bir saatlik (60 dakikalık) zaman süresi kastedilir. Ülkemizde sinoptik rasatlar için
resmi rasat zamanı olarak saat başından on dakika önceki ölçüm değerleri kullanılmaktadır.

- 87 -
7.1.4. Yağışın Devamlılığı

Hâlihazır hava rasatları yapılırken üç çeşit yağış şeklinden söz edebiliriz. Bunların tanımları
aşağıdaki gibidir.

7.1.4.1. Sağanak Yağış

Sağanak yağışın özellikleri;

i. Aniden başlar ve aniden kesilir.

ii. Kısa zamanda çok yağış bırakır.

iii. Yağış yoğunluğu zaman içerisinde çok değişkendir.

iv. Sağanak şeklinde düşen yağmur damlaları ve katı parçacıklar sağanak olmayan
yağışlardakine göre daha büyüktür.

v. Sağanaklar konvektif (dikey gelişmeli) bulutlardan (Cumulus, Cumulonimbus)

meydana gelir ve genellikle kısa sürer.

vi. Sağanak yağışlarda gökyüzünün tamamı bulutlarla kaplı değildir. Yağıştan hemen
sonra bulutlar parçalanarak dağılır.

Dolu yağışı sadece Cumulonimbus bulutundan meydana geldiği için doğal olarak sağanak
şeklindedir, ayarıca sağanak dolu şeklinde belirtilmesine gerek yoktur. Ancak yağmur, kar ve
karla karışık yağmur hadiseleri sağanak şeklinde yağdığında bunu belirtmek gerekir. Sadece
“sağanak yağış” şeklinde ifade etmek doğru değildir. Her ne kadar mevsime göre yağmur
veya kar olduğu anlaşılsa da “sağanak yağmur”, “sağanak kar” veya “sağanak karla karışık
yağmur” şeklinde vurgulamak daha doğru olacaktır.

7.1.4.2. Aralıklı Yağış

Aralıklı yağışlar, rasat saatinden önceki bir saat zarfında en az bir defa kesilip tekrar başlayan
yağışlardır. Aralıklı yağışları sağanak yağışlardan ayıran özellikler şunlardır.

i. Bulutlar gökyüzünü genellikle tamamen kapatır.

ii. Bulut kapalılık miktarlarında genellikle kısa zamanda bir değişiklik olmaz.
Yağış kesilse bile bulutlar hemen dağılmazlar.
iii. Tabaka bulutlarından (Altostaratus, Nimbostratus) meydana gelir.
iv. Yağış esnasında yağış yoğunluğunda genellikle ani değişiklikler olmaz.

7.1.4.3. Devamlı Yağış

Devamlı yağışlar, rasat saatinden önceki bir saat zarfında hiç kesilmeden devam eden
yağışlardır. Burada sağanak şeklinde olmayan yağmur, kar veya karla karışık yağmur
şeklindeki yağışlar ifade edilir.

- 88 -
7.1.5. Donan Yağış

Düşük sıcaklıklarda özellikle hava sıcaklığının sıfır derece veya altında olduğu durumlarda
meydana gelen yağışın donan yağış olup omadığı dikkate alınmalıdır. Donan yağmur ve
donan çisenti katı cisimlere temas etiğinde donarak şeffaf kırağı buzu (glaze) oluşturur.

7.1.6. Yağışın Yoğunluğu

Yağışın hafif, orta veya kuvvetli olduğunu belirten uluslar arası bir kıstas yoktur. Bu terim
toplam yağış miktarına göre değil, yağışın rasat zamanındaki şiddetine göre tespit edilir.
Ülkemizde yağış yoğunluğu tespiti Tablo 10 da belirtilen şekilde uygulanmaktadır.

7.2. Yağışın Yoğunluğunun Rasat Edilmesi

Ülkemizde rasattan önceki son 10 dakikalık periyot içerisindeki yağış miktarına bakılarak,
yağmur ve çisenti için hafif, orta veya kuvvetli olup olmadığına aşağıdaki tablodaki değerlere
bakılarak karar verilir. Burada 1mm lik yağış, bir metrekareye 1 kg yağışı ifade etmektedir.

Yağışın Cinsi 10 dakikalık toplam değer

Hafif Yağmur < 0.5 mm den az

Orta Kuvvette Yağmur 0,5mm – 1,3 mm

Kuvvetli Yağmur 1,3 mm den fazla

Hafif çisenti 0,1 mm den az

Orta kuvvette çisenti 0,1-0,8 mm

Kuvvetli Çisenti 0,8 mm den fazla

Tablo 10 Yağış Miktarına Göre Yağmur ve Çisenti Yoğunluğu

- 89 -
7.3. Hava Tahmini İçin Yapılan Hâlihazır Hava Rasatlarında Kullanılmayan Hava
Olayları

Hava tahmini için yapılan sinoptik rasatlarda bazı hava olayları Hâlihazır hava kod tablosunda
yer almaz. Bu hadiseler bazı yabancı meteoroloji teşkilatlarında ulusal amaçlı olarak rasat
kayıt cetvellerinin notlar kısmına kayıt edilir.

Bu hava olayları şunlardır:

i) Nesneler üzerine biriken hidrometeorlar (örneğin; çiy, kırağı, kırağı buzu, şeffaf buz) ve
virgadır (bulut parçalarının altında buharlaşan yağış izleri).

ii) Fotometeorların tamamı ( örneğin; hale, gökkuşağı, serap, vs.)

iii) Yıldırım, şimşek ve oraj haricindeki elektrometeorlar (örneğin; kuzey ışıkları, Aziz
Elmo’nun ateşi )

- 90 -
7.4. Hâlihazır Hava (ww) Kod Tablosu

ww = 00-49 Rasat zamanında istasyonda yağış yok.

7.4.1. ww = 00-19 Hadiseleri

KOD
AÇIKLAMA
NO
00 Bulutun gelişmesi rasat edilemiyor veya gözlenemiyor.

01 Bulutlar genellikle dağılmakta veya incelmektedir.

02 Semanın durumu tamamıyla değişmemiştir.

03 Bulutlar genellikle gelişiyor ve şekilleniyor.

Görüş uzaklığı, duman (kır veya orman yangını, sanayi dumanı veya volkanik küller)
04
nedeniyle daralmıştır.
05 Kuru duman.
Rasat zamanında, istasyonda veya yakınında, rüzgâr tarafından kaldırılmamış boşlukta
06
yaygın toz.
Rasat zamanında istasyonda veya yakınında Rüzgâr tarafından yükseltilmiş toz veya
07 kum, fakat iyi gelişmiş toz veya kum anaforları yok, toz veya kum fırtınası
görülmüyor.
Son saat içinde veya rasat zamanında istasyonda veya istasyon yakınında gelişmiş toz
08
veya kum anaforları; toz veya kum fırtınası yok.
Rasat zamanında istasyonun görüş alanında veya son saat içerisinde istasyonda toz
09
veya kum fırtınası.
10 Pus.
Sıralar halinde sis; istasyonda sığ sis veya
11
buz sisi. Karada 2 metreden, denizde ise 10
Aşağı yukarı devamlı; istasyonda sığ sis metreden daha kalın değil.
12
veya buz sisi.
13 Şimsek görülebiliyor fakat gök gürültüsü işitilmiyor.

14 Görüş alanında yağış Yağış yere veya deniz yüzeyine değmiyor.

Yağış yere veya deniz yüzeyine değiyor. Fakat istasyondan
15 Görüş alanında yağış
tahmini 5 km den daha fazla uzaklıkta.
Yağış yere veya deniz yüzeyine değiyor, istasyona yakın fakat
16 Görüş alanında yağış
istasyonda değil.
17 Oraj; Gök gürültüsü işitiliyor fakat istasyonda yağış yok.
Squaller; son saat içinde veya rasat zamanında istasyonda veya istasyonun görüş
18
alanında.
Huni (hortum) seklinde bulutlar; son saat içinde veya rasat zamanında istasyonda
19
veya istasyonun görüş alanında. ( Su hortumu, tornado)

- 91 -
7.4.2. ww = 20-29 Rasat zamanında olmayıp; rasattan önceki saat içerisinde istasyonda
yağış, sis, buz sisi veya oraj.

KOD
AÇIKLAMA
NO
20 Çisenti veya kar taneleri

21 Yağmur

22 Kar

23 Karla karışık yağmur veya buz paletleri

24 Donan çisenti veya donan yağmur

25 Sağanak yağmur

26 Kar veya karla karışık yağmur sağanakları

27 Dolu veya dolu ile birlikte yağmur sağanakları

28 Sis veya buz sisi

29 Oraj; yağışlı veya yağışsız

7.4.3. ww = 30-39 Toz fırtınası, kum fırtınası, kar sürülmesi veya kar savrulması.

KOD
AÇIKLAMA
NO
Hafif veya orta kuvvette toz veya kum
30 Son saat içinde azaldı
fırtınası
Hafif veya orta kuvvette toz veya kum
31 Son saat içinde önemli değişiklik yok
fırtınası
Hafif veya orta kuvvette toz veya kum
32 Son saat içinde başladı veya arttı
fırtınası
33 Kuvvetli toz veya kum fırtınası Son saat içinde azaldı

34 Kuvvetli toz veya kum fırtınası Son saat içinde önemli değişiklik yok

35 Kuvvetli toz veya kum fırtınası Son saat içinde başladı veya arttı

36 Hafif veya orta kuvvette kar sürülmesi Genellikle göz seviyesinden aşağıda

37 Kuvvetli kar sürülmesi Genellikle göz seviyesinden aşağıda

38 Hafif veya orta kuvvette kar savrulması Genellikle göz seviyesinden yukarıda

39 Kuvvetli kar savrulması Genellikle göz seviyesinden yukarıda

- 92 -
7.4.4. ww = 40-49 Rasat zamanında sis veya buz sisi.

KOD
AÇIKLAMA
NO
Rasat zamanında uzakta sis veya buz sisi; geçen saat içerisinde istasyonda sis veya buz
40
sisi yok. Sis veya buz sisi rasatçının göz seviyesinden daha yüksek seviyelere yayılıyor.
41 Parçalar halinde sis veya buz sisi

42 Sis veya buz sisi, gökyüzü görülebiliyor

Önceki saate göre incelmekte
43 Sis veya buz sisi, gökyüzü görülemiyor

44 Sis veya buz sisi, gökyüzü görülebiliyor Önceki saate göre önemli bir değişiklik
yok
45 Sis veya buz sisi, gökyüzü görülemiyor

46 Sis veya buz sisi, gökyüzü görülebiliyor

Önceki saat içerisinde başladı veya önceki
saate göre kalınlaşmakta
47 Sis veya buz sisi, gökyüzü görülemiyor

48 Sis kırağı birikintisi yapıyor Gökyüzü görülebiliyor

49 Sis kırağı birikintisi yapıyor Gökyüzü görülemiyor

ww = 50-99 Rasat zamanında istasyonda yağış var.

7.4.5. ww = 50-59 Çisenti.

KOD
AÇIKLAMA
NO
50 Donmayan aralıklı çisenti
Rasat zamanında hafif
51 Donmayan devamlı çisenti

52 Donmayan aralıklı çisenti

Rasat zamanında orta kuvvette
53 Donmayan devamlı çisenti

54 Donmayan aralıklı çisenti

Rasat zamanında kuvvetli
55 Donmayan devamlı çisenti

56 Donan çisenti Hafif

57 Donan çisenti Orta kuvvette veya kuvvetli

58 Yağmurla birlikte çisenti Hafif

59 Yağmurla birlikte çisenti Orta kuvvette veya kuvvetli

- 93 -
7.4.6. ww = 60-69 Yagmur.

KOD
AÇIKLAMA
NO
60 Donmayan aralıklı yağmur
Rasat zamanında hafif
61 Donmayan devamlı yağmur

62 Donmayan aralıklı yağmur

Rasat zamanında orta kuvvette
63 Donmayan devamlı yağmur

64 Donmayan aralıklı yağmur

Rasat zamanında kuvvetli
65 Donmayan devamlı yağmur

66 Donan yağmur Hafif

67 Donan yağmur Orta kuvvette veya kuvvetli

68 Karla karışık yağmur Hafif

69 Karla karışık yağmur Orta kuvvette veya kuvvetli

7.4.7. ww = 70-79 Sağanak halinde düşmeyen katı yağış.

KOD
AÇIKLAMA
NO
70 Aralıklı kuşbaşı kar yağışı
Rasat zamanında hafif
71 Devamlı kuşbaşı kar yağışı

72 Aralıklı kuşbaşı kar yağışı.

Rasat zamanında orta kuvvette
73 Devamlı kuşbaşı kar yağışı

74 Aralıklı kuşbaşı kar yağışı

Rasat zamanında kuvvetli
75 Devamlı, kuşbaşı kar yağışı

76 Buz prizmaları (diamond dust) Sisli veya sissiz

77 Kar grenleri ( kar taneleri ) Sisli veya sissiz

78 Yıldız görünümlü ayrık kar kristalleri Sisli veya sissiz

79 Buz paletleri

- 94 -
7.4.8. ww = 80-90 Sağanak şeklinde yağış.

KOD
AÇIKLAMA
NO
80 Sağanak yağmur Hafif

81 Sağanak yağmur Orta kuvvette veya kuvvetli

82 Sağanak yağmur Şiddetli

83 Karla karışık yağmur sağanağı Hafif

84 Karla karışık yağmur sağanağı Orta kuvvette veya kuvvetli

85 Kar sağanağı Hafif

86 Kar sağanağı Orta kuvvette veya kuvvetli

Küçük dolu veya kar paletleri sağanağı, yağmur veya karla karışık yağmurla
87
birlikte veya değil (Hafif)
Küçük dolu veya kar paletleri sağanağı, yağmur veya karla karışık yağmurla birlikte
88
veya değil (Orta kuvvette veya kuvvetli)
89 Orajsız dolu sağanağı, yağmur veya karla karışık yağmurla birlikte veya değil (Hafif)
Orajsız dolu sağanağı, yağmur veya karla karışık yağmurla birlikte veya değil
90
(Orta kuvvette veya kuvvetli)

7.4.9. ww = 91-99 Hâlihazır veya geçmiş saatte oraj ve hâlihazırda yağış.

KOD
AÇIKLAMA
NO
91 Rasat zamanında hafif yağmur Geçmiş saat içerisinde oraj
Rasat zamanında orta kuvvette veya kuvvetli
92 Geçmiş saat içerisinde oraj
yağmur
Rasat zamanında hafif kar veya karla karışık
93 Geçmiş saat içerisinde oraj
yağmur
Rasat zamanında orta kuvvette veya kuvvetli
94 Geçmiş saat içerisinde oraj
kar veya karla karışık yağmur
Hafif veya orta kuvvette dolusuz oraj;
95 Rasat zamanında oraj
yağmurlu, karla karışık yağmurlu veya karlı
96 Dolu ile birlikte hafif veya orta kuvvette oraj. Rasat zamanında oraj
Dolusuz, kuvvetli oraj; yağmurlu, karla
97 Rasat zamanında oraj
karışık yağmurlu veya karlı.
98 Toz veya kum fırtınasıyla birlikte oraj Rasat zamanında oraj

99 Dolu ile birlikte kuvvetli oraj Rasat zamanında oraj

- 95 -
7.4.10. Hâlihazır Hava Kodlama Esasları

Hâlihazır havayı rapor etmek için Hâlihazır hava kod tablosu kullanılır. Bu kod tablosunu
doğru bir şekilde kullanabilmek için değişik meteor çeşitleri ile ilgili tanımlara hakim olmak
gerekir. Tabloda 00 dan başlayıp 99 da biten 100 adet kod rakamı vardır. Bu kod rakamları
örneğin; 00-09, 10-19, 20-29, vs. gibi onluk dilimlere ayrılmıştır.

Hâlihazır hava tespit edilirken aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir.

a) 00-49 arası kod rakamları rasat saatinde istasyonda yağış olmadığı durumlarda
kullanılır.

b) 50-99 arası kod rakamları rasat saatinde istasyonda yağış olduğunda kullanılır.

c) Önce havanın durumuna uygun onluk dilim seçilir. Örneğin hava yağmurlu ise 60-69
luk dilim, karlı ise 70-79 luk dilim seçilir.

d) Daha sonra, hadisenin rasat saatinde devam ediyor mu? yada son saat içerisinde
kesildi mi? sorularının cevabı aranır.

e) Genel olarak, mümkün olan en yüksek kod rakamı seçilir. 17 numaralı hadise bu
kuralın dışındadır. 17 yağışsız oraj hadisesi 20-49 arasındaki hadiselerden daha
önceliklidir.

7.4.11. 00-03 Arası Hadiseler (Son Saat İçerisinde Bulutların Durumu)

Hâlihazır havada 01, 02 ve 03 ün kodlanmasında bulut miktarındaki değişikliğin büyüklüğüne

ait bir sınırlama yoktur. Rasat zamanında gökyüzü açık olduğu zaman ww = 00, 01 veya 02
kod rakamlarından biri kullanılabilir. Bu durumda aşağıdaki kurallar uygulanacaktır.
a) ww = 00 geçmiş saat zarfında bulutların gelişimi hakkında bilgi olmadığı zaman,
b) ww = 01 geçmiş saat boyunca bulutlar dağılmış ise,
c) ww = 02 geçmiş saat boyunca gökyüzü devamlı açık kalmış ise kullanılabilir.

Hâlihazır havada 01, 02 ve 03 ün kodlanmasında aşağıdaki açıklamalar esas alınır.

ww = 01 aşağıdaki durumlarda kodlanır.

 Bulut kapalılığı azalmış ise,
 Bulut kapalılığı aynı olabilir ancak; bulutun taban yüksekliği artmış ise,
 Bulut kapalılığı aynı olabilir ancak; kısmen veya tamamen alçak bulut orta buluta
veya orta bulut yüksek buluta dönüşmüş ise,
 Alçak (CL), orta (CM) veya yüksek (CH) bulut cinslerinden biri kendi içerisinde,
daha öncelikli bir bulut cinsinden daha önceliksiz bir bulut cinsine dönüşmesi
halinde.( Örneğin, CL = 2 iken CL = 1 olması, CM = 3 iken CM = 2 olması, CH = 5
iken CH = 2 olması durumunda )

- 96 -
ww = 02 aşağıdaki durumlarda kodlanır.

 Bulut kapalılığı aynı kalmış ise,

 Hava geçmiş saat içersinde tamamen aynı tip bulutlarla kaplı ise,
 Hava kararsız olabilir; fakat bulutun miktar, yükseklik ve cinsinde bir değişiklik yok
ise.

ww = 03 aşağıdaki durumlarda kodlanır.

 Bulut kapalılığı artmış ise,

 Bulut kapalılığı aynı olabilir fakat bulutun taban yüksekliği azalmış ise,
 Bulut kapalılığı aynı olabilir fakat kısmen veya tamamen yüksek bulut orta buluta
veya orta bulut alçak buluta dönüşmüş ise,
 Alçak (CL), orta (CM) veya yüksek (CH) bulut cinslerinden biri kendi içerisinde, daha
az öncelikli bir bulut cinsinden daha öncelikli bir bulut cinsine dönüşmesi halinde.
(Örneğin, CL = 1 iken CL = 2 olması, CM = 2 iken CM = 3 olması, CH = 2 iken CH =
5 olması durumunda)

- 97 -
7.5. Hâlihazır Hava Tespit Edilirken Dikkat Edilecek Hususlar.

1. Rasat saatinde yağış rasat edildiğinde 20-29 kod rakamları kullanılmaz.

2. Şimşek görülsün veya görülmesin, yağış istasyonda olsun veya olmasın gök gürültüsünün
ilk duyulması anından itibaren istasyonda oraj meydana gelmiş kabul edilir. Rasat süresi
içerisinde gök gürültüsü duyulursa Hâlihazır havada oraj rapor edilecektir. Gök gürültüsünü
son işitme anından itibaren 15 dakika geçmiş ve bu süre içerisinde gök gürültüsü duyulmamış
ise son işitme anı orajın kesildiği zaman olarak kabul edilir.

3. Yağış şiddeti rasat anındaki şiddetiyle belirlenecektir. Yağışın şiddeti ölçüm değerinden,
yağışın devamlılığı ise rasatçının hadiseyi gözlemlemesinden tespit edilecektir. Aralıklı
yağışlar, son bir saat içerisinde en az bir defa kesilen ve tekrar başlayan yağışlardır. Eğer
yağış son bir saat içerisinde kesilmemiş ise devamlı yağış olarak verilir.

4. 80-90 arası kod rakamları sadece yağış sağanak şeklindeyse kullanılacaktır. Sağanaklar
kümülüform tipi bulutlardan düşerler. Aniden başlama ve kesilme ve genellikle hızlı ve bazen
de yağış şiddetinde büyük değişikliklerle karakterize edilirler. Sağanak seklinde düsen damla
ve katı parçacıklar genellikle sağanak halinde olmayan yağış anındakinden daha büyüktürler.
(Kümülüform tipi bulutlar arasındaki aralıkları stratiform tipi bulutlar kapatmadığı müddetçe
bulutlar arasında açıklıklar rasat edilebilir.)

5. Son saat içerisinde oraj var fakat rasat zamanında oraj yok, yağış devam ediyor ise, 91-94
arası kod rakamlarından biri kullanılır. Örneğin; bu yağış yağmur sağanağı ise kuvvetine göre
ww = 91 veya 92. Yağış bir sonraki saatte kesilirse, Hâlihazır hava 25 olarak kodlanır. 91
veya 92 olarak verilen hadise, bir sonraki saatte devam ediyorsa yağışın cinsi ve kuvvetine
göre hâlihazır hava kod tablosundan karşılık gelen kod rakamı seçilir.

6. Gökyüzü görülebilen sis ( 42, 44, 46, 48 ) hadisesi rasat edildiğinde, sise sebep olan Stratus
bulutu, sis olarak değerlendirilir; ayrıca Stratus bulutu olarak verilmez. Sisin üzerinde başka
bir bulut rasat ediliyorsa, rasat edilen bulut, bulut grubunda verilir. Sisi oluşturan Stratus
haricinde, ayrı bir tabaka olarak Stratus bulutu rasat edilebiliyorsa bu bulut, bulut grubunda
kodlanır. Sisin üzerinde hava açık ise bulut kodlamaları yapılmasına gerek yoktur.

7. Sisin üzerinde hava tespit edilemiyorsa ise, sis gökyüzü görülemeyen sis ( 43, 45, 47, 49 )
olarak değerlendirilir.. Bu durumda bulut taban yüksekliği yerine dikey görüş uzaklığı rasada
dahil edilir.

- 98 -
7.6. Bazı Hadiseler İçin Açıklamalar ve Limitler

Kod No Açıklamalar

04 Görüş uzaklığı 10 km. nin altındadır.

05, 06 Görüş uzaklığı 10 km. nin altında, nispi nem % 70 den azdır.

07, 08, 09 Görüş uzaklığı 8 km. veya daha düşüktür.

10 Görüş uzaklığı 1-10 km. arasında, nispi nem % 70 ve daha fazladır.

11,12 Sisin içinde görüş uzaklığı 1 km. nin altındadır.

Bu hadise 20-49 arasındaki hadiselere tercih edilir. Rapor edilebilmesi için
17
Cumulonimbus bulutu mutlaka rasat edilmelidir
Rüzgârda en az 16 knot' lık ani bir hız artışıyla birlikte hızın 22 knot veya daha
18
fazla bir değere ulaşması ve en az 1 dakika devam etmesi gereklidir.
20 50, 51, 52, 53, 54, 55, 77, 78 hadiselerinin sona ermesinde kullanılır.

21 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65 hadiselerinin sona ermesinde kullanılır.

22 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76 hadiselerinin sona ermesinde kullanılır.

23 68, 69, 79 hadiselerinin sona ermesinde kullanılır.

24 56, 57, 66, 67 hadiselerinin sona ermesinde kullanılır.

25 80, 81, 82, 91, 92 hadiselerinin sona ermesinde kullanılır.

26 83, 84, 85, 86, 93, 94 hadiselerinin sona ermesinde kullanılır.

27 87, 88, 89, 90, 93, 94 hadiselerinin sona ermesinde kullanılır.

Rasat zamanında görüş uzaklığı 1 km. nin üzerinde fakat son saat içerisinde
28 görüş uzaklığı 1 km. nin altında. 41-49 arasındaki hadiselerin sona ermesinde
kullanılır.
29 17, 95, 96, 97, 98, 99 hadiselerinin sona ermesinde kullanılır.

30-35 Görüş uzaklığı 1 km. nin altındadır.

36-39 Görüş uzaklığı 8 km. veya daha düşüktür.

Sisin içinde görüş uzaklığı 1km. nin altında fakat istasyonda görüş uzaklığı 1-5
40
km. arasındadır. Önceki saatte istasyonda sis yoktur.
İstasyonda görüş uzaklığı 0-5 km arasındadır. Önceki saatte istasyonda sis
41
olabilir.

- 99 -
Kod No Açıklamalar

42-49 Görüş uzaklığı 1km. nin altındadır. ( 1 km. hariç )

Bu hadiselerin rasat edilebilmesi için hava sıcaklığı 0oC ve daha düşük
48, 49
olmalıdır.
50-59 Bu hadiselerin rasat edilebilmesi için Stratus bulutu mutlaka bulunmalıdır.
Bu hadiselerin rasat edilebilmesi için hava sıcaklığı 5.4oC ve daha düşük
56,57,66,67
olmalıdır.
Bu hadiselerin rasat edilebilmesi için hava sıcaklığı 8.5oC ve daha düşük
68, 69, 87, 88
olmalıdır.
Bu hadiselerin rasat edilebilmesi için hava sıcaklığı 6.5oC ve daha düşük
70-79, 83,86
olmalıdır.
74,75 Görüş uzaklığı 1 km. ve daha düşük olmalıdır.
Bu hadiselerin rasat edilebilmesi için kümülüform tipi bulutların rasat
80-90
edilmesi gerekir. (Cumulus, Cumulonimbus bulutları gibi. )
89,90 Bu hadiselerin rasat edilebilmesi için mutlaka Cumulonimbus bulutu
89, 90
olmalıdır.
Bu hadiselerin rasat edilebilmesi için son saat içersinde oraj var, fakat rasat
91-94
zamanında oraj kesilmiş sağanak yağış devam ediyor olması gerekir.
Bu hadiselerin rasat edilebilmesi için rasat anında oraj ve mutlaka
95-99
Cumulonimbus bulutu olmalıdır.
98 Oraj ile birlikte toz veya kum fırtınası ve buna ilaveten yağış olmalıdır.

Tablo 11 Bazı Hadiseler İçin Açıklamalar ve Limitler

- 100 -
 7.7. Hâlihazır Hava Sembolleri

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

0
0

1
0

2
0

3
0

4
0

5
0

6
0

7
0

8
0

9
0

Tablo 12 Hâlihazır Hava Sembolleri

- 101 -
7.8. Havacılık Meteorolojisinde Kullanılan Hâlihazır Hava Kısaltmaları

NİTELİK–QUALIFER HAVA HADİSELERİ (WEATHER PHNOMENA)

HADİSENİN GÖRÜŞ
YAKINLIK VEYA ENGELLEYİCİ
ŞİDDETİ TANIMLAYICI YAĞIŞ HADİSELER DİĞERLERİ
(INTENSITY OR (DESCRIPTOR) (PRECIPITATION) (OBSCURATION) (OTHER)
PROXIMITY)
1 2 3 4 5

(–) Hafif MI Sığ DZ Çisenti BR Pus PO Toz-Kum

Light Shallow Drizzle Mist Türbüyonu

BC Parçalı RA Yağmur
Patches Rain FG Sis
Fog
SQ Squall
SN Kar
PR Kısmi Snow
Partial
( ) Mutedil Partially FU Duman
(Şiddet “Aerodrome SG Kar Grenleri Smoke
Belirtilmez) covered by Snow Grains
Moderate fog” FC Hortum
Bulutu
IC Buz Kristali VA Volkanik Kül (Tornado
DR Sürüklenen Ice Crystals Volcanic Ash veya Su
Low Drifting Hortumu)
Funnel
PL Buz Paletleri Clouds
Ice Pellets Tornado or
BL Savrulan Waterspout
(+) Şiddetli Blowing DU Geniş Alana
Heavy GR Dolu Yayılmış Toz
Hail Widespread
SH Sağanaklar Dust
Showers
GS Küçük Dolu SS Kum
ve/veya Fırtınası
Kar Paletleri SA Kum Sandstorm
TS Oraj Small Hail Sand
Thunderstorm And/or
Snow Pellets
VC İstasyon
Çivarında / UP Tanımlana-
Çevresinde FZ Aşırı mayan Yağış HZ Toz Pusu DS Toz Fırtınası
In the vicinity Soğumuş Unknown Haze Duststorm
Super Cooled Precipitation

Tablo 13 Havacılık Meteorolojisinde Kullanılan Hâlihazır Hava Sembolleri ve Kısaltmaları

- 102 -
7.9. İkinci Hâlihazır Hava (960ww)

Hâlihazır havada birden fazla hadise gözlenirse Kısım-1 deki 7wwW1W2 grubunda ww için
en yüksek kod rakamı seçilecek ( 17 hadisesi hariç ) , diğer hava durumu ise Kısım-3 de
960ww grubu ile verilir. Eğer 17 ( yağışsız oraj ) hadisesi ile birlikte 20-49 kod numaralı
hadiselerden biri mevcut ise 17 hadisesi 7wwW1W2 grubunda, diğer hadise ise 960ww
grubunda rapora dahil edilir.

Örneğin; Hâlihazır havada 50 ve 10 hadiseleri var ise 7wwW1W2 = 750W1W2 ve 960ww

96010 seklinde koda dahil edilir.
Eğer Hâlihazır havada 25 ve 17 hadiseleri var ise 7ww W1W2 = 717W1W2 ve 960ww = 96025
olarak şifrelenir ve mesaj toplama merkezlerine gönderilir.
Kullanılan kod tablosu Hâlihazır hava için verilen kod tablosudur.

- 103 -
7.10. İkinci 99 Hadise Tablosu (961w1w1 Grubu İçin)

Halihazır hava (ww) kod tablosunda (Kod 4677) olmayan hadiseler veya ayrıntılar ikinci 99
hadise tablosunda yer alır. Bu hadiseler 961w1w1 grubu ile Kısım 3 de 960ww grubundan
sonra 961w1w1 grubu ile verilir.

Kod No: 4687

w1w1 = 00-09 Hadiseleri

KOD AÇIKLAMA

00-03 Kullanılmaz

04 Volkanik küllerin havada asılı kalması

05 Kullanılmaz

06 Yoğun toz. Görüş uzaklığı 1 km. nin altında

07 İstasyonda (deniz) rüzgarın savurduğu su zerrecikleri (sprey).

08 Toz veya kum sürülmesi

09 Rüyette toz veya kum duvarı

w1w1 = 10-19 Hadiseleri

KOD AÇIKLAMA

10 Kar pusu

11 Kar fırtınası (tipi)

12 Kullanılmaz

13 Yıldırım (buluttan yere)

14-16 Kullanılmaz

17 Yağışsız oraj

18 Kullanılmaz
Tornado bulutu, rasat zamanında veya son saat içerisinde, rüyette veya
19
istasyonda.

- 104 -
w1w1 = 20-29 Hadiseleri

KOD AÇIKLAMA

20 Volkanik kül birikmesi

21 Toz veya kum birikmesi

22 Çiy birikmesi

23 Sulu kar birikmesi

24 Yumuşak kırağı buzu birikmesi

25 Sert kırağı buzu birikmesi

26 Kırağı birikmesi

27 Billur buz (glaze) birikmesi

28 Buz tabakası oluşması

29 Kullanılmaz

w1w1 = 30-39 Hadiseleri

KOD
AÇIKLAMA
NO
30 Toz veya kum fırtınası Hava sıcaklığı 0°C nin altında

31-38 Kullanılmaz

39 Kar savruntusu (tipi), kar yağışı olup olmadığını tespit etmek imkansız.

- 105 -
w1w1 = 40-49 Hadiseleri

KOD AÇIKLAMA

40 Kullanılmaz

41 Deniz sisi

42 Vadi sisi

43 Arktik veya antartik deniz sisi

44 Buhar sisi (deniz, göl veya nehir üzerinde)

45 Buhar sisi (karada)

46 Kar veya buz örtüsü üzerinde oluşan sis.

47 Yoğun sis, görüş uzaklığı 60-90 metre

48 Yoğun sis, görüş uzaklığı 30-60 metre

49 Yoğun sis, görüş uzaklığı 30 metreden az.

w1w1 = 50-59 Hadiseleri (Otomatik İstasyonlarda)

KOD AÇIKLAMA

50 Çisenti yağış miktarı Saatte 0.1 mm. den az

51 Çisenti yağış miktarı Saatte 0.10-0.19 mm

52 Çisenti yağış miktarı Saatte 0.20-0.39 mm

53 Çisenti yağış miktarı Saatte 0.40-0.79 mm

54 Çisenti yağış miktarı Saatte 0.80-1.59 mm

Çisenti yağış miktarı
55 Saatte 1.60-3.19 mm
Çisenti yağış miktarı
56 Saatte 3.20-6.39 mm

57 Çisenti yağış miktarı Saatte 6.40 mm veya daha fazla

58 Kullanılmaz

59 Çisenti ile karışık kar (ww= 68 veya 69)

- 106 -
w1w1 = 60-69 Hadiseleri (Otomatik İstasyonlarda)

KOD AÇIKLAMA

60 Yağmur yağışı miktarı Saatte 1 mm. den az

61 Yağmur yağışı miktarı Saatte 1-1.9 mm

62 Yağmur yağışı miktarı Saatte 2-3.9 mm

63 Yağmur yağışı miktarı Saatte 4-7.9 mm

64 Yağmur yağışı miktarı Saatte 8-15.9 mm

Yağmur yağışı miktarı
65 Saatte 16-31.9 mm
Yağmur yağışı miktarı
66 Saatte 32-63.9 mm
Yağmur yağışı miktarı
67 Saatte 64 mm veya daha fazla

68-69 Kullanılmaz

w1w1 = 70-79 Hadiseleri (Otomatik İstasyonlarda)

KOD
AÇIKLAMA
NO
70 Yağan karın yüksekliği Saatte 1 cm. den az

71 Yağan karın yüksekliği Saatte 1-1.9 cm

72 Yağan karın yüksekliği Saatte 2-3.9 cm

73 Yağan karın yüksekliği Saatte 4-7.9 cm

74 Yağan karın yüksekliği Saatte 8-15.9 cm

75 Yağan karın yüksekliği Saatte 16-31.9 cm

76 Yağan karın yüksekliği Saatte 32-63.9 cm

77 Yağan karın yüksekliği Saatte 64 cm veya daha fazla

78 Kar veya buz kristalleri, açık havada

79 Karla karışık yağmur, yere temas ettiğinde donuyor

- 107 -
w1w1 = 80-99 Hadiseleri

KOD AÇIKLAMA

80 Sağanak yağmur yağışı (ww=87-99)

81 Donan sağanak yağmur yağışı (ww=80-82)

82 Karla karışık yağmur sağanağı

83 Kar sağanağı

84 Kar paletleri veya küçük dolu yağışı

85 Kar paletleri veya küçük dolu yağışı, yağmur ile birlikte

86 Kar ve kar paletleri veya yağmurla birlikte küçük dolu yağışı

ww=26-27
ww=68 veya 69
87 Yağmurla birlikte kar paletleri veya küçük dolu yağışı
ww=87-99
88 Dolu yağışı

89 Yağmurla birlikte dolu yağışı

90 Karla karışık yağmurla birliktedolu yağışı

91 Karla birlikte dolu yağışı

92 Deniz üzerinde sağanak veya oraj

93 Dağ üzerinde sağanak veya oraj

94-99 Kullanılmaz

- 108 -
7.11. Otomatik İstasyonlar İçin Hâlihazır Hava Kod Tablosu

Otomatik İstasyonlar İçim Hâlihazır Hava (wawa) Kod Tablosu (Kod No: 4680)

KOD AÇIKLAMA
00 Önemli bir hava olayı yok.
01 Bulutlar son saat içerisinde genellikle dağılmakta veya incelmektedir.
02 Semanın durumu son saat içerisinde tamamıyla değişmemiştir.
03 Bulutlar son saat içerisinde genellikle gelişiyor ve şekilleniyor.
04 Atmosferde duman, kuru duman veya toz. Görüş uzaklığı 1 km. veya daha fazla.
05 Atmosferde duman, kuru duman veya toz. Görüş uzaklığı 1 km. den az.
06-09 Henüz kullanılmıyor.
10 Pus.
11 Buz kristalleri (Diamond dust)
12 Rüyette şimşek
13-17 Henüz Kullanılmıyor.
Squaller; son saat içinde veya rasat zamanında istasyonda veya istasyonun görüş
18
alanında.
19 Henüz kullanılmıyor.

ww = 20-26 Rasat zamanında olmayıp; rasattan önceki saat içerisinde istasyonda

yağış, sis, buz sisi veya oraj.
KOD AÇIKLAMA

20 Sis

21 YAĞIŞ

22 Çisenti veya kar grenleri

23 Yağmur

24 Kar

25 Donan yağmur veya çisenti

26 Oraj (yağışlı veya yağışsız)

27 KAR VEYA KUM SÜRÜLMESİ VEYA SAVRULMASI

28 Kar veya kum sürülmesi veya savrulması, rüyet 1 km. veya daha fazla.

29 Kar veya kum sürülmesi veya savrulması, rüyet 1 km. den az.

- 109 -
KOD AÇIKLAMA

30 SİS

31 Parçalar halinde sis.

32 Sis, geçen saate göre inceliyor (Görüş uzaklığı artıyor).

33 Sis, geçen saate göre bir değişiklik yok.

34 Sis geçen saate göre yoğunlaşıyor Görüş uzaklığı daralıyor).

35 Sis, kırağı birikintisi yapıyor.

36-39 Henüz kullanılmıyor

KOD AÇIKLAMA

40 YAĞIŞ

41 Hafif veya orta kuvvette yağış

42 Kuvvetli yağış

43 Hafif veya orta kuvvette sıvı yağış

44 Kuvvetli sıvı yağış

45 Hafif veya orta kuvvette katı yağış

46 Kuvvetli katı yağış

47 Hafif veya orta kuvvette donan yağış

48 Kuvvetli donan yağış

49 Henüz kullanılmıyor

- 110 -
KOD AÇIKLAMA

50 ÇİSENTİ

51 Donmayan hafif çisenti

52 Donmayan orta kuvvette çisenti

53 Donmayan kuvvetli çisenti

54 Donan hafif çisenti

55 Donan orta kuvvette çisenti

56 Donan kuvvetli çisenti

57 Yağmurla birlikte çisenti, hafif

58 Yağmurla birlikte çisenti, orta veya kuvvetli

59 Henüz kullanılmıyor

KOD AÇIKLAMA

60 YAĞMUR

61 Donmayan hafif yağmur

62 Donmayan orta kuvvette yağmur

63 Donmayan kuvvetli yağmur

64 Donan hafif yağmur

65 Donan orta kuvvette yağmur

66 Donan kuvvetli yağmur

67 Karla karışık yağmur, hafif

68 Karla karışık yağmur, orta veya kuvvetli

69 Henüz kullanılmıyor

- 111 -
KOD AÇIKLAMA

70 KAR

71 Hafif kar

72 Orta kuvvette kar

73 Kuvvetli kar

74 Hafif buz paletleri

75 Orta kuvvette buz paletleri

76 Kuvvetli buz paletleri

77 Kar grenleri ( kar taneleri )

78 Buz kristalleri

79 Henüz kullanılmıyor

KOD AÇIKLAMA

80 SAĞANAKLAR VEYA ARALIKLI YAĞIŞLAR

81 Hafif aralıklı yağmur veya sağanak yağmur

82 Orta kuvvette aralıklı yağmur veya sağanak yağmur

83 Kuvvetli aralıklı yağmur veya sağanak yağmur

84 Şiddetli aralıklı yağmur veya sağanak yağmur

85 Hafif aralıklı kar veya sağanak kar

86 Orta kuvvette aralıklı kar veya sağanak kar

87 Kuvvetli aralıklı kar veya sağanak kar

88 Henüz kullanılmıyor

89 Dolu

- 112 -
KOD AÇIKLAMA

90 ORAJ

91 Hafif veya orta kuvvette yağışsız oraj

92 Hafif veya orta kuvvette oraj, yağmurlu ve/veya karlı

93 Hafif veya orta kuvvette dolu ile birlikte oraj

94 Kuvvetli yağışsız oraj

95 Kuvvetli oraj, yağmurlu ve/veya karlı

96 Kuvvetli dolu ile birlikte oraj

97-98 Henüz kullanılmıyor

99 Tornado

Not : Bu tablo; halihazır hava sensörü basitten gelişmişe çeşitli seviyelerdeki otomatik
istasyonların ölçmüş olduğu değerleri içerir.

- 113 -
8. SORULAR

1) Kuru duman (05) ve Pus (10) hadiseleri için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

a) Pus hadisesinde Nispi Nem %70 den fazladır.

b) Kuru duman, kuru parçacıklardan oluşur.
c) Maksimum görüş uzaklığı her ikisinde de 10 km. dir.
d) Büyük şehirler üzerinde hava kirliliğinden oluşan görüşü kısıtlayıcı hadise pus olarak
değerlendirilir.

2) Hâlihazır hava ww=46 hadisesi verildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a) Gökyüzü görülemeyen sis.

b) Sis geçmiş saate göre incelmektedir.
c) Sis yeni başlamış olabilir.
d) Sis kırağı birikintisi yapabilir.

3) Rasat kalite kontrollerinde hâlihazır havada verilen hadisenin aşağıdakilerden

hangileri ile karşılaştırılması daha uygundur?

a) Görüş uzaklığı ve hava sıcaklığı

b) Rüzgâr hız ve yönü
c) Basınç miktarı ve basınç tandansı
d) İşba sıcaklığı ve minimum sıcaklık

4) ww = 16 hadisesi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a) Yağış yer yüzeyine değmiyor.

b) Yağış istasyondan 5 km den fazla uzakta yer yüzeyine değiyor.
c) Yağış istasyona 5 km den yakın yer yüzeyine değiyor.
d) Son saat içerisinde rüyette yağmur var.

5) ww = 29 hadisesi aşağıdaki hadiselerden hangisinin kesilmesi durumunda verilir?

a) 17 b) 90 c) 93 d) 94

- 114 -
6) Hâlihazır hava kod tablosunda aşağıdaki hadiselerden hangisi yoktur?

a) Toz b) Yangınlardan oluşan duman

c) Hortum d) Kırağı

7) Aşağıdaki verilen hadiselerden hangilerinde görüş uzaklığı 1 km’ nin altında olmak
zorunda değildir?

a) 74,75 b) 30-35

c) 41 d) 42-49

8) Kar hadisesi verildiğinde sıcaklık en fazla kaç oC olabilir?

a) 8,5 b) 6,5 c) 5,0 d) 0

9) Aşağıdaki bulut hadise ilişkilerinden hangisi yanlıştır?

a) ww =91-99 ise Cumulonimbus

b) ww=50-59 ise Stratus
c) ww=80-88 ise Cumulus, Cumulonimbus
d) ww=89,90 ise Cumulonimbus

10) ww=28 hadisesi verildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a) Görüş uzaklığı sis nedeniyle rasat anında 1000 metrenin altında olabilir
b) Son saat içinde sis nedeniyle görüş uzaklığının 1000 metrenin altına düşmüş olması
gerekir.
c) Aynı anda 17 hadisesi varsa 960ww grubu ile verilebilir.
d) Görüş uzaklığı rasat anında 1000-5000 metre arasında olması gerekir.

- 115 -
11) Son saat içerisinde yağmur sağanağı kesilmiş ve hâlihazır havada gök gürültüsü var
fakat yağış yoksa bu olaylar 1. ve 2. Hâlihazır hava grubunda nasıl kodlanır?

a) Hâlihazır havada 29, ikinci Hâlihazır havada 25

b) Hâlihazır havada 25, ikinci Hâlihazır havada 17
c) Hâlihazır havada 17, ikinci Hâlihazır havada 25
d) Hâlihazır havada 95, ikinci Hâlihazır havada 25

12) 06:10 utc de başlayan yağmur 11:50 utc de devam etmektedir. Bu durumda hali
hazır havanın kodlanmış hali aşağıdakilerden hangisidir?

a) 76066 b) 76166 c) 76366 d) 76122

13) Aşağıdaki hava durumuna göre Hâlihazır hava 06 UTC de nasıl kodlanır?

00utc 01utc 02utc 03utc 04utc 05utc 06utc

80 95 91 80 95 95 29

a) 72999 b) 72988 c) 72998 d) 72991

14) Yağmurun şiddeti (hafif, orta, kuvvetli) nasıl tespit edilir?

a-) Bıraktığı su miktarından,

b-) Yağmur damlalarının iriliğinden,

c-) Yağışın devam süresinden,

d-) Çevreye verdiği zarardan.

15) Hâlihazır havada 91-94 kod rakamları ne zaman kullanılır?

a-) Oraj rasat edildiğinde,

b-) Dolu rasat edildiğinde,

c-) Son saatte oraj kesilip yağış devam ediyor ise,

d-) Oraj var, yağış yok ise.

- 116 -
17) Sağanak yağmurun özellikleri aşağıdakilerden hangisidir?

a-) Stratiform tipi bulutlardan düşerler, uzun süre devam ederler.

b-) As ve Sc bulutlarından düşerler.

c-) Gökyüzü tamamen kapalıdır, rüzgâr sakin ve yağmur süreklidir.

d-) Kümülüform tipi bulutlardan düşerler, aniden başlar ve kesilirler, damlaları iridir.

18) Son saat içerisinde kesilen “Kum Fırtınası“ hali hazır havada hangi kod rakamı ile
verilir.

a) 24 b) 26 c) 28 d) 09

19) Aşağıdaki kod rakamlarından hangisi Hâlihazır havada “Kar Paletleri” yağışı için
kullanılır.

a) 76 b) 78 c) 87 d) 79

20) “Buz Paletleri” yağışı kesilirken hâlihazır havada hangi kod rakamı kullanılır.

a) 22 b) 23 c) 24 d)26

21) Rasatlarda kar savrulması (ww = 38, 39) hadisesi verilebilmesi için savrulan karın
yüksekliğinin en az ne kadar olması gerekir.

a) 100 cm. b) 150 cm. c) 180 cm. d) 250 cm.

22) Hâlihazır havada ww=98 hadisesi verildiğinde istasyondaki durumu en iyi açıklayan
ifade aşağıdakilerden hangisidir?

a) Toz veya Kum fırtınası ile birlikte yağışsız oraj

b) Toz veya Kum fırtınası ile birlikte yağışlı oraj

c) Toz veya Kum fırtınası ile birlikte dolulu oraj

d) Toz veya Kum fırtınası ile birlikte gök gürültüsü

- 117 -
23) Son saat içerisinde oraj kesilip, hafif dolu yağışı devam ediyorsa aşağıdaki hâlihazır
hava kodlarından hangisi kullanılır.

a) 91 b) 92 c) 93 d) 94

24) ww : Başlama Saati (utc): Bitiş Saati (utc):

19 04:30 05:30

15 05:30 06:00

Yukarıda başlama-bitiş kayıtları verilen hâlihazır hava durumlarına göre 06 utc rasadında
7ww// hadise grubu ve 960ww 2. Hadise grubu sırasıyla nasıl kodlanır?

a) 719//, 96015 b) 715//, 96019 c) 715//, verilmez d) 719//, verilmez

25) Rüyette (görüş alanında) meydana gelen hadiseler için aşağıdakilerden hangisi
yanlıştır?

a) 09 rüyette toz veya kum fırtınası

b) 40 rüyette sis.
c) 15 rüyette yağış
d) 17 rüyette oraj

26) Sinoptik rasatlarda Hortum hadisesi (19) verildiğinde, aşağıdakilerden hangisi

yanlıştır?

a) Hortumun istasyona uzaklığı önemli değildir, görülmesi yeterlidir.

b) Hortumun rasat saatinde olması gerekmez, son saat içerisinde görülmesi yeterlidir.
c) Hortum hadisesi verildiğinde Cb bulutu verilmesi gerekir.
d) Hortum yağışla birlikte istasyona geldiğinde 7wwW1W2 grubunda verilmez.

27) Sinoptik rasatlarda aşağıdaki hadiselerden hangileri rasat anında olmasa bile son
saat içerisinde gözlemlenmiş ise rasatta verilir?

a) 08, 18, 19 b) 11, 18, 19 c) 09, 13, 18 d) 17, 18, 19

- 118 -
28) Sinoptik rasatlarda 18 kod numaralı squall hadisesi hangi durumlarda verilir?

Sıralama : 1. Rüzgâr hızındaki minimum artış miktarı (knot),

2. Minimum rüzgâr hızı (knot),

3. En az devam süresi (dakika)

a) 18, 28, 10 b) 16, 22, 1 c) 10, 20, 5 d) 10, 20, 10

29) En son duyulan gök gürültüsünden sonra ne kadar süre zarfında istasyonda oraj
devam ediyor olarak kabul edilir?

a) 5 dakika b) 10 dakika c) 15 dakika d) 20 dakika

30) Aşağıdakilerden hangisi bir Hidrometeor çeşidi değildir?

a) çiy b) pus c) bulut d) kar örtüsü

31) Bulut içerisindeki su damlacıklarının (damla çapı 1 mikron) bir yağmur damlası
(damla çapı 1 mm.) oluşturabilmesi için kaç tanesinin birleşmesi gerekir?

a) 1.000 b) 100.000 c) 1.000.000 d) 1.000.000.000

32) Bir kar tanesi buluttan (10 000 feet) yere ortalama ne kadar sürede düşer?

a) 5-10 dakika b)10-15 dakika c) 30-45 dakika d) 60-120 dakika

33) Aşağıdaki meteorlardan hangisi bulutsuz havada meydana gelir?

a) Kırağı b) Toz c) Buz kristalleri d) Pus

34) Şimdiye kadar kayıt altına alınmış en ağır dolu tanesi ne kadardır?

a) 100 gram b) 250 gram c) 500 gram d) 1000 gram

- 119 -
35) Gökyüzü neden mavi görünür?

a) Mavi olduğu için.

b) Mezosfer tabakasında mavi gazlar olduğundan.

c) Denizlerin mavisi gökyüzüne yansır.

d) Atmosferdeki gazlar en kısa dalga boylu olan mavi ışığı dağıtır.

36) Kar tanelerini inceleyen, birçok kar tanesinin fotoğrafını çeken ve bunlar üzerinde
yaptığı araştırmada, kar tanelerinin birbirinden farklı olduğunu tespit eden
Kartanesi (Snowflake) lakaplı kişi kimdir?

a) Wilson Bentley b) Thomas Jefferson

c) Luke Snowflake d) Robert Frost

37) Bir kasırganın (Harikeyn, Tayfun) oluşabilmesi için Rüzgâr hızının saatte en az kaç
kilometreye çıkması gerekir?

a) 80 b) 100 c) 120 d) 140

38) Yıldırımın yönü ne tarafa doğrudur?

a) Buluttan yere doğru

b) Yerden Buluta doğru
c) Yerden buluta ve buluttan yere doğru
d) Buluttan yere ve buluttan buluta doğru

39) Dünya atmosferindeki su buharının toplam ağırlığı yaklaşık ne kadardır?

a) 13 bin ton
b) 13 milyon ton
c) 13 milyar ton
d) 13 trilyon ton

40) Yere ve zamana göre atmosferdeki oranı en çok değişen gaz hangisidir?

a) Ozon b) Karbondioksit c) Oksijen d) Su buharı

- 120 -
41) Sisin oluşması için gerekli şartlardan biri de;

a. Altta soğuk hava yukarısında sıcak hava olmasıdır.

b. Altta sıcak hava yukarısında soğuk hava olmalıdır.
c. Hava sıcaklığı 0oC nin altında olmalıdır.
d. Sis oluşması hava sıcaklığından bağımsızdır.

42) Atmosferde oluşup yere düşen katı ve sıvı parçalara ne denir?

a) yağış
b) yağmur
c) kar
d) dolu

43) Aşağıdakilerden hangisi hava bulanıklığı yapar?

a) kırağı
b) sis
c) çiy
d) oraj

44) Çapları 0,5 mm den küçük damlalardan oluşan yağışa ne ad verilir?

a) yağmur
b) çisenti
c) çiy
d) virga

45) Dağ tepe gibi doğal engellere çarpan havanın yükselerek oluşturduğu yağışlara ne
ad verilir?

a) Orografik yağışlar
b) Cephesel yağışlar
c) Konvektif Yağışlar
d) Enverziyon yağışları

46) Gök gürültüsü oluşturan bulut aşağıdakilerden hangisidir?

a) Cumulonimbus
b) Cumulus
c) Nimbostratus
d) Stratocumulus

- 121 -
47) Çisenti yağışı hangi buluttan meydana gelir?

a) Stratocumulus
b) Stratus
c) Cirrostratus
d) Altostratus

48) Isınan havanın yükselerek yoğunlaşması sonucu oluşan yağışlara ne ad verilir?

a) Orografik yağışlar
b) Cephesel Yağışlar
c) Konvektif yağışlar
d) Mekanik yükselme yağışları

49) Bulut ile yer arasındaki elektrik boşalmasına ne ad verilir?

a) şimşek
b) yıldırım
c) oraj
d) tornado

50) Aşağıdakilerden hangisi meteorolojik karakterli doğal afetlerden biri değildir?

a) Dolu
b) Sel
c) Don
d) Deprem

51) Yağışın şiddeti nasıl tespit edilir?

a) Bıraktığı su miktarından
b) Tahmini olarak
c) Çevreye verdiği zarardan
d) Sel olayını oluşturmasından

52) Aşağıdakilerden hangisi yağışla ilgili gözlem değildir?

a) Yağışın cinsi
b) Yağışın tahmini
c) Yağışın şiddeti
d) Yağışın miktarı

- 122 -
9. POSTERLER

9.1. Hidrometeorlar

- 123 -
9.2. Fotometeorlar

- 124 -
9.3. Elektrometeorlar ve Litometeorlar

- 125 -
KAYNAKLAR

1. Compendium of Lecture Notes for Training Class IV Meteorological Personnel,

B. J. Retallack, Volume II – Meteorology WMO No: 266 Geneva 1984

2. International Cloud Atlas, Manual on the Observation of Clouds and Other Meteors,

World Meteorological Organisation, WMO No: 407, 1969

3. Manuel on Codes International Codes, Volume I.1 Part A Alphanumeric Codes,

WMO No: 306, Geneva, 1995

4. International Cloud Atlas, Web Pages, https://cloudatlas.wmo.int/home.html

5. Atmospheric Optics, Web Pages, https://www.atoptics.co.uk/

6. National Oceanic and Atmospheric Administration, Web Pages, http://www.noaa.gov/

7. Glassary of Meteorology, American Meteorological Society, Web Pages,

http://glossary.ametsoc.org/wiki/Main_Page

8. Navy Aerographer and Meteorology Manuals, Atmosphere Physics and Atmospheric

Phenomena, Web Pages, http://meteorologytraining.tpub.com/

9. Met Office Web Pages, https://www.metoffice.gov.uk/learning

10. Australian Government Bureau of Meteorology, Web Pages,

http://www.sws.bom.gov.au/Educational/1/1

11. Sinoptik Rasat El Kitabı, N. Sucu, E. Bölük, S. Köksal, Ankara, 1998

12. Klimatolojik Rasat El Kitabı, Ankara, 1969

13. Havacılılık Meteorolojisi, Ankara, 2006

14. Bulutlar, S. Köksal, Ankara, 2007

https://www.mgm.gov.tr/FILES/genel/kitaplar/bulutlar.pdf

15. https://www.elektrikport.com/teknik-kutuphane/kutup-isiklari-nasil-olusur/

- 126 -
SAVAŞ KÖKSAL
Tel 0 (312) 302 25 67 - 0 (530) 349 09 00
Çalıştığı Başkanlıklar Hava Tahminleri, Veri Kontrol, Gözlem Sistemleri
Web http://www.savaskoksal.tr.gg
E-Posta skoksal@mgm.gov.tr / skoksal@outlook.com
Doğum Yeri ve Tarihi Çemişgezek - 1963
Eğitim Durumu Fırat Üniversitesi/Fen Fakültesi/Matematik Bölümü
Yabancı Dil İngilizce
Deneyimler :
1. Sinoptik Meteoroloji Ders Öğretmenliği (Hizmet İçi Kurs Eğitmenliği)
2. Deniz Meteoroloji Dersi Öğretmenliği (Meteoroloji Meslek Lisesi ve Hizmet İçi Kurs Eğitmenliği)
3. Deniz Dalga Analizi ve Tahmini Teknikleri (Hizmet İçi Kurs Eğitmenliği)
4. Bulut Cinsleri ve Meteorların Gözlem Teknikleri (Hizmet İçi Kurs Eğitmenliği)
5. Kardelen Rasat Hazırlama ve İletişim Programı Sinoptik Meteoroloji Uygulamaları Danışmanı
6. Meteorolojik Dataların Standart ve Kriterlerinin Belirlenmesi Komisyon Üyeliği
7. Sinoptik Rasatların Kalite Kontrol Tasarımı Çalışma Grubu Kurucusu ve Üyesi
8. Otomatik İstasyon Datalarının Kalite Kontrol Tasarımı Çalışma Grubu Üyesi
9. Meteorolojik Hesap Makinesi Bilgisayar Programı (Met-Hesap) Hazırlanması
10. Meteoroloji Müdürlüğü duvarlarında asılı olan“Bulut Cinsleri Tabloları” hazırlanması.
11. Uluslararsı Gözlemci Eğitiminde Eğitmenlik. (İngilizce)
12. WMO Focal Point of RBSN https://www.wmo.int/cpdb/contacts/view/cbs_10313
Yayınlar :
Kitaplar :
1. Resimli Bulutlar Kitabı (S. Köksal)
2. Deniz Dalgaları Analizi ve Tahmini (S. Köksal)
3. Sinoptik Rasat Teknikleri El Kitabı (S.Köksal, E. Bölük, F.Ayaroğlu)
4. Meteorolojik Dataların Standart ve Kriterleri (Komisyon)
5. Sinoptik Rasatların Kalite Kontrol Tasarımı (Komisyon)
6. Otomatik İstasyon Verileri Kalite Kontrol Tasarımı (Komisyon)
7. Synoptic Observation Course Notes For Training Meteorological Personnell (S.Köksal)

Görsel Materyaller :
Hâlihazır Hava Videoları (Present Weather Movies)

https://www.youtube.com/playlist?list=PLGF4yCkQoTYRu4XuXPsD0LvyFTBicoIKQ
Makale, yazı vb. :
1. Meteoroloji ile ilgili şaşırtıcı gerçekler -1, Tübitak, Bilim-Genç
http://www.bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/meteoroloji-ile-ilgili-sasirtici-gercekler
2. Meteoroloji ile ilgili şaşırtıcı gerçekler -2 Tübitak, Bilim-Genç
http://www.bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/meteoroloji-ile-ilgili-sasirtici-gercekler-ii

- 127 -
 HİDRO M LİTHO
METEORLAR E METEORLAR
T
E
*
O
FOTO R ELEKTRO
METEORLAR METEORLAR
L
A
R

- 128 -