般若学会·法宝编译系列——

༄༅། ། དཔལ་གསང་བ་འདུས་པ་འཕགས་ལུགས་དང་
མཐུན་པའི་སྔགས་ཀི་ས་ལམ་རྣམ་གཞག་
ལེགས་བཤད་སྐལ་བཟང་འཇུག་ངོགས་
ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ ། །

密乘地道安立
——吉祥密集圣（龙树）规相顺之密宗地道安立嘉言善缘津梁

央尖嘎伟洛卓（1740—1827） 造论
缘宗 汉译

1
༄༅།། ན་མོ་གུ་རུ་བཛྲ་དྷཱ་རཱ་ཡ།
南无古汝班则达热雅！（顶礼上师金刚持）
ལྷན་སེས་བདེ་སོང་མཁའ་དབྱིངས་དག་པ་ལས།།
རབ་མཛེས་སྒྱུ་འཕྲུལ་མཚན་དཔེ་འཇའ་ཚོན་གར།།
སོན་མཛད་ཟུང་འཇུག་དང་པོ་མགོན་པོ་ཡི།།
ཞབས་ཀི་པངོར་གུས་པས་ཕྱག་འཚལ་ལོ།།
从净俱生空乐虚空界（光明）
艳丽幻化相好虹舞演（幻身）
双运最初怙主1足莲下
虔诚顶礼祈愿悲垂念
བགྲང་ཡས་བསྐལ་པར་གང་གི་མཚན་ཙམ་ཡང༌།།
ཤིན་ཏུ་མཇལ་དཀའ་སིགས་དུས་ཚེ་གཅིག་ལ།།
ཁ་སོར་ཡན་ལག་བདུན་ལྡན་གོ་འཕང་མཆོག །
བདེ་བླག་སིན་བྱེད་རྣལ་འབྱོར་བླ་མེད་རྒྱུད།།
无量劫中仅名亦难闻
浊世一生顺利能施与
具备七支和合2胜果位
即为无上瑜伽甚深续
འཇམ་མགོན་བཤེས་ག཈ེན་རྣམ་རོལ་ཡབ་སྲས་ཀི།།
ཟླ་མེད་ལེགས་པར་བཤད་པའི་རེས་འབྲངས་ནས།།
རིམ་ག཈ིས་བགྲོད་ཚུལ་ས་ལམ་རྣམ་གཞག་སོགས།།
གོ་སླའི་ངག་གིས་མདོར་བསྡུས་བཤད་པར་བྱ།།

1
双运：净幻身、义光明双运。最初怙主：报身佛。喻光明——不净幻身；义光明——清净幻身。
2
七支和合：如来报身自性所具七支，受用圆满支、和合支、大乐支、无自性支、大悲遍满支、利生无间
支、永住不灭支。

2
依随文殊怙主善知识
幻现父子无比善说论
二次行进地道安立等
易解言语略释示端倪

དེ་ལ་འདིར་སྔགས་བླ་མེད་ཀི་ས་ལམ་རྣམ་གཞག་འཆད་པ་ལ་ག཈ིས། ལམ་བགྲོད་ཚུལ་དང༌།
ས་བཅུ་སོགས་དང་ལམ་ལྔ་འཇོག་ཚུལ་ལོ། །
此处讲说无上密咒的地道安立，分二：
甲一、行道情况；
甲二、十地等及五道的安立情况。
དང་པོ་ལ་ག཈ིས། སིར་བཤད་པ་དང༌། བླ་མེད་ཀི་ལམ་རིམ་པ་ག཈ིས་བགྲོད་ཚུལ་བྱེ་བྲག་
ཏུ་བཤད་པའོ། །
初中分二：乙一、总说；
乙二、特别解说无上二次第道的行道情况。
དང་པོ་ནི། རྒྱུད་སེ་འོག་མ་གསུམ་ལ་བསེད་རིམ་གི་དོད་མཚན་བཅས་ཀི་རྣལ་འབྱོར་དང༌།
རོགས་རིམ་གི་དོད་མཚན་མེད་ཀི་རྣལ་འབྱོར་ཙམ་མ་གཏོགས་བསེད་རོགས་ཀི་དོན་དང་ཐ་སད་
གང་ཡང་མེད་དེ། དེ་གསུམ་ལ་རྣམ་བྱང་ཕྱོགས་འབྲས་བུ་སངས་རྒྱས་ཀི་སའི་ཡོངས་སུ་དག་
པ་བཞི་དང་རྣམ་པ་མཐུན་པའི་ལམ་ད་ལྟ་ནས་བསོམ་པ་ཡོད་ཀང་ཀུན་཈ོན་ཕྱོགས་སྲིད་པ་སེ་ཤི་
བར་དོ་གསུམ་དང་རྣམ་པ་མཐུན་པའི་ལམ་བསོམ་པ་མེད་པའི་ཕྱིར།
初者：下三续部中，仅有代替生起次第之有相瑜伽，以及代替圆满次第之无相
瑜伽，而其中无任何生圆次第之内涵及名相，是因为彼三部虽有从现阶段修持
与清净品果位佛地四种清净3相应之道，但没有修持与杂染品生死中阴三有相应
之道。

3
四种清净：处为无量宫、身为本尊身、受用、转法轮事业。其中的受用分三：不死寿甘露、不病药甘露、
无漏智慧甘露。
3
བསེད་རིམ་དང་རོགས་རིམ་གང་རུང་ཡིན་ན། སངས་འབྲས་སངས་རྒྱས་ཀི་སའི་ཆོས་ལོངས་
སྤྲུལ་པའི་སྐུ་གསུམ་དང༌། སང་གཞི་སྲིད་པ་སེ་ཤི་བར་དོ་གསུམ་ཅི་རིགས་དང་རྣམ་པ་མཐུན་
པའི་སོང་བྱེད་ཀི་ལམ་འཁེར་ད་ལྟ་ནས་བསོམ་རྒྱུ་ཡོད་པ་ཞིག་དགོས་པའི་ཕྱིར།
而不管生圆次第哪一种法，都是以佛地法报化三身为所净果，生死中阴三有为
所净基，从现在修持与（生死中阴）三有随类相应的能净道用。
དེ་ཡང་མཚན་བཅས་ཀི་རྣལ་འབྱོར་ནི། སོང་཈ིད་རོགས་པའི་བློས་མ་ཟིན་པའི་ལྷའི་རྣལ་
འབྱོར་དང༌། མཚན་མེད་ཀི་རྣལ་འབྱོར་ནི། སོང་཈ིད་རོགས་པའི་བློས་ཟིན་པའི་ལྷའི་རྣལ་
འབྱོར་ལ་བྱའོ། །
有相瑜伽是未由领悟空性慧摄持下的本尊瑜伽，无相瑜伽则是由领悟空性慧摄
持下的本尊瑜伽。
ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པ་དང་རྒྱུད་སེ་འོག་མ་གསུམ་གི་རང་ལམ་གིས་ས་བཅུ་པའི་བར་དུ་བགྲོད་ནུས་
ཀང་མཐར་ས་བཅུའི་སྲིད་པ་ཐ་མའི་ཚེ་སྔགས་བླ་མེད་ཀི་སོན་པ་བཏབ་ནས་འཚང་རྒྱ་དགོས་ཏེ།
བླ་མེད་ཀི་ལམ་གི་སོན་པ་མ་བཏབ་པར་དེ་རྣམས་ཀི་ལམ་ཙམ་གིས་འཚང་རྒྱ་མི་ནུས་པའི་ཕྱིར།
波罗密乘及下三续部以自道虽能到达十地，但最终在十地最后有时一定要加上
无上道才能成佛，因为若不增添无上道，仅依它们自身之道不能成佛。
ཕར་ཕྱིན་རྣམ་བཤད་སིང་པོའ་ི རྒྱན་ལས།ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པའི་ལམ་གིས་བསྐལ་པ་གྲངས་མེད་པ་
གསུམ་གི་བར་དུ་བགྲོད་ནས་དེའི་རེས་སུ་སྔགས་ཀི་ལམ་གི་སོན་པ་བཏབ་ནས་གཟུགས་སྐུ་འགྲུབ་
པའི་ཚུལ་ནི་གཞན་དུ་ཤེས་པར་བྱའོ། ། ཞེས་དང་།
《波罗密心要庄严论》中说：“以波罗密道经过三大阿僧祗劫行道后，补以密
咒道，成就色身的情况，当从他处了知。”
མཁས་གྲུབ་རེའི་རྒྱུད་སེ་སི་རྣམ་ལས། ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་རྐྱང་པའི་ལམ་གིས་ས་བཅུ་པའི་བར་
དུ་བགྲོད་ནུས་ཀང༌། མཐར་འཚང་རྒྱ་བ་སྔགས་བླ་མེད་ཀི་ལམ་དུ་ཞུགས་པ་ལ་ངེས་པར་
བལྟོས་དགོས་ཀི། དེར་མ་ཞུགས་པར་འཚང་རྒྱ་བ་མི་སྲིད་དོ། ། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
克主杰大师的《续部总安立》中说：“单纯的波罗密道虽能行到十地，最终成
佛定需观待趣入无上密咒道，否则不能成佛。”
དེ་ལྟར་ན་ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པ་དང་རྒྱུད་སེ་འོག་མའི་ལམ་ལ་བརེན་ནས་འཚང་རྒྱ་བ་མི་སྲིད་པར་
4
འགྱུར་རོ་ཞེ་ན།
若言：“若是那样，依靠波罗密乘及下续部道不能成佛。”
སོན་མེད་དེ། དེ་དག་རང་རང་གི་ལམ་གིས་ས་བཅུའི་སྲིད་པ་ཐ་མའི་བར་བགྲོད་དེ་བླ་མེད་ཀི་
སོན་པ་བཏབ་ནས་སངས་རྒྱས་པ་དེ། ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པ་དང་རྒྱུད་སེ་འོག་མའི་རང་ལམ་གིས་
སངས་རྒྱས་པ་ཡིན་ཀང༌། དེ་དག་གི་ལམ་རྐྱང་པས་སངས་རྒྱས་པ་མ་ཡིན་པའི་ཁད་པར་
འཐད་པའི་ཕྱིར་ཏེ། དེར་རང་ལམ་ལ་སྔགས་ལམ་གི་སོན་པ་བཏབ་པ་ཙམ་ཡིན་གི། རང་
ལམ་དོར་ནས་སྔགས་ལ་ཞུགས་པ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །
无过。以它们各自之道能达到十地最后有，再添以无上道而成佛。依波罗密乘
及下续部自道可以成佛，但单纯以它们的道不能成佛，此间的差别是合理的，
因为仅是在它们自道上增加无上咒道，并非舍弃自道而趣入密咒。
རྒྱུད་སེ་འོག་མ་གསུམ་གི་རང་སྐད་ལ་ཚེ་གཅིག་ལ་འཚང་རྒྱ་བ་ཁས་ལེན་ཀང༌། བླ་མེད་ཀི་ཚེ་
གཅིག་ལ་འཚང་རྒྱ་བ་དང་དོན་གཏན་ནས་མི་འདྲ་སེ། དེ་གསུམ་གི་ལུགས་ལ་དབང་རྣོན་
གིས་མཚན་མེད་ཀི་རྣལ་འབྱོར་མཐར་ཕྱིན་ནས་བསྐལ་ཆེན་མང་པོ་ཐུབ་པའི་ཚེའི་རིག་འཛིན་
བསྒྲུབས་ཏེ། ཟབ་གསལ་ག཈ིས་མེད་ཀི་རྣལ་འབྱོར་ལ་བརེན་ནས་དུས་རིང་པོས་ལམ་བགྲོད་
ནས་འཚང་རྒྱ་དགོས་པ་གང་ཞིག ། བླ་མེད་ཀི་ཁད་ཆོས་ནི་སྔགས་ལམ་ལ་སྔར་ཞུགས་མ་མོང་
བ་ཞིག་གསར་དུ་ཞུགས་ནས་དེ་འདྲའི་དུས་རིང་པོ་ལ་མི་བལྟོས་པར་སིགས་དུས་ཀི་ཚེ་ཐུང་འདི་
ལ་འཚང་རྒྱ་ནུས་པའི་ཕྱིར་རོ། །
下三续部自语虽承许一生成佛，但与无上部的一生成佛意义完全不同。在彼三
部宗中，利根者在无相瑜伽究竟后，要修成能住许多大劫的寿持明，依止深明
不二瑜伽，长期修道而成佛；而无上部的特法为，昔未曾入咒道者，从开始趣
入，不需要观待那么长的时间，即能在浊世短暂的一生中成佛。

ག཈ིས་པ་ལ་ག཈ིས། བསེད་རིམ་དང༌། རོགས་རིམ་གི་བགྲོད་ཚུལ་ལོ། །

乙二、特别解说无上二次第道的行道情况，分二：
丙一、生次的行道情况；丙二、圆次的行道情况。
དང་པོ་ལ་ལྔ། མཚན་཈ིད། དབྱེ་བ། སྒྲ་བཤད། བསེད་རིམ་མཐར་ཕྱིན་པའི་ཚད།
5
བསེད་རིམ་ནས་རོགས་རིམ་དུ་འཕོ་ཚུལ་བཤད་པའོ། །
初中分五：丁一、性相；丁二、分类；丁三、释名；丁四、生次究竟之量；丁
五、生次迁变为圆次的情况。
དང་པོ་ནི། བསོམས་སོབས་ཀིས་རླུང་དབུ་མར་ཞུགས་གནས་ཐིམ་གསུམ་བྱས་པ་ལས་མ་བྱུང་
ཞིང༌། རང་འབྲས་རོགས་རིམ་གི་རྒྱུད་སིན་བྱེད་གང་ཞིག་སེ་ཤི་བར་དོ་གསུམ་པོ་ཅི་རིགས་
དང་རྣམ་པ་མཐུན་པར་བློས་གསར་དུ་བརགས་ནས་བསོམས་པའི་རིགས་སུ་གནས་པའི་རྣལ་
འབྱོར་དེ། བསེད་རིམ་གི་མཚན་཈ིད།
初者：未由修力发生风入住融中脉，能成熟自果圆次的相续，行相随顺对应于
生死中阴，以心新施设而修，住于此类4的瑜伽为生次性相。
བསེད་པའི་རིམ་པ། བརགས་པའི་རིམ་པ། བཅོས་མའི་རྣལ་འབྱོར། རིམ་པ་དང་པོའ་ི རྣལ་
འབྱོར་རྣམས་དོན་གཅིག །
生起次第、施设次第、虚假瑜伽、第一次第瑜伽同义。

ག཈ིས་པ་དེ་ལ་ངོ་བོའ་ི སོ་ནས་དབྱེ་ན། རགས་པ་དྲན་པ་གཅིག་པའི་རྣལ་འབྱོར་དང༌། ཕྲ་

བ་རོག་པའི་རྣལ་འབྱོར་ག཈ིས་ཡོད།
丁二、分类：以体性分，粗分一念瑜伽及细分分别瑜伽。
དང་པོ་དང་བསེད་རིམ་རགས་པའི་རྣལ་འབྱོར། སྔགས་ལ་གཞོལ་བའི་རྣལ་འབྱོར་རྣམས་དོན་
གཅིག ། ག཈ིས་པ་དང་བསེད་རིམ་ཕྲ་མོའ་ི རྣལ་འབྱོར། ནང་ལ་གཞོལ་བའི་རྣལ་འབྱོར་
རྣམས་དོན་གཅིག་གོ །
初与生次粗分瑜伽、专注咒瑜伽同义；第二与细分生次瑜伽、内注瑜伽同义。
དེ་ཡང་བསེད་རིམ་རགས་པ་མཐར་ཕྱིན་པའི་རྣལ་འབྱོར་པ་ལ་སྔགས་ལ་མཆོག་ཏུ་གཞོལ་བ་ཞེས་

4
住于此类为含摄词，把生次之身远离、坛城最胜、事业最胜包含在内，虽然这些并不是以三有转三身的
道用。生次者内心虽有风入住融中脉而产生的道，但它是由生次究竟及与外手印结合力产生的，不是由修
习专注身窍要的殊胜方便之力而产生的，故非迁变为圆次，只是属于圆次的证悟类，但在宗大师的《五次
明炬》里安立为圆次。

6
པ་དང། བསེད་རིམ་ཕྲ་མོ་མཐར་ཕྱིན་པའི་རྣལ་འབྱོར་པ་ལ་ནང་ལ་མཆོག་ཏུ་གཞོལ་བ་ཞེས་
པའི་ཐ་སད་རྒྱུད་འགྲེལ་ལས་ཡང་ཡང་གསུངས་སོ། །
在续部注释中，再再宣说粗分生次究竟的瑜伽为“殊胜专注咒”之名；细分生
次究竟的瑜伽为“殊胜内注”之名。
བསེད་རིམ་རགས་པའི་རྣལ་འབྱོར་ནི། དཀིལ་འཁོར་རྒྱལ་མཆོག་ཡན་ཆད་དང༌། ཕྲ་མོའི་
རྣལ་འབྱོར་ནི། ཐིག་ལེ་ཕྲ་མོའ་ི ནང་དུ་རེན་དང་བརེན་པའི་དཀིལ་འཁོར་སོམ་པ་ལ་བྱའོ། །
粗分生次瑜伽者，为坛城最胜王以前的部分。细分瑜伽者，为在微细明点内修
习能依所依坛城。

གསུམ་པ་ནི། བསེད་རིམ་རགས་པའི་རྣལ་འབྱོར་ཆོས་ཅན། ཁོད་ལ་རགས་པ་དྲན་པ་གཅིག་

པའི་རྣལ་འབྱོར་ཞེས་བརོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡོད་དེ། ཕྲ་མོ་ལས་དམིགས་རེན་རགས་ཤིང་རང་
དང་ལྷ་གཅིག་ཏུ་དྲན་པའམ་གཅིག་ཏུ་ལྷ་དྲན་པའི་རྣལ་འབྱོར་ཡིན་པས་དེ་ལྟར་བརོད་པའི་ཕྱིར།
丁三、释名：粗分生次瑜伽（有法），于汝称为“粗分一念瑜伽”的原由者，
是因为所缘依较细分的粗显，并且是念自己与本尊为一，或一心忆念本尊的瑜
伽，故尔如是宣称。
བསེད་རིམ་ཕྲ་མོའི་རྣལ་འབྱོར་ཆོས་ཅན།ཁོད་ལ་ཕྲ་བ་རོག་པའི་རྣལ་འབྱོར་ཞེས་བརོད་པའི་རྒྱུ་
མཚན་ཡོད་དེ། བསེད་རིམ་རགས་པ་ལས་དམིགས་རེན་ཕྲ་ཞིང་རོག་པས་བརགས་ནས་བསོམ་
པའི་རྣལ་འབྱོར་ཡིན་པས་དེ་ལྟར་བརོད་པའི་ཕྱིར།
细分生次瑜伽（有法），于汝称为“细分分别瑜伽”的原由者，是因为所缘依
较粗分生次微细，并且是由分别心施设而修的瑜伽，故尔如是宣称。
དེ་ལྟ་བུའི་རིམ་པ་དང་པོའ་ི རྣལ་འབྱོར་ལ་བསེད་རིམ་ཞེས་བྱ་སེ། སང་གཞི་སེ་ཤི་བར་དོ་
གསུམ་དང་རྣམ་པ་མཐུན་པར་སྐུ་གསུམ་གི་རྣལ་འབྱོར་དུ་བློས་བཅོས་ཤིང་བསེད་པའི་སོ་ནས་
བསོམ་པར་བྱ་བའི་རིམ་པ་ཡིན་པས་དེ་ལྟར་བརོད་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
如是的第一次第瑜伽，被称为生次者，是因为由心造作生起的方式，修习与所
净基——生死中阴三者相顺的三身瑜伽次第5，故尔如是宣称。

5
这仅就生次的主要方面而言，并非生起次第都是修习与三有随类相应的行相，如修习护轮。
7
བཞི་པ་ནི། གང་ཟག་གཅིག་཈ིད་ལ་ལམ་རྒྱུད་ལ་སེས་པའི་རིམ་པའི་སོ་ནས་དབྱེ་ན། ལས་
དང་པོ་པ་དང༌། ཡེ་ཤེས་ཅུང་ཟད་བབས་པ་དང༌། ཡེ་ཤེས་ལ་ཅུང་ཟད་དབང་ཐོབ་པ་
དང༌། ཡེ་ཤེས་ལ་ཡང་དག་པར་དབང་ཐོབ་པ་དང་བཞི་གསུངས་པའི་དང་པོ་ག཈ིས་དང༌།
གསུམ་པའི་ཕྱོགས་གཅིག་ནི་བསེད་རིམ་གི་སྐབས་དང༌། གསུམ་པའི་ཆ་ཤས་གཅིག་དང་བཞི་
པ་ནི་རོགས་རིམ་གི་གནས་སྐབས་སུ་འཇོག་གོ །
丁四、生次究竟之量：
有说就一位补特且罗而言，从道在内心生起的次第方面，分四：
一、初业者；二、智慧稍降；三、对智慧稍得自在；四、对智慧获清净自在。
其中第一、第二，以及第三的一分是生次阶段。第三的一分及第四是圆次阶段。
དེ་ཡང་བསེད་རིམ་ཐོག་མར་སོམ་པ་ནས་བཟུང་རགས་པའི་རེན་དང་བརེན་པའི་དཀིལ་འཁོར་
རིམ་གིས་གསལ་བཏབ་ན་གསལ་བར་འཆར་ཡང་ཡུད་ཙམ་གིས་དུས་གཅིག་ལ་དེ་ལྟར་འཆར་མི་
ནུས་པའི་བར་ནི། ལས་དང་པོ་པ་དང༌།
从最初修生次起，乃至能渐次观想明显粗分能依所依坛城，但不能瞬间同时如
是显现期间为初业者。
རགས་པ་ལ་ཡུད་ཙམ་རེས་དུས་གཅིག་ཏུ་གསལ་སང་བརན་པོ་འཆར་ཡང་སེ་མཆེད་ཀི་ལྷ་ཕྲ་བ་
ལ་དེ་ལྟར་གསལ་སང་བརན་པོ་མི་འཆར་བའི་བར་ནི། ཡེ་ཤེས་ཅུང་ཟད་བབས་པ་དང༌།
粗分的虽能一瞬间同时坚固明现，乃至对各处微细本尊不能那样坚固清楚显现
之间，为智慧稍降阶段。
ལྷ་ཕྲ་བ་ཐམས་ཅད་ཀང་ཡུད་ཙམ་གིས་མངོན་སུམ་པ་ལྟར་གསལ་སང་བརན་པོ་ཤར་བ་ཐོབ་པ་
ནས་ཡེ་ཤེས་ལ་ཡང་དག་པར་དབང་ཐོབ་ལ་མ་སླེབས་ཀི་བར་ནི། ཡེ་ཤེས་ལ་ཅུང་ཟད་དབང་
ཐོབ་པ་ཞེས་པ་ཡིན་པས། འདི་ལ་བསེད་རོགས་ག཈ིས་ཀའི་ཆ་ཡོད་ཅིང༌། མཚམས་འདི་
ནས་བསེད་རིམ་རགས་པ་ལ་བརན་པ་ཐོབ་པར་འཇོག་གོ །
一切微细本尊亦能瞬间，如现前般，获得坚固清楚显现，乃至未到对智慧获得
清净自在期间，称为对智慧稍获自在。此处有生圆两部分。从此界限，安立为
对粗分生次获得坚固。
ཡེ་ཤེས་ལ་ཡང་དག་པར་དབང་ཐོབ་པ་ནི། བསེད་རིམ་མཐར་ཕྱིན་ནས་རོགས་རིམ་ལ་ནུས་
8
པ་ཐོབ་པའི་སྐབས་ཡིན་ནོ། ། དེས་ན་འཕེན་པ་ཇི་ལྟར་བཏང་བ་བཞིན་རེན་དང་བརེན་པའི་
དཀིལ་འཁོར་རིམ་གིས་གསལ་བཏབ་པ་ན་ཚད་དེ་ལས་ལྷག་ཆད་མེད་པར་གསལ་སང་དང་ལྷའི་
ང་རྒྱལ་ངང་གིས་སེས་པའི་བཅོས་མིན་གི་མོང་བ་ནམ་ཐོན་པ་ན། བསེད་རིམ་གི་རོགས་པ་ཐོག་
མར་སེས་པས་གང་ཟག་དེ་བསེད་རིམ་པར་འཇོག་པ་ཡིན་ལ།
对智慧获清净自在，为生次究竟后，对圆次获得能力的阶段。因此，如所发什
么样的牵引般，依次明观能依所依坛城，从彼量限中，无有增减，在明现及本
尊慢的状态里，何时生起非造作的觉受，为最初生起生次的证悟。彼补特伽罗
则被安立为生次者。
བསེད་རིམ་ཕྲ་རགས་ལ་བརན་པ་ཐོབ་པ་དང༌། དེ་མཐར་ཕྱིན་པའི་ཚད་རྣམས་སོ་སོར་
བཞག་ཏུ་ཡོད་དེ། རགས་པའི་རེན་དང་བརེན་པའི་དཀིལ་འཁོར་གསལ་བཏབ་པའི་ཚེ།
དེའི་ཆ་ཕྲ་རགས་ཐམས་ཅད་མ་འདྲེས་པར་སྐད་ཅིག་གིས་གསལ་སིང་ངེ་ཤར་བ་ལ་བྱིང་རོད་
དང་བྲལ་བར་཈ིན་ཞག་གཅིག་གི་དྲུག་ཆ་འཁོངས་ཐུབ་པ་ནི། བསེད་རིམ་རགས་པ་ལ་བརན་
པ་ཐོབ་པ་དང༌། དེ་ལྟར་ལོ་ཟླ་སོགས་ཇི་ཙམ་འདོད་ཀི་བར་འཇོག་ནུས་པ་ནི། བསེད་རིམ་
རགས་པ་མཐར་ཕྱིན་པའི་ཚད་ཡིན།
对粗细生次获得坚固及彼究竟之量各各安立如下：
明观粗分的能依所依坛城时，其中的一切粗细分，毫不混杂地刹那间清楚显现，
并且远离掉沉，获得持续一昼夜的六分之一，为粗分生次获得坚固。如是能随
欲安住经年累月者，为粗分生次究竟之量。
ཕྲ་བ་ཐིག་ལེ་ཡུངས་འབྲུ་ཙམ་གི་ནང་དུ་རེན་དང་བརེན་པའི་དཀིལ་འཁོར་གསལ་བཏབ་པ་ན།
དེའི་ཆ་ཕྲ་རགས་ཐམས་ཅད་མ་འདྲེས་པར་སྐད་ཅིག་གིས་གསལ་སིང་ངེ་ཤར་བ་ལ་གོང་ལྟར་
འཇོག་ནུས་པ་ནི། བསེད་རིམ་ཕྲ་མོ་ལ་བརན་པ་ཐོབ་པ་དང༌། དེ་མཐར་ཕྱིན་པའི་ཚད་ལ་
སོ་སོར་འཇོག་པ་ཡིན་ནོ། །
微细如芥子许的明点里，明观能依所依坛城，其中的一切粗细分，毫不混杂地
刹那间清楚显现，如前能住依次各各为细分生次获得坚固，及其究竟之量。
བསེད་རིམ་ཕྲ་མོ་མཐར་ཕྱིན་པ་ན་ལུས་སེམས་ཤིན་སངས་ཐོབ་པས་ཞི་གནས་མཚན་཈ིད་པ་གྲུབ་
ཅིང༌། ལྷའི་སྐུ་དང་ཕྱག་མཚན་གི་སོ་བསྡུ་སོགས་ལ་དམིགས་པའི་ལྷག་མཐོང་ཡང་འབྱུང་བས་
9
ཞི་ལྷག་ཟུང་འབྲེལ་ཁད་པར་ཅན་ཐོབ་པ་ཡིན།
若细分生次究竟，获得身心轻安，由是成办具相的寂止（奢摩他），缘天身及
手帜收放等的胜观也会产生，所以获得殊胜止观双运。
དེའི་ཕྱིར་རྒྱུད་སེ་བཞི་པོ་གང་དུ་ཡང་ལྷའི་རྣལ་འབྱོར་སོམ་པ་ལས་ལོགས་སུ་ཞི་གནས་སྒྲུབ་ཚུལ་
མ་གསུངས་ཏེ། ལྷའི་རྣལ་འབྱོར་བསོམས་པ་཈ིད་ཀིས་ཞི་གནས་མཚན་཈ིད་ཚང་བ་གྲུབ་པ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །
因此，在四续部中，除修本尊瑜伽外，没有另外宣说修习寂止的情况，因为由
修本尊瑜伽即可成办具相寂止。

ལྔ་པ་ནི། བསོམས་སོབས་ཀིས་རླུང་དབུ་མར་ཞུགས་གནས་ཐིམ་གསུམ་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བའི་
ལྷན་སེས་ཀི་བདེ་བ་ཆེན་པོའ་ི ཡེ་ཤེས་རང་རྒྱུད་ལ་ནམ་སེས་པ་ན། བསེད་རིམ་ནས་རོགས་
རིམ་དུ་འཕོས་པར་འཇོག་གོ །
丁五、生次迁变为圆满次第的情况：
由修习力令风入住融中脉，从而产生俱生大乐智，何时在自心续上生起，即安
立生次转变为圆次。

ག཈ིས་པ་རོགས་རིམ་ལ་ལྔ། མཚན་཈ིད། དབྱེ་བ། སྒྲ་བཤད། རིམ་པ་འོག་མ་ནས་གོང་

མར་འཕོ་ཚུལ། འབྲས་བུ་མངོན་དུ་བྱེད་ཚུལ་ལོ། །
丙二、圆次的行道情况，分五：丁一、性相；丁二、分类；丁三、释名；丁四、
从下次第向上迁变情况；丁五、证果情况。

དང་པོ་ནི། བསོམས་སོབས་ཀིས་རླུང་དབུ་མར་ཞུགས་གནས་ཐིམ་གསུམ་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བའི་
སློབ་པའི་རྒྱུད་ཀི་རྣལ་འབྱོར་དེ། རོགས་རིམ་གི་མཚན་཈ིད།
初者：由修力令风入住融中脉所生有学位者内心中之瑜伽，为圆次性相。
དེ་ཡང་བསེད་རིམ་པ་དབང་རྣོན་གིས་ལས་རྒྱ་ལ་བརེན་པས་བསེད་རིམ་གི་སྐབས་སུ་རླུང་དབུ་
མར་ཞུགས་གནས་ཐིམ་གསུམ་གི་རོགས་པ་འདྲེན་པ་ཞིག་ཡོད་ཀང༌། ངོ་བོ་རོགས་རིམ་གི་
10
རོགས་རིགས་སུ་འཇོག་པ་ཡིན་ནོ། །
有一类利根生次者，依靠业印，虽在生次阶段，引生风入住融中脉的证悟，但
其体性仍被安立为圆次的证悟种类。
རོགས་པའི་རིམ་པ། མ་བརགས་པའི་རིམ་པ། རྣལ་མའི་རྣལ་འབྱོར། རིམ་པ་ག཈ིས་པའི་
རྣལ་འབྱོར་རྣམས་དོན་གཅིག །
圆次、非施设次第、真实瑜伽、第二次第瑜伽，四者同义。

ག཈ིས་པ་དེ་ལ་དབྱེ་ན། ལུས་དབེན། ངག་དབེན། སེམས་དབེན། སྒྱུ་ལུས། འོད་

གསལ། ཟུང་འཇུག་གི་རིམ་པ་སེ་དྲུག་ཏུ་སོད་བསྡུས་དང་རྩ་རྒྱུད་ལེའུ་དྲུག་པ་རྩ་འགྲེལ་ལས་
གསུངས།
丁二、分类：圆次分为身远离6、语远离、心远离、幻身、光明、双运次第
六种7。是于《摄行》（圣天）、《（密集）根本续第六品的本释》（其中释即
龙树的释续金刚鬘）中这样宣说。
རིམ་ལྔ་དང༌། རྣམ་གཞག་རིམ་པ་ལས། ལུས་དབེན་ངག་དབེན་དུ་བསྡུས་ནས་ངག་དབེན་
དང་པོར་བྱས་ཏེ་རིམ་པ་ལྔར་བཤད།
而在《五次第》（龙树）、《安立次第》（龙菩提）里，把身远离摄入语远离，
以语远离为初次，如是说为五次第。
སྒྲོན་གསལ་གི་ལེའུ་དང་པོ་ལས། རིམ་པ་དང་པོ་ག཈ིས་ཀང་སེམས་དབེན་དུ་བསྡུས་པའི་
དབང་དུ་བྱས་ནས། སེམས་དམིགས་ཀི་རིམ་པ་སོགས་རོགས་རིམ་ལ་རིམ་པ་བཞིར་ཡང་མཛད་
དེ།
《明灯第一品》（月称）中把初、二次第摄入心远离，由此又把圆次分为缘心
次第等四种。
དེ་དག་ནི་དབྱེ་བསྡུའི་ཁད་པར་ཙམ་ཡིན་གི་དགོངས་པ་འགལ་བ་ནི་མ་ཡིན་ནོ། འདུས་པའི་
རྒྱུད་ཕྱི་མར། རོགས་རིམ་ལ་སོར་སྡུད་སོགས་སོར་བ་ཡན་ལག་དྲུག་ཏུའང་གསུངས་ཏེ། དེ་
6
圆次的身远离体性：粗细生次究竟的瑜伽士在下门修习微细，令风入住融中脉而产生空智开始，直至上
下风未融入心间中脉而产生智慧之前的圆次为圆次的身远离体性。
7
身远离、语远离、心远离（在心远离最后，有喻光明）、（不净）幻身、（义）光明、（有学）双运次（之后，有净幻身）
第六种。
11
ཡང་ཡན་ལག་དྲུག་གི་སོར་སྡུད་དང༌། བསམ་གཏན་ག཈ིས་ལུས་དབེན་དུ་འདུ། སྲོག་རྩོལ་
ངག་དབེན་དུ་འདུ། འཛིན་པ་འོད་གསལ་དུ་འདུ། རེས་དྲན་དང་ཏིང་ངེ་འཛིན་ག཈ིས་
པོ་ཟུང་འཇུག་ཏུ་འདུའོ། །
这些只是开合的不同，本意并不相违。《密集后续》（释续）又把圆次分为别
摄等六加行。六支中别摄、禅定二者摄入身远离，命勤摄入语远离，持风摄入
光明，随念、三摩地二者摄入双运8。

གསུམ་པ་ནི།
丁三、释名：
རིམ་པ་ག཈ིས་པའི་རྣལ་འབྱོར་ཆོས་ཅན། ཁོད་ལ་རོགས་རིམ་ཞེས་བརོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡོད་
དེ། བློས་བཏགས་པ་ལ་མ་བལྟོས་པར་རང་གྲུབ་ཙམ་ནས་རོགས་པའི་ལུས་ཀི་རྩ་རླུང་ཐིག་ལེ་
ལ་གནད་དུ་བསྣུན་ནས་བསོམ་པར་བྱ་བའི་རིམ་པ་ཡིན་པས་དེ་ལྟར་བརོད་པའི་ཕྱིར།
第二次第瑜伽有法，于汝称为圆次的原由者，是因为不需观待心之假立，从刚
修成自己，即可专注圆满身体气脉、明点的窍要而修习之次第，故作如是说。

བཞི་པ་ནི།
丁四、从下次第向上迁变情况：
བསེད་རིམ་ནས་རོགས་རིམ་གི་ལུས་དབེན་དུ་འཕོ་ཚུལ་ཡང་གོང་ལྟར་ཏེ། མ཈མ་བཞག་ཏུ་
རླུང་དྷཱུ་ཏིར་ཐིམ་པ་ལས་བྱུང་བའི་བདེ་སོང་གི་ཡེ་ཤེས་བསོམས་ཤིང་དེ་ལས་ལངས་པའི་རེས་
ཐོབ་ཏུ་ཡུལ་སང་ཐམས་ཅད་ལ་བདེ་སོང་གི་རྒྱས་བཏབ་ནས་རིགས་བརྒྱ་ལ་སོགས་པའི་ལྷའི་རྣམ་
པར་ཤར་བའི་རྣལ་འབྱོར་ནི། རོགས་རིམ་གི་ལུས་དབེན་ཡིན་ནོ།།
从生次迁变到圆次身远离的情况如前所述。
根本定中，修习风融中脉所产生的空乐智，从彼起已的后得时，对于一切境的

8
所得佛有身语意三，能得的圆次亦定为六支。别摄、静虑二者修成昔未修成的空色，并令已修成的坚固，
由此成就佛身；命勤、持风二者令于语的根本风获得自在，以成就佛语；随念作为不变乐的近因，三摩地
为不变乐的体性而修成佛意。这样三组亦依次说为身金刚、语金刚、意金刚三摩地。

12
显现，以空乐印证，呈现为百类9等本尊行相之瑜伽，为圆次的身远离。
ལུས་དབེན་ཞེས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡོད་དེ། དབེན་གཞི་ལུས་རང་རྒྱུད་ཀིས་བསྡུས་པའི་ཕུང་ཁམས་
སེ་མཆེད་སོགས་ལ་རོགས་རིམ་པའི་བདེ་སོང་གི་རྒྱས་བཏབ་ནས་ཐ་མལ་གི་སང་ཞེན་ལས་དབེན་
པར་བྱས་ཏེ་དག་པ་ལྷའི་རྣམ་པར་ཤར་བའི་རྣལ་འབྱོར་ཡིན་པས་དེ་ལྟར་བརོད་པའི་ཕྱིར།
称为身远离的原因者，远离基位身体——自续所摄的蕴处界等，以圆次的空乐
印证后，从而远离平庸的现相贪著，呈现为清净本尊的行相，故作是说10。
སིར་ལུས་དབེན་ལ་བསེད་རོགས་ག཈ིས་ཀའི་ཆ་ཡོད་དོ། །
总的说来，身远离有生圆两部分。
ལམ་གོང་མར་འཕོ་ཚུལ་ལ་ལྔ་ལས། དང་པོ་ལུས་དབེན་ནས་ངག་དབེན་དུ་འཕོ་ཚུལ་ཡོད་དེ།
རླུང་ལྡང་འཇུག་གནས་གསུམ་གི་རང་གདངས་ཡི་གེ་གསུམ་གི་གདངས་སུ་ཤར་བའི་རོ་རེའི་
བཟླས་པ་བྱས་པ་ལ་བརེན་ནས། སིང་གའི་གོང་འོག་གི་རྩ་མདུད་ལྷོད་པོར་སོང་སེ་སེང་འོག་
གི་རླུང་རྣམས་སིང་གའི་དྷཱུ་ཏིའི་ནང་དུ་ཐིམ་པ་ལས་བྱུང་བའི་སང་བའི་ཡེ་ཤེས་སེས་པ་ན།
ལུས་དབེན་ནས་ངག་དབེན་དུ་འཕོས་པ་ཡིན།
向上道迁变情况，分五：
戊一、从身远离向语远离迁变情况者，风的起入住三者的自音调，现为三字的
音调，依靠如此的金刚念诵，心间上下的脉结（上下各有三）得以松缓后，从
而上下的风融入心间中脉，由此产生明智，即为身远离迁变为语远离11。

9
百种性：五蕴、四界、六（根）处、五境共二十粗分，各分为五。如五佛、四母、六地藏等菩萨、五色
金刚女等，共二十本尊，各分五类，共百种。
10
身远离的诠释：远离基之身为粗分二十；所远离的为平庸的显现贪著；远离义：彼等修为空乐的变化，
最好为本尊。在语远离以上，任何显现亦以空乐印证，但已不是身远离。若能生起上下俱生喜，无自性的
空性与境、有境结合而修习等引，由风摇动起定后，由忆念根本的空乐，任何显现以此印证，由禁止与彼
不相顺的作意，一切境相显为大乐。生次不共所断是平庸的相贪，其中平庸的相不是显现在根识的情器世
界，而是显现在意识中的平庸的情器。此相的对治是显现为清净的能依所依的相。平庸的贪著的对治即修
习清净的能依所依的我慢。此中复以修习我慢为主，修习相现为其支分。粗分行相数数作意串习，仅由此
虽能生起明现，但无法由此获得坚住。若无坚住，则不能遮止平庸的相贪，所以在生次阶段，定要成办寂
止，而又需要由微细明点的瑜伽来成办。在微细手帜或明点内修习圆满的能依所依坛城，是在对智慧稍得
自在时修习，并非在前面的两个阶段。
11
此规瑜伽士在心尖修习咒明点，由此上下风入住融心间中脉而产生明智后，乃至未以修习全部解开心间
脉结，使风入住融不坏明点，而产生明智期间为圆次，为语远离，或称为金刚念诵。这只是从其中一方面
而命名的，因为此处有三种命勤，而其中修习咒明点及质明点两种命勤都不是语远离或金刚念诵。语远离
或金刚念诵都是在鼻尖修习光明点的命勤瑜伽。因此第二次第称为命勤更为合适。身远离时，风虽能收入
中脉，但不能收入心间中脉，为能摄入心间尖端，修咒明点，从长时修习中最初生起四空智时，即转为名
为语远离或金刚念诵的命勤次第。
13
ངག་དབེན་གི་སྒྲ་བཤད་ཡོད་དེ། ངག་གི་རྩ་བ་ཤིན་ཏུ་ཕྲ་བའི་རླུང་ཐ་མལ་དུ་རྒྱུ་བ་ལས་
དབེན་པར་བྱས་ཏེ་རླུང་སྔགས་དབྱེར་མེད་དུ་སོར་བའི་རྣལ་འབྱོར་ཡིན་པས་དེ་ལྟར་བརོད་པའི་
ཕྱིར། །
语远离的字面意思者，语的根本极微细之风，远离平庸的流动，是一种风咒无
分和合的瑜伽，故作如是说。
ག཈ིས་པ་ངག་དབེན་ནས་སེམས་དབེན་དུ་འཕོ་ཚུལ་ཡོད་དེ། ནང་གི་རྐྱེན་ཁབ་བྱེད་ཀི་རླུང་
རོར་བཟླས་དང༌། ཕྱིའི་རྐྱེན་ཕྱག་རྒྱའི་སྲོག་རྩོལ་ལ་བརེན་ནས་སིང་གའི་རྩ་མདུད་རོགས་པར་
གྲོལ་ཏེ་ཁབ་བྱེད་ཀི་རླུང་གི་ཆ་ཤས་གཅིག་དང་བཅས་རྩ་བ་དང་ཡན་ལག་གི་རླུང་རྣམས་སིང་
གའི་མི་ཤིགས་པ་ལ་ཐིམ་པའི་སང་བའི་ཡེ་ཤེས་ནམ་སེས་པའི་ཚེ། ངག་དབེན་ནས་སེམས་
དབེན་དུ་འཕོས་པར་འཇོག་པ་ཡིན་ཏེ།
戊二、从语远离迁变为心远离的情况者，依靠内缘——遍行风金刚诵，以及外
缘——手印命勤12，心间脉结全部解开，根本支风及遍行风的一分（粗分），融
入心间不坏明点，何时产生明智时，安立为从语远离迁变为心远离。
མཁས་གྲུབ་རེའི་གསུང་ཟིན་བྲིས་ལས། ངག་དབེན་ཐོག་མར་བསོམ་པ་ནས་སིང་གའི་རྩ་
མདུད་ལྷག་མ་མ་ལུས་པར་མ་གྲོལ་བར་གི་སོང་པ་བཞི་གང་ཤར་ཐམས་ཅད་ནི་ངག་དབེན་ཡིན་
ལ། ཕྱི་ནང་གི་ཐབས་ག཈ིས་ཀ་ལ་བརེན་ནས་སིང་གའི་རྩ་མདུད་ལྷག་མ་མ་ལུས་པར་གྲོལ་ཏེ་
སིང་གའི་དྷཱུ་ཏིའི་ནང་གི་མི་ཤིགས་པ་ལ་རླུང་རྣམས་ཞུགས་གནས་ཐིམ་གསུམ་བྱས་པ་ལས་བྱུང་
བའི་སོང་པ་བཞི་ཐོག་མར་སེས་པ་ནས་སེམས་དབེན་གི་སོང་པ་བཞིར་འཇོག་པ་ཡིན་ནོ། །
ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
在克主杰大师的《语录》中说：“从最初修语远离乃至心间余存脉结未全部解
开之间，所显现的任何四空，皆是语远离。由依内外两种方便，心间余存脉结
全部解开，诸风入住融心间中脉内的不坏明点，由此最初产生的四空（明、增、
近得、光明），即安立为心远离的四空”。
སིར་དྷཱུ་ཏིའི་གནས་གང་དུ་རླུང་ཐིམ་ཡང་སོང་པ་བཞི་འཆར་ལ། འོན་ཀང་སིང་གར་ཐིམ་པ་
ལ་འཆར་བ་ཙམ་གནས་གཞན་དུ་ཐིམ་པ་ལ་མི་འཆར་ཞིང༌།
12
三种命勤：总之，在身体的窍要处（脉轮处），修习字或明点等，摄风入中脉的一切瑜伽都是命勤。命
者义为余脉风，勤者令入中脉。
14
总的说来，风随便融入中脉何处，虽都显现四空，但融入心间所显现者，在融
入别处不显现。
རོར་བཟླས་ཀིས་སིང་གའི་རྩ་མདུད་མ་གྲོལ་བར་དུ་སིང་གར་རླུང་ཐིམ་པ་རྣམས་སིང་གའི་དྷཱུ་
ཏིར་ཐིམ་པ་ཡིན་ཡང་མི་ཤིགས་པའི་ཐིག་ལེ་ལ་ཐིམ་པ་མིན་ནོ། ། སིང་གའི་རྩ་མདུད་གྲོལ་བ་
ན་དེའི་མཐུས་རྩ་མདུད་གཞན་ཐམས་ཅད་གྲོལ་བར་བཤད་དོ། །
由金刚诵未解开心间脉结期间，虽然融入心间中脉13，但不是融入不坏明点。有
说心间脉结一旦解开，由此之力令其它一切脉结解开。
སྐབས་འདིར་རང་ཕྱོགས་ཀི་མཁས་གྲུབ་དམ་པ་རྣམས། སེམས་དབེན་སེད་པ་ལ་ངེས་པར་
ལས་རྒྱ་ལ་བལྟོས་དགོས་པར་བཞེད་པ་དང༌། ཁ་ཅིག སེམས་དབེན་མཐར་ཐུག་སེད་པ་ལ་
དེ་དགོས་ཀང་སེམས་དབེན་ཙམ་ལ་མི་དགོས་གསུངས། འགའ་ཞིག་གི་གསུང་ལས། སྔགས་
བླ་མེད་ཀི་གདུལ་བྱ་ཤིན་ཏུ་དབང་རྣོན་འགའ་ཞིག་ཡེ་ཤེས་ཀི་ཕྱག་རྒྱ་ཙམ་ལ་བརེན་ནས་ལམ་
རོགས་པར་སེད་ནུས་པས་སྐབས་གང་དུ་ཡང་ལས་རྒྱ་ལ་བལྟོས་མི་དགོས་གསུངས་པ་སོགས་
བཞེད་པ་མང་ཙམ་སང་བས་རེ་བླ་མའི་དགོངས་པར་གང་སོང་ལེགས་པར་བརག་དགོས་སོ། །
在此阶段，自宗一些大德认为欲生起心远离，定需观待业印。有些说，欲生起
究竟心远离时方需要，仅仅心远离并不需要。还有说，无上密咒少许上上利根
化机仅依智慧手印，就能生起圆满道，任何阶段亦不需要业印。如是等言论不
一，何者符合至尊上师（宗喀巴大师）的密意，还需详察。
སེམས་དབེན་ཞེས་པའི་སྒྲ་དོན་ཡོད་དེ། འཁོར་འདས་ཀུན་གི་རྩ་བ་སེམས་ཀུན་རོག་བཞོན་
པའི་རླུང་དང་བཅས་པ་ལས་དབེན་པར་བྱས་ཏེ་བདེ་སོང་དབྱེར་མི་ཕྱེད་པའི་ངོ་བོར་ཤར་བའི་
རྣལ་འབྱོར་ཡིན་པས་དེ་ལྟར་བརོད་པའི་ཕྱིར།
心远离的字面意思者：一切有寂的根本心，远离分别及其骑风，显现为空乐无
分体性的瑜伽，所以有如此称谓。
སེམས་དབེན་མན་ཆད་ཀི་཈ེར་ཐོབ་ཀི་མཐར་འོད་གསལ་འབྱུང་ཡང༌། རིམ་ལྔ་དང༌།
སོད་བསྡུས་སོགས་སུ་མ་བཤད་པ་ནི། འོད་གསལ་རིམ་པ་བཞི་པར་འཆད་པ་ལ་དགོངས་ཏེ།
13
风虽入心间中脉，但并没融入不坏明点，而要想融入不坏明点，则需脉结忪缓，为此于面门鼻尖修习光
明点命勤，即风起入住三者之音与三字音无有分别的金刚念诵。脉中风流动时，发出似三字的音调，自己
了知后并专注于此。于密处尖端修习质明点有两种：一为自与业印等持而住中，菩提心于二中脉下端交界
处持而不放；二为自与智印二中脉下端处缘明点而修。这样修习的目的者，由前二命勤收风入心间，由修
此质明点对于风入中脉后，会起更大作用。风入中脉相，二鼻孔风平等力均而动；风住中脉相，二鼻孔风
流动停止；风融中脉相，阳焰乃至烟、萤火虫、烛火、明增得光明。
15
དབེན་གསུམ་གི་འོད་གསལ་཈ེར་ཐོབ་ཀི་ནང་དུ་བསྡུས་ནས་བཤད་པ་ཡིན། དེའི་རྒྱུ་མཚན་
ཡང་དཔེའི་འོད་གསལ་དང༌། དེའི་སྔ་ལོགས་ཀི་཈ེར་ཐོབ་ག཈ིས་པོ་ག཈ིས་སང་ཅན་གི་ཤེས་
པར་འདྲ་བས་གཅིག་ཏུ་འདུ་རུང་ལ། དོན་གི་འོད་གསལ་གི་སྔ་ལོགས་ཀི་཈ེར་ཐོབ་ག཈ིས་
སང་དང་བཅས་པའི་ཤེས་པ་དང༌། དོན་གི་འོད་གསལ་ནི་ག཈ིས་སང་ཅུང་ཟད་ཀང་མེད་པའི་
ཤེས་པ་ཡིན་པས་དེ་ག཈ིས་གཅིག་ཏུ་འདུ་མི་རུང་ངོ༌། དེས་ན་དོན་གི་འོད་གསལ་དེ་སོང་པ་
བཞི་པ་ཁོ་ནར་བགྲང་བ་ཡིན་ནོ། །
心远离14以下近得的最后，虽然产生光明，但在《五次第》、《摄行》等中未曾
提及，是考虑到把光明说为第四次第，而将三远离光明摄入近得而说，其理由
亦是喻光明与其前面的近得二者同是具有二现之识，故可摄为一种；义光明之
前的近得是具有二现之识，而义光明是没有丝毫二现之识，故彼二者不可摄为
一种。因此义光明唯指第四空。
སིག་རྒྱུ་ནས་འོད་གསལ་གི་བར་གི་རགས་འཆར་ཚུལ་དེ་རྣམས་རེས་མཐུན་པ་ནི། གཞི་དུས་
སུ་ཕོ་མོ་སོར་བ་དང༌། ག཈ིད་དུ་འགྲོ་བ་དང་། བརྒྱལ་བ་སོགས་ཀི་སྐབས་དང༌། ལམ་
དུས་ཀི་དབང་གསུམ་པ་བསྐུར་བ་དང༌། རོར་བཟླས་མན་ཆད་དུའང་འབྱུང་མོད་ཀང༌།
མཚན་཈ིད་པ་ནི། གཞི་ལ་འཆི་དུས་དང༌། ལམ་དུས་སུ་སེམས་དབེན་ནས་བརྩམས་ཏེ་
འབྱུང་བར་རེ་བླ་མས་མངོན་པར་བྱང་ཆུབ་པའི་རིམ་པའི་རྣམ་བཤད་དུ་གསུངས་སོ། །
从阳焰乃至光明间诸相显现之理，彼等随顺诸相者，如基位时男女交合、睡眠
及昏倒等的时候。道位时的第三灌顶、金刚诵以下等阶段虽然出现，但真正者，
如基位时死没阶段，道位时则从心远离开始发生，至尊上师在《现觉次第释》
中如此宣说。
དེ་ལྟར་ན་ཞིབ་ཆ་བྱེད་ཚེ་རོར་བཟླས་མན་ཆད་ཀི་སང་མཆེད་ཐོབ་གསུམ་འོད་གསལ་དང་བཅས་
པ་ཡང་རེས་མཐུན་པར་ཁས་ལེན་དགོས་སོ། ། དེ་དག་གི་ཚེ་ག཈ིས་སང་ཤིན་ཏུ་ཕྲ་བ་རྣམས་
མི་ལྡོག་ཀང༌། རླུང་དྷཱུ་ཏིར་ཐིམ་པའི་སོབས་ཀིས་ག཈ིས་སང་རགས་པ་འགག་པ་ལས་སང་བ་
དཀར་ལམ་པ་ནས་ཐོ་རངས་ཀི་ནམ་མཁའ་གཡའ་དག་པ་ལྟ་བུའི་སང་བ་དུ་མ་ཞིག་ཤར་བས།
སྐབས་དེ་དག་ཏུ་བདེ་སོང་སར་ནས་བསོམ་པ་ཡིན་ནོ། །
14
依内缘金刚念诵及二静虑之收摄次第（全持随融）及外缘手印命勤，使心间脉结全部解开，令风融入心
间不坏明点，引生明智后，乃至未得不净幻身间的圆次，为心远离次第的体性。
16
若如是，详细说来，应承许金刚诵以下的明、增、得三者及光明亦是随顺。在
那些时候，极微细二现虽未遮止，但由风融入中脉之力，粗分二现遮除，由此
呈现出明亮白花花的景象乃至如清净黎明虚空的许多现象，在那些阶段，空乐
和合而修。
ལམ་དུས་ཀི་སང་མཆེད་ཐོབ་གསུམ་སོགས་ཀང་དཀྱུས་ཐོགས་གཅིག་ལ་སེས་པ་མ་ཡིན་ཏེ།
རྒྱལ་ཚབ་རེའི་རིམ་ལྔའི་ཟིན་བྲིས་ལས། སྔར་བཤད་པ་ལྟར་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་དེ་དག་ཡང་དང་ཡང་
དུ་གོམས་པར་བྱས་པས་སང་བའི་ཡེ་ཤེས་སེ་ལ། ཡང་རྒྱུ་ཚོགས་དེ་དག་ལན་མང་པོའ་ི བར་དུ་
གོམས་པར་བྱས་པས་མཆེད་པའི་ཡེ་ཤེས་སོགས་སེ་བ་ཡིན་གི། སྔ་མ་སེས་པའི་རྒྱུན་གཅིག་ལ་
སེ་བ་ནི་མ་ཡིན་ནོ། ། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
道位时的明增得三者等，亦不是连续生起的。在贾曹杰的《五次第笔记》中说：
“如前所说的彼等因缘，再再串修而生起明智，再反复多次地串修那些聚合因
素，而生起增等智慧，并非在前生起之后接着生起。”
དེ་ལྟར་སེམས་དབེན་ཐོབ་རེས་ཕྱི་ནང་གི་ཐབས་ག཈ིས་དང༌། རིལ་འཛིན་དང་རེས་གཞིག་གི་
སྡུད་རིམ་ཡང་ཡང་བསོམས་པ་ལས་ཚིགས་རྣམས་ལ་གནས་པའི་ཁབ་བྱེད་ཀི་རླུང་སོགས་རླུང་མ་
ལུས་པ་འཆི་རིམ་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་དུ་སིང་གའི་མི་ཤིགས་པ་ལ་ཐིམ་པ་ལས་སིག་རྒྱུ་ནས་འོད་
གསལ་གི་བར་གི་རགས་མཚན་཈ིད་པ་ཤར་བའི་ཚེ། དེ་འདྲའི་འོད་གསལ་ནི་སེམས་དབེན་
མཐར་ཐུག་དཔེའི་འོད་གསལ་དང༌། རིམ་པ་གསུམ་པའི་སྒྱུ་ལུས་ཀི་བསྒྲུབ་གཞི་མཐར་ཐུག་
ཡིན་ནོ། །
如是得到心远离后，数数修习内外二种方便及全持、随融两种收摄次第，住于
诸关节处的遍行风等一切风，如死没次第般融入心间不坏明点，由此显现出具
相的阳焰乃至光明相，如是的光明即究竟心远离的喻光明，亦是第三次第幻身
的究竟修习基。

གསུམ་པ་སེམས་དབེན་ནས་སྒྱུ་ལུས་སུ་འཕོ་ཚུལ་ཡོད་དེ། བཤད་མ་ཐག་པའི་སེམས་དབེན་
མཐར་ཐུག་གི་དཔེའི་འོད་གསལ་དེ་ལས་ལྡང་བར་རྩོམ་པ་ན། རླུང་ཅུང་ཟད་གཡོས་ཏེ་ལུགས་
ལྡོག་གི་཈ེར་ཐོབ་གྲུབ་པ་དང་མ཈མ་དུ་ཆུ་ལས་཈་ལྡང་གི་ཚུལ་གིས་འོད་གསལ་དེའི་བཞོན་པར་
གྱུར་པའི་རླུང་འོད་ཟེར་ལྔ་པས་཈ེར་ལེན་དང༌། འོད་གསལ་གི་སེམས་ཀིས་ལྷན་ཅིག་བྱེད་རྐྱེན་

17
བྱས་པ་ལ་བརེན་ནས་མཚན་དཔེས་སས་པའི་སྒྱུ་མའི་སྐུ། རྣམ་སིན་གི་ལུས་རགས་པ་ལས་
ལོགས་སུ་བྱེ་ནས་དངོས་གནས་ལ་གྲུབ་པ་ཡིན་ནོ། །
戊三、从心远离到幻身的迁变情况，从刚提到的究竟心远离喻光明中准备起来
时，风稍微振动，如是成就逆次得的同时，以鱼跃水面的方式，彼光明的乘骑
五光风作近取因，光明心作俱有缘，从粗显的异熟身中另外分离出来，真正成
办相好庄严的幻身。
དེ་ལྟར་སྒྱུ་ལུས་འགྲུབ་པ་ལ་བསོམས་སོབས་ཀིས་ལུས་ཕྲ་རགས་ག཈ིས་སོ་སོར་བྱེ་དགོས་ཀང༌།
གོ་ས་སོ་སོར་བྱེ་ནས་འགྲུབ་མི་དགོས་ཏེ། མཁས་གྲུབ་རེའི་རིམ་ལྔའི་ཟིན་བྲིས་ལས། ཚེ་
འདིར་གྲུབ་པའི་མ་དག་པའི་སྒྱུ་མའི་སྐུ་དེ་ལུས་རགས་པ་ལས་སོ་སོར་བྱེ་བ་ཡིན་ཀང་གོ་ས་སོ་
སོར་བྱེ་བ་ནི་མ་ཡིན་ཏེ། དེའི་ནུས་པ་མེད་པའི་ཕྱིར་རོ། ། ཞེས་དང༌།
欲成办如此的幻身，虽需由修力别别分开粗细二身，但不必位置分开而成办，
如克主杰《五次笔记》中说：“即生成办的不净幻身，彼虽然区别于粗分身，
但是位置并未各各分开，以无彼能力故”。
རིམ་ལྔ་གསལ་སྒྲོན་ལས། ལུས་རིང་པ་ལས་ལོགས་སུ་བྱེ་བ་ལ། ལུས་རིང་པའི་གོ་ས་སྤངས་
ནས་གནས་དགོས་པས་མ་ཁབ་པ་ནི་སྔར་བཤད་པ་དང༌། སྒྲོན་གསལ་ལས་དག་པའི་སྒྱུ་མའི་
སྐུ་ཕུང་པོའི་ཟ་མ་ཏོག་ན་གནས་པར་གསུངས་པ་སོགས་ཀིས་ཀང་ཤེས་སོ། ། ཞེས་གསུངས་པའི་
ཕྱིར།
《五次明炬》中说：“区分于旧有的身体，但不必舍弃旧身的位置而住，如前
所说，从《明灯》中所说清净幻身住于蕴篮中等亦可了知”15。
འོ་ན། གསལ་སྒྲོན་དུ། ཟུང་འཇུག་གི་སྐུ་འདི་ཐོག་མར་འགྲུབ་པ་ན་ལུས་སྔ་མ་ལས་གོ་ས་
ལོགས་སུ་གནས་པའི་ཚུལ་གིས་འགྲུབ་ལ། ཞེས་གསུངས་པ་དང་འགལ་ཏེ། དག་མ་དག་གི་
སྒྱུ་ལུས་འགྲུབ་ཚུལ་འདྲ་བར་བཤད་པའི་ཕྱིར་རོ་ཞེ་ན།
若言：“那么，则与《明灯》中所说‘若最初成就此双运身，是以住于前身另
15
欲修成幻身，先需要一种能力把身体分成粗细二分，此有两种方式：以修力分为粗细二分身；以惑业分
成粗细二分身。每一有情都有粗阶段的身心及细分本初的身心两种，只要粗分身作动摇等事情期间，本初
身都不现为如是相。若由一切粗分风融入心间不坏明点之力，粗分身动摇等的作用中断，本初身才现为如
是相作来去之事。有情相续中虽同时有粗细两种意识，但没有成为两种相续的过失，因为乃至粗分心作持
所缘相的作用之间，细分心不持所缘相，而在细分心持相时，粗分心则破灭消失。

18
外位置的方式成办’相违，因为说净不净幻身成办情况相同故。”
སོན་མེད་དེ། སྒྱུ་ལུས་ཐོག་མར་ཕུང་པོ་རིང་པའི་གོ་ས་སིང་གའི་དྷཱུ་ཏིའི་དབུས་སུ་གྲུབ་ནས།
དེའི་རེས་སུ་ལུས་རིང་པ་ལས་གོ་ས་ལོགས་སུ་ཕྱེ་ནས་ལུས་ཀི་ཕྱི་རོལ་ཏུ་གནས་པ་ཡོད་པ་ལུང་
དེའི་དོན་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
无过！因为其中的论义是说，幻身最初在旧蕴的位置心间中脉内成办后，其后，
位置区分于旧蕴，而有住于身外者。
དག་མ་དག་གི་སྒྱུ་ལུས་གྲུབ་པའི་ཚེ། སྐུ་རྐྱང་ཙམ་མ་ཡིན་པར་རེན་དང་བརེན་པའི་དཀིལ་
འཁོར་ཡོངས་རོགས་སུ་ལྡང་བ་ཡིན་ཏེ། མཁས་གྲུབ་རེའི་ཡིག་ཆུང་ལས། ལུས་དབེན་ནས་
བཟུང་སེ་ཟུང་འཇུག་གི་བར་ཐམས་ཅད་དུ་རང་རོ་རེ་འཆང་དུ་ལངས་པ་ན། རེན་དང་བརེན་
པའི་དཀིལ་འཁོར་ཐམས་ཅད་ཡོངས་རོགས་སུ་ལྡང་དགོས་པ་ཡིན་ནོ། ། ཞེས་དང༌།
成办净不净幻身时，不单纯是身，能依所依的坛城亦圆满生起。如克主杰的《小
注》里说：“从身远离乃至双运间的一切时中，若自生起为金刚持，能依所依
坛城需圆满生起。”
རྣལ་འབྱོར་གི་དབང་ཕྱུག་རེ་མི་ལ་རས་པས། ལར་ཕྲ་ཞིང་མ཈ེན་པའི་རླུང་སེམས་ལས། །
ལྷ་གཞལ་ཡས་ཁང་སོགས་འགྲུབ་པར་འགྱུར། ། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
瑜伽自在米拉日巴尊者说：“从原本微细柔软的风心中，将成就本尊无量殿
等。”
སྒྱུ་ལུས་དེ་཈ེར་ལེན་རླུང་ཙམ་ལས་གྲུབ་པས་ན་གཟུགས་སུ་ཁས་ལེན་ཀང༌། བེམ་པོ་མ་ཡིན་ཏེ།
ཡེ་ཤེས་ཀི་བདག་཈ིད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེའི་བསྒྲུབ་གཞི་གཉུག་མའི་ལུས་སམ། ཤིན་ཏུ་ཕྲ་
བའི་རླུང་སེམས་ངོ་བོ་གཅིག་པའི་ཡ་གལ་གི་རླུང་དེ། གཟུགས་དང་ཤེས་པའི་བདག་཈ིད་དུ་
བཤད་པའི་ཕྱིར་རོ། །
由于幻身是仅由近取因风而成，所以认为是色法，但并非无生物，因其是智慧
的体性。它的修习基——本初身，或者极微细风心一体中的风支，说为色心二
法的体性故。
རིམ་པ་གསུམ་པའི་སྒྱུ་ལུས་འདི་ཐོག་མར་གྲུབ་པ་ནས་བཟུང་དོན་གི་འོད་གསལ་མ་ཐོབ་ཀི་བར་
དུ་མ཈མ་རེས་ཐམས་ཅད་དུ་རྒྱུན་མི་འཆད་པར་ཡོད་ལ། དོན་གི་འོད་གསལ་སེས་པའི་ཚེ་འོད་
19
གསལ་དུ་དག་ནས་རིགས་འདྲའི་རྒྱུན་འཆད་དོ། །
此第三次第的幻身，从最初成就已，直至未得义光明间，无论根本、后得一切
时中，都不间断而有，但在义光明生起时，于光明中净化，同类流断。
བླ་མ་དམ་པ་རྣམས་ཀི་བཞེད་པ་ནི། སྒྱུ་ལུས་ཐོག་མར་གྲུབ་པའི་ཚེ། སིང་གའི་རྩ་འཁོར་གི་
དྷཱུ་ཏིའི་ནང་དུ་གྲུབ་པ་ལ་ནང་ལྡང་དང༌། རྣམ་སིན་གི་ཕུང་པོའི་ཕྱི་རོལ་ཏུ་གྲུབ་པ་ལ་ཕྱི་ལྡང་
དུ་བཤད་ལ།
诸位大德上师认为，最初成办幻身时，于心间脉轮中脉内成办者，说为内起，
于异熟蕴外成办者，说为外起。
དེ་ཡང་རྒྱུད་སོད་སད་ག཈ིས་ཀི་ཡིག་ཆའི་བཞེད་པ་ནི། སྒྱུ་ལུས་ཕྱི་ལྡང་ཁོ་ན་དང༌།
མཁས་གྲུབ་ནོར་བཟང་པ་དང༌། རྒྱལ་བ་དབེན་ས་པ་སོགས་ཀིས་ནང་ལྡང་ཁོ་ནར་བཞེད་དོ། །
上下密院的教材中认为幻身唯为外起。
善财大师、胜者温萨巴大师等认为唯是内起。
རིམ་ལྔ་གསལ་སྒྲོན་ལས།སེམས་དབེན་གི་རླུང་སེམས་ག཈ིས་ཀི་གཉུག་མའི་ལུས་ལས་སྒྱུ་མའི་སྐུ་
འགྲུབ་པའི་དུས་སུ། ལུས་རགས་པ་ལས་ལོགས་སུ་བྱེ་ནས་ལུས་ཀི་ཕྱི་རོལ་ལམ། ནང་གང་
དུ་འདོད་པ་དེར་འགྲོ་བའི་དོན་ནོ། །
《五次明炬》中说：“心远离风心二者的本初身，将成就幻身时，别于粗身，
或于身外，或于身内，随所欲乐，而趣彼之义。”
ཞེས་པའི་དགོངས་པ་མཛད་ནས། པཎ་ཆེན་ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་བློ་བཟང་ཆོས་ཀི་རྒྱལ་
མཚན་དཔལ་བཟང་པོས། རྣལ་འབྱོར་པའི་བཞེད་པའི་དབང་གིས་སིང་གའི་དྷཱུ་ཏིའི་ནང་དང་ཕྱི་
རོལ་ཅི་རིགས་པར་ལྡང་བ་ཡོད་པས་ནང་ལྡང་དང་ཕྱི་ལྡང་ག཈ིས་ཀ་འཐད་དེ། གཞི་གཅིག་ལ་
བལྟོས་ཏེ་ནང་ལྡང་དང་ཕྱི་ལྡང་ག཈ིས་འགལ་ཡང༌། སིར་དེ་ག཈ིས་ཡོད་པ་མི་འགལ་གསུང་
ངོ༌། །
依此密意，班禅一切智善慧法幢吉祥贤说，随瑜伽士的意愿，有着于心间中脉
内或外面的不同生起情况，所以内起、外起都是合理的。虽观待一处，内外起
相违，但总的说来，这两者并不相违。
དེ་དག་གི་སྒྲུབ་བྱེད་རྣམས་འདིར་མངས་ཀིས་དོགས་པས་སོ་སོའ་ི གཞུང་ལས་ཤེས་པར་བྱའོ། །
20
它们各自能证成的原因，于此恐繁不叙，当从各自论典中了知。
གྲུབ་པའི་དུས་ལ། རེའི་སྔགས་རིམ་ཆེན་མོ་དང༌། དབང་དོན་དེ་཈ིད་རབ་གསལ་དང༌།
རྣམ་གཞག་རིམ་པའི་རྣམ་བཤད་སོགས་སུ་མཁས་པ་སྔ་མ་རྣམས་ཀི་བཞེད་པ་དང་བསྟུན་ནས།
ལུགས་ལྡོག་གི་སང་བའི་མཇུག་ཏུ་སྒྱུ་ལུས་འགྲུབ་པའི་ཚུལ་དེ་བཀོད་མོད། རང་ལུགས་ཀི་
བཞེད་པ་ནི། རིམ་ལྔ་གསལ་སྒྲོན་གི་སྐབས་སུ། གཞི་དུས་སུ་འཆི་བ་འོད་གསལ་འགག་པ་
དང༌། བར་དོ་གྲུབ་པ་དུས་མ཈མ་པ་ལྟར། ལམ་དུས་སུའང་འོད་གསལ་འགག་པ་དང༌།
སྒྱུ་ལུས་གྲུབ་པ་དུས་མ཈མ་དགོས་པས། ལུགས་ལྡོག་གི་཈ེར་ཐོབ་དང་དུས་མ཈མ་དུ་སྒྱུ་ལུས་
གྲུབ་པར་བཀའ་བསྩལ་ཏོ། །
成办的时间：虽然宗大师的《密宗道次第广论》、《灌顶义理极明论》、《安
立次第疏》等中随顺于诸古德的看法，书有在逆次明的末时成办幻身的情况，
但自宗所许，如《五次明炬》中教敕说，基位时死光明的灭与成办中有同时，
同样，道位时，光明灭与成办幻身亦需同时，即在逆次得的同时成就幻身。
སྒྱུ་ལུས་ཞེས་པའི་སྒྲ་བཤད་ཡོད་དེ། སྒྱུ་མ་ལ་སོགས་པའི་དཔེ་བཅུ་ག཈ིས་ཀིས་མཚོན་པའི་
ཤིན་ཏུ་ཕྲ་བའི་རླུང་སེམས་ཙམ་གི་ལྷ་སྐུའམ་ལུས་ཡིན་པས་དེ་ལྟར་བརོད་པའི་ཕྱིར། དེ་཈ོན་
སྒྲིབ་ཀིས་མ་དག་པས་ན་མ་དག་པའི་སྒྱུ་ལུས་དང༌། ཟག་བཅས་ཀི་ཡེ་ཤེས་ཀི་སྐུ་ཞེས་ཀང་
ཟེར་རོ། །
幻身的字面意思者，因为是以幻化等十二种喻16表示仅为极微细风心的天身，故
作如是说。又由于其烦恼障还未清净，故亦称为“不净幻身”、“有漏智慧身”。
སྒྱུ་ལུས་སྒྲུབ་ཚུལ་ལ་གོ་བ་ཙམ་ཆགས་ནའང་ཕན་ཡོན་ཚད་མེད་པར་གསུངས་ཏེ། ཡེ་ཤེས་རོ་
རེ་ཀུན་ལས་བཏུས་པ་ལས། བདེ་བ་ཆེན་པོའ་ི ཏིང་ངེ་འཛིན་འབའ་ཞིག་ལ་ལྷག་པར་མོས་པ་
ཙམ་གིས་ཀང༌། ལས་དང་པོ་བའི་ས་ལ་གནས་པར་གྱུར་ཏེ། ཕྱིར་མི་ལྡོག་པ་ལ་ཡང་སློབ་པར་
འགྱུར་རོ། །
16
《智慧金刚集续》中说，幻人：仅从风心生起的金刚持身，肢节虽具足，但除风心外，别无它物，犹如
幻人；水月：遍布各处；人影身：远离骨肉等；阳焰：刹那摇动；梦身：仅由风心所成身，如梦中离开粗
分身外的梦身；谷响：虽与异熟身同一相续，却另外显现；寻香城：由异熟业力，有情随生何处，即于彼
处化现，幻身能依所依坛城亦如是化现；幻术：虽是一却现许多；虹：五种色身无碍无杂地显现；闪电：
住于异熟身蕴内，如云中电闪；水泡：空中刹那现起，如净水中生起泡沫；影像：一切肢节圆满，如镜中
显现出金刚持的影像。这些喻是表示学位幻身的情况。
21
续典中云，仅对成就幻身情况有所理解亦有无量利益，如《智慧金刚集续》中
说：“唯对大乐三摩地，仅生特别胜解，亦令住于初业者地，复将学修不退转。”
ཞེས་སྒྱུ་ལུས་ལ་གོ་བ་ཆགས་ནས་ལྷག་པར་མོས་པ་ཙམ་ལ། ལས་དང་པོ་བའི་ས་བསེད་རིམ་
མཐར་ཕྱིན་པ་དང་འདྲ་ཞིང༌། ལམ་དེར་རིགས་ངེས་པའི་ས་ལ་སློབ་བཞིན་པའི་ཕན་ཡོན་
འབྱུང་བར་གསུངས་པའི་ཕྱིར་རོ། ། འདིའི་བདེ་བ་ཆེན་པོའ་ི ཏིང་ངེ་འཛིན་ནི་སྒྱུ་ལུས་ཀི་མིང་
དུ་བཤད་དོ།།
是说对于幻身，仅仅有所理解乃至特别胜解，会出生犹如初业者地生起次第究
竟及正学修于彼道种性决定地的利益。此处大乐三摩地即说是幻身名。

བཞི་པ་སྒྱུ་ལུས་ནས་དོན་གི་འོད་གསལ་དུ་འཕོ་ཚུལ་ཡོད་དེ།
戊四、从幻身到义光明迁变的情况：
མ་དག་པའི་སྒྱུ་ལུས་པ་དེས་སོད་པ་གསུམ་པོ་གང་རུང་ཟླ་བ་དྲུག་ལ་སོགས་པར་སད་པ་ལས།
དོན་གི་འོད་གསལ་ཐོབ་ཏུ་཈ེ་བའི་མཚན་མ་བྱུང་བ་ན། ཕྱག་རྒྱ་དང་སོམས་པར་འཇུག་
བཞིན་པས་བསམ་གཏན་ག཈ིས་ཀི་སྡུད་རིམ་ཡང་ཡང་བསོམས་པ་ལས་སང་མཆེད་ཐོབ་གསུམ་
འོད་གསལ་དང་བཅས་པ་ཤར། དེའི་ཚེ་འོད་གསལ་ལྷན་སེས་ཀི་བདེ་བས་སོང་཈ིད་མངོན་
སུམ་དུ་རོགས་པ་ན། རིམ་པ་བཞི་པའི་དོན་གི་འོད་གསལ་མངོན་དུ་བྱས་པ་ཡིན་ནོ། །
不净幻身于六月等中行持三行17随一，若快要得到义光明的征相出现，与手印等
引中数数修习两种禅定的收摄次第，由此呈现明增得三者及光明。彼时，若光
明俱生乐现证空性，即为现证第四次第义光明。
དེའི་ཚེ་མ་དག་པའིསྒྱུ་ལུས་འགག་པ། ཈ོན་སྒྲིབ་མཐའ་དག་གི་དངོས་ག཈ེན་མཐོང་ལམ་བར་
17
此处行以体性分三：有戏论行、无戏论行、极无戏论行。无戏论行分广、中、略三种，前后二者无此分
法。以所依分生次行、圆次行。此二者亦各分有戏论行、无戏论行、极无戏论行三种。以时分，令堪为法
器的灌顶时行、修道时行。后者分未得令得之行、得已更增效用之行两种。总的说来，我等大师对胜解低
劣的小乘人开示离欲行，对胜解广大的波罗密乘人开示地及波罗密行，对胜解甚深的密咒四续化机开示了
欲法行，即三行。此处行即贪欲行，此复下三部化机仅有缘面前修习的天女五境之贪为道的修法，并没有
把与业印或所修天女和合之贪作为道的修法。无上道阶段，生起殊胜领悟空性的有境情况者：由界融化，
生起殊胜之身触，以此为所缘境，生起殊胜的身识乐受，以此为无间缘，意识生成殊胜的乐体性，此时，
忆念往昔决定的真如义，从而转为空乐和合。由此可知，意转为大乐性，并作为无间缘，亦可令根识生为
大乐性。

22
ཆད་མེད་ལམ་ཐོབ་པ། སྔགས་བླ་མེད་ཀི་ས་དང་པོ་ཐོབ་པ་དང༌། འཕགས་པར་གྱུར་པ་
རྣམས་དུས་མ཈མ་ཡིན་ནོ། །
彼时，不净幻身灭，得到一切烦恼障正对治的见道无间道，得到无上密乘的初
地、成为圣者都是同时的。
དེ་ཡང་རིམ་པ་བཞི་པའི་དོན་གི་འོད་གསལ་འདི་ཕྱི་ནམ་མཁའ་སློད་བྱེད་ཀི་སོན་ཟླ་཈ི་སྲོད་ཀི་
སག་གསུམ་དང་བྲལ་བའི་ཐོ་རངས་ཀི་དུས་སུ་ཐོབ་པའི་ཆ་ནས་ཕྱིའི་མངོན་བྱང་དང༌། ནང་
ཤེས་པ་སློད་བྱེད་ཀི་སོན་དཀར་དམར་ནག་ལམ་པ་གསུམ་འདས་པའི་དུས་སུ་མངོན་དུ་བྱས་པའི་
ཆ་ནས་ནང་གི་མངོན་བྱང་དུ་འཇོག་པ་ཡིན་པས། རིམ་པ་བཞི་པའི་དོན་གི་འོད་གསལ་ཡིན་
ན། ཕྱི་ནང་གི་མངོན་བྱང་ག཈ིས་ཀ་ཡིན་པས་ཁབ་བོ། །
此第四次第的义光明，是在外面虚空远离作障染的月、日及傍晚黑暗等过失的
黎明时分得到，就这点安立为外现觉；又是在内部识超越作障染的白红黑三者
的时候现证，就这点安立为内现觉，所以说凡是第四次第义光明，皆遍是两种
现觉。
དེ་ཡང་རིམ་ལྔ་གསལ་སྒྲོན་ལས། དཔེའི་འོད་གསལ་གི་སྐབས་སུ་དེའི་ངོར་ནམ་མཁའ་གཡའ་
དག་ལྟ་བུའི་གཟུང་རྣམ་འཆར་གི། དོན་གི་འོད་གསལ་གི་སྐབས་སུ་ནི་ག཈ིས་སང་ཕྲ་མོ་ཡང་
ནུབ་ནས་སོས་པའི་དྲི་མ་མེད་པ་ལ་ནམ་མཁའ་དཔེར་བླངས་ཀི། རྣམ་པ་དེ་འདྲ་ཞིག་འཆར་
བ་མིན་ནོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །
复如《五次明炬》中说：“喻光明时，其面前现出如清净虚空的所持行相，而
在义光明阶段，连微细的二现亦隐没，没有了戏论的垢染，以虚空为喻，而并
非显现出那样的行相。”
སིར་འོད་གསལ་ལ་སྒྲས་བརོད་རིགས་ཀི་སོ་ནས་དབྱེ་ན། ཡུལ་འོད་གསལ་དང༌། ཡུལ་
ཅན་འོད་གསལ་ག཈ིས་ཡོད། དང་པོ་དང་སོང་཈ིད་དོན་གཅིག ། ག཈ིས་པ་ལ། སོང་
཈ིད་དོན་སིའི་ཚུལ་གིས་རོགས་པའི་འོད་གསལ་ལ་དཔེའི་འོད་གསལ་དང༌། དེ་མངོན་སུམ་དུ་
རོགས་པའི་འོད་གསལ་ལ་དོན་གི་འོད་གསལ་ཞེས་བྱའོ།།
总的说来，光明从名字言诠方面来分，有两种：境光明、有境光明。初与空性
同义。第二中，对空性以义总方式领悟的光明称为“喻光明”，现证空性的光

23
明称为“义光明”18。
དཔེའ་ི འོད་གསལ་ལ་དུ་མ་ཡོད་དེ། དབེན་པ་གསུམ་དང༌། རིམ་པ་གསུམ་པའི་སྒྱུ་ལུས་
པའི་དཔེའི་འོད་གསལ་རྣམས་སུ་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
喻光明有多种，三种远离及第三次第幻身的喻光明。
དོན་གི་འོད་གསལ་ལ་཈ོན་སྒྲིབ་ཀི་དངོས་ག཈ེན་དུ་གྱུར་པའི་དེ་དང༌། ཈ོན་སྒྲིབ་སྤངས་པའི་
དེ་དང༌། ཤེས་སྒྲིབ་ཀི་དངོས་ག཈ེན་དུ་གྱུར་པའི་དེ་དང༌། ཤེས་སྒྲིབ་སྤངས་པའི་དོན་གི་
འོད་གསལ་རྣམས་སུ་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
义光明有正对治烦恼障的义光明、断尽烦恼障的义光明、正对治所知障的义光
明、断尽所知障的义光明。
དེ་འདྲའི་དཔེ་དོན་གི་འོད་གསལ་ལ་བདེ་སོང་དབྱེར་མེད་ཀི་ཡེ་ཤེས་ཞེས་ཀང་བྱ་ལ། དེ་ཡང་
དཔེའི་ལྷན་སེས་ཀི་སྐབས་སུ་སོང་཈ིད་དོན་སིའི་ཚུལ་གིས་རོགས་པས་ན། ག཈ིས་སང་ཕྲ་མོ་
མ་ལོག་པས་བདེ་སོང་རོ་གཅིག་ཏུ་སོར་བ་མོས་པ་ཡིད་བྱེད་ཙམ་མ་གཏོགས་མེད་ཅིང༌། དོན་
གི་ལྷན་སེས་ཀི་སྐབས་སུ་སོང་཈ིད་མངོན་སུམ་དུ་རོགས་པས་ན། ག཈ིས་སང་ཕྲ་མོའང་དག་
ནས་བདེ་སོང་རོ་གཅིག་ཏུ་སོར་བ་རོགས་པར་ཡོད་དོ། །
如是的喻、义光明亦称为“空乐无分智”，只是在喻俱生阶段，由于以义总的
方式领悟空性，微细二现没有遮除，仅是胜解作意空乐和合一味，而义俱生则
现证空性，由此微细二现亦得净化，从而使空乐圆满地和合一味。
དོན་གི་འོད་གསལ་ཞེས་བརོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡོད་དེ། ཡུལ་ཅན་ལྷན་སེས་ཀི་བདེ་བས་ཡུལ་
དོན་དམ་བདེན་པ་འོད་གསལ་མངོན་དུ་གྱུར་པའི་སོ་ནས་ཀུན་རོབ་ཀི་སོས་པ་མ་ལུས་པ་ནུབ་
པའི་ཡེ་ཤེས་ཡིན་པས་དེ་ལྟར་བརོད་པའི་ཕྱིར།
称为“义光明”的原因者，以是由于有境俱生乐现前境光明胜义谛，从而隐没
无余世俗戏论的智慧，故作如是说。
འོ་ན། ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པ་དང༌། རྒྱུད་སེ་འོག་མའི་ལམ་གིས་ས་བཅུའི་སྲིད་པ་མཐའ་མའི་
18
光明以名字言诠的方式可以分为境光明、有境光明。初与空性同义。有境光明复分：如粗分意识领悟空
性，是与波罗密乘及下三部共通的义总光明；如融乐领悟空性，是与生次共通的义总光明；领悟空性的心
远离的喻光明是隐义光明；身远离、语远离及幻身所摄的喻光明亦是隐义光明；义光明是究竟的义光明，
究竟义不是行道究竟，而是指由俱生乐究竟彻底地领悟真如。

24
བར་དུ་བགྲོད་པ་དེ་ལ་སྔགས་ལམ་གི་སོན་པ་གདབ་དགོས་ན། དེ་འདྲའི་བྱང་སེམས་དེས་
སྔགས་ཀི་ལམ་གང་ནས་འཇུག་པ་ཡིན་ཞེ་ན།
若问：“那么，既然以波罗密乘及下续部道行至十地最后有际，定需加上咒道，
如此的菩萨从何处进入咒道呢？”
བསེད་རིམ་དང༌། རིམ་པ་གསུམ་པའི་སྒྱུ་ལུས་མན་ཆད་ནས་འཇུག་པ་མ་ཡིན་ཏེ། ལམ་
གཞན་གིས་བསྐལ་ཆེན་གྲངས་མེད་གསུམ་གི་ཚོགས་རོགས་པ་དེས་རིམ་པ་གསུམ་པའི་སྒྱུ་ལུས་
མན་ཆད་ཀི་དོད་ཐུབ་པའི་ཕྱིར། དེས་ན་དོན་གི་འོད་གསལ་གི་རིམ་པ་ནས་འཇུག་པ་ཡིན་ཏེ།
དེ་འདྲའི་སྲིད་པ་ཐ་མ་པ་དེས་མི་གཡོ་བའི་ཏིང་ངེ་འཛིན་ལ་མ཈མ་པར་བཞག་པ་ན། ཕྱོགས་
བཅུའི་སངས་རྒྱས་རྣམས་ཀི་སེ་གོལ་གི་སྒྲས་བསླངས་ཏེ། ཁོད་ཀི་ཏིང་ངེ་འཛིན་དེ་ཙམ་གིས་
འཚང་རྒྱ་བར་མི་ནུས་གསུངས་ནས། ལྷའི་བུ་མོ་ཐིག་ལེ་མཆོག་མ་བཀུག་ནས་མཚན་ཕྱེད་ཀི་
དུས་སུ་དབང་གསུམ་པ་དངོས་དབང་དུ་བསྐུར་བས་སང་མཆེད་ཐོབ་གསུམ་སྔོན་དུ་འགྲོ་བའི་སོ་
ནས་དོན་གི་འོད་གསལ་མཚོན་པར་བྱས།
不是从生次，或第三次第（不净）幻身以下进入，因为依它道可以圆满三无数
劫的资粮，以彼能代替第三次第幻身以下的部分，所以是从义光明次第进入。
如是最后有菩萨等持入于不动三摩地时，十方诸佛弹指令起，并说仅由你那样
的三摩地不能成佛，（当入无上瑜伽续部）。随后召来胜明点天女，夜半时分，
传授真正第三灌顶，从明、增、得为前行之门，表示义光明。
དེ་ལས་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པའི་བྱང་སེམས་ཀི་ལུས་རེན་དེ་རུ་ལངས་པ་ལ། ཐོ་རངས་འོད་གསལ་
དང་ཟུང་འཇུག་གི་གདམས་པ་ཕོག་སེ་དབང་བཞི་པ་ཚིག་དབང་བསྐུར་བས། ཐོ་རངས་དེ་
཈ིད་ལ་དོན་གི་འོད་གསལ་མངོན་དུ་བྱས་ནས་དེ་ལས་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་གི་སྐུར་བཞེངས།
从彼现起为波罗密乘菩萨身，黎明时分，于彼菩萨，传授光明及双运的教授，
授第四词义灌顶，并于彼黎明时，现证义光明。从彼现起学位双运身。
དེ་ནས་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་ལ་བརེན་ནས་ཐོ་རངས་ཕྱི་མ་ས་རེངས་འཆར་ཁར་མི་སློབ་པའི་
ཟུང་འཇུག་མངོན་དུ་བྱེད་པ་ཡིན་ཏེ། རིམ་ལྔ་གསལ་སྒྲོན་ལས། མཚན་ཕྱེད་ན་བླ་མས་
ལས་རྒྱ་ལ་བརེན་པའི་དངོས་དབང་བསྐུར་ཏེ་འོད་གསལ་མཚོན་པར་བྱེད་པའོ། ། དེ་ནས་ཐོ་
རངས་འོད་གསལ་སོམ་ཚུལ་དང༌། དེའི་འོག་ཏུ་ཟུང་འཇུག་སྒྲུབ་ལུགས་ཀི་གདམས་ངག་ཕོག་
25
པས་དོན་གི་འོད་གསལ་འཐོབ་ཅིང༌། དེའི་འོག་ཏུ་ཟུང་འཇུག་འགྲུབ་པའོ།ཞེས་གསུངས་པའི་
ཕྱིར།
然后，依于有学双运，在黎明的后分曙光将显现时，现证无学双运，如《五次
明炬》中说：“夜半时分，上师传授依于业印的正式灌顶，代表义光明；随后
黎明，传授光明之修法；其后传授成就双运的教授。由此，（先）证得义光明，
其后成就双运。”
འོ་ན། སོད་བསྡུས་ལས། མཚན་ཕྱེད་ཀི་དུས་སུ་འོད་གསལ་བ་མངོན་དུ་མཛད་དེ།
ཞེས་གསུངས་པ་མི་འཐད་པར་ཐལ་ལོ་ཟེར་ན། དེ་ནི་མཚན་ཕྱེད་ན་དོན་གི་འོད་གསལ་
མཚོན་པའི་དོན་ཡིན་གི། མངོན་དུ་བྱས་པའི་དོན་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
若问：“那么，《摄行论》中‘于夜半时，证得光明’的说法应不合理！”
它的意思是说于夜半时代表义光明，并非现证义。
དེས་ན་མཚན་ཕྱེད་ན་དོན་གི་འོད་གསལ་ལས་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་གི་སྐུར་ལྡང་བར་འདོད་
པའང་མི་འཐད་དེ། དོན་གི་འོད་གསལ་ཐོག་མར་ཐོབ་པའི་དུས་ཡིན་ན། ཐོ་རངས་ཡིན་
དགོས་པར་གསལ་སྒྲོན་དུ་གསུངས་པའི་ཕྱིར་དང༌། སློབ་མི་སློབ་ཀི་ཟུང་འཇུག་ཐོག་མར་
ཐོབ་པའི་དུས་ཡིན་ནའང༌། ཐོ་རངས་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར་ཏེ།
因此，认为“夜半时从义光明现起学位双运身”的看法亦不合理，因为《明灯》
中说，若是最初得到义光明的时间，一定是在黎明时分，并且即便是最初证得
学无学双运的时间，亦需是黎明。
མཐའ་དཔོད་རིན་པོ་ཆེ་མྱུ་གུ་ལས། མི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་ཀང་རིམ་ལྔ་དང་སོད་བསྡུས་
དང་གྲོལ་བའི་ཐིག་ལེ་ལས་ཐོ་རངས་ཀི་དུས་སུ་འཐོབ་པར་གསུངས་ཏེ། དུས་འདིར་འཐོབ་པ་
ནི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་ལ་ཡང་འདྲའོ། ། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
如（宗大师所著）《辩析宝芽》中说：“《五次》、《摄行》、《解脱明点》
中宣说，无学双运亦是在黎明时分证得，可见在这个时候证得，同于有学双运。”
གཞན་ཡང་མཚན་ཕྱེད་ཀི་དོན་གི་འོད་གསལ་ལས་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་གི་སྐུར་མ་བཞེངས་པར་
མ཈མ་གཞག་དེ་ཀའི་ངང་ནས་མི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་མངོན་དུ་བྱས་པར་འདོད་པ་མི་འཐད་དེ།
འོད་གསལ་དང་ཟུང་འཇུག་གི་གདམས་ངག་མ་ཕོག་པར་མི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་མངོན་དུ་བྱེད་
26
པ་མེད་པའི་ཕྱིར།
另外，认为从夜半义光明中不生起有学双运身，直接于彼等持定的状态中证得
无学双运的看法是不合理的，因为还未传授光明、双运教授，即不能现证无学
双运。
གལ་ཏེ་མཚན་ཕྱེད་ཀི་འོད་གསལ་གི་སྔ་ལོགས་སུ་འབོགས་པ་ཡིན་ཟེར་ན། འོད་ཟུང་གི་
གདམས་པ་འབོགས་པའི་དུས་ཐོ་རངས་ཡིན་པར་གསུངས་པ་དང་འགལ་ཞིང༌། དབང་གིས་
སོད་རུང་དུ་མ་བྱས་གོང་དུ་དེ་འདྲའི་གདམས་ངག་འབོགས་པ་མི་རིགས་པའི་ཕྱིར་རོ། །
若言：“是在夜半光明的前面传授的。”
曰：既与所说传授光明、双运教授的时间是黎明相违，况且又在未以灌顶令堪
为法器之前，就传授那样的教授是不应理故。
དེ་འདྲའི་མི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་དེ་སློབ་མཐའི་དོན་གི་འོད་གསལ་གི་རླུང་གཡོས་ནས་ལྡང་བ་
ཡིན་ནམ། མ་གཡོས་པར་ལྡང་བ་ཡིན།
如是的无学双运，是从学际（有学最后位）义光明风动摇而生起的，还是不动
摇的情况下生起的呢？
དང་པོ་ལྟར་ན། སློབ་མཐའི་དོན་གི་འོད་གསལ་གི་རླུང་གཡོ་བ་མེད་པར་གསུངས་པ་དང་
འགལ་ལོ། ། ག཈ིས་པ་ལྟར་ན། སློབ་མཐའི་དོན་གི་འོད་གསལ་གི་རླུང་ཅུང་ཟད་ཀང་མ་
གཡོས་པར་རིགས་འདྲའི་རྒྱུན་སྔར་མེད་པའི་མི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་གི་སྐུར་གསར་དུ་ཆུ་ལས་཈་
ལྡང་གི་ཚུལ་གིས་ལྡང་ཚུལ་ཇི་ལྟར་བྱེད། དེ་ལྡང་ནུས་ན་རིམ་པ་བཞི་པའི་དོན་གི་འོད་
གསལ་ལས་ཀང་རླུང་མ་གཡོས་པར་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་ཏུ་ལྡང་བ་ཞིག་ཡོད་པར་ཐལ་བ་ཟློག་
ཏུ་མེད་པར་འགྱུར་རོ། །
若是第一种情况，则与（汝）所说学际义光明风无动摇相违；若是第二种情况，
学际义光明风毫不动摇的情况下，是如何如鱼跃水面那样，开始生起等类流昔
未曾有的无学双运身？如果能生起，第四次第义光明亦不可否认地应能在风不
动的状态下现起有学双运身。
རིམ་ལྔ་གསལ་སྒྲོན་ལས་ཀང༌། དོན་གི་འོད་གསལ་གིས་སངས་པའི་རླུང་སེམས་ཙམ་ལས་སྒྱུ་
མའི་སྐུ་མ་བསྒྲུབས་བར་དུ་མི་སློབ་པའི་གཟུགས་ཀི་སྐུ་མི་ཐོབ་པར་བསན་པས། ཞེས་དང༌།
《五次明炬》中也说：
27
“显示出，从仅由义光明净化的风心中，未成就（清净）幻身，则不能证得无
学色身。”
རིམ་པ་གསུམ་པའི་སྒྱུ་ལུས་མན་ཆད་སྔོན་དུ་མ་བསེད་པར་རིམ་པ་ཐ་མ་ག཈ིས་ནས་སེས་པ་འདིེ་
ནི་དམིགས་བསལ་དུ་ཤེས་པར་བྱ་རྒྱུ་ཡིན་པས། ཞེས་དེ་འདྲའི་བྱང་སེམས་དེ་རིམ་པ་ཐ་མ་འོད་
ཟུང་ག཈ིས་བསེད་ནས་འཚང་རྒྱ་དགོས་པར་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
“昔未生起第三次第幻身以下的次第，而从最后二次第生起者，当知为别例。”
其义是说如是的菩萨需经生起最后光明、双运二次第而成佛。
འོ་ན། གསལ་སྒྲོན་དེ་཈ིད་ལས། དོན་གི་འོད་གསལ་ལྷན་ཅིག་སེས་པའི་ཡེ་ཤེས་དང༌།
དེའི་གཞོན་པའི་རླུང་ཙམ་ལས་མི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་ཡོངས་སུ་དག་པའི་སྒྱུ་མའི་སྐུ་འགྲུབ་
པའོ། ། ཞེས་གསུངས་པ་མི་འཐད་པར་འགྱུར་རོ། ། ཞེ་ན།
若言：“那么，彼《明灯》中所说“仅从义光明俱生智及其乘骑风中，将成就
无学双运之清净幻身’当不合理！”
དེ་ནི་དོན་གི་འོད་གསལ་གི་རླུང་སེམས་ཙམ་ལས་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་གི་སྐུ་གྲུབ་པའི་
རིགས་འདྲའི་རྒྱུན་དེ་ལས་མི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་གི་ཡ་གལ་གི་དག་པའི་སྒྱུ་མའི་སྐུ་འགྲུབ་པ་
ཡིན་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །
它的意思是说，仅从义光明风心成就有学双运身，从彼等类流中成就无学双运
的一支——清净幻身。
ཁོ་ན་རེ། ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པ་དང༌། རྒྱུད་སེ་འོག་མའི་ལམ་བགྲོད་པའི་མཐར་བྱང་སེམས་དེ་
སྔགས་ལམ་ལ་འཇུག་པའི་ཚེ། དོན་གི་འོད་གསལ་ནས་ཞུགས་པ་ཡིན་པར་ཐལ། དེ་དོན་
གི་འོད་གསལ་གི་རིམ་པ་ནས་འཇུག་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན།
他人驳难说：“波罗密乘及下续部行道最后的菩萨趣入咒道时，应从义光明趣
入，因其是从义光明次第趣入故。”
མ་ཁབ་སེ། དེ་འདྲའི་བྱང་སེམས་ལ་དབང་གསུམ་པ་བསྐུར་བའི་སྐབས་ཀི་སང་མཆེད་ཐོབ་
གསུམ་སྔོན་དུ་འགྲོ་བའི་དོན་གི་འོད་གསལ་མཚོན་པའི་བདེ་སོང་གི་ཡེ་ཤེས་དེ་སྔགས་ལམ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར་རོ། །
不周遍。因为对于那样的菩萨传授第三灌顶时，以明、增、得三者为前行，表
28
示义光明的空乐智彼即是咒道故。
དེ་ཡང་སངས་རྒྱས་པ་ལ་ཅིས་ཀང་སྔགས་བླ་མེད་ཀི་ལམ་ལ་འཇུག་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ནི།
སང་མཆེད་ཐོབ་གསུམ་གི་ག཈ིས་སང་གི་འཁྲུལ་པའི་བག་ཆགས་གཏན་ནས་མ་ལྡོག་བར་དུ་
འཚང་རྒྱ་མི་ནུས་ལ། འཁྲུལ་པའི་བག་ཆགས་དེ་སླར་མི་འབྱུང་བའི་ཚུལ་གིས་སོང་བ་ལ།
ལྷན་སེས་ཀི་བདེ་བ་ཆེན་པོས་དེ་ཁོ་ན་཈ིད་ཀི་དོན་མངོན་སུམ་དུ་རོགས་ནས་བསོམ་དགོས་ཤིང༌།
དེ་རོགས་པ་ནི་སྔགས་བླ་མེད་ཀི་ཐེག་པ་མ་གཏོགས་གཞན་ལ་མེད་པའི་ཕྱིར་རོ། །
若欲成佛，无论如何要趣入无上咒道的原因者：
因为明、增、得三者二现错乱的习气，乃至未根本遮除期间，就不能成佛，而
要净化错乱习气令永不复生，则需要俱生大乐现证真如义而修习，而要领悟彼
理，除了无上咒乘外，别无它法故。
དེ་འདྲའི་བདེ་སོང་སོར་བའི་དོན་གི་འོད་གསལ་མངོན་དུ་བྱས་ནས་མ་བསོམས་བར་དུ། ཤེས་
སྒྲིབ་རོགས་པར་སྤངས་མི་ནུས་པས་ཆོས་ཀི་སྐུ་མི་འཐོབ་ཅིང༌། དོན་གི་འོད་གསལ་གིས་
སངས་པའི་དག་པའི་རླུང་སེམས་ལས་སྒྱུ་མའི་སྐུ་མ་བསྒྲུབས་བར་དུ་གཟུགས་ཀི་སྐུ་མི་ཐོབ་པས་ན།
བདེ་སོང་སོར་བ་དང་སྒྱུ་མའི་སྐུ་སྒྲུབ་པ་ནི། ཆོས་གཟུགས་ཀི་སྐུ་ག཈ིས་ཀི་རིགས་འདྲའི་རྒྱུ་
ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་དང་སྔགས་བླ་མེད་ཀི་སིང་པོ་མཐར་ཐུག་ཡིན་ནོ། །
没有现证修习如是空乐和合的义光明，就不能圆满断尽所知障，则不能证得法
身；没有成办义光明净化的清净风心所成幻身，就得不到色身，所以空乐和合
及成办幻身是法色二身的不共等类因，且是无上咒道的究竟心髓。

ལྔ་པ་རིམ་པ་བཞི་པའི་དོན་གི་འོད་གསལ་ལས་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་ཏུ་འཕོ་བའི་ཚུལ་ནི།
戊五、从第四次第的义光明到有学双运的迁变情况：
དོན་གི་འོད་གསལ་ལས་ལུགས་ལྡོག་ཏུ་ལྡང་བར་རྩོམ་པ་ན། འོད་གསལ་དེ་ལས་རླུང་ཅུང་
ཟད་གཡོས་པ་དང་མ཈མ་དུ་འོད་གསལ་དེའི་བཞོན་པར་གྱུར་པའི་རླུང་འོད་ཟེར་ལྔ་པས་཈ེར་
ལེན་དང༌། འོད་གསལ་གི་སེམས་ཀིས་ལྷན་ཅིག་བྱེད་རྐྱེན་བྱས་པ་ལ་བརེན་ནས་དག་པའི་སྒྱུ་
མའི་སྐུར་བཞེངས་མ་ཐག་པའི་ཚེ་཈ོན་སྒྲིབ་ཟད་པར་སྤངས་པའི་སྤངས་པ་དང༌། དག་པའི་
སྒྱུ་མའི་སྐུ་ག཈ིས་ཟུང་དུ་འཇུག་པའི་སྤངས་པ་ཟུང་འཇུག་གི་སྐུ་ལུས་རགས་པ་ལས་ལོགས་སུ་བྱེ་
29
ནས་དངོས་གནས་ལ་གྲུབ་བོ། །
从义光明准备逆次而起时，彼光明之中，风稍微动摇的同时，光明之乘骑五光
风作近取因，光明心作俱有缘，现起清净幻身的无间之时，别于粗分身，真实
成就断尽烦烦障之断与净幻身二者双运的断双运身。
དེ་དང་དུས་མ཈མ་དུ་དོན་གི་འོད་གསལ་ལས་ལུགས་ལྡོག་གི་཈ེར་ཐོབ་གྲུབ་པ། དོན་གི་འོད་
གསལ་འགག་པ། ཈ོན་སྒྲིབ་སྤངས་པའི་རྣམ་གྲོལ་ལམ་ཐོབ་པ། དགྲ་བཅོམ་པར་གྱུར་པ།
ས་ག཈ིས་པར་འཕོས་པ། ཐེག་པ་ཆེན་པོའ་ི སོམ་ལམ་ཐོབ་པ་རྣམས་དུས་མ཈མ་ཡིན་ནོ། །
与此同时，成就从义光明逆次之得，义光明灭，得到断尽烦恼障的解脱道，成
为阿罗汉，迁变为二地，得到大乘修道，它们是同时的。
དེའི་ཚེ་ཟུང་འཇུག་གི་གཙོ་བོ་རོགས་པ་ཟུང་འཇུག་མེད་ཀང་ཟུང་འཇུག་ཐོབ་པར་འཇོག་དགོས་
ཏེ། རིམ་ལྔ་གསལ་སྒྲོན་ལས། ཟུང་འཇུག་ཏུ་འཇོག་ཚུལ་གཞན་ཡང་ཡོད་པ་ལ། ཟུང་
འཇུག་ཐོབ་པ་གང་ཡིན་ལ་འཇོག་ཚུལ་དེས་ཟུང་འཇུག་ཏུ་བཞག་མི་དགོས་སོ། ། ཞེས་
གསུངས་པའི་ཕྱིར་དང༌།
彼时，虽没有主要的双运——证双运，亦需安立为得到双运。如《五次明炬》
说：“另有其它安立双运的情况，对于得到的任何双运，不必皆以其安立之理，
安立为双运。”（先断双运，后证双运）
རིམ་ལྔ་ལས། ཟུང་འཇུག་཈ེར་གཅིག་གམ་཈ེར་གསུམ་བཤད་པ་རྣམས་སྤངས་པ་ཟུང་འཇུག་
དང༌། རོགས་པ་ཟུང་འཇུག་ག཈ིས་སུ་འདུས་པ་གང་ཞིག ། དེའི་ཚེ་སྤངས་པ་ཟུང་འཇུག་ཐོབ་
པའི་ཕྱིར་རོ། །
《五次》中所说二十一种或二十三种双运皆摄入断、证二种双运里，并且彼时，
已得到断双运故。
དེ་ནས་ལུགས་ལྡོག་གི་཈ེར་ཐོབ་ནས་རིམ་གིས་སིག་རྒྱུའི་བར་གི་རགས་རྣམས་བྱུང་སེ་རེས་ཐོབ་
ཏུ་ལང་ངོ༌། །
随后，从逆次的得乃至阳焰之间，诸相依次现起，生起后得位。
རོགས་པ་ཟུང་འཇུག་ཏུ་འཕོས་པའི་ཚད་ནི། སྤངས་པ་ཟུང་འཇུག་པ་དེས་སླར་ཡང་སོང་཈ིད་
ལ་རྩེ་གཅིག་ཏུ་མ཈མ་པར་བཞག་པའི་འོད་གསལ་ལྷན་ཅིག་སེས་པའི་ཡེ་ཤེས་མངོན་དུ་གྱུར་
པའི་ཚེ། སྐུ་དག་པ་སྒྱུ་མའི་སྐུ་དང༌། ཐུགས་དག་པ་དོན་གི་འོད་གསལ་ག཈ིས་སྐུ་ཐུགས་སུ་
30
ངོ་བོ་གཅིག་པའི་ཟུང་འཇུག་གི་གཙོ་བོ་རོགས་པ་ཟུང་འཇུག་ཐོབ་པ་ཡིན་ནོ། །
迁变到证双运之量者：断双运身复一心等持住于空性，当光明俱生智现前时，
就得到了身清净——幻身与心清净——义光明二者身心一体的主要双运——证
双运。
དེ་ཡང་སང་མཆེད་ཐོབ་གསུམ་གང་རུང་ཡིན་ན། རོག་པ་ཡིན་པས་ཁབ། མདོ་བསྲེ་ལས།
སང་མཆེད་ཐོབ་གསུམ་རོག་མེད་དུ་གསུངས་པ་ནི། རང་བཞིན་བརྒྱད་ཅུའི་ཀུན་རོག་ལ་
བལྟོས་ནས་རླུང་སེམས་ཀི་གཡོ་བ་ཤིན་ཏུ་ཞན་པས་ག཈ིས་སང་གི་སོས་པ་ཆུང་བ་ལ་དགོངས་
ནས་རོག་མེད་དུ་བཤད་ཀི་སྒྲ་དོན་འཛིན་པའི་རོག་པ་མ་ཡིན་པར་གསུངས་པ་མིན་ནོ། །
凡是明、增、得三者中的任一者，皆定是分别心，在（龙树）《经和合论》中
谓明、增、得三者为无分别者，是指观待八十自性分别，由于风心的动摇无比
微弱，二现的戏论较小，考虑到此义，说为无分别，并不是说不是执持声义的
分别心。
དེས་ན་མཁས་པའི་དབང་པོ་ཁི་ཆེན་ངག་དབང་སན་གྲགས་དཔལ་བཟང་པོས། རིམ་པ་བཞི་
པའི་དོན་གི་འོད་གསལ་ལས་ལངས་མ་ཐག་པའི་཈ེར་ཐོབ་ཀིས་སོང་཈ིད་དོན་སིའི་ཚུལ་གི་
རོགས་པ་ཡིན་གསུངས།
因此，善巧自在者阿旺年智（甘丹寺）大法台说，从第四次义光明无间现起的
“得”是以义总的方式证悟空性。
འོན་ཀང་པཎ་ཆེན་ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་བློ་བཟང་དཔལ་ལྡན་ཡེ་ཤེས་དཔལ་བཟང་པོའ་ི གསུང་
ལས། རིམ་པ་བཞི་པའི་དོན་གི་འོད་གསལ་དང༌། དེ་ལས་ལངས་པའི་ལུགས་ལྡོག་གི་
཈ེར་ཐོབ་ག཈ིས་སོང་པ་཈ིད་ཀི་དོན་མངོན་སུམ་དུ་རོགས་པར་མཚུངས་ཀང་འཛིན་ཚུལ་ལ་ཁད་
པར་ཡོད་དེ། འོད་གསལ་གི་ཚེ་སོང་཈ིད་ལ་བསྒྲིམས་ཏེ་འཛིན་ཚུལ་དམ་ཞིང༌། ཈ེར་
ཐོབ་ཀི་ཚེ་སྔར་གོམས་པའི་སོབས་ཀིས་འཛིན་ཚུལ་ལྷོད་པོར་འགྲོ་བ་ཡིན་ཞེས་འབྱུང་ངོ༌། །
但班禅一切智洛桑华旦益西吉祥贤说，第四次义光明及从其现起的逆次得二者
现证空性义是相同的，只是执持方式有所差别，光明时，对于空性，励力专注
执持，而在得时，由昔串习力，使执持变得松缓。
དེ་འདྲའི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་པ་དེས་ཐུགས་དམ་གི་རིམ་པ་ཅི་འདྲ་ཞིག་མཛད་པ་ཡིན་ཞེ་ན།
若问：“那样的有学双运，修持的次第又是如何的呢？”

31
རིམ་ལྔ་ལས། ཟུང་འཇུག་ཏིང་འཛིན་ལ་གནས་པ། ། སླར་ཞིང་ཅི་ལའང་མི་སློབ་བོ། །
ཞེས་སྔར་མ་བསླབ་པའི་ལམ་ལ་གསར་དུ་བསླབ་རྒྱུ་མེད་ཀང༌། བསླབས་ཟིན་གོམས་པར་བྱེད་
དགོས་ཏེ།
《五次》中说：“住于双运定，无复可学习。”是指不再有新学昔未学习之道，
但需串修曾经学习的。
དེས་རགས་པའི་ལུས་རེན་ལ་གནས་ནས་ཤེས་སྒྲིབ་སྤང་བའི་དོན་དུ་བསམ་གཏན་ག཈ིས་ཀི་སྡུད་
རིམ་སོགས་ཡང་ཡང་བསོམས་པ་ལས། ལམ་ལ་བོགས་དབྱུང་བ་སྐབས་སུ་བབ་པའི་ཚེ།
སོད་པ་གསུམ་གང་རུང་ལ་བསླབས་པས་དབང་པོའ་ི རིམ་པས་ཟླ་བ་ཕྱེད་དང་ཟླ་བ་གཅིག་གམ་
དྲུག་ཚུན་ཆད་ལ་མི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་འགྲུབ་པའི་མཚན་མ།
彼（双运身）住于粗显的身体内，为了断尽所知障，再再串修二种禅定（全持、
随融）的收摄次第等，从而达到对道更发功用的阶段时，学修随一三行，则由
于根性的差别，将于半月、一月或六月内出现成就无学双运的徵相，得到如《摄
行论》所说的八种自在功德：
གཟུགས་ཕྲ་བ་དང་རགས་པ་ཡང༌། ། ཁབ་པ་ཡང་དག་ཐོབ་པ་཈ིད། ། རབ་ཏུ་གསལ་བ་
཈ིད་བརན་པ། ། དབང་ཕྱུག་཈ིད་དང་འདོད་དགུར་འགྱུར། ། ཞེས་སོད་བསྡུས་ལས་
གསུངས་པ་ལྟར་གི་དབང་ཕྱུག་གི་ཡོན་ཏན་བརྒྱད་ཐོབ་པ་དང༌།
“色细及粗分，获得遍清净，
极明性坚固，自在随所欲。”19
གཞན་ཡང་རྒྱུད་སཾ་བྷུ་ཉའི་བརག་པ་བཅུ་པ་ནས་གསུངས་པའི་མཚན་མ་རྣམས་འབྱུང་བར་
འགྱུར་རོ། །
另外如《萨布扎》第十（观察）品中所说的诸相也会出现。
དབང་ཕྱུག་གི་ཡོན་ཏན་བརྒྱད་དང༌། ཡོན་ཏན་གི་དབང་ཕྱུག་བརྒྱད་དོན་མི་གཅིག་སེ།
དང་པོ་བརྒྱད་ནི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་པའི་རྒྱུད་ལའང་ཡོད་ལ། ཕྱི་མ་བརྒྱད་པོ་དེ་སངས་
19
色细：能变化能依坛城中的天众；粗色：能变化所依无量宫等器世间；遍：随心想处，坛城遍布；清净：
能变化如此的情器世间；极明：堪被众生供养；光明：威德映蔽一切；坚固：随心获得一切义利；自在：
调伏摄受有情；随欲：对功德。《显炬论》译为：细色与轻触，周遍正得性，极明性坚固，自在性如意。

32
རྒྱས་ཁོ་ནའི་ཡོན་ཏན་ཡིན་ནོ། །
八种自在功德与八种功德自在并不相同，初八种亦存在于有学双运内心，而后
八种唯是佛的功德。
དེ་ལ་སོད་པ་ཞེས་པ་ནི། འདོད་ཡོན་སི་དང༌། ཁད་པར་རིག་མའི་འདོད་ཡོན་ལ་རང་
བཞིན་ཤེས་པའི་སོ་ནས་སད་པས་ནང་དུ་བདེ་སོང་གི་ཏིང་ངེ་འཛིན་ལྷག་པར་འབར་ཏེ།
཈མས་ལེན་དེ་཈ིད་ལ་བོགས་ལྷག་པོ་ཞིག་འདོན་པའི་ཐབས་ལ་སོད་པ་ཞེས་བྱ་སེ། དབྱེ་ན།
སོས་བཅས་དང༌། སོས་མེད་དང༌། ཤིན་ཏུ་སོས་མེད་ཀི་སོད་པ་གསུམ་ཡོད་དོ། །
所言“行”者，是对于总的妙欲，尤其对热玛妙欲，明了其自性而受用，由此
令内部的空乐三摩地更为炽然，对彼修持，更增殊胜效用的方便，即是“行”，
分有三种：有戏论行、无戏论行及极无戏论行。
ལས་རྒྱ་དང་འདྲ་འབག་ཆས་གོས་སོགས་ཡོད་པ་གང་ཞིག ། བར་དང་བརའི་ལན་སོགས་བྱ་
བའི་སོས་པ་དང་བཅས་པའི་སོད་པ་དེ། སོས་བཅས་ཀི་སོད་པའི་མཚན་཈ིད་དང༌། དེ་
གང་ཞིག ། བར་དང་བརའི་ལན་སོགས་བྱ་བའི་སོས་པ་དང་བྲལ་བའི་སོད་པ་དེ། སོས་
མེད་ཀི་སོད་པའི་མཚན་཈ིད། ཕྱིའི་སོས་པ་ཐམས་ཅད་སྤངས་ཏེ་ཡེ་རྒྱ་དང་སོམས་པར་
འཇུག་པ་དང༌། ག཈ིད་ཀི་འོད་གསལ་སོང་བ་ཟུང་དུ་སེལ་ནས་བདེ་སོང་དབྱེར་མེད་ཀི་ཡེ་
ཤེས་ཆིག་སྒྲིལ་དུ་སོམ་པའི་སོད་པ་དེ། ཤིན་ཏུ་སོས་མེད་ཀི་སོད་པའི་མཚན་཈ིད་ཡིན་ནོ། །
有戏论行的定义为：有业印、面具、衣饰等，并且有对话等戏论事的行。
无戏论行的定义为：有业印、面具、衣饰等，但远离对话等戏论事的行。
极无戏论行的定义为：断除外在的一切戏论，与智慧印等持而住，并且将护睡
眠光明，此二者联合专注修习空乐无分的智慧之行。
དེ་གསུམ་ལའང་བསེད་རིམ་པའི་སོད་པ་དང༌། རོགས་རིམ་པའི་སོད་པ་ག཈ིས་དང༌།
ལམ་སྔར་མེད་གསར་དུ་ཐོབ་ཕྱིར་དང༌། ཐོབ་ཟིན་བོགས་འབྱིན་གི་སོད་པ་ག཈ིས་དང༌།
སོས་མེད་ཀི་སོད་པ་ལ་རྒྱས་འབྲིང་བསྡུས་གསུམ་ཡོད་དོ། །
这三行各有生次行及圆次行两种，以及为得昔未曾得之行及得已更增效用之行
两种。无戏论行有广、中、略三种。

33
ལྔ་པ་འབྲས་བུ་མངོན་དུ་བྱེད་ཚུལ་ནི།
丁五、证果情况20：
དེ་ཡང་སིར་བླ་མེད་ཀི་ལམ་གིས་སྒྲུབ་པ་པོའ་ི ཕུང་པོ་འདིའི་སེང་ནས་སངས་རྒྱས་འགྲུབ་ཚུལ་
ག཈ིས་ཡོད་དེ། རྣམ་སིན་གི་ཕུང་པོ་འདི་ཐབས་མཁས་ཀིས་ཟད་པར་བྱས་ཏེ་དེ་ཟད་པ་དང་
དུས་མ཈མ་དུ་སངས་རྒྱས་འགྲུབ་པའི་ལམ་སྲོལ་གཅིག་དང༌། རྣམ་སིན་གི་ཕུང་པོ་འདིའི་
ནང་ནས་སངས་རྒྱས་འགྲུབ་པའི་ལམ་སྲོལ་གཅིག་གོ །
总的说来，以无上道于此行者身蕴上成就佛果的情况有两种：一种道规是以善
巧方便消尽此异熟蕴的同时成就佛果；另一种道规是在此异熟蕴内成就佛果。
དང་པོ་ནི། དཔལ་དུས་ཀི་འཁོར་ལོའ་ི ལུགས་དང༌། ག཈ིས་པ་ནི། དུས་འཁོར་མ་
གཏོགས་པའི་བླ་མེད་གཞན་རྣམས་ཀི་ལུགས་ཡིན་ནོ། །
初为吉祥时轮规，第二种是时轮以外的其它无上部修规。
བླ་མེད་ཀི་ལམ་གིས་ཚེ་གཅིག་ལ་འཚང་རྒྱ་བར་ངེས་པའི་གང་ཟག་ཡིན་ན། འཛམ་བུ་གིང་
པའི་མི་ཡིན་པས་ཁབ། བར་དོར་འཚང་རྒྱ་ཞེས་པ་ནི་བར་དོ་གྲུབ་པའི་དོད་ལ་སྒྱུ་ལུས་འགྲུབ་
ནས་རེན་དེ་ལ་འཚང་རྒྱ་བ་ཡིན་པས། འགྲོ་བ་རིགས་དྲུག་གང་ཡང་མ་ཡིན་ལ། སེ་བ་
བརྒྱུད་ནས་འཚང་རྒྱ་བ་ལ་ལྷ་མི་ག཈ིས་ཡོད་དོ། །
若是以无上道一生决定成佛的补特且罗，一定是南瞻部洲的人。所言“中阴成
佛”是代替中阴而成就幻身，于彼（幻身）所依上成佛，所以不属于六道众生。
历生成佛有人天两种。
སྐབས་འདིར་ནི། སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་པ་དེས་མ཈མ་རེས་ཀི་དགེ་སོར་རྣམས་བསངས་པ་ལ་
བརེན་ནས་གོང་དུ་བཤད་པའི་མཚན་མ་དེ་རྣམས་འབྱུང་བ་ན། ཐོ་རངས་ཕྱི་ནང་གི་ཐབས་
ཀིས་དྲངས་པའི་མངོན་པར་བྱང་ཆུབ་པ་ག཈ིས་ཀི་སོ་ནས་དོན་གི་འོད་གསལ་མངོན་དུ་བྱས་
ཤིང༌།
20
修此道果有三种：最胜者佛果、中为八大成就、下为息增怀伏业。后二种为共同悉地，如是可摄为胜共
两种悉地。成佛有三种方式：即生成佛、中阴成佛、历生成佛。这三种对于净修共道、获净灌顶、守护誓
言戒律相同。不同者：第一种方式，能学修二次及行，并获幻身，即生一定成佛；第二种方式，获得生次
乃至心远离，但没修三行中的任一种，在死光明生为心远离究竟喻光明的体性后，代替中阴现起幻身，依
此身修习余道而成佛；第二种方式，从仅得灌顶、守护誓言戒律，并未多修习道，乃至得语远离间，但未
获心远离的修士，他们虽然不能即生或中阴成佛，但七生或十六生内定能成佛。
34
于此阶段，有学双运者依靠修持根本、后得诸种善行，产生前面所说的诸种徵
相，在黎明时分，从内外方便所引的两种现觉之门现证义光明。
འོད་གསལ་དེའི་སྐད་ཅིག་དང་པོ་ནི། སློབ་པ་མཐའི་དོན་གི་འོད་གསལ་ཡིན་ལ། ཕར་ཕྱིན་
ཐེག་པའི་རྒྱུན་མཐའི་བར་ཆད་མེད་ལམ་གི་དོད་ཐུབ་ལྟ་བུ་ཡིན་པས། དེས་ཤེས་སྒྲིབ་ཀི་
དངོས་ག཈ེན་བྱས་ཏེ་འོད་གསལ་དེའི་སྐད་ཅིག་ག཈ིས་པ་ལ་ཤེས་སྒྲིབ་སྤངས་པ་དང༌། སློབ་
པའི་ཟུང་འཇུག་གི་རིགས་འདྲ་ཕྱི་མ་མི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་གི་སྐུར་གྱུར་ནས་ཁ་སོར་ཡན་ལག་
བདུན་ལྡན་གི་གོ་འཕང་མངོན་དུ་མཛད་དེ། འཁོར་བ་ཇི་སྲིད་མ་སོངས་ཀི་བར་མི་གཡོ་བར་
བཞུགས་པ་ཡིན་ནོ། །
彼光明的第一刹那，即学位最后际义光明，犹如波罗密乘最后际无间道的替代
品。它作为所知障的正对治，于其光明第二刹那，断尽所知障，有学双运的后
续等类流转成无学双运身，从而证得七支和合的果位，乃至轮回未空之间，不
动安住。
ཁ་སོར་ཡན་ལག་བདུན་ནི། སློབ་དཔོན་ངག་དབང་གྲགས་པས། ལོངས་སོད་རོགས་དང་
ཁ་སོར་བདེ་ཆེན་རང་བཞིན་མེད། ། སིང་རེས་ཡོངས་གང་རྒྱུན་མི་ཆད་དང་འགོག་པ་མེད། །
ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར་རོ།། དེ་འདྲ་བའི་དག་པ་ག཈ིས་ལྡན་གི་ཡུལ་གི་འོད་གསལ་ནི།
འདུས་མ་བྱས་པའི་ཆོས་ཀི་སྐུ་དང༌། ཡུལ་ཅན་གི་འོད་གསལ་ལ་ཡེ་ཤེས་ཆོས་ཀི་སྐུ་དང༌།
བདེ་བ་ཆེན་པོའ་ི སྐུ་ཞེས་ཀང་བྱའོ། ། དེའི་རེན་གཟུགས་ཀི་སྐུ་རླུང་སེམས་ཙམ་ལས་གྲུབ་པ་ནི།
ལོངས་སྐུ་ཡིན་ལ།
七支和合21者，如阿舍黎阿旺扎巴说：
“受用圆满和合及大乐，无性悲遍无间永不灭”。
如是具备两种清净的境光明，即无为法身。有境光明亦称为“智慧法身”、“大
乐身”。其所依色身，仅由风心成办者为报身。
ཆོས་གཟུགས་ཀི་སྐུ་དེ་ག཈ིས་ངོ་བོ་གཅིག་ལ་ལྡོག་པ་ཐ་དད་ཙམ་ཡིན་པས་གཟུགས་སྐུ་དེ་ལ་
ག཈ིས་སུ་མེད་པའི་ཡེ་ཤེས་ཀི་སྐུ་ཞེས་གསུངས་སོ། ། སློབ་དཔོན་དྲིལ་བུ་པས། བདེ་བ་ཆེན་

21
受用圆满：相好庄严支，报身；和合：恒时与自所现热玛和合；大乐：大乐遍满身心；无自性：如幻显
现、现证空性；悲遍：无缘大悲；无间：利生无间；不灭：不示现涅槃，身的显现不灭。
35
པོའི་ཡེ་ཤེས་དང༌། མི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་ལ་ངོ་བོ་཈ིད་སྐུར་བཤད་དོ། ། དེ་ལྟར་ན་
ཕྱོགས་འདིར་ངོ་བོ་཈ིད་སྐུ་ལ་འགོག་བདེན་དང༌། འདུས་མ་བྱས་ཀིས་ཁབ་པ་ཁས་མི་ལེན་
ནོ། །
法色二身，一体两面，故把彼色身说为“无二智慧身”。铃尊者说大乐智及无
学双运是自性身。若如是，此（密）宗不许自性身被灭谛或无为法所周遍。
ཡང་བུམ་དབང་གསང་དབང་ཤེར་དབང་གསུམ་གིས་སྐུ་གསུང་ཐུགས་རོ་རེ་གསུམ་མམ།
སྤྲུལ་སྐུ། ལོངས་སྐུ། ཆོས་སྐུ་རྣམས་འགྲུབ་པར་གསུངས་པ་ལྟར་ན། གཟུགས་སྐུ་སི་
ཙམ་ལ་སྤྲུལ་སྐུ་དང༌། སངས་རྒྱས་ཀི་གསུང་ལ་ལོངས་སྐུ་དང་ཐུགས་ལ་དེ་འདྲའི་ཆོས་སྐུར་
འཇོག་དགོས་ལ། དེ་ལྟར་ན་མཚན་དཔེས་སས་པའི་ལོངས་སྐུ་ནི། བུམ་དབང་གིས་སྤྲུལ་
སྐུ་འགྲུབ་པར་གསུངས་པའི་སྤྲུལ་སྐུ་ཡིན་ཡང༌། སིར་སྤྲུལ་སྐུ་ཡིན་པར་ཁས་མི་ལེན་ནམ་དཔད་
པར་བྱའོ། །
又如说瓶灌、秘灌、智慧灌三者成办身语意三金刚，或化、报、法三身，依此
是要把总的色身安立为化身，佛语安立为报身，意安立为法身。若如是，是否
相好庄严的报身虽是所说“瓶灌成就化身”中的化身，而不应认为是平时所说
的化身呢？还请审察。

ག཈ིས་པ་ས་བཅུ་སོགས་དང་ལམ་ལྔ་འཇོག་ཚུལ་ནི། རྒྱུད་དང་དགོངས་འགྲེལ་ལས་གསུངས་
ཚུལ་དང༌། དོན་བསྡུས་ཏེ་བསན་པ་ག཈ིས།
甲二、十地等及五道的安立情况，分二 ：乙一、续部及注释中说法；乙二、摄
义显示。
དང་པོ་ནི། ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པར་འཕགས་པ་སློབ་པའི་ས་ལ་ས་དང་པོ་རབ་ཏུ་དགའ་བ་ནས་ས་
བཅུ་པ་ཆོས་ཀི་སིན་གི་བར་བཅུ་གསུངས་ཤིང༌། དེའི་སེང་དུ་མི་སློབ་པའི་ས་ཀུན་ཏུ་འོད་
དང་ས་བཅུ་གཅིག་གམ། སོ་སེའི་ས་མོས་སོད་ཀི་ས་དང་བཅས་ན་བཅུ་ག཈ིས་དང༌།
གཞུང་འགའ་ཞིག་ཏུ་སོ་སེའི་ས་ལ་མོས་སོད་ཀི་ས་དང༌། ལས་དང་པོ་པའི་ས་ག཈ིས་སུའང་
གསུངས་སོ། །
初者：波罗密乘中圣者有学地，说有从初地——欢喜地乃至十地——法云地之
36
间的十地，其上加无学普光明地，则为十一地，或者再加上异生地则有十二地。
某些论典中，亦说异生地分为胜解行地及初业者地两种。
སྔགས་བླ་མེད་ཀི་ལུགས་ཀི་སའི་རྣམ་གཞག་ལ་རྩ་བཤད་ཀི་རྒྱུད་དང༌། དགོངས་འགྲེལ་གི་
བསན་བཅོས་རྣམས་སུ་སའི་གྲངས་བཅུ་དང༌། བཅུ་གཅིག་དང༌། བཅུ་ག཈ིས་དང༌། བཅུ་
གསུམ་དང༌། བཅུ་བཞི་དང༌། བཅོ་ལྔ་དང༌། བཅུ་དྲུག་ཏུ་གསུངས་པའང་ཡོད་ཅིང༌།
སའི་མིང་འདོགས་སོགས་ཀང་མཐུན་མི་མཐུན་དུ་མ་ཞིག་བྱུང་ངོ༌། །
无上咒规地的安立情况在根本释续及注释论典中有十地，亦有十一、十二、十
三、十四、十五、十六地的情况。地的名字、安立等亦出现许多异同。
དེ་ལ་འདུས་པའི་རྩ་རྒྱུད་ལེའུ་བཅུ་གཅིག་པ་ལས། ས་བཅུ་དག་ལ་གནས་པ་ཡི། ། བྱང་
ཆུབ་སེམས་དཔར་དེ་འགྱུར་རོ། ། ཞེས་ས་བཅུའི་མིང་ཙམ་གསུངས་པ་ལ། འདིའི་དོན་
སྒྲོན་གསལ་དུ། ས་བཅུ་ནི་རླུང་བཅུ་ལ་བྱེད་པར་བཤད་དོ། །
《密集根本续》第十一品中说：
“将成为菩萨，住于十地中。”仅说了十地的名字。《明灯》中把十地说为十
风来解释它的意思。
བཤད་རྒྱུད་རོ་རེ་འཕྲེང་བ་ལས། བུམ་དབང་བཅུ་གཅིག་དང༌། དབང་གོང་མ་གསུམ་
སེ་བཅུ་བཞི་པོ་ལ། དབང་བསྐུར་རེ་རེ་ས་རེ་རེའོ། ། ཞེས་ས་བཅུ་བཞིའི་གྲངས་ཙམ་མ་
གཏོགས་མིང་དོན་གང་ཡང་གསལ་བར་མ་བཤད།
《释续金刚鬘》中说：“瓶灌十一种，上面的灌顶有三种，如是共十四种，每
一种灌顶即是一地。”其中也仅说了十四地的数量，名字和内容都未详说。
དགོངས་པ་ལུང་སོན་ལས། སངས་རྒྱས་རྣམས་ཀིས་གང་བསེན་པ། ། སར་གྱུར་དེ་ནི་བཅུ་
གསུམ་པ། ། ཞེས་རིམ་པ་བཞི་པའི་དོན་གི་འོད་གསལ་ས་བཅུ་གསུམ་པར་བཤད་པ་ཙམ་ལས་
སའི་མིང་དོན་གང་ཡང་མ་གསུངས་སོ། །
《密意授记》中说：“诸佛所依止的地即第十三地。”仅说明第四次第的义光
明为第十三地，而地的名义都没有说。
རིམ་ལྔ་ལས། དང་པོ་ལས་ཀི་སོར་བ་ཡིས། ། ས་བརྒྱད་པ་ནི་ཐོབ་པར་གྱུར། ། སང་
བ་གསུམ་པོ་མཐོང་བ་དག ། ས་བཅུ་པ་ལ་རབ་ཏུ་གནས། ། ཞེས་དང༌།
37
《五次》云：
“由初业加行，获得第八地；
见三光明者，住于第十地。”
སོད་བསྡུས་ལས་ཀང༌། རོ་རེ་ཐེག་པ་འདི་ལ་བསེད་རིམ་ལ་བསླབས་ནས་ས་བརྒྱད་པ་ཐོབ་
སེ། ། ཞེས་དང༌། སྐུ་དང་གསུང་དང་ཐུགས་མངོན་པར་རོགས་ནས་ས་བཅུ་ཐོབ་པ།
《摄行论》也说：“于此金刚乘，学修生次已，获得十地”。“现观身语意而
得十地。”
ཞེས་ག཈ིས་ཀ་མཐུན་པར་དང་པོ་ལས་ཀི་སོར་བ་བསེད་རིམ་ས་བརྒྱད་པ་དང༌། སང་བ་
གསུམ་མཐོང་བའམ་སྐུ་གསུང་ཐུགས་མངོན་པར་རོགས་པ་ནི་སེམས་དབེན་ཡིན་པས་དེ་ས་བཅུ་
པ་དང་སར་བར་གསུངས་སོ། ། འདུས་པའི་རྩ་བཤད་ཀི་རྒྱུད་དང༌། འཕགས་པ་ཡབ་
སྲས་ཀི་གཞུང་ལས་སའི་རྣམ་གཞག་དེ་ཙམ་ལས་གསལ་བར་བཤད་པ་མ་བྱུང་ངོ༌། །
两部论相顺，初业加行生次为第八地，见三光明或现观身语意是心远离，故与
第十地结合。密集根本释续及龙树父子的论典中地的安立亦仅此而已。
ཀྱཻ་རོར་དང༌། སཾ་བྷུ་ཉའི་བརག་པ་ལྔ་ལས། གནས་དང་཈ེ་བའི་གནས་དང་ནི། །
ཞིང་དང་དེ་བཞིན་཈ེ་བའི་ཞིང༌། ། ཚནོ་཈ེ་བའི་ཚནོ་ཧ། ། འདུ་བ་དེ་བཞིན་཈ེ་འདུ་བ། །
དུར་ཁོད་཈ེ་བའི་དུར་ཁོད་དང༌། ། འཐུང་གཅོད་཈ེ་བའི་འཐུང་གཅོད་཈ིད། ། འདི་
རྣམས་ས་ནི་བཅུ་ག཈ིས་ཏེ། ། ཞེས་ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པ་དང་མིང་འདོགས་མི་མཐུན་པའི་ས་བཅུ་
ག཈ིས་གསུངས་ལ།
《欢喜金刚》、《萨布扎》第五十品中说：“住、近住，田、近田，欲分别（音
为叁鸥哈）、近欲分别，摄、近摄，尸林、近尸林，饮断、近饮断，此等为十
二地。”此中说了与波罗密乘名字不同的十二地。
སཾ་བྷུ་ཉའི་བརག་པ་དེ་཈ིད་དང༌། བདེ་མཆོག་རྩ་རྒྱུད་ལེའུ་ལྔ་བཅུ་པ་ལས། གནས་ནི་
རབ་ཏུ་དགའ་བའི་ས། ། དེ་བཞིན་཈ེ་གནས་དྲི་མ་མེད། ། ཞིང་འདིར་འོད་བྱེད་ཤེས་
པར་བྱ། ། ཈ེ་བའི་ཞིང་ནི་འོད་འཕྲོ་བ། ། ཚནོ་ཧ་ནི་སང་དཀའ་བ། ། ཈ེ་བའི་ཚནོ་
མངོན་གྱུར་཈ིད། ། འདུ་བ་རིང་དུ་སོང་བ་ཡིན། ། ཈ེ་བའི་འདུ་བ་མི་གཡོ་བ། ། དུར་
ཁོད་ལེགས་པའི་བློ་གྲོས་཈ིད། ། ཈ེ་བའི་དུར་ཁོད་ཆོས་ཀི་སིན། ། ཞེས་གནས་སོགས་བཅུ་
38
ས་བཅུར་གསུངས་ཏེ།
在《萨布扎》此品及《胜乐根本续》第五十品中说：“住是欢喜地，近住是无
垢地，田是发光地，近田是焰慧地，欲分别是难胜地，近欲分别是现前地，摄
是远行地，近摄是不动地，尸林是善慧地，近尸林是法云地。”把住等十说为
十地。
སཾ་བྷུ་ཉ་དང༌། མངོན་བརོད་བླ་མ་སོགས་ལས། ཚནོ་མངོན་དུ་གྱུར་པ་དེས། ། ཈ེ་བའི་
ཚནོ་སང་དཀའ་བ། ཞེས་འབྱུང་ཡང༌། དེའི་འགྲེལ་པ་མན་ངག་སེ་མའི་སེ་མ་བཅུ་བདུན་
པ་ལས། འདུན་རོག་ཤིན་ཏུ་སང་དཀའ་བ། ། ཞེས་འབྲེལ་ཏེ། ཞེས་དང༌། མངོན་
གྱུར་གིས་ནི་཈ེ་བའི་འདུན་རོག་གོ ། ཞེས་འབྱུང་བ་ལྟར་བྱ་སེ། ཚནོ་ཧའི་ཚནོ་འདུན་པ་དང༌།
ཨུ་ཧ་རོག་པ་ལ་འཇུག་པས་སོ། །
在《萨布扎》及《无上续释》等中虽说：
“叁鸥现前地，难胜近叁欧。”
但应依其释《教授穗》第十七品中释为“欲分别难胜”、“现前近欲分别”所
说而承许，因为“叁鸥哈”中的“叁鸥”是“欲”的意思，“哈”为“分别”
的意思。
སེ་མ་དེ་཈ིད་ལས།འཐུང་གཅོད་མོས་པ་སོད་པའི་སའོ། ། ས་བཅུ་ག཈ིས་པ་ཀུན་ཏུ་འོད་ནི་཈ེ་
བའི་འཐུང་གཅོད་དོ། ། ཞེས་འཐུང་གཅོད་ནི་མོས་སོད་ཀི་ས་དང༌། ཈ེ་བའི་འཐུང་
གཅོད་ཀུན་ཏུ་འོད་ཀི་ས་ལ་བཤད་དོ། །
《教授穗》中说：“饮断是胜解行地，第十二地普光明地是近饮断。”是把饮
断释为胜解行地，近饮断释为普光明地。
རོ་རེ་སིང་པོ་རྒྱན་གི་རྒྱུད་ལས། ཀུན་ཏུ་འོད་ཀི་ས་ཆེན་པོ། ། ཞེས་པ་ནས། བཅུ་ག཈ིས་སོ་
སོ་བདག་རིག་པ། ། ཞེས་པའི་བར་གིས་ཀུན་ཏུ་འོད་དང༌། བདུད་རྩི་འོད་དང༌། ནམ་
མཁའ་འོད་དང༌། རོ་རེ་འོད་དང༌། རིན་ཆེན་འོད་དང༌། པདོ་འཆང་དང༌། ལས་ཀི་
འོད་དང༌། དཔེ་མེད་པ་དང༌། དཔེ་དང་བྲལ་བ་དང༌། ཤེས་རབ་འོད་དང༌། ཐམས་
ཅད་མཁེན་པ་དང༌། སོ་སོ་བདག་཈ིད་རིགས་པའི་ས་སེ་མིང་འདོགས་མི་འདྲ་བའི་ས་བཅུ་
ག཈ིས་གསུངས།
39
《金刚心要庄严续》中从大普光明地至十二地别别自性种性地间，说了十二地
不同的名字，分别为：普光、甘露光、虚空光、金刚光、宝光、莲花持、业光、
无喻、离喻、智光、一切智、别别自性种性地。
མངོན་བརོད་བླ་མའི་ལེའུ་སུམ་ཅུ་པ་ལས། རབ་ཏུ་དགའ་དང་དྲི་མ་མེད། ། ཅེས་སོགས་ས་
བཅུའི་སེང་དུ། དཔེ་མེད་པ་དང་ཡེ་ཤེས་ལྡན། ། དེ་ལྟར་ས་ནི་བཅུ་ག཈ིས་པོ། ། ཞེས་
དང༌། རོ་རེ་ས་ནི་བཅུ་གསུམ་པ། ། ཞེས་ས་བཅུ་གསུམ་གསུངས།
《无上续释》第三十品中说：“所言欢喜及无垢等十地之上，再加上无喻、具
智，如是为十二地”，或再加上“金刚地为第十三”，这样说有十三地。
ཕྱག་ཆེན་ཐིག་ལེའི་ག཈ིས་པ་ལས། སློབ་དཔོན་དབང་ནི་བཅུ་གཅིག་དབྱེ། ། གསང་བའི་
དབང་ནི་བཅུ་ག཈ིས་པ། ། ཤེས་རབ་ཡེ་ཤེས་བཅུ་གསུམ་པ། ། དེ་ལྟར་དེ་བཞིན་བཅུ་
བཞིའོ། ། དབང་རེ་ལ་ནི་ས་རེ་སེ། ། དེ་རྣམས་ས་ཡི་དབང་ཕྱུག་བདག ། ཅེས་རོར་འཕྲེང་
དང་མཐུན་པར་གསུངས་སོ། །
《大印明点》第二品中说：“阿舍黎灌顶分十一种，秘灌为第十二，智慧为第
十三，如是有十四种灌顶，每一灌顶为一地，彼等皆为地自在主”。此说法与
《金刚鬘》相同。
ཡེ་ཤེས་ཐིག་ལེའི་ལེའུ་བཅོ་བརྒྱད་པ་ལས། ས་དང་པོ་མོས་པས་སོད་པ། ག཈ིས་པ་རབ་ཏུ་
བ། གསུམ་པ་དྲི་མ་མེད་པ། བཞི་པ་འོད་བྱེད་པ། ལྔ་པ་འོད་འཕྲོ་བ། དྲུག་པ་སང་
དཀའ་བ། བདུན་པ་མངོན་དུ་གྱུར་པ། ། བརྒྱད་པ་རིང་དུ་སོང་བ། དགུ་པ་མི་གཡོ་བ།
བཅུ་པ་ལེགས་པའི་བློ་གྲོས། དེ་རྣམས་ནི་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་སའོ། །
《智慧明点》第十八品中说：“第一地、为胜解行地；第二、欢喜；第三、无
垢；第四、发光；第五、焰慧；第六、难胜；第七、现前；第八、远行；第九、
不动；第十、善慧，彼等是菩萨地；
ཆོས་ཀི་སིན་ནི་སངས་རྒྱས་ཀི་ས། ཀུན་ཏུ་འོད་ནི་ཡང་དག་པར་རོགས་པའི་སངས་རྒྱས་ཀི་ས།
ཀུན་ཏུ་སང་བ་མཆེད་པའི་འོད་ནི་དཔལ་རོ་རེ་སེམས་དཔའ་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀི་སྤྲུལ་པའི་སྐུའི་
ས། ཀུན་ཏུ་སང་བ་ཐོབ་པའི་འོད་ནི་ལོངས་སོད་རོགས་པའི་སྐུའི་ས། བརོད་དུ་མེད་པ་
ཚད་མེད་པ་ནི་བདེ་བ་ཆེན་པོའ་ི ས་སེ། དེ་ཀུན་དགའ་བའི་བྱེ་བྲག་ལ། ། སར་ནི་ཀུན་ཏུ་
བཏགས་པའོ། ། ཞེས་གསུངས་ལ།
40
法云是佛地；普光是圆满正觉地；普明增光是吉祥金刚萨垛薄伽梵化身地；普
光得光是报身地；无言无量是大乐地，这些是于普喜支分上，安立为地。”
ཡང་དེ་཈ིད་ལས། རག་ཏུ་སྤྲུལ་པ་ཡི་ནི་སྐུས། ། ས་ནི་བཅུ་གཅིག་པ་རུ་དྲན། ། ལོངས་སོད་
རོགས་སྐུས་བཅུ་ག཈ིས་པ། ། ཆོས་ཀི་སྐུས་ནི་བཅུ་གསུམ་མོ། ། བདེ་བ་ཆེན་པོ་བཅུ་བཞི་
པ། ། གང་ཞིག་བཅོ་ལྔ་ཡི་ནི་ས། ། དེ་ནི་ཡེ་ཤེས་ས་ཞེས་བྱ། ། བཅུ་དྲུག་པ་ནི་བཏགས་པ་
མིན། ། ཞེས་ཀང་གསུངས་སོ།།
又彼论中说：“常时忆念，幻化之身，为第十一地，报身为第十二，法身为第
十三，大乐为第十四，第十五称为智慧地，第十六地没有安立。”
དེ་ལ་མོས་སོད་ཀི་ས་ནི་སོར་ལམ་དྲོད་སོགས་བཞི་ལ་བཤད་པ་ལྟར་སོ་སེའི་ས་ཡིན་ལ། དེའི་
ལྷག་མ་རྣམས་ནི་འཕགས་པའི་སའོ། ། དེ་ཡང་ས་བཅུ་པ་ཆོས་ཀི་སིན་ལ་སངས་རྒྱས་ཀི་ས་ཞེས་
བྱ་ཡང་། ཡང་དག་པར་རོགས་པའི་སངས་རྒྱས་ཀི་ས་མ་ཡིན་པར་གསུངས་པ་ནི། ཤེར་
ཕྱིན་གི་མདོ་དང༌། མངོན་རོགས་རྒྱན་གིའང་དགོངས་པ་ཡིན་ལ།
其中胜解行地是指加行道暖等四，是凡夫地，其余的是圣者地。其中第十地法
云虽称为佛地，但不是圆满正觉地的说法，此亦是《般若波罗密经》及《现观
庄严论》的观点。
དེ་ནི་མོས་སོད་ཀི་ས་དང་པོར་བྱས་པའི་ས་བཅུ་གཅིག ། དེ་ནས་ཀུན་ཏུ་འོད་ལ། སྐུ་གསུམ་
དང་བདེ་བ་ཆེན་པོའ་ི སྐུ་དང་བཞིར་ཕྱེ་སེ་སོ་སོར་བགྲངས་པས་ས་བཅོ་ལྔ་དང༌། ཡང་ན་སྐུ་
གསུམ་བདེ་བ་ཆེན་པོའ་ི སྐུ་དང་ཡེ་ཤེས་ཀི་སྐུ་རྣམས་སོ་སོར་བགྲངས་པས་རབ་དགའ་དང་པོར་
བཤད་ནས་ས་བཅོ་ལྔ་ཡིན་ཀང༌། མོས་སོད་ཀི་ས་དང་པོར་བྱས་པ་ལ་བལྟོས་ཏེ་བཅུ་དྲུག་
ཡིན་ནོ། ། དེ་ན་ཡེ་ཤེས་ཐིག་ལེའི་འགྲེལ་པ་ལས་ཀང་ས་བཅུ་དྲུག་ཏུ་བཤད་པས། ལུགས་
འདི་ལ་ས་བཅོ་ལྔ་ལས་མང་བ་མི་བྱེད་པ་མིན་ནོ། །
以胜解行地为初地的十一地，其上普光明地若分为三身及大乐身四种，则有十
五地；若普光明地分为三身、大乐身及智慧身，但以欢喜地为初地，亦是十五
地；但若观待以胜解行地为初地，则成了十六地。因此《智慧明点释》亦说有
十六地，可见此宗中并不是没有比十五地多的情况。

ག཈ིས་པ་ནི།
41
乙二、摄义显示：
དེ་ལྟར་ན་སྔགས་ཀི་སྐབས་སུ་སའི་གྲངས་བཅུར་ཕྱེ་བའི་ཚེ། བདེ་མཆོག་རྩ་རྒྱུད་དང༌། སཾ་
བྷུ་ཉ་སོགས་ལས་བཤད་པ་ལྟར་འཕགས་པ་སློབ་པའི་སའི་དབང་དུ་བྱས་པ་བཅུ་སེ། གནས་
ནི་རབ་ཏུ་དགའ་བའི་ས། ། ཞེས་པ་ནས། ཈ེ་བའི་དུར་ཁོད་ཆོས་ཀི་སིན། ། ཞེས་པའི་
བར་གིས་ཕར་ཕྱིན་དང་མིང་འདོགས་མཐུན་པ་དང་མི་མཐུན་པའི་ཚུལ་ག཈ིས་གསུངས་པས་དེ་
཈ིས་དོན་གཅིག་ཏུ་ཤེས་པར་བྱའོ།།
如是在咒道阶段，地的数量分为十时，则如《胜乐根本续》、《萨布扎》等中
所说，以圣者有学地为十，其中的“住为欢喜地”乃至“近尸林为法云”，则
说了与波罗密乘名字异同的两种情况，应知二名同为一义。
ས་བཅུ་གཅིག་ཏུ་འཇོག་ཚུལ་ནི། ས་བཅུ་པོ་དེའི་སེང་དུ་སངས་རྒྱས་ཀི་ས་ཀུན་ཏུ་འོད་བསན་
པ་སེ། སེ་མ་ག཈ིས་པ་ལས། གོང་ནས་གོང་དུ་ཡོན་ཏན་གི་རེན་དུ་གྱུར་པ་཈ིད་ཀི་ཕྱིར་ན་
རབ་ཏུ་དགའ་བ་དང༌། ནས། ཆོས་ཀི་སིན་དང་ཀུན་ཏུ་འོད་ཅེས་པ་ས་བཅུ་གཅིག་པོ་རྣམས་
སུ་བལྟ་བར་བྱའོ། ། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
安立十一地情况者：在彼十地之上，加上佛地普光即是。《教授穗》第二部中
说：“作为辗转增胜功德的所依故，当见有所言欢喜地乃至法云地、普光明地
共十一地。”
ས་བཅུ་ག཈ིས་ནི་ས་བཅུ་གཅིག་པོ་དེའི་དང་པོར་མོས་སོད་ཀི་ས་བསན་པའི་བཅུ་ག཈ིས་ཡིན་ཏེ།
དེ་ལ་ཀེ་རོར་དང༌། སཾ་བྷུ་ཉར། གནས་ནས་཈ེ་བའི་འཐུང་གཅོད་ཀི་བར་གི་མིང་གིས་
བཏགས་ཏེ། ཀྱཻ་རོར་ལས། འདི་དག་ས་ནི་བཅུ་ག཈ིས་སོ། ། ཞེས་པའི་དོན་དང༌།
十二地者：在彼十一地前面加上胜解行地，即十二地。《欢喜金刚》、萨布扎》
中把十二地依次命名为“住”乃至“近饮断。”如《欢喜金刚》中“此等是十
二地”的所说义。
རོ་རེ་སིང་པོ་རྒྱན་གི་རྒྱུད་ལས། ཀུན་ཏུ་འོད་དང༌། བདུད་རྩི་འོད་སོགས་མིང་འདོགས་མི་
འདྲ་བའི་ས་བཅུ་ག཈ིས་ཀང་ས་དེ་རྣམས་དང་རིམ་པར་སར་བར་སྔགས་རིམ་ཆེན་པོ་དང༌།
སྦས་དོན་ཀུན་གསལ་སོགས་ལས་གསུངས་སོ། །
《金刚心要庄严续》中所说“普光”、“甘露光”等不同名字的十二地也应与

42
彼诸地次第结合，《密宗道次第广论》、《隐义普明论》等有此说明。
ས་བཅུ་གསུམ་དུ་འཇོག་ཚུལ་ལ་མན་སེར་ག཈ིས་བཤད་དེ། སོ་སེའི་ས་ལ་ལས་དང་པོ་པའི་ས་
དང༌། མོས་སོད་ཀི་ས་ག཈ིས་བྱས་ནས་དེའི་སེང་དུ་གོང་གི་རབ་དགའ་སོགས་བཅུ་གཅིག་
དང་བཅས་པ་ལ་འཇོག་ཚུལ་གཅིག་དང༌། ཡང་མངོན་བརོད་བླ་མ་ལས་གསུངས་པ་བཞིན་
རབ་དགའ་སོགས་བཅུའི་སེང་དུ། ཁད་པར་གི་ལམ་གི་ངོ་བོ་དཔེ་མེད་པའི་ས་དང༌། བར་
ཆད་མེད་ལམ་གི་ངོ་བོ་ཡེ་ཤེས་ལྡན་པའི་ས་དང༌། ཀུན་ཏུ་འོད་ཀི་ངོ་བོ་རོ་རེ་ས་སེ་བཅུ་
གསུམ་ལ་འཇོག་ཚུལ་ག཈ིས་གསུངས་པའི་ཕྱིར་ཏེ།
十三地安立情况，在《教授穗》中说有两种：
一种是异生地分为初业者、胜解行二地，其上加上前面所说的欢喜等十一地。
第二种如《无上续释》中所说，欢喜等十地之上，加上特别道体性的无喻地、
无间道体性的具智地，普光体性的金刚地，如是有十三地。
སེ་མ་ག཈ིས་པ་ལས། དེ་ལྟར་ན་ས་བཅུ་གཅིག་རྣམས་ཏེ། མོས་པ་སོད་པའི་ས་དང་ལྷན་
ཅིག་བཅུ་ག཈ིས་དང༌། ལས་དང་པོ་པའི་ས་དང་ལྷན་ཅིག་བཅུ་གསུམ་རྣམས་སོ། ། ཡང་
ན་ཁད་པར་གི་ལམ་གི་ངོ་བོ་དཔེ་མེད་པའི་ས་དང་ལྷན་ཅིག་བཅུ་ག཈ིས་ཏེ། སངས་རྒྱས་ཀི་
སའི་བར་ཆད་མེད་པའི་ལམ་གི་བདག་཈ིད་ཡེ་ཤེས་ལྡན་པའི་ས་དང་ལྷན་ཅིག་བཅུ་གསུམ་མོ། །
ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
如《教授穗》第二部中说：“如是十一地，加上胜解行地为十二地，复加上初
业者地为十三；或者加上特别道体性的无喻地为十二，佛地无间道自性的具智
地为十三。”
འདིའི་དང་པོ་ནི་སེ་འཕགས་ག཈ིས་ཀའི་ས་དང༌། ཕྱི་མ་འཕགས་པ་ཁོ་ནའི་སའི་དབང་དུ་
བྱས་པ་སེ། ས་བཅུ་པ་ལ་བཅུ་པ་སི་ཙམ་པའམ་བཅུ་པ་ཐོབ་མ་ཐག་པ་དང༌། དཔེ་མེད་ཀི་
ས་ནི་བཅུ་པ་དེའི་ཁད་པར་གི་ལམ་དང༌། ཡེ་ཤེས་ལྡན་གི་ས་ནི་རྒྱུན་མཐའི་བར་ཆད་མེད་
ལམ་སེ། གསུམ་དུ་ཕྱེ་བ་མངོན་བརོད་བླ་མའི་དགོངས་པའོ། །
其中初者有凡圣两地，后者唯是圣者地。依于《无上续释》的观点，第十地分
为三部分：总的十地或者刚证得的十地部分、无喻地——即十地的特别道、具智
地——即最后际无间道。
43
དགོངས་པ་ལུང་སོན་ལས། རིམ་པ་བཞི་པའི་དོན་གི་འོད་གསལ་ས་བཅུ་གསུམ་པར་བཤད་པ་
ནི། སོད་བསྡུས་ཀི་འགྲེལ་པ་དང༌། རིམ་ལྔའི་འགྲེལ་པ་ཁ་ཅིག་ཏུ། སོར་ལམ་དྲོད་
སོགས་བཞི་ལ་ཆུང་འབྲིང་ཆེན་པོ་གསུམ་གསུམ་དུ་ཕྱེ་སེ་ས་བཅུ་ག཈ིས་སུ་འཇོག་པ་ལ་བལྟོས་
ནས་ས་བཅུ་གསུམ་པར་བཞག་པ་ཡིན་ཏེ། སོད་བསྡུས་ཀི་འགྲེལ་པ་ལས། གང་ཚེ་ཐ་མའི་
དྲོད་གྱུར་ནས། ། བཟོད་པ་ཆོས་མཆོག་དབང་དུ་ནི། ། རབ་འབྲིང་སོར་བ་བཅུ་ག཈ིས་ཏེ། །
རབ་ཏུ་དགའ་བ་བཅུ་གསུམ་པའོ། ། ཞེས་བཤད་དེ། དེ་ལ་བལྟོས་ནས་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་
ས་བཅུ་བཞི་པར་འཇོག་པར་ཤེས་པར་བྱའོ། །
《密意授记》释第四次第义光明为第十三地。有些《摄行释》及《五次释》把
加行道暖等四，各分上中下三品安立为十二地，这样义光明观待彼等而安立为
第十三地。如《摄行释》中说：“若时成为最下的暖后，乃至忍、世第一法，
上中共十二加行，欢喜则为第十三。”那么，观待彼，应知有学双运安立为第
十四地。
སོར་ལམ་ལ་ས་བཅུ་ག཈ིས་སུ་འཇོག་ཚུལ་ནི། འགྲེལ་པ་དེར། རོར་བཟླས་ཀིས་ས་བརྒྱད་པ་
སོར་ལམ་བཟོད་པ་འབྲིང་དང་ཆེན་པོ་ག཈ིས་འཐོབ་ལ། སེམས་དབེན་གིས་ཆོས་མཆོག་ཆུང་ངུ་
དང་འབྲིང༌། སྒྱུ་ལུས་ཀིས་ཆོས་མཆོག་ཆེན་པོ་འཐོབ་པར་གསུངས་པས། བསེད་རིམ་གིས་
དྲོད་ཆུང་འབྲིང་ཆེ་གསུམ་དང༌། སོར་ལམ་རྩེ་མོ་ཆུང་འབྲིང་ཆེ་གསུམ་དང༌། བཟོད་པ་
ཆུང་ངུ་སེ་བདུན་པོ་འཐོབ་པར་བཞག་དགོས་སོ། །
加行道安立十二地的情况者：即彼释中，说由金刚诵获得第八地加行道忍上中
二品；由心远离得下中品世第一法；幻身得上品世第一法。那么，由此应安立
生次获得上中下三品暖，上中下加行顶，以及下品忍共七品。
ཡང་ན་དགོངས་པ་ལུང་སོན་གི་བཞེད་པ་ནི། སོད་བསྡུས་སུ། སེམས་དབེན་ས་བཅུ་པ་
དང་སར་བས། སྒྱུ་ལུས་ས་བཅུ་གཅིག་པ། དོན་གི་འོད་གསལ་ས་བཅུ་ག཈ིས་པ་དང༌།
དེ་མོས་སོད་ཀི་ས་དང་པོར་བྱས་པ་ལ་བལྟོས་ཏེ་ས་བཅུ་གསུམ་པར་བཞག་པའི་དོན་ནོ། །
另有《密意授记》的看法，《摄行论》中心远离与第十地结合，因此幻身为第
十一地，义光明为第十二地，若它观待胜解行地作为初地，则安立为十三地。
ས་བཅུ་བཞིར་འཇོག་ཚུལ་ནི། ཆུ། ཅོད་པན། རོ་རེ། དྲིལ་བུ། མིང༌། སྔགས་
44
དབང༌། ལུང་བསན་དབུགས་དབྱུང་ག཈ིས་གཅིག་ཏུ་བྱས་པ། རོ་རེ་བརྟུལ་ཞུགས།
སོད་པའི་བརྟུལ་ཞུགས། ཕྱིར་མི་ལྡོག་པ་རོ་རེ་སློབ་དཔོན་གི་དབང༌། རེས་གནང་གི་
དབང་སེ། བུམ་དབང་བཅུ་གཅིག་པའི་དབང༌། གསང་དབང༌། ཤེས་དབང༌། དབང་
བཞི་པ་སེ་དབང་གོང་མ་གསུམ་བཅས་བཅུ་བཞི་ལ།
十四地的安立情况者：水、冠、杵、铃、名、咒灌顶、授记苏息合二为一、金
刚禁行、行禁行、不退转金刚阿舍黎灌顶、随许灌顶，如是共十一种瓶灌顶；
加上秘灌顶、智慧灌顶及第四灌顶如是上三灌顶，共十四种灌顶22。
རོར་ཕྲེང་དང༌། ཕྱག་ཆེན་ཐིག་ལེར། དབང་བསྐུར་རེ་རེ་ས་རེ་རེ་དང་སར་བའི་ས་བཅུ་
བཞི་ནི། མངོན་བརོད་བླ་མ་ནས་གསུངས་པའི་ས་བཅུ་གསུམ་པོ་དེའི་དང་པོར་མོས་སོད་
ཀི་ས་བསན་པའི་ས་བཅུ་བཞི་ལ་བྱའོ། ། འོ་ན། དབང་བཅུ་བཞི་ས་བཅུ་བཞི་དང་སར་
བར་གསུངས་པའི་དོན་དོད་ཐུབ་བརྩི་ན་ཧ་ཅང་ཐལ་བས། ཇི་ལྟར་ཡིན་ཞེ་ན།
《金刚鬘》、《大印明点》中每一地与每一灌顶结合，成十四地。《无上续释》
中所说的十三地，在其最初加上胜解行地，亦是一种十四地的情况。虽则如是，
若把所说十四种灌顶结合十四地的意思，认为是能代替的话，则成大过错。
那么，应是什么意思呢？
རིམ་ལྔ་གསལ་སྒྲོན་དུ་འདྲ་བའི་ཆོས་མཐུན་རེའི་སོ་ནས་སར་བར་གསུངས་ལ། གཞུང་གཞན་
མང་པོར་དབང་དེ་རྣམས་ཐོབ་པས་ས་དེ་དང་དེ་ཐོབ་པ་དང་སྐལ་བ་མ཈མ་པ་དང༌། ཡང་ས་
དེ་འཐོབ་པའི་ནུས་པ་དང་བག་ཆགས་འཇོག་པར་ཡང་གསུངས་པས་དེ་རྣམས་དགོངས་པ་
གཅིག་པར་བྱ་དགོས་སམ་བརག་པར་བྱའོ། །
《五次明炬》中说，由于某一法的相顺方面而结合的。其它诸多论典中，说由
得到那些灌顶，与得到那些地的缘份相等，也有说植下了得到彼地的能力和习
气。
这些说法是否意趣一致，还望观察。
ས་བཅོ་ལྔ་དང༌།བཅུ་དྲུག་གི་འཇོག་ཚུལ་ནི། རྒྱུད་ཡེ་ཤེས་ཐིག་ལེ་གོང་དུ་དྲངས་པ་ལྟར།
མོས་སོད་ཀི་ས་དང་པོར་བྱས་ནས་སོ་སོར་ཆོས་ཀི་སིན་གི་བར་ས་བཅུ་གཅིག་དང༌། མི་སློབ་
22
四灌顶：瓶灌成熟生起次第；秘灌成熟身语意三远离、不净幻身；智灌成熟义光明；第四词灌顶成熟双
运。

45
པའི་ས་ལ་ཀུན་ཏུ་འོད་དང༌། ཀུན་ཏུ་སང་བ་མཆེད་པའི་འོད་དང༌། ཀུན་ཏུ་སང་བ་ཐོབ་
པའི་འོད་དང༌། བརོད་དུ་མེད་པ་ཚད་མེད་པ་སེ་བཞིར་ཕྱེ་ནས་སོ་སོར་བགྲངས་པས་ས་བཅོ་
ལྔ་ཡིན་ཞིང༌། དེ་ལ་ཆོས་སྐུ། སྤྲུལ་སྐུ། ལོངས་སྐུ། བདེ་བ་ཆེན་པོའ་ི སྐུ་རྣམས་རིམ་
པར་འཇོག་པའོ། ། ཡང་ན་རབ་ཏུ་དགའ་བ་དང་པོར་བྱས་ན་ས་བཅུ་གཅིག་པ་ཀུན་ཏུ་འོད་
ལ་སྤྲུལ་སྐུ། ལོངས་སྐུ། ཆོས་སྐུ། བདེ་བ་ཆེན་པོའ་ི སྐུ། ཡེ་ཤེས་ཀི་སྐུ་སེ་ལྔར་ཕྱེ་བས་
ས་བཅོ་ལྔའོ། །
十五地、十六地的安立情况者：如前所引《智慧明点续》中所说，胜解行地作
为初地乃至法云地间共有十一地，无学地分为普光、普明增光、普明得光、无
言无量四者，若分别计数，则有十五地，此四者分别为化身、报身、法身、大
乐身。或者，以欢喜地为初地，第十一地普光明地分化、报、法、大乐、智慧
身五种，亦为十五地。
འདི་ལྟར་ན་དག་པ་ག཈ིས་ལྡན་གི་དེ་བཞིན་཈ིད་ནི་ཆོས་སྐུ་དང༌། རོགས་པ་ཡེ་ཤེས་ཆོས་ཀི་
སྐུ་ནི་ཡེ་ཤེས་ཀི་སྐུར་འཇོག་པ་ཡིན་ནོ། ། ཡེ་ཤེས་ཆོས་སྐུ་ལ་ཡེ་ཤེས་ཀི་ས་ཞེས་པ་ནི། ། མོས་
སོད་ཀི་ས་ནས་བགྲངས་པའི་ས་བཅུ་དྲུག་པ་ཡིན་ཏེ།
若如是，安立具二清净的真如为法身。安立证悟之智慧法身为智慧身。智慧法
身称为智慧地。如从胜解行地算起，智慧地则为第十六地。
སློབ་དཔོན་རོ་རེ་གསང་བའི་དཀའ་འགྲེལ་ལས། མོས་པ་སོད་པ་ལ་སོགས་པ་བཅུ་དྲུག་དང་
ཡང་སོར་རོ། ། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར། དེས་ན་ཡེ་ཤེས་ཐིག་ལེའི་དགོངས་པ་ལྟར་ན་མི་
སློབ་པའི་ལམ་ལ་ས་བཞིའམ་ལྔ་འཇོག་པ་ཡིན་ནོ། །
阿舍黎金刚秘密的《难释》中说：“亦与胜解行等十六结合。”因此，依照《智
慧明点》的观点，无学道安立有四或五地。
དེ་ལྟར་ན་སྔགས་ཀི་སྐབས་ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པ་ལས་སའི་མིང་འདོགས་འདྲ་མི་འདྲ་ཅི་རིགས་དང༌།
སའི་གྲངས་མང་བ་གསུངས་ཀང་སོ་སེའི་ས་དང༌། འཕགས་པའི་ས་སློབ་མི་སློབ་དང་བཅས་
པའི་དབྱེ་བསྡུ་ཙམ་ཡིན་གི་དེ་རྣམས་འགལ་བ་མ་ཡིན་པས་གང་ལྟར་བྱས་ཀང་རུང་ལ།
如是较于波罗密乘，咒乘阶段各种异同的地名安立及数量都比较多，但都不过
是学无学异生地及圣者地的开合有所不同而已，相互间并不相违。所以按照哪
一种都是可以的。
46
རྒྱ་གར་གི་མཁས་གྲུབ་དུ་མ་ཞིག་གིས་རྒྱུད་དོན་བཀྲལ་བ་ལས། བཅུ་གཅིག་པ་ཀུན་ཏུ་འོད་
ལས་གོང་དུ་གྱུར་པའི་ས་ཡོད་པར་མ་བཤད་པས། ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པའི་ས་བཅུ་གཅིག་པ་ཀུན་
ཏུ་འོད་དང༌། སྔགས་ཀི་ས་བཅུ་གསུམ་པ་རོ་རེ་འཛིན་པའི་ས་ག཈ིས་དོན་གཅིག་ཏུ་ཤེས་པར་
བྱའོ། །
许多印境大德在注释续部义时，除了第十一地普光明地外，并没谈及有以上的
诸地，因此波罗密乘的第十一地普光明地与咒乘的第十三地——金刚持地应知是
同义。
དེ་ལྟར་བཤད་པའི་ས་བཅུ་དང་རིམ་ག཈ིས་དོད་ཐུབ་ཀི་སོ་ནས་སར་ཚུལ་ནི། འཕགས་པ་ཡབ་
སྲས་ཀི་དགོངས་པ་ལྟར་ན། རྒྱུད་སིན་བྱེད་དུ་སོམ་པའི་བསེད་རིམ་དང་ས་བདུན་པ་མན་
ཆད་སོར་ཞིང༌། ས་བདུན་པོ་རེ་རེ་དང་སར་ཚུལ་མ་གསུངས་སོ། ། རྒྱུད་སིན་ཟིན་པའི་
བསེད་རིམ་ཕྲ་རགས་མཐར་ཕྱིན་པ་ས་བརྒྱད་པ་ཐོབ་མ་ཐག་པ་དང་སར། རོགས་རིམ་གི་
ལུས་དབེན་དང༌། ངག་དབེན་ག཈ིས་ས་བརྒྱད་པའི་སད་དང༌། ས་དགུ་པ་ག཈ིས་དང་
སར། སེམས་དབེན་དང་སྒྱུ་ལུས་ག཈ིས་ས་བཅུ་པའི་སོད་དང་སར། འོད་གསལ་དང་སློབ་
པའི་ཟུང་འཇུག་ག཈ིས་ས་བཅུ་པའི་སད་དང་སར། མི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་ས་བཅུ་གཅིག་པ་
ཀུན་ཏུ་འོད་ལ་འཇོག་པ་ནི་སོད་བསྡུས་ཀི་དགོངས་པ་ཡིན་ནོ། །
其中所说的十地与二次第，从可代替方面而相互结合的情况者：依照圣父子的
密意，《摄行论》的观点为：
作为成熟相续而修的生次与第七地以下配合，但没说七地中每一地的配合情况；
成熟相续已，究竟粗细生次与刚得到第八地配合；圆次的身远离、语远离二者
与八地的后部分及第九地二者结合；心远离、幻身二者与第十地的前部分结合；
光明与有学双运二者与第十地的后部分结合；无学双运安立为第十一普光明地。
དེ་ཡང་བསེད་རིམ་དང་དབེན་པ་གསུམ་སྒྱུ་ལུས་དང་བཅས་པ་རྣམས་ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པ་དང༌།
སྔགས་བླ་མེད་རང་ལམ་གི་ས་དེ་དང་དེ་དངོས་གནས་པ་གང་ཡང་མིན་ཡང༌། དེ་ག཈ིས་ཆོས་
མཚུངས་ཀི་སོ་ནས་ས་དེ་དང་དེའི་དོད་ཐུབ་ཏུ་བཞག་པ་ཡིན་ཏེ། རྒྱུད་སིན་ཟིན་པའི་བསེད་
རིམ་ཕྲ་རགས་མཐར་ཕྱིན་པ་ས་བརྒྱད་པ་དང་སོར་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡོད་དེ། ཕར་ཕྱིན་ཐེག་
པའི་ས་བརྒྱད་པར་ཞིང་དག་སོར་བ་ཐོབ་པ་དང༌། བསེད་རིམ་མཐར་ཕྱིན་པ་ག཈ིས་རང་
47
གང་དུ་འཚང་རྒྱ་འགྱུར་གི་སངས་རྒྱས་ཀི་ཞིང་ཁད་པར་ཅན་འགྲུབ་པའི་ནུས་པ་ཐོབ་པར་
ཆོས་མཚུངས་པའི་ཕྱིར།
生次、三远离及幻身（无上咒乘的地道），虽不是波罗密乘中真正的彼彼诸地，
但以二者某些相似方面而安立为能代替彼彼诸地。成熟相续后的粗细究竟生次
与第八地配合的原因为：波罗密乘第八地获得佛土清净加行，二种究竟生次获
得了成办将来于何处成佛的殊胜佛土的能力，这两者相似。
ལུས་དབེན་དང་ངག་དབེན་ས་དགུ་པ་དང་སོར་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡོད་དེ། ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པའི་
ས་དགུ་པར་ཆོས་སོན་པའི་ངག་རྣམ་པར་དག་པའི་ཡེ་ཤེས་ཐོབ་པ་དང༌། ངག་དབེན་གི་
སྐབས་སུ་ངག་གི་རྩ་བ་རླུང་ལ་དབང་ཐོབ་པ་ག཈ིས་ཆོས་མཚུངས་པའི་ཕྱིར། །
身远离、语远离与第九地配合的原因为：波罗密乘第九地获得讲法的语清净智；
语远离阶段对语的根本风获得自在，这两者相似。
སེམས་དབེན་ས་བཅུ་པ་དང་སོར་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡོད་དེ། ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པའི་ས་བཅུ་པར་
སེམས་ལ་དབང་རེས་མཐུན་པ་ཐོབ་པ་དང༌། སེམས་དབེན་ཀི་སྐབས་སུ་སེམས་ལ་དབང་ཐོབ་པ་
ག཈ིས་ཆོས་མཚུངས་པའི་ཕྱིར།
心远离与第十地配合的原因为：波罗密乘第十地获得对心的随顺自在；心远离
阶段获得对心的自在，这两者相似。
སྒྱུ་ལུས་ས་བཅུ་པ་དང་སོར་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡོད་དེ། ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པའི་ས་བཅུ་པར་འོད་ཟེར་
ཆེན་པོའ་ི དབང་བསྐུར་བ་ཐོབ་པ་བཞིན་དུ། སྒྱུ་ལུས་པ་སངས་རྒྱས་རྣམས་ལས་དབང་བསྐུར་
བ་ཐོབ་པ་ག཈ིས་ཆོས་མཚུངས་པའི་ཕྱིར།
幻身与第十地配合的原因为：如波罗密乘第十地获得大光明灌顶，幻身从诸佛
获得灌顶，二者相似。
འོད་གསལ་དང་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་ག཈ིས་ས་བཅུ་པའི་སད་དང་སོར་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡོད་དེ།
ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པའི་ས་བཅུ་པའི་སད་ལ་ཐབས་ཀི་ཆ་རྒྱ་ཆེན་པོས་ཟིན་པས་ཤེས་སྒྲིབ་སྤོང་བའི་
ནུས་པ་མཐུ་ཅན་དུ་གྱུར་པ་དང༌། ལམ་གཞན་ལ་གསར་དུ་བསླབ་མི་དགོས་པ་བཞིན་དུ།
རིམ་པ་བཞི་པའི་དོན་གི་འོད་གསལ་དེ་ཐབས་ཀི་ཆ་རྒྱ་ཆེན་པོས་ཟིན་པས་ཤེས་སྒྲིབ་སྤོང་བ་ལ་
ནུས་པ་མཆོག་ཏུ་གྱུར་པ་དང༌། སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་གི་སྐབས་སུ་ལམ་གཞན་ལ་གསར་དུ་
48
བསླབ་མི་དགོས་པ་ཆོས་མཚུངས་པའི་ཕྱིར་དང༌། ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པའི་སྲིད་པ་ཐ་མ་པ་དེ་འོད་
ཟུང་གི་ལམ་འདིར་འཇུག་དགོས་པའི་ཕྱིར་རོ། །
光明、有学双运二者与第十地后部配合的原因为：波罗密乘第十地后部分，由
广大方便分摄持下，有大威力断除所知障，并且不需新学其余道。如是第四次
第义光明，被广大方便分摄持，有殊胜力量断除所知障，并且有学双运阶段，
不需新学它道，二者相似；而且波罗密乘最后有者需进入此光明道。
ལམ་རིམ་པ་ག཈ིས་པོ་ངོ་བོའ་ི སོ་ནས་ལམ་ལྔར་འཇོག་ཚུལ་ཡོད་དེ། ལམ་ཐུན་མོང་བས་རྒྱུད་
སངས་ཏེ་སྔགས་བླ་མེད་དང་འབྲེལ་བའི་སོ་ནས་ཐེག་པ་ཆེན་པོའ་ི སེམས་བསེད་པ་ནས་བཟུང༌།
རོགས་རིམ་གི་རོགས་པ་མ་སེས་པའི་བར་གི་ལམ་རྣམས་ནི། སྔགས་བླ་མེད་རང་ལམ་གི་
ཚོགས་ལམ་དང༌།
二种次第道以体性安立为五道情况者：
由共同道净心已，结合无上咒而发起大乘心后，乃至未生起圆次证悟间的诸道，
为无上咒自道之资粮道。
རོགས་རིམ་གི་རོགས་པ་སེས་ནས་རིམ་པ་བཞི་པའི་དོན་གི་འོད་གསལ་མ་ཐོབ་བར་གི་ལམ་ནི།
སྔགས་བླ་མེད་ཀི་སོར་ལམ་དང༌། རིམ་པ་བཞི་པའི་དོན་གི་འོད་གསལ་བླ་མེད་ཀི་མཐོང་ལམ་
དང་ས་དང་པོའ་ི གཞི་མཐུན་ཡིན།
生起圆次证悟乃至未得第四次第义光明间之道，为无上咒加行道。
第四次第的义光明为无上咒见道及初地的共同体。
སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་ནས་མི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་མ་ཐོབ་བར་གི་ལམ་ནི། སྔགས་བླ་མེད་ཀི་
སོམ་ལམ་དང༌། འདི་ལ་ས་ལྷག་མ་དགུའི་རྣམ་གཞག་བྱེད་དོ། །
从有学双运乃至未得无学双运间的道，为无上咒修道。此中安立有余下的九地。
མི་སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་ནི། སྔགས་བླ་མེད་ཀི་མི་སློབ་ལམ་དང༌། ཕར་ཕྱིན་ཐེག་པ་ནས་
གསུངས་པའི་ས་བཅུ་གཅིག་པ་ཀུན་ཏུ་འོད་ཀི་ས་དང༌། སྔགས་ནས་གསུངས་པའི་བཅུ་གསུམ་
རོ་རེ་འཛིན་པའི་ས་ག཈ིས་ཀི་གཞི་མཐུན་དུ་གསུངས་སོ། ། དེ་ཡང་བསེད་རིམ་ཡོངས་རོགས་
ཚོགས་ལམ་དང༌། རོགས་རིམ་གི་ལམ་ལ་སོར་མཐོང་སོམ་གསུམ་དུ་ཕྱེ་བ་ཡིན་ནོ། །
无学双运即无上咒无学道。说它即是波罗密乘中所说的第十一地普光明地，又
49
是咒乘所说的第十三地金刚持地，是如是二地的共同体。全部生次为资粮道，
圆次分加行、见、修三道。
སྔགས་ཀི་སྐབས་ལམ་གི་སྤང་བྱའི་གཙོ་བོ་ནི་ཐ་མལ་གི་སང་ཞེན་ག཈ིས་ཡིན་ལ། དེ་ལས་ཐ་
མལ་གི་ཞེན་པ་཈ོན་སྒྲིབ་དང༌། ཐ་མལ་གི་སང་བ་ལ་ཤེས་སྒྲིབ་ཏུ་བཤད་པས།
咒乘阶段，道所断主要是凡庸的现相及贪著两种。其中凡庸的贪著是烦恼障，
凡庸的现相是所知障。
དེ་སྤོང་ཚུལ་ནི། རྒྱུད་སད་པའི་ཡིག་ཆའི་བཞེད་པ་ལ། རིམ་པ་བཞི་པའི་དོན་གི་འོད་
གསལ་གིས་཈ོན་སྒྲིབ་ཐམས་ཅད་ཅིག་ཅར་དུ་སྤོང་བ་ལྟར། སློབ་པ་མཐའི་དོན་གི་འོད་གསལ་
གིས་ཀང་ཤེས་སྒྲིབ་ཐམས་ཅད་ཅིག་ཅར་དུ་སྤོང་བ་ཡིན་པས། སྤང་བྱའི་སྒྲིབ་པའི་སོ་ནས་
སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་ལ་སོམ་ལམ་ས་དགུའི་རྣམ་གཞག་མི་འཇོག་ཀང༌། དོན་གི་འོད་གསལ་
གིས་ཤེས་སྒྲིབ་སྤོང་བའི་ནུས་ལྡན་དུ་སྒྲུབ་པ་ལ། བསོད་ནམས་ཀི་ཚོགས་གསོག་དགོས་པས་དེ་
འདྲའི་ཚོགས་ལ་ཆུང་འབྲིང་ཆེ་གསུམ་དང༌། དེ་རེ་རེ་ལའང་ཆུང་འབྲིང་ཆེ་གསུམ་དུ་ཕྱེ་བའི་
སོ་ནས་སོམ་ལམ་ས་དགུར་འཇོག་པར་གསུངས་སོ། །
断除情况者：下密院教典认为，犹如第四次第义光明顿断一切烦恼障那样，学
际义光明亦顿断一切所知障。所以，有学双运安立为修道九地，不是从所断障
方面安立的，而是欲成办义光明有力量断所知障，必须积集福德资粮，如此的
资粮分上中下三品，每一品又分上中下，依此而安立为修道九地。
དབུས་ཀི་རྒྱུད་སོད་པའི་ཡིག་ཆ་ལྟར་ན། མཁས་གྲུབ་རེའི་རྣལ་འབྱོར་རོལ་པའི་དགའ་སོན་དུ།
མཚོན་བྱ་དོན་གི་རོ་རེ་འཆད་པའི་གཞུང་ཁུངས་སུ་མཛད་ནས། སློབ་པའི་ཟུང་འཇུག་གི་སོམ་
ལམ་སྐོར་དགུས་ཤེས་སྒྲིབ་ལ་ཆེ་འབྲིང་ཆུང་ངུ་སོགས་སྐོར་དགུ་བྱས་ཏེ་རིམ་གིས་སྤང་བར་བཞེད་
དོ། །
卫地上密院的教典，以克主杰大师于《瑜伽游戏喜宴》中讲说“所表义金刚”
的内容为根据，认为有学双运修道九品次第断除所知障的上中下等九品。
སྔགས་བླ་མེད་ཀི་སྐབས་འདིར་སའི་རྣམ་གཞག་འདི་རྣམས་ནི། ཡུལ་ཅན་ལྷན་སེས་ཀི་བདེ་བ་
ཆེན་པོས་ཡུལ་སོང་པ་཈ིད་རོགས་པའི་སེང་ནས་འཇོག་པ་ཡིན་ཏེ། ལྷན་སེས་ཀི་བདེ་ཆེན་གི་
བྱེ་བྲག་སོ་སོ་ལ་ས་སོ་སོར་འཇོག་པ་ནི། དེ་ཀུན་དགའ་བའི་བྱེ་བྲག་ལ། ། སར་ནི་ཀུན་ཏུ་
50
བཏགས་པའོ། ། ཞེས་གསལ་བར་གསུངས་པའི་ཕྱིར་རོ། །
于此无上咒阶段，诸地的安立是在有境俱生大乐证悟境空性之上安立的。于俱
生大乐的各各部分上安立各地，如“于普喜的部分，而命名为地”清楚地说明
了这一点。
དེ་ལྟར་ནའང་དེ་ཁོ་ན་཈ིད་རོགས་པའི་འཇིག་རེན་པའི་སོམ་བྱུང་གི་གནས་སྐབས་ལ་སོར་ལམ་
དང༌། དེ་ཁོ་ན་཈ིད་མངོན་སུམ་དུ་གསར་དུ་རོགས་པ་ལ་མཐོང་ལམ་དང༌། རོགས་ཟིན་
དེ་གོམས་པར་བྱེད་པ་ལ་སོམ་ལམ་དུ་འཇོག་པ་སོགས་ནི། རྒྱུད་སེ་འོག་མ་དང་ཐེག་པ་གཞན་
དང་ཡང་འདྲའོ། ། དེ་ཡང་ལམ་གི་གཙོ་བོའ་ི དབང་དུ་བྱས་ཀི་ལམ་དེ་དག་གིས་བསྡུས་པ་ལ་
དེ་ཁོ་ན་཈ིད་ཀི་དོན་རོགས་པའི་ངེས་པ་མེད་དོ། །
虽则如是，证悟真如的世间修所生阶段安立为加行道，新现证真如为见道，证
已串修为修道等，亦与下续部及其它乘相同。这也是依据道的主要方面而安立，
彼等道所含摄的内容并不一定要证悟真如义。
མཁས་གྲུབ་རེའི་ཡིག་ཆུང་ལས། དེ་ཡང་གསང་འདུས་ལ་སྔོན་དུ་གོ་བ་ཆགས་ན་གཞན་
རྣམས་ལ་གོ་བ་འབད་མེད་དུ་འཆགས། དེ་ལས་བཟློག་ན་དེ་ཙམ་དུ་ཕན་ཆུང་བར་ཡོད་པས་
སྔོན་ལ་འདུས་པ་ལ་ཁིད་པ་ཡིན། ཞེས་གསུངས་པས་འདིར་ནི་དཔལ་གསང་བ་འདུས་པ་
འཕགས་ལུགས་ཀི་དབང་དུ་བྱས་ནས་བཤད་པ་ཡིན་ཞིང༌།
克主杰大师的《小注》中说：“若先对密集有了理解，则对于它部不需费力就
能明白，反之，效果微弱，所以对密集引导为先。”此处即是依密集圣龙树规
而解说的。
སྒྲོན་གསལ་ལས། འདི་ནི་སྒྲུབ་པའི་ཡན་ལག་མཆོག ། རྒྱུད་ཀུན་གི་ནི་དོན་བསྡུས་པའོ། །
ཞེས་བསེད་རིམ་དང་པོར་བྱས་ཏེ་བསེད་རིམ། སེམས་དམིགས་ཀི་རིམ་པ། སྒྱུ་ལུས།
འོད་གསལ། ཟུང་འཇུག་སེ། འདུས་པའི་ལམ་རིམ་པ་ལྔ་པོ་འདིར་རྒྱུད་སེ་ཐམས་ཅད་ཀི་
དོན་བསྡུས་པར་གསུངས་སོ། །
《明灯》中：“此乃修持胜支分，含摄一切续部义。”是说以生次为最初的生
次、缘心次第、幻身、光明、双运共五种密集次第道，含摄一切续部的内容23。

23
次第决定者：欲修成总的无上部所说的无学双运，需先成办义光明与清净幻身二者聚合的双运，而此又
需先成就清净幻身，仅得双运并不需要净幻身为前行，因为净幻身与普通双运同时得到。而要得净幻身需
51
འདུ་ཚུལ་ནི། རྒྱུད་སེ་འོག་མ་གསུམ་གི་ལམ་ཐམས་ཅད་འདུས་པའི་རིམ་པ་ལྔ་པོ་འདིར་བྱེད་
ལས་ཀི་སོ་ནས་འདུས་ལ། དུས་འཁོར་གི་སོར་བ་ཡན་ལག་དྲུག་དོད་ཐུབ་ཀི་སོ་ནས་འདུས་
ཤིང༌། བླ་མེད་གཞན་གི་ལམ་རྣམས་འདིར་ངོ་བོའ་ི སོ་ནས་འདུས་སོ། ། དེ་ལ་བླ་མེད་
གཞན་གི་བསེད་རིམ་རྣམས་འདིའི་བསེད་རིམ་དང་ཇི་བཞིན་མི་འདྲ་ཡང་རོགས་རིམ་རོགས་
པར་སེ་བའི་དགེ་རྩ་སིན་བྱེད་དུ་འགྲོ་བར་ཤེས་ན་དོན་འདྲའོ། །
含摄情况者：下三续部的一切道以作用方式摄于此密集五次第中；时轮的六支
加行以能代替的方式含摄，其它无上续道以体性含摄。当然，其它无上部生起
次第与此中生次虽非完全一样，但若知道都是为成熟圆满生起圆满次第的善根，
其义则是相同的。
འདིར་བཤད་པའི་སེམས་དབེན་སྒྱུ་ལུས་འོད་གསལ་ཟུང་འཇུག་རྣམས་ནི། དེ་དག་གི་ཐ་སད་
དངོས་སུ་བཤད་མ་བཤད་གང་ཡིན་ཀང་རུང༌། བླ་མེད་གཞན་གི་རོགས་རིམ་ལའང་སོར་ཤེས་
དགོས་ཤིང༌། གཞན་དུ་བཤད་པའི་གཏུམ་མོ་དང་ཐིག་ལེའི་རྣལ་འབྱོར་སོགས་ནི་འདིར་
བཤད་པ་ལྟར་གི་ངག་དབེན་དུ་འདུས་ལ། སིང་གར་གནད་དུ་བསྣུན་པའི་སྔོན་དུ་ལུས་ཀི་
གནས་གཞན་དུ་གནད་དུ་བསྣུན་པར་གསུངས་པ་རྣམས་ནི། འདིའི་ལུས་དབེན་དུ་འདུས་སོ། །
此处所说的心远离、幻身、光明、双运，在其它无上部中不管直接提没提到这
些名词，但要知道与其它圆次是如何配合的，于它处所说的拙火、明点瑜伽等
摄于如此处所说的语远离，于专注心间窍要前，所宣说的专注身它处窍要者摄
于此处身远离。
དེས་ན་དཔལ་གསང་བ་འདུས་པའི་ལམ་ལ་གོ་བ་ལེགས་པར་ཆགས་ནས་བླ་མེད་ཀི་རྒྱུད་གཞན་
གི་ལམ་རྣམས་དེར་སྡུད་ཚུལ་ཤེས་ན་རྒྱུད་དོན་ཀུན་ལ་མི་འཇིགས་པའི་སྤོབས་པ་མཆོག་འཐོབ་
པ་ཡིན་ཏེ། འཇམ་མགོན་བླ་མས། གང་ཞིག་རོགས་ན་མཐའ་དག་གསུང་རབ་ལ། །
以义光明为前行，因净幻身是义光明的乘骑——极微细本初风作为近取因而产生的。而此义光明又需积集
三无数劫的资粮或其代替品第三次第幻身其中任一种为前行。而要得到第三次第的幻身又需真正的心远离
或能替此的圆次为前行。因为若没有以修力令一切风如死亡次第那样融入心间明点为前行，则不能得到一
如中阴的幻身。而得此真正心远离或其替品的圆次，则需先成办语远离金刚念诵名安立的命勤支分或其替
品，因为若没有如此的圆次完全解开心间脉结，则不能生起真正的心远离及其替品的圆次，因此又要解开
瑜伽士的心间脉结。依容易次第，先要成办真正身远离及类似的圆次，因为心间脉结较它处的脉结难以解
开，摄风入它处脉结较摄风入心间容易。欲生起全部的圆次，则定需四座粗细生次以成熟发起圆次证悟的
相续。而此又需获得净灌顶及善护三昧耶、戒律。而要具备守护誓戒的法器，则需先学修共通道——行持
两种菩提心及其支分道。增强效用之行由外命勤代替显示，故如是一切道数量、次第决定。

52
མི་འཇིགས་སྤོབས་པ་མཆོག་སེར་འདུས་པའི་ལམ། ། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར། ། ། །
因此，若能对吉祥密集道，生起很好的理解，并了知含摄其它无上部道的情况，
将会对一切续义获得殊胜的无畏辩才。如文殊怙主上师说：“达密集道于诸经，
施予无畏胜辩才。（若领悟密集道，将施与对一切经教的殊胜无畏辩才。）”
སྨྲས་པ།
颂曰：
གསུང་རབ་ཀུན་གི་ཡང་རྩེ་རོ་རེ་ཐེག །
གང་གི་མཚན་སན་ཙམ་ཡང་བགོ་སྐལ་དུ།།
ནམ་ཡང་འཐོབ་དཀའི་ཟབ་ལས་ཆེས་ཟབ་ནོར།།
སྔོན་བསགས་བསོད་ནམས་བྱེ་བའི་ཟོང་གིས་ཁུག །
一切圣言极顶金刚乘
仅名何时亦难得听闻
如是甚深又深摩尼宝
昔积俱胝福财方购得
སེས་སངས་དམན་པའི་བློ་གྲོས་འདབ་བརྒྱའི་ཁ།།
འཇམ་མགོན་ལེགས་བཤད་཈ི་ཟེར་གིས་བྲན་པས།།
ཅི་དགར་བཞད་པའི་གནད་དོན་སང་རྩི་བཅུད།།
སྐལ་བཟང་བུང་བའི་དགའ་སོན་དེང་འདིར་བསྒྲུབས།།
俱生修得劣慧百瓣地
文殊怙主善说日光浴
笑颜怒放要义蜂蜜精
善缘蜂群喜筵今得成
འོན་ཀང་བློ་དམན་བདག་འདྲས་ཟབ་བརིང་གཏམ།།
མགྲིན་པ་བཏེགས་ཏེ་སྨྲ་བའི་འོས་མིན་ཡང༌།།
དད་བརྩོན་རྣམ་དཔོད་ཡངས་པའི་དོན་ག཈ེར་ཅན།།
53
ནན་གིས་བསྐུལ་ཕྱིར་གཞན་ཕན་སེམས་ཀིས་བཀོད།།
愚痴如我引颈来宣说
深邃话语于理实不当
然由信进广慧求学者
殷重劝勉利他心书此
དགེ་བ་འདི་ཡིས་ཚེ་རབས་ཐམས་ཅད་དུ།།
ལྟར་སང་ལམ་གིས་ནམ་ཡང་མི་བཀྲི་བར།།
ཡོངས་རོགས་མདོ་སྔགས་ཟུང་འབྲེལ་ལམ་བཟང་ལ།།
ཐོས་བསམ་སོམ་པ་གེགས་མེད་མཐར་ཕྱིན་ཤོག །
祝愿此善令于一切世
永远不为相似道引转
于此圆满显密双运道
闻思修习无碍达究竟
ཅེས་པ་འདི་ནི་དད་བརྩོན་རྣམ་དཔོད་ཡངས་པ་ཁེ་ཤ་ཐུའི་དགེ་སློང་གྲགས་པ་ཆོས་བཟང་གིས་
ཡང་ཡང་ནན་ཏན་ཆེ་བའི་ངོར། མཁས་གྲུབ་དམ་པ་མང་པོའ་ི ཞབས་རྡུལ་སི་བོའི་རྒྱན་དུ་
ཐོབ་པའི་གི་ན་པ་དབྱངས་ཅན་དགའ་བའི་བློ་གྲོས་ཀིས་རང་གཞན་ལ་ཕན་པའི་བསམ་པས་
གཡར་ཁལ་དུ་སར་བ་སརེ་ཧི་ཏན།ྟུ ། །།
在有着信进广慧的客夏特比丘——扎巴曲桑一再地殷重劝请下，获得诸多善巧
成就大德们的足尘作为顶严的凡俗之辈——央尖嘎伟洛卓怀着利益自他的心撰
书此论以酬厚爱。娑瓦诃旦都！

二 00 三年九月二十七日释迦教下弟子缘宗敬译于色须寺极乐殿；
复于二 00 八年六月八日校润于甘肃合作寺；二 0 一五年冬略校于黄南。

54