7-10(60-104) 12-01-04 00:34 ™ÂÏ›‰·85

°. ANA§Y™H ¶EPIEXOMENOY TOY EP°OY K›ÌÂÓÔ 9

i) Περιεχόμενο και νοηματικά κέντρα

Στο διήγημα αυτό, ο αφηγητής περιγράφει την εμπειρία του από τη
διδασκαλία του φιλολόγου του την εποχή που ο ίδιος ήταν μαθητής σε
ένα επαρχιακό γυμνάσιο. Αναφέρεται κυρίως στις προσπάθειες του εκ-
παιδευτικού να εμφυσήσει στα παιδιά τις αξίες του λαϊκού πολιτισμού,
αξίες τις οποίες τα παιδιά έως τότε περιφρονούσαν και υποτιμούσαν,
επειδή δεν ήταν αποδεκτές από τον αστικό τρόπο ζωής. Ως εκ τούτου,
τα παιδιά είχαν αποκοπεί από την παράδοση, όπως ο αφηγητής, που
προέρχεται από την πόλη και τώρα παρακολουθεί μαθήματα σε σχολείο
της επαρχίας λόγω της μετάθεσης του πατέρα του, που είναι δημόσιος
υπάλληλος. Οι παραδόσεις και ο λαϊκός πολιτισμός μόλο που στη με-
γάλη πόλη είναι σχεδόν αδύνατο να επιβιώσουν, στην επαρχία τούτο
καθίσταται ίσως εφικτό, αν το σχολείο και ο κοινωνικός περίγυρος δώ-
σουν στα παιδιά τα κατάλληλα ερεθίσματα, όπως πράττει ο φιλόλογος
του κειμένου. Με την τελευταία του φράση ο αφηγητής διαπιστώνει
–κάπως μελαγχολικά– ότι οι μεγάλες πόλεις θα συνεχίσουν να αφομοι-
ώνουν τα παιδιά κρατώντας τα σε απόσταση από την παράδοση.

ii) Νοηματική απόδοση

1η ενότητα, §1: Οι πρώτες εντυπώσεις από την άφιξη και τη γενικό-
τερη παρουσία του νέου φιλολόγου στο επαρχιακό γυμνάσιο ήταν πολύ
θετικές λόγω του αξιαγάπητου χαρακτήρα του και της επιθυμίας του να
γνωρίσει τον τόπο και τις παραδόσεις του.
2η ενότητα, α΄ υποενότητα, §2 - 3: Στις εκδρομές του σχολείου στην
ύπαιθρο, ο καθηγητής συζητά με τους μαθητές του για την ιστορία του
τόπου, για την καταγωγή τους, για διάφορες παλαιές και μισοξεχασμέ-
νες ιστορίες που συνδέονται με το χωριό τους. Τραγουδούν δημοτικά
τραγούδια και διηγούνται παραμύθια. Ο αφηγητής απορεί με τις τόσες
γνώσεις του φιλολόγου και των παιδιών, γιατί ο ίδιος δε γνώριζε τους
προγόνους του. Ο ενθουσιασμός του δασκάλου και η επαφή με το φυσι-
κό περιβάλλον αναμοχλεύουν στη μνήμη των παιδιών πρόσωπα και γε-
γονότα που και τα ίδια θαρρούσαν πως είχαν θαφτεί μέσα τους.
2η ενότητα, β΄ υποενότητα, §4 - 6: Η διδακτική μέθοδος του «σχο-
λείου εργασίας», με προβολή οπτικο-ακουστικού υλικού μέσα στην τά-
ξη για τα λαϊκά ήθη και έθιμα, βρήκε αμέσως ανταπόκριση από τους μα-
θητές, οι οποίοι αναθάρρησαν και άρχισαν να σιγοτραγουδούν δημοτι-
κά τραγούδια, να χειροκροτούν και μάλιστα να χορεύουν, επικροτώ- 85
7-10(60-104) 12-01-04 00:34 ™ÂÏ›‰·86

∂ÓfiÙËÙ·: ντας έτσι την προσπάθεια του φιλολόγου να τους φέρει πιο κοντά στις
§·ÔÁÚ·ÊÈο ρίζες τους. Ο τρόπος αυτός της διδασκαλίας προξένησε μεγάλη εντύ-
πωση στους μαθητές των άλλων τάξεων, που ήταν συνηθισμένοι σε αυ-
στηρότερα μοντέλα εκπαίδευσης. Τα παιδιά, διά στόματος ενός συμμα-
θητή τους, ανακαλύπτουν ότι αυτό που αγνοούσαν και υποτιμούσαν
μέχρι χθες μπορεί να αποβεί πηγή καλλιέργειας και αισθητικής απόλαυ-
σης.
2η ενότητα, γ΄ υποενότητα, §7 - 8: Οι μαθητές έρχονται σε επαφή με
συγγενικά τους πρόσωπα μεγαλύτερης ηλικίας (παππούδες, θείες κ.α.),
προκειμένου να αντλήσουν από τη γνώση τους τραγούδια, έθιμα κ.α.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά ανανεώνουν και εμπλουτίζουν τη σχέ-
ση τους με τους μεγαλύτερους ανθρώπους, γεγονός που και οι ίδιοι ανα-
γνωρίζουν και για το οποίο αποδίδουν τα εύσημα στο δάσκαλο.
Ο καινοτόμος καθηγητής προέτρεπε τα παιδιά να συζητούν τα νέα
αυτά στοιχεία που συγκέντρωναν και να τα αποκαθιστούν στην αυθε-
ντική λαϊκή τους μορφή.
3η ενότητα, §9 - 11: Ο συγγραφέας παραθέτει την προσωπική του
εμπειρία από τη διδακτική μέθοδο του φιλολόγου του, όταν, προκειμέ-
νου να ανταποκριθεί στη συγκέντρωση υλικού για δημοτικά τραγούδια,
υποπίπτει στο παράπτωμα να αντιγράψει από ένα παλαιότερο αναγνω-
στικό δημοτικά τραγούδια και να τα παρουσιάσει στο δάσκαλο ως προϊ-
όν προσωπικής του έρευνας. Ο καθηγητής καταλαβαίνει την πονηριά του
και τον επιπλήττει με πολύ ήπιο τρόπο παροτρύνοντάς τον να ερευνήσει
μόνος του, για να μπορέσει να αντιμετωπίσει την άγνοιά του· άγνοια,
που είναι δικαιολογημένη για το συγγραφέα, καθώς ο ίδιος είναι νεο-
φερμένος στην επαρχία, είχε περάσει τα παιδικά του χρόνια στην Αθήνα
και είχε αφομοιωθεί από το πνεύμα του αστικού περιβάλλοντος χωρίς
να γνωρίσει παραδόσεις, έθιμα και λαϊκούς μύθους της πατρίδας του.
Στην ίδια κατάσταση με τον αφηγητή είναι και ένας συμμαθητής του,
νεοφερμένος και αυτός στο χωριό, ο οποίος παρουσιάζει ως δημοτικό
τραγούδι ένα τραγούδι της σύγχρονής του περίπου εποχής προκαλώ-
ντας το γέλιο μέσα στη τάξη.
4η ενότητα, § 12: Στην τελευταία φράση του διηγήματος, ο ώριμος
πλέον αφηγητής εκφράζεται με κάποια μελαγχολική διάθεση, γιατί γνω-
ρίζει ότι οι μεγάλες πόλεις θα συνεχίζουν να αφομοιώνουν τα παιδιά
κρατώντας τα μακριά από το λαϊκό πολιτισμό.

ii) Χαρακτηρισμός πρωταγωνιστών/ηρώων

Φιλόλογος: Τα στοιχεία που παρέχει το απόσπασμα μας βοηθούν να
86
7-10(60-104) 12-01-04 00:34 ™ÂÏ›‰·87

σκιαγραφήσουμε το χαρακτήρα και την προσωπικότητα του φιλολόγου. K›ÌÂÓÔ 9

Νέος ως προς την ηλικία, με ζωντάνια και μόρφωση, παρ’ όλη την αστι-
κή του καταγωγή έρχεται στο χωριό και αμέσως κερδίζει τη συμπάθεια
και την εκτίμηση του κόσμου. Καινοτόμος ως προς τη διδασκαλία του,
εφαρμόζει τις αρχές του «σχολείου εργασίας» αφ’ ενός φέρνοντας τα
παιδιά σε επαφή με τη φύση και τους κατοίκους του χωριού και αφ’ ετέ-
ρου προβάλλοντας οπτικο-ακουστικό υλικό μέσα στην αίθουσα. Απώ-
τερος σκοπός της διδακτικής του μεθόδου ήταν να μεταδώσει στα παι-
διά την αγάπη και τον ενθουσιασμό που κατείχε τον ίδιο για το λαϊκό
πολιτισμό, κρατώντας στάση κριτική απέναντι στο σύγχρονο και μο-
ντέρνο πολιτισμό ενώ ταυτόχρονα ένθερμη για τη λαϊκή κουλτούρα.
Ενίοτε, πότε με ελαφριές ειρωνικές επιπλήξεις και πότε με χιούμορ κα-
τορθώνει να εξοικειωθεί με τους μαθητές, καθιστώντας τους κοινωνούς
στη διδακτική διαδικασία και συμβάλλοντας στη γενικότερη κοινωνικο-
ποίησή τους.
Μαθητές: Τα παιδιά, παρόλο που διαβιούσαν μόνιμα σε ένα επαρ-
χιακό περιβάλλον, δε θέλησαν να ασχοληθούν με τις λαϊκές παραδόσεις
του τόπου τους. Η ντροπή που ένιωθαν για τα ήθη και τα έθιμα πήγαζε
από το γεγονός ότι θα χαρακτηρίζονταν από τους ομηλίκους τους πα-
λαιομοδίτες, αναχρονιστικοί και ασύμβατοι με το μοντέρνο μοντέλο
ζωής που προβαλλόταν σύμφωνα με τη νέα αισθητική της εποχής τους.
Η άφιξη, ωστόσο, του νέου και μορφωμένου δασκάλου άλλαζε τα δε-
δομένα. Το γεγονός ότι, ενώ ο ίδιος ζούσε μέχρι πρότινος στην πρωτεύ-
ουσα, αγαπούσε με πάθος τη λαϊκή παράδοση και ήταν πρόθυμος να με-
ταδώσει τις αξίες της στους μαθητές αποτέλεσε το εφαλτήριο για να ασχο-
ληθούν εκείνοι με την ιστορία του τόπου τους. Αρχικά με κάποια περιέρ-
γεια και αργότερα ακολουθώντας με ενθουσιασμό τη διδακτική μέθοδο
και τις συμβουλές του καθηγητή τους –πότε παρακολουθώντας οπτικο-
ακουστικό υλικό και πότε συλλέγοντας στοιχεία από τους ηλικιωμένους
κατοίκους του χωριού– κατόρθωσαν εν τέλει να αποτινάξουν αυτό το
όνειδος που ένιωθαν για τη λαϊκή παράδοση και να αισθανθούν περήφα-
νοι για τις ρίζες τους και την πολιτιστική τους κληρονομιά.
Ο αφηγητής: Ο αφηγητής και συγγραφέας του διηγήματος είναι ένας
έφηβος μαθητής από την Αθήνα που έρχεται για πρώτη φορά να φοιτή-
σει σε γυμνάσιο ενός χωριού της επαρχίας. Το γεγονός ότι έχει μεγαλώ-
σει στην πρωτεύουσα συντέλεσε στην αποκοπή του από το λαϊκό πολι-
τισμό· γι’ αυτό και ο ίδιος νιώθει κάπως μειονεκτικά σε σχέση με τους
συμμαθητές του, γιατί οι τελευταίοι γνώριζαν τις ρίζες τους, ενώ εκεί-
νος δεν είχε ιδέα για τις δικές του.
87
7-10(60-104) 12-01-04 00:34 ™ÂÏ›‰·88

∂ÓfiÙËÙ·: Ωστόσο, παρ’ όλη τη μειονεκτική του θέση, προσπαθεί να συμμετέχει

§·ÔÁÚ·ÊÈο έμπρακτα στις δραστηριότητες που ανάθετε ο φιλόλογος στους μαθητές
και να συμμερίζεται τον ενθουσιασμό τους. Προσπαθεί να αναπληρώσει
το κενό των γνώσεών του γύρω από τα έθιμα, τις παραδόσεις, τα τρα-
γούδια και τα παραμύθια, διαπράττοντας μια μικρή «πονηρία» (αντι-
γραφή δημοτικών τραγουδιών από παλαιότερο αναγνωστικό). Η ανα-
κάλυψη του παραπτώματος από το δάσκαλο και η συμβουλή του να
αντιμετωπίσει ο μαθητής την αμάθειά του συλλέγοντας στοιχεία φανε-
ρώνουν και τον πραγματικό λόγο της ντροπής που ένιωσε· ότι δηλαδή
παρουσίαζε έλλειμμα από μνήμες λαϊκής κουλτούρας και πολιτισμού.
Ο αφηγητής, στο τέλος του διηγήματος, φαίνεται μελαγχολικός, για-
τί διαβλέπει πως στο μέλλον η πολιτεία θα συνεχίσει να απορροφά τους
νέους ανθρώπους της αποκόπτοντάς τους από την πολιτιστική τους
κληρονομιά.

¢. ¢OMH TOY EP°OY

Νοηματικές ενότητες / Επιμέρους πλαγιότιτλοι
1η ενότητα, §1 «Πρόπερσι ... τον αγάπησαν»: Πρώτη εντύπωση από
την άφιξη του φιλολόγου και χαρακτηρισμός του.
2η ενότητα, §2 - 8 «Καμιά φορά ... διορθώσετε»: Οι διδακτικές μέθο-
δοι του εκπαιδευτικού και ο βαθμός ανταπόκρισης από τους μαθητές.
2η ενότητα, α΄ υποενότητα, §2 - 3: «Καμιά φορά ... απόλυτα»: Η
επαφή των παιδιών με τη φύση τούς αφυπνίζει το ενδιαφέρον για τη
λαϊκή παράδοση υπό τη σωστή καθοδήγηση του φιλολόγου.
2η ενότητα, β΄ υποενότητα, §4 - 6 «Και σε λίγο καιρό ... η σκηνή αυ-
τή»: Η διδακτική μέθοδος του καθηγητή μέσα στη τάξη, ο ενθουσιασμός
που προκαλεί στους μαθητές του και η εντύπωση στα παιδιά των άλλων
τάξεων.
2η ενότητα, γ΄ υποενότητα, §7 - 8 «Σε μερικές μέρες ... διορθώσετε»:
Η αναγνώριση του έργου του φιλολόγου από τους ντόπιους επαρχιώτες.
3η ενότητα, §9 - 11 «Πάντως ... μέγα!»: Το ασήμαντο παράπτωμα του
μαθητή-αφηγητή.
4η ενότητα, §12 «Δεν είναι... ξαναπήρε»: H διαπίστωση του αφηγητή
ότι ο τρόπος ζωής σε μια μεγάλη πολιτεία αποκόπτει τα παιδιά από το
λαϊκό πολιτισμό.

88
7-10(60-104) 12-01-04 00:35 ™ÂÏ›‰·89

E. TEXNIKH – TEXNOTPO¶IA TOY EP°OY K›ÌÂÓÔ 9

i) Ύφος / Μορφή
Το παρόν διήγημα εστιάζει στην αξία της λαϊκής παράδοσης μέσα
από την προσωπική οπτική ματιά του συγγραφέα και την αναδρομή του
στην εποχή που ήταν ακόμη έφηβος μαθητής. Περιγράφοντας με περιε-
κτικότητα το χαρακτήρα του φιλολόγου («... ήταν ένας ζωντανός και
αξιαγάπητος άνθρωπος ...»), επικεντρώνεται κυρίως στην αγάπη του τε-
λευταίου προς το λαϊκό πολιτισμό χρησιμοποιώντας λέξεις και φράσεις
δηλωτικές αυτού του συναισθήματος («Ο καθηγητής μας έλεγε ... ται-
ριάζει απόλυτα», «έφεγγε πια ολόκληρος», «Ο καθηγητής κατενθουσιά-
στηκε») στην προσπάθειά του να εμφυσήσει την αξία της παράδοσης
στους μαθητές του. Το ύφος του αποσπάσματος είναι νοσταλγικό, με-
λαγχολικό, δοσμένο με κάποια δόση ελαφριάς ειρωνείας και εξομολο-
γητικής διάθεσης, χωρίς ο συγγραφέας να διεισδύει βαθιά στη ψυχολο-
γία των πρωταγωνιστών. Το απόσπασμα αποτελεί μια ημερολογιακού
τύπου αφήγηση των σχολικών αναμνήσεων του συγγραφέα.

ii) Σχήματα λόγου

Προσωποποιήσεις / Μεταφορές: §1 «...πολλή όρεξη για δουλειά», §2
«…έλεγαν τα διάφορα ονόματα των χωραφιών, των βράχων, των πηγών,
ακόμα και των μεγάλων δέντρων», «Αυτοί, φίλε μου, ξέρανε τη ρίζα
τους και τη φύτρα τους...», §4 «Ο καθηγητής μας έφεγγε πια ολόκλη-
ρος», §5 «... φαρμακερές φωνές», § 6 «… κομμάτι χωρατατζής …», «Το
πρόσωπό του έγινε κάπως αγριωπό και απόμακρο ...», «... νιώθαμε πως
μέσα στη ψυχή μας αποτυπωνόταν η σκηνή αυτή», «... μας έβαλε να μα-
ζέψουμε ... τραγούδια, παραμύθια, εθίματα», «... ενθουσιασμός που
σκορπίστηκε ...», §8 «... πως να μπει τόσο γρήγορα στο νόημα;», § 11 «…
μερικοί είχαν πάρει να σιγοτραγουδούν ...».
Παρομοιώσεις: §2 «Σαν ένας θησαυρός κρυφός και αλογάριαστος
...», §3 «... να τα προσέχουμε σαν τα μάτια μας ...», §4 «... σαν δακρυ-
σμένος ...», «... κάπως στεναχωρημένο ...», §6 «... σαν να ’βλεπε στα βά-
θη ένα σιχαμερό ...», §8 «... ήθελαν να κάνουν τον εξευγενισμένο».
Ασύνδετο σχήμα: §2 «... διάφορα ονόματα των χωραφιών, των βρά-
χων, των πηγών...», «Έλεγαν ιστορίες, παραμύθια, όμορφα ανέκδο-
τα...», §3 «... αυτά τα πατρογονικά είχαν μεγάλη σημασία, πρέπει να τα
σεβόμαστε πολύ, να τα προσέχουμε σαν τα μάτια μας ...», §5 «Ξέρετε αυ-
τό, ξέρετε εκείνο, ξέρετε το άλλο;».
Επαναλήψεις: §2 «...έβαλε τα παιδιά που τον περιτριγύριζαν – και 89
7-10(60-104) 12-01-04 00:35 ™ÂÏ›‰·90

∂ÓfiÙËÙ·: πάντοτε τον περιτριγύριζαν παιδιά…», «… να λένε ιστορίες διάφορες

§·ÔÁÚ·ÊÈο … και κυρίως ιστορίες για το μέρος ... ν’ ακούς τις ιστορίες αυτές»,
«Ακόμα και τα ίδια τα παιδιά ... έπαιρναν απ’ αυτά», §3 «Ο καθηγητής
μας .... να τα τηρούμε», §5 «Ξέρετε αυτό, ξέρετε εκείνο, ξέρετε το άλλο;»,
§7 «Μπράβο στο δάσκαλο! Αυτός είναι δάσκαλος!», §8 «Πιστά, πιστά ...
πιστά», «... από τη συγκομιδή του είχαν φέρει τα παιδιά ... με τη βοήθεια
των παιδιών, ... γιατί ορισμένα παιδιά ...», §11 «Κρίμα, στα τόσα και τό-
σα...», «... ο δάσκαλος έλεγε και ξανάλεγε...», §12 «... Και το ξανάκανε ...
ξαναπήρε».
Εικόνες (Περιγραφές προσώπων, τοπίων, αντικειμένων): §1 «... ήταν
ένας ζωντανός και αξιαγάπητος άνθρωπος ...», §2 «... έβαλε τα παιδιά
που τον περιτριγύριζαν – και πάντοτε … τον περιτριγύριζαν παιδιά
…», «Ήταν ωραία μέσα στο καθαρό αέρα, στα λουλούδια και στα φυτά
…», «έλεγαν τα διάφορα ονόματα των χωραφιών, των βράχων, των πη-
γών, ακόμα και των μεγάλων δέντρων ...», §4 «Μας έφερνε... ν’ ακούμε
… Μας παρακινούσε ... πρώτος το παράδειγμα», «Όσο τα άλλα τρα-
γουδούσαν … στεναχωρημένο», §6 «... ένας συμμαθητής μας που ήταν
κομμάτι χωρατατζής και είχε το θάρρος ...», «Και ξαφνικά το πρόσωπό
του έγινε κάπως αγριωπό και απόμακρο … τέρας», §7 «Μπράβο...καφε-
νείο», §10 «Ο καθηγητής...ντράπηκα», §11 «Ο καθηγητής πια … τη σο-
βαρότητά του», «... κι ενώ κρατούσαμε ... σιγοτραγουδούν ...».
Αντιθέσεις (Λεκτικές / Νοηματικές): §1 «... όχι μονάχα τους κατοί-
κους του τόπου και τα ζητήματά τους ...» – «... που είχε συμβεί στον τό-
πο παλιά», §2 «έλεγαν …» – «... άκουγα κατάπληκτος», «... ξέρανε τη ρί-
ζα τους...» – «ούτε τον παππού μας δεν ξέραμε», «Και ο καθηγητής ...
απ’ την Αθήνα», «Πώς έγινε ...» – «τα βγάζαν, πότε τα είχαν μάθει και
δε το ξέραν», §4 «Μας παρακινούσε...» – «Τα παιδιά ξεφοβήθηκαν και
ξεντράπηκαν», «Ο καθηγητής κατενθουσιάστηκε...» – «κάπως στεναχω-
ρημένο», «Τι φασαρία ...» – «χωρίς χορούς και τραγούδια», §5 «Τους
εμιλήσαμε ...» – «κατάπληκτοι», «Δεν ήξεραν…» – «Αλλά ήξεραν …», §6
«... είχε το θάρρος ...» – «εφοβηθήκαμε», §7 «Σε λίγο ... δε λέγεται» –
«αυτό συζητούσε», §8 «...τα γράφαμε σωστότερα…» – «δεν τα είχαν κα-
ταγράψει και τόσο πιστά ...», §9 «... τι να γράψω και από πού;» – «τα
παιδιά μπορούσαν να τα καταγράψουν εύκολα …», «… αμέσως τα κα-
ταλαβαίναν ...» - «… πώς να μπω τόσο γρήγορα στο νόημα;», §10 «Τα
άλλα παιδιά χαμογελούσαν...» – «πάντως, εγώ ντράπηκα», §11 «Εσύ ...
δεν κατάλαβες απολύτως τίποτα ...» - «... τόσα και τόσα που έχουμε πει
ως τώρα!», §11 - 12 «Μυστήριο μέγα – δεν είναι μυστήριο δάσκαλε ...».
Παρηχήσεις του π, του ξ: §2 «... πάππου προς πάππου ... τον παππού
90
7-10(60-104) 12-01-04 00:35 ™ÂÏ›‰·91

...», §4 «τα παιδιά μεταφέρθηκαν και ξεντράπηκαν», §12 «Και το ξανά- K›ÌÂÓÔ 9
κανε … το ξαναπήρε».

iii) H Γλώσσα
Η γλώσσα του αποσπάσματος είναι απλή, ρέουσα και σε ορισμένα
σημεία εμπλουτισμένη με γραμματικούς τρόπους της καθομιλουμένης,
κυρίως ουσιαστικά («φύτρα», «εθίματα», «παλιατσαρίες»), ρήματα
(«περιτριγύριζαν», «τραγουδούσαν», «ξέρανε», «ξέραν», «βγάζαν»,
«έκαμνε», «ξεφοβήθηκαν», «χόρευαν», «πούνε», «καταλαβαίναν», «κα-
τάλαβαν»), επίθετα («εντόπιοι», «αλογάριαστος», «χωρατατζής», «εξευ-
γενισμένο»), αντωνυμίες («μας»). Οι τύποι που χρησιμοποιεί ο συγγρα-
φέας εξυπηρετούν την πρόθεσή του να τονίσει την άμεση σχέση της
επαρχίας με τη λαϊκή παράδοση.
Οι προτάσεις του κειμένου εξυπηρετούν απόλυτα την οικονομία του
με προτάσεις βραχυλογικές και με τη χρήση μακροπερίοδου λόγου με
παρατακτική και υποτακτική σύνδεση. Ο συγγραφέας δεν αναλύει λε-
πτομερώς την ψυχοσύνθεση του καθηγητών και των μαθητών, αλλά επι-
θυμεί να εκφράσει τον ψυχισμό τους μέσα από εικόνες και περιστατικά.

™T. A¶ANTH™EI™ ™TI™ EPøTH™EI™

TOY ™XO§IKOY BIB§IOY
1. Ποια γνώμη είχαν τα παιδιά για τα λαϊκά ήθη και έθιμα του τό-
που τους; Πού οφείλεται και πώς εκδηλώνεται η αλλαγή της στά-
σης τους;
Τα παιδιά ήταν απορροφημένα από τη νέα αισθητική της εποχής
τους, που αφενός ήθελε τους πάντες ενημερωμένους για τις μοντέρνες
τάσεις και αφετέρου χαρακτήριζε ξεπερασμένο οτιδήποτε διαφωνούσε
με τις πρώτες. Στα πλαίσια αυτής της λογικής, οι νέοι κυρίως άνθρωποι
ντρέπονταν να ασχοληθούν ενεργά με την παράδοση του τόπου τους
(δηλαδή με τα τραγούδια, τους χορούς, τις ιστορίες της ιδιαίτερης πα-
τρίδας τους), με αποτέλεσμα να την παραμελούν ενσυνείδητα, για να μη
χαρακτηριστούν παλιομοδίτες και αποκοπούν από τις μοδάτες παρέες
τους. Η χρήση της ντοπιολαλιάς, που συνεχιζόταν μόνο από τους ηλι-
κιωμένους πια, τους έφερνε σε δύσκολη θέση, γιατί, κατά τη συγκεχυμέ-
νη γνώμη τους, τους μετέτρεπε σε αδιάφορους και ανεπιθύμητους χω-
ριάτες. Η γενικότερη παραγκώνιση των λαϊκών εθίμων από το εκμο-
91
7-10(60-104) 12-01-04 00:36 ™ÂÏ›‰·92

∂ÓfiÙËÙ·: ντερνιστικό πνεύμα της εποχής τους, η έλλειψη ευκαιριών ενασχόλησης

§·ÔÁÚ·ÊÈο με τα ντόπια έθιμα, η ανυπαρξία υπερασπιστών της παράδοσης αλλά
και ο μιμητισμός των πρωτευουσιάνικων συνηθειών αυτό τους δίδασκε,
εξάλλου.
Η σύγχυση για την επαφή τους με την ιστορία και τα ήθη του τόπου
τους διαλύθηκε χάρη στη δραστήρια και ανεπιτήδευτη επέμβαση του νέ-
ου τους δασκάλου. Το γεγονός ότι ένας νέος σε ηλικία, φερμένος από
την πρωτεύουσα και πολύ μορφωμένος άνθρωπος επεδείκνυε τόσο με-
γάλη αγάπη προς τα τραγούδια, τις ιστορίες και τους χορούς της πε-
ριοχής τους τους κίνησε αρχικά την περιέργεια και στη συνέχεια, ακο-
λουθώντας τις σοφές και έμπρακτες παροτρύνσεις του μέσω της διδα-
κτικής του μεθόδου, συνειδητοποίησαν ότι είναι τιμή τους να προβάλ-
λουν και να προασπίζουν με αυτόν τον τρόπο την παράδοσή τους. Πο-
λύ περισσότερο, αντιλήφθηκαν ότι, παραμερίζοντας την αναίτια ντροπή
που ένιωθαν πριν, άρχισαν να απολαμβάνουν την ενεργή συμμετοχή
τους σε πατροπαράδοτα έθιμα. Προθυμότατα, μάλιστα, έλαβαν μέρος
στη συγκέντρωση πλούσιου υλικού μύθων και τραγουδιών της περιοχής
τους μέσω της άντλησης πληροφοριών από τους ζώντες φορείς της πα-
ράδοσης αυτής, από τους ηλικιωμένους συγχωριανούς τους (παππούδες
και γιαγιάδες ή και άλλους συγγενείς τους) χωρίς να νιώθουν πως εκτε-
λούν σχολική εργασία· παρά το γεγονός ότι ήταν εργασία που τους είχε
αναθέσει ο δάσκαλός τους.
Οι συμβουλές του εκπαιδευτικού αυτού έπαιξαν πολύ σημαντικό ρό-
λο, για τον πρόσθετο λόγο ότι ήταν ο πρώτος άνθρωπος κύρους που
τους υπέδειξε το ηθικό χρέος τους να αγκαλιάσουν τη λαϊκή παράδοση
του χωριού τους και να μην επιτρέψουν σε κανένα να την αλλοιώσει ή
να την αφανίσει βυθίζοντάς τους στο χάος του ανεξέλεγκτου μοντερνι-
σμού. Ήταν η πρώτη φορά που άκουγαν με επιχειρήματα ποια ήταν η
πολιτιστική τους ταυτότητα· γι’ αυτό και ανταποκρίνονταν τόσο θερμά
στην προβολή λαϊκών ενδυμασιών, αρχιτεκτονικών ρυθμών, τοπίων αλ-
λά και δημοτικών τραγουδιών με τη βοήθεια οπτικο-ακουστικών μέσων
(μουσικών δίσκων / κασετών, σλάιντς). Τόσο πολύ αγάπησαν την ενα-
σχόλησή τους με την τοπική τους πολιτιστική ιστορία, που ανέλαβαν
και τη διόρθωση κειμένων που κατέγραφαν δημοτικούς στίχους ή λαϊ-
κές ιστορίες με ‘εξευγενισμένη’ λεξιλογικά μορφή από παιδιά που δεν
είχαν καταφέρει ακόμη να αποβάλλουν την ντροπή που ένιωθαν για την
επαρχιώτικη καταγωγή τους.

92
7-10(60-104) 12-01-04 00:36 ™ÂÏ›‰·93

2. Με ποιους τρόπους καλλιέργησε ο φιλόλογος στους μαθητές το εν- K›ÌÂÓÔ 9

διαφέρον για το λαϊκό πολιτισμό και την τοπική τους παράδοση;
Η αγάπη του φιλολόγου για τη λαϊκή παράδοση ήταν κάτι παραπά-
νω από έκδηλη και ενθουσιώδης. Τα συναισθήματά του αυτά ήταν επό-
μενο να μεταδοθούν στους μαθητές του, ακριβώς επειδή ήταν πηγαία
και πέρα ως πέρα αυθεντικά.
Τα νέα παιδιά, αρχικά, ένιωσαν έκπληξη για το πάθος του δασκάλου
για τις παραδόσεις της περιοχής τους και ταυτόχρονα αποδεσμεύτηκαν
από την ντροπή που έκρυβαν μέσα τους τόσο καιρό για την επαρχιώτι-
κη καταγωγή τους. Ακολούθησαν τις έμπρακτες προτροπές του καθηγη-
τή τους να εκθέσουν όσες πληροφορίες κατείχαν, έχοντας ακούσει διά-
φορες ιστορίες από ηλικιωμένα άτομα του στενού περιβάλλοντός τους,
για μέρη που επισκέπτονταν σε σχολικούς περιπάτους. Απελευθέρωσαν,
χάρη σε εκείνον, το θησαυρό των λαϊκών μύθων που είχαν βαθιά παρα-
μερισμένο μέσα τους από πολύ μικρή ηλικία, ενώ παράλληλα συνειδη-
τοποίησαν για πρώτη φορά την αξία που έπαιρναν ως φορείς της πα-
ράδοσής τους αλλά και την ταυτότητα εντοπιότητας που αποκτούσαν
συνειδητά πια.
Η μέθοδος του «σχολείου εργασίας» που ακολουθούσε ο φιλόλογος
άγγιξε σε μεγάλο βαθμό τους εφήβους, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν αμέ-
σως και με ενθουσιασμό στις προβολές οπτικο-ακουστικού υλικού για
την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, την ενδυμασία, τη λογοτεχνία, τη μου-
σική και τους δημοτικούς χορούς της Ελλάδας· δραστηριοποιήθηκαν,
μάλιστα, εντονότατα για τη συγκέντρωση περισσότερων πηγών για τα
παραπάνω κομμάτια των λαϊκών εθίμων. Έφτασαν στο σημείο να με-
τατρέψουν τη φαινομενικά σχολική εργασία που τους είχε αναθέσει ο
καθηγητής τους σε ουσιαστική εκδήλωση κεφιού και συμμετοχής στο
προβαλλόμενο υλικό σιγοτραγουδώντας τους δημοτικούς στίχους, χο-
ρεύοντας και χειροκροτώντας την επιτυχημένη προσπάθεια του φιλο-
λόγου τους να τους φέρει πιο κοντά στις ρίζες τους· κάτι που έγινε αντι-
ληπτό από τους συμμαθητές τους των άλλων τάξεων και προκάλεσε τε-
ράστια εντύπωση σε εκείνα τα φοβισμένα παιδιά μιας άλλης διδακτικής
νοοτροπίας.
Ο εμπνευσμένος και καινοτόμος για την εποχή του φιλόλογος προέ-
τρεπε τη συζήτηση των ίδιων των μαθητών πάνω στα φρεσκο-συγκε-
ντρωμένα στοιχεία για την τοπική τους παράδοση καθώς και την απο-
κατάσταση των ψευτο-εξευγενισμένων λεκτικά δημοτικών συνθέσεων
(από πολύ ντροπαλούς ή ανέπαφους με το λαϊκό πολιτισμό της περιο-
χής συμμαθητές τους) στην αυθεντική λαϊκή μορφή τους. 93
7-10(60-104) 12-01-04 00:36 ™ÂÏ›‰·94

∂ÓfiÙËÙ·: Σημαντική ήταν και η γενικότερη στάση του απέναντι στους προβλη-
§·ÔÁÚ·ÊÈο ματισμούς των παιδιών σχετικά με το αν πρέπει να επικρατεί η άκριτη
εκσυγχρονιστική τάση κάθε εποχής ή η διατήρηση της λαϊκής ταυτότη-
τας ενός λαού. Ήταν ίσως η πρώτη φορά που οι αθώες και συγχυσμένες
αυτές νεανικές παρουσίες παρακολουθούσαν τη σοβαρή, τεκμηριωμένη
αλλά και ένθερμη συγκίνηση ενός ενήλικα απέναντι στο θέμα-ταμπού
μέχρι τότε. Τη συγκίνηση διαδεχόταν και το δημιουργικό χιούμορ του
διδάσκοντα, το οποίο διευκόλυνε περισσότερο την εξοικείωση των μα-
θητών του με σπουδαία θέματα για τη συγκρότηση της πνευματικότητάς
τους.

3. Στο διήγημα συγκρίνονται δύο μοντέλα σχολικής διδασκαλίας.

Ποια είναι αυτά και ποιο προβάλλεται ως καλύτερο;
Το πρώτο μοντέλο διδασκαλίας που προβάλλεται στο κείμενο είναι
αυτό που ακολουθεί ο νέος φιλόλογος. Οπαδός του «σχολείου εργα-
σίας», προτιμά να φέρνει τα παιδιά σε άμεση επαφή με το αντικείμενο
διδασκαλίας, ώστε να εξοικειωθούν στην πράξη με αυτό και να λύσουν
απορίες άμεσα, να νιώσουν συμμέτοχοι στη διδακτική διαδικασία –και
όχι απλοί δέκτες– αλλά και να κοινωνικοποιηθούν με τον πιο επιτυχη-
μένο τρόπο.
Κόντρα σε αυτό το πρότυπο σχέσης διδασκομένου-διδάσκοντα έρχε-
ται –στο κείμενο του Γ. Ιωάννου– το μοντέλο της αυταρχικής διδασκα-
λίας των μεγαλύτερων σε ηλικία εκπαιδευτικών. Σύμφωνα με αυτό,
πρωταρχική σημασία έχει η απόλυτη, η τυφλή και αναντίρρητη πειθαρ-
χία των μαθητών στις ‘προσταγές’ του ‘ηγέτη’-δασκάλου. Ο σεβασμός
προς αυτόν είναι υποχρεωτικός και δεν κερδίζεται· επιβάλλεται και
οποιαδήποτε αντίθετη συμπεριφορά τιμωρείται με μεγάλη αυστηρότητα.
Οι εκπαιδευτικές ποινές είναι δεδομένες και χρησιμοποιούνται είτε σε
περιπτώσεις χαμηλής απόδοσης στα μαθήματα είτε σε περιστάσεις αυ-
θάδειας των μαθητών· έτσι, βέβαια χαρακτηρίζονταν και οι πιο απλές,
άδολες αντιδράσεις των εφήβων, οι οποίες προέρχονταν από τον αυ-
θόρμητο χαρακτήρα τους και όχι από την προσπάθειά τους να ανατρέ-
ψουν επίτηδες την τάξη μέσα στη διδακτική αίθουσα.
Είναι φανερό, λοιπόν, πως ο συγγραφέας στηρίζει το πρώτο μοντέλο
διδασκαλίας και το προβάλλει ως ορθότερο. Προβάλλει την άποψη ότι
χάρη σ’ αυτό τα παιδιά μαθαίνουν τη συνεργασία και την ομαδικότητα
εμπράκτως και συνηθίζουν την έρευνα σε κάθε εργασία τους. Έτσι, δε
βαρυγκομούν με οτιδήποτε τους αναθέτει ο δάσκαλός τους. Αντίθετα,
94 προθυμοποιούνται με ιδιαίτερη χαρά και ενθουσιασμό να φέρουν σε πέ-
7-10(60-104) 12-01-04 00:37 ™ÂÏ›‰·95

ρας κάθε μαθησιακό τους καθήκον, γίνονται ουσιαστικοί κάτοχοι νέων K›ÌÂÓÔ 9
και ολοκληρωμένων γνώσεων μέσω της προσωπικής τους έρευνας, αντι-
λαμβάνονται τη σημασία του ομαδικού πνεύματος και της συναδελφι-
κότητας, ενώ παράλληλα χτίζουν μια σχέση αμοιβαίου σεβασμού και ει-
λικρινούς εκτίμησης με τον καθηγητή τους. Η παλαιότερη διδακτική μέ-
θοδος, αντίθετα, υποστηρίζεται από το συγγραφέα πως αφαιρεί από
τους μαθητές την πρωτοβουλία, τους μετατρέπει σε απλούς και άβου-
λους δέκτες ξερών γνώσεων, σε εσωστρεφή και καταπιεσμένα άτομα·
κάτι που οφείλεται στην εξοικείωσή τους με την παράλογη αυστηρότη-
τα και όχι με την επιβράβευση από τον καθηγητή για την ισότιμη και δη-
μιουργική συμμετοχή τους σε κοινή εργασία. Με αυτόν τον τρόπο, δια-
μορφώνουν αρνητικά συναισθήματα για κάθε μαθητική τους υποχρέω-
ση, αποκτούν αδιάφορη στάση απέναντι στη γενικότερη καλλιέργειά
τους, αναπτύσσουν φοβισμένη ή υπέρμετρα εριστική προσωπικότητα
και απομακρύνονται συναισθηματικά από τον απρόσιτο δάσκαλό τους.

4. Ο αφηγητής αναφέρει ότι ο ίδιος δυσκολευόταν να ανταποκριθεί

στην προσπάθεια συγκέντρωσης του λαογραφικού υλικού. Γιατί;
Πώς κρίνετε τη «μικρή πονηρία» του;
Ο συγγραφέας και αφηγητής στο διήγημα είναι ένας μαθητής νεόφερ-
τος στο γυμνάσιο ενός χωριού της ελληνικής επαρχίας. Τα προηγούμε-
να χρόνια του τα έχει περάσει στην Αθήνα, όπου και έχει εμποτιστεί με
το εκμοντερνιστικό πνεύμα της πόλης, το οποίο, δυστυχώς, παραμερί-
ζει τα στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού ως ξεπερασμένα. Τα ξενόφερτα
πρότυπα έχουν επηρεάσει και τον ίδιο τον αφηγητή στην παιδική του
ηλικία, με αποτέλεσμα να μη γνωρίζει πατροπαράδοτα έθιμα, παραδό-
σεις, τραγούδια και λαϊκούς μύθους της πατρίδας του.
Όταν, λοιπόν, έρχεται αντιμέτωπος με την πρωτοποριακή διδακτική
μέθοδο του εμπνευσμένου φιλολόγου στο νέο του σχολείο, δυσκολεύε-
ται να ανταποκριθεί στη συγκέντρωση υλικού γύρω από δημοτικά κεί-
μενα λόγω της άγνοιάς του, η οποία δικαιολογείται από τη μέχρι τότε
διαμονή του στη μεγάλη και απρόσωπη πόλη της Αθήνας, όπου κανείς
δεν του είχε μεταδώσει τέτοιου είδους γνώσεις. Ο συγγραφέας, όμως, θέ-
λει να συμμετάσχει με επιτυχία στην ομαδική εργασία συλλογής δημοτι-
κών στίχων, γιατί υιοθέτησε και αυτός –όπως και όλοι οι συμμαθητές
του– τον ενθουσιασμό του δασκάλου του για τα λαϊκά ήθη και έθιμα.
Στη προσπάθειά του να το επιτύχει, πέφτει σε ένα μικρό παράπτωμα. Η
λαχτάρα του να διώξει από πάνω του τον προηγούμενο σνομπισμό για
τα λαϊκά κείμενα και να γίνει άξιο μέλος των επαρχιωτών φίλων του, 95
7-10(60-104) 12-01-04 00:37 ™ÂÏ›‰·96

∂ÓfiÙËÙ·: οι οποίοι έχουν αντιληφθεί τη σπουδαιότητα της καταγωγής τους πλέ-

§·ÔÁÚ·ÊÈο ον, τον σπρώχνει να αντιγράψει τέτοιου είδους τραγούδια από το ανα-
γνωστικό παλιότερου έτους. Ο δάσκαλος τον επιπλήττει με πολύ ήπιο
τρόπο και τον παροτρύνει να κάνει τη δική του έρευνα, προκειμένου να
αντιμετωπίσει με τον πιο εύστοχο τρόπο την αμάθειά του σε αυτόν τον
τομέα και έτσι να ενταχθεί ομαλά στην υπόλοιπη ομάδα των ντόπιων
μαθητών. Αυτός, άλλωστε, ήταν και ο πραγματικός λόγος της ντροπής
που ένιωσε, όταν αποκαλύφθηκε η «μικρή πονηρία» του· ότι δηλαδή δεν
είχε μνήμες λαϊκής παράδοσης από την ιδιαίτερη πατρίδα του, γιατί τα
πιο μικρά του χρόνια τα είχε ζήσει σε αστικό κέντρο και όχι σε χωριό
ακούγοντας ιστορίες από σοφά ηλικιωμένα, οικεία στον ίδιο, άτομα·
όπως ίσχυε για όλα τα υπόλοιπα παιδιά στην τάξη του, τα οποία φά-
νταζαν στα μάτια του άφταστα σε αξία και ζηλευτά για τον πλούτο των
γνώσεων γύρω από την τοπική τους ιστορία και λαογραφία.

Z. ™YM¶§HPøMATIKE™
EPMHNEYTIKE™ EPøTH™EI™
1. Τι εννοεί ο συγγραφέας με τον όρο «λαϊκός πολιτισμός»;
2. Δώστε σε μια δική σας παράγραφο την εικόνα του μαθήματος που
έκανε ο παλιομοδίτης και αυστηρός καθηγητής των άλλων τάξεων
στο κείμενο. Ακολουθήστε το ύφος του Γ. Ιωάννου.

96