1.

SANAT VE SANAT TÜRLERİ

İnsanın varoluşuyla başlayan sanat; insan yaratıcılığının, yeteneklerinin ve düş gücünün mimari, resim,
heykel, tiyatro, müzik ve edebiyat gibi çeşitli sanat etkinlikleriyle biçimlenmesidir. Sanat estetikliktir. Bu,
sanatsal yaratının genel yasalarıyla sanatta ve hayatta güzelliğin kurumsal bilimi olarak da ifade edilebilir. Yani
sanat güzel duyudur.
Sanat; hayal gücü, yaratıcılık, yetenek gerektiren, insanların duygularını, düşüncelerini, estetik anlayışlarını
vb.ni ortaya çıkaran bir faaliyettir. Sanat eserlerini meydana getiren insan kendini ifade etme, hayal gücünü yan-
sıtma ve tüm bunları başka insanlarla paylaşmayı, sanat yoluyla gerçekleştirir. Bu açıdan bakıldığında sanat
eseri, sanatın varlığının teminatıdır.
Geçmişten günümüze değin tüm uygarlıkların sanat eserlerini inceleyen bilim dalı ise sanat tarihidir. Sanat
tarihi; resim, heykel, mimari gibi çeşitli sanatların ortaya çıkışını, gelişimini, bu sanat dallarının birbirleri ve
toplumla olan ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır. Sanat tarihi, insan çevresinde sanata konu olmuş bütün eserleri
kronolojik sıraya göre inceler. Ayrıca herhangi bir sanat eserinin ortaya çıkış koşullarıyla birlikte, eserle
meydana gelen yenilikleri değerlendirir, değişim ve gelişmeleri belirler.
İnsanların çeşitli maddi gereksinimlerini karşılamak için yaptıkları, öğrenimle birlikte deneyim, beceri ve
ustalık gerektiren dokumacılık, aşçılık, marangozluk ve duvarcılık gibi etkinliklere pratik sanatlar (zanaat) adı
verilir. Bir zanaatla uğraşan, bir zanaatı meslek edinen kişiye ise zanaatkâr denir.
Edebiyat, müzik, resim, heykel, mimarlık, tiyatro vb. alanlarda insanda coşku ve hayranlık uyandıran
sanatlara güzel sanatlar denir.
Güzel sanatların herhangi bir dalında yaratıcılığı olan, eser veren kimseye ise sanatçı denir. Sanat eseri ise
sanatçıların duygu, yaratıcılık ve ustalık süreçlerinin ürünü olarak ortaya çıkardıkları özgün, tek ve değerli
eserdir.
Güzel sanatlar; görsel ve biçimsel (plastik) sanatlar, sessel (fonetik) sanatlar ve ritmik sanatlar gibi
türlere ayrılır.
Görsel ve Biçimsel (Plastik) Sanatlar
İnsanın maddeye biçim vererek yarattığı bir sanat türüdür.
Görsel ve biçimsel sanatlar dört ana grupta incelenebilir: resim, mimari, heykel, kabartma.
Resim: İki boyutlu bir anlatım biçimi, bir yüzey sanatıdır. Resim; çizgi ve boya ile herhangi bir yüzey
üzerine, ışık altında görülen her şeyin yansıtılmasıdır. Resmin temel malzemesi boyadır.
İşlenen konuya göre resim türleri şunlardır:
• Portre, insanın dış görüntüsünü işler.
• Janr, günlük yaşamdan bölümler verir.
• Peyzaj, kır resmidir.
• İnterieur (enteriyör), ev içi resimlerini içerir.
• Natürmort, cansız doğa resmidir.
• Afiş, reklam için yapılan resimdir.
• Soyut resim, gerçek dışı betimlemelerdir.
.
 11
Ayrıca mitolojik ve dinî konularla av ve savaş sahneleri de resmin konusunu oluşturur.
Kullanılan malzemeye göre resim türleri şunlardır:
• Fresko, yaş sıva üzerine boyalarla yapılan renkli duvar resimleridir (Fotoğraf 1.1).
• Temperra, bir resim yapma tekniğidir. Yumurta, bal ve zamk gibi kuruma özelliği olan malzemelerle
yapılır.
• Guaj, sıvı zamkla sulu boya karışımı bir malzeme kullanılarak yapılan resim türüdür.
• Pastel, özel pastel kalemlerle yapılır.
Ayrıca sulu boya ve yağlı boya ile yapılan resim türleri de vardır.

Fotoğraf 1.1: Elmalı Kilise freskolarından görünüm. Göreme, Nevşehir

Fotoğraf 1.2: Türk mimarisinin örneklerinden olan İshak Paşa Sarayı’ndan bir görünüm. Doğubeyazıt, Ağrı

Mimari: Her türlü yapı sanatıdır.

Mimarinin en yaygın gruplaması şu şekilde yapılmaktadır:
• Ait olduğu döneme göre mimari: İlk Çağ, Orta Çağ mimarisi gibi.
• Yapıların amacına göre mimari: dinî mimari, askerî mimari, sivil mimari gibi.
• Tarzına göre mimari: Barok mimarisi, Gotik mimarisi gibi.
• Kullanılan malzemeye göre mimari: ahşap mimari, taş mimari, tuğla mimari gibi.
• Ait olduğu kültüre göre mimari: Fransız mimarisi, Türk mimarisi gibi (Fotoğraf 1.2).
Heykel: Çeşitli maddelerin yontulması ya da kalıba alma tekniğiyle biçimlendirilmesi sonucu ortaya çıkan
bir sanat türüdür. Heykel ya da heykelciklerin, figürinlerin yapımında taş, mermer, alçı, kil, toprak, ahşap, tunç
ve bronz gibi malzemeler kullanılır (Fotoğraf 1.3).
Kabartma: Taş, metal, kil, ahşap ya da alçı üzerinde bazı yüzeyleri oyulan, bazı yüzeyleri ise kabartılan sanat
eseridir.
Fotoğraf 1.3: Donatello’ya ait Rönesans Dönemi heykeli, 195 cm, Museo dell’Opera del Duomo, Floransa, İtalya

Sessel (Fonetik) Sanatlar

Sesler ve sözler aracılığıyla biçim kazanmış olan sanatlara sessel sanatlar denir. En önemli dalları edebiyat ve
müziktir.
Edebiyat: Duyguların, düşüncelerin, hayallerin, istek ve amaçların söz ya da yazı ile güzel ve etkili bir biçimde
anlatılması sanatıdır.

Müzik: Duyguların ve düşüncelerin sesle biçimlendirildiği sanat türüdür. Evrensel bir iletişim aracı olarak
kulağa hoş gelen bir yapısı vardır. Müziğin ilk çağlardan günümüze kadar çeşitli amaçlarla kullanıldığı bilinmek-
tedir. Örneğin hastalıkların tedavisinde, askerî harekâtlarda ya da dinî törenlerde kullanılmıştır.

Ritmik Sanatlar
Ritmik sanatlar insan vücudunun hareketlerinden doğan sanatlardır. Dans, opera, bale ve tiyatro bu sanat
türüne girer.
Dans: Genellikle insan ya da çalgı (bir ya da birden çok) sesine uyularak düzenlenen beden hareketlerinin
bütünüdür.
Opera: Sözlerinin bütünü veya bir bölümü orkestra eşliğinde müzikli söylenen sahne oyunudur.
Bale: Belli figürlere, adım atışlara, sahne düzenine ve müziğe dayalı olarak yapılan bir gösteri sanatıdır.
Tiyatro: İnsanı ve toplumu ilgilendiren olayların, yine insanlar tarafından canlandırılmasıyla oluşan bir sanat
türüdür. En eski sanat türlerinden olan tiyatronun trajedi, komedi ve dram gibi türleri vardır.
ETKİNLİKLER :

1. Şemadaki noktalı yerleri “Güzel Sanatlar”la ilgili öğrendiğiniz bilgilerden yararlanarak doldurunuz.
Yanıtlarınızın doğru olup olmadığını öğretmeninizle kontrol ediniz.

2. Bir sanat eserinin “güzel” ya da “çirkin” olarak nitelendirilmesi sizce doğru mudur? Neden? Konuyla ilgili
bir komposizyon yazınız.
3. Yukarıda açıklanan resim türlerini internetten çeşitli görselleri bularak araştırınız. Arasından seçtiğiniz bir
tanesi hakkında kapsamlı araştırma yapınız. Araştırdığınız resim türü hakkında çeşitli örneklerin bulunduğu
çalışmayı proje ödevi olarak bilgisayar ortamında oluşturunuz.