5.

ÜNİTE

GÖNÜL COĞRAFYAMIZ

1.İslam Medeniyeti ve Özellikleri

Kültür ve Medeniyet Nedir?

Kültür, aynı toplum içinde yaşayan kişilerin yıllar içerisinde ortaya koymuş oldukları
maadi ve manevi değerler bütününe denir.

Kültürün oluşmasında pek çok etken önemli rol oynar. Dil, din, sanat, örf ve adetler
bunların arasında yer alır.

Medeniyet, Arapça’da ‘şehir’ anlamına gelen ‘Medine’ kelimesinden türemiştir.

Uygarlık olarak da isimlendirilir. Milletlere ait olan kültürlerin birçok medeniyet
tarafından benimsenmesidir.

Kültür ve Medeniyet Arasındaki Farklar Nelerdir?

1. Kültür milli, medeniyet evrensel değerlere sahiptir. Her milletin veya bölgenin
kendine özgü bir yaşam ve kültürü vardır. Medeniyet ise dünyanın her yerinde kabul
gören şeylerdir, evrenseldir.

2. Medeniyetlerin isimlendirilmesinde coğrafi konum haricinde en etkili olan husus din

olmuştur. Doğu medeniyeti dediğimiz zaman İslam, Batı medeniyeti dediğimiz zaman
Hristiyanlık akla gelmektedir.

3. Kültürü benimseyenler genellikle o dine ve bölgeye ait olan insanlardır. Türk

kültürünün örf ve adetlerini Türk olan insanlar benimser ve uygular.
İslam Medeniyeti Nedir?

İslam medeniyeti miladi 8.yüzyılda ortaya çıkan İspanya’dan Çin’e kadar uzanan
geniş bir coğrafyaya sahiptir. Bu medeniyet içerisinde Türk, Arap, İran ve Mısır
milletleri vardır.

İslam medeniyetinin temeli Medine’de atılmıştır. Dört halife dönemlerinde yapılan

fetihlerle sınırlar genişlemiş diğer kültürlerle İslam kültürü karıştırılarak ortaya İslam
medeniyeti çıkmıştır.

Mustafa Kemal Atatürk bir konuşmasında ‘Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli

kültürdür.’ diyerek kültürümüze sahip çıkmamız gerektiği konusunda bizi
uyarmıştır. Maddi kültür öğeleri ortaktır. Her millet onu alıp kullanabilir. Manevi
kültür öğeleri ise toplumlara özel olduğu için her toplumda farklıdır.

2. İslam Medeniyetinin Farklı Coğrafyalardaki İzleri

İslam Medeniyetinin Diğer Coğrafyalardaki Gelişimi Nasıl Olmuştur?

1. İslam medeniyetinin oluşumu Medine’ye hicret ile başlamıştır.

2. Dört Halife döneminde İslam dini fetihler ile Arap yarımadası dışına çıkmaya
başlamış ve İslamı kabul eden şehirlerde İslam medeniyetinin etkileri görülmüştür. Bu
dönemde İran, Suriye, Irak ve Mısır fethedilmiştir.

3. Emeviler döneminde Endülüs’ün fethi gerçekleşmiştir. Endülüs o zamanlarda ilim

anlamında Batnın en önemli şehriydi.

4. Abbasiler döneminde İslam medeniyeti zirve noktasını yapmış ve tıp, astronomi,

matematik alanında pek çok eserler yazılmış, Batı medeniyetine ait eserler Arapçaya
dönüştürülmüştür.

5. Selçuklular döneminde özellikle Anadolu’da İslam medeniyetini yansıtan pek çok

han ve kervansaray yapılmıştır.

6. Osmanlılar, İslam medeniyetine katkı yapan en önemli devletlerden biri olmuştur.

600 yıllık uzun bir dönem sonunda pek çok camii, medrese, köprü ve han yapılmıştır.
Mimar Sinan’ın yapmış olduğu eserler günümüzde İslam medeniyetini en görkemli
şekilde temsil etmektedir.

2.1. Hicaz Bölgesi: Arap yarımadasının batı kımına verilen isimdir. Hicaz’da Mekke,
Medine, Tebuk, Cidde ve Hayber şehirleri vardır.

Mekke: Hicaz’ın en önemli şehridir. Yeryüzünde Allah’a ibadet amacıyla yapılan ilk
ev olan Kabe buradadır.
Medine: Medine’nin en önemli yapısı hicretten hemen sonra yapılan Mescid-i
Nebi’dir. Dini ilimlerin doğduğu yer olması bakımındanda önemlidir.

2.2. Kudüs ve Çevresi

Kudüs üç ilahi din için de çok önemlidir. Yahudilikte Hz. Süleyman tarafından inşa
edilen Mescid-i Aksa’nın önemi büyüktür. Hristiyanlıkta Hz. İsa burada çarmıha
gerilmiştir. Kudüs’ün İslam topraklarına katılması ise 636 yılında Hz. Ömer
döneminde olmuştur. Daha sonra sırasıyla Emevi, Abbasi ve Osmanlı’lara geçmiştir.

2.3. Şam ve Bağdat Bölgesi

Bugünkü Suriye’den Kudüs’e kadar olan bölgeyi kapsar. Hz. Ömer döneminde
fethedilmiştir. Başkenti Şam’dır. Emeviler döneminde çok gelişmiştir.

Bağdat: Irak’ın başkentidir. Hz. Ömer döneminde fethedilmiştir. Basra ve Küfe önemli
şehirleridir. Abbasiler döneminde İslam devletinin başkenti olmuştur.

Selçuklular zamanında Nizamülmülk tarafından Bağdat’ta yapılan Nizamiye

medreseleri, İmam-ı Azam türbesi İslam medeniyetinin en önemli eserleri arasında
yer almaktadır.

2.4. İran Bölgesi: Hz. Ömer zamanında Sasanilerden fethedilmiştir. Selçuklular

döneminde İsfahan, Rey ve Kum önemli merkezler haline gelmiştir.

2.5. Horasan: İran’ın kuzeydoğu ve doğusunda yer alan İpek Yolu olarakda bilinen
isimdir.

Merv, Emevi ve Abbasiler döneminde Horasan’ın başkenti olmuştur. Selçuklular

döneminde ise Merv ilim ve kültür yönünden zirveye ulaşmıştır.
2.6. Türkistan ve Maveraünnehir Bölgesi: Türkistan bölgesi batı ve doğu olarak iki
kısma ayrılır. Batı Türkistan’da Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Kazakistan
bulunurken Doğu Türkistan bugün Çin sınırı içerisinde yer alır. Burada Kazak ve
Uygur Türkleri vardır.

Maveraünnehir ise Seyhun ve Ceyhun nehirleri arasında kalan bölgedir. Türkistan

bölgesinin İslamiyetle tanışması Hz. Ömer döneminde olmuştur. Buhara, Semerkand
önemli ilim merkezleri olmuştur. Buhara’da tıp alanında yazdığı kitaplar ile şöhret
bulan İbn-i Sina çıkmıştır. Özellikle astronomi alanında Ali Kuşçu çok önemli eserler
vermiştir. Doğu Türkistan’ın en önemli şehri ise Kaşgar’dır. Kutadgu Bilig isimli
eseriyle meşhur olan Yusuf Has Hacip ve Divan-ı Lugat-it Türk eserini yazan Kaşgarlı
Mahmut burada yaşamıştır.

2.7. Hind Alt Kıtası: Hindistan, Pakistan ve Bangladeş’in olduğu bölgedir.

Hindistan’ın Müslüman olması Gazneli Mahmut zamanında olmuştur. Dünyanın yedi
harikasından olan Tac Mahal buradadır.

2.8. Anadolu ve Balkanlar: Türklerin İslam ile tanışmaları Hz. Ömer dönemine
dayanır. Ancak anadolunun islamlaşması 10.yüzyılda olmuştur. 12.yüzyılda
Selçuklular döneminde Konya’da Mevlana Celaleddin Rumi ve Sadrettin Konevi gibi
alimler yetişmiştir.

Osmanlı döneminde birçok medreseler kurulmuştur.

Balkanların islam ile tanışmaları anadoludan balkanlara göç eden dervişler ve

mutasavvuflar yoluyla olmuştur.
Balkanlar’da hangi şehre gidersek gidelim islam medeniyetine ait pek çok eser
görebiliriz. Bosna Hersek’de Mostar Köprüsü, Sırbistan’da Belgrad Kalesi,
Yunanistan’da Mustafa Ağa Camii ve Medresesi islam medeniyetinden günümüze
kalan eserlerden bazılarıdır.

2.9. Kuzey Afrika Bölgesi: Hz. Ömer döneminde 641 yılında Mısır’ın fethiyle
islamlaşma başlamıştır.

Emeviler döneminde ise Kuzey Afrika(Libya, Tunus, Fas, Cezayir)

Fethedilmiştir. Mısır islam kültür ve medeniyetinin en önemli şehirleri arasında yer

almaktadır. Mısır 1517 yılında Yavuz Sultan Selim tarafından fethedilmiş ve burada
bulunan kutsal emanetler İstanbul’a götürülmüştür.

2.10. Endülüs: 711-1492 yılları arasında İber yarımadasında müslümanlığın etkisi

altında bulunan bölgedir. 711’de Emeviler döneminde Tarık Bin Ziyad’ın İspanya’ya
gitmesiyle müslümanlar yavaş yavaş buraya yerleşmeye başladılar. 756 yılında ise
Kurtuba’da Endülüs Emevileri Devleti kuruldu. 800 yıllık islam kültür ve
medeniyetinde bilimsel çalışmalar genellikle Kurtuba, Gırnata ve Sevilla şehirlerinde
yürütülmüştür.
Kurtuba Ulu Camii ve Gırnata’daki Elhamra Sarayı günümüze ulaşan en önemli
eserlerdendir.