ÜNİTE-4

BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ

1. ANADOLU’NUN İSLAMLAŞMASI
2. OSMANLI’DA İLİM VE İLMİYE SINIFI
3. OSMANLI’DA SÖZLÜ VE YAZILI KÜLTÜR
4. OSMANLI’DA ZANAAT, SANAT VE KÜLTÜR FAALİYETLER
&&&&-ANADOLU’NUN İSLAMLAŞMASI-&&&&
SÛFÎLER VE ÂLİMLERİN ÖĞRETİLERİNİN ANADOLU’NUN
İSLAMLAŞMASINA ETKİLERİ
*1071 Malazgirt Zaferi’yle de Anadolu kapıları Müslüman Türklere tamamen açıldı.
*Oğuzlar, bu tarihten sonra Anadolu’ya iskân amaçlı seferlerde bulundular.
*Bu seferler sonrası Anadolu’da Türk İslam Medeniyeti yayılmaya başlandı.
*Büyük Selçuklular, dini ve siyasi saldırılara karşı tebaanın bilinçlendirilmesi amacıyla
Nizamiye Medreselerini açtı.
*Aynı ilmi düşünce Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Devletlerinde devam etti.
*XII. yüzyılda tasavvuf düşüncesi gelişimini tamamladı.
*Tasavvuf düşüncesinin mirasçıları Anadolu’nun İslamlaşmasında büyük bir rol
üstlendiler.
*Sultan Alaaddin Keykubat Dönemi’nde Anadolu, Horasan âlimlerine ev sahipliği yaptı.
* Anadolu dinî ve tasavvufi terbiye ile donandı.
* Orta Asya’nın maruz kaldığı Moğol İstilası’ndan kaçan Türk boyları Anadolu’ya
sığındı.
* Anadolu tam bir kültür merkezi hâlini aldı.
*Tasavvuf : İslam’ın temel prensiplerine dayanarak nefsi arındırma, ahlakı
güzelleştirerek dinî yaşama, ruhun yücelmesine ve kemale ermesine çalışarak Allah’a
ulaşma ilmidir.
*Mutasavvıf (sufi):Tasavvuf yolunda giden kişiye denir
*Tarikat : Aynı dinin içinde birtakım yorum ve uygulama farklılıklarına
dayanan, bazı ilkelerde birbirinden ayrılan Allah’a ulaşma ve onu tanıma yollarından her
biridir.
Mevlevi ve Bektaşi tarikatı gibi

62
*Bu kişiler:
a)Hoca Ahmet Yesevi,
b)Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî,
c)Hacı Bektâş-ı Veli,
d)Ahi Evran,
e)Yunus Emre,
f)Hacı Bayrâm-ı Veli
1-HOCA AHMET YESEVİ:
-‘’Pirî Türkistan’’ diye bilinir.
-‘’Divân-ı Hikmet’’ adlı eseri vardır.
-Yeni Müslüman olan Türk boylarına İslami bilgileri öğretti.
-Birçok derviş yetiştirdi.
-Dervişleri manevi fetihler için Anadolu’ya gönderdi,
-Anadolu’nun İslamlaşmasında büyük rol oynadı.
-‘’Yesevilik Tarikatı’’ kurucusu..
-İlk Türk mutasavvıfıdır..

‘’Hoca Ahmet Yesevi-(1093-1166)’’

2-HACI BEKTAŞ VELİ:
- “Yesevîlik Tarikatı”nın Anadolu’daki en büyük uygulayıcısıdır.
-Anadolu’da bir zaviye kurdu ve halkı aydınlatmaya çalıştı.

63
 - “Makalat” adlı eseri yazdı.
-Halifelerini Balkanlara, Rumeli’ye gönderdi.
-Buradaki halkın İslamlaşmasını Türkleşmesine katkı sağladı.

‘’Hacı Bektaş Veli-(1209-1271)’’

3-MEVLANA CELALEDDİN-İ RUMİ:
-Öğretileri ile tüm insanlığa kucak açmıştır.
-En önemli eseri :Mesnevi
- Mevlânâ’nın cenazesine Konya’da Hristiyan ve Yahudileri de katıldı.
- Sözleri ile herkes tarafından sevilmesine, kendisine saygı duyulmasına vesile oldu.

‘’Mevlana Celaleddin-i Rumi-(1207-1273)’’

4-AHİ EVRAN:
-Ahiliğin kurucusudur.
-Esnaf ve sanatkârın lideridir.
- Türkiye Selçuklu Devleti’nden de destek gördü.
-Kayseri’de Fütüvvet teşkilatından esinlenerek ilk Ahi teşkilatını burada kurdu.
-Ahiler, XIII. yüzyıldan itibaren Ankara ve Kırşehir’de toplandılar.
-Kırşehir’de yaşamış ve türbesi oradadır.

64
 -Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda etkili oldular.
-Osman Bey, Ahi teşkilatı lideri Şeyh Edebali’nın kızıyla evlendi.
- Osmanlı Devleti’ne hem askerî, hem de manevi açıdan büyük destek verdiler.
-Dürüstlüğün, sevginin, dostluğun, yardımlaşmanın, hoşgörünün, bilginin ve
dayanışmanın sanat ile birleşimi..
- İşçinin, çalışanın, üretenin, namuslu kazancın, namuslu ticaretin ve adaletli
yönetimin simgesi oldu.

‘’Ahi Evran-(1171-1261)’’
5-YUNUS EMRE:
-Türkiye Selçuklularının son dönemlerinde yaşamış bir sûfi idi.
-Eserlerinde sade bir Türkçe kullandı.
-“Yaratılanı severim Yaratan’dan ötürü”-“Sevelim sevilelim, dünya kimseye kalmaz.”
öğretisi, insanlar arasında sevilip kabul gördü.
- Dizeleri, iyilik ve dostluğa yöneliktir.
-Halk arasında “Bizim Yunus” olarak tanındı.-Eserleri:
1-Risalettün- Nushiyye
2-Divan.
-Bir çok yerde Yunus Emre’nin mezarının kendi şehirlerinde olduğunu iddia edildi.
-Bu durum O’nun ne kadar sevilip sahiplenildiğinin kanıtıdır.

‘’Yunus Emre-(1241-1320)’’
65
6-HACI BAYRAM VELİ:
-Anadolu’nun İslamlaşmasında rol oynayan sûfilerden biridir.
- Bilim ve tasavvufla uğraştı
- Müderrislik ve Tasavvuf yolunda birçok öğrenci yetiştirdi.
- Sevenlerine el sanatlarını öğrenmeyi tavsiye etti.
-‘’Bayramilik’’ tarikatı kurucusu.
-Ankara’da yaşamış ve türbesi oradadır.
- Birlik, beraberlik, dayanışma ve yardımlaşma için çok çaba harcadı.
- Anadolu’da konar-göçer Türkmenlerin yerleşik hayata geçmelerini sağladı.
- Anadolu’da Türk İslam birliğini sağlamada büyük katkıları oldu.

‘’Hacı Bayram Veli-(1352-1430)’’

- Anadolu’nun dört yanına gönderdiği Eşrefoğlu Rûmî gibi talebeleri ile Türk İslam
dünyasına büyük hizmetlerde bulundu.
&- XIII. yüzyılda tasavvuf ilmi ile yoğrulan sûfiler, gittikleri yerlerde halka manevi
destek verdiler.
&- Terk edilen, yıkılan yerleri yeniden imar etmeleri gibi dinî ve ilmî çalışmalarda
bulundular.

&-Sultanlar ve devlet adamları da vakıflar kurarak onları desteklediler.

&-Sûfiler Anadolu’nun yeniden imarında büyük rol oynadılar.
&-Dervişler mutasavvıf, gerektiğinde savaşçı oldular.
&-Yol kenarlarına, boş topraklara tekke ve zaviyeler inşa ederek; yerli halkın da
İslamlaşmasına vesile oldular.
&-Sûfiler, Osmanlı Devleti’nin kuruluş ve gelişme aşamasına büyük katkı sağladılar.

66
 &&&- OSMANLI DEVLET İDARESİ-&&&&
&-OSMANLI DEVLET İDARESİNİ OLUŞTURAN UNSURLAR:
1-Seyfiye (askerî bürokrasi),
2-İlmiye (din, eğitim ve hukuk bürokrasisi),
3-Kalemiye (sivil bürokrasi)
* Bu üç sınıf üyelerinin Müslüman olma zorunluluğu vardı..
A-SEYFİYE (Askerî Bürokrasi):
-‘’ Kılıç sahibi’’ anlamına gelir.
-Askerî sınıfı temsil ederlerdi.
-Yönetici sınıfın en etkili kanadını oluşturdu.
-Yönetim ve askerlikle ilgili yetki ve sorumlulukları vardı.
-Divân-ı Hümâyundaki temsilcileri:
a)Vezir-i âzam,
b)Vezirler,
c) Kaptanıderya,
d)Yeniçeri ağası
-Taşradaki temsilcileri;
a)Beylerbeyleri,
b)Sancak beyleri
-Askerlik görevi gereği ülkenin iç ve dış güvenliğinin sağlanmasından sorumluydu.
B-KALEMİYE (Sivil Bürokrasi):
-Bürokrasi sınıfını oluşturur.
-Genelde idari ve mali işlere bakar
-Divân-ı Hümâyundaki temsilcileri :
a)Anadolu ve Rumeli defterdarları
b)Nişancı
c)Reisülküttap
-Devletin iç ve dış yazışmaları yapar,
-Hazine arazileri ile ilgili kayıtlarını tutar.

67
 -Taşradaki temsilcileri;
a)Katipler : Divân toplantılarının bürokratik işlemlerini yürütür.
b)Memurlar :Ülke genelindeki her türlü yazışma işlerini yerine getirir.
*NİŞANCI:
- Ferman ve Beraatlara tuğra çeker
- Padişahın tuğrasını taşır.
- Tımarların dağıtımından sorumludur..
*REİSÜLKÜTTAP:
-Nişancıya bağlı Kâtiplerin başıdır
C-İLMİYE (Din, Eğitim ve Hukuk Bürokrasisi):
-İlimle uğraşan sınıf
-Mensupları medreselerde iyi bir eğitim görür.
-Divanda ve diğer idari birimlerde görev alırlar.
-Divân-ı Hümâyundaki temsilcileri:
a)Kazasker,
b)Şeyhülislam
-Taşradaki temsilcileri;
a)Kadı
b)Müderris
- Müslüman olmak zorundaydı.
-Bilim, eğitim ve öğretim işlerini üstlenirler.
-Yönetici sınıfın en önemli unsurlarıdır.
-Fatih Dönemi’ne kadar vezir-i âzamların önemli kısmı ulema kökenli idi.
- Osmanlı Devleti’nin kurumlaşmasında ulema sınıfının rolü büyüktür.
- Devlet idaresi, adalet, ilim ve tedris (eğitim-öğretim) den sorumlu..
*KAZASKER:
-İlmiye sınıfının Divânı-ı Hümayundaki temsilcilerinden biridir.
-Divâna gelen davaları dinler ve karara bağlarlardı.
-Kadıların atanması, denetlenmesi ve terfileri bağlı bulundukları kazasker yapar..

68
 KADI: Şehir ve kasabalarda yargı ve adaletle ilgili görevleri kazaskerler adına
yerine getirirdi.
-Osmanlıda açılacak medreselerin ve medreselerdeki müfredatı belirler.
-Kadı ve müderrislerin tayin edilmesi de kazaskerlerin sorumluluğunda idi.
*ŞEYHÜLİSLAM:
- Görevi divanda alınan kararların İslam dinine uygun olup olmadığı yönünde fetva
vermek.
-Osmanlı padişahları da kararlarını uygulamadan önce şeyhülislamdan fetva isterdi.
-İslam Dini ile ilgili halktan gelen soruları İslamiyet’e uygunluğunu değerlendirerek
cevaplandırmak.
&-Osmanlı taşra teşkilatı içinde yer alan başlıca yönetim birimleri;
a) kaza,
b) sancak,
c) eyalet,
*KADILAR:
- Kazaların başında ilmiye sınıfına mensup kadılar bulunurdu.
-İdari, ilmî ve adli konularda geniş yetkileri vardı.
-Osmanlı Devleti, kadıların işlerine müdahale etmezdi.
-Kadılar vereceği karalarda hür iradelerini kullanırlar.
-Bulunduğu kazada devletin şeri ve örfi kanunlarını uygular,
-Merkezden gelen emirleri yerine getirirdi.
-Bir yargıç olarak anlaşmazlıkları mahkemelerde çözüme kavuşturur.
-Kazadaki devlet görevlilerinin bütün uygulamalarını yargı denetiminden geçirir.
- Kadıların adli işler dışındaki görev ve sorumlulukları;
a) evlenme- boşanma,
b)vakıf kurma,
c)kiralama,
d)vekâlet verme,
e) alım satım gibi işlemlerin karara bağlanması
-Kadıların verdiği kararlar ‘’şeriye defterlerine’’ kaydedilirdi.
-Kadılar, çözemediği davaları, halkın istek ve şikâyetlerini ise merkeze iletirlerdi.
69
 -Bulunduğu kazada belediye hizmetlerini de yerine getirirlerdi.
-Ticaret işlerini denetler, günlük hayatın sorunsuz şekilde yürümesini gözetirdi.
-Kazada merkezî otoritenin devamı ve asayişin sağlanmasından sorumlu ‘’subaşı’’ ve
‘’asesbaşı’’gibi zabıta kuvvetlerinin başındaki görevliler de kadıya bağlıydı.
-Sorumlu bulundukları bölgelerdeki vergilerin sorunsuzca toplanmasında da yetki
sahibiydi.
-Kazalara bağlı nahiyelerde ise bütün bu görevler kadının atadığı ‘’naip’’ tarafından
yerine getirilirdi.
*Şeri hukuk:
-İslam hukukudur.
-Özü Kur’an-ı Kerim, hadis, icma ve kıyasa dayanmaktadır.
-Osmanlı’da şeri hukuk sadece Müslüman halka uygulanırdı..
*Örfi hukuk:
-Türk gelenek ve göreneklerine uygun kurallardır.
-Padişahların buyrukları da örfi hukuk kapsamına girmektedir
*Vakıf:
-Bir hizmetin (sağlık, eğitim,vs.) gelecekte de yapılması için belli şartlarla ve resmî
bir yolla ayrılarak bir topluluk veya bir kimse tarafından bırakılan mülk ya da para.

70
 &&&&-OSMANLI EĞİTİM KURUMLARI-&&&&
 Farklı milletler bulunan Osmanlı’da eğitim önem arzetmekteydi.
 Eğitim - öğretimin temel kurumu medresedir.
 Dinî bilimler yanında tıp, matematik, fizik, kimya, tarih, coğrafya eğitime de verilirdi.
 Burada yetişenler ilmiye sınıfında görev alırdı.
 İlk Osmanlı medresesi Orhan Bey Dönemi’nde İznik’te açıldı.
-İznik fethi sonrası bir kilise camiye çevrildi.
-Bir manastır Medreseye dönüştürüldü.
-“Orhan Gazi Medresesi’’adı verildi.
-Giderleri için bir vakıf kuruldu.
- Mevlânâ Davud el-Kayserî’yi müderris olarak atandı.

‘’Orhan Gazi Medresesi-İznik’’

 Bursa fethi sonrası, “Lala Şahin Medresesi” inşa edildi.
 “Hüdavendigâr Medresesi” I.Murat döneminde hizmete girdi.
 Padişahlar Bursa ve Edirne’de birçok medrese inşa ettirdi.
 Eğitimini tamamlayanlar müftü, kadı, doktor, astronom, müderris (öğretmen) oldu.
 Tekke ve zaviyelerdeki arifler de eğitimin önemli parçasıdır
 Tekkelerde, tasavvufta yetişip, kemâle ermiş kişiler(arifler) halka dinî ve ilmî konularda
eğitim verdiler.
 Tekke ve zaviyeler Osmanlı kuruluş döneminde büyük imkânlara sahip oldular

71
 &&&-TÜRK DÜNYASINDA YETİŞMİŞ BAZI BİLİM İNSANLARI-&&&

&-AKŞEMSEDDİN (1390-1459):
-Hacı Bayram Veli’nin müritlerindendir.
- Fatih Sultan Mehmet’in de lalası ve danışmanıdır.
- Çocukları, öğrencileri ve müritleriyle birlikte fetihte yer aldı.
- Ayasofya’da ilk cuma namazını kıldırdı.
- Amasya ve Osmancık medreselerinde tıp, eczacılık ve tasavvuf alanında çalışmalar
yaptı.
- Ruh hastalıklarının tedavisinde başarılı oldu.
-“Maddetü’l- Hayat” adlı eserinde ilk defa bazı hastalıkların, tohum adını verdiği
mikroplardan kaynaklandığını öne sürdü.
-Pastör’den çok daha önce bazı hastalıkların kalıtım yoluyla geçtiğini söyledi
&-ULUĞ BEY (1394-1449):
- Timur’un torunu ve Timur Devleti’nin dördüncü hükümdarıdır.
- Matematik ve astronomi alanında çalışmalar yaptı.
- Semerkant’ta medrese ve rasathane inşa ettirdi.
- Semerkant Medresesi, uzun yıllar çeşitli ilimlerin öğretildiği bilim merkezi oldu.
- Burada kullanılan en önemli gözlem araçlardan birisi Güneş’in meridyen
geçişlerinin ölçüldüğü 50 m yüksekliğindeki “meridyen kadranı” idi

‘’Uluğ Bey ve Öğrencileri-Semerkant/Özbekistan’’

&-ALİ KUŞÇU (1403-1474):
- İlk öğrenimini Semerkant’ta yaptı.
- Bursalı Kadızade Rumî ile Uluğ Bey’den matematik ve astronomi dersleri aldı.
72
 - Hazırladığı bir eseri Uluğ Bey’e sundu
-Eser, “Ay’ın, Toprak Şekillerine Dair Risaleler” adını taşıyordu.
- Semerkant Rasathanesinde müdürlük yaptı
-Uluğ Bey’in, suikaste uğramasıyla hac bahanesi ile Semerkant’tan ayrıldı (1449).
- Tebriz’de Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan’ın hizmetine girdi.
-1473 Otlukbeli Savaşı sonrası Fatih Sultan Mehmet’in davetiyle İstanbul’a yerleşti.
- 200 akçe maaşla Ayasofya Medresesi müdürlüğü yaptı.
-Türkiye’deki ilk ve gerçek astronomi hocasıdır
-İstanbul’a gelirken yolda hazırladığı “Muhammediye” adlı matematik konulu bir
eseri Fatih Sultan Mehmet’e sundu.
- Otlukbeli Savaşı sırasında ‘’Fethiye’’ adıyla astronomiyle ilgili bir risale yazdı.

‘’Ali Kuşcu-(1403-1474)’’
&&&&-OSMANLI’DA SÖZLÜ VE YAZILI KÜLTÜR-&&&&
OSMANLI’DA SÖZLÜ VE YAZILI KÜLTÜRÜN TOPLUM HAYATINA ETKİLERİ
*Nesliden nesile önce kişiye ait ve sonra toplumun ortak ürünü hâline gelir.
*O toplumun inanç, dil ve geleneklerini yansıtır.
* İslamiyet öncesi sözlü edebiyat ürünleri;
a)Destanlar,
b)Okunan şiirler,
*Orta Asya sözlü kültürü, Anadolu ve İslam kültürüyle birlikte yeni bir sözlü kültür
geleneği oluştu.
* Eski Türk destanlarının şiirlerindeki vatan sevgisi, kahramanlık temaları Anadolu sözlü
kültüründe yeniden şekillendi.
73
*Bu şekillenme cihat ve gaza hareketlerini hızlandırdı.
*Kuruluş aşamasındaki padişahlar sözlü kültür taşıyıcıları olan ‘’âşık ve ozan’’lara ilgi
gösterdi.
*Saz şairleri sarayın, özellikle hanım sultanların himayesinde idi..
*Saz şairleri;
a)Usta-çırak ilişkisi içindedir.
b)Kahvehaneler,
c)Panayırlar,
d)Köy odaları gibi yerlerde şiirleri, anlattıkları hikâyeleri ve destanlarla sözlü
kültür geleneğini yaşattı.
* Asker saz şairleri okudukları kahramanlık şiirleri ile orduyu manen güçlendirdi
*Osmanlı esnaf teşkilatı saz şairleri ise sözlü edebî geleneği koruyarak âşıklar zümresinin
ortaya çıkmasını sağlamıştır.
*Koçaklama ile tanınan Köroğlu aynı zamanda en önemli saz şairidir.
- Köroğlu’nun Bolu Beyi’ne karşı yapmış olduğu mücadele;
-Yiğitlik ve kavganın,
-Haksızlığa karşı duruşun simgesi hâline geldi.
-Şiirlere, türkülere konu olmuştur.
*XV. yüzyılda sözlü edebiyat ürünü ‘’halk hikâyeleri’’önemli bir yer tutar.
* Destan ve şiir geleneği gibi aşk hikâyeleri halk arasında çok tutuldu. Bunlar;
a)Züleyha ile Yusuf
b)Ferhat ile Şirin
c)Arzu ile Kamber
*Konusunu İslamiyet’ten alan halk hikâyeleri de uzun yıllar;
- köy misafirhanelerinde,
-camilerde,
-tekkelerde,
-kıraathanelerde OKUNDU…
*Anadolu köy odalarında okunan bu eserler çocuklar tarafından ezberlenip başka
muhitlere sözlü olarak aktarıldı.

74
*MUHAMMEDİYE;
-Yazıcıoğlu Mehmed’in tarafından yazıldı.
-Hz.Muhammed’in hayatını anlatır.
-Halk arasında Kur’an-ı Kerim’den sonra en çok okunan kitap özelliğini yüzyıllarca
korudu.
- Sözlü halk kültüründe ezbere okundu.
- Medreselerde ders kitabı olarak da okutulmuştur.
*Sözlü kültür en iyi örneklerini ‘’gösteri sanatları’’nda vermiştir.
* Köy seyirlik oyunları sözlü kültürel geleneğin en zengin unsurlarını taşıyan tiyatro
örnekleridir..Bunlar;
a)Kukla
b)Karagöz
c)Meddah
d)Orta oyunu
*Bu gösteriler Osmanlı’da insanları bir araya getiren eğlence unsuru olmuştur
*XX.yüzyıla kadar Edirne ve Topkapı saraylarında sözlü kültür geleneği olarak;
a) Türküler, ilahiler, marşlar söylenir,
b)Oyunlar oynanır,
c)Helva sohbetleri yapılır….
*Şehzadelerin bulunduğu sancak şehirlerinde edebiyat sohbetleri yapılır.
(Trabzon, Amasya, Manisa, Edirne, Bursa vb..)
*Sözlü kültür sayesinde Anadolu halkı;
a)Yüzyıllar boyunca kendi dil, kültür ve beğenilerini koruyup geliştirme imkânı
buldu.
b) Toplumsal sevinçler, kederler ve üzüntüler sayesinde halk dayanışma ve
kaynaşmasını güçlendirdi.
c)Halkın ortak duygu ve düşüncelerini dile getirmeleri bakımından Türk
kültürünün korunmasında ve yaşatılmasında etkili oldu.
*Osmanlı’da yazılı kültür ürünleri;
-Eski Anadolu Türkçesiyle yazılmış
-XIII. yüzyıldan itibaren verilmeye başlanmış;
75
 -XIV. ve XV. yüzyıllarda gelişimini sürdürmüştür.
*Yazılı edebiyatta da varlığını sürdüren destan geleneği eserleri:
a)Battalnameler,
b)Danişmendnameler,
c)Saltuknameler..
*Bu kahramanlık destanları:
1-Halk edebiyatı, folklor, dil, tarih vs. araştırmaları için çok önemli kaynaklardır.
2Yazıldıkları dönemin devlet ve toplum yapısı hakkında çok değerli bilgiler içerir.
3-Edebî açıdan da zengin metinlerdir.
*Tekke ve tasavvuf edebiyatının temeli Ahmet Yesevi’nin “Hikmet” adlı şiiridir.
* Tekke ve tasavvuf edebiyatını türleri;
 İlahi
 Nefes
 Methiye
 Deme
 Nutuk
 Devriye
 Şathiye
* Alevi-Bektaşi halk şiirinin kurucusu olan Kaygusuz Abdal ,’’ nefes ve şathiye’’leriyle
ünlüdür.
* Seyyit Nesimi, tasavvuf inançlarıyla Yunus Emre ile benzerlik gösterir.
* Aşıklık geleneği ürünleri XV. Yüzyıldan itibaren yazıya geçirilmeye başlandı.
* Osmanlı’daki yazılı kültüre farklı bir renk kazandırdı.
* Divan edebiyatı;
a)Oğuz Türklerinin Anadolu’da oluşturdukları,
b)Türk İslam kültürünü anlatan,
c)Fars ve Arap edebiyatlarının yazım özellikleriyle gelişmiş
d)Klasik Türk edebiyatıdır
e)İlahi aşk, dinî ve tasavvufi konular işlenir.
f)Toplumsal hiciv ve mizah türlerinde de önemli eserler verildi
76
 g)Arapça ve Farsça kelimeler fazlaca kullanıldığından dili ağırdır.
h)Daha çok medrese eğitimi alan yüksek eğitimli kişilerce okunup yazıldı.
I)Bu edebiyata “saray edebiyatı, yüksek zümre edebiyatı” gibi isimler de verildi.
i)Saray çevresi ve belirli şehirlerde oluştu.
j)Sanat ön planda olduğu için konu değil, konunun işleniş biçimi önemli olmuştur.
k) Soyut anlatım ön plandadır.
l)Osmanlı coğrafyasında yazılı kültür, Türk kültürünün korunmasında ve
yaşatılmasında önemli bir işleve sahip olmuştur.
m)Edebî anlamda mükemmelliğe ulaşan eserler ortaya çıkmıştır.
n) II. Murat, II. Mehmet, II. Bayezıd, Cem Sultan, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni
Sultan Süleyman gibi padişahlar divan şairidir..

&&&&-II. MURAT DÖNEMİ’NDEKİ KÜLTÜREL GELİŞMELER-&&&&

&-Kültür hareketlerini başlattı ve koruyup geliştirdi.
&-Türkçenin büyük devlet dili olmasına zemin hazırladı.
&-Alimler ve sanatkârlar ile haftada iki gün görüşüp konuştu..
&-Türkçenin yozlaşmasına karşı tedbirler aldı:
a)Arapça ve Farsça eserleri Türkçeye çevirdi.
b) Mütercimlere eserlerinde sade ve açık bir dil kullanmalarını tavsiye etti.
&- Âlim ve şairlerin çoğu, eserlerini Türkçe yazdı.
&-II. Murat döneminde Türkçeye çevrilen eserler:
a-Danişmendnâme :Türklerin Anadolu’yu fethini anlatan destan.
b- Kâbûsnâme :Mercimek Ahmet’e ait nasihatnâme
&- Osmanlı şiir mecmularından olan ‘’Mecmûatü’n-Nezâir’’ II. Sultan Murat’a adandı
&- Azerbaycan, Türkistan ve Arap Yarımadası’ndan bilim insanları Edirne ve Bursa’ya
yerleştirildi.
&- II. Murat, imar işlerine de önem verdi.
&- Birçok eserin yapılmasına öncülük ettiği için ‘’Ebü’l-Hayrat’’ diye anıldı.
&- Bursa ve Edirne olmak üzere Rumeli’de birçok camiler, medreseler, saraylar ve
köprüler yaptırdı.

77
 a) Bursa Muradiye Cami.
b) Edirne Muradiye Cami vb.
&- Üç Şerefeli Camii’nin yanına ise bir medrese ve fakirler için bir de imarethane
mevcuttur.
&-HER yıl ‘’Surre-i Hümayun’’ denen özel memurlar ve hacılardan meydana gelen bir
alayı Kâbe’ye gönderdi.
-Mukaddes yerlerin bakım ve tamirini yaptırdı.

‘’Üç Şerefeli Camii-Edirne’’

&&&&-ŞAİR SULTANLAR-&&&&
&-Osmanlı padişahları;
a)İyi birer devlet idarecisi..
b)Sanat ve edebiyat konusunda kendilerini geliştirdi.
c)Sanatçıları ve bilim insanlarını destekledi
d)Musikiye ve şiire ilgi gösterdiler.
e)Devrin ünlü şairleriyle dostluklar kurdular,
f)Şiir sohbetlerinde bulundu ve pek çoğu şiir yazdı.
g)Divan tertip edecek kadar şairdi.
h)Çoğu tekke eğitimi ve terbiyesi aldı.
i)Şiirleri de genelde dinî ve tasavvuf içeriklidir.

&-Fatih Sultan Mehmed:

-Güzel sanatların çeşitli dallarıyla ilgilendi.
78
 -Resme, şiire ve müziğe büyük önem verdi.
-‘’ Avnî’’ mahlasıyla şiirler yazdı.(Yardım eden)
-Şiirlerinde derin bir coşku ve samimiyet söz konusudur..
&-II. Bayezid:
-Büyük bir âlim ve sanatkâr idi.
-‘’Adlî’’mahlasıyla şiirler yazdı.(Hakkaniyet)
- “Divân” tertip etti.
-Türkçenin Çağatay lehçesini ve Uygur harflerini de bilirdi.
-Dinî ve tasavvuf içerikli şiirler yazdı.
-Oldukça coşkulu ve samimidir.
&-Yavuz Sultan Selim:
-Arapça ve Farsçayı çok iyi bilen
-Bir divanı Farsçadır.
-‘’Selimi’’mahlası ile şiirler yazdı.(İyi niyet,dürüst)
-Yazdığı şiirlerinde coşku ön plandadır.
&- Kanuni Sultan Süleyman:
-Osmanlı padişahları arasında en çok şiir yazan olmuştur.
-‘’Muhibbî’’ mahlasını kullandı.(Seven,sevgi besleyen)
-Biri Farsça olmak üzere iki divan sahibidir.
‘’ Halk içinde mu’teber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi’’

&&-OSMANLI’DA ZANAAT, SANAT VE KÜLTÜR FAALİYETLERİ-&&

&-OSMANLI’DA ŞEHİR PLANLAMASI;

79
*Anadolu ve Rumeli’de şehir kültürü, Türk ve İslam kültürü başta olmak üzere diğer
kültürleri de özümseyerek biçimlendi.
*Osmanlı kültürü Türkiye Selçuklularının izlerini taşır.
*Şehir planlamacılığı, ticari faaliyetler bölgelerinde yoğunlaştı.
*Çarşıların oluşmasında etkili alanlar:
a)Kale veya şehir surları,
b)Önemli yollar,
c)Önemli kültürel alanlar…
*Osmanlı şehirleri genelde iki parçalı işlevsel alana sahipti.
a)Osmanlı merkezi iş sahası.(çarşı) :
-Ekonomik, dinî, kültürel faaliyetler için yapılan yapılır.
b)Konut alanları(mahalle) :
-Şehirlerin en küçük yapı taşları olan konut, sokak sistemi ve çeşitli
faaliyetlerin gerçekleştiği bölgeler.
* Klasik dönem Osmanlı şehir planına hâkim unsurlar:
a)Cami,
b)Bedesten,
c)İmaret..
*Şehir merkezlerinde Bedestenler, etrafında ise hanlar bulunmaktadır
*Bedesten:
-Değerli malların satılması için inşa edilmiş,
-Kubbelerle örtülü,
-Genellikle dikdörtgen planlı büyük yapılara verilen addır.
*Hanlar:
- Sadece geceleme ihtiyacını karşılayan yerler değil, aynı zamanda ticari işlevi de
olan yapılardı.
*Külliye:
-Şehir merkezinde sağlık, eğitim, kültürel hizmetleri sunan yapılardır.
-Çok amaçlı yapılar topluluğu.
-Şehir merkezlerinde büyük camiler genelde külliye ile bağlantılıdır

80
 -Külliye olması için Cami olması şarttır.
*İmarethane (Aşevi):
-Yoksullara, medrese öğrencilerine, tekkelerde kalanlara, yolculara yemek
dağıtmak üzere kurulan hayır kurumlarıdır
* Mahalle, konut, sokak sistemi ve çeşitli faaliyetlerin gerçekleştiği bölgelerdi.
* Evler çok katlı değildi.
* Birinci kat taştan yapılan hizmet katıdır. (Depo, çamaşır yıkama yeri, tuvalet ve mutfak)
*Üst kat oturma alanı olarak kullanıldı.
*Odalar arasında eyvan bulunurdu.
*Şehir merkezi dışında yer alanlar:
a)Endüstriyel faaliyetler,
b)Kırsal kesimle bağlantısı olan zanaatkarlar…
(Dericiler, boyacılar, kesimhaneler, kasaplar, demirciler, çilingirler, bakırcılar,
çömlekçiler, saraçlar, gıda maddesi satıcıları vs.)

&-OSMANLI MİMARİ ANLAYIŞI:

*Erken Dönem Osmanlı mimarisinin temel ögeleri:
a)Külliyeler,
b)Camiler,
*Mimari yapılar Erken Dönem’de İznik, Bursa ve Edirne’de yapıldı.
A-İznik’te;
a) Hacı Özbek Cami (İznik / Orhan)(İlk Osmanlı Camisi)
b)Süleyman Paşa Medresesi
B-Bursa’da;
a)Ulu Cami (Bursa / Yıldırım Bayezid)
b)Yıldırım Bayezid Bedesteni,
c)Yıldırım Darüşşifası (İlk Osmanlı hastanesi)

81
 ‘’ Yıldırım Bayezid Bedesteni-Bursa’’
* Kendine has üslub olan Klasik Dönem İstanbul’un fethi ile başlar.
* İlk kez merkezî kubbeli camilere, yarım kubbeler eklendi.
-İlk örneği İstanbul Bayezid Cami’dir
* Camilerin yanında ekonomik ve sosyal ihtiyaçları karşılayan Külliyeler inşa edildi.
* Bu dönem “Büyük Külliyeler Devri” olarak adlandırıldı. Bunlar;
a)Fatih Külliyesi
b)II. Bayezid Külliyesi
c) Süleymaniye Külliyeleri
&-MİMAR SİNAN:
-XVI. yüzyılın mimari ustasıdır.
-Yavuz Dönemi’nde orduya katıldı.
-Kanuni, II.Selim ve III.Murat dönemlerinde mimarbaşıydı.
- Dönemin en büyük hattatlarından, nakkaşlarından, oymacılarından ve
çinicilerinden faydalandı.
-Ayasofya’yı yeniden inşa etti ve onardı.
-Dört yüzden fazla eseri mevcuttur.
ESERLERİ:
1-Çıraklık Dönemi Camisi :Şehzade Camii (İstanbul)

82
2-Kalfalık Dönemi Camisi ;Süleymaniye Camii (İstanbul)

3-Ustalık Dönemi Camisi ;Selimiye Camii (Edirne)

&&&&-OSMANLI EL SANATLARI-&&&&
1- Ahşap ve Taş İşlemeciliği:
-Kapı ve pencere kapaklarında, minberler kullanım alanı oldu.
-Ahşap taştan daha zengin bezeme tekniklerine sahipti.
-Ahşap işçiliği sanatkarlarına “neccar” denilirdi.
-En çok kullanılan malzeme sedir, ceviz, kestane, elma, armut, abanoz, şimşir, gül,
kiraz ağaçlarıdır..

2-Kakmacılık:
Ağaç üzerinde, ahşap bir malzemede, mobilyada belirlenmiş desen ve çizimlere
göre oyulmuş yuvalara gümüş sedef vb. süs maddeleri yerleştirilerek yapılan
süsleme sanatıdır.

83
 -Taş işlemeciliği Türk mimarisinin temel unsurlarından biridir.
- Devrine göre şehir ve kasabalarda taş işlemeciliği ile yapılan eserler;
a)Dinî :Cami, mescit, tekke, türbe
b) Eğitim :Medrese, mektep
c)Sağlık :Darüşşifa, Bimarhane

‘’Divriği Cami Taş İşlemeciliği’’

3-Dokumacılık:
-Pamuk, keten, kadife, ipek, yün vb. malzemenin elde edilmesinden kullanıma hazır
hâle gelene kadar (kumaş, halı, kilim vs.) geçirdiği sürecin tamamına verilen addır.
- Osmanlı dokuma sanatının gelişmesinde Türkiye Selçukluları ve Anadolu Beylikleri
Devri dokumalarının payı büyüktür
-Saray sanatı olarak devlet hazinesine büyük gelir sağladığından devlet kontrolünde
yapıldı.
- İpek kumaşlar, Osmanlı törenlerinde ve yüksek sınıf kültüründe, sosyal konum
belirleyicisiydi.
-XV. yüzyıldan itibaren halı sanatında çiçek dekorlu, madalyon ve yıldız motifli
çeşitli zengin süslemeler yer aldı.
- En yetenekli sanatçıların çoğu kumaş desencileridir.
-Dokumacılık sektörünün en önemli iki kolu vardır.
a)Kilim,
84
 b)Halıcılık..
-XIV. Yüzyılda Türk kilim ve halılarında kullanılan motifler;
a)Geometrik motifler,
b)Kûfi yazılı kenar şeritleri,
c)Stilize hayvan figürleri,
d)Baklava motifleri,
e)Soyut bitkisel motifler,,
- Özellikle Gördes düğümü ile yünden dokunmuş olan Uşak halıları madalyonlu ve
yıldızlı halıların en güzel örneklerini teşkil etmiştir.

‘’Uşak Halısı’’
4-Çinicilik:
-Kil topraktan yapılan levhaların genellikle çiçek resimleriyle bezenip fırında
pişirilmesi sanatıdır.
-İznik ve Kütahya, Osmanlı Devleti’nin en önemli çini ve seramik merkezleri idi.
- Çinilerde kullanılan renkler:
a)Türk mavisi,
b)Domates kırmızısı,
c)Mor,
d)Sarı,
e)Yeşil…
-Çinicilik Örnekleri:
a) Bursa’daki Yeşil Cami ve Yeşil Türbe
b)Topkapı Sarayı

85
 c)Sultan Ahmet Cami

5-Hat:
-Hat yazı veya çizgi anlamına gelir.
-Güzel yazı yazma sanatıdır.
-Hat sanatı ile uğraşanlara ise “hattat” denilir.
- Türk kültür hayatına İslamiyet’in kabulünden sonra girdi.
-Asıl gelişimini Osmanlı Dönemi’nde gösterdi.
-İstanbul,Amasya ve Edirne’de gelişti.
- XVI. yüzyıl hat sanatının önemli hattatları:
1- Amasyalı Şeyh Hamdullah,
2-Ahmet Karahisari

86
 KELİMELER VE KAVRAMLAR
*Hattat *Hat *Çini *Kakmacılık
*Naccar *Büyük Külliyeler Devri *Şehzade Cami *Süleymaniye
*Selimiye Cami * Yıldırım Darüşşifası *Hacı Özbek Cami*Külliye
*Darüşşifa *İmarethane *Bedesten *Han
*Avni *Muhibbi *Adli *Selimi
*Mahlas *’Surre-i Hümayun *Ebul Hayrat *Danişmentname
*Mecmûatü’n-Nezâir *Kabusname * Kaygusuz Abdal *Ahmet Yesevi
*Hikmet * Kaygusuz Abdal *Muhammediye *Gösteri Sanatı
*Meddah *Ortaoyunu *Aşık ve ozan *Saltukname
*Destan *Battalname * meridyen kadranı *Uluğ Bey
*Ali Kuşçu *Fethiye * Maddetü’l- Hayat *Akşemseddin
*Orhan Bey Medresesi * Mevlânâ Davud el-Kayserî’yi *Kadı
*Asesbaşı *Naib *Şer’i Hukuk *Örfi Hukuk
*Vakıf *Şeriye defterleri *Subaşı *Kazasker
*Nişancı *Reisülküttap *Seyfiye *İlmiye
*Kalemiye *Kaza *Eyalet *Sancak
*Ahi Evran *Bizim Yunus *Mevlana *Hacı Bektaş Veli
*Makalat *Tasavvuf *Tarikat *Mutasavvıf
*Sufi *Piri Türkistan *Divan-ı Hikmet *Ahmet Yesevi
*Arif *Tekke *Zaviye *Bayramilik
*Risaletün Nüshiye *Divan *Saray Edebiyatı *Mesnevi

87