หน่ วยการเรียนรู้ที่ 7 การบริหารจิตและการเจริญปัญญา

เรื่องที่ 2 การเจริญปัญญา (คิดแบบรู้เท่ าทันธรรมดา)

แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 2 การเจริญปัญญา
1 ชัวโมง
่
(คิดแบบรู้เท่าทันธรรมดา)
1 สาระสำคัญ/ความคิ ดรวบยอด
การเจริญปญั ญาโดยใช้วธิ คี ดิ แบบโยนิโสมนสิการ (วิธคี ดิ แบบรูเ้ ท่าทันธรรมดา หรือวิธคี ดิ แบบสามัญ
ลักษณะ) ย่อมมีผลต่อการพัฒนาตนและพัฒนาการเรียนรู้ ส่งผลต่อคุณภาพชีวติ ทีด่ ี

2 ตัวชี้วดั /จุดประสงค์การเรียนรู้
2.1 ตัวชี้วดั
ส 1.1 ม.4-6/19 เห็นคุณค่า เชือ่ มัน่ และมุง่ มันพั
่ ฒนาชีวติ ด้วยการพัฒนาจิตและพัฒนาการเรียนรู้
ด้วยวิธคี ดิ
แบบโยนิโสมนสิการ หรือการพัฒนาจิตตามแนวทางของศาสนาทีต่ นนับถือ
2.2 จุดประสงค์การเรียนรู้
- อธิบายวิธคี ดิ แบบโยนิโสมนสิการ (วิธคี ดิ แบบรูเ้ ท่าทันธรรมดาหรือวิธคี ดิ แบบสามัญลักษณะ)
และนำไปปฏิบตั ไิ ด้

3 สาระการเรียนรู้
3.1 สาระการเรียนรู้แกนกลาง
 พัฒนาการเรียนรูด้ ว้ ยวิธคี ดิ แบบโยนิโสมนสิการ 10 วิธี (เน้นวิธคี ดิ แบบแยกแยะส่วน
ประกอบ
แบบสามัญลักษณะ แบบเป็นอยูใ่ นขณะปจั จุบนั และแบบวิภชั ชวาท)
- วิธคี ดิ แบบรูเ้ ท่าทันธรรมดา (คิดแบบสามัญลักษณะ)
3.2 สาระการเรียนรู้ท้องถิ น่
(พิจารณาตามหลักสูตรสถานศึกษา)

4 สมรรถนะสำคัญของผูเ้ รียน
4.1 ความสามารถในการสือ่ สาร
4.2 ความสามารถในการคิ ด
1) ทักษะกระบวนการคิดอย่างมีวจิ ารณญาณ
2) วิธคี ดิ แบบรูเ้ ท่าทันธรรมดา (คิดแบบสามัญลักษณะ)
4.3 ความสามารถในการใช้ทกั ษะชีวิต

368
พระพุทธศาสนา ม.4
หน่ วยการเรียนรู้ที่ 7 การบริหารจิตและการเจริญปัญญา
เรื่องที่ 2 การเจริญปัญญา (คิดแบบรู้เท่ าทันธรรมดา)
5 คุณลักษณะอันพึงประสงค์
1. ซื่อสัตย์สจุ ริต 2. มีวนิ ยั 3. ใฝเ่ รียนรู้

6 กิ จกรรมการเรียนรู้
วิ ธีสอนแบบ ปุจฉาวิสชั นา
 นักเรียนสวดมนต์บชู าพระรัตนตรัยและทำสมาธิก่อนเรียน

ขัน้ นำเข้าสู่บทเรียน
สือ่ การเรียนรู้ : บัตรภาพ
ครูนำภาพมาให้นกั เรียนดู แล้วให้นกั เรียนร่วมกันตอบ
คำถามดังนี้
1) ภาพเด็ก
คำถาม เด็กคนนี้จะคงสภาพความเป็ นเด็กตลอดไป
หรือไม่ เพระเหตุใด
2) ภาพหญิงสาว
คำถาม หญิงสาวคนนี้จะสาวและสวยตลอดไปหรือไม่
เพราะเหตุใด
3) ภาพคนแก่
คำถาม คนแก่ในภาพนี้ในอดีตจะมีความแก่เช่นนี้หรือ
ไม่
เพราะเหตุใด
4) ภาพดอกไม้
คำถาม ดอกไม้ในภาพนี้ จะสวยสดตลอดไปหรือไม่
เพราะเหตุใด

ขัน้ สอน
สือ่ การเรียนรู้ : คำถามกระตุ้นความคิ ด
1. หนังสือเรียน พระพุทธศาสนา ม.4 2. เอกสารประกอบการสอน
 ถ้าทรัพย์สินของนักเรียนสูญหาย นักเรียนจะ
3. บัตรภาพ
ต้องใช้วิธีคิดอย่างไรจึงจะไม่เกิ ดความเสียดาย
1. ครูให้นกั เรียนศึกษาความรูเ้ รือ่ ง การเจริญปญั ญาตามหลัก จงอธิ บาย
โยนิโสมนสิการในหัวข้อ คิดแบบรูเ้ ท่าทันธรรมดา (คิดแบบ (พิจารณาตามคำตอบของนักเรียน โดยให้อยูใ่ น
สามัญลักษณะ) จากหนังสือเรียน และเอกสารประกอบการ ดุลยพินิจของครูผสู้ อน)
สอน แล้วครูอธิบายให้นกั เรียนเข้าใจว่า ทุกสิง่ ทุกอย่างใน
โลกนี้ เกิดมาแล้วก็แปรเปลีย่ นและดับสลายไปตามกาล
เวลา ไม่มสี งิ่ ไหนจีรงั ยังยื
่ น เพือ่ เตือนใจไว้ทนั ก่อนประสบ
เข้ากับตนเอง เรียกวิธคี ดิ นี้วา่ “วิธคี ดิ แบบรูเ้ ท่าทันธรรมดา
(คิดแบบสามัญ ลักษณะ)”

369
พระพุทธศาสนา ม.4
หน่ วยการเรียนรู้ที่ 7 การบริหารจิตและการเจริญปัญญา
เรื่องที่ 2 การเจริญปัญญา (คิดแบบรู้เท่ าทันธรรมดา)
2. ครูอธิบายพร้อมยกตัวอย่างประกอบในเรือ่ ง วิธคี ดิ แบบรู้
เท่าทันธรรมดา (คิดแบบสามัญลักษณะ) และให้นกั เรียน
ช่วยกันยกตัวอย่างประกอบวิธคี ดิ แบบรูเ้ ท่าทันธรรมดา
(คิดแบบสามัญลักษณะ)
3. ครูให้นกั เรียนดูภาพ แล้วตัง้ คำถามให้นกั เรียนตอบ ครู
ตรวจสอบคำตอบของนักเรียนและให้ขอ้ เสนอแนะเพิม่ เติม
ดังนี้
- ภาพไร่นาสวนผสม
คำถาม 1) เกษตรกรในภาพนี้มกี ารดำเนินกิจกรรม
เกีย่ วกับอาชีพอย่างไร
2) ลักษณะของการปลูกพืชในภาพนี้มคี วาม
เด่นชัดในเรือ่ งใด
3) ในอดีตการเพาะปลูกในบริเวณนี้น่าจะมี
ลักษณะอย่างไร
4) นักเรียนคาดว่า ในอนาคตเกษตรกรใน
ภาพนี้
ควรจะมีการพัฒนาด้านการเกษตรอย่างไร
- ภาพเด็ก วัยรุน่ และคนชรา
คำถาม 1) บุคคลในภาพมีความแตกต่างกันเพราะเหตุ
ใด
2) ถ้าวัยรุน่ ในภาพนี้ตอ้ งการให้ลกั ษณะ
หน้าตา
เป็ นเช่นนี้ตลอดไป จะมีความเป็ นไปได้
หรือไม่ อย่างไร
3) เด็ก วัยรุน่ และคนชราในภาพ แสดงถึง
การ
เปลีย่ นแปลงของชีวติ และร่างกายอย่างไร
4) นักเรียนได้ขอ้ คิดสำคัญจากการดูภาพ
ดังกล่าวอย่างไร
4. นักเรียนตอบคำถามกระตุน้ ความคิด

ขัน้ สรุป
สือ่ /แหล่งการเรียนรู้ : —
ครูและนักเรียนช่วยกันสรุปลักษณะการคิดแบบรูเ้ ท่าทัน
ธรรมดา (คิดแบบสามัญลักษณะ) และข้อดีของการนำวิธคี ดิ ไปใช้
ในการดำเนินชีวติ

370
พระพุทธศาสนา ม.4
หน่ วยการเรียนรู้ที่ 7 การบริหารจิตและการเจริญปัญญา
เรื่องที่ 2 การเจริญปัญญา (คิดแบบรู้เท่ าทันธรรมดา)

7 การวัดและประเมิ นผล
วิ ธีการ เครื่องมือ เกณฑ์
สังเกตพฤติกรรมการทำงานรายบุคคล แบบสังเกตพฤติกรรมการทำงานรายบุคคล ระดับคุณภาพ 2 ผ่านเกณฑ์
สังเกตความซื่อสัตย์สจุ ริต มีวนิ ยั และใฝเ่ รียนรู้ แบบประเมินคุณลักษณะอันพึงประสงค์ ระดับคุณภาพ 2 ผ่านเกณฑ์

8 สื่อ/แหล่งการเรียนรู้
8.1 สือ่ การเรียนรู้
1) หนังสือเรียน พระพุทธศาสนา ม.4
2) เอกสารประกอบการสอน
3) บัตรภาพ
8.2 แหล่งการเรียนรู้
—

371
พระพุทธศาสนา ม.4
หน่ วยการเรียนรู้ที่ 7 การบริหารจิตและการเจริญปัญญา
เรื่องที่ 2 การเจริญปัญญา (คิดแบบรู้เท่ าทันธรรมดา)

เอกสารประกอบการสอน
วิ ธีคิดแบบสามัญลักษณะ
วิ ธีคิดแบบสามัญลักษณะ หรือวิธคี ดิ แบบรูเ้ ท่าทันธรรมดา คือ มองอย่างรูเ้ ท่าทันความเป็ นไปของสิง่ ทัง้ หลาย ซึง่
จะต้องเป็ นอย่างนัน้ ๆ ตามธรรมดาของมันเอง ในฐานะทีม่ นั เป็ นสิง่ ซึง่ เกิดจากเหตุปจั จัยต่างๆ ปรุงแต่งขึน้ เมือ่ เกิดขึน้ แล้วก็
จะต้องดับไปไม่เทีย่ งแท้ ไม่คงที่ ไม่ยงยื
ั ่ น ไม่คงอยูต่ ลอดไป เป็ นอนิจจัง
ผูท้ ส่ี ามารถคิดแบบสามัญลักษณ์ได้มกั เป็ นผูท้ ม่ี สี ติ ไม่ววู่ าม มองทุกสิง่ ว่าเมือ่ เกิดขึน้ ได้ ก็เปลีย่ นแปลงได้ ดับสูญได้
ไม่มใี ครจะครอบครองทุกสิง่ ทุกอย่างได้ตลอดไป บุคคลทีค่ ดิ เช่นนี้จะเป็ นผูไ้ ม่ประมาท มีสติ
ภาพที่ 1 ภาพที่ 2

(Kinnaree December 2006)

หญิงสาวในภาพที่ 1 เป็ นสาวสวย แต่ต่อไปอีก 30 ปีขา้ งหน้า ความสาวสวยก็จะหมดไป มีความแก่ชรามาแทนที่
หญิงสาวในภาพที่ 2 ในอดีต 30 ปีทแ่ี ล้วก็เป็ นหญิงสาว และมีความสวยในอดีต
จากภาพทัง้ 2 ภาพนี้ จะเห็นว่าหญิงทัง้ สองคนนี้ไม่สามารถทำให้รา่ งกายคงอยูใ่ นสภาพทีต่ อ้ งการได้ สังขารจึงไม่
เทีย่ งแท้
ผูท้ ค่ี ดิ เป็ นตามแบบสามัญลักษณ์จะมีสติ ไม่หลงตนเอง ไม่หลงในคำสรรเสริญเยินยอในสิง่ ทีต่ นมีอยูใ่ นปจั จุบนั เช่น
เดียวกับผูท้ ม่ี ยี ศถาบรรดาศักดิ ์สูงในปจั จุบนั ก็ยอ่ มไม่จรี งั สักวันหนึ่งในภายภาคหน้าก็อาจเสือ่ มลงไป ดังนี้ สิง่ ทีค่ วรเพียร
กระทำก็คอื คุณธรรมความดีทจ่ี ะมีอยูต่ ดิ ตัวตลอดไป
ตัวอย่างคำถาม
1. หญิงสาวในภาพที่ 1 จะคงสภาพความสาวอยูไ่ ด้ตลอดไปหรือไม่ เพราะอะไร
2. หญิงชราในภาพที่ 2 ในอดีต เมือ่ 30 ปีทแ่ี ล้วก็ จะมีสภาพร่างกายอย่างไร
3. เมือ่ ดูภาพที่ 1 และภาพที่ 2 แล้วทำให้ได้แง่คดิ ในเรือ่ งความเปลีย่ นแปลงของชีวติ และร่างกายอย่างไร
4. นักเรียนได้ขอ้ คิดหรือได้สติจากการเปรียบเทียบภาพที่ 1 และภาพที่ 2 อย่างไร
ที่มา : สุคนธ์ สินธพานนท์ และคณะ. 2552. พัฒนาทักษะการคิ ด...พิ ชิตการสอน. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์เลีย่ งเซียง

บัตรภาพ

372
พระพุทธศาสนา ม.4
หน่ วยการเรียนรู้ที่ 7 การบริหารจิตและการเจริญปัญญา
เรื่องที่ 2 การเจริญปัญญา (คิดแบบรู้เท่ าทันธรรมดา)


ภาพเด็ก ภาพหญิ งสาว

ภาพคนแก่ ภาพดอกไม้

ที่มา : ภาพที่ 1 http://baby.kapook.com/photo/baby_21804.html

1 2 ภาพที่ 2 http://entertain.teenee.com/thaistarphoto/94736.html
3 4
ภาพที่ 3 http://www.songkhlahealth.org/paper/15
ภาพที่ 4 http://www.thaisabuy.com


373
พระพุทธศาสนา ม.4
หน่ วยการเรียนรู้ที่ 7 การบริหารจิตและการเจริญปัญญา
เรื่องที่ 2 การเจริญปัญญา (คิดแบบรู้เท่ าทันธรรมดา)

ภาพไร่นาสวนผสม ภาพเด็กผูห้ ญิ งและเด็กผูช้ าย

ภาพวัยรุ่นหญิ งและชาย ภาพคนชรา

ที่มา : ภาพที่ 1 http://rungpitakfarm.com

1 2 ภาพที่ 2 http://women.mthai.com/mom-child/81021.html
3 4
ภาพที่ 3 http://webboard.yenta4.com/topic/320374
ภาพที่ 4 http://health.kapook.com/view4759.html

แบบสังเกตพฤติ กรรม การทำงานรายบุคคล

ชือ่ ชัน้
คำชี้แจง : ให้ ผูส้ อน สังเกตพฤติกรรมของนักเรียนในระหว่างเรียนและนอกเวลาเรียน แล้วขีด  ลงในช่อง
ทีต่ รงกับระดับคะแนน
ระดับคะแนน
ลำดับที่ รายการประเมิ น
4 3 2 1
1 การแสดงความคิดเห็น
2 การยอมรับฟงั ความคิดเห็นของผูอ้ ่นื
3 การทำงานตามหน้าทีท่ ไ่ี ด้รบั มอบหมาย
4 ความมีน้ำใจ

374
พระพุทธศาสนา ม.4
หน่ วยการเรียนรู้ที่ 7 การบริหารจิตและการเจริญปัญญา
เรื่องที่ 2 การเจริญปัญญา (คิดแบบรู้เท่ าทันธรรมดา)
5 การตรงต่อเวลา
รวม

ลงชือ่ .................................................... ผูป้ ระเมิน

................ /................ /................

เกณฑ์การให้คะแนน เกณฑ์การตัดสิ นคุณภาพ

ปฏิบตั หิ รือแสดงพฤติกรรมอย่าช่งสม่ำเสมอ
วงคะแนน ให้ ระดับ4คุณภาพ
คะแนน 18 - 20 ดีมาก
ปฏิบตั หิ รือแสดงพฤติกรรมบ่อยครั ง้
14 - 17 ให้ 3 คะแนน
ดี
ปฏิบตั หิ รือแสดงพฤติกรรมบางครั10ง้ - 13ให้ 2 คะแนน
พอใช้
ปฏิบตั หิ รือแสดงพฤติกรรมน้ อยครั ง้ า 10ให้
ต่ำกว่ 1 ปรัคะแนน
บปรุง

แบบประเมิ น คุณลักษณะอันพึงประสงค์
คำชี้แจง : ให้ ผูส้ อน สังเกตพฤติกรรมของนักเรียนในระหว่างเรียนและนอกเวลาเรียน แล้วขีด  ลงในช่อง
ทีต่ รงกับระดับคะแนน
คุณลักษณะ ระดับคะแนน
รายการประเมิ น
อันพึงประสงค์ด้าน 4 3 2 1
1. รักชาติ ศาสน์ 1.1 ยืนตรงเมือ่ ได้ยนิ เพลงชาติ ร้องเพลงชาติได้ และอธิบายความหมายของ
กษัตริ ย์ เพลงชาติ
1.2 ปฏิบตั ติ นตามสิทธิและหน้าทีข่ องนักเรียน
1.3 ให้ความร่วมมือ ร่วมใจ ในการทำงานกับสมาชิกในโรงเรียน
1.4 เข้าร่วมกิจกรรมและมีสว่ นร่วมในการจัดกิจกรรมทีส่ ร้างความสามัคคี
ปรองดอง และเป็ นประโยชน์ต่อโรงเรียนและชุมชน
1.5 เข้าร่วมกิจกรรมทางศาสนาทีต่ นนับถือ ปฏิบตั ติ นตามหลักของศาสนา
ตามโอกาส
1.6 เข้าร่วมกิจกรรมทีเ่ กีย่ วกับสถาบันพระมหากษัตริยต์ ามทีโ่ รงเรียนและ
ชุมชนจัดขึน้

375
พระพุทธศาสนา ม.4
หน่ วยการเรียนรู้ที่ 7 การบริหารจิตและการเจริญปัญญา
เรื่องที่ 2 การเจริญปัญญา (คิดแบบรู้เท่ าทันธรรมดา)
2. ซื่อสัตย์ สุจริ ต2.1 ให้ขอ้ มูลทีถ่ ูกต้อง และเป็ นจริง
2.2 ปฏิบตั ใิ นสิง่ ทีถ่ ูกต้อง ทำตามสัญญาทีต่ นให้ไว้กบั เพือ่ น พ่อแม่ หรือผู้
ปกครอง และครู
2.3 ปฏิบตั ติ นต่อผูอ้ ่นื ด้วยความซื่อตรง ไม่หาประโยชน์ในทางทีไ่ ม่ถูกต้อง
3. มีวินัย รับผิด 3.1 จัดกิจกรรมให้ผเู้ รียนฝึกปฏิบตั ติ ามข้อตกลง กฎเกณฑ์ ระเบียบ ข้อ
ชอบ บังคับของครอบครัว โรงเรียน ตรงต่อเวลาในการปฏิบตั กิ จิ กรรมต่างๆ
ในชีวติ ประจำวัน และรับผิดชอบในการทำงาน
4. ใฝ่ เรียนรู้ 4.1 แสวงหาข้อมูลจากแหล่งการเรียนรูต้ ่างๆ
4.2 มีการจดบันทึกความรูอ้ ย่างเป็ นระบบ
4.3 สรุปความรูไ้ ด้อย่างมีเหตุผล
5. อยู่อย่างพอเพียง 5.1 ใช้ทรัพย์สนิ ของตนเอง เช่น สิง่ ของ เครือ่ งใช้ ฯลฯ อย่างประหยัด คุม้ ค่า
และเก็บรักษาดูแลอย่างดี และใช้เวลาอย่างเหมาะสม
5.2 ใช้ทรัพยากรของส่วนรวมอย่างประหยัด คุม้ ค่า และเก็บรักษาดูแลอย่างดี
5.3 ปฏิบตั ติ นและตัดสินใจด้วยความรอบคอบ มีเหตุผล
5.4 ไม่เอาเปรียบผูอ้ ่นื และไม่ทำให้ผอู้ ่นื เดือดร้อน พร้อมให้อภัยเมือ่ ผูอ้ ่นื
กระทำผิดพลาด

376
พระพุทธศาสนา ม.4
หน่ วยการเรียนรู้ที่ 7 การบริหารจิตและการเจริญปัญญา
เรื่องที่ 2 การเจริญปัญญา (คิดแบบรู้เท่ าทันธรรมดา)

คุณลักษณะ ระดับคะแนน
รายการประเมิ น
อันพึงประสงค์ด้าน 4 3 2 1
5.5 วางแผนการเรียน การทำงานและการใช้ชวี ติ ประจำวันบนพืน้ ฐานของ
ความรู้ ข้อมูล ข่าวสาร
5.6 รูเ้ ท่าทันการเปลีย่ นแปลงทางสังคม และสภาพแวดล้อม ยอมรับและ
แบบบันทึกหลังแผนการสอน
ปรับตัว อยูร่ ว่ มกับผูอ้ ่นื ได้อย่างมีความสุข
6. มุ่งมันในการ
่ 6.1 เอาใจใส่ต่อการปฏิบตั หิ น้าทีท่ ไ่ี ด้รบั มอบหมาย
ทำงาน 6.2 ตัง้ ใจและรับผิดชอบในการทำงานให้สำเร็จ
6.3 ปรับปรุงและพัฒนาการทำงานอย่างรอบคอบ
6.4 ทุม่ เท ทำงาน อดทน ไม่ทอ้ ต่อปญั หาและอุปสรรค
6.5 พยายามแก้ปญั หาและอุปสรรคในการทำงานให้สำเร็จ
6.6 ชืน่ ชมผลงานความสำเร็จด้วยความภาคภูมใิ จ
7. รักความเป็ นไทย 7.1 มีจติ สำนึกในการอนุรกั ษ์วฒ ั นธรรมและภูมปิ ญั ญาไทย
7.2 เห็นคุณค่าและปฏิบตั ติ นตามวัฒนธรรมไทย
8. มีจิตสาธารณะ 8.1 รูจ้ กั ช่วยพ่อแม่ ผูป้ กครอง และครูทำงาน
8.2 อาสาทำงาน ช่วยคิด ช่วยทำ และแบ่งปนั สิง่ ของให้ผอู้ ่นื
8.3 รูจ้ กั การดูแล รักษาทรัพย์สมบัตแิ ละสิง่ แวดล้อมของห้องเรียน โรงเรียน
ชุมชน
8.4 เข้าร่วมกิจกรรมเพือ่ สังคมและสาธารณประโยชน์ของโรงเรียน

ลงชือ่ .................................................... ผูป้ ระเมิน

................ /................ /................

เกณฑ์การให้คะแนน เกณฑ์การตัดสิ นคุณภาพ

ปฏิบตั หิ รือแสดงพฤติกรรมอย่างสม่ำเสมอ ให้ 4 คะแนน ช่วงคะแนน ระดับคุณภาพ
ปฏิบตั หิ รือแสดงพฤติกรรมบ่อยครัง้ ให้ 3 คะแนน 104 - 124 ดีมาก
ปฏิบตั หิ รือแสดงพฤติกรรมบางครัง้ ให้ 2 คะแนน 183 - 103 ดี
ปฏิบตั หิ รือแสดงพฤติกรรมน้ อยครัง้ ให้ 1 คะแนน 62 - 82 พอใช้
ต่ำกว่า 62 ปรับปรุง

377
พระพุทธศาสนา ม.4
หน่ วยการเรียนรู้ที่ 7 การบริหารจิตและการเจริญปัญญา
เรื่องที่ 2 การเจริญปัญญา (คิดแบบรู้เท่ าทันธรรมดา)
Ÿ ด้านความรู้

Ÿ ด้านสมรรถนะสำคัญของผูเ้ รียน

Ÿ ด้านคุณลักษณะอันพึงประสงค์

Ÿ ด้านอื่นๆ (พฤติกรรมเด่น หรือพฤติกรรมทีม่ ปี ญั หาของนักเรียนเป็ นรายบุคคล (ถ้ามี))

Ÿ ปญั หา/อุปสรรค

Ÿ แนวทางการแก้ไข

ความเห็นของผูบ้ ริ หารสถานศึกษาหรือผูท้ ี่ได้รบั มอบหมาย

ข้อเสนอแนะ

ลงชือ่
( )
ตำแหน่ง

378
พระพุทธศาสนา ม.4