ÖLÇME TEKNİĞİ

BÖLÜM 6
Beller, Kaplan, Yılmaz

ÖLÇÜ ALETLERİ

Ölçülen büyüklüğün değerini ölçme anında gösteren ölçü aletleridir.

Şekil :3.1 Analog göstergeli ölçü aleti

Ampermetreler , voltmetreler , Ohm metreler bu gruba girerler. Ölçü aletine

uygulanan büyüklük kaldırılınca ölçü aleti genellikle sıfır değerine döner. Burada
genellikle ifadesi bilinçli kullanılmıştır çünkü Cosj metrelerde üzerinde enerji yokken
göstergenin nerede durduğu önemli değildir. Göstergeli ölçü aletlerinde bir skala
taksimatı birde skala üzerinde hareket eden bir gösterge bulunur. Bu tip ölçü
aletlerinin çalışması üç ayrı kuvvetin etkisi altında olmaktadır. Bu kuvvetler ; saptırma
kuvveti , kontrol kuvveti ve amortisman kuvvettir.

Saptırma kuvveti , bu kuvvete çalıştırıcı kuvvet de denilmektedir. Ölçülmek

istenen büyüklüğün gösterge üzerindeki yarattığı saptırma kuvvetidir. Miktarı
ölçülecek büyüklükle orantılıdır.
 ÖLÇME TEKNİĞİ Beller, Kaplan, Yılmaz

Kontrol kuvveti , saptırma kuvvetine karşı bir kuvvettir. Göstergenin sapma

miktarı iki kuvvetin farkı kadardır. Diğer bir deyişle göstergeyi sıfır değerinde tutmaya
çalışan kuvvettir. Bu kuvvet olmazsa gösterge ölçülen her büyüklük için sona kadar
sapar.

Göstergeli ölçü aletlerinde karşı kuvvet , iki şekilde oluşturulur.

1) Yaylar yardımıyla
2) Karşı ağırlıklar ile

Kontrol yayları genellikle spiral veya helis seklide sarmal yaylardır. Yayın bir ucu
gövdeye , diğer ucu ise göstergeye bağlıdır. Göstergenin sapmasını zorlaştıran bir
kuvvet oluşturur. Kontrol yay kuvveti , aletin doğruluk derecesi ile hassasiyetine de
etki ettiğinden bu kuvvetin miktarı ne kadar küçük olursa aletin doğruluk derecesi ve
hassasiyeti artar.

Şekil 3.2 Helezon yaylar

Bu yaylar, manyetik alandan etkilenmemeli ,deforme olmamalı , ısıdan

etkilenmemesi için yayın direnç, sıcaklık katsayıları küçük olmalıdır.

Gösterge b
Karşı ağırlıklar

Şekil 3.3

Karşı ağırlıklar , Kontrol kuvveti birbirine 90 derece aralıklarla göstergenin arka

kısmına doğru çıkarılan uçlara takılırlar. Şekil 2.3’te görüldüğü gibi a ağırlığı karşı
kuvveti , b ağırlığı ise göstergeyi dengede tutan ağırlıktır.

Bu ağırlıklar , aletin göstergesi sıfır noktasında iken hiçbir karşı kuvvet

meydana getirmeyecek şekilde tespit edilmişlerdir. Bu tip ölçü aletleriyle ölçme
yaparken ölçü aletinin duruş pozisyonuna dikkat edilmemelidir.

65
 ÖLÇME TEKNİĞİ Beller, Kaplan, Yılmaz

Amortisman ( sabitleyici ) Kuvvet , Göstergeli ölçü aletlerine ölçülecek büyüklük

uygulandığında aletin göstergesini ölçülen değer üzerinde durmasını sağlayan
kuvvettir. Bu kuvvet olmazsa ölçü aletinin göstergesi, göstermesi gereken değer
üzerinde hemen durmaz , ileri geri salınım yapar. Bunun sonucu olarak ölçülen
değerin okunmasını geciktirir , hatta imkansızlaştırır. Amortisman kuvvet göstergenin
hızlı hareketini önleyen yani frenleyen bir kuvvettir. Amortisman kuvvet de değişik
şekillerde oluşturulabilir.

1) Havalı
2) Fukolt frenli
3) Sıvılı amortisman kuvvet sistemi gibi değişik şekilleri vardır.

3.1 ELEKTRİK ÖLÇÜ ALETLERİNİN ÇALIŞMASI

Ölçü aletlerinin çalışmasını anlamak açısından elektromanyetik ölçü aletlerinden

yumuşak demir göbekli ölçü aletinin çalışmasını ve döner çerçeveli ölçü aletinin
çalışması örnek olarak anlatılacaktır. Şekil deki ölçü aletinin bobininde enerji yok
iken demir göbek yayın çekme kuvveti ile elektromıknatısın dışındadır. Yumuşak
demirin bağlı bulunduğu mile gösterge de bağlı olduğundan gösterge skalada 0
değerini gösterecektir.

Bobine enerji verildiğinde, bobinden geçen akımla orantılı olacak şekilde

mıknatıslanma meydana gelecektir. Mıknatıs yumuşak demirden yapılmış nüveyi
aşağı doğru çeker. Demir göbek ile birlikte gösterge de aşağı doğru hareket eder.
Çekme miktarı mıknatıslanma etkisi yani bobinden geçen akımla orantılı olduğundan
devreden geçen akımın büyüklüğüne bağlı olarak sapma olacaktır. Burada yay karşı
kuvvettir. İki görevi vardır. 1- Bobinden geçen büyüklük kadar sapmayı sağlamak için
karşı kuvvet oluşturmak. 2- Bobinden akım kesilince göstergeyi 0 noktasına
getirmektir. Hem doğru akımda hem de alternatif akım ölçümlerinde kullanılır.

66
 ÖLÇME TEKNİĞİ Beller, Kaplan, Yılmaz

K yay

Yumuşak Gösterge

taksimati
demir

Skala
Mıknatıs
bobini

Şekil : 3.4 Yumuşak demir göbekli ölçü aleti

Ölçü aletleri üzerinde bulunan semboller, ölçü aletinin çalışma prensibini, hangi
akımda kullanılacağını, aletin imalat hatasını yada hata sınıfını, kullanım esnasındaki
duruş pozisyonu, yalıtım test gerilimi gibi bilgileri ifade etmektedir.

67
ÖLÇME TEKNİĞİ Beller, Kaplan, Yılmaz

68