΢ΣΑΤΡΟ΢ ΢Σ.

΢ΣΑΦΤΛΑΚΖ΢

Ο ΕΜΥΤΛΙΟ΢ ΣΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Ο ΚΑΣΑ΢ΣΡΟΥΙΚΟ΢ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗ΢ΙΑΚΟ΢ ΠΟΛΕΜΟ΢
ΚΑΙ ΣΟ ΣΕΛΟ΢ ΣΟΤ ΦΡΤ΢ΟΤ ΑΙΩΝΑ

Πηγέρ:
Θξτκτδίδξτ: Ιςσξπίαι
Ξεμξυώμσξρ: Ελλημικά

ΑΘΗΝΑ 2016

[1]
[2]
 Σσξτρ Έλλημερ, οξτ ςε όλη σηρ
διάπκεια σηρ μακπαίψμηρ ιςσξπίαρ σξτρ,
βπίςκξμσαι φψπιςμέμξι ςε αμσίοαλερ
οαπασάνειρ.

[3]
Έλλημερ μα μσξτυεκάμε Έλλημερ;

(Ο Θαλάζεο Βέγγνο, ζηελ ηαηλία ηνπ

Παληειή Βνύιγαξε «Φπρή βαζηά»)

[4]
 ΠΙΝΑΚΑ΢ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΔΙ΢ΑΓΩΓΗ………………………………………………..………………. 11
ΟΙ ΜΔΓΑΛΟΙ Ι΢ΣΟΡΙΚΟΙ………………………………………..……… 17
Ο ΔΛΛΗΝΙ΢ΜΟ΢ ΠΡΙΝ ΣΗΝ ΢ΤΓΚΡΟΤ΢Η…………………………… 24
- Οη Μεδηθνί Πόιεκνη………………………………………………. 24
- Η Αζελατθή ΢πκκαρία, ν Πεξηθιήο θαη ν Υξπζνύο Αηώλ..….. 33
- Σα κεγάια έξγα, ε Αζπαζία θαη νη δίθεο………………..……. 47
- Ο Πξώηνο Πεινπνλλεζηαθόο πόιεκνο (460-445)………....... 64
- Οη δπν κεγάιεο αληηκαρόκελεο δπλάκεηο………………………. 70
Η ΑΘΗΝΑ…………………………………………………………… 70
Η ΢ΠΑΡΣΗ…………………………………………………………. 77
Θοσκσδίδοσ: Ιζηορίαι…………………………………………. 87
Βηβιίν Α’………………………………………………………………….. 91
Αξραηνινγία – Μίλσο - Σξσηθόο πόιεκνο – Μεηαλαζηεύζεηο – Αθκή ηεο
Κνξίλζνπ - Μεδηθνί Πόιεκνη - Αληαγσληζκόο Αζήλαο-΢πάξηεο - Ο
Θνπθπδίδεο σο ηζηνξηθόο – Δπίδακλνο – Πνηίδαηα – Κόξηλζνο θαη
ζύκκαρνη θαηεγνξνύλ ηελ Αζήλα– Η Αζήλα κεγάιε λαπηηθή δύλακε –
Μαθξά Σείρε – Ο Πξώηνο Πεινπνλλεζηαθόο Πόιεκνο - Κπιώλεην Άγνο
– Σα άγε ηνπ Σαηλάξνπ θαη ηεο Υαιθηνίθνπ Αζελάο – Σν ηέινο ηνπ
Παπζαλία – Σν ηέινο ηνπ Θεκηζηνθιή – Σειεζίγξαθν ηεο ΢πάξηεο
ζηελ Αζήλα – Αγόξεπζε ηνπ Πεξηθιή – Κήξπμε ηνπ πνιέκνπ
Βηβιίν Β’………………………………………………………………….. 110
Οη Θεβαίνη εηζβάιινπλ ζηηο Πιαηαηέο – Οη ζύκκαρνη ησλ δπν πιεπξώλ
– ΢πγθέληξσζε ησλ Πεινπνλλεζίσλ ζηνλ Ιζζκό – Οκηιία ηνπ Πεξηθιή
γηα ηελ πνιηηηθή ηεο Αζήλαο – ΢πγθέληξσζε ηνπ πιεζπζκνύ ηεο
ππαίζξνπ ζηελ πόιε ηεο Αζήλαο – Οη Πεινπνλλήζηνη εηζβάιινπλ ζηελ
Αηηηθή – Οη Αζελαίνη εθηνπίδνπλ ηνπο Αηγηλήηεο – Δηζβνιή ησλ
Αζελαίσλ ζηα Μέγαξα - Ο Δπηηάθηνο ηνπ Πεξηθιή - Νέα εηζβνιή ησλ
Πεινπνλλεζίσλ ζηελ Αηηηθή – Ο ινηκόο - Δπηδξνκή ησλ Αζελαίσλ
ζηελ Πεινπόλλεζν - Ο ηειεπηαίνο ιόγνο ηνπ Πεξηθιή - Οη Αζελαίνη
απνθαζίδνπλ ηε ζπλέρηζε ηνπ πνιέκνπ – Θάλαηνο ηνπ Πεξηθιή -
΢ύιιεςε θαη εθηέιεζε έμη Πεινπνλλεζίσλ πξέζβεσλ - Σα ηειεπηαία
γεγνλόηα ηνπ 2νπ έηνπο ηνπ πνιέκνπ - Δθζηξαηεία ησλ Λαθεδαηκνλίσλ θαη
πνιηνξθία ησλ Πιαηαηώλ - Ήηηα ησλ Αζελαίσλ ζηε Θξάθε – Δπηδξνκή
[5]
ησλ Πεινπνλλεζίσλ ζηελ Αθαξλαλία – Λόγνη ησλ εγεηώλ ησλ δπν
ζηόισλ – Νίθεο ησλ Αζελαίσλ ζηε ζάιαζζα - Απόπεηξα ησλ
Πεινπνλλεζίσλ λα θαηαιάβνπλ ην ιηκάλη ηνπ Πεηξαηά - Ο ΢ηηάιθεο
θαη νη Θξάθεο θαηά ησλ Μαθεδόλσλ ηνπ Πεξδίθθα - Οη Αζελαίνη
ζηελ Αθαξλαλία
Βηβιίν Γ’…………………………………………………………………… 140
Σξίηε εηζβνιή ησλ Λαθεδαηκνλίσλ ζηελ Αηηηθή – Δπαλάζηαζε ηεο
Μπηηιήλεο θαη αληίδξαζε ηεο Αζήλαο – Απνηπρεκέλε εθζηξαηεία
Αζελαίσλ ζηε Λεπθάδα – Η Μπηηιήλε δεθηή ζηελ Πεινπνλλεζηαθή
΢πκκαρία - Δπίδεημε ηεο λαπηηθήο δύλακεο ηεο Αζήλαο – Πνιηνξθία
ηεο Μπηηιήλεο – Έθηαθηε θνξνινγία ησλ ζπκκάρσλ ηεο Αζήλαο – Η
πνιηνξθία ησλ Πιαηαηώλ από ηνπο Πεινπνλλήζηνπο ζπλερίδεηαη –
Η Έμνδνο ησλ πνιηνξθεκέλσλ - Νέα εηζβνιή ησλ Πεινπνλλεζίσλ
ζηελ Αηηηθή – ΢πλζεθνιόγεζε ηεο Μπηηιήλεο - Καζπζηεξεκέλε βνήζεηα
ησλ Λαθεδαηκνλίσλ – Γηρνγλσκία ησλ Αζελαίσλ γηα ηελ ηύρε ησλ
Μπηηιελαίσλ – Λόγνη ησλ πνιηηηθώλ ηεο Αζήλαο – Οξηζηηθή απόθαζε
Σεο Δθθιεζίαο ηνπ δήκνπ γηα ηελ εθηέιεζε κόλν ησλ πξσηαηηίσλ –
Καηάιεςε ηνπ λεζηνύ Μηλώα από ηνπο Αζελαίνπο - Παξάδνζε ησλ
Πιαηαηώλ – Γίθε κε απνινγία ησλ Πιαηαηαίσλ θαη θαηεγνξεηήξην ησλ
Θεβαίσλ – Δθηέιεζε ησλ Πιαηαηαίσλ - Δκθύιηνο πόιεκνο ησλ
Κεξθπξαίσλ θαη αλάκημε ησλ εκπνιέκσλ – Άγξηα ζθαγή ησλ νιηγαξρηθώλ
- Πξώηε εθζηξαηεία ησλ Αζελαίσλ ζηε ΢ηθειία – Δπαλεκθάληζε ηνπ
ινηκνύ ζηελ Αζήλα –΢εηζκνί ζηελ Λαθσλία – Δθζηξαηείεο ησλ Αζελαίσλ
κε λίθεο θαη ήηηεο – Καζαξκόο ηεο Γήινπ – Δθζηξαηεία θαη ήηηα ησλ
Λαθεδαηκνλίσλ ζηελ Αθαξλαλία – Δπηρεηξήζεηο ησλ Αζελαίσλ ζηε
΢ηθειία - Έθξεμε ηεο Αίηλαο
Βηβιίν Γ’…………………………………………………………………… 175
Οη επηρεηξήζεηο ζηε ΢ηθειία – Νέα επηδξνκή ησλ Πεινπνλλεζίσλ ζηελ
Αηηηθή – Καηάιεςε ηεο Πύινπ από ηνπο Αζελαίνπο θαη ήηηα ησλ
Λαθεδαηκνλίσλ - Αλαθσρή Αζήλαο θαη ΢πάξηεο – Οη ΢παξηηάηεο
πξνηείλνπλ παύζε ηνπ πνιέκνπ – Οη Αζελαίνη πείζνληαη από ηνλ Κιέσλα
λα ζπλερίζνπλ ηνλ πόιεκν - Οη επηρεηξήζεηο ζηε ΢ηθειία – Ο πόιεκνο
ζηελ Πύιν ζπλερίδεηαη - Δπηθεθαιήο ησλ Αζελαίσλ ν Κιέσλ – Οη
Λαθεδαηκόληνη παξαδίδνληαη - Οη Αζελαίνη εθζηξαηεύνπλ ζηελ Κνξηλζία –
Σέινο ηνπ εκθπιίνπ ζηελ Κέξθπξα – Οη Αζελαίνη ζπιιακβάλνπλ Πέξζε
απεζηαικέλν πξνο ηε ΢πάξηε – Οη Αζελαίνη θαηαιακβάλνπλ ηα Κύζεξα –
Λεειαζία ησλ παξαιίσλ ηεο Λαθσλίαο – Οη ζηθειηθέο πόιεηο ζπκθσλνύλ
εηξήλε – Οη Αζελαίνη γπξίδνπλ από ηε ΢ηθειία - ΢πγθξνύζεηο ζηα Μέγαξα
- Οη Αζελαίνη ζρεδηάδνπλ εηζβνιή ζηε Βνησηία θαη νρπξώλνπλ ην
Γήιην – Οη Βνησηνί ζηελ Σαλάγξα – Ήηηα ησλ Αζελαίσλ ζην Γήιην -
[6]
Δθζηξαηεία ηνπ Βξαζίδα ζηε Υαιθηδηθή – Η Άθαλζνο θαη ηα
΢ηάγεηξα απνζηαηνύλ από ηελ Αζήλα - Οη Λαθεδαηκόληνη
θαηαιακβάλνπλ ηελ Ακθίπνιε – Δπηηπρίεο ηνπ Βξαζίδα θαη ζηε
Υαιθηδηθή - Δηήζηα αλαθσρή Αζήλαο-΢πάξηεο – Σα πνιεκηθά γεγνλόηα
ζηε Μαθεδνλία – ΢πλζεθνιόγεζε ηνπ Πεξδίθθα κε ηνπο Αζελαίνπο –
Πνιεκηθά γεγνλόηα ζηε Βνησηία θαη Πεινπόλλεζν – Ο Βξαζίδαο
επηρεηξεί θαηάιεςε ηεο Πνηίδαηαο
Βηβιίν Δ’………………………………………………………………….. 205
Οη Αζελαίνη εθηνπίδνπλ ηνπο Γειίνπο – Ο Κιέσλ ζηε Μαθεδνλία –
Ο Βξαζίδαο ζηελ Ακθίπνιε – Μάρε Αζελαίσλ θαη Λαθεδαηκνλίσλ
ζηελ Ακθίπνιε - Θάλαηνο ησλ δπν εγεηώλ - Οη εκπόιεκνη
δηαπξαγκαηεύνληαη εηξήλε γηα 50 ρξόληα – Σν θείκελν ηεο Νηθηείνπ
ζπλζήθεο εηξήλεο – ΢πκκαρία Αζελαίσλ θαη Λαθεδαηκνλίσλ – Σέινο
ηνπ δεθαεηνύο πνιέκνπ – Ο Θνπθπδίδεο γηα ηελ δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ
– Οη Αξγείνη επηδηώθνπλ ζπκκαρία κε όιεο ηηο πόιεηο εθηόο Αζήλαο
θαη ΢πάξηεο – Με ην Άξγνο, ε Κόξηλζνο θαη ε Ηιεία – Καρππνςία
κεηαμύ Αζελαίσλ θαη Λαθεδαηκνλίσλ- Οη Αζελαίνη ζπκκαρνύλ κε ην
Άξγνο – Οη Λαθεδαηκόληνη απνθιείνληαη από ηνπο Οιπκπηαθνύο ηνπ
420 - Ο Αιθηβηάδεο πείζεη ηνπο Παηξηλνύο λα ρηίζνπλ ηείρνο – Πόιεκνο
Άξγνπο θαη Δπηδαύξνπ – Οη Λαθεδαηκόληνη βνεζνύλ ηελ Δπίδαπξν –
Αλαθσρή Λαθεδαηκνλίσλ θαη Αξγείσλ – Οη Αξγείνη θαηά ηεο Σεγέαο
– Ήηηα ησλ Αξγείσλ ζε κάρε κε ηνπο Λαθεδαηκόληνπο ζηε Μαληηλεία
– ΢πλζήθε εηξήλεο κεηαμύ Άξγνπο θαη ΢πάξηεο - ΢πκκαρία Μαληηλείαο
θαη ΢πάξηεο - Οη Αξγείνη δεκνθξαηηθνί θεξδίδνπλ μαλά ηελ εμνπζία
– Δθζηξαηεία Λαθεδαηκνλίσλ θαηά ηνπ Άξγνπο – Οη Αζελαίνη
εθζηξαηεύνπλ θαηά ηεο Μήινπ – Μηλίων Διάλογος - Η θαηάιεςε ηνπ
λεζηνύ θαη ε εμόλησζε ησλ θαηνίθσλ
Βηβιίν ΢Σ’………………………………………………………………… 235
Οη Αζελαίνη ζρεδηάδνπλ ηελ θαηάθηεζε ηεο ΢ηθειίαο – Η ηζηνξία ηεο
΢ηθειίαο θαη ησλ εθεί ειιεληθώλ απνηθηώλ – Η Έγεζηα δεηά ηελ βνήζεηα
ηεο Αζήλαο - Οη Λαθεδαηκόληνη ζηελ Αξγνιίδα – Οη Αζελαίνη ζηε
Μαθεδνλία - Οη Αζελαίνη ςεθίδνπλ ηελ εθζηξαηεία – Λόγνο ηνπ Νηθία
θαηά ηεο εθζηξαηείαο – Λόγνο ηνπ Αιθηβηάδε ππέξ ηεο εθζηξαηείαο
– Λόγνο ηνπ Νηθία γηα ηηο ζηξαηησηηθέο δπλάκεηο – Πξνεηνηκαζία
ηεο εθζηξαηείαο – Αθξσηεξηαζκόο ησλ Δξκώλ – Σν αζελατθό
εθζηξαηεπηηθό ζώκα μεθηλά γηα ηε ΢ηθειία - ΢πλέιεπζε ησλ ΢πξαθνύζησλ
θαη ιόγνη Δξκνθξάηε & Αζελαγόξα – Ο αζελατθόο ζηόινο ζηελ Κέξθπξα
θαη ζην Ρήγην – Οη ΢πξαθνύζηνη εηνηκάδνληαη λα ακπλζνύλ - Η Έγεζηα
δελ έρεη ηα ρξήκαηα – ΢πκβνύιην ησλ Αζελαίσλ ζηξαηεγώλ – Αλάθιεζε
ηνπ Αιθηβηάδε γηα ηελ ππόζεζε ησλ Δξκώλ – Οη Πεηζηζηξαηίδεο –
[7]
Ο Αιθηβηάδεο ζηελ Πεινπόλλεζν - Κηλήζεηο ηνπ αζελατθνύ ζηόινπ –
Μάρε Αζελαίσλ θαη ΢πξαθνύζησλ – Οη ΢πξαθνύζηνη δεηνύλ βνήζεηα
από Κόξηλζν θαη ΢πάξηε – Γηακάρε γηα ηνλ πξνζεηαηξηζκό ηεο
Κακάξηλαο – Η Κόξηλζνο ζα βνεζήζεη ηηο ΢πξαθνύζεο – Ο
Αιθηβηάδεο παξνηξύλεη ηνπο Λαθεδαηκόληνπο λα βνεζήζνπλ ηηο
΢πξαθνύζεο – Οη Λαθεδαηκόληνη ζηέιλνπλ ζηξαηό ζηε ΢ηθειία – Οη
Αζελαίνη ζηέιλνπλ ρξήκαηα θαη ηππηθό - Αςηκαρίεο ησλ Αζελαίσλ
ζηε ΢ηθειία – Μάρεο Αζελαίσλ θαη ΢πξαθνύζησλ – Ο Γύιηππνο ζηελ
Ιηαιία – Οη Λαθεδαηκόληνη εηζβάιινπλ ζηελ Αξγνιίδα
Βηβιίν Ε’………………………………………………………………….. 265
Ο Γύιηππνο ζηηο ΢πξαθνύζεο – Μηθξέο ζπκπινθέο ησλ αληηπάισλ – Οη
΢πξαθνύζηνη εληζρύνληαη – Δθζηξαηεία ησλ Αζελαίσλ ζηελ Ακθίπνιε -
Δπηζηνιή ηνπ Νηθία ζηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ – Οη Αζελαίνη εληζρύνπλ
ην εθζηξαηεπηηθό ζώκα – Οη Λαθεδαηκόληνη εηζβάιινπλ ζηελ Αηηηθή –
Αζελατθέο εληζρύζεηο ζηε ΢ηθειία – Οη ΢πξαθνύζηνη εηνηκάδνπλ ζηόιν –
Μάρεο θαη λαπκαρίεο ζηε ΢ηθειία – Άθημε ησλ αζελατθώλ εληζρύζεσλ –
Δπηζέζεηο ησλ ΢πξαθνύζησλ θαη ήηηεο ησλ Αζελαίσλ – Οη Αζελαίνη
απνγνεηεύνληαη – Οη δπλάκεηο ησλ δπν εκπνιέκσλ – Οη ΢πξαθνύζηνη
θιείλνπλ ην ιηκάλη – ΢πκβνύιην ησλ Αζελαίσλ – Οκηιία ηνπ Νηθία πξνο
ηνπο Αζελαίνπο – Οκηιία ηνπ Γύιηππνπ πξνο ηνπο ΢πξαθνύζηνπο –
Ναπκαρία θαη ήηηα ησλ Αζελαίσλ - Οη Αζελαίνη αλαρσξνύλ από ηελ
ζηεξηά - Οη ΢πξαθνύζηνη θπθιώλνπλ ηα ηκήκαηα ηνπ Νηθία θαη ηνπ
Γεκνζζέλε θαη ηα αλαγθάδνπλ λα παξαδνζνύλ – Δθηέιεζε ησλ δπν
Αζελαίσλ ζηξαηεγώλ – Άγξηα κεηαρείξηζε ησλ Αζελαίσλ αηρκαιώησλ –
Κξηηηθή γηα ηε ζηθειηθή εθζηξαηεία
Βηβιίν Ζ’………………………………………………………………….. 287
Η Αζήλα κεηά ηελ θαηαζηξνθή ζηε ΢ηθειία – Οη Λαθεδαηκόληνη θαη νη
Αζελαίνη λαππεγνύλ λένπο ζηόινπο – Απνζηαζία ζπκκάρσλ ηεο
Αζήλαο – Οη Πέξζεο αλακεηγλύνληαη ζηα ειιεληθά πξάγκαηα – Οη
Λαθεδαηκόληνη θαη νη Αζελαίνη γηα ηελ απνζηαζία ηεο Υίνπ – Ο
Αιθηβηάδεο πείζεη ηε ΢πάξηε λα ζηείιεη ζηξαηό ζηελ Ισλία – Η Υίνο θαη
άιιεο πόιεηο ηεο Ισλίαο απνζηαηνύλ – ΢πκκαρία ΢πάξηεο θαη Πεξζίαο
– ΢πκπινθέο ζηελ Ισλία θαη ην Αηγαίν – Νέα ζπκκαρία ΢πάξηεο θαη
Πεξζίαο – Η Ρόδνο πξνζρσξεί ζηνπο Πεινπνλλήζηνπο - Ο Αιθηβηάδεο
θαηαθεύγεη ζηνπο Πέξζεο – Δπηζπκία ηνπ Αιθηβηάδε γηα επηζηξνθή ζηελ
Αζήλα – Σξίηε ζπκκαρία Λαθεδαηκνλίσλ θαη Πεξζώλ – Αλαηξνπή ηεο
Γεκνθξαηίαο ζηελ Αζήλα - ΢πλερείο ζπγθξνύζεηο ζην βόξεην Αηγαίν –
Αλαηξνπή ηεο Γεκνθξαηίαο ζηελ Αζήλα – Δπηβνιή ηεο ηπξαλλίδαο ησλ
Σεηξαθνζίσλ – Οη νιηγαξρηθνί δεηνύλ εηξήλε από ηνλ Άγη –
Πξαμηθόπεκα ησλ Αζελαίσλ δεκνθξαηηθώλ ζηξαηησηηθώλ ζηε ΢άκν –
[8]
Νίθεο ησλ Αζελαίσλ ζηελ Άβπδν θαη ηελ Κύδηθν – Καηάξξεπζε
ηεο ηπξαλλίδαο ησλ Σεηξαθνζίσλ.
Ξενοθώνηος: Ελληνικά……………………………………… 309
Βηβιίν 1ν ………………………………………………………………….. 311
Ο Αιθηβηάδεο ζηελ Αζήλα - Δθιέγεηαη αξρηζηξάηεγνο - Ο Λύζαλδξνο
ζπλαληά ηνλ Κύξν – Οη Πέξζεο ρξεκαηνδνηνύλ ηνλ ζηόιν ησλ
Πεινπνλλεζίσλ – Ο Λύζαλδξνο αλαλεώλεη ην ζηόιν ηνπ – Ήηηα ησλ
Αζελαίσλ ζην Νόηην – Καζαίξεζε ηνπ Αιθηβηάδε - Ο Καιιηθξαηίδαο
αξρεγόο ηνπ ζπαξηηαηηθνύ ζηόινπ – Πνιηνξθία ηνπ αζελατθνύ ζηόινπ
ζηε Μπηηιήλε – Οη Αζελαίνη ζπγθξνηνύλ κεγάιν ζηόιν – Η λαπκαρία
ζηηο Αξγηλνύζεο – Νίθε ησλ Αζελαίσλ θαη ζάλαηνο ηνπ Καιιηθξαηίδα
– Οη ζηξαηεγνί θαηεγνξνύληαη όηη δελ κάδεςαλ ηνπο λαπαγνύο - Γίθε
ησλ ζηξαηεγώλ θαη θαηαδίθε ηνπο ζάλαην - Νέα πξόηαζε ησλ
Λαθεδαηκνλίσλ γηα εηξήλε απνξξίπηεηαη από ηνπο Αζελαίνπο
Βηβιίν 2ν …………………………………………………………………. 323
Οη Λαθεδαηκόληνη ζξηακβεύνπλ ζηνπο Αηγόο Πνηακνύο – ΢πληξηβή ηνπ
αζελατθνύ ζηόινπ - Θξήλνο ζηελ Αζήλα γηα ηελ θαηαζηξνθή –
Πνιηνξθία θαη ζπλζεθνιόγεζε ηεο Αζήλαο - ΢πλζεθνιόγεζε ηεο ΢άκνπ
– Ο Λύζαλδξνο επηζηξέθεη ζηε ΢πάξηε – Οη Σξηάθνληα Σύξαλλνη ζηελ
Αζήλα – Γησγκνί θαη εθηειέζεηο ησλ δεκνθξαηηθώλ - Παξσδία δίθεο ηνπ
Θεξακέλε – Απνινγία, θαηαδίθε θαη εθηέιεζε ηνπ Θεξακέλε – Οη
δεκνθξαηηθνί θαηαιακβάλνπλ ηε Φπιή θαη ληθνύλ ζην ιηκάλη ηεο
Μνπληρίαο – Οη Γέθα αληηθαζηζηνύλ ηνπο Σξηάθνληα – Δπέκβαζε ηνπ
Λύζαλδξνπ ππέξ ησλ νιηγαξρηθώλ – Δηζβνιή ηνπ βαζηιηά ηεο ΢πάξηεο
Παπζαλία – ΢πκθηιίσζε ησλ Αζελαίσλ – Απνθαηάζηαζε ηεο
Γεκνθξαηίαο ζηελ Αζήλα.
ΔΠΙΛΟΓΟ΢……………………………………………………………….. 341

[9]
Πάπσρος με απόζπαζμα από ηο
έργο ηοσ Θοσκσδίδη «Θζηορίαι»

[10]
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληφάδευ Ἀσιλῆορ

οὐλομένην, ἣ μςπί᾿ Ἀσαιοῖρ ἄλγε᾿ ἔθηκε,
πολλὰρ δ᾿ ἰθθίμοςρ τςσὰρ Ἄφδι πποΐατεν
ἡπώυν, αὐηοὺρ δὲ ἑλώπια ηεῦσε κύνεζζιν
οἰυνοῖζί ηε πᾶζι· Διὸρ δ᾿ ἐηελείεηο βοςλή,
ἐξ οὗ δὴ ηὰ ππῶηα διαζηήηην ἐπίζανηε
Ἀηπεΐδηρ ηε ἄναξ ἀνδπῶν καὶ δῖορ Ἀσιλλεύρ.
(Ομήροσ Θλιάδα- Ραψωδία Α’)

Τη μάνηηα, θεά, ηπαγούδα μαρ ηος ξακοςζηού Ασιλλέα,

ανάθεμα ηη, πίκπερ πος 'δυκε ζηοςρ Ασαιούρ πεπίζζιερ
και πλήθορ ανηπειυμένερ έζηειλε τςσέρ ζηον Άδη κάηυ
παλικαπιών, ζηοςρ ζκύλοςρ πίσνονηαρ να θάνε ηα κοπμιά ηοςρ
και ζηα όπνια ολούθε — έηζι ηο θέληζε να γίνει ηόηε ο Δίαρ—
απ ηη ζηιγμή πος ππυηοπιάζηηκαν και σώπιζαν οι δςο ηοςρ
ηος Αηπέα ο γιορ ο ζηπαηοκπάηοπαρ κι ο μέγαρ Ασιλλέαρ.
(μεηάθραζη Καζανηζάκη-Κακριδή)

Σν παξαπάλσ απόζπαζκα από ηελ Ιλιάδα ηνπ Οκήξνπ, πνπ

ελώ κελ εμηζηνξεί ηελ κπζηθή ηζηνξία ηνπ Σξσηθνύ Πνιέκνπ,
από ηελ άιιε αλαδεηθλύεη ηελ πξώηε θαηαγεγξακκέλε
αληηπαιόηεηα κεηαμύ δπν θνξπθαίσλ εγεκόλσλ θαη εγεηώλ ηνπ
εθζηξαηεπηηθνύ ζώκαηνο ησλ Διιήλσλ (Αραηώλ), ηνπ
Αγακέκλνλα θαη ηνπ Αρηιιέα. Η Ιλιάδα έλα από ηα δύν κεγάια
έπε πνπ γξάθηεθαλ από ηνλ Όκεξν, απνηειείηαη από 16.000
ζηίρνπο πνπ ηζηνξνύλ ηηο ηειεπηαίεο απνθαζηζηηθέο εκέξεο ηνπ
δεθαεηνύο πνιέκνπ ηεο Σξνίαο. Σν άιιν έπνο ηνπ Οκήξνπ είλαη
ε Οδύζζεια, πνπ απνηειείηαη από 12.000 ζηίρνπο θαη
πεξηγξάθεη ηηο δεθαεηείο πεξηπιαλήζεηο ηνπ βαζηιηά ηεο Ιζάθεο
Οδπζζέα

[11]
ζηνλ πεξηπεηεηώδε δξόκν ηεο επηζηξνθήο ηνπ ζηελ παηξίδα
κεηά ηνλ πόιεκν.
Γελ έρεη ζεκαζία πιένλ αλ απηόο ν πόιεκνο έγηλε όπσο ηνλ
δηεγείηαη ν Όκεξνο. Ξέξνπκε όηη πξάγκαηη έγηλε έλαο πόιεκνο,
όηη ε πόιε ηεο Σξνίαο θαηαζηξάθεθε νινθιεξσηηθά, αιιά όια
ηα άιια πνπ πεξηγξάθνληαη σο γεγνλόηα ζην έπνο απηό, είλαη
ππνζεηηθά, είλαη κύζνη. ΢ηελ πξαγκαηηθόηεηα απηόο ήηαλ έλαο
πόιεκνο – θπξίσο ησλ Μπθελαίσλ – θαη ηα θείκελα απηά
γξάθηεθαλ κεηά ηελ θαηάξξεπζε ηνπ Μπθελατθνύ πνιηηηζκνύ.
Όκσο, νη Έιιελεο αηζζάλζεθαλ όηη, γηα πξώηε θνξά ζηελ
ηζηνξία ηνπο, ήηαλ ελσκέλνη ζαλ έλα εληαίν ζύλνιν κε έλα θνηλό
ζθνπό. Δίραλ θνηλή γιώζζα, θνηλή ζξεζθεία, θνηλή κπζνινγία
θαη θνηλά έζηκα θαη παξαδόζεηο.
Απηή ε ελόηεηα ηνπο έδσζε ην αίζζεκα ηεο εζληθήο θαη
πνιηηηζηηθήο
ηαπηόηεηαο,
παξά ην γεγνλόο
όηη νη αξρεγνί
ηνπο (βαζηιείο ή
ηύξαλλνη)
εθπξνζσπνύζαλ
αλεμάξηεηεο
πόιεηο-θξάηε.

Οη ήξσεο ηνπ Σξσηθνύ Πνιέκνπ

Γελ ρξεηάδνληαη πνιιά ιόγηα γηα λα πεξηγξάςεη θάπνηνο ηα

δεηλά πνπ επηθέξεη έλαο πόιεκνο, ηα έρνπλ δήζεη ζην πεηζί
ηνπο όζνη έδεζαλ θάπνηνλ από ηνπο ηειεπηαίνπο πνιέκνπο.
Απηά ηα δεηλά είλαη ζπλήζσο πνιύ πην θαηαζηξνθηθά όηαλ ν
πόιεκνο είλαη εκθύιηνο. Οη πόιεκνη κεηαμύ δπν κεξώλ πνπ
αλήθνπλ ζην ίδην έζλνο ή θπιή είλαη πάληα αηκαηεξνί θαη ν
ληθεηήο δελ δηζηάδεη λα ηαπεηλώζεη ή λα εμαθαλίζεη ηνλ
εηηεκέλν.

[12]
 Δθηόο ηνπ Πεινπνλλεζηαθνύ (εκθύιηνπ) πνιέκνπ, πνπ
απνηειεί θαη ην ζέκα ηνπ παξόληνο πνλήκαηνο, ε ηζηνξία έρεη
θαηαγξάςεη δεθάδεο πεξηπηώζεηο εκθύιησλ ζπξξάμεσλ ζηηο
νπνίεο νη αληίπαινη (πνιίηεο ηεο ίδηαο θπιήο, εζλόηεηαο ή
θξάηνπο) πνιέκεζαλ κε κίζνο ν έλαο ηνλ άιιν θαη νη πξάμεηο
ηνπο ραξαθηεξίδνληαη από αγξηόηεηεο, σκή βία θαη
αδηθαηνιόγεηε ζθιεξόηεηα. Αο ζπκεζνύκε ηνπο πνιινύο
πνιέκνπο κεηαμύ ησλ ειιεληθώλ πόιεσλ, ηνπο εκθύιηνπο ησλ
Ρσκαίσλ (Μάξηνο-΢ύιιαο, Καίζαξαο-Πνκπήηνο, Οθηαβηαλόο-
Αληώληνο θιπ), ηνλ αγγιηθό πόιεκν ησλ Ρόδσλ (1455-87), ηνλ
ακεξηθαληθό εκθύιην (1861-65), ηνλ ξσζηθό κεηαμύ Κόθθηλσλ
θαη Λεπθώλ (1917-23) ηνλ ηζπαληθό (1936-39), ηνλ ειιεληθό
(1946-49), ηνλ θνξεαηηθό (1950-53), ηνλ βηεηλακηθό (1965-75)
θαη ηνπο πξόζθαηνπο εκθύιηνπο ζηνλ Λίβαλν, ηε Βνζλία, ην
΢νπδάλ, ηε ΢πξία θαη αιινύ.
Πηζηεύσ όηη δηαρξνληθά, νη Έιιελεο, σο θπιεηηθή ή θαη
θξαηηθή ππόζηαζε, έρνπλ ηελ παγθόζκηα πξσηηά ζε εκθπιίνπο
πνιέκνπο θαη ζε εζληθνύο ή πνιηηηθνύο δηραζκνύο. Αλ θαη είλαη
πνιπθνξεκέλν, ζα έιεγα όηη ν δηραζκόο βξίζθεηαη ζην DNA
ηνπο. Παξαθάησ θαηαγξάθνληαη νη πην γλσζηνί εκθύιηνη
πόιεκνη θαη εζληθνί δηραζκνί ηεο αξραίαο, βπδαληηλήο θαη
ζύγρξνλεο ειιεληθήο ηζηνξίαο:

ΑΡΦΑΘΟΤΗΤΑ
- 8νο αηώλαο: Λειάληηνο πόιεκνο: Χαιθηδαίνη θαηά Δξεηξηαίσλ
γηα ηελ δηεθδίθεζε ηνπ Λειάληηνπ πεδίνπ. Απνηέιεζκα ε
θαηαζηξνθή θαη παξαθκή ησλ δπν απηώλ πόιεσλ ηεο
Δύβνηαο.
- 743-724: Πξώηνο Μεζζεληαθόο πόιεκνο: ΢παξηηάηεο θαηά
Μεζζελίσλ.
- 685-668: Γεύηεξνο Μεζζεληαθόο πόιεκνο: ΢παξηηάηεο θαηά
Μεζζελίσλ.
- 595-585: Πξώηνο Ιεξόο Πόιεκνο, κεηαμύ κειώλ ηεο
Γειθηθήο Ακθηθηηνλίαο θαη ηεο πόιεο Κξίζαο, κε ην επίλεηό
ηεο Κίξξα.

[13]
- 460-445: Πξώηνο Πεινπνλλεζηαθόο πόιεκνο (ν κηθξόο),
Γειηαθή (Αζελατθή) ΢πκκαρία θαηά Πεινπνλλεζηαθήο
΢πκκαρίαο.
- 449-448: Γεύηεξνο Ιεξόο πόιεκνο, Αζήλα θαηά ΢πάξηεο γηα
ηελ αλάζεζε ηνπ ειέγρνπ ηνπ καληείνπ Γειθώλ ζηνπο
Φσθείο.
- 440-439: ΢ακηαθόο Πόιεκνο, Αζήλα θαηά ηεο ΢άκνπ
- 431-404: Ο Πελοποννηζιακόρ Πόλεμορ (θα ηον δούμε
διεξοδικά, μιαρ και είναι ηο ανηικείμενο ηος παπόνηορ
βιβλίος)
- 394-386: Κνξηλζηαθόο πόιεκνο: ΢πάξηε θαηά ηνπ
ζπλαζπηζκνύ Κνξηλζίσλ, Βνησηώλ, Αζελαίσλ θαη Αξγείσλ
- 382-362: Θεβατθνί πόιεκνη. Θεβαίνη θαηά ΢παξηηαηώλ θαη
βξαρπρξόληα εγεκνλία ηεο Θήβαο.
- 357-355: Πξώηνο ΢πκκαρηθόο πόιεκνο, Αζήλα θαηά Ρόδνπ,
Κσ θαη Χίνπ.
- 356-346: Σξίηνο Ιεξόο πόιεκνο, Φσθείο θαηά θξαηώλ ηεο
Κεληξηθήο Διιάδαο, ηεο Αζήλαο θαη ησλ Μαθεδόλσλ
- 339-338: Σέηαξηνο Ιεξόο πόιεκνο, Μαθεδόλεο ηνπ Φηιίππνπ
Β’ θαηά ηεο Άκθηζζαο θαη ηνπ ζπλαζπηζκνύ πόιεσλ ηεο
λόηηαο Διιάδαο. Η κάρε ηεο Χαηξώλεηαο ζεκαηνδόηεζε ηελ
έλαξμε ηεο Μαθεδνληθήο εγεκνλίαο.
- 323-322: Λακηαθόο πόιεκνο, Μαθεδόλεο θαηά πόιεσλ ηεο
λόηηαο Διιάδαο, πνπ επαλαζηάηεζαλ κεηά ην ζάλαην ηνπ Μ.
Αιεμάλδξνπ.
- 323-281: Οη πόιεκνη ησλ Δπηγόλσλ ηνπ Αιεμάλδξνπ
- 267-261: Χξεκσλίδεηνο πόιεκνο, Μαθεδόλεο θαηά ηεο
Αζήλαο (ηνπ ζηξαηεγνύ Χξεκσλίδε), ηεο ΢πάξηεο θαη ησλ
ζπκκάρσλ ηνπο Πηνιεκαίσλ ηεο Αηγύπηνπ.
- 239-238: Γεκεηξηαθόο πόιεκνο, Μαθεδόλεο ππό ηνλ βαζηιηά
Γεκήηξην Β’) θαηά ηνπ ζπλαζπηζκνύ Αηησιηθήο θαη Αρατθήο
΢πκπνιηηείαο.
- 229-222: Κιενκέλεηνο πόιεκνο, Αρατθή ΢πκπνιηηεία θαη
Μαθεδνλία θαηά ηεο ΢πάξηεο ηνπ βαζηιηά Κιενκέλε.

[14]
- 220-217: Γεύηεξνο ΢πκκαρηθόο πόιεκνο, Αρατθή
΢πκπνιηηεία θαη Μαθεδνλία θαηά ηεο Αηησιηθήο
΢πκπνιηηείαο.
- 205-200: Πξώηνο Κξεηηθόο πόιεκνο, Μαθεδνλία θαη
Αηησιηθή ΢πκπνιηηεία θαηά ηεο Κξήηεο θαη ηεο Ρόδνπ.
- 155-153: Γεύηεξνο Κξεηηθόο πόιεκνο, κεηαμύ πόιεσλ ηεο
Κξήηεο θαη ηεο Ρόδνπ.

ΒΥΖΑΝΤΘΝΟΘ ΦΡΟΝΟΘ
- 4νο-6νο αηώλεο. Χξηζηηαλνί θαηά ησλ νπαδώλ ηνπ
Γσδεθαζένπ, κε δεθάδεο ρηιηάδεο ζύκαηα θαη αλππνιόγηζηεο
πιηθέο θαηαζηξνθέο (λανί, κλεκεία, έξγα ηέρλεο θιπ.).
- 726-842: Δηθνλνκαρία, Δηθνλνκάρνη ή εηθνλνθιάζηεο θαηά
Δηθνλνιαηξώλ

ΝΕΟΤΕΡΟΘ ΦΡΟΝΟΘ
- 1823-24: Πξώηνο εκθύιηνο πόιεκνο ησλ εμεγεξκέλσλ
Διιήλσλ: Ρνπκειηώηεο θαη λεζηώηεο θαηά Πεινπνλλεζίσλ
- 1824-25: Γεύηεξνο εκθύιηνο πόιεκνο ησλ εμεγεξκέλσλ
Διιήλσλ: Νεζηώηεο (θπβέξλεζε Κνπληνπξηώηε) θαηά
Πεινπνλλεζίσλ
- 1914-1919: Δζληθόο Γηραζκόο. Γεκηνπξγία ρσξηζηνύ
θξάηνπο ζηε Θεζζαινλίθε κε Πξνζσξηλή Κπβέξλεζε
(Βεληδέινο) πνπ θήξπμε ηνλ πόιεκν ζηηο: Γεξκαλία, Απζηξία
θαη Βνπιγαξία. ΢ηελ Αζήλα παξέκεηλε ε βαζηιηθή θπβέξλεζε
πνπ ηεξνύζε νπδεηεξόηεηα.
- 1946-49: Δκθύιηνο Πόιεκνο ηνπ 20νύ αηώλα: Δζληθόο
΢ηξαηόο (θπβέξλεζε ηεο Αζήλαο) θαηά Γεκνθξαηηθνύ
΢ηξαηνύ (ειεγρόκελνπ από ην ΚΚΔ).

Δθηόο από ηνπο πνιέκνπο {εκθύιηνπο, ακπληηθνύο θαηά

εηζβνιέσλ (Πεξζώλ, Ρσκαίσλ θιπ) ή επηζεηηθνύο ζε μέλα
εδάθε (ν Αιέμαλδξνο έθηαζε κέρξη ηελ Ιλδία)}, ζπρλά νη
Έιιελεο ρσξίδνληαλ ζε πνιηηηθέο παξαηάμεηο πνπ ηνπο δίραδαλ
κε, όρη ζπάληα, αηκαηεξά απνηειέζκαηα. ΢ηε αξραία Αζήλα νη

[15]
νπαδνί ηεο δεκνθξαηίαο ζπγθξνύνληαλ ζπρλά κε ηνπο νπαδνύο
ηεο νιηγαξρίαο.
Η ζύγρξνλε Διιάδα έδεζε ηηο δηραζηηθέο ζπγθξνύζεηο
βαζηιηθώλ - βεληδειηθώλ, ΔΑΜ-ΔΓΔ΢ (αξηζηεξώλ θαη δεμηώλ
αληηζηαζηαθώλ νξγαλώζεσλ), εζληθνθξόλσλ-θνκκνπληζηώλ
θιπ. αιιά θαη ηηο δηθηαηνξίεο Πάγθαινπ, Μεηαμά θαη ηεο
Απξηιηαλήο ρνύληαο ηνπ 1967, πνπ δίσθαλ απελώο ηνπο
πνιηηηθνύο ηνπο αληηπάινπο.
Αθόκα θαη κεηαμύ νπαδώλ ηεο ίδηαο παξάηαμεο ππήξμαλ
αληηπαιόηεηεο, κίζνο, θαρππνςία θαη δηραζκόο. Χαξαθηεξηζηηθό
παξάδεηγκα νη έξηδεο θαη ζπγθξνύζεηο αλάκεζα ζηνπο Έιιελεο
θνκκνπληζηέο πξόζθπγεο ζην Μπνύιθεο ηεο Γηνπγθνζιαβίαο
θαη ζηελ Σαζθέλδε ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο. Έθηαζαλ ζην
ζεκείν, νη ζπκπινθέο κεηαμύ ηνπο, λα έρνπλ πνιιέο θνξέο,
κνηξαία απνηειέζκαηα.
Μεηαδηθηαηνξηθά αθόκα, δήζακε ηνλ παξαινγηζκό ησλ κπιε
θαη πξάζηλσλ θαθελείσλ θαη ηα ηειεπηαία ρξόληα ηνλ αλόεην
δηαρσξηζκό ησλ Διιήλσλ πνιηηώλ ζε κλεκνληαθνύο θαη
αληηκλεκνληαθνύο.

Σηαύπορ Ση. Σηαθςλάκηρ

[16]
 ΟΗ ΜΔΓΑΛΟΗ Η΢ΣΟΡΗΚΟΗ

Παξαθάησ ζα πξνζπαζήζσ λα εμηζηνξήζσ ηα γεγνλφηα ηνπ

κεγαιχηεξνπ, αηκαηεξφηεξνπ θαη πην θαηαζηξνθηθνχ εκθπιίνπ
πνιέκνπ ηεο ειιεληθήο αξραηφηεηαο, αληιψληαο θπξίσο ηηο
πιεξνθνξίεο κνπ απφ ηα βηβιία Ηζηνξίαη θαη Διιεληθά, πνπ
γξάθηεθαλ αληίζηνηρα απφ δπν ηζηνξηθνχο ηεο επνρήο: ηνλ
Θνπθπδίδε θαη ηνλ Ξελνθώληα. Αζθαιψο, ππάξρνπλ πάκπνιιεο
κεηαθξάζεηο γηα ηα έξγα απηά, ηδηαίηεξα ηνπ Θνπθπδίδε θαη
κάιηζηα απφ ζεκαληηθνχο
κεηαθξαζηέο φπσο ν Άγγεινο
Βιάρνο, ν Διεπζέξηνο Βεληδέινο, ε
Έιιε Λακπξίδε, ν Αλαζηάζηνο
Γεσξγνπαπαδάθνο θαη άιινπο.

Ο Θνπθπδίδεο

Φπζηθά εδψ δελ ζα επηρεηξήζσ

λα πξνζζέζσ αθφκα κηα
κεηάθξαζε, άιισζηε νη γλψζεηο
θαη νη ηθαλφηεηέο κνπ ζε
κεηάθξαζε αξραίσλ θεηκέλσλ
βαζκνινγνχληαη πνιχ θάησ απφ ηε βάζε, θνληά ζην κεδέλ.
Φηινδνμψ απιψο λα παξαζέζσ ηα ηζηνξηθά γεγνλφηα ηεο 27εηνχο
εκθχιηαο ζχγθξνπζεο θαη ηηο επηπηψζεηο ηνπο ζηηο θνηλσλίεο ησλ
εκπιεθνκέλσλ ζηνλ πφιεκν πφιεσλ-θξαηψλ, κε ηε κνξθή απιήο
δεκνζηνγξαθηθήο αληαπφθξηζεο ή θαιχηεξα αθήγεζεο.
΋πσο είλαη γλσζηφ ν Πεινπνλλεζηαθφο Πφιεκνο άξρηζε ην 431
θαη ηέιεησζε ην 404. Ο Θνπθπδίδεο, πνπ ζπκκεηείρε γηα ιίγν
ζηνλ πφιεκν απηφλ, παξαζέηεη κε θάζε ιεπηνκέξεηα, αιιά θαη
αληηθεηκεληθφηεηα ηα γεγνλφηα απφ ηελ έλαξμε ηνπ πνιέκνπ σο
ην έηνο 411, δειαδή ηα εηθνζηέλα πξψηα ρξφληα. Γπζηπρψο δελ
[17]
επηχρεζε λα νινθιεξψζεη ην έξγν ηνπ, γηαηί ηνλ πξφιαβε ν
ζάλαηνο ην έηνο 399, πέληε ρξφληα κεηά ηε ιήμε ηνπ πνιέκνπ.
Πξέπεη λα είρε αηζζαλζεί φηη πιεζίαδε ην ηέινο ηνπ γηαηί ην
φγδνν (θαη ηειεπηαίν) βηβιίν ησλ Ηζηνξηώλ ηνπ, ηειεηψλεη κε ηε
θξάζε: ΋ηαλ ν κεηά ηνύην ην ζέξνο ρεηκώλ ηειεπηήζε ελ θαη
εηθνζηόλ έηνο (ελλνεί ηνπ πνιέκνπ) πιεξνύηαη.
Λίγα ιφγηα γηα ηε δσή Αζελαίνπ ηζηνξηθνχ:

Ο Κουκυδίδθσ (460-399 π.Χ.)

Αν ο Ηρόδοτοσ κεωρείται ο πατζρασ τθσ Ιςτορίασ, ο Θουκυδίδθσ

λογίηεται ωσ ο κεμελιωτισ τθσ επιςτιμθσ τθσ Ιςτορίασ. Ο ίδιοσ, ςτο
Ρρϊτο Βιβλίο του ζγραψε: «Θα είμαι ικανοποιθμζνοσ αν το ζργο
μου κρικεί ωφζλιμο από όςουσ κελιςουν να ζχουν ακριβι γνϊςθ
των γεγονότων». Το ζργο του Ιςτορίαι (του Ρελοποννθςιακοφ
Ρολζμου), είναι χωριςμζνο - από μεταγενζςτερουσ μελετθτζσ - ςε
οκτϊ βιβλία και ςταματά ςτον 21ο χρόνο του πολζμου.
Ο Ηρόδοτοσ, ςτισ ιςτορίεσ του περιλάμβανε φιμεσ, διθγιςεισ,
αναφορζσ ςε μυκολογίεσ και κεοφσ, ενϊ ο Θουκυδίδθσ κατζγραφε
μόνο επιβεβαιωμζνα και διαςταυρωμζνα γεγονότα, είτε από γραπτά
κείμενα είτε από ςυνομιλίεσ με ανκρϊπουσ που ςυμμετείχαν ι και
πρωταγωνίςτθςαν ςτα γεγονότα που ιςτοροφςε. Είναι ο πρϊτοσ
ιςτορικόσ που προςπάκθςε να είναι πράγματι αντικειμενικόσ και
αναηθτοφςε τα βακφτερα αίτια των γεγονότων.
Οι λίγεσ πλθροφορίεσ που ζχουμε για τθ ηωι του, προζρχονται από
το ίδιο το ζργο του και από βιογραφίεσ του, που γράφτθκαν
μεταγενζςτερα. Γεννικθκε ςτον Άλιμο τθσ Αττικισ. Ρατζρασ του ιταν
ο Πλοροσ, ο οποίοσ πρζπει να ιταν κρακικισ καταγωγισ, γιατί ιταν
κάτοχοσ χρυςωρυχείων ςτθν περιοχι Σκαπτι Φλθ, απζναντι από τθ
Θάςο. Ο Θουκυδίδθσ εκπαιδεφτθκε, πικανϊσ, κοντά ςτουσ ςοφιςτζσ
φιλοςόφουσ τθσ Ακινασ, από τουσ οποίουσ ζμακε να μθ δζχεται τα
πράγματα όπωσ είναι και να αμφιςβθτεί τισ κακιερωμζνεσ αλικειεσ.
Τον ϊκθςαν να κρίνει τα γεγονότα χωρίσ να επθρεάηεται από

[18]
παραδόςεισ ι θκικζσ και πνευματικζσ προκαταλιψεισ. Είχε τισ
ικανότθτεσ που τον βοικθςαν να πλθςιάςει τθν αλικεια των
γεγονότων. Εφάρμοςε ορκολογιςτικι ςκζψθ και γι’ αυτό απουςιάηει
τελείωσ από τθν Ιςτορία του το μεταφυςικό ι το κεϊκό ςτοιχείο,
κακϊσ και θ άποψθ ότι οι πράξεισ των ανκρϊπων κακορίηονται από
ςκοτεινζσ δυνάμεισ όπωσ θ Μοίρα.
Στθν ζναρξθ του Ρελοποννθςιακοφ πολζμου, ο Θουκυδίδθσ ιταν 29
ετϊν. Το 424 (ζβδομο ζτοσ του πολζμου) εκλζχκθκε ςτρατθγόσ και
ςτάλκθκε ςτθ Αμφίπολθ, μια ςτρατθγικισ ςθμαςίασ πόλθ τθσ
Θράκθσ, επικεφαλισ επτά πλοίων για να τθν υπεραςπίςει από το
Σπαρτιάτθ ςτρατθγό Βραςίδα. Πμωσ ο Βραςίδασ κατζλαβε τθν
Αμφίπολθ, ο Θουκυδίδθσ κεωρικθκε υπεφκυνοσ τθσ ιττασ και
καταδικάςτθκε ςε εικοςαετι εξορία. Η εξορία τον διευκόλυνε να
ταξιδεφει ελεφκερα ανάμεςα ςτουσ αντιμαχόμενουσ και να δει τα
γεγονότα από τθν οπτικι γωνία και των δφο ςτρατοπζδων. Κακϊσ
είχε οικονομικι άνεςθ (λόγω των χρυςωρυχείων τθσ Θράκθσ), είχε τθ
δυνατότθτα να περιζρχεται ςτουσ τόπουσ των ςυγκροφςεων (ίςωσ
πιγε και ςτθ Σικελία, γιατί οι περιγραφζσ τθσ Σικελικισ εκςτρατείασ
των Ακθναίων, είναι λεπτομερείσ) και να ςυλλζγει ςτοιχεία για τθν
ςυγγραφι του ζργου του.
Επζςτρεψε ςτθν Ακινα το 404, λίγο μετά το τζλοσ του πολζμου
και τθν παράδοςθ τθσ Ακινασ. Ραρόλο όμωσ που ζηθςε τον πόλεμο
ωσ το τζλοσ του, δεν πρόλαβε να ολοκλθρϊςει τθν Ιςτορία του. Η
αφιγθςθ τελειϊνει ςτο μζςο του 411, πράγμα που ςθμαίνει ότι
πζκανε κατά τθ διάρκεια τθσ ςυγγραφισ.
Τθν ιςτορία του Ρελοποννθςιακοφ Ρολζμου κα ςυνεχίςει ο
Ξενοφϊν, από το ςθμείο που τθν ςταμάτθςε ο Θουκυδίδθσ.

΋πσο είπακε, ζπλερηζηήο ηεο ηζηνξίαο ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ

πνιέκνπ απφ ην 411 σο ην 404, αιιά θαη ηεο ζπλέρεηαο ηεο
ειιεληθήο ηζηνξίαο σο ην 361, είλαη ν ηζηνξηθφο ζπγγξαθέαο θαη
ζησηθφο θηιφζνθνο Ξελνθώλ (427-355), ν ηξίηνο ησλ ηζηνξηθψλ

[19]
ηεο θιαζζηθήο αξραηφηεηαο (φρη φκσο ηνπ κεγέζνπο ηνπ
Θνπθπδίδε, νχηε ηνπ Ζξνδφηνπ).
Ο Ξελνθψλ γελλήζεθε ζηελ Αζήλα θαη ζε ειηθία είθνζη
πεξίπνπ εηψλ γλσξίζηεθε κε ηνλ ΢σθξάηε θαη έγηλε πηζηφο
καζεηήο θαη ζαπκαζηήο ηνπ. Σν 401 πνιέκεζε, καδί κε πεξίπνπ
δέθα ρηιηάδεο Έιιελεο κηζζνθφξνπο, ζην πιεπξφ ηνπ δηεθδηθεηή
ηνπ πεξζηθνχ ζξφλνπ Κχξνπ, ελαληίνλ ηνπ αδειθνχ ηνπ
Αξηαμέξμε Β’. Γελ μέξνπκε ηί βαζκφ έθεξε ν Ξελνθψλ, φκσο
ήηαλ ζπλδαηηπκφλαο θαη απφ ηνπο ζηελνχο ζπλνκηιεηέο ηνπ
Κχξνπ. Μεηά ηελ ήηηα θαη ην ζάλαην ηνπ Κχξνπ ζηα Κνχλαμα, ν
Ξελνθψλ αλέιαβε λα νδεγήζεη ηνπο «Μπξίνπο» Έιιελεο πίζσ
ζηελ παηξίδα. Σα γεγνλφηα ηεο
πεξηπεηεηψδνπο απηήο επηζηξνθήο
θαηέγξαςε ζε έλα απφ ηα γλσζηφηεξα
έξγα ηνπ κε ηίηιν Κύξνπ Αλάβαζηο.

Ο Ξελνθώλ

Ο Ξελνθψλ ήηαλ ιάηξεο ηνπ

αζιεηηζκνχ θαη άξηζηνο ηππέαο Ήηαλ
νιηγαξρηθφο, θίινο θαη ζαπκαζηήο ηεο
΢πάξηεο θαη ηνπ πνιηηεχκαηφο ηεο
θαη ζπλδέζεθε κε θηιία κε ηνλ Λάθσλα βαζηιηά Αγεζίιαν. Σν
394 πνιέκεζε ζην πιεπξφ ησλ ΢παξηηαηψλ θαη ηνπ Αγεζίιανπ
θαηά ηνπ αληηιαθσληθνχ ζπλαζπηζκνχ ζηνλ νπνίν κεηείρε θαη ε
παηξίδα ηνπ, ε Αζήλα, πξάγκα πνπ ηνπ ζηνίρηζε εμνξία απφ ηελ
πφιε.
Ίζσο γηα ηνλ ιφγν απηφλ, ε εμηζηφξεζε ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ
ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ Πνιέκνπ δελ έρεη ηελ ςπρξή
αληηθεηκεληθή καηηά ηνπ Θνπθπδίδε.
Δθηφο ησλ ηζηνξηθψλ έξγσλ ηνπ (Κύξνπ Αλάβαζηο, Διιεληθά
θ.α.) ν Ξελνθψλ έγξαςε θαη έξγα θηινζνθηθά θαη δηαιφγνπο
(Απνινγία ΢σθξάηνπο, ΢πκπόζηνλ θ.α.) θαη δηδαθηηθά (Κύξνπ
[20]
παηδεία. Αζελαίσλ πνιηηεία θ.α.). Σα Διιεληθά θαιχπηνπλ ηελ
πεξίνδν ηεο ειιεληθήο ηζηνξίαο απφ ην 411 σο ην 361.
Σα έξγα ηνπ Ξελνθψληα γξακκέλα ζε απιφ αηηηθφ πεδφ ιφγν,
είλαη εχθνια θαηαλνεηά, αγαπήζεθαλ απφ ηνπο Ρσκαίνπο θαη
ηνπο κεηαγελέζηεξνπο θαη δηδάζθνληαη αθφκα θαη ζήκεξα ζηα
ζρνιεία θαη ζηα παλεπηζηήκηα.
Θεσξψ, φηη κηαο θαη αλαθεξζήθακε ζηνπο δπν κεγάινπο,
νθείινπκε λα γλσξίζνπκε θαη ηνλ ηξίην (θαη αξραηφηεξν)
ηζηνξηθφ ηεο αξραηφηεηαο, ηνλ Ζξφδνην.

Ο Θρόδοτοσ (484 - περ. 421)

Ρλικοσ πλθροφοριϊν που

αφοροφν τουσ λαοφσ και τα
γεγονότα όχι μόνο τθσ εποχισ που
ζηθςε, αλλά και προγενεςτζρων,
χρωςτάμε ςτον Ηρόδοτο.

Ο Ζξόδνηνο

Απεκλικθ από τον Κικζρωνα, ο

Πατζρασ τθσ Ιςτορίασ. Ζχει
αναγνωριςκεί όχι μόνο ωσ πρωτοπόροσ ιςτορικόσ, αλλά και ωσ
γεωγράφοσ, εκνογράφοσ και ανκρωπολόγοσ. Εργάςτθκε κυρίωσ ωσ
ρεπόρτερ, ςυλλζγοντασ πλθροφορίεσ, απόψεισ και αφθγιςεισ, τισ
οποίεσ μεταφζρει ςχεδόν πάντα με επιφφλαξθ. Επίςθσ ςτισ ιςτορίεσ
του μεταφζρει φιμεσ και αναφορζσ ςτθ μυκολογία και ςτουσ κεοφσ
και αναλφει ικθ, ζκιμα, κρθςκευτικζσ δοξαςίεσ και κεωρίεσ για τθ
διακυβζρνθςθ μιασ πολιτείασ.
Ο Ηρόδοτοσ γεννικθκε ςτθν Αλικαρναςςό και ζηθςε τθν
ατμόςφαιρα των ςυνεχϊν πολεμικϊν ςυγκροφςεων μεταξφ Ρερςϊν
και Ελλινων, που επθρζαςαν τθ διαμόρφωςθ τθσ προςωπικότθτάσ
του. Νζοσ αναμίχκθκε ςτθν απόπειρα ανατροπισ του τυράννου τθσ

[21]
Αλικαρναςςοφ Λιγδάμθ και μετά τθν αποτυχία τθσ επιχείρθςθσ
κατζφυγε ςτθ Σάμο. Κατά τθ διάρκεια τθσ εξορίασ του ταξίδεψε ςε
πολλά μζρθ του γνωςτοφ τότε κόςμου, τα οποία περιγράφει ςτισ
Ιςτορίεσ του. Ριγε ςτθν Αίγυπτο και ζφταςε δυτικά ωσ ςτθν
Κυρθναϊκι, αργότερα ςτθ Φοινίκθ, ςτθ Βαβυλϊνα, ςτθν Κφπρο, ςτισ
βόρειεσ ακτζσ του Ευξείνου Ρόντου και ςτθν Ιταλία και Σικελία.
Από τα ταξίδια του φαίνεται ότι γοθτεφτθκε περιςςότερο από τθν
Αίγυπτο. Θαυμάηει τον τρόπο διοίκθςισ τθσ και κεωρεί τον πολιτιςμό
τθσ παλαιότερο του ελλθνικοφ, αλλά και ςυγγενικό γιατί οι Ζλλθνεσ
πιραν αρκετά ςτοιχεία πολιτιςμοφ από τουσ Αιγφπτιουσ. Ραρά τθν
επικρατοφςα ςτουσ Ζλλθνεσ άποψθ περί «βαρβάρων» (μθ Ελλινων),
ο Ηρόδοτοσ δεν παφει να εκδθλϊνει καυμαςμό για ότι βλζπει ςτα
ταξίδια του, όπωσ, να εκκειάηει τισ ναυτικζσ ικανότθτεσ των
Φοινίκων (παραδοςιακϊν ναυτικϊν αντιπάλων των Ελλινων) ι τθ
μεγαλοπρζπεια των Ρυραμίδων ι των μνθμείων τθσ Βαβυλϊνασ.
Το 450 ζφυγε για τθν Ακινα, που τότε ιταν το πολιτιςτικό και
πνευματικό κζντρο τθσ Ελλάδασ. Εκεί γνωρίςτθκε με όλουσ τουσ
επιφανείσ άνδρεσ τθσ εποχισ, όπωσ ο Ρερικλισ, ο ςοφιςτισ
Ρρωταγόρασ κι ο τραγωδόσ Σοφοκλισ.
Το 444 ι 443 ςυμμετείχε ςτθν ίδρυςθ τθσ αποικίασ των Θουρίων
ςτθ κζςθ τθσ αρχαίασ Σφβαρθσ, ςτθ Μεγάλθ Ελλάδα, από τουσ
Ακθναίουσ. Το πικανότερο ζτοσ του κανάτου του είναι το 421 και
λζγεται ότι ετάφθ ςτθν αγορά των Θουρίων.
Οι Ιςτορίεσ του Ηροδότου (τισ ονόμαςε «Ιςτορίθσ Απόδειξισ»),
είναι χωριςμζνεσ (από τουσ Αλεξανδρινοφσ γραμματικοφσ) ςε εννζα
βιβλία και κακ’ ζνα από αυτά φζρει το όνομα μιασ Μοφςασ:
1ο (Κλειϊ): θ ιςτορία τθσ δθμιουργίασ του περςικοφ κράτουσ.
2ο (Ευτζρπθ): θ εκςτρατεία του βαςιλιά Καμβφςθ ςτθν Αίγυπτο και
θ ιςτορία τθσ Αιγφπτου.
3ο (Θάλεια): θ κατάλθψθ τθσ Αιγφπτου, θ βαςιλεία του Δαρείου, θ
οργάνωςθ του περςικοφ κράτουσ ςε ςατραπείεσ, θ εκςτρατεία και
κατάλθψθ τθσ Σάμου από τουσ Σπαρτιάτεσ.

[22]
 4ο (Μελπομζνθ): θ αποτυχθμζνθ εκςτρατεία του Δαρείου ςτθ
Σκυκία και θ περιγραφι τθσ ηωισ και των εκίμων των Σκυκϊν.
5ο (Τερψιχόρθ): θ κατάλθψθ τθσ Θράκθσ από τουσ Ρζρςεσ, θ
Ιωνικι εξζγερςθ, θ ιςτορία των λαϊν τθσ Φρυγίασ, τθσ Καρίασ, του
Ελλθςπόντου και τθσ Κφπρου.
6ο (Ερατϊ): θ ςυνζχεια τθσ εξζγερςθσ των Ιϊνων, θ πρϊτθ
εκςτρατεία των Ρερςϊν κατά τθσ Ελλάδασ, ωσ τθ μάχθ του
Μαρακϊνα και ο κάνατοσ του Μιλτιάδθ.
7ο (Ρολφμνια), 8ο (Ουρανία) και 9ο (Καλλιόπθ) Βιβλία: θ δεφτερθ
εκςτρατεία τθσ Ρερςίασ ςτθν Ελλάδα.
Ο Ηρόδοτοσ ζγραψε ςτθν ιωνικι διάλεκτο. Το ζργο του βαςίςτθκε
ςτθν προςωπικι ζρευνα, ςτισ πθγζσ που διακζτει (παραδόςεισ των
λαϊν των χωρϊν που επιςκζφκθκε), ςτο ζργο του Εκαταίου,
(παλαιότερου ιςτορικοφ, γεωγράφου και λαογράφου, από τθ
Μίλθτο) και ςτισ προςωπικζσ αφθγιςεισ των άλλων.

Δθηφο ηνπ Θνπθπδίδε θαη ηνπ Ξελνθψληα, πνπ αλαθέξζεθαλ

ήδε σο νη ζεκαληηθνί ζπγγξαθείο ηεο ηζηνξίαο ηνπ
Πεινπνλλεζηαθνχ Πνιέκνπ, ππήξμαλ θαη αξθεηνί αθφκα
ηζηνξηθνί πνπ έγξαςαλ γηα ηνλ θαηαζηξνθηθφ απηφλ πφιεκν,
φπσο νη: Θεφπνκπνο ν Υίνο, Κξάηηππνο, Διιάληθνο ν Λέζβηνο,
Έθνξνο ν Κπκαίνο, Γηφδσξνο ν ΢ηθειηψηεο, Ηνπζηίλνο, Φίιηζηνο,
Σίκαηνο ν Σαπξνκελίηεο θαη πνιινί άιινη.

[23]
 Ο ΔΛΛΖΝΗ΢ΜΟ΢ ΠΡΗΝ ΣΖΝ ΢ΤΓΚΡΟΤ΢Ζ
Οη Μεδηθνί Πόιεκνη

Σηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 5νπ π.Υ. αηψλα ζεκάδεςε έλα απφ ηα
ζεκαληηθφηεξα γεγνλφηα ηεο ηζηνξίαο ηεο αξραίαο Διιάδαο.
Ήηαλ νη Μεδηθνί1 (ή Πεξζηθνί) Πφιεκνη, δειαδή νη ζπγθξνχζεηο
κεηαμχ Πεξζψλ θαη Διιήλσλ πνπ άξρηζαλ πεξί ην 502 θαη
ηεξκαηίζηεθαλ ην 449 κε ηελ ππνγξαθή ηεο απνθαινχκελεο
΢πλζήθεο ηνπ Καιιία. Σα γεγνλφηα ηνπ πνιπεηνχο απηνχ πνιέκνπ
πεξηγξάθεη κε αθξίβεηα θαη
αληηθεηκεληθφηεηα ν Ζξφδνηνο, σο έλα
ρξνληθφ ζεκεία θαη ζπλερίδεη ν
Θνπθπδίδεο θαη άιινη ηζηνξηθνί.

Ο Κύξνο Β’ ν Μέγαο

΋πσο ν Σξσηθφο Πφιεκνο, έηζη θαη

νη Μεδηθνί Πφιεκνη ήηαλ
απνθαζηζηηθή ζηηγκή γηα ηελ
ειιεληθή ηζηνξία. Ζ ζχγθξνπζε ήηαλ
αλαπφθεπθηε, φηαλ αλέβεθε ζην
ζξφλν ν βαζηιηάο ηεο δπλαζηείαο ησλ Αραηκεληδψλ2 Κύξνο Β’ ν
Μέγαο, ν νπνίνο έρνληαο ζπλερψο απμαλφκελεο επεθηαηηθέο
βιέςεηο ζέιεζε λα επεθηείλεη πξνο ηα δπηηθά ηελ ήδε ηεξάζηηα
απηνθξαηνξία ηνπ.
Έηζη φηαλ ην 546 θαηέιαβε ηε Λπδηθή απηνθξαηνξία ηνπ
Κξνίζνπ, φιεο νη ρψξεο θαη νη πφιεηο-θξάηε, πνπ ήηαλ ππνηειείο

1
Οη Πέξζεο θαη νη Μήδνη, ήηαλ ηλδνεπξσπατθά θύια πνπ κεηαλάζηεπζαλ από ηελ
Κεληξηθή Αζία ζηελ πεξηνρή ηνπ Ηξάλ (ε ιέμε Ηξάλ ρξεζηκνπνηήζεθε πνιύ αξγόηεξα θαη
ζεκαίλεη «ε ρώξα ησλ Αξίσλ») από ην 1500 σο ην 800 π.Υ. Μηινύζαλ ηα θαξζί (από εθεί
πξνήιζε θαη ε νλνκαζία ησλ Πεξζώλ), κηα γιώζζα ζπγγεληθή κε ηα ζαλζθξηηηθά .
2
Ο πξώηνο γλσζηόο βαζηιηάο ησλ Πεξζώλ είλαη ν Αραηκέλεο ν νπνίνο θαη ζεσξείηαη ν
ηδξπηήο ηεο κεγάιεο πεξζηθήο δπλαζηείαο ησλ Αραηκεληδώλ.

[24]
ζηε Λπδία (κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη νη παξάιηεο πφιεηο ηεο Ησλίαο
θαη ηεο Αηνιίδαο), πέξαζαλ ππφ ηελ θπξηαξρία ησλ Πεξζψλ.
Σνλ Κχξν δηαδέρζεθε ν Κακβχζεο θαη απηφλ ν Γαξείνο Α’ ν
Μέγαο (522-486), ε βαζηιεία ηνπ νπνίνπ ζεκάδεςε ην απφγεην
ηεο Πεξζηθήο Απηνθξαηνξίαο. Ζ επεθηαηηθή ηνπ πνιηηηθή
μεθίλεζε κε έλα απνηπρεκέλν πφιεκν θαηά ησλ ΢θπζψλ θαη κηα
επίζεο απνηπρεκέλε απφπεηξα θαηάιεςεο ηνπ πινχζηνπ λεζηνχ
ησλ Κπθιάδσλ, ηεο Νάμνπ.
Οη δηνξηζκέλνη απφ ηνπο Πέξζεο ζαηξάπεο επέβαιαλ ζηνπο
ππεθφνπο ηνπο βαξείο θφξνπο θαη ηνπο ππνρξέσλαλ λα
ππεξεηνχλ ζηνλ πεξζηθφ ζηξαηφ. Σν 499 νη Ίσλεο, ππφ ηνλ
ηχξαλλν ηεο Μηιήηνπ Αξηζηαγφξα, επαλαζηάηεζαλ θαη δήηεζαλ
ηε βνήζεηα ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ. Μάιινλ απξφζπκα κφλν ε
Αζήλα θαη ε Δξέηξηα
αληαπνθξίζεθαλ
ζηέιλνληαο είθνζη
πέληε πινία.

Αζελατθή ηξηήξεο

Οη εμεγεξκέλνη
Ίσλεο έθζαζαλ σο ηηο ΢άξδεηο ηηο νπνίεο θπξίεςαλ, φκσο νη
Πέξζεο ήηαλ πνιχ ηζρπξνί, λίθεζαλ ηνπο Ίσλεο ζηελ Έθεζν θαη
γξήγνξα θαηέιαβαλ ηελ Κχπξν, ηε Υίν, ηε Λέζβν, ηελ Καξία,
φιεο ηηο πφιεηο ηνπ Διιήζπνληνπ θαη ηειεπηαία ην 494, ηε
Μίιεην, πνπ ηελ ηζνπέδσζαλ. Δθηέιεζαλ ηνπο άλδξεο θαη
πνχιεζαλ ηα παηδηά θαη ηηο γπλαίθεο ζηα ζθιαβνπάδαξα. Γηα ηνπο
Αζελαίνπο, ε θαηαζηξνθή ηεο Μηιήηνπ ππήξμε ζνβαξφ πιήγκα.
Ο Ζξφδνηνο αλαθέξεη φηη, φηαλ ν Φξχληρνο αλέβαζε ζην
ζέαηξν ηελ ηξαγσδία ηνπ Ζ άισζε ηεο Μηιήηνπ φινη νη ζεαηέο
άξρηζαλ λα θιαίλε. Οη αξρέο επέβαιαλ κεγάιν πξφζηηκν ζηνλ
ηξαγσδφ θαη ηνπ απαγφξεπζαλ ηα παξνπζηάζεη μαλά ην έξγν.

[25]
 Οη Πέξζεο ζέιεζαλ λα ηηκσξήζνπλ ηελ Αζήλα γηα ηελ
ππνζηήξημή ηεο ζηνπο Ίσλεο θαη ηελ θαηαζηξνθή ησλ ΢άξδεσλ.
Έηζη ηελ άλνημε ηνπ 490, πνιπάξηζκνο πεξζηθφο ζηξαηφο (ν
αξηζκφο πνπ δίλνπλ νη ηζηνξηθνί πνηθίιεη απφ 200.000 σο
500.000, ε πξαγκαηηθφηεηα είλαη θνληά ζηηο 20.000 σο 50.000),
απνηεινχκελνο απφ ζηξαηηψηεο πξνεξρφκελνπο απ’ φινπο ηνπο
ππνηειείο ιανχο ηεο Πεξζίαο, θαηέιαβε ηε Νάμν, ηα πεξηζζφηεξα
λεζηά ησλ Κπθιάδσλ θαη ηελ Δξέηξηα θαη ζηε ζπλέρεηα
απνβηβάζηεθε ζην Μαξαζψλα, φπνπ θαη ζηξαηνπέδεπζε.
Οη Αζελαίνη δήηεζαλ βνήζεηα απφ ηηο άιιεο ειιεληθέο πφιεηο,
αιιά κφλν νη Πιαηαηείο έζηεηιαλ ρίιηνπο νπιίηεο. Ζ βνήζεηα ησλ
΢παξηηαηψλ έθηαζε κεηά ηελ θαζνξηζηηθή κάρε, νη δε άιιεο
πφιεηο θνβήζεθαλ ή είραλ ήδε
ππνηαρηεί ζηνπο Πέξζεο (κεδίζεη).
Αξρεγφο ηνπ αζελατθνχ ζηξαηνχ
ήηαλ ν Μηιηηάδεο (πεξ. 554-489), ν
νπνίνο είρε ππεξεηήζεη ζηνλ
πεξζηθφ ζηξαηφ θαη γλψξηδε ηνλ
νπιηζκφ θαη ηελ ηαθηηθή ηνπ.

Ο Μηιηηάδεο

Οη δπν ζηξαηνί ζπγθξνχζζεθαλ. Ζ

κάρε ηνπ Μαξαζψλα ην έηνο 490, είλαη ε πην ζεκαληηθή κάρε ηεο
ειιεληθήο, αιιά ίζσο θαη ηεο επξσπατθήο, ηζηνξίαο. Οη Αζελαίνη
πνιεκνχζαλ γηα λα απνηξέςνπλ ηνλ θίλδπλν ππνδνχισζήο ηνπο,
ελψ ν (πνιπεζληθφο) πεξζηθφο ζηξαηφο πξνζπαζνχζε απιψο λα
ηθαλνπνηήζεη ηηο βιέςεηο ηνπ εγεκφλα ηνπ. Σν απνηέιεζκα ήηαλ ε
πεξζηθή ήηηα θαη ε αλαρψξεζε ησλ ππνιεηκκάησλ ηνπ πεξζηθνχ
ζηξαηνχ γηα ηελ Αζία. Ο κχζνο ηνπ αήηηεηνπ ησλ Πεξζψλ είρε
δηαιπζεί. Αλ νη Αζελαίνη είραλ ράζεη, ηφηε πηζαλψο φιε ε Διιάδα
ζα γηλφηαλ ππνηειήο ηεο Πεξζίαο θαη ε πνιηηηθή θαη πνιηηηζηηθή
ηζηνξία ηεο Δπξψπεο ζα είρε πάξεη ηειείσο άιιε ηξνπή.

[26]
 Ζ Αζήλα, κεηά απφ ηε κάρε απηή, αλαδείρζεθε σο κεγάιε
δχλακε θαη νη Αζελαίνη άξρηζαλ λα πηζηεχνπλ φηη ήηαλ ην θέληξν
ηεο ειιεληθήο ηζρχνο θαη πνιηηηζκνχ. Απηή ε πεξεθάληα, αιιά
θαη ε αλάγθε ηεο Αζήλαο λα επηδείμεη ηνλ πινχην, ηε κεγαινζχλε
θαη ηελ ηζρχ ηεο, ήηαλ ην θίλεηξν πνπ έζεζε ηα ζεκέιηα γηα ηα
κεγάια πνιηηηζηηθά επηηεχγκαηα πνπ αθνινχζεζαλ.
΢ην ζξφλν ηεο Πεξζίαο είρε αλέιζεη ηψξα ν Ξέξμεο. Απηή ηε
θνξά νη Πέξζεο εηνηκάζηεθαλ γηα κηα εθζηξαηεία ηηκσξίαο ηεο
Αζήλαο θαη θαηάιεςεο φιεο ηεο Διιάδαο θαη απνθάζηζαλ λα ην
θάλνπλ ζσζηά. Δηνηκάζηεθε έλα γηγαληηαίν ζηξάηεπκα 150.000
αλδξψλ θαη 600 πινίσλ θαη ην 481, ν Ξέξμεο πέξαζε ηνλ
Διιήζπνλην, πξνρψξεζε πξνο ηε Θεζζαιία, ελψ παξάιιεια
έζηεηιε θήξπθεο ζηηο ειιεληθέο πφιεηο δεηψληαο γελ θαη ύδσξ. Οη
πην πνιιέο απ’ απηέο ππνηάρζεθαλ, φπσο ην Άξγνο, ε Λάξηζα,
αθφκα θαη νη Γειθνί, ε Θήβα θαη νη πεξηζζφηεξεο πφιεηο ηεο
Βνησηίαο. Λίγεο κφλν αξλήζεθαλ ππνηαγή, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ε
Αζήλα, ε Κφξηλζνο, νη Πιαηαηέο θαη ε ΢πάξηε.
Οη Αζελαίνη ήηαλ έηνηκνη. Δλψ αθφκα παλεγχξηδαλ ηελ κεγάιε
ηνπο λίθε ζην Μαξαζψλα θαη πίζηεπαλ φηη νη Πέξζεο είραλ θχγεη
νξηζηηθά, ν ζηξαηεγφο Θεκηζηνθιήο ηνπο έπεηζε φηη πξέπεη λα
πξνεηνηκαζζνχλ γηα λέν πφιεκν. Πίζηεςε φηη εθείλν πνπ
ρξεηαδφηαλ ε Αζήλα είλαη έλαο ηζρπξφο ζηφινο. Ζ Αζήλα
επέλδπζε ηα έζνδα ησλ νξπρείσλ αξγχξνπ ζην Λαχξην, ζηε
λαππήγεζε 200 κεγάισλ πινίσλ.
Ζ ΢πάξηε θάιεζε ζπλέδξην ζηελ Κφξηλζν. Ήξζαλ εθπξφζσπνη
φισλ ησλ πφιεσλ ηεο Πεινπνλλεζηαθήο ΢πκκαρίαο, ηεο Αζήλαο,
ησλ Πιαηαηψλ θαη ησλ Θεζπηψλ ζπλνιηθά ηξηάληα κηαο πφιεσλ.
Απνθαζίζηεθε λα ζηακαηήζνπλ ακέζσο φπνηεο ερζξνπξαμίεο
ππήξραλ κεηαμχ ηνπο. ΢πκθσλήζεθε ε νξγάλσζε εληαίαο
ειιεληθήο άκπλαο. Ζ αξρεγία ηνπ ζηξαηνχ παξαρσξήζεθε ζηνλ
βαζηιηά ηεο ΢πάξηεο Λεσλίδα θαη ηνπ ζηφινπ ζηνλ επίζεο
΢παξηηάηε λαχαξρν Δπξπβηάδε, παξφιν πνπ ε Αζήλα ήηαλ ήδε ε
ηζρπξφηεξε λαπηηθή ειιεληθή δχλακε.
[27]
 ΢ηα ζηελά ησλ Θεξκνππιώλ ππήξρε ε πξψηε γξακκή άκπλαο
ησλ Διιήλσλ κε επηθεθαιήο ηνλ Λεσλίδα. Ο Ξέξμεο παξά ηηο
επαλεηιεκκέλεο ζθνδξέο επηζέζεηο δελ κπφξεζε λα ζπάζεη ηελ
ειιεληθή άκπλα, ψζπνπ παξνπζηάζηεθε ζηνπο Πέξζεο ν
πξνδφηεο Δθηάιηεο, ν νπνίνο ηνπο απνθάιπςε ηελ χπαξμε κηαο
αηξαπνχ, πνπ κπνξνχζε λα ππεξθαιαγγίζεη ηνπο ακπλφκελνπο. Ο
Λεσλίδαο, αλ θαη είδε φηη ε κάρε ήηαλ ρακέλε, έκεηλε κε 300
΢παξηηάηεο θαη 700 Θεζπηείο, απάληεζε δε ιαθσληθά ζηελ
πξφζθιεζε ηνπ Ξέξμε λα παξαδψζεη ηα φπια κε ην πεξίθεκν:
Μνιώλ ιαβέ.
΋ηαλ έπεζαλ φινη, ν δξφκνο γηα ηελ Αηηηθή ήηαλ πηα αλνηρηφο
γηα ηνπο Πέξζεο. Ζ κάρε ησλ Θεξκνππιώλ, ζεσξείηαη σο έλα απφ
ηα πην έλδνμα γεγνλφηα ηεο ηζηνξίαο.

Θεξκνπύιεο

Ο Θεκηζηνθιήο,
βέβαηνο γηα ηελ πηψζε
ηεο Αζήλαο, έπεηζε
ηνπο Αζελαίνπο λα ηελ
εγθαηαιείςνπλ θαη λα
ζηείινπλ ηα παηδηά, ηηο γπλαίθεο θαη ηνπο δνχινπο ηνπο, ζηα
λεζηά ηνπ ΢αξσληθνχ. Οη Πέξζεο κπήθαλ ζηελ έξεκε Αζήλα, ηελ
ιεειάηεζαλ θαη ππξπφιεζαλ ηνπο λανχο ηεο Αθξφπνιεο.
Σειεπηαία γξακκή άκπλαο ησλ Διιήλσλ ήηαλ ν Ηζζκφο ηεο
Κνξίλζνπ, φπνπ ζπγθεληξψζεθε ν ζηξαηφο. Ο ζηφινο βξηζθφηαλ
ζηε ΢αιακίλα θαη πξνέθπςε δηαθσλία κεηαμχ ηνπ Δπξπβηάδε θαη
ηνπ Θεκηζηνθιή, αλ έπξεπε θαη ν ζηφινο λα θαηεπζπλζεί πξνο
ηνλ Ηζζκφ, ή λα παξακείλεη ζηα ζηελά κεηαμχ ΢αιακίλαο θαη
Αηηηθήο. Σειηθά επηθξάηεζε ε άπνςε ηνπ Θεκηζηνθιή φηη ηα
ζηελά επλννχζαλ ηα ειιεληθά πινία πνπ ήηαλ ιηγφηεξα θαη
βαξχηεξα.

[28]
 ΢ηηο 28 ή 29 ΢επηεκβξίνπ ηνπ 480 ν Ξέξμεο έζηεζε ην ζξφλν
ηνπ ζε κηα πιαγηά ηνπ φξνπο Αηγάιεσ, γηα λα παξαθνινπζήζεη ηε
κάρε. Πξάγκαηη ε λαπκαρία ηεο ΢αιακίλαο, μεθίλεζε απφ ην πξσί
θαη ζε ιίγεο ψξεο, εμειίρζεθε ζε κηα απφ ηηο πην έλδνμεο λαπηηθέο
ζπγθξνχζεηο ηεο ηζηνξίαο, κε απνθαζηζηηθή λίθε ηνπ ειιεληθνχ
ζηφινπ, κπξνζηά ζηα κάηηα ηνπ βαζηιηά ηεο Πεξζίαο.
Ο Ξέξμεο έθπγε γηα ηελ Πεξζία ηζρπξηδφκελνο φηη ν ζηφρνο
ηνπ γηα ηελ θαηαζηξνθή ηεο Αζήλαο είρε επηηεπρζεί θη άθεζε ηνλ
ζηξαηεγφ Μαξδφλην κε ην ππφινηπν ηνπ ζηξαηνχ ηνπ λα
ζπλερίζεη ηελ εθζηξαηεία. Δλ ησ κεηαμχ ζηελ Αζήλα αξρεγφο ηνπ
ζηξαηνχ είρε αλαιάβεη ν Αξηζηείδεο θαη ζηε ΢πάξηε ν Παπζαλίαο.
Ο Μαξδφληνο επηηέζεθε ζην ειιεληθφ ζηξαηφπεδν ζηηο 27
Απγνχζηνπ 479, ζηηο
Πιαηαηέο. Ζ ζχγθξνπζε
Διιήλσλ θαη Πεξζψλ,
θαηέιεμε ζε κηα αθφκα λίθε
ησλ πξψησλ.

Ζ λαπκαρία ηεο ΢αιακίλαο

Ο ίδηνο ν Μαξδφληνο
ζθνηψζεθε, πνιεκψληαο γελλαία κε ρίιηνπο επίιεθηνπο
ζηξαηηψηεο ηνπ. Σα ππνιείκκαηα ηνπ πεξζηθνχ ζηξαηνχ,
αλαρψξεζαλ εζπεπζκέλα γηα ηελ Αζία.
Σελ ίδηα αθξηβψο κέξα κε ηε κάρε ησλ Πιαηαηψλ ζεκεηψζεθε
άιιε κηα ειιεληθή λίθε θαηά ησλ Πεξζψλ, ζηε Μπθάιε ηεο Μ.
Αζίαο, πνπ βνήζεζε ηνπο Ίσλεο λα μεζεθσζνχλ θαη λα δηψμνπλ
ηηο πεξζηθέο θξνπξέο. Εήηεζαλ λα γίλνπλ κέιε ηεο ειιεληθήο
ζπκκαρίαο, αιιά νη ΢παξηηάηεο δελ ήζειαλ λα έρνπλ ππνρξεψζεηο
καθξηά απ’ ηελ Διιάδα. Αληίζεηα ε Αζήλα ζπλήςε ζπκκαρίεο κε
πνιιέο πφιεηο ηεο Ησλίαο θαη ηνπ Διιεζπφληνπ, βάδνληαο ηηο
βάζεηο γηα ηελ κεγάιε Αζελατθή ΢πκκαρία.

[29]
 Δίλαη δχζθνιν λα ππνινγίζνπκε ηηο ζπλέπεηεο ηεο λίθεο ησλ
Διιήλσλ θαηά ησλ Πεξζψλ. Γελ κπνξνχκε λα μέξνπκε πψο ζα
ήηαλ ν θφζκνο κεηά απφ κηα λίθε ησλ Πεξζψλ θαη ηελ επηβνιή
ηνπ πεξζηθνχ πνιηηηζκνχ ζηελ Δπξψπε. Σν γεγνλφο είλαη, φηη ν
ζεκεξηλφο θφζκνο θαη εηδηθφηεξα ν επξσπατθφο πνιηηηζκφο
δηακνξθψζεθε εμ αηηίαο ηεο επηθξάηεζεο ηνπ ειιεληθνχ θαη ζηε
ζπλέρεηα ηνπ ξσκατθνχ πνιηηηζκνχ θαη ηεο επηβνιήο ηεο θνηλήο
επξσπατθήο θνπιηνχξαο.
Δλψ νη ΢παξηηάηεο ήηαλ απηνί πνπ έθεξαλ ην βάξνο, ν πην
ζπνπδαίνο παξάγνληαο ηεο λίθεο ήηαλ ν αζελατθφο ζηφινο. Ζ
λίθε βξήθε ηελ Αζήλα κε ηνλ ηζρπξφηεξν ζηφιν ηεο αλαηνιηθήο
Μεζνγείνπ θαη νη πεξηζζφηεξεο πφιεηο-θξάηε ζηξάθεθαλ ζηελ
Αζήλα γηα πξνζηαζία Οη ζπκκαρίεο κε ηα πεξηζζφηεξα λεζηά
ηνπ Αηγαίνπ, ηηο πφιεηο ηεο Ησλίαο θαη ηεο Αηνιίδαο θαη κε
αξθεηέο άιιεο πφιεηο ηεο Διιάδαο, εθηφμεπζε ηελ Αζήλα ζηε
ζέζε ηεο θπξίαξρεο ειιεληθήο πφιεο. Ζ Αζήλα έγηλε ην πνιηηηθφ
θαη πνιηηηζηηθφ θέληξν ηνπ ειιεληθνχ θφζκνπ, αιιά απηφ
ελίζρπζε ηελ θαρππνςία ηεο ΢πάξηεο, πνπ θνβήζεθε ηεο
πξνζέζεηο ηεο απμαλφκελεο αζελατθήο ηζρχνο.
Οη Μεδηθνί πφιεκνη ζπλερίζηεθαλ γηα αθφκα εηθνζηπέληε
ρξφληα. Μεηά ηελ λαπκαρία ηεο Μπθάιεο νη Έιιελεο –
νπζηαζηηθά νη Αζελαίνη, γηαηί νη Πεινπνλλήζηνη είραλ απνζπξζεί
ζηηο πφιεηο ηνπο - επηηέζεθαλ ζηηο πεξζηθέο πφιεηο ηεο Θξάθεο
θαη κεηά απφ πνιχκελε πνιηνξθία θαηέιαβαλ ηε ΢εζηφ.
΢ην ζεκείν απηό ηειεηώλεη ε Ηζηνξία ηνπ Ζξνδόηνπ.
***
Ζ θαηάιεςε ηεο ΢εζηνχ επέηξεςε ζηνπο Έιιελεο λα ειέγρνπλ
ηηο εκπνξηθέο νδνχο απφ θαη πξνο ηηο πφιεηο ηνπ Δπμείλνπ
Πφληνπ. Καη κε ηελ απνρψξεζε ηεο ΢πάξηεο, πνπ είρε ζπκβάιεη
απνθαζηζηηθά ζηε λίθε ησλ Πιαηαηψλ, ε Αζήλα έγηλε ε εγέηηδα
πφιε ηεο Διιεληθήο ζπκκαρίαο. Σν 478 πεξίπνπ εθαηφλ πελήληα
ειιεληθέο πφιεηο-θξάηε, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη φιεο ζρεδφλ νη
πφιεηο ηεο Ησλίαο, ησλ παξαιίσλ ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη ησλ
[30]
λεζηψλ ηνπ Αηγαίνπ, πνπ ε επηζηξνθή θαη εθδίθεζε ησλ Πεξζψλ
είρε γίλεη έκκνλνο θφβνο ηνπο, δεκηνχξγεζαλ ηελ Γειηαθή
΢πκκαρία ππφ ηελ θεδεκνλία ηεο Αζήλαο, πνπ ν ηζρπξφο ζηφινο
ηεο ήηαλ εγγχεζε ηεο αζθάιεηάο ηνπο. Απνθιήζεθε έηζη γηαηί ε
έδξα ηεο ήηαλ ην ηεξφ λεζί ηεο Γήινπ, νη ζπλαληήζεηο ησλ
ζπκκάρσλ δηεμάγνληαλ εθεί θαη ζε έλα λαφ ηνπ λεζηνχ βξηζθφηαλ
ην θνηλφ ηακείν ησλ ζπκκαρηθψλ πφιεσλ (ην 454 ην ηακείν
κεηαθέξζεθε ζηελ Αζήλα απφ ηνλ Πεξηθιή). ΢ην ηακείν απηφ
ζπλεηζέθεξαλ φια ηα κέιε ηεο ΢πκκαρίαο ζε ρξήκα ή πινία,
αλάινγα κε ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο. Ζ Γειηαθή ΢πκκαρία είλαη
γλσζηή θαη σο Πξώηε Αζελατθή ΢πκκαρία.
΢ηφρνο ηεο ζπκκαρίαο, ζχκθσλα κε
ηνλ Θνπθπδίδε, ήηαλ ε θνηλή άκπλα
θαη ε ζπλέρηζε ηνπ αγψλα θαηά ησλ
Πεξζψλ.

Ο Κίκσλ

Σελ δεθαεηία ηνπ 470 ηα κέιε ηεο

Γειηαθήο ΢πκκαρίαο ππφ ηελ εγεζία
ηνπ Αζελαίνπ ζηξαηεγνχ Κίκσλα,
δηεμήγαγαλ επηζέζεηο θαηά πεξζηθψλ
θξνπξψλ ζηε Θξάθε θαη ην Αηγαίν κε ζεκαληηθφηεξε επηηπρία ηε
κάρε ηνπ Δπξπκέδνληα, φηαλ θαηαζηξάθεθε ν πεξζηθφο ζηξαηφο
θαη ζηφινο.
Αθνινχζεζε ε απνηπρεκέλε εθζηξαηεία ζηελ Αίγππην, πνπ είρε
σο απνηέιεζκα ηελ εμνιφζξεπζε ηνπ αζελατθνχ εθζηξαηεπηηθνχ
ζψκαηνο απφ ηνπο Πέξζεο. Αληίζεηα νη Αζελαίνη είραλ
ζεκαληηθή δηπιή (ζηελ μεξά θαη ηε ζάιαζζα) ζηξαηησηηθή
επηηπρία ζηε ΢αιακίλα ηεο Κχπξνπ. Απηφ ήηαλ θαη ην ηέινο ησλ
ειιελνπεξζηθψλ ζπγθξνχζεσλ.
Ο Θνπθπδίδεο αλαθέξεη φηη κεηά ηελ κάρε ηεο ΢αιακίλαο νη
Έιιελεο επέζηξεςαλ ζηηο παηξίδεο ηνπο.
[31]
 Ο Γηφδσξνο ππνζηεξίδεη φηη ακέζσο κεηά ππνγξάθεθε κε ηνπο
Πέξζεο ε απνθαινχκελε Δηξήλε ηνπ Καιιία. Απνθιήζεθε έηζη
γηαηί ε δηαπξαγκάηεπζε ηεο ζπκθσλίαο έγηλε απφ ηνλ Αζελαίν
πνιηηηθφ Καιιία. Οη ηζηνξηθνί δελ ζπκθσλνχλ γηα ηελ
ρξνλνινγία ηεο ππνγξαθήο, αιιά πηζαλψο απηή έγηλε γχξσ ζην
450-449. Οη φξνη ηεο ζπλζήθεο ήηαλ:
 Απηνλνκία ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ ηεο Μηθξάο Αζίαο,
 Απαγφξεπζε ίδξπζεο ζαηξαπεηψλ απφ ηνπο Πέξζεο ζηηο αθηέο
ηνπ Αηγαίνπ.
 Σα πεξζηθά πινία δελ είραλ δηθαίσκα λα πιένπλ ζην Αηγαίν.
 Καη ηέινο, νη Αζελαίνη αλαιάκβαλαλ ηελ ππνρξέσζε λα κε
ζηέιλνπλ ζηξαηφ ζηηο πεξηνρέο ππφ πεξζηθή θαηνρή.

[32]
Ζ Αζελατθή ΢πκκαρία, ν Πεξηθιήο θαη ν Υξπζνύο Αηώλ

Οη Μεδηθνί Πφιεκνη, νη λίθεο ζην Μαξαζψλα θαη ηε ΢αιακίλα

θαη ε ζπγθξφηεζε ηεο Γειηαθήο ΢πκκαρίαο αλέδεημαλ ηαρχηαηα
ηελ Αζήλα σο ηελ ελδνμφηεξε, ιακπξφηεξε θαη πινπζηφηεξε
πφιε ηεο Διιάδαο θαη ηεο Μεζνγείνπ γεληθφηεξα. Οη Αζελαίνη
βγήθαλ ληθεηέο θαη απφ ηνπο δπν Πεξζηθνχο πνιέκνπο θαη ην
θακάξη ηνπο ήηαλ ν κεγάινο πνιεκηθφο θαη εκπνξηθφο αζελατθφο
ζηφινο, δεκηνχξγεκα ηεο ηδέαο ηνπ Θεκηζηνθιή.
Σα αζελατθά πινία έιεγραλ φια ηα παξάιηα ηνπ Αηγαίνπ, ηηο
κηθξαζηαηηθέο αθηέο σο ηνλ Διιήζπνλην, ηα πνιπάξηζκα λεζηά
απφ ηηο Κπθιάδεο σο ηε Θάζν θαη ηηο πινχζηεο ζε ζηάξη, μπιεία
θαη κεηαιιεχκαηα ζξαθηθέο πεξηνρέο θαη παξάιηεο πφιεηο. Ο
πεξζηθφο ζηφινο, ηδηαίηεξα κεηά ηηο κεγάιεο ηνπ ήηηεο ζηελ
΢αιακίλα θαη ζηελ Μπθάιε, δελ μεκχηηδε ζην Αηγαίν θαη κφλν ηα
θνηληθηθά θαη αηγππηηαθά πινία ηαμίδεπαλ πέξαλ ηεο Κχπξνπ σο
ηηο αθηέο ηεο Βφξεηαο Αθξηθήο.
Δλ ησ κεηαμχ ε ΢πάξηε εγθαηέιεηςε ηελ πξνζπάζεηα εγεζίαο
ηεο ζηε ζάιαζζα θαη θαηάθεξε ζηαδηαθά λα επηβιεζεί ζηηο
πεξηζζφηεξεο πφιεηο ηεο Πεινπνλλήζνπ. Απηέο καδί κε αξθεηέο
πφιεηο ηεο Μαθεδνλίαο, ηεο Φσθίδαο, ηεο Βνησηίαο, ηελ Αίγηλα,
θαη ηα Μέγαξα δεκηνχξγεζαλ ην αληίπαιν δένο ηεο ΢πκκαρίαο
ηεο Γήινπ, ηελ Πεινπνλλεζηαθή ΢πκκαρία.
΋πσο είδακε παξαπάλσ, ππφ ηελ εγεζία ηεο Αζήλαο
δεκηνπξγήζεθε κηα ζπλνκνζπνλδία θξαηψλ-πφιεσλ, ε γλσζηή σο
΢πκκαρία ηεο Γήινπ. Αξρεγφο νξίζηεθε ν Αζελαίνο ζηξαηεγφο
Κίκσλ (γηνο ηνπ Μηιηηάδε, ηνπ ληθεηή ηεο κάρεο ηνπ
Μαξαζψλα). Ο Κίκσλ άξρηζε λα απειεπζεξψλεη πφιεηο ζηε
Θξάθε (απφ ηα δάζε ηεο νπνίαο νη Αζελαίνη έπαηξλαλ ηελ μπιεία
πνπ ήηαλ απαξαίηεηε γηα ηε λαππήγεζε ησλ πινίσλ ηνπο) θαη
θαηφπηλ ρηχπεζε ηνπο Πέξζεο απφ ηελ μεξά θαη ηε ζάιαζζα. Σν
απνηέιεζκα ήηαλ λα πξνζρσξήζνπλ ζηε ΢πκκαρία πνιιέο πφιεηο
[33]
ηεο Λπδίαο θαη ηεο Καξίαο, φρη πάληα πξφζπκα, αθφκα θαη δηα
ηεο βίαο. Έηζη δεκηνπξγήζεθε κηα θαηεγνξία πφιεσλ, πνπ δελ
ήηαλ ζχκκαρνη, αιιά θφξνπ ππνηειείο ζηε ΢πκκαρία, φπσο ε
Κάξπζηνο, ε ΢θχξνο, ε Νάμνο, ε Θάζνο θαη αξθεηέο πφιεηο ηεο
Υαιθηδηθήο θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο.
Σνλ ζπληνληζκφ ησλ ζπλεηζθνξψλ ζην θνηλφ ηακείν ηεο
΢πκκαρίαο αλέιαβε έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο Αζελαίνπο
πνιηηηθνχο ν Αξηζηείδεο ν Γίθαηνο (550-467). Αλ θαη ε Αζήλα
ήηαλ ε εγέηηδα πφιε ηεο ζπκκαρίαο, θάζε πφιε-θξάηνο είρε απφ
κηα ςήθν. Ήηαλ κηα δεκνθξαηηθή ζπκκαρία κεηαμχ ίζσλ, αιιά
βεβαίσο ή Αζήλα, κε ηελ ηζρχ θαη ην θχξνο πνπ δηέζεηε,
κπνξνχζε ζρεηηθά εχθνια λα επεξεάζεη ηηο ςήθνπο πνιιψλ
κηθξφηεξσλ πφιεσλ.

Σν αζελατθό ηεηξάδξαρκν

Ζ πφιε ηεο Αζήλαο άιιαδε

ξαγδαία. Ζ πεξζηθή εηζβνιή, έζησ θη
αλ δελ θξάηεζε πνιχ, άθεζε ηελ πφιε
θακέλε, ιεειαηεκέλε θαη εξεηπσκέλε,
ηα ηεξά ηεο Αθξφπνιεο
θαηεζηξακκέλα θαη ζπιεκέλα, ηα ειαηφδεληξα, ηηο ζπθηέο θαη
ηνπο ακπειψλεο μεξηδσκέλνπο θαη ηα δψα ζθαγκέλα ή θιεκκέλα.
΋κσο νη λίθεο έθεξαλ ιάθπξα πνιιά, δνχινπο πνιινχο, ρξήκα
πνιχ θαη ζπκκάρνπο πνιινχο. Ζ πφιε ρηηδφηαλ μαλά κε ηαρείο
ξπζκνχο θαη πνιχ πην φκνξθε θαη κεγαιφπξεπε απφ φ,ηη ήηαλ
πξηλ ηνπο κεδηθνχο πνιέκνπο.
Ζ Αζήλα επέβαιε ην λφκηζκα θαη ην κεηξηθφ ηεο ζχζηεκα ζε
φια ηα κέιε ηεο ΢πκκαρίαο, πξάγκα πνπ βνεζνχζε κελ ην
εκπφξην, ήηαλ φκσο κνλνκεξήο απφθαζε, ρσξίο λα εξσηεζνχλ ηα
θξάηε-κέιε.
Σν 454 νη Αζελαίνη κεηέθεξαλ ην Σακείν ηεο ΢πκκαρίαο απφ ηε
Γήιν ζηελ Αζήλα θαη ε πφιε θαηαθξαηνχζε ην έλα έθην ησλ
[34]
εζφδσλ ηνπ Σακείνπ γηα ηα κεγάια έξγα. Οπζηαζηηθά ε Αζήλα
ήηαλ ε θπξίαξρε δχλακε, πνπ απνθάζηδε ζρεδφλ κφλε ηεο γηα ηελ
πνιηηηθή ηεο ΢πκκαρίαο.
΋ζν ε ΢πκκαρία κεγάισλε, αχμαλε αλάινγα θαη ν πινχηνο θαη
ε ηζρχο ηεο Αζήλαο. Δίλαη ε επνρή πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ
αικαηψδε αλάπηπμε ζε φινπο ηνπο ηνκείο, ζηξαηησηηθφ, πνιηηηθφ
θαη πνιηηηζηηθφ, κε ηελ αλέγεξζε κεγάισλ κλεκείσλ, λαψλ (φπσο
ν Παξζελψλαο ζηε Αθξφπνιε) ηελ άλζεζε ηνπ ζεάηξνπ, ηεο
βηνηερλίαο, ηεο αξρηηεθηνληθήο, ησλ ηερλψλ, ησλ επηζηεκψλ θαη
θάζε είδνπο πλεπκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο.
Παξάιιεια ε πφιε ηεο Αζήλαο έγηλε ην πνιηηηζηηθφ θαη
πλεπκαηηθφ θέληξν φινπ ηνπ ειιεληθνχ θφζκνπ θαη θέληξν ηεο
δηαθίλεζεο ησλ πνιηηηθψλ, θνηλσληθψλ
θαη θηινζνθηθψλ ηδεψλ.

Ο Πεξηθιήο ζε ζύγρξνλν θέξκα

Απφ ην ηέινο ησλ πεξζηθψλ πνιέκσλ

σο ηνπο πεινπνλλεζηαθνχο πνιέκνπο,
ζηελ Αζήλα είρε ζπγθεληξσζεί ε
αθξφθξεκα ησλ θηινζφθσλ, ησλ
θαιιηηερλψλ, ησλ κεραληθψλ, ησλ αξρηηεθηφλσλ, ησλ
επηζηεκφλσλ, ησλ πνηεηψλ, ησλ ζπγγξαθέσλ, ησλ ηξαγσδψλ θαη
θσκσδηνγξάθσλ απ’ φιεο ηηο ειιεληθέο πφιεηο.
Ζ απνθαζηζηηθή θακπή ηεο ΢πκκαρίαο ηεο Γήινπ ήηαλ φηαλ
ην 463, ε Θάζνο μεζεθψζεθε γηαηί δελ άληερε λα πιεξψλεη ηνπο
θφξνπο πνπ ηεο επέβαιαλ. Ο Κίκσλ θαηέζηεηιε εχθνια ηελ
εμέγεξζε, φκσο γηα πξψηε θνξά ζηε πνξεία ηεο ΢πκκαρίαο
απνθαζίζηεθε επηρείξεζε κε βάζε ηα ζπκθέξνληα ηεο Αζήλαο
θαη φρη ηνπ ζπλφινπ ησλ ζπκκάρσλ πφιεσλ. Ο Κίκσλ έγηλε
αληηπαζήο θαη ζηελ Αζήλα έλα ξηδνζπαζηηθφ δεκνθξαηηθφ
θίλεκα, ππφ ηελ εγεζία ηνπ Πεξηθιή, αλέιαβε ηα ελία ηεο
εμνπζίαο.

[35]
 Σα ηξηάληα δπν ρξφληα, θαηά ηα νπνία ζηελ πνιηηηθή εγεζία
ηεο πφιεο ηεο Αζήλαο βξηζθφηαλ ν Πεξηθιήο, νλνκάζηεθαλ ν
Υξπζνύο Αηώλ ησλ Αζελώλ. Απφ ην 461 πνπ ν Πεξηθιήο
αλέιαβε γηα πξψηε θνξά ην αμίσκα ηνπ ζηξαηεγνχ, σο ην 429
πνπ πέζαλε, ε πφιε άιιαμε φςε. Υηίζηεθαλ κεγάια έξγα ζηελ
Αθξφπνιε, φπσο ν Παξζελψλαο (έξγν ησλ Ηθηίλνπ θαη
Καιιηθξάηε θαη κε δηαθφζκεζε ηνπ Φεηδία), ην Δξερζείν κε ηηο
Καξπάηηδεο (έξγν ηνπ γιχπηε Καιιίκαρνπ), ηα Πξνπχιαηα (έξγν
ηνπ Μλεζηθιή, κε εηθνλνγξάθεζε ηνπ Πνιπγλώηνπ), ν λαφο ηεο
Απηέξνπ Νίθεο (έξγν ηνπ Καιιηθξάηε) θαη ην αξηζηνπξγεκαηηθφ
άγαικα ηεο Πξνκάρνπ Αζελάο (έξγν θη απηφ ηνπ Φεηδία).
Ζ αζθάιεηα ηεο πφιεο εληζρχζεθε κε ηελ αλέγεξζε ησλ
Μαθξώλ Σεηρώλ κήθνπο 7 ρηιηνκέηξσλ πνπ έλσλαλ ηελ Αζήλα κε
ην ιηκάλη ηνπ Πεηξαηά, πνπ έγηλε ε πην ηζρπξή λαπηηθή βάζε ηνπ
ηφηε θφζκνπ. Ζ πφιε θνζκήζεθε επίζεο κε αγνξά, ζηνέο,
γπκλαζηήξηα, σδείν, θξήλεο, ινπηξά, ην λαφ ηνπ Ζθαίζηνπ (ην
γλσζηφ καο ζήκεξα Θεζείν) θαη άιια. Αθφκα θαιισπίζηεθε ν
Πεηξαηάο, ρηίζηεθαλ νη λανί ηνπ Πνζεηδψλα ζην ΢νχλην, ηεο
Νέκεζεο ζηελ Ρακλνχληα θαη ην Σειεζηήξην ησλ Μπζηεξίσλ
ζηελ Διεπζίλα.
Ο Πεξηθιήο γελλήζεθε ζην Υνιαξγφ πεξίπνπ ην 495 θαη
αλήθε ζηελ Αθακαληίδα3 θπιή. Ήηαλ γηνο ηνπ ζηξαηεγνχ
Ξαλζίππνπ θαη ηεο Αγαξίζηεο. Ο Ξάλζηππνο πξνεξρφηαλ απφ ην
γέλνο ησλ Βνπδπγψλ4. Ζ Αγαξίζηε θαηαγφηαλ απφ ην γέλνο ησλ
Αιθκεσληδψλ, ήηαλ δηζέγγνλε ηνπ ηπξάλλνπ ηεο ΢ηθπψλαο
Κιεηζζέλε θαη αληςηά ηνπ ζεκειησηή ηεο αζελατθήο δεκνθξαηίαο
Κιεηζζέλε.
Ο Ξάλζηππνο ήηαλ επηθαλέο κέινο ηεο αζελατθήο ειίη. Σν
489 παξέπεκςε ζε δίθε ηνλ ληθεηή ηνπ Μαξαζψλα Μηιηηάδε,
γηαηί απέηπρε ζηελ εθζηξαηεία θαηά ηεο Πάξνπ. Ο Μηιηηάδεο
3
Ζ Αθακαληίδα θπιή ήηαλ κηα από ηηο 10 αηηηθέο θπιέο. Πήξε ην όλνκά ηεο από ηνλ
Αθάκαληα, γην ηνπ κπζηθνύ βαζηιηά ηεο Αζήλαο Θεζέα
4
Ο ηδξπηήο ηνπ ηεξαηηθνύ απηνύ γέλνπο ήηαλ ν κπζηθόο αηηηθόο ήξσαο Βνπδίγεο, ν
πξώηνο πνπ έδεπμε βόδηα θαη θαιιηέξγεζε ην ζηηάξη.

[36]
θαηαδηθάζηεθε ζε ζάλαην, αιιά ε πνηλή κεηαηξάπεθε ζε
πξφζηηκν 50 ηαιάλησλ, πνζφ ππέξνγθν πνπ δελ ήηαλ ζε ζέζε λα
ην πιεξψζεη θαη θιείζηεθε ζηε θπιαθή. Πέζαλε έγθιεηζηνο απφ
γάγγξαηλα ιφγσ ηξαπκαηηζκνχ απφ ηελ εθζηξαηεία απηή. Σν
πξφζηηκν πιήξσζε αξγφηεξα ν γηνο ηνπ Κίκσλ.
Ζ ηζηνξία ηνπ Μηιηηάδε απνδεηθλχεη ην επκεηάβιεην ησλ
αηζζεκάησλ ησλ Αζελαίσλ θαη πφζν εχθνια παξαζχξνληαλ απφ
ηηο ιατθίζηηθεο θαηεγνξίεο. ΢ε έλα ρξφλν, απφ ζξηακβεπηήο ηεο
αζελατθήο λίθεο επί ησλ Πεξζψλ, έγηλε ν απνδηνπνκπαίνο ηξάγνο
εμ αηηίαο κηαο απνηπρεκέλεο δεπηεξεχνπζαο ζεκαζίαο
εθζηξαηείαο.
Σελ δηθαζηηθή ηαιαηπσξία, ηε θπιάθηζε ή θαη ηνλ
εμνζηξαθηζκφ ππέζηεζαλ πνιινί επηθαλείο Αζελαίνη, φπσο νη:
Θεκηζηνθιήο (ν εκπλεπζηήο ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ αζελατθνχ
ζηφινπ θαη ληθεηήο ηεο ΢αιακίλαο), ν Αξηζηείδεο ν Γίθαηνο, ν
Κίκσλ, ν Μεγαθιήο, ν Γάκσλ, ν Φεηδίαο, ν Αλαμαγφξαο, ν
Αιθηβηάδεο, ν θηιφζνθνο ΢σθξάηεο ν πνιηηηθφο Θνπθπδίδεο, ν
ηζηνξηθφο Θνπθπδίδεο ν Οιφξνπ θαη άιινη.
Με ηε ζεηξά ηνπ ν Ξάλζηππνο έραζε ηε ιατθή ππνζηήξημε,
θαηεγνξήζεθε γηα δηάθνξα αδηθήκαηα θαη εμνζηξαθίζηεθε.
Γχξηζε ηελ Αζήλα ην 480 θαη εγήζεθε ηνπ αζελατθνχ ζηφινπ ζηε
λαπκαρία ηεο Μπθάιεο πνπ έγηλε ηνλ ΢επηέκβξην 479, ηελ ίδηα
κέξα πνπ έγηλε θαη ε κάρε ησλ Πιαηαηψλ. Καη ζηηο δπν απηέο
αλακεηξήζεηο νη Πέξζεο ππέζηεζαλ ζπληξηπηηθή ήηηα θαη δελ
απνηφικεζαλ λέα εηζβνιή ζηελ ειιεληθή ρεξζφλεζν. Ο
Ξάλζηππνο ζηελ ζπλέρεηα θαηέιαβε θαη ηε ΢εζηφ θαη ακέζσο
κεηά επέζηξεςε ζηελ Αζήλα ληθεηήο. Οη Αζελαίνη έζηεζαλ ηνλ
αλδξηάληα ηνπ ζηελ Αθξφπνιε.
Με νζηξαθηζκφ ηηκσξήζεθε θαη ν ληθεηήο πνιιψλ ληθεθφξσλ
εθζηξαηεηψλ (Νάμνπ, ΢θχξνπ, Καξχζηνπ, Δπξπκέδνληα, Θάζνπ
θ.ά.) ν Κίκσλ. Καηεγνξήζεθε απφ ηελ δεκνθξαηηθή παξάηαμε
θαη ηνλ Πεξηθιή, φηη δσξνδνθήζεθε απφ ηνλ βαζηιηά ηεο
Μαθεδνλίαο γηα λα κελ εηζβάιεη ζηε ρψξα ηνπ. Απφ ηελ
[37]
θαηεγνξία απηή αζσψζεθε, αιιά δελ απέθπγε ηειηθά ηελ εμνξία
ην 461, φηαλ θαηεγνξήζεθε σο θίινο ηεο ΢πάξηεο.
Ο Ζξφδνηνο θαη ν Πινχηαξρνο γξάθνπλ φηη φηαλ ε Αγαξίζηε
ήηαλ έγθπνο ζηνλ Πεξηθιή είδε ζηνλ χπλν ηεο φηη γέλλεζε έλα
ιηνληάξη. Οη ππεξέηξηεο ηεο είπαλ φηη ην ιηνληάξη ζήκαηλε δφμα
θαη πινχην, αιιά νη αληίπαινη ηνπ Πεξηθιή αξγφηεξα
δηαθσκψδεζαλ ηελ ηζηνξία απηνχ ηνπ νλείξνπ θαη ηε ζπλέδεζαλ
κε ην επίκεθεο θεθάιη ηνπ (ηνλ νλφκαδαλ θαη θξεκκπδνθέθαιν ή
ζρνηλνθέθαιν ή θεθαιεγεξέηε). Γηα λα θξχςεη απηφ ην ζσκαηηθφ
ηνπ ειάηησκα ν Πεξηθιήο θνξνχζε πάληα πεξηθεθαιαία θαη δελ
ππάξρεη πξνηνκή ηνπ ή πίλαθαο πνπ λα ηνλ απεηθνλίδεη ρσξίο
απηήλ. Ο Ξάλζηππνο θξφληηζε λα πάξεη ν γηνο ηνπ πνιχ θαιή
κφξθσζε. Δπέιεμε ηνπο
δηαζεκφηεξνπο θαη
θαιχηεξνπο δαζθάινπο ηεο
πφιεο.

Όζηξαθν θαηά ηνπ Κίκσλα

Ο κνπζηθφο Γάκσλ ήηαλ

παξάιιεια θαη ζνθηζηήο θαη
δίδαμε ηνλ Πεξηθιή θηζάξα, ηξαγνχδη θαη ηα νκεξηθά έπε. Ζ
ζρέζε ηνπ κε ην καζεηή ηνπ ζπλερίζηεθε θαη ν Πεξηθιήο ηνλ
ρξεζηκνπνηνχζε θαη σο πνιηηηθφ ηνπ ζχκβνπιν, αιιά νη ηνικεξέο
ηνπ εηζεγήζεηο εμφξγηζαλ ηνπο πνιηηηθνχο αληηπάινπο ηνπ
Πεξηθιή, νη νπνίνη αξγφηεξα πέηπραλ ηελ εμνξία ηνπ.
Έλαο άιινο κνπζηθφο, ν Ππζνθιείδεο απφ ηελ Κέα, δίδαμε ζην
Πεξηθιή ξεηνξηθή, κνπζηθή θαη ην ρεηξηζκφ ηνπ απινχ. ΢ηε
δηακφξθσζε ηεο λννηξνπίαο θαη ηεο πνιηηηθήο ζθέςεο ηνπ
λεαξνχ Πεξηθιή, ζπλέβαιε θαη ε επαθή ηνπ κε θηινζφθνπο
θχξνπο, φπσο ν Αλαμαγόξαο απφ ηηο Κιαδνκελέο, ν Πξσηαγόξαο
θαη ν Εήλσλ ν Διεάηεο.

[38]
 Ο Πεξηθιήο ζεβφηαλ απεξηφξηζηα ηνλ Κιαδνκέλην ζνθφ γηα
ηελ ζνβαξφηεηά, ηελ ζεκλφηεηα, ηελ ειεχζεξε ζθέςε ηνπ θαη ηελ
αίζζεζε ηνπ κέηξνπ, πνπ απέπλεε. Ο Αλαμαγφξαο, πνπ εθηφο απφ
δάζθαινο έγηλε θαη θίινο ηνπ Πεξηθιή, ηνλ έκαζε λα
αληηκεησπίδεη νξζνινγηζηηθά ηα θπζηθά θαηλφκελα θαη ηνλ
απειεπζέξσζε απφ ηηο δεηζηδαηκνλίεο θαη πξνιήςεηο πνπ ήηαλ
δηαδεδνκέλεο ζε φιεο ηηο θνηλσληθέο ηάμεηο εθείλεο ηεο επνρήο.
Δπίζεο απφ ηνλ Αλαμαγφξα ν Πεξηθιήο πήξε ηελ πξαφηεηα θαη
ηνλ απηνέιεγρν, θαζψο θαη ηελ ιηηφηεηα ησλ ιφγσλ θαη ησλ
επηρεηξεκάησλ ηνπ.
Ο Εήλσλ απφ ηελ άιιε, ηνλ δίδαμε λα ρξεζηκνπνηεί απιά θαη
νιηγφινγα επηρεηξήκαηα, εχιεπηα,
θαηαλνεηά απφ ην αθξναηήξην θαη
πεηζηηθά γηα ην ιαφ. Ο Πεξηθιήο ήηαλ
εμαηξεηηθφο νκηιεηήο, θαηφξζσλε λα
μεζεθψλεη ηνλ ιαφ θαη λα ηνλ
ζπλαξπάδεη κε ηελ επγισηηία, ηελ
εξεκία, ηα επηρεηξήκαηα, ηελ θαζαξή
ζθέςε θαη ηελ ινγηθή ηνπ.

Ο Αλαμαγόξαο

΋ια απηά καδί κε ην γεγνλφο φηη φηαλ κηινχζε είρε ηνλ θεξαπλό
θαη ηελ αζηξαπή ζηε γιώζζα ηνπ αιιά πνηέ δελ ηνπ μέθεπγε ν
έιεγρνο ησλ ιφγσλ ηνπ, ήηαλ πάληα ήξεκνο θαη επηδείθλπε
απηνπεπνίζεζε ζηγνπξηά, απιφηεηα θαη εξεκία, ήηαλ νη ιφγνη πνπ
ηνπ απνδφζεθε ν ραξαθηεξηζκφο Οιύκπηνο. Γελ έρεη δηαζσζεί
θαλέλα γξαπηφ - απφ απηφλ - θείκελν κε νκηιία ηνπ.
Ο Θνπθπδίδεο αλαγξάθεη ζην έξγν ηνπ, ηξεηο απφ ηνπο
ιφγνπο ηνπ Πεξηθιή (κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ηνλ πεξίθεκν
Δπηηάθην), φκσο είλαη αδχλαην λα ηνπο έρεη γξάςεη απφ κλήκεο
ιέμε πξνο ιέμε, ην πηζαλφηεξν είλαη φηη νη νκηιίεο απηέο
απνδίδνπλ κελ ην πλεχκα ηνπ Πεξηθιή, φκσο είλαη γξακκέλεο κε
[39]
ην χθνο ηνπ Θνπθπδίδε, ν νπνίνο ινγηθά πξέπεη λα πξφζζεζε θαη
πξνζσπηθά ηνπ ζηνηρεία ζ’ απηνχο.
Αλ θαη είρε κεγάιε πεξηνπζία απφ ηνλ παηέξα ηνπ, ν
Πεξηθιήο δνχζε ιηηά θαη απέθεπγε ηηο πεξηηηέο ζπαηάιεο θαη ηελ
πνιπηέιεηα, αθφκα θαη ηηο θνηλσληθέο εθδειψζεηο. ΢πάληα
παξαβξηζθφηαλ ζε ζπκπφζηα θαη πνηέ ζε ζνξπβψδεηο
δηαζθεδάζεηο θαη γιέληηα. Απφ ην ζπίηη ηνπ έβγαηλε γηα λα πάεη
ζηελ αγνξά ή ζηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ. Ήηαλ ηφζν απφιπηνο
ζην πλεχκα ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο ιηηφηεηαο, πνπ δελ δίζηαζε λα
ζηείιεη ηνλ γην ηνπ Ξάλζηππν ζην δηθαζηήξην, φηαλ απηφο
δαλείζηεθε έλα κεγάιν ρξεκαηηθφ πνζφ, κε ηελ πξφθαζε φηη ην
ρξεηαδφηαλ ν παηέξαο ηνπ. Ο Ξάλζηππνο δελ ηνπ ην ζπγρψξεζε
θαη ζπρλά θαηεγνξνχζε ηνλ παηέξα ηνπ φηη θάλεη παξέα κε
ςεπηνδηαλννχκελνπο.
Οη ζπληξνθηέο ηνπ Πεξηθιή ήηαλ φλησο κεηξεκέλεο θαη απηνί
κε ηνπο νπνίνπο έθαλε παξέα ήηαλ αμηφινγνη θαιιηηέρλεο,
ζπγγξαθείο, πνιηηηθνί ή θηιφζνθνη, φπσο ν Φεηδίαο, ν Δπξηπίδεο,
ν ΢νθνθιήο, ν Ζξφδνηνο, ν Δκπεδνθιήο, ν ΢σθξάηεο, ν
Ηππφδακνο, ν Δθηάιηεο, ν Μέησλ θαη θπζηθά νη δάζθαινί ηνπ ν
Πξσηαγφξαο θαη ν Γάκσλ.
΢ε ειηθία ηξηάληα ρξνλψλ παληξεχηεθε κηα καθξηλή εμαδέιθε
ηνπ, ηεο νπνίαο ην φλνκα δελ γλσξίδνπκε. Ξέξνπκε φηη ήηαλ
επθαηάζηαηε, είρε ήδε ζπλάςεη έλα πξψην γάκν κε θάπνηνλ
Ηππφληθν. Με ηνλ Πεξηθιή απέθηεζαλ δπν γηνπο, ηνλ Ξάλζηππν
θαη ηνλ Πάξαιν. ΋κσο ε ζχδπγφο ηνπ ήηαλ κηα ηππηθή Αζελαία
λνηθνθπξά, άκνπζε θαη απαίδεπηε, ζξεζθφιεπηε θαη πξνιεπηηθή,
θπξία ηνπ ζπηηηνχ, θαιή κεηέξα, αιιά αδηάθνξε γηα φ,ηη
ελδηέθεξε ηνλ άληξα ηεο. Μεηά απφ αξθεηά ρξφληα βαξεηήο
ζπκβίσζεο, ν Πεξηθιήο ηε ρψξηζε θαη ηελ πάληξεςε κε έλαλ
άιιν άληξα.
Σν 472 ν Πεξηθιήο απνθάζηζε λα αζρνιεζεί κε ηα θνηλά. Ζ
πξψηε ηνπ δεκφζηα πξάμε ήηαλ ε ρνξεγία ηεο παξνπζίαζεο ηεο
ηξαγσδίαο ηνπ Αηζρχινπ Πέξζεο ζηα εηήζηα Γηνλχζηα. {Οη
[40]
ρνξεγνί ήηαλ πινχζηνη Αζελαίνη, πνπ αλαιάκβαλαλ φια ηα έμνδα
ηεο παξάζηαζεο}. Σν έξγν γξακκέλν ιίγα κφιηο ρξφληα απφ ηε
λαπκαρία ηεο ΢αιακίλαο θαη απφ ηηο λίθεο ζηηο Πιαηαηέο θαη ζηε
Μπθάιε ήηαλ έλα χκλνο γηα ηνπο καρεηέο ηεο ΢αιακίλαο θαη ηνλ
Θεκηζηνθιή.
Ζ παξάζηαζε μεζήθσζε ηνπο Αζελαίνπο, πνπ άθνπγαλ κε
ζπγθίλεζε θαη ππεξεθάλεηα ηα κνηξνιφγηα ηεο κεηέξαο ηνπ
Ξέξμε Άηνζζαο γηα ηε ζπκθνξά πνπ βξήθε ηνπο Πέξζεο απφ ηελ
κνηξαία λαπκαρία θαη ην ρακφ ηφζσλ παιηθαξηψλ. Οη ζεαηέο
ελζνπζηαζκέλνη δεησθξαχγαδαλ ηνλ Θεκηζηνθιή – πνπ φκσο, ζε
ιίγα κφιηο ρξφληα εμνζηξάθηζαλ! Σν έξγν θέξδηζε ηελ πξψηε
ζέζε θαη ν Πεξηθιήο ην δάθληλν ζηεθάλη
ηνπ ρνξεγνχ.

Ο Αηζρύινο

Σνπ άμηδε, γηαηί είρε μνδέςεη έλα ζσξφ

ρξήκαηα θαη θξφληηζε ε παξάζηαζε λα
έρεη ηνπο θαιχηεξνπο εζνπνηνχο,
ρνξεπηέο, ρνξνδηδαζθάινπο θαη
κνπζηθνχο. Ο Αηζρχινο παλεπηπρήο,
ράξηζε ζηνλ Πεξηθιή ην ρεηξφγξαθν ηεο
ηξαγσδίαο ηνπ - δψξν αλεθηίκεην.
Σν ζέαηξν γηα ηνπο Αζελαίνπο ήηαλ κέζν δηαζθέδαζεο αιιά
θαη θνηλσληθήο ζπλαλαζηξνθήο. Μπνξνχζαλ λα ην
παξαθνινπζήζνπλ φινη νη πνιίηεο, αθφκα θαη νη πην θησρνί, γηαηί
ε πνιηηεία είρε κεξηκλήζεη γηα ηελ θαηαβνιή ησλ ιεγφκελσλ
ζεσξηθώλ γηα εθείλνπο πνπ αδπλαηνχζαλ λα θαηαβάιινπλ
εηζηηήξην.
Ζ ζπρλή παξνπζία ησλ πνιηηψλ ζην ζέαηξν ηνπο είρε
εθνδηάζεη κε πνιχ απζηεξά θξηηήξηα γηα ηελ πνηφηεηα ηνπ έξγνπ,
ηελ ππνθξηηηθή ησλ εζνπνηψλ, ηα θνζηνχκηα, ηα ζθεληθά θαη ηελ
κνπζηθή επέλδπζε. Αλ θάηη δελ ηνπο άξεζε δελ δίζηαδαλ λα ην

[41]
απνδνθηκάζνπλ κε απαμησηηθά θαη ζθσπηηθά ιφγηα, αθφκα θαη
πεηψληαο ζηνπο εζνπνηνχο δηάθνξα δαξδαβαηηθά θαη απγά. ΢ην
ζέαηξν ηνπ Γηνλύζνπ παξνπζηάζηεθαλ ηα έξγα ησλ ηξαγηθψλ
΢νθνθιή, Δπξηπίδε, Αγάζσλνο, Φξπλίρνπ, Υνηξίινπ θαη
αξγφηεξα ησλ θσκηθψλ Αξηζηνθάλε, Μελάλδξνπ. Δππφιηδνο,
Κξαηίλνπ θαη άιισλ. Σν παγθφζκην ζέαηξν νθείιεη πνιιά ζηελ
Αζήλα θαη ζηνλ Πεξηθιή.
Ζ πφιε πξνψζεζε θαη πξφβαιε σο κεγάιν πνιηηηζηηθφ θαη
δηδαθηηθφ ζεζκφ ηελ ηξαγσδία (θαη αξγφηεξα ηελ θσκσδία), κε
ηνπο ηαθηηθνχο ηξαγηθνχο αγψλεο θαη ηα ζεάκαηα γηα φιν ηνλ ιαφ
ηεο πφιεο.
Αλ θαη θαηαγφηαλ απφ αξηζηνθξαηηθή γεληά, ν πνιηηηθφο
πιένλ Πεξηθιήο (είρε ήδε
εθιεγεί ζηξαηεγφο5 ην
461) πξνζρψξεζε ζηε
δεκνθξαηηθή παξάηαμε.

Σν ζέαηξν ηνπ Γηνλύζνπ

΢εκαληηθφ ξφιν ζηελ

απφθαζή ηνπ απηή έπαημε
ε θηιηθή ηνπ ζρέζε κε ηνλ δηαπξεπή πνιηηηθφ θαη κέληνξά ηνπ
Δθηάιηε, πνπ είρε αλαιάβεη ηελ εγεζία ησλ δεκνθξαηηθψλ κεηά
ηνλ εμνζηξαθηζκφ ηνπ Θεκηζηνθιή ην 471. Γελ γλσξίδνπκε
πνιιά πξάγκαηα γηα ηε δσή ηνπ Δθηάιηε, καο είλαη φκσο γλσζηφ
φηη ήηαλ γηνο ηνπ ΢νθσλίδε, θησρφο, αδηάθζνξνο, δίθαηνο,
ζπλεπήο θαη δπλακηθφο.
Ο Δθηάιηεο μεθίλεζε δηθαζηηθφ αγψλα θαηά νξηζκέλσλ κειψλ
ηνπ Αξείνπ Πάγνπ, θαηεγνξψληαο ηνπο γηα δηαθζνξά. Ο ζηφρνο
φκσο ήηαλ ν ίδηνο ν Άξεηνο Πάγνο (πνπ ήηαλ φξγαλν ησλ

5
Οη ζηξαηεγνί ζηελ Αζήλα ήηαλ δέθα θαη εθιέγνληαλ ρσξίο ηνλ πεξηνξηζκό ηνπ αξηζκνύ
ησλ ζεηεηώλ πνπ ίζρπε γηα ηα άιια αηξεηά αμηώκαηα, δειαδή κπνξνύζαλ λα εθιεγνύλ
όζεο θνξέο ηνπο ςήθηδε ν ιαόο ζηελ Δθθιεζία ηνπ Γήκνπ

[42]
αξηζηνθξαηηθψλ) θαη νη αξκνδηφηεηεο πνπ είρε. Σν 462
εθκεηαιιεχηεθε ηελ απνπζία ηνπ Κίκσλα θαη πέηπρε λα ςεθηζηεί
λφκνο, κε ηνλ νπνίν αθαηξνχληαλ πνιιέο πνιηηηθέο, δηθαζηηθέο
θαη εθηειεζηηθέο εμνπζίεο απφ ηνλ Άξεην Πάγν θαη ηηο
αλαιάκβαλε ε Δθθιεζία ηνπ δήκνπ6 θαη ε Ζιηαία7. Έηζη ην
θαζεζηψο ηεο Αζήλαο γηλφηαλ πην δεκνθξαηηθφ θαη ηα δεκφζηα
αμηψκαηα πην πξνζηηά ζηνπο απινχο πνιίηεο. Σν 461 ν Κίκσλ
εμνζηξαθίζηεθε θαη ιίγν αξγφηεξα δνινθνλήζεθε ν Δθηάιηεο θαη
έηζη ν Πεξηθιήο αλέιαβε ηελ εγεζία ησλ δεκνθξαηηθψλ. Ο
θνληάο ηνπ Δθηάιηε ήηαλ ν Αξηζηφδηθνο απφ ηελ Σαλάγξα, ν
νπνίνο ζπλειήθζε θαη εθηειέζηεθε.
Απφ ην 461 σο ην ζάλαηφ ηνπ, ν
Πεξηθιήο ππήξμε ν θνξπθαίνο Αζελαίνο
πνιηηηθφο ή φπσο ηνλ ραξαθηεξίδεη ν
ηζηνξηθφο Θνπθπδίδεο Πξώηνο σο
Αζελαίσλ ιέγεηλ ηε θαη πξάζζεηλ
δπλαηόηαηνο.

Πεξηθιήο Ξαλζίππνπ Αζελαίνο

Ζ ζπρλή παξνπζία ηνπ ζηελ Δθθιεζία

ηνπ δήκνπ, ε επγισηηία ηνπ θαη ε
βαζηκφηεηα ησλ επηρεηξεκάησλ ηνπ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ιηηή ηνπ
δσή, ηνλ έθαλαλ αγαπεηφ ζηνπο Αζελαίνπο πνιίηεο, πνπ ηνλ
άθνπγαλ κε πξνζνρή, ηνλ ζαχκαδαλ θαη ηνλ εμέιεγαλ ζρεδφλ
θάζε ρξφλν ζηξαηεγφ, σο ην ζάλαηφ ηνπ. Ήηαλ ν αδηαθηινλίθεηνο
εγέηεο ηεο δεκνθξαηηθήο παξάηαμεο, ξηδνζπάζηεο πνιηηηθφο θαη
νπζηαζηηθά ξχζκηδε ηηο ηχρεο ηεο πφιεο, ε νπνία επί εγεζίαο ηνπ
απέθηεζε δόμαλ αΐδηνλ.

6
Ζ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ ήηαλ ε ιατθή ζπλέιεπζε πνπ ζπλεξρόηαλ θαηά ηαθηά
δηαζηήκαηα ή εθηάθησο. ΢’ απηήλ δηθαίσκα ζπκκεηνρήο θαη ιόγνπ, είραλ όινη νη
Αζελαίνη πνιίηεο.
7
Ζ Ζιηαία ήηαλ ην θπξηόηεξν δηθαζηήξην ελόξθσλ ηεο Αζελατθήο Γεκνθξαηίαο

[43]
 Δθηφο απφ ηελ επηδφηεζε ησλ εηζηηεξίσλ γηα ην ζέαηξν, ν
Πεξηθιήο ζέζπηζε θαη ηελ θαηαβνιή κηζζνχ ζηνπο πνιίηεο, πνπ
κεηείραλ ζηα θνηλά σο εθιεγκέλα κέιε ηεο Βνπιήο ή ηεο Ζιηαίαο
ή σο επψλπκνη άξρνληεο. Απηφ επέηξεςε λα αζρνιεζνχλ κε ηε
δεκφζηα δσή θαη λα αλαιάβνπλ αμηψκαηα θαη άλζξσπνη κε
ρακειά εηζνδήκαηα, πνπ σο ηφηε δε κπνξνχζαλ λ’ αθήζνπλ ηελ
δνπιεηά ηνπο, απφ ηελ νπνία δνχζαλ.
Αξθεηνί ηζηνξηθνί ππνζηεξίδνπλ φηη φια απηά ηα θηινιατθά
κέηξα νδήγεζαλ ηελ αζελατθή δεκνθξαηία ζην ιατθηζκφ θαη
δηέβξσζαλ ηνλ θνηλσληθφ ηζηφ ηεο πνιηηείαο. Ίζσο λα ‘ρνπλ ελ
κέξεη δίθην, γηαηί απηφ έγηλε εκθαλέο κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ
Πεξηθιή, φηαλ νη Αζελαίνη παξαζχξζεθαλ ζε θαηαζηξνθηθέο
απνθάζεηο απφ ηηο ιατθίζηηθεο δεκαγσγίεο ηνπ Κιέσλνο θαη ηνπ
Αιθηβηάδε, αληςηνχ ηνπ Πεξηθιή.
Σν 460 νη Αζελαίνη έζηεηιαλ βνήζεηα ζηνπο Αηγππηίνπο, πνπ
είραλ επαλαζηαηήζεη θαηά ησλ Πεξζψλ. Ζ πνιεκηθή απηή
επηρείξεζε ήηαλ κηα απφιπηε θαηαζηξνθή, ζηελ νπνία ράζεθαλ
20.000 άληξεο θαη 100 πινία.
Μεηά ηελ απνηπρεκέλε απηή εθζηξαηεία, ν Πεξηθιήο πξφηεηλε
λα κεηαθεξζεί «γηα αζθάιεηα» ην ηακείν ηεο Γειηαθήο
΢πκκαρίαο ζηελ Αζήλα. Οη Αζελαίνη αλέιαβαλ ηελ ππνρξέσζε
λα εμαζθαιίδνπλ κε ην ζηφιν ηνπο ηελ πξνζηαζία θαη ειεπζεξία
ζηηο ζπκκαρηθέο πφιεηο. Απηφ ήηαλ θαη ην επηρείξεκα ηνπ
Πεξηθιή ζε φζνπο ηνλ θαηάθξηλαλ γηα ηελ κνλνκεξή απηή
απφθαζε. Οη ζχκκαρνη δελ πξνζθέξνπλ νχηε νπιίηεο, νχηε
άινγα, κφλν ρξήκαηα, ελψ νη Αζελαίνη κε ην ζηφιν θαη ηνπο
νπιίηεο ηνπο θξαηνχλ ηνπο βαξβάξνπο καθξηά.
Σν 453 ν Κίκσλ επέζηξεςε απφ ηελ εμνξία θαη ν Πεξηθιήο
ηνπ εκπηζηεχηεθε ηελ εγεζία ηνπ ζηξαηνχ. Γηα ηελ επηζηξνθή ηνπ
ν Πεξηθιήο είρε ζπλάςεη κπζηηθή ζπκθσλία κε ηελ αδειθή ηνπ
Κίκσλα, ηελ Διπηλίθε. ΢χκθσλα κε απηήλ ν Κίκσλ αλέιαβε λα
επηδηψμεη ηελ ζχλαςε εηξήλεο κε ηε ΢πάξηε θαη θαηφπηλ λα

[44]
πξαγκαηνπνηήζεη εθζηξαηεία ζηελ Κχπξν γηα λα εθδηψμεη ηνπο
Πέξζεο πνπ θαηείραλ ην λεζί.
Πξάγκαηη ν Κίκσλ πέηπρε πεληαεηείο ζπνλδέο κε ηνπο
΢παξηηάηεο, νη νπνίνη ήηαλ πάληα ηδηαίηεξα θηιηθνί κε ηνλ
Αζελαίν ζηξαηεγφ. Αξγφηεξα ζηελ Κχπξν ν Κίκσλ, λίθεζε κελ
ηνπο Πέξζεο, αιιά πέζαλε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ηνπ
Κηηίνπ. Σελ ζπλζήθε εηξήλεο κε ηνλ βαζηιηά ησλ Πεξζψλ
Αξηαμέξμε πέηπρε ν Καιιίαο, ζχδπγνο ηεο Διπηλίθεο, (Δηξήλε
ηνπ Καιιία ην 449, γηα ηελ νπνία κηιήζακε παξαπάλσ).
Μεηά ην ζάλαην ηνπ Κίκσλα, ηελ εγεζία ηεο νιηγαξρηθήο
παξάηαμεο αλέιαβε ν ηθαλφο ξήηνξαο θαη έκπεηξνο πνιηηηθφο ν
Θνπθπδίδεο ηνπ Μειεζία. Απηφο θξφληηζε λα θάλεη δηαθξηηή ηε
δηαρσξηζηηθή γξακκή ησλ δπν πνιηηηθψλ παξαηάμεσλ κε ην
δηαρσξηζκφ ησλ πνιηηψλ ηεο Αζήλαο ζε δεκνθξαηηθνχο (δήκνο)
θαη νιηγαξρηθνχο (νιίγνη).
Σν 449, ν Πεξηθιήο πξφηεηλε ηελ ίδξπζε κηαο νκνζπνλδίαο
φισλ ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ, κε ζηφρν ηελ αλαθαηαζθεπή ησλ
κλεκείσλ, λαψλ θαη δεκνζίσλ θηηξίσλ πνπ θαηαζηξάθεθαλ απφ
ηελ πεξζηθή εηζβνιή. Ζ ηδέα ηνπ Πεξηθιή ηειηθά δελ
πινπνηήζεθε πνηέ, ιφγσ ηεο αληίδξαζεο ηεο ΢πάξηεο, ε νπνία
αλεζπρνχζε γηα ηελ απμαλφκελε ελδπλάκσζε ηεο ζηξαηησηηθήο
θαη πνιηηηθήο επηξξνήο ηεο Αζήλαο θαη ηελ πηζαλή επέθηαζή ηεο.
Σν 448 ν Πεξηθιήο εθζηξαηεχεη ζηελ Καιιίπνιε θαη
εγθαζηζηά ζηελ Υεξζφλεζν ηεο Θξάθεο ρίιηνπο Αζελαίνπο
θιεξνχρνπο. Έηζη ε Αζήλα απνθηά ηνλ έιεγρν ηνπ Διιεζπφληνπ.
Ήηαλ ε επνρή πνπ ή πφιε άξρηζε λα εθαξκφδεη ηνλ ζεζκφ ησλ
θιεξνπρηώλ.
Δπηιέγνληαλ κε θιήξν αθηήκνλεο Αζελαίνη πνιίηεο, νη νπνίνη
απνζηέιινληαλ ζε λέα εδάθε (θαηαθηεκέλα ή ζπκκαρηθά), ζηα
νπνία νη θιεξνχρνη απνθηνχζαλ έλα θνκκάηη γεο θαη δνχζαλ απφ
απηφ. Ζ κφλε ηνπο ππνρξέσζε ήηαλ λα δηαθπιάζζνπλ απφ ηνπο
ερζξνχο ηε λέα ηνπο παηξίδα θαη ε απνδνρή ηεο θπξηαξρίαο ηεο
Αζήλαο.
[45]
 Έηζη εγθαηαζηάζεθαλ θιεξνχρνη ζηε Νάμν, ζηελ Άλδξν, ζηελ
Δχβνηα θαη πνιινί ζηελ λέα αζελατθή απνηθία ησλ Θνπξίσλ, ζηε
ζέζε ηεο εξεηπσκέλεο ΢χβαξεο ζηελ Κάησ Ηηαιία. Μαδί κε ηνπο
θιεξνχρνπο, πνπ έθπγαλ θαη εγθαηαζηάζεθαλ ζηνπο Θνχξηνπο,
ήηαλ θαη ν ηζηνξηθφο Ζξφδνηνο, ν πνιενδφκνο Ηππόδακνο πνπ
αλέιαβε θαη ηνλ ζρεδηαζκφ ηεο λέαο πφιεο, ν θηιφζνθνο
Πξσηαγόξαο θαη πνιινί άιινη.
Έρνληαο ην ηακείν ηεο ΢πκκαρίαο ηεο Γήινπ ζηελ Αζήλα θαη
άθζνλν ρξπζάθη, ν Πεξηθιήο πξφηεηλε ην πην θηιφδνμν
νηθνδνκηθφ έξγν ηεο αξραηφηεηαο. Σελ αλαθαηαζθεπή ηεο
Αθξφπνιεο θαη ηελ αλέγεξζε ηνπ λανχ ηνπ Παξζελψλα. Σα έξγα
άξρηζαλ ην 447 θαη ε θαηαζθεπή ηνπ Παξζελψλα ρξεηάζηεθε
20.000 ηφλνπο πεληειηθφ κάξκαξν, πνιιέο ρηιηάδεο ηάιαληα θαη
πεξίπνπ 15 ρξφληα.

Νόκηζκα Θνπξίσλ

Φπζηθά ην γεγνλφο
ηεο εθηακίεπζεο
ηεξάζηησλ
ρξεκαηηθψλ πνζψλ γηα ηέηνηα έξγα πξνθάιεζε ηελ αληηπαξάζεζε
ηεο ζπληεξεηηθήο παξάηαμεο. Ο εγέηεο ησλ νιηγαξρηθψλ
Θνπθπδίδεο ηνπ Μειεζία θαηεγφξεζε επζέσο ηνλ Πεξηθιή γηα
δηαζπάζηζε ηνπ δεκνζίνπ ρξήκαηνο, εθκεηάιιεπζε ησλ
ζπκκαρηθψλ εηζθνξψλ θαη θαθνδηαρείξηζε. Ζ αληηπαξάζεζε απηή
έθηαζε ζηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ θαη ν ιαφο εξέκεζε, φηαλ ν
Πεξηθιήο δήισζε φηη ηα έξγα ζα ζπλερηζζνχλ αθφκα θαη κε δηθά
ηνπ ρξήκαηα, αιιά ζα αλαγξάςεη ζε αλαζεκαηηθή πηλαθίδα ην
φλνκά ηνπ σο ρνξεγνχ ησλ έξγσλ. Απηφ άξθεζε γηα λα
αληηζηξαθεί ην θιίκα θαη ηα έξγα λα ζπλερηζηνχλ ρσξίο άιια
απξφνπηα.

[46]
Σα κεγάια έξγα, ε Αζπαζία θαη νη δίθεο

Σν 442 ν πνιηηηθφο Θνπθπδίδεο εμνζηξαθίζηεθε θαη ν

Πεξηθιήο ήηαλ πηα ν απφιπηνο θαη αδηαθηινλίθεηνο εγέηεο ηεο
Αζήλαο - αιιά πάληα αηξεηφο. ΋κσο νη πνιηηηθνί ερζξνί ηνπ
Πεξηθιή αλαθάιπςαλ αθφκα έλα φπιν γηα λα ηνλ θαηεγνξήζνπλ:
Σελ ζχληξνθφ ηνπ Αζπαζία, πνπ ηελ ζεσξνχζαλ κηα μέλε,
κέηνηθν (ήηαλ απφ ηελ Μίιεην) θαη εηαίξα θαη ηελ απνθαινχζαλ
απιή εξσκέλε-παιιαθίδα ηνπ. Ξέζπαζαλ κνκθέο θαη
ζπθνθαληίεο γη’ απηήλ θαη αξγφηεξα αθνινχζεζαλ
ελνξρεζηξσκέλα ππξά ελαληίνλ ηεο θαη
ελαληίνλ ησλ θίισλ θαη ζπλεξγαηψλ ηνπ
Πεξηθιή.

Ζ Αζπαζία ε Μηιεζία

Ζ πξψηε αθνξκή γηα επζεία επίζεζε

ζην θχξνο ηνπ Πεξηθιή απφ ηνπο
νιηγαξρηθνχο, δφζεθε κε ηνλ ΢ακηαθό
πόιεκν. Σν 440 δπν πφιεηο ε ΢άκνο θαη ε
Μίιεηνο πνπ αλήθαλ ζηε Γειηαθή
΢πκκαρία, ήξζαλ ζε έλνπιε ξήμε γηα ηνλ έιεγρν κηαο ησληθήο
πφιεο, ηεο Πξηήλεο.
Οη ΢ακηψηεο λίθεζαλ ηνπο Μηιήζηνπο, νη νπνίνη δήηεζαλ ηελ
δηαηηεζία ηεο Αζήλαο γηα λα ιπζεί ε δηαθνξά ηνπο. Ζ Αζήλα
θάιεζε ηηο δπν απηέο πφιεηο λα δερζνχλ λα εθδηθαζζεί ε δηαθνξά
ηνπο ζηνλ Άξεην Πάγν, ζχκθσλα κε ην θαηαζηαηηθφ ηεο
΢πκκαρίαο. ΢ηε ΢άκν φκσο, είραλ επηθξαηήζεη νη νιηγαξρηθνί νη
νπνίνη απέξξηςαλ ηηο αζελατθέο πξνηάζεηο. Μάιηζηα άξρηζαλ λα
εηνηκάδνπλ ππξεησδψο ηζρπξφ ζηφιν, κε ζηφρν λα πάξνπλ απφ
ηελ Αζήλα ηελ λαπηηθή ππεξνπιία ζην Αηγαίν.

[47]
 Γηα ηελ Αζήλα ήηαλ πιένλ δήηεκα γνήηξνπ ε επηβνιή ηεο
«ηάμεο» ζηε ΢άκν, θαζψο ππήξρε θίλδπλνο λα ηελ κηκεζνχλ θαη
άιιεο πφιεηο θαη λα ηεζεί ζε ακθηζβήηεζε θαη ε Γειηαθή
ζπκκαρία θαη ε αζελατθή πξσηνθαζεδξία. ΢ηελ εθζηξαηεία
εγήζεθαλ ν Πεξηθιήο θαη ελλέα αθφκα ζηξαηεγνί, κεηαμχ ησλ
νπνίσλ ήηαλ θαη ν ΢νθνθιήο, πνπ πξηλ ιίγνπο κήλεο είρε
πξσηεχζεη ζηα Γηνλχζηα κε ηελ ηξαγσδία ηνπ Αληηγόλε.
Αθνινχζεζε κηα πνιηνξθία ελλέα πεξίπνπ κελψλ. ΢ηελ επηηπρή
γηα ηνπο Αζελαίνπο έθβαζε ηεο πνιηνξθίαο ζπλέβαιε ν
κεραληθφο Αξηέκσλ απφ ηηο Κιαδνκελέο, γλσζηφο θαηαζθεπαζηήο
πνιηνξθεηηθψλ κεραλψλ. ΢ηελ πνιηνξθία ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα
πξψηε θνξά νη θξηνί θαη νη ρειψλεο, εθεπξέζεηο ηνπ Αξηέκσλνο.
Μεηά απφ ζζελαξή αληίζηαζε ε ΢άκνο έπεζε, ηα ηείρε ηεο
θαηεδαθίζηεθαλ θαη ηα πινία ηεο παξαδφζεθαλ ζηνπο
Αζελαίνπο. Δπίζεο ην λεζί ππνρξεψζεθε ζηελ θαηαβνιή 1000
ηαιάλησλ σο πνιεκηθή απνδεκίσζε. Οη αηρκάισηνη ΢ακηψηεο
ζθξαγίζηεθαλ ζην κέησπν κε κηα ΢άκαηλα8. Ήηαλ αληαπφδνζε
γηα ην ζθξάγηζκα ζην κέησπν ησλ Αζελαίσλ αηρκαιψησλ κε κηα
γιαχθα (θνπθνπβάγηα) απφ ηνπο ΢ακηψηεο.
Οη ληθεηέο Αζελαίνη επέζηξεςαλ ζηνλ Πεηξαηά θαη έγηλαλ
δεθηνί κε κεγάιεο ηηκέο απφ ηνπο πνιίηεο. Αιιά ππήξμαλ πνιινί
πνπ πξνζήςαλ ηελ θαηεγνξία ζηελ Αζπαζία φηη απηή ππνθίλεζε
ηνλ Πεξηθιή λα δηνξγαλψζεη ηελ εθζηξαηεία ηεο ΢άκνπ γηα λα
βνεζεζεί ε ηδηαίηεξε παηξίδα ηεο, ε Μίιεηνο. Σελ θαηεγφξεζαλ
φηη επεξεάδεη πνιηηηθά ηνλ ζχληξνθφ ηεο, απηή κηα γπλαίθα μέλε
θαη φρη άκεκπησλ εζψλ. Δπίζεο ε ζπληεξεηηθή παξάηαμε άζθεζε
κνκθή ζηνλ Πεξηθιή φηη κε ηελ εθζηξαηεία απηή ζθφησζε
Έιιελεο, αληίζεηα κε ηνλ Κίκσλα ν νπνίνο εθζηξάηεπε πάληα
θαηά ησλ Πεξζψλ.
Απφ ηνπο θαλαηηθφηεξνπο ερζξνχο ηνπ Πεξηθιή ήηαλ ν
Γηνπείζεο, ηεξέαο ηνπ Δξερζείνπ, νπαδφο ηεο νιηγαξρηθήο
8
Ζ ΢άκαηλα ήηαλ πινίν ηεο ΢άκνπ πνπ είρε ζηελ πξώξα ηνπ έλα θεθάιη θάπξνπ.
Καηαζθεπάζηεθε γηα πξώηε θνξά από ηνλ ηύξαλλν ηεο ΢άκνπ Πνιπθξάηε.

[48]
παξάηαμεο, ρξεζκνιφγνο θαη απηφθιεηνο ππεξαζπηζηήο ησλ
εζψλ θαη ηεο ζξεζθεπηηθήο πίζηεο. Ο Γηνπείζεο πέηπρε λα
ςεθηζηεί απφ ηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ λφκνο κε ηνλ νπνίν
κπνξνχζε λα αζθεζεί «εηζαγγειία»9 θαηά εθείλσλ πνπ
πξνπαγάλδηδαλ ή πξνζπαζνχζαλ λα πξνζειπηίζνπλ πνιίηεο ζηε
ιαηξεία μέλσλ ζεψλ, είηε επηρεηξνχζαλ ηελ εγθαηάιεηςε ηνπ
Γσδεθαζένπ ή αθφκα δίδαζθαλ ζεσξίεο γηα ηα θπζηθά
θαηλφκελα, ηδηαίηεξα ηα νπξάληα αληηθείκελα. Ο λφκνο πξφβιεπε
ζαλαηηθή θαηαδίθε γηα φπνηνλ δελ δερφηαλ ηνπο ζενχο ηεο πφιεο.
Με απηφ ην λφκν δηψρζεθαλ δηθαζηηθά πνιινί, κεηαμχ ησλ
νπνίσλ ν Αλαμαγφξαο, ν Πξφδηθνο ν Κείνο θαη απηφο αθφκα ν
΢σθξάηεο.
Μεηά ηνλ πφιεκν ηεο
΢άκνπ, ν Πεξηθιήο
αθνζηψζεθε ζηελ
επίβιεςε θαη
παξαθνινχζεζε ησλ
έξγσλ ηεο Αθξφπνιεο.

Καηαζθεπή ησλ θηόλσλ

Σν φλεηξφ ηνπ ήηαλ λα

γίλνπλ λανί θαη δεκφζηα θηίξηα αληάμηα ηνπ θιένπο θαη ηεο
ηζρχνο ηεο Αζήλαο. Έρνληαο δίπια ηνπ ηελ Αζπαζία, ζρεδφλ
θαζεκεξηλά επηζθεπηφηαλ ηα εξγνηάμηα ηεο Αθξφπνιεο θαη ηα
εξγαζηήξηα ηνπ Φεηδία θαη ησλ άιισλ θαιιηηερλψλ πνπ είραλ
αλαιάβεη ηελ δηαθφζκεζε ηνπ Παξζελψλα θαη ησλ άιισλ
θηηξίσλ.
Σν επηηειείν πνπ είρε επηιεγεί ήηαλ άξηζην, ε αθξφθξεκα ησλ
επηζηεκφλσλ, κεραληθψλ, αξρηηεθηφλσλ, δσγξάθσλ θαη γιππηψλ
ηεο επνρήο. Καιιηηερληθφο ζχκβνπινο, επφπηεο θαη
ζπκπαξαζηάηεο ηνπ Πεξηθιή ήηαλ ν νξακαηηζηήο Φεηδίαο, ν
9
Δηζαγγειία, δειαδή θαηαγγειία ή απηό πνπ ζήκεξα απνθαινύκε κήλπζε.

[49]
νπνίνο ζχκθσλα κε ηνλ Πινχηαξρν: πάληα δηείπε θαη πάλησλ
επίζθνπνο ήλ.
Ζ Αζήλα κεηαβιήζεθε γξήγνξα ζ’ έλα απέξαλην εξγαζηήξη.
Σεξάζηηεο άκαμεο θνπβαινχζαλ θαζεκεξηλά κάξκαξν απφ ηελ
Πεληέιε. Απφ ηνλ Πεηξαηά έθηαλαλ νη παξαγγειίεο ζε κέηαιια,
μχιν, ειεθαληφδνλην θαη άιια πιηθά. Οηθνδφκνη, κεραληθνί,
αξρηηέθηνλεο, ιηζνμφνη, μπινπξγνί, ηνξλεπηέο, ραιθνπιάζηεο,
δσγξάθνη, επηρξπζσηέο θαη εθαηνληάδεο άιινη ηερλίηεο,
επαγγεικαηίεο θαη δνχινη, έδηλαλ θαζεκεξηλά ην παξφλ ζηα
εξγνηάμηα ηεο Αθξφπνιεο θαη αιινχ.
Ο Ηθηίλνο θαη ν Καιιηθξάηεο έθαλαλ ηα ζρέδηα θαη ηελ
θαηαζθεπή ηνπ Παξζελώλα. Ήηαλ έλαο κεγαιφπξεπνο λαφο
δσξηθνχ ξπζκνχ, θηηαγκέλνο εμ νινθιήξνπ απφ ιεπθφ πεληειηθφ
κάξκαξν, χςνπο πεξίπνπ 19 κέηξσλ, γηα λα ρσξέζεη ην ηεξάζηην
ρξπζειεθάληηλν άγαικα ηεο Αζελάο Παξζέλνπ έξγν ηνπ Φεηδία.
Απφ ηνλ Φεηδία θαη ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ έγηλε θαη ε δηαθφζκεζε
ηεο δσθφξνπ ηνπ Παξζελψλα. Ήηαλ αλάγιπθε παξάζηαζε
κήθνπο 160 κέηξσλ θαη χςνπο ελφο κέηξνπ, πνπ αλαπαξηζηνχζε
ηελ πνκπή ησλ Παλαζελαίσλ θαη ηελ απνηεινχζαλ 360
αλζξψπηλεο κνξθέο θαη 250 δψα.
΢ηα αεηψκαηα θηινηερλήζεθαλ ζθελέο απφ ηελ ειιεληθή
κπζνινγία. Ο Καιιηθξάηεο επίζεο ζρεδίαζε θαη έρηηζε ηνλ
θνκςφ λαφ ηεο Απηέξνπ Νίθεο ζε ησληθφ απηή ηε θνξά ξπζκφ.
΢ηελ δσθφξν ηνπ έβιεπε θαλείο αλαπαξάζηαζε ηεο κάρεο ησλ
Πιαηαηψλ.
Ο αξρηηέθηνλαο Φηινθιήο απφ ηηο Αραξλέο ήηαλ ν δεκηνπξγφο
πεξίθεκνπ Δξερζείνπ, ζεκείν φπνπ θαηάιεγε ε πνκπή ησλ
Παλαζελαίσλ. Ο κηζφο λαφο ήηαλ ησληθνχ ξπζκνχ θαη ήηαλ
αθηεξσκέλνο ζηελ Αζελά Πνιηάδα10 θαη ν άιινο κηζφο ήηαλ
δσξηθνχ ξπζκνχ θαη ήηαλ αθηεξσκέλνο ζηνλ Πνζεηδψλα. Σν
φλνκά ηνπ πήξε απφ ηνλ κπζηθφ βαζηιηά ηεο Αζήλαο Δξερζέα.

10
Αζελά Πνιηάο, δειαδή Αζελά πνιηνύρνο, πξνζηάηηδα ηεο πόιεο ηεο Αζήλαο

[50]
 ΢ην Δξερζείν βξηζθφηαλ ηα ζεκάδηα ηνπ αγψλα ηεο Αζελάο κε
ηνλ Πνζεηδψλα θαη ε ηεξή ειηά. Μέζα ζην λαφ ππήξρε ην μφαλν
ηεο Αζελάο θαηαζθεπαζκέλν απφ μχιν ειηάο. Δπίζεο ην Δξερζείν
δηαθνζκνχζαλ ηα αγάικαηα έμη θνξηηζηψλ εμαηξεηηθήο ηέρλεο, νη
πεξίθεκεο Καξπάηηδεο, πνπ ηηο θηινηέρλεζε ν γιχπηεο
Καιιίκαρνο.
Σα Πξνπύιαηα ήηαλ ην αξηζηνπξγεκαηηθφ έξγν ηνπ Μλεζηθιή,
θηηαγκέλα θη απηά εμ νινθιήξνπ απφ κάξκαξν. Μηα πηέξπγα ησλ
Πξνππιαίσλ έγηλε πηλαθνζήθε, ηελ νπνία ζηφιηδαλ ζαπκάζηνη
πίλαθεο, θηινηερλεκέλνη απφ ηνλ δσγξάθν Πνιύγλσην.
Σέινο ζηα Πξνπχιαηα ηνπνζεηήζεθε ην ηεξάζηην άγαικα, χςνπο
11 κέηξσλ, ηεο Αζελάο
Πξνκάρνπ11, έξγν θη
απηφ ηνπ Φεηδία,
θαηαζθεπαζκέλν απφ
νξείραιθν
(κπξνχληδν) ησλ
ιαθχξσλ ηεο κάρεο
ηνπ Μαξαζψλα, γηα λα
ηηκήζεη ηνπο
Μαξαζσλνκάρνπο.

Σν Δξερζείν

Λέγεηαη φηη ε άθξε ηνπ δφξαηνο θαη ε θνξπθή ηνπ θξάλνπο ηεο
ζεάο, ήηαλ νξαηά φηαλ πιεζίαδε έλα πινίν ζηνλ Πεηξαηά
πιένληαο απφ ην ΢νχλην.
Μαδί κε ηα κεγάια έξγα ηεο Αθξφπνιεο, ε Αζήλα ζηνιίζηεθε
κε ην Λχθεην, γπκλαζηήξην, ζηηο φρζεο ηνπ Ηιηζνχ θαη ην φκνξθν
θαηλνχξγην Χδείν, ζηα λφηηα ηεο Αθξφπνιεο, ζην νπνίν γίλνληαλ
κνπζηθνί αγψλεο ζην ηξαγνχδη, ζηελ θηζάξα θαη ζηνλ απιφ.

11
Αζελά Πξόκαρνο, δειαδή ππέξκαρνο, ππεξαζπηζηήο ηεο πόιεο

[51]
 Σα εγθαίληα ηνπ Παξζελψλα έγηλαλ παλεγπξηθά θαη ρηιηάδεο
πνιίηεο ηεο Αζήλαο ζπγθεληξψζεθαλ λα ζαπκάζνπλ ην λέν
θφζκεκα ηεο πφιεο ηνπο.
΋κσο νη θξαπγέο γηα θαηαζπαηάιεζε ηνπ δεκνζίνπ ρξήκαηνο,
αιιά θαη ηνπ ρξήκαηνο ησλ ζπκκάρσλ, έγηλαλ εληνλφηεξεο απφ
ηνπο ζπληεξεηηθνχο αληηπάινπο ηνπ Πεξηθιή θαη θπξίσο απφ ηνλ
Γηνπείζε θαη ηελ αδειθή ηνπ Κίκσλα, ηελ Διπηλίθε, νη νπνίνη δελ
έραλαλ επθαηξία λα θαηεγνξήζνπλ ηνλ ζηξαηεγφ θαη ηελ κέηνηθν
παιιαθίδα ηνπ. Οη νιηγαξρηθνί ππνζηήξηδαλ φηη είλαη αλάμην γηα
ηελ Αζήλα λα ζηνιίδεηαη ζαλ θηιάξεζθε γπλαίθα θαη φηη φια
απηά γίλνληαλ γηα λα ηθαλνπνηεζνχλ νη θηινδνμίεο ηνπ Πεξηθιή
θαη ε καηαηνδνμία
ηεο Αζπαζίαο.

Ο Πεξηθιήο, ε
Αζπαζία θαη ν
Φεηδίαο

Ο Πεξηθιήο φκσο
αδηαθνξνχζε, θαζψο
είρε ηελ ιατθή
ππνζηήξημε θαη
ζπκπαξάζηαζε.
Οη γείηνλεο παξαθνινπζνχζαλ θάζε θίλεζε θαη φ,ηη θη αλ
γηλφηαλ ζην ζπίηη καζεχνληαλ ακέζσο απφ απηνχο ή απφ ηνπο
δνχινπο νη νπνίνη κεηέθεξαλ ηηο ζθφξπηεο ζπδεηήζεηο ηεο
Αζπαζίαο κε ηνλ Πεξηθιή ή κε ηηο θίιεο ηεο ή κε ηνπο
θαιεζκέλνπο ηεο. Έηζη καζεχηεθε φηη ν Πεξηθιήο θάζε πξσί πνπ
έθεπγε ηελ θηινχζε κε αγάπε θαη ην ίδην έθαλε θη φηαλ επέζηξεθε
ζην ζπίηη ηνπο. Γεληθά ζπκπεξηθεξφηαλ ζηελ Αζπαζία σο ίζνο
πξνο ίζε, πξάγκα πνπ ζθαλδάιηδε ηνπο Αζελαίνπο, πνπ πίζηεπαλ
αθξάδαληα φηη ε ζέζε ηεο γπλαίθαο ήηαλ κφλν ζηνλ γπλαηθσλίηε.
΋ινη πηα ήηαλ βέβαηνη, φηη πξηλ εθθσλήζεη θάπνην ιφγν ν
Πεξηθιήο, ηνλ είρε ζπδεηήζεη κε ηελ Αζπαζία, είρε αθνχζεη ηηο
[52]
παξαηεξήζεηο ή ηηο ππνδείμεηο ηεο θαη φρη ζπάληα πξφζζεηε ή
αθαηξνχζε ηκήκαηα ηεο νκηιίαο ηνπ, αλάινγα κε ηηο απφςεηο ηεο.
Απφ απηέο ηηο πιεξνθνξίεο, πνπ κεηαθέξνληαλ απφ ζηφκα ζε
ζηφκα, πνιιέο θνξέο παξαθνπζθσκέλεο ή παξαπνηεκέλεο,
έθηαζαλ ζην ζεκείν λα θαηεγνξνχλ ηνλ Πεξηθιή φηη απιψο
εθθσλνχζε ιφγνπο γξακκέλνπο απφ ηελ Αζπαζία.
΋ια απηά ήηαλ βνχηπξν ζην ςσκί ησλ θσκσδηνγξάθσλ, νη
νπνίνη ζαηίξηδαλ – ζπρλά κε θαθεληξέρεηα θαη θαθφπηζηα – ηε
ζρέζε ηνπ εγέηε ηεο πφιεο ηνπο κε ηελ κέηνηθν απφ ηελ Ησλία.
Πξσηνζηαηνχζε ν Σειεθιείδεο, πνπ αλήθε ζηελ νιηγαξρηθή
παξάηαμε, αιιά δελ πήγαηλαλ πίζσ θαη νη άιινη θσκσδηνγξάθνη
φπσο ν Κξαηίλνο, ν Έξκηππνο, ν Δχπνιηο θαη άιινη.
Σφηε δελ ππήξραλ άιια κέζα ελεκέξσζεο, εθηφο απφ ηελ
αγνξά θαη ην ζέαηξν, νπφηαλ ήηαλ ζρεηηθά εχθνιν λα
πξνζεηαηξηζηεί θάπνηα πνιηηηθή παξάηαμε έλα ζεαηξηθφ θσκηθφ
ζπγγξαθέα θαη λα πεξάζεη ηα κελχκαηα ηεο κέζσ ηνπ ζεάηξνπ.
Γηαθσκσδνχζαλ ηνλ Πεξηθιή, ην πεξίεξγν ζρήκα ηνπ θεθαιηνχ
ηνπ θαη ηνλ απνθαινχζαλ αξρεγφ ησλ ΢αηχξσλ. Δπίζεο
πξφβαιαλ ηε ζρέζε ηνπ κε ηελ εηαίξα Αζπαζία, ηζρπξίδνληαλ φηη
ν Φεηδίαο ηνπ πξνκήζεπε γπλαίθεο ειεπζεξίσλ εζψλ ή φηη
δερφηαλ δψξα παγψληα γηα ηηο εξσκέλεο ηνπ. Γηέδηδαλ φηη ν
Μέληππνο έγηλε ζηξαηεγφο, εμ αηηίαο ησλ εξσηηθψλ ζρέζεσλ πνπ
δηαηεξνχζε ε γπλαίθα ηνπ κε ηνλ Πεξηθιή, φηη ν Πεξηθιήο είρε
εξσκέλε ηε γπλαίθα ηνπ γηνπ ηνπ Ξάλζηππνπ θαη φ,ηη άιιν
ζθαλδαινζεξηθφ επηλννχζαλ ή ςηζπξηδφηαλ ζηνπο δξφκνπο
Ζ Αζπαζία θηινμελνχζε ζην ζπίηη δπν νξθαλέο θνπέιεο,
θφξεο ηεο αδειθήο ηεο απφ ηελ Μίιεην. Απνθάζηζε λα ηηο
κνξθψζεη θαη ηηο δίδαζθε λα κηιάλε φκνξθα, λα αγαπάλε ηελ
πνίεζε, λα παίδνπλ κνπζηθή, λα ρνξεχνπλ θαη θπξίσο λα
αηζζάλνληαη ειεχζεξεο θαη αλεμάξηεηεο. ΢ηα θνξίηζηα απηά
πξνζηέζεθε ζε ιίγν θαη ε ΢ηκαίζα, κηα θνπέια απφ ηα Μέγαξα
πνπ είρε απαγάγεη εθνχζηα ν Αιθηβηάδεο. Έηζη νη καζήηξηεο ηεο
Αζπαζίαο έγηλαλ ηξεηο, αιιά απηφ ζηάζεθε αθνξκή γηα λέεο
[53]
θαηεγνξίεο γηα ηελ κέηνηθν απφ ηε Μίιεην. Σελ θαηεγνξνχζαλ
ηψξα φηη ηξέθεη παηδίζθαο εηαηξνύζαο θαη ν Γηνπείζεο ηελ
θαηήγγεηιε δεκφζηα γη’ απηφ.
Οη Μεγαξίηεο ζεψξεζαλ ηελ αξπαγή ηεο ΢ηκαίζαο πξνζβνιή
θαη κε ηελ πξψηε επθαηξία, άξπαμαλ δπν απφ ηα θνξίηζηα ηεο
Αζπαζίαο. Απηφ ήηαλ αθνξκή λα δηαηαξαρζνχλ νη, νχησο ή
άιισο, θαθέο ζρέζεηο ησλ δπν πφιεσλ. Σα Μέγαξα είραλ κεγάια
εκπνξηθά ζπκθέξνληα κε ηελ Αζήλα, ζηελ νπνία πνπινχζαλ ηα
πξντφληα ηνπο θαη ρξεζηκνπνηνχζαλ ην ιηκάλη ηνπ Πεηξαηά γηα ηηο
ζπλαιιαγέο ηνπο κε ηηο πφιεηο ηεο Μεζνγείνπ θαη ηα λεζηά, αιιά
δελ ήηαλ πνηέ ζχκκαρνο ηεο Αζήλαο. Χο Γσξηείο νη Μεγαξίηεο,
είραλ εληαρζεί ζηελ Πεινπνλλεζηαθή ζπκκαρία θαη είραλ πάληα
ηελ πξνζηαζία θαη ζπκπαξάζηαζε ηεο
΢πάξηεο.

Ο Αξηζηνθάλεο

Κη φκσο ην αζήκαλην απηφ γεγνλφο,

δηαζηξεβιψζεθε ζε ζεκείν, πνπ λα
θαηεγνξείηαη ε Αζπαζία φηη ήηαλ ε
ππαίηηνο, δειαδή έδσζε ηελ αθνξκή γηα ην
μέζπαζκα ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ πνιέκνπ.
Λίγα ρξφληα αξγφηεξα ν Αξηζηνθάλεο ζηνπο Αραξλήο ηνπ ζεσξεί
επζέσο ππεχζπλε ηελ Αζπαζία γηα ηνλ πφιεκν απηφ:
…πεγαίλνληαο ζηα Μέγαξα, ηελ πόξλε
έθιεςαλ ηε ΢ηκαίζα λένη γιεληνθόπνη.
Κη έπεηη’ από ζπκό αλακκέλνη νη Μεγαξίηεο
δπν πόξλεο έθιεςαλ θη απηνί ηεο Αζπαζίαο.
Κη ε πξώηε αξρή μεζπάεη απ’ εδώ ηνπ πνιέκνπ
κέζα ζ’ όινπο ηνπο Έιιελεο, από ηξεηο πόξλεο
…………………….
(κεηάθξαζε Μ. Απγέξε)

[54]
 Κη φκσο, ν ίδηνο θσκηθφο πνηεηήο, ζε έλα άιιν έξγν ηνπ, ηελ
Δηξήλε, αγλνεί ηειείσο ηελ Αζπαζία θαη θαηεγνξεί ηνλ Πεξηθιή
φηη πξνθάιεζε ηνλ πφιεκν, κφλν θαη κφλν γηα λα ζηξέςεη ηελ
πξνζνρή ηνπ ιανχ ηεο Αζήλαο ζηνλ εμσηεξηθφ θίλδπλν, γηα λα
απνθχγεη ηε ινγνδνζία γηα ηηο θαηαρξήζεηο θαη ξεκνχιεο, πνπ
έγηλαλ απφ απηφλ θαη ηνπο θίινπο ηνπ.
Αθφκα έλαο αληίπαινο ηεο δεκνθξαηηθήο παξάηαμεο έθαλε
ηελ εκθάληζή ηνπ ζηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ. Ήηαλ ν βπξζνδέςεο
Κιέσλ, δεκαγσγφο, ιατθηζηήο θαη ζθνδξφο πνιέκηνο ηνπ
Πεξηθιή. Ήμεξε λα κηιά θαη λα επηρεηξεκαηνινγεί παξαζχξνληαο
κε επθνιία ην ιαφ, απνθηψληαο ζεκαληηθή επηξξνή ζηηο κεζαίεο
θπξίσο ηάμεηο. Ο Αξηζηνθάλεο ζηελ θσκσδία ηνπ Ηππείο ηνλ
παξνπζηάδεη σο ακαζή, δεηιφ θαη θηινρξήκαην, ραξαθηεξηζκνί
πνπ επηβεβαηψλεη θαη ν ηζηνξηθφο Θνπθπδίδεο. Μεηά ην ζάλαην
ηνπ Πεξηθιή, ν Κιέσλ ήηαλ απφ απηνχο πνπ ήζειαλ ηελ ζπλέρηζε
ηνπ πνιέκνπ κε θάζε θφζηνο.
Δθείλε πεξίπνπ ηελ επνρή γελλήζεθε θαη ν γηνο ηνπ Πεξηθιή
θαη ηεο Αζπαζίαο, ν ιεγφκελνο Πεξηθιήο ν Νεόηεξνο. ΋κσο,
ζχκθσλα κε ην λφκν πνπ είρε εηζεγεζεί ν ίδηνο ν Πεξηθιήο, ν
γηνο ηνπ δελ ήηαλ λφκηκνο Αζελαίνο πνιίηεο, κηαο θαη ε κεηέξα
ηνπ ήηαλ κέηνηθνο, ζπγθεθξηκέλα ε πνιηηεία ηνλ ζεσξνχζε λφζν.
Αξγφηεξα – κεηά ηνλ ζάλαην ησλ δπν άιισλ ηνπ γησλ απφ ηελ
επηδεκία ηνπ ινηκνχ πνπ έπιεμε ηελ Αζήλα - ε αζελατθή
δεκνθξαηία αλαγλψξηζε σο λφκηκν θαη Αζελαίν πνιίηε ηνλ
Πεξηθιή ηνλ λεφηεξν θαη ζε ιίγα ρξφληα ηνλ εμέιεμε θαη
ζηξαηεγφ.
Οη ερζξνί ηνπ Πεξηθιή δελ κπνξνχζαλ εχθνια λα ηνλ
ρηππήζνπλ επζέσο. Παξά ηα ελαληίνλ ηνπ ιεγφκελα απφ ηνλ
Γηνπείζε, ηνλ Θνπθπδίδε ηνπ Μειεζία, ηνλ Νηθία, ηνλ Κιέσλα,
ηνπο νιηγαξρηθνχο θαη ηνπο θσκηθνχο πνηεηέο, ν Πεξηθιήο
παξέκελε απξφζβιεηνο, αθ’ ελφο γηαηί ήηαλ πξάγκαηη
αδηάθζνξνο, εηιηθξηλήο, θξφληηδε γηα ηα ζπκθέξνληα ηεο πφιεο
θαη αθ’ εηέξνπ γηαηί ήηαλ δεκνθηιήο, φρη κφλν ζηηο ιατθέο ηάμεηο,
[55]
αιιά ζ’ φιν ζρεδφλ ηνλ ιαφ. ΢ηα ρξφληα πνπ ήηαλ ν εγέηεο ηεο
πφιεο, ε Αζήλα έγηλε ε ιακπξφηεξε θαη ελδνμφηεξε ειιεληθή
πφιε, πνιηηηθφ, επηζηεκνληθφ, θηινζνθηθφ, πνιηηηζηηθφ,
νηθνλνκηθφ θαη εκπνξηθφ θέληξν ηεο αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ.
Αθφκα θαη ε ζρέζε ηνπ κε ηελ Αζπαζία, κπνξεί λα
ζθαλδάιηδε ηελ αζελατθή θνηλσλία, αιιά ελ ηέιεη είρε γίλεη
αλεθηή, φρη κφλν εμ αηηίαο ηεο ζηαζεξήο ζέζεο θαη αγάπεο ηνπ
Πεξηθιή, αιιά θπξίσο ράξηο ζηνλ αλεμάξηεην ραξαθηήξα, ηελ
ειεχζεξε ζθέςε, ηελ νμπδέξθεηα θαη ηε κφξθσζε ηεο γπλαίθαο
απηήο απφ ηε Μίιεην, πνπ θαηάθεξλε λα μεπεξλά κε αμηνπξέπεηα
φιεο ηηο ελαληίνλ ηεο επηζέζεηο.

Ζ Αζπαζία

΋ιε απηή ε ελνξρεζηξσκέλε

εθζηξαηεία θαηά ηνπ Πεξηθιή πνπ
θξάηεζε δέθα νιφθιεξα ρξφληα (φζν
πεξίπνπ δηαξθνχζε ν δεζκφο ηνπ κε ηελ
Αζπαζία), νη ιίβεινη, νη ζπθνθαληίεο, νη
ρπδαίεο ζαηηξηθέο επηζέζεηο, άξρηζαλ λα
παξαζχξνπλ ζεκαληηθή κεξίδα ηεο
θνηλήο γλψκεο. Αξθεηνί απφ ηνπο
πνιίηεο άξρηζαλ λα ακθηβάιινπλ γηα ηελ
εληηκφηεηα, ηελ αθεξαηφηεηα θαη ηηο θαιέο πξνζέζεηο ηνπ
ζηξαηεγνχ, θαη νη νιηγαξρηθνί άξρηζαλ λα πηζηεχνπλ, φηη ήξζε πηα
ε ψξα λα δψζνπλ θαίξηα πιήγκαηα ζηνλ ερζξφ ηνπο αξρίδνληαο
απφ ηνπο ζηελφηεξνπο θίινπο ηνπ θαη ζπλεξγάηεο.
Πξψηνο ζχξζεθε ζηα δηθαζηήξηα ν δάζθαινο, κνπζηθφο,
θηιφζνθνο θαη ζηελφο θίινο ηνπ Πεξηθιή ν Γάκσλ, ζπνπδαίνο
ζεσξεηηθφο ηεο κνπζηθήο θαη ζνθηζηήο. Ο Γάκσλ ινηπφλ
θαηαγγέιζεθε φηη κε ην πξφζρεκα ηεο δηδαζθαιίαο ηεο κνπζηθήο
πξνπαγάλδηδε ηελ ηπξαλλίδα. Οη Αζελαίνη ήηαλ ηδηαίηεξα
επαίζζεηνη ζην ζέκα απηφ, γηαηί είρε ξηδψζεη βαζεηά κέζα ηνπο ν

[56]
θφβνο ηεο ηπξαλλίαο απφ ηελ επνρή ηνπ Πεηζηζηξάηνπ. Ζ
παξακηθξή ζθέςε επαλαθνξάο απηνχ ηνπ κηζεηνχ θαζεζηψηνο,
εξέζηδε ηα δεκνθξαηηθά αηζζήκαηα ησλ Αζελαίσλ. Ο Πεξηθιήο
πάιεςε απεγλσζκέλα λα ζψζεη ηνλ δάζθαιφ ηνπ. Απφ ην
δηθαζηήξην πέξαζαλ πνιινί κάξηπξεο, θαηάιιεια δαζθαιεκέλνη
απφ ηνλ Γηνπείζε, νη νπνίνη βεβαίσζαλ φηη ν Γάκσλ πξάγκαηη φρη
κφλν πίζηεπε, αιιά θαη πξνσζνχζε ηε δηθηαηνξία. Ζ κάρε
ράζεθε θαη ν εβδνκεληάρξνλνο πιένλ Γάκσλ εμνζηξαθίζηεθε.
Ο επφκελνο ζηφρνο ησλ πνιηηηθψλ αληηπάισλ ηνπ Πεξηθιή
ήηαλ ν θίινο θαη ζηελφο ζπλεξγάηεο ηνπ, ν γιχπηεο Φεηδίαο.
Ήηαλ άξηζηνο θαιιηηέρλεο θαη
ήηαλ ν πξψηνο πνπ ρξεζηκνπνίεζε
ηνλ ρξπζφ θαη ην ειεθαληφδνλην
ζηε δνπιεηά ηνπ.

Σν άγαικα ηεο Αζελάο

Έξγα ηνπ, φπσο είδακε, ήηαλ ην

άγαικα ηεο Αζελάο Πξνκάρνπ ζηα
Πξνπχιαηα, ηα ρξπζειεθάληηλα
αγάικαηα ηεο Αζελάο Παξζέλνπ
ζηνλ Παξζελψλα, ηνπ Γία ζηελ
Οιπκπία (έλα απφ ηα Δπηά
Θαχκαηα ηεο αξραηφηεηαο) θαη άιια.
Έλαο απφ ηνπο ηερλίηεο ηνπ εξγαζηεξίνπ ηνπ Φεηδία, ν Μέλσλ,
ηνλ θαηεγφξεζε φηη θξάηεζε κέξνο ηνπ ρξπζνχ πνπ ηνπ είρε
παξαρσξεζεί απφ ηελ πνιηηεία γηα λα θηηάμεη ηνλ ρξπζειεθάληηλν
άγαικα ηεο Αζελάο. Ζ αμία ηνπ ρξπζνχ πνπ μεπεξλνχζε ηα 1100
θηιά ήηαλ πεξίπνπ 45 ηάιαληα, πνζφ ηεξάζηην. Μεηά απφ απηή
ηελ θαηαγγειία, ν Φεηδίαο παξαπέκθζεθε ζε δίθε. Δπηπρψο ν
θαιιηηέρλεο (ιέγεηαη φηη απηφ έγηλε θαηφπηλ ππφδεημεο ηνπ
πξνλνεηηθνχ Πεξηθιή) είρε θαηαζθεπάζεη έηζη ην άγαικα ηεο

[57]
Αζελάο, ψζηε ν ρξπζφο λα κπνξεί λα αθαηξεζεί θαη λα
επαλαηνπνζεηεζεί εχθνια, ρσξίο ην άγαικα λα πάζεη ηίπνηε.
΋ηαλ ινηπφλ αθαηξέζεθε θαη δπγίζηεθε ην πνιχηηκν κέηαιιν
θαη δηαπηζηψζεθε φηη ην βάξνο ηνπ ήηαλ απηφ αθξηβψο πνπ
έπξεπε λα είλαη, ε θαηεγνξία θαηέπεζε θαη ν Φεηδίαο αζσψζεθε.
΋κσο ν κεγάινο απηφο θαιιηηέρλεο δελ γιίησζε έηζη εχθνια.
΢χληνκα βξέζεθε λέα θαηεγνξία εηο βάξνο ηνπ, ε νπνία άγγηδε ην
ζξεζθεπηηθφ ζπλαίζζεκα ησλ Αζελαίσλ. Οη θαηήγνξνί ηνπ
ππνζηήξημαλ φηη ν Φεηδίαο απφ κσξνθηινδνμία θαη θνιαθεία
θξφληηζε λα απαζαλαηίζεη ηηο κνξθέο ηνπ Πεξηθιή θαη ηε δηθή
ηνπ πάλσ ζηελ αζπίδα ηεο Αζελάο. Ήηαλ αζέβεηα πξνο ηνπο
ζενχο θαη ην έγθιεκα απηφ ήηαλ βαξχηαην. ΢ηελ απηνςία πνπ
έγηλε απφ ηνπο δηθαζηέο θαη εκπεηξνγλψκνλεο, δηαπηζηψζεθε φηη
φλησο ζηελ αζπίδα έδεηρλε έλα πξφζσπν πνπ έκνηαδε ηνπ
Πεξηθιή λα κάρεηαη κε ηηο Ακαδφλεο θαη επίζεο απεηθφληδε
θάπνηνλ ειηθησκέλν πνπ ζήθσλε κηα πέηξα κε ηα ρέξηα ηνπ θαη
έκνηαδε κε ηνλ Φεηδία. Γελ ρξεηάδνληαλ άιιεο καξηπξίεο, ε
θαηαδίθε ηνπ γιχπηε ήηαλ πιένλ βέβαηε. Ο Αξηζηνθάλεο θαη ν
Πινχηαξρνο ηζρπξίδνληαη φηη ν Φεηδίαο θπιαθίζηεθε θαη πέζαλε
ζηε θπιαθή, φκσο ε πηζαλφηεξε εθδνρή είλαη φηη, φηαλ νη θίινη
ηνπ αληηιήθζεθαλ φηη ε θαηαδίθε ήηαλ βέβαηε, ηνλ θπγάδεπζαλ
απφ ηελ Αζήλα. Ο θαιιηηέρλεο βξέζεθε ζηελ Οιπκπία. Δθεί
εξγάζηεθε θαη αλέιαβε λα θηινηερλήζεη ην πεξίθεκν
ρξπζειεθάληηλν άγαικα ηνπ Γία, χςνπο 12,2 κέηξσλ, θαηά ηα
πξφηππα ηνπ αγάικαηνο ηεο Αζελάο ηνπ Παξζελψλα.
Μεηά ηα δπν πιήγκαηα πνπ πέηπραλ θαηά ησλ θίισλ ηνπ
Πεξηθιή νη νιηγαξρηθνί, ζεψξεζαλ φηη ήξζε ε ψξα λα ηνπ
θαηαθέξνπλ αθφκα έλα πξηλ ηνπ επηηεζνχλ θαηά κέησπν. Ήηαλ ε
ζεηξά ηνπ δαζθάινπ θαη θίινπ ηνπ Αλαμαγφξα, ηνπ θηινζφθνπ
θαη αζηξνλφκνπ απφ ηηο Κιαδνκελέο. Απηφο δίδαζθε φηη ε ζειήλε
ήηαλ έλαο πιαλήηεο ζαλ ηε Γε, ηα άζηξα είραλ παξφκνηα κνξθή
κ’ απηήλ ηνπ ήιηνπ, ν ήιηνο ήηαλ έλα θιεγφκελν πέηξσκα, νη
εθιείςεηο ηνπ ήηαλ απνηέιεζκα παξεκβνιήο ελφο νπξάληνπ
[58]
ζψκαηνο αλάκεζά ζ’ απηφλ θαη ζηε Γε, νη θεξαπλνί θαη νη
αζηξαπέο πξνέξρνληαλ απφ ηηο ζπγθξνχζεηο ησλ λεθψλ θαη δελ
ηνπο έξηρλε ν Γίαο θαη άιια πνιιά αλφζηα. Ο Αλαμαγφξαο ήηαλ
κεηαμχ ησλ πνιιψλ Ηψλσλ ζηνραζηψλ, πνπ κεηαθχηεπζαλ ηελ
θηινζνθία απφ ηελ Ησλία ζηελ Αζήλα. Άιισζηε εθηφο απφ ηνλ
Πεξηθιή, καζεηέο ηνπ ήηαλ θαη ν Δπξηπίδεο, ν Αξρέιανο θαη
επεξέαζε θαη ηηο απφςεηο ηνπ λεαξνχ ηφηε, ΢σθξάηε.
Σν έξγν ηεο θαηαπνιέκεζεο ησλ θαηλνθαλψλ απηψλ ζεσξηψλ
αλέιαβε ν ρξεζκνιφγνο θαη ηεξέαο ηνπ Δξερζείνπ Γηνπείζεο,
άλδξαο ζπληεξεηηθφο, θαθεληξερήο, ερζξφο θάζε λεσηεξηζηηθήο
θαη δεκνθξαηηθήο ηδέαο, απηφθιεηνο εξκελεπηήο ησλ ηεξψλ
γξαθψλ θαη λφκσλ. Πνιινί Αζελαίνη, νηθνγελεηάξρεο θαη
ζενζεβνχκελνη, ζπληεξεηηθνί θαη επηθπιαθηηθνί ζηηο λέεο ηδέεο,
ζεσξνχζαλ επηθίλδπλεο θαη αζεβείο πνιιέο απφ ηηο ζεσξίεο πνπ
μεζηφκηδαλ ζπρλά νη θηιφζνθνη. Ο Γηνπείζεο δελ δπζθνιεχηεθε
λα πείζεη ην ιαφ ζηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ, λα πεξάζεη έλαο
αληηδξαζηηθφο λφκνο, ν νπνίνο ζεσξνχζε σο έγθιεκα ηελ άξλεζε
ησλ θαζηεξσκέλσλ δνγκαηηθψλ ζεσξηψλ, ηνλ πξνζειπηηζκφ ζε
μέλνπο ζενχο, αθφκα θαη ηελ έξεπλα ησλ θπζηθψλ θαηλνκέλσλ.
Βάζεη ηνπ λφκνπ απηνχ ν Γηνπείζεο θαηήγγεηιε ηνλ Αλαμαγφξα
σο αζεβή θαη άζεν θαη ε θαηαδίθε ηνπ ήηαλ πιένλ βέβαηε. Ο
Πεξηθιήο θαη ε Αζπαζία δελ βξήθαλ άιιε ιχζε γηα ηελ ζσηεξία
ηνπ θίινπ ηνπο απφ ηε γξήγνξε θπγή ηνπ απφ ηελ Αζήλα. Αλ θαη
ν θηιφζνθνο επέκελε λα κείλεη θαη λα ππνζηεί ηηο ζπλέπεηεο ηνπ
λφκνπ (φπσο έθαλε κεξηθά ρξφληα αξγφηεξα ν ΢σθξάηεο), ζην
ηέινο πείζηεθε θαη εγθαηέιεηςε ηελ πφιε. Δγθαηαζηάζεθε ζηελ
Λάκςαθν, ζηελ λφηηα αθηή ηνπ Διιεζπφληνπ, φπνπ ίδξπζε ζρνιή
θαη δίδαζθε ηελ θηινζνθία ηνπ.
΢πλερψο ζηελεχεη ν θχθινο ηεο δίσμεο ησλ ζηελψλ
ζπλεξγαηψλ θαη θίισλ ηνπ Πεξηθιή θαη αγγίδεη πιένλ ηελ
νηθνγέλεηά ηνπ. Σψξα ινηπφλ, ήξζε ε ζεηξά ηεο ζπληξφθνπ ηνπ
Αζπαζίαο. Ήηαλ θάηη πνπ έπξεπε λα πεξηκέλνπλ, αθνχ ε ζρέζε
ηνπ εγέηε ηεο πφιεο κε ηελ κέηνηθν, μέλε, πνιππξάγκνλα, εηαίξα
[59]
(αθνινπζνχλ έλα ζσξφ ραξαθηεξηζκνί γηα ηελ θνπέια απφ ηε
Μίιεην) δελ έπαπε λα ζθαλδαιίδεη ηε ζπληεξεηηθή κεξίδα ησλ
Αζελαίσλ.
Σν δεπγάξη ήηαλ ζπλερήο ζηφρνο ησλ θσκσδηνγξάθσλ, ησλ
ιατθηζηψλ, ησλ ςηζχξσλ, ηνπ θνπηζνκπνιηνχ ηεο αγνξάο θαη
θάζε ινγήο ππεξαζπηζηψλ ηεο εζηθήο θαη ησλ θαζηεξσκέλσλ
θαλφλσλ ηεο ζξεζθείαο. Ζ Αζπαζία εθηφο ησλ άιισλ
ραξαθηεξηζκψλ, νλνκάζηεθε θαηά θαηξνχο Ήξα12, Διέλε13, Νέα
Οκθάιε14, Γεηάλεηξα15 θαη άιια.
Κάπνηε ν Γηνπείζεο έκαζε φηη ε Αζπαζία είρε κελ κπεζεί ζηα
Διεπζίληα Μπζηήξηα, αιιά ε κχεζή ηεο έγηλε κε ηξφπν αληίζεην
κε ηελ παξάδνζε, έγηλε δειαδή ρσξίο λα αθνινπζήζεη ην
θαζηεξσκέλν ηππηθφ.

Αζελαία ηνπ 5νπ αηώλα

Ήηαλ ε αθνξκή πνπ

πεξίκελαλ νη νιηγαξρηθνί
γηα λα θάλνπλ ηελ
επίζεζε πνπ
πξνεηνίκαδαλ ρξφληα
ζηελ κηζεηή εηαίξα.
Έηζη απνθάζηζαλ φηη ήξζε ε ψξα λα παξαπεκθζεί ε Αζπαζία ζην
δηθαζηήξην ηεο Ζιηαίαο κε απνδείμεηο ηεο ελνρήο ηεο.
Σν έξγν απηφ αλέιαβε ν θσκηθφο πνηεηήο Έξκηππνο ν νπνίνο
θαηήγγεηιε ηελ Αζπαζία γηα αζέβεηα. Σελ θαηεγνξία ηελ ζηήξημε
ζε καξηπξία ελφο δνχινπ ηεο Αζπαζίαο, ν νπνίνο είπε φηη είρε
αθνχζεη πνιιέο θνξέο ζπδεηήζεηο ηεο κε άζενπο θηινζφθνπο θαη
ζηνραζηέο, θαη ειέρζεζαλ αξθεηά πνπ πξφζβαιαλ ηα
12
Ζ Ήξα ήηαλ ε γπλαίθα ηνπ Γία, ζαθήο παξαιιειηζκόο κε ηνλ «Οιύκπην» Πεξηθιή
13
Ζ Χξαία Διέλε, γπλαίθα ηνπ Μελειάνπ ήηαλ ε αθνξκή γηα ηελ θήξπμε ηνπ Σξσηθνύ
Πνιέκνπ. Ζ Αζπαζία θαηεγνξήζεθε όηη ππνθίλεζε ηνλ Πεξηθιή λα θεξύμεη ηνλ
Πεινπνλλεζηαθό πόιεκν
14
Ζ Οκθάιε ήηαλ κπζηθή βαζίιηζζα ηεο Λπδίαο, ζηελ απιή ηεο νπνίαο θαηέιεμε
ζθιάβνο ν Ζξαθιήο, πνπ ηελ ππεξεηνύζε θνξώληαο γπλαηθεία ξνύρα.
15
Ζ κπζηθή Γεηάλεηξα ήηαλ ζύδπγνο ηνπ Ζξαθιή θαη ε αηηία ηνπ ζαλάηνπ ηνπ.

[60]
ζξεζθεπηηθά αηζζήκαηα φισλ ησλ Αζελαίσλ. Ήηαλ γεγνλφο φηη ε
Αζπαζία δελ δίζηαδε λα ζπδεηά κε θηινζφθνπο θαη επηζηήκνλεο
γηα ζεσξίεο πνπ μέθεπγαλ απφ ηα ζξεζθεπηηθά θαζηεξσκέλα θαη
έξρνληαλ ζε αληίζεζε κε ηηο επηθξαηνχζεο δνμαζίεο.
Άιισζηε θαη κφλν ε θηιία ηεο κε ηνλ Αλαμαγφξα, ν νπνίνο είρε
ήδε θξηζεί έλνρνο γηα παξφκνηα αδηθήκαηα, ήηαλ αξθεηή. Ο
θαηήγνξνο Έξκηπνο ζπκπιεξσκαηηθά ππνζηήξημε φηη ε Αζπαζία
έδεημε αζέβεηα πξνο ηνπο ζενχο, ηα ρξεζηά ήζε θαη πεξηθξφλεζε
ζηα Διεπζίληα κπζηήξηα. Αθφκα θαηεγνξήζεθε σο θήξπθαο λέσλ
εζψλ, παξέζπξε ζην ζπίηη ηεο φρη κφλν εηαίξεο, αιιά θαη λέα
θνξίηζηα, αθφκε θαη παληξεκέλεο γπλαίθεο, ηηο νπνίεο δηέθζεηξε
θαη ηηο παξέδηδε ζηηο νξέμεηο
ησλ θίισλ ηεο, αιιά θαη ηνπ
ίδηνπ ηνπ Πεξηθιή.

Ζ δίθε ηεο Αζπαζίαο

Οη θαηεγνξίεο ήηαλ
ζνβαξφηαηεο θαη επέζπξαλ
αθφκα θαη ηελ πνηλή ηνπ
ζαλάηνπ ή ζηελ θαιχηεξε
πεξίπησζε βαξχηαηνπ
πξνζηίκνπ θαη εμνξίαο.
Καζψο, ζχκθσλα κε ην δίθαην ηεο αζελατθήο δεκνθξαηίαο,
ήηαλ απαγνξεπκέλν ζηηο γπλαίθεο λα ππεξαζπίδνληαη ηνλ εαπηφ
ηνπο, ηνλ ξφιν ηνπ ππεξαζπηζηή αλέιαβε ν ίδηνο Πεξηθιήο.
Πξέπεη λα έθαλε κηα απφ ηηο θαιχηεξεο αγνξεχζεηο ηνπ γηα λα
πείζεη ηνπο δηθαζηέο ηεο Ζιηαίαο φηη νη θαηεγνξίεο ήηαλ άδηθεο,
φηη ε ζχληξνθφο ηνπ ήηαλ απιψο ζχκα ησλ πνιηηηθψλ ηνπ
αληηπάισλ πνπ ρηππνχζαλ εθείλε, αθνχ δελ είραλ επηρεηξήκαηα
λα ρηππήζνπλ ηνλ ίδηνλ. Ο Πινχηαξρνο ιέεη φηη ζηελ αγφξεπζή
ηνπ ν Πεξηθιήο δάθξπζε θη απηή ε ζπλαηζζεκαηηθή έθξεμε
επεξέαζε ηνπο δηθαζηέο θαη ηνπο έπεηζε γηα ηελ εηιηθξίλεηα ησλ

[61]
ιφγσλ ηνπ. Ίζσο λα ‘λαη θη έηζη, πάλησο ην δηθαζηήξην απάιιαμε
ηελ Αζπαζία απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο.
Σν 431 μεθηλνχλ νη πξψηεο αςηκαρίεο ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ
πνιέκνπ, πνπ θξάηεζε ζρεδφλ ηξεηο δεθαεηίεο, σο ην 404. Σα
γεγνλφηα ηνπ πνιέκνπ απηνχ ζα ηα δνχκε ζηηο επφκελεο ζειίδεο.
Οη νιηγαξρηθνί ζεψξεζαλ φηη έπξεπε απηή ηελ θνξά λα
ρηππήζνπλ επζέσο ηνλ κεγάιν ηνπο αληίπαιν. Δθκεηαιιεχηεθαλ
ηελ θαθή ςπρνινγηθή θαηάζηαζε ηνπ, ζπγθεληξσκέλνπ κέζα ζηα
Μαθξά Σείρε, ιανχ ηεο Αηηηθήο. Οη πνιίηεο είραλ επεξεαζηεί
απφ ηηο θαηαζηξνθέο, εκπξεζκνχο θαη ιεειαζίεο πνπ πξνμέλεζαλ
νη Λαθεδαηκφληνη ζηελ χπαηζξν θαη αθφκα ήηαλ νξγηζκέλνη απφ
ηνπο ζπλερείο ζαλάηνπο πνιηηψλ ιφγσ ηεο επηδεκίαο ηνπ ινηκνχ.
Έηζη νη νιηγαξρηθνί δεκηνχξγεζαλ ηελ θαηάιιειε αηκφζθαηξα
γηα λα παξαπέκςνπλ ζε δίθε ηνλ ζηξαηεγφ. Απηή ηε θνξά
θαηήγνξνο ήηαλ ν βπξζνδέςεο θαη δεκαγσγφο Κιέσλ, έρνληαο
φπσο πάληα θαη ηελ ζπκπαξάζηαζε ηνπ Γηνπείζε.
Ζ θαηεγνξία ήηαλ φηη ν Πεξηθιήο θαηαζπαηαινχζε ην δεκφζην
ρξήκα ρσξίο λα δίλεη ινγαξηαζκφ ζε θαλέλα (άξα κπνξνχζε λα
επσθειεζεί νηθνλνκηθά ν ίδηνο), φηη ήηαλ ππεχζπλνο γηα ηνλ
πφιεκν θαη γηα ηηο θαηαζηξνθέο, πνπ είραλ ππνζηεί νη αγξφηεο
ηεο Αηηηθήο. Ζ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ, γεκάηε απφ νιηγαξρηθνχο
θαη αγαλαθηηζκέλνπο αγξφηεο, ηνλ παξέπεκςε ζε δίθε. Απφ εθεί
θαη πέξα ηα πξάγκαηα έγηλαλ πνιχ δχζθνια.
΢ηελ δίθε πνπ έγηλε ζηελ Ζιηαία, φια ηα δεδνκέλα ήηαλ
ελαληίνλ ηνπ Πεξηθιή θαη ε απφθαζε αλακελφκελε.
Καηαδηθάζηεθε ζε βαξχηαην πξφζηηκν θαη εμέπεζε απφ ην
αμίσκα ηνπ ζηξαηεγνχ. Σν πξφζηηκν ήηαλ ηεξάζηην (ιέγνληαη
δηάθνξα πνζά απφ δέθα πέληε σο ζαξάληα πέληε ηάιαληα) θαη γηα
λα ην πιεξψζεη ζα έπξεπε λα πνπιήζεη κέξνο ή θαη φιε ηελ
αθίλεηε πεξηνπζία ηνπ. ΋κσο ηα θηήκαηά ηνπ βξηζθφηαλ ζηελ
χπαηζξν ηεο Αηηηθήο, ηελ νπνία είραλ θαηαιάβεη θαη θάςεη νη
΢παξηηάηεο θαη θπζηθά δελ κπνξνχζαλ λα πσιεζνχλ.

[62]
 ΢ην κεηαμχ ν Πεξηθιήο είρε ππνζηεί θη άιια βαξχηαηα
πιήγκαηα. Απφ ην ινηκφ πέζαλαλ νη γηνη ηνπ Ξάλζηππνο θαη
Πάξαινο θαη ε αδειθή ηνπ. Ζ θαηάζηαζε ζηελ Αζήλα ήηαλ
απειπηζηηθή απφ ηελ αξξψζηηα, ηνλ πφιεκν, ηελ θαηαζηξνθή ηεο
ππαίζξνπ θαη ηελ έιιεηςε ηθαλήο εγεζίαο. Μέζα ζε δηάζηεκα έμη
κελψλ, ην θιίκα γηα ηνλ Πεξηθιή απφ ηνπο Αζελαίνπο είρε
κεηαζηξαθεί. Καηάιαβαλ πσο ρξεηάδνληαλ ηνλ άλζξσπν πνπ ηνπο
θαζνδεγνχζε ηφζα ρξφληα θαη είρε πξνζθέξεη ηφζα πνιιά ζε
ρξήκα θαη δφμα ζηελ Αζήλα. Γελ κπνξνχζαλ λα θαληαζηνχλ ηελ
Αζήλα ρσξίο ηνλ Πεξηθιή, απηφο είρε ηαπηηζηεί πηα κε ηελ πφιε
ηνπ. Πξσηνζηάηεο ζηελ επαλαθνξά ηνπ κεγάινπ απηνχ
Αζελαίνπ ζηελ εμνπζία, ήηαλ ν αληςηφο ηνπ ν Αιθηβηάδεο.
΢πλήιζε θαη πάιη ε Δθθιεζία ηνπ δήκνπ, ζε δηαθνξεηηθή
απηή ηε θνξά αηκφζθαηξα θαη αθνχ δήηεζαλ ζπγλψκε θαη
απάιιαμαλ απφ ην πξφζηηκν ηνλ Πεξηθιή, ηνλ εμέιεμαλ θαη πάιη
ζηξαηεγφ. Μάιηζηα θίλεζαλ ηηο δηαδηθαζίεο γηα ηελ αλαγλψξηζε
ηνπ γηνπ ηνπ Πεξηθιή θαη ηεο Αζπαζίαο, ηνπ Πεξηθιή ηνπ
Νεόηεξνπ, σο γλήζηνπ ηέθλνπ θαη Αζελαίνπ πνιίηε. Απηφ έδσζε
ηελ δπλαηφηεηα ηεο ζπλέρεηαο ηεο νηθνγέλεηαο ησλ Αιθκεσληδψλ,
κηαο θαη νη δπν γηνη ηνπ Πεξηθιή απφ ηνλ πξψην ηνπ γάκν είραλ
ήδε ράζεη ηε δσή ηνπο απφ ηελ επηδεκία.
Ζ απφθαζε απηή έγηλε δεθηή κε ελζνπζηαζκφ θαη ραξά απφ
ηνπο Αζελαίνπο, πνπ άξρηζαλ πάιη λα ειπίδνπλ φηη ν Πεξηθιήο
ήηαλ ν κφλνο πνπ κπνξνχζε λα ληθήζεη ηνπο Λαθεδαηκφληνπο θαη
λα αλαθνπθίζεη ηελ Αζήλα. Καη ν ίδηνο ν Πεξηθιήο αηζζάλζεθε
δηθαησκέλνο, αιιά θαη ην βάξνο ηεο επζχλεο πνπ επσκηδφηαλ. Οη
νιηγαξρηθνί, ν Γηνπείζεο, ν Κιέσλ, ν Θνπθπδίδεο ν Μειεζίνπ
(πνπ είρε ελ ησ κεηαμχ επηζηξέςεη απφ ηελ εμνξία), απνδέρζεθαλ
ηελ ήηηα ηνπο θαη έλσζαλ ηηο ειπίδεο ηνπο κε ηνπο ππφινηπνπο
Αζελαίνπο.
Αιίκνλν φκσο! ην ηέινο ηνπ Πεξηθιή ήηαλ πηα πνιχ θνληά.

[63]
Ο πξώηνο Πεινπνλλεζηαθόο πόιεκνο (460-445)

Ο πξψηνο Πεινπνλλεζηαθφο πφιεκνο ν απνθαινχκελνο

κηθξφο, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε κεηαμχ αθ’ ελφο ηεο Γειηαθήο
(Αζελατθήο) ΢πκκαρίαο θαη ηνπ Άξγνπο θαη αθ’ εηέξνπ ηεο
αληίζηνηρεο Πεινπνλλεζηαθήο θαη ηεο Θήβαο, θξάηεζε
δεθαπέληε ρξφληα θαη ζεσξείηαη φηη ήηαλ ην πξεινχδην ηνπ
θαηαζηξνθηθνχ θαη κνηξαίνπ Πεινπνλλεζηαθνύ Πνιέκνπ, πνπ
ζα μεζπνχζε ιίγα ρξφληα αξγφηεξα. Θα δνχκε ηα ζεκαληηθφηεξα
γεγνλφηα απηνχ πνιέκνπ.
Σν 464, ε Λαθσλία είρε κφιηο δνθηκαζηεί απφ έλα ηξνκεξφ
ζεηζκφ, πνπ είρε σο απνηέιεζκα 20.000 λεθξνχο θαη ηεξάζηηεο
πιηθέο δεκηέο. Οη είισηεο ζεψξεζαλ φηη ήηαλ ε θαηάιιειε
ζηηγκή γηα λα εμεγεξζνχλ θαηά ησλ ΢παξηηαηψλ.

΢παξηηάηεο νπιίηεο

Ο ζηξαηεγφο Κίκσλ,
πνπ είρε θαιέο
ζρέζεηο κε ηε ΢πάξηε
έπεηζε ηνπο
Αζελαίνπο λα
ζηείινπλ ππφ ηελ εγεζία ηνπ, 4.000 άλδξεο γηα λα βνεζήζνπλ ηε
΢πάξηε λα θαηαπλίμεη ηελ εμέγεξζε ησλ Δηιψησλ.
΋ηαλ φκσο έθηαζε εθεί ην αζελατθφ απηφ ζψκα, νη ΢παξηηάηεο,
πνπ θνβήζεθαλ ηελ παξακνλή ηφζσλ έλνπισλ Αζελαίσλ ζηε
Λαθσλία, απνθάζηζαλ λα αξλεζνχλ ηε βνήζεηα. Οη Αζελαίνη
εμέιαβαλ ηελ άξλεζε απηή ησλ ΢παξηηαηψλ σο πξνζβνιή θαη ην
461 εμνζηξάθηζαλ Κίκσλα, παξά ηε ζπνπδαία ζπλεηζθνξά ηνπ
ζηνπο πνιέκνπο θαηά ησλ Πεξζψλ. Ακέζσο κεηά ε Αζήλα
ζπλήςε ζπκθσλία κε ηνπο Αξγείνπο θαη ηνπο Θεζζαινχο.

[64]
 Ζ ζρέζεηο ησλ δπν κεγάισλ δπλάκεσλ ηεο επνρήο, ηεο Αζήλαο
πνπ ήηαλ επηθεθαιήο ηεο Αζελατθήο ΢πκκαρίαο θαη ηεο
Πεινπνλλεζηαθήο ΢πκκαρίαο ζηελ νπνία αλήθαλ φιεο νη πφιεηο
ηεο Πεινπνλλήζνπ, πιελ ηνπο Άξγνπο, κε επηθεθαιήο ηε ΢πάξηε,
ήηαλ ηεηακέλεο θαη ε πξψηε κάρε δελ άξγεζε. Σν 459
ζπγθξνχζηεθαλ ζηελ Οηλφε ηεο Αξγνιίδαο νη ΢παξηηάηεο κε ηηο
ελσκέλεο δπλάκεηο ηεο Αζήλαο θαη ηνπ Άξγνπο. Γηα ηνπο
΢παξηηάηεο ήηαλ ε πξψηε ήηηα ζε κάρε πεδηθνχ.
Σελ ίδηα επνρή ηα Μέγαξα, πνπ είραλ ζπλνξηαθέο δηαθνξέο κε
ηελ Κφξηλζν, εγθαηέιεηςαλ ηελ Πεινπνλλεζηαθή θαη
πξνζρψξεζαλ ζηελ Αζελατθή ΢πκκαρία. Οη Αζελαίνη γξήγνξα
νρχξσζαλ ηα Μέγαξα γηα λα πξνζηαηεχζνπλ θαη ηελ Αηηηθή απφ
επηδξνκέο ησλ
Πεινπνλλεζίσλ.

΢παξηηάηεο θαηά Αζελαίσλ

Θα αθνινπζήζνπλ πνιιέο
ζπγθξνχζεηο κε λίθεο θαη
ήηηεο θαη γηα ηηο δπν
παξαηάμεηο. Θα ήηαλ
αλνχζην θαη αληαξφ λα
παξαζέζνπκε κηα πξνο κηα ηηο κάρεο θαη λαπκαρίεο ησλ δπν
αληηπάισλ. Σα ζεκαληηθφηεξα γεγνλφηα ηνπ δεθαπεληαεηνχο
απηνχ πνιέκνπ είλαη:
Ζ κάρε ηεο Σαλάγξαο (457) θαηά ηελ νπνία ζπγθξνχζηεθαλ
14.000 νπιίηεο θαη απφ ηνπο δπν αληηπάινπο. Ζ κάρε θξάηεζε
δπν κέξεο θαη νη απψιεηεο ήηαλ κεγάιεο γηα φινπο. Ήηαλ κηα
πχξξεηνο λίθε ησλ Πεινπνλλεζίσλ. Γπν κήλεο αξγφηεξα νη
Αζελαίνη ζα πάξνπλ ηε ξεβάλο κε νινθιεξσηηθή λίθε θαηά ησλ
Θεβαίσλ ζηα Οηλφθπηα ηεο Βνησηίαο.
Σν 456 ν Αζελαίνο ζηξαηεγφο Σνικίδεο επηθεθαιήο 50
ηξηεξψλ θαη 4.000 νπιηηψλ, πξαγκαηνπνίεζε επηδξνκέο ζηε

[65]
Λαθσλία θαη Μεζζελία θαη θαηέιαβε δηάθνξεο πφιεηο. ΢πλέρηζε
κε επηηπρείο επηδξνκέο ζηε Εάθπλζν, Κεθαινληά, Υαιθίδα θαη
΢ηθπψλα. Σηο λίθεο ηνπ Σνικίδε ζπλέρηζε ν Πεξηθιήο ηνλ
επφκελν ρξφλν.
Σν 454 νη Αζελαίνη απνθάζηζαλ ηε κεηαθνξά ησλ ζεζαπξψλ
θαη ηνπ ηακείνπ ηεο Γειηαθήο ΢πκκαρίαο απφ ηε Γήιν ζηελ πφιε
ηνπο. Ζ Γειηαθή ΢πκκαρία απνθαιείηαη πιένλ Αζελατθή
΢πκκαρία.
Σν 449 ππνγξάθεθε ε Δηξήλε ηνπ Καιιία κεηαμχ Πεξζψλ θαη
Διιήλσλ, γηα ηνπο φξνπο ηεο νπνίαο κηιήζακε ήδε.
Σν 448 νη ΢παξηηάηεο εθζηξάηεπζαλ ζηε Φσθίδα θαη Βνησηία
θαη επέβαιαλ ζε πνιιέο πφιεηο νιηγαξρηθφ πνιίηεπκα
Σν 447 ν νιηγαξρηθνί ηεο Θήβαο
ζηξάθεθαλ θαηά ησλ δεκνθξαηηθψλ
ηεο πφιεο.

Ο Αιθηβηάδεο

Οη Αζελαίνη εθζηξάηεπζαλ αιιά

ληθήζεθαλ απφ ηνπο Θεβαίνπο θαη ε
Βνησηία πέξαζε ζε ρέξηα ερζξηθά πξνο
ηελ Αζήλα. Δπίζεο ζηε Φσθίδα θαη ζηε Λνθξίδα επηθξάηεζαλ νη
νιηγαξρηθνί θαη ε Αζήλα έραζε άιινπο δπν ζπκκάρνπο. ΢ηελ
Κνξψλεηα ζθνηψζεθε ν ζηξαηεγφο Σνικίδεο θαη ν Κιεηλίαο
παηέξαο ηνπ Αιθηβηάδε. Ο Πεξηθιήο έγηλε θεδεκφλαο ηνπ κηθξνχ
αληςηνχ ηνπ Αιθηβηάδε.
{Ο Αιθηβηάδεο θιεξνλόκεζε ηελ ηεξάζηηα πεξηνπζία ηνπ
παηέξα ηνπ. Ήηαλ πνιύ όκνξθνο λένο, ραξηζκαηηθόο, έμππλνο,
δηνξαηηθόο, αιιά θαη ππέξκεηξα θηιόδνμνο, ηδηόηξνπνο, αιαδόλαο,
εκπαζήο θαη καηαηόδνμνο. Οη δηαζθεδάζεηο θαη νη εξσηνδνπιεηέο
ηνπ έγηλαλ παζίγλσζηεο θαη ζπρλά παξέζεξλε ζ’ απηά θαη ηνλ
κεγάιν γην ηνπ Πεξηθιή Ξάλζηππν, πξάγκα πνπ ρεηξνηέξεπε ηηο ήδε
θαθέο ζρέζεηο παηέξα-γηνπ.
[66]
Σνλ Αιθηβηάδε ζα ζπλαληήζνπκε ζηηο επόκελεο ζειίδεο, σο έλαλ
από ηνπο πξσηαγσληζηέο ηνπ Πεινπνλλεζηαθνύ Πνιέκνπ}.
Σν 446 ηα Μέγαξα θαη ε Δχβνηα επαλαζηάηεζαλ θαηά ηεο
Αζήλαο. Ο Πεξηθιήο εθζηξάηεπζε ζηελ Δχβνηα, αιιά γχξηζε
πίζσ φηαλ ζπαξηηαηηθφο ζηξαηφο εηζέβαιε ζηελ Αηηηθή. Με
δηαπξαγκαηεχζεηο θαη δσξνδνθίεο (ιέγεηαη φηη ν βαζηιηάο ηεο
΢πάξηεο Πιεηζηνάλαμ δέρζεθε έλα ‘δψξν’ 10 ηαιάλησλ) νη
Λαθεδαηκφληνη εγθαηέιεηςαλ ηελ Αηηηθή. Ο Πεξηθιήο γχξηζε
ζηελ Δχβνηα, απνθαηέζηεζε ηελ ηάμε ζην λεζί θαη έδησμε ηνπο
θαηνίθνπο ηεο Ηζηηαίαο ζηελ νπνία εγθαηέζηεζε 2.000 Αζελαίνπο
θιεξνχρνπο.
Σν 445, ήηαλ θαλεξφ πιένλ φηη ε δπγαξηά ηνπ πνιέκνπ, έγεξλε
πξνο ηελ πιεπξά ηεο ΢πάξηεο. Ζ Αζήλα θαη ε ΢πάξηε, σο
εθπξφζσπνη ησλ δπν κεγάισλ ζπκκαρηψλ, ζπλνκνιφγεζαλ
εηξήλε πνπ απνθιήζεθε Σξηαθνληαεηείο ΢πνλδέο. Με ηε
ζπκθσλία απηή αλαγλσξηδφηαλ ε λαπηηθή ππεξνρή ηεο Αζήλαο
θαη ε ρεξζαία εγεκνλία ηεο ΢πάξηεο. ΋κσο, ε ηξηαθνληαεηήο
απηή εηξήλε πνπ ζπκθσλήζεθε δελ ηεξήζεθε. Ο πφιεκνο απηφο
πνπ κφιηο είρε ηειεηψζεη, αλάδεημε ηα πιενλεθηήκαηα θαη ηα
κεηνλεθηήκαηα ησλ δπν αληηπάισλ. ΢ε δεθαηέζζεξα ρξφληα ζα
μεζπνχζε ν Μεγάινο Πεινπνλλεζηαθφο Πφιεκνο.
Καη απφ ηνπο δπν επηθεθαιήο ησλ ζπκκαρηψλ, πνπ ήηαλ θαη νη
κεγάιεο δπλάκεηο ηνπ ειιεληθνχ θφζκνπ, ππήξμαλ ζπλερείο
πξνθιήζεηο θαη παξαβηάζεηο ησλ ζπκθσλεζέλησλ φξσλ ησλ
Σξηαθνληαεηψλ ΢πνλδψλ. Ζ ΢πάξηε έδεηρλε φηη είρε απνθαζίζεη
λα επεθηείλεη ηελ επηξξνή ηεο θαη πέξαλ ηεο Πεινπνλλήζνπ θαη ε
Αζήλα επηρεηξνχζε λα πξνζεγγίζεη πφιεηο-κέιε ηεο
Πεινπνλλεζηαθήο ζπκκαρίαο, κε ζηφρν λα απνμελψζεη ηε
΢πάξηε. Δπίζεο ε Αζήλα έθαλε πξνζπάζεηεο λα πξνζζέζεη ζηελ
ζπκκαρία ηεο, πφιεηο ηεο Μαθεδνλίαο, ηεο Θεζζαιίαο θαη
λεζηψλ, πνπ σο ηφηε ήηαλ θηιηθά δηαθείκελεο πξνο ηελ ΢πάξηε.
Ζ Αζήλα δηέζεηε δπν ηζρπξά φπια, ην ζεσξεηηθά αλίθεην
λαπηηθφ ηεο θαη ην φηη αθφκα είρε ζηε δηάζεζή ηεο ηεξάζηηνπο
[67]
νηθνλνκηθνχο πφξνπο απφ ηηο ζπλεηζθνξέο θαη ηνπο θφξνπο ησλ
κειψλ ηεο ζπκκαρίαο ηεο. Με ηα ρξήκαηα απηά λαππεγνχζε θαη
επάλδξσλε αθφκα πεξηζζφηεξα πινία. Αληίζεηα ε ΢πάξηε δελ
είρε πνιιά ρξήκαηα, νχηε θαη ζχζηεκα είζπξαμεο θφξσλ απφ
ηνπο ζπκκάρνπο ηεο.
Οη Κνξίλζηνη, απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο θαη πην πηζηνχο
εηαίξνπο-κέιε ηεο Πεινπνλλεζηαθήο ζπκκαρίαο, είραλ πεηζζεί
φηη ε Αζήλα ζθφπεπε λα εγεκνλεχζεη ζε φιν ην Αηγαίν. Γη’ απηφ
πίεδαλ ηνπο δηζηαθηηθνχο ΢παξηηάηεο λα κελ αθήζνπλ ηελ Αζήλα
λα ηζρπξνπνηεζεί πεξηζζφηεξν. Έηζη ε Κφξηλζνο θαη άιιεο πφιεηο
πξνθάιεζαλ ην 432 έθηαθηε ζπλέιεπζε ηεο ΢πκκαρίαο, κε ζηφρν
λα πηεζζεί θαη λα πεηζζεί ε ΢πάξηε, φηη ε πνιηηηθή ηεο αλνρήο
πνπ επεδείθλπε ζηηο αζελατθέο
πξνθιήζεηο, ελζάξξπλε ηνπο
Αζελαίνπο λα γίλνληαη αθφκα
πην επηζεηηθνί.

Φόξνη πνπ θαηέβαιαλ ζην

΢πκκαρηθό ηακείν, νη πόιεηο
ηεο Θξάθεο

΢ηε ζπλέιεπζε απνθαζίζηεθε

ν ηεξκαηηζκφο ηεο ηξηαληάρξνλεο ζπλζήθεο θαη ε θήξπμε
πνιέκνπ, κε ην ζθεπηηθφ φηη δελ έπξεπε λα αθήζνπλ ηελ Αζήλα
λα θεξδίζεη άιιν έδαθνο. Ζ ΢πάξηε θαη ηα ππφινηπα κέιε ηεο
Πεινπνλλεζηαθήο ζπκκαρίαο δηαθήξπμαλ ηελ πξφζεζή ηνπο λα
«απειεπζεξψζνπλ» ηηο ειιεληθέο πφιεηο-θξάηε, πνπ ε επεθηαηηθή
πνιηηηθή ηεο Αζήλαο είρε θαηαιχζεη ηελ απηνλνκία ηνπο.
Σν ζηξαηεγηθφ ζρέδην ηεο ΢πάξηεο ήηαλ απιφ. Με ηελ πξψηε
επθαηξία, άκεζε εηζβνιή ζηελ Αηηηθή θαη πξφθιεζε ηεο Αζήλαο
ζε θαηά κέησπν αληηπαξάζεζε ζηελ μεξά, φπνπ νη Λαθεδαηκφληνη
πιενλεθηνχζαλ. Σα κέιε ηεο Πεινπνλλεζηαθήο ζπκκαρίαο

[68]
θηλεηνπνίεζαλ έλα ηεξάζηην ζηξαηφ 50-60.000 αλδξψλ γηα ηελ
πξαγκαηνπνίεζε ηεο εηζβνιήο.
Σν 431 μεθίλεζε ν αηκαηεξφο αδειθνθηφλνο πφιεκνο, γλσζηφο
ζηελ ηζηνξία σο Πεινπνλλεζηαθόο Πόιεκνο. Απηφο ν πφιεκνο
ήηαλ, φπσο έρνπκε ήδε πεη, έλαο απφ ηνπο πην άγξηνπο,
αηκαηεξνχο θαη θαηαζηξνθηθνχο πνιέκνπο ηεο αξραηφηεηαο. ΢ηα
είθνζη επηά ρξφληα πνπ δηήξθεζε, πνιιέο ρηιηάδεο λέσλ
αλζξψπσλ – θαη απφ ηηο δπν παξαηάμεηο – ράζεθαλ ζηηο κάρεο ή
πλίγεθαλ ζηηο λαπκαρίεο. Αιιά θαη ζηηο επηκέξνπο εκθχιηεο
ζπξξάμεηο κεηαμχ πφιεσλ πνπ αλήθαλ ζε κηα απφ ηηο δπν κεγάιεο
ζπκκαρίεο, έλαο πνιχ κεγαιχηεξνο αξηζκφο πνιηηψλ
ζθαγηάζηεθε σκά απφ ηνλ εθάζηνηε ληθεηή. Καη απφ ηνπο δπν
αληηπάινπο δηαπξάρζεθαλ άγξηα εγθιήκαηα πνιέκνπ, ηφζν εηο
βάξνο αηρκαιψησλ ζηξαηησηψλ, φζν θαη θαηά ηνπ άκαρνπ
πιεζπζκνχ. Δπίζεο πνιιέο δεθάδεο ρηιηάδεο αζψεο γπλαίθεο θαη
παηδηά πνπιήζεθαλ ζηα ζθιαβνπάδαξα σο δνχινη. Αθφκα
δεθάδεο πφιεηο θαη ρσξηά ιεειαηήζεθαλ, θάεθαλ,
θαηαζηξάθεθαλ ή ηζνπεδψζεθαλ απφ ηελ εθδηθεηηθή καλία ηνπ
αληηπάινπ.

[69]
Οη δπν κεγάιεο αληηκαρόκελεο δπλάκεηο

Ζ ΑΘΖΝΑ

Γηα ηελ Αζήλα θαη ηνλ Χξπζό Αηώλα ηνπ Πεξηθιή, κηιήζακε
εθηελψο ζε πξνεγνχκελεο ζειίδεο. Θα πνχκε ιίγα αθφκα εδψ,
γηαηί πξάγκαηη ε Αζήλα ηνπ 5νπ αηψλα, έδσζε πλνή θαη ηεξάζηηα
ψζεζε ζηνλ πνιηηηζκφ, ηηο επηζηήκεο, ηα γξάκκαηα, ηε θηινζνθία
θαη ηελ πνιηηηθή, πνπ επεξέαζαλ θαίξηα ηνλ ειιεληθφ θαη ζηε
ζπλέρεηα ην ξσκατθφ πνιηηηζκφ θαη έζεζαλ ηηο βάζεηο γηα ηελ
γέλλεζε (πνιινχο αηψλεο
αξγφηεξα) ηνπ επξσπατθνχ
πνιηηηζκνχ.

Ζ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ

Σν πνιίηεπκα: Σνλ 6ν
αηψλα ζηελ Αζήλα θαη ζε
πνιιέο αθφκα πφιεηο, έλα λέν
πνιίηεπκα έθαλε ηελ
εκθάληζή ηνπ, ε Γεκνθξαηία,
δειαδή ε εμνπζία ηνπ δήκνπ, ηνπ ιανχ. ΋κσο απηή νπζηαζηηθά
ήηαλ κηα δεκνθξαηία ησλ νιίγσλ, κηαο θαη φινη νη άξρνληεο ηεο
πφιεο εθιέγνληαλ κφλν απφ ηνπο ειεχζεξνπο άλδξεο πνιίηεο ηεο.
Οη δνχινη, νη κέηνηθνη (νη κε Αζελαίνη πνιίηεο, νη μέλνη) θαη νη
Αζελαίεο γπλαίθεο είραλ απνθιεηζζεί απφ απηφ ην πνιίηεπκα, δελ
είραλ πνιηηηθά δηθαηψκαηα θαη θπζηθά νχηε δηθαίσκα ςήθνπ. Γηα
ηνπο έρνληεο δηθαίσκα ςήθνπ φκσο, ην πνιίηεπκα απηφ ήηαλ έλα
πξαγκαηηθά δεκνθξαηηθφ ζχζηεκα, κε απφιπηε ειεπζεξία ιφγνπ
θαη δηθαίσκα αθφκα θαη ηνπ πην θησρνχ πνιίηε, λα εθιέγεηαη θη

[70]
απηφο ζηα δεκφζηα αμηψκαηα, φπσο θαη λα ειέγρεη ηνπο θνξείο
ηεο εμνπζίαο.
Ζ γπλαίθα: ΋κσο απηή αθξηβψο ε ηφζν πνιηηηζηηθά θαη
πνιηηηθά πξνεγκέλε θνηλσλία, είρε βάιεη ηε γπλαίθα ζην
πεξηζψξην. Σν γπλαηθείν θχιν ζεσξείηαη θαηψηεξν ηνπ αληξηθνχ,
ε γπλαίθα δεη πεξηνξηζκέλε ζην ζπίηη ηεο θαη απνηξαβεγκέλε απφ
νπνηαδήπνηε ζπλαλαζηξνθή θαη θνηλσληθή επαθή κε ηνπο άληξεο.
Αληίζεηα κε ηε ΢πάξηε, νη λένη θαη νη λέεο δελ είραλ ηελ επθαηξία
λα γλσξηζηνχλ θαη λα εξσηεπηνχλ, νη γάκνη ήηαλ απνηέιεζκα
ζπλνηθεζίνπ. Γάκνο απφ έξσηα ήηαλ έλλνηα άγλσζηε ζηελ αξραία
Αζήλα.
Ζ παληξεκέλε γπλαίθα
δεη θιεηζκέλε ζην
γπλαηθσλίηε.

Αζελαίεο γπλαίθεο

Απφ εθεί δηεπζχλεη ην

λνηθνθπξηφ, αζρνιείηαη κε
ηελ χθαλζε, ην θέληεκα,
ηελ καγεηξηθή θαη άιιεο
ζπηηηθέο δνπιεηέο,
αλαηξέθεη ηα παηδηά ηεο, αιιά είλαη απνθιεηζκέλε απφ ηε
δεκφζηα θνηλσληθή θαη πνιηηηθή δσή. Ζ γπλαίθα κπνξνχζε λα
θαιεί ζην γπλαηθσλίηε ηηο θίιεο ηεο, λα δηαζθεδάδνπλ, λα ηξψλε
θαη λα γηνξηάδνπλ, ρσξίο πάλησο αληξηθή παξνπζία. Δπίζεο νη
γπλαίθεο ζεσξνχληαλ αλίθαλεο γηα νπνηαδήπνηε δηθαηνπξαμία θαη
πάληα έλαο άληξαο, ν παηέξαο ή ν ζχδπγνο θαηείρε θαη
δηαρεηξηδφηαλ ηελ πεξηνπζία θαη εμππεξεηνχζε ηα ζπκθέξνληά
ηεο.
Αθφκα θαη ζην δηαδχγην ππήξρε δηαθνξεηηθή λνκηθή
δηαδηθαζία. Ο άλδξαο κε κηα απιή δήισζε ελψπηνλ καξηχξσλ,
ρσξίδεη ηε γπλαίθα ηνπ θαη απιψο αλαιακβάλεη ηελ ππνρξέσζε
[71]
λα ηεο επηζηξέςεη ηελ πξνίθα ηεο. Γηα λα δεηήζεη δηαδχγην φκσο
ε γπλαίθα ήηαλ απαξαίηεηε ε θαηαγγειία ζηνλ επψλπκν άξρνληα
θαη ε δηθαζηηθή απφθαζε. ΢ε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο ηα παηδηά
έκελαλ κε ηνλ παηέξα.
Δπίζεο ζηε κφξθσζε ησλ λέσλ ππήξρε ζεκαληηθή δηάθξηζε.
΢ηελ εθπαίδεπζε ησλ αγνξηψλ δηλφηαλ ηδηαίηεξε ζεκαζία θαη
απηή ήηαλ ππνρξέσζε ηεο πνιηηείαο. ΋κσο, ζηα θνξίηζηα κφιηο
θαη κεηά βίαο ήηαλ επηηξεπηή ή κάζεζε γξαθήο θαη αλάγλσζεο,
αιιά θη απηφ αθφκα δελ ήηαλ απαξαίηεην. Μάζαηλαλ γηα ηελ
κπζνινγία, ηε ζξεζθεία θαη ηνπο ζενχο θαη ζπάληα θάπνην
κνπζηθφ φξγαλν.
Με ιίγα ιφγηα ζα κπνξνχζακε λα νλνκάζνπκε ηελ θνηλσλία
ηεο Αζήλαο σο
«αληξηθή ιέζρε».

Γνύινη ζηελ Αζήλα

Οη κέηνηθνη θαη νη
δνύινη: Οη μέλνη
θάηνηθνη ηεο Αζήλαο
νλνκάδνληαλ κέηνηθνη
θαη δελ είραλ πνιηηηθά δηθαηψκαηα, νχηε κπνξνχζαλ λα
απνθηήζνπλ γε. Έξρνληαλ (νη πεξηζζφηεξνη θαηάγνληαλ απφ ηελ
Ησλία ή ηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ) πνιινί απφ απηνχο ζε κηα πφιε
πνπ ηα έζνδά ηεο απφ ηε λαπηηιία θαη ηηο ζπλεηζθνξέο ησλ κειψλ
ηεο Γειηαθήο ΢πκκαρίαο ήηαλ ηφζα, πνπ ην θξαηηθφ ηακείν
μερείιηδε απφ ρξπζάθη θαη ηα δεκφζηα έξγα απαζρνινχζαλ
δεθάδεο ρηιηάδεο εξγάηεο, νηθνδφκνπο, ιηζνμφνπο, καξαγθνχο,
κεηαιινπξγνχο, κεραληθνχο, αξρηηέθηνλεο, ηνξλεπηέο, γιχπηεο,
δσγξάθνπο θαη δεθάδεο άιιεο εηδηθφηεηεο επαγγεικαηηψλ. ΋ια
απηά ρξεηάδνληαλ πιηθά, μπιεία, κέηαιια, κάξκαξα θαη άιια. Σα
πεξηζζφηεξα απφ απηά εηζάγνληαλ θαη φζνη αζρνινχληαλ κε ηελ
εκπνξία ηνπο ζεζαχξηδαλ.
[72]
 Οη πεξηζζφηεξνη κέηνηθνη ζηξάθεθαλ ζην εκπφξην, ηηο
ηξαπεδηθέο, ρξεκαηηζηηθέο θαη ηξαπεδηθέο εξγαζίεο, ηα δεκφζηα
έξγα θαη ηε βηνηερλία, επαγγέικαηα ηδηαίηεξα απνδνηηθά. Γη’
απηφ ν πιεζπζκφο ησλ κεηνίθσλ απμήζεθε πνιχ ζηα κέζα ηνπ 5νπ
αηψλα, φηαλ νη Αζελαίνη είραλ πινπηίζεη ζεκαληηθά. Τπήξραλ
πνιίηεο κε κεγάιε πεξηνπζία πνπ μεπεξλνχζε ηα 100 ηάιαληα16,
φπσο ν Αιθηβηάδεο, ν Νηθίαο, ν Καιιίαο θαη άιινη.
΢ην πξψην κηζφ ηνπ 5νπ αηψλα ν αξηζκφο ησλ κεηνίθσλ ζηελ
Αηηηθή μεπέξαζε ηηο 35.000, φηαλ ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ
θαηνίθσλ ηεο έθζαλε ηηο 340.000. Απφ απηνχο κφλν νη 170.000
ήηαλ ειεχζεξνη Αζελαίνη πνιίηεο θαη νη δνχινη έθηαλαλ ηνπο
120-130.000. Απφ απηφλ ηνλ πιεζπζκφ δηθαίσκα ςήθνπ (αλ
αθαηξεζνχλ νη γπλαίθεο θαη ηα παηδηά) δελ είραλ πάλσ απφ 50.000
Αζελαίνη.
ΟΗ κέηνηθνη πιήξσλαλ έλα εηδηθφ εηήζην θφξν ην κεηνίθηνλ
ε μεληθόλ, αιιά φπσο είπακε δελ είραλ πνιηηηθά δηθαηψκαηα. ΢ε
ζπάληεο πεξηπηψζεηο φηαλ θάπνηνη απφ απηνχο πξφζθεξαλ
ζεκαληηθέο ππεξεζίεο ζηελ πφιε, απνθηνχζαλ πεξηνξηζκέλα
δηθαηψκαηα (κεηαμχ απηψλ θαη ε απφθηεζε ηδηφθηεηεο γεο) θαη
νλνκάδνληαλ ηζνηειείο, αιιά πάλησο φρη Αζελαίνη πνιίηεο, ίζνη
κε ηνπο γλήζηνπο. ΢ην θαζεζηψο ηνπ κεηνίθνπ ππάγνληαλ θαη νη
απειεπζεξσκέλνη δνχινη, αλ θπζηθά επέιεγαλ ηελ παξακνλή
ηνπο ζηελ Αζήλα.
Σν 451, φηαλ θπξηαξρνχζε ην δεκνθξαηηθφ θφκκα ππφ ηνλ
Πεξηθιή, ςεθίζηεθε ν πεξί λόζσλ λόκνο, πνπ αθαηξνχζε ην
δηθαίσκα ηνπ Αζελαίνπ πνιίηε απφ ηνπο ιεγφκελνπο
κεηξόμελνπο, δειαδή παηδηά πνπ είραλ γελλεζεί απφ Αζελαίν
παηέξα θαη κέηνηθν κεηέξα. Απφ απηφ ην λφκν δελ γιίησζε νχηε
ν ίδηνο ν Πεξηθιήο. ΋ηαλ γελλήζεθε απφ ηελ κέηνηθν Αζπαζία κε
ηελ νπνία ζπκβηνχζε, ν γηνο ηνπ ν Πεξηθιήο ν Νεόηεξνο, δελ
ζεσξήζεθε Αζελαίνο πνιίηεο αιιά κεηξφμελνο.

16
Σν ηάιαλην ηζνδπλακνύζε κε 6.000 δξαρκέο

[73]
Σέρλεο, επηζηήκεο, ζπγγξαθείο, πνηεηέο, θηιόζνθνη θαη
πνιηηηθνί:
Δίδακε παξαπάλσ, φηη ε Αζήλα ηνπ 5νπ αηψλα είρε γίλεη ην
πνιηηηζηηθφ θαη πλεπκαηηθφ θέληξν φινπ ηνπ ειιεληθνχ θφζκνπ
θαη θέληξν ηεο δηαθίλεζεο ησλ πνιηηηθψλ, θνηλσληθψλ θαη
θηινζνθηθψλ ηδεψλ.
΢ε θακηά άιιε επνρή ηεο ηζηνξίαο δελ είρε ζπγθεληξσζεί ηόζν
πιήζνο επηθαλώλ πξνζσπηθνηήησλ.
΢ηελ πφιε έδεζαλ θαη έδξαζαλ ηφηε νη πην δηάζεκεο
πξνζσπηθφηεηεο ηεο επνρήο εθείλεο:
Εσγξάθνη, αγγεηνγξάθνη θαη ζθελνγξάθνη: Ο Αγάζαξρνο ν
Δπδήκνπ, ν Αγιανθψλ, ν
Απνιιφδσξνο, ν Βξχγνο, ν
Δπθξφληνο, ν Ηέξσλ, ν Μηθθίσλ,
ν Ολαζίαο, ν Πάλαηλνο, ν
Παξξάζηνο, ν Πνιχγλσηνο (απφ
ηε Θάζν) θαη άιινη

Εσγξαθηθή ηνπ Πνιπγλώηνπ

Γιχπηεο, ραιθνπιάζηεο,
αγγεηνπιάζηεο: ν Αγνξάθξηηνο
(απφ ηελ Πάξν), ν Αιθακέλεο (απφ ηε Λήκλν), ν Ακθηθξάηεο, ν
Αληήλσξ, ν Απνιιφδσξνο ν Φαιεξεχο, ν Κάιακηο, ν
αλδξηαληνπνηφο Καιιίκαρνο, ν Κεθηζφδνηνο, ν Κξεζίιαο (απφ
ηελ Κξήηε), ν Κξηηίαο, ν ΢ηξνγγπιίσλ, ν Φεηδίαο θαη άιινη.
Αξρηηέθηνλεο, επηζηήκνλεο θαη άιινη θαιιηηέρλεο: Ο Αγαζάλσξ,
ν γηαηξφο Άθξσλ (απφ ηνλ Αθξάγαληα), ν Αξρέδεκνο (απφ ηε
Θήξα), ν πθαληήο Διηθψλ (απφ ηελ Κχπξν), ν αζηξνλφκνο
Δπθηήκσλ, ν γηαηξφο θαη θηιφζνθνο Ζξφδηθνο ν ΢ειπκβξηαλφο,
νη αξρηηέθηνλεο Ηθηίλνο, Καιιηθξάηεο, Μλεζηθιήο, Ξελνθιήο θαη
Φηινθιήο, ν πνιενδφκνο Ηππφδακνο (απφ ηελ Μίιεην), ν

[74]
αζηξνλφκνο θαη θπζηθφο Μέησλ, ν αζηξνλφκνο Φαίλνο θαη
πνιινί άιινη.
Ηζηνξηθνί, ρξνλνγξάθνη, γεσγξάθνη: Ο Ζξφδνηνο (απφ ηελ
Αιηθαξλαζζφ), ν Θνπθπδίδεο ν Οιφξνπ, ν Ξελνθψλ, ν
γεσγξάθνο Φεξεθχδεο (απφ ηε Λέξν), ν Φαλφδεκνο ν
Αηζηδνγξάθνο θαη άιινη.
Θεαηξηθνί ζπγγξαθείο (ηξαγσδνί θαη θσκσδνί), πνηεηέο θαη
κνπζηθνί: Ο Αηζρχινο, ν Ακεηςίαο, ν Αξηζηνκέλεο, ν
Αξηζηνθάλεο, ν Αξηζηψλπκνο, ν Έξκηππνο, ν Δχπνιηο, ν
Δπξηπίδεο, ν Δπθνξίσλ, ν Θεφπνκπνο, ν Θένγληο, ν Ηνθψλ, ν
Καιιίζηξαηνο, ν Κξάηεο, ν Κξαηίλνο, ν Νηθνράξεο, ν ΢ζέλεινο,
ν ΢νθνθιήο, ν Σειεθιείδεο, ν Φηινθιήο, ν Φηισλίδεο, ν
κνπζηθφο Αγάζσλ, ν πνηεηήο Αιθαίνο ν Μίθθνπ (απφ ηε
Μπηηιήλε), ν ζεαηξηθφο ζπγγξαθέαο Αληηθάλεο (απφ ηελ Κίν), ν
επηθφο πνηεηήο θαη ηακβνγξάθνο Ζγήκσλ ν Θάζηνο, ν
επηγξακκαηνπνηφο θαη ιπξηθφο πνηεηήο ΢ηκσλίδεο ν Κείνο, ν
εζνπνηφο θαη δάζθαινο απαγγειίαο ΢άηπξνο, ν δηζπξακβνπνηφο
θαη κνπζηθφο Μειαληππίδεο (απφ ηε Μήιν), ν ιπξηθφο
Μειάλζηνο, νη κνπζηθνί Γάκσλ θαη Ππζνθιείδεο (απφ ηελ Κέα)
θαη πνιινί άιινη.
Φηιφζνθνη, ζνθηζηέο: Ο Αλαμαγφξαο ν Κιαδνκέληνο, ν
Αληηζζέλεο, ν Αξρέιανο, ν Γνξγίαο ν Σαξαληίλνο, ν Δπθιείδεο ν
Μεγαξεχο, ν Εήλσλ ν Διεάηεο, ν Ζγίαο, ν Θεαίηεηνο, ν Ηππίαο ν
Ζιείνο, ν Κέβεο (απφ ηε Θήβα), ν Κξίησλ, ν Κξαηχινο, ν
Μλεζίζηξαηνο (απφ ηε Θάζν), ν Πιάησλ, ν Πξφδηθνο ν Κείνο, ν
Πξσηαγφξαο (απφ ηα Άβδεξα ηεο Θξάθεο), ν ΢ηκκίαο ν Θεβαίνο,
ν ΢ίκσλ ν ΢σθξαηηθφο, ν ΢σθξάηεο, ν Σίκσλ, ν Φαίδξνο ν
Μπξξηλνχζηνο θαη άιινη.
Καη θπζηθά απφ φιε απηή ηελ ζπγθέληξσζε ηφζσλ
δηαθεθξηκέλσλ πξνζψπσλ, έιακςαλ θαη νη πξνζσπηθφηεηεο
ζπνπδαίσλ πνιηηηθψλ, ξεηφξσλ, ζηξαηεγψλ θαη λαπάξρσλ φπσο:
ν Άγλσλ, ν Αιθηβηάδεο, ν Αλδνθίδεο, ν Αξηζηείδεο (ν Γίθαηνο), ν
Δθηάιηεο, ν Δξαηνζζέλεο, ν Δπκέλεο, ν Θεκηζηνθιήο, ν
[75]
Θνπθπδίδεο ν Μειεζίνπ, ν Θξαζχβνπινο, ν Κίκσλ, ν Λάκαρνο,
ν Λάρεο, ν Μηιηηάδεο, ν Μπξσλίδεο, ν Νηθίαο, ν Νηθφζηξαηνο, ν
Ξάλζηππνο, ν Πείζαλδξνο, ν Πεξηθιήο, ν Ππζφδσξνο, ν Φνξκίσλ,
ν Υαξηθιήο, ν Υαηξεθάλεο θαη άιινη.

Η Ειρήνη και ο Πλούηος, ηνπ Κεθηζόδνηνπ

[76]
Ζ ΢ΠΑΡΣΖ

Ζ δνκή ηνπ πνιηηεχκαηνο ηεο αξραίαο ΢πάξηεο ήηαλ πξντφλ ηεο

λνκνζεζίαο ηνπ Λπθνύξγνπ, ε πξαγκαηηθή χπαξμε ηνπ νπνίνπ
φκσο είλαη ακθηζβεηήζηκε. Σα φζα μέξνπκε γηα ηελ δσή ηνπ
(ππαξθηνχ ή κπζηθνχ) αξραηφηεξνπ λνκνζέηε ηεο Διιάδαο
πξνέξρνληαη απφ ηνλ Ζξφδνην, ηνλ Ξελνθψληα, ηνλ Πιάησλα,
ηνλ Πνιχβην, ηνλ Δπίθηεην θαη θπξίσο απφ ηνλ Πινχηαξρν, ν
νπνίνο έρεη γξάςεη θαη ηελ βηνγξαθία ηνπ. Ζ επνρή πνπ έδεζε
κπνξεί λα ηνπνζεηεζεί γχξσ ζηνλ 8ν αηψλα.
Ο Λπθνχξγνο ήηαλ γηνο ηνπ
βαζηιηά ηεο ΢πάξηεο Δχκελνπ θαη
δηαδέρζεθε ηνλ αδειθφ ηνπ
Πνιπδέθηε φηαλ απηφο πέζαλε

Ο Λπθνύξγνο

Ζ ρήξα ηνπ αδειθνχ ηνπ, κηα

θηιφδνμε θαη αδίζηαθηε γπλαίθα, ηνπ
πξφηεηλε λα ηελ παληξεπηεί θαη λα
ζθνηψζεη ην αγέλλεην παηδί ηεο. Ο
Λπθνχξγνο θνβνχκελνο γηα ηελ δσή ηνπ παηδηνχ, πξνζπνηήζεθε
φηη δέρεηαη θαη ηεο είπε φηη ζα εμαθάληδε ην παηδί κφιηο απηφ ζα
γελληφηαλ. ΋ηαλ ήιζε ν ηνθεηφο, πήξε ην λενγέλλεην αγφξη ζηελ
Αγνξά, ην αλέδεημε βαζηιηά θαη ην νλφκαζε Υαξίιαν. Ζ ρήξα
αγαλαθηηζκέλε άξρηζε λα δνινπινθεί ελαληίνλ ηνπ Λπθνχξγνπ
θαη απηφο αλαγθάζηεθε λα θχγεη απφ ηελ ΢πάξηε, γηα λα
απνθχγεη ηελ αηκαηνρπζία. Σαμίδεςε ζηελ Αίγππην θαη ζηελ
Κξήηε, κειέηεζε ηα πνιηηεχκαηα, ηνπο λφκνπο θαη ηελ ηζηνξία
ηνπο θαη ζρεκάηηζε ζην κπαιφ ηνπ έλα θαζεζηψο, πνπ ηαίξηαδε
ζην ιαφ ηεο ΢πάξηεο, ζηα ήζε θαη ηηο παξαδφζεηο ηνπ.

[77]
 ΢ην κεηαμχ νη ΢παξηηάηεο ηνπ δεηνχζαλ λα επηζηξέςεη, γηαηί
ζηελ θαξδηά ηνπο ν πξαγκαηηθφο βαζηιηάο ήηαλ απηφο. Ο
Λπθνχξγνο πξηλ γπξίζεη επηζθέθζεθε ηνπο Γειθνχο θαη πήξε ηελ
γλψκε ηνπ καληείνπ. Λέγεηαη, φηη ε Ππζία ζηνλ ρξεζκφ ηεο
αλέθεξε, φηη νη λφκνη ηνπ ζα γίλνληαλ μαθνπζηνί ζε φιν ηνλ
θφζκν. Μεηά απφ απηφ γχξηζε ζηελ παηξίδα ηνπ θαη πξφηεηλε έλα
πνιηηεηαθφ θαζεζηψο θαηά ηα πξφηππα ηεο Κξήηεο, αιιά κε
λφκνπο θαη ζεζκνχο πξνζαξκνζκέλνπο ζηηο ηδηνκνξθίεο θαη ηηο
αλάγθεο ηεο ΢πάξηεο. ΋ηαλ ν Λπθνχξγνο παξέδσζε ηε
λνκνζεζία ηνπ ζηνπο ΢παξηηάηεο, ηνπο φξθηζε λα κελ αιιάμνπλ
ηίπνηε, ψζπνπ λα γπξίζεη απφ ην ηαμίδη πνπ επξφθεηην λα θάλεη.
Έθπγε θαη δελ επέζηξεςε μαλά, ζίγνπξνο φηη νη λφκνη ηνπ δελ ζα
αιιάμνπλ. Πέζαλε
ζηνπο Γειθνχο θαη
ιέγεηαη φηη πξηλ πεζάλεη
δήηεζε λα θαεί ην ζψκα
ηνπ θαη ε ζηάρηε ηνπ λα
ζθνξπηζηεί ζηνλ άλεκν.

Ο Λπθνύξγνο, νη λόκνη
ηνπ θαη ν ιαόο

Οπζηαζηηθά νη λφκνη ηνπ Λπθνχξγνπ (γλσζηνί θαη σο Μεγάιε

Ρήηξα) είραλ κηα πξσηνηππία. Οη δηαηάμεηο θαη ε δνκή ησλ λφκσλ
ζπγθξνηνχλ ηνλ πξψην ΢χληαγκα ζηνλ θφζκν, δειαδή νη λφκνη
απηνί δελ αζρνινχληαη – ή αζρνινχληαη ειάρηζηα - κε ηα
αδηθήκαηα, ηηο ηηκσξίεο, ηηο πνηλέο, ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο
ππνρξεψζεηο ησλ πνιηηψλ. Δθείλν πνπ ξπζκίδνπλ είλαη ε δνκή
θαη ε ζπγθξφηεζε ηνπ πνιηηεχκαηνο ηεο πφιεο-θξάηνπο ηεο
΢πάξηεο. Απηφ δειαδή πνπ νλνκάδνπκε Νόκνη ηνπ Λπθνύξγνπ
ήηαλ έλα κίγκα ζπληαγκαηηθψλ θαλφλσλ, λφκσλ θαη
ζεζκνζέηεζεο εζίκσλ θαη παξαδφζεσλ ηνπ ζπαξηηαηηθνχ ιανχ.

[78]
 Γελ είκαζηε βέβαηνη γηα ηελ παηξφηεηα φισλ απηψλ ησλ
θαλφλσλ θαη δηαηάμεσλ, πνπ ζπιιήβδελ απνδίδνληαη ζηνλ
Λπθνχξγν. Αλ θαη δελ ππάξρεη ηίπνηε γξαπηφ απφ απηή ηελ
λνκνζεζία, ζπλνςίδνπκε ηα θπξηφηεξα ζεκεία ηνπ πνιηηεχκαηνο
πνπ επηβιήζεθε θαη ησλ λφκσλ πνπ ην πιαηζίσλαλ θαη πνπ
δεκηνχξγεζαλ ζηελ ΢πάξηε (θαη ζηελ επξχηεξε Λαθσλία) ην
γλσζηφ ζηξαηνθξαηηθφ, αιιά ζπλάκα θαη δεκνθξαηηθφ θξάηνο-
πφιε, πνπ άληεμε κε απηή ηελ κνξθή γηα πεξηζζφηεξνπο απφ
πέληε αηψλεο θαη αλέδεημε απηή ηελ πφιε σο κηα απφ ηηο πην
έλδνμεο θαη ζεκαληηθέο ηεο ειιεληθήο αξραηφηεηαο.
- Ζ θνηλσλία ηεο Λαθσλίαο ρσξίζηεθε ζε ηξεηο ηάμεηο. ΢ηελ
θνξπθή βξίζθνληαλ νη
΢παξηηάηεο πνιίηεο νη
΋κνηνη, πνπ ήηαλ γλήζηνη
απφγνλνη ησλ παιαηψλ
Γσξηέσλ θαηνίθσλ ηεο
πφιεο.

Δθπαίδεπζε ησλ λέσλ

Οη ΋κνηνη δνχζαλ ζηελ

πφιε ηεο ΢πάξηεο,
ππεξεηνχζαλ ζην ζηξαηφ θαη είραλ πιήξε πνιηηηθά θαη λνκηθά
δηθαηψκαηα. Δίραλ απφιπηε θνηλσληθή ηζφηεηα, ληχλνληαλ
απιά, έηξσγαλ ην ίδην θαγεηφ ζηα θνηλά ζπζζίηηα (άξα δελ
ππήξραλ κεηαμχ ηνπο πινχζηνη θαη θησρνί) θαη είραλ ηηο ίδηεο
ππνρξεψζεηο εθπαίδεπζεο θαη ζηξαηησηηθήο ππεξεζίαο.
- Σα ζπίηηα ηνπο ήηαλ κηθξά θαη απιά, γηαηί νη ΢παξηηάηεο δελ
ήζειαλ λα ππάξρνπλ δηαθξίζεηο αθφκα θαη ζηελ θαηνηθία. Γηα
ην ρηίζηκν ησλ ζπηηηψλ επηηξεπφηαλ κφλν ε ρξήζε ζθπξηνχ θαη
πξηνληνχ θη έηζη δελ κπνξνχζαλ λα θαηαζθεπάζνπλ ζπίηηα κε
θίνλεο θαη δηαθνζκήζεηο.

[79]
 [Ο ζπαξηηαηηθφο ηξφπνο δσήο, αθφκα θαη ζήκεξα ζεκαίλεη
απζηεξή θαη ιηηή δσή θαη ν ιαθσληθφο ηξφπνο νκηιίαο
ζεκαίλεη νκηιία ζχληνκε θαη πεξηεθηηθή κε απνθπγή πεξηηηψλ
θξάζεσλ ή ιέμεσλ. Οη αξραίνη Έιιελεο ηηκψληαο απηφ ηνλ
ηξφπν νκηιίαο, έιεγαλ: ην ιαθσλίδεηλ εζηί θηινζνθείλ].
- Απηφο ν ιηηφο ηξφπνο δσήο, πνπ επέβαιε ε ΢παξηηαηηθή
Πνιηηεία δελ είρε αλάγθε απφ «πεξηηηά» επαγγέικαηα φπσο
ήηαλ νη θνζκεκαηνπψιεο, νη δάζθαινη ξεηνξηθήο, νη κάληεηο, νη
γεισηνπνηνί, νη εζνπνηνί ή νη πφξλεο. Αθφκα θαη νη θηιφζνθνη,
νη ιφγηνη, νη αζηξνλφκνη, νη ηξαγσδνί, νη πνιηηηθνί ήηαλ
επαγγέικαηα πνπ δελ απαγνξεχνληαλ κελ, αιιά ζπάληδαλ ζηελ
απζηεξή εθείλε θνηλσλία.
- Κάησ απφ ηνπο ΢παξηηάηεο ήηαλ νη Πεξίνηθνη. Απηνί ήηαλ νη
παιηνί Αραηνί θάηνηθνη ηεο Λαθσλίαο, πνπ δέρζεθαλ ηνπο
εηζβνιείο Γσξηείο ρσξίο λα πξνβάινπλ αληίζηαζε. Ενχζαλ ζηα
παξάιηα θαη ζηηο εθηφο ηεο πφιεο ηεο ΢πάξηεο πεξηνρέο ηεο
Λαθσλίαο, δελ είραλ δηθαίσκα ςήθνπ, αιιά ήηαλ ειεχζεξνη. Οη
Πεξίνηθνη ζηξαηεχνληαλ, πιήξσλαλ θφξνπο θαη αζρνινχληαλ
θπξίσο κε ηελ αιηεία, ηελ θηελνηξνθία, ην εκπφξην, ηελ
βηνηερλία θαη ηελ ρεηξνηερλία.
- Καη ηέινο ππήξραλ νη Δίισηεο πνπ ήηαλ νη παιηνί Αραηνί
θάηνηθνη ηεο Λαθσλίαο, πνπ πξφβαιαλ αληίζηαζε ζηνπο
εηζβνιείο Γσξηείο. Λέγεηαη φηη ην φλνκά ηνπο πξνεξρφηαλ απφ
αξραία παξαζαιάζζηα πφιε Έινο πνπ ήηαλ θαη ε εζηία
αληίζηαζεο ησλ θαηνίθσλ ηεο Λαθσλίαο θαηά ησλ Γσξηέσλ. Οη
είισηεο ήηαλ δνπινπάξνηθνη, δελ είραλ πνιηηηθά δηθαηψκαηα
θαη αζρνινχληαλ κε ρεηξνλαθηηθέο εξγαζίεο, κε δεκφζηα έξγα
θαη κε ηελ θαιιηέξγεηα ηεο γεο. Γελ ζεσξνχληαλ δνχινη, αθνχ
ζεζκφο ηεο δνπιείαο δελ ππήξρε ζηελ ΢πάξηε, αιιά έλα είδνο
δεκφζησλ εξγαηψλ. Οη είισηεο κπνξνχζαλ λα γίλνπλ πνιίηεο,
εθ’ φζνλ είραλ πξνζθέξεη θάπνηα ζεκαληηθή ππεξεζία ζηελ
παηξίδα. Καη ηφηε φκσο μερψξηδαλ απφ ηνπο άιινπο πνιίηεο,
νλνκάδνληαλ «λενδακώδεηο» δειαδή λένη πνιίηεο (κέιε ηνπ
[80]
 δήκνπ). Οη είισηεο απνηεινχζαλ κφληκε ζρεδφλ απεηιή γηα ηελ
΢πάξηε, γηαηί ζπρλά επαλαζηαηνχζαλ θαη πξνθαινχζαλ
ζνβαξή θνηλσληθή αλαηαξαρή ζην θξάηνο.
- ΢πγθξνηήζεθε κηα αξρή πνπ ηελ απνηεινχζαλ δπν
θιεξνλνκηθνί βαζηιείο (πνπ ήηαλ ηαπηφρξνλα θαη νη εγέηεο ηνπ
ζηξαηεχκαηνο) θαη ε Γεξνπζία πνπ ηελ απνηεινχζαλ είθνζη
νθηψ πνιίηεο άλσ ησλ εμήληα εηψλ. Οη βαζηιείο θαη ε Γεξνπζία
ήηαλ δπν δηαθνξεηηθά, αιιά ηζνδχλακα θέληξα εμνπζίαο. Ζ
Γεξνπζία πξφηεηλε ζηελ Απέιια γηα έγθξηζε ηνπο λφκνπο θαη
ιεηηνπξγνχζε παξάιιεια θαη ζαλ αλψηαην δηθαζηήξην. Ζ
Απέιια ήηαλ ε ζπλέιεπζε
φισλ ησλ αλδξψλ
΢παξηηαηψλ πνιηηψλ
ειηθίαο πάλσ απφ 30 εηψλ
θαη ελέθξηλε ή απέξξηπηε
ηηο λνκνζεηηθέο πξνηάζεηο
ηεο Γεξνπζίαο (δειαδή
δεκνθξαηία ησλ πνιηηψλ).

Ζ Απέιια

- Ζ Γεξνπζία
ιεηηνπξγνχζε, φπσο
αλαθέξεη ν Πινχηαξρνο, ζαλ ην έξκα (ζαβνχξα) ζην πινίν,
δειαδή θξαηνχζε ηελ ηζνξξνπία κεηαμχ ηεο κε ειεγρφκελεο
δεκνθξαηίαο θαη ηεο ηπξαλλίαο, δειαδή ηεο αλαξρίαο θαη ηεο
δηθηαηνξίαο. Έηζη ην πνιίηεπκα ήηαλ ζηαζεξφ θαη νη αξρέο θαη
νη λφκνη απνιάκβαλαλ ηεο εκπηζηνζχλεο ησλ πνιηηψλ
- Πάλσ απ’ φινπο φκσο, ήηαλ νη πέληε Έθνξνη. Απηνί
απνηεινχζαλ νπζηαζηηθά ηελ θπβέξλεζε πνπ δηνηθνχζε ην
ζηξαηφ, έιεγρε ηελ εθπαίδεπζε θαη ηε ζηξαηνιφγεζε ησλ λέσλ
θαη είρε δηθαίσκα αξλεζηθπξίαο (βέην) ζηηο απνθάζεηο ηεο
Γεξνπζίαο θαη ηεο Απέιιαο. Οη Έθνξνη είραλ αθφκα θαη ην
[81]
 δηθαίσκα λα εθζξνλίζνπλ έλα απφ ηνπο δπν βαζηιείο. Έηζη
ινηπφλ, κπνξνχκε λα ραξαθηεξίδνπκε ην πνιίηεπκα ηεο
΢πάξηεο, σο κηα ηδηφηππε ‘δεκνθξαηηθή’ κνλαξρηθή νιηγαξρία.
Σν γεγνλφο είλαη, φηη ε ΢πάξηε δελ γλψξηζε πνηέ ηπξάλλνπο,
αιιά νχηε θαη ζνβαξνχο εκθπιίνπο πνιέκνπο. Ο ζεζκφο ησλ
εθφξσλ δελ ήηαλ έξγν ηνπ Λπθνχξγνπ, γηαηί δεκηνπξγήζεθε
ηνλ 6ν αηψλα, πεξίπνπ 130 ρξφληα κεηά απφ απηφλ.
- Έλα αθφκα απφ ηα κέηξα πνπ ζέζπηζε ν Λπθνχξγνο ήηαλ ν
αλαδαζκφο ηεο γεο. Οη πνιίηεο πείζηεθαλ πσο ήηαλ αλαγθαίνο
γηα ηνλ έιεγρν ηεο γεσξγηθήο παξαγσγήο θαη ηελ απξφζθνπηε
αζρνιία ησλ πνιηηψλ ηεο ΢πάξηεο κε ηα ζηξαηησηηθά ηνπο
θαζήθνληα θη έηζη ε γε ρσξίζηεθε ζε 9.000 θιήξνπο γηα ηνπο
΢παξηηάηεο θαη ζε 30.000 γηα ηνπο πεξίνηθνπο.

Νόκηζκα ηεο ΢πάξηεο

- Έλαο λφκνο
πνπ έθαλε ηελ ΢πάξηε λα
δηαθέξεη απφ ηηο άιιεο
ειιεληθέο πφιεηο, αιιά
θαη ηα μέλα θξάηε ηεο επνρήο εθείλεο, ήηαλ ε απαγφξεπζε
ζηνπο πνιίηεο λα θαηέρνπλ ρξπζφ ή άξγπξν (ηνπιάρηζηνλ σο
ηνλ 4ν π.Υ. αηψλα). Δλψ απφ ηνλ 7ν αηψλα, φιεο νη ειιεληθέο
πφιεηο ρξεζηκνπνηνχζαλ ρξπζά ή αξγπξά λνκίζκαηα, ζηε
΢πάξηε ππήξραλ κφλν ζηδεξά λνκίζκαηα θαη γηα εζσηεξηθή
θπξίσο ρξήζε. Οη ειάρηζηεο θνξέο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ
ρξπζά ή αξγπξά λνκίζκαηα ήηαλ, φηαλ απηά απνηεινχζαλ ιεία
πνιέκνπ (κεηά ηελ κάρε ησλ Πιαηαηψλ, δηαλεκήζεθαλ ζηνπο
νπιίηεο ρξπζά θαη αξγπξά πεξζηθά ιάθπξα). Έηζη
εμαθαλίζηεθαλ ηα αδηθήκαηα, πνπ είραλ λα θάλνπλ κε
αδηθαηνιφγεην πινπηηζκφ, ρξεκαηηζκφ, δσξνδνθία θιπ.
- Σν θξάηνο ήζειε κφλν πγηείο πνιίηεο θαη γη’ απηφ (ην
κνλαδηθφ θξάηνο ζηελ ηζηνξία πνπ ην ζεζκνζέηεζε) ηα
[82]
 αλάπεξα θαη αλίαηα άξξσζηα παηδηά ζαλαηψλνληαλ. Σα αγφξηα
απφ ηελ ειηθία ησλ επηά εηψλ ζηέιλνληαλ ζε ζηξαηησηηθφ
ζρνιείν, φπνπ δηδάζθνληαλ πεηζαξρία, αληνρή ζηνλ πφλν θαη
ηαθηηθέο επηβίσζεο. ΢ηα είθνζη, ν λένο ΢παξηηάηεο γηλφηαλ
νπιίηεο, δνχζε ζε ζηξαηψλα θαη έηξσγε ιηηά, φπσο θαη νη άιινη
ζηξαηηψηεο. Αθφκα θη αλ παληξεπφηαλ, δελ δνχζε κε ηελ
ζχδπγφ ηνπ. Μφλν φηαλ έθζαλε ζηελ ειηθία ησλ ηξηάληα, ν
΢παξηηάηεο άθελε ην ζηξαηφπεδν θαη δνχζε ζην ζπίηη ηνπ,
ρσξίο φκσο λα πάςεη λα είλαη ζηξαηηψηεο, κέρξη ηα εμήληα ηνπ.
Οη άλσ ησλ ηξηάληα εηψλ πνιίηεο νλνκάδνληαλ Ίζνη θαη
κεηείραλ ζηελ Απέιια. Γηα λα κπνξέζεη ην θξάηνο λα αληέμεη
ην νηθνλνκηθφ βάξνο ελφο ηφζν δπζαλάινγα κεγάινπ ζηξαηνχ,
έδηλε ζηνλ θάζε ζηξαηηψηε έλα θνκκάηη γεο (πνπ ν ίδηνο, ηηο πην
πνιιέο θνξέο, δελ ην είρε θαλ δεη), ην νπνίν θαιιηεξγνχζαλ νη
είισηεο.
Παξαδφμσο, παξά ην ζηξαηησηηθφ θαη απζηεξφ απηφ θαζεζηψο,
ε ΢πάξηε ήηαλ απφ ηα πην θηιειεχζεξα ειιεληθά θξάηε ζηε
κεηαρείξηζε ησλ γπλαηθψλ. {Μφλν ζηε Γφξηπλα ηεο Κξήηεο νη
λφκνη πεξί γάκνπ επλννχζαλ ζε κεγάιν βαζκφ ηεο γπλαίθεο}. Οη
΢παξηηάηεο ήηαλ νη κφλνη Έιιελεο πνπ έπαηξλαλ ζηα ζνβαξά ηελ
εθπαίδεπζε ησλ θνξηηζηψλ θαη ηελ ζεζκνζέηεζαλ ζαλ θξαηηθή
πνιηηηθή. Απφ κηθξά θνξίηζηα, νη γπλαίθεο δηδάζθνληαλ
ζσκαηηθή άζθεζε θαη αθνζίσζε ζην θξάηνο. Γπκλάδνληαλ ζηα
αγσλίζκαηα δξφκνπ, ηελ δηζθνβνιία, ην αθφληην θαη ηελ ηππαζία,
ζπλαλαζηξέθνληαλ ειεχζεξα κε ηα αγφξηα, ζπρλά γπκλάδνληαλ
καδί θαη ν έξσηαο ησλ λέσλ ήηαλ θάηη θπζηνινγηθφ θαη απνδεθηφ.
΋ια απηά ήηαλ αζχιιεπηα θαη αθαηαλφεηα γηα ηηο άιιεο
ειιεληθέο πφιεηο.
Αληίζεηα κε ηηο γπλαίθεο ηεο Αζήλαο, πνπ παληξεχνληαλ ζε
ειηθία κφιηο 14-15 εηψλ (κε ζπλέπεηα λα πεζαίλνπλ πνιιέο
λεαξέο ιερψλεο), ζηε ΢πάξηε, φπνπ ε πγηεηλή ησλ πνιηηψλ ηεο
ήηαλ απφ ηα πξψηηζηα θαζήθνληα ηεο πνιηηείαο, ην θαηλφκελν

[83]
απηφ δελ ήηαλ ζπρλφ, γηαηί ηα θνξίηζηα παληξεχνληαλ φηαλ ήηαλ
ζσκαηηθά ψξηκα.
Πάιη ζε αληίζεζε κε ηελ κεηαρείξηζε ησλ γπλαηθψλ ζηελ
Αζήλα, ηα θνξίηζηα ηεο ΢πάξηεο θπθινθνξνχζαλ ρσξίο
πεξηνξηζκφ ή δεζκεχζεηο. Οη ΢παξηηάηεο έδεηρλαλ ζεβαζκφ ζηε
γπλαίθα, ηδηαίηεξα ζηε ζχδπγν θαη ηε κεηέξα.
Έδεηρλαλ αθφκα πξνζνρή ζηε ζσζηή αλαηξνθή ησλ παηδηψλ
ηνπο, αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ, ρσξίο δηάθξηζε. Να γηαηί ζηε
΢πάξηε δελ επδνθίκεζε πνηέ ε πνξλεία θαη νη έλλνηεο ηεο πφξλεο,
ηεο παιιαθίδαο θαη ηεο εηαίξαο ήηαλ ζρεδφλ άγλσζηεο.
Δπίζεο ηα θνξίηζηα ηεο ΢πάξηεο ήηαλ απηά, πνπ πξψηα
αγλφεζαλ ηα ηακπνχ θαη ηηο
απαγνξεχζεηο θαη ζπκκεηείραλ ζε
νιπκπηαθνχο αγψλεο ηζφηηκα κε
ηα αγφξηα.

Αζιήηξηα ηεο ΢πάξηεο

Δπί δπν ζπλερείο νιπκπηάδεο ην

396 θαη ην 392 ε Κπλίζθα
θέξδηζε πξψηε νιπκπηαθή λίθε
ζην αγψληζκα ηνπ ηεζξίππνπ.
Μεηά απφ απηήλ αξθεηέο ΢παξηηάηηζζεο θαη αξγφηεξα θνξίηζηα
απφ ηε Θήβα θαη ηε Μαθεδνλία, ζπκκεηείραλ ζηνπο αγψλεο θαη
κεξηθέο απ’ απηέο θέξδηζαλ πξψηεο λίθεο.
Οη γπλαίθεο ηεο ΢πάξηεο είραλ ηδηνθηεζίεο γεο θαη δηθά ηνπο
εηζνδήκαηα, ηα νπνία κπνξνχζαλ λα δηαρεηξηζηνχλ φπσο απηέο
ήζειαλ. Πνιιέο απφ απηέο δηέζεηαλ δηθά ηνπο άινγα θαη άξκαηα,
ηα νπνία νδεγνχζαλ ζε ζξεζθεπηηθέο γηνξηέο θαη αγψλεο.
Τπήξραλ θαη γπλαίθεο πνπ αζρνινχληαλ κε ηελ πνίεζε θαη ηελ
ζπγγξαθή, φπσο ε Μεγαινζηξάηα θαη ε Κιεηηαγόξα θαη άιιεο πνπ
ηηο ελδηέθεξε ε θηινζνθία (αλαθέξνληαη ΢παξηηάηηζζεο
Ππζαγφξεηνη θηιφζνθνη).
[84]
 Φπζηθά ηα παξαπάλσ πνπ αλαθέξζεθαλ δελ ήηαλ φια
δεκηνχξγεκα ηνπ Λπθνχξγνπ, αιιά ζεζκνζεηήζεθαλ θαη ίζρπζαλ
γηα λα κπνξέζεη απηφ ην πεξίεξγν ζηξαηνθξαηηθφ θαη ζπλάκα
δεκνθξαηηθφ θαζεζηψο λα ιεηηνπξγήζεη απηφλνκα, ρσξίο μέλεο
επηξξνέο θαη πεξηηηέο πνιπηέιεηεο πνπ κπνξεί λα αιινίσλαλ ηνλ
ιηηφ θαη απζηεξφ ηξφπν δσήο ησλ πνιηηψλ, αξρφλησλ θαη
αξρνκέλσλ.

΢ηε ΢πάξηε, αγόξηα θαη θνξίηζηα γπκλάδνληαλ καδί

[85]
Ο Θεζαπξόο ησλ Αζελαίσλ ζην ηεξό ηνπ Απόιισλα ζηνπο Γειθνύο

[86]
 Θξτκτδίδξτ: Ιςσξπίαι
Ζ Η΢ΣΟΡΗΑ ΣΟΤ ΠΔΛΟΠΟΝΝΖ΢ΗΑΚΟΤ
ΠΟΛΔΜΟΤ

Δίδακε παξαπάλσ κηιψληαο γηα ηα

γεγνλφηα ηνπ (κηθξνχ) Πξψηνπ
Πεινπνλλεζηαθνχ Πνιέκνπ, φηη νη πφιεηο
ηεο Πεινπνλλήζνπ (θαη κέιε ηεο
Πεινπνλλεζηαθήο ζπκκαρίαο) θαη ηδίσο νη
Κνξίλζηνη, αλεζπρνχζαλ γηα ηελ αχμεζε
ηεο επηζεηηθφηεηαο ηεο Αζήλαο θαη ηεο
Γειηαθήο ΢πκκαρίαο.

Έιιελαο νπιίηεο

Ζ Κφξηλζνο είρε έλα πξφζζεην ιφγν λα

αλεζπρεί, δεδνκέλνπ φηη ήηαλ κηα απφ ηηο
κεγάιεο λαπηηθέο δπλάκεηο ηεο επνρήο.
Γελ έβιεπαλ ινηπφλ νη Κνξίλζηνη κε θαιφ
κάηη ηελ παγίσζε ηεο λαπηηθήο ηζρχνο ηεο
Αζήλαο ζην Αηγαίν θαη πξνθαλψο
έβιεπαλ φηη αξγά ή γξήγνξα απηή ε ηζρχο
ζα επεθηεηλφηαλ θαη ζε άιιεο ζάιαζζεο, φπσο ηνλ Δχμεηλν
Πφλην, ην Ηφλην Πέιαγνο θαη αιινχ.
Οη ΢παξηηάηεο ήηαλ δηζηαθηηθνί θαη επηθπιαθηηθνί, αιιά ηειηθά
πείζηεθαλ γηα ηνλ θίλδπλν ηεο επεθηαηηθήο αζελατθήο πνιηηηθήο,
ζηελ ζπλέιεπζε ηεο ΢πκκαρίαο, πνπ ζπγθιήζεθε ην 432. Οη
αληηπξφζσπνη ηεο Κνξίλζνπ παξφηξπλαλ ηελ ΢πάξηε λα εηζβάιεη
ακέζσο ζηελ Αηηηθή, γηα λα πξνιάβεη ηνπο Αζελαίνπο, πνπ –

[87]
φπσο ηζρπξίδνληαλ - εηνηκάδνληαλ λα ζηείινπλ ζηφιν θαη νπιίηεο
θαη λα απνθιείζνπλ ηνλ Ηζζκφ θαη ηελ πξφζβαζε ηνπ ζηξαηνχ
ηεο Πεινπνλλεζηαθήο ΢πκκαρίαο ζηελ Αηηηθή θαη ηε Βνησηία.
Έλαο αθφκα ιφγνο ηεο εκκνλήο ηεο Κνξίλζνπ γηα επηζεηηθή
πνιηηηθή ησλ Πεινπνλλεζίσλ ήηαλ φηη ε Πνηίδαηα, κηα παιηά
θνξηλζηαθή απνηθία ζηε Υαιθηδηθή, είρε ππνρξεσζεί λα
θαηαβάιεη θφξν ζηνπο Αζελαίνπο.
Έηζη, ζηε ζπλέιεπζε, απνθαζίζηεθε ε θαηαγγειία ησλ
Σξηαθνληαεηψλ ΢πνλδψλ, πνπ είραλ ππνγξαθεί κεηαμχ ησλ δπν
ζπκκαρηψλ ην 445 θαη ε - κε ηελ πξψηε επθαηξία - εηζβνιή ηνπ
ηζρπξνχ ζπαξηηαηηθνχ πεδηθνχ ζηελ Αηηηθή. Ζ αλακθηζβήηεηε
ππεξνρή ηεο ΢πάξηεο θαη ησλ ζπκκάρσλ ηεο ζηνλ ρεξζαίν
πφιεκν έδηλε ηε βεβαηφηεηα ηεο ηαρείαο λίθεο θαη ηνπ ζχληνκνπ
ηεξκαηηζκνχ ηνπ πνιέκνπ. Οη ΢πάξηε θαη νη ζχκκαρνί ηεο
εηνίκαζαλ έλα αμηφκαρν θαη πνιππιεζέο ζηξάηεπκα θαη
πεξίκελαλ ηελ θαηάιιειε επθαηξία γηα δξάζε.
Ο Πεινπνλλεζηαθφο πφιεκνο, μεθίλεζε ην 431 θαη κε ηξεηο
δηαδνρηθέο θάζεηο, ηειείσζε ην 404 κε νξηζηηθή θαη ηαπεηλσηηθή
ήηηα ησλ Αζελαίσλ, ε νπνία ζήκαλε θαη ην ηέινο ηνπ Χξπζνύ
αηώλα. Δπηπρψο γηα ηνλ δεκηνπξγφ ηνπ, ν Πεξηθιήο είρε πεζάλεη
λσξίο θαη δελ είδε ηελ αγαπεκέλε ηνπ πφιε λα θαηαληά αλίζρπξε
εκπνξηθά, ζηξαηησηηθά θαη πνιηηηθά θαη ηνπο Λαθεδαηκφληνπο λα
θαζνξίδνπλ ην πνιίηεπκά ηεο.
Τπάξρνπλ φκσο πνιινί ηζηνξηθνί, πνπ πηζηεχνπλ φηη αλ δνχζε
ν Πεξηθιήο, ε Αζήλα δελ ζα έραλε ηνλ πφιεκν, αληηζέησο ζα
γηλφηαλ αθφκα πην ηζρπξή θαη ζα επέβαιε απηή ζηηο ειιεληθέο
πφιεηο ην δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα, νπφηε ν ξνπο ηεο ηζηνξίαο ζα
ήηαλ δηαθνξεηηθφο. ΋κσο κε ηα «αλ» κπνξείο λα ππνζέζεηο φηη
ζεο, ε ηζηνξηθή πξαγκαηηθφηεηα δελ αιιάδεη θαη απηή είλαη φηη,
κεηά ηνλ Πεξηθιή επηθξάηεζαλ ζηελ Αζήλα δεκαγσγνί,
θηινπφιεκνη θαη ιατθηζηέο πνιηηηθνί, φπσο ν Κιέσλ θαη ν
Αιθηβηάδεο. Ο Νηθίαο δελ ήηαλ δεκαγσγφο ή ιατθηζηήο, αιιά
ήηαλ έλαο κεηξίσλ δπλαηνηήησλ αξηζηνθξάηεο πνιηηηθφο.
[88]
 Οη αηηίεο ηνπ πνιέκνπ κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ ζηα εμήο:
1. Ζ ηζρπξνπνίεζε ηεο Αζήλαο, νηθνλνκηθά θαη εκπνξηθά θαη ε
πιήξεο λαπηηθή ππεξνρή ηεο ζην Αηγαίν ηξφκαμε ηελ ΢πάξηε
θαη πνιιέο αθφκα ειιεληθέο πφιεηο (αθφκα θαη ζπκκαρηθέο ηεο
Αζήλαο), νη νπνίεο θνβήζεθαλ ηελ πιήξε επηθξάηεζε ηεο
Αζήλαο θαη ηνλ ππνβηβαζκφ φισλ ησλ άιισλ θξαηψλ-πφιεσλ
ζε ππνηειείο ή εληαγκέλνπο ζηελ Γειηαθή ζπκκαρία.
2. Ζ πνιηηεηαθή θαη πνιηηηζκηθή δηαθνξά ησλ δπν κεγάισλ
αληηπάισλ, πνπ αληηπξνζψπεπαλ δπν δηάθνξεο θνζκνζεσξίεο
θαη δηαθνξεηηθνχο θφζκνπο. Ζ δεκνθξαηηθή θαη αλνηρηή ζε
λέεο θηινζνθηθέο, πνιηηηθέο, επηζηεκνληθέο, θαιιηηερληθέο θαη
θνηλσληθέο ηδέεο θνηλσλία ηεο πινχζηαο Αζήλαο, απέλαληη ζην
ιηηφ, απζηεξφ ζηξαηνθξαηηθφ ζπαξηηαηηθφ θαζεζηψο.
3. Σα ηνπηθά ζπκθέξνληα ησλ δηαθφξσλ ειιεληθψλ πφιεσλ, πνπ
αλεμάξηεηα απφ ην πνιίηεπκά ηνπο (δεκνθξαηηθφ ή νιηγαξρηθφ)
έβιεπαλ ηελ ζπλερή αλάπηπμε ηνπ αζελατθνχ εκπνξηθνχ
ζηφινπ θαη θαηά ζπλέπεηα ηνπ εκπνξίνπ, σο απεηιή γηα ηα δηθά
ηνπο ζπκθέξνληα. Γελ είλαη ιίγεο νη πφιεηο πνπ γη’ απηνχο ηνπο
ιφγνπο, ζπκπαξαηάρζεθαλ κε ηνπο ΢παξηηάηεο, ελψ είραλ
δεκνθξαηηθφ θαζεζηψο.
Οη αθνξκέο ηνπ μεζπάζκαηνο ηνπ πνιέκνπ ήηαλ:
1. Ζ αλάκεημε ησλ Αζελαίσλ ζηε δηακάρε ηεο άιιεο κεγάιεο
λαπηηθήο δχλακεο ηεο Διιάδαο, ηεο Κνξίλζνπ, κε ηελ πξψελ
απνηθία ηεο ηελ Κέξθπξα, γηα ηνλ έιεγρν ηεο κηθξήο απνηθίαο
ησλ Κεξθπξαίσλ ζηηο Ηιιπξηθέο αθηέο, ηεο Δπηδάκλνπ.
Οη Κνξίλζηνη, κε αθνξκή ηελ ίδξπζε ησλ Θνπξίσλ ζηελ Κάησ
Ηηαιία απφ ηνπο Αζελαίνπο, θνβήζεθαλ ηελ εκπνξηθή θαη
λαπηηθή επέθηαζε ηεο Αζήλαο ζηα λεζηά ηνπ Ηνλίνπ, θαζψο θαη
ζηηο ειιεληθέο πφιεηο ηεο Μεγάιεο Διιάδαο θαη ηεο ΢ηθειίαο,
ζηηο νπνίεο σο ηφηε θπξηαξρνχζε ην θνξηλζηαθφ εκπνξηθφ
λαπηηθφ. ΢ε αληίπνηλα νη Κνξίλζηνη εμψζεζαλ ζε απνζηαζία
ηελ παιηά θνξηλζηαθή απνηθία Πνηίδαηα ηεο Υαιθηδηθήο, πνπ
είρε ππνρξεσζεί λα θαηαβάιεη θφξνπο ζηελ Αζήλα.
[89]
2. Σν Μεγαξηθφ Φήθηζκα πνπ είρε πξνηείλεη ν Πεξηθιήο γηα ηνλ
παξαδνζηαθφ ερζξφ ηεο Αζήλαο, ηα Μέγαξα. Με ην ςήθηζκα
απηφ ε Αζήλα επέβαιε νινθιεξσηηθφ εκπάξγθν ζηνπο
Μεγαξείο, ζηνπο νπνίνπο απαγνξεχηεθε πιένλ λα πνπιάλε ηα
πξντφληα ηνπο ζηηο πφιεηο ηεο Αζελατθήο ζπκκαρίαο θαη επίζεο
ζηα κεγαξηθά πινία λα ρξεζηκνπνηνχλ ηα αζελατθά ιηκάληα.
Οπζηαζηηθά επεβιήζε αζθπθηηθφο νηθνλνκηθφο απνθιεηζκφο
ζηα Μέγαξα, πνπ ήηαλ κέινο ηεο Πεινπνλλεζηαθήο ζπκκαρίαο.
Ο Θνπθπδίδεο ζπλέγξαςε ην έξγν ηνπ απφ ηελ έλαξμε ηνπ
πνιέκνπ σο ην έηνο 411 θαη πξνθαλψο είρε ηελ πξφζεζε λα
εμηζηνξήζεη φια ηα γεγνλφηα σο ην ηέινο, αιιά ν ζάλαηνο
δηέθνςε απφηνκα ηε ζπγγξαθή ηνπ.

Πινίν ηεο Κνξίλζνπ

Σν έξγν ηνπ Θνπθπδίδε

ρσξίδεηαη ζε νθηψ Βηβιία17
θαη δηαθξίλεηαη γηα ηελ
αληηθεηκεληθφηεηα θαη
λεθαιηφηεηά ηνπ, ζεσξείηαη
δε ε πξψηε επηζηεκνληθά
γξακκέλε παξάζεζε ηζηνξηθψλ γεγνλφησλ. Σν ζπνπδαίν απηφ
έξγν ηνπ Αζελαίνπ ηζηνξηθνχ είλαη αληηθείκελν κειέηεο σο θαη
ηηο εκέξεο καο θαη φρη κφλν απφ ηνπο ηζηνξηθνχο, αιιά θαη απφ
πνιηηηθνχο αλαιπηέο, κηαο θαη ν Θνπθπδίδεο ζεσξείηαη ν παηέξαο
ηνπ πνιηηηθνύ ξεαιηζκνύ.

17
Ο Θνπθπδίδεο δελ ηηηινθόξεζε ην έξγν ηνπ, νύηε ην δηαίξεζε ζε βηβιία. Ο ηίηινο
Ηζηνξίαη θαη ε δηαίξεζή ηνπ ζε νθηώ βηβιία, νθείιεηαη ζε κεηαγελέζηεξνπο ηζηνξηθνύο
θαη γξακκαηηθνύο

[90]
Βηβιίν Α’
{Ο Αζελαίνο ηζηνξηθόο Θνπθπδίδεο, γηνο ηνπ Οιόξνπ, πνπ
όπσο είδακε παξαπάλσ, ζπκκεηείρε γηα ιίγν ζηηο ερζξνπξαμίεο,
πξόβιεςε όηη απηόο ν πόιεκνο ζα είλαη θαη καθξνρξόληνο θαη
αηκαηεξόο. Ήμεξε όηη θαη νη δπν βαζηθνί αληίπαινη είραλ
πξνεηνηκαζηεί θαιά θαη νη ππόινηπεο ειιεληθέο πόιεηο είραλ
ήδε πάξεη ή εηνηκάδνληαλ λα πάξνπλ ζέζε ππέξ ηεο κηαο ή ηεο
άιιεο παξάηαμεο. Ήηαλ κηα έλνπιε ζύγθξνπζε ηδενινγηώλ
(δεκνθξαηηθνί ελαληίνλ νιηγαξρηθώλ,
θπιώλ (Ίσλεο ελαληίνλ Γσξηέσλ)
αιιά θαη γεσπνιηηηθή, (πνηνο έρεη ηελ
ηζρύ λα θπξηαξρήζεη ζηελ μεξά θαη
ζηε ζάιαζζα).

Ο Θνπθπδίδεο

Πξηλ όκσο ν Θνπθπδίδεο μεθηλήζεη

ηελ ιεπηνκεξή θαηαγξαθή ησλ
ζπκβάλησλ ηνπ απνθαινύκελνπ
Πεινπνλλεζηαθνύ Πνιέκνπ, πνπ
ζπγθιόληζε όρη κόλν ηνπο Έιιελεο, αιιά θαη όιν ηνλ γλσζηό
ηόηε θόζκν, θάλεη κηα καθξνζθειή εηζαγσγή, πνπ
θαηαιακβάλεη ην πξώην από ηα νθηώ βηβιία ηνπ έξγνπ ηνπ}.

(Παξάγξαθνη Α 01-23) Προοίμιο - Αρχαιολογία – Μίνωσ -

Σρωικόσ πόλεμοσ – Μεταναςτεφςεισ - Ακμι τθσ Κορίνκου -
Μθδικοί Πόλεμοι - Ανταγωνιςμόσ Ακινασ-΢πάρτθσ – Ο
Κουκυδίδθσ ωσ ιςτορικόσ
Ο Θουκυδίδθσ μεθηλά ην πξψην βηβιίν ηνπ - κηιψληαο ζε
πξψην πξφζσπν, κε έλα πξννίκην-αλαδξνκή ζηελ ηζηνξία ησλ
Διιήλσλ, δηεπθξηλίδνληαο φκσο, φηη αλαθέξεηαη ζε γεγνλφηα
[91]
παιηά, ηα νπνία θπζηθά δελ έδεζε ν ίδηνο. Σν ηκήκα απηφ ηνπ
έξγνπ ηνπ απνθαιείηαη (απφ ηνπο ηζηνξηθνχο) Αξραηνινγία θαη
είλαη κηα επηηνκή ηεο πξνγελέζηεξεο ειιεληθήο ηζηνξίαο, σο ηνπο
Μεδηθνχο πνιέκνπο. Αιιά παξαζέηεη ηα γεγνλφηα, αθνχ κεηά
απφ έξεπλά ηνπ, πείζηεθε θαη έθξηλε σο αμηφπηζηεο ηηο πεγέο απφ
ηηο νπνίεο άληιεζε ηηο πιεξνθνξίεο ηνπ. ΢ην δεχηεξν κέξνο ηνπ
ίδηνπ βηβιίνπ παξαηίζεληαη νη αηηίεο θαη νη αθνξκέο ηεο θήξπμεο
ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ πνιέκνπ θαη ν Θνπθπδίδεο θάλεη κηα
αλαδξνκή ζηελ εμέιημε ηεο αζελατθήο εγεκνλίαο.
Αξρίδεη ινηπφλ ν ζπγγξαθέαο κε ηνπο αξραίνπο ρξφλνπο, φηαλ ε
Διιάδα δελ νλνκαδφηαλ αθφκα Διιάδα. Οη πξψηνη θάηνηθνί ηεο
{ηνπο νπνίνπο δελ θαηνλνκάδεη, αιιά πξνθαλώο αλαθέξεηαη ζηνπο
Λέιεγεο18, ζηνπο Κξήηεο ηεο κηλσηθήο επνρήο θαη ζηνπο άιινπο
ιανύο}, δεκηνχξγεζαλ ηνπο πξψηνπο πνιηηηζκνχο ζηελ
επξσπατθή
ήπεηξν.

Μηλσηθό πινίν

Μηιά γηα ηηο

αθίμεηο ησλ πξψησλ ειιεληθψλ θχισλ, Πειαζγψλ, Γξπφπσλ,
Ηψλσλ, Αηνιέσλ θαη αθφκα γηα ηα έπε ηνπ Οκήξνπ, ν νπνίνο
φκσο δελ ρξεζηκνπνηεί ηνλ φξν Έιιελεο, αιιά ηνπο απνθαιεί
Γαλανχο, Αξγείνπο ή Αραηνχο.
Παξαθάησ ν Θνπθπδίδεο αλαθέξεηαη ζηελ πξψηε κεγάιε
λαπηηθή δχλακε πνπ δεκηνχξγεζε ν (κπζηθφο;) βαζηιηάο ηεο
Κξήηεο Μίλσο θαη πνπ κε ηελ ηζρχ ηνπ λαπηηθνχ θαηάθεξε λα
θπξηαξρήζεη ζηα πεξηζζφηεξα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ, απφ ηα νπνία

18
Οη Λέιεγεο ήηαλ αγξνηηθνί πιεζπζκνί πνπ ήμεξαλ λα ρξεζηκνπνηνύλ ην κέηαιιν θαη
κηινύζαλ ηελ κεζνγεηαθή γιώζζα πνπ δελ ήηαλ ηλδνεπξσπατθή. Λέμεηο πνπ έρνπλ
δηαζσζεί από ηνπο Λέιεγεο είλαη απηέο πνπ ιήγνπλ ζε -ζζνο (θππάξηζζνο, λάξθηζζνο,
Κλσζζόο, Κεθηζζόο θιπ). ή ζε –λζνο (εξέβηλζνο, Εάθπλζνο, Κόξηλζνο, Ακάξπλζνο),
άιιεο πνπ δειώλνπλ θπηά (όπσο ζίηνο, θαξπά, ζύθνλ, άκπεινο). Δθηόο από ηελ γιώζζα
δελ μέξνπκε πνιιά πξάγκαηα, γηα ηελ ζξεζθεία ή ηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή.

[92]
έδησμε ηνπο Κάξεο θαη ηνπο Φνίληθεο πνπ ηα θαηείραλ θαη
εγθαηέζηεζε σο άξρνληεο ηνπο γηνπο ηνπ. Σα πξψηα ειιεληθά
θχια αζρνινχληαλ θπξίσο κε ιεζηείεο θαη πεηξαηείεο γεηηνληθψλ
πφιεσλ.
΢ηαδηαθά – φηαλ δεκηνπξγήζεθαλ νη πξψηνη αζθαιείο νηθηζκνί
θαη πφιεηο – νη Έιιελεο εγθαηέιεηςαλ ηηο ζπλήζεηεο απηέο θαη
επηδφζεθαλ ζηε γεσξγία, ην εκπφξην θαη ηε λαπηηιία. Απφ απηά
πινχηηζαλ, έρηηζαλ ηείρε γχξσ απφ ηηο πφιεηο ηνπο θαη
νξγάλσζαλ ηελ πνιηηεία ηνπο ζεζπίδνληαο θαλφλεο θαη λφκνπο.
Απφ ηηο πξψηεο ζεκαληηθέο, πινχζηεο θαη ηζρπξέο πφιεηο ήηαλ
νη Μπθήλεο, ην Άξγνο, ε ΢πάξηε θαη ε Αζήλα. Ο βαζηιηάο ηεο
πξψηεο, ν Αγακέκλσλ εγήζεθε ησλ Διιήλσλ ζηνλ Σξσηθό
πόιεκν. Μεηά απφ απηφλ ηνλ δεθαεηή πφιεκν, ζπλερίζηεθαλ νη
κεηαλαζηεύεηο θαη άιισλ ειιεληθψλ θχισλ φπσο νη Θεζζαινί,
νη Φσθαείο, νη Βνησηνί, νη Αξθάδεο, νη Μνινζζνί, νη Αηνιείο θαη
ηειεπηαίνη νη πνιεκνραξείο Γσξηείο, νη νπνίνη θαηάθηεζαλ ηελ
Πεινπφλλεζν. ΋ηαλ ζηακάηεζαλ νη αθίμεηο λέσλ θχισλ, ε
Διιάδα πέξαζε πεξίνδν εηξήλεο, επεκεξίαο θαη πνιινί Έιιελεο
άξρηζαλ λα ηδξχνπλ απνηθίεο ζηα παξάιηα ηεο Μηθξάο Αζίαο, ηε
΢ηθειία, ηελ Ηηαιία, ηνλ Δχμεηλν θαη αιινχ.
Οη πξψηνη Έιιελεο πνπ νξγάλσζαλ λαπηηθφ ήηαλ νη Κνξίλζηνη,
νη νπνίνη θαη λαππήγεζαλ ηηο πξψηεο ηξηήξεηο. Ζ Κόξηλζνο, ιφγσ
ηεο θαίξηαο ζέζεο πνπ θαηείρε ζηνλ Ηζζκφ, ήηαλ ζπνπδαίν
εκπνξηθφ θέληξν ηεο Διιάδαο.
Ο Κνξίλζηνο λαππεγφο Ακεηλνθιήο θαηαζθεχαζε ηέζζεξηο
ηξηήξεηο γηα ινγαξηαζκφ ηεο ΢άκνπ, ε νπνία έγηλε θη απηή κε ηνλ
θαηξφ, ζπνπδαία λαπηηθή δχλακε. Καη ε πξψηε γλσζηή λαπκαρία
έγηλε – δηαθφζηα εμήληα ρξφληα πξηλ ην ηέινο ηνπ πνιέκνπ πνπ
ηζηνξψ {εγώ ν Θνπθπδίδεο} - κεηαμχ Κνξηλζίσλ θαη
Κεξθπξαίσλ, νη νπνίνη ήηαλ επίζεο ζεκαληηθή λαπηηθή δχλακε.
Πνιιέο πφιεηο ηεο Ησλίαο απέθηεζαλ θη απηέο ηζρπξφ λαπηηθφ. Οη
Φσθαείο ίδξπζαλ ηελ απνηθία ηεο Μαζζαιίαο θαη λίθεζαλ ζε
λαπκαρία ηνπο Καξρεδνλίνπο.
[93]
 Χο ηνπο Μεδηθνχο πνιέκνπο νη Αζελαίνη θαη νη Αηγηλήηεο,
είραλ κηθξφ ζηφιν. Οη πξψηνη λαππήγεζαλ ηζρπξφ ζηφιν, φηαλ
πείζηεθαλ απφ ηνλ Θεκηζηνθιή φηη ήηαλ ν κφλνο ηξφπνο γηα λα
αληηκεησπηζηεί απνηειεζκαηηθά ε απεηιή ηεο Πεξζίαο ηνπ Ξέξμε.
Μέρξη ηελ επνρή εθείλε δελ αλαθέξζεθε θαλέλαο ζεκαληηθφο
πφιεκνο, παξά κφλν απηφο κεηαμχ ηεο Υαιθίδαο θαη ηεο Δξέηξηαο
(Ληιάληηνο), ζηνλ νπνίν έιαβαλ κέξνο θαη πνιιέο πφιεηο ζην
πιεπξφ ησλ αληηκαρνκέλσλ.
Οη ΢παξηηάηεο γηα πεξηζζφηεξα απφ ηεηξαθφζηα ρξφληα έρνπλ
ην ίδην πνιίηεπκα {ν ζπγγξαθέαο ελλνεί εδώ, ην πνιίηεπκα πνπ
εγθαζίδξπζε ν Λπθνύξγνο}, ην νπνίν ηνπο εμαζθάιηζε
ζηαζεξφηεηα θαη ηζρχ θαη ηνπο επέηξεςε λα επεκβαίλνπλ ζε
άιιεο πνιηηείεο.

Κνξηλζηαθή ηξηήξεο

{Ο Θνπθπδίδεο
αλαθέξεηαη ζηηο
ζπγθξνύζεηο ηεο ΢πάξηεο
κε ηε Μεζζελία θαη ηνπο
απνθαινύκελνπο
Μεζζεληαθνύο πνιέκνπο}.
΢ηε ζπλέρεηα ν ηζηνξηθφο θάλεη αλαθνξά ζηνπο Μεδηθνύο
πνιέκνπο, ζηε λίθε ησλ Αζελαίσλ ζην Μαξαζψλα θαη κεηά απφ
κηα δεθαεηία ζηηο λίθεο ησλ ΢παξηηαηψλ ζηηο Πιαηαηέο θαη ηνπ
ελσκέλνπ ειιεληθνχ ζηφινπ ζηηο λαπκαρίεο ηεο ΢αιακίλαο θαη
ηεο Μπθάιεο. ΋κσο απηή ε νκνςπρία δελ είρε ζπλέρεηα, γηαηί
κεηά ηε βεβαηφηεηα φηη εμέιηπε ν πεξζηθφο θίλδπλνο, ν ειιεληθφο
θφζκνο ρσξίζηεθε ζε δπν παξαηάμεηο γχξσ απφ ηνπο ηζρπξνχο
ζηε ζάιαζζα Αζελαίνπο θαη ηνπο ηζρπξνχο ζηε ζηεξηά
΢παξηηάηεο. Καη απφ ηα κεδηθά κέρξη ζήκεξα, είρακε ζπλερψο
κηθξνχο θαη κεγάινπο πνιέκνπο, αθνχ φζεο πφιεηο είραλ
δηαθνξέο ζηξέθνληαλ γηα βνήζεηα πξνο ηνλ έλα απφ ηνπο δπν.

[94]
Καη έηζη θαη νη δπν αληίπαινη είραλ απνθηήζεη κεγάιε πείξα
πνιέκνπ.
Οη Λαθεδαηκφληνη δελ επέβαιαλ θφξνπο ζηνπο ζπκκάρνπο ηνπο,
ζε αληίζεζε κε ηνπο Αζελαίνπο, πνπ είραλ ππνρξεψζεη φια ηα
κέιε ηεο ζπκκαρίαο ηνπο ζε θαηαβνιή νξηζκέλνπ πνζνχ πνπ
έπξεπε λα θαηαβάιινπλ εηεζίσο. Καη αθφκα ηνπο είραλ
αλαγθάζεη λα παξαδψζνπλ ζηελ Αζήλα φια ηα πινία ηνπο, εθηφο
απφ ηε Υίν θαη ηε Λέζβν. Απηφ έθαλε ηελ Αζήλα πνιχ ηζρπξή
ζηε ζάιαζζα, αιιά ηαπηφρξνλα θαη πνιχ πινχζηα.
Ο Θνπθπδίδεο είλαη αληηθεηκεληθόο ηζηνξηθόο θαη ζέιεη λα ην
απνδείμεη. Λέεη ινηπφλ πσο θαηά ηηο παξακνλέο ηνπ πνιέκνπ,
αζθαιψο εθθσλήζεθαλ πνιιέο αγνξεχζεηο απφ δηάθνξα
πξφζσπα, αξθεηέο απφ ηηο νπνίεο άθνπζε ν ίδηνο.

Πξνεηνηκαζία
νπιηηώλ

Δίλαη φκσο πνιχ

δχζθνιν λα
απνδνζνχλ κε
αθξίβεηα ηα ιερζέληα θαη γη’ απηφ ζα πξνζπαζήζεη λα απνδψζεη
φζν κπνξεί ηελ γεληθή έλλνηα απηψλ πνπ πξαγκαηηθά είπαλ. Σν
ίδην πξάηηεη θαη γηα ηα γεγνλφηα ηνπ πνιέκνπ. Γελ αξθείηαη ζ’
απηά πνπ άθνπζε απφ θάπνην πξφζσπν, νχηε αθφκα θαη ζηελ
πξνζσπηθή ηνπ αληίιεςε, αιιά φ,ηη έγξαςε είλαη πξντφλ
πξνζεθηηθήο έξεπλαο, Γηαηί γηα λα εμαθξηβσζεί ε αιήζεηα πξέπεη
λα κπνξεί θαλείο λα μερσξίζεη ηηο πξνζσπηθέο πξνηηκήζεηο
εθείλνπ πνπ ηνπ δίλεη πιεξνθνξίεο γηα έλα αληίπαιν ή ηελ
εκπάζεηα γηα ηνλ άιινλ. Καη ν ζπγγξαθέαο θαηαιήγεη: έγξαςα
ηελ Ηζηνξία κνπ όρη γηα θάπνην πξόζθαηξν αθξναηήξην, αιιά γηα
λα κείλεη αηώλην θηήκα ησλ αλζξώπσλ.
΢ην ζεκείν απηφ (Α23) ν Θνπθπδίδεο επηρεηξεί λα ζπγθξίλεη
ηνπο Πεξζηθνχο πνιέκνπο (πνπ ηειείσζαλ κε δπν κάρεο θαη δπν

[95]
λαπκαρίεο) κε ηνλ εμηζηνξνχκελν Πεινπνλλεζηαθφ. Ο δεχηεξνο
πξνμέλεζε ζηελ Διιάδα ζπκθνξέο, πνπ δελ είρε μαλαδήζεη πξηλ.
Πνηέ ζην παξειζφλ ζε πνιέκνπο θαη εκθχιηνπο ζπαξαγκνχο δελ
θπξηεχζεθαλ θαη εξεκψζεθαλ ηφζεο πφιεηο, νη πεξηζζφηεξεο απφ
ηνπο ίδηνπο ηνπο Έιιελεο, πνπ πνιεκνχζαλ κεηαμχ ηνπο. ΢ε
πνιιέο κάιηζηα πφιεηο, πνπ θαηαζηξάθεθαλ, εγθαηαζηάζεθε
λένο πιεζπζκφο Καη εθηφο ησλ άπεηξσλ θφλσλ ζηνλ εκθχιην
απηφ ζπαξαγκφ, ελέζθεςε ζηελ Αζήλα θαη ε θνβεξή επηδεκία
ηνπ ινηκνχ.
Καη φιεο απηέο νη ζπκθνξέο μεθίλεζαλ κεηά ηελ δηάξξεμε ησλ
ηξηαληάρξνλσλ ζπνλδψλ απφ ηνπο Λαθεδαηκνλίνπο θαη ηνπο
Αζελαίνπο, ηνπο ίδηνπο αθξηβψο πνπ ηηο είραλ ζπλνκνινγήζεη
πξηλ ιίγα κφιηο ρξφληα.

Παξάγξαθνη Α24-55: Επίδαμνοσ

Απφ ην ζεκείν απηφ, ν ζπγγξαθέαο αξρίδεη λα εμηζηνξεί λα
γεγνλφηα πνπ απνηέιεζαλ ηηο αηηίεο θαη αθνξκέο ηεο θήξπμεο ηνπ
πνιέκνπ. Ζ θχξηα αηηία ήηαλ ε απμαλφκελε ηζρχο ηεο Αζήλαο πνπ
θφβηζε ηνπο ΢παξηηάηεο αλαγθάδνληάο ηνπο λα απνθαζίζνπλ ηνλ
πφιεκν. Μηα απφ ηηο πξψηεο αθνξκέο ήηαλ ε δηακάρε κεηαμχ
Κνξίλζνπ θαη Κέξθπξαο ζρεηηθά κε ηελ Δπίδακλν, κηα πφιε
πνπ βξίζθεηαη ζηελ αλαηνιηθή πιεπξά ηεο Αδξηαηηθήο ζάιαζζαο
θαη ζήκεξα είλαη γλσζηή σο Γπξξάρην (Durrës ηεο Αιβαλίαο).
Ζ πφιε απηή ήηαλ απνηθία ησλ Κεξθπξαίσλ. Ηδξπηήο ηεο φκσο
ήηαλ έλαο Κνξίλζηνο απφγνλνο ηνπ Ζξαθιή, ν Φάιηνο. ΋κσο
ηψξα ε Δπίδακλνο είρε ζπλερείο ηξηβέο κε έλα ηιιπξηθφ θχιν θαη
ρξφληεο δηακάρεο καδί ηνπ. Με ηνπο βαξβάξνπο απηνχο
ζπκκάρεζαλ νη νιηγαξρηθνί ηεο πφιεο, ν ιαφο επαλαζηάηεζε,
ηνπο εμφξηζε θαη εγθαζίδξπζε δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα.
Οη θάηνηθνί ηεο Δπηδάκλνπ δήηεζαλ ηε βνήζεηα ηεο
κεηξφπνιεο Κέξθπξαο, αιιά νη νιηγαξρηθνί πνπ θπβεξλνχζαλ ην
λεζί ηελ αξλήζεθαλ.

[96]
 Οη δεκνθξαηηθνί ηεο Δπηδάκλνπ απεπζχλζεθαλ ηφηε ζην
καληείν ησλ Γειθψλ, ην νπνίν ηνπο ζπκβνχιεπζε λα δεηήζνπλ
πξνζηαζία απφ ηνπο Κνξίλζηνπο. Απηνί, πνπ ήηαλ αληίπαινη ησλ
Κεξθπξαίσλ ζηνλ έιεγρν ηνπ Ηνλίνπ θαη ηεο Αδξηαηηθήο,
αληαπνθξίζεθαλ ζεηηθά, αιιά ακέζσο νη Κεξθπξαίνη έζηεηιαλ
ζηφιν θαη ζηξαηφ γηα λα βνεζήζεη ηνπο νιηγαξρηθνχο ηεο
Δπηδάκλνπ θαη ηνπο βαξβάξνπο ζπκκάρνπο ηνπο.
΋ηαλ νη Κνξίλζηνη δήηεζαλ ηε ζπλδξνκή ηεο Κεθαινληάο, ησλ
Μεγάξσλ, ηεο Λεπθάδαο, ηεο Δπηδαχξνπ, ηεο Ακβξαθίαο θαη
άιισλ πφιεσλ, νη Κεξθπξαίνη δήηεζαλ αληίζηνηρα βνήζεηα απφ
ηελ Αζήλα, πνπ ήηαλ θαη ηφηε ε κεγάιε λαπηηθή δχλακε. Ζ
Κφξηλζνο φκσο πξνεηδνπνίεζε ηελ Αζήλα φηη ηπρφλ αλάκημή ηεο
ζα απνηεινχζε παξαβίαζε ησλ ηξηαθνληαεηψλ ζπνλδψλ, πνπ
είραλ ππνγξάςεη (ην 445) νη
δπν ζπκκαρίεο, ε
Πεινπνλλεζηαθή θαη ε
Αζελατθή.

Νόκηζκα ηεο Δπηδάκλνπ

Ζ Κφξηλζνο ακέζσο κεηά

θήξπμε ηνλ πφιεκν θαηά ηεο Κέξθπξαο θαη αθνινχζεζαλ δπν
ζεκαληηθέο λαπκαρίεο. ΢ηελ πξψηε λίθεζαλ νη Κεξθπξαίνη, ρσξίο
ηε βνήζεηα ηεο Αζήλαο. ΢ηε δεχηεξε λαπκαρία ζπγθξνχζηεθαλ νη
Κνξίλζηνη κε ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο θαη νη Κεξθπξαίνη κε
ζεκαληηθή αζελατθή βνήζεηα. Σν απνηέιεζκα ήηαλ ακθίξξνπν
θαη νη δπν αληίπαινη ηζρπξίζηεθαλ φηη θέξδηζαλ, παξά ηα γεγνλφο
φηη θαη νη δπν είραλ ζεκαληηθέο απψιεηεο ζε άλδξεο θαη πινία.
Φπζηθά ε Κφξηλζνο θαηάγγεηιε αλνηρηά ηελ Αζήλα, πνπ κε ηε
ζπκκαρία ηεο κε ηελ Κέξθπξα παξαβίαζε ηηο ζπλζήθεο.

Παράγραφοι Α56-67: Ποτίδαια

Αθφκα κηα αθνξκή πνπ πξνθάιεζε ηνλ Πεινπνλλεζηαθφ
Πφιεκν ήηαλ κηα άιιε απνηθία ηεο Κνξίλζνπ ζηελ Υαιθηδηθή ηεο
[97]
Μαθεδνλίαο, ε Πνηίδαηα. Ζ πφιε απηή πνπ είρε ηδξπζεί απφ ηνπο
Κνξίλζηνπο πεξί ην 600 {έηνο 45εο Οιπκπηάδαο}, είρε εληαρζεί –
φρη πξφζπκα - ζηελ Αζελατθή ΢πκκαρία θαη είρε ππνρξεσζεί λα
θαηαβάιεη ζεκαληηθνχο εηήζηνπο θφξνπο ζην ζπκκαρηθφ ηακείν.
Σν 432 {έηνο ηεο 117εο Οιπκπηάδαο} ε Πνηίδαηα κε ππνθίλεζε
θαη ζηξαηησηηθή ζπλδξνκή ηεο Κνξίλζνπ θαη ζε ζπκκαρία κε ηνλ
Μαθεδφλα βαζηιηά Πεξδίθθα, επαλαζηάηεζε θαηά ηεο Αζήλαο.
Οη Αζελαίνη, πνπ θνβήζεθαλ φηη, αλ δελ αληηδξνχζαλ θαη άιιεο
πφιεηο ηεο Μαθεδνλίαο ζα παξαζχξνληαλ ζε εμέγεξζε, έζηεηιαλ
ζηξαηφ θαη ζηφιν θαηά ηεο Πνηίδαηαο. Σαπηφρξνλα ζπκκάρεζαλ
κε ηνλ Φίιηππν, αδειθφ ηνπ Πεξδίθθα.
Οη Πνηηδαηάηεο εληζρπκέλνη κε πεδηθφ θαη ηππηθφ απφ ηελ
Κφξηλζν θαη ηε Μαθεδνλία πξνζπάζεζαλ λα ακπλζνχλ, αιιά ζηηο
κάρεο πνπ αθνινχζεζαλ εηηήζεθαλ απφ ηνπο Αζελαίνπο. ΢ηε
ζπλέρεηα νη Αζελαίνη πνιηφξθεζαλ ηελ Πνηίδαηα ε νπνία κεηά
απφ πνιχρξνλε πνιηνξθία παξαδφζεθε. Ζ Αζήλα φκσο, παξά ηελ
λίθε ηεο απηή, εμαζζέλεζε ηφζν νηθνλνκηθά φζν θαη
ζηξαηησηηθά.

Παράγραφοι Α68-88: Κόρινκοσ και ςφμμαχοι κατθγοροφν τθν

Ακινα ςτθ ΢πάρτθ
Σελ ίδηα επνρή {Οθηώβξηνο 432} Κνξίλζηνη αληηπξφζσπνη
έθζαζαλ ζηε ΢πάξηε θαη ελψπηνλ ηνπ βαζηιηά Αξρίδακνπ θαη
εθπξνζψπσλ ηεο ΢πκκαρίαο, θαηήγγεηιαλ όηη ε Αζήλα παξαβηάδεη
ηνπο όξνπο ηεο εηξήλεο θαη δήηεζαλ ηελ άκεζε θήξπμε ηνπ
πνιέκνπ. Μάιηζηα ζε ηφλν ηειεζηγξάθνπ νη Κνξίλζηνη απείιεζαλ
φηη αλ δελ θεξπρζεί πφιεκνο θαηά ηεο Αζήλαο, ζα απνρσξήζνπλ
απφ ηε ΢πκκαρία θαη ζα αλαδεηήζνπλ άιινπο ζπκκάρνπο.
Τπέξ ησλ απφςεσλ ηεο Κνξίλζνπ ηάρζεθαλ νη Αηγηλήηεο θαη νη
Μεγαξείο. Οη πξψηνη ηζρπξίζηεθαλ φηη νη Αζελαίνη ηνπο
ζηέξεζαλ ηελ απηνλνκία ηνπο θαη νη δεχηεξνη θαηήγγεηιαλ ηελ
Αζήλα, φηη ηνπο είρε απνθιείζεη απφ ηα ιηκάληα θαη ηελ αγνξά
ηεο κε απνηέιεζκα ηνλ νηθνλνκηθφ καξαζκφ ηεο πφιεο ηνπο.
[98]
 ΢ηελ ζπλέιεπζε απηή εκθαλίζηεθαλ θαη πξέζβεηο ηεο Αζήλαο,
νη νπνίνη επηρείξεζαλ λα αλαζθεπάζνπλ ηηο θαηεγνξίεο ηεο
Κνξίλζνπ θαη ησλ Μεγάξσλ. Μεηά πήξε ην ιφγν ν βαζηιηάο
Αξρίδακνο, πνπ απέδσζε ηε δηζηαθηηθφηεηα θαη αλαβιεηηθφηεηα
ησλ Λαθεδαηκνλίσλ ζηελ έιιεηςε επαξθνχο πξνεηνηκαζίαο ηνπ
ζηξαηνχ, γηα λα αληηκεησπίζεη ηελ ηζρπξή Αζήλα. Σειηθά, νη
Λαθεδαηκφληνη δέρζεθαλ φηη ε ζπλζήθε είρε φλησο παξαβηαζηεί
απφ ηνπο Αζελαίνπο θαη φηη ν πφιεκνο ήηαλ επηβεβιεκέλνο. Ήηαλ
φκσο εκθαλέο φηη νη ΢παξηηάηεο δελ είραλ ηφζν πεηζζεί απφ ηα
ιφγηα ησλ ζπκκάρσλ ηνπο, αιιά είραλ πηα βεβαησζεί φηη ε
απμαλφκελε ηζρχο ηεο Αζήλαο ζα ήηαλ κηα
βέβαηε κειινληηθή απεηιή θαη γηα ηελ δηθή
ηνπο αζθάιεηα θαη αλεμαξηεζία.

΢παξηηάηεο νπιίηεο

Παράγραφοι Α89-93 Θ Ακινα μεγάλθ

ναυτικι δφναμθ – Σα Μακρά Σείχθ
{Δδώ ν Θνπθπδίδεο θάλεη κηα αλαδξνκή
ζηελ επνρή κεηά ηνπο ληθεθόξνπο πεξζηθνύο
πνιέκνπο θαη ηελ ζηαδηαθή αλάδεημε ηεο
Αζήλαο ζε κεγάιε λαπηηθή θαη πνιηηηθή
δύλακε ζηνλ ειιαδηθό ρώξν}.
΋ηαλ απνρψξεζαλ νη Πέξζεο απφ ηελ Αηηηθή, νη Αζελαίνη
επέζηξεςαλ θαη βξήθαλ ηελ πφιε ηνπο θαηεζηξακκέλε θαη ηνπο
λανχο ηνπο θακέλνπο θαη ζπιεκέλνπο. Με πξνηξνπή ηνπ
Θεκηζηνθιή, απνθάζηζαλ ηελ γξήγνξε αλνηθνδφκεζή ηεο θαη ηελ
άκεζε αλέγεξζε πξνζηαηεπηηθνχ ηείρνπο. Σν ρηίζηκν ηνπ ηείρνπο
φκσο βξήθε αληίζεηνπο ηνπο Λαθεδαηκφληνπο, πνπ πξφηεηλαλ λα
κείλεη ε Αζήλα αλνρχξσηε θαη ην ίδην λα πξάμνπλ θαη νη πφιεηο
ηεο Πεινπνλλήζνπ. Οη Αζελαίνη φκσο αγλφεζαλ ηηο ελζηάζεηο
ηεο ΢πάξηεο θαη πξνρψξεζαλ ζηελ νινθιήξσζε ηεο αλέγεξζεο
ησλ απνθιεζέλησλ Μαθξώλ Σεηρώλ.

[99]
 Παράγραφοι Α94-125: Ο Πρϊτοσ Πελοποννθςιακόσ Πόλεμοσ
΢πλερίδνληαο ηελ αλαδξνκή ζηα γεγνλφηα πξηλ ηελ έλαξμε ηνπ
πνιέκνπ, ν Θνπθπδίδεο, αλαθέξεηαη ζηελ απφζπξζε ησλ
Λαθεδαηκνλίσλ απφ ηελ εγεζία ησλ ειιεληθψλ δπλάκεσλ, ζηηο
ζπγθξνχζεηο ηνπο κε ηελ Πεξζία θαη ηελ αλάιεςε ηεο αξρεγίαο
απφ ηνπο Αζελαίνπο. Απηφ είρε σο ζπλέπεηα ηελ αζελατθή
εγεκνλία θαη ηελ θπξηαξρία ηεο Αζήλαο επί ησλ ζπκκάρσλ
πνιηηεηψλ, νη νπνίεο ηελ απνδέρζεθαλ εθνπζίσο ή αθφκα θαη κε
ζηξαηησηηθή βία. ΢ηελ ζπλέρεηα γίλεηαη πεξηγξαθή ησλ
γεγνλφησλ πνπ νδήγεζαλ ηηο δπν ζπκκαρίεο ζηνλ (απνθαινχκελν
Μηθξφ) Πξψην Πεινπνλλεζηαθφ Πφιεκν (460-445), γηα ηνλ
νπνίν κηιήζακε ήδε ζε πξνεγνχκελεο ζειίδεο θαη ν νπνίνο έιεμε
κε ηελ ζπλνκνιφγεζε ησλ Σξηαθνληαεηψλ ΢πνλδψλ.
Αθφκα ν ηζηνξηθφο αλαθέξεηαη ζηηο ζπγθξνχζεηο ησλ
Κεξθπξαίσλ-Αζελαίσλ θαηά ησλ Κνξηλζίσλ (θαη ησλ ζπκκάρσλ
ηνπο) γηα ηελ Δπίδακλν θαη ηελ Πνηίδαηα, πνπ είρε σο θαηάιεμε
ηελ ζχγθιεζε ησλ κειψλ ηεο Πεινπνλλεζηαθήο ΢πκκαρίαο θαη
ηελ απφθαζε ησλ Λαθεδαηκνλίσλ γηα ηελ θήξπμε ηνπ πνιέκνπ.

Παράγραφοι Α126-127: Σο Κυλϊνειο Άγοσ

Πξψηα ζα πνχκε ιίγα ιφγηα γη’ απηφ ην γεγνλφο, πνπ ηαιάληζε
ηελ Αζήλα ηνπ 7νπ αηψλα θαη πνπ ζήκεξα αθφκα ε έθθξαζε
Κπιώλεην άγνο ρξεζηκνπνηείηαη γηα θάζε πξάμε πνπ κπνξεί λα
επηζχξεη ληξνπή ζε πφιε ή θξάηνο:
Ο Κφλων ιταν Ακθναίοσ ευγενισ, γαμπρόσ του τυράννου των
Μεγάρων Θεαγζνουσ. Το 640 είχε ανακθρυχκεί ολυμπιονίκθσ
του διαφλου και ιταν πολφ δθμοφιλισ. Το 612 με τθ βοικεια
του πεκεροφ του κατζλαβε τθν Ακρόπολθ τθσ Ακινασ και
επιχείρθςε να επιβάλει τυραννικό κακεςτϊσ. Αντζδραςαν οι
αριςτοκράτεσ με αρχθγό τον Μεγακλι (τθσ οικογζνειασ των
Αλκμεωνιδϊν), οι οποίοι πολιόρκθςαν και κατζλαβαν τθν

[100]
Ακρόπολθ. Ο Κφλων μεν δραπζτευςε, αλλά οι οπαδοί του, που
είχαν καταφφγει ικζτεσ ςτο βωμό τθσ Ρολιάδοσ Ακθνάσ,
ςφαγιάςτθκαν χωρίσ ζλεοσ παρά τθν ςυμφωνία, ότι κα τουσ
άφθναν να αποχωριςουν ειρθνικά.
Το ιερόςυλο αυτό ζγκλθμα αυτό προκάλεςε γενικι
κατακραυγι και φρίκθ ςτουσ Ακθναίουσ. Ταυτόχρονα επιδθμία
λοιμοφ ζπλθξε τθν Ακινα και πολλοί κάτοικοί τθσ ζχαςαν τθ ηωι
τουσ από αυτιν. Οι Ακθναίοι πανικόβλθτοι απευκφνκθκαν ςτο
μαντείο των Δελφϊν, το οποίο τουσ ζδωςε οδθγία ότι για να
εξαγνιςτοφν από το αμάρτθμα – το Κυλώνειον άγοσ – ζπρεπε να
εξοριςτοφν οι Αλκμεωνίδεσ από
τθν πόλθ. Επίςθσ ηιτθςε από
τουσ Ακθναίουσ να καλζςουν τον
γνωςτό φιλόςοφο και ιερζα
Επιμενίδθ από τθν Φαιςτό τθσ
Κριτθσ για τον κακαρμό τθσ
πόλθσ.

Ζ Πνιηάο Αζελά

Αυτόσ με ζκτακτεσ κυςίεσ

κατάφερε να αποκακάρει τθν Ακινα από το άγοσ.
Με αθνξκή ινηπφλ απηφ ην παιηφ γεγνλφο, νη Λαθεδαηκφληνη
πξέζβεηο απαίηεζαλ απφ ηελ Αζήλα, λα εμνξίζεη ηνλ Πεξηθιή,
πνπ ήηαλ κέινο ηεο νηθνγελείαο ησλ Αιθκεσληδψλ. Φπζηθά ην
αίηεκα απηφ ησλ ΢παξηηαηψλ είρε πζηεξνβνπιία. Ο Πεξηθιήο
ήηαλ ν ηζρπξφο άλδξαο ηεο Αζήλαο θαη πξνέηξεπε ηνπο
Αζελαίνπο λα κελ ελδίδνπλ ζηνπο Πεινπνλλήζηνπο.
Οη Αζελαίνη αληίζηνηρα αληαπέδσζαλ ηηο απαηηήζεηο ησλ
΢παξηηαηψλ δεηψληαο απφ απηνχο λα απνθαζαξζνχλ απφ ην άγνο
ηνπ Σαηλάξνπ θαη απφ ην άγνο ηεο Υαιθηνίθνπ Αζελάο.

[101]
Παράγραφοι Α128-134: Σα άγθ του Σαινάρου και τθσ
Χαλκιοίκου Ακθνάσ – Σο τζλοσ του Παυςανία
΢ηηο αξρέο ηνπ 5νπ αηψλα μέζπαζε κηα αθφκα επαλάζηαζε ησλ
εηιψησλ ζηε Λαθσλία. Ζ επαλάζηαζε απηή θαηεζηάιε ζχληνκα.
Πνιινί απφ ηνπο είισηεο θαηέθπγαλ σο ηθέηεο ζην ηεξφ ηνπ
Πνζεηδψλα ζην αθξσηήξην Σαίλαξν. Οη ΢παξηηάηεο έπεηζαλ ηνπο
ηθέηεο λα εγθαηαιείςνπλ ην ηεξφ, κε ηελ ππφζρεζε φηη δελ ζα
ηνπο πεηξάμνπλ. Οη είισηεο ηνπο πίζηεςαλ, αιιά κφιηο
απνκαθξχλζεθαλ, ζθαγηάζηεθαλ φινη. Λίγν θαηξφ αξγφηεξα έλα
ηξνκεξφο ζεηζκφο θαηέζηξεςε ηε Λαθσλία (465-462) θαη
εθαηνληάδεο ΢παξηηάηεο έραζαλ ηε δσή ηνπο. Σν γεγνλφο απηφ
ζεσξήζεθε ζηελ κήλε ησλ ζεψλ γηα ηελ αλφζηα πξάμε ηνπο, πνπ
απνθιήζεθε Άγνο ηνπ Σαηλάξνπ.
Ο γλσζηφο απφ ηελ λίθε ηνπ επί ησλ Μήδσλ ζηηο Πιαηαηέο
(479), ΢παξηηάηεο ζηξαηεγφο Παπζαλίαο θαηεγνξήζεθε φηη είρε
επαθέο κε ηνλ Πέξζε βαζηιηά Ξέξμε. Μάιηζηα έλαο έκπηζηνο θαη
παηδηθφο θίινο ηνπ Παπζαλία, ν Αξγίιηνο πξνζθφκηζε επηζηνιέο
ηνπ πξνο ηνπο Πέξζεο θαη επηζηνιή ηνπ Ξέξμε πξνο ηνλ Έιιελα
ζηξαηεγφ. Οη έθνξνη ηεο ΢πάξηεο πείζηεθαλ φηη ν Παπζαλίαο
ήηαλ πξνδφηεο θαη απνθάζηζαλ ηελ ζαλαηηθή ηνπ θαηαδίθε. Γηα
λα απνθχγεη ηελ εθηέιεζή ηνπ, ν ζηξαηεγφο θαηέθπγε ηθέηεο ζην
ηεξφ ηεο πνιηνχρνπ ζεάο ηεο ΢πάξηεο, Υαιθηνίθνπ Αζελάο. Ο
θφλνο ηθέηε ήηαλ απαγνξεπκέλνο θαη έηζη νη έθνξνη δηέηαμαλ λα
ρηηζηεί ε είζνδνο θαη ηα παξάζπξα ηνπ λανχ, ψζπνπ λα πεζάλεη ν
Παπζαλίαο. {Λέγεηαη, όηη ηελ πξώηε πέηξα ζην ρηίζηκν ηεο εηζόδνπ
ηνπ λανύ ηελ ηνπνζέηεζε ε κεηέξα ηνπ Παπζαλία, Θεαλώ}. Απηφ
έγηλε ην έηνο 470 θαη ν ζάλαηνο ηνπ Παπζαλία ζε ηεξφ ηεο ζεάο
απνθιήζεθε Άγνο ηεο Υαιθηνίθνπ Αζελάο. Γηα λα εμαγληζηνχλ
απφ απηφ ην άγνο νη ΢παξηηάηεο, θαηαζθεχαζαλ, θαηφπηλ
πξνηξνπήο ηνπ καληείνπ ησλ Γειθψλ, δπν ράιθηλνπο αλδξηάληεο
ηνπ Παπζαλία, ηνπο νπνίνπο αθηέξσζαλ ζηελ Αζελά.

[102]
Παράγραφοι Α135-138: Θ ηωι και το τζλοσ του Κεμιςτοκλι
Ο Θνπθπδίδεο αζρνιείηαη κε ηνλ Θεκηζηνθιή θαη ηνλ ζάλαηφ
ηνπ. Ο Θεκηζηνθιήο (525-461) ήηαλ ν εγέηεο ηεο Αζελατθήο
Γεκνθξαηίαο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Γεπηέξνπ Πεξζηθνχ Πνιέκνπ,
πξσηαγσληζηήο ηεο ελίζρπζεο ηνπ αζελατθνχ ζηφινπ θαη θχξηνο
ζπληειεζηήο ηεο λίθεο ησλ Διιήλσλ ζηε ΢αιακίλα. Ήηαλ γηνο
ηνπ Νενθιή θαη ηεο Δπηέξπεο, πνπ δελ ήηαλ Αζελαία αιιά
θαηαγφηαλ απφ ηελ Καξία, γεγνλφο πνπ ηνπ δεκηνχξγεζε
πξνβιήκαηα ζηελ ελ γέλεη πνξεία ηνπ σο Αζελαίνπ πνιίηε.
Απφ λένο επέδεημε θηινκάζεηα θαη αζρνιήζεθε κε ηα δεκφζηα
πξάγκαηα, κε ηελ ζπρλή παξνπζία ηνπ
ζηνπο ρψξνπο ιήςεο απνθάζεσλ. Ήηαλ
θνηλσληθφο θαη δεκνθηιήο θαη ην 493
εμειέγε επψλπκνο άξρσλ γηα έλα ρξφλν.

Ο Θεκηζηνθιήο

Πξέπεη λα ζπκκεηείρε ζηε κάρε ηνπ

Μαξαζψλα θαη ιέγεηαη φηη είπε ην
πεξίθεκν: Οπθ εά κε θαζεύδεηλ ην ηνπ
Μηιηηάδνπ ηξόπαηνλ. Ο ζάλαηνο ηνπ
Μηιηηάδε άλνημε ην δξφκν γηα δπν
θηιφδνμνπο πνιηηηθνχο, ηνλ Αξηζηείδε
θαη ηνλ Θεκηζηνθιή.
Ζ εκκνλή ηνπ ζηελ αχμεζε ηεο λαπηηθήο δχλακεο ηεο Αζήλαο
θαη ε αληίζεζε ηνπ Αξηζηείδε, είρε σο απνηέιεζκα ηνλ
νζηξαθηζκφ ηνπ ηειεπηαίνπ ην 484. Μεηά απφ απηά άξρηζε ε
νρχξσζε ηνπ Πεηξαηά, ε θαηαζθεπή 200 λέσλ ηξηεξψλ θαη νη
δηπισκαηηθέο ελέξγεηεο γηα ηελ εληαία ζηάζε φισλ ησλ
ειιεληθψλ πφιεσλ απέλαληη ζηελ πεξζηθή απεηιή. ΢πγθιήζεθε
παλειιήλην ζπλέδξην ζηνλ Ηζζκφ πνπ νδήγεζε ζηε δεκηνπξγία
ηεο Διιεληθήο ζπκκαρίαο θαη δήηεζε ην ρξεζκφ ηνπ Μαληείνπ
ησλ Γειθψλ. Ζ απάληεζε ηνπ Μαληείνπ (πηζαλφηαηα θαζ’

[103]
ππαγφξεπζε ηνπ Θεκηζηνθιή) ήηαλ φηη, ε Αζήλα ζα ζσζεί απφ ηα
«μχιηλα ηείρε» θαη ν Θεκηζηνθιήο έδσζε ηελ εξκελεία φηη ηα
μχιηλα ηείρε ηεο Αζήλαο ήηαλ ηα πινία ηεο.
Οη Πέξζεο κεηά ηε κάρε ησλ Θεξκνππιψλ, βάδηζαλ πξνο ηελ
Αζήλα, αιιά ζπλάληεζαλ εγθαηαιεηκκέλα ρσξηά, θακέλε γε θαη
ζθαγκέλα δψα. Οη Αζελαίνη εγθαηέιεηςαλ κε ηάμε ηελ πφιε ηνπο
θαη εγθαηέζηεζαλ ηνπο άκαρνπο ζηα λεζηά. Παξάιιεια έζηεζαλ
ζηνπο βξάρνπο επηγξαθέο πνπ θαινχζαλ ηνπο «κεδίζαληεο»
Έιιελεο ζηξαηηψηεο ηνπ Ξέξμε λα ζηαζηάζνπλ ή λα αδξαλήζνπλ.
Ο Διιεληθφο ζηφινο αξηζκνχζε 366 πινία, απφ ηα νπνία ηα
180 ήηαλ αζελατθά, 40 θνξηλζηαθά, 30 απφ ηελ Αίγηλα θαη ηα
ππφινηπα απφ 18 δηαθνξεηηθέο πφιεηο. Ζ ΢πάξηε ζπκκεηείρε κε
16 πινία. ΢ηνλ Πεξζηθφ
ζηφιν ζπκκεηείραλ 300
θνηληθηθά, 200 αηγππηηαθά,
150 θππξηαθά, 100 πινία
ησλ πφιεσλ ηεο Ησλίαο θαη
70 ησλ πφιεσλ ηεο Καξίαο.

Ζ λαπκαρία ηεο ΢αιακίλαο

Παξ’ φηη ν αξρεγφο ηνπ ζηφινπ ησλ Διιήλσλ ήηαλ ν

΢παξηηάηεο Δπξπβηάδεο, ν Θεκηζηνθιήο πξνζπάζεζε λα ηνλ
πείζεη λα παξακείλνπλ ζηα ζηελά ηεο ΢αιακίλαο θαη λα
πνιεκήζνπλ εθεί ηνλ πνιππιεζέζηεξν πεξζηθφ ζηφιν. Ο
Πινχηαξρνο αλαθέξεη φηη ππήξμε ζθνδξή δηαθσλία ηνπ
Δπξπβηάδε θαη θάπνηα ζηηγκή ζέιεζε λα ρηππήζεη ηνλ
Θεκηζηνθιή, ν νπνίνο ηνπ απάληεζε: Πάηαμνλ κελ, άθνπζνλ δε.
Μεηά ηνπο Μεδηθνχο πνιέκνπο, άξρηζαλ νη πνιηηηθέο δηακάρεο
θαη κεηαμχ ησλ πφιεσλ (ε ΢πάξηε δηακαξηπξήζεθε γηα ηηο
εξγαζίεο νρχξσζεο ηεο Αζήλαο – ηα Μαθξά Σείρε) θαη κεηαμχ
ησλ πνιηηηθψλ. Ο Θεκηζηνθιήο θαηεγνξήζεθε γηα αιαδνλεία,
θηινρξεκαηία θαη απηαξρηζκφ θαη ην 471 εμνξίζηεθε.

[104]
 Οη ΢παξηηάηεο ζέιεζαλ λα απνδψζνπλ ηελ επζχλε ηεο
πξνδνζίαο ηνπ Παπζαλία ζηνλ Θεκηζηνθιή θαη δήηεζαλ ηελ
θαηαδίθε ηνπ ζε ζάλαην, φπσο είραλ θάλεη θαη γηα ηνλ δηθφ ηνπο
ζηξαηεγφ. Αιιά ν Θεκηζηνθιήο είρε ήδε εμνζηξαθηζηεί απφ ηελ
Αζήλα θαη βξηζθφηαλ ζην Άξγνο. Δθεί έκαζε γηα ηελ θαηαδίθε
ηνπ θαη έθπγε αξρηθά γηα ηελ Κέξθπξα θαη θαηφπηλ ζηελ απιή
ηνπ βαζηιηά ησλ Μνινζζψλ Άδκεηνπ. Οη Αζελαίνη αλαδήηεζαλ
θαη εθεί ηνλ Θεκηζηνθιή, αιιά ν Άδκεηνο κεξίκλεζε λα
επηβηβαζηεί ζε πινίν θαη κεηά απφ πεξηπεηεηψδεο ηαμίδη ν
Θεκηζηνθιήο έθηαζε ζηελ Έθεζν. Απφ εθεί έζηεηιε επηζηνιή
ζηνλ Πέξζε βαζηιηά Αξηαμέξμε (γην ηνπ Ξέξμε ηνλ νπνίνλ ν
Θεκηζηνθιήο είρε ληθήζεη ζηε ΢αιακίλα) θαη ηνπ δήηεζε
πξνζηαζία, γηαηί νη Έιιελεο ηνλ θαηαδίσθαλ επεηδή ήηαλ θίινο
ησλ Πεξζψλ. Ο Αξηαμέξμεο ηνπ θέξζεθε κε επγέλεηα θαη ηνπ
παξαρψξεζε ην εηζφδεκα ηξηψλ πφιεσλ.
Ο Θεκηζηνθιήο εγθαηαζηάζεθε ζηε Μαγλεζία, έκαζε ηελ
πεξζηθή γιψζζα θαη ηεξνχζε ηα πεξζηθά έζηκα. Ζ Αζήλα ηνλ
θαηεγφξεζε σο πξνδφηε θαη δήκεπζε ηελ πεξηνπζία ηνπ. Πέζαλε
απφ αζζέλεηα θαη ε ζνξφο ηνπ κεηαθέξζεθε ζηελ Αζήλα θαη
ηάθεθε θξπθά γηαηί νη λφκνη απαγφξεπαλ ηελ ηαθή εθείλνπ πνπ
θαηεγνξήζεθε γηα πξνδνζία.
Απηφ ήηαλ ην ηέινο δπν επηθαλψλ Διιήλσλ πνπ δφμαζαλ ηελ
παηξίδα ηνπο κε ηηο λίθεο ηνπο ζηε ΢αιακίλα θαη ζηηο Πιαηαηέο. Ο
Θεκηζηνθιήο, ηδηαίηεξα κε ηελ εκκνλή ηνπ ζηα «μχιηλα ηείρε»,
θαηέζηεζε ηελ Αζήλα πξψηε λαπηηθή δχλακε ζηε Μεζφγεην.

Παράγραφοσ 139: Σελεςίγραφο τθσ ΢πάρτθσ ςτθν Ακινα

Ο Θνπθπδίδεο εθζέηεη ηελ απαηηήζεηο θαη ηηο αληαπαηηήζεηο
ηφζν ησλ Λαθεδαηκνλίσλ φζν θαη ησλ Αζελαίσλ. ΢ηελ ηειεπηαία
απνζηνιή ηνπο νη εθπξόζσπνη ηεο ΢πάξηεο ππέβαιαλ
ηειεζηγξαθηθά ζηνπο Αζελαίνπο ηξεηο απαηηήζεηο ηνπο: Σελ ιχζε
ηεο πνιηνξθίαο ηεο Πνηίδαηαο, ηελ απφδνζε ηεο ειεπζεξίαο ζηελ
Αίγηλα θαη ηελ αλάθιεζε ηνπ αζελατθνχ Πεξί Μεγαξέσλ

[105]
ςεθίζκαηνο κε ην νπνίν έθιεηλαλ γηα ηνπο Μεγαξείο ηελ αγνξά
θαη ηα ιηκάληα ηεο Αζήλαο. Οη ΢παξηηάηεο πξέζβεηο άθεζαλ λα
ελλνεζεί, φηη αλ απηά δελ γίλνληαλ δεθηά απφ ηνπο Αζελαίνπο, ε
πνιεκηθή ζχξξαμε ήηαλ αλαπφθεπθηε. Καη αλαρψξεζαλ
ιέγνληαο: Ζ εηξήλε κπνξεί λα δηαηεξεζεί κόλν αλ νη Αζελαίνη
απνδώζνπλ ζηνπο Έιιελεο ηελ ειεπζεξία ηνπο.
Ακέζσο κεηά, ζηελ Αζήλα ζπλεθιήζε ε Δθθιεζία ηνπ δήκνπ
γηα λα ιεθζεί νξηζηηθή απφθαζε ησλ πνιηηψλ, αλ πξέπεη ή φρη λα
πξνρσξήζεη Αζελατθή ζπκκαρία ζε πνιεκηθή αλακέηξεζε κε
ηνπο Πεινπνλλήζηνπο. ΢ηελ ζπγθέληξσζε απηνί κίιεζαλ πνιινί
ξήηνξεο θαη αθνχζηεθαλ αληηθξνπφκελεο απφςεηο γηα ην αλ ην
Μεγαξηθφ ςήθηζκα ήηαλ εκπφδην γηα ηε δηαηήξεζε ηεο εηξήλεο.
Σειεπηαίνο αλέβεθε ζηε βήκα ν Πεξηθιήο ηνπ Ξαλζίππνπ.

Παράγραφοι Α140-146: Θ αγόρευςθ του Περικλι – Κιρυξθ του

πολζμου
{΢ην ηέινο ηνπ Α’ Βηβιίνπ, ν ζπγγξαθέαο παξαζέηεη νιόθιεξε
ηελ αγόξεπζε ηνπ Πεξηθιή. Ο Θνπθπδίδεο ζε όιν ην ηζηνξηθό ηνπ
έξγν κεηαθέξεη νκηιίεο πνιιώλ πνιηηηθώλ, ζηξαηησηηθώλ θαη
άιισλ παξαγόλησλ ησλ αληηκαρνκέλσλ κεξώλ. ΢ε ειάρηζηεο από
απηέο ήηαλ παξώλ, αιιά έρεη θάλεη ζνβαξή θαη αμηόπηζηε
πξνζπάζεηα λα ηηο απνδώζεη όζν ην δπλαηόλ πηζηόηεξα,
ζπγθεληξώλνληαο καξηπξίεο θαη αθεγήζεηο απηεθόσλ θαη
απηνπηώλ καξηύξσλ}.
Ο ιφγνο ηνπ Πεξηθιή ήηαλ καθξνζθειήο θαη παξαθάησ ζα
κεηαθέξνπκε ην θπξηφηεξα ζεκεία ηνπ:
Αθημαίξι, ενακξλξτθώ μα διασηπώ σημ άοξχη οξτ είφα
και οπιμ, όσι δηλαδή δεμ οπέοει μα εμδώςξτμε ςσιρ
αοαισήςειρ σψμ Λακεδαιμξμίψμ, γιασί μεσά αοό σιρ
ςτμξμιλίερ οξτ είφαμε με σξτρ αοεςσαλμέμξτρ σξτρ έγιμε
ολέξμ υαμεπό όσι ατσξί, αμσί για διαοπαγμασεύςειρ
εοιθτμξύμ οόλεμξ.

[106]
Αοόδεινη όσι, εμώ έφξμε ςτμυψμήςει μα λύμξτμε σιρ
διαυξπέρ μαρ οαπαοέμοξμσάρ σιρ ςε διαισηςία, ατσξί δεμ
δέφθηκαμ καμ μα ςτζησήςξτμ σημ οπόσαςή μαρ ατσή. Και
είμαι οεοειςμέμξρ όσι αμ σώπα τοξφψπήςξτμε, ατσξί θα
οιςσέχξτμ όσι δεφθήκαμε σξτρ όπξτρ σξτρ αοό υόβξ και
αμέςψρ μεσά, θα οπξβάλξτμ μέερ αοαισήςειρ και όπξτρ με
ςσόφξ σημ σελική τοξσαγή μαρ.
Τώπα αρ δξύμε σι μοξπξύμ μα οαπασάνξτμ ξι
Πελξοξμμήςιξι, οξτ δεμ έφξτμ ξύσε κξιμή διξίκηςη, ξύσε
οόπξτρ, ξύσε ματσική δύμαμη.
Χψπίρ φπήμασα δεμ
μοξπξύμ μα φσίςξτμ ξφτπά
ςσξ έδαυόρ μαρ, ξύσε μα
δημιξτπγήςξτμ και μα
ςτμσηπήςξτμ ςσόλξ για μα
μαρ αοειλήςξτμ.

Ο Πεξηθιήο αγνξεύεη

Αμσίθεσα εμείρ έφξτμε

ιςφτπό ματσικό και
ςημαμσική εμοειπία - οξτ αοξκσήθηκε αοό σξτρ
μηδικξύρ οξλέμξτρ - ςσημ ματσική σέφμη σξτ οξλέμξτ.
Έσςι έφξτμε σημ δτμασόσησα μα οηγαίμξτμε με σα
ολξία μαρ ςσα δικά σξτρ εδάυη και μα κασαςσπέυξτμε σα
ξφτπά και σιρ οόλειρ σξτρ, κάμξμσαρ μεγαλύσεπη ζημιά
αοό ατσή οξτ θα κάμξτμ ατσξί αμ ειςβάλξτμ ςσημ Ασσική.
Η κτπιαπφία ςση θάλαςςα είμαι μεγάλξ ολεξμέκσημα!
Ακόμα και αμ ξι Πελξοξμμήςιξι ςηκώςξτμ φπήμασα αοό
σξτρ θηςατπξύρ σψμ Δελυώμ και σηρ Ολτμοίαρ για μα
ματοηγήςξτμ ολξία, δεμ έφξτμ σξ έμοειπξ οπξςψοικό

[107]
οξτ είμαι αοαπαίσησξ για μα κτβεπμηθεί έμαρ ςσόλξρ,
ακόμα και αμ εοιφειπήςξτμ μα δελεάςξτμ σξτρ νέμξτρ
μαύσερ σξτ δικξύ μαρ ςσόλξτ, οπξςυέπξμσάρ σξτρ
μεγαλύσεπξ μιςθό. Ο δικόρ μαρ ξ ςσόλξρ διξικείσαι αοό
κτβεπμήσερ οξτ είμαι όλξι οξλίσερ Αθημαίξι και ακόμα
έφξτμε ση δτμασόσησα μα εοαμδπώςξτμε σα ολξία μαρ με
έμοειπξ οπξςψοικό αοό σξτρ ςτμμάφξτρ μαρ μηςιώσερ.
Ππέοει μα νέπξτμε όσι ξ οόλεμξρ είμαι ολέξμ
αμαοόυετκσξρ και όςξ οπόθτμα, ςύμσξμα και
αοξυαςιςσικά σξ αοξδεφθξύμε εμείρ, σόςξ λιγόσεπξ
σξλμηπξί και θα είμαι ξι αμσίοαλξί μαρ. Οι οασέπερ μαρ
οξλέμηςαμ σξτρ Πέπςερ με εοιστφία, φψπίρ μα διαθέσξτμ
σξτρ οόπξτρ και σημ ιςφύ οξτ εμείρ διαθέσξμε ςήμεπα.
Άπα λξιοόμ δεμ οπέοει μα υαμξύμε κασώσεπξί σξτρ, αλλά
μα οπξςοαθήςξτμε μα μημ αυήςξτμε ςσξτρ αοξγόμξτρ μαρ
μικπόσεπη κληπξμξμιά αοό ατσή οξτ οήπαμε.
Μεηά απφ απηφλ ηνλ ιφγν ηνπ Πεξηθιή, νη Αζελαίνη πείζηεθαλ
γηα ην αλαπφθεπθην ηνπ πνιέκνπ, απνδέρζεθαλ ηηο απφςεηο ηνπ
θαη απάληεζαλ ζηνπο Λαθεδαηκφληνπο φηη δελ δέρνληαη δηαηαγέο,
αιιά είλαη πξφζπκνη λα ιχζνπλ ηηο δηαθνξέο ηνπο – ζχκθσλα κε
ηηο ζπλζήθεο – πξνζθεχγνληαο ζηελ δηαηηεζία κε βάζε ηελ
ηζνηηκία ησλ δπν πιεπξψλ.
Απηά ινηπφλ ήηαλ ηα πξν ηεο έλαξμεο ηνπ πνιέκνπ γεγνλφηα
θαη νη δηαθνξέο ησλ δπν κεγάισλ ειιεληθψλ παξαηάμεσλ, πνπ
μεθίλεζαλ ακέζσο κεηά ηε δηακάρε ηεο Κνξίλζνπ θαη ηεο
Κέξθπξαο γηα ηελ θπξηαξρία επί ηεο Δπηδάκλνπ.

[108]
Περίλθψθ Βιβλίου Α’: Αρχαιολογία – Μίνωσ - Τρωικόσ πόλεμοσ –
Μεταναςτεφςεισ - Ακμή τησ Κορίνθου - Μηδικοί Πόλεμοι -
Ανταγωνιςμόσ Αθήνασ-Σπάρτησ – Ο Θουκυδίδησ ωσ ιςτορικόσ –
Επίδαμνοσ – Ποτίδαια – Κόρινθοσ και ςφμμαχοι κατηγοροφν την
Αθήνα ςτη Σπάρτη – Η Αθήνα μεγάλη ναυτική δφναμη – Μακρά
Τείχη – Ο Πρϊτοσ Πελοποννθςιακόσ Πόλεμοσ - Κυλώνειο Άγοσ – Τα
άγη του Ταινάρου και τησ Χαλκιοίκου Αθηνάσ – Το τζλοσ του
Παυςανία – Το τζλοσ του Θεμιςτοκλή – Τελεςίγραφο τησ Σπάρτησ
ςτην Αθήνα – Αγόρευςη του Περικλή – Κήρυξη του πολζμου

[109]
Βηβιίν Β’
{Από ην Γεύηεξν Βηβιίν ηνπ ν Θνπθπδίδεο μεθηλά ηελ
εμηζηόξεζε ησλ γεγνλόησλ ηεο επηθήο ζύγθξνπζεο ησλ
Αζελαίσλ θαηά ησλ Πεινπνλλεζίσλ θαη ησλ ζπκκάρσλ ηνπο.
Ο πόιεκνο απηόο πνπ έκειιε λα ζεκαδέςεη – αξλεηηθά - ηελ
πνξεία ηνπ ειιεληθνύ θόζκνπ, μεθίλεζε ηελ άλνημε ηνπ 431 θαη
θξάηεζε 27 νιόθιεξα ρξόληα. ΢ηελ αξρή επηθεληξώζεθε ζηελ
Αηηηθή θαη Βνησηία,
αιιά ζηαδηαθά νη
ζπγθξνύζεηο
επεθηάζεθαλ ζηα
λεζηά ηνπ Αηγαίνπ,
ηελ Ησλία, ηε
Θξάθε, ηε
Μαθεδνλία, ηα
λεζηά ηνπ Ηνλίνπ, ηε
΢ηθειία θαη ηε
Μεγάιε Διιάδα.

Οη δπν κεγάιεο
παξαηάμεηο

Ο πόιεκνο απηόο άθεζε πίζσ ηνπ δεθάδεο ρηιηάδεο λεθξνύο

λένπο, πνιύ πεξηζζόηεξεο γπλαίθεο θαη παηδηά ζηα
ζθιαβνπάδαξα, ιεειαηεκέλεο θαη θαηεζηξακκέλεο πόιεηο θαη
ρσξηά θαη εξεκσκέλε ύπαηζξν. Αθόκα όιεο ζρεδόλ νη ειιεληθέο
πνιηηείεο (αλεμάξηεηα αλ βξίζθνληαλ ζηελ παξάηαμε ησλ
ληθεηώλ ή ησλ εηηεκέλσλ) βξέζεθαλ θαζεκαγκέλεο
νηθνλνκηθά, θνηλσληθά θαη ζηξαηησηηθά θαη θαηά ζπλέπεηα ζην
έιενο ηνπ όπνηνπ εηζβνιέα. Φπζηθό επαθόινπζν ήηαλ ε γξήγνξε
θαη ζρεηηθά εύθνιε θαηάθηεζή ηνπο από ηελ αλεξρόκελε
[110]
Μαθεδνληθή δπλαζηεία ηνπ Φηιίππνπ Β’ θαη ηνπ δηαδόρνπ ηνπ
Μ. Αιεμάλδξνπ. ΢ηε ζπλέρεηα όιε ε ειιεληθή ρεξζόλεζνο θαη νη
πόιεηο ηεο Ηηαιίαο θαη Ησλίαο ππνηάρζεθαλ γηα πνιινύο αηώλεο
ζηελ θξαηαηά Ρσκατθή απηνθξαηνξία}.

Παράγραφοι Β 01-12: Οι Κθβαίοι ειςβάλλουν ςτισ Πλαταιζσ –

Οι ςφμμαχοι των δυο αντιπάλων – ΢υγκζντρωςθ των
Πελοποννθςίων ςτον Λςκμό
Ζ πξψηε ερζξνπξαμία ηνπ πνιέκνπ, πνπ ηζηνξνχκε, έγηλε
Μάξηην ή Απξίιην, δειαδή αξρέο ηεο άλνημεο ηνπ έηνπο 431.
Έλα έλνπιν ηκήκα ηξηαθνζίσλ θαη πιένλ Θεβαίσλ εηζέβαιε ζηηο
Πιαηαηέο, παξαδνζηαθφ ερζξφ ηεο Θήβαο θαη ζχκκαρν ηεο
Αζήλαο θαη επηρείξεζε λα θαηαιάβεη αηθληδηαζηηθά ηελ πφιε. Οη
Πιαηαηείο αληέδξαζαλ, έγηλε ζθιεξή κάρε, θάκπνζνη Θεβαίνη ην
έζθαζαλ θαη πεξίπνπ 180 αηρκαισηίζηεθαλ. Οη Αζελαίνη πνπ
είραλ εηδνπνηεζεί ζπλέιαβαλ φζνπο Βνησηνχο βξίζθνληαλ ζηελ
Αηηηθή. Ακέζσο κεηά έζηεηιαλ θήξπθα ζηηο Πιαηαηέο θαη
παξήγγεηιαλ λα κελ πεηξαρζνχλ νη αηρκάισηνη Θεβαίνη.
΋κσο φηαλ έθηαζε ν Αζελαίνο θήξπθαο ζηηο Πιαηαηέο, φινη νη
αηρκάισηνη είραλ εθηειεζηεί. Ήηαλ κηα απφ ηηο πνιιέο αλφζηεο
θαη απνηξφπαηεο πξάμεηο απηνχ ηνπ πνιέκνπ. Γπζηπρψο αξγφηεξα
ζα αθνινπζήζνπλ πνιιέο αθφκα ηέηνηεο αγξηφηεηεο θαη απφ ηηο
δπν πιεπξέο ησλ εκπνιέκσλ.
Ζ επίζεζε ησλ Θεβαίσλ ζηηο Πιαηαηέο, ε ζθαγή ησλ Θεβαίσλ
αηρκαιψησλ απφ ηνπο Πιαηαηείο θαη ε ζχιιεςε ησλ Βνησηψλ ηεο
Αηηηθήο απφ ηνπο Αζελαίνπο, ήηαλ θαηάθσξε παξαβίαζε ησλ
Σξηαθνληαεηψλ ζπνλδψλ θαη ν πφιεκνο ήηαλ πιένλ επί ζχξαηο. Οη
δπν παξαηάμεηο θηλήζεθαλ αξρηθά κε ηε δηπισκαηία θαη έζηεηιαλ
πξέζβεηο ζε φζεο πφιεηο ππνιφγηδαλ φηη ζα ζπκκαρήζνπλ καδί
ηνπο. Γελ μέραζαλ νχηε ηνλ Μέγα Βαζηιέα ησλ Πεξζψλ θαη
άιιεο βαξβαξηθέο πνιηηείεο. Οη Λαθεδαηκφληνη έδσζαλ νδεγίεο
ζηηο ζπκκαρηθέο πφιεηο ηεο ΢ηθειίαο λα λαππεγήζνπλ

[111]
πεληαθφζηα πινία. Καη νη Αζελαίνη ζέινληαο λα θπθιψζνπλ θαη
λα απνκνλψζνπλ ηελ Πεινπφλλεζν, έθιεηζαλ ζπκκαρία κε ηελ
Κέξθπξα, ηελ Κεθαινληά, ηα Εάθπλζν θαη ηελ Αθαξλαλία.
Οη πεξηζζφηεξεο πφιεηο ήηαλ κε ην κέξνο ησλ ΢παξηηαηψλ, πνπ
δηαθήξπηηαλ φηη ζηφρεπαλ ζηελ απειεπζέξσζε ηεο Διιάδαο.
Απφ ηελ άιιε, ε γεληθή αίζζεζε ήηαλ φηη ε Αζήλα ήζειε λα
επηβιεζεί, λα ππνηάμεη θαη λα εθκεηαιιεπηεί νηθνλνκηθά ηηο
αλεμάξηεηεο πνιηηείεο.
Οη ζύκκαρνη ησλ Λαθεδαηκνλίσλ ήηαλ: Οη πεινπνλλεζηαθέο
πνιηηείεο εθηφο απφ ην Άξγνο θαη ηελ Αραΐα, πνπ ήηαλ νπδέηεξεο.
Δπίζεο νη: Φσθίδα, Λνθξίδα, Βνησηία, Μέγαξα, Ακβξαθία
(Άξηα), Λεπθάδα, Μαθεδνλία, Σάξαο θαη ΢πξαθνχζεο.

Δξείπηα ησλ Πιαηαηώλ

Οη ηξεηο πξψηεο
πξνκήζεπαλ ηε
ζπκκαρία κε ηππηθφ, νη
άιιεο κε πεδηθφ. Σν
πεδηθφ ησλ
Πεινπνλλεζίσλ ήηαλ
ην πην ηζρπξφ ηνπο
φπιν. Αξρηζηξάηεγνο ησλ Πεινπνλλεζίσλ ήηαλ ν βαζηιηάο ηεο
΢πάξηεο Αξρίδακνο.
Οη ζύκκαρνη ησλ Αζελαίσλ: Υίνο, Λέζβνο, Κέξθπξα,
Πιαηαηέο, Αθαξλαλία, Εάθπλζνο, Υαιθηδηθή, Ναχπαθηνο,
Θεζζαιία θαη φια ηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ εθηφο απφ ηε Μήιν θαη
ηε Θήξα. Οη ηξεηο πξψηεο εθνδίαδαλ ηε ζπκκαρία κε πινία, νη
άιιεο κε ρξήκαηα θαη πεδηθφ. Ζ ζπκκαρία απηή δηέζεηε
ηζρπξφηαην λαπηηθφ, αιιά είρε ην κηζφ πεξίπνπ πεδηθφ ησλ
αληηπάισλ ηεο. Ζγέηεο ησλ Αζελαίσλ ήηαλ ν Πεξηθιήο.
Έλα κήλα κεηά ηα γεγνλφηα ζηηο Πιαηαηέο, ζπγθεληξώζεθε
ζηνλ Ηζζκό κεγάινο φγθνο ζηξαηεπκάησλ, πνπ είραλ εηνηκάζεη ε

[112]
΢πάξηε θαη νη ζχκκαρνί ηεο. Πξηλ αξρίζεη ε εηζβνιή ζηελ
Αηηηθή, ν αξρηζηξάηεγνο θαη βαζηιηάο ηεο ΢πάξηεο Αξρίδακνο
ζπγθάιεζε ηνπο εγέηεο ησλ ζπκκαρηθψλ δπλάκεσλ θαη ηνπο
κίιεζε γηα ψξα πνιχ. Πεξίπνπ είπε:
Πξσέ ςσξ οαπελθόμ δεμ είφε ςτγκεμσπψθεί σόςξ μεγάλη
ςσπασιψσική δύμαμη. Αοξυαςίςαμε μα βαδίςξτμε κασά
μιαρ ιςφτπήρ οόληρ. ΋λη η Ελλάδα εύφεσαι ση μίκη μαρ
γιασί μιςεί και υξβάσαι σημ Αθήμα. Αμ και δεμ οιςσεύψ
όσι ξι Αθημαίξι θα εοιφειπήςξτμ μα δώςξτμ μάφη εκ σξτ
ςτςσάδημ, δεμ οπέοει μα νεφμάμε όσι ατσόρ οξτ ειςβάλει
ςε νέμη γη οπέοει μα είμαι οξλύ οπξςεκσικόρ. Οι
άμθπψοξι οξτ βλέοξτμ σξ ςοίσι και σημ οεπιξτςία σξτρ
μα κασαςσπέυξμσαι,
αγαμακσξύμ και
γίμξμσαι εοιθεσικξί
και εοικίμδτμξι.

Ο Αξρίδακνο

΋μψρ όλα θα οάμε

καλά αμ σηπξύμε οειθαπφία και τοακξύμε σιρ διασαγέρ
σψμ αμψσέπψμ μαρ…
Πξηλ ην απνθαζηζηηθφ βήκα ζην έδαθνο ηεο Αηηηθήο, ν
Αξρίδακνο έζηεηιε ζηελ Αζήλα έλα ΢παξηηάηε θήξπθα νλφκαηη
Μειήζηππν κε ζθνπφ λα αληρλεχζεη ηηο πξνζέζεηο ησλ Αζελαίσλ.
΋κσο απηνί, γλσξίδνληαο φηη ζηνλ Ηζζκφ είρε ζπγθεληξσζεί ήδε
ν ζηξαηφο ησλ Πεινπνλλεζίσλ, δελ δέρζεθαλ λα ηνλ αθνχζνπλ
θαη ηνλ δηέηαμαλ λα εγθαηαιείςεη ακέζσο ην έδαθφο ηνπο. Ο
Μειήζηπνο πξηλ αλαρσξήζεη είπε ζηνπο Αζελαίνπο: Ζ ζεκεξηλή
κέξα είλαη ε αξρή κεγάισλ θαθώλ γηα ηνπο Έιιελεο.
{Ζ ηζηνξία ζα απνδείμεη όηη ηα ιόγηα απηά ηνπ ΢παξηηάηε θήξπθα
δελ απείραλ από ηελ πξαγκαηηθόηεηα}.

[113]
Παράγραφοι Β13-17: Ο Περικλισ για τθν πολιτικι τθσ Ακινασ
΢ηε ζπλέρεηα ν Θνπθπδίδεο εμηζηνξεί ηηο αληηδξάζεηο ησλ
Αζελαίσλ ζηα ηειεπηαία γεγνλφηα θαη ηηο εηνηκαζίεο γηα ηελ
αλακελφκελε εηζβνιή ησλ Πεινπνλλεζίσλ. Λφγσ ηεο γλσζηήο
θηιίαο ηνπ Πεξηθιή κε ηνλ Αξρίδακν, ν Αζελαίνο ζηξαηεγφο
ππνπηεχηεθε φηη ν βαζηιηάο ηεο ΢πάξηεο, δελ ζα πεηξάμεη ηελ
αγξνηηθή ηνπ πεξηνπζία, πνπ βξηζθφηαλ ζηελ χπαηζξν ηεο
Αηηηθήο. Δλψπηνλ ινηπφλ ηεο Δθθιεζίαο ηνπ δήκνπ κίιεζε ν
Πεξηθιήο θαη γηα λα απνθχγεη ηπρφλ ππνςία ελαληίνλ ηνπ,
δήισζε φηη αθήλεη φιε ηελ αγξνηηθή ηνπ πεξηνπζία ζηελ Αζήλα.
Καηφπηλ, αλέιπζε ζηνπο Αζελαίνπο ηελ θαηάζηαζε θαη ηνπο
θάιεζε λα κεηαθέξνπλ ηελ θηλεηή ηνπο πεξηνπζία κέζα ζηα
Μαθξά Σείρε θαη λα εηνηκαζηνχλ γηα άκπλα. Θα έπξεπε λα
απνθεπρζεί κηα κάρε κε ερζξφ ηζρπξφηεξν ζε αλνηθηφ πεδίν. ΢ηε
ζπλέρεηα ν Πεξηθιήο αλέιπζε φιε ηελ ζηξαηησηηθή θαη λαπηηθή
δνκή ηεο Αζήλαο, θαζψο θαη ηα άθζνλα νηθνλνκηθά κέζα πνπ
δηέζεηε ε πφιε, γηα λα αληεπεμέιζεη ζηνλ πφιεκν. Αλαθνίλσζε
αθφκα φηη εθαηφ πινία ηεο Αζήλαο θαη ησλ ζπκκάρσλ ήηαλ
έηνηκα λα πξαγκαηνπνηήζνπλ επηδξνκέο ζηελ Πεινπφλλεζν.
Μεηά απφ απηά, νη Αζελαίνη άξρηζαλ λα κεηαθέξνπλ ζηελ
πφιε ηηο γπλαίθεο, ηα παηδηά θαη ηελ θηλεηή ηνπο πεξηνπζία. Σα
δψα ηα έζηεηιαλ ζηελ Δχβνηα θαη ηα λεζηά. ΋ια απηά, φπσο είλαη
θπζηθφ, πξνθάιεζαλ δπζαξέζθεηα ζηνπο αγξφηεο πνπ δνχζαλ
ζηελ χπαηζξν θαη ζηα ρσξηά ηεο Αηηηθήο, γηαηί έπξεπε λα
εγθαηαιείςνπλ ηηο εζηίεο, ηα ρσξάθηα θαη ηα ηεξά ηνπο θαη λα
εγθαηαζηαζνχλ πξφρεηξα ζηελ πφιε. Οη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο
είραλ γελλεζεί ζε ρσξηφ θαη αζθπθηηνχζαλ κέζα ζηα θιεηζηά
φξηα ησλ ηεηρψλ ηεο Αζήλαο. ΋ηαλ ζπγθεληξψζεθε φινο ν
πιεζπζκφο ηεο ππαίζξνπ ηεο Αηηηθήο, θάλεθε φηη δελ ρσξνχζαλ
κέζα ζηελ πνιηηεία. Δθηφο απηψλ πνπ είραλ ζπγγελείο ή θίινπο
γηα λα κείλνπλ, νη άιινη ζηεγάζηεθαλ πξφρεηξα ζε αιάλεο, ζε
άρηηζηα κέξε, ζηνλ Πεηξαηά θαη αλάκεζα ζηα Μαθξά Σείρε.
[114]
Παράγραφοι Β18-33: ΢υγκζντρωςθ του πλθκυςμοφ τθσ
υπαίκρου ςτθν πόλθ τθσ Ακινασ – Οι Πελοποννιςιοι
ειςβάλλουν ςτθν Αττικι – Οι Ακθναίοι εκτοπίηουν τουσ
Αιγινιτεσ – Ειςβολι των Ακθναίων ςτα Μζγαρα
Σν θαινθαίξη ηνπ 431, νγδφληα πεξίπνπ εκέξεο απφ ηα
ζπκβάληα ζηηο Πιαηαηέο, ν Αξρίδακνο ηέζεθε επηθεθαιήο ηεο
ηεξάζηηαο πεινπνλλεζηαθήο ζηξαηηάο (60.000 –100.000 αλδξψλ),
εηζέβαιε ζηελ Αηηηθή, βάδηζε πξνο ηελ Διεπζίλα θαη
ζηξαηνπέδεπζε ζηηο Αραξλέο, εθηά ρηιηφκεηξα κφιηο, απφ ηελ
πφιε ηεο Αζήλαο. Οη θιεηζκέλνη ζηα Μαθξά Σείρε Αζελαίνη θαη
νη θάηνηθνη ηεο ππαίζξνπ παξαθνινπζνχζαλ κε αγσλία ηελ
εξήκσζε θαη ηελ θαηαζηξνθή ησλ ρσξηψλ θαη ησλ θαιιηεξγεηψλ
θαη ηελ αξπαγή ησλ δψσλ. Ζ πφιε εθνδηαδφηαλ κε ηα αλαγθαία
ηξφθηκα θαη άιια πξντφληα απφ ην ιηκάλη ηνπ Πεηξαηά.
Σν ζρέδην ηνπ Αξρίδακνπ ήηαλ λα πξνθιεζνχλ νη Αζελαίνη λα
βγνπλ απφ ηα ηείρε θαη λα δψζνπλ ηε κάρε ζε αλνηρηφ πεδίν ηεο
Αηηηθήο. Ήμεξε φηη αλ θαη νη αληίπαινί ηνπ είραλ πξνεηνηκαζηεί
γηα πφιεκν, νη πνιίηεο, αιιά θπξίσο νη αγξφηεο δελ άληεραλ λα
βιέπνπλ ηελ θαηαζηξνθή ησλ πεξηνπζηψλ ηνπο θαη ηε ιεειαζία
ηεο ζνδεηάο ηνπο. Πξάγκαηη ζηελ πφιε ηεο Αζήλαο επηθξαηνχζε
αγαλάθηεζε θαη ν ιαφο θάθηδε ηνλ Πεξηθιή, πνπ αλ θαη
ζηξαηεγφο, απέθεπγε ηελ εθ ηνπ ζχλεγγπο κάρε.
Οη Πεινπνλλήζηνη, ελζαξξπκέλνη απφ ηελ πνιηηηθή απνθπγήο
άκεζεο ζχγθξνπζεο ησλ Αζελαίσλ, άξρηζαλ λα εξεκψλνπλ φζα
ρσξηά βξίζθνληαλ κεηαμχ Πάξλεζαο θαη Πεληέιεο. Οη Αζελαίνη
ζε αληίπνηλα έζηεηιαλ εθαηφ πινία κε ρίιηνπο νπιίηεο θαη
ηεηξαθφζηνπο ηνμφηεο, νη νπνίνη πξαγκαηνπνηνχζαλ επηδξνκέο
ζηα παξάιηα ηεο Πεινπνλλήζνπ. Οη Αζελαίνη, πνπ έπλεαλ κέλεα
θαηά ησλ Αηγηλεηψλ, ηνπο νπνίνπο θαηεγνξνχζαλ φηη
ππνδαχιηζαλ ηνλ πφιεκν, επηηέζεθαλ αηθληδηαζηηθά ζηελ
Αίγηλα, εθδίσμαλ ηνπο θαηνίθνπο ηεο θαη εγθαηέζηεζαλ δηθνχο

[115]
ηνπο θιεξνχρνπο. Οη Λαθεδαηκφληνη παξαρψξεζαλ ζηνπο
εθδησρζέληεο Αηγηλήηεο κηα παξαζαιάζζηα πεξηνρή κεηαμχ
Αξγνιίδαο θαη Λαθσλίαο γηα λα εγθαηαζηαζνχλε.
΋ηαλ ηέιεησλε ην θαινθαίξη ηνπ 431, νη Πεινπνλλήζηνη
απνζχξζεθαλ απφ ηελ Αηηηθή, γηα λα κελ ηνπο βξεη ν ρεηκψλαο
καθξηά απφ ηηο εζηίεο ηνπο. Σν θζηλφπσξν, νη Αζελαίνη βγήθαλ
απφ ηα ηείρε θαη κε κεγάιε έλνπιε δχλακε δέθα ρηιηάδσλ
αλδξψλ ππφ ηνλ Πεξηθιή πξαγκαηνπνίεζαλ εηζβνιή ζηα Μέγαξα
θαη ιεειάηεζαλ θαη εξήκσζαλ φιε ηελ πεξηνρή,
Παράγραφοι Β34-46: Ο Επιτάφιοσ του Περικλι
Σν ρεηκψλα ηνπ δεπηέξνπ έηνπο ηνπ πνιέκνπ
πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ Αζήλα ε
ηαθή ησλ πξψησλ λεθξψλ ηεο.

Αξγπξόο ζηαηήξαο Αίγηλαο

΢ηελ θεδεία, πνπ έγηλε ζην Γεκόζην

΢ήκα, έμσ απφ ηνλ Κεξακεηθφ,
ζπγθεληξψζεθαλ νη Αζελαίνη θαη ν
Πεξηθιήο εθθψλεζε έλα κλεκεηψδε
ιφγν, πνπ ζπγθίλεζε ηνπο πάληεο.
Δίλαη ν πεξίθεκνο Πεξηθιένπο
Δπηηάθηνο πνπ ηνλ θαηαγξάθεη νιφθιεξν ν Θνπθπδίδεο ζηελ
Ηζηνξία ηνπ. Πνιινί ηζρπξίζηεθαλ (κεηαμχ απηψλ θαη ν
Πιάησλαο ζηνλ Μελέμελν), ρσξίο θπζηθά θακηά απφδεημε, φηη ν
ιφγνο απηφο γξάθηεθε απφ ηελ Αζπαζία, αιιά δελ είλαη απίζαλν
ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ (φπσο ην μέξνπκε) λα είλαη
δεκηνχξγεκα ηνπ ίδηνπ ηνπ Θνπθπδίδε. Γηαηί γξάθηεθε απφ
απηφλ αξθεηά ρξφληα αξγφηεξα θαη είλαη ακθίβνιν φηη είρε
θαηαθέξεη λα ζπγθξαηήζεη ζην κπαιφ ηνπ νιφθιεξν απηφλ ηνλ
καθξνζθειή αιιά θαη ηζηνξηθφ ιφγν. ΢ηελ νκηιία απηή
εθθσλήζεθε θαη ην πεξίθεκν Αλδξώλ επηθαλώλ πάζα γε ηάθνο.

[116]
 …Τξ οξλίσετμα οξτ έφξτμε ςε σίοξσα δεμ αμσιγπάυει
σα νέμα οξλισεύμασα. Αμσίθεσα, είμαςσε οξλύ οεπιςςόσεπξ
εμείρ, οαπάδειγμα για σξτρ άλλξτρ, οαπά μιμησέρ σξτρ. Τξ
οξλίσετμά μαρ λέγεσαι Δημξκπασία, δηλαδή σημ ενξτςία
δεμ σημ αςκξύμ λίγξι, αλλά όλξρ ξ λαόρ. ΋λξι ξι οξλίσερ
είμαι ίςξι μοπξςσά ςσξ μόμξ για σιρ διαυξπέρ σξτρ. Για σα
δημόςια ανιώμασα οπξσιμώμσαι εκείμξι οξτ είμαι ικαμξί
και σξ ανίζξτμ και όφι εκείμξι οξτ αμήκξτμ ςε κάοξια
σάνη. Καμείρ, αμ σύφει και δεμ έφει κξιμψμική θέςη ή αμ
είμαι υσψφόρ, δεμ εμοξδίζεσαι μα τοηπεσήςει σημ
οξλισεία, αμ έφει κάσι άνιξ μα οπξςυέπει.

Αλδξώλ επηθαλώλ…

Σσημ δημόςια ζψή

μαρ είμαςσε ελεύθεπξι,
αλλά και ςσιρ
καθημεπιμέρ μαρ ςφέςειρ
δεμ τοξβλέοξμε ξ έμαρ
σξμ άλλξ, δεμ θτμώμξτμε
με σξμ γείσξμά μαρ αμ διαςκεδάζει και δεμ σξτ δίμξτμε
όχη οειπαγμέμξτ οξτ, αμ ίςψρ δεμ σξμ βλάυσει, όμψρ σξμ
ςσεμξφψπεί. Αμ ψςσόςξ, η ατςσηπόσησα λείοει αοό σημ
καθημεπιμή μαρ ζψή, ςσα δημόςια οπάγμασα, αοό
εςψσεπικό ςεβαςμό, δεμ οαπαμξμξύμε. Σεβόμαςσε σξτρ
άπφξμσερ, οειθαπφξύμε ςσξτρ μόμξτρ και μάλιςσα, ςε
εκείμξτρ σξτρ μόμξτρ έφξτμ γίμει για μα οπξςσασεύξτμ
σξτρ αδτμάσξτρ και εοίςηρ ςε μόμξτρ, οξτ αμ και άγπαυξι,
είμαι μσπξοή μα σξτρ οαπαβαίμει καμείρ…
… Και ςσα οξλεμικά οπάγμασα διαυέπξτμε αοό σξτρ
εφθπξύρ μαρ. Η οόλη μαρ είμαι υιλόνεμη για όλξτρ σξτρ

[117]
αμθπώοξτρ και δεμ τοάπφει ςε μαρ μόμξρ νεμηλαςίαρ οξτ
μα εμοξδίζει σξμ νέμξ μα μάθει ή μα δει κάσι οξτ θα
μοξπξύςε, αμ δεμ ήσαμ κπτυό, μα ψυελήςει σξμ εφθπό μαρ
οξτ θα σξ έβλεοε.
Και σξύσξ, εοειδή οιςσεύξτμε οεπιςςόσεπξ ςσημ ανία
μαρ, οαπά ςε μτςσικέρ εσξιμαςίερ και ςσπασηγήμασα. Και
ςσημ αμασπξυή, εμώ ξι εφθπξί μαρ αο’ σα μικπά σξτρ
φπόμια τοξβάλλξμσαι ςσημ οιξ ςκληπή εκγύμμαςη, εμείρ
έφξμε ετφάπιςση ζψή, φψπίρ γι’ ατσό σξ λόγξ μα τςσεπξύμε
ςσξ μα αμσιμεσψοίζξτμε σξτρ ίδιξτρ κιμδύμξτρ…
…Οι μεκπξί μαρ ςσάθηκαμ αμσάνιξι σηρ οξλισείαρ οξτ
σξτρ αμέθπεχε. ΋ςξι ζξύμε, ετφόμαςσε μα έφξμε καλύσεπη
μξίπα, φψπίρ όμψρ σξ υπόμημά μαρ και είμαι λιγόσεπξ
σξλμηπό, όσαμ αμσιμεσψοίζξμε σξμ εφθπό. Δεμ οπέοει μα
οεπιξπιζόμαςσε ςε λόγια μόμξ, για σημ κξιμή ψυέλεια, για
σημ ξοξία, φψπίρ μα ςαρ οει καμείρ σίοξσα οξτ δεμ σξ
νέπεσε, θα μοξπξύςε μα μιλήςει οξλύ, εναίπξμσαρ οόςξ
μεγάλξ είμαι σξ μα αμσιςσέκεςαι ςσξμ εφθπό.
Ππέοει μα βλέοεσε σξ μεγαλείξ σηρ οξλισείαρ ςσιρ
καθημεπιμέρ σηρ εκδηλώςειρ και μα ςτλλξγίζεςσε οψρ σηρ
σξ έδψςαμ άμδπερ γεμμαίξι οξτ είφαμ σξ αίςθημα σξτ
καθήκξμσξρ και μεγάλη υιλξσιμία ςε κάθε έπγξ οξτ
αμαλάμβαμαμ.
Αμ καμιά υξπά ξι μεκπξί μαρ αστφξύςαμ ςε κάοξιξ
εγφείπημα, δεμ ςσεπξύςαμ σημ οασπίδα αοό σημ αμδπεία
σξτρ, γιασί θεψπξύςαμ οψρ η ψπαιόσεπη οπξςυξπά ήσαμ
μα θτςιαςσξύμ γι’ ατσήμ. ΋λξι μαζί, σηρ οπόςυεπαμ ση
ζψή σξτρ κι ξ καθέμαρ σξτρ λάμβαμε αθάμασξ έοαιμξ και
δξναςμέμξ σάυξ, όφι σόςξ ατσόμ οξτ κείσεσαι, όςξ για ση
μμήμη εκείμψμ οξτ θα θέλξτμ μα σξτρ δξνάςξτμ, γιασί ξ

[118]
σάυξρ σψμ μεγάλψμ είμαι η οάςα γη και δεμ υαμεπώμεσαι
αοό σημ εοιγπαυή μιαρ ςσήληρ ςση μησπική σξτρ φώπα.
Και ςσα οιξ μακπιμά μέπη, η μμήμη σξτρ, άγπαυη,
μέμει ζψηπόσεπη μέςα ςσιρ χτφέρ, οεπιςςόσεπξ για σημ
αμδπεία σξτρ, οαπά για σξ έπγξ οξτ έκαμαμ. Έφξμσαρ
ατσξύρ για οαπάδειγμα και νέπξμσαρ οψρ ετστφία θα οει
ελετθεπία και ελετθεπία ςημαίμει αμδπεία, δεμ οπέοει μα
δειλιάζεσε ςσξτρ κιμδύμξτρ σξτ οξλέμξτ. Και είμαι
αλήθεια οψρ όςξι δτςστφξύμ και δεμ έφξτμ ελοίδα μιαρ
καλύσεπηρ μξίπαρ θτςιάζξτμ οιξ εύκξλα ση ζψή σξτρ. Τημ
θτςιάζξτμ εκείμξι οξτ, αμ θελήςξτμ μα σημ ςώςξτμ
αοξυεύγξμσαρ σξ μξιπαίξ, κιμδτμεύξτμ μα οάθξτμ σξμ
μεγαλύσεπξ ενετσελιςμό αμ μικηθξύμ. Για σξτρ αμδπείξτρ ξ
ενετσελιςμόρ σηρ δειλίαρ είμαι φειπόσεπξρ αοό σξμ γεμμαίξ
κι αμαοάμσεφξ θάμασξ…
(Μετάφραςθ: Άγγελοσ Βλάχοσ)

{Ο Δπηηάθηνο ηνπ Πεξηθιή, ζεσξείηαη από ηα θιαζζηθά

θείκελα ηεο αξραίαο ειιεληθήο γξακκαηείαο θαη δηδάζθεηαη
αθόκα θαη ζήκεξα ζηα ζρνιεία θαη ηα παλεπηζηήκηα όινπ ηνπ
θόζκνπ}.

Παράγραφοι Β47-55: Νζα ειςβολι των Πελοποννθςίων ςτθν

Αττικι – Ο λοιμόσ
Παξαθάησ ν Θνπθπδίδεο αλαθέξεηαη ζηελ δεχηεξε εηζβνιή
ησλ Λαθεδαηκνλίσλ θαη ησλ ζπκκάρσλ ηνπο ζηελ Αηηηθή θαη ηελ
ηξνκεξή επηδεκία ινηκνχ πνπ απνδεθάηηζε ηνπο Αζελαίνπο.
Μφιηο ζπκπιεξψζεθε ρξφλνο απφ ηελ έλαξμε ηνπ πνιέκνπ,
ζηελ αξρή ηνπ θαινθαηξηνχ ηνπ 430, νη Πεινπνλλήζηνη, κε εγέηε
θαη πάιη ηνλ βαζηιηά ηεο ΢πάξηεο Αξρίδακν, εηζέβαιαλ γηα
δεύηεξε θνξά ζηελ Αηηηθή. Οη ελέξγεηέο ηνπο ήηαλ νη ίδηεο κε
ηελ πξψηε εηζβνιή. ΢ηξαηνπέδεπζαλ ζε έλα ζεκείν ηεο Αηηηθήο

[119]
θαη άξρηζαλ λα θαηαζηξέθνπλ φηη είρε απνκείλεη απείξαρην απφ
ηελ εηζβνιή ηνπ πξνεγνχκελνπ ρξφλνπ. Δξήκσζαλ ηελ χπαηζξν
θαη έθηαζαλ σο ηα νξπρεία αξγχξνπ ηνπ Λαπξίνπ, πνιχηηκε πεγή
πινχηνπ γηα ηελ Αζήλα. Οη αγξφηεο, πνπ είραλ εγθαηαιείςεη ηα
ρσξάθηα θαη ηηο πεξηνπζίεο ηνπο θαη έβιεπαλ αλίθαλνη λα
αληηδξάζνπλ ηε ζνδηά ηνπο λα θαηαζηξέθεηαη γηα δεχηεξε ρξνληά
θαη ηα ζπίηηα ηνπο λα θαίγνληαη κπξνο ζηα κάηηα ηνπο,
ζεσξνχζαλ ππεχζπλν ηνλ Πεξηθιή. Ζ θηινπφιεκε κεξίδα ηεο
Αζήλαο, κε εγέηε ηνλ δεκαγσγφ Κιέσλα επέκελε λα βγεη ν
αζελατθφο ζηξαηφο θαη λα αληηκεησπίζεη ηνπο Λαθεδαηκφληνπο.
Οη ζαηηξηθνί πνηεηέο κε πξψην ηνλ Έξκηππν ινηδνξνχζαλ θαη
εηξσλεχνληαλ ηνλ Πεξηθιή σο δεηιφ, άλαλδξν θαη ξίςαζπη.

Ο λοιμός ηης Αθήνας

΋κσο απηφο ήηαλ

ακεηάπεηζηνο, ήμεξε φηη δελ
κπνξνχζε ν αζελατθφο
ζηξαηφο λα ηα βγάιεη πέξα
κε ηηο πνιχ ηζρπξφηεξεο
Πεινπνλλεζηαθέο δπλάκεηο,
πνπ απηφ άιισζηε επηδίσθαλ. Έζηεηιε θη απηή ηε θνξά εθαηφ
αζελατθά πινία κε ζηξαηφ ζηα παξάιηα ηεο Πεινπνλλήζνπ θαη
ιεειάηεζε κεξηθέο ζπκκαρηθέο κε ηε ΢πάξηε πφιεηο.
Αιιά κηα λέα ζπκθνξά ήξζε ηψξα λα πιήμεη ηελ Αζήλα. Ήηαλ
κηα ζαλαηεθφξα επηδεκία ινηκνύ. Λέγεηαη φηη ηελ αζζέλεηα ηελ
κεηέθεξε έλα θαξάβη κε ζηηάξη, πνπ ήξζε απφ ηελ Αίγππην ή ηελ
Αηζηνπία ή θάπνην αθξηθαληθφ ιηκάλη. Ζ αζζέλεηα απηή είρε
παξνπζηαζηεί θαη πάιη ζε άιια κέξε ηεο Διιάδαο, φπσο ηε
Λήκλν, αιιά πνπζελά δελ είρε πάξεη ηέηνηα έθηαζε θαη δελ ήηαλ
ηφζν ζαλαηεθφξνο.
Ο ζπγρξσηηζκφο ηφζσλ δεθάδσλ ρηιηάδσλ αλζξψπσλ (αζηψλ
θαη αγξνηψλ) ζηα ζηελά φξηα ηεο πφιεο βνήζεζε ζηελ γξήγνξε

[120]
εμάπισζε ηεο λφζνπ. Οιφθιεξεο νηθνγέλεηεο είραλ εγθαηαζηαζεί
θαη θνηκφληαλ φπνπ έβξηζθαλ, αθφδεπαλ φπνπ ηνπο βφιεπε θαη
άθελαλ ηα ζθνππίδηα ηνπο ζην δξφκν, ζην έιενο ησλ ηξσθηηθψλ
ησλ θνπλνππηψλ, θαη ησλ άιισλ εληφκσλ θαη παξαζίησλ. Ο
ινηκφο απηφο (ππάξρεη θαη ε άπνςε φηη δελ ήηαλ ινηκφο, αιιά
ηπθνεηδήο ππξεηφο) απνδεθάηηζε ζηελ θπξηνιεμία ηνλ αζελατθφ
ιαφ. Πεξίπνπ ην έλα ηξίην ηνπ πιεζπζκνχ ηεο πφιεο έραζε ηε
δσή ηνπ, νη δξφκνη ηεο πφιεο ήηαλ γεκάηνη πηψκαηα θαη νη αξρέο
άξρηζαλ λα ζάβνπλ ηνπο λεθξνχο ζε νκαδηθνχο ηάθνπο, ρσξίο
θακηά ηεξνηειεζηία. Ο Θνπθπδίδεο, πνπ φπσο καο ιέεη
αξξψζηεζε θαη ν ίδηνο, πεξηέγξαςε παξαζηαηηθά ηελ αξξψζηηα,
πνπ εθδεισλφηαλ κε δπλαηφ ππξεηφ, βήρα, πφλνπο ζην ζηήζνο,
αθφξεζηε δίςα θαη θιχθηαηλεο ζε φιν ην ζψκα. Οη πην πνιινί
αζζελείο πέζαηλαλ, φζνη «ηπρεξνί» ζψζεθαλ έκεηλαλ παξάιπηνη,
ή ηπθιψζεθαλ ή έπαζαλ ακλεζία. Ο Θνπθπδίδεο ιέεη πνιιά
αθφκα γηα ηα ζπκπηψκαηα θαη ηηο επηπηψζεηο ηεο αζζέλεηαο, απφ
ηελ πξνζβνιή σο ην ηέινο ηνπ αζζελή. Δίλαη ηφζν παξαζηαηηθφο,
πνπ νη ιεπηνκέξεηεο θαη κφλν πνπ πεξηγξάθεη πξνμελνχλ θξίθε
θαη δελ είλαη απαξαίηεην λα επεθηαζνχκε ζ’ απηέο.
Πάλησο φζνη είραλ αξξσζηήζεη θαη είραλ ζσζεί δελ
πξνζβάιινληαλ δεχηεξε θνξά απφ απηή ηε θαηαξακέλε
αξξψζηηα. Δθείλνη πνπ πιήγεθαλ πεξηζζφηεξνη ήηαλ νη άλζξσπνη
ηεο ππαίζξνπ, πνπ δνχζαλ ζε πληγεξέο θαιχβεο ζηεκέλεο
πξφρεηξα ζηνπο δξφκνπο ή δίπια ζηα ηείρε.
Αθφκα θαη ν θεκηζκέλνο γηαηξφο Ηππνθξάηεο απφ ηελ Κσ,
ήξζε λα βνεζήζεη ζηε δχζθνιε απηή θαηάζηαζε. Έδσζε εληνιή
λα αλάβνπλ θσηηέο, γηα λα απνιπκαίλνληαη νη κνιπζκέλνη ρψξνη
θαη απέδσζε ηα αίηηα ηεο αξξψζηηαο ζε θπζηθνχο λφκνπο θαη ζην
ζπλσζηηζκφ ρηιηάδσλ αλζξψπσλ κέζα ζηα Μαθξά Σείρε θαη φρη
ζηελ ηηκσξία απφ ηνπο ζενχο, φπσο θήξπζζε ν Γηνπείζεο.
Ζ πφιε βπζίζηεθε ζηελ αλαξρία, ηα ζπίηηα ιεζηεχνληαλ απφ
πεηλαζκέλνπο θαη απειπηζκέλνπο αλζξψπνπο, νη άηαθνη λεθξνί
ζθπιεχνληαλ, ε Δθθιεζία ηνπ δήκνπ θαη ηα δηθαζηήξηα δελ
[121]
ιεηηνπξγνχζαλ, ηα γπκλαζηήξηα θαη ηα σδεία έθιεηζαλ θαη ε
αγνξά εξεκψζεθε.
{Σελ δεθαεηία ηνπ 1990, θαηά ηηο εξγαζίεο θαηαζθεπήο ηνπ
Μεηξό ηεο Αζήλαο, αλαθαιύθζεθε ζηνλ Κεξακεηθό ν ιεγόκελνο
«ηάθνο ηνπ ινηκνύ», πνπ πεξηείρε νζηά πεξίπνπ 150 αλζξώπσλ,
πνπ είραλ εληαθηαζζεί νκαδηθά. Μεηαμύ απηώλ ήηαλ έλα θαιά
δηαηεξεκέλν θξαλίν κε άζηθηε ηελ νδνληνζηνηρία ηνπ, ελόο
θνξηηζηνύ 11 εηώλ, ζύκαηνο ηεο θνβεξήο εθείλεο επηδεκίαο. Μηα
νκάδα επηζηεκόλσλ θαηάθεξε λα αλαπιάζεη ην πξόζσπό ηεο
κηθξήο θνπέιαο κε όια ηεο ηα ραξαθηεξηζηηθά, αθόκα θαη ηα
καιιηά ηεο θαη ηελ παξνπζίαζε ηνλ Απξίιην ηνπ 2010 ζην λέν
Μνπζείν ηεο Αθξόπνιεο.

Ζ Μύξηηο

Οη επηζηήκνλεο νλόκαζαλ ην
θνξηηζάθη απηό Μύξηηο. Ζ
Μύξηηο πξέπεη λα γελλήζεθε
γύξσ ζην 440 θαη πέζαλε ην 429,
έηνο ζαλάηνπ θαη ηνπ Πεξηθιή
θαη «αλαζηήζεθε» κεηά από
ζρεδόλ 25 αηώλεο}.

Παράγραφοι Β56-60: Επιδρομι Ακθναίων ςτθν Πελοπόννθςο

Ο ινηκφο επεξέαζε ηελ πνξεία ηνπ πνιέκνπ θαη ζπλέρηζε λα
έρεη επηπηψζεηο θαη ζε απηέο ηηο πνιεκηθέο ζπγθξνχζεηο. Δλψ νη
Πεινπνλλήζηνη ήηαλ αθφκα ζηελ Αηηηθή, ν Πεξηθιήο εηνίκαζε
εθαηφ πινία ηα νπνία είραλ δηαζθεπαζηεί ζε κεηαγσγηθά γηα
κεηαθνξά αιφγσλ (ηππαγσγά). ΢ηα πινία επηβηβάζηεθαλ ηέζζεξηο
ρηιηάδεο νπιίηεο θαη ηξηαθφζηνη ηππείο. ΢ε απηά πξνζηέζεθαλ
αθφκα πελήληα πινία, πνπ είραλ επαλδξψζεη θαη ζηείιεη ε Υίνο
θαη ε Λέζβνο.

[122]
 Ο ζηφινο πξαγκαηνπνίεζε αξθεηέο επηδξνκέο ζε παξάιηεο
πόιεηο ηεο Πεινπνλλήζνπ ζηηο πεξηνρέο ηεο Δπηδαχξνπ, ηεο
Δξκηνλίδαο, ηεο Σξνηδελίαο θαη ηεο Λαθσλίαο. Ο ζηξαηφο
πξνμέλεζε θαηαζηξνθέο ζε πφιεηο θαη θηήκαηα ησλ πεξηνρψλ
απηψλ θαη ν ζηφινο επέζηξεςε, φηαλ νη Λαθεδαηκφληνη είραλ πηα
εγθαηαιείςεη ηελ Αηηηθή. Ζ πηζαλφηεξε αηηία ηεο αλαρψξεζεο
ηνπ πεινπνλλεζηαθνχ ζηξαηεχκαηνο ήηαλ ν θφβνο ηεο επηδεκίαο.
Οη Πεινπνλλήζηνη εγέηεο είραλ πιεξνθνξεζεί απφ απηφκνινπο
Αζελαίνπο γηα ηελ εμάπισζε ηεο ηξνκεξήο λφζνπ θαη είραλ δεη
ηηο πνιιέο ππξέο, πνπ άλαβαλ ζηελ Αζήλα γηα λα θάςνπλ ηνπο
λεθξνχο. Γελ ζέιεζαλ λα δηαθηλδπλεχζνπλ ηελ κεηάδνζε ηεο
λφζνπ ζηνπο νπιίηεο ηνπο
θαη πξνηίκεζαλ ηελ
εζπεπζκέλε αλαρψξεζή ηνπο
γηα ηελ Πεινπφλλεζν.

Ιππαγσγό ζθάθνο

΋ιν απηφ ην δηάζηεκα, νη

Αζελαίνη ζπλέρηδαλ ηελ
πνιηνξθία ηεο Πνηίδαηαο, ε
νπνία εμαθνινπζνχζε λα
αλζίζηαηαη. Απφ ηελ Αζήλα
αλαρψξεζε έλα ζψκα πεξίπνπ ηεζζάξσλ ρηιηάδσλ αλδξψλ, γηα λα
βνεζήζεη ζηελ πνιηνξθία, αιιά καδί ηνπο έθεξαλ θαη ηελ λφζν,
ηελ νπνία κεηέδσζαλ θαη ζηνπο πνιηνξθεηέο. Απφ ηνπο 4.000
άλδξεο, έραζαλ ηε δσή ηνπο απφ ηνλ ινηκφ πεξηζζφηεξνη απφ
ρίιηνη. Πάλησο ε πνιηνξθία ηεο Πνηίδαηαο ζπλερίζηεθε.
Μέζα ζηελ πφιε ηεο Αζήλαο ε αηκφζθαηξα ήηαλ βαξηά. Γηα
δεχηεξε θαηά ζεηξά ρξνληά νη αγξφηεο έβιεπαλ αλήκπνξνη ηηο
πεξηνπζίεο ηνπο λα θαηαζηξέθνληαη θαη λα ιεειαηνχληαη. Ο
ινηκφο ζπλέρηδε ην θνληθφ ηνπ έξγν θαη νη θάηνηθνη ηεο πφιεο,
κφληκνη θαη πξνζσξηλνί, ήηαλ νξγηζκέλνη θαηά ηνπ Πεξηθιή πνπ

[123]
ηνλ θαηεγνξνχζαλ φηη ηνπο παξέζπξε ζε έλα αηέξκνλα πφιεκν
ρσξίο πξννπηηθή ζχληνκεο εηξήλεπζεο.

Παράγραφοι Β61-64: Ο τελευταίοσ λόγοσ του Περικλι

Ο Πεξηθιήο πνπ είρε αληηιεθζεί φηη ε νξγή ησλ Αζελαίσλ
ζηξεθφηαλ ελαληίνλ ηνπ, ζπγθάιεζε ηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ θαη
εθθψλεζε ηελ ηειεπηαία ηνπ νκηιία ε νπνία ήηαλ πεξίπνπ:
Βλέοψ όσι αγαμακσείσε μαζί μξτ, αλλά οιςσεύψ όσι
έφεσε άδικξ. Κασαλαβαίμψ οψρ ξι ςτμυξπέρ οξτ φσύοηςαμ
σξτρ οεπιςςόσεπξτρ αοό εμάρ είσε αοό σξμ οόλεμξ ή αοό
σημ εοιδημία, είμαι αβάςσαφσερ. Τημ αοόυαςη μα
οπξφψπήςξτμε ςε οόλεμξ, εγώ αςυαλώρ σημ οπόσειμα,
αλλά όλξι ςτμυψμήςασε με σημ οπόσαςή μξτ, άπα κακώρ
με μέμυεςσε.
Και οαπά σα όςα μεςξλάβηςαμ, δεμ άλλανα γμώμη, γιασί
είμαι οεοειςμέμξρ όσι αμ τοξκύχξτμε ςσιρ αοαισήςειρ
σξτ εφθπξύ, θα ακξλξτθήςει η σαοείμψςη και η τοξσαγή.
Εςείρ όμψρ οξτ έφεσε τοξυέπει και κακξοάθει αοό
αοπξςδόκησα γεγξμόσα, ςκέυσεςσε ολέξμ σιρ οπξςψοικέρ
ςαρ κακξστφίερ και αγμξείσε ση ςψσηπία σηρ οόληρ. Να
μη νεφμάμε όσι η οξλισεία μαρ έφει έμα μεγάλξ
ολεξμέκσημα, σημ κτπιαπφία ςση θάλαςςα. Η ματσική μαρ
δύμαμη έφει οξλύ μεγαλύσεπη ιςφύ αοό σα ςοίσια και σα
φψπάυια μαρ και θα μαρ βξηθήςει μα μικήςξτμε. Αμσίθεσα
αμ τοξκύχξτμε ςσξτρ αμσιοάλξτρ μαρ, θα φάςξτμε σημ
ελετθεπία μαρ καθώρ και όλα όςα ςήμεπα έφξτμε.
Εςείρ οξτ χηυίςασε σόσε σημ οπόσαςή μξτ για σξμ
οόλεμξ, κακώρ ξπγίζεςσε μαζί μξτ σώπα, γιασί όλα
ενελίφθηκαμ όοψρ σα οεπιμέμαμε. ΋μψρ ήπθε κάσι
αμαοάμσεφξ οξτ δεμ μοξπξύςαμε μα σξ οπξβλέχξτμε, η
εοιδημία. Ατσή είμαι η αισία οξτ ςσπαυήκασε εμαμσίξμ

[124]
μξτ. Μημ νεφμάμε όσι ςσξ οαπελθόμ αμαμεσπηθήκαμε με
εφθπξύρ ιςφτπξύρ και κασαυέπαμε με σιρ εοιστφίερ μαρ μα
δημιξτπγήςξτμε μια οξλισεία μεγαλύσεπη και
ολξτςιόσεπη αοό κάθε άλλη ελλημική οξλισεία. Άπιςσξι
οξλίσερ είμαι ατσξί, οξτ σξ ηθικό σξτρ οαπαμέμει
ακλόμησξ αοό σιρ όοξιερ ςτμυξπέρ και αμσίθεσα είμαι
αοξυαςιςμέμξι μα δπάςξτμ και μα μικήςξτμ.

Παράγραφοι Β65-66: Οι Ακθναίοι αποφαςίηουν τθ ςυνζχιςθ

του πολζμου – Κάνατοσ του Περικλι
Σα ιφγηα απηά ηνπ Πεξηθιή έπεηζαλ ηνπο πνιίηεο ηεο Αζήλαο
θαη απνθάζηζαλ
λα δπλακψζνπλ
ηηο πξνζπάζεηέο
ηνπο γηα ηελ
επφδσζε ηνπ
αγψλα.

Ο ινηκόο

Αλ θαη πξφζθαηα
ηνλ είραλ
απνπέκςεη, απηή ηε θνξά ηνλ εμέιεμαλ γηα κηα θνξά αθφκα
ζηξαηεγφ ηνπο. Δπίζεο ζε αλαγλψξηζε ησλ ππεξεζηψλ ηνπ ζηελ
πφιε, αιιά θαη γηα λα κελ είλαη ν ηειεπηαίνο ηεο νηθνγέλεηαο ησλ
Αιθκεσληδψλ, δέρζεθαλ σο Αζελαίν πνιίηε κε πιήξε πνιηηηθά
δηθαηψκαηα ην γην ηεο Αζπαζίαο, Πεξηθιή ηνλ Νεόηεξν. Ήηαλ
κηα παξάθακςε ηνπ λφκνπ, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ηα παηδηά
Αζελαίνπ πνιίηε θαη γπλαίθαο κεηνίθνπ δελ αλαγλσξίδνληαλ σο
πνιίηεο ηεο Αζήλαο.
Ο ζάλαηνο απφ ηελ ηξνκεξή επηδεκία ηνπ ινηκνχ ρηχπεζε θαη
ηελ νηθνγέλεηα ηνπ Πεξηθιή. Πξψηε έραζε ηε δσή ηεο ε αδειθή
ηνπ. Αθνινχζεζαλ νη δπν αληςηέο ηεο Αζπαζίαο θαη ε ΢ηκαίζα

[125]
απφ ηα Μέγαξα. Ο κεγαιχηεξνο γηνο ηνπ Πεξηθιή, ν Ξάλζηππνο,
αξξψζηεζε θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δίθεο ηνπ παηέξα ηνπ θαη
πέζαλε κέζα ζε ιίγεο κέξεο. Σνλ αθνινχζεζε ζχληνκα θαη ν
κηθξφηεξνο αδειθφο ηνπ ν Πάξαινο, ν αγαπεκέλνο γηνο ηνπ
Πεξηθιή. Ο ζάλαηνο ησλ δπν γησλ ηνπ ηνλ ζπλέηξηςε, ην εζηθφ
ηνπ θαηέπεζε, ήηαλ ζηελ θπξηνιεμία ξάθνο.
Λίγνπο κήλεο κεηά ηελ εθινγή ηνπ σο ζηξαηεγνχ ηεο πφιεο, ν
ζάλαηνο ρηύπεζε θαη ηνλ ίδην ηνλ Πεξηθιή, ην θζηλφπσξν ηνπ
429. Πηζαλψο δελ ήηαλ ινηκφο, αιιά ίζσο θάπνηνο ηχθνο, γηαηί ε
αζζέλεηά ηνπ θξάηεζε πνιχ. Λέγεηαη φηη ιίγεο κέξεο πξηλ πεζάλεη
δήηεζε θαη ηνλ πήγαλ ζηελ Αθξφπνιε, φπνπ είδε γηα ηειεπηαία
θνξά ηνλ Παξζελψλα θαη ηα άιια θηίξηα πνπ θνζκνχζαλ ηνλ
ρψξν.
Απφ ην θξεβάηη ηνπ, πνπ δελ έιεηςε νχηε ζηηγκή ε Αζπαζία,
έδηλε νδεγίεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ θαζεκεξηλψλ
πξνβιεκάησλ ηεο πφιεο, σο ηελ εκέξα πνπ ν Πεξηθιήο πέζαλε.
Ο Πινχηαξρνο καο ιέεη φηη ηα ηειεπηαία ηνπ ιφγηα ήηαλ
πεξίπνπ:
Κόςμηςα σημ Αθήμα με λαμοπά κσίπια, ξδήγηςα σξ
ςσπασό μαρ ςε οξλλέρ μίκερ και ςήμεπα, ύςσεπα αοό
σέςςεπιρ δεκαεσίερ ςσημ τοηπεςία σηρ οόληρ, δεμ τοάπφει
ξύσε έμαρ οξλίσηρ μα οαπαοξμεθεί όσι σξμ έκαμα οξσέ μα
κλάχει.
Με ηνλ ζάλαην ηνπ Πεξηθιή ηειεηψλεη κηα νιφθιεξε επνρή.
Γελ ήηαλ θνιαθεία ε νλνκαζία ησλ εηψλ ηεο δηαθπβέξλεζεο ηεο
πφιεο απ’ απηφλ Χξπζνύο αηώλαο.
Ζ Αζήλα κεηά ηελ ήηηα ηεο ην 404, δελ έπαςε λα είλαη κηα
ζπνπδαία πφιε, κηα κεηξφπνιε κε αίγιε θαη δφμα θαη παξέκεηλε
γηα αηψλεο ην θέληξν ηεο θηινζνθίαο, ησλ γξακκάησλ, ησλ
επηζηεκψλ θαη ησλ ηερλψλ. ΋κσο έραζε γηα πάληα ηα πξσηεία ηεο
Διιάδαο, ηα νπνία πήξαλ κε ηε ζεηξά ε ΢πάξηε, ε Θήβα, νη
Μαθεδφλεο γηα λα αθνινπζήζεη ε ππνδνχισζε απφ ηνπο
Ρσκαίνπο, ηνπο Βπδαληηλνχο θαη ηνπο Οζσκαλνχο.
[126]
 Αθφκα θαη επί επνρήο ηεο ξσκατθήο θαηάθηεζεο ε ιάκςε ηεο
πφιεο δελ έζβεζε, δελ ήηαλ ιίγνη νη επηθαλείο Ρσκαίνη
πλεπκαηηθνί άλζξσπνη, ιφγηνη, πνηεηέο, θηιφζνθνη, ξήηνξεο,
ζπγγξαθείο, αθφκα θαη απηνθξάηνξεο, πνπ έξρνληαλ ζηελ
παηξίδα ηεο θηινζνθίαο θαη ηεο δηαλφεζεο, γηα λα δηδαρζνχλ θαη
αληιήζνπλ ηδέεο, ηηο νπνίεο κεηαιακπάδεπζαλ ζηελ Ρψκε θαη
αξγφηεξα ζηελ ππφινηπε Γχζε.
Ζ Αθαδεκία ηνπ Πιάησλα (ην αξραηφηεξν παλεπηζηήκην ηεο
ηζηνξίαο) ιεηηνχξγεζε ζπλερψο επί ελλέα πεξίπνπ αηψλεο σο ην
529 κ.Υ., φηαλ ηελ έθιεηζε κε δηάηαγκά ηνπ ν Ηνπζηηληαλφο, γηα
αδηεπθξίληζηνπο ιφγνπο, πηζαλφηαηα γηαηί πίζηεπε φηη ήηαλ
παγαληζηηθφ θέληξν
δηδαζθαιίαο ηεο παιηάο
ζξεζθείαο ηνπ Γσδεθαζένπ
θαη θπζηθά αληηρξηζηηαληθφ
ίδξπκα.

Ζ Αθαδεκία ηνπ Πιάησλα

Απφ ηφηε, ε Αζήλα ήηαλ

κηα απφ ηηο δεθάδεο
αζήκαληεο επαξρηαθέο
πφιεηο ηεο Ρσκατθήο
(Βπδαληηλήο) απηνθξαηνξίαο.
Ο ζάλαηνο ηνπ Πεξηθιή ήηαλ έλα θαίξην πιήγκα γηα ηελ πφιε
ηεο Αζήλαο. Έδεζε κφλν δπν ρξφληα θαη έμε κήλεο απφ ηελ
έλαξμε ηνπ πνιέκνπ, αιιά σο ηφηε είρε δηθαησζεί πιήξσο ε
πνιηηηθή ηνπ, πνπ ππνζηήξηδε φηη ε Αζήλα ζα ληθνχζε ηειηθά, αλ
δελ έδηλε θαηά κέησπν κάρε θαη έδηλε βάξνο ζηελ λαπηηθή ηεο
δχλακε. ΋κσο νη δηάδνρνί ηνπ πνιηηηθνί απνδείρζεθαλ κηθξνχ
κεγέζνπο θαη αλίθαλνη λα πξνβιέπνπλ ηηο επηπηψζεηο ησλ
απνθάζεψλ ηνπο. Ζ απφθαζή ηνπο γηα ηελ εθζηξαηεία ηεο
΢ηθειίαο απνδείρζεθε θαηαζηξνθηθή γηα ην ζηξαηφ θαη ην ζηφιν

[127]
ηεο Αζήλαο θαη αθνινχζεζε έλαο έληνλνο εζσηεξηθφο ζπαξαγκφο
ησλ θηιφδνμσλ θαη κέηξησλ πνιηηηθψλ, πνπ θπβεξλνχζαλ ηελ
πφιε. ΋ια απηά έθεξαλ ηειηθά ηελ ήηηα, ελλέα ρξφληα κεηά ηελ
παλσιεζξία ζηε ΢ηθειία.

Παράγραφοσ Β67: Εκτζλεςθ ζξι Πελοποννθςίων πρζςβεων

Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ θαινθαηξηνχ ηνπ 430, νη Πεινπνλλήζηνη
πξαγκαηνπνίεζαλ επηδξνκή κε εθαηφ πινία θαη ρίιηνπο νπιίηεο
ζην λεζί ηεο Εαθχλζνπ, πνπ ήηαλ ζχκκαρνο ηεο Αζήλαο. Αλ θαη
πξνμέλεζαλ αξθεηέο θαηαζηξνθέο ζηελ χπαηζξν ηνπ λεζηνχ, δελ
θαηάθεξαλ λα πείζνπλ ηνπο Εαθπλζηλνχο, λα παξαδνζνχλ θαη ν
ζηφινο απέπιεπζε γηα ηελ Πεινπφλλεζν.
Καηά ηα ηέιε ηνπ θαινθαηξηνχ μεθίλεζε κηα πξεζβεία ησλ
Πεινπνλλεζίσλ κε έλα Κνξίλζην, ηξεηο Λαθεδαηκφληνπο, έλα
Σεγεάηε θαη έλαλ Αξγείν, κε ζθνπφ λα δηαζρίζνπλ ηελ Διιάδα
θαη λα θηάζνπλ ζηελ Πεξζία. Απνζηνιή ηνπο ήηαλ λα
ζπλαληήζνπλ ηνλ βαζηιηά ησλ Πεξζψλ θαη λα ηνπ δεηήζνπλ λα
βνεζήζεη ηνπο Πεινπνλλήζηνπο ζηνλ πφιεκν θαηά ηεο Αζήλαο.
Μάιηζηα είραλ εληνιή λα δεηήζνπλ λα ζπκκεηάζρεη ε Πεξζία,
φρη κφλν κε ρξήκαηα, αιιά θαη κε ζηξαηφ, πνπ ζα πνιεκνχζε
θαηά ηεο Αζήλαο.
Οη εμακειήο απηή πξεζβεία ησλ Πεινπνλλεζίσλ έθηαζε ζηελ
πεξηνρή ησλ Οδξπζψλ Θξαθψλ, ζηελ νπνία βαζίιεπε ν ΢ηηάιθεο,
ζχκκαρνο ησλ Αζελαίσλ. Οη πξέζβεηο απαίηεζαλ απφ απηφλ φρη
κφλν λα απνζπξζεί απφ ηε ζπκκαρία, αιιά θαη λα ζηείιεη ζηξαηφ
λα βνεζήζεη ηελ Πνηίδαηα, πνπ ηελ πνιηνξθνχζαλ αθφκα νη
Αζελαίνη. Δπίζεο δήηεζαλ απφ ηνλ ΢ηηάιθε λα ηνπο βνεζήζεη λα
πεξάζνπλ ην Διιήζπνλην κε πινία, γηα λα ζπλερίζνπλ ην ηαμίδη
ηνπο πξνο ηε Μηθξά Αζία, φπνπ έλαο ζαηξάπεο ησλ Πεξζψλ ζα
ηνπο έδηλε ηα κέζα γηα λα ηαμηδέςνπλ σο ηελ Πεξζία θαη λα
ζπλαληήζνπλ ηνλ Μέγα Βαζηιέα. ΢ηε Θξάθε φκσο βξίζθνληαλ
εθείλν ηνλ θαηξφ δπν Αζελαίνη αμησκαηνχρνη, νη νπνίνη
απαίηεζαλ απφ ηνλ γην ηνπ βαζηιηά ηεο Θξάθεο ΢άδνθν – πνπ

[128]
ήηαλ Αζελαίνο πνιίηεο - λα ηνπο παξαδψζεη ηνπο
Πεινπνλλήζηνπο πξέζβεηο, πνπ ζθφπεπαλ λα δεηήζνπλ απφ ηνπο
Πέξζεο λα επηηεζνχλ θαηά Διιήλσλ. Σν αίηεκα απηφ ησλ
Πεινπνλλεζίσλ ήηαλ μεθάζαξε πξνδνζία θαη ζπίισζε ηεο
κλήκεο ησλ λεθξψλ ησλ Μεδηθψλ πνιέκσλ.
Ο ΢ηηάιθεο παξέδσζε ηνπο έμη πξέζβεηο ζηνπο δπν Αζελαίνπο
θαη φινη απηνί επηβηβάζηεθαλ ζε πινίν, πνπ ηνπο κεηέθεξε ζηελ
Αζήλα. Οη αηρκάισηνη Πεινπνλλήζηνη δήηεζαλ λα δηθαζηνχλ θαη
λα απνινγεζνχλ, φκσο νη Αζελαίνη αξλήζεθαλ θαη ηνπο
ζαλάησζαλ ξίρλνληάο ηνπο ζε έλα βάξαζξν. Σν έθαλαλ απηφ ζε
αληίπνηλα πξνο ηνπο ΢παξηηάηεο, νη νπνίνη είραλ ζπιιάβεη έλα
εκπνξηθφ πινίν θαη εθηέιεζαλ ηνπο Αζελαίνπο εκπφξνπο κε ηνλ
ίδην ηξφπν. Απφ ηελ αξρή ηνπ πνιέκνπ νη Λαθεδαηκφληνη, φζνπο
αηρκαιψηηδαλ ζηελ
ζάιαζζα, αθφκα θαη
νπδέηεξνπο, ηνπο
έξηρλαλ ζε βάξαζξν.

Κξάλε Θξαθώλ

Παράγραφοι Β68-
78: Σα τελευταία γεγονότα του 2ου ζτουσ
΢πλερίδνληαο ν Θνπθπδίδεο ηζηνξεί ηηο ζπγθξνχζεηο ηνπ ηέινπο
ηνπ θαινθαηξηνχ. Με ηελ έλαξμε ηνπ ρεηκψλα 430-429 ε
Πνηίδαηα παξαδφζεθε ζηνπο Αζελαίνπο κεηά απφ πνιχκελε
πνιηνξθία. Ζ θαηάζηαζε κέζα ζηελ πφιε είρε θηάζεη ζην
απξνρψξεην. Σα ηξφθηκα είραλ ηειεηψζεη θαη θάπνηνη είραλ
θαηαθχγεη ζηελ θαηαλάισζε κέρξη θαη αλζξψπηλνπ θξέαηνο.
Αιιά θαη νη Αζελαίνη ζηξαηεγνί δέρζεθαλ κε αλαθνχθηζε ηελ
πξφηαζε ησλ ππεξαζπηζηψλ ηεο Πνηίδαηαο γηα παξάδνζε, γηαηί νη
ζηξαηηψηεο ηνπο είραλ πνιχ ηαιαηπσξεζεί απφ ην δξηκχ ςχρνο. Ζ
ζπκθσλία πνπ έγηλε επέηξεπε ζηνπο θαηνίθνπο ηεο Πνηίδαηαο λα
εθθελψζνπλ ηελ πφιε θαη λα θαηαθχγνπλ ζε άιιεο πφιεηο ηεο

[129]
Υαιθηδηθήο. ΋ινη νη πνιίηεο ηεο Πνηίδαηαο κπνξνχζαλ λα έρνπλ
καδί ηνπο κηα κφλν ελδπκαζία θαη έλα πνζφ απαξαίηεην γηα ηα
πξψηα ηνπο έμνδα γηα ηελ πνξεία ηνπο σο ηνλ ηφπν πξννξηζκνχ
ηνπο. Ακέζσο κεηά ε πφιε θαηνηθήζεθε απφ Αζελαίνπο
επνίθνπο.

Έηνο 3ν (429-428)
Παράγραφοι Β71-78: Εκςτρατεία των Λακεδαιμονίων και
πολιορκία των Πλαταιϊν
Σν θαινθαίξη ηνπ 429, ην ηξίην ηνπ πνιέκνπ, νη Λαθεδαηκόληνη
θαη νη ζχκκαρνί ηνπο, κε αξρεγφ θαη πάιη ηνλ Αξρίδακν, δελ
εηζέβαιαλ ζηελ Αηηηθή, αιιά απνθάζηζαλ λα βαδίζνπλ πξνο ηηο
Πιαηαηέο, πνπ φπσο είδακε ήηαλ παξαδνζηαθφο ερζξφο ησλ
Θεβαίσλ, ζπκκάρσλ ησλ Πεινπνλλεζίσλ. Οη εηζβνιείο
ζηξαηνπέδεπζαλ έμσ απφ ηελ πφιε θαη εηνηκάδνληαλ λα
εξεκψζνπλ ηελ χπαηζξν. Οη Πιαηαηείο ζνξπβεκέλνη έζηεηιαλ
πξέζβεηο πνπ είπαλ ζηνλ Αξρίδακν θαη ηνπο Πεινπνλλήζηνπο:
Λακεδαιμόμιξι, η εοιθεσική οπάνη ςαρ ατσή αοξσελεί
αςέβεια οπξρ σξτρ οπξγόμξτρ ςαρ. Γιασί ξ ςσπασηγόρ ςαρ
Πατςαμίαρ οξλέμηςε εδώ σξτρ Πέπςερ μαζί με όλξτρ σξτρ
Έλλημερ και κπάσηςε σημ Ελλάδα ελεύθεπη. Μεσά δε σημ
μάφη και αυξύ θτςίαςε σξμ Δία, κάλεςε σξτρ ςτμμάφξτρ
και όπιςε η οξλισεία μαρ μα είμαι ελεύθεπη και αμ οξσέ
δεφθεί άδικη εοίθεςη, όλξι ξι ςύμμαφξι οξτ ήσαμ
οαπόμσερ όυειλαμ μα σημ τοεπαςοίςξτμ. Τώπα εςείρ
οπάσσεσε σξ ακπιβώρ αμσίθεσξ, γιασί κάμεσε εκςσπασεία
εμαμσίξμ μαρ και μαζί με σξτρ Θηβαίξτρ, σξτρ φειπόσεπξτρ
εφθπξύρ μαρ, με ςκξοό μα μαρ τοξδξτλώςεσε. Σαρ καλξύμε
ςσξ όμξμα σψμ θεώμ μα μημ οασάσε σξτ όπκξτρ ςαρ και
αυήςσε μαρ μα ζξύμε ελεύθεπξι, όοψρ όπιςε ξ Πατςαμίαρ.

[130]
 Ο Αξρίδακνο έδσζε ακέζσο ηελ απάληεζε:
΋λα όςα λέσε Πλασαιείρ είμαι ςψςσά, αλλά ξι οπάνειρ
ςαρ δεμ σαιπιάζξτμ με σα λόγια ςαρ. Ο οόλεμξρ ατσόρ
γίμεσαι για μα ελετθεπώςξτμε σημ Ελλάδα αοό σξτρ
Αθημαίξτρ. Αμ θέλεσε λξιοόμ μα μείμεσε οιςσξί ςσα
λεγόμεμά ςαρ, βξηθήςσε μαρ ή σξτλάφιςσξμ μείμεσε
ξτδέσεπξι και υίλξι και σψμ δτξ οαπασάνεψμ.
Οη Πιαηαηείο απάληεζαλ ζηνλ Αξρίδακν φηη δελ κπνξνχζαλ λα
δερζνχλ ηηο πξνηάζεηο ηνπ ρσξίο ηελ έγθξηζε ησλ Αζελαίσλ,
γηαηί ηα γπλαηθφπαηδά ηνπο είραλ θαηαθχγεη ζηελ Αζήλα, φηαλ
εηζέβαιαλ ζηελ πφιε ηνπο νη Θεβαίνη, {πξώηε ερζξνπξαμία ηνπ
πνιέκνπ πνπ ηζηνξεί ν Θνπθπδίδεο – θαινθαίξη ηνπ 431}. Αθφκα
είπαλ φηη αλ δέρνληαλ ηηο πξνηάζεηο ηνπ ππήξρε ν θφβνο λα
δερζνχλ επίζεζε ή απφ ηνπο Αζελαίνπο ή θαη πάιη απφ ηνπο
Θεβαίνπο. Εήηεζαλ ηέινο απφ ηνλ Αξρίδακν λα δερζεί εθερεηξία
γηα φζεο κέξεο ήηαλ απαξαίηεηεο γηα λα πάλε νη πξέζβεηο ηνπο
ζηελ Αζήλα θαη λα γπξίζνπλ. Ο Αξρίδακνο δελ είρε αληίξξεζε.
Οη πξέζβεηο ησλ Πιαηαηψλ πήγαλ ζηελ Αζήλα θαη έιαβαλ ηε
δηαβεβαίσζε ησλ Αζελαίσλ φηη δελ ζα ηνπο εγθαηαιείςνπλ, αιιά
αληίζεηα ζα ηνπο βνεζήζνπλ κε φιεο ηνπο ηηο δπλάκεηο. Μεηά απφ
απηφ νη Πιαηαηείο απνθάζηζαλ λα κε πξνδψζνπλ ηνπο
Αζελαίνπο, λα θιεηζηνχλ ζηα ηείρε ηνπο θαη απφ εθεί λα δψζνπλ
ηελ απάληεζε πνπ πεξίκελε ν Αξρίδακνο. Ήμεξαλ φηη ζα έβιεπαλ
απφ ηα ηείρε ηνπο Λαθεδαηκφληνπο λα θαηαζηξέθνπλ, λα θαίλε
θαη λα ιεειαηνχλ ηηο πεξηνπζίεο θαη ηα ρσξάθηα ηνπο.
Μεηά απφ απηφ άξρηζε ε πνιηνξθία ηεο πφιεο ησλ Πιαηαηψλ
απφ ηνπο Πεινπνλλήζηνπο θαη ηνπο Θεβαίνπο. Ο Θνπθπδίδεο
πεξηγξάθεη κε πνιιέο ιεπηνκέξεηεο ηφζν ηηο ελέξγεηεο ησλ
πνιηνξθεηψλ, πνπ έζηεζαλ θξάρηεο θαη αλαρψκαηα, έθεξαλ θαη
πνιηνξθεηηθέο κεραλέο, θξηνχο θαη άιια κέζα, φζν θαη ηηο
ακπληηθέο πξνζπάζεηεο ησλ καρεηψλ ησλ Πιαηαηψλ. Ζ αληνρή
ησλ πνιηνξθνχκελσλ θνχξαζε ηνπο Πεινπνλλήζηνπο θαη πεξί ηα

[131]
κέζα ΢επηεκβξίνπ, πξηλ έξζεη ν ρεηκψλαο, εγθαηέιεηςαλ ηηο
Πιαηαηέο θαη γχξηζαλ ζηηο εζηίεο ηνπο, αθήλνληαο κφλν ηνπο
Θεβαίνπο λα ζπλερίζνπλ ηελ πνιηνξθία.
Ζ πνιηνξθία θξάηεζε δπφκηζε ρξφληα θαη ζε απηήλ νη δπν
αληίπαινη έθαλαλ ρξήζε ηεο λέσλ, ηερλνινγηθά εμειηγκέλσλ
φπισλ, φπσο πνιηνξθεηηθέο κεραλέο θαη πχξγνη, θινγνβφια θαη
ππξπνιηθά κεραλήκαηα, ηεηρηζηηθή θαη ππνλνκεπηηθή ηέρλε θαη
άιια. Σειηθά ε θξνπξά ησλ
Πιαηαηψλ πξαγκαηνπνίεζε
ην 428, απειπηζκέλε έμνδν
θαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο
δηέθπγε ζηελ Αζήλα.

Πνιηνξθεηηθόο θξηόο

΋κσο 200 Πιαηαηείο θαη 25

Αζελαίνη ζπλειήθζεζαλ απφ
ηνπο Πεινπνλλήζηνπο θαη
ηνπο Θεβαίνπο θαη κεηά απφ κηα παξσδία δίθεο, εθηειέζηεθαλ
φινη. Ζ πφιε ησλ Πιαηαηψλ, πνπ ήηαλ ζχκβνιν ηεο ειιεληθήο
λίθεο θαηά ησλ Πεξζψλ, ηζνπεδψζεθε απφ ηνπο Θεβαίνπο. ΋ια
απηά ζα ηα δνχκε ζε επφκελεο ζειίδεο.

Παράγραφοι Β79-87: Ιττα των Ακθναίων ςτθ Κράκθ –

Επιδρομι των Πελοποννθςίων ςτθν Ακαρνανία
{΋πσο ήδε γξάςακε, δελ ζα αλαισζνύκε ζε πεξηγξαθέο
καρώλ θαη παξάζεζε νλνκάησλ ζηξαηεγώλ γηαηί δελ είλαη
απηόο ν ζθνπόο ηνπ παξόληνο πνλήκαηνο, νύηε θαη ζα ζέιακε
απηό λα γίλεη έλα βαξεηό αλάγλσζκα. ΋κσο ζα πεξηγξάςνπκε
ηηο ζεκαληηθόηεξεο ζπγθξνύζεηο ησλ δπν παξαηάμεσλ, γηαηί ε
έθβαζή ηεο θάζε κηαο επεξέαζε ηελ πνξεία ηνπ πνιέκνπ}.
΢πλερίδνληαο ηελ Ηζηνξία ηνπ ν Θνπθπδίδεο αλαθέξεη φηη ην
θαινθαίξη ηνπ 429 θαη ελψ νη Πεινπνλλήζηνη πνιηνξθνχζαλ ηηο
Πιαηαηέο, έλα έλνπιν ζψκα Αζελαίσλ κε επηθεθαιήο ηξεηο
[132]
ζηξαηεγνχο πξαγκαηνπνίεζε εθζηξαηεία θαηά ηεο ζξαθηθήο
πφιεο ΢παξηψινπ, κε ζηφρν ηελ θαηαζηξνθή ηεο ζνδεηάο ηνπ
ζηαξηνχ, πνπ πξνθαλψο πξννξηδφηαλ γηα ηελ Πεινπφλλεζν.
΋κσο νη Θξάθεο ακχλζεθαλ ζζελαξά παξαηάζζνληαο επέιηθηα
ζρήκαηα κε ην ηππηθφ θαη ηνπο ειαθξά νπιηζκέλνπο πειηαζηέο19.
Οη Αζελαίνη εηηήζεθαλ θαη επέζηξεςαλ ζηελ Αζήλα, αθήλνληαο
πίζσ ηνπο ηεηξαθφζηνπο ηξηάληα λεθξνχο, αλάκεζα ζηνπο νπνίνπο
ήηαλ θαη νη ηξεηο ζηξαηεγνί.
΢ε αληηπεξηζπαζκφ γηα ηηο επηζεηηθέο ελέξγεηεο ησλ Αζελαίσλ
ζηε Θξάθε, νη ΢παξηηάηεο δέρζεθαλ πξφζθιεζε ησλ ζπκκάρσλ
ηνπο Ακβξαθησηψλ, νη νπνίνη ήζειαλ λα θαηαιάβνπλ ηελ
Αθαξλαλία, ηελ πξσηεχνπζά ηεο
΢ηξάην θαη αθφκα ηε Ναχπαθην,
ζηελ νπνία λαπινρνχζε αζελατθφο
ζηφινο.

Πειηαζηήο ηεο Θξάθεο

Πξφζζεην επηρείξεκα ησλ εγεηψλ

ηεο Ακβξαθίαο ήηαλ φηη αλ ε
εθζηξαηεία απηή είρε επηηπρία, ζηε
ζπλέρεηα ζα θαηαιάκβαλαλ ηε
Εάθπλζν θαη ηελ Κεθαινληά θαη έηζη
ζα εκπφδηδαλ ηνπο Αζελαίνπο λα πεξηπιένπλ ηελ Πεινπφλλεζν.
Οη Λαθεδαηκόληνη απνδέρζεθαλ ηηο πξνηάζεηο απηέο θαη
έζηεηιαλ ιίγα πινία κε ρίιηνπο νπιίηεο. Ο Κνξίλζηνη εηνίκαζαλ
λα ζηείινπλ ζαξάληα επηά δηθά ηνπο πινία. Οη Ακβξαθηψηεο
έρνληαο βνήζεηα απφ ηνπο Μαθεδφλεο θαη θάπνηνπο βαξβάξνπο
ζπγθέληξσζαλ αθφκα ηξεηο ρηιηάδεο νπιίηεο
Οη Αθαξλάλεο πεξίκελαλ ηελ ερζξηθή ζηξαηηά θαη κε θαιά
νξγαλσκέλε άκπλα, απψζεζαλ θαη λίθεζαλ ηνπο εηζβνιείο. Οη
Αζελαίνη είραλ ζπγθεληξψζεη ηνλ ζηφιν ηνπο ζηελ Ναχπαθην
19
Οη πειηαζηέο ήηαλ πνιεκηζηέο (ζπλήζσο Θξάθεο), εμνπιηζκέλνη κε ηελ πέιηε (ειαθξά
ζξαθηθή αζπίδα) θαη αθόληηα ή θνληά ζπαζηά ή αθόκα θαη ζθεληόλεο.

[133]
ππφ ηνλ Φνξκίσλα. Γελ έιαβαλ κέξνο ζηηο κάρεο, φκσο δέθα
αζελατθά πινία ζπλάληεζαλ αλνηθηά ηεο Πάηξαο ηνλ θνξηλζηαθφ
ζηφιν θαη ηνλ θαηαλίθεζαλ ζηελ λαπκαρία πνπ αθνινχζεζε.

Παράγραφοι Β88-92: Λόγοι των θγετϊν των δυο ςτόλων - Νίκθ

των Ακθναίων ςτθ κάλαςςα
Λίγν αξγφηεξα ν εληζρπκέλνο αζελατθφο ζηφινο άξαμε ζην
Αθαξλαληθφ Ρίν {Αληίξξην}, ελψ ν πεινπνλλεζηαθφο εληζρπκέλνο
θαη απηφο θαη απνηεινχκελνο απφ 77 πινία απφ ηελ ΢ηθπψλα,
Κφξηλζν, Λεπθάδα θαη ΢πάξηε πεξίκελε ζην Αρατθφ Ρίν. Ζ
απφζηαζε κεηαμχ ησλ δπν ιηκαληψλ είλαη κηθξή (5,5 ρηιηφκεηξα).
Οη λαχαξρνη ησλ Πεινπνλλεζίσλ κε παηξησηηθνχο ιφγνπο
πξνζπάζεζαλ λα εκςπρψζνπλ ηνπο νπιίηεο θαη λαχηεο πνπ ήηαλ
πηνεκέλνη απφ ηελ ήηηα ηεο πξνεγνχκελεο λαπκαρίαο. Σφληζαλ
φηη ληθνχλ απηνί πνπ είλαη πεξηζζφηεξνη θαη θαιχηεξνη θαη φηη
πξέπεη λα θάλνπλ ην θαζήθνλ ηνπο θαη λα κελ εγθαηαιείςνπλ ηηο
ζέζεηο, ζηηο νπνίεο είραλ ηαρζεί.
Απφ ηελ άιιε κεξηά θαη ν Αζελαίνο Φνξκίσλ κίιεζε αλάινγα
ζηνπο δηθνχο ηνπο ζηξαηηψηεο πνπ είραλ ζνξπβεζεί απφ ην ζέακα
ηνπ κεγάινπ πιήζνο ησλ πινίσλ ηνπ ερζξνχ:
Σσπασιώσερ, ςαρ κάλεςα μα ςαρ μιλήςψ εοειδή ςαρ
βλέοψ υξβιςμέμξτρ εν αισίαρ σηρ απιθμησικήρ τοεπξφήρ
σψμ αμσιοάλψμ μαρ. ΋μψρ ξι εφθπξί μαρ μάζεχαμ ατσόμ
σξμ μεγάλξ ςσόλξ, ακπιβώρ γιασί σξτρ μικήςαμε και γιασί
νέπξτμ όσι είμαι κασώσεπξί μαρ. Να νέπεσε όσι αμ ατσξί
τοεπσεπξύμ ςση ςσεπιά, εμείρ είμαςσε αμίκησξι ςση
θάλαςςα. Ατσξί οξλεμξύμ βαςιςμέμξι μόμξ ςσημ
απιθμησική τοεπξφή σξτρ, αλλά εμείρ είμαςσε και
γεμμαίξι και έμοειπξι. Αμσιμεσψοίςσε λξιοόμ σξμ εφθπό
με σπόοξ αμσάνιξ με σημ ιςσξπία μαρ. Η εοικείμεμη
ματμαφία είμαι οξλύ κπίςιμη γιασί όσαμ ησσηθξύμ ξι
Πελξοξμμήςιξι θα φάςξτμ κάθε ελοίδα για κτπιαπφία σξτρ

[134]
ςση θάλαςςα. Σαρ θτμίζψ όσι και ςσξ οαπελθόμ έφεσε
μικήςει τοέπσεπξ απιθμησικά εφθπό. Και μημ νεφμάσε όσι
ατσξί οξτ έφξτμ ήδη τοξςσεί μια ήσσα δεμ οξλεμξύμ με
σξ ίδιξ θάππξρ.
Ζ λαπκαρία, πνπ δηεμήρζε ζην ζηελφ πέξαζκα κεηαμχ Ρίνπ θαη
Αληηξξίνπ θνληά ζηε Ναχπαθην, μεθίλεζε κε επηηπρίεο ησλ
Πεινπνλλεζίσλ, αιιά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εκέξαο, κηα
ιαλζαζκέλε θίλεζε ελφο ιεπθαδίηηθνπ πινίνπ (ηνπ ζηφινπ ησλ
Πεινπνλλεζίσλ) θαη ε εκπεηξία θαη ε ηθαλφηεηα ησλ Αζελαίσλ
ζηε ζάιαζζα, αλέζηξεςαλ ην θιίκα θαη ε πιάζηηγγα ηεο λίθεο
έγεηξε πξνο ηελ αζελατθή πιεπξά. Οη Αζελαίνη έζηεζαλ ηξφπαην
λίθεο ζηηο αθηέο ηεο Ναππάθηνπ. Με ηηο λαπκαρίεο απηέο
ηειείσζε ην θαινθαίξη ηνπ 429.

Παράγραφοι Β93-94: Απόπειρα των Πελοποννθςίων να

καταλάβουν το λιμάνι του Πειραιά
Οη Πεινπνλλήζηνη αξρεγνί κεηά ηελ ήηηα ζηε λαπκαρία ηνπ
Ρίνπ, ζέιεζαλ λα επηρεηξήζνπλ ηελ θαηάιεςε ηνπ ιηκαληνύ ηνπ
Πεηξαηά, πξηλ αξρίζεη ν ρεηκψλαο. Σν ιηκάλη απηφ δελ είρε
θξνπξά, γηαηί νη Αζελαίνη, ζίγνπξνη γηα ηελ ππεξνρή ηνπο ζηε
ζάιαζζα δελ πεξίκελαλ επίζεζε. Ο πεινπνλλεζηαθφο ζηξαηφο
βάδηζε απφ ηελ Κφξηλζν σο ην ιηκάλη ησλ Μεγάξσλ, φπνπ
λαπινρνχζαλ ζαξάληα πνιεκηθά πινία ζηα νπνία επηβηβάζηεθε.
΋κσο φηαλ πιεζίαζαλ ηνλ Πεηξαηά δελ ηφικεζαλ λα επηηεζνχλ
θαη άξαμαλ ζηελ ΢αιακίλα.
Οη θηλήζεηο απηέο ησλ Πεινπνλλεζίσλ, έγηλαλ γλσζηέο ζηνπο
Αζελαίνπο θαη ακέζσο ζήκαλε ζπλαγεξκφο. ΋ινη νη νπιίηεο θαη
λαχηεο θαηέβεθαλ ζηνλ Πεηξαηά, κπήθαλ ζηα θαξάβηα ηνπο θαη
ηξάβεμαλ γηα ηε ΢αιακίλα. Οη Πεινπνλλήζηνη πνπ είραλ ήδε
ιεειαηήζεη κεγάιν κέξνο ηεο ΢αιακίλαο, κφιηο είδαλ ηα
αζελατθά πινία, έθπγαλ γξήγνξα πξνο ην ιηκάλη ησλ Μεγάξσλ,
ρσξίο λα ζθεθηνχλ θαλ λα δψζνπλ κάρε. Μεηά απφ απηφ ην

[135]
επεηζφδην νη Αζελαίνη απνθάζηζαλ λα θξνπξνχλ θαιχηεξα ην
ιηκάλη θαη λα πάξνπλ πεξηζζφηεξα ακπληηθά κέηξα.

Παράγραφοι Β95-101: Ο ΢ιτάλκθσ και οι Κράκεσ κατά των

Μακεδόνων του Περδίκκα

΢ηηο παξαγξάθνπο απηέο ν Θνπθπδίδεο πεξηγξάθεη κε πιεζψξα

ιεπηνκεξεηψλ ηελ εθζηξαηεία πνπ πξαγκαηνπνίεζε ν ζχκκαρνο
ησλ Αζελαίσλ θαη βαζηιηάο ησλ Οδξπζψλ Θξαθψλ ΢ηηάιθεο
{ηνλ ζπλαληήζακε παξαπάλσ Β67} θαηά ηεο Μαθεδνλίαο, ζηελ
νπνία βαζίιεπε ν ζχκκαρνο ησλ Πεινπνλλεζίσλ Πεξδίθθαο, γηνο
ηνπ Αιεμάλδξνπ. Ο ιφγνο ηεο επηδξνκήο ηνπ ΢ηηάιθε θαηά ηεο
Μαθεδνλίαο ήηαλ ε
αλαηξνπή ηνπ Πεξδίθθα θαη
ε εγθαηάζηαζε ζην ζξφλν
ηνπ Ακχληα, γηνπ ηνπ
Φηιίππνπ. Ο Φίιηππνο ήηαλ
αδειθφο ηνπ Πεξδίθθα.

Αζελατθή ηξηήξεο
(Μνπζείν Αθξόπνιεο)

Ο ΢ηηάιθεο εηνίκαζε κηα

κεγάιε ζηξαηηά πνπ ηελ απνηεινχζαλ Θξάθεο, Γέηεο, Παίνλεο
θαη νπιίηεο απφ πνιιέο βαξβαξηθέο πνιεκηθέο θπιέο. ΢ηελ
πνξεία πξνο ηελ Μαθεδνλία ζηξαηνινγνχζε κηζζνθφξνπο απφ ηα
βαζίιεηα πνπ πεξλνχζε θαη ν ζηξαηφο ηνπ μεπέξαζε ηνλ αξηζκφ
ησλ εθαηφ πελήληα ρηιηάδσλ αλδξψλ, απφ ηνπο νπνίνπο ην έλα
ηξίην ήηαλ ηππείο θαη νη ππφινηπνη πεδηθφ.
Οη Μαθεδφλεο δελ είραλ δπλάκεηο γηα λα πνιεκήζνπλ ηφζν
ηζρπξφ ζηξαηφ θαη απνζχξζεθαλ ζε δπζπξφζηηα κέξε θαη ζηηο
πνιηηείεο ηνπο, πνπ δηέζεηαλ ηζρπξά ηείρε. Σαπηφρξνλα δήηεζαλ
βνήζεηα απφ ηνπο γεηηνληθνχο ιανχο ηεο Άλσ Μαθεδνλίαο θαη ηεο
Θεζζαιίαο. Απηνί, πνπ θνβήζεθαλ φηη νη Θξάθεο θαη νη άιινη

[136]
βάξβαξνη ζα εηζέβαιαλ θαη ζηηο πνιηηείεο ηνπο φηαλ ληθνχζαλ ηνλ
Πεξδίθθα, αληαπνθξίζεθαλ θαη εηνίκαζαλ δηθά ηνπο έλνπια
ζψκαηα. ΋κσο ζην κεηαμχ, έθηαζε ν ρεηκψλαο θαη ν ΢ηηάιθεο
δήηεζε λα δηαπξαγκαηεπηεί κε ηνλ Πεξδίθθα. Έηζη κεηά απφ
παξακνλή ηξηάληα εκεξψλ ζηα καθεδνληθά εδάθε, νη Θξάθεο
απνζχξζεθαλ θαη γχξηζαλ ζηηο πνιηηείεο ηνπο.
Απηφ ήηαλ θαη ην ηέινο ηεο άθαξπεο εθζηξαηείαο ηνπ ΢ηηάιθε.

Παράγραφοι Β102-103: Οι Ακθναίοι ςτθν Ακαρνανία

Ήηαλ αθφκα ρεηκψλαο ηνπ 429, φηαλ ν ζηξαηεγφο Φνξκίσλ
επηθεθαιήο ησλ Αζελαίσλ, πνπ βξίζθνληαλ ζηελ Ναχπαθην,
απνθάζηζε λα βαδίζεη θαηά ηνπ Αζηαθνχ. Οη Αζελαίνη
πξνρώξεζαλ κέζα ζηελ Αθαξλαλία, αιιά φηαλ πέξαζαλ ηνλ
΢ηξάην βξήθαλ κπξνζηά ηνπο ηνλ πνηακφ Αρειψν, ν νπνίνο
εθείλε ηελ επνρή ήηαλ θνπζθσκέλνο κε δπλαηά θαη ιαζπψδε
ξεχκαηα πνπ ηνλ θάλνπλ απξνζπέιαζην. ΢ην ζεκείν απηφ ν
Θνπθπδίδεο αλαθέξεηαη ζην κχζν ηνπ Αιθκέσλα, πνπ έρεη σο
εμήο:
Ο Αιθκέσλ ήηαλ γηνο ηνπ κάληε Ακθηάξανπ θαη ηεο Δξηθύιεο
θαη αδειθόο ηνπ Ακθίινρνπ. Ο παηέξαο ηνπ θεύγνληαο γηα
εθζηξαηεία - κεηά από πξνδνζία ηεο γπλαίθαο ηνπ Δξηθύιεο - κε
ηνπο Δπηά επί Θήβαο ήμεξε (σο κάληεο) όηη δελ ζα γύξηδε
δσληαλόο. Άθεζε ινηπόλ εληνιή ζηα αλήιηθα παηδηά ηνπ, όηαλ
κεγαιώζνπλ λα ηνλ εθδηθεζνύλ ζθνηώλνληαο ηε κεηέξα ηνπο.
Μεηά από δέθα ρξόληα νη Δπίγνλνη, νη γηνη ησλ Δπηά απνθάζηζαλ
λα εθζηξαηεύζνπλ θαηά ηεο Θήβαο, γηα λα εθδηθεζνύλ ηελ
παλσιεζξία ησλ παηεξάδσλ ηνπο. Ζ Δξηθύιε πξόδσζε θαη ηνπο
γηνπο ηεο θαη ηνπο παξόηξπλε λα ζπκκεηάζρνπλ ζηνλ πόιεκν.
Λέγεηαη όηη έλαο ρξεζκόο ηνπ Μαληείνπ ησλ Γειθώλ όξηδε σο
αξρεγό ησλ Δπηγόλσλ ηνλ Αιθκέσλα.
΋ηαλ έπεζε ε Θήβα, ν Αιθκέσλ γύξηζε ζην Άξγνο θαη ζθόησζε
ηε κεηέξα ηνπ, εθδηθνύκελνο ηελ πξνδνζία ηνπ παηέξα ηνπ θαη ηε
δηθή ηνπ. Σα δώξα κε ηα νπνία δσξνδνθήζεθε ε Δξηθύιε ήηαλ ην
[137]
πεξηδέξαην θαη ν πέπινο ηεο Αξκνλίαο. ΋κσο ν Αιθκέσλ
θπλεγεκέλνο από ηηο Δξηλύεο γηα ηε κεηξνθηνλία, πνπ είρε
δηαπξάμεη, θαηέθπγε ζηελ Αξθαδία θαη θηινμελήζεθε από ηνλ
βαζηιηά ηεο πόιεο ν νπνίνο ηνπ έδσζε σο ζύδπγν ηελ θόξε ηνπ
Αξζηλόε. Ο Αιθκέσλ ηεο ράξηζε ηα θεηκήιηα ηεο Αξκνλίαο.
Δθείλν ηνλ θαηξό, ε γε ηεο Αξθαδίαο έγηλε άγνλε θαη νη ληόπηνη
πίζηεςαλ όηη έθηαηγε ε παξνπζία ηνπ κεηξνθηόλνπ θαη έηζη ν
Αιθκέσλ αλαγθάζηεθε λα θύγεη θαη από θεη. Μεηά από πνιιέο
πεξηπέηεηεο θαη πεξηπιαλήζεηο (γηαηί θαλέλαο ηόπνο δελ ηνλ
δερόηαλ) βξήθε θηινμελία ζην πνηάκην ζεό Αρειών.
Ο Αρειώνο πέηπρε λα απνθαζάξεη ηνλ Αιθκέσλα από ην ζηίγκα
ηεο κεηξνθηνλίαο θαη ηνπ έδσζε σο (δεύηεξε) ζύδπγό ηνπ ηελ θόξε
ηνπ Καιιηξξόε κε ηελ νπνία
απέθηεζαλ δπν γηνπο, ηνλ
Αθαξλάλα θαη ηνλ Ακθόηεξν.

Ο πνηάκηνο ζεόο Αρειώνο

Έηζη ν Αιθκέσλ απέθηεζε δηθή ηνπ

ρώξα ηελ νπνία νλόκαζε
Αθαξλαλία από ην όλνκα ηνπ
κεγάινπ ηνπ γηνπ.
Ο Φνξκίσλ ηειηθά επέζηξεςε ζηελ Αζήλα κε ην ζηξαηφ ηνπ
θαη ηα πινία ζηα νπνία είραλ επηβηβάζεη ηνπο αηρκαιψηνπο απφ
ηηο δπν λαπκαρίεο. Απηνχο ηνπο αληάιιαμαλ κε ηζάξηζκνπο
Αζελαίνπο αηρκαιψηνπο πνπ θξαηνχζαλ νη Πεινπνλλήζηνη.
Με απηφλ ην ρεηκψλα ηειεηψλεη θαη ην ηξίην έηνο ηνπ πνιέκνπ
πνπ ηζηνξεί ν Θνπθπδίδεο.

[138]
Περίλθψθ Βιβλίου Β’: Οι Κθβαίοι ειςβάλλουν ςτισ Πλαταιζσ – Οι
ςφμμαχοι των δυο πλευρϊν – ΢υγκζντρωςθ των Πελοποννθςίων
ςτον Λςκμό - Ομιλία του Περικλι για τθν πολιτικι τθσ Ακινασ -
΢υγκζντρωςθ του πλθκυςμοφ τθσ υπαίκρου ςτθν πόλθ τθσ Ακινασ
– Οι Πελοποννιςιοι ειςβάλλουν ςτθν Αττικι – Οι Ακθναίοι
εκτοπίηουν τουσ Αιγινιτεσ – Ειςβολι των Ακθναίων ςτα Μζγαρα -
Ο Επιτάφιοσ του Περικλι για τουσ πρϊτουσ νεκροφσ - Νζα ειςβολι
των Πελοποννθςίων ςτθν Αττικι – Ο λοιμόσ - Επιδρομι των
Ακθναίων ςτθν Πελοπόννθςο - Ο τελευταίοσ λόγοσ του Περικλι -
Οι Ακθναίοι αποφαςίηουν τθ ςυνζχιςθ του πολζμου – Κάνατοσ του
Περικλι - ΢φλλθψθ και εκτζλεςθ ζξι Πελοποννθςίων πρζςβεων -
Σα τελευταία γεγονότα του 2ου ζτουσ του πολζμου - Εκςτρατεία των
Λακεδαιμονίων και πολιορκία των Πλαταιϊν - Ιττα των Ακθναίων
ςτθ Κράκθ – Επιδρομι των Πελοποννθςίων ςτθν Ακαρνανία –
Λόγοι των θγετϊν των δυο ςτόλων - Νίκεσ των Ακθναίων ςτθ
κάλαςςα - Απόπειρα των Πελοποννθςίων να καταλάβουν το
λιμάνι του Πειραιά - Ο ΢ιτάλκθσ και οι Κράκεσ κατά των
Μακεδόνων του Περδίκκα - Οι Ακθναίοι ςτθν Ακαρνανία

[139]
Βηβιίν Γ’
{΢ην Σξίην ηνπ βηβιίν ν Θνπθπδίδεο ηζηνξεί ηα γεγνλόηα θαη
ηηο ζπγθξνύζεηο ησλ δπν αληηπάισλ παξαηάμεσλ, πνπ έγηλαλ ην
4ν, 5ν θαη 6ν έηνο ηνπ Πεινπνλλεζηαθνύ πνιέκνπ δειαδή
αληίζηνηρα ηα έηε 428-427, 427-426 θαη 426-425. Κπξίαξρα
γεγνλόηα ε ζθαγή ησλ εηηεκέλσλ Πιαηαηαίσλ από ηνπο
Θεβαίνπο θαη ηνπο Λαθεδαηκόληνπο θαη ε άγξηα εμόλησζε ησλ
νιηγαξρηθώλ από ηνπο δεκνθξαηηθνύο ηεο Κέξθπξαο
΢ηηο παξαγξάθνπο Γ82-84 Ο Θνπθπδίδεο εθθξάδεη ηνλ
ζθεπηηθηζκό ηνπ γηα ηηο σκόηεηεο ηνπ πνιέκνπ}.

Έηνο 4ν (428-427)
Παράγραφοι Γ 01-15: Σρίτθ ειςβολι των Λακεδαιμονίων ςτθν
Αττικι – Επανάςταςθ τθσ Μυτιλινθσ και αντίδραςθ τθσ
Ακινασ – Αποτυχθμζνθ εκςτρατεία Ακθναίων ςτθ Λευκάδα – Θ
Μυτιλινθ γίνεται δεκτι ςτθν Πελοποννθςιακι ΢υμμαχία.
Σν επφκελν θαινθαίξη ηνπ έηνπο 428 {ηεο 118εο Οιπκπηάδαο},
φηαλ ην ζηάξη σξίκαδε ζηα ρσξάθηα, νη Λαθεδαηκόληνη θαη νη
ζχκκαρνί ηνπο, κε αξρεγφ θαη πάιη ηνλ Αξρίδακν, εηζέβαιαλ γηα
κηα αθόκα θνξά ζηελ Αηηηθή. Αθνχ ζηξαηνπέδεπζαλ άξρηζαλ
λα ιεειαηνχλ ηελ χπαηζξν. Οη Αζελαίνη πεξηνξίζηεθαλ ζε
αηθληδηαζηηθέο επηζέζεηο κε ην ηππηθφ ηνπο, κε ζθνπφ λα
απνκαθξχλνπλ ηνπο εηζβνιείο απφ ηηο θνληηλέο ζηελ πφιε ηεο
Αζήλαο πεξηνρέο. Οη Πεινπνλλήζηνη έκεηλαλ ζηελ Αηηηθή γηα
θάπνην δηάζηεκα θαη φηαλ ηα ηξφθηκα ηειείσζαλ, ην ζηξάηεπκά
ηνπο δηαιχζεθε θαη νη νπιίηεο γχξηζαλ ζηηο εζηίεο ηνπο.
Σηο κέξεο πνπ γηλφηαλ ε εηζβνιή ζηελ Αηηηθή, ε Λέζβνο (εθηφο
απφ ηελ πφιε Μήζπκλα) επαλαζηάηεζε θαηά ηεο Αζήλαο. Οη
επαλαζηάηεο είραλ απφ πξηλ κεξηκλήζεη λα θιείζνπλ ηα ιηκάληα
κε πξνζρψζεηο, λα νινθιεξψζνπλ ηνλ εμνπιηζκφ ησλ πινίσλ, θαη
[140]
λα εθνδηαζηνχλ κε ηθαλέο πνζφηεηεο ζηαξηνχ. Οη παξαδνζηαθνί
ερζξνί ηνπο, νη Σελέδηνη, νη πνιίηεο ηεο Μεζχκλεο θαη νη θίινη
ησλ Αζελαίσλ ζην λεζί, ελεκέξσζαλ ηνπο ηειεπηαίνπο φηη νη
Μπηηιεληνί ζε ζπλελλφεζε κε ηνπο ΢παξηηάηεο θαη ηνπο
Βνησηνχο, εηνηκάδνληαη λα απνζθηξηήζνπλ απφ ηελ Γειηαθή
΢πκκαρία. Αλ νη Αζελαίνη δελ ελεξγνχζαλ γξήγνξα, ππήξρε
θίλδπλνο λα ραζεί ε Λέζβνο απφ ηελ αζελατθή ζπκκαρία.
΋κσο νη Αζελαίνη είραλ ηαιαηπσξεζεί πνιχ απφ ηνλ πφιεκν
θαη απφ ηελ επηδεκία θαη δελ ηνπο ελζνπζίαδε ε πξννπηηθή, λα
αλνίμνπλ αθφκα έλα κέησπν κε ηελ Μπηηιήλε, πνπ ήηαλ ηζρπξή
λαπηηθή δχλακε. Έηζη θαζπζηέξεζαλ λα αληηδξάζνπλ θαη φηαλ
απνθάζηζαλ λα ζηείινπλ ζην λεζί ζηξαηφ κε ζηφιν 40 πινίσλ, νη
Μπηηιεληνί είραλ πιεξνθνξεζεί ην γεγνλφο απηφ θαη πήξαλ
επείγνληα ακπληηθά
κέηξα κε ηελ
ελίζρπζε ησλ
ηεηρψλ ηνπο θαη ηελ
απφθξαμε ηνπ
ιηκαληνχ ηνπο.

Πνιεκηθή ηξηήξεο

΋ηαλ έθηαζε εθεί ν αζελατθόο ζηόινο, νη απνζηάηεο δήηεζαλ

αλαθσρή θαη πξφηεηλαλ λα ζηείινπλ ζηελ Αζήλα αληηπξνζψπνπο
γηα δηαπξαγκαηεχζεηο. ΋κσο θξπθά απφ ηνπο Αζελαίνπο έζηεηιαλ
αληηπξνζψπνπο θαη ζηε ΢πάξηε γηα λα δεηήζνπλ ηε βνήζεηά ηεο.
Οη δηαπξαγκαηεχζεηο ησλ Μπηηιεληψλ κε ηελ Αζήλα λαπάγεζαλ
θαη άξρηζαλ νη ερζξνπξαμίεο. ΢ην πιεπξφ ησλ Αζελαίσλ ήηαλ,
εθηφο απφ ηελ Μήζπκλα, ε Λήκλνο θαη ε Ίκβξνο. Αιιά θαη ζην
πιεπξφ ηεο Μπηηιήλεο ήξζε θαη κηα κηθξή κνίξα ηνπ λαπηηθνχ
ηεο ΢πάξηεο κε αλάινγν ζηξαηφ. Οη Αζελαίνη θαη νη ζχκκαρνί
ηνπο απέθιεηζαλ ην ιηκάλη ηεο Μπηηιήλεο θαη απνβίβαζαλ
ζηξαηφ, πνπ ζηξαηνπέδεπζε έμσ απφ ηελ πφιε.

[141]
 ΋ζν δηαξθνχζε απηή ε θαηάζηαζε ζηε Λέζβν, νη Αζελαίνη
έζηεηιαλ ζηελ Λαθσλία ζηφιν απφ ηξηάληα πινία, πνπ
ιεειάηεζε ηηο παξαιίεο. ΢ηελ ζπλέρεηα ν ζηφινο απηφο έθαλε
απόβαζε ζηε Λεπθάδα, κε ζθνπφ λα θαηαιάβεη ην λεζί. Οη
Λεπθαδίηεο φκσο επηηέζεθαλ ζηνπο Αζελαίνπο θαη ζθφησζαλ
πνιινχο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ηνλ ζηξαηεγφ ηνπο. Οη Αζελαίνη
ζήθσζαλ ηνπο λεθξνχο ηνπο θαη έθπγαλ εηηεκέλνη.
Δλ ησ κεηαμχ νη ΢παξηηάηεο πξνζθάιεζαλ ηνπο πξέζβεηο ηεο
Μπηηιήλεο ζηελ Οιπκπία, γηα λα ηνπο αθνχζνπλ θαη νη ζχκκαρνί
ηνπο. Δίραλ δηεμαρζεί νη 118νη νιπκπηαθνί αγψλεο θαη φηαλ
ηέιεησζαλ νη γηνξηέο έγηλε ζπλέιεπζε ηεο ζπκκαρίαο. Δθεί
ινηπφλ νη Μπηηιεληνί εθθψλεζαλ κηα καθξηά νκηιία, ηεο νπνίαο
ζπλνπηηθά ην λφεκα ήηαλ:
Γμψπίζξτμε όσι ξι αοξςσαςίερ ςε καιπό οξλέμξτ,
θεψπξύμσαι οπξδξςία και εγκασάλειχη σψμ υίλψμ. Αλλά
μια υιλία μεσανύ οξλισειώμ οπέοει μα ςσηπίζεσαι ςε
αμξιβαία εκσίμηςη και κξιμό σπόοξ ςκέχηρ. ΋σαμ εςείρ
αοξςτπθήκασε αοό σξτρ μηδικξύρ οξλέμξτρ, εμείρ γίμαμε
ςύμμαφξι σψμ Αθημαίψμ για μα ελετθεπώςξτμε σξτρ
Έλλημερ, αοό σξτρ Πέπςερ. ΋μψρ όσαμ σελείψςαμ ατσξί ξι
οόλεμξι, ξι Αθημαίξι έδειναμ όσι η οπόθεςή σξτρ ήσαμ μα
τοξσάνξτμ σξτρ ςτμμάφξτρ σξτρ. Και σξ οέστφαμ με όλξτρ
εκσόρ αοό εμάρ και σξτρ Χιώσερ.
Αλλά εμώ ξι Αθημαίξι μαρ φπηςιμξοξιξύςαμ ψρ
οαπάδειγμα για μα αοξδείνξτμ όσι όλξι ξι ςύμμαφξι ήσαμ
ιςόσιμξι, ςσημ οπαγμασικόσησα εοιβξτλεύξμσαμ σημ
αμεναπσηςία μαρ και μαρ τοξμόμεταμ. Τι είδξτρ ςτμμαφία
άπαγε είμαι ατσή ςσημ ξοξία ξ έμαρ ςύμμαφξρ
εοιβξτλεύεσαι σξμ άλλξμ; Τξ κύπιξ ςτςσασικό μιαρ
ςτμμαφίαρ είμαι η υιλία και όφι ξ υόβξρ. Και εμείρ μέμαμε
ςύμμαφξι οεπιςςόσεπξ αοό υόβξ οαπά αοό υιλία.

[142]
 Έσςι λξιοόμ αοξυαςίςαμε μα αοξςσασήςξτμε, γιασί δεμ
θέλαμε μαζί με σξτρ Αθημαίξτρ μα βλάοσξτμε σξτρ
Έλλημερ, αλλά μα ςτμβάλλξτμε ςσημ αοελετθέπψςή σξτρ.
Για σξ λόγξ ατσό ζησάμε μα μαρ δεφσείσε ςσημ ςτμμαφία
ςαρ, σώπα μάλιςσα οξτ είμαι ξ κασάλληλξρ καιπόρ. Γιασί
ξι Αθημαίξι έφξτμ εναμσληθεί αοό σξμ οόλεμξ και σημ
εοιδημία και γιασί έμα μέπξρ σξτ ςσόλξτ σξτρ βπίςκεσαι
ςσα μεπά μαρ και έμα άλλξ μέπξρ βπίςκεσαι ςσα οαπάλια
σηρ Πελξοξμμήςξτ. Είμαι λξιοόμ η κασάλληλη ςσιγμή μα
ειςβάλεσε ςσημ Ασσική με ςσπασό και ςσόλξ. Τόσε θα είμαι
οξλύ δύςκξλξ γι’ ατσξύρ μα αμσιςσαθξύμ φψπίρ μα
αμακαλέςξτμ σα ολξία σξτρ.

Σν πέξαζκα ηνπ
Ιζζκνύ

Σαρ ζησάμε
λξιοόμ
Λακεδαιμόμιξι,
μα μαρ δεφθείσε
και ψρ ιςόσιμξτρ ςτμμάφξτρ και μα μη μαρ εγκασαλείχεσε
ς’ ατσήμ σημ κπίςιμη ώπα.
Οη Λαθεδαηκόληνη θαη νη ζύκκαρνί ηνπο, αθνχ άθνπζαλ ηνπο
Μπηηιεληνχο, απνθάζηζαλ λα ηνπο δερηνύλ σο ζπκκάρνπο.
΢πκθσλήζεθε επίζεο λα ζπγθεληξσζεί ν ζηξαηφο ζηνλ Ηζζκφ γηα
λα εηζβάιεη ζηελ Αηηηθή. Αθφκα λα εηνηκαζηνχλ κεραλήκαηα γηα
λε πεξάζνπλ ηα πινία πάλσ απφ ηνλ Ηζζκφ, απφ ηνλ Κνξηλζηαθφ
ζην ΢αξσληθφ θφιπν, έηζη πνπ ε επίζεζε θαηά ηεο Αζήλαο λα
γίλεη απφ ηελ μεξά θαη απφ ηε ζάιαζζα.
Οη ζχκκαρνη ζπκθψλεζαλ, αιιά απξφζπκα, γηαηί ήηαλ ε επνρή
ηεο ζπγθνκηδήο θαη νη πνιίηεο θαη αγξφηεο ηνπο είραλ αιινχ
ζηξέςεη ηε δξαζηεξηφηεηά ηνπο.

[143]
Παράγραφοι Γ 16-19: Επίδειξθ τθσ ναυτικισ δφναμθσ των
Ακθναίων – Πολιορκία τθσ Μυτιλινθσ – Ζκτακτθ φορολογία
των ςυμμάχων τθσ Ακινασ
Οη Αζελαίνη πιεξνθνξήζεθαλ φηη νη Πεινπνλλήζηνη, λφκηδαλ
πσο είραλ εμαληιεζεί απφ ηνλ πφιεκν θαη ηελ επηδεκία θαη
απνθάζηζαλ λα εηζβάινπλ ζηελ Αηηηθή θαη λα επηηεζνχλ ζηελ
πφιε ηεο Αζήλαο. Δηνίκαζαλ ινηπφλ κε ζπνπδή εθαηφ πινία, πνπ
ηα επάλδξσζαλ κε Αζελαίνπο πνιίηεο θαη κέηνηθνπο θαη ηα νπνία
άξρηζαλ πεξηπνιίεο ζηνλ Ηζζκφ θαη ιεειαζίεο ζηα παξάιηα ηεο
Πεινπνλλήζνπ. Οη ΢παξηηάηεο θαηάιαβαλ φηη νη Μπηηιεληνί δελ
ηνπο είπαλ ηελ αιήζεηα γηα ηελ θαηάζηαζε ζηελ Αζήλα θαη
εγθαηέιεηςαλ ηα ζρέδηα γηα εηζβνιή ζηελ Αηηηθή. Απνθάζηζαλ
φκσο λα εηνηκάζνπλ ζηφιν απφ ζαξάληα πινία θαη λα ηα
ζηείινπλ ζηε Λέζβν.
Οη Αζελαίνη, κε ηα εθαηφ θαξάβηα πνπ λαππήγεζαλ είραλ ηνλ
κεγαιύηεξν ζηόιν. ΋κσο ε ζπληήξεζε απηνχ ηνπ ηεξάζηηνπ
ζηφινπ θαη ε ζπλερηδφκελε πνιηνξθία ηεο Πνηίδαηαο είραλ
ζρεδφλ αδεηάζεη ηα ηακεία ηεο πφιεο. Ο θάζε νπιίηεο (κφλν ζηελ
Πνηίδαηα ππεξεηνχζαλ ηξεηο ρηιηάδεο Αζελαίνη νπιίηεο) έπαηξλε
δπν δξαρκέο ηελ εκέξα θαη ν ίδηνο κηζζφο αλαινγνχζε θαη ζηα
πιεξψκαηα ησλ πινίσλ. Γηα λα αληηκεησπίζνπλ ηελ νηθνλνκηθή
ζηελφηεηα νη Αζελαίνη έζηεηιαλ δψδεθα πινία ζε δηάθνξεο
ζπκκαρηθέο πφιεηο, γηα λα ζπιιέμνπλ έθηαθηνπο θόξνπο. Πξψηε
ε πφιε ηεο Αζήλαο θαηέβαιε ζην ηακείν ηεο ζπκκαρίαο δηαθφζηα
πελήληα ηάιαληα.
Οη Μπηηιελαίνη έζηεηιαλ κηζζνθφξνπο λα θαηαιάβνπλ ηελ
Μήζπκλα, αιιά απνθξνχζηεθαλ. Πξνζπάζεζαλ επίζεο λα
επηθξαηήζνπλ ζην ππφινηπν λεζί. ΋ηαλ πιεξνθνξήζεθαλ απηά
ηα γεγνλφηα, νη Αζελαίνη έζηεηιαλ αθφκα ρίιηνπο νπιίηεο θαη
θχθισζαλ απφ ηελ μεξά ηε Μπηηιήλε. Ο αζελατθφο ζηφινο, πνπ
βξηζθφηαλ ήδε εθεί, ηελ απέθιεηζε θαη απφ ηε ζάιαζζα. Έηζη
φηαλ άξρηδε ν ρεηκψλαο ηνπ 428 ε Μπηηιήλε ήηαλ πνιηνξθεκέλε.
[144]
Παράγραφοι Γ 20-25: Θ πολιορκία των Πλαταιϊν από τουσ
Πελοποννιςιουσ ςυνεχίηεται – Ζξοδοσ των πολιορκθμζνων
Ζ πνιηνξθία ησλ Πιαηαηώλ από ηνπο Λαθεδαηκόληνπο, ηνπο
Θεβαίνπο θαη ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο, πνπ είρε αξρίζεη απφ ην
θαινθαίξη ηνπ πξνεγνχκελνπ ρξφλνπ (429), είρε θέξεη ηε θξνπξά
θαη ηνπο ειάρηζηνπο πνπ είραλ απνκείλεη ζηελ πφιε ζε
απειπηζηηθή θαηάζηαζε. ΋πσο είλαη γλσζηφ, απφ ηελ αξρή ηεο
πνιηνξθίαο, νη γπλαίθεο, ηα παηδηά θαη φζνη δελ κπνξνχζαλ λα
θέξνπλ φπια, είραλ βξεη θαηαθχγην ζηελ Αζήλα. Σα ηξφθηκα
εμαληιήζεθαλ πνιχ γξήγνξα θαη νη πνιηνξθεκέλνη δελ πεξίκελαλ
πιένλ θακηά βνήζεηα απφ ηνπο Αζελαίνπο. Έπεζε ηφηε ε πξφηαζε
απφ νξηζκέλνπο λα επηρεηξήζνπλ απειπηζκέλε έμνδν.
Μφλν δηαθόζηνη είθνζη από ηνπο ππεξαζπηζηέο ζπκθψλεζαλ
κε ηελ πξόηαζε εμόδνπ. Οη ππφινηπνη είδαλ φηη απηή ε θίλεζε
ήηαλ πνιχ παξαθηλδπλεπκέλε θαη δελ ζέιεζαλ λα ιάβνπλ κέξνο.
Παξαθάησ ν Θνπθπδίδεο πεξηγξάθεη φιν ην ζρέδην, ηνλ ηξφπν κε
ηνλ νπνίνλ ήηαλ ρηηζκέλν ην ηείρνο ησλ πνιηνξθεηψλ, ηηο ψξεο
πνπ άιιαδαλ βάξδηεο νη θξνπξνί ηνπο θαη άιια κε πνιιέο άιιεο
ιεπηνκέξεηεο.
΋ια εηνηκάζηεθαλ θαη κηα βξνρεξή λχρηα πνπ δελ είρε θεγγάξη
θαη θπζνχζε δπλαηφο αέξαο, νη δηαθφζηνη είθνζη Πιαηαηείο
θαηάθεξαλ λα πεξάζνπλ ηηο θξνπξέο ησλ πνιηνξθεηψλ, γηαηί ην
ζθνηάδη, ν δπλαηφο αέξαο θαη ν ήρνο ηεο βξνρήο εκπφδηδαλ ηνπο
θξνπξνχο λα αληηιεθζνχλ ηί ζπκβαίλεη. Σα ηειεπηαία ιεπηά ηεο
εμφδνπ ζήκαλε ζπλαγεξκφο ζην ζηξαηφπεδν ησλ Πεινπνλλεζίσλ,
αιιά νη Πιαηαηείο θαηάθεξαλ λα πεξάζνπλ ην ηειεπηαίν εκπφδην
κε δπζθνιία αιιά κε κηθξέο αςηκαρίεο. Μεηά απφ πεξηπεηεηψδε
πνξεία, δηαθφζηνη δψδεθα απφ απηνχο έθηαζαλ ζψνη ζηελ Αζήλα.
Δλ ησ κεηαμχ νη Μπηηιεληνί έκαζαλ φηη ν ζπαξηηαηηθφο ζηφινο
ησλ 40 πινίσλ μεθίλεζε γηα λα ηνπο βνεζήζεη θαη αλαζάξξεζαλ.
Κη έηζη ηειείσζε ν ρεηκψλαο θαη ν ηέηαξηνο ρξφλνο ηνπ
πνιέκνπ πνπ ηζηνξεί ν Θνπθπδίδεο.
[145]
Έηνο 5ν (427-426)

Παράγραφοι Γ26-51: Νζα ειςβολι των Πελοποννθςίων ςτθν

Αττικι – ΢υνκθκολόγθςθ τθσ Μυτιλινθσ - Κακυςτερθμζνθ
βοικεια των Λακεδαιμονίων – Διχογνωμία των Ακθναίων για
τθν τφχθ των Μυτιλθναίων – Λόγοι των πολιτικϊν τθσ Ακινασ
– Οριςτικι απόφαςθ τθσ Εκκλθςίασ του διμου για τθν
εκτζλεςθ μόνο των πρωταιτίων – Κατάλθψθ τθσ Λζςβου -
Κατάλθψθ του νθςιοφ Μινϊα από τουσ Ακθναίουσ
Σν θαινθαίξη ηνπ 427 νη Λαθεδαηκφληνη έθαλαλ δπν θηλήζεηο
ηαπηφρξνλα:
Έζηεηιαλ ζηε Λέζβν ζαξάληα θαξάβηα, κε ζθνπφ λα
αλαθνπθίζνπλ ηνπο Μπηηιελαίνπο απφ ηελ αζελατθή πνιηνξθία
θαη ηηο ίδηεο κέξεο εηζέβαιαλ γηα κηα αθόκα θνξά ζηελ Αηηηθή
κε ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο.
Οη Λαθεδαηκφληνη άλνημαλ απηά ηα δπν κέησπα κε ζθνπφ λα
αηθληδηάζνπλ ηνπο Αζελαίνπο έηζη ψζηε απηνί λα κε
δηαθηλδπλεχζνπλ λα ζηείινπλ πινία ηνπο γηα λα ρηππήζνπλ ηνλ
ζπαξηηαηηθφ ζηφιν.
Απηή ηε θνξά εγέηεο ηνπ πεινπνλλεζηαθνχ ζηξαηεχκαηνο πνπ
πξαγκαηνπνίεζε ηελ εηζβνιή ζηελ Αηηηθή, ήηαλ ν Κιενκέλεο,
ζείνο ηνπ αλήιηθνπ βαζηιηά ηεο ΢πάξηεο, Παπζαλία. Οη
Πεινπνλλήζηνη δηέηξεμαλ φιε ηελ Αηηηθή, ξήκαμαλ θαη έθαςαλ
φζα ρσξάθηα θαη ζπίηηα δελ είραλ θάςεη ηηο πξνεγνχκελεο θνξέο
θαη αλάισζαλ ηνλ ρξφλν ηνπο πεξηκέλνληαο λέα απφ ηε Λέζβν.
Σειηθά, φηαλ φια ηνπο ηα ηξφθηκα εμαληιήζεθαλ, γχξηζαλ πίζσ
ζηελ Πεινπφλλεζν θαη ε θάζε κνλάδα πήγε ζηελ παηξίδα ηεο.
Γηα ηνπο Μπηηιεληνχο ηα πξάγκαηα πήγαλ άζρεκα. Ζ πνιηνξθία
ησλ Αζελαίσλ ζπλερηδφηαλ, ν ζηφινο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ πνπ
πεξίκελαλ αξγνχζε θαη ηα ηξφθηκα άξρηζαλ λα εμαληινχληαη. Οη
νιηγαξρηθνί, πνπ θπβεξλνχζαλ ηελ πφιε, κνίξαζαλ ζηνπο πνιίηεο

[146]
φπια γηα λα εηνηκαζηνχλ γηα έμνδν. ΋κσο ν ιαφο κφιηο πήξε ηα
φπια θηλήζεθε θαηά ησλ αξρφλησλ θαη δεηνχζε λα αλνίμνπλ νη
ζηηαπνζήθεο θαη λα κνηξαζηεί ην ζηηάξη, δηαθνξεηηθά ζα
δεηνχζαλ ζπλζεθνιφγεζε απφ ηνπο πνιηνξθεηέο Αζελαίνπο.
Οη νιηγαξρηθνί βξέζεθαλ ζε αδηέμνδν, ε θαηάζηαζε ζηξεθφηαλ
επηθίλδπλα ελαληίνλ ηνπο θαη πξνηίκεζαλ λα δεηήζνπλ απηνί
ζπλζεθνιόγεζε ζην φλνκα φινπ ηνπ ιανχ. Εήηεζαλ ινηπφλ απφ
ηνλ Αζελαίν ζηξαηεγφ Πάρεηα λα δερζεί ηελ παξάδνζή ηνπο. Οη
φξνη ηεο ζπλζεθνιφγεζεο ήηαλ:
- Να θαηαιάβεη ν αζελατθφο ζηξαηφο ηελ πφιε.
- Οη Αζελαίνη ζα απνθαζίζνπλ γηα ηελ ηχρε ησλ εηηεκέλσλ,
αιιά πξηλ απφ θάζε ελέξγεηα, λα ζηαιεί ζηελ Αζήλα πξεζβεία
ησλ Μπηηιελαίσλ γηα λα δηαπξαγκαηεπηεί κε ηελ Δθθιεζία
ηνπο Γήκνπ ην κέιινλ
ησλ πνιηηψλ ηεο.

Νόκηζκα Μπηηιήλεο

- Πξηλ επηζηξέςνπλ νη
πξεζβεπηέο απφ ηελ
Αζήλα, ν Πάρεο δελ είρε δηθαίσκα λα θπιαθίζεη, λα εθηειέζεη
ή λα ππνδνπιψζεη θαλέλα Μπηηιελαίν.
΋κσο, νη πνιηηηθνί θαη νη ζηξαηεγνί ηεο Μπηηιήλεο πνπ είραλ
θαλεξά ζπλεξγαζηεί κε ηνπο Λαθεδαηκφληνπο, θνβήζεθαλ ηελ
ηηκσξία απφ ηνπο Αζελαίνπο θαη θιείζηεθαλ ηθέηεο ζε βσκνχο. Ο
Πάρεο ηνπο ππνζρέζεθε φηη δελ ζα ηνπο ζαλαηψζεη θαη ηνπο
έπεηζε λα απνδερζνχλ ηελ κεηαθνξά ηνπο κε θξνπξά ζηελ
Σέλεδν, ψζπνπ νη Αζελαίνη λα απνθαζίζνπλ γηα ηελ ηχρε ηνπο.
Ο πεινπνλλεζηαθόο ζηόινο απφ ζαξάληα θαξάβηα
θαζπζηέξεζε ζηελ πνξεία ηνπ γηα ηε Λέζβν θαη βξηζθφηαλ
αθφκα ζηελ Ηθαξία, φηαλ έγηλε γλσζηή ε πηψζε ηεο Μπηηιήλεο.
Οη Πεινπνλλήζηνη βξέζεθαλ ζε δίιεκκα ηί λα πξάμνπλ. Ο
λαχαξρνο ησλ Ζιείσλ επέκελε φηη ν ζηφινο πξέπεη λα πιεχζεη
[147]
πξνο ηε Λέζβν θαη λα αηθληδηάζεη ηνπο Αζελαίνπο, νη νπνίνη
μέγλνηαζηνη ιφγσ ηεο λίθεο ηνπο, ζα είραλ ραιαξψζεη ηηο
θξνπξέο, ηδίσο απφ ηελ ζάιαζζα, αθνχ δελ πεξίκελαλ επίζεζε
απφ εθεί. Αλ ινηπφλ επηηεζνχλ νη Πεινπνλλήζηνη λχρηα ζηελ
Μπηηιήλε θαη έρνπλ βνήζεηα απφ πηζηνχο θαηνίθνπο ηεο,
ππήξραλ κεγάιεο πηζαλφηεηεο λα αιψζνπλ ηελ πφιε. Σειείσζε
ιέγνληαο φηη ν θαιόο ζηξαηεγόο πξέπεη λα μέξεη λα εθκεηαιιεύεηαη
θαηαζηάζεηο, όπσο απηήλ, όηαλ κάιηζηα ν ερζξόο ηνπ ηηο
πξνζθέξεη.
Σα επηρεηξήκαηα ηνπ Ζιείνπ λαχαξρνπ φκσο, δελ έπεηζαλ ηνλ
Λαθεδαηκφλην αξρεγφ ηνπ ζηφινπ. Σφηε, θάπνηνη Λέζβηνη, κέιε
ηνπ ζηφινπ, ζπκβνχιεςαλ ηνλ ΢παξηηάηε ζηξαηεγφ λα θαηαιάβεη
κηα απφ ηηο πφιεηο ηεο Ησλίαο θαη απφ απηήλ σο νξκεηήξην λα
επηρεηξήζεη λα πξνθαιέζεη εμέγεξζε ησλ πφιεσλ ηεο Ησλίαο θαηά
ηεο ζπκκάρνπ ηνπο Αζήλαο. Αλ ην εγρείξεκα απηφ πεηχραηλε, νη
Αζελαίνη ζα έραλαλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ εηζνδεκάησλ ηνπο,
πνπ ήηαλ νη εηζθνξέο ησλ ησληθψλ πφιεσλ ζην ηακείν ηεο
ζπκκαρίαο. ΋κσο νχηε απηά έπεηζαλ ηνλ ζηξαηεγφ ηεο ΢πάξηεο,
ν νπνίνο απνθάζηζε λα γπξίζεη ν ζηφινο ζηελ Πεινπφλλεζν,
αθνχ ν θχξηνο ζθνπφο ηνπ είρε απνηχρεη.
΋ζν ήηαλ αθφκα ζηελ Έθεζν ηεο Ησλίαο, νη Λαθεδαηκφληνη
έζθαμαλ ηνπο πεξηζζφηεξνπο απφ ηνπο αηρκαιψηνπο πνπ είραλ
πηάζεη. ΋κσο θάπνηνη ΢ακηψηεο είπαλ φηη ε ηαθηηθή απηή δελ
βνεζά ηελ επηδίσμε ησλ Πεινπνλλεζίσλ λα ειεπζεξψζνπλ ηελ
Διιάδα. Γηαηί φηαλ εθηεινχληαη άνπινη αζψνη, πνπ απιψο ήηαλ
ζχκκαρνη ησλ Αζελαίσλ απφ αλάγθε ή βία, δεκηνπξγνχληαη
ερζξνί θαη φρη θίινη ηεο ΢πάξηεο. Πξάγκαηη νη Πεινπνλλήζηνη
πείζηεθαλ απφ απηά ηα επηρεηξήκαηα θαη άθεζαλ ειεχζεξνπο
φζνπο αηρκαιψηνπο είραλ απνκείλεη. Οη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο
ήηαλ Υηψηεο.
Απφ ηελ Έθεζν ν πεινπνλλεζηαθφο ζηφινο έθπγε γξήγνξα,
γηαηί πιεξνθνξήζεθε φηη ηνλ είραλ εληνπίζεη ηα αζελατθά πινία

[148]
΢αιακηλία θαη Πάξαινο20 πνπ βξίζθνληαλ εθεί θνληά. Ο
΢παξηηάηεο λαχαξρνο θνβήζεθε φηη ν αζελατθφο ζηφινο πνπ
βξηζθφηαλ ζηε Λέζβν, ζα κάζαηλε γηα ηελ παξνπζία ηνπ ζηφινπ
ηνπ ζηελ Ησλία θαη ζα ηνπο θαηαδίσθε.
Πξάγκαηη ν λαχαξρνο ηνπ αζελατθνχ ζηφινπ Πάρεο, κφιηο
πιεξνθνξήζεθε ηελ παξνπζία ησλ Πεινπνλλεζίσλ ζηελ Ησλία,
θηλήζεθε πξνο θαηαδίσμή ηνπο. Πήγε σο ηελ Πάηκν, αιιά δελ
ηνπο έθηαζε, νπφηε γχξηζε πίζσ ζηε Λέζβν. Απφ εθεί έζηεηιε ην
κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ζηξαηνχ ηνπ ζηελ Αζήλα καδί κε ηνλ
Λαθεδαηκφλην ππνθηλεηή ηεο επαλάζηαζεο θαη πνιινχο άιινπο
Λέζβηνπο αηρκαιψηνπο γηα ηελ ηχρε ησλ νπνίσλ ζα απνθάζηδαλ
νη Αζελαίνη. Ο ίδηνο κε ην ππφινηπν ζηξάηεπκα έκεηλε ζην λεζί.
Μφιηο έθηαζαλ ζηελ
Πεηξαηά, νη Αζελαίνη
ζαλάησζαλ ακέζσο
ηνλ Λαθεδαηκφλην, πνπ
ππνθίλεζε ηελ
αληαξζία.

Οκνίσκα ηεο Παξάινπ

Αθφκα, φπσο ήηαλ

νξγηζκέλνη εμ αηηίαο ηεο απνζηαζίαο ηεο Μπηηιήλεο απνθάζηζαλ
ηελ ζαλάησζε φζσλ πξσηαηηίσλ ηεο εμέγεξζεο ηνπο είρε ζηείιεη
ν Πάρεο θαη επίζεο ηελ εθηέιεζε φισλ ησλ ελήιηθσλ θαηνίθσλ
ηεο Μπηηιήλεο θαη ηελ πψιεζε ησλ γπλαηθψλ θαη ησλ παηδηψλ
σο δνχισλ. Έζηεηιαλ κάιηζηα πινίν πξνο ηνλ Πάρε, κε ηελ
εληνιή λα εθαξκφζεη ηελ παξαπάλσ απφθαζε.
΋κσο πνιινί πνιίηεο ηεο Αζήλαο ζπγθινλίζηεθαλ απφ ηελ
ζθιεξή απόθαζε απηή θαη ππήξμε κεηαμχ ηνπο δηρνγλσκία.

20
Ζ ΢αιακηλία θαη ε Πάξαινο ήηαλ δπν από ηα ηεξά πινία ηεο Αζελατθήο Γεκνθξαηίαο.
Αλαιάκβαλαλ εηδηθέο επείγνπζαο ή ηεξήο θύζεο απνζηνιέο. Σν πιήξσκα ησλ πινίσλ
απηώλ έπξεπε λα είλαη Αζελαίνη πνιίηεο θαη ζύκθσλα κε ηνλ Θνπθπδίδε, αθξαηθλώλ
δεκνθξαηηθώλ πεπνηζήζεσλ.

[149]
Πνιινί απφ απηνχο, θαζψο θαη νη Λέζβηνη κέηνηθνη ηεο πφιεο,
δήηεζαλ απφ ηνπο άξρνληεο λα ζπγθιεζεί ε Δθθιεζία ηνπ δήκνπ
γηα λα γίλεη δηάινγνο θαη λα ιεθζνχλ νξηζηηθέο θαη ίζσο
δηθαηφηεξεο απνθάζεηο. Πξάγκαηη νη Αζελαίνη πνιίηεο
ζπγθεληξψζεθαλ ζηελ Πλχθα. ΢ηε ζπλέιεπζε απηή κίιεζαλ
πνιινί ξήηνξεο. Έλαο απφ απηνχο, ν ππέξκαρνο ηεο ζπλέρηζεο
ηνπ πνιέκνπ, πνιηηηθφο, δεκαγσγφο, αιιά πνιχ δεκνθηιήο
(πξψελ βπξζνδέςεο) Κιέσλ21 {ηνλ ζπλαληήζακε ζε
πξνεγνύκελεο ζειίδεο, σο αληίπαιν ηνπ Πεξηθιή}, ν νπνίνο είρε
πξσηνζηαηήζεη ζηελ αξρηθή ζαλαηηθή απφθαζε, αλήιζε ζην
βήκα, κίιεζε επί καθξφλ θαη είπε πεξίπνπ:
Αθημαίξι, οιςσεύψ όσι μια δημξκπασία δεμ μοξπεί μα
ενξτςιάζει άλλξτρ
λαξύρ.

Ρήηνξαο ζηελ Πλύθα

Αλλά ςήμεπα οξτ

ςαρ βλέοψ
μεσαμιψμέμξτρ για
σημ αοόυαςη οξτ οήπασε για σξτρ Μτσιλημαίξτρ, απφίζψ
μα αμυιβάλλψ.
Αμ τοξφψπήςεσε ςσιρ αοξυάςειρ ςαρ, είσε γιασί κάοξιξι
ςαρ έοειςαμ, είσε αοό ξίκσξ, δείφμεσε αολώρ αδτμαμία
φψπίρ μα κεπδίζεσε σημ ετγμψμξςύμη. Τημ ενξτςία σημ
εναςυαλίζει μόμξ η ιςφύρ και όφι η υιλία και η οίςση. Και
οπέοει μα κασαλάβεσε όσι ξι αοξυάςειρ ςαρ οπέοει μα
είμαι ςσαθεπέρ. Ιςφτπόσεπη είμαι η οξλισεία οξτ έφει
ακόμα και κακξύρ μόμξτρ αλλά σξτρ ευαπμόζει, αοό σημ

21
Ο θσκηθόο πνηεηήο Αξηζηνθάλεο είρε ραξαθηεξίζεη ηνλ Κιέσλα σο άμεζην,
αγξάκκαην θαη γεινίν ππνθείκελν

[150]
οξλισεία οξτ δεμ σξτρ ευαπμόζει. Ακόμα είμαι γεγξμόρ όσι
ξι σαοειμόσεπξι οξλίσερ διξικξύμ σημ οξλισεία καλύσεπα
αοό σξτρ μξπυψμέμξτρ.
Εγώ σξτλάφιςσξμ δεμ άλλανα γμώμη και αοξπώ γιασί
δεφθήκασε μα ναμαπφίςει η ςτζήσηςη για αοόυαςη οξτ
εςείρ οήπασε. Η απγξοξπία ςσημ εκσέλεςη σψμ αοξυάςεψμ
ψυελεί μόμξ σξτρ εμόφξτρ, γιασί με σξ φπόμξ αμβλύμεσαι η
ξπγή εκείμξτ οξτ ζημιώθηκε. Είμαι οεπίεπγξρ μα δψ
οξιξρ θα με ακξλξτθήςει ςσξ βήμα και θα οπξςοαθήςει μα
αοξδείνει όσι ξι οπάνειρ σψμ Μτσιλημαίψμ μαρ ψυέληςαμ
και ξι δικέρ μαρ ςτμυξπέρ βλάοσξτμ ση ςτμμαφία.
Εςείρ όμψρ Αθημαίξι, γξησεύεςσε με ψπαία ςφήμασα
λόγξτ και με κάθε οαπαδξνξλξγία και οεπιυπξμείσε κάθε
σι σξ ςτμηθιςμέμξ. Σαρ οαπαςύπει η ετφαπίςσηςη οξτ
οπξκαλξύμ σα ψπαία λόγια και μξιάζεσε με αμθπώοξτρ
οξτ οαπακξλξτθξύμ ςτζήσηςη ςξυιςσώμ, οξτ σξτρ
απέςξτμ σα όμξπυα λόγια οξτ λέγξμσαι, αλλά δεμ
κασαλαβαίμξτμ και οξλλά. Αμσίθεσα μια ςτζήσηςη με
οξλίσερ οξτ ςτςκέοσξμσαι για σα ςτμυέπξμσα σηρ
οξλισείαρ, ςαρ υαίμεσαι αμιαπή και κξτπαςσική.
Παπακάσψ θα εοιφειπήςψ μα ςαρ αοξδείνψ όσι καμιά
άλλη οξλισεία δεμ μαρ έβλαχε όςξ η Μτσιλήμη. Μοξπώ μα
κασαμξήςψ εκείμξτρ οξτ εοαμαςσασξύμ γιασί δεμ
αμσέφξτμ σξμ σπόοξ διξίκηςήρ μαρ ή γιασί τοξκιμήθηκαμ
αοό σξτρ αμσιοάλξτρ μαρ. Αλλά σξ μηςί σηρ Μτσιλήμηρ
είμαι αοό μόμξ σξτ έμα ξφτπό, έσςι οξτ ξ μόμξρ κίμδτμξρ
μοξπεί μα έπθει αοό ση θάλαςςα. Και ξι Μτσιλημιξί έφξτμ
ιςφτπό ςσόλξ για μα οπξςσασετθξύμ. Και όμψρ
αοξςσάσηςαμ (δεμ λέψ εοαμαςσάσηςαμ γιασί
εοαμαςσασξύμ ατσξί οξτ κασαοιέζξμσαι) και εμώθηκαμ
με σξτρ εφθπξύρ μαρ για μα μαρ κασαςσπέχξτμ. Μόλιρ
[151]
μόμιςαμ όσι μοξπξύμ μα μαρ μικήςξτμ, μαρ φσύοηςαμ
φψπίρ εμείρ μα σξτρ έφξτμε αδικήςει.
Αρ σιμψπηθξύμ λξιοόμ σώπα αμάλξγα με σιρ
εγκλημασικέρ σξτρ οπάνειρ. Και σα εγκλήμασα ατσά δεμ
σα έκαμαμ μόμξ ξι ξλιγαπφικξί. Μημ σιμψπήςεσε μόμξ
ατσξύρ και αυήςεσε σξ λαό ασιμώπησξ. Γιασί όλξι μαζί
αοξςσάσηςαμ. Αμ ξι δημξκπασικξί είφαμ διαυψμήςει και
είφαμ οάπει σξ μέπξρ μαρ θα είφαμ οάπει και σημ ενξτςία
σηρ οόληρ. Δεμ οπέοει λξιοόμ μα σξτρ αυήςξτμε μα
ελοίζξτμ όσι, με ψπαία λόγια ή με φπήμασα ή ακόμα και
με ση δικαιξλξγία όσι σα ςυάλμασα είμαι αμθπώοιμα, θα
αοξυύγξτμ σημ σιμψπία. Γιασί μαρ έβλαχαμ εςκεμμέμα
και μόμξ σξ ακξύςιξ
μοξπεί μα
ςτγφψπηθεί.

Αζελαίνη ηππείο

Εγώ με σξ λόγξ
μξτ ατσόμ οπξςοαθώ
μα ςαρ οείςψ μα μημ αμακαλέςεσε ση δική ςαρ αοόυαςη,
οαπαςτπμέμξι αοό σξτρ σπειρ εφθπξύρ σηρ ενξτςίαρ: Τξμ
ξίκσξ, σα ψπαία λόγια και σημ εοιείκεια. Εοιείκεια
οπέοει μα δείφμξτμε ςε εκείμξτρ οξτ θα είμαι υίλξι μαρ
και αύπιξ και όφι ςε εκείμξτρ οξτ δεμ θα αλλάνξτμ ςσάςη
αοέμαμσί μαρ και θα είμαι για οάμσα εφθπξί μαρ.
Τελειώμξμσαρ ςαρ καλώ μα οάπεσε σημ αοόυαςη μα
σξτρ σιμψπήςεσε (σξτρ Μτσιλημιξύρ) όοψρ σξτρ απμόζει,
για μα μη υαμείσε εςείρ λιγόσεπξ άοξμξι αοό ατσξύρ οξτ
δημιξύπγηςαμ σξμ κίμδτμξ για σημ ηγεμξμία σηρ Αθήμαρ.
Σκευσείσε ακόμα οώρ θα ςαρ είφαμ μεσαφειπιςσεί αμ ατσξί
ςαρ είφαμ μικήςει, δεδξμέμξτ δε όσι ατσξί άπφιςαμ σημ
[152]
φπήςη βίαρ. Μημ οπξδώςεσε λξιοόμ σξμ εατσό ςαρ και
θτμηθείσε ση ςσιγμή οξτ ςαρ φσύοηςαμ. Τόσε θα είφασε
δώςει σα οάμσα για μα σξτρ ςτμσπίχεσε.
Ουείλεσε μα σξτρ σιμψπήςεσε ςκληπά, ώςσε ατσή η
σιμψπία μα είμαι οαπάδειγμα για σξτρ άλλξτρ ςτμμάφξτρ
οξτ θα νέπξτμ ολέξμ όσι σξ σίμημα σηρ αοξςσαςίαρ είμαι ξ
θάμασξρ.
Απηά πεξίπνπ ήηαλ ηα ιφγηα ηνπ Κιέσλνο. Ακέζσο κεηά
αλέβεθε ζην βήκα ν Γηόδνηνο22 ηνπ Δπθξάηε, ν νπνίνο θαη ζηελ
πξνεγνχκελε ζπλέιεπζε είρε ππνζηεξίμεη ηελ άπνςε λα κελ
εθηειεζηνχλ νη Μπηηιελαίνη. Ο Γηφδνηνο είπε πεξίπνπ ηα εμήο:
Αθημαίξι, κάμξτμε οάλι μια ςτζήσηςη και οπιμ
κασαλήνξτμε, οπέοει μα δεφθξύμε όσι για μα λάβει
κάοξιξρ μια αοόυαςη, οπέοει μα αοξυύγει δτξ οπάγμασα:
ση βιαςύμη και σημ ξπγή. Η οπώση είμαι ςύμσπξυξρ σηρ
αμξηςίαρ και η δεύσεπη σηρ ςσεμξκευαλιάρ. Ππέοει όμψρ
μα οπξςένξτμε σι οπξσείμει ξ κάθε ξμιλησήρ. Γιασί έφξτμε
κασαμσήςει, όσαμ κάοξιξρ οπξσείμει κάσι ψυέλιμξ και
οπξσείμει ςψςσά, μα κασηγξπείσαι αοό σξτρ αμσιοάλξτρ
σξτ για ιδιξσέλεια ή δψπξληχία και ξ λαόρ μα μημ
τιξθεσεί σιρ (ξπθέρ) οπξσάςειρ σξτ γιασί ολαμάσαι η
τοξχία. Φσάςαμε δτςστφώρ ςε ςημείξ οξτ κάοξιερ ςψςσέρ
ςτμβξτλέρ μα θεψπξύμσαι σξ ίδιξ ύοξοσερ με σιρ
λαμθαςμέμερ.
Εγώ δεμ θα ςαρ οψ εδώ, για μα αμαιπέςψ σα όςα
ειοώθηκαμ κασά σψμ Μτσιλημαίψμ, αλλά για μα δξύμε
όλξι μαζί οξιξ είμαι σξ ςτμυέπξμ μαρ ςσξ μέλλξμ και όφι
μόμξ σξ ςημεπιμό. Ο Κλέψμ τοξςσήπινε όσι οπέοει μα

22
Ο Θνπθπδίδεο δελ γξάθεη πνιιά γηα ηνλ ζπλεηό πνιηηηθό Γηόδνην. Από ηα ιόγηα ηνπ
εηθάδνπκε όηη πξέπεη λα αλήθε ζηελ δεκνθξαηηθή παξάηαμε θαη – αληίζεηα κε ηνλ
Κιέσλα – ήηαλ θαηά ηεο ζπλέρηζεο ή θιηκάθσζεο ηνπ πνιέκνπ.

[153]
εοιβληθεί η θαμασική οξιμή για μα αοξθαππτμθξύμ όςξι
ςφεδιάζξτμ μελλξμσικέρ αοξςσαςίερ.
Αλλά εγώ, ακπιβώρ γιασί ςκέυσξμαι σξ μέλλξμ, έφψ
ςαυώρ αμσίθεση άοξχη. Δεμ οπέοει μα οαπαςτπθξύμε
αοό σξ δικαιξλξγημέμξ θτμό κασά σψμ Μτσιλημιώμ, αλλά
οπέοει μα οάπξτμε αοόυαςη οξτ εντοηπεσεί σξμ
ςτμυέπξμ μαρ και μόμξ.
Πξλλέρ οξλισείερ σιμψπξύμ με θάμασξ εγκλήμασα οξλύ
οιξ ελαυπιά αοό ατσό οξτ ςήμεπα κπίμξτμε. ΋μψρ ατσό
δεμ αοέσπεχε σξτρ αμθπώοξτρ μα αχηυξύμ σξ μόμξ και μα
διαοπάσσξτμ οπάνειρ εγκλημασικέρ. Τξ ίδιξ ςτμβαίμει και
με σιρ οξλισείερ.

Ζ Πλύθα

Καμιά δεμ
εοαμαςσασεί
αμ δεμ
οιςσεύει όσι
ξι δτμάμειρ σηρ είμαι απκεσέρ για μα οεσύφει. Άλλψςσε
δτξ οπάγμασα οπξνεμξύμ σξ μεγαλύσεπξ κακό: Τξ οάθξρ
και η ελοίδα. Τξ οπώσξ οπξςφεδιάζει σημ κακή οπάνη,
εμώ η δεύσεπη τοξβάλλει ςσξμ εγκλημασία σημ ςκέχη όσι
θα σξμ βξηθήςει η σύφη και θα γλισώςει.
Σαρ καλώ μα μη οιςσέχεσε όσι αμ χηυίςεσε ση
θαμασική οξιμή, ατσή θα είμαι αοξσπεοσική για κάοξια
οξλισεία οξτ οπξσίθεσαι μα αοξςσασήςει. Τξ αμσίθεσξ θα
ςτμβεί. Ατσξί οξτ ςφεδιάζξτμ εοαμάςσαςη θα
οπξεσξιμαςσξύμ καλύσεπα και θα οξλεμήςξτμ μέφπιρ
εςφάσψμ, αμ γμψπίζξτμ όσι θα έφξτμ σημ ίδια σύφη με
ατσξύρ οξτ κασαδικάςασε. Εμώ αμσίθεσα, η

[154]
ςτμθηκξλόγηςη θα είμαι οιξ εύκξλη, αμ νέπξτμ όσι όσαμ
ςτμθηκξλξγήςξτμ θα οληπώςξτμ μόμξ σιρ οξλεμικέρ
αοξζημιώςειρ και θα ςτμεφίςξτμ μα κασαβάλλξτμ σξτρ
υόπξτρ σξτρ ςσξ ςτμμαφικό σαμείξ. Αμσιςσπόυψρ, εμείρ θα
ζημιψθξύμε, γιασί εκσόρ αοό σα ένξδα μιαρ μακπξφπόμιαρ
οξλιξπκίαρ, θα κασαλάβξτμε μια επειοψμέμη οόλη και
εοιοπξςθέσψρ δεμ θα έφξτμε ολέξμ σα έςξδα οξτ είφαμε
αοό ατσήμ. Και είμαι γμψςσό, όσι η τοεπξφή μαρ έμαμσι
σψμ εφθπώμ μαρ είμαι ατσά ακπιβώρ σα έςξδα. Ππέοει
ςτμεοώρ μα μημ σιμψπξύμε ατςσηπά όςξτρ εοαμαςσασξύμ,
αλλά μα εοισηπξύμε σιρ οξλισείερ οξτ ελέγφξτμε και μα
οπξλαμβάμξτμε έσςι οξτ μα μημ σξτρ οεπμά καμ αοό σξ
μταλό η ςκέχη αοξςσαςίαρ.
Μημ κάμεσε λξιοόμ σξ ςυάλμα μα οειςσείσε αοό σα
λόγια σξτ Κλέψμξρ. Σε όλερ σιρ οξλισείερ ςήμεπα, ξι
δημξκπασικξί είμαι με σξ μέπξρ μαρ και δεμ ςτμμεσέφξτμ
ςε εοαμαςσάςειρ σψμ ξλιγαπφικώμ ή και αμ ακόμα
αμαγκαςσξύμ μα σξ κάμξτμ, είμαι αμσίθεσξι με σξτρ
εοαμαςσάσερ. Αμ ενξμσώςεσε σξτρ δημξκπασικξύρ σηρ
Μτσιλήμηρ, οξτ όφι μόμξ δεμ οήπαμ μέπξρ ςσημ
αοξςσαςία, αλλά οαπάδψςαμ με δική σξτρ θέληςη σημ
οόλη σξτρ ςε εμάρ, θα εγκλημασήςεσε οάμψ ςε υίλξτρ μαρ
και θα σξτρ φαπίςεσε ςσξτρ ξλιγαπφικξύρ, αυξύ θα έφεσε
αοξδείνει όσι η ίδια σιμψπία οεπιμέμει και σξτρ μεμ και
σξτρ δε. Γι’ ατσό δεμ είμαι δίκαιη η οπόσαςη σξτ Κλέψμξρ
οξτ ιςφτπίζεσαι όσι η εκσέλεςη όλψμ σψμ Μτσιλημιώμ
είμαι και δίκαιη και μαρ ςτμυέπει.
Σαρ καλώ λξιοόμ μα δεφθείσε σημ οπόσαςή μξτ, όφι αοό
ξίκσξ ή αοό εοιείκεια – ξύσε κι εγώ θέλψ μα
οπτσαμεύςξτμ ατσά σα αιςθήμασα – αλλά μα αοξυαςίςεσε
μα δικάςεσε ατσξύρ οξτ ςαρ έςσειλε ξ ςσπασηγόρ Πάφηρ
[155]
ψρ εμόφξτρ και σξτρ τοόλξιοξτρ Μτσιλημαίξτρ αυήςσε
σξτρ μα ζξτμ ςσημ οασπίδα σξτρ ειπημικά. Ατσόρ οξτ
αοξυαςίζει μια ςψςσή σακσική αοέμαμσι σψμ αμσιοάλψμ
σξτ, είμαι οιξ δτμασόρ αοό ατσόμ οξτ μεσαφειπίζεσαι
άςκξοη βία.
Μεηά ηελ νκηιία ηνπ Γηφδνηνπ, αθνινχζεζε ςεθνθνξία ησλ
πνιηηψλ ηεο Αζήλαο επί ησλ δπν αληίζεησλ πξνηάζεσλ.
Τπεξίζρπζε κε νξηαθή δηαθνξά ε πξφηαζε ηνπ Γηφδνηνπ θαη
απνθαζίζηεθε λα θχγεη ακέζσο έλα δεχηεξν πινίν θαη λα
πξνιάβεη ην πξψην, πνπ είρε θχγεη απφ ηελ πξνεγνχκελε κέξα,
γηα λα κελ βξεη ηελ Μπηηιήλε θαηεζηξακκέλε θαη ηνπο θαηνίθνπο
ηεο λεθξνχο ή δνχινπο.

Ζ Λέζβνο

Σν πινίν απηφ έθπγε

ακέζσο, νη λαχηεο ηνπ
θσπειαηνχζαλ ζπλερψο
θάλνληαο βάξδηεο.
Σν πινίν κε ηελ
ηξνκεξή εληνιή έθηαζε
πξψην, αιιά πξηλ αθφκα
δηαβάζεη ν Πάρεο ηελ δηαηαγή εθηέιεζεο ησλ Μπηηιελαίσλ,
έθηαζε ην δεχηεξν θαη πξφιαβε λα ζηακαηήζεη ηε ζπκθνξά. Έηζη
γιίησζε ε Μπηηιήλε θαη νη θάηνηθνί ηεο.
΢ηελ Αζήλα εθηειέζηεθαλ φινη νη πξσηαίηηνη, πνπ είρε ζηείιεη
ν Πάρεο. Ήηαλ πεξίπνπ ρίιηα άηνκα. ΢ηε Λέζβν θαηεδαθίζηεθαλ
ηα ηείρε ηεο Μπηηιήλεο θαη νη Αζελαίνη πήξαλ ηνλ ζηφιν ηεο.
Γηαίξεζαλ ην λεζί ζε ηξεηο ρηιηάδεο θιήξνπο, ηνπο νπνίνπο
κνίξαζαλ ζε Αζελαίνπο θιεξνχρνπο. Σέινο, νη Αζελαίνη
θαηέιαβαλ φιεο ηηο κηθξέο πφιεηο πνπ εμνπζίαδαλ νη Μπηηιεληνί,
ζηελ απέλαληη αζηαηηθή αθηή. Έηζη ηειείσζε ε απνζηαζία ηεο
Λέζβνπ.
[156]
 Σν ίδην θαινθαίξη θαη ακέζσο κεηά ηελ ππνηαγή ηεο Μπηηιήλεο,
νη Αζελαίνη έθαλαλ απόβαζε ζην λεζάθη Μηλώα πνπ βξηζθφηαλ
απέλαληη ζηα Μέγαξα. Σν λεζί ήηαλ νρπξσκέλν θαη είρε θξνπξά
απφ Μεγαξείο. ΢θνπφο ησλ Αζελαίσλ ήηαλ λα θάλνπλ ηε Μηλψα
αζελατθή βάζε, ψζηε λα κελ κπνξνχλ ηα πεινπνλλεζηαθά πινία
λα έξρνληαη απαξαηήξεηα ζην ΢αξσληθφ ή λα θάλνπλ επηδξνκέο
ζηελ Αηηηθή. Ζ επίζεζε έγηλε κε πνιηνξθεηηθέο κεραλέο θαη
νπιίηεο, νη Μεγαξείο αηθληδηάζηεθαλ θαη ην λεζί θαηαιήθζεθε,
εχθνια. Οη Αζελαίνη έρηηζαλ ηείρνο πξνο ηε κεξηά ησλ Μεγάξσλ
θαη άθεζαλ θξνπξά. Οη ππφινηπνη νπιίηεο επέζηξεςαλ ζηελ
Αζήλα.

Παράγραφοι Γ52-68: Παράδοςθ των Πλαταιϊν – Δίκθ με

απολογία των Πλαταιαίων και κατθγορθτιριο των Κθβαίων –
Εκτζλεςθ των Πλαταιαίων.
Σελ ίδηα επνρή πνπ εμειίζζνληαλ ηα παξαπάλσ γεγνλφηα, ζηηο
Πιαηαηέο ζπλερηδφηαλ ε πνιηνξθία απφ ηνπο Πεινπνλλήζηνπο. Οη
Πιαηαηείο, πνπ είραλ απνκείλεη ζηελ πφιε κεηά ηελ έμνδν κηαο
κεξίδαο απφ απηνχο, είραλ κείλεη πιένλ ρσξίο ηξφθηκα, δελ
κπνξνχζαλ λα αληέμνπλ άιιν θαη απνθάζηζαλ λα παξαδνζνχλ.
Ήδε ν αξρεγφο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ είρε δηακελχζεη ζηνπο
πνιηνξθεκέλνπο φηη αλ παξάδηλαλ νηθεηνζειψο ηελ πφιε, νη
ληθεηέο δελ ζα ηνπο ηηκσξνχζαλ απζαίξεηα, αιιά γηα ηελ ηχρε
ηνπο ζα απνθάζηδε δηθαζηήξην. Πξάγκαηη, νη Πιαηαηείο
παξαδόζεθαλ θαη φινη πεξίκελαλ ηνπο πέληε δηθαζηέο λα
θηάζνπλ απφ ηε ΢πάξηε.
΋ηαλ έθηαζαλ νη δηθαζηέο δελ απήγγεηιαλ θαηεγνξίεο, αιιά
θάιεζαλ ηνπο Πιαηαηείο θαη ηνπο ξψηεζαλ, αλ θαηά ηελ δηάξθεηα
ηνπ πνιέκνπ είραλ πξνζθέξεη θάπνηα ππεξεζία ζηνπο ΢παξηηάηεο
ή ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο. Οη Πιαηαηείο δήηεζαλ λα κηιήζνπλ ζην
δηθαζηήξην δπν εθπξφζσπνί ηνπο. Ζ νκηιία-απνινγία ηνπο ήηαλ
απηή πεξίπνπ:

[157]
Λακεδαιμόμιξι δικαςσέρ,
οαπαδώςαμε σημ οόλη και δεφθήκαμε μα δικαςσξύμε
εςάρ δικαςσέρ, γιασί ςαρ είφαμε εμοιςσξςύμη και
οιςσεύαμε ςσημ αμεπξληχία ςαρ. ΋μψρ σξ γεγξμόρ όσι δεμ
διαστοώςασε καμιά κασηγξπία και μαρ τοξβάλασε μόμξ
έμα επώσημα, μαρ κάμει μα αμυιβάλξτμε για σημ
αμεπξληχία ςαρ.
Γιασί αμ ςσξ επώσημά ςαρ αοαμσήςξτμε με ειλικπίμεια
η κασαδίκη μαρ είμαι βέβαιη, αμ οξύμε χέμασα ατσά θα
αοξδειφθξύμ εύκξλα. Και είμαι βέβαιξ όσι τοάπφει μεγάλη
δτςκξλία μα οειςσείσε. Διόσι μιλάμε με ςαρ, οξτ ό,σι και
μα ςαρ οξύμε είμαι
γμψςσό.

Ζ κάρε ησλ Πιαηαηώλ

Η απεσή μαρ δεμ

είμαι κασώσεπη σηρ
δικήρ ςαρ και η
κασαδίκη μαρ
οπόκεισαι μα
ικαμξοξιήςει άλλξτρ {ελλνεί πξνθαλώο ηνπο Θεβαίνπο} και
έσςι οιςσεύξτμε όσι η έκβαςη ατσήρ σηρ δίκηρ είμαι
οπξαοξυαςιςμέμη.
Εμσξύσξιρ θα μιλήςξτμε, θα αμαοσύνξτμε σιρ διαυξπέρ
οξτ έφξτμε σόςξ με σξτρ Θηβαίξτρ, όςξ και σιρ ςφέςειρ
μαρ με σξτρ άλλξτρ Έλλημερ. ΋ςξ για σξ επώσημά ςαρ, αμ
ςσξμ οόλεμξ ατσόμ ψυελήςαμε ςε κάσι σξτρ
Λακεδαιμόμιξτρ, θα αοαμσήςξτμε έσςι: Αμ μαρ πψσάσε ψρ
εφθπξύρ, δεμ μοξπείσε μα μαρ κασηγξπήςεσε οξτ ςαρ
βλάχαμε. Αμ μαρ πψσάσε ψρ υίλξτρ, σόσε εςείρ μαρ

[158]
βλάχασε γιασί εςείρ νεκιμήςασε εκςσπασεία εμαμσίξμ μαρ.
Σσξτρ μηδικξύρ οξλέμξτρ είμαςσε ξι μόμξι αοό σξτρ
Βξιψσξύρ οξτ οξλεμήςαμε ςσξ ολάι ςαρ για σημ ελετθεπία
σψμ Ελλήμψμ. Και ςση μάφη οξτ έγιμε ςσα φώμασά μαρ
{ελλνεί ηελ κάρε ησλ Πιαηαηώλ ην 479} ςσαθήκαμε ςσξ ολετπό
σξτ ςσπασηγξύ ςαρ Πατςαμία.
Ακόμα δεμ οπέοει μα νεφμάσε όσι όσαμ ξ ςειςμόρ
φσύοηςε σημ οόλη ςαρ, εμείρ ςαρ βξηθήςαμε.
Και σώπα οπέοει μα ςαρ θτμίςξτμε, όσι όσαμ ξι Θηβαίξι
ειςέβαλαμ ςσημ οόλη μαρ, εμείρ ζησήςαμε ση βξήθειά ςαρ
και εςείρ σημ απμηθήκασε με ση δικαιξλξγία όσι είςαςσε
μακπιά και μαρ ςτμβξτλέχασε μα ςσπαυξύμε οπξρ σξτρ
κξμσιμξύρ μαρ Αθημαίξτρ. Και ατσξί σόσε μαρ βξήθηςαμ
εμαμσίξμ σψμ Θηβαίψμ, εμώ εςείρ αδιαυξπήςασε. Δεμ θα
ήσαμ λξιοόμ δίκαιξ μα οπξδώςξτμε σξτρ Αθημαίξτρ οξτ
μαρ δέφθηκαμ ςση ςτμμαφία σξτρ και μαρ οαπαφώπηςαμ σξ
δικαίψμα και σα οπξμόμια σξτ Αθημαίξτ οξλίση.
Εςείρ όμψρ ςτμμαφήςασε με σξτρ Θηβαίξτρ, οξτ μαρ
οπξνέμηςαμ σόςα δειμά, γιασί κπίμασε οψρ ατσό είμαι σξ
ςτμυέπξμ ςαρ. Ξεφμάσε όμψρ, οψρ όσαμ ξι βάπβαπξι
θέληςαμ μα τοξδξτλώςξτμ σημ Ελλάδα, ξι Θηβαίξι
ςτμμάφηςαμ μαζί σξτρ. Σήμεπα λξιοόμ θα ήσαμ άδικξ ξι
Λακεδαιμόμιξι μα κασαςσπέχξτμ σιρ Πλασαιέρ για σξ
φασίπι σψμ Θηβαίψμ, εμώ ξι οασέπερ ςαρ είφαμ αμαγπάχει
σξ όμξμα σηρ οόληρ μαρ ςσξμ σπίοξδα σψμ Δελυώμ.
Σαρ ενξπκίζξτμε ςσξ όμξμα σηρ αυξςίψςηρ οξτ αοό
κξιμξύ δείναμε ςσα κξιμά σψμ Ελλήμψμ, μα οάπεσε σημ
δίκαιη αοόυαςη, αμ δεμ ςαρ έφξτμ ήδη οείςει ξι Θηβαίξι
μα ςκξσώςεσε ατσξύρ οξτ δεμ έφεσε δικαίψμα μα σξ
κάμεσε. Έσςι θα κεπδίςεσε σημ δική μαρ ετγμψμξςύμη
αμσί μα έφεσε σημ μσπξοιαςσική ετγμψμξςύμη σψμ
[159]
Θηβαίψμ. Θα φπειαςσείσε λίγα λεοσά για μα μαρ
ςκξσώςεσε, αλλά θα φπειαςσείσε οξλύ καιπό για μα
νεολύμεσε σημ μσπξοή ςαρ αοό ατσήμ σημ αοάμθπψοη
οπάνη. Θτμηθείσε όσι οαπαδξθήκαμε ςε ςαρ με ση θέληςή
μαρ ψρ ικέσερ και ξι μόμξι και σα έθιμα σψμ Ελλήμψμ
αοαγξπεύξτμ ση θαμάσψςη σψμ ικεσώμ. Αμ μαρ
ςκξσώςεσε και οαπαδώςεσε σημ οξλισεία μαρ ςσξτρ
Θηβαίξτρ, θα οαπαδώςεσε μαζί και σξ φώμα οξτ είμαι
θαμμέμξι ξι οπόγξμξί ςαρ οξτ ςκξσώθηκαμ αοό σξτρ
Πέπςερ. Ο Πατςαμίαρ σξτρ έθαχε εδώ γιασί θεψπξύςε
σημ οόλη μαρ υιλική και εμάρ σξτρ Πλασαιείρ, υίλξτρ σηρ
Σοάπσηρ.
Τέλξρ ςαρ θτμίζξτμε όσι δεμ οαπαδώςαμε σημ οόλη μαρ
ςσξτρ Θηβαίξτρ (κάσι σέσξιξ θα ήσαμ σόςξ ενετσελιςσικό,
οξτ θα οπξσιμξύςαμε μα οεθάμξτμε αοό οείμα), αλλά
ήπθαμε ςε ςαρ έφξμσαρ οίςση όσι ατσό ήσαμ η δίκαιη λύςη.
Λακεδαιμόμιξι, αμ με όςα ςαρ είοαμε δεμ ςαρ οείςαμε,
αυήςσε μαρ μα γτπίςξτμε ςσημ οόλη μαρ και μα
εοιλένξτμε μόμξι μαρ σξμ σπόοξ με σξμ ξοξίξ θα
οεθάμξτμε. Αλλά μη μαρ οαπαδώςεσε ςσα φέπια σψμ
φειπόσεπψμ εφθπώμ μαρ, σψμ Θηβαίψμ. Μημ μαρ
αυαμίςεσε, εςείρ οξτ σώπα αγψμίζεςσε για σημ ελετθεπία
σψμ Ελλήμψμ.
Οη Πιαηαηείο ηέιεησζαλ ηελ νκηιία ηνπο ζπγθηλεκέλνη, αιιά
ακέζσο κεηά δήηεζαλ ηνλ ιόγν θαη νη Θεβαίνη, πνπ είραλ
αξρίζεη λα θνβνχληαη, φηη νη Λαθεδαηκφληνη δηθαζηέο κπνξεί λα
είραλ θινληζηεί αθνχγνληαο ηελ νκηιία ησλ θαηεγνξνχκελσλ.
Οη δηθαζηέο ζπλαίλεζαλ θαη νη Θεβαίνη είπαλ πεξίπνπ:
Λακεδαιμόμιξι, δεμ θα ζησξύςαμε σξ λόγξ αμ ξι
οπξηγξύμεμξι ξμιλησέρ είφαμ αοαμσήςει αμέςψρ ςσξ
επώσημα οξτ σξτρ θέςασε και αμ δεμ είφαμ μακπηγξπήςει

[160]
μιλώμσαρ για θέμασα άςφεσα με σξ αμσικείμεμξ σηρ
ςημεπιμήρ δίκηρ. Αοξλξγήθηκαμ για οπάγμασα οξτ δεμ
κασηγξπήθηκαμ και εοαίμεςαμ σξμ εατσό σξτρ για
οπάγμασα οξτ καμείρ δεμ σξτρ έχενε. ΋μψρ σώπα είμαςσε
τοξφπεψμέμξι μα αοαμσήςξτμε ςσιρ κασηγξπίερ σξτρ κι
εςείρ θα κπίμεσε αυξύ ακξύςεσε σημ αλήθεια για όλα.
΋οψρ είμαι γμψςσό αοό οαλιά, εμείρ φσίςαμε σιρ
Πλασαιέρ και σιρ άλλερ βξιψσικέρ οόλειρ οξτ
κασακσήςαμε και εοξικίςαμε αυξύ διώναμε σξτρ
οπξηγξύμεμξτρ κασξίκξτρ σηρ Βξιψσίαρ. Η έφθπα σψμ
Πλασαιώμ κασά σηρ Θήβαρ άπφιςε όσαμ δεμ δέφθηκαμ μα
αμαγμψπίςξτμ σημ ηγεμξμία μαρ και ατσξί μόμξι αοό
όλξτρ σξτρ Βξιψσξύρ, έγιμαμ ςύμμαφξι σψμ Αθημαίψμ,
όσαμ εοιφειπήςαμε μα σξτρ εοιβληθξύμε.
Οι Πλασαιείρ ιςφτπίζξμσαι, όσι όσαμ ξι βάπβαπξι ήπθαμ
μα κασακσήςξτμ σημ Ελλάδα, ήσαμ ξι μόμξι αοό σξτρ
Βξιψσξύρ οξτ δεμ μήδιςαμ και ατσό είμαι έμα γεγξμόρ για
σξ ξοξίξ ξι ίδιξι εοαίπξμσαι και εμάρ μαρ κασηγξπξύμ για
μηδιςμό. Η αλήθεια είμαι όσι δεμ μήδιςαμ αολώρ και μόμξ
γιασί και ξι Αθημαίξι δεμ ςτμμάφηςαμ με σξτρ Πέπςερ.
Απγόσεπα δε, ξι Πλασαιείρ ήσαμ ξι μόμξι Βξιψσξί οξτ
ςτμεπγάςσηκαμ με σξτρ Αθημαίξτρ ςσημ οπξςοάθειά σψμ
σελετσαίψμ μα τοξδξτλώςξτμ σημ Ελλάδα. Αλλά όσαμ
έυτγαμ ξι Πέπςερ και ξι Αθημαίξι άπφιςαμ μα εοεκσείμξτμ
σημ ηγεμξμία σξτρ ςση οεπιξφή μαρ και ς’ όλη σημ
Ελλάδα, είμαςσε εμείρ οξτ οξλεμήςαμε, σξτρ μικήςαμε
ςσημ Κξπώμεια και ελετθεπώςαμε όλη ση Βξιψσία. Και
ςήμεπα Λακεδαιμόμιξι, ςσημ οπξςοάθειά ςαρ μα
ελετθεπώςεσε σημ Ελλάδα, εμείρ είμαςσε ςύμμαφξι και ςαρ
οπξςυέπαμε ιοοικό και άλλα ευόδια.

[161]
 Οι Πλασαιείρ αοξκαλύυθηκαμ λέγξμσαρ όσι ήσαμ ξι
μόμξι αοό σξτρ Βξιψσξύρ οξτ δεμ μήδιςαμ, αλλά σξ
έκαμαμ όφι για μα τοεπαςοιςσξύμ σα κξιμά ςτμυέπξμσα
σψμ Ελλήμψμ, αλλά για μα ακξλξτθήςξτμ σξτρ Αθημαίξτρ
εμάμσια ςσα ςτμυέπξμσα σψμ Βξιψσώμ. Ατσξί λξιοόμ
έφξτμ εοιλένει ση ςτμμαφία σψμ Αθημαίψμ, σξτρ ξοξίξτρ
βξήθηςαμ μα τοξσάνξτμ σξτρ Αιγιμήσερ και άλλξτρ
ςτμμάφξτρ, αμσί μα οπξςοαθήςξτμ μα σξτρ εμοξδίςξτμ.
΋σαμ εμσέλει ξι Αθημαίξι οήπαμ σξμ δπόμξ σηρ αδικίαρ, ξι
Πλασαιείρ ςτμοξπεύσηκαμ με ατσξύρ. Ατσά λξιοόμ με σξ
οαπαμύθι σξτ δικξύ μαρ ακξύςιξτ μηδιςμξύ και σξτ
εκξύςιξτ ασσικιςμξύ σψμ Πλασαιώμ.
Τώπα, αρ οάμε ςσημ κασηγξπία όσι εμείρ εοισεθήκαμε
αοπόκλησα ςσιρ Πλασαιέρ. Η αλήθεια είμαι όσι αμ είφαμε
οάει εκεί αοπόςκλησξι για μα σιρ κασαςσπέχξτμε, θα
είμαςσε όμσψρ έμξφξι. Αλλά οήγαμε μόμξ όσαμ μαρ
οπξςκάλεςαμ μεπικέρ αοό σιρ οιξ δτμασέρ και ολξύςιερ
ξικξγέμειερ σηρ οόληρ για μα σιρ βξηθήςξτμε μα
αοξκηπύνξτμ σημ ςτμμαφία με σξτρ νέμξτρ και μα
μοξπέςξτμ και οάλι ξι Πλασαιέρ μα ζήςξτμ ςύμυψμα με
σξτρ οασπξοαπάδξσξτρ βξιψσικξύρ θεςμξύρ.
Εμείρ δεμ εμεπγήςαμε εφθπικά οπξρ σξτρ Πλασαιείρ,
γιασί όσαμ μοήκαμε ςσημ οόλη σξτρ δεμ κακξοξιήςαμε
καμέμα οξλίση. Και όσαμ άπφιςαμ ξι ςτμολξκέρ,
ςκξσώθηκαμ απκεσξί δικξί μαρ, αλλά και γι’ ατσό δεμ
κασηγξπξύμε καμέμα γιασί ατσά έφει ξ οόλεμξρ. ΋μψρ
όσαμ εοικπάσηςαμ ξι ςημεπιμξί κασηγξπξύμεμξι,
διέοπαναμ σημ υπικσή οπάνη σξτ ςυαγιαςμξύ σψμ
αιφμαλώσψμ. Ατσξί ξι άμξιπξι είφαμ οέςει ικέσερ ςσα
οόδια σψμ Πλασαιαίψμ οξτ είφαμ τοξςφεθεί οψρ δεμ θα
σξτρ οειπάνξτμ. Μέςα ςε λίγη ώπα έκαμαμ σπειρ άδικερ
[162]
οπάνειρ: Κασαοάσηςαμ σιρ ςτμυψμίερ, ςκόσψςαμ σξτρ
αιφμαλώσξτρ, αθέσηςαμ σημ τοόςφεςή σξτρ όσι δεμ θα
οείπαζαμ σξτρ ικέσερ και σελικά σξτρ έςυαναμ όλξτρ
οαπαβαίμξμσαρ σξμ ιεπό μόμξ σψμ ικεσώμ. Και μεσά αοό
όλα ατσά έφξτμ σξ θπάςξρ μα μαρ κασηγξπξύμ όσι
οαπαμξμήςαμε και ζησξύμ μα μη δώςξτμ λόγξ για σιρ
αμόςιερ οπάνειρ σξτρ. Εςείρ ξι δικαςσέρ, οξτ σα ακξύσε
όλα ατσά, οπέοει μα οάπεσε αοόυαςη για ση δίκαιη
σιμψπία σξτρ.
Ατσά λξιοόμ Λακεδαιμόμιξι, είμαι σα οπαγμασικά
γεγξμόσα και μα νέπεσε όσι εμείρ ζησξύμε δίκαιη
εκδίκηςη και ελοίζξτμε όσι δικαίψρ θα κασαδικάςεσε
σξτρ Πλασαιείρ. Μημ σξτρ λτοηθείσε, όσαμ λέμε για σα
οαλιά σξτρ κασξπθώμασα - αμ οξσέ έκαμαμ σέσξια. Ούσε
μα καμυθείσε αοό σξτρ θπήμξτρ σξτρ, αοό σιρ εοικλήςειρ
για σξτρ σάυξτρ σψμ οπξγόμψμ ςαρ. Γιασί θα ςαρ
θτμίςξτμε ακόμα μια υξπά σημ ςυαγή σψμ δικώμ μαρ
ξολισώμ αοό ατσξύρ. Και θα σιμψπηθξύμ μόμιμα, γιασί
δεμ οαπαδόθηκαμ μικημέμξι ςσξ οεδίξ σηρ μάφηρ, όοψρ
ιςφτπίζξμσαι, αλλά οαπαδόθηκαμ με ση πησή ςτμυψμία μα
δικαςσξύμ για σιρ οπάνειρ σξτρ.
Υοεπαςοιςσείσε λξιοόμ Λακεδαιμόμιξι σξτρ θεςμξύρ
σψμ Ελλήμψμ, οξτ ατσξί εδώ οαπαβίαςαμ και
κασαδικάςσε σξτρ.
Απηά ήηαλ ηα ιφγηα ησλ Θεβαίσλ. Καη νη Λαθεδαηκφληνη
δηθαζηέο ζθέθηεθαλ πσο ήηαλ ζσζηφ λα αξθεζηνχλ ζην αξρηθφ
ηνπο εξψηεκα θαη κφλν, αλ δειαδή ζ’ απηφλ ηνλ πφιεκν, νη
Πιαηαηείο είραλ σθειήζεη ζε θάηη ηε ΢πάξηε θαη ηνπο ζπκκάρνπο
ηεο. Έθεξαλ κεηά κπξνζηά ζηνπο δηθαζηέο, ηνλ έλα κεηά ηνλ
άιιν ηνπο Πιαηαηείο θαη ππέβαιαλ ζε φινπο ην ίδην εξψηεκα.

[163]
 ΋ηαλ απηφο απαληνχζε αξλεηηθά, ηνλ έζηειλαλ ακέζσο γηα
εθηέιεζε. Γελ εμαίξεζαλ θαλέλαλ. ΢πλνιηθά εθηειέζηεθαλ
πεξηζζφηεξνη απφ δηαθφζηνη Πιαηαηείο, θαη είθνζη πέληε
Αζελαίνη. Λίγεο γπλαίθεο πνπ βξέζεθαλ ζηελ πφιε ηηο πήξαλ
ζθιάβεο. Απηφ ήηαλ έλα αθφκα έγθιεκα πνιέκνπ. ΢ηελ πνξεία
ηνπ πνιέκνπ ζα επαθνινπζήζνπλ δπζηπρψο πνιιά άιια.
Οη Λαθεδαηκφληνη μερέξζσζαλ ηειείσο ηελ πφιε ησλ Πιαηαηψλ
θαη έρηηζαλ έλα μελψλα θνληά ζην λαφ ηεο Ήξαο. Σηο γαίεο ηηο
εθκίζζσζαλ γηα δέθα ρξφληα ζηνπο Θεβαίνπο. Πήξαλ απηήλ ηελ
απφθαζε, γηαηί ήζειαλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηνπο Θεβαίνπο, πνπ
ήηαλ πνιχηηκνη θαη πηζηνί ζχκκαρνί ηνπο απφ ηελ πξψηε κέξα
ηνπ πνιέκνπ.

Οη Πιαηαηέο
θαηαζηξάθεθαλ

Απηφ ήηαλ θαη ην

ηέινο ηεο πφιεο ησλ
Πιαηαηψλ, ελελήληα
ηξία ρξφληα απφ ηφηε
πνπ είρε ζπκκαρήζεη
κε ηελ Αζήλα.

Παράγραφοι Γ69-88: Εμφφλιοσ πόλεμοσ των Κερκυραίων και

ανάμιξθ των εμπολζμων – Άγρια ςφαγι των ολιγαρχικϊν -
Πρϊτθ εκςτρατεία των Ακθναίων ςτθ ΢ικελία – Επανεμφάνιςθ
του λοιμοφ ςτθν Ακινα.
Σα ζαξάληα πινία ησλ Πεινπνλλεζίσλ, πνπ γχξηζαλ άπξαθηα
απφ ηε Λέζβν, έθηαζαλ κεηά απφ έλα πεξηπεηεηψδεο ηαμίδη ζηελ
Κπιιήλε ηεο Ζιείαο. Δθεί ηνπο πεξίκελαλ θαη κεξηθά πινία απφ
ηε Λεπθάδα θαη ηελ Ακβξαθία (Άξηα). Ο εληαίνο απηφο ζηφινο
έβαιε βηαζηηθά πιψξε γηα ηελ Κέξθπξα, όπνπ είρε μεζπάζεη
εκθύιηνο πόιεκνο. Ήζειαλ λα πξνιάβνπλ ηνλ κηθξφ αζελατθφ
[164]
ζηφιν απφ δψδεθα κφλν πινία, πνπ λαπινρνχζε ζηε Ναχπαθην,
πξηλ αθφκα θηάζνπλ εληζρχζεηο απφ ηελ Αζήλα.
΢ηελ Κέξθπξα ηα πξάγκαηα ήηαλ πεξίπινθα. Ζ αξρή είρε γίλεη
κε ηελ επηζηξνθή ησλ Κεξθπξαίσλ αηρκαιψησλ, πνπ είραλ
ζπιιεθζεί απφ ηνπο Κνξίλζηνπο ζηηο λαπηηθέο επηρεηξήζεηο ηεο
Δπηδάκλνπ. Οη πξψελ αηρκάισηνη απηνί είραλ πεηζζεί απφ ηνπο
Κνξίλζηνπο φηη ζα ήηαλ πξνο ην ζπκθέξνλ ηεο πφιεο, λα
εγθαηαιείςεη ηελ ζπκκαρία κε ηελ Αζήλα θαη λα πξνζρσξήζεη
ζηελ ζπκκαρία ησλ Πεινπνλλεζίσλ. Οη ζπγθξνχζεηο κεηαμχ ησλ
ππνζηεξηθηψλ ηεο κηαο ή ηεο άιιεο ζπκκαρίαο (νη νιηγαξρηθνί
ήηαλ κε ηε ΢πάξηε θαη νη δεκνθξαηηθνί κε ηνπο Αζελαίνπο)
θιηκαθψζεθαλ ζχληνκα θαη πφηε ππεξηεξνχζε ε κηα, πφηε ε άιιε
παξάηαμε.
Κάπνηα ζηηγκή ηα πξάγκαηα ηζνξξφπεζαλ: Οη νιηγαξρηθνί είραλ
ηελ εμνπζία θαη έιεγραλ ηελ αγνξά θαη ην έλα απφ ηα δπν
ιηκάληα, απηφ πνπ έβιεπε πξνο ηελ Ήπεηξν. Οη δεκνθξαηηθνί
είραλ θαηαθχγεη ζηελ αθξφπνιε θαη ζε άιια πςψκαηα ηεο πφιεο
θαη έιεγραλ ην δεχηεξν ιηκάλη.
Σελ δεχηεξε κέξα, νθηαθφζηνη κηζζνθφξνη απφ ηε Θεζπξσηία
ήξζαλ γηα λα εληζρχζνπλ ηνπο νιηγαξρηθνχο, ελψ νη δεκνθξαηηθνί
είραλ ηελ ππνζηήξημε ησλ πεξηζζφηεξσλ δνχισλ ηνπ λεζηνχ. Σελ
επνκέλε έγηλε κάρε, ηελ νπνία θέξδηζαλ νη δεκνθξαηηθνί.
Έβαιαλ θσηηά ζε πνιιά ζπίηηα, καγαδηά θαη απνζήθεο θαη κφλν ν
αληίζεηνο άλεκνο εκπφδηζε ηελ επέθηαζε ηεο ππξθαγηάο ζηελ
πφιε. Οη νιηγαξρηθνί πεξηνξίζηεθαλ ζην ιηκάλη, ελψ νη
πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο κηζζνθφξνπο έθπγαλ.
Σελ ηέηαξηε κέξα ηεο εκθχιηαο δηακάρεο έθηαζε ζην ιηκάλη
ηεο Κέξθπξαο αζελατθφο ζηφινο κε εγέηε ην Νηθφζηξαην. Απηφο
πέηπρε λα ζπκθηιηψζεη ηηο δπν παξαηάμεηο νη νπνίεο ζπκθψλεζαλ
λα ζπλερηζηεί ε ζπκκαρία κε ηελ Αζήλα θαη λα δηθαζηνχλ κφλν
νη πέληε πξσηαίηηνη, νη νπνίνη φκσο είραλ ήδε εγθαηαιείςεη ην
λεζί. Πξηλ θχγνπλ νη Αζελαίνη, νη δεκνθξαηηθνί δήηεζαλ απφ ηνλ
Νηθφζηξαην λα ηνπο αθήζεη πέληε απφ ηα πινία ηνπ, γηα λα
[165]
απνζαξξχλνληαη νη αληίπαινί ηνπο. ΢ε αληάιιαγκα έδσζαλ ζηνπο
Αζελαίνπο πέληε θεξθπξατθά πινία. ΋ηαλ φκσο νη δεκνθξαηηθνί
άξρηζαλ λα ζηξαηνινγνχλ πιεξψκαηα γη’ απηά ηα πινία απφ ηνπο
αληηπάινπο ηνπο, απηνί θνβήζεθαλ φηη ζα ηνπο έζηειλαλ ζηελ
Αζήλα θαη θαηέθπγαλ ηθέηεο ζην λαφ ησλ Γηνζθνχξσλ. Ο
Νηθφζηξαηνο κεζνιάβεζε θαη πάιη θαη ζπκθσλήζεθε λα ζηαινχλ
ζην θνληηλφ λεζάθη Ζξαίν ηεηξαθφζηνη απφ ηνπο νιηγαξρηθνχο.
Πέξαζαλ ηέζζεξηο ήξεκεο κέξεο φηαλ θαηέπιεπζαλ ζην ιηκάλη
ηεο ΢χβνηαο ζηελ αληηθξηλή αθηή ηεο Κέξθπξαο, πελήληα ηξία
πεινπνλλεζηαθά θαξάβηα, ππφ ηνλ Λαθεδαηκφλην Αιθίδα. Σν
επφκελν πξσί μεθίλεζαλ γηα ηελ Κέξθπξα. Οη Κεξθπξαίνη
παληθφβιεηνη εηνίκαζαλ εμήληα πινία θαη κφιηο ην θάζε έλα απφ
απηά ήηαλ έηνηκν, ην
έζηειλαλ λα αληηκεησπίζεη
ηνλ ερζξφ.

Γθξαβνύξα ηεο Κέξθπξαο

Έηζη φκσο, φπσο έθεπγαλ

αζχληαθηα θαη ρσξίο
ζρέδην, ηα θεξθπξατθά
πινία ήηαλ εχθνιε ιεία γηα ηνπο Πεινπνλλήζηνπο. Οη ηειεπηαίνη
άθεζαλ κφλν είθνζη πινία λα αληηκεησπίζνπλ ηα θεξθπξατθά θαη
ηα ππφινηπα ηξηάληα ηξία παξαηάρζεθαλ γηα λα ζπγθξνπζηνχλ κε
ηα αζελατθά. Γχν απφ απηά ηα ηειεπηαία ήηαλ ηα ηεξά πινία ησλ
Αζελαίσλ, ε ΢αιακηλία θαη ε Πάξαινο.
Ζ λαπκαρία δηήξθεζε φιε ηελ εκέξα θαη ηειηθά νη ζηφινη ησλ
Κεξθπξαίσλ (εθηφο απφ δεθαηξία πινία, πνπ είραλ αηρκαισηηζηεί
απφ ηνλ ερζξφ) θαη ησλ Αζελαίσλ, θαηέθπγαλ ζην ιηκάλη. Ήηαλ
κηα επηηπρία ησλ Πεινπνλλεζίσλ, νη νπνίνη φκσο δελ ηφικεζαλ
λα επηηεζνχλ ζην ιηκάλη. Πήγαλ κφλν σο ην αθξσηήξην ηεο
Λεπθίκεο, απνβίβαζαλ ζηξαηφ θαη ιεειάηεζαλ θαη έθαςαλ ηνπο
αγξνχο θαη ηηο αγξνηθίεο. ΋κσο σο ην βξάδπ ήξζε κε θσηεηλά

[166]
ζήκαηα ε πιεξνθνξία, φηη πιεζίαδαλ εμήληα αζελατθά πινία. Ο
πεινπνλλεζηαθφο ζηφινο άλνημε παληά θαη θαηέθπγε γξήγνξα γηα
ηε Λεπθάδα αθήλνληαο ηνπο νιηγαξρηθνχο ηεο Κέξθπξαο ζην
έιενο ησλ αληηπάισλ ηνπο.
Οη δεκνθξαηηθνί αλαζάξξεζαλ απφ ηα λέα θαη άξρηζαλ
ακέζσο λα ζθάδνπλ αλειέεηα όζνπο νιηγαξρηθνύο έβξηζθαλ
ζην δηάβα ηνπο. ΢ην λαφ ηεο Ήξαο βξίζθνληαλ ηθέηεο πελήληα
νιηγαξρηθνί. Οη δεκνθξαηηθνί ηνπο ππνζρέζεθαλ δίθε θαη φζνη
απφ απηνχο πείζηεθαλ, θαηαδηθάζηεθαλ ζε ζάλαην θαη
εθηειέζηεθαλ ακέζσο. ΋ζνη έκεηλαλ ζην λαφ πξνηίκεζαλ λα
απηνθηνλήζνπλ ρηππψληαο κε μίθε ν έλαο ηνλ άιιν ή
θξεκάζηεθαλ απφ δέληξα.

Ναπκαρία ειιεληθώλ πινίσλ

Ζ θξηρηή θαη άζθνπε απηή

ζθαγή ζπλερίζηεθε επί εθηά
κέξεο. Μηα κεξίδα Κεξθπξαίσλ
εμφλησλε ρσξίο έιενο ηελ άιιε.
Πνιινί βξήθαλ επθαηξία λα
εθηνλψζνπλ πξνζσπηθέο
δηαθνξέο, ρξεψζηεο εθηεινχζαλ
ηνπο δαλεηζηέο ηνπο σο ερζξνχο ηεο δεκνθξαηίαο, παηέξαο
ζθφησλε ηνλ γην ηνπ θαη αδειθφο ηνλ αδειθφ. Γηςαζκέλνη γηα
αίκα δεκνθξαηηθνί άξπαδαλ ηνπο ηθέηεο απφ ηνπο λανχο θαη ηνπο
έζθαδαλ. Έρηηζαλ ην ηεξφ ηνπ Γηνλχζνπ θαη άθεζαλ ηνπο ηθέηεο,
πνπ ήηαλ κέζα λα πεζάλνπλ.
{΢ην ζεκείν απηό ν Θνπθπδίδεο αθηεξώλεη ηξεηο καθξνζθειείο
παξαγξάθνπο γηα λα πεξηγξάςεη ηηο αθξόηεηεο πνπ πξνθάιεζε
απηόο ν πόιεκνο. Γηαηί ζε όιεο ζρεδόλ ηηο ειιεληθέο πόιεηο
ππήξραλ αληίπαιεο πνιηηηθέο παξαηάμεηο, πνπ ε θάζε κηα ηνπο
ήζειε λα εληαρζεί ζε κηα από ηηο εκπόιεκεο ζπκκαρίεο, κε ζηόρν
ηελ εμόλησζε ηεο άιιεο}.
[167]
 Δκθχιηεο ζπγθξνχζεηο, φπσο απηή ηεο Κέξθπξαο, έγηλαλ ζε
πνιιέο πνιηηείεο θαη θπζηθά ην κφλν πνπ έθεξαλ ήηαλ ζπκθνξέο,
ζαλάηνπο, αίκα, δάθξπα, θαηαζηξνθέο, κίζε θαη δπζηπρία. Κη
έηζη ν κεγάινο εκθχιηνο πφιεκνο κεηαδφζεθε ζαλ επηδεκία απφ
πνιηηεία ζε πνιηηεία θαη μεπήδεζαλ πνιινί ηνπηθνί εκθχιηνη
πφιεκνη. Δθείλε ηελ επνρή αθφκα θαη νη ιέμεηο είραλ ράζεη ην
λφεκά ηνπο. Ζ άινγε ηφικε νλνκάζηεθε αλδξεία θαη αθνζίσζε
ζηελ παξάηαμε θαη ζηελ παηξίδα, ε δηζηαθηηθφηεηα ζεσξήζεθε
δεηιία θαη ε ζσθξνζχλε αλαλδξία.
Ο έμαιινο θαη θαλαηηθφο γηλφηαλ αθνπζηφο θαη απνθηνχζε
νπαδνχο, θαη φπνηνο δελ ζπκθσλνχζε καδί ηνπ ήηαλ χπνπηνο
πξνδνζίαο.

Δμόλησζε ησλ αληηπάισλ

Αθφκα θαη ε ζπγγέλεηα

ζεσξήζεθε ραιαξφηεξνο
δεζκφο απφ ηελ
παξαηαμηαθή αιιειεγγχε
θαη απηή ε αιιειεγγχε
ήηαλ ηζρπξφηεξε απφ ηνπο
φξθνπο ζηνπο ζενχο.
Οη αξρεγνί ησλ παξαηάμεσλ πξφβαιιαλ δηάθνξα ζπλζήκαηα
πνπ αθνχγνληαλ σξαία. Οη κελ δεκνθξαηηθνί πξφβαιιαλ ηελ
ηζφηεηα ησλ πνιηηψλ, νη νιηγαξρηθνί ηε ζσθξνζχλε ηεο
αξηζηνθξαηηθήο δηνίθεζεο. ΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα φκσο ην κφλν
πνπ επηδίσθαλ ήηαλ ε ηθαλνπνίεζε ησλ πξνζσπηθψλ ηνπο
ζπκθεξφλησλ θαη ε εμεχξεζε ηξφπσλ εμφλησζεο ησλ αληηπάισλ
ηνπο. Κακηά απφ ηηο δπν παξαηάμεηο δελ είρε εζηθφ θξαγκφ θαη
έθξπβαλ κε σξαία ιφγηα θξηρηέο πξάμεηο. Οη κεηξηνπαζείο πνιίηεο
ζαλαηψλνληαλ απφ ηε κηα ή ηελ άιιε παξάηαμε ή επεηδή
αξλήζεθαλ λα πάξνπλ κέξνο ζηελ εκθχιηα δηακάρε. Ο
παξαηαμηαθφο αληαγσληζκφο δεκηνχξγεζε δπζπηζηία θαη δελ
[168]
είραλ αμία πιένλ νχηε νη φξθνη νχηε νη ππνζρέζεηο. ΋ζνη
θαηάθεξλαλ λα αξπάμνπλ ηελ εμνπζία πξνηηκνχζαλ λα πάξνπλ ηα
κέηξα ηνπο κε ζθαγέο ησλ αληηπάισλ ηνπο, γηα λα κελ πάζνπλ θη
απηνί ηα ίδηα.
Καη θπζηθά, αθνχ νη ζψθξνλεο είραλ ιείςεη, επηθξαηνχζαλ νη
δηαλνεηηθά θαηψηεξνη. Ζ ζθαγή ζηελ Κέξθπξα ήηαλ ε
θιηκάθσζε ησλ αγξηνηήησλ, πνπ άξρηζαλ κε ηελ ζθαγή ησλ
Θεβαίσλ αηρκαιψησλ απφ ηνπο Πιαηαηείο θαη ε εθηέιεζε ησλ
καρεηψλ ησλ Πιαηαηψλ απφ ηνπο Πεινπνλλήζηνπο ληθεηέο.
Σν θαινθαίξη ηνπ 426 ηειείσλε θαη ε Αζήλα εηνίκαζε είθνζη
πινία κε πξόζεζε λα ηα ζηείιεη
ζηε ΢ηθειία. ΢ην λεζί απηφ είρε
αξρίζεη άιινο εκθχιηνο πφιεκνο
κεηαμχ ΢πξαθνχζησλ θαη
Λενληίλσλ.

Απόβαζε νπιηηώλ από πινίν

Οη ΢πξαθνχζεο, φπσο θαη φιεο

νη ππφινηπεο δσξηθέο πφιεηο ηεο
΢ηθειίαο, είραλ ζπκκαρήζεη κε
ηνπο Λαθεδαηκφληνπο, ρσξίο
φκσο λα ιάβνπλ σο ηψξα κέξνο
ζηηο ερζξνπξαμίεο. Οη Λενληίλνη θαζψο θαη άιιεο πφιεηο ηεο
΢ηθειίαο θαη ηεο Μεγάιεο Διιάδαο, είραλ ήδε ζηείιεη πξέζβεηο
ζηελ Αζήλα, επεηδή νη ΢πξαθνχζηνη ηνπο είραλ απνθιείζεη απφ
ηελ μεξά θαη απφ ηε ζάιαζζα. Οη Λενληίλνη ππελζχκηζαλ ζηνπο
Αζελαίνπο φηη ήηαλ Ίσλεο θαη πεξίκελαλ ηε βνήζεηά ηνπο. Οη
Αζελαίνη ελψ έζηεηιαλ απηά ηα πινία κε ην πξφζρεκα ηεο θνηλήο
ησληθήο θαηαγσγήο κε ηνπο Λενληίλνπο, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα
ήζειαλ λα εξεπλήζνπλ ηελ πηζαλφηεηα εμεχξεζεο ηξφπσλ ψζηε
λα εκπνδηζηνχλ νη θνξηψζεηο ζηαξηνχ απφ ηε ΢ηθειία ζηελ
Πεινπφλλεζν. Αθφκα ήζειαλ λα δνθηκάζνπλ ηηο δπλάκεηο ηνπο,

[169]
αλ δειαδή κπνξνχζαλ λα επηβιεζνχλ ζηηο πφιεηο ηεο ΢ηθειίαο.
Σα αζελατθά πινία θαηέπιεπζαλ ζην Ρήγην θαη άξρηζαλ λα
βνεζνχλ ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο. ΢ην κεηαμχ ην θαινθαίξη
ηειείσζε.
Με ηελ έλαξμε ηνπ ρεηκψλα ε Αζήλα δέρζεθε έλα αθφκα
ρηχπεκα. Ζ επηδεκία ηνπ ινηκνύ έθαλε θαη πάιη ηελ εκθάληζή
ηεο. Ίζσο λα κελ είρε εμαθαληζηεί ηειείσο θαη απιψο λα είρε
ζεκεηψζεη πξνζσξηλή χθεζε. Απηή ηε θνξά, αλ θαη θξάηεζε
ιηγφηεξν απφ έλα ρξφλν (ηελ πξψηε θνξά είρε δηαξθέζεη δπν
ρξφληα) ηζάθηζε ην εζηθφ ησλ Αζελαίσλ, αιιά θαη ηελ
ζηξαηησηηθή ηνπο ηζρχ. Απφ ηνλ ινηκφ έραζαλ ηε δσή ηνπο
ηέζζεξηο ρηιηάδεο νπιίηεο, ηξηαθφζηνη ηππείο θαη άγλσζηνο
αξηζκφο πνιηηψλ θαη δνχισλ.

Έηνο 6ν (426-425)

Παράγραφοι Γ 89-116: ΢ειςμοί ςτθν Ελλάδα – Εκςτρατείεσ των

εμπολζμων με νίκεσ και ιττεσ – Κάκαρςθ τθσ Διλου –
Εκςτρατεία και ιττα των Λακεδαιμονίων ςτθν Ακαρνανία –
Επιχειριςεισ των Ακθναίων ςτθ ΢ικελία - Ζκρθξθ τθσ Αίτνασ
Σν θαινθαίξη ηνπ 425 ζηξαηησηηθή κνλάδα ησλ Λαθεδαηκνλίσλ
έθηαζε σο ηνλ Ηζζκφ γηα λα πξαγκαηνπνηήζεη αθφκα κηα εηζβνιή
ζηελ Αηηηθή. Δθείλεο ηηο κέξεο ζεηζκνί ζπληάξαζζαλ πνιιά κέξε
ηεο Διιάδαο θαη παιηξξντθφ θχκα θάιπςε πεξηνρέο ηεο Δχβνηαο
θαη ηεο Λνθξίδαο. Ζ κνλάδα απηή γχξηζε εζπεπζκέλα ζηελ
΢πάξηε. Οη ζεηζκνί έπιεμαλ πνιιέο πφιεηο
Σηο ίδηεο κέξεο ζηε ΢ηθειία ζπλερίδνληαλ κεηαμχ ησλ
εκπνιέκσλ πφιεσλ νη κάρεο, ζε νξηζκέλεο απφ ηηο νπνίεο
ζπκκεηείρε θαη ην αζελατθφ ζηξάηεπκα, πνπ βξηζθφηαλ εθεί απφ
ηνλ ρεηκψλα.
Παξάιιεια νη Αζελαίνη πξαγκαηνπνίεζαλ εθζηξαηεία κε
ηξηάληα πινία, ηα νπνία απνβίβαδαλ ζηξαηφ ζε πεξηνρέο ηεο
Πεινπνλλήζνπ θαη ιεειαηνχζαλ ρσξηά θαη θαιιηέξγεηεο. Δπίζεο
[170]
έζηεηιαλ ζηελ Μήιν εμήληα πινία θαη δπν ρηιηάδεο νπιίηεο, νη
νπνίνη πξνμέλεζαλ κεγάιεο θαηαζηξνθέο ζηελ χπαηζξν ηνπ
λεζηνχ. Ζ Μήινο ήηαλ έλα απφ ιίγα ηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ, πνπ
δελ είραλ ππνηαρζεί ζηελ Αζήλα. Οχηε απηή ηε θνξά νη Αζελαίνη
θαηάθεξαλ λα ππνηάμνπλ ην λεζί θαη ν ζηφινο ηνπο έθπγε θαη
θαηεπζχλζεθε πξνο ηελ Βνησηία. Οη νπιίηεο πήγαλ πξνο ηελ
Σαλάγξα θαη ηελ ξήκαμαλ. Οη Θεβαίνη έζηεηιαλ κνλάδα λα
βνεζήζεη ηνπο Σαλαγξαίνπο, αιιά ζηε κάρε πνπ αθνινχζεζε
λίθεζαλ νη Αζελαίνη.
Οη Λαθεδαηκφληνη ίδξπζαλ απνηθία ζηελ Ζξάθιεηα, θνληά ζηηο
Θεξκνπχιεο, γηα λα έρνπλ δπλαηφηεηα λα ειέγρνπλ ηελ Δχβνηα
θαη ηηο γχξσ πεξηνρέο. Οη Αζελαίνη έθαλαλ επηδξνκέο ζηελ
Πεινπφλλεζν θαη ζηε ζπλέρεηα επηρείξεζαλ λα θαηαιάβνπλ ηε
Λεπθάδα, ρσξίο επηηπρία. Μηα αθφκα απφπεηξα ησλ Αζελαίσλ λα
ππνηάμνπλ ηελ Αηησιία γηα λα βνεζήζνπλ ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο
Αθαξλάλεο απέηπρε. Οη Αηησινί, πνπ ήηαλ ζθιεξνί πνιεκηζηέο
θαη άξηζηνη ηνμφηεο λίθεζαλ ηνπο Αζελαίνπο, πνπ έραζαλ εθαηφλ
είθνζη απφ ηνπο άλδξεο ηνπο θαη ππνρψξεζαλ πξνο ηε Ναχπαθην.
Ο Θνπθπδίδεο πεξηγξάθεη ζηε ζπλέρεηα θαη κέρξη ην ηέινο ηνπ
θαινθαηξηνχ επηδξνκέο θαη ζπγθξνχζεηο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ
ζηελ Φσθίδα, Λνθξίδα, Αθαξλαλία θαη αιινχ, ηηο αληηδξάζεηο
ησλ Αζελαίσλ θαη ησλ ζπκκάρσλ ηνπο θαη ηηο ζπγθξνχζεηο πνπ
δηεμήρζεζαλ κεηαμχ ησλ εκπνιέκσλ. Πξαγκαηνπνηήζεθαλ επίζεο
κεηά ην ηέινο ηνπ θαινθαηξηνχ ζπγθξνχζεηο θαη ζηε ΢ηθειία
κεηαμχ ΢πξαθνχζησλ, Αζελαίσλ θαη ησλ ζπκκάρσλ ηνπο.
Οη Αζελαίνη απνθάζηζαλ λα θάλνπλ θάζαξζε ηεο Γήινπ κεηά
απφ ρξεζκφ καληείνπ. Κάζαξζε είρε γίλεη μαλά επί
Πεηζίζηξαηνπ, πξηλ απφ έλα αηψλα πεξίπνπ.
Άξρηζαλ κε ηελ εθηαθή φζσλ είραλ ηαθεί ζηε Γήιν θαη
απνθάζηζαλ φπνηνο πεζαίλεη ζην εμήο, λα κεηαθέξεηαη γηα ηαθή
ζηελ λεζίδα Ρήλεηα, πνπ βξίζθεηαη πνιχ θνληά ζηε Γήιν. Δπίζεο
απαγνξεχηεθαλ νη γελλήζεηο ζην λεζί. Αθφκα απνθαζίζηεθε ε
θαζηέξσζε γηνξηήο, ηα Γήιηα, πνπ ζα γίλεηαη θάζε πέληε ρξφληα.
[171]
Παξφκνηα γηνξηή γηλφηαλ θαη ζην παξειζφλ. Πήγαηλαλ εθεί νη
Ίσλεο κε ηηο γπλαίθεο θαη ηα παηδηά ηνπο θαη γίλνληαλ κνπζηθνί,
ρνξηθνί θαη αζιεηηθνί αγψλεο. Ο ΋κεξνο έγξαςε γηα ηηο γηνξηέο
απηέο:
Κάοξσε οάλι Φξίβε, ετφαπιςσιέσαι η καπδιά ςξτ ςαμ
μαζεύξμσαι ςση Δήλξ ξι μακπξφίσψμερ Ίψμερ με σιρ
γτμαίκερ και σα οαιδιά σξτρ ςσημ ιεπή ξδό, κι εκεί με σημ
οάλη, σξτρ φξπξύρ και σα σπαγξύδια ςε τμμξύμ και ςε
σέποξτμ απφίζξμσαρ αγώμερ.
Απφδεημε φηη γηλφηαλ ζηε Γήιν κνπζηθνί αγψλεο, ην ιέεη ζηε
ζπλέρεηα ν ΋κεξνο, ν νπνίνο αθνχ πκλήζεη ηνλ ρνξφ ησλ
γπλαηθψλ, ηειεηψλεη αλαθέξνληαο θαη ηνλ εαπηφ ηνπ:

Ζ Οδόο ησλ Λεόλησλ

Εμοπόρ! Αρ μαρ
είμαι ετμξϊκξί ξ
Αοόλλψμ και η
Άπσεμιρ
Γεια και φαπά ςαρ,
όλερ! Να με θτμάςσε απγόσεπα
όσαμ οξσέ βαςαμιςμέμξρ άμθπψοξρ σξύσηρ σηρ γηρ
Έπθει και ςα πψσήςει:
Κόπερ! Πξιξρ αο’ όλξτρ σξτρ σπαγξτδιςσέρ
αο’ όςξτρ έπφξμσαι ςσα μέπη ατσά
ςαρ υαίμεσαι ξ οιξ γλτκόρ και μεγαλύσεπη ςαρ φάπιςε
φαπά.
Αοξκπιθείσε ςειρ με μια υψμή:
Ο στυλόρ οξτ κασξικεί ςση Χιό, σξ οεσπξμήςι!
(κεηάθξαζε: Άγγεινο Βιάρνο)

[172]
 Σνλ ρεηκψλα νη ζχκκαρνη ησλ Λαθεδαηκνλίσλ Ακβξαθηψηεο,
εθζηξάηεπζαλ κε ηξεηο ρηιηάδεο νπιίηεο θαηά ηεο Ακθηινρίαο. Οη
Αθαξλάλεο έζηεηιαλ ζηξαηφ λα βνεζήζεη ηελ Ακθηινρία θαη
εηδνπνίεζαλ ηνλ Αζελαίν ζηξαηεγφ Γεκνζζέλε λα ζηείιεη θη
απηφο πινία θαη νπιίηεο. Αληίζηνηρα νη Λαθεδαηκόληνη εηζέβαιαλ
ζηελ Αθαξλαλία κε δηθφ ηνπο ζηξαηφ θαη κνλάδα απφ ηε
Μαληηλεία γηα λα ζπλδξάκνπλ ηνπο Ακβξαθηψηεο. Οη δπν
παξαηάμεηο έκεηλαλ απέλαληη ε κηα ζηε άιιε γηα πέληε κέξεο. Σελ
έθηε κέξα άξρηζε ε κάρε, πνπ σο ην βξάδπ είρε βξεη εηηεκέλνπο
ηνπο Ακβξαθηψηεο, ηνπο Μαληηλείο θαη ηνπο Λαθεδαηκφληνπο θαη
ληθεηέο ηνπο Αθαξλάλεο, ηνπο Ακθηιφρηνπο θαη ηνπο Αζελαίνπο.
Σελ επνκέλε θαη ηε κεζεπνκέλε ζπλερίζηεθαλ νη ζπγθξνχζεηο
κε ηειηθφ απνηέιεζκα ηελ
νινθιεξσηηθή εμφλησζε
ησλ Ακβξαθησηψλ.

Έθξεμε ηεο Αίηλαο

Οη ληθεηέο Αθαξλάλεο
κνηξάζηεθαλ ηα ιάθπξα κε
ηνπο Αζελαίνπο.
Αξγφηεξα νη Ακθηινρείο θαη νη Αθαξλάλεο έθαλαλ εθαηφρξνλε
εηξήλε κε ηνπο Ακβξαθηψηεο θαη έηζη ηειείσζε ν κεηαμχ ηνπο
πφιεκνο.
Σνλ ίδην ρεηκψλα νη Αζελαίνη ζπλέρηζαλ ηηο επηρεηξήζεηο ηνπο
ζηελ ΢ηθειία. Πξαγκαηνπνίεζαλ απφβαζε ζηελ Ηκέξα, ελψ
ηαπηφρξνλα ηνπο βνήζεζαλ απφ ηελ μεξά νη Λενληίλνη θαη άιινη
΢ηθειηψηεο. Οη ηειεπηαίνη είραλ ζηείιεη πξέζβεηο ζηελ Αζήλα θαη
δήηεζαλ λα ζηαινχλ πεξηζζφηεξα θαξάβηα, γηαηί νη ΢πξαθνχζηνη
πνπ θπξηαξρνχζαλ ζηε ζηεξηά, λαππεγνχζαλ θαη αξκάησλαλ
πνιιά πινία. Οη Αζελαίνη αληαπνθξίζεθαλ θαη εηνίκαζαλ
ζαξάληα θαξάβηα γηα λα εληζρχζνπλ ηελ παξνπζία ηνπο ζηε
΢ηθειία.
[173]
 ΢ην ηέινο ηνπ ρεηκψλα, αξρέο ηεο άλνημεο, μέζπαζε ην
εθαίζηεην ηεο Αίηλαο. Ζ ιάβα πνπ μερχζεθε θαηάζηξεςε κέξνο
ηεο γεο ηεο Καηάλεο. Ήηαλ ε πξψηε έθξεμε ηεο Αίηλαο κεηά απφ
πελήληα ρξφληα.
Με ην ηέινο απηνχ ηνπ ρεηκψλα, έθιεηζε ν έθηνο ρξφλνο ηνπ
πνιέκνπ, πνπ ηζηνξεί ν Θνπθπδίδεο.

Περίλθψθ Βιβλίου Γ’: Σρίτθ ειςβολι των Λακεδαιμονίων ςτθν

Αττικι – Επανάςταςθ τθσ Μυτιλινθσ και αντίδραςθ τθσ Ακινασ –
Αποτυχθμζνθ εκςτρατεία Ακθναίων ςτθ Λευκάδα – Θ Μυτιλινθ
γίνεται δεκτι ςτθν Πελοποννθςιακι ΢υμμαχία - Επίδειξθ τθσ
ναυτικισ δφναμθσ τθσ Ακινασ – Πολιορκία τθσ Μυτιλινθσ –
Ζκτακτθ φορολογία των ςυμμάχων τθσ Ακινασ - Θ πολιορκία των
Πλαταιϊν από τουσ Πελοποννιςιουσ ςυνεχίηεται - Θ Ζξοδοσ των
πολιορκθμζνων - Νζα ειςβολι των Πελοποννθςίων ςτθν Αττικι –
΢υνκθκολόγθςθ τθσ Μυτιλινθσ - Κακυςτερθμζνθ βοικεια των
Λακεδαιμονίων – Διχογνωμία των Ακθναίων για τθν τφχθ των
Μυτιλθναίων – Λόγοι των πολιτικϊν τθσ Ακινασ – Οριςτικι
απόφαςθ τθσ Εκκλθςίασ του διμου για τθν εκτζλεςθ μόνο των
πρωταιτίων – Κατάλθψθ του νθςιοφ Μινϊα από τουσ Ακθναίουσ -
Παράδοςθ των Πλαταιϊν – Δίκθ με απολογία των Πλαταιαίων και
κατθγορθτιριο των Κθβαίων – Εκτζλεςθ των Πλαταιαίων -
Εμφφλιοσ πόλεμοσ των Κερκυραίων και ανάμιξθ των εμπολζμων –
Άγρια ςφαγι των ολιγαρχικϊν - Πρϊτθ εκςτρατεία των Ακθναίων
ςτθ ΢ικελία – Επανεμφάνιςθ του λοιμοφ ςτθν Ακινα – ΢ειςμοί ςτθν
Λακωνία – Εκςτρατείεσ των Ακθναίων με νίκεσ και ιττεσ –
Κακαρμόσ τθσ Διλου – Εκςτρατεία και ιττα των Λακεδαιμονίων
ςτθν Ακαρνανία – Επιχειριςεισ των Ακθναίων ςτθ ΢ικελία - Ζκρθξθ
τθσ Αίτνασ

[174]
Βηβιίν Γ’
{Σν Σέηαξην Βηβιίν ηνπ Θνπθπδίδε πεξηγξάθεη ηα πνιεκηθά
γεγνλόηα ησλ ηξηώλ επόκελσλ εηώλ, δειαδή ηνπ 7νπ, 8νπ θαη 9νπ
ρξόλνπ ηεο αηκαηεξήο ζύγθξνπζεο ησλ δπν κεγάισλ ειιεληθώλ
ζπλαζπηζκώλ, ηεο Πεινπνλλεζηαθήο θαη ηεο Γειηαθήο
(Αζελατθήο) ΢πκκαρίαο. ΢ην βηβιίν απηό δπν πξάγκαηα είλαη
αμηνζεκείσηα γηαηί απνδεηθλύνπλ όηη έλα ηπραίν γεγνλόο ή κηα
ιαλζαζκέλε απόθαζε κπνξεί όρη κόλν λα γύξεη ηελ πιάζηηγγα
ηνπ πνιέκνπ πξνο ηε κηα ή ηελ άιιε πιεπξά, αιιά κπνξεί λα
επεξεάζεη θαη ηελ ίδηα ηελ πνξεία ηεο ηζηνξίαο.
Ζ θαθνθαηξία αλάγθαζε ηνλ αζελατθό ζηόιν πνπ έπιεε γηα
ηελ ΢ηθειία λα πξνζνξκηζηεί ζηελ Πύιν. Ζ δηαίζζεζε ηνπ
ζηξαηεγνύ Γεκνζζέλε εληόπηζε ηελ Πύιν σο επθαηξία λα
απνθηήζεη ε Αζήλα έλα ζηαζεξό νξκεηήξην θνληά ζηελ
αληίπαιό ηεο, ηε ΢πάξηε. Απηό ήηαλ ην ηπραίν γεγνλόο.
Αθνινύζεζε ε ήηηα ησλ Λαθεδαηκνλίσλ θαη ε πξόηαζε ηεο
΢πάξηεο ζηελ Αζήλα λα ζπκθσλήζνπλ ζηελ θαηάπαπζε ηνπ
πνιέκνπ κε όξνπο επλντθνύο γηα ηελ δεύηεξε. ΋κσο ν
θηινπόιεκνο ιόγνο ηνπ δεκαγσγνύ Κιέσλνο επεξέαζε ηνπο
Αζελαίνπο λα πάξνπλ ηελ ιαλζαζκέλε απόθαζε λα ζπλερηζηεί ό
πόιεκνο.
Δίλαη θαλεξό όηη αλ νη Αζελαίνη ζπλαηλνύζαλ ζηελ πξόηαζε
εηξήλεο, απηόο ν θνβεξόο γηα όιν ηνλ ειιεληθό θόζκν πόιεκνο
ζα κπνξνύζε λα έρεη ηειεηώζεη ηνλ έβδνκν ρξόλν, κε ζρεηηθά
κηθξέο απώιεηεο γηα όινπο ηνπο εκπιεθνκέλνπο ζ’ απηόλ.
Αληίζεηα ζπλερίζηεθε γηα αθόκα είθνζη ρξόληα κε απνηέιεζκα
ηελ θαηαζηξνθή ηνπ ειιεληθνύ θόζκνπ θαη ηνπ Υξπζνύ Αηώλα
ηεο Αζήλαο. Ζ θαηαξξαθσκέλε Διιάδα έγηλε κεηά από απηό
εύθνιε ιεία γηα ηνπο Μαθεδόλεο ηνπ Φηιίππνπ θαη ηνπ
Αιέμαλδξνπ θαη ζηε ζπλέρεηα ησλ Ρσκαίσλ.
΋κσο έηζη γξάθηεθε ε ηζηνξία}.

[175]
Έηνο 7ν (425-424)

Παράγραφοι Δ 01-15: Οι επιχειριςεισ ςτθ ΢ικελία – Νζα

επιδρομι των Πελοποννθςίων ςτθν Αττικι – Κατάλθψθ τθσ
Πφλου από τουσ Ακθναίουσ και ιττα των Λακεδαιμονίων
Καηά ηελ έλαξμε ηνπ ζέξνπο, δέθα πινία ησλ ΢πξαθνύζησλ
θαη άιια δέθα ησλ Λνθξώλ έπιεπζαλ πξνο ηε Μεζζήλε ηεο
΢ηθειίαο θαη ηελ θαηέιαβαλ. Ζ θαηάιεςε έγηλε ρσξίο αληίζηαζε
γηαηί πνιινί πνιίηεο ηεο Μεζζήλεο είραλ πξνθαιέζεη απηήλ ηελ
επέκβαζε, γηα λα απνθεπρζεί ε κεηαηξνπή ηεο πφιεο ηνπο ζε
νξκεηήξην ηεο Αζήλαο.

Οπιίηεο λεθξόο ζηε κάρε

Σελ ίδηα επνρή νη Λαθεδαηκφληνη θαη

νη ζχκκαρνί ηνπο έθαλαλ ηελ εζηκηθή
πιένλ εηζβνιή ηνπο ζηελ Αηηηθή.
Δπηθεθαιήο ηνπο απηή ηε θνξά ήηαλ ν
βαζηιηάο ηεο ΢πάξηεο Άγηο, γηνο ηνπ
Αξρίδακνπ. Καη φπσο έπξαηηαλ θαη θαηά ηηο πξνεγνχκελεο
εηζβνιέο ηνπο, νη Πεινπνλλήζηνη κφιηο ζηξαηνπέδεπζαλ άξρηζαλ
ηηο ιεειαζίεο θαη ηηο θαηαζηξνθέο ηεο ππαίζξνπ.
Οη Αζελαίνη, πνπ θαη πάιη δελ ήζειαλ λα αληηκεησπίζνπλ θαηά
κέησπν ζηελ ζηεξηά ηνπο εηζβνιείο, ρξεζηκνπνίεζαλ ην ηζρπξφ
ηνπο φπιν, ην λαπηηθφ, γηα λα ρηππήζνπλ ηνπο αληηπάινπο ηνπο.
Έηζη έζηεηιαλ ζηε ΢ηθειία αθφκα ζαξάληα πινία, κε ηελ εληνιή
λα πεξάζνπλ πξψηα απφ ηελ Κέξθπξα γηα λα αλαθνπθίζνπλ ηνπο
δεκνθξαηηθνχο νη νπνίνη πιήηηνληαλ απφ ηνλ αληαξηνπφιεκν ησλ
νιηγαξρηθψλ πνπ είραλ θαηαθχγεη ζηα νξεηλά ηνπ λεζηνχ θαη
απεηινχζαλ ηελ πφιε. ΋κσο ζηε δηαδξνκή ηνπ, ν αζελατθφο

[176]
ζηφινο έπεζε ζε θνπξηνχλα θαη αλαγθάζηεθε λα πξνζνξκίζεη
ζηελ Πχιν ηεο Μεζζελίαο. Ζ θαθνθαηξία θξάηεζε αξθεηέο κέξεο
θαη ν Αζελαίνο λαχαξρνο Γεκνζζέλεο κπφξεζε λα κειεηήζεη ηελ
πεξηνρή, πνπ είραλ αξάμεη ηα πινία. Δίδε ηνπο δπν φξκνπο πνπ
πξνζηάηεπαλ ηελ Πχιν θαη ην λεζί ΢θαθηεξία πνπ έθιεηλε ην
κεγαιχηεξν κέξνο ηεο εηζφδνπ πξνο ηνπο φξκνπο απηνχο. Παξά
ηελ δηαθσλία ησλ ππφινηπσλ Αζελαίσλ ζηξαηεγψλ, ν
Γεκνζζέλεο ζεψξεζε φηη ην κέξνο απηφ ήηαλ ηδαληθφ γηα λα
νρπξσζεί θαη λα απνηειέζεη νξκεηήξην θαηά ηεο ΢πάξηεο, πνπ
απείρε απφ εθεί εμαθφζηα ζηάδηα23. Άιισζηε, νη θάηνηθνη ηεο
Μεζζελίαο ήηαλ ερζξνί ηεο ΢πάξηεο θαη ε αζελατθή απηή βάζε
ζα ηνπο είρε θπζηθνχο πξνζηάηεο.
Οη Αζελαίνη ζε πνιύ ζύληνκν δηάζηεκα θαηέιαβαλ θαη
νρύξσζαλ ηελ Πύιν απφ ηελ πιεπξά ηεο ρεξζαίαο πξφζβαζεο,
πξηλ πξνιάβνπλ λα θηλεζνχλ νη Λαθεδαηκφληνη. Απηνί φκσο φηαλ
έκαζαλ ηα λέα δελ αλεζχρεζαλ, γηαηί ζεψξεζαλ φηη ζα ήηαλ
εχθνιν λα πεηάμνπλ ηνπο Αζελαίνπο ζηε ζάιαζζα. Άιισζηε ην
κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ζηξαηνχ ηνπο ήηαλ ζηελ Αηηηθή.
΋ηαλ έθηηαμε ν θαηξφο, έκεηλαλ ζηελ Πχιν κφλν ν Γεκνζζέλεο
θαη πέληε πινία απφ ηνλ αζελατθφ ζηφιν. Σα ππφινηπα κε ηνπο
δηαθσλνχληεο ζηξαηεγνχο ζπλέρηζαλ ηελ πνξεία ηνπο πξνο ηελ
Κέξθπξα θαη ζηε ζπλέρεηα πξνο ηε ΢ηθειία.
΢ην κεηαμχ νη Πεινπνλλήζηνη πνπ βξίζθνληαλ ζηελ Αηηηθή
πιεξνθνξήζεθαλ ηε δπζάξεζηε είδεζε ηεο θαηάιεςεο θαη
νρχξσζεο ηεο Πχινπ απφ ηνπο Αζελαίνπο. Ο ζηξαηφο ηνπο
βξηζθφηαλ κφιηο δεθαπέληε κέξεο εθεί, αιιά ήηαλ
δπζαξεζηεκέλνο απφ ηηο ειιείςεηο ζε ηξφθηκα θαη θάπνηεο
θαινθαηξηλέο θαθνθαηξίεο. Έηζη πάξζεθε ε απφθαζε λα γπξίζνπλ
ζηηο παηξίδεο ηνπο. Ο Άγηο κε ηνπο ΢παξηηάηεο έθπγαλ
θαηεπζείαλ γηα ηελ Πχιν. Σαπηφρξνλα θάιεζαλ ηα εμήληα πινία

23
Σν ζηάδην ήηαλ κνλάδα κήθνπο ηεο αξραίαο Διιάδαο πνπ αληηζηνηρεί ζε πεξίπνπ 185
πεξίπνπ κέηξα. Ζ απόζηαζε Πύινπ-΢πάξηεο πνπ ν Θνπθπδίδεο ηελ ππνινγίδεη ζε 600
ζηάδηα είλαη ίζε κε 110 ρηιηόκεηξα

[177]
πνπ βξίζθνληαλ ζηελ Κέξθπξα λα γπξίζνπλ εζπεπζκέλα πίζσ θαη
αθφκα δήηεζαλ εληζρχζεηο απφ ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο.
Ο Γεκνζζέλεο απφ ηελ πιεπξά ηνπ, θάιεζε ηνλ αζελατθφ
ζηφιν πνπ λαπινρνχζε ζηε Εάθπλζν, λα έξζεη ζηελ Πχιν γηα λα
εληζρχζεη ηελ άκπλά ηεο, γηαηί πιεξνθνξήζεθε φηη ε επίζεζε ησλ
Λαθεδαηκφλησλ δελ ζα αξγνχζε λα εθδεισζεί. Πξάγκαηη ν
ζηφινο ησλ Αζελαίσλ έθηαζε έγθαηξα.
Οη Λαθεδαηκφληνη, πξηλ επηηεζνχλ απφ ηελ μεξά, ήζειαλ λα
εμαζθαιίζνπλ ηελ Πχιν απφ ηελ πξφζβαζε ησλ αζελατθψλ
πινίσλ. Απνβίβαζαλ ινηπφλ
ηεηξαθφζηνπο είθνζη νπιίηεο κε
ηνπο είισηεο ππεξέηεο ηνπο, ζε
έλα αθαηνίθεην λεζάθη, πνπ
βξηζθφηαλ ζηελ είζνδν ηνπ
ιηκαληνχ ηεο Πχινπ, ηε
΢θαθηεξία.

Ζ Πύινο θαη ε ΢θαθηεξία

Ο Γεκνζζέλεο κε ηηο ιίγεο

δπλάκεηο πνπ είρε θαη έρνληαο ηε
ζπλδξνκή ζαξάληα καρεηψλ ηεο
Μεζζελίαο, νξγαλψζεθε
πεξηκέλνληαο ηελ επίζεζε.
Σνπνζέηεζε νπιίηεο ζε θαίξηα
ζεκεία ηνπ ιηκαληνχ γηα λα εκπνδίζνπλ ηπρφλ απφπεηξα
απφβαζεο ηνπ ερζξνχ. Γηα λα ελζαξξχλεη ηνπο άληξεο ηνπ πξηλ
ηελ απνθαζηζηηθή κάρε, είπε ηα παξαθάησ:
Οολίσερ, η οεπίςσαςη είμαι κπίςιμη και είμαι αμαγκαίξ
μα ςκευσξύμε με χτφπαιμία τοξλξγίζξμσαρ σξμ
εοεπφόμεμξ κίμδτμξ. ΋σαμ βπεθεί καμείρ ςση θέςη οξτ
είμαςσε ατσή ση ςσιγμή, δεμ έφει οεπιθώπιξ εοιλξγήρ,
οπέοει μα πιφσεί ςσξμ αγώμα. Εγώ σξτλάφιςσξ είμαι

[178]
οεοειςμέμξρ όσι αμ κπασήςξτμε σιρ θέςειρ μαρ έφξτμε
οεπιςςόσεπα ολεξμεκσήμασα αοό ατσά οξτ έφξτμ ξι
αμσίοαλξι οαπά σξ μεγάλξ σξτρ ολήθξρ. Τξ δύςβασξ σξτ
σόοξτ είμαι έμα ακόμα ολεξμέκσημά μαρ, γιασί όςξι και
αμ αοξβιβαςσξύμ αοό σα ολξία σξτρ, δεμ μοξπξύμ μα
φπηςιμξοξιήςξτμ οεπιςςόσεπξτρ ςσπασιώσερ αοό σξτρ
δικξύρ μαρ. Ωρ Αθημαίξι νέπξτμε καλά σι ςημαίμει
αοόβαςη ςε ακσή οξτ σημ τοεπαςοίζεσαι ξ εφθπόρ. Οι
αμσίοαλξι θα υξβηθξύμ ακόμα και σξ οάυλαςμα σψμ
κξτοιώμ και σξ θέαμα σψμ ολξίψμ μαρ. Σαρ καλώ λξιοόμ
μα κπασήςξτμε σιρ θέςειρ μαρ για μα ςώςεσε και σξ
κάςσπξ και σιρ ζψέρ ςαρ.
Ζ κάρε άξρηζε θαη ν Θνπθπδίδεο ηελ πεξηγξάθεη ιεπηνκεξψο.
Θα είλαη ρσξίο ζεκαζία ε κεηαθνξά εδψ ησλ ιεπηνκεξεηψλ ηεο
κάρεο απηήο. Δίλαη αμηνζεκείσην φηη νη λαπηηθνί Αζελαίνη
ππεξαζπίδνληαλ ζηεξηά ζε πεινπνλλεζηαθφ έδαθνο, ελψ νη
Λαθεδαηκφληνη κε ην λαπηηθφ ηνπο πξνζπαζνχζαλ λα
απνβηβαζηνχλ ζην έδαθνο απηφ θαη λα δηψμνπλ ηνπο Αζελαίνπο.
΢ην κεηαμχ έθηαζαλ απφ ηε Εάθπλζν πελήληα αζελατθά πινία, ηα
νπνία εηνηκάζηεθαλ γηα λαπκαρία.
Σελ ηέηαξηε κέξα ε θαηάζηαζε είρε μεθαζαξίζεη. Ζ πιάζηηγγα
ηεο λίθεο είρε γχξεη απνθαζηζηηθά πξνο ηελ πιεπξά ησλ
Αζελαίσλ, νη νπνία έζηεζαλ ηξφπαην θαη επέηξεςαλ ζηνπο
Λαθεδαηκνλίνπο λα πεξηζπιιέμνπλ ηνπο λεθξνχο ηνπο. ΢ηε
΢θαθηεξία είραλ εγθισβηζηεί πνιινί ΢παξηηάηεο νπιίηεο.
΋ηαλ ζηε ΢πάξηε καζεύηεθε ε ήηηα θαη, ην ρεηξφηεξν, νη
Λαθεδαηκφληνη ήμεξαλ φηη δελ κπνξνχζαλ λα βνεζήζνπλ ηνπο
απνθιεηζκέλνπο ζηε ΢θαθηεξία ζηξαηηψηεο ηνπο, πξφηεηλαλ
ζηνπο Αζελαίνπο ζηξαηεγνχο λα δερζνχλ πξνζσξηλή εθερεηξία,
ψζηε λα ζηείινπλ πξέζβεηο ηνπο ζηελ Αζήλα θαη λα ζπδεηήζνπλ
λα ζπκθσλεζεί εηξήλε θαη ν πφιεκνο λα ηειεηψζεη εδψ.

[179]
Παράγραφοι Δ16-23: Ανακωχι Ακινασ και ΢πάρτθσ – Οι
΢παρτιάτεσ προτείνουν παφςθ του πολζμου – Οι Ακθναίοι
πείκονται από τον Κλζωνα να ςυνεχίςουν τον πόλεμο
Οη Αζελαίνη ζηξαηεγνί ζηε Πύιν δέρζεθαλ ηελ πξόηαζε
αλαθσρήο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ κε ηνπο εμήο φξνπο: Οη
Λαθεδαηκφληνη λα παξαδψζνπλ ζηνπο Αζελαίνπο φια ηα πινία
ηνπο, πνπ πήξαλ κέξνο ζηε κάρε, θαζψο θαη φζα πινία
βξίζθνληαλ ζε λεξά ηεο Λαθσλίαο. Καλείο δελ ζα
πξαγκαηνπνηνχζε επηζέζεηο νχηε απφ ηε ζηεξηά νχηε απφ ηε
ζάιαζζα. Οη Αζελαίνη ζα άθελαλ ηνπο Λαθεδαηκνλίνπο λα
εθνδηάδνπλ – ππφ ηελ επίβιεςή ηνπο - ηνπο εγθισβηζκέλνπο ζηε
΢θαθηεξία κε ηξφθηκα. Αζελατθφ πινίν ζα κεηέθεξε ηνπο
Λαθεδαηκφληνπο πξέζβεηο ζηελ Αζήλα θαη ζα ηνπο έθεξλε θαη
πάιη πίζσ. Αλ έλαο απφ ηνπο δπν αληηπάινπο επηρεηξνχζε
επίζεζε, ε εθερεηξία έπαπε. ΋λησο απηά ηεξήζεθαλ, νη
Λαθεδαηκφληνη παξέδσζαλ ζηνπο Αζελαίνπο ζπλνιηθά εμήληα
πινία θαη νη πξέζβεηο ηνπο έθπγαλ γηα ηελ Αζήλα. ΋ηαλ έθηαζαλ
εθεί κίιεζαλ ζηνπο Αζελαίνπο πνιίηεο ζηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ
θαη είπαλ πεξίπνπ ηα αθφινπζα:

Αθημαίξι! Βπιςκόμαςσε ςσημ οόλη ςαρ ψρ αοεςσαλμέμξι

σηρ Σοάπσηρ για μα διαοπαγμασετσξύμε σημ σύφη σψμ
ξολισώμ μαρ σηρ Συακσηπίαρ. Είμαςσε έσξιμξι μα ςαρ
οπξσείμξτμε όπξτρ οξτ αυ’ εμόρ ςαρ ςτμυέπξτμ και αυ’
εσέπξτ διαυτλάσσξτμ σημ ανιξοπέοειά μαρ - όςξ ατσή
μοξπεί μα διαυτλαφσεί μεσά σημ ςτμυξπά οξτ μαρ βπήκε.
Θα μιλήςξτμε απκεσά, φψπίρ όμψρ μα οαπαβιάςξτμε σξμ
οαπαδξςιακό λακψμικό σπόοξ ξμιλίαρ. Δεμ θέλξτμε μα μαρ
ακξύςεσε με εφθπική διάθεςη, αλλά ξύσε κι εμείρ μα ςαρ
κάμξτμε μάθημα. Μοξπείσε υτςικά μα εκμεσαλλετσείσε
ση ςημεπιμή ςαρ εοιστφία, αλλά ακξύςσε οπώσα ατσά οξτ
θα ςαρ οξύμε.
[180]
 Για μα κασαλάβεσε ση ςημεπιμή μαρ θέςη, εμείρ οξτ σξ
κύπξρ μαρ εκσιμάσαι αοό όλξτρ σξτρ Έλλημερ επφόμαςσε ςε
ςαρ, μεσά σξ οάθημα σηρ Πύλξτ, μα ςαρ ζησήςξτμε κάσι
οξτ ψρ σώπα οιςσεύαμε όσι μόμξ εμείρ είμαςσε ςε θέςη
μα οπξςυέπξτμε. Αμ και ησσηθήκαμε ςσημ Πύλξ, η
δύμαμή μαρ δεμ ελασσώθηκε καθόλξτ. Αμσίςσξιφα εςείρ
οξτ η ιςφύρ ςαρ εμιςφύθηκε αοό σα σελετσαία γεγξμόσα,
δεμ οπέοει μα οιςσέχεσε όσι η σύφη θα είμαι οάμσα με σξ
μέπξρ ςαρ.
Οι Λακεδαιμόμιξι ςαρ οπξσείμξτμ μα κάμξτμε ειπήμη,
ςαρ οπξςυέπξτμ ση ςτμμαφία σξτρ και εοιθτμξύμ μα
φσίςξτμε μαζί δεςμξύρ υιλίαρ και αμξιβαίαρ εμοιςσξςύμηρ.
Είμαι οπξρ σξ ςτμυέπξμ και σψμ δτξ μα ςτμυιλιψθξύμε
οπξσξύ ςτμβεί καμιά αμεοαμόπθψση ςτμυξπά οξτ θα
τοξδαύλιζε ακόμα μεγαλύσεπερ αμσιθέςειρ. Τξ μόμξ οξτ
ζησάμε είμαι μα οάπξτμε άθικσξτρ σξτρ ξολίσερ μαρ σηρ
Συακσηπίαρ. Αρ οπξσιμήςξτμε λξιοόμ σημ ειπήμη αμσί για
σξμ οόλεμξ, ξοόσε θα ηςτφάςξτμ και ξι άλλξι Έλλημερ αοό
σιρ διαμάφερ ατσξύ σξτ οξλέμξτ. Αμ εμείρ ςτμυψμήςξτμε
σώπα, ξ τοόλξιοξρ ελλημικόρ κόςμξρ, θα μαρ ςέβεσαι και
σξτρ δτξ αοεπιόπιςσα.

Οη ΢παξηηάηεο πξέζβεηο ήηαλ βέβαηνη φηη νη Αζελαίνη ζα

δέρνληαλ πξφζπκα ηελ πξφηαζή ηνπο. ΋κσο νη Αζελαίνη
πίζηεςαλ φηη φζν θξαηνχζαλ απνθιεηζκέλνπο ζηε ΢θαθηεξία
ηνπο Λαθεδαηκφληνπο νπιίηεο, είραλ ηε δχλακε λα επηβάινπλ ηελ
αλαθσρή, φπνηε απηνί έθξηλαλ πσο ηνπο ζπκθέξεη. Σελ άπνςε
απηή εμέθξαδε ν γλσζηφο καο δεκαγσγφο Κιέσλ, πνπ ηα ρξφληα
εθείλα ήηαλ πνιχ ηζρπξφο θαη επεξέαδε ηνπο Αζελαίνπο πνιίηεο.
Μίιεζε ινηπφλ ν Κιέσλ ζηνλ ζπγθεληξσκέλν ιαφ θαη πέηπρε
λα ιεθζεί ε αθφινπζε απφθαζε σο απάληεζε ζηνπο ΢παξηηάηεο:

[181]
Πξψηνλ λα παξαδνζνχλ κε ηνλ νπιηζκφ ηνπο νη απνθιεηζκέλνη
νπιίηεο ηεο ΢θαθηεξίαο θαη λα κεηαθεξζνχλ ζηελ Αζήλα.
Ακέζσο κεηά νη Λαθεδαηκφληνη λα απνδψζνπλ ζηελ Αζήλα ηε
Νίθαηα, ηηο Πεγέο, ηελ Σξνηδήλα θαη ηελ Αραΐα, ηηο νπνίεο ζην
παξειζφλ είραλ ππνρξεσζεί νη Αζελαίνη λα παξαρσξήζνπλ ζηε
΢πάξηε. {Σόηε νη Αζελαίνη βξίζθνληαλ ζηελ ίδηα κεηνλεθηηθή
θαηάζηαζε κε απηήλ ηεο ησξηλήο ΢πάξηεο} ΋ηαλ απηά ζα
ηειείσλαλ, ηφηε νη Αζελαίνη ζα παξάδηλαλ ηνπο αηρκαιψηνπο ηεο
΢θαθηεξίαο θαη ζα έθαλαλ ζπνλδέο εηξήλεο γηα ην ρξνληθφ
δηάζηεκα πνπ ζα ζπκθσλνχζαλ.
Οη Λαθεδαηκφληνη έθαλαλ αθφκα κηα πξνζπάζεηα, αιιά νη
Αζελαίνη παξαθηλεκέλνη από ηνλ
Κιέσλα ήηαλ αδηάιιαθηνη θαη νη
πξψηνη έθπγαλ άπξαθηνη γηα ηελ
΢πάξηε.

Κξάλνο Έιιελα νπιίηε

Έηζη ε εθερεηξία πνπ είρε ζπκθσλεζεί

ζηελ Πχιν έιεμε θαη νη Λαθεδαηκφληνη
δήηεζαλ απφ ηνπο Αζελαίνπο λα ηνπο
επηζηξαθνχλ ηα πινία. ΋κσο νη
Αζελαίνη κε δηάθνξα πξνζρήκαηα αξλήζεθαλ.
Οη ΢παξηηάηεο δηακαξηπξήζεθαλ γηα ηελ παξάλνκε
θαηαθξάηεζε ηνπ ζηφινπ ηνπο θαη άξρηζαλ πάιη νη ερζξνπξαμίεο
γχξσ απφ ηελ Πχιν. Οη Αζελαίνη είραλ εληζρπζεί θαη ν ζηφινο
ηνπο ηψξα αξηζκνχζε εβδνκήληα πινία, ελψ νη Πεινπνλλήζηνη
είραλ θπθιψζεη ηελ Πχιν απφ ηε ζηεξηά θαη έθαλαλ ζπλερείο
επηζέζεηο. Πεξίκελαλ ηελ θαηάιιειε επθαηξία λα ειεπζεξψζνπλ
ηνπο απνθιεηζκέλνπο ζηε ΢θαθηεξία νπιίηεο ηνπο.

[182]
Παράγραφοι Δ24-41: Οι επιχειριςεισ ςτθ ΢ικελία – Ο πόλεμοσ
ςτθν Πφλο ςυνεχίηεται - Επικεφαλισ των Ακθναίων ο Κλζων –
Οι Λακεδαιμόνιοι παραδίδονται ςτουσ Ακθναίουσ

Σελ ίδηα επνρή ζηε ΢ηθειία νη ΢πξαθνύζηνη θαη νη ζύκκαρνί

ηνπο Λνθξνί, κεηαθίλεζαλ ζηε Μεζζήλε ην ζηφιν ηνπο θαη ηελ
έθαλαλ λαπηηθή βάζε γηα ηηο επηρεηξήζεηο ηνπο ελαληίνλ ηνπ
Ρεγίνπ (ζπκκάρνπ ηεο Αζήλαο) πνπ βξηζθφηαλ ζηελ άθξε ηεο
ηηαιηθήο κπφηαο, ζην ζηελφ πνπ ρσξίδεη ηελ ΢ηθειία απφ ηελ
Ηηαιία. Ο κχζνο ιέεη φηη απφ ην ζηελφ απηφ πέξαζε ν Οδπζζέαο,
γη’ απηφ ην απνθαινχλ Υάξπβδε. Οη ΢πξαθνχζηνη ζεσξνχζαλ φηη
ε ρξνληθή ζπγθπξία ήηαλ επλντθή γηα λα πξνθαιέζνπλ ηνπο
Αζελαίνπο ζε
λαπκαρία.

Ναπκαρία

Ήμεξαλ φηη ην
κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ
αζελατθνχ ζηφινπ
ήηαλ απαζρνιεκέλν
κε ηηο επηρεηξήζεηο ηεο
Πχινπ θαη ηνλ απνθιεηζκφ ηεο ΢θαθηεξίαο.
΢ην ζηελφ απηφ ινηπφλ νη ΢πξαθνχζηνη κε ηξηάληα πινία
επηηέζεθαλ ζηνλ αληίπαιν ζηφιν πνπ αξηζκνχζε δεθαέμη πινία
ηεο Αζήλαο θαη νθηψ ηνπ Ρεγίνπ. ΢ηελ κάρε πνπ αθνινχζεζε νη
΢πξαθνχζηνη εηηήζεθαλ θαη κεηαθηλήζεθαλ ζηε Μεζζήλε. Οη
Αζελαίνη ηνπο θπλήγεζαλ θαη αθνινχζεζε λέα λαπκαρία, ζηελ
νπνία απηή ηε θνξά ππεξίζρπζαλ νη ΢πξαθνχζηνη. Οη κάρεο
κεηαμχ ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ ηεο ΢ηθειίαο ζπλερίζηεθαλ, ρσξίο
φκσο ζ’ απηέο λα ζπλερίζνπλ λα ζπκκεηέρνπλ νη Αζελαίνη.
Πάκε πάιη πίζσ ζηελ Πύιν θαη ζην ζπλερηδόκελν απνθιεηζκό
ησλ Λαθεδαηκνλίσλ ζηελ λεζίδα ΢θαθηεξία απφ ηνπο

[183]
Αζελαίνπο. Καη νη δπν αληίπαινη φκσο ππέθεξαλ απφ ειιείςεηο
ζε ηξφθηκα θαη λεξφ. Πην επηλνεηηθνί ήηαλ νη Λαθεδαηκφληνη, πνπ
είραλ ππνζρεζεί πνιιά ρξήκαηα θαη ειεπζεξία ζε φπνηνλ είισηα
θαηάθεξλε λα μεθχγεη απφ ηνλ αζελατθφ κπιφθν θαη λα θέξεη
θξπθά ζην λεζάθη ηξφθηκα θαη θξαζί. Σν θίλεηξν ήηαλ
δειεαζηηθφ θαη πνιινί είισηεο επηλννχζαλ δηάθνξα ηερλάζκαηα,
μέθεπγαλ απφ ηελ επηηήξεζε θαη θαηάθεξλαλ λα θέξλνπλ θξπθά
εθφδηα ζηε ΢θαθηεξία.
Οη Αζελαίνη είραλ αγαλαθηήζεη απφ ηελ πνιχρξνλε αλακνλή
θαη ηηο ειιείςεηο θαη έβιεπαλ φηη ην θαινθαίξη έθηαλε ζην ηέινο
ηνπ θαη ε βνήζεηα απφ ηελ καθξηλή Αζήλα ζα ήηαλ πνιχ
δχζθνιε. Τπήξρε θφβνο λα θαηαθέξνπλ νη Λαθεδαηκφληνη λα
ζπάζνπλ ηνλ απνθιεηζκφ, πξάγκα πνπ ζα ηνπο έδηλε ηνλ αέξα ηνπ
ληθεηή θαη ζα απέθιεηε θάζε ειπίδα εηξήλεο.
΢ηελ Αζήλα νη πνιίηεο ήηαλ πηα δπζαξεζηεκέλνη κε ηελ ηξνπή
πνπ είραλ πάξεη ηα πξάγκαηα θαη θαηεγνξνχζαλ ηνλ Κιέσλα φηη
εκπφδηζε ηε ζπκθσλία κε ηνπο Λαθεδαηκφληνπο. Απηφο γηα λα
δηθαηνινγεζεί έιεγε φηη νη πιεξνθνξίεο, πνπ έθηαλαλ απφ ηελ
Πχιν, δελ αληαπνθξίλνληαλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Καη άξρηζε λα
θαηεγνξεί ηνπο ζηξαηεγνχο θαη ηδηαίηεξα ηνλ αληίπαιφ ηνπ Νηθία,
πσο δελ είραλ ην ζάξξνο λα εηζβάινπλ ζηελ ΢θαθηεξία θαη λα
αηρκαισηίζνπλ ηνπο Λαθεδαηκφληνπο. Ο Κιέσλ δελ πεξίκελε φηη
ν Νηθίαο ζα απνδερφηαλ ηελ πξφθιεζή ηνπ θαη αθφκα φηη ζα ηνπ
πξφηεηλε λα αλαιάβεη απηφο ηελ ζηξαηεγία γηα λα
πξαγκαηνπνηήζεη απηά πνπ έιεγε. Πξνζπάζεζε κε δηάθνξεο
ππεθθπγέο λα ην απνθχγεη αιιά νη Αζελαίνη ηνλ πίεδαλ λα
αλαιάβεη σο ζηξαηεγφο θαη λα ηειεηψζεη ζχληνκα ε ππφζεζε
Πχινπ-΢θαθηεξίαο. ΋ηαλ ν Κιέσλ είδε πσο δελ κπνξνχζε λα
θάλεη πίζσ πηα, είπε φηη ζα πήγαηλε ζηελ Πχιν θαη δελ ζα έπαηξλε
καδί ηνπ θαλέλα Αζελαίν ζηξαηηψηε, αιιά κφλν ηνπο νπιίηεο ηεο
Ίκβξνπ θαη ηεο Λήκλνπ θαζψο θαη ηνπο πειηαζηέο ηεο Θξάθεο,
πνπ βξίζθνληαλ ηφηε ζηελ Αζήλα. Καη κε απηνχο κφλν ζα έθεξλε
πίζσ δεκέλνπο ηνπο εγθισβηζκέλνπο ζηελ ΢θαθηεξία κέζα ζε
[184]
είθνζη κέξεο. Δίπε κάιηζηα φηη αλ απνηχγραλε, ζα πξνηηκνχζε ην
ζάλαην. Απηνί νη θνκπαζκνί πξνθάιεζαλ ζπκεδία, αιιά θαη ηε
ζθέςε φηη ην πηζαλφηεξν ήηαλ λα γιίησλαλ απφ ηνλ Κιέσλα. Αλ
πάιη απηφο δηθαησλφηαλ ηειηθά, ηφηε ζα είραλ θέξδνο ηελ
αηρκαισζία ησλ ΢παξηηαηψλ.
Ζ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ δέρζεθε ηηο πξνηάζεηο ηνπ Κιέσλνο θαη
ηνλ ςήθηζε αξρεγό ηεο εθζηξαηείαο. Απηφο επέιεμε σο
ζπλεξγάηε ηνπ ηνλ Γεκνζζέλε πνπ βξηζθφηαλ ζηελ Πχιν. Ο
Γεκνζζέλεο ήηαλ ζπλεηφο ζηξαηησηηθφο θαη δίζηαδε λα θάλεη
απφβαζε ζηε ΢θαθηεξία, γηαηί ην λεζί απηφ ήηαλ θαηάθπην. Θα
ήηαλ πνιχ εχθνιν γηα ηνπο ακπλφκελνπο (πνπ ήμεξαλ θαιά ην
κέξνο) λα απνθξνχζνπλ θαη λα εμνληψζνπλ αθφκα θαη κηα
κεγάιε ζηξαηησηηθή κνλάδα.
Έλα πξσηλφ, κεξηθνί Αζελαίνη λαχηεο είραλ θαζίζεη ζηελ αθηή
ηεο ΢θαθηεξίαο γηα λα γεπκαηίζνπλ θαη θάπνηνο έβαιε απφ ιάζνο
θσηηά ζε κεξηθά δέληξα. Ο αέξαο ηελ δπλάκσζε θαη θάεθε ην
κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ δάζνπο, έηζη πνπ ν Γεκνζζέλεο
δηαπίζησζε φηη ε νξαηφηεηα πξνο ην λεζί ήηαλ επρεξέζηεξε. Δίδε
ηφηε φηη νη Λαθεδαηκφληνη ήηαλ πνιχ πεξηζζφηεξνη απφ φζνπο
ππνιφγηδαλ, αιιά επίζεο θαη φηη ε απφβαζε ζην λεζί ζα ήηαλ
επθνιφηεξε θαη άμηδε λα ην επηρεηξήζεη. Θέιεζε λα δεηήζεη
εληζρχζεηο, γηα λα μεθηλήζεη ηελ επίζεζε, αιιά ηφηε έθηαζε ζηελ
Πχιν ν Κιέσλ κε ην ζηφιν θαη ηνλ ζηξαηφ ηνπ.
Ακέζσο νη δπν Αζελαίνη ζηξαηεγνί έζηεηιαλ θήξπθα ζηνπο
΢παξηηάηεο θαη ηνπο πξφηεηλαλ γηα λα απνθεπρζεί ε αηκαηνρπζία,
λα δψζνπλ εληνιή ζηνπο εγθισβηζκέλνπο δηθνχο ηνπο ζηε
΢θαθηεξία λα παξαδνζνχλ κε ηα φπια ηνπο. Οη Αζελαίνη
ππφζρνληαλ θαιή κεηαρείξηζε ησλ αηρκαιψησλ. Οη ΢παξηηάηεο
απέξξηςαλ ηελ πξφηαζε θαη νη Αζελαίνη, ηελ επφκελε λχρηα,
έθαλαλ αηθληδηαζηηθή απφβαζε κε νθηαθφζηνπο άλδξεο ζε δπν
δηαθνξεηηθά ζεκεία ηνπ λεζηνχ.
Οη Πεινπνλλήζηνη πηάζηεθαλ θπξηνιεθηηθά ζην χπλν, νη κάρεο
πνπ αθνινχζεζαλ ήηαλ ζθιεξφηαηεο θαη ν Θνπθπδίδεο ηηο
[185]
πεξηγξάθεη κε ιεπηνκέξεηεο. ΋ηαλ πιένλ ππήξρε ν θίλδπλνο λα
εμνλησζνχλ φινη νη ακπλφκελνη, νη Αζελαίνη ζηξαηεγνί (πνπ
ήζειαλ λα πάλε πίζσ ζηελ Αζήλα κε αηρκαιψηνπο) ζηακάηεζαλ
πξνζσξηλά ηε κάρε θαη έζηεηιαλ θήξπθα ζηνπο Πεινπνλλήζηνπο,
ν νπνίνο ηνπο πξφηεηλε λα παξαδνζνχλ κε ηα φπια ηνπο θαη νη
Αζελαίνη δελ ζα ηνπο θαθνκεηαρεηξηδφηαλ. Οη εηηεκέλνη δελ
είραλ άιιε επηινγή από ηελ παξάδνζε. Έξημαλ θάησ ηηο αζπίδεο
ηνπο θαη πξνρψξεζαλ πξνο ηνπο Αζελαίνπο κε ηα ρέξηα ςειά.
Σελ επνκέλε νη Αζελαίνη έζηεζαλ ηξφπαην ζην λεζί θαη
κνίξαζαλ ζηα πινία ηνπο αηρκαιψηνπο. Οη Λαθεδαηκφληνη
κάδεςαλ ηνπο λεθξνχο ηνπο, πνπ ήηαλ πεξίπνπ εθαηφ ηξηάληα
άλδξεο.

Μάρε ζώκα κε ζώκα

Αηρκαισηίζηεθαλ
δηαθφζηνη ελελήληα δπν,
απφ ηνπο νπνίνπο
΢παξηηάηεο ήηαλ νη
εθαηφλ είθνζη. Οη
απψιεηεο ησλ Αζελαίσλ
ήηαλ κηθξέο. Έηζη έιεμε ε
πνιηνξθία ηεο ΢θαθηεξίαο πνπ θξάηεζε ζπλνιηθά εβδνκήληα δπν
κέξεο. Οη εκπφιεκνη απέζπξαλ ηνπο ζηξαηνχο ηνπο απφ ηελ Πχιν
θαη γχξηζαλ ζηηο πφιεηο ηνπο. Ο Κιέσλ γχξηζε ζξηακβεπηήο ζηελ
Αζήλα, γηαηί είρε πεηχρεη λα ηεξήζεη επαθξηβψο ηα φζα
ππνζρέζεθε, αλ θαη θαλείο δελ ηνλ πίζηεπε.
Σα γεγνλφηα ηεο Πχινπ θαη ε άισζε ηεο ΢θαθηεξίαο
εληππσζίαζαλ ηνλ ειιεληθφ θφζκν, γηαηί σο ηφηε επηθξαηνχζε ε
αληίιεςε φηη νη εθπαηδεπκέλνη κε παξφκνηεο αξρέο
Λαθεδαηκφληνη δελ ιπγνχζαλ απφ πείλα θαη δίςα θαη
πξνηηκνχζαλ λα πεζάλνπλ φξζηνη, παξά λα παξαδψζνπλ ηα φπια
ηνπο, φπσο έγηλε ζηηο Θεξκνπχιεο. Οη Μεζζήληνη, πνπ γηα πνιιά

[186]
ρξφληα ππέθεξαλ ηα πάλδεηλα απφ ηνπο ΢παξηηάηεο, αλαζάξξεζαλ
θαη άξρηζαλ λα θάλνπλ επηδξνκέο ζηα εδάθε ηεο Λαθσλίαο.
Αθφκα πνιινί είισηεο απηνκνινχζαλ πξνο ηε Μεζζελία.
Οη Αζελαίνη θπιάθηζαλ ηνπο αηρκαιψηνπο πεξηκέλνληαο θάπνηα
ζπκθσλία κε ηε ΢πάξηε. Απνθάζηζαλ φκσο, αλ νη ΢παξηηάηεο
επηρεηξνχζαλ εηζβνιή ζηελ Αηηηθή, λα ηνπο ζθνηψζνπλ φινπο.

Παράγραφοι Δ42-51: Οι Ακθναίοι εκςτρατεφουν ςτθν Κορινκία

– Σζλοσ του εμφυλίου ςτθν Κζρκυρα – Οι Ακθναίοι
ςυλλαμβάνουν Πζρςθ απεςταλμζνο ςτουσ Λακεδαιμόνιουσ
Σν ίδην θαινθαίξη, πνπ δηαδξακαηίδνληαλ ηα γεγνλφηα ηεο
Πχινπ, νη Αζελαίνη εηνίκαζαλ έλα εθζηξαηεπηηθφ ζψκα κε δπν
ρηιηάδεο νπιίηεο (απφ ηελ Αζήλα, Μίιεην, Άλδξν θαη Κάξπζην)
θαη δηαθφζηνπο ηππείο. ΋ινη απηνί επηβηβάζηεθαλ ζε νγδφληα
κεηαθνξηθά θαη ηππαγσγά πινία θαη κε επηθεθαιήο ην ζηξαηεγφ
Νηθία εθζηξάηεπζαλ ζηελ Κνξηλζία. Έθαλαλ απφβαζε ζε έλα
κέξνο πνπ απέρεη είθνζη ζηάδηα (1.700 κέηξα) απφ ηνλ Ηζζκφ. Οη
Κνξίλζηνη είραλ ήδε πιεξνθνξεζεί φηη νη Αζελαίνη εηνίκαδαλ
επηδξνκή θαη είραλ ζπγθεληξψζεη ην ζηξαηφ ηνπο ζηνλ Ηζζκφ.
Αθνινχζεζαλ ζπγθξνχζεηο ησλ δπν ζηξαηψλ θαη θάλεθε λα
ππεξηεξνχλ νη Αζελαίνη γηαηί δηέζεηαλ ηππηθφ, ελψ νη Κνξίλζηνη
φρη. ΢ηηο κάρεο ζθνηψζεθαλ δηαθφζηνη δψδεθα Κνξίλζηνη θαη
πεξίπνπ πελήληα Αζελαίνη. Σελ επνκέλε νη Κνξίλζηνη θήξπμαλ
παλζηξαηηά θαη πξνρψξεζαλ ζπληεηαγκέλνη. ΋ηαλ νη Αζελαίνη
ηνπο είδαλ απφ καθξηά, πίζηεςαλ φηη είραλ έξζεη εληζρχζεηο απφ
άιια κέξε ηεο Πεινπνλλήζνπ, κπήθαλ ζηα πινία ηνπο θαη αθνχ
έθαλαλ επηδξνκέο ζηελ Σξνηδελία θαη ηελ Δπίδαπξν, γχξηζαλ
ζηελ Αζήλα.
΢ηελ Κέξθπξα δηαπξάρζεθε αθφκα έλα έγθιεκα, απφ ηα πνιιά
πνπ ζπληειέζηεθαλ ζηνλ πφιεκν πνπ ηζηνξεί ν Θνπθπδίδεο. Οη
νιηγαξρηθνί πνπ είραλ ζπγθεληξσζεί ζηα νξεηλά γηα λα
απνθχγνπλ ηελ κήλε ησλ ληθεηψλ δεκνθξαηηθψλ, πείζηεθαλ κε
ηερλάζκαηα λα παξαδνζνχλ. Δίραλ ηελ ειπίδα φηη νη Αζελαίν ζα
[187]
ηνπο αηρκαιψηηδαλ θαη ζα ηνπο έζηειλαλ ζηελ Αζήλα. ΋κσο νη
δεκνθξαηηθνί ηεο Κέξθπξαο ζθφησζαλ ελ ςπρξψ εμήληα απφ
απηνχο. Οη ππφινηπνη θιείζηεθαλ ζε έλα νίθεκα θαη
παξαθαινχζαλ ηνπο Αζελαίνπο λα επέκβνπλ ή έζησ λα ηνπο
ζθνηψζνπλ απηνί. ΋κσο νη δεκνθξαηηθνί μήισζαλ ηε ζηέγε θαη
έξηρλαλ βέιε, πέηξεο θαη θεξακίδηα ζηνπο έγθιεηζηνπο. Απφ ηελ
απειπηζία ηνπο απηνί άξρηζαλ λα απηνθηνλνχλ ή λα ζθνηψλνπλ ν
έλαο ηνλ άιιν. Δμνληψζεθαλ φινη νη νιηγαξρηθνί θαη κε απηφ ηνλ
θξηθψδε θαη απερζή ηξφπν ηεξκαηίζηεθε ν εκθύιηνο πόιεκνο
ζηελ Κέξθπξα.
Σνλ ρεηκψλα ηνπ 7νπ έηνπο ηνπ πνιέκνπ, ν Αζελαίνο λαχαξρνο
Αξηζηείδεο γηνο ηνπ Αξρίππνπ βξηζθφηαλ ζηε Θξάθε γηα λα
εηζπξάμεη θφξνπο απφ ηνπο ζπκκάρνπο. ΢ηελ πφιε Ζηφλα, θνληά
ζηνλ πνηακφ ΢ηξπκφλα ζπλέιαβε ηνλ Πέξζε Αξηαθέξλε, πνπ
πήγαηλε ζηε
΢πάξηε.

Ζ Κέξθπξα

Μαδί ηνπ
είρε επηζηνιέο ηνπ Μεγάινπ Βαζηιηά, γξακκέλεο ζηελ αζζπξηαθή
γιψζζα.
Ο αηρκάισηνο κεηαθέξζεθε ζηελ Αζήλα θαη εθεί κεηέθξαζαλ
ηηο επηζηνιέο. Μηα πεξηθνπή απφ ηηο επηζηνιέο απηέο έιεγε φηη νη
΢παξηηάηεο είραλ ζηείιεη ζην Μεγάιν Βαζηιέα πνιινχο
πξέζβεηο, αιιά θαλείο δελ έιεγε ηα ίδηα κε ηνλ άιινλ θαη γη’ απηφ
ν βαζηιηάο έζηεηιε ηνλ Αξηαθέξλε ζηε ΢πάξηε γηα λα
δηεπθξηλίζεη ηί αθξηβψο ήζειαλ. Οη Αζελαίνη έζηεηιαλ ηνλ
Αξηαθέξλε κε δηθνχο ηνπο πξέζβεηο, αιιά φηαλ έθηαζαλ ζηελ
Έθεζν έκαζαλ φηη ν βαζηιηάο είρε πεζάλεη. Έηζη γχξηζαλ πίζσ.
Δδψ ηειεηψλεη ν ρεηκψλαο θαη ν έβδνκνο ρξφλνο ηνπ πνιέκνπ,
πνπ ηζηνξεί ν Θνπθπδίδεο.

[188]
Έηνο 8ν (424-423)

Παράγραφοι Δ52-65: Οι Ακθναίοι καταλαμβάνουν τα Κφκθρα

– Λεθλαςία των παραλίων τθσ Λακωνίασ – Οι ςικελικζσ πόλεισ
ςυμφωνοφν ειρινθ – Οι Ακθναίοι γυρίηουν από τθ ΢ικελία
Σνλ θαινθαίξη ηνπ 424 {έηνο 119εο Οιπκπηάδαο}, νη Αζελαίνη
κε εμήληα πινία θαη δπν ρηιηάδεο νπιίηεο απφ ηελ Αζήλα θαη ηελ
Μίιεην, εθζηξάηεπζαλ θαηά ησλ Κπζήξσλ. Σν λεζί βξίζθεηαη
αληίθξπ ζην αθξσηήξην Μαιέαο ηεο Λαθσλίαο θαη νη θάηνηθνί
ηνπ ήηαλ πεξίνηθνη ηεο Λαθσλίαο. Οη Λαθεδαηκφληνη είραλ κφληκε
θξνπξά ζην λεζί ην νπνίν
ζεσξνχζαλ ζεκαληηθφ γηα
ηελ αζθάιεηά ηνπο.

Αλάγιπθν ησλ Κπζήξσλ

Γέλλεζε ηεο Αθξνδίηεο

Οη θάηνηθνη ησλ
Κπζήξσλ αληηζηάζεθαλ
γηα ιίγν, αιιά δελ ήηαλ δπλαηφ λα αληηκεησπίζνπλ ηφζν ηζρπξφ
αληίπαιν θαη παξαδφζεθαλ κε έλα κφλν φξν, νη ληθεηέο λα κελ
ηνπο ζθνηψζνπλ. Οη Αζελαίνη πξάγκαηη δελ ηνπο πείξαμαλ,
άθεζαλ κφλν θξνπξά θαη έθπγαλ. Πήγαλ ζηελ Λαθσλία, ζηελ
Κπλνπξία θαη ζε άιια κέξε ηεο Πεινπνλλήζνπ θαη επί εθηά
κέξεο ιεειαηνύζαλ ηελ ύπαηζξν.
Οη Λαθεδαηκφληνη έβιεπαλ φηη κεηά ηελ Πχιν θαηαιήθζεθαλ
θαη ηα Κχζεξα θαη νη Αζελαίνη έδσλαλ ζηγά-ζηγά ηελ Λαθσλία. Ζ
ζπκθνξά ηεο ΢θαθηεξίαο ηνπο έθαλε πξνζεθηηθνχο. Έηζη δελ
επηρείξεζαλ λα εκπνδίζνπλ ηνπο Αζελαίνπο πνπ θαηέζηξεθαλ ηα
παξαιηαθά ρσξηά ηνπο. Οη Αζελαίνη θαηέιαβαλ ηελ πφιε Θπξέα
ηελ νπνία είραλ παξαρσξήζεη νη ΢παξηηάηεο ζε Αηγηλήηεο πνπ
[189]
είραλ εθδησρζεί απφ ην λεζί ηνπο. Ζ πφιε θαηαζηξάθεθε ηειείσο
θαη νη αηρκάισηνη Αηγηλήηεο ζθαγηάζηεθαλ αλειεψο απφ ηνπο
Αζελαίνπο. Ήηαλ έλα αθόκα έγθιεκα πνιέκνπ ζηελ αηέξκνλα
αιπζίδα παξφκνησλ σκνηήησλ απηνχ ηνπ πνιέκνπ.
΢ην κεηαμχ ζηε ΢ηθειία νη αληηπξφζσπνη ησλ πεξηζζφηεξσλ
ειιεληθψλ πφιεσλ ζπγθεληξψζεθαλ θαη ζπκθψλεζαλ φηη ε
αηκαηνρπζία κεηαμχ ηνπο είλαη αλψθειε θαη πξέπεη λα βξεζεί
ηξφπνο λα κε ζπλερηζηεί ην θαθφ. ΢πκθώλεζαλ λα ζηακαηήζνπλ
ηηο ερζξνπξαμίεο θαη ε θάζε κηα πνιηηεία λα θξαηήζεη απηά πνπ
θαηείρε ηελ ψξα απηή. Οη ζχκκαρνη ηεο Αζήλαο θάιεζαλ ηνπο
εγέηεο ηνπ αζελατθνχ εθζηξαηεπηηθνχ ζψκαηνο, πνπ βξηζθφηαλ
ζηελ ΢ηθειία θαη ηνπο αλαθνίλσζαλ φηη ε εηξήλε απηή πξέπεη λα
δεζκεχεη θαη ηελ Αζήλα. Οη ηξεηο ζηξαηεγνί ζπκθψλεζαλ θαη ν
αζελατθόο ζηόινο έθπγε γηα ηνλ Πεηξαηά. ΋κσο νη Αζελαίνη
θαηεγφξεζαλ ηνπο ζηξαηεγνχο, φηη ελψ κπνξνχζαλ λα ππνηάμνπλ
ηε ΢ηθειία, δελ ην έθαλαλ γηαηί ρξεκαηίζηεθαλ. Γπν απφ απηνχο
νζηξαθίζηεθαλ θαη ζηνλ ηξίην επηβιήζεθε βαξχ πξφζηηκν. Ήηαλ
βιέπεηο ε επνρή πνπ νη επεξκέλνη Αζελαίνη δελ κπνξνχζαλ λα
απνδερζνχλ νχηε λα αλερζνχλ απνηπρία. Οη ηειεπηαίεο λίθεο ηνπο
είραλ δεκηνπξγήζεη κεγάιεο πξνζδνθίεο.

Παράγραφοι Δ66-101: ΢υγκροφςεισ ςτα Μζγαρα - Οι Ακθναίοι

ςχεδιάηουν ειςβολι ςτθ Βοιωτία και οχυρϊνουν το Διλιο – Οι
Βοιωτοί ςτθν Σανάγρα – Ιττα των Ακθναίων ςτο Διλιο -
Εκςτρατεία του Βραςίδα ςτθ Χαλκιδικι – Θ Άκανκοσ και τα
΢τάγειρα αποςτατοφν από τθν Ακινα
Οη θάηνηθνη ησλ Μεγάξσλ ππέθεξαλ πνιχ απφ ηνλ πφιεκν
απηφλ. Ζ πφιε ηνπο βξηζθφηαλ ζηα φξηα ησλ εκπνιέκσλ θαη ε
γεηηλίαζή ηεο κε ηελ Αζήλα επέηξεπε ηελ ηαθηηθή εηζβνιή
αζελατθνχ ζηξαηνχ ζην έδαθφο ηνπο. Δθηφο απηνχ, νη θπγάδεο
νιηγαξρηθνί ησλ Μεγάξσλ έθαλαλ ιεζηξηθέο επηδξνκέο ζηελ ίδηα
ηνπο ηελ πφιε, κε ζηφρν λα εθβηάζνπλ ηελ δεκνθξαηηθή πνιηηηθή

[190]
εγεζία θαη λα ηνπο δερζεί πίζσ. Οη αξρεγνί ηεο δεκνθξαηηθήο
παξάηαμεο ήξζαλ ζε επαθή κε Αζελαίνπο ζηξαηεγνχο κε
πξφζεζε λα παξαδψζνπλ ηελ πφιε ζηελ Αζήλα, γηαηί απηφ ην
ζεψξεζαλ αζθαιέζηεξν γηα ηνπο ίδηνπο θαη γηα ηελ πφιε ηνπο,
απφ ηπρφλ απφθαζε επηζηξνθήο ησλ θπγάδσλ.
Οη Αζελαίνη ζπκθψλεζαλ γηαηί ζεψξεζαλ φηη ήηαλ επθαηξία λα
ειέγμνπλ ηα Μέγαξα θαη λα ηα απνζπάζνπλ απφ ηελ ζπκκαρία
ησλ Πεινπνλλεζίσλ. Δηνηκάζηεθε κεγάιε ζηξαηησηηθή δχλακε
απφ 4.000 νπιίηεο θαη 600 ηππείο θαη άξρηζαλ ηηο επηρεηξήζεηο.
Αξρηθά θάλεθε φηη ζα θέξδηδαλ νη Αζελαίνη. ΋κσο ν ΢παξηηάηεο
ζηξαηεγφο Βξαζίδαο πέηπρε γξήγνξα ηνλ ζπληνληζκφ ησλ
πεινπνλλεζηαθψλ
δπλάκεσλ.

Σα Μέγαξα

΢πγθέληξσζε πεξίπνπ
6.000 Μεγαξείο,
Κνξίλζηνπο, Βνησηνχο
θαη ΢ηθπψληνπο νπιίηεο
θαη άιινπο 600 ηππείο
θαη επηηέζεθε κε
ζθνδξφηεηα θαηά ησλ Αζελαίσλ. Γηα αξθεηέο κέξεο δηεμήρζεζαλ
πνιιέο κάρεο, πνπ πεξηγξάθεη κε ιεπηνκέξεηεο ν Θνπθπδίδεο.
Σειηθά νη Αζελαίνη αλαγθάζηεθαλ λα ππνρσξήζνπλ.
Ο ληθεηήο Βξαζίδαο απνζχξζεθε ζηελ Κφξηλζν θαη άξρηζε λα
πξνεηνηκάδεη ηελ απφ θαηξφ ζρεδηαδφκελε εθζηξαηεία ησλ
Λαθεδαηκνλίσλ ζηελ Θξάθε θαη Μαθεδνλία. Απηή ε εθζηξαηεία
ζα ήηαλ ε απάληεζε ησλ Λαθεδαηκνλίσλ ζηελ αζελατθή
ζηξαηησηηθή επέκβαζε ζηε ΢ηθειία.
΢ηα Μέγαξα ηελ εμνπζία θαηέιαβαλ νη νιηγαξρηθνί, νη νπνίνη
ζπλέιαβαλ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο δεκνθξαηηθνχο, πνπ
ζεσξνχζαλ φηη ήηαλ νη πξσηαίηηνη ηεο πξνδνζίαο. Πεξίπνπ εθαηφ
[191]
απφ απηνχο δηθάζηεθαλ απφ ιατθή ζπλέιεπζε, θαηαδηθάζηεθαλ
ζε ζάλαην θαη εθηειέζηεθαλ ακέζσο.
Κάηη παξφκνην κε απηφ πνπ ζπλέβε ζηα Μέγαξα, άξρηζε λα
ζρεδηάδεηαη απφ ηνπο Αζελαίνπο γηα ηελ Βνησηία. Κάηνηθνη ηεο
κεγάιεο απηήο ειιεληθήο πεξηνρήο, πνπ ήζειαλ λα αλαηξέςνπλ
ην πνιίηεπκα ησλ βνησηηθψλ πφιεσλ θαη λα εγθαηαζηήζνπλ
δεκνθξαηηθφ θαζεζηψο, είραλ έξζεη ζε επαθή κε Αζελαίνπο
εγέηεο γηα λα ηνπο βνεζήζνπλ ζ’ απηή ηνπο ηελ πξνζπάζεηα.
Σν βαζηθφ ζρέδην ήηαλ ε θαηάιεςε απφ ηνπο Αζελαίνπο ηνπ
Γειίνπ, ηεξνχ ηνπ Απφιισλα πνπ βξηζθφηαλ αλαηνιηθά ηεο
Σαλάγξαο, απέλαληη απφ ηελ Δχβνηα. Οη Βνησηνί δελ ζα
κπνξνχζαλ λα ζηείινπλ φιεο ηνπο ηηο δπλάκεηο γηα λα
ππεξαζπίζνπλ ην Γήιην, απφ ην θφβν φηη νη πφιεηο ηνπο ζα
έκελαλ ρσξίο επαξθή πξνζηαζία θαη ζα ήηαλ επάισηεο ζε ηπρφλ
εμέγεξζε ησλ πνιηηψλ. Αιιά αθφκα θη αλ νη Βνησηνί δελ
επαλαζηαηνχζαλ, νη Αζελαίνη ζα νρχξσλαλ ην Γήιην θαη ζα ην
κεηέηξεπαλ ζε βάζε, πνπ ζα απνηεινχζε νξκεηήξην θαηά φπνηαο
βνησηηθήο πφιεο ηνικνχζε λα θηλεζεί ζηξαηησηηθά θαηά ηεο
Αζήλαο.
Οη Αζελαίνη ζρεδίαζαλ λα επηηεζνχλ απφ δπν ζεκεία ηεο
Βνησηίαο, ην Γήιην θαη ηηο ΢ίθεο (ιηκάλη ηεο Φσθίδαο ζηνλ
Κνξηλζηαθφ). Σαπηφρξνλα νη δεκνθξαηηθνί ηεο Φσθίδαο θαη ηεο
Βνησηίαο ζα έθαλαλ επίζεζε ζηε Υαηξψλεηα. Σν ζρέδην απηφ
λαπάγεζε, γηαηί είρε ήδε πξνδνζεί. Οη δεκνθξαηηθνί ηεο Βνησηίαο
δελ ηφικεζαλ λα θηλεζνχλ πξνο ηε Υαηξψλεηα θαη ζηηο ΢ίθεο, ελψ
νη νιηγαξρηθνί ππνρξέσζαλ ηνλ αζελατθφ ζηφιν λα απνρσξήζεη
ρσξίο κάρε Έλα κφλν ζεκείν ηνπ αζελατθνχ ζρεδίνπ επεηεχρζε
κεξηθψο. Πνιππιεζήο ζηξαηόο ηεο Αζήλαο θαηέιαβε ην Γήιην
θαη ην νρύξσζε. Δθεί εγθαηέζηεζε θξνπξά ηξηαθνζίσλ ηππέσλ
θαη ν ππφινηπνο ζηξαηφο άξρηζε λα αλαρσξεί.
Οη Βνησηνί είραλ ζπγθεληξσζεί ζηελ Σαλάγξα θαη φηαλ
έκαζαλ φηη νη Αζελαίνη απνρσξνχζαλ, θπξηάξρεζε ην δίιεκκα αλ
ζα πξέπεη λα επηδηψμνπλ ζχγθξνπζε καδί ηνπο ή λα ηνπο αθήζνπλ
[192]
λα γπξίζνπλ ζηελ Αζήλα αλελφριεηνη. Οη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο
έληεθα βνησηάξρεο ζηξαηεγνχο είραλ ηε γλψκε λα κελ γίλεη κάρε.
΋κσο ν ζηξαηεγφο ηεο Θήβαο θαη αξρεγφο ηνπ βνησηηθνχ
ζηξαηνχ Παγψλδαο, πέηπρε λα ηνπο πείζεη φηη ηνπο ζπλέθεξε λα
βαδίζνπλ θαηά ησλ Αζελαίσλ. Με κηα νκηιία ηνπ ηνπο είπε
πεξίπνπ ηα εμήο:
Βξιψσξί, όοψρ νέπεσε ξι γείσξμερ Αθημαίξι ειςέβαλαμ
ςσα ςύμξπά μαρ και έφσιςαμ υπξύπιξ ςσξ έδαυξρ σηρ
Βξιψσίαρ, με μξμαδικό ςκξοό μα μαρ κασαςσπέχξτμ. Μαρ
υέπθηκαμ εφθπικά άπα είμαι εφθπξί μαρ. Είμαι οαπάδξςη
σηρ Βξιψσίαρ μα οξλεμά όοξιξμ κάμει εοιδπξμέρ ςε δικά
μαρ μέπη, δεμ οπέοει λξιοόμ μα αυήςξτμε σξτρ Αθημαίξτρ
φψπίρ σιμψπία.
Ατσξί είμαι ξι οιξ εοικίμδτμξι αοό όλξτρ σξτρ γείσξμέρ
μαρ, γιασί σξτρ διακπίμει σξ θπάςξρ σηρ δύμαμηρ οξτ
διαθέσξτμ.
Να θτμηθξύμε όσι οπιμ απκεσά φπόμια σξτρ μικήςαμε
ςσημ Κξπώμεια και η μίκη μαρ ατσή εναςυάλιςε ςση
Βξιψσία αοόλτση ηςτφία ψρ και ςήμεπα. Οι οιξ μεγάλξι
αμάμεςά μαρ σα θτμξύμσαι ατσά και ξι οιξ μέξι ξυείλξτμε
μα υαμξύμε αμσάνιξι σψμ οασέπψμ μαρ και μα μημ σξτρ
μσπξοιάςξτμε.

Ζ ζχγθξνπζε ησλ Αζελαίσλ κε ηνλ νξγαλσκέλν βνησηηθφ

ζηξαηφ έγηλε θνληά ζην Γήιην. Οη δπν αληίπαινη παξέηαμαλ απφ
επηά ρηιηάδεο νπιίηεο θαη απφ δέθα ρηιηάδεο ςηινχο θαη
πειηαζηέο. Οη Βνησηνί ππεξείραλ ζην ηππηθφ θαζψο, φπσο είλαη
γλσζηφ, ε Βνησηία δηέζεηε πάληνηε άξηζηνπο ηππείο. Οη Θεβαίνη
είραλ εθπαηδεπηεί ζηελ ηαθηηθή ηεο ινμήο θάιαγγαο, δειαδή νη
νπιίηεο κε καθξηά δφξαηα θαη αζπίδεο πξνρσξνχζαλ ζε ζεηξέο
βάζνπο 25 αλδξψλ.

[193]
 Πξηλ ηελ κάρε, ν Αζελαίνο ζηξαηεγφο Ηππνθξάηεο, αηζζάλζεθε
θη απηφο ηελ αλάγθε λα εκςπρψζεη ηνπο άλδξεο ηνπ κε ζχληνκε
νκηιία:
Αθημαίξι, εσξιμαςσείσε μα αμσιμεσψοίςεσε έμα ςξβαπό
κίμδτμξ, εμώ βπίςκεςσε ςε νέμη γη. Πξλεμάμε ςε εφθπικό
έδαυξρ για μα τοεπαςοίςξτμε σξ δικό μαρ. Αμ μικήςξτμε
μα είςσε βέβαιξι όσι ξι Πελξοξμμήςιξι δεμ θα μοξπξύμ
ολέξμ μα ειςβάλλξτμ ςσημ Ασσική φψπίρ σημ τοξςσήπινη
σξτ ιοοικξύ σψμ Βξιψσώμ. Με μια και μόμη μάφη οξτ θα
δώςεσε θα τοξσάνεσε σξτρ Βξιψσξύρ και θα εναςυαλίςεσε
σημ αςυάλεια σηρ οασπίδαρ μαρ…
Ζ κάρε θξάηεζε σο ην βξάδπ θαη ηελ πεξηγξάθεη δσεξά θαη κε
πνιιέο
ιεπηνκέξεηεο ν
Θνπθπδίδεο.

Λνμή θάιαγγα

Αξρηθά ήηαλ
ακθίξξνπε αιιά
ην απνθαζηζηηθφ ρηχπεκα έδσζε ζηνπο Αζελαίνπο ην βνησηηθφ
ηππηθφ, ε ινμή θάιαγγα θαη ε ζεβατθή θαηλνηνκία, έλα είδνο
θινγνβφινπ πνπ, ζχκθσλα κε ηα ιεγφκελα ηνπ ζπγγξαθέα, ήηαλ
έλα πξσηνπνξηαθφ πνιεκηθφ κέζν ηεο επνρήο εθείλεο. Οη
Αζελαίνη εηηήζεθαλ, έραζαλ ρίιηνπο δηαθφζηνπο άλδξεο, κεηαμχ
ησλ νπνίσλ θαη ηνλ ζηξαηεγφ Ηππνθξάηε θαη νη Βνησηνί
πεληαθφζηνπο πεξίπνπ. Μεηά απφ δεθαεπηά κέξεο νη Βνησηνί
θαηέιαβαλ θαη ην νρπξφ ηνπ Γειίνπ, ζθφησζαλ πνιινχο απφ
ηνπο ππεξαζπηζηέο ηνπο θαη ζπλέιαβαλ πεξίπνπ δηαθφζηνπο
Αζελαίνπο.
Δλ ησ κεηαμχ ν Λαθεδαηκφληνο ζηξαηεγφο Βξαζίδαο, άξρηζε
λα πινπνηεί ην ζρέδηφ ηνπ γηα εθζηξαηεία ζηελ Θξάθε. Ξεθίλεζε

[194]
απφ ηελ Κφξηλζν κε ρίιηνπο επηαθφζηνπο νπιίηεο. Ο ζηφρνο ηεο
εθζηξαηείαο ηνπ Βξαζίδα ήηαλ λα αλαθνπθίζεη ηε Λαθσλία απφ
ηηο επηδξνκέο ησλ Αζελαίσλ, γηαηί ζα απνζπνχζε κεγάιεο
κνλάδεο ηνπ αζελατθνχ ζηφινπ θαη ζηξαηνχ, πνπ ζα πήγαηλαλ
ζηε Θξάθε λα ππεξαζπίζνπλ ηηο ζπκκαρηθέο πφιεηο. Ο Βξαζίδαο
δηέζρηζε ηε Βνησηία θαη θαηφπηλ δήηεζε άδεηα απφ ηνπο ηνπηθνχο
άξρνληεο ηεο Θεζζαιίαο λα ηνπ επηηξέςνπλ ηελ δηέιεπζε. Γελ
ήηαλ ζσζηφ λα δηαζρίδεη κηα νπιηζκέλε κνλάδα κηα πεξηνρή
ρσξίο λα έρεη δεηήζεη πξψηα άδεηα. Οη πεξηζζφηεξνη Θεζζαινί
ήηαλ θίινη ησλ Αζελαίσλ θαη δελ ήηαλ πξφζπκνη λα
παξαρσξήζνπλ άδεηα δηέιεπζεο ζηνλ Βξαζίδα, αλ θαη απηφο ηνπο
δηαβεβαίσζε φηη δελ ππάξρεη θακηά έρζξα κεηαμχ Πεινπνλλεζίσλ
θαη Θεζζαιψλ. Ο Βξαζίδαο ππνςηάζηεθε φηη θάπνηνη ζα ηνπ
έθεξλαλ πξνζθφκκαηα θαη επηηάρπλε ηελ πνξεία ηνπ, ψζπνπ
έθηαζε ζην Γίνλ, πνπ αλήθε ζηελ επηθξάηεηα ηνπ βαζηιηά ηεο
Μαθεδνλίαο Πεξδίθθα.
Σελ άθημε ηνπ πεινπνλλεζηαθνχ ζηξαηνχ ηελ ήζειε θαη ν
Πεξδίθθαο θαη φζεο πνιηηείεο ηεο Θξάθεο θαη ηεο Υαιθηδηθήο
είραλ απνζηαηήζεη απφ ηελ αζελατθή ζπκκαρία. Ο κεηξηνπαζήο,
δίθαηνο θαη ελάξεηνο Βξαζίδαο ήηαλ ν πξψηνο ΢παξηηάηεο
ζηξαηεγφο πνπ έθηαζε ηφζν βφξεηα. Φέξζεθε κε ζχλεζε ζηηο
πφιεηο, πνπ είραλ ζπλάςεη ζπκκαρία κε ηελ Αζήλα θαη πνιιέο
απφ απηέο ηηο έπεηζε λα απνζηαηήζνπλ. Οη πεξηζζφηεξεο πφιεηο
ηεο Υαιθηδηθήο ηάρζεθαλ ζην πιεπξφ ησλ Λαθεδαηκνλίσλ.
Οη Αζελαίνη, πνπ πιεξνθνξήζεθαλ ηηο θηλήζεηο ηνπ Βξαζίδα,
απνθάζηζαλ φηη βξίζθνληαλ ζε πφιεκν θαη κε ηνλ Πεξδίθθα,
γηαηί εχινγα ζεψξεζαλ, φηη απηφο είρε πξνζθαιέζεη ζηελ
Μαθεδνλία ηνλ πεινπνλλεζηαθφ ζηξαηφ.
Πεξί ηα ηέιε Απγνχζηνπ ηνπ 424 ν Βξαζίδαο κε ην ζηξαηφ ηνπ
επηθνπξνχκελνο θαη απφ νπιίηεο ηεο Υαιθηδηθήο, επηηέζεθε θαηά
ηεο Αθάλζνπ, παιαηάο απνηθίαο ηεο Άλδξνπ, πνπ αλήθε ζηελ
αζελατθή ζπκκαρία. {Ζ Άθαλζνο βξηζθόηαλ θνληά ζην ζεκείν πνπ
ζήκεξα βξίζθεηαη ε Ηεξηζζόο ηεο Χαιθηδηθήο}. Ζ πφιε ήηαλ
[195]
γλσζηή γηα ην θαιφ θξαζί ηεο. Οη θάηνηθνη ηεο Αθάλζνπ ήηαλ
δηραζκέλνη αλ ζα έπξεπε λα ππνθχςνπλ ζηνλ Βξαζίδα ή φρη. Οη
δεκνθξαηηθνί δελ ήζειαλ, αληίζεηα νη νιηγαξρηθνί είραλ
πξνζθαιέζεη ηνπο Πεινπνλλήζηνπο. ΋κσο φινη πεξίκελαλ ηνλ
ηξχγν θαη γηα λα θεξδίζνπλ ρξφλν απνθάζηζαλ λα θιείζνπλ ηηο
πχιεο ηεο πφιεο γηα ην ζηξαηφ θαη λα επηηξέςνπλ κφλν ζην
Βξαζίδα λα ηνπο κηιήζεη. Απηφο, αλ θαη Λαθεδαηκφληνο, ήηαλ
θαιφο νκηιεηήο θαη είπε πεξίπνπ ηα παξαθάησ:
Ακάμθιξι, είμαι εδώ αοξςσαλμέμξρ σψμ Λακεδαιμξμίψμ
για μα ςαρ αοξδείνψ όσι η οπόθεςή μαρ είμαι η
αοελετθέπψςη σηρ Ελλάδαρ αοό σξτρ Αθημαίξτρ. ΋μψρ σξ
γεγξμόρ όσι μαρ κλείςασε σιρ ούλερ σηρ οόληρ δείφμει όσι
η οαπξτςία μαρ εδώ δεμ υαίμεσαι μα ςαρ ετφαπιςσεί.

Νόκηζκα ηεο Αθάλζνπ

Ίςψρ γιασί δεμ έφεσε σιρ

ίδιερ με μαρ αμσιλήχειρ
για σημ αοελετθέπψςη
σψμ ελλημικώμ οόλεψμ.
Εμείρ ήπθαμε οπώσα ςε ςαρ, γιασί έφεσε ση υήμη
ςτμεσώμ αμθπώοψμ. Αμ δεμ ςτμυψμήςξτμε, ξι άλλερ
οόλειρ οξτ οπξσίθεμαι μα οάψ, θα διςσάςξτμ μα έπθξτμ
μαζί μαρ αυξύ εςείρ δεμ με δεφθήκασε.
Ήπθα εδώ όφι για μα βλάχψ, αλλά μα αοελετθεπώςψ,
μιαρ και ξι ηγέσερ σψμ Λακεδαιμξμίψμ έφξτμ δεςμετσεί
όσι ξι οόλειρ οξτ θα μαρ ακξλξτθήςξτμ θα θεψπηθξύμ
ατσόμξμερ οξλισείερ. Ανιώμψ λξιοόμ μα μη με θεψπείσε
ύοξοσξ, ξύσε αμίςφτπξ μα ςαρ βξηθήςψ. Δεμ θέλψ μα
αμαμιφθώ ςε εςψσεπικέρ διαμάφερ, ξύσε θέλψ μα αγμξήςψ
σιρ οασπξοαπάδξσερ οαπαδόςειρ και δεςμξύρ ςαρ, ξύσε μα
εοιβάλψ σξτρ ξλιγαπφικξύρ ςσξ λαό.

[196]
 Εμείρ ξι Λακεδαιμόμιξι δεμ θέλξτμε μα εοιβάλξτμε σημ
ηγεμξμία μαρ, αλλά αμσίθεσα μα κασαλύςξτμε σημ
ηγεμξμία σψμ άλλψμ. Σκευσείσε όλα ατσά οξτ ςαρ είοα
και οάπσε ση ςψςσή αοόυαςη, μα απφίςεσε οπώσξι σξμ
αγώμα για σημ αοελετθέπψςη σψμ Ελλήμψμ και θα
αοξκσήςεσε αιώμια σιμή και δόνα.
Μεηά ηελ νκηιία ηνπ Βξαζίδα, νη πνιίηεο ηεο Αθάλζνπ έθαλαλ
κπζηηθή ςεθνθνξία θαη ε πιεηνςεθία απνθάζηζε ηελ δηαθνπή
ηεο ζπκκαρίαο κε ηελ Αζήλα. Γέρζεθαλ ζηελ πφιε ηνπο
Πεινπνλλήζηνπο, αθνχ φκσο πξψηα ηνπο δέζκεπζαλ αθφκα κηα
θνξά, φηη ζα ζεβαζηνχλ ηελ απηνλνκία ηνπο. Ακέζσο κεηά απφ
απηήλ ηελ απφθαζε ησλ Αθαλζίσλ, κηα άιιε απνηθία ηεο
Άλδξνπ, ηα ΢ηάγεηξα ηεο Υαιθηδηθήο, απνζηάηεζε θαη απηή κε
ηε ζεηξά ηεο απφ ηελ αζελατθή ζπκκαρία.

Παράγραφοι Δ102-116: Οι Λακεδαιμόνιοι καταλαμβάνουν τθν

Αμφίπολθ – Επιτυχίεσ του Βραςίδα και ςτθ Χαλκιδικι
Σνλ ρεηκψλα ν Βξαζίδαο θαη νη ζχκκαρνί ηνπ εθζηξάηεπζαλ
θαηά ηεο Ακθίπνιεο, απνηθίαο ησλ Αζελαίσλ, πνπ βξίζθεηαη ζηηο
εθβνιέο ηνπ ΢ηξπκφλα. Ολνκάζηεθε Ακθίπνιε, γηαηί ζ’ απηφ ην
ζεκείν ν ΢ηξπκφλαο ζρεκαηίδεη θακπχιε, πνπ δψλεη ζρεδφλ ηελ
πφιε. Οη Αζελαίνη ηελ απνίθεζαλ ην 437 γηα λα ειέγρνπλ ηα
κεηαιιεία ηεο Θξάθεο. Ο Βξαζίδαο μεθίλεζε απφ ηε Υαιθηδηθή
θαη βηαδφηαλ, γηα λα κε καζεπηεί ν εξρνκφο ηνπ απφ ηνπο πνιίηεο
ηεο Ακθίπνιεο. Οη κφλνη πνπ ην ήμεξαλ ήηαλ κεξηθνί Αξγίιηνη (ε
πφιε Άξγηινο ήηαλ απνηθία ηεο Άλδξνπ, πνπ ηελ εκέξα εθείλε
απνζηάηεζε απφ ηελ αζελατθή ζπκκαρία) θάηνηθνη ηεο
Ακθίπνιεο, πνπ είραλ ζπλελλνεζεί κε ηνλ Βξαζίδα, λα ηνλ
βνεζήζνπλ. Οη πξνδφηεο απηνί βνήζεζαλ ηνλ ζηξαηφ ηνπ
Βξαζίδα λα εμνπδεηεξψζεη ηελ θξνπξά ηεο Ακθίπνιεο θαη λα
θαηαιάβεη φια ηα έμσ απφ ηα ηείρε πεξίρσξά ηεο. Ίζσο αλ ν

[197]
Βξαζίδαο έθαλε επίζεζε θαηά ηεο πφιεο λα ηελ θαηαιάκβαλε,
φκσο πξνηίκεζε λα ζηξαηνπεδεχζεη εθεί θαη λα πεξηκέλεη.
Οη πνιίηεο ηεο Ακθίπνιεο, ζνξπβεκέλνη απφ ηελ μαθληθή
πνιηνξθία έζηεηιαλ κήλπκα ζηνλ Αζελαίν ζηξαηεγφ Θνπθπδίδε
ηνπ Οιόξνπ24 (είλαη απηφο πνπ γξάθεη απηή ηελ ηζηνξία), πνπ
βξηζθφηαλ εθείλε ηελ ψξα ζηελ Θάζν. Απηφο ακέζσο έθπγε κε
επηά πινία γηα λα πξνιάβεη ηελ άισζε ηεο Ακθίπνιεο απφ ηνλ
Βξαζίδα.
Ο ΢παξηηάηεο ζηξαηεγφο, πνπ ήμεξε φηη ν Θνπθπδίδεο είρε ηελ
εθκεηάιιεπζε ησλ ρξπζνξπρείσλ Θξάθεο θαη είρε επηξξνή ζηνπο
πξνθξίηνπο ηεο πεξηνρήο, βηάζηεθε λα θαηαιάβεη ηελ Ακθίπνιε.
Έζηεηιε ινηπφλ θήξπθα ζηελ πφιε θαη έθαλε ηηο εμήο πξνηάζεηο:

Ο Λέσλ ηεο Ακθίπνιεο

΋ζνη πνιίηεο ηεο Ακθίπνιεο

αιιά θαη Αζελαίνη πνιίηεο
ζέινπλ λα παξακείλνπλ ζηελ
πόιε, ζα δηαηεξήζνπλ ηελ
πεξηνπζία ηνπο θαη όια ηα
αηνκηθά θαη πνιηηηθά ηνπο
δηθαηώκαηα. ΋ζνη από απηνύο δελ ζέινπλ λα κείλνπλ, είλαη
ειεύζεξνη λα ηελ εγθαηαιείςνπλ, έρνληαο καδί ηνπο όια ηα
ππάξρνληά ηνπο.
Οη κεηξηνπαζείο απηέο πξνηάζεηο ηνπ Βξαζίδα βξήθαλ απήρεζε
ζηνπο Ακθηπνιίηεο, γηαηί έηζη απφθεπγαλ ηελ αηκαηνρπζία θαη
δελ θηλδχλεπε νχηε ε πεξηνπζία νχηε ηα δηθαηψκαηά ηνπο. Με
κεγάιε πιεηνςεθία δέρζεθαλ ηνπο φξνπο απηνχο θαη ε Ακθίπνιε
θαηαιήθζεθε από ην ζηξαηό ηνπ Βξαζίδα. Ο Θνπθπδίδεο κε ηα

24
Ο Θνπθπδίδεο, εθιέρζεθε ην 424 ζηξαηεγόο ηεο Αζήλαο θαη εζηάιε ζηελ Ακθίπνιε
γηα λα ηελ ππεξαζπίζεη. Θεσξήζεθε ππεύζπλνο ηεο απνηπρίαο θαη θαηαδηθάζηεθε ζε
εμνξία. Ζ εμνξία ηνλ αλέδεημε ζε κεγάιν ηζηνξηθό γηαηί έηζη κπνξνύζε λα ηαμηδεύεη
ειεύζεξα αλάκεζα ζηνπο αληηκαρόκελνπο θαη λα δεη κε ςπρξό θαη αληηθεηκεληθό κάηη ηα
γεγνλόηα.

[198]
πινία ηνπ έθηαζε ζηελ Ζηφλα25 θαη εθεί πιεξνθνξήζεθε ηελ
απψιεηα ηεο Ακθίπνιεο.
Οη γχξσ ζπκκαρηθέο πφιεηο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Θξάθεο,
έρνληαο σο παξάδεηγκα ηελ αλαίκαθηε θαη ήπηα θαηάιεςε ηεο
Ακθίπνιεο, άξρηζαλ ζηαδηαθά λα αθνινπζνχλ ην παξάδεηγκά ηεο
θαη λα απνζηαηνχλ απφ ηελ Αζήλα. Ο Βξαζίδαο θηλήζεθε
ελαληίνλ ηεο Ζηφλαο, αιιά απέηπρε λα ληθήζεη ηνπο Αζελαίνπο,
πνπ ππφ ηνλ Θνπθπδίδε ππεξαζπίδνληαλ ηελ πφιε.
Ζ Ακθίπνιε είρε κεγάιε ζεκαζία γηα ηελ Αζήλα, γηαηί απφ
απηήλ νη Αζελαίνη πξνκεζεχνληαλ μπιεία γηα ηα πινία ηνπο θαη
αθφκα νη νηθνλνκηθέο ηεο ζπλεηζθνξέο ζηε ζπκκαρία ήηαλ
ζεκαληηθέο.

΢παξηηαηηθό πεδηθό

Οη Αζελαίνη ρξέσζαλ
ζηνλ Θνπθπδίδε ηελ
απψιεηα ηεο
Ακθίπνιεο θαη ηνλ
ηηκψξεζαλ ζε
εηθνζαεηή εμνξία.
Ο Βξαζίδαο
ζπλέρηζε ηελ πξνζπάζεηα θαηάιεςεο πφιεσλ ζηε Μαθεδνλία. Χο
ην ηέινο ηνπ ρεηκψλα, όιεο ζρεδόλ νη πόιεηο ηεο Υαιθηδηθήο
παξαδόζεθαλ, ε κηα κεηά ηελ άιιε, ζην ζηξαηό ησλ
Λαθεδαηκνλίσλ. Ο ζξηακβεπηήο Βξαζίδαο έζηειλε κελχκαηα ζηε
΢πάξηε, λα ηνπ ζηείινπλ πεξηζζφηεξν ζηξαηφ θαη βνήζεηα γηα λα
λαππεγήζεη πινία ζηνλ πνηακφ ΢ηξπκφλα. ΋κσο νη άξρνληεο ηεο
΢πάξηεο θζνλνχζαλ ηηο επαλσηέο επηηπρίεο ηνπ ζηξαηεγνχ θαη
θψθεπαλ κε ηε δηθαηνινγία φηη απηφ πνπ πξψηεπε ήηαλ λα
πάξνπλ πίζσ ηνπο αηρκαιψηνπο ηεο ΢θαθηεξίαο.
Δθεί ηειείσζε θαη ν ρεηκψλαο ηνπ 8νπ έηνπο ηνπ πνιέκνπ.

25
Ζ αξραία Ζηόλα βξηζθόηαλ ζηε ζέζε ηεο ζεκεξηλήο Υξπζνύπνιεο Καβάιαο

[199]
Έηνο 9ν (423-422)

Παράγραφοι Δ117-135: Ετιςια ανακωχι Ακινασ-΢πάρτθσ – Σα

πολεμικά γεγονότα ςτθ Μακεδονία – ΢υνκθκολόγθςθ του
Περδίκκα με τουσ Ακθναίουσ – Πολεμικά γεγονότα ςτθ Βοιωτία
και Πελοπόννθςο – Ο Βραςίδασ επιχειρεί κατάλθψθ τθσ
Ποτίδαιασ
΢ηηο αξρέο ηεο άλνημεο ηνπ 9νπ έηνπο ηνπ πνιέκνπ πνπ
ηζηνξνχκε, νη Λαθεδαηκφληνη θαη νη Αζελαίνη ζπκθψλεζαλ λα
ηεξήζνπλ αλαθσρή ελόο ρξόλνπ. Ζ θάζε πιεπξά είρε ηνπο
ιφγνπο ηεο γη’ απηήλ ηελ ζπκθσλία. Οη Αζελαίνη έιπηδαλ φηη έηζη
ζα ζηακαηνχζε ε μέθξελε πνξεία ηνπ Βξαζίδα θαη ε απφζπαζε
ζπκκαρηθψλ πφιεσλ ηεο Μαθεδνλίαο. Με ηελ αλαθσρή ζα είραλ
αξθεηφ ρξφλν πξνεηνηκαζίαο γηα λα αληηκεησπίζνπλ ηνλ
Βξαζίδα. Οη ΢παξηηάηεο, απφ ηε δηθή ηνπο ηελ πιεπξά, έιπηδαλ
φηη κε ηελ αλαθσρή ζα ζηακαηήζνπλ νη θαηαζηξνθηθέο επηδξνκέο
ησλ Αζελαίσλ ζηα παξάιηα ηεο Πεινπνλλήζνπ θαη ζα
επηζηξαθνχλ νη αηρκάισηνη ηεο ΢θαθηεξίαο. Οη φξνη ηεο
εθερεηξίαο ήηαλ νη αθφινπζνη:
- Οποιοςδιποτε Ζλλθνασ μπορεί να επιςκζπτεται ανεμπόδιςτα το
ιερό και το μαντείο του Απόλλωνα ςτουσ Δελφοφσ, ςφμφωνα με
τα πατροπαράδοτα ζκιμα. Οι Λακεδαιμόνιοι αναλαμβάνουν να
πείςουν τουσ ςυμμάχουσ τουσ, Βοιωτοφσ και Φωκείσ να
ςεβαςτοφν αυτόν τον όρο.
- Και τα δυο μζρθ κα αναλάβουν να ανακαλφψουν ποιοι
καταχράςτθκαν χριματα από τον κθςαυρό των Δελφϊν.
- Οι Ακθναίοι κα περιοριςτοφν ςτθν κατοχι τθσ Πφλου και δεν κα
επεκτακοφν ςε άλλεσ περιοχζσ τθσ Πελοποννιςου.
- Οι Ακθναίοι που βρίςκονται ςτα Κφκθρα δεν κα κάνουν
επιδρομζσ ςτθ Λακωνία, οφτε οι Πελοποννιςιοι κα κάνουν
επιδρομζσ ςτθν Αττικι.

[200]
- Οι Ακθναίοι κα κρατιςουν τθν Τροιηθνία και τα άλλα μζρθ τθσ
Πελοποννιςου που τουσ ζχουν παραδοκεί.
- Οι Λακεδαιμόνιοι και οι ςφμμαχοι τουσ κα ζχουν δικαίωμα
ελευκεροπλοΐασ ςτθν αιγιαλίτιδα ηϊνθ τθσ Πελοποννιςου, όχι
όμωσ τα πολεμικά τουσ πλοία.
- Οι κιρυκεσ και οι πρζςβεισ των δυο μερϊν κα ζχουν απόλυτθ
αςφάλεια διζλευςθσ ςτθν Ακινα ι ςτθν Πελοπόννθςο,
προκειμζνου να διαπραγματευτοφν κζματα τθσ ανακωχισ ι
διαιτθςίασ.
- Όποια αμφιςβιτθςθ κα παραπζμπεται ςε διαιτθςία. Όλεσ οι
διαφορζσ κα επιλφονται κατά τα πατροπαράδοτα με διαιτθςία .
- Όςο διαρκεί θ ανακωχι και τα δυο μζρθ δεν κα δζχονται
αυτόμολουσ τθσ άλλθσ πλευράσ.
- Η ανακωχι αυτι ζχει διάρκεια ενόσ ζτουσ. Στο χρονικό αυτό
διάςτθμα και τα δυο μζρθ κα ορίςουν πρζςβεισ για να
ςυηθτιςουν τθν οριςτικι λιξθ του πολζμου.
- Να γίνουν αμζςωσ ςπονδζσ, που κα επιςθμοποιοφν τθν
ςυμφωνία και τθν τιρθςι τθσ.
Ζ ζπκθσλία ππνγξάθεθε απφ αληηπξνζψπνπο ηεο Αζήλαο, ηεο
΢πάξηεο, Κνξίλζνπ, ΢ηθπψλαο, Μεγάξσλ θαη Δπηδαχξνπ.
Σηο κέξεο πνπ γίλνληαλ νη ζπλελλνήζεηο γηα ηελ αλαθσρή ν
Βξαζίδαο ζπλέρηζε λα θαηαιακβάλεη πόιεηο ηεο Μαθεδνλίαο.
Μηα ζεκαληηθή αζελατθή απνηθία, ε ΢θηψλε ζηελ ρεξζφλεζν ηεο
Καζζάλδξαο Υαιθηδηθήο απνζηάηεζε απφ ηνπο Αζελαίνπο θαη
πξνζρψξεζε ζηε ζπκκαρία ησλ Πεινπνλλεζίσλ, κε ηελ
αηηηνινγία φηη νη θάηνηθνί ηεο θαηάγνληαλ απφ ηελ Πειιήλε ηεο
Αραΐαο. Ο Βξαζίδαο πήγε ζηελ πφιε θαη νη θάηνηθνί ηεο ηνλ
ππνδέρζεθαλ παλεγπξηθά σο ειεπζεξσηή ησλ Διιήλσλ θαη ηνπ
ράξηζαλ ζηεθάλη ζε δεκφζηα ηειεηή.
Ο Βξαζίδαο εηνηκαδφηαλ ηψξα λα πξνθαιέζεη απνζηαζία ηεο
Μέλδεο θαη ηεο Πνηίδαηαο, φηαλ έθηαζε έλα πνιεκηθφ πινίν κε
αληηπξνζψπνπο ησλ Αζελαίσλ θαη ησλ Λαθεδαηκνλίσλ πνπ ηνπ
αλήγγεηιαλ ηελ ζχλαςε ηεο αλαθσρήο. ΋ηαλ νη Αζελαίνη έκαζαλ
[201]
γηα ηελ απνζηαζία ηεο ΢θηψλεο, επέκελαλ φηη απηή έγηλε κεηά ηελ
ππνγξαθή ηεο αλαθσρήο, άξα ε πφιε έπξεπε λα επηζηξαθεί ζ’
απηνχο. ΢ηελ Αζήλα ν Κιέσλ πξφηεηλε ηελ απνζηνιή ζηξαηνχ,
ηελ θαηάιεςε ηεο ΢θηψλεο θαη ηελ εθηέιεζε φισλ ησλ θαηνίθσλ
ηεο.
΋κσο εθείλεο ηηο κέξεο θαη ε Μέλδε, κηα άιιε αζελατθή πφιε
ηεο Υαιθηδηθήο, δήηεζε λα ζπκκαρήζεη κε ηνλ Βξαζίδα. Απηφο
ην δέρζεθε γηαηί – φπσο ηζρπξίζηεθε – ε απνζηαζία ηεο Μέλδεο
απφ ηνπο Αζελαίνπο ήηαλ νηθεηνζειήο. Μεηά απφ απηφ νη
Αζελαίνη νξγηζκέλνη άξρηζαλ λα εηνηκάδνληαη γηα επίζεζε θαηά
ηεο ΢θηψλεο θαη ηεο Μέλδεο.
Δλ ησ κεηαμχ νη δπν ζχκκαρνη, ν βαζηιηάο ηεο Μαθεδνλίαο
Πεξδίθθαο θαη ν ΢παξηηάηεο ζηξαηεγφο Βξαζίδαο, άλνημαλ λέν
κέησπν θαηά θάπνησλ
βάξβαξσλ θπιψλ ηνπ
βνξξά.

Νόκηζκα ηεο ΢θηώλεο

΋κσο, ελ κέζσ ησλ

ζπγθξνχζεσλ ν Πεξδίθθαο ιηγνςχρεζε θαη εγθαηέιεηςε ηνλ
Βξαζίδα κφλν ηνπ. Οη Λαθεδαηκφληνη γχξηζαλ θη απηνί πίζσ,
αιιά νη νπιίηεο ήηαλ νξγηζκέλνη κε ηελ ζηάζε ηνπ Πεξδίθθα θαη
άξρηζαλ λα θάλνπλ δεκηέο θαη λα ιεειαηνχλ ηνπο Μαθεδφλεο
αγξφηεο. Ο Πεξδίθθαο ηφηε άιιαμε ζηάζε, ζεψξεζε ηνπο
Λαθεδαηκφληνπο ερζξνχο θαη άξρηζε επαθέο κε ηνπο Αζελαίνπο
γηα λα ζπκκαρήζεη καδί ηνπο. Μάιηζηα ζπλελλνήζεθε κε ηνπο
Θεζζαινχο λα εκπνδίζνπλ ηε δηάβαζε ησλ εληζρχζεσλ, πνπ
έζηεηιε ε ΢πάξηε ζηνλ Βξαζίδα. Ο Βξαζίδαο επηρείξεζε λα
θαηαιάβεη κε αηθληδηαζκό ηελ Πνηίδαηα, αιιά απνθξνχζηεθε
θαη απνρψξεζε. Οη επηρεηξήζεηο ζηακάηεζαλ γηαηί ρεηκψληαζε
πιένλ.

[202]
 ΢ην δηάζηεκα, πνπ ν Βξαζίδαο απνπζίαδε απφ ηε Υαιθηδηθή,
έθηαζε εθεί ν αζελατθφο ζηφινο κε επηθεθαιήο ηνλ Νηθία, κε
πελήληα πινία, ρίιηνπο νπιίηεο, εμαθφζηνπο ηππείο θαη αθφκα
ρίιηνπο Θξάθεο πειηαζηέο. Οη Αζελαίνη πνιηφξθεζαλ ηελ Μέλδε
θαη κεηά απφ ζθιεξέο κάρεο δπν εκεξψλ ηελ θαηέιαβαλ.
Απνθαηέζηεζαλ ην πξνεγνχκελν θαζεζηψο θαη έδσζαλ ζηηο λέεο
αξρέο ηνπο πξσηαίηηνπο ηεο απνζηαζίαο, γηα λα δηθαζηνχλ.
Καηφπηλ πξνρψξεζαλ πξνο ηελ ΢θηψλε γηα λα ηελ πνιηνξθήζνπλ.
Σνπο επφκελνπο κήλεο θαη σο ην ρεηκψλα ηνπ 422, νη Αζελαίνη
θαη νη Λαθεδαηκφληνη δελ έθαλαλ επηρεηξήζεηο ιφγσ ηεο
αλαθσρήο. Αιιά δελ ζπλέβε ην ίδην κε πεξηθεξεηαθέο δπλάκεηο
ηεο Βνησηίαο θαη ηεο Πεινπνλλήζνπ πνπ αλήθαλ ζε κηα απφ ηηο
δπν ζπκκαρίεο. Τπήξμαλ αςηκαρίεο θαη έλνπιεο ζπγθξνχζεηο,
φπσο:
Σσλ Θεβαίσλ θαηά ησλ Θεζπηέσλ, φηαλ νη πξψηνη
θαηεγφξεζαλ ηνπο δεχηεξνπο σο ζπκκάρνπο ησλ Αζελαίσλ. Οη
Θεβαίνη επηηέζεθαλ ζηηο Θεζπηέο θαη θαηεδάθηζαλ ηα ηείρε ηεο
πφιεο ηνπο.
Δπίζεο νη Μαληηλείο ζπγθξνχζηεθαλ κε ηνπο Σεγεάηεο ζε κηα
ακθίξξνπε κάρε, πνπ δηεμήρζε σο ην βξάδπ, νπφηε ν αγψλαο
ζηακάηεζε. Σελ επνκέλε θαη νη δπν αληίπαινη αλαθήξπμαλ ηνπο
ζηξαηνχο ηνπο ληθεηέο. Καη νη δπν έζηεζαλ ηξφπαηα θαη έζηεηιαλ
αλαζήκαηα ζηνπο Γειθνχο.
Καη κε ηα γεγνλφηα απηά ηειείσζε ν ρεηκψλαο ηνπ έλαηνπ έηνπο
ηνπ πνιέκνπ πνπ ηζηνξεί ν Θνπθπδίδεο.

[203]
Περίλθψθ Βιβλίου Δ’: Οι επιχειριςεισ ςτθ ΢ικελία – Νζα επιδρομι
των Πελοποννθςίων ςτθν Αττικι – Κατάλθψθ τθσ Πφλου από τουσ
Ακθναίουσ και ιττα των Λακεδαιμονίων - Ανακωχι Ακινασ και
΢πάρτθσ – Οι ΢παρτιάτεσ προτείνουν παφςθ του πολζμου – Οι
Ακθναίοι πείκονται από τον Κλζωνα να ςυνεχίςουν τον πόλεμο -
Οι επιχειριςεισ ςτθ ΢ικελία – Ο πόλεμοσ ςτθν Πφλο ςυνεχίηεται -
Επικεφαλισ των Ακθναίων ο Κλζων – Οι Λακεδαιμόνιοι
παραδίδονται - Οι Ακθναίοι εκςτρατεφουν ςτθν Κορινκία – Σζλοσ
του εμφυλίου ςτθν Κζρκυρα – Οι Ακθναίοι ςυλλαμβάνουν Πζρςθ
απεςταλμζνο προσ τθ ΢πάρτθ – Οι Ακθναίοι καταλαμβάνουν τα
Κφκθρα – Λεθλαςία των παραλίων τθσ Λακωνίασ – Οι ςικελικζσ
πόλεισ ςυμφωνοφν ειρινθ – Οι Ακθναίοι γυρίηουν από τθ ΢ικελία -
΢υγκροφςεισ ςτα Μζγαρα - Οι Ακθναίοι ςχεδιάηουν ειςβολι ςτθ
Βοιωτία και οχυρϊνουν το Διλιο – Οι Βοιωτοί ςτθν Σανάγρα –
Ιττα των Ακθναίων ςτο Διλιο - Εκςτρατεία του Βραςίδα ςτθ
Χαλκιδικι – Θ Άκανκοσ και τα ΢τάγειρα αποςτατοφν από τθν
Ακινα - Οι Λακεδαιμόνιοι καταλαμβάνουν τθν Αμφίπολθ –
Επιτυχίεσ του Βραςίδα και ςτθ Χαλκιδικι - Ετιςια ανακωχι
Ακινασ-΢πάρτθσ – Σα πολεμικά γεγονότα ςτθ Μακεδονία –
΢υνκθκολόγθςθ του Περδίκκα με τουσ Ακθναίουσ – Πολεμικά
γεγονότα ςτθ Βοιωτία και Πελοπόννθςο – Ο Βραςίδασ επιχειρεί
κατάλθψθ τθσ Ποτίδαιασ

[204]
Βηβιίν Δ’
΢ην Πέκπην Βηβιίν ηνπ ν Θνπθπδίδεο πεξηγξάθεη, κε ηνλ
ζπλήζε ιεπηνκεξή, πεξηγξαθηθό θαη γιαθπξό ηξόπν ηνπ, ηα
πνιεκηθά θαη πνιηηηθά γεγνλόηα ηνπ 10νπ (422-421) σο θαη ηνπ
16νπ έηνπο (416-415) ηνπ θνβεξνύ Πεινπνλλεζηαθνύ πνιέκνπ,
πνπ ζπληάξαμε όιν ηνλ ειιεληθό θόζκν θαη άθεζε ην κνηξαίν
απνηύπσκά ηνπ ζηελ ηζηνξία ησλ Διιήλσλ.
Σν γεγνλόο πνπ ζεκάδεςε ην βηβιίν απηό, πεξηγξάθεηαη ζην
ηέινο ηνπ θαη ζηηο
παξαγξάθνπο
Δ84-114.

Αιιεινζθαγή

Σν απόζπαζκα
απηό ηνπ βηβιίνπ
είλαη γλσζηό σο
Μειίσλ Γηάινγνο
θαη είλαη γξακκέλν
ζε κνξθή
ζεαηξηθνύ έξγνπ. ΢ε έλα από ηα πην δξακαηηθά επεηζόδηα ηνπ
Πεινπνλλεζηαθνύ Πνιέκνπ ν Θνπθπδίδεο πεξηγξάθεη
αξηζηνηερληθά ηνλ δηάινγν ησλ εθπξνζώπσλ ηεο ηζρπξήο
ζηξαηησηηθήο δύλακεο ηεο επνρήο, ηεο Αζελατθήο
Γεκνθξαηίαο θαη ησλ πξνθξίησλ ησλ Μειίσλ νη νπνίνη (ιόγσ
ηεο δσξηθήο ηνπο θαηαγσγήο) ζέιεζαλ λα θξαηήζνπλ
νπδεηεξόηεηα ζηε πνιύρξνλε δηακάρε κεηαμύ ηεο Αζήλαο θαη
ηεο ΢πάξηεο.
Ο δηάινγνο απηόο, πνπ έρεη κηα δξακαηηθή επηθαηξόηεηα,
έρεη κείλεη ζηελ ηζηνξία σο κηα αληηπαξάζεζε ηνπ δηθαίνπ
[205]
έλαληη ηεο ηζρύνο. Ζ αληηπαξάζεζε απηή από ηε κηα είλαη ύκλνο
γηα ηελ ειεύζεξε ζθέςε θαη βνύιεζε θαη από ηελ άιιε ε
θαηαδίθε ηνπ δίθαηνπ πνπ ν ηζρπξόο κε πξνθιεηηθό θαη σκό
πνιηηηθό ξεαιηζκό επηβάιιεη κε θπληζκό θαη κε βία ζηνλ
αδύλαην. Σν ηειηθό απνηέιεζκα όκσο ήηαλ ε ζθαγή ησλ
αξξέλσλ θαηνίθσλ ηνπ λεζηνύ θαη ν εμαλδξαπνδηζκόο ησλ
γπλαηθόπαηδσλ. Απνδείρζεθε ηόηε πεξίηξαλα όηη ε Αζελατθή
Γεκνθξαηία θαηάθεξε λα κεηαβάιεη ηελ Γειηαθή ΢πκκαρία ζε
αζελατθή ηπξαλλίδα. Γπζηπρώο ε ινγηθή ηεο επηβνιήο ηνπ
δηθαίνπ ηεο ηζρύνο επί ηνπ αλίζρπξνπ αδύλαηνπ κέξνπο δελ έρεη
αιιάμεη εδώ θαη 24 αηώλεο.
΢ηνλ δηάινγν πεξηγξάθεηαη ν θπληζκόο θαη ε σκόηεηα κε ηελ
νπνία κηα ηκπεξηαιηζηηθή δύλακε, ε Αζήλα, αξλείηαη θάζε
δηθαίσκα απηνδηάζεζεο ή ηεο νπδεηεξόηεηαο ησλ πνιηηώλ ηεο
Μήινπ. Ο ζπγγξαθέαο έκκεζα κελ, αιιά κε ζαθήλεηα, παίξλεη
ζέζε ππέξ ηεο αλαγθαηόηεηαο κηαο εζηθήο ηνπ δηεζλνύο
δηθαίνπ, ε νπνία ζα βαζίδεηαη ζηε ινγηθή θαη ηε δηθαηνζύλε θαη
όρη ζηελ ηζρύ ησλ όπισλ. Μόλν έηζη ζα ζηακαηήζνπλ θάπνηε νη
πόιεκνη θαη ε εθκεηάιιεπζε ησλ αδπλάησλ. Φπζηθά ε
ηκπεξηαιηζηηθή επηκνλή ησλ Αζελαίσλ λα επεθηείλνπλ ζπλερώο
ηεο εγεκνλία ηνπο ζθνληάθηεη ζηελ αληίξξεζε ησλ αληηπάισλ
ηνπο, ησλ Πεινπνλλεζίσλ πνπ δελ κπνξνύλ θπζηθά λα ηελ
αλερηνύλ.
Σέινο πξέπεη λα ζεκεησζεί όηη ε Όβξηο ηεο ππεξδύλακεο ηεο
επνρήο, δειαδή ηεο Αζήλαο, βξήθε ηε Νέκεζή ηεο κεξηθά
ρξόληα αξγόηεξα, κε ηελ ζπληξηβή ηνπ αζελατθνύ ζηξαηνύ ζηε
΢ηθειία, ηελ ήηηα ηνπ αζελατθνύ ζηόινπ ζηνπο Αηγόο Πνηακνύο
θαη ηελ άλεπ όξσλ παξάδνζή ηεο ζηελ αληίπαιε ππεξδύλακε,
ηελ ΢πάξηε θαη ηνπο ζπκκάρνπο ηεο.

[206]
Έηνο 10ν (422-421)

Παράγραφοι Ε 01-13: Οι Ακθναίοι εκτοπίηουν τουσ Δθλίουσ – Ο

Κλζων ςτθ Μακεδονία – Ο Βραςίδασ ςτθν Αμφίπολθ – Μάχθ
Ακθναίων και Λακεδαιμονίων ςτθν Αμφίπολθ και κάνατοσ των
δυο θγετϊν.
Σν θαινθαίξη ηνπ 422 έιεγε ε αλαθσρή, αιιά δελ άξρηζαλ νη
ερζξνπξαμίεο κέρξηο σο φηνπ δηεμαρζνχλ ηα Πχζηα, νη αγψλεο
ζηνπο Γειθνχο. Καηά ηελ δηάξθεηα ηεο αλαθσρήο, νη Αζελαίνη
εθηόπηζαλ όινπο ηνπο θαηνίθνπο ηεο Γήινπ, γηαηί θάπνηνο
(κάληεο; ηεξέαο;) απεθάλζε φηη ην λεζί δελ είρε θαζαξζεί
ηειείσο κε ηελ δηαδηθαζία θάζαξζεο πνπ είραλ θάλεη πξηλ
κεξηθνχο κήλεο. Ζ αηηία ίζσο ήηαλ φηη νη Γήιηνη, κεηά ηελ
θάζαξζε, είραλ ζάςεη ηνπο λεθξνχο ηνπο ζε κηα θνληηλή λεζίδα,
ηε Ρήλεηα, πξάμε πνπ πηζαλψο δελ ηθαλνπνίεζε ηνπο ζενχο. Οη
εθηνπηζζέληεο θάηνηθνη ηεο Γήινπ πήγαλ ζηηο αθηέο ηεο Αζίαο,
φπνπ ν ζαηξάπεο ηνπ Διιεζπφληνπ Φαξλάθεο ηνπο επέηξεςε λα
θαηνηθήζνπλ ζην Αδξακχηηην (απέλαληη απφ ηε Λέζβν).
΋ηαλ πιένλ έιεμε ε αλαθσρή, νη Αζελαίνη απνθάζηζαλ λα
ζηείινπλ ζηελ Μαθεδνλία θαη Θξάθε ηνλ Κιέσλα επηθεθαιήο
ρηιίσλ δηαθνζίσλ νπιηηψλ, ηξηαθνζίσλ ηππέσλ θαη αθφκα ηξηψλ
ρηιηάδσλ αλδξψλ απφ ζπκκαρηθέο πφιεηο. Ζ πξψηε πνιεκηθή
πξάμε ησλ Αζελαίσλ ήηαλ ε θαηάιεςε ηεο πφιεο Σνξψλε, πνπ
βξίζθεηαη ζηε Υαιθηδηθή θαη είρε κηθξή θξνπξά κε δηνηθεηή
Λαθεδαηκφλην. Οη Αζελαίνη κε ζπληνληζκέλε επίζεζε απφ μεξά
θαη ζάιαζζα θαηέιαβαλ ηελ πφιε. Πήξαλ δνχινπο ηηο γπλαίθεο
θαη ηα παηδηά, ηνπο άλδξεο δε ηεο Σνξψλεο καδί κε φζνπο
Λαθεδαηκφληνπο βξηζθφηαλ εθεί, ζπλνιηθά επηαθφζηα άηνκα ηνπο
έζηεηιαλ κε πινίν ζηελ Αζήλα.

[207]
 Μεηά απφ απηή ηελ επηηπρία ηνπ ν Κιέσλ θαηεπζχλζεθε πξνο
ηελ Ακθίπνιε. Έρνληαο σο βάζε ηελ Ζηφλα (ζπκίδνπκε φηη ε
Ζηφλα βξηζθφηαλ ζηε ζέζε ηεο ζεκεξηλήο Υξπζνχπνιεο θαη ήηαλ
ππφ ηνλ έιεγρν ησλ Αζελαίσλ) άξρηζε λα ζπγθεληξψλεη ζηξαηφ
απφ ηελ Ίκβξν, Σέλεδν θαη ηηο ζπκκαρηθέο πφιεηο ηεο Θξάθεο.
Εήηεζε επίζεο βνήζεηα απφ ηνλ Πεξδίθθα ζπκίδνληάο ηνπ φηη
ήηαλ ζχκκαρνη.
Αληίζηνηρα θαη ν Βξαζίδαο πήξε ζέζε ζε έλα ύςσκα έμσ από
ηελ Ακθίπνιε θαη παξαθνινπζνχζε ηηο θηλήζεηο ησλ Αζελαίσλ.
Καη απηφο επίζεο θάιεζε βνήζεηα απφ ηηο ζπκκαρηθέο πφιεηο ηεο
Μαθεδνλίαο θαη ηεο Θξάθεο θαη ζπγθέληξσζε ζπλνιηθά δπν
ρηιηάδεο νπιίηεο,
ηξηαθφζηνπο ηππείο θαη δπν
ρηιηάδεο πεληαθφζηνπο
πειηαζηέο, εθηφο ησλ
δηθψλ ηνπ νπιηηψλ πνπ
βξίζθνληαλ κέζα ζηελ
Ακθίπνιε.

Ζ ζύγθξνπζε

Άξα νη δπν παξαηάμεηο

ήηαλ πεξίπνπ ηζνδχλακεο.
Πξηλ ηελ απνθαζηζηηθή κάρε, ν Βξαζίδαο ζέιεζε λα εκςπρψζεη
ηνπο νπιίηεο ηνπο θαη ηνπο είπε πεξίπνπ ηα εμήο:
Πελξοξμμήςιξι, η οασπίδα μαρ ξυείλει σημ ελετθεπία
σηρ ςσημ αμδπεία σψμ οαιδιώμ σηρ. Σήμεπα εςείρ ξι
Δψπιείρ θα αμαμεσπηθείσε με Ίψμερ, σξτρ ξοξίξτρ έφεσε
μικήςει οξλλέρ υξπέρ. Δεμ φπειάζεσαι μα ςαρ οψ
οεπιςςόσεπα.
Τώπα θα ςαρ αμαοσύνψ σξ ςφέδιό μξτ. Ο εφθπόρ
βπίςκεσαι αοέμαμσί μαρ ςε έμα ύχψμα, ελέγφει αμέπιμμα
σημ οεπιξφή και δεμ σηπεί καμιά ςσπασιψσική σάνη, γιασί

[208]
δεμ οεπιμέμει όσι εμείρ θα σξλμήςξτμε μα σξτρ
εοισεθξύμε.
Σε λίγξ λξιοόμ θα ξπμήςψ κασά οάμψ σξτρ και αμέςψρ
μεσά ξι Αμυιοξλίσερ θα αμξίνξτμ σιρ ούλερ σηρ οόληρ και
θα εμψθξύμ με σιρ δικέρ μαρ δτμάμειρ. Θα ςαρ αοξδείνψ
ςε λίγξ όσι δεμ νέπψ μόμξ μα μιλώ για μα ςαρ εμθαππύμψ,
αλλά νέπψ και μα οξλεμώ.
Πξάγκαηη νη Αζελαίνη αηθληδηάζηεθαλ, γηαηί δελ πεξίκελαλ ηελ
επίζεζε θαη νπηζζνρψξεζαλ άηαθηα. Απφ ηνπο πξψηνπο πνπ
ζθνηώζεθαλ ήηαλ ν εγέηεο ηνπο
Κιέσλ. Αιιά θαη ν ζηξαηεγφο
ησλ Λαθεδαηκνλίσλ Βξαζίδαο
πιεγώζεθε βαξηά. Οη ζηξαηηψηεο
ηνπ ηνλ ζήθσζαλ θαη ηνλ
κεηέθεξαλ ζηελ Ακθίπνιε. Λίγε
ψξα κεηά, αθνχ έκαζε φηη ν
ζηξαηφο ηνπ λίθεζε, πέζαλε.

Ο Βξαζίδαο

Ήηαλ κηα παλσιεζξία ησλ

Αζελαίσλ, πνπ είραλ
πεξηζζφηεξνπο απφ εμαθφζηνπο
λεθξνχο. Οη Λαθεδαηκφληνη λεθξνί ήηαλ κφιηο εθηά, κεηαμχ ησλ
νπνίσλ θαη ν Βξαζίδαο, απηφο ν ιακπξφο θαη επθπήο
Λαθεδαηκφληνο ζηξαηησηηθφο. Οη Αζελαίνη κάδεςαλ ηνπο λεθξνχο
ηνπο θαη αλαρψξεζαλ γηα ηνλ Πεηξαηά. Ζ ηαθή ηνπ Βξαζίδα έγηλε
κε θάζε επηζεκφηεηα θαη ζην κλεκείν ηνπ ηνπνζεηήζεθε
θηγθιίδσκα. Κάζε ρξφλν νη Ακθηπνιίηεο ηνλ ηηκνχλ σο ζσηήξα
ηεο πφιεο ηνπο θαη νξγαλψλνπλ αγψλεο ζηε κλήκε ηνπ.

[209]
Παράγραφοι Ε14-26: Οι εμπόλεμοι διαπραγματεφονται ειρινθ
για 50 χρόνια – Σο κείμενο τθσ Νικιείου ςυνκικθσ ειρινθσ –
΢υμμαχία Ακθναίων και Λακεδαιμονίων – Σζλοσ του δεκαετοφσ
πολζμου. Ο Κουκυδίδθσ για τθν διάρκεια του πολζμου
Μεηά ηελ κάρε ηεο Ακθίπνιεο θαη νη δπν αληίπαινη δελ
έδεηρλαλ δηάζεζε ζπλέρηζεο ησλ ερζξνπξαμηψλ θαη ήηαλ εκθαλήο
ε πξφζεζή ηνπο λα ζπλνκνινγήζνπλ εηξήλε.
Οη κελ Αζελαίνη, κεηά ηελ ήηηα ζην Γήιηνλ θαη ηε ζπκθνξά
ηεο Ακθίπνιεο, έραζαλ ηελ απηνπεπνίζεζε θαη ηελ έπαξζε πνπ
είραλ, φηαλ πξηλ απφ ηξία ρξφληα είραλ απνξξίςεη παλεγπξηθά (κε
εηζήγεζε ηνπ Κιέσλνο) ηελ πξφηαζε εηξήλεο ηεο ΢πάξηεο. Σψξα
άξρηζαλ λα θνβνχληαη, φηη νη ηειεπηαίεο ηνπο ήηηεο ζα ήηαλ ε
αθνξκή λα ελζαξξπλζνχλ νη ζχκκαρνη γηα λέεο απνζηαζίεο.
Οη δε Λαθεδαηκόληνη πνπ, κεηά ηε ήηηα ηεο ΢θαθηεξίαο θαη
ηελ ηαπεηλσηηθή παξάδνζε ησλ νπιηηψλ ηνπο, γεγνλφο ρσξίο
πξνεγνχκελν ζηελ ηζηνξία ηεο ΢πάξηεο, έβιεπαλ πιένλ φηη ν
πφιεκνο είρε πάξεη δηαθνξεηηθή ηξνπή απφ απηή πνπ πξφβιεπαλ
ζηελ αξρή. Δίραλ επίζεο θνπξαζηεί απφ ηηο ζπλερείο επηδξνκέο
ηνπ αζελατθνχ ζηφινπ ζηηο παξαιίεο ηνπο. Καη αθφκα ήζειαλ
δηαθαψο ηελ επηζηξνθή ησλ αηρκαιψησλ ηεο ΢θαθηεξίαο, πνπ
θξαηνχληαλ αθφκα ζηηο αζελατθέο θπιαθέο.
Έλαο αθφκα ιφγνο ήηαλ φηη ζε ιίγνπο κήλεο έιεγαλ νη
ηξηαληάρξνλεο ζπνλδέο πνπ είραλ νη ΢παξηηάηεο κε ηνπο
Αξγείνπο, νη νπνίνη δελ ζα ήζειαλ λα ηηο αλαλεψζνπλ αλ δελ
έπαηξλαλ πίζσ ηελ Κπλνπξία πνπ θξαηνχζε ε ΢πάξηε. ΢ηελ
πεξίπησζε απηή νη ΢παξηηάηεο δελ είραλ ηηο δπλάκεηο γηα λα
αλνίμνπλ δπν κέησπα, έλα κε ηνπο Αζελαίνπο θαη ην άιιν κε ην
Άξγνο, ην νπνίν ζα ζπκκαρνχζε θαη κε άιιεο πφιεηο ηεο
Πεινπνλλήζνπ, πνπ δελ ήζειαλ ηελ δηαθνπή ηνπ πνιέκνπ κε ηελ
Αζήλα. ΋πσο θαη έγηλε.
Σψξα πνπ είραλ ραζεί νη δπν ππέξκαρνη ηεο ζπλέρηζεο ηνπ
πνιέκνπ (ν θαζέλαο γηα ηνπο δηθνχο ηνπ ιφγνπο), ν Κιέσλ ηεο

[210]
Αζήλαο θαη ν Βξαζίδαο ηεο ΢πάξηεο, ηα πξάγκαηα ήηαλ πην
εχθνια γηα εθείλνπο πνπ επηζπκνχζαλ ηελ εηξήλε, φπσο ήηαλ ν
Νηθίαο ζηελ Αζήλα θαη ν Πιεηζηνάλαμ ζηε ΢πάξηε.
Οη δηαπξαγκαηεχζεηο ησλ αληηπξνζψπσλ ησλ δπν πφιεσλ
θξάηεζαλ φιν ην ρεηκψλα, κε εθαηέξσζελ απαηηήζεηο αιιά θαη
ππνρσξήζεηο. Πξηλ ππνγξαθεί ε ζπλζήθε, νη Λαθεδαηκφληνη
θάιεζαλ ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο γηα λα αθνχζνπλ ηελ άπνςή ηνπο.
΋ινη ζπκθψλεζαλ γηα ηελ εηξήλε εθηφο απφ ηνπο Βνησηνχο,
Ζιείνπο, Κνξηλζίνπο θαη Μεγαξείο, νη νπνίνη επηζπκνχζαλ ηε
ζπλέρηζε ηνπ πνιέκνπ. Μεηά απφ απηφ νη ΢παξηηάηεο θαη νη
Αζελαίνη δεζκεχηεθαλ κε φξθνπο θαη ζπνλδέο γηα ηα παξαθάησ:

- Οι Ακθναίοι και οι ςφμμαχοί τουσ και οι Λακεδαιμόνιοι και οι

ςφμμαχοί τουσ ςυνομολόγθςαν ειρινθ, αφοφ το κάκε ζνα από τα
δυο μζρθ δεςμεφτθκε με όρκουσ, με τουσ εξισ όρουσ:
- Οι ναοί του κοινοφ των Ελλινων κα είναι ελεφκερα προςβάςιμοι
ςε όςουσ επικυμοφν να τουσ επιςκεφκοφν, να ηθτιςουν
χρθςμοφσ ι να ςυμμετάςχουν ςε γιορτζσ. Ιδιαίτερα ο ιερόσ χϊροσ
και ο ναόσ του Απόλλωνα των Δελφϊν κα είναι ανεξάρτθτοσ.
- Οι ςπονδζσ των δυο μερϊν κα διαρκζςουν για πενιντα χρόνια,
χωρίσ απάτθ ι βία του ενόσ εναντίον του άλλου, τόςο ςτθν ςτεριά
όςο και ςτθ κάλαςςα.
- Απαγορεφονται οι εχκροπραξίεσ του ενόσ μζρουσ εναντίον του
άλλου και των ςυμμάχων τουσ. Αν υπάρχει κάποια διαφορά, αυτι
κα επιλφεται με διαιτθςία που κα ζχει ςυμφωνθκεί.
- Οι Λακεδαιμόνιοι κα παραδϊςουν τθν Αμφίπολθ ςτουσ
Ακθναίουσ. Στουσ κατοίκουσ των πόλεων που κα δοκοφν πίςω, κα
επιτρζπεται θ εκοφςια αναχϊρθςθ μαηί με τθν κινθτι τουσ
περιουςία. Οι πόλεισ αυτζσ κα πλθρϊνουν φόρουσ, αλλά κα είναι
ανεξάρτθτεσ και εφ’ όςον πλθρϊνουν τουσ φόρουσ τουσ, οι
Ακθναίοι δεν μποροφν να εκςτρατεφουν εναντίον τουσ. Οι πόλεισ
αυτζσ (αναφζρονται ζξι ονόματα) δεν κα είναι ςφμμαχοι κανενόσ
από τα δυο μζρθ.
[211]
- Οι Ακθναίοι κα παραδϊςουν ςτουσ Λακεδαιμόνιουσ τα Κφκθρα,
τθ Μεκϊνθ, τον Πτελεό και τθν Αταλάντθ, κακϊσ και τουσ
αιχμαλϊτουσ που κρατοφν ςτισ φυλακζσ τουσ. Επίςθσ και οι
Λακεδαιμόνιοι κα αφιςουν ελεφκερουσ όςουσ Ακθναίουσ
κρατοφν αιχμάλωτουσ.
- Οι Ακθναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι αντιπρόςωποι δεςμεφονται με
τον εξισ όρκο: Υπόςχομαι να ςεβαςτϊ τθν ςυνκικθ και τθν ειρινθ
με πνεφμα δικαιοςφνθσ και χωρίσ δόλο.
- Οι Ακθναίοι και οι Σπαρτιάτεσ κα ανανεϊνουν τουσ όρκουσ
αυτοφσ κάκε χρόνο.
- Θα ςτθκοφν ςτιλεσ με το κείμενο τθσ ςυνκικθσ αυτισ ςτθν
Ολυμπία, Δελφοφσ, Ιςκμό, Ακρόπολθ τθσ Ακινασ και Αμφκλεσ τθσ
Λακωνίασ.

Νόκηζκα ηεο
Ακθίπνιεο

- Η ιςχφσ τθσ ςυνκικθσ

αυτισ αρχίηει από τθν
εικοςτι εβδόμθ θμζρα του
μθνόσ Αρτεμιςίου για τθν
Λακεδαίμονα και τθν πζμπτθ θμζρα του μθνόσ Ελαφθβολιϊνοσ26
για τθν Ακινα.
- Υπογράφεται: Ακολουκοφν τα ονόματα 17 Λακεδαιμόνιων
αντιπροςϊπων και άλλων τόςων Ακθναίων, μεταξφ των οποίων
και ο Νικίασ

Απηή ήηαλ ή απνθαινχκελε Νηθίεηνο ζπλζήθε εηξήλεο, πνπ

ππνγξάθεθε ιίγεο κέξεο κεηά ηε ζπκπιήξσζε δέθα εηψλ απφ ηελ
έλαξμε ηνπ πνιέκνπ. ΋κσο, αλ ε εηξήλε ζπκθσλήζεθε ζρεηηθά

26
Ο Διαθεβνιηώλ είλαη ν έλαηνο κήλαο ηνπ αηηηθνύ εκεξνινγίνπ. Αληηζηνηρεί κε ην
ρξνληθό δηάζηεκα 16 Μαξηίνπ-15 Απξηιίνπ. Ο Αξηεξκίζηνο ήηαλ κήλαο ηνπ ιαθσληθνύ
εκεξνινγίνπ πνπ αληηζηνηρεί πεξίπνπ κε ηνλ δηθό καο Απξίιην.

[212]
εχθνια, ή εθαξκνγή ηεο ζπλάληεζε πνιιέο δπζθνιίεο. Ζ ΢πάξηε
απειεπζέξσζε πξψηε φζνπο αηρκαιψηνπο θξαηνχζε θαη έζηεηιε
ζηε Μαθεδνλία ηξεηο θήξπθεο κε εληνιή πξνο ηνλ ζηξαηεγφ
Κιεαξίδα λα παξαδψζεη ακέζσο ηελ Ακθίπνιε ζηνπο Αζελαίνπο.
΋κσο νη πνιίηεο ηεο Ακθίπνιεο δελ δέρζεθαλ λα εθαξκφζνπλ
ηέηνηα εληνιή, γηαηί έθξηλαλ πσο δελ ηνπο ζπλέθεξε θαη ν
Κιεαξίδαο είπε φηη δελ κπνξνχζε λα παξαδψζεη ηελ πφιε απηή,
παξά ηελ ζέιεζε ησλ πνιηηψλ ηεο.
Ακέζσο κεηά ν ίδηνο ν ζηξαηεγφο κε αληηπξνζψπνπο ησλ
πφιεσλ ηεο Υαιθηδηθήο πήγε ζηε ΢πάξηε γηα λα πξνζπαζήζεη λα
ηξνπνπνηεζεί ε ζπλζήθε, αιιά εθεί πιεξνθνξήζεθε φηη είραλ
ήδε γίλεη νη
ζπνλδέο κε ηνπο
Αζελαίνπο.

Ζ πεξηνρή ηεο
Ακθίπνιεο

Οη
Λαθεδαηκφληνη
δηέηαμαλ ηνλ
Κιεαξίδα θαη
ηνπο εθπξνζψπνπο ησλ πφιεσλ λα ζπκκνξθσζνχλ πξνο ηηο
εληνιέο. Σηο ίδηεο κέξεο βξίζθνληαλ ζηε ΢πάξηε θαη
αληηπξφζσπνη ησλ ζπκκάρσλ ηεο θαη δήηεζαλ απφ ηνπο
Λαθεδαηκφληνπο λα απαηηήζνπλ επλντθφηεξνπο φξνπο, γηαηί ην
Άξγνο δελ δέρζεθε λα αλαλεψζεη ηηο ζπνλδέο.
Οη Λαθεδαηκφληνη ζθέθηεθαλ φηη ην Άξγνο δελ ζα ήηαλ θίλδπλνο
γη’ απηνχο, αλ δελ είρε ηελ ππνζηήξημε ηεο Αζήλαο θη έηζη νη
ππφινηπνη Πεινπνλλήζηνη δελ ζα είραλ θαλέλα ζηήξηγκα.
΢πκθψλεζαλ κε ηνπο Αζελαίνπο λα ζπλαθζεί ηψξα, εθηφο ηεο
ζπκθσλίαο εηξήλεο θαη κηα ζπκκαρία κεηαμχ ησλ δπν (σο ηψξα)
ερζξψλ. Οη φξνη ηεο ζπκκαρίαο ήηαλ:

[213]
 Αν κάποιοσ εχκρόσ ειςβάλει ςτο ζδαφοσ των Λακεδαιμονίων, οι
Ακθναίοι υποχρεοφνται να τουσ βοθκιςουν αποτελεςματικά. Αυτόσ
που κα ειςβάλει κα είναι κοινόσ εχκρόσ και των δυο μερϊν. Από
κοινοφ κα τον πολεμοφν ι κα κάνουν ειρινθ μαηί του. Το ίδιο κα
ςυμβεί αν κάποιοσ ειςβάλει ςτο ζδαφοσ των Ακθναίων. Αν οι
είλωτεσ επαναςτατιςουν, οι Ακθναίοι κα βοθκιςουν τουσ
Λακεδαιμόνιουσ με κάκε τρόπο.
Οι όρκοι κα ανανεϊνονται κάκε χρόνο από Λακεδαιμόνιουσ
αντιπροςϊπουσ, που κα πθγαίνουν ςτθν Ακινα κατά τθν εορτι των
Διονυςίων και από Ακθναίουσ αντιπροςϊπουσ που κα πθγαίνουν
ςτθ Σπάρτθ κατά τθν εορτι των Υακινκίων.
Η ςυμφωνία τθσ ςυμμαχίασ υπογράφθκε από τουσ ίδιουσ που
υπζγραψαν τθν προθγοφμενθ ςυνκικθ ειρινθσ {Νικίειο}.
Ακέζσο κεηά ηελ ππνγξαθή ηεο ζπκθσλίαο, νη Αζελαίνη
ειεπζέξσζαλ ηνπο αηρκαιψηνπο ηεο ΢θαθηεξίαο.
Άξρηδε ηφηε ην θαινθαίξη ηνπ ελδεθάηνπ έηνπο ηνπ πνιέκνπ,
πνπ είρε θξαηήζεη δέθα νιφθιεξα ρξφληα. Ζ εηξήλε επηθξάηεζε
κεηαμχ ησλ πφιεσλ πνπ είραλ δερζεί ηε ζπλζήθε. Οη Κνξίλζηνη
θαη κεξηθέο άιιεο πφιεηο ηεο Πεινπνλλήζνπ αληηδξνχζαλ θαη
ήζειαλ λα αθπξσζεί ε ζπκθσλία εηξήλεο. Αιιά νη δπν δπλάκεηο
(ε Αζήλα θαη ε ΢πάξηε) γηα αξθεηά κεγάιν δηάζηεκα δελ έθαλαλ
επηδξνκέο ε κηα ζην έδαθνο ηεο άιιεο.
΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα φκσο ε εηξήλε δελ απνθαηαζηάζεθε,
γηαηί θαη νη ζπγθξνχζεηο ζπλερίζηεθαλ κεηαμχ ησλ άιισλ
πφιεσλ. Αιιά θαη νη δπν απηέο πνιηηείεο, Αζήλα θαη ΢πάξηε
έβιαπηαλ ε κηα ηελ άιιε ζε θάζε επθαηξία. Ώζπνπ ε θαηάζηαζε
ηηο νδήγεζε λα κελ ηεξήζνπλ ηηο ζπνλδέο ηνπο θαη λα αξρίζνπλ
θαη πάιη ηηο ερζξνπξαμίεο κεηά απφ έμη ρξφληα θαη δέθα κήλεο
εηξήλεο. Καηά ηε δηάξθεηα απηή ε κηα πφιε ππέβιεπε ηελ άιιε.
{Αο νλνκάζνπκε ηελ πεξίνδν απηή ηεο αλαθσρήο Μεζνπόιεκν}.
Ο Θνπθπδίδεο έγξαςε ηελ ηζηνξία ησλ γεγνλφησλ, φπσο
ζπλέβεζαλ απφ ηελ έλαξμε ηνπ πνιέκνπ, θαινθαίξη θαη ρεηκψλα,
σο ηε ζηηγκή πνπ νη Λαθεδαηκφληνη λίθεζαλ ηνπο Αζελαίνπο θαη
[214]
θπξίεςαλ ηα Μαθξά Σείρε. ΢πλνιηθά ν πφιεκνο θξάηεζε είθνζη
επηά ρξόληα. Καη ε πεξίνδνο ηεο αλαθσρήο δελ κπνξεί λα
απνθιεζεί εηξεληθή, αθνχ θαη νη δπν αληίπαινη δελ ηήξεζαλ ηα
ζπκθσλεζέληα. Δπηπξνζζέησο ζην δηάζηεκα απηφ είρακε θαη
άιινπο πνιέκνπο, εθηφο ησλ εμφθζαικσλ παξαβηάζεσλ ηεο
αλαθσρήο, φπσο νη επηζέζεηο απφ ζπκκάρνπο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ
θαηά ησλ Αζελαίσλ ζηε Θξάθε θαη Μαθεδνλία θαη ηεο
απαίηεζεο ησλ Βνησηψλ λα αλαλεψλεηαη ε ζπκθσλία ζε
βξαρχηεξα ρξνληθά δηαζηήκαηα.
΢πλεπψο αλ πξνζζέζεη θαλείο ζηα δέθα πξψηα ρξφληα ηνπ
πνιέκνπ, ηελ πεξίνδν ηεο ακθίβνιεο αλαθσρήο θαη ηνλ πφιεκν
πνπ ηελ δηαδέρζεθε, ζα βξεη αθξηβψο φζα ρξφληα αλέθεξα (είθνζη
επηά). Καη έηζη δηθαηψζεθαλ φζνη πίζηεςαλ ζην ρξεζκφ πνπ
έιεγε φηη ν πφιεκνο ζα δηαξθέζεη ηξεηο θνξέο ελλέα ρξφληα.
Δγψ ν ίδηνο (ν Θνπθπδίδεο) έδεζα φιν ηνλ πφιεκν θαη κάιηζηα
ζε ειηθία πνπ κνπ επέηξεπε λα έρσ ήξεκε θξίζε, λα
παξαθνινπζψ θαη λα καζαίλσ ηα γεγνλφηα κε πξνζνρή θαη
αθξίβεηα. Μεηά ηελ ζηξαηεγεία κνπ ζηελ Ακθίπνιε εμνξίζηεθα
γηα είθνζη ρξφληα απφ ηελ Αζήλα θαη έηζη είρα επαθέο κε ηηο δπν
παξαηάμεηο, ηδίσο κε ηνπο Λαθεδαηκφληνπο θαη κπφξεζα λα δσ κε
εξεκία ηα γεγνλφηα. ΢ηηο επφκελεο ζειίδεο ζα αζρνιεζψ κε ηηο
δηαθνξέο πνπ πξνέθπςαλ κεηά ηελ ζπλζήθε εηξήλεο Αζήλαο-
΢πάξηεο, ηελ θαηαγγειία ηεο θαη ηνλ πφιεκν πνπ αθνινχζεζε.

Παράγραφοι Ε27-51: Οι Αργείοι επιδιϊκουν ςυμμαχία με όλεσ

τθσ πόλεισ εκτόσ Ακινασ και ΢πάρτθσ – Με το Άργοσ θ
Κόρινκοσ και θ Θλεία – Καχυποψία μεταξφ Ακθναίων και
Λακεδαιμονίων- Οι Ακθναίοι ςυμμαχοφν με το Άργοσ – Οι
Λακεδαιμόνιοι αποκλείονται από τουσ Ολυμπιακοφσ του 420
΋ηαλ έγηλε γλσζηή ε ζπκθσλία εηξήλεο θαη κεηά ε ζπκκαρία
Αζήλαο-΢πάξηεο, νη πξέζβεηο ηεο πεινπνλλεζηαθήο ζπκκαρίαο
έθπγαλ απφ ηε ΢πάξηε θαη γχξηζαλ ζηηο πφιεηο ηνπο. Οη
Κνξίλζηνη πέξαζαλ απφ ην Άξγνο θαη είραλ ζπλνκηιίεο κε ηνπο

[215]
άξρνληεο ηεο πφιεο. Δίπαλ φηη ε ζπκθσλία Αζήλαο-΢πάξηεο είλαη
αληίζεηε κε ηα ζπκθέξνληά ηνπο θαη φηη νη Λαθεδαηκφληνη
ζθφπεπαλ λα ππνδνπιψζνπλ ηνπο Πεινπνλλήζηνπο. Πξφηεηλαλ
ζην Άξγνο λα αλαιάβεη πξσηνβνπιία θαη λα ζπλάςεη ζπκκαρία
κε άιιεο ειιεληθέο πφιεηο. Οη ίδηνη νη Κνξίλζηνη δήισζαλ πσο
πξφζπκα ζα πξνζρσξήζνπλ ζε κηα ηέηνηα ζπκκαρία.
Οη Αξγείνη απνδέρζεθαλ ηηο πξνηάζεηο ησλ Κνξηλζίσλ θαη αθνχ
ελεκέξσζαλ ην ιαφ, φξηζαλ δψδεθα αληηπξνζψπνπο ηνπο, νη
νπνίνη ζα αλαιάκβαλαλ ηηο δηαπξαγκαηεχζεηο κε ηηο άιιεο πφιεηο.
Οη Αξγείνη έιπηδαλ φηη, αθνχ ε ΢πάξηε είρε πάζεη πνιιά απφ ηηο
δεθαεηείο ερζξνπξαμίεο, νη ίδηνη ζα κπνξνχζαλ λα αλαιάβνπλ ηεο
εγεζία ηεο Πεινπνλλήζνπ, δεδνκέλνπ φηη ε πνιηηεία ηνπο ήηαλ
πην ηζρπξή απφ πνηέ
θαη δελ είρε ιάβεη
κέξνο ζηνλ πφιεκν
θαηά ηεο Αζήλαο.

Άξγνο, ην ζέαηξν

Ζ πξψηε πνπ
πξνζρψξεζε ζηε λέα
ζπκκαρία πνπ ζρεκάηηδε ην Άξγνο ήηαλ ε Μαληηλεία, πνπ είρε
δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα - φπσο θαη ην Άξγνο - θαη δνχζε πάληα
ππφ ηνλ θφβν επίζεζεο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ. Μεηά ηελ Μαληηλεία
θαη άιιεο πφιεηο ηεο Πεινπνλλήζνπ άξρηζαλ λα ζθέθηνληαη
ζνβαξά ηελ πξνζρψξεζή ηνπο ζηε ζπκκαρία ηνπ Άξγνπο.
Οη Λαθεδαηκφληνη αλεζχρεζαλ απφ ηελ θίλεζε απηή ηνπ
Άξγνπο, θαηάιαβαλ φηη νη Κνξίλζηνη ήηαλ νη ππνθηλεηέο θαη
έζηεηιαλ πξέζβεηο ζηελ Κφξηλζν γηα λα δεηήζνπλ εμεγήζεηο θαη
λα πξνιάβνπλ ηελ επέθηαζε ηεο ζπκκαρίαο ησλ Αξγείσλ. ΋κσο
νη Κνξίλζηνη θαηεγφξεζαλ ηνπο Λαθεδαηκφληνπο φηη πξφδσζαλ
ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο θαη ηδηαίηεξα ηηο πφιεηο ηεο Μαθεδνλίαο,

[216]
πνπ είραλ απνζηαηήζεη απφ ηελ Αζήλα θαη ηψξα νη ΢πάξηε ηηο
εγθαηέιεηπε.
΢ηελ ζπκκαρία ηνπ Άξγνπο πξνζηέζεθε ηψξα θαη ε Ζιεία θαη
αθνινχζεζαλ ε Κφξηλζνο θαη νη πφιεηο ηεο Υαιθηδηθήο. Αληίζεηα
ε Βνησηία θαη ηα Μέγαξα δελ ζπκκεηείραλ, γηαηί ην νιηγαξρηθφ
πνιίηεπκά ηνπο ήηαλ πην θνληά ζε απηφ ηεο ΢πάξηεο παξά ηνπ
Άξγνπο πνπ είρε δεκνθξαηία.
Σν θαινθαίξη ηνπ 11νπ ρξφλνπ, νη Αζελαίνη κεηά απφ πνιηνξθία
θαηέιαβαλ ηε ΢θηψλε ηεο Υαιθηδηθήο, πνπ πξηλ απφ έλα ρξφλν
είρε απνζηαηήζεη ζηνλ Βξαζίδα. ΢θφησζαλ φινπο ηνπο άλδξεο,
ππνδνχισζαλ ηα
γπλαηθφπαηδα θαη έδσζαλ ηελ
πφιε ζηνπο Πιαηαηείο, πνπ
είραλ εθδησρζεί απφ ηελ πφιε
ηνπο απφ ηνπο
Πεινπνλλήζηνπο θαη ηνπο
Θεβαίνπο.

Πνιεκηζηέο θαη είισηαο

Σελ ίδηα επνρή νη Αζελαίνη

έθεξαλ πίζσ ζηε Γήιν ηνπο
θαηνίθνπο ηεο, πνπ είραλ
εθηνπίζεη πξηλ ιίγνπο κήλεο, Οη Φσθείο θαη νη Λνθξνί άξρηζαλ
πφιεκν κεηαμχ ηνπο. Οη Αζελαίνη θαη νη Κνξίλζηνη ζηακάηεζαλ
ηηο κεηαμχ ηνπο ερζξνπξαμίεο αλ θαη δελ ππήξμε επίζεκε
αλαθσρή. Μεηά ηελ ζπλζήθε εηξήλεο επέζηξεςαλ νη ζηξαηηψηεο
πνπ είρε ν Βξαζίδαο καδί ηνπ ζηε Μαθεδνλία. ΢ηνπο είισηεο πνπ
ήηαλ καδί ηνπο, απνδφζεθε ε ειεπζεξία ηνπο.
Ζ Αζήλα θαη ε ΢πάξηε ηεξνχζαλ κελ ηελ ζπκθσλία εηξήλεο,
αιιά δελ έπαπαλ λα ππνπηεχνληαη ε κηα ηελ άιιε. Οη Αζελαίνη
θαηεγνξνχζαλ ηνπο Λαθεδαηκφληνπο φηη δελ ηνπο απέδηδαλ ηελ
Ακθίπνιε. Οη ΢παξηηάηεο έιεγαλ φηη νη θάηνηθνη ηεο πφιεο αιιά
[217]
θαη νη Βνησηνί θαη Κνξίλζηνη αληηδξνχζαλ θαη δελ κπνξνχζαλ λα
ηνπο πείζνπλ. Καη απφ ηε κεξηά ηνπο θαηεγνξνχζαλ ηνπο
Αζελαίνπο πσο θξαηνχζαλ ηελ Πχιν θαη άιιεο πφιεηο παξά ηελ
ζπκθσλία.
Απηή ε ζπλερήο θαρππνςία κεηαμχ ησλ δπν κεγάισλ πφιεσλ,
ελίζρπε εθείλνπο πνπ είραλ ηαρζεί ππέξ ηεο θαηαγγειίαο ησλ
ζπνλδψλ θαη ηεο ζπλέρηζεο ηνπ πνιέκνπ. Έλαο απφ απηνχο ήηαλ
θαη ν Αιθηβηάδεο, ν νπνίνο αλ θαη πνιχ λένο ήηαλ ζεβαζηφο, κηαο
θαη αλήθε ζηελ νηθνγέλεηα ηνπ Πεξηθιή. Απηφο ινηπφλ είρε απφ
ηελ αξρή ηαρζεί θαηά ηεο ζπκκαρίαο κε ηνπο Λαθεδαηκφληνπο θαη
ππνζηήξηδε φηη ε Αζήλα πξέπεη λα ζπκκαρήζεη κε ην Άξγνο. Ο
Αιθηβηάδεο έζηεηιε πξνζσπηθφ κήλπκα ζηνπο Αξγείνπο θαη ηνπο
ζπκβνχιεπε, απηνί, νη Μαληηλείο θαη νη Ζιείνη λα θαιέζνπλ ηελ
Αζήλα λα πξνζρσξήζεη ζηε ζπκκαρία ηνπο. Οη Αξγείνη είδαλ ηελ
άπνςε ηνπ Αιθηβηάδε γηα ζπκκαρία κε ηνπο Αζελαίνπο κε θαιφ
κάηη, γηαηί ε Αζήλα είρε δεκνθξαηηθφ θαζεζηψο, φπσο θαη απηνί
θαη ε ηζρπξή λαπηηθή ηεο δχλακε ήηαλ κεγάιν πιενλέθηεκα ζε
πεξίπησζε πνιέκνπ.
Καηφπηλ απηνχ ήξζαλ ζηελ Αζήλα πξέζβεηο ηνπ Άξγνπο, ηεο
Ζιείαο θαη ηεο Μαληηλείαο. ΢ηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ, ν Νηθίαο
ππνζηήξημε φηη δελ πξέπεη λα θαηαγγειζεί ε ζπκκαρία κε ηελ
΢πάξηε. Αλέιαβε λα εγεζεί ν ίδηνο αληηπξνζσπείαο, πνπ ζα πάεη
ζηε ΢πάξηε γηα λα ηνπο πείζεη λα εγθαηαιείςνπλ ηε ζπκκαρία
ηνπο κε ηνπο Βνησηνχο θαη λα δψζνπλ πίζσ ηελ Ακθίπνιε ζηνπο
Αζελαίνπο. Οη ΢παξηηάηεο απάληεζαλ αξλεηηθά θαη ν Νηθίαο
γχξηζε πίζσ άπξαθηνο. Ήηαλ ε επθαηξία ηνπ Αιθηβηάδε, ν νπνίνο
επέβαιε ηελ άπνςή ηνπ θαη ηειηθά ζπκθσλήζεθε ε ζπκκαρία ηεο
Αζήλαο κε ην Άξγνο θαη ηνπο ζπκκάρνπο ηνπ. Με ιίγα ιφγηα ε
ζπκθσλία απηή είρε σο εμήο:
Οι Ακθναίοι και οι Αργείοι, Μαντινείσ και Ηλείοι ςυνομολόγθςαν
ειρινθ για εκατό χρόνια με τουσ ακόλουκουσ όρουσ: Αν θ Ακινα
δεχκεί επίκεςθ θ τρεισ ςφμμαχοί τθσ κα τθν βοθκιςουν με όλεσ τισ
δυνάμεισ και τα μζςα που διακζτουν. Τον ειςβολζα κα τον
[218]
κεωριςουν κοινό εχκρό και κα τον πολεμιςουν όλοι μαηί. Κανείσ
από τουσ ςυμμάχουσ δεν κα κάνει χωριςτι ειρινθ με τον εχκρό.
Το ίδιο κα πράξει θ Ακινα, αν κάποιοσ ειςβάλει ςτο ζδαφοσ του
Άργουσ ι τθσ Ηλείασ ι τθσ Μαντινείασ. Η πολιτεία που κα ζχει δεχκεί
βοικεια κα ζχει υπό τισ διαταγζσ τθσ τισ ξζνεσ μονάδεσ, όςο ο
πόλεμοσ διεξάγεται ςτο ζδαφόσ τθσ. Επίςθσ κα ζχει και υποχρζωςθ
τθσ τροφοδοςίασ και μιςκοδοςίασ των ξζνων ςτρατιωτϊν.
Συμφωνικθκε το κείμενο των όρκων που κα δϊςουν οι τζςςερισ
ςφμμαχοι και το επίςθμο τυπικό τθσ επικφρωςθσ τθσ ςυμφωνίασ από
τα αρμόδια όργανα τθσ κάκε πολιτείασ. Οι όρκοι να ανανεϊνονται
από τουσ Ακθναίουσ που κα πθγαίνουν ςτισ τρεισ πόλεισ τριάντα
μζρεσ πριν τθν ζναρξθ των Ολυμπιακϊν αγϊνων. Αντίςτοιχα Αργείοι,
Ηλείοι και Μαντινείσ κα
πθγαίνουν ςτθν Ακινα
δζκα μζρεσ πριν τα
Μεγάλα Πανακιναια.

Οιπκπηαθνί αγώλεο

Στουσ επικείμενουσ
ολυμπιακοφσ αγϊνεσ οι
ςφμμαχοι κα ςτιςουν
ςτθν Ολυμπία χάλκινθ ςτιλθ.
Αιιά παξά απηή ηε ζπκκαρία, νχηε νη Λαθεδαηκφληνη νχηε νη
Αζελαίνη θαηήγγεηιαλ ηελ κεηαμχ ηνπο εηξήλε θαη ζπκκαρία. Καη
νη Κνξίλζηνη, αλ θαη ζχκκαρνη ησλ Αξγείσλ, δελ δέρζεθαλ λα
πξνζρσξήζνπλ ζηε λέα ζπκθσλία θαη άξρηζαλ λα ζηξέθνληαη
πάιη πξνο ηνπο Λαθεδαηκφληνπο.
Σν θαινθαίξη ηνπ 420 ηειείσζε κε ηελ 120ή Οιπκπηάδα, απφ
ηελ νπνία είραλ απνθιεηζηεί νη Λαθεδαηκφληνη. Παξά ηηο έληνλεο
δηακαξηπξίεο ηνπο φκσο, δελ ζεκεηψζεθε θαλέλα επεηζφδην.

[219]
Έηνο 13ν (419-418)
Παράγραφοι Ε52-56: Ο Αλκιβιάδθσ πείκει τουσ Πατρινοφσ να
χτίςουν τείχοσ – Πόλεμοσ Άργουσ και Επιδαφρου
Σν θαινθαίξη ηνπ έηνπο 419 ήηαλ απφ ηα πην ήξεκα ηνπ
πνιέκνπ θαη ηα αμηνζεκείσηα γεγνλφηα ήηαλ ιίγα.
Έλα απφ απηά ήηαλ ε πξσηνβνπιία ηνπ Αιθηβηάδε, ν νπνίνο κε
ηελ έγθξηζε ηνπ Άξγνπο ηέζεθε επηθεθαιήο κηθξήο κνλάδαο
Αζελαίσλ νπιηηψλ θαη ηνμνηψλ θαη δηέζρηζε ην κεγαιχηεξν
κέξνο ηεο Πεινπνλλήζνπ, κε ζηφρν λα εληζρχζεη εζηθά ηηο
ζπκκαρηθέο πφιεηο.

Μσζατθό ηεο ΢ηθπώλαο

΢ηελ Πάηξα είρε

ζπλνκηιίεο κε ηνπο
άξρνληεο θαη ηνπο έπεηζε
λα επεθηείλνπλ ηα ηείρε
ηεο πφιεο ηνπο σο ηε
ζάιαζζα. Ήζειε αθφκα
λα ρηίζεη θαη θξνχξην
ζην Ρίν, αιιά νη Κνξίλζηνη θαη νη ΢ηθπψληνη ζεψξεζαλ φηη απηφ
ζα ήηαλ απεηιή γηα ηελ αζθάιεηά ηνπο θαη δελ επέηξεςαλ ηελ
θαηαζθεπή ηνπ.
Σν δεχηεξν αμηνζεκείσην γεγνλφο εθείλνπ ηνπ θαινθαηξηνχ
ήηαλ ν πφιεκνο, πνπ μέζπαζε κεηαμχ Άξγνπο θαη Δπηδαχξνπ. Ζ
πξφθαζε πνπ πξφβαιαλ νη Αξγείνη γηα ηνλ πφιεκν ήηαλ φηη νη
Δπηδαχξηνη αξλήζεθαλ, σο είραλ ππνρξέσζε, λα ζηείινπλ δψα γηα
ζπζία ζην λαφ ηνπ Ππζείνπ Απφιισλα. Αιιά ν πφιεκνο ζα
μεζπνχζε θαη ρσξίο πξφθαζε, γηαηί ν Αιθηβηάδεο θαη νη Αξγείνη
ήζειαλ λα πηέζνπλ ηελ Δπίδαπξν λα ζπκκεηάζρεη ζηε ζπκκαρία
ηνπο. Δθ’ φζνλ απηφ γηλφηαλ εθηθηφ, εμνπδεηεξσλφηαλ ηπρφλ

[220]
άξλεζε ηεο Κνξίλζνπ λα πεξάζνπλ απφ ην έδαθφο ηεο αζελατθά
ζηξαηεχκαηα.
Οη Λαθεδαηκφληνη, πνπ ήηαλ ζχκκαρνη ηεο Δπηδαχξνπ,
απνθάζηζαλ λα ζηείινπλ ζηξαηφ γηα λα ηελ βνεζήζνπλ, αιιά νη
ζπζίεο πνπ έθαλαλ δελ ήηαλ επλντθέο θαη δελ πξνρψξεζαλ. Έηζη
νη Αξγείνη κπήθαλ αλελφριεηνη ζην έδαθνο ηεο Δπηδαχξνπ θαη
πξνμέλεζαλ κεγάιεο θαηαζηξνθέο. Δδψ ηειείσζε ην θαινθαίξη.
Σνλ ρεηκψλα 419-418 νη Λαθεδαηκφληνη μεθεχγνληαο απφ ηελ
αζελατθή επηηήξεζε έζηεηιαλ ηξηαθφζηνπο ζηξαηηψηεο ζηελ
Δπίδαπξν. Οη Αξγείνη δηακαξηπξήζεθαλ ζηνπο Αζελαίνπο, γηαηί
άθεζαλ λα πεξάζνπλ νη Λαθεδαηκφληνη απφ κηα ζάιαζζα πνπ
θξνπξνχζαλ, ελψ ε κεηαμχ ηνπο ζπλζήθε ζπκκαρίαο φξηδε φηη
θαλέλα απφ ηα δπν κέξε δελ ζα άθελε ερζξηθέο δπλάκεηο λα
πεξάζνπλ απφ κέξε, πνπ βξίζθνληαλ ππφ ηνλ έιεγρφ ηνπο.
΋ζν δηαξθνχζε απηφο ν ρεηκψλαο, ν πφιεκνο κεηαμχ Άξγνπο
θαη Δπηδαχξνπ ζπλερίζηεθε, ρσξίο φκσο λα πξαγκαηνπνηεζεί
θακηά ζεκαληηθή κάρε, εθηφο απφ κεξηθέο επηδξνκέο ή ελέδξεο.
Έηζη ηειείσζε ν ρεηκψλαο θαη καδί θαη ην δέθαην ηξίηνο έηνο
ηνπ πνιέκνπ πνπ ηζηνξεί ν Θνπθπδίδεο.

Έηνο 14ν (418-417)

Παράγραφοι Ε57-81: Οι Λακεδαιμόνιοι βοθκοφν τθν Επίδαυρο
- Ανακωχι Λακεδαιμονίων και Αργείων – Οι Αργείοι κατά τθσ
Σεγζασ – Ιττα των Αργείων από τουσ Λακεδαιμόνιουσ ςτθ
Μαντινεία – ΢υνκικθ ειρινθσ μεταξφ Άργουσ και ΢πάρτθσ -
΢υμμαχία τθσ Μαντινείασ με τθ ΢πάρτθ.
΢ηα κέζα ηνπ θαινθαηξηνχ ηνπ 418 νη Λαθεδαηκόληνη,
βιέπνληαο πσο νη Δπηδαύξηνη δελ ζα άληεραλ ηνλ πφιεκν κε ην
Άξγνο θαη επεηδή θνβήζεθαλ φηη θαη άιιεο πεινπνλλεζηαθέο
πφιεηο ζα απνζηαηνχζαλ, εηνηκάζηεθαλ λα επέκβνπλ κε πνιιέο
δπλάκεηο. Μαδί κε ηνπο ΢παξηηάηεο, εθζηξάηεπζαλ θαη Σεγεάηεο,

[221]
Κνξίλζηνη, Φιηάζηνη, ΢ηθπψληνη, Μεγαξείο θαη Βνησηνί.
Δπηθεθαιήο φισλ ηνπο ήηαλ ν βαζηιηάο ηεο ΢πάξηεο Άγηο. Οη
Αξγείνη έκαζαλ ηηο θηλήζεηο ησλ αληηπάισλ ηνπο θαη θάιεζαλ ζε
παλζηξαηηά ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο Μαληηλείο θαη Ζιείνπο. Οη δπν
απηνί ζηξαηνί παξαηάρζεθαλ, αιιά πξηλ ηε κάρε δπν ζηξαηεγνί
ηνπ Άξγνπο πήγαλ κε δηθή ηνπο πξσηνβνπιία ζηνλ Άγη θαη ηνπ
είπαλ, φηη πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζεί ε αηκαηνρπζία, ην Άξγνο
είλαη πξφζπκν λα δερζεί δίθαηε δηαηηεζία θαη λα θάλνπλ ηα δπν
κέξε ζπνλδέο εηξήλεο.
Ο Άγηο ηνπο άθνπζε θαη πήξε κφλνο ηνπ ηελ απφθαζε λα δερζεί
αλαθσρή ηεζζάξσλ κελώλ θαη ακέζσο, ρσξίο λα δψζεη εμήγεζε
ζηνπο ζπκκάρνπο ηνπ, πήξε ην ζηξαηφ ηνπ θαη έθπγε. Οη
ζχκκαρνη ζηξαηεγνί
ζπκθψλεζαλ θαη έθπγαλ
γηα ηηο παηξίδεο ηνπο.

Ππξακίδα ζην Άξγνο

΋κσο νη ζηξαηηψηεο
θαηεγνξνχζαλ ηνλ Άγη, φηη
έραζε κεγάιε επθαηξία λα
ζπληξίςεη ην Άξγνο, ηελ
ζηηγκή κάιηζηα πνπ είρε ζπγθεληξσζεί ηφζν κεγάιν ζηξάηεπκα
απφ φιεο ηηο ζπκκαρηθέο πφιεηο. Αιιά θαη νη Αξγείνη
θαηεγφξεζαλ ηνπο δπν ζηξαηεγνχο ηνπο, φηη ζπκθψλεζαλ κε ηνλ
ερζξφ ρσξίο έγθξηζε θαη ζέιεζαλ λα ηνπο εθηειέζνπλ κε
ιηζνβνιηζκφ. Απηνί μέθπγαλ, αιιά ε πεξηνπζία ηνπο δεκεχζεθε.
Λίγεο κέξεο αξγφηεξα ήξζε ζην Άξγνο θαη ε βνήζεηα ηεο
Αζήλαο, πνπ ηελ απνηεινχζαλ ρίιηνη νπιίηεο θαη ηξηαθφζηνη
ηππείο. ΋ηαλ έκαζαλ ηη είρε ζπκβεί, ν Αιθηβηάδεο θαηεγφξεζε
ηνπο Αξγείνπο φηη ελήξγεζαλ ρσξίο ζπλελλφεζε κε ηνπο
Αζελαίνπο θαη ηφηε φινη νη ζχκκαρνη καδί απνθάζηζαλ λα
εθζηξαηεχζνπλ θαηά ηεο Αξθαδίαο. Καηέιαβαλ εχθνια ηνλ

[222]
Οξρνκελφ Αξθαδίαο θαη πξνρψξεζαλ πξνο ηελ Σεγέα. Αιιά θαη
ζηε ΢πάξηε νη αληηδξάζεηο γηα ηελ αλαθσρή πνπ έθαλε ν Άγηο
ήηαλ κεγάιεο, γηαηί νη Λαθεδαηκφληνη ζεψξεζαλ φηη ράζεθε κηα
επθαηξία λα θαηαιάβνπλ ην Άξγνο. Ο Άγηο ππνζρέζεθε φηη ζηελ
επφκελε εθζηξαηεία ζα επαλφξζσλε, αιιά νη έθνξνη πήξαλ κηα
θαηλνθαλή απφθαζε: Γηφξηζαλ δέθα ζπκβνχινπο ηνπ Άγη θαη
φξηζαλ φηη δελ ζα κπνξεί ζην κέιινλ λα απνθαζίδεη ζηξαηησηηθά
ρσξίο ηε δηθή ηνπο έγθξηζε. ΋ηαλ καζεχηεθε ε πηψζε ηνπ
Αξθαδηθνχ Οξρνκελνχ, νη Λαθεδαηκφληνη ζπγθέληξσζαλ θαη πάιη
ην ζηξαηφ ηνπο θαη θάιεζαλ ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο, γηα λα
ππεξαζπηζηνχλ ηελ Σεγέα. Οη δπν ζηξαηνί παξαηάρζεθαλ ζηε
Μαληηλεία θαη
αθνινχζεζε κηα απφ
ηηο κεγαιχηεξεο κάρεο
πνπ είραλ γίλεη ζηελ
Διιάδα.

Δξείπηα ηνπ λανύ ηεο

Αζελάο ζηελ Σεγέα

Σε κάρε απηή ηελ

πεξηγξάθεη βήκα πξνο
βήκα ν Θνπθπδίδεο. Ζ λίθε ησλ Λαθεδαηκνλίσλ θαη ησλ
ζπκκάρσλ ηνπο ήηαλ ζπληξηπηηθή, Οη λεθξνί θαη απφ ηηο δπν
παξαηάμεηο ήηαλ εθαηνληάδεο.
΢ηηο αξρέο ηνπ ρεηκψλα νη Λαθεδαηκφληνη εηνηκάζηεθαλ λα
δψζνπλ ην ηειεησηηθφ ρηχπεκα. Πξνεγνπκέλσο φκσο έζηεηιαλ
αληηπξνζψπνπο ζην Άξγνο κε πξνηάζεηο εηξήλεο. ΢ηελ πφιε
ππήξραλ πνιινί νιηγαξρηθνί, πνπ ήζειαλ λα αλαηξέςνπλ ην
δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα θαη λα ζπκκαρήζνπλ κε ηε ΢πάξηε.
Απηνί ινηπφλ ππνζηήξημαλ θαλεξά ηηο πξνηάζεηο εηξήλεο ησλ
Λαθεδαηκνλίσλ, νη νπνίεο ήηαλ: Ζ επηζηξνθή ησλ αηρκαιώησλ θαη
νκήξσλ θαη ησλ δπν πιεπξώλ. Οη Αξγείνη ζα εθθελώζνπλ ηελ
[223]
Δπίδαπξν. ΋ιεο νη πεινπνλλεζηαθέο πόιεηο ζα είλαη αλεμάξηεηεο
θαη ζα είλαη αιιειέγγπεο αλ θάπνηα από απηέο δερζεί επίζεζε.
Οη Αξγείνη άθνπζαλ ηηο πξνηάζεηο απηέο, δέρζεθαλ λα
εγθαηαιείςνπλ ηε ζπκκαρία ηνπο κε ηελ Αζήλα, ηελ Ζιεία θαη ηε
Μαληηλεία θαη λα ππνγξάςνπλ ζπλζήθε εηξήλεο θαη ζπκκαρίαο
δηαξθείαο πελήληα εηψλ κε ηνπο Λαθεδαηκνλίνπο. Μεηά απφ ηελ
ζπκθσλία απηή θαη ηα δπν κέξε επέζηξεςαλ φζα είραλ
θαηαθηήζεη κε ηα φπια ή κε άιιν ηξφπν. Απνθάζηζαλ λα κε
δέρνληαη θήξπθα ή πξέζβε ηεο Αζήλαο, αλ νη Αζελαίνη δελ
εγθαηαιείςνπλ ηα νρπξά πνπ θξαηνχζαλ ζηελ Πεινπφλλεζν.
΢ην Άξγνο νη νιηγαξρηθνί αλέηξεςαλ ηνπο δεκνθξαηηθνχο θαη
εγθαηέζηεζαλ νιηγαξρηθφ πνιίηεπκα. Σέινο θαη νη Μαληηλείο, πνπ
είραλ ράζεη πιένλ ηα εξείζκαηά ηνπο ζην Άξγνο θαη μέξνληαο φηη
κφλνη ηνπο δελ κπνξνχζαλ λα ηα βγάινπλ πέξα κε ηνπο
Λαθεδαηκφληνπο, πξνζρψξεζαλ θαη απηνί ζε ζπκκαρία κε ηνπο
Λαθεδαηκφληνπο.
Έηζη ηειείσζε ν δέθαηνο ηέηαξηνο ρξφλνο ηνπ πνιέκνπ.

Έηνο 15ν (417-416)

Παράγραφοι Ε82-83: Οι Αργείοι δθμοκρατικοί κερδίηουν ξανά
τθν εξουςία – Εκςτρατεία Λακεδαιμονίων κατά του Άργουσ
Σν θαινθαίξη ηνπ 416 νη δεκνθξαηηθνί ζην Άξγνο
νξγαλώζεθαλ θαη ρηύπεζαλ ηνπο νιηγαξρηθνύο. ΢θφησζαλ
πνιινχο θαη άιινπο εμφξηζαλ. Οη Λαθεδαηκφληνη έκαζαλ γηα ηελ
επαλάζηαζε ζην Άξγνο θαη απνθάζηζαλ λα εθζηξαηεχζνπλ. Οη
Αξγείνη άξρηζαλ λα ρηίδνπλ καθξά ηείρε σο ηε ζάιαζζα, νχησο
ψζηε ζε πεξίπησζε πνιηνξθίαο, λα έρνπλ πξφζβαζε ηα αζελατθά
πινία γηα λα ηνπο εθνδηάδνπλ. ΋ινο ν πιεζπζκφο ηεο πφιεο,
αθφκα θαη νη γπλαίθεο, δνχιεςαλ γηα ην ρηίζηκν ηνπ ηείρνπο θαη
απφ ηελ Αζήλα ήξζαλ εηδηθνί μπινπξγνί θαη ηερλίηεο γηα ην
πειέθεκα ηεο πέηξαο. Καη έηζη ηέιεησζε ην θαινθαίξη.

[224]
 ΢ηελ αξρή ηνπ ρεηκψλα νη Λαθεδαηκφληνη πνπ έκαζαλ φηη νη
Αξγείνη έρηηδαλ ηείρνο εθζηξάηεπζαλ θαηά ηνπ Άξγνπο, έρνληαο
καδί ηνπο αξθεηνχο Αξγείνπο νιηγαξρηθνχο. Πέηπραλ κελ λα
γθξεκίζνπλ κέξνο ηνπο ηείρνπο, φκσο ελψ πεξίκελαλ λα μεζπάζεη
θίλεκα ησλ νιηγαξρηθψλ κέζα ζηελ πφιε, απηφ δελ έγηλε. Σφηε
αθνχ ζθφησζαλ φζνπο Αξγείνπο πνιίηεο είραλ ζπιιάβεη
επέζηξεςαλ ζηε ΢πάξηε άπξαθηνη.

Έηνο 16ν (416-415)

Παράγραφοι Ε84-116: Οι Ακθναίοι εκςτρατεφουν κατά τθσ
Μιλου – Μηλίων Διάλογοσ - Θ κατάλθψθ του νθςιοφ και θ
εξόντωςθ των κατοίκων.
{Καη ηώξα θηάλνπκε ζε έλα από ηα δξακαηηθόηεξα γεγνλόηα
ηνπ πνιέκνπ. Σελ θαηάιεςε ελόο κηθξνύ θαη αδύλαηνπ
ζηξαηησηηθά ειιεληθνύ λεζηνύ θαη ηελ ελ ςπρξώ εμόλησζε ησλ
θαηνίθσλ ηνπ. Γξάςακε ζηελ εηζαγσγή ηνπ Δ’ Βηβιίνπ ιίγα
ιόγηα γηα ην ζέκα απηό. Θα παξαζέζνπκε παξαθάησ νιόθιεξν
ζρεδόλ ηνλ δηάινγν, πνπ είραλ νη θαηαθηεηέο Αζελαίνη κε ηνπο
θαηνίθνπο ηεο Μήινπ, γλσζηό σο «Μειίσλ Γηάινγνο». Δίλαη
από ηα ιίγα ηζηνξηθά θείκελα πνπ έρνπλ δηαζσζεί ζε κνξθή
ζεαηξηθνύ δηαιόγνπ θαη όρη ζε αιιεπάιιειεο νκηιίεο ή
δεκεγνξίεο. Ο δηάινγνο απηόο απνηειεί κνλαδηθό δείγκα
πνιηηηθνύ θπληζκνύ, πνπ δελ ρξεηάδεηαη πεξηζζόηεξα ζρόιηα}.
Σν θαινθαίξη ηνπ 416 νη Αζελαίνη εθζηξάηεπζαλ θαηά ηεο
Μήινπ. Δηνηκάζηεθε κηα κεγάιε αξκάδα απφ ηξηάληα αζελατθά
πινία, έμη απφ ηε Υίν θαη δπν απφ ηελ Μπηηιήλε, ζηελ νπνία
επηβηβάζηεθαλ ρίιηνη πεληαθφζηνη Αζελαίνη νπιίηεο θαη ηνμφηεο
θαη άιινη ηφζνη νπιίηεο απφ ζπκκαρηθέο πφιεηο.
Οη θάηνηθνη ηεο Μήινπ ήηαλ δσξηθήο θαηαγσγήο, φπσο θαη νη
Λαθεδαηκφληνη θαη δελ είραλ δερζεί λα εληαρζνχλ (ππνηαρηνχλ)
ζηελ Αζελατθή ΢πκκαρία, φπσο ηα άιια αηγαηνπειαγίηηθα λεζηά.
Απφ ηελ αξρή ηνπ πνιέκνπ ζέιεζαλ λα κείλνπλ νπδέηεξνη, αιιά
[225]
νη Αζελαίνη είραλ κεηαρεηξηζηεί βία θαη είραλ ιεειαηήζεη ην λεζί
ηνπο, έηζη πνπ νη λεζηψηεο απηνί λα ζεσξνχλ φηη βξίζθνληαη ζε
εκπφιεκε θαηάζηαζε.
Οη Αζελαίνη απνβηβάζηεθαλ ζην λεζί, ζηξαηνπέδεπζαλ θαη
πξηλ αξρίζνπλ ερζξνπξαμίεο, έζηεηιαλ πξέζβεηο γηα λα
μεθηλήζνπλ δηαπξαγκαηεχζεηο γηα λα πείζνπλ ηνπο Μειίνπο λα
ππνηαρζνχλ εηξεληθά. Δίπαλ ινηπφλ νη Αζελαίνη πξέζβεηο ζηνπο
άξρνληεο ηεο Μήινπ θαη αθνινχζεζε ακέζσο ε απάληεζε ησλ
Μειίσλ θαη ν δηάινγνο ησλ δπν κεξψλ:
ΑΘΖΝΑΗΟΗ: Αθνχ δελ πξφθεηηαη λα κηιήζνπκε ελψπηνλ ηνπ
ιανχ, αιιά ε ζπλδηάζθεςε ζα είλαη θιεηζηή, πξνηείλνπκε λα
αλαπηχζζνπκε ηηο απφςεηο καο θαη εζείο λα απαληάηε ακέζσο ζε
θάζε καο επηρείξεκα,
εθζέηνληαο ηελ δηθή ζαο
άπνςε. ΢αο ξσηάκε ινηπφλ
αλ εγθξίλεηε απηφ ηνλ
ηξφπν ζπδήηεζεο.

Σν ζέαηξν ηεο Μήινπ

ΜΖΛΗΟΗ: Ζ πξόηαζή ζαο

Αζελαίνη, γηα ήξεκε ζπδήηεζε είλαη θαιή θαη καο βξίζθεη
ζύκθσλνπο, όκσο απηή έξρεηαη ζε αληίθαζε κε όιν απηό ην
ζηξάηεπκα πνπ απνβηβάζαηε ζην λεζί καο θαη πνπ καο απεηιεί
επζέσο. ΢πκπεξαίλνπκε ινηπόλ ζαθώο, όηη αλ ηα επηρεηξήκαηά καο
είλαη ηζρπξόηεξα από ηα δηθά ζαο, ηόηε ε έθβαζε ηεο ζπδήηεζήο
καο ζα είλαη: πόιεκνο αλ δελ ελδώζνπκε ή δνπιεία, αλ καο πείζεηε.
ΑΘΖΝΑΗΟΗ: Αλ ήξζαηε ζηε δηάζθεςε γηα λα καο πείηε ηη
εηθάδεηε φηη ζα ζπκβεί, βαζηζκέλνη απιψο ζε ππνςίεο, αληί λα
έρεηε ζην λνπ ζαο πψο ζα ζψζεηε ηελ πνιηηεία ζαο, θαιχηεξα λα
ζηακαηήζνπκε εδψ ηελ θνπβέληα.
ΜΖΛΗΟΗ: Δίλαη θπζηθό γηα αλζξώπνπο, πνπ βξίζθνληαη ζηελ ζέζε
καο, λα θαηαθεύγνπλ ζε επηρεηξήκαηα θαη ζε ππνζέζεηο. Αζθαιώο

[226]
θαη πηζηεύνπκε όηη ην αληηθείκελν ηεο ζπλάληεζεο είλαη ε ζσηεξία
ηεο πνιηηείαο καο θαη δερόκαζηε λα ζπλερηζηεί ε ζπδήηεζε κε ηνλ
ηξόπν πνπ εζείο πξνηείλεηε.
ΑΘΖΝΑΗΟΗ: Καιψο. Δκείο δελ ζα πνχκε σξαία ιφγηα, φηη ηελ
εγεκνλία καο απνθηήζακε δίθαηα επεηδή ληθήζακε ηνπο Πέξζεο,
γηαηί δελ ζα πεηζηείηε κε απηά. Εεηνχκε φκσο θαη απφ ζαο λα κε
λνκίζεηε φηη ζα καο πείζεηε, κε ηνλ ηζρπξηζκφ φηη σο άπνηθνη ησλ
Λαθεδαηκνλίσλ, δελ ζπκκαρήζαηε κε καο ή φηη δελ καο βιάςαηε.
Καη νη δχν γλσξίδνκε φηη ζπδεηψληαο γηα ηηο αλζξψπηλεο
ζρέζεηο, ην επηρείξεκα ηεο δηθαηνζχλεο έρεη αμία κφλν κεηαμχ
ίζσλ. Αληίζεηα, ν ηζρπξφο επηβάιιεη φ,ηη ηνπ επηηξέπεη ε δχλακή
ηνπ θαη ν αζζελήο παξαρσξεί φ,ηη ηνπ επηβάιιεη ε αδπλακία ηνπ.
ΜΖΛΗΟΗ: Αιιά, αθνύ αλαγθαδόκαζηε λα κηιήζνπκε γηα ην
ζπκθέξνλ θαη όρη γηα ην δίθαην, όπσο ην ζέζαηε σο βάζε ηεο
ζπδήηεζήο καο, πξέπεη λα κελ παξαγλσξίζεηε έλα ζηνηρείν πνπ
είλαη θνηλό αγαζό, δειαδή λα κπνξεί πάληα απηόο πνπ βξίζθεηαη ζε
θίλδπλν, λα επηθαιείηαη ηα δίθαηα θαη ηα νξζά θαη λα πείζεη ηνλ
αληίπαιό ηνπ κε επηρεηξήκαηα πέξα από ηα απζηεξά όξηα ηνπ
δηθαίνπ. Απηό ζπκθέξεη εμίζνπ θαη ζαο, γηαηί αλ ράζεηε ηνλ πόιεκν
ζα ζαο επηβιεζεί ε κεγαιύηεξε ηηκσξία γηα παξαδεηγκαηηζκό.
ΑΘΖΝΑΗΟΗ: Ζ αληηκεηψπηζε ελφο ηέηνηνπ ελδερφκελνπ είλαη
δηθή καο ππφζεζε. Δθείλν πνπ πξνέρεη ηψξα θαη είλαη θαη ν ιφγνο
πνπ βξηζθφκαζηε εδψ, είλαη ην ζπκθέξνλ ηεο εγεκνλίαο καο.
Θέινπκε λα ζαο ππνηάμνπκε ρσξίο φκσο λα ζαο θαηαζηξέςνπκε,
πξάγκα πνπ είλαη θαη πξνο ην θνηλφ καο ζπκθέξνλ.
ΜΖΛΗΟΗ: Πώο είλαη δπλαηόλ λα έρνπκε ην ίδην ζπκθέξνλ, εκείο κε
ην λα γίλνκε δνύινη ζαο θη εζείο κε ην λα καο ππνηάμεηε;
ΑΘΖΝΑΗΟΗ: Δζείο κελ αλ ππνηαρζείηε ζα απνθχγεηε ηελ
νινζρεξή θαηαζηξνθή θαη εκείο ζα έρνπκε θέξδνο αλ δελ ζαο
θαηαζηξέςνπκε.
ΜΖΛΗΟΗ: Ώζηε, δελ ζα δερζείηε λα είκαζηε θίινη ζαο αληί ερζξνί
ζαο, αιιά ηαπηόρξνλα λα δηαηεξήζνπκε ηελ εηξήλε θαη ηελ
νπδεηεξόηεηά καο;
[227]
ΑΘΖΝΑΗΟΗ: ΋ρη. Γηαηί ε έρζξα ζαο ζα καο βιάςεη πνιχ
ιηγφηεξν απφ ηε θηιία ζαο. Καη ηνχην γηαηί ε θηιία ζαο ζα είλαη
ηεθκήξην αδπλακίαο, ελψ ην κίζνο ζαο ζα είλαη απφδεημε ηεο
ηζρχνο καο.
ΜΖΛΗΟΗ: Σέηνηα ινηπόλ αληίιεςε ηνπ δηθαίνπ έρνπλ νη ππήθννί
ζαο, ώζηε λα βάδνπλ ζε ίζε κνίξα εθείλνπο, πνπ δελ ζπλδένληαη κε
ζαο κε θαλέλα θπιεηηθό ή άιιν δεζκό, κε εθείλνπο πνπ είλαη
άπνηθνί ζαο, όπσο ζπκβαίλεη κε ηνπο πεξηζζόηεξνπο, κεξηθνί από
ηνπο νπνίνπο κάιηζηα απνζηάηεζαλ θη εζείο
ηνπο ππνηάμαηε;
ΑΘΖΝΑΗΟΗ: ΋ζνλ αθνξά ζηα δηθαηψκαηά
ηνπο, απηνί πηζηεχνπλ φηη, φζνη δηαηεξνχλ ηελ
απηνλνκία ηνπο, ην νθείινπλ ζηε ηζρχ ηνπο
θαη φηη ν θφβνο καο εκπνδίδεη λα ηνπο
επηηεζνχκε. Αλ ινηπφλ ππνηαρζείηε, απηφ ζα
ήηαλ ζαθήο απφδεημε φηη εζείο, φληεο
λεζηψηεο θαη πην αδχλαηνη απφ ηνπο άιινπο,
δελ κπνξέζαηε λα αληηζηαζείηε ζε καο ηνπο
ζαιαζζνθξάηνξεο.

Ζ Αθξνδίηε ηεο Μήινπ

ΜΖΛΗΟΗ: Καη λνκίδεηε, πσο νη πξνηάζεηο καο

δελ ζαο παξέρνπλ αζθάιεηα; Πξέπεη ινηπόλ θη
εκείο λα ζαο εμεγήζνπκε πνην είλαη ην
ζπκθέξνλ καο θαη λα ζαο πείζνπκε όηη απηό ζπκβαδίδεη κε ην δηθό
ζαο. Πηζηεύεηε όηη δελ ζα κεηαβάιεηε ζε ερζξνύο εθείλνπο, πνπ σο
ηώξα θξάηεζαλ νπδεηεξόηεηα, όηαλ κάζνπλ ηη θάλαηε εδώ θαη ζα
πεξηκέλνπλ όηη ζα ζηξαθείηε θαηόπηλ θαη ελαληίνλ ηνπο;
ΑΘΖΝΑΗΟΗ: Καζφινπ. Γηφηη επηθίλδπλνη ερζξνί καο δελ είλαη
φζνη δνπλ ζηε ζηεξηά θαη είλαη ειεχζεξνη, αιιά εθείλνη νη
λεζηψηεο, πνπ φπσο θη εζείο, έρνπλ κείλεη αλεμάξηεηνη θαη εθείλνη

[228]
πνπ είλαη δπζαξεζηεκέλνη καδί καο θαη ηνπο θαηαλαγθαζκνχο
πνπ επηβάιεη ε εγεκνλία καο
ΜΖΛΗΟΗ: Αλ όκσο εζείο γηα λα κελ ράζεηε ηελ εγεκνλία ζαο, είζηε
έηνηκνη λα αληηκεησπίζεηε ηόζνπο θηλδύλνπο, εκείο πνπ είκαζηε
ειεύζεξνη, ζα δείρλακε πνηαπνί θαη άλαλδξνη αλ δελ δνθηκάδακε
ηα πάληα πξηλ ππνδνπισζνύκε.
ΑΘΖΝΑΗΟΗ: ΋ρη, αλ πάξεηε ζπλεηή απφθαζε. Γελ αγσλίδεζηε
σο ίζνη πξνο ίζνπο, γηα λα ληξέπεζηε αλ δελ δείμεηε αλδξεία.
Πξνέρεη λα ζσζείηε θαη απηφ ζα γίλεη, αλ δελ πξνβάιεηε
αληίζηαζε ζε πνιχ ηζρπξφηεξν αληίπαιν.
ΜΖΛΗΟΗ: Αλ όκσο ελδώζνπκε , ζα ράζνπκε ακέζσο θάζε ειπίδα,
Δλώ όζν αληηζηεθόκαζηε ζα
έρνκε πάληα κηα – έζησ θαη
κηθξή – ειπίδα λα ζσζνύκε.

Μειίσλ Γηάινγνο

ΑΘΖΝΑΗΟΗ: Πξάγκαηη, ε
ειπίδα είλαη παξεγνξηά ζε ψξα
θηλδχλνπ. ΋κσο, φπνηνο
ζηεξίδεηαη κφλν ζ’ απηήλ θαη
ηα παίμεη φια γηα φια, ηφηε
αληηιακβάλεηαη πνηα είλαη ε
πξαγκαηηθή νπζία ηεο, αιιά ζα έρεη πιένλ θαηαζηξαθεί. Δζείο
πνπ βξίζθεζηε ηψξα ζην ρείινο ηνπ γθξεκνχ, κε ζειήζεηε λα
κνηάζεηε ζε εθείλνπο, πνπ ελψ αθφκα κπνξνχλ λα ζσζνχλ,
θαηαθεχγνπλ ζε θαληαζηηθά ζρήκαηα, ζηελ καληεία θαη ζηνπο
ρξεζκνχο θαη φζα παξφκνηα ηξέθνπλ πξνζδνθίεο, αιιά φκσο
νδεγνχλ ζηελ θαηαζηξνθή.
ΜΖΛΗΟΗ: Ξέξεηε θπζηθά όηη είλαη πνιύ δύζθνιν λα αγσληζηνύκε
ελαληίνλ ζαο, πνπ είζηε παλίζρπξνη, αλ δελ έρνπκε ηηο αλάινγεο
δπλάκεηο. Αιιά πηζηεύνπκε όηη νη ζενί ζα καο επλνήζνπλ κε ηύρε,
γηαηί είκαζηε δίθαηνη θαη αληηκεησπίδνπκε αδίθνπο. Καη επεηδή δελ

[229]
έρνπκε δπλάκεηο, ειπίδνπκε ζηε βνήζεηα ησλ Λαθεδαηκνλίσλ γηαηί
είκαζηε θπιεηηθά ζπγγελείο ηνπο θαη απηνί ζα θηλεζνύλ από
αίζζεκα ηηκήο. Σν ζάξξνο καο ινηπόλ δελ είλαη ηόζν παξάινγν όζν
θαίλεηαη.
ΑΘΖΝΑΗΟΗ: Αιιά θη εκείο πηζηεχνπκε φηη ζα έρνπκε ηελ ζετθή
εχλνηα, γηαηί απηά πνπ δεηνχκε δελ απάδνπλ ζηηο ζξεζθεπηηθέο
καο πεπνηζήζεηο. Καη απ’ φ,ηη μέξνπκε θαη νη ζενί θαη νη
άλζξσπνη αθνινπζνχλ πάληα ηνλ λφκν ηεο θχζεο, φπνπ ν
ηζρπξφηεξνο επηβάιιεη ηελ εμνπζία ηνλ ζηνλ αζζελέζηεξν. Απηφλ
ην λφκν δελ ηνλ ζεζπίζακε εκείο, νχηε ηνλ εθαξκφζακε πξψηνη.
Σνλ βξήθακε ηζρχνληα θαη ηνλ εθαξκφδνπκε, φπσο ζα θάλαηε θη
εζείο αλ είραηε ηελ δχλακή καο. ΋ζν γηα ηνπο Λαθεδαηκφληνπο,
ην κφλν πνπ έρνπκε λα ζαο πνχκε είλαη φηη ζαπκάδνπκε ηελ
αθέιεηά ζαο, δελ δειεχνπκε φκσο ηελ αλνεζία ζαο. Δκείο πνπ
ηνπο μέξνπκε θαιχηεξα, ζαο ιέκε φηη απηνί νη άλζξσπνη ζεσξνχλ
έληηκν ην επράξηζην θαη δίθαην ην ζπκθέξνλ.
ΜΖΛΗΟΗ: Μα γη’ απηόλ αθξηβώο ην ιόγν πηζηεύνπκε όηη νη
Λαθεδαηκόληνη, γηα ην ζπκθέξνλ ηνπο, δελ ζα ζειήζνπλ λα καο
πξνδώζνπλ, γηαηί έηζη ζα έραλαλ ηελ εκπηζηνζύλε ησλ θίισλ ηνπο.
ΑΘΖΝΑΗΟΗ: Καιά, αιιά δελ λνκίδεηε φηη ην ζπκθέξνλ
ζπκβαδίδεη κε ηελ αζθάιεηα, ελψ ε επηδίσμε ηνπ δηθαίνπ θαη ηεο
ηηκήο ζπλεπάγεηαη θηλδχλνπο, ηνπο νπνίνπο νη Λαθεδαηκφληνη
απνθεχγνπλ φζν κπνξνχλ;
ΜΖΛΗΟΗ: Δκείο πάλησο πηζηεύνπκε, όηη απηνί ζα αλαιάβνπλ κε
πξνζπκία ηνπο θηλδύλνπο, γηαηί ζα ζεσξήζνπλ όηη κε ηελ
επηρείξεζή ηνπο λα καο βνεζήζνπλ, ζα είλαη αζθαιέζηεξνη γηαηί
είκαζηε θνληά ζηελ Πεινπόλλεζν θαη καο εκπηζηεύνληαη
πεξηζζόηεξν, αθνύ αλήθνπκε ζηελ ίδηα θπιή.
ΑΘΖΝΑΗΟΗ: Απφ φ,ηη μέξνπκε, νη Λαθεδαηκφληνη, έρνπλ ηφζν
ιίγε εκπηζηνζχλε ζηηο δηθέο ηνπο δπλάκεηο, ψζηε εθζηξαηεχνπλ
αθφκα θαη ελαληίνλ ησλ γεηηφλσλ ηνπο, κφλν καδί κε πνιινχο
απφ ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο. Άξα είλαη απίζαλν λα ζηείινπλ ζηξαηφ
ζε έλα λεζί, φηαλ εκείο είκαζηε θπξίαξρνη ζηελ ζάιαζζα.
[230]
ΜΖΛΗΟΗ: Ίζσο, αιιά νη Λαθεδαηκόληνη έρνπλ ζπκκάρνπο, πνπ ζα
κπνξέζνπλ λα καο βνεζήζνπλ. Σν Κξεηηθό Πέιαγνο είλαη κεγάιν
θαη ζα είλαη πνιύ δύζθνιν αθόκα θαη ζ’ εθείλνλ πνπ θπξηαξρεί ζηε
ζάιαζζα λα αζθήζεη έιεγρν. Αιιά αθόκα θη αλ δελ ην πεηύρνπλ
απηό, κπνξνύλ πην εύθνια λα ζηξαθνύλ ελαληίνλ ηνπ εδάθνπο ζαο
θαη ελαληίνλ ησλ ζπκκάρσλ ζαο. Καη ηόηε ζα πξέπεη λα πνιεκήζεηε
όρη γηα λα θαηαθηήζεηε έλα λεζί πνπ δελ ζαο αλήθεη, αιιά λα
πξνζηαηεύζεηε ηελ ίδηα ζαο ηε γε θαη ηε γε ησλ ζπκκάρσλ ζαο.
ΑΘΖΝΑΗΟΗ: Μπνξεί θαη λα ζπκβεί θάπνην απφ απηά πνπ είπαηε.
Αιιά εκείο έρνπκε πείξα θαη εζείο αθφκα μέξεηε πσο πνηέ νη
Αζελαίνη δελ έιπζαλ κηα πνιηνξθία απφ ηνλ θφβν ηνπ αληηπάινπ.
΋κσο δηαπηζηψλνπκε, φηη ελψ δερζήθαηε λα ζπδεηήζνπκε γηα ηε
ζσηεξία ζαο, δελ πξνηείλαηε θάηη απφ ην νπνίν θξφληκνη
άλζξσπνη λα ειπίδνπλ φηη ζα ζσζνχλ. Οη ειπίδεο ζαο ζηεξίδνληαη
ζην κέιινλ, ελψ δελ έρεηε ηα κέζα γηα λα αληηκεησπίζεηε ην
παξφλ. Αλαθέξεζηε ζπλερψο ζηε ιέμε ηηκή, αιιά αλ επηκείλεηε
ζηε ζέζε ζαο απηή, ε ηαπείλσζε πνπ ζαο πεξηκέλεη ζα είλαη
αηηκσηηθή. ΢αο θαινχκε ινηπφλ λα θαλείηε ινγηθνί θαη λα
δερζείηε ηνπο κεηξηνπαζείο φξνπο καο, δειαδή λα γίλεηε
ππνηειείο ζχκκαρνη καο, δηαηεξψληαο ην έδαθφο ζαο. Έρεηε λα
επηιέμεηε κεηαμχ πνιέκνπ θαη ζσηεξίαο. Μελ δηαιέμεηε φκσο ην
ρεηξφηεξν απφ πείζκα θαη κφλν. Σψξα απνζπξφκαζηε θαη ζαο
θαινχκε λα ζθεθηείηε θαιά θαη λα απνθαζίζεηε γηα ηελ ηχρε ηεο
παηξίδαο ζαο. Απφ ηελ απφθαζή ζαο απηή εμαξηάηαη ε
θαηαζηξνθή ή ε ζσηεξία ηεο.
Με ηα ιφγηα απηά {πνπ ήηαλ κάζεκα πνιηηηθνύ ξεαιηζκνύ, αιιά
θαη ακνξαιηζκνύ} νη Αζελαίνη ηειείσζαλ ηνλ δηάινγν θαη
πεξίκελαλ πιένλ ηελ απφθαζε ησλ λεζησηψλ. Οη Μήιηνη
ζπζθέθζεθαλ κεηαμχ ηνπο θαη απνθάζηζαλ λα δψζνπλ ηελ εμήο
απάληεζε: Αζελαίνη, δελ πξνηηζέκεζα λα αιιάμνπκε ηελ αξρηθή
καο ζέζε νύηε λα ζηεξήζνπκε ην λεζί καο από ηελ ειεπζεξία κε ηελ
νπνία δεη εδώ θαη επηά αηώλεο. Διπίδνπκε πσο κε ηελ ζετθή
εύλνηα, πνπ καο πξνζηάηεπε ηόζα ρξόληα, θαζώο θαη ηελ
[231]
αλζξώπηλε βνήζεηα θαη ηδίσο απηήλ ησλ Λαθεδαηκνλίσλ, ζα
θαηαθέξνπκε λα ζσζνύκε. Πάλησο εκείο πξνζθέξνπκε ηε θηιία
καο θαη ζαο πξνηείλνπκε λα δερζείηε ηελ νπδεηεξόηεηά καο θαη λα
θύγεηε από ην λεζί καο, αθνύ πξώηα θάλνπκε ζπνλδέο πνπ ζα
επηζθξαγίζνπλ ηελ ζπκθσλία καο απηή.
Οη Αζελαίνη άθνπζαλ ςπρξά ηηο απνθάζεηο ησλ Μειίσλ θαη
απάληεζαλ: Με απηή ζαο ηελ απφθαζε Μήιηνη, απνδείμαηε φηη
αγλνείηε ηελ θξίζηκε θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθεζηε θαη
ζηεξίδεηε ηα πάληα ζηε βνήζεηα ησλ Λαθεδαηκνλίσλ. Δίλαη
βέβαην ινηπόλ όηη ζα ράζεηε ηα πάληα.
Μεηά απφ απηφ νη Αζελαίνη πξέζβεηο γχξηζαλ ζην ζηξαηφπεδφ
ηνπο θαη νη
ζηξαηεγνί
απνθάζηζαλ λα
αξρίζνπλ ακέζσο νη
επηρεηξήζεηο.

Οη γπλαίθεο θαη ηα
παηδηά ηεο Μήινπ
πνπιήζεθαλ ζηα
ζθιαβνπάδαξα

Καηαζθεχαζαλ πεξηηείρηζκα γχξσ απφ ηελ πφιε θαη άθεζαλ

κνλάδεο νπιηηψλ θαη λαπηψλ λα πνιηνξθνχλ ηελ πφιε ηεο Μήινπ
απφ ηελ μεξά θαη ηε ζάιαζζα. Ο θχξηνο φγθνο ηνπ αζελατθνχ
ζηξαηνχ επέζηξεςε ζηελ Αζήλα. Οη Μήιηνη κε μαθληθή
λπρηεξηλή έθνδν θαηέιαβαλ κέξνο ηνπ πεξηηεηρίζκαηνο ησλ
Αζελαίσλ θαη ζθφησζαλ κεξηθνχο θξνπξνχο. Καηάθεξαλ θαη
έβαιαλ ζηελ πφιε ζηηάξη, ηξφθηκα θαη άιια εθφδηα θαη
πεξίκελαλ άπξαθηνη.
΢ηα δηάζηεκα απηφ δελ ζηακάηεζαλ νη πνιεκηθέο επηρεηξήζεηο
ζε δηάθνξα ζεκεία ηεο Διιάδαο. Οη Αζελαίνη κε νξκεηήξην ηελ
Πχιν πξαγκαηνπνηνχζαλ επηδξνκέο ζε εδάθε ηεο Λαθσλίαο θαη

[232]
ιεειαηνχζαλ ηελ χπαηζξν. Οη Λαθεδαηκφληνη θαη απηή ηε θνξά
δελ θαηήγγεηιαλ ηηο ζπκθσλίεο, πνπ είραλ ππνγξάςεη κε ηελ
Αζήλα, δελ απέηξεπαλ φκσο ηνπο πνιίηεο ηνπο λα ιεζηεχνπλ ηνπο
Αζελαίνπο. Οχηε θαη νη Κνξίλζηνη ζηακάηεζαλ ηηο ερζξνπξαμίεο
θαηά ησλ Αζελαίσλ.
Έηζη ηέιεησζε ην θαινθαίξη ηνπ 415.
΢ηηο αξρέο ηνπ ρεηκψλα νη Μήιηνη έθαλαλ θαη πάιη αηθλίδηα
έθνδν θαη θαηέιαβαλ κέξνο ηνπ αζελατθνχ πεξηηεηρίζκαηνο.
Μεηά απφ απηφ ε Αζήλα έζηεηιε ζην λεζί πεξηζζφηεξν ζηξαηφ
θαη ν απνθιεηζκφο ηεο πφιεο έγηλε ζηελφηεξνο. Κάπνηνη πνιίηεο
ηεο Μήινπ, πνπ πξνθαλψο δελ ζπκθσλνχζαλ κε ηελ αδηάιιαθηε
ζηάζε ησλ αξρφλησλ ηνπο,
απνθάζηζαλ λα πξνδψζνπλ
θαη ήξζαλ ζε κπζηηθέο
ζπλελλνήζεηο κε ηνπο
Αζελαίνπο ζηξαηεγνχο. Ζ
πφιε παξαδφζεθε ζηε
δηάθξηζε ησλ Αζελαίσλ.

Ζ Μήινο ζην Αηγαίν

Αθνινχζεζε πξαγκαηηθή
γελνθηνλία. Οη Αζελαίνη έζθαμαλ ρσξίο έιενο όινπο ηνπο
άληξεο ηνπ λεζηνχ θαη πνχιεζαλ σο δνχινπο ηηο γπλαίθεο θαη ηα
παηδηά. Αξγφηεξα έζηεηιαλ πεληαθφζηνπο Αζελαίνπο πνιίηεο θαη
επνίθεζαλ ην λεζί.

[233]
Περίλθψθ Βιβλίου Ε’: Οι Ακθναίοι εκτοπίηουν τουσ Δθλίουσ – Ο
Κλζων ςτθ Μακεδονία – Ο Βραςίδασ ςτθν Αμφίπολθ – Μάχθ
Ακθναίων και Λακεδαιμονίων ςτθν Αμφίπολθ - Κάνατοσ των δυο
θγετϊν - Οι εμπόλεμοι διαπραγματεφονται ειρινθ για 50 χρόνια –
Σο κείμενο τθσ Νικιείου ςυνκικθσ ειρινθσ – ΢υμμαχία Ακθναίων
και Λακεδαιμονίων – Σζλοσ του δεκαετοφσ πολζμου – Ο
Κουκυδίδθσ για τθν διάρκεια του πολζμου - Οι Αργείοι επιδιϊκουν
ςυμμαχία με όλεσ τισ πόλεισ εκτόσ Ακινασ και ΢πάρτθσ – Με το
Άργοσ, θ Κόρινκοσ και θ Θλεία – Καχυποψία μεταξφ Ακθναίων και
Λακεδαιμονίων- Οι Ακθναίοι ςυμμαχοφν με το Άργοσ – Οι
Λακεδαιμόνιοι αποκλείονται από τουσ Ολυμπιακοφσ του 420 - Ο
Αλκιβιάδθσ πείκει τουσ Πατρινοφσ να χτίςουν τείχοσ – Πόλεμοσ
Άργουσ και Επιδαφρου – Οι Λακεδαιμόνιοι βοθκοφν τθν Επίδαυρο -
Ανακωχι Λακεδαιμονίων και Αργείων – Οι Αργείοι κατά τθσ Σεγζασ
– Ιττα των Αργείων ςε μάχθ με τουσ Λακεδαιμόνιουσ ςτθ
Μαντινεία – ΢υνκικθ ειρινθσ μεταξφ Άργουσ και ΢πάρτθσ -
΢υμμαχία τθσ Μαντινείασ με τθ ΢πάρτθ - Οι Αργείοι δθμοκρατικοί
κερδίηουν ξανά τθν εξουςία – Εκςτρατεία Λακεδαιμονίων κατά του
Άργουσ – Οι Ακθναίοι εκςτρατεφουν κατά τθσ Μιλου – Μηλίων
Διάλογοσ - Θ κατάλθψθ του νθςιοφ και θ εξόντωςθ των κατοίκων.

[234]
Βηβιίν ΢Σ’
{Ο άγξηνο, πνιύλεθξνο θαη θαηαζηξνθηθόο Πεινπνλλεζηαθόο
Πόιεκνο έρεη ήδε κπεη ζην 16ν έηνο ηνπ θαη δελ δηαθαίλεηαη
πνπζελά πξννπηηθή ζύληνκεο ιήμεο ηνπ. ΢ην Έθην βηβιίν ησλ
Ηζηνξηώλ ηνπ, ν Θνπθπδίδεο πεξηγξάθεη ηελ κνηξαία απόθαζε
ησλ Αζελαίσλ γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε κεγάιεο θιίκαθαο
εθζηξαηείαο ζηε καθξηλή ΢ηθειία. Ζ ζπλέρεηα θαη ην ηέινο ηεο
αζελατθήο πεξηπέηεηαο ζηε ΢ηθειία απαζρόιεζε θαη ην Έβδνκν
βηβιίν ηνπ ζπγγξαθέα.
΢ηελ πνιηηηθή δσή ηεο Αζήλαο θπξηαξρνύζε πιένλ ε
ακθηιεγόκελε πξνζσπηθόηεηα ηνπ ραξηζκαηηθνύ, εύζηξνθνπ
αιιά θαη ππέξκεηξα θηιόδνμνπ θαη αζθαιώο ηπρνδηώθηε
Αιθηβηάδε, ν νπνίνο παξέζπξε ηνπο ζπκπνιίηεο ηνπο λα
κεηαθέξνπλ ην πεδίν ηνπ πνιπεηνύο πνιέκνπ ζην δπηηθόηεξν
άθξν ηνπ ειιεληθνύ θόζκνπ, ηε Μεγάιε Διιάδα (Ηηαιία) θαη ηε
΢ηθειία.
Σν παξάηνικν θαη παξάινγν απηό εγρείξεκα θαηέιεμε ελ
ηέιεη ζηελ εμόλησζε ηνπ αλζνύ ηνπ αζελατθνύ ζηξαηνύ, ηελ
θαηαζηξνθή ηνπ ζηόινπ θαη γηα ηελ ίδηα ηελ Αζήλα ζε
ηαπεηλσηηθή ήηηα, πνπ ηελ νδήγεζε ζηελ ζηαδηαθή παξαθκή
θαη κεξηθά ρξόληα αξγόηεξα ζηελ εμεπηειηζηηθή παξάδνζή ηεο
ζηνπο Λαθεδαηκόληνπο θαη ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο.
Σα απνηειέζκαηα απηήο ηεο άθξνλνο απόθαζεο γηα ηε
΢ηθειηθή Δθζηξαηεία ζα επεξεάζνπλ θαζνξηζηηθά ηελ ηζηνξηθή
πνξεία όρη κόλν ηεο Αζήλαο, αιιά θαη νιόθιεξνπ ηνπ
ειιεληθνύ θόζκνπ ηεο επνρήο εθείλεο}.

[235]
Έηνο 16ν (416-415)
Παράγραφοι ΢Σ’ 01-07: Οι Ακθναίοι ςχεδιάηουν τθν κατάκτθςθ
τθσ ΢ικελίασ – Θ ιςτορία τθσ ΢ικελίασ και των εκεί ελλθνικϊν
αποικιϊν – Θ Ζγεςτα ηθτά τθν βοικεια τθσ Ακινασ – Οι
Λακεδαιμόνιοι ςτθν Αργολίδα – Οι Ακθναίοι ςτθ Μακεδονία.

Σνλ ρεηκψλα ηνπ 415 νη Αζελαίνη ζρεδίαδαλ λέα εθζηξαηεία

ζηε ΢ηθειία κε κεγαιχηεξν ζηφιν θαη πεξηζζφηεξν ζηξαηφ απφ
απηφλ πνπ είραλ ζηείιεη ιίγα ρξφληα πξηλ.

Ο ειιεληθόο
θόζκνο ηνπ
5νπ αηώλα

Ζ πξφζεζε
ησλ Αζελαίσλ
ήηαλ απηή ηε
θνξά λα
επηρεηξήζνπλ
λα ππνηάμνπλ
ηε ΢ηθειία. Βέβαηα νη πεξηζζφηεξνη πνιίηεο ηεο Αζήλαο δελ
γλψξηδαλ νχηε θαλ πνχ έπεθηε ε ΢ηθειία, αλ ήηαλ κεγάιν ή κηθξφ
λεζί, πφζεο πφιεηο θαη πφζνπο θαηνίθνπο είρε θαη πφζνη απφ
απηνχο ήηαλ ειιεληθήο θαηαγσγήο, Ίσλεο ή Γσξηείο. Γελ είραλ
αληηιεθζεί φηη άιιν πξάγκα ε κηθξή θαη αλίζρπξε Μήινο θαη
άιιν ην κεγάιν λεζί ηεο ΢ηθειίαο, πνπ έλα πινίν ρξεηαδφηαλ ηφηε
πεξίπνπ νθηψ κέξεο γηα λα θάλεη ηνλ πεξίπινπ ηεο. Έλαο πνξζκφο
πιάηνπο κφιηο είθνζη ζηαδίσλ (πεξίπνπ 3.700 κέηξα) ρσξίδεη ην
λεζί απηφ απφ ηελ επεηξσηηθή Ηηαιία.
Ζ ΢ηθειία θαηνηθήζεθε από ηα πνιύ παιηά ρξόληα. Λέγεηαη φηη
νη πξψηνη θάηνηθνί ηεο ήηαλ νη Κχθισπεο θαη νη Λαηζηξπγφλεο,

[236]
αιιά εγψ (ν Θνπθπδίδεο) δελ μέξσ νχηε ηελ θαηαγσγή ηνπο, νχηε
απφ πνχ ήξζαλ νχηε πνχ πήγαλ. Μεηά απφ απηνχο
εγθαηαζηάζεθαλ ζην λεζί νη ΢ηθαλνί, νη νπνίνη εηθάδεηαη φηη
ήξζαλ απφ ηελ Ηβεξηθή ρεξζφλεζν. ΢ηθαλνί θαηνηθνχλ αθφκα θαη
ζήκεξα ζην δπηηθφ ηκήκα ηεο ΢ηθειίαο.
Μεηά ηελ πηψζε ηεο Σξνίαο, πνιινί Σξψεο πνπ γιίησζαλ ηελ
ζθαγή, ήξζαλ θαη θαηνίθεζαλ θνληά ζηνπο ΢ηθαλνχο θαη ίδξπζαλ
ηηο πφιεηο Έξπθα θαη Έγεζηα. Σελ ίδηα επνρή ήξζαλ θαη κεξηθνί
Φσθείο πνπ ηνπο έξημε ε ηξηθπκία εθεί. Αθνινχζεζαλ νη ΢ηθεινί,
πνπ έθηαζαλ απφ ηελ Ηηαιία πεξλψληαο ηνλ πνξζκφ. Ζ ίδηα ε
Ηηαιία πήξε ην φλνκά ηεο απφ έλα βαζηιηά ησλ ΢ηθειψλ πνπ
νλνκαδφηαλ
Ηηαιφο.

Οη πόιεηο ηεο ΢ηθειίαο

Οη ΢ηθεινί
λίθεζαλ ηνπο
΢ηθαλνχο,
νλφκαζαλ ην λεζί
΢ηθειία θαη
εγθαηαζηάζεθαλ
ζηα πην εχθνξα εδάθε ηνπ λεζηνχ σο ηελ επνρή πνπ άξρηζαλ λα
θαηαθζάλνπλ εθεί νη Έιιελεο. Απηνί θαηέιαβαλ ηηο αθηέο θαη ηα
ιηκάληα θαη ζε ζρεηηθά κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα επέβαιαλ ηνλ
ειιεληθφ πνιηηηζκφ, ηφζν ζηε ΢ηθειία φζν θαη ζηελ λφηηα Ηηαιία.
Πξψηνη απφ ηνπο Έιιελεο έθηαζαλ νη Υαιθηδείο νη νπνίνη
ίδξπζαλ ηελ Νάμν θαη αξγφηεξα ηελ Καηάλε. Αθνινχζεζαλ νη
Κνξίλζηνη νη νπνίνη, αθνχ έδησμαλ ηνπο ΢ηθεινχο απφ ην λεζάθη
(πνπ ζήκεξα είλαη ελσκέλν κε ηε ζηεξηά) έρηηζαλ ηηο
΢πξαθνχζεο. ΢ηαδηαθά Έιιελεο απφ δηάθνξα κέξε (Μέγαξα,
Κχκε, ΢άκνο, Ησλία, Ρφδνο, Κξήηε) ίδξπζαλ θαη άιιεο πφιεηο,
απφ ηηο νπνίεο νη πην γλσζηέο είλαη ε Γέια, ν Αθξάγαο, ν

[237]
΢ειηλνχο, ε Ηκέξα, ε Μεζζήλε, ε Ζξάθιεηα, ην Πάλνξκν θαη νη
Λενληίλνη.
Οη Αζελαίνη ινηπφλ ζρεδίαδαλ λα θαηαθηήζνπλ φιν ην λεζί,
ήζειαλ φκσο λα ππάξρεη κηα επινγνθαλήο δηθαηνινγία γηα ηελ
θηλεηνπνίεζή ηνπο. Απηή ε δηθαηνινγία βξέζεθε ζχληνκα. Σηο
εκέξεο εθείλεο βξίζθνληαλ ζηελ Αζήλα πξέζβεηο απφ ηελ
Έγεζηα, πνπ ήηαλ ζε δηακάρε κε ηελ ΢ειηλνχληα θαη ηηο
΢πξαθνχζεο γηα κηα ακθηζβεηνχκελε πεξηνρή. Οη πξέζβεηο απηνί
ππελζχκηζαλ ζηνπο Αζελαίνπο, φηη ηελ επνρή ηνπ πξνεγνχκελνπ
πνιέκνπ ηεο ΢ηθειίαο, ε πφιε ηνπο είρε ζπλάςεη ζπκκαρία καδί
ηνπο θαη ηψξα ρξεηαδφηαλ βνήζεηα. Σν ζεκαληηθφηεξν επηρείξεκά
ηνπο ήηαλ φηη νη ΢πξαθνχζηνη ζθφπεπαλ λα ππνηάμνπλ φιε ηε
΢ηθειία θαη θπζηθά θαη ηηο πφιεηο-ζπκκάρνπο ησλ Αζελαίσλ. Αλ
νη ΢πξαθνχζηνη ην πεηχραηλαλ απηφ, ηφηε ζα εθζηξάηεπαλ ζηελ
Διιάδα γηα λα βνεζήζνπλ ηνπο νκφθπινχο ηνπο Γσξηείο ηεο
Πεινπνλλήζνπ λα θαηαιχζνπλ ηελ εμνπζία ηεο Αζήλαο. Οη
Δγεζηαίνη δηαβεβαίσζαλ ηνπο Αζελαίνπο φηη είραλ αξθεηά
ρξήκαηα γηα λα ρξεκαηνδνηήζνπλ ηελ εθζηξαηεία ζηε ΢ηθειία.
Οη Αζελαίνη ηνπο άθνπζαλ θαη απνθάζηζαλ λα ζηείινπλ πξέζβεηο
ζηε ΢ηθειία, γηα λα εμαθξηβψζνπλ ηελ πξαγκαηηθή θαηάζηαζε.
Σνλ ίδην ρεηκψλα (415) νη Λαθεδαηκόληνη εηζέβαιαλ ζηελ
Αξγνιίδα θαη πξνμέλεζαλ αξθεηέο δεκηέο ζε κηα πεξηνρή ηεο.
Άξπαμαλ φζν ζηηάξη βξήθαλ θαη ην κεηέθεξαλ κε δψα, πνπ είραλ
καδί ηνπο.
Αληίζηνηρα νη Αζελαίνη κεηέθεξαλ ζηα ζύλνξα ηεο
Μαθεδνλίαο δηθνχο ηνπο θαη Μαθεδφλεο ηππείο (εμφξηζηνπο απφ
ηνλ Πεξδίθθα θαη είραλ θαηαθχγεη ζηελ Αζήλα) θαη ξήκαμαλ ηε
γε ηεο Μαθεδνλίαο. Οη Λαθεδαηκφληνη δήηεζαλ απφ ηηο πφιεηο ηεο
Υαιθηδηθήο λα βνεζήζνπλ ηνλ Πεξδίθθα, αιιά απηέο αξλήζεθαλ.
Έηζη ηειείσζε ν ρεηκψλαο ηνπ 16νπ έηνπο ηνπ πνιέκνπ, ηνπ
νπνίνπ ηελ ηζηνξία γξάθεη ν Θνπθπδίδεο.

[238]
Έηνο 17ν (415-414)
Παράγραφοι ΢Σ’ 08-32: Οι Ακθναίοι ψθφίηουν τθν εκςτρατεία
– Λόγοσ του Νικία κατά τθσ εκςτρατείασ – Λόγοσ του Αλκιβιάδθ
υπζρ τθσ εκςτρατείασ – Λόγοσ του Νικία για τισ ςτρατιωτικζσ
δυνάμεισ – Προετοιμαςία τθσ εκςτρατείασ – Ακρωτθριαςμόσ
των Ερμϊν – Σο ακθναϊκό εκςτρατευτικό ςϊμα ξεκινά για τθ
΢ικελία.

Σελ άλνημε ηνπ 415 γχξηζαλ απφ ηε ΢ηθειία νη απεζηαικέλνη

ηεο Αζήλαο καδί
κε ηνπο
Δγεζηαίνπο
πξέζβεηο.

Σν ςήθηζκα ηνπ
Γήκνπ Αζελαίσλ γηα
ηε ζηθειηθή
εθζηξαηεία

Μαδί ηνπο είραλ

άθνπν αζήκη
αμίαο εμήληα ηαιάλησλ, πνπ αληηπξνζψπεπε ηηο δαπάλεο θαη ηνπο
κηζζνχο πιεξσκάησλ ελφο κελφο γηα εμήληα πινία. Σφζα είραλ
θαηά λνπ νη Δγεζηαίνη λα δεηήζνπλ λα ηνπο ζηείιεη ε Αζήλα.
Οη Αζελαίνη άθνπζαλ ηνπο πξέζβεηο ηνπο, πίζηεςαλ ηελ
(ςεπδή) πιεξνθνξία φηη ζηελ Έγεζηα ππήξραλ πνιιά ρξήκαηα
θαη ρσξίο πνιιή ζθέςε ζθέθηεθαλ λα ζηείινπλ ζηε ΢ηθειία
εμήληα πινία κε ζηξαηεγνχο ηνπο: Νηθία, Αιθηβηάδε θαη
Λάκαρν. Ζ εληνιή πνπ είραλ νη ζηξαηεγνί, ήηαλ λα βνεζήζνπλ
ηνπο Δγεζηαίνπο ζηε δηακάρε ηνπο κε ηελ ΢ειηλνχληα θαη λα
πξάμνπλ φ,ηη ζεσξνχλ θαιχηεξν γηα ηα ζπκθέξνληα ηεο
Αζελατθήο Γεκνθξαηίαο.

[239]
 ΋κσο ν Νηθίαο πνπ είρε δηνξηζηεί – παξά ηε ζέιεζή ηνπ –
ζηξαηεγφο ηεο εθζηξαηείαο, είρε αληηξξήζεηο γηα ηελ εθζηξαηεία
απηή θαη πίζηεπε φηη ν ζηφρνο ηεο, δειαδή ε θαηάθηεζε φιεο ηεο
΢ηθειίαο, ήηαλ πξάγκα πνιχ δχζθνιν αλ φρη αλέθηθην. Αλέβεθε
ζην βήκα ηεο Δθθιεζίαο ηνπ δήκνπ θαη είπε πεξίπνπ ηα εμήο:
Αθημαίξι, η Εκκληςία ατσή έγιμε για μα αοξυαςίςξτμε
οώρ θα απφίςξτμ ξι οπξεσξιμαςίερ σηρ εκςσπασείαρ ςση
Σικελία. ΋μψρ εγώ οιςσεύψ όσι δεμ οπέοει μα βιαςσξύμε
και μα εμολακξύμε ςε έμα νέμξ οόλεμξ, οξτ δεμ μαρ
αυξπά. Με σιμά μεμ η αοόυαςή ςαρ μα με εοιλένεσε
μεσανύ σψμ ςσπασηγώμ ατσήρ σηρ εοιφείπηςηρ, αλλά,
όοψρ νέπεσε και αοό σξ οαπελθόμ μξτ, ξι σιμέρ δεμ με
εμοόδιςαμ μα λέψ νεκάθαπα ατσό οξτ οιςσεύψ όσι είμαι
καλύσεπξ για σημ οξλισεία μαρ.
Θα ςαρ ενηγήςψ λξιοόμ γιασί οιςσεύψ οψρ η βιαςσική
αοόυαςη για σημ εκςσπασεία ατσή είμαι και άκαιπη και
εοιζήμια. Τξ αοξσέλεςμά σηρ θα είμαι μα δημιξτπγήςξτμε
μέξτρ εφθπξύρ, ξι ξοξίξι μεσά θα έπθξτμ εδώ και θα
οπξςσεθξύμ ςσξτρ οαλιξύρ σξτ ελλαδικξύ φώπξτ. Και
οιςσεύει καμείρ άπαγε όσι ξι ςτμθήκερ ειπήμηρ οξτ
έφξτμε κάμει θα έφξτμ σόσε καμιά ανία;
Και είμαι βέβαιξ όσι αμ η οόλη μαρ αοξδτμαμψθεί αοό
σα ολξία και σξ ςσπασό οξτ θα ςσείλξτμε ςσημ Σικελία,
θα είμαι ετάλψση ςσξτρ εφθπξύρ μαρ, γιασί θα γμψπίζξτμ
όσι ξι δτμάμειρ είμαι διαςκξποιςμέμερ. Ππέοει λξιοόμ μα
ςκευθξύμε καλά σί θα αοξυαςίςξτμε και μα μημ
εκθέςξτμε σημ οασπίδα μαρ ςε κίμδτμξ…
Έφξτμε ήδη αμξιφσά μέσψοα με σιρ εοαμαςσασημέμερ
οόλειρ σηρ Χαλκιδικήρ και σηρ Θπάκηρ και γμψπίζξτμε
ακόμα όσι η μξμιμξυπξςύμη απκεσώμ ακόμα ςτμμάφψμ
μαρ δεμ είμαι βέβαιη. Αμ οάμε μα βξηθήςξτμε σξτρ

[240]
Εγεςσαίξτρ και τοξσάνξτμε σξτρ αμσιοάλξτρ σξτρ, δεμ θα
έφξτμε σιρ δτμάμειρ μα σξτρ κπασήςξτμε τοό σημ ενξτςία
μαρ, γιασί η αοόςσαςη οξτ μαρ φψπίζει είμαι μεγάλη.
Αμ θέλξτμε μα εμομεύςξτμε υόβξ ςσξτρ Έλλημερ σηρ
Σικελίαρ, ξ καλύσεπξρ σπόοξρ είμαι μα κάμξτμε μια
ςύμσξμη εοίδεινη δύμαμηρ και μα γτπίςξτμε οίςψ. Ξέπεσε
καλά όσι εκείμξ οξτ εμστοψςιάζει οεπιςςόσεπξ είμαι ατσό
οξτ βπίςκεσαι μακπιά και σξτ ξοξίξτ η υήμη δεμ έφει
τοξβληθεί ςε δξκιμαςία. Δεμ είμαι οξλύρ ξ καιπόρ οξτ
οεπάςαμε μεγάλη δξκιμαςία με σημ εοιδημία και σώπα
μόλιρ απφίςαμε μα ςτμεπφόμαςσε αοό σιρ αοώλειερ ςε
αμθπώοξτρ και φπήμασα λόγψ σξτ οξλέμξτ.
Μημ οαπαςύπεςσε αοό χεύσικερ τοξςφέςειρ και λόγια
φψπίρ αμσίκπιςμα. Αμ κάοξιξρ καμαπώμει οξτ σξμ
εκλένασε απφηγό - αμ και είμαι οξλύ μέξρ και σξ μόμξ οξτ
εοιδιώκει είμαι μα σξμ θατμάζξτμ για σα άλξγά σξτ και
σιρ δαοάμερ σηρ οξλτσελξύρ ζψήρ σξτ - εςείρ δεμ οπέοει
μα σξτ δώςεσε ετκαιπία μα δξναςσεί και μα διακιμδτμεύςει
σημ σύφη σηρ οξλισείαρ.
Δεμ οπέοει λξιοόμ μα θεψπήςεσε όσι θα υαμείσε δειλξί
χηυίζξμσαρ κασά σξτ οξλέμξτ ατσξύ. Αμ η Έγεςσα άπφιςε
οόλεμξ με ση Σελιμξύμσα φψπίρ μα μαρ ςτμβξτλετσεί, αρ
βπει σπόοξ μα σξμ σελειώςει μόμη σηρ.
Καλόρ οξλίσηρ είμαι εκείμξρ οξτ εντοηπεσεί όςξ μοξπεί
σημ οξλισεία σξτ ή σξτλάφιςσξμ εκείμξρ οξτ δεμ σημ
βλάοσει εκξύςια.
Απηά είπε ν Νηθίαο. Σνλ αθνινχζεζαλ ζην βήκα αξθεηνί, νη
πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο νπνίνπο ζπκβνχιεςαλ λα κελ αθπξσζνχλ
φζα είραλ απνθαζηζηεί γηα ηελ εθζηξαηεία. Ήξζε ηψξα ε ζεηξά
ηνπ Αιθηβηάδε λα κηιήζεη. Ο θηιφδνμνο Αιθηβηάδεο, γηα ηνλ
νπνίνλ αλαθέξζεθε πξνζβιεηηθά ν Νηθίαο ζηελ νκηιία ηνπ, είρε

[241]
μεθάζαξα ηαρζεί ππέξ ηεο εθζηξαηείαο ζηε ΢ηθειία. Δίρε ήδε
ρξηζηεί ζηξαηεγφο θαη ήιπηδε φηη ζα θαηάθεξλε λα θαηαθηήζεη ηε
΢ηθειία θαη ίζσο αθφκα θαη ηελ Καξρεδφλα.
Σέηνηεο λίθεο ζα ηνπ απνθφκηδαλ ηηκέο, δφμα θαη ρξήκαηα, γηαηί
αλ θαη ήηαλ εχπνξνο απφ ηνλ παηέξα ηνπ, δνχζε πνιπηειή δσή
θαη μφδεπε πνιχ πεξηζζφηεξα απφ ηα έζνδά ηνπ γηα άινγα θαη
δηαζθεδάζεηο. ΢ην βήκα ινηπφλ ηεο Δθθιεζίαο ηνπ δήκνπ, ν
Αιθηβηάδεο είπε πεξίπνπ απηά:
Αθημαίξι, εοειδή ξ Νικίαρ με οπόςβαλε, αμαγκάζξμαι μα
ςαρ οψ όσι δικαιξύμαι οεπιςςόσεπξ αοό κάθε άλλξμ μα
αςκήςψ ςσπασηγία. Πιςσεύψ όσι
δόναςα σημ οόλη μαρ όσαμ ςσξτρ
Ολτμοιακξύρ αγώμερ οαπξτςίαςα
εοσά άπμασα και κέπδιςα οπώση
δεύσεπη και σέσαπση μίκη.

Ο Αιθηβηάδεο

Η υήμη οξτ αοέκσηςα

νξδεύξμσαρ φπήμασα για φξπηγίερ
είμαι υτςικό μα έφει οπξκαλέςει
υθόμξ. Δεμ θεψπώ κακό, όσαμ
κάοξιξρ έφξμσαρ ςτμείδηςη σηρ
τοεπξφήρ σξτ μα απμείσαι μα θεψπεί σξμ εατσό σξτ ίςξ με
σξτρ άλλξτρ, όοψρ κάοξιξρ οξτ αοξστγφάμει δεμ
μξιπάζεσαι με καμέμα ση δτςστφία σξτ.
Μημ νεφμάσε όσι φψπίρ μα κιμδτμεύςει ξύσε μα νξδέχει
σίοξσα η οόλη, εγώ ξπγάμψςα ςτμμαφία με σιρ
ιςφτπόσεπερ οόλειρ σηρ Πελξοξμμήςξτ και αμάγκαςα σξτρ
Σοαπσιάσερ μα σα οαίνξτμ όλα για όλα ςσημ Μαμσιμεία.
Σαρ καλώ λξιοόμ μα μημ μασαιώςεσε σημ εκςσπασεία
ςση Σικελία, εοειδή είμαι δήθεμ μεγάλη δύμαμη. ΋μσψρ ξι

[242]
οξλισείερ σηρ είμαι οξλτάμθπψοερ, αλλά ξι οληθτςμξί σηρ
είμαι αμάμεικσξι και καμείρ δεμ αιςθάμεσαι όσι έφει δική
σξτ οασπίδα. Δεμ μοξπεί λξιοόμ έμαρ σέσξιξρ ςτπυεσόρ μα
ακξλξτθήςει κξιμή οξλισική και μα αμαλάβει κξιμή δπάςη.
Τί εοιφείπημα λξιοόμ μοξπξύμε μα εοικαλεςσξύμε για
μα μασαιώςξτμε σημ εκςσπασεία και μα απμηθξύμε μα
βξηθήςξτμε σξτρ ςτμμάφξτρ μαρ ςση Σικελία; Έφξτμε
δεςμετθεί με όπκξτρ και έφξτμε φπέξρ μα σξτρ σηπήςξτμε.
Αοξκσήςαμε σημ ηγεμξμία μαρ ςοεύδξμσαρ μα βξηθήςξτμε
όοξιξμ μαρ ζησξύςε σημ ςτμοαπάςσαςή μαρ.
Να είςσε βέβαιξι όσι αμ νεκιμήςξτμε για ση Σικελία θα
εμιςφύςξτμε και σημ εδώ θέςη μαρ και θα σαοειμώςξτμε
σξτρ Πελξοξμμήςιξτρ. Και αμ κασακσήςξτμε ατσά σα
μακπιμά μέπη, είμαι οξλύ οιθαμό μα γίμξτμε κύπιξι όληρ
σηρ Ελλάδαρ. Ακόμα σημ αςυάλεια σηρ εκςσπασείαρ
εγγτάσαι η αοόλτση τοεπξολία μαρ ςση θάλαςςα.
Μεηά ηνλ Αιθηβηάδε αλέβεθαλ ζην βήκα νη Δγεζηαίνη θαη
θάπνηνη θπγάδεο απφ ηνπο Λενληίλνπο θαη ηθέηεπζαλ ηνπο
Αζελαίνπο λα ηνπο βνεζήζνπλ ζπκίδνληαο ηνπο φξθνπο ηνπο. Ο
Νηθίαο θαηάιαβε φηη δελ κπνξνχζε πιένλ λα ρξεζηκνπνηήζεη ηα
ίδηα επηρεηξήκαηα, γηα λα κεηαπείζεη ηνπο Αζελαίνπο θαη
ζθέθηεθε φηη αλ δεηνχζε ππέξνγθεο δαπάλεο γηα ηελ εθζηξαηεία,
ίζσο ην μαλαζθέθηνληαλ. Σνπο είπε ινηπφλ:
Βλέοψ Αθημαίξι, όσι είςσε αοξυαςιςμέμξι μα χηυίςεσε
σημ εκςσπασεία και εύφξμαι σξ αοξσέλεςμά σηρ μα
δικαιώςει σιρ ελοίδερ ςαρ. Ακξύψ οψρ ξι οξλισείερ
εμαμσίξμ σψμ ξοξίψμ θα εκςσπασεύςξτμε είμαι ιςφτπέρ
και δεμ θα δεφθξύμ εύκξλα μα αμσαλλάνξτμ σημ ελετθεπία
σξτρ με ση δική μαρ ηγεμξμία. Ιδίψρ ξι Στπακξύςερ και η
Σελιμξύμσα, έφξτμ οξλλά ολξία και ολήθξρ ξολισώμ και
σξνξσώμ. Εοίςηρ έφξτμ φπήμασα, γιασί ειςοπάσσξτμ

[243]
υόπξτρ αοό άλλερ οξλισείερ και αοό σξτρ βαπβάπξτρ.
Ακόμα δτξ ολεξμεκσήμασα είμαι όσι έφξτμ οξλύ ιοοικό
και άυθξμξ ςισάπι οξτ σξ οαπάγξτμ ξι ίδιξι…
Εοίςηρ, ατσή η εκςσπασεία δεμ έφει σίοξσα σξ κξιμό με
ατσέρ οξτ εοιφειπήςαμε ψρ σώπα ςσημ Ελλάδα. Θα
βπεθξύμε αοξμξμψμέμξι ςε νέμη γη, όοξτ για μα οάει και
έλθει αγγελιξυόπξρ αοαισξύμσαι μήμερ. Άπα θα οπέοει μα
έφξτμε αοόλτση τοεπξολία ςση θάλαςςα και μα
μεσαυέπξτμε οξλλξύρ ξολίσερ, σξνόσερ και ςυεμδξμιςσέρ.
Ακόμα οπέοει μα μεσαυέπξτμε άυθξμξ ςισάπι και άλλα
ευόδια. Για όλα ατσά
φπειάζξμσαι οάπα οξλλά
φπήμασα για μα
σπξυξδξσξύμε σξτρ
ςσπασιώσερ και σα ζώα μαρ.

΢θελδνληζηήο

Σα ιφγηα απηά ηνπ Νηθία

έθεξαλ ηα αληίζεηα
απνηειέζκαηα απφ απηά πνπ
επηδίσθε θαη δελ απνζάξξπλαλ ηνπο Αζελαίνπο, πνπ έδεημαλ
κεγάιν ελζνπζηαζκφ γηα ηηο πξννπηηθέο ηεο λίθεο θαη ηεο
κειινληηθήο εγεκνλίαο επί ηφζσλ θαη ηφζσλ καθξηλψλ πνιηηεηψλ.
Καλείο δελ ήζειε θαλ λα ζθεθζεί φηη ε εθζηξαηεία απηή ζα
κπνξνχζε λα θέξεη θαη απνηειέζκαηα αληίζεηα απφ απηά πνπ
πεξίκελαλ, θαλείο δελ ζθεθηφηαλ ηελ πηζαλφηεηα κηαο ήηηαο.
Έλαο αθφκα νκηιεηήο θάιεζε ηνλ Νηθία λα ππνινγίζεη ην
κέγεζνο ηεο ζηξαηησηηθήο δχλακεο πνπ ήηαλ απαξαίηεηε γηα ηελ
εθζηξαηεία. Απηφο απάληεζε φηη εθηηκά φηη απαηηνχληαλ
ηνπιάρηζηνλ εθαηφ πινία θαη φρη ιηγφηεξνη απφ πέληε ρηιηάδεο

[244]
άλδξεο, αιιά επηθπιάρζεθε λα ην ζπδεηήζεη κε ηνπο άιινπο δπν
ζηξαηεγνχο.
Μεηά απφ απηφ, νη Αζελαίνη ςήθηζαλ νκφθσλα ππέξ ηεο
εθζηξαηείαο θαη εμνπζηνδφηεζαλ ηνπο ηξεηο ζηξαηεγνχο λα
απνθαζίζνπλ φια ηα ζρεηηθά κε ηνλ αξηζκφ ησλ ζηξαηησηψλ θαη
ησλ πινίσλ πνπ ήηαλ απαξαίηεηα. Άξρηζαλ νη πξνεηνηκαζίεο θαη
ακέζσο θιήζεθαλ λέεο ζηξαηησηηθέο θιάζεηο.
Καη ελψ νη Αζελαίνη πξνεηνηκάδνληαλ ππξεησδψο γηα ηε
ζηθειηθή εθζηξαηεία, έλα πξσί δηαπίζησζαλ φηη νη πεξηζζφηεξεο
Δξκέο27 ηεο πφιεο βξέζεθαλ κε ζπαζκέλα ηα πξφζσπά ηνπο.
Ήηαλ κηα ηεξνζπιία αζπγρψξεηε θαη
θαθφ ζεκάδη γηα ηελ επηθείκελε
εθζηξαηεία.

Μηα από ηηο Δξκέο

Ακέζσο νη αξρέο πξνθήξπμαλ

κεγάιεο ακνηβέο γηα λα
απνθαιπθζνχλ νη δξάζηεο.
Δκθαλίζηεθαλ κεξηθνί πνπ
θαηήγγεηιαλ φηη θαη άιια αγάικαηα
είραλ αθξσηεξηαζηεί απφ
κεζπζκέλνπο λεαξνχο θαη κάιηζηα
θάπνηνη θαηνλφκαζαλ κεηαμχ ησλ δξαζηψλ θαη ηνλ Αιθηβηάδε.
Ο Αιθηβηάδεο θαηεγνξήζεθε γηα αληηδεκνθξαηηθή δηαγσγή θαη
ζπζηεκαηηθή πεξηθξφλεζε ησλ λφκσλ. Απηφο φκσο δήισζε φηη
ήηαλ έηνηκνο λα δηθαζηεί, πξηλ αθφκα μεθηλήζεη ε εθζηξαηεία
(ήηαλ φια έηνηκα) θαη αλ ε θαηεγνξία απηή απνδεηθλπφηαλ ζα
δερφηαλ ηελ νπνηαδήπνηε θαηαδίθε, αλ φκσο ήηαλ αζψνο έπξεπε
λα παξακείλεη ζηξαηεγφο. Οη ερζξνί ηνπ φκσο έβιεπαλ φηη ν
27
Οη Δξκέο (Δξκαί) ήηαλ πέηξηλεο ηεηξάπιεπξεο νξζνγώληεο ζηήιεο πνπ απνηεινύζαλ ηνλ
θνξκό θαη ζηελ θνξπθή έθεξαλ πξνηνκή ηνπ ζενύ Δξκή ή άιινπ άλδξα. Οη Δξκέο
ηνπνζεηνύληαλ κπξνζηά ζε ζπίηηα θαη ρξεζίκεπαλ σο νδνδείθηεο ή γηα ηνλ ρσξηζκό
ηδηνθηεζηώλ ή γηα ζξεζθεπηηθνύο ζθνπνύο .

[245]
Αιθηβηάδεο είρε ηελ ππνζηήξημε ηνπ ζηξαηνχ θαη ήηαλ επίζεο
αγαπεηφο ζην ιαφ. Γη’ απηφ ππνζηήξημαλ φηη έπξεπε λα θχγεη κε
ην ζηφιν θαη λα δηθαζηεί φηαλ ζα γχξηδε. ΢θέθηεθαλ φηη θαηά ηελ
απνπζία ηνπ ζα ήηαλ πην εχθνιν λα αλαθιεζεί απφ ηε ΢ηθειία
θαη λα πεξάζεη απφ δίθε. Έηζη ν Αιθηβηάδεο έθπγε κε ην ζηφιν.
΋ηαλ αλαρσξνχζε ν ζηφινο, φινη ζρεδφλ νη πνιίηεο ηεο Αζήλαο
θαζψο θαη νη κέηνηθνη, θαηέβεθαλ ζην ιηκάλη, λα απνραηξεηήζνπλ
ηνπο γηνπο, ηνπο θίινπο θαη ηνπο ζπγγελείο ηνπο πνπ έθεπγαλ γηα
ηε καθξηλή ΢ηθειία. Απηή ε εθζηξαηεία ήηαλ ε κεγαιχηεξε θαη
δαπαλεξφηεξε απφ φζεο είραλ πξαγκαηνπνηεζεί σο ηψξα θαη ε
κφλε κε ακηγψο ειιεληθέο δπλάκεηο. Σέζζεξηο ρηιηάδεο νπιίηεο
θαη ηξηαθφζηνη ηππείο Αζελαίνη, εθαηφ πινία ηεο Αζήλαο θαη
πελήληα απφ ηε Υίν θαη ηε Λέζβν. Σν κέγεζνο ηνπ ζηξαηνχ θαη
ηνπ ζηφινπ ήηαλ δπζαλάινγα κεγάιν πξνο ηνλ ερζξφ, ελαληίνλ
ηνπ νπνίνπ μεθηλνχζαλ. Καη φινη νη ζηξαηηψηεο θαη λαχηεο,
θαζψο θαη ηα πινία, είραλ ηξφθηκα θαη εθφδηα αλάινγα κε ην
κεγάιν απηφ ηαμίδη. Ο ζηφινο θαηεπζχλζεθε πξνο ηελ Κέξθπξα,
φπνπ ζα ζπγθεληξψλνληαλ θαη άιιεο ζπκκαρηθέο δπλάκεηο θαη
φινη καδί ζα δηέζρηδαλ ην Ηφλην.

Παράγραφοι ΢Σ’33-45: ΢υνζλευςθ των ΢υρακοφςιων και λόγοι

Ερμοκράτθ & Ακθναγόρα – Ο ακθναϊκόσ ςτόλοσ ςτθν Κζρκυρα
και ςτο Ριγιο – Οι ΢υρακοφςιοι ετοιμάηονται να αμυνκοφν
΢ην δηάζηεκα απηφ έθηαλαλ ζηηο ΢πξαθνχζεο πιεξνθνξίεο γηα
ηελ αζελατθή εθζηξαηεία ελαληίνλ ηνπο. Αιιά, ζε πνιινχο απηέο
θαίλνληαλ ππεξβνιηθέο θαη δελ ηηο πίζηεπαλ. Κιήζεθαλ νη
πνιίηεο ζε ζπλέιεπζε γηα λα ζπδεηεζεί απηφ ην ζνβαξφ ζέκα θαη
πξψηνο αλέβεθε ζην βήκα ν ζηξαηεγφο Δξκνθξάηεο πνπ
ηζρπξίζηεθε φηη είρε ζνβαξέο πιεξνθνξίεο θαη είπε:
Στπακξύςιξι, ση ςσιγμή ατσή οξτ κιμδτμεύει η οόλη
μαρ, έφψ τοξφπέψςη μα ςαρ εμημεπώςψ για όλα όςα έφψ
μάθει. Οι Αθημαίξι, με οπόυαςη όσι θέλξτμ μα βξηθήςξτμ

[246]
σξτρ ςτμμάφξτρ σξτρ Εγεςσαίξτρ, έφξτμ εκςσπασεύςει
εμαμσίξμ μαρ με μεγάλξ ςσόλξ και ολήθξρ οεζώμ και
ιοοέψμ ςσπασιψσώμ σξτρ. Σσημ οπαγμασικόσησα, εκείμξ
οξτ θέλξτμ είμαι μα κασακσήςξτμ σημ οξλισεία μαρ και
κασόοιμ όλη ση Σικελία. ΋μψρ η ψρ σώπα η ιςσξπία
αοξδεικμύει όσι όςξι (Έλλημερ ή βάπβαπξι) εοιφείπηςαμ
τοεποόμσιερ εκςσπασείερ, ησσήθηκαμ γιασί
αμσιμεσώοιςαμ ιςφτπόσεπερ και οιξ αοξυαςιςμέμερ
δτμάμειρ σψμ λαώμ οξτ δέφξμσαμ σημ εοίθεςη και
αμαγκάςσηκαμ μα τοεπαςοιςσξύμ ση οασπώα γη. Τξ ίδιξ
ςτμέβη και όσαμ ξι Μήδξι εκςσπάσετςαμ κασά σηρ
Ελλάδαρ…
Ππξσείμψ λξιοόμ, ψρ οπώσξ βήμα μα ςσείλξτμε
οπέςβειρ ςε όλερ σιρ οόλειρ σηρ Σικελίαρ και σηρ Ισαλίαρ
και μα ζησήςξτμε αοό σημ κάθε μια μα ςτμμαφήςει μαζί
μαρ ή σξτλάφιςσξ μα μη δεφθεί σξτρ Αθημαίξτρ.
Εοίςηρ οπέοει μα οάμε και ςσημ Καπφηδόμα γιασί μεσά
αοό μαρ θα έφει ςειπά ατσή. Ακόμα μα ζησήςξτμε αοό
σξτρ Λακεδαιμόμιξτρ και σξτρ Κξπίμθιξτρ μα μαρ ςσείλξτμ
βξήθεια μιαρ και ξ οόλεμξρ μεσαυέπεσαι ολέξμ εδώ.
Τέλξρ, οπξσείμψ μα εσξιμαςσξύμε για οόλεμξ με όλα σα
μέςα και οπέοει μα απφίςξτμ αμέςψρ ξι οπξεσξιμαςίερ γι’
ατσόμ. Δεμ έφξτμε οξλύ φπόμξ, ξ εφθπόρ έφει ήδη
νεκιμήςει και ςε λίγξ θα είμαι εδώ.
Ο ιφγνο ηνπ Δξκνθξάηε δίραζε ηνπο ΢πξαθνχζηνπο. Άιινη δελ
έδεηρλαλ λα πηζηεχνπλ φηη νη Αζελαίνη ζα έθηαλαλ σο εδψ θαη
άιινη ζεσξνχζαλ φηη κπνξνχζαλ εχθνια λα ηνπο ληθήζνπλ αθφκα
θη αλ έθηαλαλ. Σφηε ήξζε ε ζεηξά ηνπ εγέηε ησλ δεκνθξαηηθψλ
θαη αγαπεηνχ ζην ιαφ Αζελαγόξα, ν νπνίνο είπε πεξίπνπ:
΋λα ατσά οξτ ακξύγξμσαι για σημ έλετςη σψμ
Αθημαίψμ ςσημ Σικελία είμαι διαδόςειρ αμθπώοψμ οξτ

[247]
υξβξύμσαι ή θέλξτμ μα κπύχξτμ άλλξτρ ςκξοξύρ. Θεψπώ
όσι είμαι αοίθαμξ ξι Αθημαίξι μα νεκιμήςξτμ έμα μέξ
οόλεμξ, φψπίρ μα έφξτμ σελειώςει ατσόμ με σξτρ
Πελξοξμμήςιξτρ.
Αλλά ακόμα κι αμ οπάγμασι έπθξτμ εδώ, οιςσεύψ όσι η
Σικελία είμαι οξλύ καλύσεπα οπξεσξιμαςμέμη αοό σξτρ
Πελξοξμμήςιξτρ και θα μικήςει. Είμαςσε ιςφτπόσεπξι αοό
σημ δύμαμη οξτ λέγεσαι όσι έπφεσαι εδώ. Τξτρ είμαι οξλύ
δύςκξλξ μα υέπξτμ μαζί σξτρ άλξγα, ξύσε οεπιςςόσεπξτρ
ξολίσερ αοό όςξτρ έφξτμε εμείρ. Αμ σελικά έπθξτμ θα
τοξςσξύμ μεγάλη κασαςσπξυή γιασί θα έφξτμ αοέμαμσί
σξτρ μια
ςτμαςοιςμέμη και
εφθπική Σικελία.

Οη ΢πξαθνύζεο

Οι δτμάμειρ μαρ
είμαι σόςξ ιςφτπέρ,
οξτ δεμ θα
μοξπέςξτμ ξύσε σξ
οόδι σξτρ μα οασήςξτμ ςσημ ςσεπιά.
Ατσξί λξιοόμ οξτ τοξςσηπίζξτμ σα αμσίθεσα και
εμςοείπξτμ σξ υόβξ είμαι εκείμξι οξτ εφθπεύξμσαι σξ
δημξκπασικό μαρ οξλίσετμα. Είμαι γμψςσό, όσι ξ όπξρ
δημξκπασία οεπιλαμβάμει όλξ σξμ λαό, εμώ ξ όπξρ
ξλιγαπφία οεπιλαμβάμει μικπό μόμξ μέπξρ σξτ.
Οι ςκξοξί σψμ ξλιγαπφικώμ είμαι κακόβξτλξι και
ξλέθπιξι, αλλά εγώ σξτρ καλώ αοό εδώ μα επγαςσξύμε
όλξι μαζί για σξ κξιμό ςτμυέπξμ. Αρ αυήςξτμ λξιοόμ σιρ
διαδόςειρ γιασί ακόμα κι αμ έπθξτμ ξι Αθημαίξι εδώ, η
οξλισεία μαρ θα σξτρ αοξκπξύςει. Η οόλη μαρ δεμ θα

[248]
δεφθεί μα σηρ αυαιπεθεί η ελετθεπία με σιρ εοικίμδτμερ
υήμερ οξτ διαδίδξτμ ξι ξλιγαπφικξί.
Σειεπηαίνο αλέβεθε ζην βήκα ν εθπξφζσπνο ηνπ ζηξαηνχ, ν
νπνίνο δηαβεβαίσζε ηνλ ιαφ ησλ ΢πξαθνπζψλ φηη αθφκα θη αλ
έξζνπλ εδψ νη Αζελαίνη, ζα απνθξνπζζνχλ, εθ’ φζνλ ε πνιηηεία
έρεη κεξηκλήζεη λα ππάξρεη ν απαξαίηεηνο αξηζκφο νπιηηψλ,
ηππέσλ θαη ηα αλάινγα εθφδηα. Ο ζηξαηφο έρεη ήδε ζηείιεη
αλζξψπνπο ζε πνιιέο πφιεηο, γηα λα ζπγθεληξσζνχλ νη
πιεξνθνξίεο, πνπ ζα βνεζήζνπλ ηελ πφιε ζηελ άκπλά ηεο.
Καη έηζη πήξε ηέινο ε ζπλέιεπζε ησλ ΢πξαθνχζησλ.
Οη ζηφινη ησλ Αζελαίσλ θαη ησλ ζπκκάρσλ ζπγθεληξψζεθαλ
ζηελ Κέξθπξα. Ζ ζπλνιηθή δχλακε ήηαλ ηεξάζηηα: Δθαηνληάδεο
πινία απφ ηελ
Αζήλα, ηε Ρφδν, ηε
Υίν θαη ηε Λέζβν.

Κξήηεο ηνμόηεο

Πάλσ απφ πέληε

ρηιηάδεο εθαηφλ
νπιίηεο θαη
επηαθφζηνη
πεδνλαχηεο απφ ηελ Αζήλα, ηε Μαληηλεία θαη ην Άξγνο θαη άιιεο
ζπκκαρηθέο πφιεηο. Σεηξαθφζηνη Αζελαίνη ηνμφηεο θαη νγδφληα
απφ ηελ Κξήηε. Δπηαθφζηνη ζθελδνληζηέο απφ ηε Ρφδν θαη
εθαηφλ είθνζη ςηινί απφ ηα Μέγαξα. ΢ηα πινία είραλ επηβηβαζηεί
ηξφθηκα, πνιεκνθφδηα, θαζψο θαη αξηνπνηνί, κάγεηξνη,
μπινπξγνί, κεηαιινπξγνί, ιηζνμφνη, θαηαζθεπαζηέο φπισλ,
κεραληθνί θαη πνιινί άιινη ηερλίηεο.
Οη ηξεηο ζηξαηεγνί κνίξαζαλ ηηο δπλάκεηο ηνπο ζε ηξία ηκήκαηα
θαη ν θαζέλαο πήξε απφ έλα. Έζηεηιαλ ζηελ Ηηαιία θαη ΢ηθειία
ηξία πινία σο πξνπνκπνχο γηα λα δηεξεπλήζνπλ πνηεο απφ ηηο
πφιεηο ζα δέρνληαλ λα ζπλεξγαζζνχλ κε ηνπο Αζελαίνπο.

[249]
 Καηφπηλ φινο απηφο ν ζηφινο, απέπιεπζε απφ ηελ Κέξθπξα γηα
λα δηαζρίζεη ην Ηφλην. Σνλ αθνινπζνχζαλ δεθάδεο άιια πινία κε
εκπφξνπο, πνπ έιπηδαλ λα πνπιήζνπλ ζηνλ ηεξάζηην απηφ ζηξαηφ
ηξφθηκα θαη άιια αγαζά. Κάπνηε ν ζηφινο έθηαζε ζηηο ηηαιηθέο
αθηέο, αιιά θακηά πφιε δελ ηνπο δέρζεθε, εθηφο απφ ηνλ
Σάξαληα, πνπ ηνπο επέηξεςε ηελ χδξεπζε θαη ηελ ζηάζκεπζε ησλ
πινίσλ γηα λα μεθνπξαζηνχλ νη λαχηεο. Αθφκα θαη νη πνιίηεο ηνπ
Ρεγίνπ είπαλ, φηη ζα κείλνπλ νπδέηεξνη θαη ζα πξάμνπλ φ,ηη
απνθαζίζνπλ φινη νη Έιιελεο ηεο Ηηαιίαο.
Οη ΢πξαθνχζηνη έκαζαλ απφ ηνπο θαηαζθφπνπο ηνπο, φηη ν
αζελατθφο ζηφινο είρε θηάζεη ζην Ρήγην θαη ακέζσο άξρηζαλ λα
εηνηκάδνληαη γηα ηνλ πφιεκν πνπ εξρφηαλ.

Παράγραφοι ΢Σ’46-61: Θ Ζγεςτα δεν ζχει τα χριματα –

΢υμβοφλιο Ακθναίων ςτρατθγϊν – Ανάκλθςθ του Αλκιβιάδθ
για τθν υπόκεςθ των Ερμϊν – Οι Πειςιςτρατίδεσ – Ο
Αλκιβιάδθσ ςτθν Πελοπόννθςο.
΢ην κεηαμχ ηα ηξία πινία ηεο Αζήλαο πνπ είραλ πξνεγεζεί ηνπ
ζηφινπ γχξηζαλ θαη πιεξνθφξεζαλ ηνπο ζηξαηεγνχο, φηη ηα
κεγάια πνζά πνπ είρε ππνζρεζεί ε Έγεζηα ήηαλ όια θη όια
ηξηάληα ηάιαληα. Οη ζηξαηεγνί ζχκσζαλ θαη δελ κπνξνχζαλ λα
δψζνπλ εμήγεζε. Σψξα ήηαλ θαλεξφ φηη νη Δγεζηαίνη είραλ
μεγειάζεη ηνπο Αζελαίνπο θαη ηνπο παξέζπξαλ ζε απηήλ ηελ
πνιπδάπαλε θαη επηθίλδπλε εθζηξαηεία. Γηθαηψζεθε έηζη ν
Νηθίαο, πνπ είρε πξνβιέςεη θάηη ηέηνην. Ο ίδηνο πξφηεηλε λα πάλε
ζηελ ΢ηθειία θαη λα απαηηήζνπλ απφ ηελ Έγεζηα, λα θαιχςεη ηελ
ηξνθνδνζία ησλ εμήληα πινίσλ πνπ είρε δεηήζεη. Μεηά λα
πεξηπιεχζνπλ ηηο αθηέο ηεο ΢ηθειίαο, γηα λα θάλνπλ επίδεημε
δχλακεο θαη ηέινο λα γπξίδνπλ πίζσ ζηνλ Πεηξαηά.
Ο Αιθηβηάδεο φκσο είρε ηελ άπνςε, φηη δελ έπξεπε ν ζηφινο λα
γπξίζεη πίζσ άπξαθηνο θαη ληξνπηαζκέλνο. Πξφηεηλε λα ζηαινχλ
θήξπθεο ζηηο ζηθειηθέο πφιεηο θαη λα δεηήζνπλ λα ζπκκαρήζνπλ
καδί ηνπο θαηά ηεο ΢ειηλνχληαο θαη ησλ ΢πξαθνπζψλ. Αλ ε

[250]
Μεζζήλε, πνπ βξηζθφηαλ ζε ζηξαηεγηθφ ζεκείν, δερφηαλ λα
ζπλεξγαζηεί κε ηνπο Αζελαίνπο, ηφηε λα επηρεηξήζνπλ πφιεκν
θαηά ησλ ΢πξαθνπζψλ. Ο ηξίηνο Αζελαίνο ζηξαηεγφο, ν
Λάκαρνο, είπε φηη δελ πξέπεη λα ραζεί ρξφλνο κε
δηαπξαγκαηεχζεηο θαη πξφηεηλε λα επηηεζνχλ ακέζσο ζηηο
΢πξαθνχζεο, φζν ε πφιε είλαη αθφκα ζην ζηάδην ηεο
πξνεηνηκαζίαο. Σειηθά επηθξάηεζε ε άπνςε ηνπ Αιθηβηάδε, ν
νπνίνο αλέιαβε λα πείζεη ηε Μεζζήλε λα ζπκκαρήζεη καδί ηνπο.
΋κσο νχηε ε Μεζζήλε, νχηε ε Νάμνο, νχηε ε Καηάλε δέρζεθαλ
λα βνεζήζνπλ ηνπο Αζελαίνπο. Έηζη νη ζηξαηεγνί απνθάζηζαλ
λα επηηεζνχλ ζηηο ΢πξαθνχζεο κφλνη ηνπο.
Ξαθληθά φκσο, ήξζε απφ ηελ Αζήλα ην ηεξφ πινίν ΢αιακηλία
κε δηαηαγή πξνο ηνλ Αιθηβηάδε λα γπξίζεη πίζσ θαη λα
απνινγεζεί σο θαηεγνξνχκελνο γηα αζέβεηα γηα ηελ ζξαχζε ησλ
θεθαιψλ ησλ Δξκψλ.
Μεηά ηελ αλαρψξεζε ηνπ ζηφινπ, νη Αζελαίνη έθαλαλ ζνβαξέο
πξνζπάζεηεο λα αλαθαιχςνπλ ηνπο δξάζηεο απηήο ηεο ηεξνζπιίαο
θαη πνιιέο θνξέο δέρνληαλ αβάζηκεο θαηεγνξίεο. Δίραλ γίλεη
θαρχπνπηνη απφ ηνλ θαηξφ ηεο ηπξαλλίδαο ηνπ Πεηζίζηξαηνπ θαη
ησλ γηψλ ηνπ. Λέγεηαη φηη ην θαζεζηψο απηφ είρε αλαηξαπεί απφ
ηνλ Αξκφδην θαη ηνλ Αξηζηνγείηνλα, αιιά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα
ην αλέηξεςαλ νη Λαθεδαηκφληνη.
Γηα ηελ ππόζεζε ησλ Πεηζηζηξαηηδώλ:
Θέισ (εγώ ν Θνπθπδίδεο) λα ηζηνξήζσ ηα αιεζηλά γεγνλόηα ηεο
αλαηξνπήο ηεο ηπξαλλίδαο, γηα ηελ νπνία νη Αζελαίνη δελ ιέλε ηελ
πξαγκαηηθόηεηα γηα ηνπο ιεγόκελνπο ηπξαλλνθηόλνπο.
΋ηαλ πέζαλε ν Πεηζίζηξαηνο (608-507), ηνλ δηαδέρζεθε ν
πξσηόηνθνο γηνο ηνπ Ηππίαο. Σελ επνρή εθείλε ν Αξκόδηνο ήηαλ
έλαο πνιύ όκνξθνο λένο θαη ν Αξηζηνγείησλ ηνλ εξσηεύηεθε. Ο
Αξκόδηνο αληαπνθξίζεθε ακέζσο θαη νη δπν εξσηεπκέλνη λένη
δνύζαλ πιένλ καδί. Έηπρε όκσο λα εξσηεπηεί ηνλ Αξκόδην θαη ν
Ίππαξρνο, γηνο ηνπ Πεηζίζηξαηνπ. Ο Αξκόδηνο θπζηθά ηνλ
απέθξνπζε θαη ελεκέξσζε ηνλ Αξηζηνγείηνλα, ν νπνίνο αγαλάθηεζε
[251]
θαη νξγίζηεθε. Φνβήζεθε πσο ν ηζρπξόο Ίππαξρνο ζα
ρξεζηκνπνηνύζε βία γηα λα ηνπ πάξεη ηνλ Αξκόδην θαη ζθέθζεθε
πσο ν κόλνο ηξόπνο λα απαιιαγεί από απηόλ, είλαη λα
ζπλσκνηήζεη γηα λα αλαηξαπεί ε ηπξαλλία ησλ Πεηζηζηξαηηδώλ.
Ζ αιήζεηα είλαη πσο ν Πεηζίζηξαηνο θαη νη δηάδνρνί ηνπ δελ
αζθνύζαλ ζθιεξά ηελ εμνπζία θαη πνιηηεύηεθαλ κε ζσθξνζύλε θαη
ζύλεζε. Δηζέπξαηηαλ σο θόξνπο κόιηο ην έλα εηθνζηό από ηα
εηζνδήκαηα ησλ Αζελαίσλ, αιιά κε απηά θόζκεζαλ ηελ πόιε κε
σξαία νηθνδνκήκαηα, λανύο θαη δεκόζηα έξγα. Αθόκα θαη ηνπο
ζεζκνύο ηεο πόιεο δελ άιιαμαλ. Φξόληηδαλ κόλν κεηαμύ ησλ
αξρόλησλ λα είλαη πάληνηε θαη έλαο από ηελ νηθνγέλεηα.
΋ηαλ ν Αξκόδηνο απέθξνπζε ηνλ έξσηα ηνπ Ίππαξρνπ, ν
ηειεπηαίνο ζέιεζε
λα ηνλ εμεπηειίζεη.

Ο Πεηζίζηξαηνο

Έηζη έβαιε θαη

θάιεζαλ ηελ
παξζέλα αδειθή
ηνπ Αξκόδηνπ λα
ζπκκεηάζρεη ζε
πνκπή θξαηώληαο έλα θάληζηξν. Ζ θνπέια ήξζε ραξνύκελε γηα ηελ
ηηκή πνπ ηεο έθαλαλ, αιιά αξγόηεξα ηελ έδησμαλ ιέγνληάο ηεο,
πσο δελ ηελ ζεσξνύζαλ άμηα γηα λα ζπκκεηάζρεη ζηε γηνξηή.
Φπζηθά ην έκαζε ν Αξκόδηνο, ν νπνίνο εμαγξηώζεθε θαη
ελεκέξσζε θαη ηνλ Αξηζηνγείηνλα πνπ θη απηόο αγαλάθηεζε πνιύ.
Έηζη νη δπν εξαζηέο θαη θίινη ζπλελλνήζεθαλ κε κεξηθνύο άιινπο
ζπλσκόηεο θαη πεξίκελαλ ηελ γηνξηή ησλ Μεγάισλ Παλαζελαίσλ,
ζηελ νπνία ε Αζελαίνη πνιίηεο είραλ ην δηθαίσκα λα πξνζέξρνληαη
έλνπινη. Σν ζρέδην ήηαλ λα ρηππήζνπλ πξώηα νη δπν ηνπο ηνλ
ηύξαλλν Ηππία θαη κεηά νη άιινη λα αλαιάβνπλ ηνπο
ζσκαηνθύιαθέο ηνπ.

[252]
 Ήξζε ε κέξα ηεο γηνξηήο θαη ν Αξκόδηνο κε ηνλ Αξηζηνγείηνλα
ήηαλ έηνηκνη λα ρηππήζνπλ ηνλ Ηππία κε ηα ζπαζηά ηνπο. ΋κσο
θνληά ζηνλ Κεξακεηθό είδαλ ηνλ ηύξαλλν λα κηιά κε έλα από ηνπο
ζπλσκόηεο. Οη δπν θίινη λόκηζαλ πσο ην ζρέδηό ηνπο είρε πξνδνζεί
θαη έθπγαλ γηα ηελ πόιε. ΢ην Λεσθόξεηνλ28 θνληά ζηελ Αγνξά
βξήθαλ ηνλ Ίππαξρν θαη ηπθισκέλνη από ην πάζνο θαη ρσξίο λα
δηζηάζνπλ όξκεζαλ πάλσ ηνπ θαη ηνλ ζθόησζαλ. Οη
ζσκαηνθύιαθεο ζθόησζαλ επηηόπνπ ηνλ Αξκόδην θαη θπλήγεζαλ
ηνλ Αξηζηνγείηνλα θαζώο έηξερε θαη ζαλάησζαλ θη απηόλ.
Απηή ινηπόλ είλαη ε πξαγκαηηθή ηζηνξία ηνπ Αξκόδηνπ θαη ηνπ
Αξηζηνγείηνλα, ηνπο νπνίνπο ην εξσηηθό πάζνο θαη όρη ε πίζηε ζηε
δεκνθξαηία, έζπξσμε ζηελ δνινθνλία.

Οη Σπξαλλνθηόλνη

Οη Αζελαίνη ηνπο
ηίκεζαλ, ηνπο απεθάιεζαλ
ηπξαλλνθηόλνπο θαη
αλήγεηξαλ ην άγαικά ηνπο
ζην ίδην ζεκείν πνπ είραλ
δνινθνλήζεη ηνλ Ίππαξρν.
Μεηά ηε δνινθνλία ηνπ αδειθνύ ηνπ, ν Ηππίαο θπβέξλεζε κε
ζθιεξόηεηα θαη εθηέιεζε πνιινύο Αζελαίνπο πνιίηεο. Σέζζεξα
ρξόληα αξγόηεξα ηνλ αλέηξεςαλ νη Λαθεδαηκόληνη θαη νη
Αιθκεσλίδεο. Ο Ηππίαο θαηέθπγε γηα πξνζηαζία ζηελ απιή ηνπ
βαζηιηά ηεο Πεξζίαο Γαξείνπ. Ήηαλ κεηαμύ ηεο αθνινπζίαο ηνπ
Μεγάινπ Βαζηιηά ζηελ εθζηξαηεία ηνπ θαηά ηεο Διιάδαο θαη έδεζε
ηελ λίθε ησλ Αζελαίσλ ζηνλ Μαξαζώλα.
Δίπα απηήλ ηελ ηζηνξία ησλ Πεηζηζηξαηηδψλ γηα λα δείμσ πσο
νη Αζελαίνη ήηαλ πνιχ επαίζζεηνη ζε ζέκαηα ζεβαζκνχ ησλ

28
Σν Λεσθόξεηνλ ήηαλ έλα κλεκείν πνπ ρηίζηεθε πξνο ηηκή ησλ ζπγαηέξσλ ηνπ κπζηθνύ
ήξσα ηεο Αζήλαο Λεώ. Απηέο ήηαλ ε Πξαμηζέα, ε Θεόπε θαη Δπβνύιε νη νπνίεο
ζπζηάζηεθαλ κε ηε ζέιεζή ηνπο γηα λα ζσζεί ε πόιε από επηδεκία ινηκνύ.

[253]
λφκσλ θαη ησλ ηεξψλ ηεο πφιεο. Πίζηεπαλ φηη ε βεβήισζε ησλ
Δξκψλ είρε γίλεη απφ νιηγαξρηθνχο, πνπ επηζπκνχζαλ ηελ
ηπξαλλία. Οη αξρέο ζπλέιαβαλ πνιινχο χπνπηνπο θαη ηνπο
θπιάθηζαλ. Σν γεγνλφο είλαη φηη δηάθνξεο ζπκπηψζεηο, φπσο ε
ζπγθέληξσζε κηθξήο δχλακεο Λαθεδαηκνλίσλ ζηνλ Ηζζκφ θαη
θάπνηεο θηλήζεηο νιηγαξρηθψλ ζην Άξγνο γηα ηελ αλαηξνπή ηεο
δεκνθξαηίαο, απνδφζεθαλ (απφ αληηπάινπο ηνπ) ζε ελέξγεηεο ηνπ
Αιθηβηάδε. Έηζη δφζεθε εληνιή λα απνπιεχζεη ακέζσο ε
΢αιακηλία θαη λα πάεη ζηε ΢ηθειία, αιιά λα κελ ζπιιάβνπλ ηνλ
Αιθηβηάδε (γηα λα απνθεπρζεί αλαηαξαρή ζην ζηξάηεπκα), αιιά
λα ηνλ θαιέζνπλ λα επηζηξέςεη ζηελ Αζήλα γηα λα απνινγεζεί.
Ο Αιθηβηάδεο θαη θάπνηνη άιινη ζπγθαηεγνξνχκελνί ηνπ
επηβηβάζηεθαλ ζην πινίν ηνπ, πνπ αθνινχζεζε ηε ΢αιακηλία γηα
λα πάλε ηάρα ζηνλ Πεηξαηά. ΋κσο αθνχ πέξαζαλ ηνπο Θνπξίνπο
απνκαθξχλζεθαλ, επηβηβάζηεθαλ ζε έλα εκπνξηθφ πινίν θαη
θαηεπζχλζεθαλ γηα ηελ Πεινπφλλεζν.
΋ηαλ ε ΢αιακηλία επέζηξεςε ρσξίο ηνπο θαηεγνξνχκελνπο,
νξίζηεθε ακέζσο δίθε θαη ν Αιθηβηάδεο θαη νη ζχληξνθνί
θαηαδηθάζηεθαλ – εξήκελ - ζε ζάλαην.

[254]
Παράγραφοι ΢Σ’62-93: Κινιςεισ του ακθναϊκοφ ςτόλου – Μάχθ
Ακθναίων και ΢υρακοφςιων – Οι ΢υρακοφςιοι ηθτοφν βοικεια
από Κόρινκο και ΢πάρτθ – Διαμάχθ για τον προςεταιριςμό τθσ
Καμάρινασ – Θ Κόρινκοσ κα βοθκιςει τισ ΢υρακοφςεσ – Ο
Αλκιβιάδθσ παροτρφνει τουσ Λακεδαιμόνιουσ να βοθκιςουν
τισ ΢υρακοφςεσ – Οι Λακεδαιμόνιοι ςτζλνουν ςτρατό ςτθ
΢ικελία – Οι Ακθναίοι ςτζλνουν χριματα και ιππικό
Μεηά ηελ αλαρψξεζε ηνπ Αιθηβηάδε νη δπν ζηξαηεγνί
ρψξηζαλ ην ζηξάηεπκα ζε δπν κέξε θαη πήξε ν θαζέλαο απφ έλα.
Καηφπηλ ν αζελατθφο ζηφινο έθαλε πεξηπνιίεο ζηα παξάιηα ηεο
΢ηθειίαο, θαηέιαβε νηθηζκνχο ησλ ΢ηθαλψλ θαη ησλ ΢ηθειψλ θαη
νη θάηνηθνί ηνπο πνπιήζεθαλ σο δνχινη. Οη Αζελαίνη εηζέπξαμαλ
απφ ηελ Έγεζηα ηα ηξηάληα ηάιαληα πνπ ηνπο είρε ππνζρεζεί θαη
απφ ηελ πψιεζε ησλ δνχισλ αθφκα εθαηφλ είθνζη.
Καζψο ηειείσλε ην θαινθαίξη ηνπ 414, νη Αζελαίνη άξρηζαλ λα
εηνηκάδνληαη γηα επίζεζε ζηηο ΢πξαθνχζεο. Οη ΢πξαθνχζηνη πνπ
έβιεπαλ λα πεξλά ν θαηξφο ρσξίο λα δέρνληαη επίζεζε, πήξαλ
ζάξξνο θαη έζηειλαλ κνλάδεο ηνπ ηππηθνχ ηνπο ζην αζελατθφ
ζηξαηφπεδν ζηελ Καηάλε θαη παξελνρινχζαλ ηνπο ζηξαηηψηεο.
΋ηαλ φκσο νη Αζελαίνη θαηάθεξαλ λα θαηαιάβνπλ κε
αηθληδηαζκφ έλα ζηξαηεγηθφ ζεκείν έμσ απφ ηηο ΢πξαθνχζεο,
εηνηκάζηεθαλ ακέζσο γηα λα δψζνπλ κάρε.
Οη Αζελαίνη παξαηάρζεθαλ ζην θέληξν, νη Μαληηλείο θαη νη
Αξγείνη δεμηά θαη νη ππφινηπνη ζχκκαρνη αξηζηεξά. Απφ ηελ άιιε
πιεπξά νη ΢πξαθνχζηνη, είραλ θάλεη γεληθή επηζηξάηεπζε θαη
καδί ηνπο είραλ ζπκκαρηθφ ζηξαηφ απφ ηε ΢ειηλνχληα, ηε Γέια
ηελ Κακάξηλα θαη άιιεο ζηθειηθέο πφιεηο.
Ο Νηθίαο εθθψλεζε ζην ζηξαηφ ελζαξξπληηθή νκηιία θαη
ακέζσο κεηά άξρηζε ε κάρε. Οη ΢πξαθνχζηνη πνιεκνχζαλ γηα ηελ
παηξίδα, ηε δσή, ην κέιινλ θαη ηελ ειεπζεξία ηνπο. Οη Αζελαίνη
γηα λα θαηαθηήζνπλ κηα ρψξα, πνπ ζα έβιαπηε ηελ πφιε ηνπο, αλ
έραλαλ ηνλ πφιεκν. Καη νη ζχκκαρνη γηα λα ζψζνπλ ηε δσή ηνπο,

[255]
πνπ ζα ηελ έραλαλ, αλ δελ ληθνχζαλ. Ζ κάρε έιεμε κε νξηαθή
λίθε ησλ Αζελαίσλ πνπ είραλ πελήληα λεθξνχο, ελψ νη λεθξνί
ησλ αληηπάισλ ηνπο, ήηαλ δηαθφζηνη ζαξάληα.
Άξρηδε ν ρεηκψλαο. Οη Αζελαίνη θαηέθπγαλ γηα λα
μερεηκσληάζνπλ ζηελ Καηάλε. Ήμεξαλ φκσο πσο δελ ζα
κπνξνχζαλ λα ζπλερίζνπλ ηηο επηρεηξήζεηο ρσξίο αξθεηφ ηππηθφ
θαη ρξήκαηα. Πεξηραξάθσζαλ ην ζηξαηφπεδν θαη πεξίκελαλ λα
έξζεη ε άλνημε θαη ε βνήζεηα ζε ηππηθφ θαη ρξήκα απφ ηελ Αζήλα.
Οη ΢πξαθνχζηνη ζπγθάιεζαλ ηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ. Σνπο
κίιεζε ν ζπλεηφο ζηξαηεγφο Δξκνθξάηεο θαη κε ιίγα ιφγηα είπε
φηη δελ πξέπεη κηα ήηηα λα επεξεάζεη ην θξφλεκά θαη ηελ
πεηζαξρία ηνπο. Έλαο ιφγνο πνπ δελ ήξζε ε λίθε, ήηαλ ε
πνιπαξρία, γηαηί νη
΢πξαθνχζηνη είραλ
δεθαπέληε ζηξαηεγνχο
θαη νη Αζελαίνη κφλν
δπν.

Πξνεηνηκαζία κάρεο

Οη ΢πξαθνχζηνη
δέρζεθαλ ηηο πξνηάζεηο ηνπ, εμέιεμαλ κφλν ηξεηο ζηξαηεγνχο (ν
έλαο ήηαλ ν Δξκνθξάηεο) θαη απνθάζηζαλ λα ζηείινπλ πξέζβεηο
ζηελ Κφξηλζν θαη ζηε ΢πάξηε θαη λα ηνπο δεηήζνπλ λα αξρίζνπλ
πφιεκν θαηά ηεο Αζήλαο, ψζηε λα ηελ ππνρξεψζνπλ λα
αλαθαιέζεη ην εθζηξαηεπηηθφ ζψκα ηεο ΢ηθειίαο ή ηνπιάρηζην λα
κελ έρεη αξθεηέο εθεδξείεο, γηα λα ζηείιεη εληζρχζεηο.
Δθείλν πνπ ήζειαλ νη ΢πξαθνχζηνη ήηαλ λα πξνζεηαηξηζηνχλ
ηελ Κακάξηλα, ε νπνία είρε απξφζπκα βνεζήζεη ηνπο Αζελαίνπο.
Ζ Κακάξηλα δέρηεθε λα ζπγθιεζεί ε Δθθιεζία ηνπ δήκνπ θαη λα
αθνχζεη ηνλ Δξκνθξάηε, σο εθπξφζσπν ησλ ΢πξαθνχζησλ θαη
ηνλ Δχθεκν απφ ηνπο Αζελαίνπο.
Πξψηνο κίιεζε επί καθξφλ, ν Δξκνθξάηεο θαη είπε πεξίπνπ:

[256]
 Καμαπιμαίξι, Ήπθαμε εδώ όφι γιασί υξβηθήκαμε όσι θα
εμστοψςιαςσείσε αοό ση μεγάλη δύμαμη σψμ Αθημαίψμ,
αλλά και γιασί θέλαμε μα μαρ ακξύςεσε, οπιμ ςαρ
οαπαςύπξτμ με χεύσικα λόγια.
΋λξι ακξύςαμε σημ οπόυαςη οξτ οπόβαλαμ ξι Αθημαίξι
για σημ άυινή σξτρ εδώ, αλλά αμσιλαμβαμόμαςσε σξτρ
οπαγμασικξύρ σξτρ ςκξοξύρ, οξτ δεμ είμαι άλλξι αοό σημ
τοξδξύλψςη σψμ ςικελικώμ οόλεψμ, όοψρ έφξτμ κάμει ςε
ολήθξρ άλλψμ ελλημικώμ οόλεψμ…
Εκείμξ οξτ οεπιμέμξτμε αοό ςαρ, είμαι μα γίμεσε
ςύμμαφξί μαρ, οπάγμα οξτ εμείρ θα κάμαμε οπόθτμα αμ
ξι Αθημαίξι είφαμ ςκξοό μα εοισεθξύμ κασά σηρ
Καμάπιμαρ. Αμ αοξυαςίςεσε μα μη βξηθήςεσε καμέμα αοό
σξτρ δτξ, θα τοξςσείσε σιρ ςτμέοειερ αοό σξμ μικησή,
όοξιξρ κι αμ είμαι ατσόρ…
Σνλ Δξκνθξάηε αθνινχζεζε ζην βήκα ν Αζελαίνο Δχθεκνο:
… Ακξύςασε σξμ Επμξκπάση οξτ είοε όσι έφξτμε
τοξδξτλώςει ελλημικέρ οόλειρ, ακόμα και Ίψμερ οξτ είμαι
ξμόυτλξί μαρ. Αλλά οπέοει μα νέπεσε όσι αςκξύμε σημ
ηγεμξμία μαρ εοειδή είμαςσε άνιξί σηρ και εοειδή
οπξςυέπαμε ςσημ Ελλάδα σξ ιςφτπόσεπξ ματσικό.
Πεσύφαμε μα μικήςξτμε σξτρ Πέπςερ για σημ δική μαρ
ελετθεπία, αλλά και για σημ ελετθεπία όλψμ σψμ
Ελλήμψμ. Και ςήμεπα βπιςκόμαςσε εδώ για σημ δική ςαρ
αςυάλεια και ςτμυέπξμσα, οξτ ςτμοίοσξτμ με σα δικά
μαρ.
Δεμ ςκξοεύξτμε μα μείμξτμε ςση Σικελία φψπίρ ση
βξήθειά ςαρ, γιασί και αμ ακόμα τοξσάςςαμε όλξ σξ μηςί,
δεμ θα είφαμε ση δύμαμη μα σξ κπασήςξτμε ςσημ ενξτςία
μαρ εοειδή η θαλάςςια αοόςσαςη οξτ μαρ φψπίζει είμαι
οξλύ μεγάλη. Εμώ αμσίθεσα ξι Στπακξύςιξι ςαρ

[257]
εοιβξτλεύξμσαι και με σημ οπώση ετκαιπία θα ςαρ
κασαλάβξτμ.
Μημ οαπαςύπεςσε λξιοόμ εςείρ ξι Σικελιώσερ αοό σιρ
διαβξλέρ σψμ Στπακξύςιψμ. Δεμ ήπθαμε εδώ αοπόςκλησξι,
μαρ κάλεςαμ κάοξιξι οξτ υξβξύμσαι οψρ ξι Στπακξύςιξι
θα σξτρ τοξδξτλώςξτμ. Ελάσε λξιοόμ μαζί μαρ για μα
απφίςεσε μα αοειλείσε σξτρ Στπακξύςιξτρ, όοψρ κάμξτμ
ατσξί σώπα ςε ςαρ…
Μεηά ηηο νκηιίεο απηέο νη πνιίηεο ηεο Κακάξηλαο έδεηρλαλ
πξνβιεκαηηζκέλνη. Δίραλ θηιηθέο δηαζέζεηο πξνο ηνπο Αζελαίνπο
(αλ θαη είραλ θαη ππνςίεο πσο ήζειαλ λα ηνπο ππνδνπιψζνπλ),
αιιά νη ΢πξαθνχζηνη
ήηαλ θαη ζα
παξέκελαλ γείηνλέο
ηνπο.

Λαθεδαηκόληνη νπιίηεο

Σειηθά απνθάζηζαλ
λα δηαηεξήζνπλ ηελ
νπδεηεξφηεηά ηνπο.
΢ην δηάζηεκα ηνπ
ρεηκψλα νη Αζελαίνη πξνζπάζεζαλ λα πξνζεηαηξηζηνχλ θάπνηεο
ζηθειηθέο πφιεηο, αιιά βξήθαλ ζρεηηθά κηθξή αληαπφθξηζε.
΢ην κεηαμχ νη Κνξίλζηνη απνθάζηζαλ λα ζηείινπλ βνήζεηα ζηηο
΢πξαθνχζεο. Μεηά, έζηεηιαλ πξέζβεηο ζηε ΢πάξηε, γηα λα ηελ
πείζνπλ λα αξρίζεη θαη πάιη πφιεκν κε ηελ Αζήλα θαη λα ζηείιεη
θαη θάπνηα βνήζεηα ζηε ΢ηθειία. ΢ηε ΢πάξηε βξηζθφηαλ θαη ν
Αιθηβηάδεο. ΢πγθιήζεθε ε Απέιια ηεο ΢πάξηεο, φπνπ
παξαβξέζεθαλ νη πξέζβεηο ηεο Κνξίλζνπ θαη ησλ ΢πξαθνπζψλ
θαη ν Αιθηβηάδεο, ν νπνίνο αλέβεθε ζην βήκα θαη αθνχ κίιεζε
γηα ιίγν γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, ζπλέρηζε κε ηα παξαθάησ ιφγηα:

[258]
…Λακεδαιμόμιξι, εμείρ ξι Αθημαίξι οήγαμε ςση Σικελία
με ςκξοό μα τοξσάνξτμε σξ μηςί και κασόοιμ σιρ
ελλημικέρ οόλειρ σηρ Ισαλίαρ. Εοόμεμξρ ςσόφξρ μαρ ήσαμ η
Καπφηδόμα. ΋σαμ οεστφαίμαμε και σημ δική σηρ τοξσαγή
θα επφόσαμ και η ςειπά σηρ Πελξοξμμήςξτ. Αοό σιρ
κασακσήςειρ μαρ θα είφαμε ςσπασξλξγήςει οξλλξύρ
Έλλημερ, Ίβηπερ και άλλξτρ μιςθξυόπξτρ βάπβαπξτρ.
Ακόμα θα είφαμε άυθξμερ οπξςόδξτρ αοό σημ υξπξλόγηςη
όλψμ ατσώμ σψμ κασακσηθέμσψμ εδαυώμ. Έσςι θα
κτπιαπφξύςαμε ςε όλξ σξμ ελλημικό κόςμξ…
Θέλψ μα νέπεσε όσι αμ εςείρ
δεμ ςσείλεσε βξήθεια, η
κασάςσαςη ςση Σικελία θα
γίμει οξλύ δύςκξλη.

Σκήκα θεηκέλνπ ζε πάππξν

΋ςξ γεμμαία και αμ

οξλεμήςξτμ ξι Στπακξύςιξι,
δεμ θα μοξπέςξτμ μα
αμσιςσαθξύμ ςσημ ιςφτπή
αθημαϊκή δύμαμη οξτ βπίςκεσαι εκεί. Και αμ οέςξτμ ξι
Στπακξύςερ, σόσε θα οέςει όλη η Σικελία και ξι ςτμέοειερ
θα είμαι ατσέρ οξτ ήδη ςαρ είοα…
Έσςι ςαρ οπξσπέοψ μα ςσείλεσε αμέςψρ ςσπασό ςση
Σικελία και μαζί σξτ, έμα Λακεδαιμόμιξ ςσπασηγό ξ
ξοξίξρ θα ξπγαμώςει σιρ εκεί δτμάμειρ. Οι Στπακξύςιξι
όσαμ θα δξτμ ση βξήθειά ςαρ θα αμαθαππήςξτμ και θα
οξλεμήςξτμ με οεπιςςόσεπξ ςθέμξρ σξτρ Αθημαίξτρ.
Ακόμα για μα εμοξδίςεσε σξτρ Αθημαίξτρ μα ςσείλξτμ
εμιςφύςειρ ςση Σικελία, ςαρ οπξσείμψ μα ξφτπώςεσε σημ

[259]
Δεκέλεια {ζεκεξηλό Σαηόη} σηρ Ασσικήρ. Έσςι θα κλείςεσε
σξτρ δπόμξτρ και τα ςσεπήςεσε αοό σξτρ Αθημαίξτρ σα
ειςξδήμασα αοό σα μεσαλλεία απγύπξτ σξτ Λατπίξτ καθώρ
και σα γεψπγικά οπξϊόμσα σηρ Ασσικήρ…
Τέλξρ, δεμ θέλψ μα δτςοιςσείσε ςσα λόγια μξτ, εοειδή
είμαι ενόπιςσξρ και θέλψ μα βλάχψ σημ οασπίδα μξτ.
Καλόρ οασπιώσηρ είμαι εκείμξρ οξτ έφαςε άδικα σημ
οασπίδα σξτ και οπξςοαθεί μα σημ αμακσήςει με κάθε
σπόοξ. Αμ με ακξύςεσε όμψρ, όλη η Ελλάδα θα δεφθεί σημ
ηγεμξμία ςαρ και εςείρ θα μοξπείσε μα ζείσε με αςυάλεια
και ετημεπία…
Μεηά απφ απηά ηα ιφγηα ηνπ Αιθηβηάδε νη Λαθεδαηκφληνη
πήξαλ ζάξξνο γηαηί πίζηεςαλ φηη ν άλζξσπνο απηφο πνπ ήμεξε ηα
ηεο Αζήλαο θαιχηεξα απφ θάζε άιινλ, κίιεζε κε εηιηθξίλεηα.
Απνθάζηζαλ ινηπφλ λα νρπξψζνπλ φλησο ηε Γεθέιεηα, αιιά
παξάιιεια λα ζηείινπλ θαη ζηξαηφ ζηε ΢ηθειία. ΋ξηζαλ ηνλ
ζηξαηεγφ Γύιηππν, σο εγέηε ηνπ ζηξαηνχ ησλ ΢πξαθνχζησλ.
Αληίζηνηρα θαη νη Αζελαίνη δέρζεθαλ ην αίηεκα ησλ ζηξαηεγψλ
ηνπο απφ ηε ΢ηθειία λα ζηείινπλ ηππηθφ, ρξήκαηα θαη εθφδηα.
Δδψ ηειεηψλεη ν ρεηκψλαο ηνπ 17νπ ρξφλνπ ηνπ πνιέκνπ πνπ
ηζηνξεί ν Θνπθπδίδεο.

Έηνο 18ν (414-413)

Παράγραφοι ΢Σ’94-105: Αψιμαχίεσ των Ακθναίων ςτθ ΢ικελία -
Μάχεσ Ακθναίων και ΢υρακοφςιων – Ο Γφλιπποσ ςτθν Λταλία –
Οι Λακεδαιμόνιοι ειςβάλλουν ςτθν Αργολίδα.

Μφιηο κπήθε ε άλνημε ηνπ 414, νη Αζελαίνη έθπγαλ απφ ηελ

Καηάλε θαη άξρηζαλ λα παξαπιένπλ ηηο ζηθειηθέο αθηέο. Έθαλαλ
κηθξέο επηρεηξήζεηο θαηά θξνπξίσλ ησλ ΢πξαθνπζψλ θαη
ιεειάηεζαλ θαη έθαςαλ ζνδεηέο ζηελ χπαηζξν. Ο ζηφινο γχξηζε
ζηελ Καηάλε θαη βξήθε λα ηνπο πεξηκέλεη εθεί ε απνζηνιή

[260]
βνήζεηαο ηεο Αζήλαο. Ήηαλ ηξηαθφζηα ηάιαληα, πελήληα
ηππνηνμφηεο θαη δηαθφζηνη πελήληα ηππείο, ρσξίο φκσο άινγα, ηα
νπνία έπξεπε λα πξνκεζεπηνχλ απφ ηελ αγνξά ηεο ΢ηθειίαο.
Ήξζε ην θαινθαίξη θαη νη ΢πξαθνχζηνη, έκαζαλ φηη νη Αζελαίνη
κε εληζρπκέλν ηψξα ζηξάηεπκα εηνηκάδνληαη λα ηνπο επηηεζνχλ.
Ήμεξαλ πσο αλ ν ερζξφο δελ θαηαιάκβαλε ην ζηξαηεγηθφ χςσκα
Δπηπνιέο (νλνκάζηεθε έηζη γηαηί δεζπφδεη ηεο πφιεο ησλ
΢πξαθνπζψλ), ηφηε αθφκα θη αλ ηνπο θέξδηδε ζε κάρε δελ ζα
κπνξνχζε λα κπεη ζηελ πφιε ηνπο. Ο Δξκνθξάηεο θαη νη άιινη
δπν ζηξαηεγνί επέιεμαλ εμαθφζηνπο νπιίηεο, πνπ ζα
αλαιάκβαλαλ ηελ θχιαμε ηνπ πςψκαηνο απηνχ.
Πξάγκαηη, ν αζελατθφο ζηφινο έθηαζε αλελφριεηνο θαη
απνβίβαζε ζηξαηφ θνληά ζηελ πφιε. Οη εμαθφζηνη επίιεθηνη
΢πξαθνχζηνη βηάζηεθαλ λα ηνπο απνθξνχζνπλ, αιιά εηηήζεθαλ
θαη νη κηζνί απφ απηνχο ζθνηψζεθαλ. Ζ πφιε ησλ ΢πξαθνπζψλ
εηνηκάζηεθε γηα ηελ αλακελφκελε επίζεζε ησλ Αζελαίσλ. Απηνί
εληζρχζεθαλ κε άινγα απφ ηελ Έγεζηα θαη ηε Νάμν θαη ην
αζελατθφ ηππηθφ αξηζκνχζε ηψξα εμαθφζηνπο πελήληα ηππείο.
Μηα κνλάδα ηππηθνχ ησλ ΢πξαθνχζησλ επηρείξεζε λα ρηππήζεη
ηνπο Αζελαίνπο, αιιά ζηελ ηππνκαρία πνπ αθνινχζεζε, λίθεζε
θαη πάιη ην αζελατθφ ηππηθφ.
Σα πξάγκαηα ήηαλ πιένλ δχζθνια γηα ηηο ΢πξαθνχζεο θαη ν
Δξκνθξάηεο απνθάζηζε φηη δελ ζα έπξεπε λα δηαθηλδπλεχζνπλ
άιιε κάρε κε ηνπο Αζελαίνπο, αιιά λα ρηίζνπλ έλα αληηηείρηζκα
(θξάρηε) ζην ζεκείν, πνπ ν ερζξφο ζα έρηηδε ην δηθφ ηνπ ηείρνο.
Μφιηο φκσο έρηηζαλ ηνλ θξάρηε θαη άθεζαλ θξνπξά, νη Αζελαίνη
κε αηθληδηαζκφ ηνλ θαηέιαβαλ θαη ηνλ θαηεδάθηζαλ.
Οη επφκελεο κέξεο αλαιψζεθαλ ζε πξνζπάζεηεο ησλ δπν
αληηπάισλ ζηξαηψλ λα ρηίδνπλ ηείρε θαη θξάρηεο ή λα
γθξεκίδνπλ ηα ηείρε ησλ αληηπάισλ. ΋ια απηά ηα πεξηγξάθεη
ηφζν θαιά ν Θνπθπδίδεο, πνπ καο θάλεη λα ππνζέζνπκε βάζηκα
φηη ίδηνο επηζθέθζεθε θάπνηα ζηηγκή (ίζσο θαη κεηά ην ηέινο ηεο
ζηθειηθήο εθζηξαηείαο) ην πεδίν ησλ αλακεηξήζεσλ, γηαηί
[261]
αλαθέξεη πνιιέο ιεπηνκέξεηεο γηα ηηο αιιεπάιιειεο κάρεο θαη ηηο
ηνπνζεζίεο ηεο πεξηνρήο. ΢ε κηα απφ απηέο έραζε ηε δσή ηνπ ν
ζηξαηεγφο Λάκαρνο θαη έηζη ν Νηθίαο έκεηλε ν κνλαδηθφο εγέηεο
ηνπ αζελατθνχ εθζηξαηεπηηθνχ ζψκαηνο.
Οη απαλσηέο επηηπρίεο ησλ Αζελαίσλ εληππσζίαζαλ ηηο άιιεο
ζηθειηθέο πφιεηο, νη νπνίεο πήξαλ ζάξξνο θαη έζηειλαλ ζηξαηφ
θαη πινία γηα λα ηνπο εληζρχζνπλ αθφκα πεξηζζφηεξν. Αληίζεηα
νη πξνζβάζεηο πξνο ηελ πφιε ησλ ΢πξαθνπζψλ είραλ θιείζεη απφ
ηελ πνιηνξθία ησλ Αζελαίσλ θαη δελ κπνξνχζε λα έξζεη βνήζεηα
απφ πνπζελά.

Οη πνξείεο ησλ ειιεληθώλ ζηόισλ πξνο ηε ΢ηθειία

΋ζν πεξλνχζε ν θαηξφο θαη ε αλακελφκελε βνήζεηα απφ ηνπο

Πεινπνλλήζηνπο δελ θαηλφηαλ, φρη ιίγνη ΢πξαθνχζηνη
ζθέθηνληαλ ζνβαξά ηελ ζπλζεθνιφγεζε. Σελ απνηπρία ηνπ
ζηξαηνχ ηελ απέδσζαλ ζηνπο ηξεηο ζηξαηεγνχο, ηνπο νπνίνπο
απέιπζαλ θαη δηφξηζαλ ζηε ζέζε ηνπο ηξεηο άιινπο.
΢ην κεηαμχ ν ζηφινο ησλ Κνξηλζίσλ θαη ησλ Λαθεδαηκνλίσλ
ππφ ηνλ Γχιηππν, είρε ήδε θηάζεη ζηε Λεπθάδα κε ζθνπφ λα

[262]
δηαζρίζεη ην Ηφλην θαη πεξάζεη απέλαληη, ζηε ΢ηθειία. ΋κσο νη
πιεξνθνξίεο πνπ έθηαλαλ γηα ηελ θαηάζηαζε ζηηο ΢πξαθνχζεο
δελ ήηαλ επράξηζηεο. Οη Πεινπνλλήζηνη έκαζαλ φηη ε πφιε είρε
απνθιεηζηεί απφ παληνχ θαη επεηδή άξρηζαλ λα πηζηεχνπλ φηη δελ
ππήξρε ειπίδα, ζθέθηεθαλ λα πξνζηαηεχζνπλ ηνπιάρηζηνλ ηηο
ζπκκαρηθέο πφιεηο ηεο Ηηαιίαο. Ο Γχιηππνο θαη ν Κνξίλζηνο
ζηξαηεγφο κε ηέζζεξα κφλν πινία έθπγαλ πην γξήγνξα απφ ηνλ
ππφινηπν ζηφιν θαη έθηαζαλ ζην Σάξαληα. Σα ππφινηπα πινία
ησλ Πεινπνλλεζίσλ ζα έξρνληαλ αξγφηεξα. Ήηαλ φκσο πνιχ
ιίγα ζε ζχγθξηζε κε ηνλ ηεξάζηην αζελατθφ ζηφιν.
Ο Νηθίαο έκαζε ηελ άθημε ησλ Πεινπνλλεζίσλ θαη ηνπ
Γχιηππνπ ζηελ Ηηαιία, αιιά δελ αλεζχρεζε ηδηαίηεξα, γηαηί
ζεσξνχζε φηη δελ απνηεινχζαλ θίλδπλν γηα ηνπο Αζελαίνπο.
Σν ίδην θαινθαίξη, νη Λαθεδαηκφληνη πξαγκαηνπνίεζαλ εηζβνιή
ζηελ Αξγνιίδα θαη πξνθάιεζαλ θαηαζηξνθέο ζηελ χπαηζξν. Οη
Αζελαίνη έζηεηιαλ ηξηάληα πινία γηα λα βνεζήζνπλ ηνπο
Αξγείνπο. Απηή ε πξάμε φκσο ησλ Αζελαίσλ ήηαλ θαηάθσξε
παξαβίαζε ηεο ζπλζήθεο εηξήλεο πνπ είραλ κε ηνπο
Λαθεδαηκφληνπο.
Οη Αζελαίνη έθαλαλ απφβαζε ζηελ Δπίδαπξν θαη ζε άιια
ζεκεία ηεο Πεινπνλλήζνπ θαη έηζη έδσζαλ ην δηθαίσκα ζηνπο
Λαθεδαηκφληνπο λα ακπλζνχλ.
Δδψ ηειεηψλεη ην Έθην βηβιίν ησλ Ηζηνξηώλ ηνπ Θνπθπδίδε.

[263]
Περίλθψθ Βιβλίου ΢Σ’: Οι Ακθναίοι ςχεδιάηουν τθν κατάκτθςθ τθσ
΢ικελίασ – Θ ιςτορία τθσ ΢ικελίασ και των εκεί ελλθνικϊν αποικιϊν
– Θ Ζγεςτα ηθτά τθν βοικεια τθσ Ακινασ - Οι Λακεδαιμόνιοι ςτθν
Αργολίδα – Οι Ακθναίοι ςτθ Μακεδονία - Οι Ακθναίοι ψθφίηουν
τθν εκςτρατεία – Λόγοσ του Νικία κατά τθσ εκςτρατείασ – Λόγοσ
του Αλκιβιάδθ υπζρ τθσ εκςτρατείασ – Λόγοσ του Νικία για τισ
ςτρατιωτικζσ δυνάμεισ – Προετοιμαςία τθσ εκςτρατείασ –
Ακρωτθριαςμόσ των Ερμϊν – Σο ακθναϊκό εκςτρατευτικό ςϊμα
ξεκινά για τθ ΢ικελία - ΢υνζλευςθ των ΢υρακοφςιων και λόγοι
Ερμοκράτθ & Ακθναγόρα – Ο ακθναϊκόσ ςτόλοσ ςτθν Κζρκυρα και
ςτο Ριγιο – Οι ΢υρακοφςιοι ετοιμάηονται να αμυνκοφν - Θ Ζγεςτα
δεν ζχει τα χριματα – ΢υμβοφλιο των Ακθναίων ςτρατθγϊν –
Ανάκλθςθ του Αλκιβιάδθ για τθν υπόκεςθ των Ερμϊν – Οι
Πειςιςτρατίδεσ – Ο Αλκιβιάδθσ ςτθν Πελοπόννθςο - Κινιςεισ του
ακθναϊκοφ ςτόλου – Μάχθ Ακθναίων και ΢υρακοφςιων – Οι
΢υρακοφςιοι ηθτοφν βοικεια από Κόρινκο και ΢πάρτθ – Διαμάχθ
για τον προςεταιριςμό τθσ Καμάρινασ – Θ Κόρινκοσ κα βοθκιςει
τισ ΢υρακοφςεσ – Ο Αλκιβιάδθσ παροτρφνει τουσ Λακεδαιμόνιουσ
να βοθκιςουν τισ ΢υρακοφςεσ – Οι Λακεδαιμόνιοι ςτζλνουν
ςτρατό ςτθ ΢ικελία – Οι Ακθναίοι ςτζλνουν χριματα και ιππικό -
Αψιμαχίεσ των Ακθναίων ςτθ ΢ικελία – Μάχεσ Ακθναίων και
΢υρακοφςιων – Ο Γφλιπποσ ςτθν Λταλία – Οι Λακεδαιμόνιοι
ειςβάλλουν ςτθν Αργολίδα

[264]
Βηβιίν Ε’
{Σν Έβδνκν Βηβιίν ησλ Ηζηνξηώλ ηνπ Θνπθπδίδε είλαη ζρεδόλ
απνθιεηζηηθά αθηεξσκέλν ζηνλ πόιεκν ηεο ΢ηθειίαο. Ο
πόιεκνο απηόο δελ ήηαλ απιώο κηα από ηηο πνιιέο ζπγθξνύζεηο
ησλ δπν παξαηάμεσλ ηνπ εηθνζηεπηαεηνύο Πεινπνλλεζηαθνύ
Πνιέκνπ. Γηεμήρζε ζηε δπηηθή εζραηηά ηνπ ειιεληθνύ θόζκνπ,
σο έλαο ζρεδόλ απηνηειήο πόιεκνο.
Δλεπιάθεζαλ ζε απηόλ νη δπν θύξηνη αληίπαινη ηνπ πνιέκνπ,
αιιά θαη πιεζώξα άιισλ πόιεσλ από ηελ θπξίσο Διιάδα, ηα
λεζηά θαη ηελ Ησλία. Δθηόο από απηνύο πξνζηέζεθαλ ηώξα θαη
δπλάκεηο, πνπ σο εθείλε ηε ζηηγκή δελ είραλ αλακεηρζεί ζηνλ
πόιεκν ησλ ειιεληθώλ κεηξνπόιεσλ, όπσο νη απνηθίεο ηεο
΢ηθειίαο θαη ηεο Κάησ Ηηαιίαο (Μεγάιεο Διιάδαο).
Πνιιέο από απηέο ηηο πόιεηο-απνηθίεο αλήθαλ ζηε Ησληθή ή
ηελ Γσξηθή θπιή θαη ζπκπαζνύζαλ αληίζηνηρα ηελ Αζήλα ή ηε
΢πάξηε, αιιά όπσο ηειηθά απνδείρζεθε, ζε αξθεηέο από απηέο
δελ επηθξάηεζε ην θπιεηηθό θξηηήξην, αιιά νη ηνπηθέο δηακάρεο,
νη έρζξεο θαη νη ζπλνξηαθέο δηαθνξέο.
Σν αζελατθό εθζηξαηεπηηθό ζώκα ζηε ΢ηθειία έδεηρλε από
ηελ αξρή όηη είρε ηελ πξσηνβνπιία θαη νη ΢πξαθνύζηνη ήηαλ
ζηα πξόζπξα ηεο ήηηαο θαη ηεο ζπλζεθνιόγεζεο. ΋κσο ε
άθημε εληζρύζεσλ από ηελ Πεινπόλλεζν θαη ε ζηξαηησηηθή
επθπΐα ηνπ Λαθεδαηκόληνπ ζηξαηεγνύ Γύιηππνπ, αλέηξεςε ηελ
πνξεία ηνπ πνιέκνπ θαη έθεξε ηελ νινθιεξσηηθή ήηηα θαη ηελ
πιήξε θαηαζηξνθή ηνπ αζελατθνύ ζηξαηνύ θαη ζηόινπ.
Αλ θαη ν πόιεκνο βξηζθόηαλ αθόκα ζην 19ν έηνο ηνπ, ε ήηηα
απηή ησλ Αζελαίσλ, πξνδηέγξαςε θαζνξηζηηθά ηελ πνξεία ηεο
ηειηθήο ηνπο ήηηαο – κεηά από νθηώ αθόκα ρξόληα αλειέεηνπ
πνιέκνπ θαη αλόεηεο θαη άζθνπεο αηκαηνρπζίαο}.

[265]
Έηνο 18ν (414-413)

Παράγραφοι Η’ 01-18: Ο Γφλιπποσ ςτισ ΢υρακοφςεσ – Μικρζσ

ςυμπλοκζσ των αντιπάλων – Οι ΢υρακοφςιοι ενιςχφονται –
Εκςτρατεία των Ακθναίων ςτθν Αμφίπολθ – Επιςτολι του
Νικία ςτθν Εκκλθςία του διμου – Οι Ακθναίοι ενιςχφουν το
εκςτρατευτικό ςϊμα – Οι Λακεδαιμόνιοι ετοιμάηουν ειςβολι
ςτθν Αττικι.

Ο ζηφινο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ έθπγε απφ ηνλ Σάξαληα κε

πξφζεζε λα πιεχζεη σο ηηο ΢πξαθνχζεο.

΢πξαθνύζηνο ηππέαο

Ο Γχιηππνο είρε κάζεη φηη ε

πφιε ησλ ΢πξαθνπζψλ δελ
ήηαλ ηειείσο απνθιεηζκέλε θαη
ππήξρε πξφζβαζε απφ ηελ
πιεπξά ηνπ πςψκαηνο
Δπηπνιέο, πνπ δελ είρε
θαηαιεθζεί απφ ηνπο
Αζελαίνπο.
Γηα λα απνθχγεη ηνλ αζελατθφ ζηφιν, ν Λαθεδαηκφληνο
ζηξαηεγφο απνθάζηζε λα πιεχζεη πξνο ην βνξεηλφ ηκήκα ηεο
΢ηθειίαο φπνπ βξηζθφηαλ ε πφιε Ηκέξα. Δθεί αθνχ έπεηζε ηνπο
πνιίηεο ηεο Ηκέξαο λα ζπληαρζνχλ καδί ηνπ, άθεζε ηα πινία ηνπ
θαη ν ζηξαηφο ηνπ πξνρψξεζε πεδή πξνο ηηο ΢πξαθνχζεο. Ήηαλ
επηαθφζηνη Λαθεδαηκφληνη, ρίιηνη νπιίηεο απφ ηελ Ηκέξα θαζψο
θαη άιινη ρίιηνη ΢ηθεινί.
Οη Κνξίλζηνη φκσο είραλ θηάζεη πξψηνη ζηηο ΢πξαθνχζεο θαη
κάιηζηα ηελ εκέξα, πνπ ε ζπλέιεπζε ησλ πνιηηψλ ηεο πφιεο
ζπδεηνχζε ηελ ζπλζεθνιφγεζε κε ηνπο Αζελαίνπο. Ο Κνξίλζηνο
ζηξαηεγφο φκσο ηνπο απέηξεςε θαη ηνπο είπε φηη ζχληνκα
[266]
θηάλνπλ θαη άιιεο εληζρχζεηο θαη θπξίσο νη Λαθεδαηκφληνη κε
ηνλ Γχιηππν. Οη ΢πξαθνχζηνη αλαζάξξεζαλ απφ ηα λέα θαη
έζηεηιαλ ζηξαηησηηθή κνλάδα, λα ππνδερζεί ηνλ Γχιηππν θαη ην
ζπκκαρηθφ ζηξάηεπκα.
Πξψηε πξάμε ηνπ Γχιηππνπ ήηαλ λα ζηείιεη θήξπθα ζηνπο
Αζελαίνπο – πνπ είραλ αηθληδηαζηεί απφ ηελ άθημε ησλ
Λαθεδαηκνλίσλ - θαη λα ηνπο πξνηείλεη εθερεηξία κε ηελ
πξνυπφζεζε λα εγθαηαιείςνπλ ηε ΢ηθειία κέζα ζε πέληε κέξεο,
παίξλνληαο καδί ηνπο φια φζα είραλ απνθνκίζεη σο ηψξα. Οη
Αζελαίνη απέξξηςαλ ηελ πξφηαζε ησλ Λαθεδαηκνλίσλ θαη νη δπν
αληίπαινη άξρηζαλ λα εηνηκάδνληαη γηα ζχγθξνπζε.

Ναπηηθόο απνθιεηζκόο ησλ ΢πξαθνπζώλ

Ξεθίλεζαλ αςηκαρίεο. Ο Γχιηππνο θαηέιαβε έλα θξνχξην ησλ

Αζελαίσλ θαη ζθφησζε φζνπο απφ ηνπο θξνπξνχο ζπλέιαβε. Οη
΢πξαθνχζηνη αηρκαιψηηζαλ έλα αζελατθφ πινίν.
Οη Αζελαίνη θαηάιαβαλ φηη νη αληίπαινη είραλ εληζρπζεί κε ηελ
άθημε ησλ Λαθεδαηκνλίσλ. Σψξα ινηπφλ απέθεπγαλ ηηο ρεξζαίεο
κάρεο, δίλνληαο έκθαζε ζηηο λαπηηθέο επηρεηξήζεηο. Οη
΢πξαθνχζηνη, πνπ είραλ πάξεη ζάξξνο έθαλαλ αηθληδηαζηηθέο
επηζέζεηο ζε κηθξέο αζελατθέο νκάδεο θαη ηηο εμφλησλαλ. Γψδεθα
θνξηλζηαθά πινία μέθπγαλ ηελ επηηήξεζε ησλ Αζελαίσλ θαη
κπήθαλ ζην ιηκάλη ησλ ΢πξαθνπζψλ. Οη ΢πξαθνχζηνη εηνίκαδαλ

[267]
θη απηνί ην ζηφιν ηνπο, γηα λα αληηκεησπίζνπλ κε ηελ πξψηε
επθαηξία ηνπο Αζελαίνπο.
΋ια απηά αλεζπρνχζαλ ηνλ Νηθία πνπ έζηειλε κελχκαηα ζηελ
Αζήλα θαη ελεκέξσζε κε επηζηνιή ηνπ ηνπο Αζελαίνπο δεηψληαο
ή ηελ αλάθιεζε ηνπ εθζηξαηεπηηθνχ ζψκαηνο ή ηελ απνζηνιή
κεγάιεο ζηξαηησηηθήο κνλάδαο, αιιηψο ηα πξάγκαηα δελ ζα είραλ
επλντθή εμέιημε.
Καηά ηα ηέιε ηνπ θαινθαηξηνχ νη Αζελαίνη θαη νη Μαθεδφλεο
ηνπ Πεξδίθθα εθζηξάηεπζαλ θαηά ηεο Ακθίπνιεο. Γελ κπφξεζαλ
λα ηελ θαηαιάβνπλ θαη άξρηζαλ ηελ πνιηνξθία απφ ηελ μεξά θαη
ηε ζάιαζζα.
Σνλ ρεηκψλα έθηαζε ζηελ Αζήλα ην πινίν πνπ έθεξε ηελ
επηζηνιή ηνπ Νηθία. Ο γξακκαηέαο ηεο πνιηηείαο ηελ δηάβαζε
πξνο ηνπο Αζελαίνπο πνιίηεο πνπ είραλ ζπγθεληξσζεί γη’ απηφλ
ηνλ ιφγν ζηελ Δθθιεζία ηνπ δεκνπ. Ζ επηζηνιή απηή έιεγε
πεξίπνπ ηα εμήο:
΢πκπαηξηώηεο κνπ, μέξεηε από άιιεο επηζηνιέο κνπ ηελ
θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί εδώ. Αιιά έθηαζε ε ζηηγκή λα
πάξεηε ζνβαξέο απνθάζεηο. Χο ηώξα είρακε ληθήζεη ζηηο
πεξηζζόηεξεο κάρεο ηνπο ΢πξαθνύζηνπο. Αιιά από ηε ζηηγκή
πνπ ήξζε ν Γύιηππνο κε ζηξαηό από ηελ Πεινπόλλεζν θαη από
ζηθειηθέο πόιεηο ε θαηάζηαζε άιιαμε δξακαηηθά θαη ελώ
θαηλνκεληθά είκαζηε πνιηνξθεηέο, δελ κπνξνύκε λα ηνπο
αληηκεησπίζνπκε ζηελ ζηεξηά εμ αηηίαο ηνπ ηζρπξνύ ηνπο
ηππηθνύ.
Απ’ ό,ηη καζαίλσ ν Γύιηππνο δήηεζε θη άιιεο εληζρύζεηο από
ηελ Πεινπόλλεζν, αιιά ηαπηόρξνλα πεξηθέξεηαη ζηε ΢ηθειία
θαη ζπγθεληξώλεη πνιεκηζηέο, ηππηθό θαη πινία. Οη ερζξνί καο
ηώξα εηνηκάδνληαη λα καο επηηεζνύλ θαη ζηε ζάιαζζα. Μελ
ζαο παξαμελεύεη απηό γηαηί κεηά από ηόζν θαηξό ηα ζθάθε
καο έρνπλ ράζεη ηε ζηεγαλόηεηά ηνπο θαη ρξεηάδνληαη
επηζθεπέο, αιιά δελ κπνξνύκε λα ηα ζύξνπκε ζηε ζηεξηά,

[268]
επεηδή είκαζηε ζπλερώο ζε επηθπιαθή πεξηκέλνληαο επίζεζε
από ηνλ ερζξηθό ζηόιν.
Από ηε ζηηγκή πνπ νη αληίπαινη εληζρύζεθαλ κε δπλάκεηο
από ηελ Πεινπόλλεζν θαη από ζηθειηθέο πόιεηο, έρνπλ γίλεη
πνιύ επηζεηηθνί. Οη λαύηεο καο πνπ ζα απνκαθξπλζνύλ γηα
ιίγν γηα λα βξνπλ λεξό ή θξύγαλα εμνληώλνληαη από ην
ερζξηθό ηππηθό. Οη δνύινη άξρηζαλ λα απηνκνινύλ, νη μέλνη
πνπ ζηξαηνινγήζακε κε ηελ βία ην ζθάλε θαη νη κηζζνθόξνη
ζθνξπίδνπλ ζε δηάθνξα ζεκεία ηεο ΢ηθειίαο. Δδώ πνπ
βξηζθόκαζηε δελ έρνπκε ηξόπν λα
αλαπιεξώζνπκε όιεο απηέο ηηο απώιεηεο,
ελώ αληίζεηα ν ερζξόο βξίζθεηαη όπσο ην
ςάξη ζην λεξό.

Αζελαίνο νπιίηεο

Αθόκα θαη νη ζύκκαρνί καο όπσο ε

Νάμνο θαη ε Καηάλε, αδπλαηνύλ λα καο
βνεζήζνπλ θαη νη άιιεο πνιηηείεο
βιέπνληαο ηελ θαηάζηαζή καο ζηξέθνληαη
πξνο ηνλ ερζξό. Αλ ζπλερηζηεί έηζη ην
πξάγκα, ν ερζξόο ζα ληθήζεη ρσξίο θαλ λα
ρξεηαζηεί λα πνιεκήζεη, γηαηί εκείο δελ ζα
έρνπκε άιιε επηινγή από ηελ παξάδνζε.
Γελ ζα ζπλερίζσ άιιν ζε δπζάξεζηα ζέκαηα. Σώξα πνπ όιε
πηα ε ΢ηθειία ζπλαζπίδεηαη ελαληίνλ καο θαη αλακέλνληαη θαη
άιιεο εληζρύζεηο από ηελ Πεινπόλλεζν, πξέπεη Αζελαίνη, λα
πάξεηε απόθαζε δεδνκέλνπ όηη νη εδώ δπλάκεηο καο δελ είλαη
επαξθείο γηα λα ηα βγάινπλ πέξα. Οθείιεηε ή λα αλαθαιέζεηε
ην εθζηξαηεπηηθό ζώκα ή λα ζηείιεηε ζεκαληηθέο δπλάκεηο
ζε πεδηθό, ηππηθό θαη λαύηεο, θαζώο θαη πνιιά ρξήκαηα.
Δπίζεο παξαθαιώ λα νξίζεηε αληηθαηαζηάηε κνπ επεηδή
εγώ είκαη άξξσζηνο ζηα λεθξά κνπ θαη δελ κπνξώ λα κείλσ
[269]
πεξηζζόηεξν εδώ. Όζν ήκνπλ πγηήο πξόζθεξα ηηο ππεξεζίεο
κνπ ζηελ παηξίδα. Σελ όπνηα απόθαζή ζαο πξέπεη λα ηελ
πάξεηε γξήγνξα, πξηλ κπεη ε άλνημε θαη ν ερζξόο εληζρπζεί
αθόκα πεξηζζόηεξν από ηε ΢ηθειία θαη ηελ Πεινπόλλεζν.
Μεηά ηελ αλάγλσζε ηεο επηζηνιήο ηνπ Νηθία, νη Αζελαίνη δελ
ηνλ αλαθάιεζαλ, αιιά απνθάζηζαλ λα ζηείινπλ δπν ζηξαηεγνχο
αθφκα, ηνλ Γεκνζζέλε θαη ηνλ Δπξπκέδνληα. Ο δεχηεξνο έθπγε
ακέζσο, κε ην ρεηκεξηλφ ειηνζηάζην (22 Γεθεκβξίνπ) κε δέθα
πινία θαη εθαηφ ηάιαληα, γηα λα αλαγγείιεη ζηνλ Νηθία θαη ζηνλ
αζελατθφ ζηξαηφ φηη ζα ζηαιεί πξφζζεην εθζηξαηεπηηθφ ζψκα
νπιηηψλ θαη λαπηψλ απφ Αζελαίνπο θαη ζπκκάρνπο.
Ο Γεκνζζέλεο έκεηλε θαη εηνηκαδφηαλ λα ζπγθεληξψζεη φπια
θαη ρξήκαηα θαη λα αλαρσξήζεη ηελ άλνημε. Οη Αζελαίνη
έζηεηιαλ είθνζη πινία ζηα παξάιηα ηεο Πεινπνλλήζνπ, γηα λα
εκπνδίδνπλ ηελ απνζηνιή θνξηλζηαθψλ πινίσλ ζηε ΢ηθειία.
΢ην κεηαμχ νη Λαθεδαηκφληνη εηνηκάδνληαλ λα βαδίζνπλ γηα κηα
αθφκα κηα θνξά πξνο ζηελ Αηηηθή, γηαηί είραλ πιεξνθνξεζεί ηηο
εηνηκαζίεο ησλ Αζελαίσλ θαη ήζειαλ κε ηελ εηζβνιή ηνπο λα ηηο
εκπνδίζνπλ. Ο Αιθηβηάδεο ηνπο πίεδε λα νρπξψζνπλ ηε Γεθέιεηα
θαη νη ίδηνη ππνιφγηδαλ φηη είλαη πην εχθνιν λα ληθήζνπλ ηνπο
Αζελαίνπο ηψξα πνπ απηνί ζα είραλ δπν κέησπα, έλα ελαληίνλ
ηνπο θαη έλα ελαληίνλ ησλ ΢πξαθνχζησλ. Παξάιιεια εηνίκαδαλ
λα ζηείινπλ θνξηεγά πινία κε ζηξαηφ θαη εθφδηα γηα ηε ΢ηθειία.
Δδψ ηειεηψλεη ν ρεηκψλαο ηνπ δέθαηνπ φγδννπ έηνπο ηνπ
πνιέκνπ πνπ ηζηνξεί ν Θνπθπδίδεο.

[270]
Έηνο 19ν (413-412)
Παράγραφοι Η’19-56: Οι Λακεδαιμόνιοι ειςβάλουν ςτθν Αττικι
– Ακθναϊκζσ ενιςχφςεισ ςτθ ΢ικελία – Οι ΢υρακοφςιοι
ετοιμάηουν ςτόλο – Μάχεσ και ναυμαχίεσ ςτθ ΢ικελία – Άφιξθ
των ακθναϊκϊν ενιςχφςεων – Επικζςεισ των ΢υρακοφςιων και
ιττεσ των Ακθναίων – Οι Ακθναίοι απογοθτεφονται.

Μφιηο άξρηζε ε άλνημε ηνπ 413, νη Λαθεδαηκόληνη εηζέβαιαλ

ζηελ Αηηηθή, κε επηθεθαιήο ηνλ βαζηιηά Άγη. Λεειάηεζαλ ηελ
γχξσ πεξηνρή θαη άξρηζαλ λα νρπξψλνπλ ηελ Γεθέιεηα πνπ
απέρεη απφ ηελ Αζήλα εθαηφλ είθνζη ζηάδηα (22 ρηιηφκεηξα
πεξίπνπ).
Παξάιιεια έζηεηιαλ ζηε ΢ηθειία κε θνξηεγά θαξάβηα
εμαθφζηνπο ΢παξηηάηεο θαη ηξηαθφζηνπο Βνησηνχο. Με
θνξηλζηαθά πινία έθπγαλ αθφκα πεληαθφζηνη Κνξίλζηνη θαη
δηαθφζηνη ΢ηθπψληνη – θαη απηνί γηα ηε ΢ηθειία.
Αληίζηνηρα θαη νη Αζελαίνη έζηεηιαλ ζηε ΢ηθειία εληζρύζεηο
απφ εμήληα πέληε πινία κε ρίιηνπο δηαθφζηνπο νπιίηεο απφ ηελ
Αζήλα, ην Άξγνο θαη άιιεο ζπκκαρηθέο πφιεηο.
΢ηε ΢ηθειία ηψξα, κφιηο άξρηδε ε άλνημε, ν ΢παξηηάηεο
ζηξαηεγφο Γχιηππνο πξνέηξεςε ηνπο ΢πξαθνχζηνπο λα
λαππεγήζνπλ φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξα θαξάβηα θαη λα
επηδηψμνπλ ζχγθξνπζε κε ηνπο Αζελαίνπο ζηε ζάιαζζα. Σνλ
Γχιηππν ππνζηήξημε θαη ν Δξκνθξάηεο, πνπ είπε φηη θαη νη
Αζελαίνη δελ είραλ αξρηθά εκπεηξία απφ πινία νχηε είραλ πάληα
λαπηηθή ππεξνρή, αιιά αλαγθάζηεθαλ, απφ ηελ πίεζε ηεο
πεξζηθήο εηζβνιήο, λα ζηξαθνχλ πξνο ηε ζάιαζζα.
Πξάγκαηη, νη ΢πξαθνχζηνη άξρηζαλ λα εηνηκάδνπλ θαη λα
εμνπιίδνπλ κεγάιν ζηφιν. Με ηελ πξψηε επθαηξία μεθίλεζε ε
λαπηηθή ζχγθξνπζε. Δλελήληα πινία ησλ ΢πξαθνχζησλ
λαπκάρεζαλ κε νγδφληα πέληε αζελατθά. Ζ πιάζηηγγα ηεο λίθεο
[271]
έγεηξε πξνο ηελ πιεπξά ησλ Αζελαίσλ, πνπ έραζαλ κφλν ηξία
πινία. Οη ΢πξαθνχζηνη έραζαλ έληεθα πνπ βπζίζηεθαλ θαη άιια
ηξία πνπ αηρκαιψηηζαλ νη αληίπαινί ηνπο. ΋κσο νη ΢πξαθνχζηνη
θαηέιαβαλ δπν αζελατθά θξνχξηα θνληά ζην ιηκάλη, πνπ νη
Αζελαίνη ηα ρξεζηκνπνηνχζαλ σο απνζήθεο, ζηα νπνία ππήξραλ
κεγάιεο πνζφηεηεο απφ ζηάξη θαη άιια ηξφθηκα θαζψο θαη παληά
θαη μάξηηα γηα ζαξάληα πινία. Οη ΢πξαθνχζηνη αλαζάξξεζαλ θαη
έζηεηιαλ ζηφιν ελάληηα ζε κηα αζελατθή λενπνκπή κε εληζρχζεηο
γηα ηνλ ζηφιν ηεο ΢ηθειίαο θαη θαηέζηξεςαλ πνιιά πινία.
Ο Γεκνζζέλεο έθπγε επηηέινπο απφ ηελ Αζήλα κε πινία θαη
ζηξαηφ. Πέξαζε απφ ηελ Πεινπφλλεζν φπνπ επηβηβάζηεθαλ
Αξγείνη νπιίηεο θαη έθηαζε
ζηελ Κέξθπξα γηα λα
παξαιάβεη θαη άιιεο
ζπκκαρηθέο κνλάδεο θαη ζηε
ζπλέρεηα λα θαηεπζπλζεί γηα
ηελ ΢ηθειία.

Δκβνιηζκόο ζε λαπκαρία

Αιιά θαη ζηελ Αηηηθή ε

θαηάζηαζε ήηαλ δχζθνιε
γηα ηνπο Αζελαίνπο. Οη
Λαθεδαηκφληνη έρνληαο σο βάζε ηελ νρπξσκέλε Γεθέιεηα (Σαηφη)
πξνμελνχζαλ κεγάιεο θαηαζηξνθέο ζε θαιιηέξγεηεο, δψα θαη
αγαζά. Γελ δίζηαδαλ λα ζθνηψζνπλ φπνηνλ Αζελαίν έπεθηε ζηα
ρέξηα ηνπο. Ζ Αζήλα ππέθεξε απφ ζηεξήζεηο θαη ρηιηάδεο δνχινη
θαη ηερλίηεο απηνκνινχζαλ ή ζθνξπνχζαλ έμσ απφ ηελ Αηηηθή. Ο
εθνδηαζκφο ηεο πφιεο ήηαλ πιένλ δχζθνινο θαη δαπαλεξφο, γηαηί
γηλφηαλ κφλν απφ ηε ζάιαζζα, αθνχ ε μεξά ήηαλ ππφ ηνλ
απφιπην έιεγρν ησλ Λαθεδαηκνλίσλ.
΢ηε ΢ηθειία ηψξα νη αιιεπάιιειεο κάρεο θαη νη λαπκαρίεο
ζπλερίδνληαλ κε εθαηέξσζελ επηηπρίεο ή ήηηεο, αιιά δελ έρεη

[272]
λφεκα λα αλαθεξζνχκε ζε θάζε κηα απφ απηέο, πξάγκα πνπ θάλεη
δηεμνδηθά ν Θνπθπδίδεο ζην βηβιίν ηνπ. ΢ηηο ζπγθξνχζεηο απηέο
εκπιέθνληαλ Αζελαίνη, Αξγείνη, ΢πξαθνχζηνη, Λαθεδαηκφληνη,
Κνξίλζηνη θαη άιινη, αιιά θαη ζηξαηηψηεο απφ πνιιέο ζηθειηθέο
πφιεηο, νη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο νπνίεο είραλ πάξεη αλνηρηά πηα ην
κέξνο ησλ ΢πξαθνχζησλ. Οη ΢πξαθνχζηνη, πνπ πιεξνθνξήζεθαλ
φηη έξρνληαη εληζρχζεηο ησλ Αζελαίσλ κε ην Γεκνζζέλε,
ζθέθηεθαλ πσο έθηαζε ε ζηηγκή γηα άκεζε λέα ζχγθξνπζε θαη
ζηε ζάιαζζα,. Δίραλ απνθηήζεη εκπεηξία θαη ζάξξνο απφ ηελ
πξνεγνχκελε λαπκαρία θαη είραλ απμήζεη θαη βειηηψζεη πνιχ ηνλ
ζηφιν ηνπο.
Αθνινχζεζε ζθνδξή κάρε ζηελ μεξά θαη ηε ζάιαζζα πνπ
θξάηεζε δπν κέξεο. Ήηαλ ε πξψηε ζνβαξή λαπηηθή ήηηα ησλ
Αζελαίσλ. ΋κσο, κεηά ηε κάρε θαη πξνο κεγάιε απνγνήηεπζε
ησλ ΢πξαθνχζησλ, έθηαζε ν Γεκνζζέλεο κε εβδνκήληα ηξία
πινία, πέληε ρηιηάδεο άλδξεο θαη αλάινγα εθφδηα.

Πεληήξεο, πινίν ηνπ λαπηηθνύ ησλ ΢πξαθνπζώλ

Σελ επνκέλε θηφιαο ν Γεκνζζέλεο απνθάζηζε λα θάλεη επίζεζε

κε ζθνπφ λα θαηαιάβεη ην χςσκα Δπηπνιέο (ην νπνίν, φπσο
είπακε, δέζπνδε ηεο πφιεο ησλ ΢πξαθνπζψλ). Ζ επίζεζε ησλ
Αζελαίσλ αηθληδίαζε ηνπο ππεξαζπηζηέο. Ζ κάρε θξάηεζε φιε ηε
λχρηα, νη ΢πξαθνχζηνη έζηεηιαλ εθεδξείεο θαη ηειηθά ε Αζελαίνη
αλαγθάζηεθαλ λα ππνρσξήζνπλ κε πνιιέο απψιεηεο.
Μεηά απφ απηφ νη ΢πξαθνχζηνη αλαζάξξεζαλ πνιχ θαη ν
ζηξαηεγφο Γχιηππνο έθπγε θαη άξρηζε λα επηζθέπηεηαη άιιεο
ζηθειηθέο πφιεηο δεηψληαο ηελ βνήζεηά ηνπο θαη εληζρχζεηο γηα λα
δηψμνπλ ηνπο Αζελαίνπο απφ ην λεζί.
[273]
 Αληίζεηα ζην ζηξαηφπεδν ησλ Αζελαίσλ ππήξμε θαηήθεηα θαη
γεληθή απνζάξξπλζε απφ ηηο απαλσηέο ηνπο ήηηεο. Ο Γεκνζζέλεο
πξφηεηλε λα ιχζνπλ ηελ πνιηνξθία θαη λα γπξίζνπλ ζηελ Αζήλα,
γηα λα ηελ βνεζήζνπλ απφ ηελ πίεζε ησλ Λαθεδαηκνλίσλ, πνπ
είραλ ζηξαηνπεδεχζεη ζηε Γεθέιεηα. Ο Νηθίαο ήηαλ αληίζεηνο
γηαηί είρε αθφκα ειπίδεο φηη νη ΢πξαθνχζηνη δελ ζα άληεραλ.
Σειηθά απνθάζηζαλ ηελ αλαρψξεζε, αιιά ην βξάδπ πνπ
θαλνληθά είρε παλζέιελν, έγηλε έθιεηςε θαη νη κάληεηο είπαλ φηη
απηφ ήηαλ νησλφο θαηά ηεο αλαρψξεζεο ηνπ εθζηξαηεπηηθνχ
ζψκαηνο. Έηζη απνθαζίζηεθε {απνδείρηεθε κνηξαίν ιάζνο} λα
κείλνπλ αθφκα θαη λα ζπλερηζηεί ε πνιηνξθία ησλ ΢πξαθνπζψλ.

΢πξαθνύζηνο νπιίηεο

Οη ΢πξαθνχζηνη κεηά ηηο λίθεο

ηνπο ήηαλ απνθαζηζκέλνη λα κελ
ραιαξψζνπλ ηηο πξνζπάζεηέο ηνπο
θαη λα απνδείμνπλ φηη ήηαλ
αλψηεξνη ησλ Αζελαίσλ ηφζν ζηε
μεξά φζν θαη ζηε ζάιαζζα. Σελ
επφκελε κέξα έλαο κεγάινο
ζηφινο εβδνκήληα έμε πινίσλ
ησλ ΢πξαθνπζψλ επηηέζεθε ζηνλ αζελατθφ ζηφιν. Οη Αζελαίνη
εηηήζεθαλ θαηά θξάηνο, ν Δπξπκέδσλ ζθνηψζεθε θαη ηα
πεξηζζφηεξα αζελατθά πινία βπζίζηεθαλ ή θάεθαλ. Γεθανρηψ
απφ απηά αηρκαισηίζηεθαλ θαη νη ΢πξαθνχζηνη ζθφησζαλ ηα
πιεξψκαηά ηνπο.
Ζ απνθαζηζηηθή απηή λίθε ησλ ΢πξαθνχζησλ έθεξε αθφκα
κεγαιχηεξε απνγνήηεπζε ζην αζελατθφ ζηξαηφπεδν. Γελ ήηαλ
ιίγνη εθείλνη πνπ έιεγαλ αλνηρηά πιένλ φηη ε Αζήλα δελ έπξεπε
πνηέ λα παξαζπξζεί ζε απηφλ ηνλ πφιεκν. ΢ην θάησ-θάησ νη
πεξηζζφηεξεο ζηθειηθέο πφιεηο είραλ δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα,
φπσο απηφ ηεο Αζήλαο. Αθφκα είραλ ηζρπξφ ηππηθφ θαη λαπηηθφ
[274]
θαη κπνξνχζαλ λα αληηκεησπίζνπλ αθφκα θαη κηα κεγάιε δχλακε
φπσο ε Αζήλα.
Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ηα πινία ησλ ΢πξαθνπζψλ έθαλαλ ηψξα
άθνβα βφιηεο έμσ απφ ην ιηκάλη θαη έιεγραλ ηνλ αζελατθφ
ζηφιν, ψζηε λα κελ κπνξεί λα θχγεη θξπθά. Πέξαζε ν θαηξφο πνπ
νη ΢πξαθνχζηνη ζθέθηνληαλ πψο ζα ζσζνχλ, ηψξα ζρεδίαδαλ πψο
ζα εκπνδίδνπλ ηνλ ερζξφ λα ζσζεί. Ήμεξαλ πσο ε ςπρνινγία ησλ
αληηπάισλ ηνπο ήηαλ ηέηνηα, πνπ ζα κπνξνχζαλ εχθνια λα ηνπο
θαηαηξνπψζνπλ ζηελ ζηεξηά θαη ζηε ζάιαζζα. Έιεγαλ φηη ε λίθε
ηνπο ζα ειεπζέξσλε ηνπο Έιιελεο απφ ην θφβν ηεο αζελατθήο
δνπιείαο, γηαηί ε Αζήλα έραζε πνιιέο δπλάκεηο θαη δελ ζα
κπνξνχζε λα αληηκεησπίζεη ηνλ πφιεκν ησλ Πεινπνλλεζίσλ. Καη
θακάξσλαλ πνπ ε πφιε ηνπο ήηαλ πιένλ κηα ζπνπδαία λαπηηθή
δχλακε, ίζσο ε ηζρπξφηεξε φισλ ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ.

Παράγραφοι Η’57-72: Οι δυνάμεισ των δυο εμπολζμων – Οι

΢υρακοφςιοι κλείνουν το λιμάνι – ΢υμβοφλιο των Ακθναίων –
Ομιλία του Νικία προσ τουσ Ακθναίουσ – Ομιλία του Γφλιππου
προσ τουσ ΢υρακοφςιουσ – Ναυμαχία και ςυντριπτικι ιττα των
Ακθναίων.
Θα απαξηζκήζσ ηψξα (ιέεη ν Θνπθπδίδεο) ηφζν ηνπο ιανχο θαη
ηηο πνιηηείεο πνπ εθζηξάηεπζαλ γηα λα θαηαθηήζνπλ ηε ΢ηθειία,
φζν θαη εθείλνπο ηνπο ιανχο θαη ηηο πνιηηείεο, πνπ πνιέκεζαλ γηα
λα ππεξαζπίζνπλ ηηο ΢πξαθνχζεο. ΋ζνη ζπληάρζεθαλ κε ην έλα ή
κε ην άιιν κέξνο, δελ ην έθαλαλ απφ αίζζεκα δηθαηνζχλεο ή
θπιεηηθήο ζπγγέλεηαο, αιιά απφ ζπκθέξνλ ή απφ αλάγθε. Οη
Ίσλεο Αζελαίνη εθζηξάηεπζαλ ελαληίνλ ησλ Γσξηέσλ
΢πξαθνχζησλ. Μαδί κε ηνπο Αζελαίνπο ζπληάρζεθαλ φζνη
κηινχζαλ ηελ ίδηα γιψζζα θαη είραλ ηνπο ίδηνπο ζεζκνχο, φπσο νη
Λήκληνη, νη Ίκβξηνη θαη νη Αηγηλήηεο. Αθφκα θαη εθείλνη πνπ ήηαλ
ππήθννη (Δξέηξηα, Υαιθίδα, Κάξπζηνο, Κέα, Άλδξνο, Σήλνο,
Μίιεηνο, ΢άκνο) ή απηφλνκνη ζχκκαρνη (Υίνο, Μπηηιήλε). Οη
πεξηζζφηεξεο απηέο πνιηηείεο ήηαλ ησληθήο ή αηνιηθήο

[275]
θαηαγσγήο. Οη Ρφδηνη, νη Κπζήξηνη, νη Μαληηλείο θαη νη Αξγείνη
ήηαλ Γσξηείο. Άιινη ζχκκαρνη ησλ Αζελαίσλ ήηαλ νη Πιαηαηείο,
νη Κεθαιινλίηεο, νη Εαθπλζηλνί, νη Κεξθπξαίνη. Οη Κξήηεο θαη νη
Αηησινί ήηαλ κηζζνθφξνη. Σέινο απφ ηε ΢ηθειία ζπληάρζεθαλ κε
ηνπο Αζελαίνπο ε Νάμνο, ε Καηάλε, ε Δγέζηα θαη άιιεο πφιεηο.
Με ηνπο ΢πξαθνχζηνπο ζπληάρζεθαλ πεξηζζφηεξεο ζηθειηθέο
πφιεηο θαη φρη κφλν απηέο κε δσξηθή θαηαγσγή. Απφ ηελ
Διιάδα νη Λαθεδαηκφληνη, νη Κνξίλζηνη, νη Ζιείνη, νη ΢ηθπψληνη,
νη Λεπθάδηνη, νη Βνησηνί θαη αθφκα Αξθάδεο κηζζνθφξνη.
Μεηά ηελ κεγάιε ηνπο λίθε νη ΢πξαθνχζηνη ζέιεζαλ λα
νινθιεξψζνπλ ηνλ ζξίακβφ ηνπο
αηρκαισηίδνληαο νιφθιεξν ην
αζελατθφ εθζηξαηεπηηθφ ζψκα.

Μηζζνθόξνο νπιίηεο

Ζ πξψηε ηνπο θίλεζε ήηαλ λα

θιείζνπλ ην ζηόκην ηνπ ιηκαληνύ
θαη λα απνθιείζνπλ ηελ
πηζαλφηεηα δηαθπγήο ησλ
Αζελαίσλ απφ ηε ζάιαζζα.
Οη Αζελαίνη απνθάζηζαλ λα
θάλνπλ ζπκβνχιην, γηα λα δνπλ κε
πνην ηξφπν ζα θαηαθέξνπλ λα
απεγθισβηζηνχλ. Δίραλ μεκείλεη απφ πξνκήζεηεο θαη ηξφθηκα θαη
ζθέθηεθαλ πσο ε θαιχηεξε ιχζε ήηαλ λα επηβηβαζηνχλ ζε φζα
πινία ήηαλ γεξά θαη λα πξνζπαζήζνπλ λα ζπάζνπλ ηνλ
απνθιεηζκφ λαπκαρψληαο κε ην ζηφιν ησλ ΢πξαθνπζψλ κε φιεο
ηνπο ηηο δπλάκεηο. Αλ ληθνχζαλ ζα έβαδαλ πιψξε γηα ηελ
Καηάλε. Αλ έραλαλ, ζα ππξπνινχζαλ ηα πινία ηνπο θαη ζα
πξνρσξνχζαλ πεδή γηα λα θηάζνπλ ζε θάπνηα θηιηθή πνιηηεία ηεο
΢ηθειίαο.

[276]
 Σν ζρέδην απηφ κπήθε ακέζσο ζε εθαξκνγή. Δίραλ κείλεη εθαηφ
δέθα πινία, ηα νπνία επαλδξψζεθαλ κε φινπο φζνη κπνξνχζαλ
λα ηαμηδέςνπλ θαη λα πνιεκήζνπλ. Δπηβηβάζηεθαλ ηνμφηεο θαη
αθνληηζηέο θαη θφξησζαλ ζηα θαξάβηα ηνπο θαη φπνηα εθφδηα ζα
ηνπο ήηαλ ρξήζηκα γηα ηελ λαπκαρία θαη ην ηαμίδη. Σξφθηκα δελ
ππήξραλ, ηα ιίγα απνζέκαηα ησλ Αζελαίσλ ηα είραλ αξπάμεη νη
΢πξαθνχζηνη. ΋πσο φκσο νη ζηξαηηψηεο ήηαλ απνγνεηεπκέλνη
απφ ηηο ήηηεο θαη θπξίσο απφ ηελ ηειεπηαία λαπκαρία θαη ηελ
έιιεηςε ηξνθίκσλ, ν Νηθίαο ζέιεζε λα ηνπο ελζαξξχλεη κε ηα
παξαθάησ ιφγηα:
Αθημαίξι και ςύμμαφξι ςσπασιώσερ, ξ ςκξοόρ μαρ για σιρ
εοόμεμερ ώπερ είμαι η ςψσηπία και η εοιςσπξυή μαρ ςσημ
οασπίδα. Δεμ οπέοει μα αοξθαππτμόμαςσε, όοψρ κάοξιξι
άμθπψοξι οξτ ασύφηςαμ ςσιρ οπώσερ αμαμεσπήςειρ, έφξτμ
σξ υόβξ όσι θα αστφήςξτμ και οάλι. Να είςσε έσξιμξι μα
οξλεμήςεσε με σημ ελοίδα όσι θα μαρ βξηθήςξτμ ξι θεξί
και η Τύφη.
Εμείρ ξι ςσπασηγξί, αοξυαςίςαμε μα εοιβιβάςξτμε όλξ
σξ έμχτφξ τλικό, οξτ θα είμαι φπήςιμξ και ςε οεζξμαφία
αοό σα ολξία. Ουείλξτμε μα μημ τοξφψπήςξτμε γιασί ξ
εφθπόρ ελέγφει σημ ςσεπιά και όλη σημ οαπαλία. Άπα δεμ
οπέοει μα μαρ αοψθήςξτμ ςσημ ςσεπιά αλλά σα ολξία μαρ
μα οέυσξτμ δίολα ςσα δικά σξτρ και μα ενξμσώμξτμε σξτρ
εφθπξύρ αοό σξ κασάςσπψμα.
Πλεξμεκσξύμε ςε οεζικό, ξι μαύσερ μαρ είμαι έμοειπξι
και σα ολξία μαρ οεπιςςόσεπα αοό σα εφθπικά. Έφξτμε
οξλλέρ υξπέρ μικήςει και σξτρ Κξπίμθιξτρ και σξτρ
Σικελξύρ και ατσό οπέοει μα κάμξτμε και σώπα. Αμ
φάςξτμε ατσή σα μάφη, όλξι μαρ θα γίμξτμε δξύλξι σψμ
Στπακξύςιψμ, αλλά και η οασπίδα μαρ θα είμαι ετάλψση
ςσιρ εοιθέςειρ σψμ Πελξοξμμηςίψμ.

[277]
 Απηά ήηαλ ηα ιφγηα ηνπ Νηθία θαη άξρηζε ακέζσο κεηά ε
πξνεηνηκαζία γηα αλαρψξεζε. Οη ΢πξαθνχζηνη θαη ν Γχιηππνο,
πνπ παξαθνινπζνχζαλ απφ καθξηά θαηάιαβαλ φηη νη Αζελαίνη
έβγαηλαλ γηα λα λαπκαρήζνπλ. Δηνηκάζηεθαλ ινηπφλ θαη απηνί
αλάινγα θαη έληπζαλ ηηο θνππαζηέο ησλ θαξαβηψλ ηνπο κε
δέξκαηα, γηα λα γιηζηξνχλ νη ζηδεξέληεο αξπάγεο ησλ Αζελαίσλ.
Καη απφ ηελ αληίζεηε πιεπξά, νη ΢πξαθνχζηνη ζηξαηεγνί θαη ν
Γχιηππνο, ζέιεζαλ λα ελζαξξχλνπλ ην ζηξαηφ ηνπο θαη είπαλ:
Στπακξύςιξι και ςύμμαφξι ξολίσερ και μαύσερ, όοψρ
νέπεσε ξι Αθημαίξι ήπθαμ εδώ για μα τοξδξτλώςξτμ
οπώσα ση Σικελία και, αμ ατσό σξ κασόπθψμαμ, σημ
Πελξοόμμηςξ και σημ τοόλξιοη Ελλάδα.

Σν ιηκάλη ησλ ΢πξαθνπζώλ

Κασέκσηςαμ σημ ηγεμξμία οξλλώμ οόλεψμ βαςιςμέμξι

ςσημ τοεπξφή σξτ ματσικξύ σξτρ, ατσξύ ακπιβώρ σξτ
ματσικξύ οξτ εςείρ μικήςασε ςσιρ οπξηγξύμεμερ
ματμαφίερ. Λξγικό είμαι όσι και σώπα θα μικήςεσε.
Η ατσξοεοξίθηςή ήσαμ ατσή οξτ μαρ βξήθηςε μα
αμσιςσαθξύμε ςσξ μεγάλξ αθημαϊκό εκςσπασετσικό ςώμα
και σξμ οξλτοληθή ςσόλξ σξτρ. Τώπα λξιοόμ είμαι
αοέμαμσί μαρ και εσξιμάζξμσαι μα μαρ οξλεμήςξτμ με όλα

[278]
σα μέςα. Μημ αιςθάμεςσε υόβξ αοό σξ ολήθξρ σψμ ολξίψμ
σξτρ, γιασί σα οξλλά ολξία ςε μικπό φώπξ δεμ έφξτμ
δτμασόσησα για ελιγμξύρ και αμσίθεσα οπξςυέπξτμ οιξ
εύκξλξ ςσόφξ για μαρ.
Αρ ξπμήςξτμε λξιοόμ με μαμία αοάμψ ςσξτρ μιςησξύρ
εφθπξύρ μαρ, οξτ η σύφη σξτρ εγκασέλειχε ολέξμ. Αμ
ατσξί είφαμ μικήςει, θα είφαμ μεσαφειπιςσεί φείπιςσα σξτρ
άμδπερ και ενετσελίςει σιρ γτμαίκερ μαρ. Αρ μημ σξτρ
εοισπέχξτμε λξιοόμ μα υύγξτμ, αλλά μα σξτρ
σιμψπήςξτμε, μα αοελετθεπώςξτμε όλη ση Σικελία.
Ήξζε ε ψξα λα μεθηλήζεη ε λαπκαρία θαη ε πξνζπάζεηα εμφδνπ
ησλ Αζελαίσλ. Ζ ζχγθξνπζε ήηαλ ζθνδξφηαηε θαη δελ γηλφηαλ
κφλν ζηελ έμνδν, αιιά ζε φιν ην ιηκάλη. Πνηέ ηφζα πνιιά
θαξάβηα – ήηαλ πεξίπνπ δηαθφζηα πιενχκελα θαη ησλ δπν
αληηπάισλ - δελ πνιέκεζαλ ζε ηφζν πεξηνξηζκέλν ρψξν. Ο
Θνπθπδίδεο πεξηγξάθεη κε αδξέο ιεπηνκέξεηεο φιεο ηηο
δξακαηηθέο θάζεηο απηήο ηεο ηζηνξηθήο θαη αηκαηεξφηαηεο
ζχγθξνπζεο.
Οη Αζελαίνη εηηήζεθαλ θαηά θξάηνο. Οη ΢πξαθνχζηνη κάδεςαλ
ηνπο λεθξνχο ηνπο, έζηεζαλ ηξφπαην θαη γχξηζαλ ζηελ πφιε. Οη
θαηαπηνεκέλνη Αζελαίνη δελ αζρνιήζεθαλ θαλ κε ηελ
πεξηζπιινγή ησλ λεθξψλ ηνπο θαη δελ ζθέθηνληαλ παξά ηνλ
ηξφπν δηαθπγήο απφ ην ιηκάλη ηελ ίδηα θηφιαο λχρηα. Δίραλ κείλεη
κε εμήληα πινία, φηαλ ηα πινία ηνπ ερζξνχ, πνπ θχιαγαλ ηελ
έμνδν ηνπ ιηκαληνχ, ήηαλ πελήληα. Ο Γεκνζζέλεο πξφηεηλε λα
επηβηβαζηνχλ φινη θαη λα επηρεηξήζνπλ ακέζσο έμνδν. Ο Νηθίαο
ζπκθψλεζε, αιιά ηα πιεξψκαηα θαη νη ζηξαηηψηεο αξλήζεθαλ.
Ήηαλ αθφκα παληθφβιεηνη απφ ηελ ζθνδξφηεηα ηεο κάρεο πνπ
είρε πξνεγεζεί θαη ήηαλ βέβαηνη φηη δελ κπνξνχζαλ λα ληθήζνπλ.
Ο κφλνο ηξφπνο πνπ έβιεπαλ γηα λα ππάξμεη πηζαλφηεηα
δηαθπγήο ήηαλ λα επηρεηξήζνπλ λα θχγνπλ πεδή.

[279]
Παράγραφοι Η’73-87: Οι Ακθναίοι αναχωροφν από τθν ςτεριά
– Οι ΢υρακοφςιοι κυκλϊνουν τα τμιματα του Νικία και του
Δθμοςκζνθ και τα αναγκάηουν να παραδοκοφν – Εκτζλεςθ των
δυο Ακθναίων ςτρατθγϊν – Άγρια μεταχείριςθ των Ακθναίων
αιχμαλϊτων – Κριτικι για τθ ςικελικι εκςτρατεία.

Ο ζηξαηεγφο Δξκνθξάηεο ππνπηεχηεθε ηα ζρέδηα ησλ

Αζελαίσλ. Σνπ θαηλφηαλ αδηαλφεην, φινο απηφο ν ζηξαηφο λα
μεθχγεη απφ ηνλ θινηφ, λα πνξεπηεί πεδή θαη λα ζηξαηνπεδεχζεη
ζε έλα κέξνο ηεο ΢ηθειίαο, κε ζθνπφ λα ζπλερίζεη ηνλ πφιεκν.
Μίιεζε κε ηηο αξρέο ηεο πφιεο θαη πξφηεηλε λα απνθιεηζηνχλ νη
νδνί δηαθπγήο απφ ην
ζηξαηφ. ΋κσο νη
ζηξαηηψηεο γηφξηαδαλ
ηε λίθε ηνπο θαη ην
είραλ ξίμεη ζην πηνηφ.

Ναπκαρία θαη πεδνκαρία

Απηφ πνπ δχζθνια

ζα δέρνληαλ ήηαλ λα
πάξνπλ μαλά ηα φπια θαη λα ξηρηνχλ ζηε κάρε.
Ο Δξκνθξάηεο ηφηε κεραλεχηεθε θάηη γηα λα θαζπζηεξήζεη ηελ
αλαρψξεζε ησλ Αζελαίσλ. Έζηεηιε κεξηθνχο δηθνχο ηνπ, νη
νπνίνη πιεζίαζαλ ην αζελατθφ ζηξαηφπεδν θαη είπαλ ζηνπο
θξνπξνχο φηη είλαη θίινη ησλ Αζελαίσλ θαη λα εηδνπνηήζνπλ ηνλ
Νηθία, φηη νη ΢πξαθνχζηνη θξνπξνχλ ηα πεξάζκαηα θαη είλαη
πξνηηκφηεξν λα αλαβάιεη ηελ αλαρψξεζε γηα ην πξσί. Ο Νηθίαο
(πνπ είρε πξάγκαηη κεξηθνχο δηθνχο ηνπ θαηαζθφπνπο ζηελ πφιε)
πίζηεςε φηη ην κήλπκα ήηαλ αιεζηλφ θαη αθνχ ζπλελλνήζεθε κε
ηνπο άιινπο ζηξαηεγνχο απνθάζηζαλ λα θχγνπλ ηελ επνκέλε, λα
αθήζνπλ ηα πάληα ζην ζηξαηφπεδν θαη λα πάξνπλ κφλν ηα
απαξαίηεηα γηα ηελ ζπληήξεζή ηνπο.
[280]
 Σν πξσί, νη ΢πξαθνχζηνη θαη νη ζχκκαρνί ηνπο είραλ θιείζεη
φιεο ηηο πηζαλέο δηφδνπο, απφ φπνπ ζα κπνξνχζαλ λα πεξάζνπλ νη
ερζξνί. Αθφκα ξπκνχιθεζαλ έμσ απφ ην ιηκάλη φζα θαξάβηα ησλ
Αζελαίσλ δελ είραλ θαεί.
Σελ ηξίηε εκέξα κεηά ηε κνηξαία λαπκαρία, νη Αζελαίνη ήηαλ
έηνηκνη λα εγθαηαιείςνπλ ην ζηξαηφπεδν, ηα πινία ηνπο, ηνπο
άξξσζηνπο, ηνπο ηξαπκαηίεο θαη ηνπο άηαθνπο λεθξνχο ηνπο θαη
λα θχγνπλ. Δίλαη ζρεδφλ αδχλαην λα πεξηγξάςεη θαλείο ηα
ζπλαηζζήκαηα πνπ θπξηαξρνχζαλ ζηνπο θαηαπηνεκέλνπο,
εηηεκέλνπο θαη ηαπεηλσκέλνπο απηνχο ζηξαηηψηεο, πνπ έθιαηγαλ
γνεξά αθνχγνληαο απηνχο πνπ άθελαλ πίζσ ηνπο λα επηθαινχληαη
ηνπο ζενχο, ηελ ηειεπηαία δειαδή ειπίδα ηνπο.
΢θέθηνληαλ κε ηί
ιακπξφηεηα θαη
πξνζδνθίεο είραλ
μεθηλήζεη απηή ηελ
εθζηξαηεία.

΢πξαθνύζηνη νπιίηεο

Με πφζεο επρέο θαη

παηάλεο ηνπο είραλ
θαηεπνδψζεη νη Αζελαίνη θαη ζε πνηα θαηάζηαζε ζα έθεπγαλ
ηψξα ζηα θξπθά, γηα λα απνθχγνπλ θάζε επαθή κε ηνλ ερζξφ.
Ζ ζηξαηηά πνπ ήηαλ έηνηκε λα αλαρσξήζεη αξηζκνχζε πεξί ηνπο
ζαξάληα ρηιηάδεο άληξεο. Κνπβαινχζε ν θαζέλαο ηα φπια ηνπ θαη
ιίγα ηξφθηκα. Σν ζάξξνο θαη ην εζηθφ ηνπο, αλχπαξθηα. Ο Νηθίαο
έθαλε κηα πξνζπάζεηα λα ηνπο εκςπρψζεη. Πεξλνχζε απφ θάζε
κνλάδα θαη έιεγε κε δπλαηή θσλή φηη:
Δεμ φάθηκαμ σα οάμσα, μοξπξύμε ακόμα μα
αμσιμεσψοίςξτμε όοξια εμοόδια βπξύμε ςσημ οξπεία μαρ,
γιασί είμαςσε σόςξι οξτ αοξσελξύμε αοό μόμξι μαρ μια
ξλόκληπη οόλη. Εοίςηρ μεσά αοό λίγερ μέπερ οξπείαρ θα

[281]
υθάςξτμε ςε υιλική οεπιξφή σηρ Σικελίαρ. Εκεί μαρ
οεπιμέμξτμ με σπόυιμα και ευόδια και θα μαρ βξηθήςξτμ
μα γτπίςξτμε ςσημ οασπίδα μαρ. Αμ και η δύμαμη σηρ
Αθήμαρ έφει μειψθεί, εμείρ θα σηρ δώςξτμε ναμά σημ
οαλιά σηρ αίγλη. Άλλψςσε σημ οξλισεία σημ αοξσελξύμ ξι
άμδπερ σηρ και όφι σα σείφη ή σα ολξία.
Απηά πεξίπνπ ην ιφγηα έιεγε θαη ν Γεκνζζέλεο ζηνπο δηθνχο
ηνπο άλδξεο. Ο ζηξαηφο βάδηδε ζε παξάηαμε ηεηξαγψλνπ κε
κπξνζηά ην ηκήκα ηνπ Νηθία θαη πίζσ απηφ ηνπ Γεκνζζέλε. ΢ηελ
δηαδξνκή νη Αζελαίνη βξήθαλ παξαηεηαγκέλε κηα κνλάδα
΢πξαθνχζησλ, αιιά θαηάθεξαλ λα ηνπο απνθξνχζνπλ θαη
νινθιήξσζαλ ηελ πνξεία ηεο εκέξαο έρνληαο δηαλχζεη πεξίπνπ
ζαξάληα ζηάδηα {7,5 ρηιηόκεηξα}. Σελ επνκέλε ην πξσί, ε πνξεία
ησλ Αζελαίσλ άξρηζε θαη πάιη, αιιά ζηνλ δξφκν ηεο ζπλαληνχζε
έλνπια ηκήκαηα ΢πξαθνχζησλ, πνπ ηνπο ρηππνχζαλ κε βέιε θαη
αθφληηα. ΋κσο ν φγθνο ηνπ αζελατθνχ ζηξαηεχκαηνο ήηαλ
κεγάινο θαη νη ΢πξαθνχζηνη δελ ήζειαλ λα επηρεηξήζνπλ επίζεζε
θαηά κέησπν, γηα λα κελ έρνπλ απψιεηεο.
Απηή ε ηαθηηθή ηνπ αληαξηνπφιεκνπ ζπλερίζηεθε θαη ηηο
επφκελεο κέξεο κε απνηέιεζκα νη Αζελαίνη λα ράλνπλ θάζε θνξά
αξθεηνχο άληξεο, αιιά ην ζεκαληηθφηεξν ην εζηθφ ηνπο λα έρεη
θαηαξξαθσζεί απφ ηελ επίπνλε πνξεία, ηελ έιιεηςε ηξνθίκσλ
θαη ηα ζπρλά ρηππήκαηα ηνπ ερζξνχ. Σν ηκήκα ηνπ Νηθία
πξνρσξνχζε πην γξήγνξα, γηαηί ν ζηξαηεγφο ζθέθηεθε φηη ζα
ήηαλ πξνηηκφηεξν λα απνκαθξχλεηαη απφ ηνλ ερζξφ θαη λα
απνθξνχεη ηηο επηζέζεηο ηνπ κφλν φηαλ ήηαλ αλαπφθεπθην.
Ο Γεκνζζέλεο πνπ βξαδππνξνχζε βξηζθφηαλ πιένλ ζε πνιχ
δχζθνιε ζέζε. Οη ΢πξαθνχζηνη είραλ θπθιψζεη ην ηκήκα ηνπ θαη
απέθεπγαλ ηε κάρε ζψκα κε ζψκα, γηαηί ήμεξαλ πσο νη άλζξσπνη
πνπ βξίζθνληαη ζε απφγλσζε ηα δίλνπλ φια, γηαηί δελ έρνπλ
ηίπνηε άιιν λα ράζνπλ πηα. ΋κσο ζπλέρηζαλ λα ηνπο ξίρλνπλ
βέιε θαη αθφληηα απφ φιεο ηηο πιεπξέο.

[282]
 Ο Λαθεδαηκφληνο ζηξαηεγφο Γχιηππνο θαη νη ζχκκαρνη
ζηξαηεγνί θαηάιαβαλ φηη νη εμνπζελσκέλνη Αζελαίνη ήηαλ
έηνηκνη λα παξαδνζνχλ. Έζηεηιαλ ινηπφλ θήξπθεο θαη
ππνζρέζεθαλ ηα εμήο: ΋ζνη απφ ην αζελατθφ ζηξάηεπκα
θαηάγνληαλ απφ λεζηά ζα έκελαλ ειεχζεξνη, αλ απηνκνινχζαλ.
Οη άιινη νπιίηεο ηνπ ηκήκαηνο ηνπ Γεκνζζέλε πνπ ζα
παξαδψζνπλ ηα φπια ηνπο δελ ζα ράζνπλ ηε δσή ηνπο, νχηε ζα
ζηεξεζνχλ ηα απαξαίηεηα γηα ηελ επηβίσζή ηνπο. ΋ζνη Αζελαίνη
είραλ κείλεη, πέηαμαλ ζηε γε ηηο αζπίδεο ηνπο αλάπνδα θαη κέζα
ηνπο έξημαλ φζα ρξήκαηα θξαηνχζαλ. ΋ινη απηνί νη αηρκάισηνη
θαη ν Γεκνζζέλεο νδεγήζεθαλ ζηελ πφιε ησλ ΢πξαθνπζψλ.

Ζ ζθαγή ησλ
Αζελαίσλ ζηνλ
πνηακό

΢ην κεηαμχ ν
Νηθίαο κε ην
δηθφ ηνπ ηκήκα
πξνρσξνχζε,
ρσξίο λα μέξεη
ηη είρε γίλεη κε
ηε κνλάδα ηνπ Γεκνζζέλε, πνπ αθνινπζνχζε. Οη ΢πξαθνχζηνη
ηνλ πξφθηαζαλ θαη κε θήξπθα ηνπ είπαλ ηη είρε ζπκβεί θαη ηνλ
θάιεζαλ λα παξαδνζεί θη απηφο. Ο Νηθίαο αξρηθά επηρείξεζε λα
βάιεη φξνπο, αιιά ν Γχιηππνο ηνπο απέξξηςε θαη νη ζηξαηηψηεο
ηνπ θχθισζαλ ηνπο Αζελαίνπο θαη ηνπο ηφμεπαλ ζπλερψο σο ην
βξάδπ πξνθαιψληαο πνιιέο απψιεηεο. Σε επνκέλε ν Νηθίαο
πξνρψξεζε πξνο έλα πνηακφ νλφκαηη Αζζίλαξν, κε ηελ ειπίδα
φηη αλ ην ηκήκα ηνπ ηνλ δηέζρηδε, ζα θαηάθεξλε λα δηαθχγεη.
Οη εμνπζελσκέλνη Αζελαίνη έθηαζαλ ζην πνηακφ απηφλ, αιιά
φπσο ήηαλ δηςαζκέλνη έπεζαλ άηαθηα γηα λα πηνχλ λεξφ. Οη
΢πξαθνχζηνη ηνπο έθηαζαλ θαη άξρηζαλ λα ηνπο ζθάδνπλ
[283]
αιχπεηα, σο φηνπ ην πνηάκη θνθθίληζε απφ ην αίκα. Ήηαλ ε
κεγαιχηεξε αλζξσπνζθαγή ηνπ ζηθειηθνχ πνιέκνπ. Ο Νηθίαο
απειπηζκέλνο παξαδφζεθε ζην Γχιηππν θαη ηνλ παξαθάιεζε λα
ζηακαηήζεη ε ζθαγή ησλ ζηξαηησηψλ ηνπ.
Ο ζηξαηφο ησλ ΢πξαθνπζψλ θαη ησλ ζπκκάρσλ νδήγεζε φινπο
απηνχο ηνπο αηρκαιψηνπο ζηελ πφιε. Ήηαλ ηφζνη πνιινί, πνπ
ηνπο έθιεηζαλ ζηα ιαηνκεία, πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ σο θπιαθέο.
Ο Γχιηππνο ήζειε λα πάξεη καδί ηνπ ζηε ΢πάξηε ηνπο δπν
Αζελαίνπο ζηξαηεγνχο, σο ηξφπαηα ηεο λίθεο.
Καη νη δπν απηνί είραλ δηαθξηζεί
ζηελ Πχιν. Ο Νηθίαο ήηαλ
ζπκπαζήο ζηνπο ΢παξηηάηεο γηαηί
είρε ηαρηεί ππέξ ηεο εηξήλεο θαη ηεο
απειεπζέξσζεο ησλ αηρκαιψησλ
ηεο ΢θαθηεξίαο (Νηθίεηνο Δηξήλε).

Ζ είζνδνο ησλ ιαηνκείσλ ηεο ΢ηθειίαο

΋κσο νη ΢πξαθνχζηνη, νη Κνξίλζηνη

θαη νη άιινη ζχκκαρνη ηάρηεθαλ κε
πείζκα ππέξ ηεο άκεζεο ζαλάησζεο
ησλ δπν ζηξαηεγψλ, νη νπνίνη θαη
εθηειέζηεθαλ ακέζσο29.
Οη ΢πξαθνχζηνη κεηαρεηξίζηεθαλ
κε πνιιή ζθιεξφηεηα ηνπο αηρκαιψηνπο πνπ είραλ ζηνηβάμεη ζηα
ιαηνκεία. Απηνί (δελ ήηαλ ιηγφηεξνη απφ επηά ρηιηάδεο) δνχζαλ
ζε απάλζξσπεο ζπλζήθεο, ππνθέξνληαο ηε πληγεξή δέζηε ην
θαινθαίξη θαη ηηο παγσκέλεο λχρηεο ηνπ ρεηκψλα. Οη άξξσζηνη
θαη νη ηξαπκαηίεο δελ είραλ θακηά πεξίζαιςε θαη πέζαηλαλ

29
Οη Αζελαίνη δελ έγξαςαλ ην όλνκα ηνπ Νηθία ζηελ ζηήιε κε ηα νλόκαηα ησλ
ζηξαηεγώλ πνπ πνιέκεζαλ ζηε ΢ηθειία. Ήηαλ ε ηηκσξία πνπ ηνπ επέβαιαλ νη ζπκπνιίηεο
ηνπ κεηά ην ζάλαηό ηνπ, ζεσξώληαο ηνλ ππεύζπλν γηα ηελ ηαπεηλσηηθή ήηηα ηεο
ζηθειηθήο εθζηξαηείαο, ηελ νπνία όκσο ν ίδηνο ν Νηθίαο έθαλε ό,ηη κπνξνύζε γηα λα ηελ
απνηξέςεη.

[284]
αβνήζεηνη. Οη λεθξνί ζηνηβάδνληαλ, ν έλαο επάλσ ζηνλ άιιν θαη
ε δπζνζκία ήηαλ αλππφθνξε. Αθφκα ππέθεξαλ απφ πείλα θαη
δίςα. Οη ΢πξαθνχζηνη έδηλαλ κφλν κηα θνηχιε {250 γξακκάξηα}
λεξφ θαη δπν θνηχιεο ζηάξη ηελ εκέξα ζηνλ θαζέλα. Έηζη
πέξαζαλ εβδνκήληα κέξεο. Μεηά, νη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο
πνπιήζεθαλ ζηα ζθιαβνπάδαξα.
Απηά ήηαλ ηα γεγνλφηα ηνπ πνιέκνπ ηεο ΢ηθειίαο. Γηα ηνπο
ληθεηέο ην ηέινο ήηαλ επράξηζην, έλδνμν θαη πεξίιακπξν. Γηα
ηνπο εηηεκέλνπο ήηαλ ε θαηαζηξνθή, θπξηνιεθηηθά παλσιεζξία.
Υάζεθαλ φια, ζηξαηφο, ζηφινο, εθφδηα, ρξήκαηα, δελ
πεξηζψζεθε ηίπνηε. Απφ φιν ην ζηξάηεπκα ησλ 50.000 αλδξψλ,
πνπ έθπγε κε πξνζδνθίεο, επρέο θαη παηάλεο γηα ηνλ πφιεκν,
ειάρηζηνη γχξηζαλ ζηελ παηξίδα ηνπο γηα λα πεξηγξάςνπλ ην
κέγεζνο ηεο ζπκθνξάο.

[285]
Περίλθψθ Βιβλίου Η’: Ο Γφλιπποσ ςτισ ΢υρακοφςεσ – Μικρζσ
ςυμπλοκζσ των αντιπάλων – Οι ΢υρακοφςιοι ενιςχφονται –
Εκςτρατεία των Ακθναίων ςτθν Αμφίπολθ – Επιςτολι του Νικία
ςτθν Εκκλθςία του διμου – Οι Ακθναίοι ενιςχφουν το
εκςτρατευτικό ςϊμα – Οι Λακεδαιμόνιοι ετοιμάηουν ειςβολι ςτθν
Αττικι - Οι Λακεδαιμόνιοι ειςβάλλουν ςτθν Αττικι – Ακθναϊκζσ
ενιςχφςεισ ςτθ ΢ικελία – Οι ΢υρακοφςιοι ετοιμάηουν ςτόλο –
Μάχεσ και ναυμαχίεσ ςτθ ΢ικελία – Άφιξθ των ακθναϊκϊν
ενιςχφςεων – Επικζςεισ των ΢υρακοφςιων και ιττεσ των Ακθναίων
– Οι Ακθναίοι απογοθτεφονται - Οι δυνάμεισ των δυο εμπολζμων –
Οι ΢υρακοφςιοι κλείνουν το λιμάνι – ΢υμβοφλιο των Ακθναίων –
Ομιλία του Νικία προσ τουσ Ακθναίουσ – Ομιλία του Γφλιππου προσ
τουσ ΢υρακοφςιουσ – Ναυμαχία και ςυντριπτικι ιττα των
Ακθναίων - Οι Ακθναίοι αναχωροφν από τθν ςτεριά – Οι
΢υρακοφςιοι κυκλϊνουν τα τμιματα του Νικία και του Δθμοςκζνθ
και τα αναγκάηουν να παραδοκοφν – Εκτζλεςθ των δυο Ακθναίων
ςτρατθγϊν – Άγρια μεταχείριςθ των Ακθναίων αιχμαλϊτων –
Κριτικι για τθ ςικελικι εκςτρατεία

[286]
Βηβιίν Ζ’
{΢ην ΋γδνν θαη ηειεπηαίν Βηβιίν ηνπ ν Θνπθπδίδεο
πεξηγξάθεη ηα δξακαηηθά γεγνλόηα ηνπ 19νπ (413-412) θαη ηνπ
20νύ (412-411) έηνπο ηνπ Πεινπνλλεζηαθνύ πνιέκνπ θαη εθεί
ηειεηώλεη ηελ ζπγγξαθή ησλ Ηζηνξηώλ ηνπ. Αλ θαη όπσο είπακε,
έδεζε σο ην 399, δειαδή πέληε ρξόληα κεηά ην ηέινο ηνπ
πνιέκνπ θαη ηελ ήηηα ηεο παηξίδαο ηνπ, ηεο Αζήλαο δελ
πξόιαβε λα ηειεηώζεη ην έξγν ηνπ.
Δκείο, αθνύ δνύκε θαη ηα ζπκβάληα ησλ δπν απηώλ εηώλ, ζα
παξαθνινπζήζνπκε ηε ζπλέρεηα θαη ην ηέινο απηήο ηεο
αδειθνθηόλνπ δηακάρεο κε ην μεθύιιηζκα ησλ θεηκέλσλ ηνπ
Ξελνθώληα πνπ θέξνπλ ηνλ ηίηιν «Διιεληθά».
Δπαλεξρόκαζηε ινηπόλ ζην ηειεπηαίν βηβιίν ησλ Ηζηνξηώλ
ηνπ Θνπθπδίδε. Δδώ ε καλία θαη ην κίζνο ησλ αληηπάισλ
νδεγεί ηνλ έλα από απηνύο ζε αλίεξε ζπκκαρία κε ηνλ Πέξζε
Μεγάιν Βαζηιέα. Ζ ΢πάξηε μερλά πσο ζην ζρεηηθά πξόζθαην
παξειζόλ, νη Πέξζεο επηρείξεζαλ δπν θνξέο λα θαηαθηήζνπλ
ηελ Διιάδα. ΋κσο, ζηελ πξνζπάζεηά ηεο λα ληθήζεη ηνλ κηζεηό
αληίπαιό ηεο, ζπλάπηεη ηξεηο θνξέο ζπκκαρία κε ηνλ Μεγάιν
Βαζηιέα θαηά ηεο Αζήλαο. Από ηελ επνρή ησλ Μεδηθώλ
πνιέκσλ νη Πέξζεο ήηαλ ε κόλε θξαηηθή νληόηεηα πνπ κηζνύζε
ηελ Αζήλα πεξηζζόηεξν από όζν ηελ κηζνύζε ε ίδηα ε ΢πάξηε.
Έλαο από ηνπο ιόγνπο ηεο πξνζέγγηζεο ηεο ΢πάξηεο κε ηελ
Πεξζία ήηαλ ην άθζνλν ρξήκα, πνπ κπνξνύζε λα δηαζέζεη ν
Μεγάινο Βαζηιέαο. Με ην ρξήκα απηό, νη ζύκκαρνη θαη
ππνηειείο ηεο Αζήλαο ζα δειεάδνληαλ θαη ζα νδεγνύληαλ πην
εύθνια ζηελ απνζηαζία. Έλαο άιινο ιόγνο ήηαλ όηη νη
΢παξηηάηεο, αλ θαη θαηαζθεύαζαλ – κεηά ηνλ πόιεκν ηεο
΢ηθειίαο – αξθεηά λέα πινία, δελ είραλ νύηε ηελ λαπηηθή
εκπεηξία νύηε ηελ νηθνλνκηθή δπλαηόηεηα λα ζπληεξήζνπλ έλα
[287]
κεγάιν ζηόιν. Καη ηέινο, θαζνξηζηηθό ξόιν έπαημαλ νη
ζπκβνπιέο ηνπ Αζελαίνπ απνζηάηε Αιθηβηάδε, ηνλ νπνίνλ νη
΢παξηηάηεο εκπηζηεύνληαλ ηπθιά, ηδίσο κεηά ηηο παξαηλέζεηο
ηνπ γηα ηελ εκπινθή ησλ Πεινπνλλεζίσλ ζην ΢ηθειηθό πόιεκν,
ν νπνίνο ηειηθά θαηέιεμε ζε ιακπξή λίθε ηνπο.
Έηζη νη ΢παξηηάηεο έρξηζαλ ηνπο δπν θνξέο εηηεκέλνπο θαη
ηαπεηλσκέλνπο από ηνπο Έιιελεο Πέξζεο, ξπζκηζηέο ηνπ
ελδνειιεληθνύ αιιεινζπαξαγκνύ, μερλώληαο πσο θαη νη ίδηνη
είραλ ζπκβάιεη ζεκαληηθά (Θεξκνπύιεο, ΢αιακίλα, Πιαηαηέο)
ζηελ ήηηα θαη ηελ ηαπείλσζε ησλ ησξηλώλ ηνπο ζπκκάρσλ.
Καη κάιηζηα παξέδσζαλ εζθεκκέλα ηηο ησληθέο πόιεηο ζηελ
πεξζηθή επηθπξηαξρία, κόλν θαη κόλν γηα λα ηηο απνζπάζνπλ
από ηελ Αζελατθή ζπκκαρία θαη έηζη ν αληίπαινο λα ζηεξεζεί
ηηο πξνζόδνπο ηα πινία θαη ηνπο καρεηέο ησλ ζπκκάρσλ ηνπ.
΢ηα δπν ηειεπηαία απηά ρξόληα ηνπ πνιέκνπ, ην επίθεληξν ηεο
ζύξξαμεο, πνπ ηα δπν πξνεγνύκελα ρξόληα είρε κεηαθεξζεί από
ηελ θπξίσο Διιάδα ζηε Γύζε (΢ηθειία), κεηαηνπίζηεθε
αλαηνιηθά, ζηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ θαη ζηηο ειιεληθέο πόιεηο ησλ
αθηώλ ηεο Μηθξάο Αζίαο.

[288]
Έηνο 19ν (413-412)

Παράγραφοι Θ’ 01-06: Θ Ακινα μετά τθν καταςτροφι ςτθ

΢ικελία – Οι Λακεδαιμόνιοι και οι Ακθναίοι ναυπθγοφν νζουσ
ςτόλουσ – Αποςταςία ςυμμάχων τθσ Ακινασ – Οι Πζρςεσ
αναμειγνφονται ςτα ελλθνικά πράγματα
Ζ είδεζε ηεο ήηηαο θαη ηεο νινθιεξσηηθήο θαηαζηξνθήο ηνπ
εθζηξαηεπηηθνχ ζψκαηνο θαη ηνπ ζηφινπ ζηε ΢ηθειία, έθηαζε
θπζηθά θαη ζηελ Αζήλα. Οη πνιίηεο αδπλαηνχζαλ λα πηζηέςνπλ
ην κέγεζνο ηεο παλσιεζξίαο θαη ηεο απψιεηαο ηφζσλ θαη ηφζσλ
ρηιηάδσλ λέσλ θαη ηνπ ζπλφινπ ζρεδφλ ηνπ πεξήθαλνπ
αζελατθνχ ζηφινπ. ΋κσο, φηαλ θάπνηνη απφ ηνπο ζηξαηηψηεο, πνπ
θαηάθεξαλ λα γιηηψζνπλ ηε ζθαγή, γχξηζαλ ζηελ Αζήλα, θαη
αθεγήζεθαλ ηα δξακαηηθά γεγνλφηα, νη Αζελαίνη άξρηζαλ λα
ζπλεηδεηνπνηνχλ ην κέγεζνο ηεο ήηηαο θαη ηεο ζπκθνξάο, πνπ
ηνπο βξήθε.
Σα έβαιαλ κε ηνπο ξήηνξεο θαη ηνπο πνιηηηθνχο πνπ ηνπο
παξφηξπλαλ λα μεθηλήζνπλ απηή ηε καθξηλή θαη δαπαλεξή
εθζηξαηεία, μερλψληαο φηη απηνί νη ίδηνη νη πνιίηεο είραλ ςεθίζεη
ζεηηθά ηηο θηιφδνμεο πξνηάζεηο ηεο θαηάθηεζεο ηεο ΢ηθειίαο.
΋ινη, αξρέο θαη πνιίηεο βξίζθνληαλ ζε ακεραλία θαη ζιίςε. Ζ
πφιε είρε ράζεη κηα νιφθιεξε θιάζε απφ νπιίηεο, ηππείο θαη
λαχηεο, ειάρηζηα πινία είραλ κείλεη ζηνπο λαπζηάζκνπο, αιιά θαη
γηα απηά αθφκα δελ ππήξραλ πηα πιεξψκαηα, ηα δεκφζηα ηακεία
είραλ αδεηάζεη θαη δελ δηαθαηλφηαλ απφ πνπζελά ειπίδα
ζσηεξίαο.
Οη Αζελαίνη είραλ θνβεζεί, φηη νη ληθεηέο ΢ηθεινί ζα έξρνληαλ
κε ην παλίζρπξν λαπηηθφ ηνπο λα επηηεζνχλ ζηνλ Πεηξαηά. Καη
εθηφο απφ απηνχο, νη ερζξνί ηνπο ζηελ Διιάδα Λαθεδαηκφληνη θαη
νη ζχκκαρνί ηνπο, ζα ηνπο έθαλαλ επίζεζε απφ ζηεξηά θαη
ζάιαζζα. Αθφκα πίζηεπαλ πσο πνιιέο απφ ηηο ζπκκαρηθέο θαη

[289]
ππνηειείο πνιηηείεο ζα απνζηαηνχζαλ θαη ζα ζηξέθνληαλ
ελαληίνλ ηεο Αζήλαο, πνπ σο ηψξα ηηο θαηαπίεδε θαη απνκπδνχζε
φινπο ζρεδφλ ηνπο πφξνπο ηνπο.
΋κσο ε Αζήλα, παξά ηελ ηαπεηλσηηθή ήηηα ηεο ζηε ΢ηθειία,
παξέκελε κεγάιε θαη είρε αθφκα δπλάκεηο. Οη Αζελαίνη
απνθάζηζαλ φηη πξνηεξαηφηεηα είρε ε λαππήγεζε λένπ ζηφινπ,
άξα έπξεπε λα εμαζθαιίζνπλ ηελ αλάινγε μπιεία. Γεχηεξν
ζεκαληηθφ ζεκείν γηα ηελ Αζήλα ήηαλ ε εμαζθάιηζε ηεο πίζηεο
ησλ ζπκκάρσλ ηεο θαη ηδηαίηεξα ηεο θνληηλήο Δχβνηαο. Καη
αθφκα λα βάινπλ ηάμε ζηα νηθνλνκηθά ηεο πφιεο κε κείσζε
φισλ ησλ δαπαλψλ. Σέινο απνθαζίζηεθε λα εθιεγεί έλα
ζπκβνχιην ζνθψλ πνπ ζα κειεηνχζε φια ηα απαξαίηεηα γηα λα
αληηκεησπηζηεί ε
θξίζηκε απηή
θαηάζηαζε κέηξα.

Αζελαίνη νπιίηεο

Με απηέο ηηο
απνθάζεηο έιεμε ην
θαινθαίξη ηνπ 412
{έηνο ηεο 122εο
Οιπκπηάδαο}.
Ζ ήηηα ησλ Αζελαίσλ, φπσο ήηαλ αλακελφκελν, επεξέαζε ηηο
πεξηζζφηεξεο ειιεληθέο πφιεηο. Δθείλεο, πνπ σο ηψξα είραλ
θαηαθέξεη λα παξακείλνπλ νπδέηεξεο, ζεψξεζαλ φηη πξέπεη λα
ιάβνπλ ζέζε ππέξ ηνπ ληθεηή, ν νπνίνο ήηαλ ζαθψο νη
Λαθεδαηκφληνη. Καη νη ζχκκαρνη ηεο ΢πάξηεο ήηαλ ηψξα πην
πξφζπκνη λα ζπλδξάκνπλ ζηνλ αγψλα ηεο γηα λα ηειεηψζεη ην
ζπληνκφηεξν απηφο ν πφιεκνο, πνπ πιεζίαδε λα ζπκπιεξψζεη
εηθνζαεηία. Καη αθφκα, νη ππνηειείο ζηελ Αζήλα πνιηηείεο
έθξηλαλ πσο ήηαλ πηα ε ψξα λα απνζηαηήζνπλ απφ ηε ζπκκαρία
ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ αθνπζίσο θαη ζπρλά κε ηε βία.

[290]
 Αιιά θαη νη Λαθεδαηκφληνη είραλ πιένλ αλαζαξξήζεη, μέραζαλ
ηηο πξνεγνχκελεο ήηηεο ηνπο θαη πεξίκελαλ φηη νη ζχκκαρνί ηνπο
απφ ηελ ΢ηθειία ζα έζηειλαλ ζηξαηφ θαη θπξίσο λαπηηθφ, πνπ ε
αζελατθή επέκβαζε ζην λεζί ηνπο είρε σζήζεη λα απνθηήζνπλ.
Ήηαλ βέβαηνη φηη ν πφιεκνο ζα είρε αίζην ηέινο γη’ απηνχο θαη φηη
ην ηέινο ηεο αζελατθήο εγεκνλίαο ζα ήηαλ ε αξρή ηεο δηθήο ηνπο
εγεκνλίαο ζε νιφθιεξν ηνλ ειιεληθφ ρψξν.
Οη Λαθεδαηκφληνη απνθάζηζαλ αθφκα ηνλ εμνπιηζκφ ηνπο θαη
ηελ αλάπηπμε ηζρπξνχ λαπηηθνχ. Έδσζαλ εληνιή ζηηο ζπκκαρηθέο
πνιηηείεο, λα εηνηκαζηεί έλαο λένο ζηφινο απφ εθαηφ πινία. Σα
πεξηζζφηεξα απφ απηά (δεθαπέληε) ζα ηα θαηαζθεχαδαλ θπζηθά
νη Κνξίλζηνη θαη ηα ππφινηπα ε
΢πάξηε θαη νη άιινη ζχκκαρνη.

Έκβιεκα ησλ νπιηηώλ ηεο ΢πάξηεο

Παξάιιεια δήηεζαλ εηζθνξέο

απφ ζπκκαρηθέο πφιεηο θαη
πήξαλ ρξήκαηα θαη νκήξνπο απφ
πφιεηο, πνπ σο ηψξα δελ αλήθαλ
ζηε ζπκκαρία ηνπο, φπσο νη
Θεζζαιηθέο.
Αιιά θαη νη Αζελαίνη, παξά ηελ απνγνήηεπζε θαη ηελ πηθξία
πνπ ληψζαλε, εηνηκάδνληαλ ππξεησδψο. ΢πγθέληξσζαλ αξθεηή
μπιεία γηα ηα λέα πινία, νρχξσζαλ ην ΢νχλην γηα λα είλαη
αζθαιή ηα πινία πνπ κεηέθεξαλ ζηηάξη θαη κείσζαλ παληνχ ηηο
δαπάλεο ηνπο.
΋πσο φκσο ππνςηάδνληαλ νη Αζελαίνη, άξρηζαλ νη θηλήζεηο
απνζηαζίαο κε πξψηνπο ηνπο Δπβνείο, πνπ έζηεηιαλ πξέζβεηο ζην
βαζηιηά ηεο ΢πάξηεο Άγη, δεηψληαο ζπκκαρία. Ο Άγηο, πνπ
βξηζθφηαλ απφ θαηξφ ζηε Γεθέιεηα (θαη απνθάζηδε κφλνο ηνπο
ρσξίο λα έρεη δεηά ηε ζχκθσλε γλψκε ησλ εθφξσλ ηεο ΢πάξηεο),

[291]
αληαπνθξίζεθε πξφζπκα θαη έζηεηιε ζηελ Δχβνηα δπν δηνηθεηέο
θαη ηξηαθφζηνπο λενδακψδεηο30.
Μεηά ηνπο Δπβνείο θαη νη Λέζβηνη έζηεηιαλ πξέζβεηο κε ην ίδην
αίηεκα. ΢ηελ απνδνρή ηνπ αηηήκαηνο απηνχ ζπλεγφξεζαλ θαη νη
Βνησηνί, πνπ ππνζρέζεθαλ λα ζηείινπλ ζηε Λέζβν δέθα πινία
θαη ν Άγηο άιια δέθα.
Οη πξέζβεηο ηεο Υίνπ θαη ησλ Δξπζξψλ31 ηεο Ησλίαο δελ πήγαλ
ζην Άγη, αιιά ζηε ΢πάξηε, ζπλνδεπφκελνη κάιηζηα απφ έλα
πξέζβε ηνπ Σηζζαθέξλε. Απηφο ήηαλ ζηξαηεγφο ηνπ Γαξείνπ Β’
θαη ζαηξάπεο ησλ παξαζαιάζζησλ επαξρηψλ. ΢ηφρνο ηνπ
Σηζζαθέξλε ήηαλ λα πείζεη ηνπο ΢παξηηάηεο λα ζηείινπλ ζηξαηφ
ζηελ Ησλία θαη απηφο ζα
αλαιάκβαλε ηελ
αλεθνδηαζκφ ηνπ.

Ζ Χίνο θαη νη ησληθέο πόιεηο

Ο βαζηιηάο ηεο Πεξζίαο

είρε ππνρξεψζεη ηνλ
Σηζζαθέξλε λα πιεξψλεη
απηφο ηνπο θφξνπο ηεο
πεξηνρήο ηνπ, επεηδή – εμ
αηηίαο ησλ Αζελαίσλ – δελ κπνξνχζε λα ηνπο εηζπξάμεη. Πίζηεπε,
φηη αλ νη Αζελαίνη εμαζζέληδαλ, ηφηε ζα εηζέπξαηηε πην εχθνια
απηνχο ηνπο θφξνπο θαη νη Λαθεδαηκφληνη ζα γίλνληαλ ζχκκαρνη
ησλ Πεξζψλ.
Σελ ίδηα επνρή ήξζαλ επίζεο ζηε ΢πάξηε θαη αληηπξφζσπνη ηνπ
Πέξζε ζαηξάπε Φαξλάβαδνπ, ν νπνίνο δηνηθνχζε ηηο παξάιηεο
πνιηηείεο ηνπ Διιεζπφληνπ θαη είρε θη απηφο ηα ίδηα αηηήκαηα κε

30
Νενδακώδεηο: Νένη δεκόηεο, από ηηο ιέμεηο λένο θαη δήκνο (δάκνο ζηε δσξηθή
δηάιεθην). Έηζη απνθαινύληαλ νη είισηεο πνπ είραλ πξνζθέξεη ππεξεζία ζην ζηξαηό ηεο
΢πάξηεο.
31
Οη Δξπζξέο ή Δξπζξαία ήηαλ πόιε ηεο Ησλίαο, ρηηζκέλε ζην δπηηθόηεξν άθξν ηεο
Μηθξάο Αζίαο, αθξηβώο απέλαληη από ην λεζί ηεο Υίνπ

[292]
ηνλ Σηζζαθέξλε. Οη Λαθεδαηκφληνη, επεξεαζκέλνη απφ ηνλ
Αιθηβηάδε, έθιηλαλ πην πνιχ πξνο ηελ πξφηαζε ησλ Υίσλ.
Απνθάζηζαλ φκσο λα εμαθξηβψζνπλ, αλ ε Υίνο δηέζεηε ηα πινία
πνπ έιεγαλ νη πξέζβεηο ηεο. Έζηεηιαλ άλζξσπν ζην λεζί, ν
νπνίνο δηαβεβαίσζε ηε ΢πάξηε φηη πξάγκαηη νη Υηψηεο είραλ
εμήληα πινία. Ακέζσο κεηά νη Λαθεδαηκφληνη απνθάζηζαλ λα
ζηείινπλ αθφκα ζαξάληα δηθά ηνπο.
Δδψ ηειεηψλεη ν ρεηκψλαο ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ ρξφλνπ ηνπ
πνιέκνπ πνπ ηζηνξεί ν Θνπθπδίδεο.

Έηνο 20ό (412-411)

Παράγραφοι Θ’ 07-44: Οι Λακεδαιμόνιοι και οι Ακθναίοι για

τθν αποςταςία τθσ Χίου – Ο Αλκιβιάδθσ πείκει τθ ΢πάρτθ να
ςτείλει ςτρατό ςτθν Λωνία – Θ Χίοσ και άλλεσ πόλεισ τθσ Λωνίασ
αποςτατοφν – ΢υμμαχία ΢πάρτθσ και Περςίασ – ΢υμπλοκζσ
ςτθν Λωνία και το Αιγαίο – Νζα ςυμμαχία ΢πάρτθσ και Περςίασ
– Θ Ρόδοσ προςχωρεί ςτουσ Πελοποννιςιουσ
Μπήθε ην θαινθαίξη ηνπ 412 θαη ηψξα ν πφιεκνο κεηαθέξζεθε
απφ ηελ δπηηθή εζραηηά ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ (΢ηθειία) ζηελ
αλαηνιή (λεζηά ηνπ Αηγαίνπ θαη Ησλία). Οη Υηψηεο βηάδνληαλ λα
έξζεη ε βνήζεηα κε ηα πινία ησλ Πεινπνλλεζίσλ, πξηλ νη
Αζελαίνη κάζνπλ φηη εηνηκάδνληαλ γηα απνζηαζία. Οη ζχκκαρνη,
ηδηαίηεξα νη Κνξίλζηνη δελ ήηαλ πξφζπκνη λα θχγνπλ πξηλ
ηειεηψζνπλ νη γηνξηέο ησλ Ηζζκίσλ θαη ε απνζηνιή
θαζπζηεξνχζε. Οη Αζελαίνη φκσο, πνπ έκαζαλ ηί ζρεδίαδε ε Υίνο
έζηεηιαλ έλα ζηξαηεγφ ηνπο ζην λεζί. Οη Υηψηεο αξλήζεθαλ ηα
πάληα θαη γηα λα δείμνπλ θαιή ζέιεζε πξφζθεξαλ επηά πινία ζην
ζηφιν ηεο αζελατθήο ζπκκαρίαο.
Οη Αζελαίνη – παξά ηε ζπκθνξά ηεο ΢ηθειίαο – παξέκελαλ
πάληα ηζρπξνί ζηε ζάιαζζα. Έηζη θαηάθεξαλ {ν Θνπθπδίδεο
πεξηγξάθεη πνιιέο θαη κεγάιεο ζπκπινθέο ζην ΢αξσληθό θαη ην

[293]
Αηγαίν} λα εκπνδίζνπλ ηα πεινπνλλεζηαθά πινία λα πιεχζνπλ
πξνο ηελ Υίν θαη ηε Λέζβν. Ο Αιθηβηάδεο φκσο έπεηζε ηνπο
εθφξνπο ηεο ΢πάξηεο, λα ζηείινπλ θξπθά πέληε πινία ζηε Υίν
θαη απηφο αλέιαβε λα πείζεη ηηο πνιηηείεο ηεο Ησλίαο λα
απνζηαηήζνπλ απφ ηελ Αζήλα. Αθφκα αλέιαβε λα πεηχρεη ηε
ζπκκαρία ηνπ Μεγάινπ Βαζηιέα κε ηνπο Λαθεδαηκφληνπο.
Καηφπηλ ν Αιθηβηάδεο έθηαζε αηθληδηαζηηθά ζηε Υίν. Μφλν νη
νιηγαξρηθνί ηνλ πεξίκελαλ θαη θξφληηζαλ λα ζπλεδξηάζεη εθείλε
ηε κέξα ε Βνπιή. Ο Αιθηβηάδεο κίιεζε θαη είπε (ςεπδψο, γηαηί
έθξπςε πσο νη Αζελαίνη εκπφδηδαλ ηνλ πεινπνλλεζηαθφ ζηφιν λα
πιεχζεη απφ ηνλ ΢αξσληθφ) πσο έξρεηαη κεγάινο ζηφινο γηα λα
ηνπο βνεζήζεη. Οη Υηψηεο πείζηεθαλ θαη ςήθηζαλ ηελ απνζηαζία
ηνπο απφ ηελ αζελατθή ζπκκαρία.
Σν ίδην έπξαμαλ ακέζσο νη
Δξπζξέο, νη Κιαδνκελέο θαη άιιεο
ησληθέο πφιεηο.

Ο Σηζζαθέξλεο

Μεηά απφ απηέο ηηο απνζηαζίεο ν

Αιθηβηάδεο έπεηζε θαη ηελ πφιε
ηεο Μηιήηνπ λα απνζηαηήζεη. Έηζη ν Αζελαίνο απηφο
ηπρνδηψθηεο, πέηπρε ην ζθνπφ γηα ηνλ νπνίν πήγε ζηελ Ησλία: Ο
Υαιθηδεχο (εθ κέξνπο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ) θαη ν Σηζζαθέξλεο
(εθ κέξνπο ηνπ Μεγάινπ Βαζηιέα) ππέγξαςαλ ζχκθσλν
ζπκκαρίαο κε ην αθφινπζν θείκελν θαη φξνπο:
Οι Λακεδαιμόνιοι και οι ςφμμαχοί τουσ ςυνομολόγθςαν ςυμμαχία
με τον Μεγάλο Βαςιλζα τθσ Περςίασ Δαρείο Β’ με τουσ ακόλουκουσ
όρουσ: Όλα τα εδάφθ που κατζχει ο βαςιλιάσ κα παραμείνουν ωσ
ζχουν. Οι δυο ςφμμαχοι κα μεριμνιςουν ϊςτε οι Ακθναίοι να
ςτερθκοφν τισ προςόδουσ που είχαν από τισ πολιτείεσ των εδαφϊν
αυτϊν. Τα δυο μζρθ κα κάνουν από κοινοφ πόλεμο κατά τθσ Ακινασ
και ειρινθ μπορεί να γίνει με τουσ Ακθναίουσ μόνο αν το
[294]
ςυμφωνιςουν και οι δυο ςφμμαχοι. Εάν μια πολιτεία αποςτατιςει
από τον Μεγάλο Βαςιλζα, οι Λακεδαιμόνιοι κα τθν κεωριςουν
εχκρό τουσ. Τζλοσ, εάν μια πολιτεία αποςτατιςει από τθ
Λακεδαίμονα και τουσ ςυμμάχουσ τθσ, ο Μεγάλοσ Βαςιλζασ κα τθν
κεωριςει εχκρό του.
{Απηή ε ζπκθσλία ζπκκαρίαο θαη νη όξνη ηεο, κε ηα ζεκεξηλά
δεδνκέλα (ηνπ 20νύ θαη ηνπ 21νπ αηώλα) ζα ραξαθηεξίδνληαλ έλα
θαηάπηπζην θαη πξνδνηηθό θείκελν}
Σελ επνρή, πνπ δηαδξακαηίδνληαλ ηα παξαπάλσ, ζηε ΢άκν νη
δεκνθξαηηθνί, κε ηελ βνήζεηα ηξηψλ αζελατθψλ πινίσλ πνπ
βξίζθνληαλ εθεί, επαλαζηάηεζαλ θαη θαηέιαβαλ ηελ εμνπζία.
Δθηέιεζαλ πεξίπνπ δηαθφζηνπο νιηγαξρηθνχο θαη εμφξηζαλ
άιινπο ηξηαθφζηνπο. Οη Αζελαίνη, βέβαηνη φηη εμαζθάιηζαλ έλα
πηζηφ ζχκκαρν,
έδσζαλ ζην λεζί
ηελ απηνλνκία
ηνπ.

Πνιεκηθό πινίν

Οη επφκελεο
θηλήζεηο ησλ δπν θχξησλ αληηπάισλ ηνπ πνιέκνπ αλαιψζεθαλ ζε
πξνζπάζεηεο λα πξνζεηαηξηζηνχλ ηα λεζηά θαη ηηο ησληθέο πφιεηο.
Οη Αζελαίνη θέξδηζαλ ηελ Λέζβν θαη ηηο Κιαδνκελέο, νη
Λαθεδαηκφληνη ηελ Έθεζν. ΢ηα ηείρε ηεο Μηιήηνπ έγηλε κάρε, κε
ηνπο Αζελαίνπο θαη Αξγείνπο λα ζπγθξνχνληαη κε ηνπο
Λαθεδαηκφληνπο θαη Μηιήζηνπο. Σν παξάδνμν είλαη φηη νη δπν
Ίσλεο λίθεζαλ δπν Γσξηείο, δειαδή νη Αζελαίνη ηνπο
Λαθεδαηκφληνπο θαη νη Μηιήζηνη ηνπο Αξγείνπο. ΢ηε κάρε απηή
ζην πιεπξφ ησλ Λαθεδαηκνλίσλ θαη Μηιεζίσλ πνιέκεζε ν
Αιθηβηάδεο κε ηνλ Πέξζε Σηζζαθέξλε.
Γηα λα ζπλδξάκνπλ ζηελ άκπλα ηεο Μηιήηνπ έθηαζαλ απφ ηε
΢ηθειία πελήληα πέληε πινία, απφ ηα νπνία είθνζη ησλ

[295]
΢πξαθνπζψλ θαη δπν ηεο ΢ειηλνχληαο. Ο Σηζζαθέξλεο πιήξσζε
φια ηα πιεξψκαηα κε ακνηβή κηα αηηηθή δξαρκή ηελ εκέξα γηα
θάζε λαχηε. Δίλαη θαλεξφ φηη νη Πεινπνλλήζηνη είραλ πιένλ
άθζνλν πεξζηθφ ρξήκα γηα ηνπο κηζζνχο ησλ νπιηηψλ, ηνλ
εθνδηαζκφ ηνπ ζηξαηνχ θαη ηελ ζπληήξεζε ησλ πινίσλ ηνπο.
Οη Πεινπνλλήζηνη δήηεζαλ θαη πέηπραλ λα δερζνχλ νη Πέξζεο
λέα ζπκθσλία ζπκκαρίαο, κε ην εμήο θείκελν:
Όροι τθσ ςυνκικθσ ειρινθσ και φιλίασ μεταξφ των Λακεδαιμονίων
και των ςυμμάχων τουσ και του βαςιλιά Δαρείου Β’.
Απαγορεφεται ςτουσ Λακεδαιμονίουσ να εκςτρατεφουν και να
επιβάλλουν φόρουσ ςε πολιτείεσ που ανικουν ςτον Δαρείο. Και τα
δυο μζρθ κα τθροφν πιςτά τισ κοινζσ αποφάςεισ που κα παίρνουν.
Οι Λακεδαιμόνιοι και ο βαςιλιάσ από κοινοφ κα διεξάγουν πόλεμο
κατά των Ακθναίων. Αν αποφαςίςουν το τζλοσ του πολζμου, αυτό
κα γίνει με κοινι ςυμφωνία. Ο βαςιλιάσ κα ςυντθρεί όςο ςτρατό
βρίςκεται μετά από πρόςκλθςι του ςτα εδάφθ του κλπ
΢ηε ζπλέρεηα ν Θνπθπδίδεο πεξηγξάθεη δηεμνδηθά, ηηο θηλήζεηο
ησλ δπν αληηπάισλ ηνπ πνιέκνπ, ηηο δηάθνξεο ζπγθξνχζεηο
(αςηκαρίεο, κάρεο, λαπκαρίεο) ζηα λεζηά θαη ζηηο παξάιηεο πφιεηο
ηεο Μηθξάο Αζίαο. Θα απνθχγνπκε θαη πάιη λα γξάςνπκε φιεο
απηέο ηηο αληηπαξαζέζεηο θαη έλα πιήζνο νλνκάησλ ζηξαηεγψλ
θαη λαπάξρσλ, ζα ήηαλ αληαξφ θαη αλνχζην. Δίλαη ιίγεο φκσο νη
πεξηπηψζεηο θαηάιεςεο ελφο λεζηνχ ή θάπνηαο πφιεο λα έγηλε
ρσξίο λα αθνινπζήζνπλ νη ζπλήζεηο ιεειαζίεο, θαηαζηξνθέο
πεξηνπζηψλ θαη εθηειέζεηο αζψσλ ζπλήζσο πνιηηψλ.
Έλα απφ ζεκαληηθά γεγνλφηα ήηαλ ε απνζηαζία ηεο Ρφδνπ απφ
ηελ αζελατθή ζπκκαρία θαη ε πξνζρψξεζε ηνπ λεζηνχ ζηελ
πεινπνλλεζηαθή. Απηφ ήηαλ ζεκαληηθή επηηπρία ησλ
Λαθεδαηκνλίσλ, γηαηί ε Ρφδνο ήηαλ πινχζην λεζί θαη δηέζεηε
ηζρπξφ λαπηηθφ θαη έκπεηξνπο λαχηεο.

[296]
Παράγραφοι Θ’ 45-60: Ο Αλκιβιάδθσ καταφεφγει ςτουσ Πζρςεσ
– Επικυμία του Αλκιβιάδθ για επιςτροφι ςτθν Ακινα – Σρίτθ
ςυμμαχία Λακεδαιμονίων και Περςϊν
Ο δξαζηήξηνο, θηιφδνμνο θαη αδίζηαθηνο Αιθηβηάδεο, πνπ είρε
πξνδψζεη ηελ παηξίδα ηνπ θαη ηψξα δνχιεπε δξαζηήξηα γηα ηνπο
δπν πην κηζεηνχο ερζξνχο ηεο, ηε ΢πάξηε θαη ηελ Πεξζία, έπεζε
ηψξα ζχκα ηνπ αξηβηζκνχ ηνπ. Κάπνηνη (θαινζειεηέο ή ερζξνί
ηνπ) θαηάγγεηιαλ ζηνλ βαζηιηά ηεο ΢πάξηεο Άγη, φηη ε γπλαίθα
ηνπ ε Σίκαηα ηνλ απαηνχζε κε ηνλ Αιθηβηάδε. Γελ μέξνπκε αλ
απηφ αιεζεχεη, ην γεγνλφο είλαη φηη ν Άγηο βξηζθφηαλ ζηε
Γεθέιεηα γηα πνιχ θαηξφ θαη ε γπλαίθα ηνπ έκεηλε έγθπνο ζε
ρξφλν, πνπ απηφο απνπζίαδε απφ ηε
΢πάξηε.

Ο Αιθηβηάδεο

Ο Άγηο δελ ράξεθε θπζηθά κε ην λέν,

αιιά φια απηά ηα έκαζε ν Αιθηβηάδεο, ν
νπνίνο θνβήζεθε θαη γηα κηα αθφκα θνξά
απνζηάηεζε, πέξαζε ζην πεξζηθφ
ζηξαηφπεδν θαη δήηεζε ηελ πξνζηαζία
ηνπ Σηζζαθέξλε.
Απψηεξνο ζηφρνο φκσο ηνπ Αιθηβηάδε
ήηαλ ε επηζηξνθή ηνπ ζηελ Αζήλα. Έηζη
ζπκβνχιεπε ηνλ Σηζζαθέξλε, λα κελ επηδηψμεη ηε λίθε ελφο εθ
ησλ αληηπάισλ, αιιά λα ηνπο αθήζεη λα εμαληιεζνχλ θαη λα
θαηαζηξαθνχλ απφ ηελ πνιπεηή πνιεκηθή αλακέηξεζε θαη λα
επσθειεζεί θαηφπηλ θεξδίδνληαο ηα εδάθε ηεο Αζίαο θαη αξθεηά
απφ ηα λεζηά. Ο Σηζζαθέξλεο, πνπ είρε εκπηζηνζχλε ζηνλ
Αιθηβηάδε θαη ηηο ζπκβνπιέο ηνπ, άξρηζε ζηγά-ζηγά λα κεηψλεη ηηο
παξνρέο θαη ηνλ αλεθνδηαζκφ ηνπ ζηξαηνχ ησλ Πεινπνλλεζίσλ,
ελψ ηαπηφρξνλα ηνπο απέηξεπε λα λαπκαρήζνπλ κε ηνλ αζελατθφ
ζηφιν, κε ηε δηθαηνινγία φηη πεξίκελε λα έξζεη ν θνηληθηθφο
ζηφινο γηα λα ηνπο βνεζήζεη.
[297]
 Ο Αιθηβηάδεο θξφληηδε λα κάζνπλ νη Αζελαίνη ζηξαηηψηεο πνπ
βξίζθνληαλ ζηε ΢άκν φηη είρε κεγάιε επηξξνή ζηνλ Πέξζε
ζαηξάπε. Καη παξάιιεια ελεκέξσλε ηνπο ηζρπξνχο παξάγνληεο
ηεο ΢άκνπ, φηη ζα ήηαλ πξφζπκνο λα γπξίζεη ζηελ Αζήλα, αιιά
απηφ ζα γηλφηαλ κφλν αλ θάπνηνη αλέηξεπαλ ην δηεθζαξκέλν
δεκνθξαηηθφ θαζεζηψο ηεο θαη επηθξαηνχζαλ νη νιηγαξρηθνί.
΢ηελ πεξίπησζε απηή ν Αιθηβηάδεο ηνπο δηαβεβαίσλε φηη ζα
έπεηζε ηνλ Σηζζαθέξλε λα ππνζηεξίμεη ην λέν θαζεζηψο. ΋ια
απηά θπζηθά έγηλαλ γλσζηά ζηνπο νιηγαξρηθνχο ηεο Αζήλαο, πνπ
άξρηζαλ λα ειπίδνπλ φηη ζα θαηαθέξνπλ λα αξπάμνπλ ηελ
εμνπζία ηεο πφιεο, λα επηβάινπλ ηελ νιηγαξρία, λα
ζπλεξγαζζνχλ κε ηνπο Πέξζεο θαη λα θεξδίζνπλ ηνλ πφιεκν.
Οη πεξηζζφηεξνη ζηξαηεγνί θαη λαχαξρνη ηνπ αζελατθνχ
ζηφινπ, πνπ βξίζθνληαλ ζηε ΢άκν, άξρηζαλ λα γέξλνπλ πξνο ηηο
απφςεηο ηνπ Αιθηβηάδε θαη ησλ νιηγαξρηθψλ. Μφλν ν λαχαξρνο
Φξύληρνο ήηαλ αληίζεηνο θαη επέκελε φηη ν Αιθηβηάδεο (ηνλ
νπνίν αληηπαζνχζε) δελ ελδηαθεξφηαλ γηα ην πνιίηεπκα ηεο
Αζήλαο, αιιά γηα ηελ επάλνδφ ηνπ ζηελ πφιε. Δίπε ζηνπο άιινπο
δηνηθεηέο ηνπ ζηξαηνχ, φηη αθφκα θη αλ ζηελ Αζήλα επηθξαηνχζε
νιηγαξρηθφ θαζεζηψο, νη πνιηηείεο πνπ είραλ απνζηαηήζεη απφ
ηελ αζελατθή δεκνθξαηία δελ ζα επέζηξεθαλ ζηε ζπκκαρία, γηαηί
ζα ήηαλ βέβαηνη φηη θαη νη νιηγαξρηθνί ζα ζπλέρηδαλ λα ηνπο
έρνπλ ππνηειείο φπσο θαη νη δεκνθξαηηθνί.
Παξά ηα ιφγηα ηνπ Φξχληρνπ, νη ζπλσκφηεο ζηξαηεγνί
απνθάζηζαλ λα ζηείινπλ ζηελ Αζήλα αληηπξνζσπεία κε
επηθεθαιήο ηνλ (δεκαγσγφ) Πείζαλδξν γηα λα πξνεηνηκάζνπλ ην
έδαθνο γηα ηελ αλάθιεζε ηνπ Αιθηβηάδε θαη λα εξεπλήζνπλ ηηο
πηζαλφηεηεο αλαηξνπήο ηεο δεκνθξαηίαο, ψζηε λα εμαζθαιηζζεί
ε θηιία ηνπ Σηζζαθέξλε.
Ο Φξχληρνο, πνπ θνβήζεθε φηη ε επηζηξνθή ηνπ Αιθηβηάδε
ζηελ Αζήλα ζα ηνλ έβιαπηε, ελεκέξσζε θξπθά ηνλ ΢παξηηάηε
λαχαξρν Αζηύνρν, πνπ βξηζθφηαλ ζηελ Μίιεην γηα φια ηα
παξαπάλσ. Ο Αζηχνρνο φκσο, ελεκέξσζε κε ηε ζεηξά ηνλ
[298]
Αιθηβηάδε πνπ βξηζθφηαλ ζηε Μαγλεζία κε ηνλ Σηζζαθέξλε.
Καη ν Αιθηβηάδεο έγξαςε ζηνπο Αζελαίνπο ζηξαηεγνχο ηεο
βάζεο ηεο ΢άκνπ δεηψληαο ηελ παξαπνκπή ηνπ Φξπλίρνπ ζε δίθε
γηα πξνδνζία θαη ηελ ζαλάησζή ηνπ.
Θνξπβεκέλνο ν Φξχληρνο έγξαςε ζηνλ Αζηχνρν επηζηνιή κε
παξάπνλα, γηαηί απνθάιπςε ην κπζηηθφ ηνπ ζηνλ Αιθηβηάδε. Σνπ
πξφηεηλε λα επηηεζεί ηψξα θαηά ηεο ΢άκνπ θαη λα θαηαζηξέςεη ην
αζελατθφ ζηξάηεπκα. Ο Αζηχνρνο ελεκέξσζε θαη απηή ηε θνξά
ηνλ Αιθηβηάδε γηα ηε δεχηεξε πξνδνζία ηνπ Αζελαίνπ λαπάξρνπ.
Ο Φξχληρνο φκσο πξφιαβε θαη είπε ζηνπο Αζελαίνπο ζηξαηεγνχο
πσο είρε πιεξνθνξίεο φηη νη Λαθεδαηκφληνη, παξαθηλεκέλνη απφ
ηνλ Αιθηβηάδε, ζα επηηεζνχλ ζηε ΢άκν. Απηνί εηνηκάζηεθαλ θαη
ακέζσο νρχξσζαλ ηελ πφιε γηα λα αληηκεησπίζεη ηελ επίζεζε.
΢ην κεηαμχ έθηαζε ζηελ Αζήλα ν Πείζαλδξνο θαη νη άιινη
απεζηαικέλνη ηνπ ζηξαηνχ ηεο ΢άκνπ. Μίιεζαλ ζηελ Δθθιεζία
ηνπ δήκνπ γηα ηελ επηζηξνθή ηνπ Αιθηβηάδε θαη γηα ηελ αλάγθε
αιιαγήο ηνπ πνιηηεχκαηνο. Ο Πείζαλδξνο είπε φηη αλ νη Αζελαίνη
ηα απνδέρνληαλ απηά, ζα είραλ ηελ νηθνλνκηθή ππνζηήξημε θαη
ζπκκαρία ηνπ Μεγάινπ Βαζηιηά, πξάγκα πνπ ζα βνεζνχζε ηελ
Αζήλα λα θεξδίζεη ηνλ πφιεκν κε ηνπο Πεινπνλλήζηνπο.
Φπζηθά ππήξμαλ δσεξέο αληηδξάζεηο απφ πνιίηεο πνπ έιεγαλ
φηη ν Αιθηβηάδεο είρε παξαβηάζεη ηνπο λφκνπο, είρε βεβειψζεη ηα
ηεξά ηεο πφιεο θαη είρε πξνδψζεη ηελ παηξίδα ηνπ. Αιιά ν
Πείζαλδξνο απάληεζε πσο φπσο είλαη ηψξα ε θαηάζηαζε, κε ηνπο
Λαθεδαηκφληνπο λα έρνπλ απνθηήζεη ηζρπξφ ζηφιν θαη άθζνλα
ρξήκαηα απφ ηελ ζπκκαρία κε ηελ Πεξζία, ε Αζήλα κε άδεηα
ηακεία θαη κε ηηο πεξηζζφηεξεο πφιεηο ησλ λεζηψλ θαη ηεο Ησλίαο
λα έρνπλ απνζηαηήζεη, δελ είρε θακηά ειπίδα λίθεο. Άξα ε κφλε
ειπίδα γηα ηελ Αζήλα είλαη ε αλάθιεζε ηνπ Αιθηβηάδε, πνπ ζα
είρε σο ζπλέπεηα θαη ηελ αξσγή ηνπ Μεγάινπ Βαζηιέα.
Οη Αζελαίνη αληηπαζνχζαλ ηελ νιηγαξρία (ήηαλ ζρεηηθά
πξφζθαηε ε πεξίνδνο ηεο ηπξαλλίαο ησλ Πεηζηζηξαηηδψλ), αιιά
πείζηεθαλ απφ ηα ιφγηα ηνπ Πείζαλδξνπ θαη απνθάζηζαλ λα ηνλ
[299]
ζηείινπλ καδί κε άιινπο δέθα πνιίηεο, λα δηαπξαγκαηεπηεί κε ηνλ
Σηζζαθέξλε θαη ηνλ Αιθηβηάδε. Σαπηφρξνλα θαζαίξεζαλ ηνλ
Φξχληρν, πνπ ηνλ είρε δηαβάιεη ν Πείζαλδξνο. Πξηλ θχγεη ν
Πείζαλδξνο ήξζε ζε επαθή κε ηηο πνιηηηθέο νκάδεο πνπ είραλ
ζρεκαηηζηεί ηφηε θαη ηηο πίεζε λα ζπλελλνεζνχλ κεηαμχ ηνπο γηα
ηελ θαηάιπζε ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηελ αιιαγή ηνπ πνιηηεχκαηνο
ζε νιηγαξρία.
Ζ αζελατθή αληηπξνζσπεία ππφ ηνλ Πείζαλδξν ζπλαληήζεθε
κε ηνλ Αιθηβηάδε. Απηφο ήμεξε φηη ν Σηζζαθέξλεο δελ ήζειε λα
θαλεί φηη αλακεηγλχεηαη ζηηο δηακάρεο ησλ Διιήλσλ θαη
παξνπζίαζε ηηο απαηηήζεηο ηνπ ζαηξάπε σο ηφζν απαηηεηηθέο πνπ
νη Αζελαίνη δελ ήηαλ δπλαηφ λα ηηο απνδερζνχλ. Οη απαηηήζεηο
ήηαλ λα δνζεί ζηνπο
Πέξζεο νιφθιεξε ε
Ησλία θαη ηα λεζηά, ζηα
νπνία νη Αζελαίνη δελ
δηαθψλεζαλ.

Πέξζεο νπιίηεο

Αιιά φηαλ δήηεζε

λα κπνξνχλ ηα πεξζηθά
πινία λα εηζέξρνληαη ειεχζεξα ζηα ρσξηθά χδαηα θαη ηα ιηκάληα
ηνπο, νη Αζελαίνη νξγίζηεθαλ θαη δηέθνςαλ ηηο ζπλνκηιίεο.
Κξπθά φκσο απφ ηνπο Αζελαίνπο, ν Σηζζαθέξλεο θάιεζε ηνπο
΢παξηηάηεο, ηνπο έδσζε ρξήκαηα θαη ππέγξαςε καδί ηνπο ηξίηε
ζπλζήθε εηξήλεο θαη ζπλεξγαζίαο, νη φξνη ηεο νπνίαο ήηαλ:
Όλα τα εδάφθ του βαςιλιά, που βρίςκονται ςτθν Αςία, ανικουν ς’
αυτόν και κα κυβερνά τθν χϊρα του όπωσ κζλει. Απαγορεφεται
ςτουσ Λακεδαιμόνιουσ να κάνουν εχκρικζσ επιχειριςεισ ςτα εδάφθ
του βαςιλιά, όπωσ και ςτον βαςιλιά να κάνει εχκρικζσ επιχειριςεισ
ςτα εδάφθ των Λακεδαιμονίων και των ςυμμάχων τουσ. Ο
Τιςςαφζρνθσ κα πλθρϊνει τα πλθρϊματα όλων των πλοίων που

[300]
βρίςκονται ςτθν περιοχι του βαςιλιά, ζωσ ότου φτάςει εκεί ο ςτόλοσ
του βαςιλιά {ο φοινικικόσ} και τότε οι Λακεδαιμόνιοι κα κάνουν
μαηί πόλεμο ςφμφωνα με ςχζδιο που κα εκπονιςουν από κοινοφ οι
Λακεδαιμόνιοι και ο Τιςςαφζρνθσ. Αν τελικά ςυμφωνθκεί ειρινθ με
τουσ Ακθναίουσ, αυτι κα γίνει με τουσ ίδιουσ όρουσ και για τα δυο
μζρθ.
Απηή ήηαλ ε ζπκθσλία ησλ Λαθεδαηκνλίσλ κε ηνλ
Σηζζαθέξλε, πνπ ελεξγνχζε εθ κέξνπο ηνπ Μεγάινπ Βαζηιέα.
Καη εδψ ηειεηψλεη ν ρεηκψλαο ηνπ εηθνζηνχ έηνπο ηνπ
Πεινπνλλεζηαθνχ πνιέκνπ πνπ ηζηνξεί ν Θνπθπδίδεο.

Έηνο 21ν (411-410)

Παράγραφοι Θ’ 61-109: ΢υνεχείσ ςυγκροφςεισ ςτο βόρειο
Αιγαίο - Ανατροπι τθσ Δθμοκρατίασ ςτθν Ακινα – Επιβολι τθσ
τυραννίδασ των Σετρακοςίων – Οι ολιγαρχικοί ηθτοφν ειρινθ
από τον Άγι – Πραξικόπθμα των Ακθναίων δθμοκρατικϊν
ςτρατιωτικϊν ςτθ ΢άμο – Νίκεσ των Ακθναίων ςτθν Άβυδο και
τθν Κφηικο – Κατάρρευςθ τθσ τυραννίδασ των Σετρακοςίων.

Παξά ηηο δπκψζεηο γηα πνιηηεηαθή αιιαγή ζηε Αζήλα, νη

ζπγθξνχζεηο ζπλέρηζαλ λα καίλνληαη ζε φιν ην ζαιάζζην θαη
ρεξζαίν κέησπν ηνπ βνξείνπ Αηγαίνπ, κε ζεκαληηθφηεξα
γεγνλφηα ηελ ζπκπινθή ηνπ ζηφινπ ηεο Υίνπ κε ηνλ αζελατθφ,
πνπ έιεμε ρσξίο ληθεηή θαη ηελ απνζηαζία ησλ πφιεσλ ηεο
Αβχδνπ θαη ηεο Λακςάθνπ, νη νπνίεο πξνζρψξεζαλ ζηε
ζπκκαρία Πεινπνλλεζίσλ-Πεξζψλ.
Οη ζηξαηεγνί ηεο λαπηηθήο βάζεο ησλ Αζελαίσλ ηεο ΢άκνπ
απνθάζηζαλ λα ζηείινπλ ηνλ Πείζαλδξν θαη πέληε άιινπο, σο
πξέζβεηο ζε ζπκκαρηθέο πφιεηο γηα λα πεηζζνχλ λα ζεζπίζνπλ θαη
απηέο νιηγαξρηθφ πνιίηεπκα. ΢ηε Θάζν φκσο, ακέζσο κεηά ηελ
αλαρψξεζε ηνπ Πείζαλδξνπ, νη πνιίηεο μεζεθψζεθαλ θαη
επαλέθεξαλ ην δεκνθξαηηθφ θαζεζηψο. Πξηλ αθφκα ν
[301]
Πείζαλδξνο θηάζεη ζηελ Αζήλα, νη νιηγαξρηθνί ζπλσκφηεο
δνινθφλεζαλ ηνλ εγέηε ηεο δεκνθξαηηθήο παξάηαμεο Αλδξνθιή,
πνπ είρε πξσηνζηαηήζεη ζηελ εμνξία ηνπ Αιθηβηάδε. Δπίζεο
δνινθφλεζαλ θαη κεξηθνχο αθφκα δεκνθξαηηθνχο θαη επέβαιαλ
θιίκα ηξνκνθξαηίαο ζηελ πφιε.
Έηζη πέηπραλ λα εγθξηζεί απφ ηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ ε
αιιαγή πνιηηεύκαηνο. Σελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ αληηθαηέζηεζε
έλα ζψκα πέληε ρηιηάδσλ κειψλ θαη απηφ εμέιεγε ηελ νιηγαξρηθή
Βνπιή ησλ Σεηξαθνζίσλ. Αλάκεζα ζηνπο εγέηεο ηνπ λένπ
θαζεζηψηνο ήηαλ ν Πείζαλδξνο θαη ν Φξχληρνο. Ακέζσο κεηά
ηελ εγθαζίδξπζε ηεο νιηγαξρίαο, νη λένη εγέηεο ηεο Αζήλαο
έζηεηιαλ θήξπθεο ζηνλ Άγη, πνπ βξηζθφηαλ ζηελ Γεθέιεηα κε
πξνηάζεηο εηξήλεο.
΋κσο ν Άγηο ήηαλ
επηθπιαθηηθφο, γηαηί
ε πνιηηηθή
θαηάζηαζε ζηελ
Αζήλα ήηαλ ξεπζηή.

Σα Μαθξά Σείρε

Τπνςηαδφηαλ πσο νη Αζελαίνη ζα αληηδξνχζαλ αξγά ή γξήγνξα

ζηελ ηπξαλλία ησλ Σεηξαθνζίσλ. Έζηεηιε κάιηζηα ηκήκα ηεο
θξνπξάο ηεο Γεθέιεηαο έμσ απφ ηα Μαθξά Σείρε, κε ηελ ειπίδα
φηη νη δεκνθξαηηθνί Αζελαίνη ζα δεηήζνπλ λα ζπλδηαιιαγνχλ κε
ηνπο ΢παξηηάηεο ή φηη ζα πξνθιεζνχλ ηαξαρέο ζηελ πφιε,
πξάγκα πνπ ζα δηεπθφιπλε ηελ θαηάιεςε ησλ ηεηρψλ ηεο. {Απηή
ν ινγηθή ηνπ Άγη ήηαλ νμύκσξε, κηαο θαη νη ΢παξηηάηεο ήηαλ θαηά
θαλόλα ππνζηεξηρηέο θαη ζύκκαρνη πνιηηεηώλ κε νιηγαξρηθό
θαζεζηώο, ελώ ζην αληίπαιν ζηξαηόπεδν (ηεο Αζελατθήο
ζπκκαρίαο) είραλ ζπληαρζεί θπξίσο δεκνθξαηηθέο πνιηηείεο}
Σίπνηα απφ απηά πνπ ππνιφγηδαλ νη Λαθεδαηκφληνη δελ ζπλέβε,
αληίζεηα νη Αζελαίνη έβγαιαλ έμσ απφ ηα ηείρε ην ηππηθφ ηνπο
[302]
θαη ζθφησζαλ κεξηθνχο απφ ζηξαηηψηεο ηεο θξνπξάο ηεο
Γεθέιεηαο. Μεηά απφ απηφ ν Άγηο απνζχξζεθε ζην ζηξαηφπεδφ
ηνπ θαη δελ ζπλέρηζε ηηο πξνζπάζεηεο λα πξνθαιέζεη ηνπο
Αζελαίνπο. Κάιεζε κάιηζηα ηνπο νιηγαξρηθνχο ηεο Αζήλαο, αλ
ζέινπλ λα πξνηείλνπλ εηξήλε, λα ζηείινπλ αληηπξνζσπεία ηνπο
ζηε ΢πάξηε θαη λα ππνβάινπλ ηηο πξνηάζεηο ηνπο.
΢ηελ αζελατθή βάζε ηεο ΢άκνπ, πνιινί απφ ηνπο Αζελαίνπο
δεκνθξαηηθνχο αμησκαηηθνχο, ηξηεξάξρνπο αιιά θαη νπιίηεο θαη
λαχηεο αληέδξαζαλ έληνλα ακέζσο ζην άθνπζκα ηεο θαηάιπζεο
ηεο δεκνθξαηίαο ζηελ Αζήλα, νξγαλψζεθαλ θαη
πξαγκαηνπνίεζαλ πξαμηθφπεκα, κε
ζηφρν ηελ θαηάξγεζε ησλ Βνπιήο
ησλ Σεηξαθνζίσλ, ηελ
απνθαηάζηαζε ηεο νκαιφηεηαο θαη
ηελ επηζηξνθή ηνπ Αιθηβηάδε.

Αλάγιπθν Αζελαίνπ καρεηή

Καζαίξεζαλ ηνπο νιηγαξρηθνχο

ζπλσκφηεο ζηξαηεγνχο θαη εμέιεμαλ
λένπο κεηαμχ ησλ νπνίσλ ν
ηξηήξαξρνο Θξαζύβνπινο θαη ν
πεδνλαχηεο Θξάζπιινο, ν νπνίνη
νλνκάζηεθαλ ζηξαηεγνί.
Έηζη ζρεκαηίζηεθαλ δπν θέληξα εμνπζίαο ησλ Αζελαίσλ, έλα
ζηελ Αζήλα κε ηνπο νιηγαξρηθνχο θαη έλα άιιν ζηε ΢άκν κε ηνπο
δεκνθξαηηθνχο. ΢ηελ ΢άκν ζπγθιήζεθε ε Δθθιεζία ηνπ ζηφινπ
θαη εμέιεμε ζηξαηεγφ θαη ηνλ Αιθηβηάδε. Απηφο ππνζρέζεθε ηελ
νηθνλνκηθή βνήζεηα ηνπ ζαηξάπε Σηζζαθέξλε, θαζψο θαη ηελ
ελίζρπζε ησλ Αζελαίσλ κε ηνλ θνηληθηθφ ζηφιν ηεο Πεξζίαο.
Σίπνηα απφ απηά δελ ήηαλ αιεζηλφ (ν Σηζζαθέξλεο δελ έδεηρλε
θαλέλα ελδηαθέξνλ γηα ηελ ελίζρπζε ηεο Αζήλαο νχηε θαη ήζειε
λα παξαβεί ηνπο φξνπο ηεο ζπκκαρίαο ησλ Πεξζψλ κε ηνπο

[303]
Πεινπνλλήζηνπο), αιιά ηα ιφγηα απηά ηνπ Αιθηβηάδε,
ελζνπζίαζαλ ηνπο Αζελαίνπο πνπ ηνπ αλέζεζαλ ηελ εγεζία ηνπ
ζηξαηεχκαηνο ηεο ΢άκνπ.
Κάπνηνη απφ ηνπο εμεγεξκέλνπο αμησκαηηθνχο πξφηεηλαλ λα
θηλεζεί ν ζηφινο θαηά ηεο Αζήλαο, αιιά επηπρψο επηθξάηεζε ε
άπνςε ηνπ Αιθηβηάδε πνπ είπε φηη απηφ ζα πξνθαινχζε έλα
αθφκα εκθχιην πφιεκν, απηή ηε θνξά κεηαμχ ησλ Αζελαίσλ, ηελ
ψξα πνπ νη Πεινπνλλήζηνη θαη Πέξζεο εηνηκάδνληαλ λα
ρηππήζνπλ ηνλ αζελατθφ ζηφιν.
Βξηζθφκαζηε ήδε ζην θαινθαίξη ηνπ 411 θαη ζην ζηξαηφπεδν
ηνπ πεινπνλλεζηαθνχ ζηφινπ ε θαηάζηαζε δελ ήηαλ θαη ηφζν
ξφδηλε. Σα πιεξψκαηα θαηεγνξνχζαλ ηνλ ΢παξηηάηε λαχαξρν
Αζηχνρν, φηη αδξαλνχζε πεξηκέλνληαο ηνλ θνηληθηθφ ζηφιν πνπ
ηνπο είρε ππνζρεζεί ν Σηζζαθέξλεο θαη ράζεθε ε επθαηξία λα
λαπκαρήζνπλ θαη λα ληθήζνπλ ηνλ αδπλαηηζκέλν αζελατθφ
ζηφιν. Αθφκα ν Σηζζαθέξλεο δελ θαηέβαιε ηνπο κηζζνχο ησλ
νπιηηψλ θαη λαπηψλ, ππνρξέσζε πνπ είρε αλαιάβεη κε ηελ
ππνγξαθή ηεο ζπκκαρίαο Πεινπνλλεζίσλ θαη Πεξζψλ. ΋ινη
ζρεδφλ - θαη ηδηαίηεξα νη ΢πξαθνχζηνη - δεηνχζαλ λα δηεμαρζεί
εδψ θαη ηψξα λαπκαρία κε ηνπο Αζελαίνπο.
Αθνινχζεζε κεηά απφ ιίγν θαηξφ, ε λαπκαρία ζηελ Άβπδν ηνπ
Διιεζπφληνπ κεηαμχ ησλ Πεινπνλλεζίσλ, πνπ είραλ θαη ηε
ζπλδξνκή ησλ Πεξζψλ ηνπ Φαξλάβαδνπ θαη ηνπ αζελατθνχ
ζηφινπ πνπ είρε επηθεθαιήο ηνλ Θξάζπιιν, ηνλ Θξαζχβνπιν θαη
ηνλ Αιθηβηάδε. Οη Αζελαίνη λίθεζαλ κε ζρεηηθά κηθξέο απψιεηεο,
ελψ νη Πεινπνλλήζηνη έραζαλ ηξηάληα πινία.
Παξά ηελ ήηηα ζηελ Άβπδν, νη Πεινπνλλήζηνη εηνίκαζαλ λέν
ζηφιν κε επηθεθαιήο ηνλ ΢παξηηάηε λαχαξρν Μίλδαξν. Οη ζηφινη
θαη νη ζηξαηνί ησλ δπν αληηπάισλ ζπγθξνχζηεθαλ ζηελ Κύδηθν
ηνπ Διιεζπφληνπ. Οη Αζελαίνη κε επηθεθαιήο ηνπο ίδηνπο
ζηξαηεγνχο (Αιθηβηάδε, Θξαζχβνπιν θαη Θξάζπιν) φπσο θαη
ζηελ Άβπδν, λίθεζαλ θαηά θξάηνο ηνπο ΢παξηηάηεο ζηε ζάιαζζα.
΢ηε λαπκαρία ζθνηψζεθε ν Λαθεδαηκφληνο ζηξαηεγφο Μίλδαξνο
[304]
θαη ηα πεξηζζφηεξα πινία ηνπ πεινπνλλεζηαθνχ ζηφινπ
βπζίζηεθαλ ή αηρκαισηίζηεθαλ. Δπίζεο ν αζελατθφο ζηξαηφο κε
επηθεθαιήο ηνλ ζηξαηεγφ Υάξε, πνιέκεζε θαη ζηελ μεξά θαη
λίθεζε ηνπο Πέξζεο ηνπ ζαηξάπε Φαξλάβαδνπ.
{Ζ ήηηα ησλ Λαθεδαηκνλίσλ ζηελ Κύδηθν, ήηαλ ζπληξηπηηθή.
Υάζεθε όινο ζρεδόλ ν ζηόινο θαη ρηιηάδεο άλδξεο. Ο λαύαξρνο
Μίλδαξνο ζθνηώζεθε.
Ο αληηλαύαξρνο ηνπ πεινπνλλεζηαθνύ ζηόινπ Ηππνθξάηεο
έζηεηιε ζηνπο εθόξνπο ηεο ΢πάξηεο ην παξαθάησ κήλπκα πνπ
απνηειεί κλεκείν ηνπ ιαθσληθνύ ηξόπνπ νκηιίαο ησλ
΢παξηηαηώλ:

Οη πόιεηο ηνπ
Διιεζπόληνπ
θαη ηεο
Πξνπνληίδαο

Έξξεη ηα
θάια,
Μίλδαξνο
απεζνύα,
πεηλῶληη
ηὦλδξεο, ἀπνξείνκεο ηί ρξή δξᾶλ.
(Σα πινία ράζεθαλ, ν Μίλδαξνο λεθξόο, νη άληξεο πεηλνύλ, δελ
μέξνπκε ηη λα θάλνπκε)}.
Σελ ίδηα πεξίπνπ επνρή, ιίγν αξγφηεξα απφ ηηο ληθεθφξεο
λαπκαρίεο, ν Αιθηβηάδεο ήξζε ζηε βάζε ηεο ΢άκνπ θαη
αλήγγεηιε, φηη θαηφξζσζε λα εκπνδίζεη ηνλ θνηληθηθφ ζηφιν λα
έξζεη γηα λα βνεζήζεη ηνπο Πεινπνλλήζηνπο θαη φηη επίζεο
πέηπρε λα εμαζθαιίζεη ηε θηιία ηνπ Σηζζαθέξλε πξνο ηνπο
Αζελαίνπο. {Άξαγε όια απηά ήηαλ αιήζεηα ή ηα ζπλεζηζκέλα
παξακύζηα ηνπ Αιθηβηάδε;}

[305]
 Μεηά ηελ ήηηα ηεο Κπδίθνπ θαη ηελ νινθιεξσηηθή θαηαζηξνθή
ηνπ ζηφινπ ηεο, ε ΢πάξηε ράζεθε απφ ηηο ζάιαζζεο θαη νη
Αζελαίνη επαλέθεξαλ ζηελ θπξηαξρία ηνπο ηηο πφιεηο ηνπ
Διιεζπφληνπ θαη ηεο Πξνπνληίδαο, ηηο νπνίεο είρε απνζπάζεη ε
ζπκκαρία Πεξζψλ-Λαθεδαηκνλίσλ. Ζ Αζήλα έγηλε γηα κηα αθφκα
θνξά ε εγέηηδα λαπηηθή δχλακε ηεο Διιάδαο.
΢ηαδηαθά επαλήιζαλ ζηελ Αζελατθή ζπκκαρία ην Βπδάληην, ε
Θάζνο, ε Λάκςαθνο, ε Υαιθεδφλα, ε ΢ειπβξία, ε Κχδηθνο, ε
Κνινθψλα θαη άιιεο πνιηηείεο ηνπ βνξείνπ Αηγαίνπ, ηνπ
Διιεζπφληνπ θαη ησλ λεζηψλ. Απηφ είρε κεγάιε ζεκαζία γηα
ηελ Αζήλα. Σα νηθνλνκηθά ηεο πνπ ήηαλ ζε άζιηα θαηάζηαζε,
πήξαλ πιένλ ηελ αληνχζα απφ ηηο εηζθνξέο θαη ηνπο θφξνπο ησλ
πνιηηεηψλ απηψλ.

Ζ ΢πάξηε

Μεηά απφ απηά ηα

γεγνλφηα, νη
΢παξηηάηεο (πνπ
είραλ ηνλ ηειεπηαίν
θαηξφ ρηιηάδεο
άληξεο λεθξνχο θαη αηρκαιψηνπο θαη είραλ ράζεη πεξίπνπ εθαηφλ
πελήληα πινία) πξφηεηλαλ ζηνπο Αζελαίνπο εηξήλε. ΋κσο ε
πξφηαζε απηή απεξξίθζε. {Ήηαλ κηα αθόκα ρακέλε επθαηξία
ηεξκαηηζκνύ ηνπ άγξηνπ απηνύ εκθπιίνπ πνιέκνπ, πνπ ράζεθε.
Γπζηπρώο ν πόιεκνο θξάηεζε αθόκα έμη ρξόληα, γηα λα θαηαιήμεη
ζηελ νξηζηηθή ήηηα ησλ Αζελαίσλ}.
Σν θαινθαίξη ηνπ 411 καζεχηεθε ζηελ Αζήλα ε αληαξζία ηνπ
ζηξαηνχ θαη ηνπ ζηφινπ πνπ βξίζθνληαλ ζηε ΢άκν. Οη
Σεηξαθόζηνη νιηγαξρηθνί δελ θάλεθαλ ηθαλνί νχηε λα δηνηθήζνπλ
ζσζηά ηελ πφιε αιιά νχηε θαη λα θξαηήζνπλ επί καθξφλ ηα ελία
ηεο εμνπζίαο. Γελ άληεμαλ ζηελ πίεζε ησλ δεκνθξαηηθψλ
Αζελαίσλ, πνπ δελ είραλ μεράζεη ηε ηπξαλλίδα ηνπ
[306]
Πεηζίζηξαηνπ. Μεηά κάιηζηα απφ ην πξαμηθφπεκα ησλ
δεκνθξαηηθψλ ζηξαηησηηθψλ ηεο ΢άκνπ θαη ηελ πξνζρψξεζε ηνπ
δεκνθηινχο (παξά ηηο πξνδνζίεο θαη παιηλσδίεο ηνπ) Αιθηβηάδε,
ην θαζεζηψο θαηέξξεπζε γξήγνξα, αθνχ παξέκεηλε ζηελ εμνπζία
ιίγνπο κφλν κήλεο. Αληηθαηαζηάζεθε πξνζσξηλά απφ κηα
επξχηεξε νιηγαξρία, πνπ άλνημε ην δξφκν γηα ηελ ηαρεία
επαλαθνξά ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο. Απηφ ην ελδηάκεζν
θαζεζηψο αλαθάιεζε ηελ εμνξία ηνπ Αιθηβηάδε.
{Ο Αιθηβηάδεο επέζηξεςε ζηελ Αζήλα κόιηο ην 407}.
Με θάπνηα αθφκα γεγνλφηα (θηλήζεηο ησλ δπν αληηπάισλ ζην
βφξεην Αηγαίν θαη αληηπαξαζέζεηο ησλ ζαηξαπψλ Σηζζαθέξλε θαη
Φαξλάβαδνπ) πνπ ζπλέβεζαλ εθείλν ην θαινθαίξη ηνπ 411,
ηειεηψλεη θαη ε ηζηφξεζε ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ Πνιέκνπ απφ
ηνλ Θνπθπδίδε.
Ζ ηειεπηαία θξάζε ηνπ έξγνπ απηνχ είλαη:
΋ηαλ ν κεηά ηνύην ην ζέξνο ρεηκώλ ηειεπηήζεη, ελ θαη εηθνζηόλ
έηνο πιεξνύηαη.
{Δίλαη πνιύ πηζαλό, απηή ε θξάζε λα κελ έρεη γξαθηεί από
ηνλ Θνπθπδίδε, αιιά λα είλαη κεηαγελέζηεξε πξνζζήθε}.

[307]
Περίλθψθ Βιβλίου Η’: Θ Ακινα μετά τθν καταςτροφι ςτθ ΢ικελία –
Οι Λακεδαιμόνιοι και οι Ακθναίοι ναυπθγοφν νζουσ ςτόλουσ –
Αποςταςία ςυμμάχων τθσ Ακινασ – Οι Πζρςεσ αναμειγνφονται ςτα
ελλθνικά πράγματα - Οι Λακεδαιμόνιοι και οι Ακθναίοι για τθν
αποςταςία τθσ Χίου – Ο Αλκιβιάδθσ πείκει τθ ΢πάρτθ να ςτείλει
ςτρατό ςτθν Λωνία – Θ Χίοσ και άλλεσ πόλεισ τθσ Λωνίασ
αποςτατοφν – ΢υμμαχία ΢πάρτθσ και Περςίασ – ΢υμπλοκζσ ςτθν
Λωνία και το Αιγαίο – Νζα ςυμμαχία ΢πάρτθσ και Περςίασ – Θ
Ρόδοσ προςχωρεί ςτουσ Πελοποννιςιουσ - Ο Αλκιβιάδθσ
καταφεφγει ςτουσ Πζρςεσ – Επικυμία του Αλκιβιάδθ για
επιςτροφι ςτθν Ακινα – Σρίτθ ςυμμαχία Λακεδαιμονίων και
Περςϊν – Ανατροπι τθσ Δθμοκρατίασ ςτθν Ακινα - ΢υνεχείσ
ςυγκροφςεισ ςτο βόρειο Αιγαίο - Ανατροπι τθσ Δθμοκρατίασ ςτθν
Ακινα – Επιβολι τθσ τυραννίδασ των Σετρακοςίων – Οι
ολιγαρχικοί ηθτοφν ειρινθ από τον Άγι – Πραξικόπθμα των
Ακθναίων δθμοκρατικϊν ςτρατιωτικϊν ςτθ ΢άμο – Νίκεσ των
Ακθναίων ςτθν Άβυδο και τθν Κφηικο – Κατάρρευςθ τθσ
τυραννίδασ των Σετρακοςίων.

[308]
Ξεμξυώμσξρ: Ελλημικά
΢ην ηζηνξηθφ έξγν ηνπ Διιεληθά ν Ξελνθψλ ζπλερίδεη ην έξγν
ηνπ Θνπθπδίδε Ηζηνξίαη, απφ ην ζεκείν πνπ δηαθφπεθε θαη
θαιχπηεη ηελ πεξίνδν απφ ην θαινθαίξη ηνπ εηθνζηνχ πξψηνπ
έηνπο ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ πνιέκνπ (411-410) σο ην ηέινο ηνπ
(404) θαη ζπλερίδεη κε ηελ ηζηνξία ηεο Διιάδαο σο θαη ην 361,
φηαλ πιένλ ε Θήβα είρε ληθήζεη ηε ΢πάξηε θαη είρε γίλεη απηή ε
λέα κεγάιε ειιεληθή δχλακε.

Ο Ξελνθώλ

Σν έξγν απηφ ηνπ Ξελνθψληα

πζηεξεί αλ ζπγθξηζεί κε απηφ ηνπ
Θνπθπδίδε ζε αληηθεηκεληθφηεηα
(είλαη γλσζηέο νη θηιηθέο πξνο ηε
΢πάξηε θαη νη ερζξηθέο πξνο ηε
Θήβα απφςεηο ηνπ) θαη απηφ είλαη
εκθαλέο ζηελ ιεπηνκεξή αθήγεζε
ησλ εθζηξαηεηψλ ησλ
Λαθεδαηκνλίσλ θαη ηελ
παξαζηψπεζε ή ππνβάζκηζε ησλ
αζελατθψλ επηηπρηψλ.
Σελ ίδηα ππνβάζκηζε ησλ επηηπρηψλ ησλ Θεβαίσλ επηρεηξεί ν
Ξελνθψλ, φηαλ (ιίγα ρξφληα κεηά ην ηέινο ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ
πνιέκνπ) άξρηζε αθφκα έλαο ειιεληθφο εκθχιηνο πφιεκνο κεηαμχ
ηεο ΢πάξηεο θαη ηεο Θήβαο θαη ησλ ζπκκάρσλ ηνπο,
Ο Ξελνθψλ δελ έρεη επίζεο ηελ ρξνλνινγηθή αθξίβεηα ησλ
Ηζηνξηώλ ηνπ Θνπθπδίδε, νχηε αθήλεη ζηνλ αλαγλψζηε ηελ
εληχπσζε, φηη εμάληιεζε φιεο ηηο πηζαλέο πεγέο πιεξνθνξηψλ γηα
λα παξνπζηάζεη ηα γεγνλφηα φπσο αθξηβψο έγηλαλ, ρσξίο
παξαπνηήζεηο ή πξνζσπηθέο απφςεηο.

[309]
 Ο Ξελνθψλ εμνξίζηεθε απφ ηελ Αζήλα, γηαηί πνιέκεζε θαηά
ησλ Αζελαίσλ ζην πιεπξφ ηνπ θίινπ ηνπ, βαζηιηά Αγεζίιανπ ηεο
΢πάξηεο (ηνλ νπνίν ζαχκαδε) ζηε κάρε ηεο Κνξψλεηαο ην 394. Οη
΢παξηηάηεο ηνπ ράξηζαλ έλα θηήκα ζηε Ζιεία, φπνπ
εγθαηαζηάζεθε θαη αζρνιήζεθε κε ηε ζπγγξαθή ηνπ γλσζηνχ
ηνπ έξγνπ Κύξνπ Αλάβαζε. Ζ εμνξία ηνπ αλεθιήζε, φηαλ ν γηνο
ηνπ πνιέκεζε ην 362 κε ηνπο Αζελαίνπο ζηελ Μαληηλεία.
΋ια απηά δελ ζεκαίλνπλ φηη ηα Διιεληθά ηνπ Ξελνθψληα δελ
είλαη έλα αθφκα ζπνπδαίν έξγν ηεο αξραίαο ειιεληθήο
γξακκαηείαο. Δίλαη γξακκέλν ζηελ αηηηθή δηάιεθην θαη
δηαβάδεηαη επράξηζηα. Γίθαηα ν ζπγγξαθέαο θαηαηάζζεηαη
αλάκεζα ζηνπο κεγάινπο Έιιελεο ζπγγξαθείο θαη ηζηνξηθνχο.
Σν έξγν Διιεληθά απαξηίδεηαη απφ επηά βηβιία, εθ ησλ νπνίσλ
ηα δπν πξψηα (1ν & 2ν) αζρνινχληαη κε ηνλ Πεινπνλλεζηαθφ
Πφιεκν, ην ηέινο ηνπ θαη ηηο ζπλέπεηέο ηνπ.
Σν Πξψην Βηβιίν ησλ Διιεληθώλ πεξηέρεη επηά θεθάιαηα. Απφ
ηελ αξρή έσο ηελ 7ε παξάγξαθν ηνπ 4νπ θεθαιαίνπ ν Ξελνθψλ
επαλαιακβάλεη ηα γεγνλφηα ησλ ηειεπηαίσλ κελψλ ηνπ
θαινθαηξηνχ ηνπ 411, ηα νπνία ζπλαληήζακε θαη ζηηο Ηζηνξίεο
ηνπ Θνπθπδίδε, δειαδή ηηο ηειεπηαίεο επηηπρίεο ησλ Αζελαίσλ
ζην βφξεην Αηγαίν θαη ηνλ Διιήζπνλην, θαζψο θαη ηελ
πνιηηεηαθή κεηαβνιή ηελ Αζήλα.
Αιιά, αθνχ απηά ηα γεγνλφηα ηα είδακε ζην ηειεπηαίν βηβιίν
ησλ Ηζηνξηώλ ηνπ Θνπθπδίδε, ζα αξρίζνπκε λα παξαθνινπζνχκε
ηε ζπλέρεηα ηνπ πνιέκνπ απφ ηελ 8ε παξάγξαθν ηνπ 4νπ
θεθαιαίνπ ηνπ Πξψηνπ Βηβιίνπ ησλ Διιεληθώλ ηνπ Ξελνθψληα
ή, φπσο είλαη θνηλψο απνδεθηή ε αξίζκεζε ησλ θεθαιαίσλ ηνπ
βηβιίνπ απηνχ απφ ηνπο ηζηνξηθνχο θαη θηιφινγνπο, απφ ην
ζεκείν 1.4.8 (βηβιίν 1ν, θεθάιαην 4ν, παξάγξαθνο 8ε)

[310]
Βηβιίν 1ν
Κεφάλαιο 4 (1.4.8-1.4.23) Βιβλίο 1ο, κεφάλαιο 4ο, παράγραφοι
8-23: Ο Αλκιβιάδθσ ςτθν Ακινα - Εκλζγεται αρχιςτράτθγοσ

Παξά ηηο ηειεπηαίεο λίθεο ηεο ζην βφξεην Αηγαίν ην έηνο 408, ε
Αζήλα δελ ηα πήγαηλε ηφζν θαιά ζηα άιια κέησπα. Σν 409 ζα
ράζεη ηελ λαπηηθή βάζε ηεο Πχινπ θαη επίζεο ηε Νίζαηα, ην
ιηκάλη ησλ Μεγάξσλ. Ο Αιθηβηάδεο έθξηλε πσο ήξζε πηα ε ψξα
λα επηζηξέςεη ζηελ γελέηεηξά ηνπ. Σν 407 μεθίλεζε απφ ηε ΢άκν
κε είθνζη πινία. Πέξαζε απφ ηελ Καξία απφ φπνπ ζπγθέληξσζε
εηζθνξέο εθαηφ ηαιάλησλ. Καηφπηλ έθαλε κηα ζηάζε ζηελ Πάξν
θαη εθεί πιεξνθνξήζεθε φηη ην θιίκα ζηελ Αζήλα ήηαλ φρη κφλν
επλντθφ, αιιά νη Αζελαίνη ηνλ είραλ – πξηλ αθφκα θηάζεη –
εθιέμεη ζηξαηεγφ. Μαδί ηνπ ρξίζηεθαλ ζηξαηεγνί ν
Θξαζχβνπινο (έιεηπε θη απηφο) θαη ν Κφλσλ.
΋ηαλ ην πινίν κε ηνλ Αιθηβηάδε έθηαζε ζηνλ Πεηξαηά,
βξηζθφηαλ εθεί πιήζνο θφζκνπ, πνπ ήζειε λα δεη κε ηα κάηηα ηνπ
θαη λα ζαπκάζεη ηνλ ζξπιηθφ Αζελαίν. ΋ινη είραλ μεράζεη - ή
ήζειαλ λα μεράζνπλ - ηελ πξνδνζία θαη ηελ θπγή ηνπ ζηε κηζεηή
΢πάξηε, θαζψο θαη ηελ ηεξνζπιία πνπ ηνλ βάξαηλε. {Ο
Αιθηβηάδεο κεηά ηελ Αζήλα, είρε πξνδώζεη κε ηε ζεηξά ηνπο θαη
ηνπο ΢παξηηάηεο θαζώο θαη ηνπο λένπο πξνζηάηεο ηνπ, ηνπο
Πέξζεο}. Οη Αζελαίνη έιεγαλ πνιιά, φπσο, φηη είρε άδηθα
εμνξηζηεί απφ ξαδηνπξγίεο δειφθζνλσλ ερζξψλ ηνπ, φηη δελ ηνλ
δίθαζαλ γηα ηελ ηεξνζπιία ακέζσο, αιιά ην αλέβαιαλ γηα λα ηνλ
εθζέζνπλ ζην ζηξάηεπκα ηεο ΢ηθειίαο θαη πνιιά άιια.
Ο Αιθηβηάδεο απνβηβάζηεθε θαη κε ζπγγελείο θαη πιήζνο
θίισλ ηνπ αλέβεθε ζηελ Αζήλα. Πήγε ακέζσο ζηελ Δθθιεζία
ηνπ δήκνπ, φπνπ είραλ καδεπηεί νη πνιίηεο θαη εθθψλεζε κηα
ζπλαηζζεκαηηθή απνινγία, ζέινληαο λα δηαβεβαηψζεη ην πιήζνο
φηη δελ είρε αζεβήζεη θαη φηη είρε αδηθεζεί. Σν θιίκα ήηαλ ηέηνην,

[311]
πνπ θαλείο δελ ηφικεζε λα δεηήζεη ην ιφγν θαη λα ακθηζβεηήζεη
ηα ιφγηα ηνπ. Σειηθά ην θαηαδηθαζηηθφ ςήθηζκα ελαληίνλ ηνπ
αλαθιήζεθε θαη ηνπ επηζηξάθεθε ε δεκεπκέλε πεξηνπζία ηνπ. Ο
Γήκνο ηεο Αζήλαο ηνλ νλφκαζε αξρηζηξάηεγν κε επξχηαηε
εμνπζία, κε ηελ ειπίδα φηη ήηαλ ν κνλαδηθφο άλζξσπνο, πνπ
κπνξνχζε λα δψζεη ζηελ πφιε ηελ πξνεγνχκελε ιάκςε ηεο.
Ζ πξψηε πξάμε ηνπ Αιθηβηάδε ήηαλ λα θηλεηνπνηήζεη ζηξαηφ
θαη λα εμαζθαιίζεη ηελ δηα μεξάο πνκπή ησλ Διεπζηλίσλ
Μπζηεξίσλ. Μεηά ηελ νρχξσζε ηεο Γεθέιεηαο απφ ηνπο
Λαθεδαηκφληνπο, ε πνκπή πήγαηλε απφ ηελ Διεπζίλα ζηελ Αζήλα
δηα ζαιάζζεο. Ήηαλ κηα ζπκβνιηθή πξάμε απφ ηνλ άλζξσπν πνπ
είρε θαηεγνξεζεί γηα ηεξνζπιία.

Διεπζίληα Μπζηήξηα

Σξεηο κήλεο αξγφηεξα, ν Αιθηβηάδεο, ρίιηνη πεληαθφζηνη

νπιίηεο θαη εθαηφ πελήληα ηππείο επηβηβάζηεθαλ ζε εθαηφ πινία
θαη αλαρψξεζαλ γηα ηελ Άλδξν, πνπ είρε απνζηαηήζεη απφ ηε
ζπκκαρία. Οη Αζελαίνη έθαλαλ απφβαζε ζην λεζί, λίθεζαλ
εχθνια ηνπο Αλδξηψηεο θαη ζθφησζαλ φζνπο Λάθσλεο ππήξραλ
εθεί. Καηφπηλ ιεειάηεζαλ ην λεζί θαη αθνχ εμαζθάιηζαλ ηελ
κηζζνδνζία ησλ πιεξσκάησλ έβαιαλ πιψξε γηα ηε ΢άκν, ε
νπνία ζα ήηαλ ην νξκεηήξην ηνπ Αιθηβηάδε γηα ηηο κειινληηθέο
πνιεκηθέο επηρεηξήζεηο ηνπ.

[312]
Κεφάλαιο 5 (1.5.01-1.5.21) : Ο Λφςανδροσ ςυναντά τον Κφρο –
Οι Πζρςεσ χρθματοδοτοφν τον ςτόλο των Πελοποννθςίων – Ο
Λφςανδροσ ανανεϊνει το ςτόλο του – Ιττα των Ακθναίων ςτο
Νότιο – Κακαίρεςθ του Αλκιβιάδθ.
Σελ ίδηα επνρή νη Λαθεδαηκφληνη κε επηθεθαιήο ηνλ ηθαλφ
λαχαξρν Λύζαλδξν (είρε αληηθαηαζηήζεη ηνλ Μίλδαξν, πνπ είρε
ράζεη ηε δσή ηνπ ζηε λαπκαρία ηεο Κπδίθνπ) θαη κε εβδνκήληα
πινία έθηαζαλ ζηελ Έθεζν. Δθεί έθηαζε ν Κχξνο, γηνο ηνπ
Μεγάινπ Βαζηιέα Γαξείνπ, ν νπνίνο είρε αλαιάβεη ηε δηνίθεζε
ησλ παξαιίσλ ηεο Μηθξάο Αζίαο.
Ο Κχξνο είπε ζηνπο Λαθεδαηκφληνπο φηη είρε καδί ηνπ
πεληαθφζηα ηάιαληα πνπ ηνπ είρε δψζεη ν παηέξαο ηνπ θαη αλ
απηά δελ ήηαλ αξθεηά ζα
πξφζζεηε θαη άιια απφ ηε δηθή
ηνπ πεξηνπζία.

Ο Λύζαλδξνο

Ο Λχζαλδξνο ηνπ δήηεζε λα

πιεξψλεη γηα θάζε λαχηε κηα
αηηηθή δξαρκή, αιιά ν Κχξνο είπε
φηη ε εληνιή ηνπ Γαξείνπ ήηαλ λα
δίλεη ηξηάληα κλεο γηα θάζε πινίν ησλ Λαθεδαηκνλίσλ. Μεηά απφ
απηφ ν Κχξνο πιήξσζε φια φζα έπξεπε λα πάξνπλ νη άλδξεο ζπλ
ην κηζζφ ελφο κελφο.
{Ο Κύξνο εθηηκνύζε ηελ πνιεκηθή δεηλόηεηα ησλ Διιήλσλ
κηζζνθόξσλ θαη ήζειε λα έρεη θαιέο ζρέζεηο καδί ηνπο,
πξνζβιέπνληαο ζηε βνήζεηά ηνπο ζηνλ κειινληηθό αγώλα ηνπ γηα
ηελ θαηάθηεζε ηνπ πεξζηθνύ ζξόλνπ. ΋λησο, όηαλ κεηά από ιίγα
ρξόληα πέζαλε ν παηέξαο ηνπ, ν Κύξνο εθζηξάηεπζε θαηά ηνπ
αδειθνύ ηνπ Αξηαμέξμε έρνληαο καδί ηνπ 10.000 (Μύξηνπο)
Έιιελεο κηζζνθόξνπο. Ζηηήζεθε όκσο ζηα Κνύλαμα θαη έραζε ηε
δσή ηνπ. ΢ηελ εθζηξαηεία ζπκκεηείρε θαη ν Ξελνθώλ, ν νπνίνο –

[313]
κεηά ηελ ήηηα - ηέζεθε επηθεθαιήο ησλ Διιήλσλ ζηελ πνξεία ηνπο
γηα ηελ επηζηξνθή ζηε παηξίδα. ΋ια απηά ηα πεξηγξάθεη ν ίδηνο ζην
επηθό ηζηνξηθό έξγν ηνπ Κύξνπ Αλάβαζε}.
Με ηε ζπλδξνκή ηνπ άθζνλνπ πεξζηθνχ ρξήκαηνο, ν
Λχζαλδξνο αλαλεψλεη ηνλ πεινπνλλεζηαθφ ζηφιν. Αληίζεηα, ζην
ζηξαηφπεδν ησλ Αζελαίσλ ζηε ΢άκν επηθξαηνχζε δπζζπκία θαη
θζφλνο γηα ηνπο θαινχο κηζζνχο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ. Πνιινί
λαχηεο θαη νπιίηεο απηνκνινχζαλ πξνο ην αληίπαιν ζηξαηφπεδν
θαη ν Αιθηβηάδεο ρξεηάζηεθε λα πάεη ζηελ Ησλία, γηα λα
ζπγθεληξψζεη ρξήκαηα. Άθεζε ζηε ζέζε ηνπ ηνλ θπβεξλήηε
Αληίνρν, κε ξεηή εληνιή λα κελ θάλεη θακηά πνιεκηθή
επηρείξεζε φζν απηφο έιεηπε. Ο Αληίνρνο φκσο έθαλε ηα αθξηβψο
αληίζεηα απφ ηε εληνιή πνπ πήξε, έπιεπζε κε νγδφληα πινία
πξνο ηελ Έθεζν θαη ζην Νφηην ζπγθξνχζηεθε κε ηνλ ζηφιν ηνπ
Λχζαλδξνπ. Οη Λαθεδαηκφληνη γλψξηδαλ θαιά ηελ θαηάζηαζε
ηνπ αζελατθνχ ζηφινπ, ράξηο ζηηο πιεξνθνξίεο πνπ είραλ απφ
ηνπο απηφκνινπο. Οη Αζελαίνη εηηήζεθαλ θαη έραζαλ δεθαπέληε
πινία θαη πνιινχο άληξεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ν Αληίνρνο.
Ζ ήηηα ζην Νφηην, πξνθάιεζε απνγνήηεπζε ζηνπο Αζελαίνπο,
πνπ θαηεγνξνχζαλ ηνλ Αιθηβηάδε φηη εγθαηέιεηςε ην ζηφιν γηα
λα πεξάζεη κεξηθέο κέξεο κε εηαίξεο ηεο Ησλίαο. Ο Αιθηβηάδεο
θαη νη ζηξαηεγνί Θξαζχβνπινο, Θεξακέλεο θαη Κξηηίαο
θαζαηξέζεθαλ θαη αληηθαηαζηάζεθαλ απφ δέθα λένπο
ζηξαηεγνχο, κε επηθεθαιήο ηνλ Κόλσλα. Ο Αιθηβηάδεο πήξε γηα
κηα αθφκα θνξά ην δξφκν ηεο εμνξίαο ζην θηήκα ηνπ ζηε
Υεξζφλεζν ηνπ Διιεζπφληνπ.
Ο Κφλσλ έθηαζε ζηε ΢άκν θαη βξήθε ηνπο Αζελαίνπο κε
πεζκέλν εζηθφ θαη ηνλ ζηφιν κε κφλν εβδνκήληα πινία. Ήηαλ πηα
ρεηκψλαο θαη ν Κφλσλ αζρνιήζεθε κφλν κε πεηξαηηθέο επηδξνκέο
θαη ιεειαζίεο ζηα παξάιηα ηεο Μηθξάο Αζίαο.

[314]
Κεφάλαιο 6 (1.6.01-1.6.38) : Ο Καλλικρατίδασ αρχθγόσ του
ςπαρτιατικοφ ςτόλου – Πολιορκία του ακθναϊκοφ ςτόλου ςτθ
Μυτιλινθ – Οι Ακθναίοι ςυγκροτοφν μεγάλο ςτόλο – Θ
ναυμαχία ςτισ Αργινοφςεσ – Νίκθ των Ακθναίων και κάνατοσ
του Καλλικρατίδα – Οι ςτρατθγοί κατθγοροφνται ότι δεν
μάηεψαν τουσ ναυαγοφσ.

Σν θαινθαίξη ηνπ 406 θαη ελψ ν πφιεκνο ζπκπιήξσλε είθνζη

ηέζζεξα ρξφληα έιεμε ε ζεηεία ηνπ Λχζαλδξνπ ζηελ αξρεγία ηνπ
ζπαξηηαηηθνχ ζηφινπ θαη αληηθαηαζηάζεθε απφ ηνλ
Καιιηθξαηίδα. Καηά ηελ ηειεηή ηεο παξάδνζεο ηεο αξρεγίαο, ν
Λχζαλδξνο είπε ζην λέν αξρεγφ φηη παξαιακβάλεη έλα ζηφιν,
πνπ θπξηαξρεί ζηε ζάιαζζα, ηδηαίηεξα κεηά ηηο ηειεπηαίεο ηνπ
λίθεο.

Από ηε δσθόξν
ηνπ Παξζελώλα

Ο
Καιιηθξαηίδαο
αχμεζε ην ζηφιν ηνπ κε αθφκα πελήληα πινία απφ ηε Υίν, ηε
Ρφδν θαη απφ άιια λεζηά. Σψξα κε έλα ζχλνιν εθαηφ πελήληα
πινίσλ ππφ ηηο δηαηαγέο ηνπ αηζζαλφηαλ έηνηκνο λα
αληηκεησπίζεη ηνλ ερζξφ. ΋κσο απηή ε αιιαγή ζηε αξρεγία ηνπ
ζηφινπ δελ έγηλε επλντθά δεθηή απφ φινπο. Πνιινί έιεγαλ φηη ε
αληηθαηάζηαζε ηνπ ηθαλνχ Λχζαλδξνπ δελ έπξεπε λα γίλεη θαη νη
γθξίληεο έθηαζαλ ζηα απηηά ηνπ Καιιηθξαηίδα. Απηφο
ζπγθέληξσζε ηνπο ΢παξηηάηεο θαη ηνπο είπε ιίγα ιφγηα:
΋οξιξρ οιςσεύει όσι έφει μεγαλύσεπη οείπα ςσα ματσικά
θέμασα, αρ έπθει μα σξ οει, εγώ δεμ θα σξμ εμοξδίςψ.
Βπίςκξμαι εδώ γιασί η οόλη μξτ με διόπιςε απφηγό σξτ
ςσόλξτ και σξ καθήκξμ είμαι μα εκσελέςψ σιρ διασαγέρ

[315]
οξτ οήπα όςξ μοξπώ καλύσεπα. Αλλά, εοειδή ακξύψ οψρ
τοάπφξτμ οαπάοξμα θέλψ μα ακξύςψ σιρ αοόχειρ ςαρ. Τι
θεψπείσε καλύσεπξ, μα μείμψ ή μα γτπίςψ ςση Σοάπση
και μα αμαυέπψ όλα ατσά οξτ ςτμβαίμξτμ εδώ;
Καλείο δελ είπε ηίπνηε ζε απάληεζε ηνπ ιφγνπ ηνπ λαπάξρνπ
θαη ην ζέκα έιεμε εθεί. Σελ επνκέλε ν Καιιηθξαηίδαο πήγε ζηνλ
Κχξν θαη ηνπ δήηεζε λα θαηαβάιεη ηνπο κηζζνχο ησλ
πιεξσκάησλ φπσο είρε ζπκθσλεζεί. Ο Κχξνο επηθπιάρζεθε λα
απαληήζεη θαη ν Καιιηθξαηίδαο ρνισκέλνο έιεγε, φηη νη Έιιελεο
δηαπξάηηνπλ αζιηφηεηα φηαλ θνιαθεχνπλ ηνπο βαξβάξνπο γηα ηα
ρξήκαηα θαη φηη ν ίδηνο ζα πξάμεη ην παλ γηα λα ζπκθηιησζεί ε
΢πάξηε κε ηελ Αζήλα. Έζηεηιε έλα πινίν ζηε ΢πάξηε γηα λα ηνπ
ζηαινχλ ρξήκαηα θαη κεηά πήγε ζηε Μίιεην, φπνπ κίιεζε ζηελ
Δθθιεζία ησλ
πνιηηψλ ηεο πφιεο.

Ναπηηθόο απνθιεηζκόο

Ο Καιιηθξαηίδαο
είπε ζηνπο Μηιεζίνπο
φηη δελ ζέιεη νχηε απηφο, αιιά νχηε θαη νη Ίσλεο λα εμαξηψληαη
απφ ηνπο βαξβάξνπο θαη δήηεζε ηε ζπλδξνκή ηνπο γηα ηηο
αλάγθεο ηνπ ζηφινπ, ψζπνπ λα έξζνπλ ρξήκαηα απφ ηε ΢πάξηε.
Πήξε απφ απηνχο θαη απφ ηνπο Υηψηεο αξθεηά θαη έηζη θαηέβαιε
ζε θάζε λαχηε απφ πέληε δξαρκέο. Καηφπηλ έπιεπζε ζηε
Μήζπκλα ηεο Λέζβνπ, ζχκκαρν ησλ Αζελαίσλ, ηελ θπξίεπζε θαη
ηελ ιεειάηεζε. ΋ηαλ φκσο νη ζηξαηηψηεο ηνπ δήηεζαλ λα
πσιεζνχλ νη αηρκάισηνη, ν Καιιηθξαηίδαο είπε φηη φζν
εμαξηάηαη απφ απηφλ, νπδείο Έιιελαο ζα πνπιεζεί σο δνχινο.
Ο Καιιηθξαηίδαο θαηεδίσμε ηνλ αζελατθφ ζηφιν ζηελ
Μπηηιήλε, φπνπ νη δπν ζηφινη ζπγθξνχζηεθαλ θαη νη Αζελαίνη
ηνπ Κφλσλα έραζαλ ηξηάληα πινία. Σα ππφινηπα αζελατθά πινία

[316]
θαη ν Κφλσλ έκεηλαλ απνθιεηζκέλα ζην ιηκάλη. ΢ηελ Αζήλα
ζήκαλε ζπλαγεξκφο θαη γεληθή επηζηξάηεπζε Γελ είραλε ρξήκαηα
θαη αλαγθάζηεθαλ λα πάξνπλ ηα αλαζήκαηα ησλ λαψλ θαη λα
θφςνπλ λνκίζκαηα. Έιησζαλ αθφκα θαη ην άγαικα ηεο ζεάο
Νίθεο. {Ήηαλ παξόκνην κε απηό ηεο ΢ακνζξάθεο, αιιά ρξπζό}.
Με ηα ιεθηά απηά θαηαζθεχαζαλ εθαηφ λέεο ηξηήξεηο, πνπ ηηο
επάλδξσζαλ κε είθνζη ρηιηάδεο άλδξεο θαη νθηψ ζηξαηεγνχο
ηνπο: Θξάζπιν, Λπζία, Αξηζηνθξάηε, Γηακέδνληα, Πξσηφκαρν,
Αξηζηνγέλε, Δξαζηλίδε θαη ηνλ Πεξηθιή ην Νεόηεξν (γην ηνπ
Πεξηθιή θαη ηεο Αζπαζίαο) θαη ηηο έζηεηιαλ ζηελ Αζία. Οη
ηξηήξεηο απηέο ελψζεθαλ κε αθφκα
πελήληα πέληε πινία απφ ηε ΢άκν θαη
ν ηεξάζηηνο πιένλ αζελατθφο ζηφινο
ηξάβεμε πξνο ηε Λέζβν.

Ζ Νίθε ηεο ΢ακνζξάθεο

Ο Καιιηθξαηίδαο άθεζε ιίγα πινία,

λα ζπλερίζνπλ ηνλ απνθιεηζκφ ηνπ
Κφλσλα θαη ζπλάληεζε ηνλ αζελατθφ
ζηφιν ζηηο Αξγηλνχζεο. Ο θπβεξλήηεο
ηνπ πινίνπ ηνπ, είπε ζηνλ
Καιιηθξαηίδα φηη νη Αζελαίνη
ππεξηεξνχζαλ ζε πινία θαη έκςπρν πιηθφ, αιιά ν ΢παξηηάηεο
λαχαξρνο ηνπ απάληεζε, φηη αλ ζθνησζεί ζηε κάρε ε ΢πάξηε δελ
ζα ράζεη ηίπνηα ην ζπνπδαίν, αιιά αλ θπγνκαρήζεη ζα είλαη
αηζρξφ γηα ηνλ ίδην θαη γηα ηε ΢πάξηε.
Δπαθνινχζεζε ζθνδξή λαπκαρία ζηηο Αξγηλνύζεο32. Ζ
αλσηεξφηεηα ηνπ αζελατθνχ λαπηηθνχ ήηαλ θαηαθαλήο θαη
ζχληνκα νη Αζελαίνη επηθξάηεζαλ νινθιεξσηηθά. Οη
Πεινπνλλήζηνη έραζαλ πάλσ απφ εμήληα πινία θαη ρηιηάδεο

32
Αξγηλνύζεο ήηαλ ε νλνκαζία (θαηά ηελ αξραηόηεηα), κηαο ζπζηάδαο αθαηνίθεησλ
λεζηώλ, πνπ βξίζθνληαη απέλαληη από ηε Λέζβν, ζε απόζηαζε πεξίπνπ δηαθνζίσλ κέηξσλ
από ηηο αθηέο ηεο Μηθξάο Αζίαο,

[317]
άλδξεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ν Καιιηθξαηίδαο, ν νπνίνο
ζπλέρηζε ηε ζπαξηηαηηθή παξάδνζε ηεο ζπζίαο γηα ηελ παηξίδα.
Οη Αζελαίνη λίθεζαλ ζηηο Αξγηλνχζεο, αιιά ζηε ζάιαζζα –
εθηφο ησλ λεθξψλ – ππήξραλ πάλσ απφ πέληε ρηιηάδεο λαπαγνί
θαη ηξαπκαηίεο, νη νπνίνη έπξεπε λα αλαζπξζνχλ νπσζδήπνηε. Ζ
κε πεξηζπιινγή λαπαγψλ θαη λεθξψλ κηαο κάρεο ήηαλ
ζνβαξφηαην αδίθεκα ηεξνζπιίαο, άξα έπξεπε απηφ λα γίλεη κε
θάζε ηξφπν. Τπήξμε δηρνγλσκία κεηαμχ ησλ ζηξαηεγψλ γηα ην ηί
έπξεπε λα πξάμνπλ θαη ηειηθά απνθαζίζηεθε λα κείλνπλ ζαξάληα
εθηά πινία κε ηνλ Θξαζχβνπιν θαη ηνλ Θεξακέλε γηα λα
καδέςνπλ ηνπο λαπαγνχο θαη λα αλαζχξνπλ ηνπο λεθξνχο θαη ηα
ππφινηπα πινία, λα πιεχζνπλ πξνο ηε Μπηηιήλε γηα λα
θπλεγήζνπλ ηνλ ππφινηπν πεινπνλλεζηαθφ ζηφιν θαη λα
απεγθισβίζνπλ ηνλ Κφλσλα, πνπ είρε απνθιεηζηεί κε ην ζηφιν
ηνπ ζην ιηκάλη ηεο Μπηηιήλεο.
΋κσο ακέζσο κεηά, μέζπαζε ζθνδξφο άλεκνο θαη θαηαηγίδα,
πνπ ζήθσζαλ κεγάιε ηξηθπκία θαη εκπφδηζαλ ηα πινία ηνπ
Θξαζχβνπινπ θαη ηνπ Θεξακέλε λα θηλεζνχλ φπσο ήζειαλ θαη
ίζσο λα βνχιηαμε θαη κεξηθά απφ απηά. Οη παξαιίεο ηεο Μηθξάο
Αζίαο γέκηζαλ πηψκαηα θαη λαπάγηα. Σα άιια πινία ηνπ
αζελατθνχ ζηφινπ ελψζεθαλ κε απηά ηνπ Κφλσλα θαη αθνχ
απέηπραλ λα ζπλαληήζνπλ ηνλ ερζξφ, πνπ είρε θαηαθχγεη ζηε
Υίν, θαηεπζχλζεθαλ γηα ηε λαπηηθή βάζε ηεο ΢άκνπ. ΋ηαλ νη
νθηψ Αζελαίνη ζηξαηεγνί έκαζαλ φηη νη λαπαγνί δελ είραλ
πεξηζπιιερζεί, ζπκθψλεζαλ λα ελεκεξψζνπλ κε επηζηνιή ηνπο
ηελ Αζήλα φηη αηηία γη’ απηήλ ηε ζνβαξή παξάιεηςε ήηαλ ε
θνβεξή ηξηθπκία.
Έθαλαλ φκσο ην ιάζνο λα κελ αλαθέξνπλ φηη ε δηάζσζε ησλ
λαπαγψλ είρε αλαηεζεί ζην Θξαζχβνπιν θαη ηνλ Θεξακέλε, γηαηί
ήμεξαλ πσο ν πξψηνο ήηαλ πνιηηηθά ηζρπξφο θαη δελ ήζειαλ λα
ηνλ θαηεγνξήζνπλ σο ππεχζπλν θαη λα πξνθαιέζνπλ ηελ έρζξα
ηνπ.

[318]
Κεφάλαιο 7 (1.7.01-1.7.35) : Δίκθ των ςτρατθγϊν και καταδίκθ
τουσ κάνατο – Νζα πρόταςθ των Λακεδαιμονίων για ειρινθ
απορρίπτεται από τουσ Ακθναίουσ
΢ηελ Αζήλα νη πνιίηεο ράξεθαλ θπζηθά γηα ηε ζπνπδαία λίθε
ηνπ ζηφινπ ηνπο ζηηο Αξγηλνχζεο, αιιά εμαγξηψζεθαλ φηαλ
έκαζαλ ηε ζνβαξφηαηε παξάιεηςε ηεο πεξηζπιινγήο ησλ
λαπαγψλ, ηξαπκαηηψλ θαη λεθξψλ. Καζαηξέζεθαλ ακέζσο φινη νη
ζηξαηεγνί - εθηφο απφ ηνλ Κφλσλα - θαη θιήζεθαλ νη νθηψ γηα
λα εθζέζνπλ ελψπηνλ ηεο Βνπιήο ηα γεγνλφηα. Δθηφο απφ ηνλ
Πξσηφκαρν θαη ηνλ Αξηζηνγέλε, πνπ έκεηλαλ ζηε ΢άκν, νη
ππφινηπνη έμη γχξηζαλ ζηελ Αζήλα.
Ζ Βνπιή απνθάζηζε ηελ θπιάθηζε ησλ έμη θαη αθνινχζεζε
ζπλέιεπζε ησλ Αζελαίσλ πνιηηψλ ζηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ,
ζηελ νπνία ν θιήζεθαλ νη θαηεγνξνχκελνη λα ινγνδνηήζνπλ.
Σν θαηεγνξεηήξην ήηαλ απζηεξφ: Άζρεηα κε νπνηαδήπνηε
δηθαηνινγία, δελ πεξηζπιιέμαηε ηνπο λεθξνύο θαη ηνπο λαπαγνύο,
δελ θξνληίζαηε θαη δελ ηνπο ηηκήζαηε. Καη όπνηνο κε απηό ηνλ
ηξόπν δελ ηηκά απηνύο πνπ πέθηνπλ γηα ηελ παηξίδα, είλαη έλνρνο
εζράηεο πξνδνζίαο θαη παξαβάηεο ησλ εζηθώλ αμηώλ ηεο πνιηηείαο
καο.
Αθνινχζεζαλ ζχληνκεο (γηαηί ηνπο δφζεθε ειάρηζηνο ρξφλνο)
απνινγίεο, κε ηηο νπνίεο νη ζηξαηεγνί είπαλ φηη κεηά ηε κάρε
έπιεπζαλ θαηά ηνπ ερζξνχ θαη γηα λα απεγθισβίζνπλ ηνλ
Κφλσλα απφ ην ιηκάλη ηεο Μπηηιήλεο θαη άθεζαλ ηνλ Θεξακέλε
θαη Θξαζχβνπιν λα καδέςνπλ ηνπο λαπαγνχο. Χζηφζν, είπαλ
αθφκα, φηη δελ ζα θαηεγνξήζνπλ θαλέλα, γηαηί ε δχλακε ηεο
ηξηθπκίαο ήηαλ ηέηνηα πνπ θαζηζηνχζε αδχλαηε ηελ πεξηζπιινγή.
{Απηό ην ηειεπηαίν ην είπαλ γηαηί ήζειαλ λα θαιύςνπλ ηνλ
Θεξακέλε θαη ηνλ Θξαζύβνπιν}. Ο ιαφο θάλεθε λα πείζεηαη απφ
ηηο απνινγίεο ησλ ζηξαηεγψλ, αιιά επεηδή βξάδηαδε θαη δελ ήηαλ
δπλαηή ε ςεθνθνξία - γηαηί ε θαηακέηξεζε ησλ πςσκέλσλ

[319]
ρεξηψλ δελ ήηαλ εθηθηή - απνθαζίζηεθε λα ζπλερηζηεί ε δίθε ηελ
επφκελε κέξα.
Σελ άιιε κέξα πξνζήιζαλ ζηε ζπλέιεπζε άλζξσπνη ηνπ
Θεξακέλε, πνπ ληπκέλνη ζηα καχξα θαη κε μπξηζκέλα ηα θεθάιηα
ηνπο, παξίζηαλαλ ηνπο ζπγγελείο ησλ ρακέλσλ λαπηψλ θαη
νπιηηψλ ηεο λαπκαρίαο, έθιαηγαλ, νινθχξνληαλ θαη
θαηεγνξνχζαλ ηνπο ζηξαηεγνχο σο ππαίηηνπο ηνπ ρακνχ ησλ
δηθψλ ηνπο αλζξψπσλ.
Αθνχζηεθαλ πνιινί ιφγνη ξεηφξσλ θαη ηα πλεχκαηα ηνπ ιανχ
κεηαζηξάθεθαλ θαη ήηαλ θαλεξφ φηη ζηελ επηθείκελε ςεθνθνξία
ζα ςήθηδαλ ηελ θαηαδίθε ζε ζάλαην γηα ηνπο έμη ζηξαηεγνχο.
Ξερψξηζε κφλν ε λεθάιηα νκηιία ηνπ
θηινζφθνπ ΢σθξάηε, ν νπνίνο ήηαλ
έλαο απφ ηνπο δηθαζηέο θαη πνπ
δήισζε φηη δελ ζα δερζεί λα θάλεη
ηίπνηα αληίζεην κε ηνλ εζηθφ λφκν.

Ο ΢σθξάηεο

Σειηθά έγηλε ε ςεθνθνξία (ν

΢σθξάηεο κεηνςήθεζε) θαη νη νθηψ
ληθεθφξνη ζηξαηεγνί ηεο λαπκαρίαο
ησλ Αξγηλνπζψλ θαηαδηθάζηεθαλ ζε ζάλαην, νη δχν εξήκελ. Οη
παξφληεο έμη ππνρξεψζεθαλ λα πηνπλ ην θψλεην.
Ζ ήηηα ζηηο Αξγηλνχζεο πξνβιεκάηηζε ηνπο Λαθεδαηκφληνπο.
Μεηά ην ζάλαην ηνπ Καιιηθξαηίδα, δελ ππήξρε ηθαλφηεξνο
ζηξαηεγφο απφ ηνλ Λχζαλδξν, ν νπνίνο φκσο δελ ήηαλ αξεζηφο
ζηνπο Δθφξνπο, αιιά ηνλ ήζειαλ νη ζχκκαρνη ζηα λεζηά ηνπ
Αηγαίνπ θαη νη πνιηηείεο ηεο Ησλίαο. Αθφκα ν πεινπνλλεζηαθφο
ζηφινο ζηελ Υίν είρε απνδεθαηηζηεί θαη ηα πιεξψκαηα ήηαλ
απνγνεηεπκέλα θαη κε πεζκέλν εζηθφ. Σέινο, ν βαζηιηάο Άγηο
ήηαλ ππέξ ηεο ιήμεο ηνπ πνιέκνπ.

[320]
 Έηζη νη ΢παξηηάηεο πξφηεηλαλ γηα κηα αθφκα θνξά (ζην
παξειζφλ είραλ θάλεη άιιεο δπν θνξέο ηελ ίδηα πξφηαζε) ζηνπο
Αζελαίνπο λα ζπλνκνινγήζνπλ εηξήλε. Οη φξνη ηεο πξφηαζεο
ήηαλ: Οη Λαθεδαηκόληνη λα εγθαηαιείςνπλ ηελ νρπξσκέλε από
απηνύο Γεθέιεηα. ΢ε αληάιιαγκα νη Αζελαίνη λα δερζνύλ λα
παξακείλεη ε θαηάζηαζε ζην Αηγαίν σο ήηαλ εθείλε ηε ζηηγκή
(Status quo), δειαδή ηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ θαη νη πόιεηο ηεο Ησλίαο
θαη ηνπ Διιεζπόληνπ πνπ είραλ απνζηαηήζεη από ηελ αζελατθή
ζπκκαρία, λα παξακείλνπλ ζηελ πεινπνλλεζηαθή.
Οη Αζελαίνη, πνπ θιήζεθαλ λα ζπδεηήζνπλ ηελ πξφηαζε θαη
ηνπο φξνπο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ, άθνπζαλ πνιινχο ξήηνξεο.
Πείζηεθαλ φκσο απφ ηελ εγέηε ησλ δεκνθξαηηθψλ, δεκαγσγφ
Κιενθώληα, ν νπνίνο είπε φηη νη ζπαξηηαηηθέο πξνηάζεηο είλαη
αζχκθνξεο, γηαηί αλ ε Αζήλα ηηο απνδερφηαλ νπζηαζηηθά ζα
έραλε ηελ εγεκνληθή ηεο ζέζε ζηε ζάιαζζα. Αληίζεηα, αλ ν
πφιεκνο ζπλερηδφηαλ ε Αζήλα κπνξνχζε λα ηνλ θεξδίζεη θαη λα
αλαθηήζεη ηελ ππεξνρή ηεο ζην Αηγαίν.
Έηζη απνξξίθζεθε απφ ηνπο Αζελαίνπο θαη απηή πξφηαζε
εηξήλεο θαη ράζεθε κηα αθόκα επθαηξία. Πνιχ ζχληνκα ν
καθξνρξφληνο, θαηαζηξνθηθφο θαη αηκαηεξφο απηφο πφιεκνο ζα
ηειείσλε, αιιά δελ ζα είρε ηελ θαηάιεμε πνπ είρε πξνβιέςεη ν
Κιενθψλ.

[321]
Περίλθψθ 1ου Βιβλίου: Ο Αλκιβιάδθσ ςτθν Ακινα - Εκλζγεται
αρχιςτράτθγοσ - Ο Λφςανδροσ ςυναντά τον Κφρο – Οι Πζρςεσ
χρθματοδοτοφν τον ςτόλο των Πελοποννθςίων – Ο Λφςανδροσ
ανανεϊνει το ςτόλο του – Ιττα των Ακθναίων ςτο Νότιο –
Κακαίρεςθ του Αλκιβιάδθ - Ο Καλλικρατίδασ αρχθγόσ του
ςπαρτιατικοφ ςτόλου – Πολιορκία του ακθναϊκοφ ςτόλου ςτθ
Μυτιλινθ – Οι Ακθναίοι ςυγκροτοφν μεγάλο ςτόλο – Θ ναυμαχία
ςτισ Αργινοφςεσ – Νίκθ των Ακθναίων και κάνατοσ του
Καλλικρατίδα – Οι ςτρατθγοί κατθγοροφνται ότι δεν μάηεψαν τουσ
ναυαγοφσ - Δίκθ των ςτρατθγϊν και καταδίκθ τουσ κάνατο - Νζα
πρόταςθ των Λακεδαιμονίων για ειρινθ απορρίπτεται από τουσ
Ακθναίουσ

[322]
Βηβιίν 2ν
Κεφάλαιο 1ο (2.1.01-2.1.32): Οι Λακεδαιμόνιοι κριαμβεφουν
ςτουσ Αιγόσ Ποταμοφσ – ΢υντριβι του ακθναϊκοφ ςτόλου
Μεηά ηελ ήηηα ησλ Πεινπνλλεζίσλ ζηηο Αξγηλνχζεο θαη ην
ζάλαην ηνπ Καιιηθξαηίδα, νη ζχκκαρνη ηεο ΢πάξηεο δεηνχζαλ
λα νξηζηεί θαη πάιη λαχαξρνο ν Λχζαλδξνο, πνπ ηνλ εθηηκνχζαλ
φινη γηα ηελ ζσθξνζχλε, ηθαλφηεηα θαη ζηξαηησηηθή ηνπ
δηνξαηηθφηεηα. ΋κσο ν ζπαξηηαηηθφο λφκνο δελ επέηξεπε
δεχηεξε ζεηεία θαη έηζη ν Λχζαλδξνο αλαθιήζεθε κελ ζηελ
ππεξεζία, αιιά πήγε ζηελ Ησλία σο χπαξρνο (αληηλαχαξρνο).

Σξηήξεο

΋κσο,
απηφο πνπ
δηνξίζηεθε
ηππηθά
λαχαξρνο
ήηαλ ππνρξεσκέλνο λα ππαθνχεη ηνλ Λχζαλδξν.
΋ηαλ έθηαζε ζηελ Έθεζν ν Λχζαλδξνο, δήηεζε ζπλάληεζε κε
ηνλ Κχξν θαη ηνπ δήηεζε ρξήκαηα γηα λα πιεξσζνχλ νη κηζζνί
ησλ πιεξσκάησλ. Ο Κχξνο απάληεζε, φηη ηα ρξήκαηα πνπ είρε
δψζεη ν παηέξαο ηνπ εμαληιήζεθαλ, αιιά ηνπ έδσζε απφ ηελ
δηθή ηνπ πεξηνπζία. Με απηά ηα ιεθηά ν Λχζαλδξνο πιήξσζε
ηνπο νπιίηεο θαη λαχηεο ηνπ πεινπνλλεζηαθνχ ζηφινπ ηνπ
Αηγαίνπ.
Ο ζηφινο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ απέπιεπζε απφ ηε δηθή ηνπ
λαπηηθή βάζε ηεο Ρφδνπ θαη έβαιε παληά γηα ηνλ Διιήζπνλην. Οη
Λαθεδαηκφληνη θαηέιαβαλ κε έθνδν ηε Λάκςαθν θαη νη

[323]
ζηξαηηψηεο, πνπ βξήθαλ πινχζηα απνζέκαηα ζε ηξφθηκα θαη
θξαζί, ηελ ιεειάηεζαλ.
Σν ίδην δηάζηεκα νη Αζελαίνη ηεο λαπηηθήο βάζεο ηεο ΢άκνπ,
εμέιεμαλ ηξεηο λένπο ζηξαηεγνχο. Έκαζαλ ηελ πνξεία ηνπ ζηφινπ
ηνπ Λχζαλδξνπ θαη ηελ απψιεηα ηεο Λακςάθνπ θαη κε εθαηφλ
νγδφληα πινία έβαιαλ πιψξε γηα ηνλ Διιήζπνλην. Ο αζελατθφο
ζηφινο, κε επηθεθαιήο ηνλ Κφλσλα, άξαμε ζε κηα εξεκηθή
πεξηνρή κε ηελ νλνκαζία Αηγόο Πνηακνί, απέλαληη απφ ηνλ
ζηφιν ηνπ Λχζαλδξνπ πνπ είρε ζηαζκεχζεη ζηε Λάκςαθν. ΢ηελ
πεξηνρή απηή δελ ππήξρε θακηά πφιε ή ιηκάλη θαη νη Αζελαίνη
έπξεπε λα ζηέιλνπλ θάζε κέξα πινία ζην πιεζηέζηεξν ιηκάλη,
πνπ ήηαλ ε ΢εζηφο γηα
λα αλεθνδηάδνληαη ζε
ηξφθηκα θαη άιια
ρξεηψδε.

Διιήζπνληνο
θαη Αηγόο Πνηακνί

Αληίζεηα ν
πεινπνλλεζηαθφο
ζηφινο ζηάζκεπε ζηε
Λάκςαθν θαη ηα πιεξψκαηα κπνξνχζαλ επρεξψο λα
πξνκεζεπηνχλ φ,ηη ήζειαλ.
Ο εμφξηζηνο Αιθηβηάδεο, πνπ δνχζε εθεί θνληά, ζπκβνχιεςε
ηνπο Αζελαίνπο ζηξαηεγνχο λα κεηαθηλεζνχλ πξνο ην ιηκάλη ηεο
΢εζηνχ, απφ φπνπ ζα έκπαηλαλ ζε κάρε φπνηε απηνί ήζειαλ θαη
φρη φπνηε βφιεπε ηνλ ερζξφ. Αιιά απηνί ηνλ απέπεκςαλ κε
πεξηθξφλεζε.
Δίκαζηε ηψξα ζηνλ ΢επηέκβξην ηνπ 405. Δπί ηέζζεξηο κέξεο νη
ζηφινη παξέκελαλ ζηηο ζέζεηο ηνπο θαη απιψο νη θπβεξλήηεο ησλ
πινίσλ παξαθνινπζνχζαλ ηηο θηλήζεηο ηνπ ερζξνχ. Οη κελ
Αζελαίνη θαζεκεξηλά πξνθαινχζαλ ηνπο αληηπάινπο ηνπο, ν δε

[324]
Λχζαλδξνο, πνπ δελ είρε θαλέλα ιφγν λα βηαζηεί, είρε δψζεη
εληνιή ζηα πιεξψκαηά ηνπ λα κελ απαληνχλ ζηηο πξνθιήζεηο,
αιιά απιψο λα ηνλ ελεκεξψλνπλ γηα ηηο θηλήζεηο ησλ Αζελαίσλ.
Σελ πέκπηε εκέξα, φηαλ ηα πεξηζζφηεξα αζελατθά πιεξψκαηα,
εθεζπραζκέλα απφ ηελ απξνζπκία ησλ αληηπάισλ ηνπο γηα
ζχγθξνπζε, είραλ αθήζεη ηα πινία ηνπο θαη είραλ αλέκεια
ζθνξπίζεη ζηελ αθηή θαη ζηνπο θνληηλνχο νηθηζκνχο γηα λα βξνπλ
λεξφ θαη ηξφθηκα, ν Λχζαλδξνο έδσζε εληνιή ζην ζηφιν ηνπ λα
επηηεζεί. Ο αηθληδηαζκφο ήηαλ πιήξεο. Ο Κφλσλ κε νρηψ αθφκα
πινία θαηάθεξε λα μεθχγεη θαη έβαιε πιψξε γηα ηελ Κχπξν.
Ήζειε βέβαηα γηα λα απνθχγεη ηελ δίθε θαη ηελ βέβαηε θαηαδίθε
ηνπ απφ ηνπο Αζελαίνπο, πνπ ζα είρε σο ζπλέπεηα λα
αθνινπζήζεη ηελ κνίξα ησλ νθηψ ζηξαηεγψλ ηεο λαπκαρίαο ησλ
Αξγηλνπζψλ.

Αηγόο Πνηακνί

΢ηελ Κχπξν
ζθφπεπε λα
δεηήζεη άζπιν
απφ ηνλ βαζηιηά
ηεο Δπαγφξα.
Ζ ηεξή ηξηήξεο Πάξαινο έθπγε πξνο ηελ Αζήλα γηα λα
αλαθνηλψζεη ηα άζρεκα λέα.
Απφ ηνλ πεξήθαλν αζελατθφ ζηφιν ησλ εθαηφλ νγδφληα πινίσλ
πνπ μεθίλεζαλ απφ ηε ΢άκν, απηά ηα ελληά ήηαλ ηα κφλα πνπ
δηέθπγαλ, ρσξίο θαλ λα επηρεηξήζνπλ ζχγθξνπζε κε ηνλ ερζξφ.
Πνιινί Αζελαίνη ζηξαηηψηεο φηαλ είδαλ ηελ θαηαζηξνθή λα
έξρεηαη, ην έζθαζαλ παληθφβιεηνη πξνο ηελ ΢εζηφ. ΋ινη νη
άιινη, νπιίηεο θαη λαχηεο θαζψο θαη νη ζηξαηεγνί θαη ηα πινία
ηνπο, αηρκαισηίζηεθαλ απφ ηνπο Λαθεδαηκνλίνπο.
Οη αηρκάισηνη κεηαθέξζεθαλ ζξηακβεπηηθά ζηε Λάκςαθν
Μεηά απφ απηά, ν Λχζαλδξνο ζπγθάιεζε ζπλέιεπζε γηα λα

[325]
απνθαζηζηεί ηη ζα θάλνπλ κε ηνπο αηρκαιψηνπο. Δηπψζεθαλ
πνιιά θαη δηάθνξα θαη ηειηθά απνθαζίζηεθε λα εθηειεζηνχλ
κφλν φινη φζνη ήηαλ Αζελαίνη. ΢θαγηάζηεθαλ πάλσ απφ ηξεηο
ρηιηάδεο αηρκάισηνη. Ήηαλ κηα απφ ηηο ηειεπηαίεο άγξηεο ζθαγέο
εθείλνπ ηνπ αδπζψπεηνπ θαη αηκαηεξνχ εκθχιηνπ πνιέκνπ ησλ
Διιήλσλ.
Καηφπηλ ν Λχζαλδξνο έδσζε εληνιή ζην ζηφιν ηνπ λα θηλεζεί
πξνο ηηο ζπκκαρηθέο κε ηελ Αζήλα πφιεηο ηνπ Διιεζπφληνπ.
{Πνιινί κηιάλε γηα ηελ λαπκαρία ζηνπο Αηγόο Πνηακνύο. Αιιά
ηέηνηα λαπκαρία δελ ππήξμε πνηέ γηαηί δελ έγηλε κάρε. Οη Αζελαίνη,
αηθληδηαζκέλνη θαη παληθόβιεηνη, δελ πξόιαβαλ ή δελ επηρείξεζαλ
θαλ λα ζεθώζνπλ ηα όπια ή ηα θνππηά ηνπο γηα λα αληηκεησπίζνπλ
ηνπο επηηηζέκελνπο Λαθεδαηκόληνπο ηνπ Λύζαλδξνπ. Ήηαλ κηα από
ηηο πην ληξνπηαζηηθέο ήηηεο ησλ Αζελαίσλ, πνπ ην απνηέιεζκά ηεο
έθξηλε θαη ηελ έθβαζε ηνπ Πεινπνλλεζηαθνύ πνιέκνπ}.

Κεφάλαιο 2ο (2.2.01-2.2.24): Κρινοσ ςτθν Ακινα για τθν

καταςτροφι - Πολιορκία και ςυνκθκολόγθςθ τθσ Ακινασ
Μεηά απφ ηελ λίθε ηνπ ζηνπο Αηγφο Πνηακνχο, ν Λχζαλδξνο,
αθνχ μεθνπξάζηεθε γηα ιίγν ζηε Λάκςαθν, θαηεπζχλζεθε ζηηο
ζπκκαρηθέο κε ηελ Αζήλα πφιεηο ηνπ Διιεζπφληνπ, ην Βπδάληην
θαη ηε Υαιθεδφλα φπνπ ν ιαφο ηνλ δέρζεθε κε ελζνπζηαζκφ, σο
ειεπζεξσηή. Οη Λαθεδαηκφληνη δελ πείξαμαλ ηελ αζελατθή
θξνπξά θαη ηνπο ζπλεξγάηεο ησλ Αζελαίσλ, απιψο ηνπο άθεζαλ
ειεχζεξνπο λα θχγνπλ κε αζθάιεηα γηα ηελ Αζήλα. Σν ίδην έθαλε
ν Λχζαλδξνο θαη ζε άιιεο πφιεηο πνπ είραλ αζελατθέο θξνπξέο,
έρνληαο πζηεξφβνπια ζην λνπ ηνπ φηη φζνη πεξηζζφηεξνη έθζαλαλ
ζηελ Αζήλα, ηφζν πην ζχληνκα ζα εμαληινχληαλ ηα ηξφθηκα ηεο
πφιεο θαη απηή ζα γηλφηαλ πην επάισηε.
Σν βξάδπ πνπ έθηαζε ε Πάξαινο ζηνλ Πεηξαηά, ηα ηξαγηθά λέα
δηαδφζεθαλ αζηξαπηαία θαη απιψζεθε ζξήλνο θαη νδπξκφο ζε
φιν ην κήθνο ησλ Μαθξψλ Σεηρψλ, σο ηελ πφιε ηεο Αζήλαο. Οη
άππλνη θαη απειπηζκέλνη Αζελαίνη ζξελνχζαλ ηνπο λεθξνχο ηνπο,

[326]
αιιά έθιαηγαλ θαη ηε κνίξα ηνπο. Έηξεκαλ κε ηε ζθέςε φηη ζα
πάζαηλαλ φ,ηη έπαζαλ θαη νη πνιίηεο ηεο Μήινπ, ηεο ΢θηψλεο, ηεο
Σνξψλεο, ηεο Αίγηλαο, ηεο Ηζηηαίαο θαη πνιιψλ άιισλ ειιεληθψλ
πνιηηεηψλ, πνπ δνθηκάζηεθαλ απφ ηελ ηζρχ ηνπ αζελατθνχ
ζηξαηνχ θαη ηελ αζελατθή αιαδνλεία. ΢πγθιήζεθε επεηγφλησο ην
πξσί ηεο επνκέλεο ε Δθθιεζία ηνπ δήκνπ θαη απνθαζίζηεθε ην
θιείζηκν ησλ ιηκαληψλ, ε επηζθεπή ησλ ηεηρψλ, ε εγθαηάζηαζε
ζθνπηψλ ζηα θαίξηα ζεκεία θαη ε πξνεηνηκαζία ηεο πφιεο γηα λα
δερζεί πνιηνξθία απφ ηνπο Λαθεδαηκφληνπο.
Ο ληθεηήο Λχζαλδξνο, ρσξίο λα βηάδεηαη, πέξαζε απφ ηε
Λέζβν, έβαιε ζε ηάμε ηηο πφιεηο ηνπ
λεζηνχ, έζηεηιε αλζξψπνπο ηνπ κε
δέθα πινία ζηε Θξάθε θαη ηε
Υαιθηδηθή θαη απηνί δελ
δπζθνιεχηεθαλ λα πείζνπλ ηηο
πφιεηο ηεο πεξηνρήο λα
εγθαηαιείςνπλ ηνπο Αζελαίνπο θαη
λα πξνζρσξήζνπλ ζηελ
πεινπνλλεζηαθή ζπκκαρία.

Δξείπηα ηνπ ηείρνπο ηεο ΢άκνπ

Σν ίδην έθαλε θαη κε ηα λεζηά ηνπ

Αηγαίνπ. ΢ηε ΢άκν φ ιαφο είρε ήδε
επαλαζηαηήζεη, έζθαμε ηνπο πξνχρνληεο ηνπ λεζηνχ, πνπ ήηαλ
θίινη ηεο Αζήλαο θαη θαηέιαβε ηελ εμνπζία.
΢ην κεηαμχ ν Λχζαλδξνο είρε εηδνπνηήζεη ηνλ βαζηιηά Άγη πνπ
βξηζθφηαλ ζηε Γεθέιεηα, φηη θαηεβαίλεη πξνο ηνλ Πεηξαηά κε
δηαθφζηα πινία. ΢ηε ΢πάξηε ν Παπζαλίαο, φ άιινο βαζηιηάο ηεο
΢πάξηεο, θάιεζε ζε επηζηξάηεπζε φινπο ηνπο Πεινπνλλήζηνπο
(εθηφο απφ ηνπο Αξγείνπο) θαη ηνπο νδήγεζε ζηε Αηηηθή, φπνπ
πνιηφξθεζε ηελ Αζήλα.

[327]
 ΢ηε Μήιν θαη ηελ Αίγηλα ν Λχζαλδξνο έδησμε ηνπο επνίθνπο
θαη επαλέθεξε ζηηο εζηίεο ηνπο φζνπο θαηνίθνπο (δελ είραλ
ζθάμεη αιιά) είραλ δηψμεη νη Αζελαίνη. Καηφπηλ θαηέιαβε θαη
ιεειάηεζε ηε ΢αιακίλα θαη ηέινο, κε ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ
ζηφινπ ηνπ, έθιεηζε ηε είζνδν ηνπ ιηκαληνχ ηνπ Πεηξαηά.
΢ηελ πφιε ηεο Αζήλαο ή θαηάζηαζε ήηαλ απειπηζηηθή. Οη
Αζελαίνη δελ είραλ πιένλ νχηε θαξάβηα νχηε ζπκκάρνπο νχηε θαλ
ηξφθηκα. Ήηαλ πιένλ βέβαηνη φηη ζα αθνινπζήζνπλ ηε κνίξα ησλ
κηθξψλ πνιηηεηψλ, πνπ είραλ θαηαιάβεη θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ
εηθνζηεπηαεηνχο πνιέκνπ θαη ηηο είραλ ιεειαηήζεη θαη εμνληψζεη
ηνπο θαηνίθνπο ηνπο, κε κνλαδηθφ επηρείξεκα φηη ήηαλ ζχκκαρνη
ησλ αληηπάισλ ηνπο. ΋ηαλ πηα ηειείσζαλ φια ηα ηξφθηκα θαη
αξθεηνί απφ ηνπο πνιίηεο πέζαηλαλ απφ πείλα, νη αξρέο
απνθάζηζαλ λα ζηείινπλ πξεζβεία ζηνλ Άγη κε πξνηάζεηο
ζπλζεθνιφγεζεο, ζχλαςεο ζπκκαρίαο κε ηνπο Λαθεδαηκφληνπο
θαη δηαηήξεζεο ησλ Μαθξψλ Σεηρψλ.
΋κσο νη Λαθεδαηκφληνη ήηαλ ακεηαθίλεηνη ζηηο ζέζεηο ηνπο,
απφ ηηο νπνίεο ε ζεκαληηθφηεξε ήηαλ ην γθξέκηζκα ησλ Μαθξψλ
Σεηρψλ. Έδησμαλ ηνπο Αζελαίνπο πξέζβεηο θαη ηνπο είπαλ φηη αλ
ζέινπλ εηιηθξηλά εηξήλε, λα μαλαζθεθζνχλ ηηο πξνηάζεηο ηνπο θαη
ηφηε λα έξζνπλ θαη πάιη λα ζπδεηήζνπλ. ΋ηαλ γχξηζαλ νη
πξέζβεηο κε ηελ απάληεζε ηεο ΢πάξηεο, νη Αζελαίνη ηα είραλ
ρακέλα. Ο θαηξφο πεξλνχζε θαη φιν θαη πεξηζζφηεξνη ράλνληαλ
απφ ηελ πείλα. Παξ’ φια απηά, θπιάθηζαλ θάπνηνλ πνπ πξφηεηλε
λα δερζνχλ ηνλ βαξχ φξν γηα ηα Μαθξά Σείρε θαη εθδφζεθε
απαγφξεπζε ππνβνιήο ηέηνηαο πξφηαζεο.
Σφηε ν Θεξακέλεο πξφηεηλε ζηνπο πνιίηεο λα ηνλ ζηείινπλ λα
ζπλαληήζεη ηνλ Λχζαλδξν γηα λα δεη αλ ππάξρεη θάπνηα ιχζε.
Πήγε πξάγκαηη ζην Λαθεδαηκφλην ζηξαηεγφ, αιιά έκεηλε λαδί
ηνπ ηέζζεξηο εβδνκάδεο, ψζπνπ ν Λχζαλδξνο33 ηνλ έζηεηιε ζηε

33
Πηζαλόηαηα ν νιηγαξρηθόο Θεξακέλεο παξέηεηλε επίηεδεο ηηο ζπδεηήζεηο ηνπ κε ηνλ
Λύζαλδξν, γηα λα εμαληιεζνύλ ηειείσο ηα απνζέκαηα ηξνθίκσλ ηεο Αζήλαο, ώζηε ε λα
είλαη επρεξέζηεξε ε παξάδνζή ηεο.

[328]
΢πάξηε γηα λα αθνχζεη ηηο νξηζηηθέο πξνηάζεηο ηεο. Δθεί
βξίζθνληαλ πνιινί αληηπξφζσπνη απφ ηηο ζπκκαρηθέο πφιεηο. Οη
Κνξίλζηνη θαη νη Θεβαίνη πξφηεηλαλ λα κελ γίλεη ζπλζήθε κε ηελ
Αζήλα, αιιά λα θαηαζηξέςνπλ ηελ πφιε θαη λα αθαλίζνπλ ηνπο
θαηνίθνπο ηεο. Οη ΢παξηηάηεο φκσο είπαλ θαζαξά φηη δελ ζα
δερζνχλ πνηέ λα ππνδνπισζεί κηα ειιεληθή πφιε, πνπ ζην
παξειζφλ είρε πξνζθέξεη ηφζα πνιιά θαη κάιηζηα ζε ψξεο
κεγάινπ θηλδχλνπ γηα ηελ Διιάδα.
{Ζ άξλεζε ηεο ΢πάξηεο λα δερζεί ηηο πξνηάζεηο ησλ ζπκκάρσλ
ηεο γηα νινθιεξσηηθή θαηαζηξνθή ηεο Αζήλαο, απέδεημε ην
κεγαιείν, ην ζάξξνο θαη ηε κεγαινςπρία ησλ Λαθεδαηκνλίσλ, πνπ
ηόληζαλ ην εληαίν ηνπ ειιαδηθνύ ρώξνπ θαη έζσζαλ ηελ πόιε, πνπ
πξάγκαηη είρε δώζεη πνιιά, όρη κόλν ζηνπο κεδηθνύο πνιέκνπο,
αιιά θαη ζηηο ηέρλεο, ηηο επηζηήκεο θαη ηε θηινζνθία.
Σν όηη ε ΢πάξηε δελ ηαπηίζηεθε κε ηνπο ζπκκάρνπο ηεο ζην ζέκα
ησλ θπξώζεσλ θαηά ηεο εηηεκέλεο Αζήλαο θαίλεηαη θαη από ηελ
απάληεζε ησλ εθόξσλ ηεο πόιεο ζηνλ Λύζαλδξν, όηαλ απηόο ηνπο
ελεκέξσζε όηη ε Αζήλα θαηαιήθζεθε: «Άξθεη ηό γε εαιώθεηλ»,
δειαδή, «θαη κόλν ε θαηάιεςή ηεο, καο αξθεί» (Πινύηαξρνο).
Σέινο, ππάξρεη θαη ε άπνςε όηη ε ΢πάξηε θνβήζεθε ηελ
ξαγδαία απμαλόκελε ζηξαηησηηθή ηζρύ ηεο, σο ηόηε ζπκκάρνπ ηεο,
Θήβαο – ε νπνία είρε ήδε αξρίζεη λα αθνινπζεί αλεμάξηεηε θαη
αληηιαθσληθή πνιηηηθή - θαη ήζειε λα ππάξρεη έλα αληίπαιν δένο
θνληά ζηε Βνησηία. Καη απηό ήηαλ κόλν ε Αζήλα. Απηό θπζηθά δελ
εκπόδηζε ηε Θήβα λα αλαδεηρζεί ζηαδηαθά σο ε λέα κεγάιε
ζηξαηησηηθή δύλακε, σο ην έηνο 360, όηαλ ε Μαθεδνλία ηνπ
Φηιίππνπ άξρηζε λα εγεκνλεύεη ζε όιν ηνλ ειιαδηθό ρώξν}.
Οη ηειηθέο πξνηάζεηο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ πξνο ηνπο Αζελαίνπο
ήηαλ: - Να γίλεη εηξήλε.
- Να γθξεκηζηνχλ ηα Μαθξά Σείρε.
- Να παξαδνζνχλ φια ηα αζελατθά πινία, εθηφο απφ δψδεθα.
- Να αλαθιεζνχλ φζνη νιηγαξρηθνί εμνξίζηεθαλ.

[329]
- Οη Αζελαίνη ζα είλαη ζχκκαρνη ηεο ΢πάξηεο, ζα έρνπλ ηνπο
ίδηνπο θίινπο θαη ερζξνχο θαη ζα εθζηξαηεχνπλ καδί ηεο θαηά
ησλ αληηπάισλ ηεο.
Ο Θεξακέλεο γχξηζε ζηελ Αζήλα, φπνπ νη λεθξνί απφ πείλα
πιήζαηλαλ θάζε κέξα. ΢ηε Δθθιεζία ηνπ δήκνπ ε κεγάιε
πιεηνςεθία δέρζεθε κε βαξηά θαξδηά θπζηθά θαη παξά ηηο
αληίζεηεο θσλέο, ηνπο φξνπο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ.
Ακέζσο κεηά, ν πξσηεξγάηεο ηεο λίθεο ησλ Πεινπνλλεζίσλ
Λχζαλδξνο, κπήθε κε ην ζηφιν ηνπ ζην ιηκάλη ηνπ Πεηξαηά.
Άξρηζε ην γθξέκηζκα ησλ Μαθξψλ Σεηρψλ. Οη εμφξηζηνη
νιηγαξρηθνί αλαθιήζεθαλ θαη επέζηξεςαλ παλεγπξίδνληαο ππφ
ηνπο ήρνπο απιψλ πνπ έπαηδαλ θνξίηζηα, δεκηνπξγψληαο
αηκφζθαηξα απειεπζέξσζεο.
Ζ εκέξα ηεο παξάδνζεο θαη ηεο έλαξμεο ηνπ γθξεκίζκαηνο ησλ
Μαθξψλ Σεηρψλ ήηαλ ε 16ε Μνπληρηψλνο (Απξηιίνπ) ηνπ 404,
έηνο ηεο 124εο Οιπκπηάδαο.

Οπιίηεο ζε κάρε

[330]
Κεφάλαιο 3ο (2.3.01-2.3.56): ΢υνκθκολόγθςθ τθσ ΢άμου – Ο
Λφςανδροσ επιςτρζφει ςτθ ΢πάρτθ – Οι Σριάκοντα Σφραννοι–
Διωγμοί και εκτελζςεισ των δθμοκρατικϊν - Παρωδία δίκθσ,
απολογία, καταδίκθ και εκτζλεςθ του Κθραμζνθ.
Ζ ηειεπηαία πνιεκηθή πξάμε γξάθηεθε ην ΢επηέκβξην ηνπ 404
ζηε ΢άκν, ηελ πηζηή ζχκκαρν ηεο Αζήλαο θαη ηε βάζε ηνπ
ζηφινπ ηεο θαηά ηα ηειεπηαία έηε, φηαλ ην ζέαηξν ηνπ πνιέκνπ
είρε κεηαθεξζεί ζην Αηγαίν θαη ζηα παξάιηα ηεο Μηθξάο Αζίαο.
Ο Λαθεδαηκφληνη ππφ ηελ αξρεγία ηνπ Λχζαλδξνπ
πνιηφξθεζαλ ηελ πφιε ηεο ΢άκνπ απφ μεξά θαη ζάιαζζα. Οη
΢ακηψηεο είδαλ, φηη θάζε αληίζηαζε ζα ήηαλ κάηαηε θαη
πξφηεηλαλ ζπλζεθνιφγεζε. Ο Λχζαλδξνο δηφξηζε δέθα
νιηγαξρηθνχο λα δηνηθνχλ ηελ πφιε θαη έζηεηιε ηηο λαπηηθέο
δπλάκεηο ησλ ζπκκάρσλ ησλ Αζελαίσλ ζηηο παηξίδεο ηνπο. Ο
ίδηνο, κε ην ζηφιν ηνπ, έθπγε γηα ηε ΢πάξηε παίξλνληαο καδί ηνπ
θαη φια πνιεκηθά πινία ησλ Αζελαίσλ, πνπ λαπινρνχζαλ ζηνλ
Πεηξαηά, εθηφο απφ δψδεθα. Δίρε επίζεο καδί ηνπ θαη ηεηξαθφζηα
εβδνκήληα ηάιαληα απφ ην ρξήκα πνπ ηνπ είρε παξαρσξήζεη ν
Κχξνο, θαζψο θαη πνιιά ιάθπξα απφ ηνλ πφιεκν ηνπ Αηγαίνπ.
Οη ΢παξηηάηεο απέδσζαλ ζε φζεο πφιεηο είραλ πιεγεί απφ ηνπο
Αζελαίνπο ηα παιηά ηνπο εδάθε θαη εγθαζίδξπζαλ ζε φιεο
ζρεδφλ νιηγαξρηθά θαζεζηψηα. Δπίζεο αλαθήξπμαλ ηε Γήιν
αλεμάξηεην θξάηνο. Παξάιιεια φκσο ηνπνζέηεζαλ ζηηο πφιεηο
πνπ αλήθαλ ζηελ ηέσο αζελατθή ζπκκαρία, ΢παξηηάηεο αξκνζηέο.
Έηζη, νπζηαζηηθά νη ειιεληθέο πνιηηείαο απαιιάρζεθαλ απφ κηα
θεδεκνλία, αιιά δέρζεθαλ – ζέινληαο θαη κε – κηαλ άιιε λέα, εμ
ίζνπ απηαξρηθή θαη θαηαπηεζηηθή κε ηελ πξνεγνχκελε.
Πάκε πάιη ζηελ Αζήλα, πνπ ηελ βξίζθνπκε ηαπεηλσκέλε, ρσξίο
ζηφιν θαη ηείρε θαη ηε δεκνθξαηία ζε θψκα. Γηα ην πνιίηεπκα
ηεο πφιεο ζα απνθάζηδε πιένλ ε ΢πάξηε θαη θιήζεθε λα δψζεη
ηε ιχζε ν Λχζαλδξνο. Απηφο έθηαζε ζην Πεηξαηά επηθεθαιήο
εθαηφ πινίσλ θαη θάιεζε ηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ λα παξαδψζεη

[331]
ηελ εμνπζία ζε έλα ζψκα απφ ηξηάληα (νιηγαξρηθνχο) άξρνληεο
νη νπνίνη ζα ζπλέηαζζαλ λένπο λφκνπο (έλα είδνο ζπληάγκαηνο)
πνπ ζα ξχζκηδαλ ηνλ πνιηηηθφ βίν ηεο πφιεο. Οη ηξηάληα απηνί
λένη άξρνληεο ηεο Αζήλαο είλαη γλσζηνί ζηελ ηζηνξία σο νη
Σξηάθνληα Σύξαλλνη.
Απηνί νη ηξηάληα επηιέρζεθαλ απφ ηνλ κεηξηνπαζή νιηγαξρηθφ
Θεξακέλε (είρε δηαπξαγκαηεπηεί ηε ζπλζεθνιφγεζε κε ηνπο
Λαθεδαηκφληνπο) θαη απφ ηνλ αθξαίν Κξηηία (αξηζηνθξαηηθήο
θαηαγσγήο, εμάδειθν ηνπ Πιάησλα, πνηεηή, ζνθηζηή θαη καζεηή
ηνπ ΢σθξάηε). Αλέιαβαλ ηελ εμνπζία ην ΢επηέκβξην ηνπ 404 θαη
ακέζσο πήξαλ απνθάζεηο ελδεηθηηθέο ηνπ ηξφπνπ δηαθπβέξλεζεο,
πνπ είραλ ζθνπφ λα αθνινπζήζνπλ:
- Μείσζαλ ηνλ
αξηζκφ ησλ Αζελαίσλ
κε πιήξε πνιηηηθά
δηθαηψκαηα ζε κφιηο
Σξεηο Υηιηάδεο.

Ζ Βνπιή ησλ Πεληαθνζίσλ

- ΋ξηζαλ ηνλ αξηζκφ

ησλ κειψλ ηεο Βνπιήο ζε πεληαθφζηα άηνκα, ηα νπνία
δηφξηζαλ νη ίδηνη. Ζ Βνπιή ησλ Πεληαθνζίσλ είρε λνκνζεηηθέο
θαη ζπλάκα θαη δηθαζηηθέο αξκνδηφηεηεο.
- Καηάξγεζαλ ηα δηθαζηήξηα ησλ ελφξθσλ πνιηηψλ. Απέδσζαλ
ζηνλ Άξεην Πάγν αξκνδηφηεηεο, πνπ είραλ θαηαξγεζεί απφ ηηο
δεκνθξαηηθέο κεηαξξπζκίζεηο ηνπ Δθηάιηε.
- Αθφκα ζέζπηζαλ έλα ζψκα ηξηαθνζίσλ εκκίζζσλ
καζηηγνθφξσλ, πνπ ππεξεηνχζαλ σο ζσκαηνθχιαθεο ησλ
Σξηάθνληα.
Οη Σξηάθνληα άζθεζαλ ζθιεξή θαη θαηαπηεζηηθή πνιηηηθή θαη
πξνρψξεζαλ ζε ζεηξά «δηθψλ» θαη εθηειέζεσλ δεκνθξαηηθψλ,
ηδίσο πινχζησλ πνιηηψλ θαη ζε δεκεχζεηο πεξηνπζηψλ. Λέγεηαη,

[332]
φηη νη εθηειέζεηο μεπέξαζαλ ηνλ αξηζκφ ησλ ρηιίσλ πεληαθνζίσλ
αηφκσλ. Οη δε εμφξηζηνη αληίπαινη ηεο ηπξαλλίαο ήηαλ πνιχ
πεξηζζφηεξνη. Απηή ε δηαθπβέξλεζε θαη νη άγξηεο εθηειέζεηο
πξνθάιεζαλ νξγή ζηνπο πνιίηεο θαη νη Σξηάθνληα δήηεζαλ
ελίζρπζε απφ ηε ΢πάξηε, γηα λα βγάινπλ απφ ηε κέζε ηνπο
αληηθξνλνχληεο θαη λα εδξαηψζνπλ ην θαζεζηψο ηνπο. Ο
Λχζαλδξνο ζπλαίλεζε θαη έζηεηιε ζηελ Αζήλα κηα κνλάδα
επηαθνζίσλ ΢παξηηαηψλ θξνπξψλ κε επηθεθαιήο έλα αξκνζηή.
Οη Σξηάθνληα αλέιαβαλ κε πξνζπκία λα θαιχςνπλ ηηο δαπάλεο
ηνπ ζψκαηνο απηνχ.

Αλαπαξάζηαζε ηεο αγνξάο ηεο Αζήλαο

Οη δεκνθξαηηθνί, πνπ εμνξίζηεθαλ ή δηέθπγαλ απφ ην κέλνο ηεο

ηπξαλλίαο ησλ Σξηάθνληα, θαηέθπγαλ ζηα Μέγαξα, ζην Άξγνο,
ζηελ Κφξηλζν ή θαη ζηε Θήβα, πνπ ήδε αθνινπζνχζε
αληηιαθσληθή πνιηηηθή. Οη Θεβαίνη παξαρσξνχζαλ άζπιν ζηνπο
δεκνθξαηηθνχο ηεο Αζήλαο, κε ζηφρν ηελ απνδπλάκσζε ηεο
επηξξνήο ηεο ΢πάξηεο ζηελ επξχηεξε πεξηνρή.
Οη δπν ηζρπξνί άλδξεο ησλ Σξηάθνληα ήηαλ ν Θεξακέλεο θαη ν
Κξηηίαο, θίινη θαη νκντδεάηεο. Ο πξψηνο ήηαλ αληίζεηνο κε ηελ
πξαθηηθή ησλ εθηειέζεσλ Αζελαίσλ πνιηηψλ κε κνλαδηθφ
θξηηήξην φηη ήηαλ δεκνθηιείο θαη επηθίλδπλνη γηα ην θαζεζηψο. Ο
Κξηηίαο απαληνχζε θπληθά: ΋πνηνο ζέιεη λα θξαηήζεη ηελ εμνπζία,

[333]
πξέπεη λα βγάδεη από ηε κέζε απηνύο πνπ απεηινύλ ηελ ηζρύ ηνπ. Αλ
πηζηεύεηο πσο δελ πξέπεη λα βξηζθόκαζηε ζε επαγξύπλεζε γηα ηελ
εμνπζία καο, ζαλ λα ήηαλ κηα ηπξαλλία, είζαη αθειήο.
Ο Θεξακέλεο αλ θαη – φπσο είπακε – ήηαλ νιηγαξρηθφο,
αληηδξνχζε ζηελ ζθιεξή πνιηηηθή ηνπ θαζεζηψηνο. Γηα ην ιφγν
απηφ ζπθνθαληήζεθε θαη ινηδνξήζεθε απφ ηνλ Κξηηία θαη ηα
πεξηζζφηεξα κέιε ηεο ηπξαλλίαο ησλ Σξηάθνληα θαη ηειηθά
πξνζήρζε ζηε Βνπιή ζε κηα παξσδία δίθεο, κε ηελ θαηεγνξία
ηεο παξάιεηςεο πεξηζπιινγήο ησλ λαπαγψλ ζηηο Αξγηλνχζεο, ηνπ
ακνξαιηζκνχ, ηνπ θαηξνζθνπηζκνχ θαη ηεο αλαμηνπηζηίαο. Ζ
πξφηαζε ηνπ Κξηηία ήηαλ λα θαηαδηθαζηεί ζε ζάλαην θαη λα
ππνρξεσζεί λα πηεί ην θψλεην.
Ο Θεξακέλεο απνινγνχκελνο κίιεζε δηα καθξφλ θαη είπε
πεξίπνπ ηα παξαθάησ:
Ππώσ’ αο’ όλα δικαςσέρ, θα αμαυεπθώ ςσημ κασηγξπία
όσι εγώ ήμξτμ η αισία οξτ με κασαγγελία μξτ, ξι ξκσώ
ςσπασηγξί κασαδικάςσηκαμ ςε θάμασξ. Για σξ θέμα μίληςα
σόσε ςσημ Εκκληςία σξτ δήμξτ και είοα όσι με σημ
σπικτμία εκείμη δεμ μοξπξύςε μα νεμτσίςει ξύσε έμα
καπάβι, οόςξ μάλλξμ μα αςφξληθεί με σημ οεπιςτλλξγή
σψμ ματαγώμ. Τόσε η οόλη με οίςσεχε και με αθώψςε.
Αλλά ξ Κπισίαρ δεμ σα νέπει ατσά γιασί σημ εοξφή
εκείμη βπιςκόσαμ ςση Θεςςαλία, όοξτ ςτμψμξσξύςε
ενξολίζξμσαρ σξτρ δξτλξοάπξικξτρ κασά σψμ ολξτςίψμ.
Κασηγξπώ λξιοόμ εδώ, σξμ κασήγξπό μξτ Κπισία, όσι με
σιρ εκσελέςειρ αμθπώοψμ σξτ λαξύ, αλλά και ολξύςιψμ,
ςσέπηςε σξ καθεςσώρ αοό ση ςτμοάθεια αμθπώοψμ οξτ
διαυξπεσικά όφι μόμξ θα σξ αμέφξμσαμ, αλλά και οιθαμώρ
θα σξ τοξςσήπιζαμ. Εν αισίαρ σηρ οξλισικήρ διώνεψμ σψμ
αμσιοάλψμ σξτ βπίςκξμσαι ενόπιςσξι ικαμξί άμδπερ, όοψρ
ξ Θπαςύβξτλξρ, ξ Αλκιβιάδηρ και άλλξι. Και οιςσεύψ όσι

[334]
ατσξί ξι ενόπιςσξι θα σξ θεψπξύςαμ οξλύ δύςκξλξ ακόμα
και μα οασήςξτμ σξ οόδι σξτρ εδώ, αμ με σημ οξλισική
μαρ δεμ είφαμε αοξμακπύμει σα καλύσεπα ςσξιφεία σηρ
οόληρ.
Σαρ καλώ λξιοόμ δικαςσέρ, ςσξ όμξμα σηρ ίδιαρ σηρ
δικαιξςύμηρ, μα μη δώςεσε ςσξμ Κπισία σξ δικαίψμα μα
διαγπάυει ξύσε εμέμα, ξύσε όοξιξμ αοό ςαρ θέλει, οαπά μα
δικαζόμαςσε κι εςείρ κι εγώ ςύμυψμα με σξμ μόμξ.
Απηά είπε ν Θεξακέλεο θαη ήηαλ πηα θαλεξφ φηη ε Βνπιή
επηδνθίκαδε ηα ιφγηα ηνπ. ΋κσο ν Κξηηίαο δελ ήζειε λα γιηηψζεη
ν θαηεγνξνχκελνο. Αθνχ ζπλελλνήζεθε κε ηνπο Σξηάληα, δηέηαμε
ηνπο καζηηγνθφξνπο λα ζηαζνχλ ζε ζεκείν, πνπ λα ηνπο βιέπνπλ
νη βνπιεπηέο, θαη είπε ιίγα ιφγηα αθφκα. Καηφπηλ δηέηαμε ηνπο
αξκφδηνπο γηα ηηο εθηειέζεηο ιέγνληαο: ΢αο παξαδίλνπκε ηνλ
Θεξακέλε, πνπ θαηαδηθάζηεθε ζύκθσλα κε ηνλ λόκν. Πηάζηε ηνλ
θαη πξάμεηε ό,ηη πξέπεη.
Ο Θεξακέλεο θπζηθά δηακαξηπξήζεθε θαη θαινχζε ζενχο θαη
αλζξψπνπο σο κάξηπξεο ηεο θαλεξήο αδηθίαο. Έηξεμε πξνο ην
βσκφ ηεο Δζηίαο, λα ηεζεί ππφ ηελ πξνζηαζία ηεο ζεάο. ΋ξκεζαλ
φκσο νη νπινθφξνη ηνπ Κξηηία θαη ηνλ απέζπαζαλ απφ ηνλ βσκφ,
παξά ηηο δηακαξηπξίεο θαη ηελ αληίζηαζή ηνπ. Οη ζαζηηζκέλνη θαη
θνβηζκέλνη βνπιεπηέο, νχηε κίιεζαλ, νχηε θαλ θηλήζεθαλ,
έβιεπαλ κε δένο ηνπο καζηηγνθφξνπο ζηελ αίζνπζα θαη ην
αθξναηήξην λα έρεη γεκίζεη θξνπξνχο.
Λέγεηαη φηη ν Θεξακέλεο, αθνχ ήπηε ν θψλεην, έρπζε ηηο
ηειεπηαίεο ζηαγφλεο ζηε γε ιέγνληαο: ΢ηελ πγεία ηνπ αγαπεηνύ
κνπ Κξηηία! Δγψ ινηπφλ (ν Ξελνθψληαο) ζεσξψ φηη είλαη
αμηνζαχκαζηνο, φηαλ θάπνηνο βξίζθεηαη κπξνζηά ζην ζάλαην, λα
κε ράλεη νχηε ηελ απηνθπξηαξρία νχηε ην ρηνχκνξ ηνπ.

[335]
Κεφάλαιο 4ο (2.4.01-2.4.43): Οι δθμοκρατικοί καταλαμβάνουν
τθ Φυλι και νικοφν ςτο λιμάνι τθσ Μουνιχίασ – Οι Δζκα
αντικακιςτοφν τουσ Σριάκοντα – Επζμβαςθ του Λφςανδρου
υπζρ των ολιγαρχικϊν – Ειςβολι του βαςιλιά τθσ ΢πάρτθσ
Παυςανία – ΢υμφιλίωςθ των Ακθναίων – Αποκατάςταςθ τθσ
Δθμοκρατίασ ςτθν Ακινα.
Απηφ ήηαλ ην ηέινο ηνπ Θεξακέλε. Υσξίο αληίινγν πιένλ νη
Σξηάθνληα επέβαιαλ έλα αθφκα πην ζθιεξφ θαη θαηαπηεζηηθφ
θαζεζηψο. Θεψξεζαλ φηη κπνξνχζαλ λα δηψθνπλ, βαζαλίδνπλ θαη
εθηεινχλ φπνηνλ πνιίηε δελ ηνπο ήηαλ αξεζηφο. Πνιινί Αζελαίνη
θαηέθεπγαλ ζε γεηηνληθέο πφιε ή ζηε Θήβα γηα λα γιηηψζνπλ. Οη
πφιεηο απηέο γέκηζαλ
πξφζθπγεο.

Ο Πιάησλ

{O Πιάησλ γηα ην λέν

πνιίηεπκα: "... H
θαηάζηαζε ζηελ πόιε
είλαη ε αθόινπζε. Δπεηδή
πνιινί θαηεγνξνύζαλ ην
πξνεγνύκελν πνιίηεπκα
(ην δεκνθξαηηθό) έγηλε
πνιηηηθή αιιαγή, θαη ηελ αλαηξνπή ηελ έθαλαλ πελήληα έλαο
άλδξεο. Από απηνύο έληεθα ζηελ πόιε ησλ Αζελώλ θαη δέθα ζηνλ
Πεηξαηά, πνπ ηάρζεθαλ λα δηνηθνύλ ζηε ζπλέιεπζε θαη ζηηο δύν
πόιεηο. Οη ππόινηπνη Σξηάθνληα όκσο έγηλαλ απόιπηνη άξρνληεο ζε
όια. Κάπνηνη από απηνύο ηύραηλε λα είλαη ζπγγελείο κνπ (ν Κξηηίαο
εμάδειθνο θαη ν Χαξκίδεο ζείνο) ή γλώξηκνη θαη κάιηζηα κε
παξαθηλνύζαλ λα πάξσ θη εγώ κέξνο, αθνύ ήηαλ πξάγκαηα πνπ,
θαηά ηε γλώκε ηνπο, κνπ ηαίξηαδαλ. Kαη δελ είλαη λα απνξεί θαλείο
θαζόινπ γη' απηό πνπ έπαζα παξαθηλνύκελνο από ηε λεόηεηά κνπ
(ήηαλ 24 ρξόλσλ). Νόκηζα όηη απηνί ζα θπβεξλήζνπλ ην θξάηνο
βγάδνληάο ην από ηελ άδηθε πνιηηηθή δσή θαη θέξλνληάο ην ζε
δίθαηε. Έηζη είρα ζηξακκέλε ηελ πξνζνρή κνπ ζ' απηνύο λα δσ ηί
ζα θάλνπλ.
[336]
 Δίδα ινηπόλ πώο νη άλζξσπνη απηνί κέζα ζε ιίγν ρξόλν
θαηέδεημαλ πώο ήηαλ "ρξπζή" ε πξνεγνύκελε πνιηηηθή θαηάζηαζε.
Αθόκα θαη ηνλ αγαπεκέλν κνπ θίιν, ηνλ γέξν-΢σθξάηε, πνπ δελ
ληξέπνκαη λα πσ πσο ήηαλ ν δηθαηόηεξνο άλζξσπνο ηνπ θόζκνπ,
ηνλ δηέηαμαλ λα πάεη καδί κε άιινπο λα πηάζνπλ έλαλ πνιίηε κε ηε
βία θαη λα ηνλ νδεγήζνπλ γηα λα ηνλ ζαλαηώζνπλ, ώζηε λα θαλεί
όηη ζπκκεηείρε ζην δηθηαηνξηθό ηνπο θαζεζηώο, ζέινληαο θαη κε. O
΢σθξάηεο όκσο δελ ηνπο άθνπζε θαη πξνηίκεζε λα θηλδπλεύζεη ε
δσή ηνπ παξά λα γίλεη ζπλεξγόο κ' απηνύο ζηα αλόζηα έξγα ηνπο...}.

Έλα βξάδπ, κηα νκάδα απφ εβδνκήληα δεκνθξαηηθνχο

Αζελαίνπο, απφ απηνχο πνπ είραλ θαηαθχγεη ζηε Θήβα, κε
επηθεθαιήο ηνλ Θξαζύβνπιν, θαηέιαβε ην νρπξφ ηεο Φπιήο, ζηηο
ππψξεηεο ηεο Πάξλεζαο.
Οη Σξηάθνληα ηχξαλλνη
επηρείξεζαλ λα
επηηεζνχλ ζηε Φπιή,
αιιά ρσξίο επηηπρία.

Σν θξνύξην ηεο Φπιήο

Αληίζεηα ην θξνχξην
απηφ έγηλε πφινο έιμεο
ησλ εμφξηζησλ δεκνθξαηψλ θαη ζχληνκα ζπγθεληξψζεθαλ εθεί
πεξίπνπ εθηαθφζηνη άλδξεο. ΋ινη απηνί κηα λχρηα ηνπ Μαΐνπ ηνπ
403, επηηέζεθαλ ζε έλα ζηξαηφπεδν ηεο θξνπξάο ησλ ηπξάλλσλ
θαη αθνχ ζθφησζαλ εθαηφλ είθνζη νπιίηεο, πήξαλ φπια θαη
εθφδηα θαη επέζηξεςαλ ζηελ Φπιή.
Λίγεο κέξεο αξγφηεξα ν Θξαζχβνπινο κε ηνπο άληξεο ηνπ, πνπ
ηψξα ήηαλ πεξηζζφηεξνη απφ ρίιηνη, θαηέβεθε ζηνλ Πεηξαηά θαη
θαηέιαβε κε αηθληδηαζκφ ην ιφθν ηεο Μνπληρίαο {Ζ ζεκεξηλή
Καζηέια}. Ο ιφθνο απηφο ήηαλ νρπξφο κε αθξφπνιε θαη δέζπνδε
ηεο πφιεο ηνπ Πεηξαηά. {Σν ιηκάλη ηεο Μνπληρίαο, ην ζεκεξηλό
Μηθξνιίκαλν, βξηζθόηαλ ζηνπο πξόπνδεο απηνύ ηνπ ιόθνπ}.

[337]
 Οη Σξηάθνληα κε ηνπο νπιίηεο θαη ηππείο ηνπο θαη ηε θξνπξά
ησλ Λαθεδαηκνλίσλ θαηέβεθαλ ζην Πεηξαηά. Ο Θξαζχβνπινο
είδε πσο νη αληίπαινη ήηαλ πνιιαπιάζηνη, αιιά απνθάζηζε λα
ζπγθξνπζηεί, αθνχ πξψηα κίιεζε ζηνπο δηθνχο ηνπ γηα λα ηνπο
εκςπρψζεη. Ακέζσο κεηά κπήθε επηθεθαιήο ησλ αληξψλ ηνπ θαη
επηηέζεθε ζηνπο αληίπαινπο. Πξψηνο ζθνηψζεθε ν ίδηνο ν
Θξαζχβνπινο θαη απφ ηελ αληίπαιε παξάηαμε ν αξρεγφο ησλ
νιηγαξρηθψλ Κξηηίαο, ν Υαξκίδεο θαη εβδνκήληα άιινη.
΋ζνη απέκεηλαλ απφ ηνπο Σξηάθνληα θαηέθπγαλ ζηελ Διεπζίλα,
έζθαμαλ ηνπο πεξηζζφηεξνπο θαηνίθνπο ηεο θαη έθαλαλ ηελ πφιε
απηή βάζε θαη νξκεηήξηφ ηνπο. ΋κσο δελ είραλ πιένλ δπλάκεηο
θαη εθηφο απηνχ, νη Σξεηο Χηιηάδεο πνιίηεο (νη θίινη θαη νπαδνί
ηεο νιηγαξρίαο θαη νη κφλνη Αζελαίνη κε πιήξε πνιηηηθά
δηθαηψκαηα) δηαθσλνχζαλ κεηαμχ ηνπο. Οη πεξηζζφηεξνη απφ
απηνχο, πνπ δελ βαξχλνληαλ κε αδηθήκαηα θαηά ηελ πεξίνδν ηεο
ηπξαλλίαο, δελ ήζειαλ λα ππαθνχνπλ πιένλ ζηνπο Σξηάθνληα.
Σειηθά ζπκθσλήζεθε λα εθιεγνχλ Γέθα λένη άξρνληεο, έλαο
απφ θάζε θπιή, πνπ ζα αληηθαζηζηνχζαλ ηνπο ηξηάληα θαη ζα
αλαιάκβαλαλ ηε δηνίθεζε ησλ νιηγαξρηθψλ. Ήηαλ έλα ελδηάκεζν
νιηγαξρηθφ θαζεζηψο, νη Γέθα ή Γεθαξρία. Γηα ρξνληθφ δηάζηεκα
ιίγσλ κελψλ ζηελ Αηηηθή ππήξραλ ηξία θαζεζηψηα: Σσλ
Σξηάθνληα ζηελ Διεπζίλα, ησλ Γέθα κε ηνπο Σξεηο Χηιηάδεο ζηελ
Αζήλα θαη ησλ δεκνθξαηηθώλ ζηελ Μνπληρία.
Οη νιηγαξρηθνί έζηεηιαλ πξέζβεηο ζηε ΢πάξηε, γηα λα δεηήζνπλ
βνήζεηα, ιέγνληαο φηη νη δεκνθξαηηθνί είραλ μεζεθσζεί ελαληίνλ
ησλ Λαθεδαηκνλίσλ. Ο ΢παξηηάηεο ζηξαηεγφο Λχζαλδξνο
κεξίκλεζε λα δηνξηζηεί ν ίδηνο αξκνζηήο ηεο Αζήλαο θαη θαηφπηλ,
αθνχ απέθιεηζε ην ιηκάλη ηνπ Πεηξαηά κε ζαξάληα πινία, πήγε
ζηελ Διεπζίλα. Δλίζρπζε ηνπο νιηγαξρηθνχο κε εθαηφ ηάιαληα
θαη άξρηζε λα ζηξαηνινγεί Πεινπνλλήζηνπο κηζζνθφξνπο. Ζ
επέκβαζε ηνπ Λχζαλδξνπ έδσζε ζάξξνο ζηνπο νιηγαξρηθνχο,
ελψ ε ζέζε ησλ δεκνθξαηηθψλ έγηλε πνιχ δχζθνιε.

[338]
 Ο βαζηιηάο ηεο ΢πάξηεο Παπζαλίαο δελ είδε κε θαιφ κάηη ηελ
ηζρπξνπνίεζε ηνπ Λχζαλδξνπ, ηνπ νπνίνπ ν ζθνπφο ήηαλ λα γίλεη
θχξηνο ηεο Αζήλαο. Έθηαζε ινηπφλ κε ζηξαηφ ζηελ Αζήλα θαη
ήξζε ζε επαθή κε ηηο δπν αληηκαρφκελεο παξαηάμεηο. Σειηθά κε
ζσζηέο δηπισκαηηθέο θηλήζεηο, ν Παπζαλίαο πέηπρε λα βξεζεί
ηξφπνο ζπλδηαιιαγήο θαη λα επέιζεη ζπκθσλία. Οη φξνη ηεο
ζπκθσλίαο ήηαλ:
Ζ Διεπζίλα ζα απνηεινύζε μερσξηζηό θξάηνο, ην νπνίν ζα
θπβεξλνύζαλ νη νιηγαξρηθνί. ΢ηε Αζήλα απνθαηαζηάζεθε ε
δεκνθξαηία. ΋ζνη βαξύλνληαλ κε θόλνπο ή ηξαπκαηηζκνύο ζα
δηθάδνληαλ ζύκθσλα κε ηνπο λόκνπο ηεο Γεκνθξαηίαο. ΋ιεο νη
άιιεο πξάμεηο ή αδηθήκαηα ησλ νιηγαξρηθώλ ακλεζηεύζεθαλ.
Ήηαλ ΢επηέκβξηνο ηνπ 403, φηαλ ε Γεκνθξαηία επαλήιζε ζηελ
Αζήλα, ιίγνπο κφλν κήλεο κεηά ηελ θαηάξγεζή ηεο.
Σν θξάηνο ηεο Διεπζίλαο κε ηα ππνιείκκαηα ησλ θαλαηηθψλ
νιηγαξρηθψλ, άξρηζε λα ζηξαηνινγεί κηζζνθφξνπο γηα λα
αλαθηήζεη ηελ Αζήλα. Απηφ θπζηθά καζεχηεθε, νη Αζελαίνη
θήξπμαλ γεληθή επηζηξάηεπζε θαη θαηέιαβαλ ηελ Διεπζίλα.
΢πλέιαβαλ θαη εθηέιεζαλ ηνπο αξρεγνχο ησλ νιηγαξρηθψλ.
΋ινπο ηνπο άιινπο, ηνπο ππνρξέσζαλ λα παξαδψζνπλ ηα φπια
ηνπο θαη κεηά θήξπμαλ γεληθή ακλεζηία.

{Δδώ ηειεηώλεη ην Γεύηεξν Βηβιίν ησλ Διιεληθώλ ηνπ

Ξελνθώληα, πνπ ζπκπιεξώλεη ηελ ηζηνξία ηνπ
Πεινπνλλεζηαθνύ Πνιέκνπ ηνπ Θνπθπδίδε, ην ηέινο ηνπ
πνιέκνπ απηνύ θαη ηηο ζπλέπεηεο πνπ επέθεξε ε ήηηα ζην
πνιίηεπκα θαη ζηελ ελ γέλεη πνιηηηθή δσή ηεο Αζήλαο}

[339]
Περίλθψθ 2ου Βιβλίου: Οι Λακεδαιμόνιοι κριαμβεφουν ςτουσ Αιγόσ
Ποταμοφσ – ΢υντριβι του ακθναϊκοφ ςτόλου - Κρινοσ ςτθν Ακινα
για τθν καταςτροφι - Πολιορκία και ςυνκθκολόγθςθ τθσ Ακινασ -
΢υνκθκολόγθςθ τθσ ΢άμου – Ο Λφςανδροσ επιςτρζφει ςτθ ΢πάρτθ
– Οι Σριάκοντα Σφραννοι ςτθν Ακινα – Διωγμοί και εκτελζςεισ των
δθμοκρατικϊν - Παρωδία δίκθσ του Κθραμζνθ – Απολογία,
καταδίκθ και εκτζλεςθ του Κθραμζνθ - Οι δθμοκρατικοί
καταλαμβάνουν τθ Φυλι και νικοφν ςτο λιμάνι τθσ Μουνιχίασ – Οι
Δζκα αντικακιςτοφν τουσ Σριάκοντα – Επζμβαςθ του Λφςανδρου
υπζρ των ολιγαρχικϊν – Ειςβολι του βαςιλιά τθσ ΢πάρτθσ
Παυςανία – ΢υμφιλίωςθ των Ακθναίων – Αποκατάςταςθ τθσ
Δθμοκρατίασ ςτθν Ακινα.

[340]
 ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Θα επηρεηξήζνπκε λα θάλνπκε έλα ζχληνκν απνινγηζκφ γηα ηηο

επηπηψζεηο ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ πνιέκνπ ζηνλ ειιεληθφ ρψξν.
Μηα απφ ηηο πην ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ήηαλ θαη ε δηάζπαζε
ηεο ελόηεηαο ησλ Διιήλσλ, πνπ επηθξάηεζε θαηά ηνπο Μεδηθνχο
πνιέκνπο. Ζ ελφηεηα απηή αθνξνχζε ηηο ζεκαληηθφηεξεο
ειιεληθέο πνιηηείεο, φπσο ε ΢πάξηε, ε Αζήλα, ην Άξγνο, ε
Κφξηλζνο, νη Πιαηαηέο θαη άιιεο. Αιιά θαη ηφηε δελ ήηαλ ιίγεο
θαη νη πφιεηο, πνπ απφ θφβν ή κε ηε βία «κήδηζαλ» θαη
ζπληάρζεθαλ κε ηνπο ερζξνχο ηεο Διιάδαο (πνιιέο ησληθέο
πφιεηο, ε Κχπξνο, ε Μαθεδνλία, ε Θήβα θαη άιιεο).
Απηή ινηπφλ ε - έζησ θαη φρη πιήξεο - ελφηεηα, δηαηαξάρζεθε
απφ απηφλ ηνλ αηκαηεξφ, αδπζψπεην θαη καθξνρξφλην εκθχιην
πφιεκν, ε ζθνδξφηεηα, έληαζε θαη αγξηφηεηα ηνπ νπνίνπ ψζεζε
ηνλ Θνπθπδίδε ζηελ ζπγγξαθή ησλ ζεκαληηθφηεξσλ γεγνλφησλ.
Απηφ ην έθαλε κε αληηθεηκεληθφηεηα, ακεξνιεςία θαη
ζηεξηγκέλνο ζε ζηνηρεία θαη καξηπξίεο, ζηνηρεία αλαγθαία γηα
έλα επηζηεκνληθφ ζχγγξακκα.
Σν πάζνο θαη ην κίζνο ησλ δπν θχξησλ αληηπάισλ απηνχ ηνπ
πνιέκνπ έθεξαλ ηνπο ΢παξηηάηεο πξψηα θαη αξγφηεξα ηνπο
Αζελαίνπο ζε ζεκείν λα δεηήζνπλ νηθνλνκηθή θαη ζηξαηησηηθή
ζπλδξνκή ηεο εηηεκέλεο θαη ηαπεηλσκέλεο (απφ ηνπο ίδηνπο)
Πεξζίαο θαη λα ηελ ρξήζνπλ ζχκκαρφ ηνπο. Έθηαζαλ κάιηζηα
ζηελ κεηνδνηηθή ζέζε, λα απνδέρνληαη ηελ θπξηαξρία ηνπ Πέξζε
βαζηιηά επί ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ ηεο Ησλίαο, ηνπ Διιεζπφληνπ
θαη ηεο Καξίαο.
Μηα αθφκα ζεκαληηθή επίπησζε απφ ηνλ πφιεκν απηφλ, ήηαλ ε
άκβιπλζε, ζε ζεκείν εμαρξείσζεο, ησλ αηζζεκάησλ ηνπ
αλζξσπηζκνύ, ηεο δηθαηνζύλεο θαη ηεο εζηθήο. Απηφ αθνξά
φιεο ηηο εκπιεθφκελεο πνιηηείεο, αλεμάξηεηα κε πνηα απφ ηηο δπν

[341]
αληηκαρφκελεο παξαηάμεηο είραλ ηαρζεί. Άλζξσπνη, ζπλήζσο
άκαρνη θαη αζψνη, θαθνπνηήζεθαλ, θπιαθίζηεθαλ, εμνξίζηεθαλ ή
ζθαγηάζηεθαλ ρσξίο έιενο. ΢πκθσλίεο, ζπνλδέο, φξθνη θαη
ζπλζήθεο κεηαμχ πνιηηηθψλ θαη πνιηηεηψλ παξαβηάζηεθαλ ρσξίο
ληξνπή θαη ρσξίο δηθαηνινγία, παηξνπαξάδνηεο αμίεο
δηαζχξζεθαλ, νη ιέμεηο παξαπνηήζεθαλ θαη έραζαλ ην λφεκά ηνπο
θαη επηθξάηεζε παληνχ ε αζέβεηα, ε επηνξθία θαη ε αλνκία.
Ζ ινγηθή ηνπ κέηξνπ θαη ηεο επηζπκίαο γηα εηξήλεπζε, αθφκα
θαη κε βαξείο φξνπο, πνπ εθθξάδαλε κεξηθνί, παξακεξίζηεθε απφ
ηνπο πνιεκνραξείο, ζθιεξνππξεληθνχο ζεξκνθέθαινπο, πνπ
ζπθνθαληνχζαλ ηνπο πξψηνπο σο δεηινχο θαη ξηςάζπηδεο.
Σξίηε επίζεο ζεκαληηθή επίπησζε ηνπ πνιέκνπ ήηαλ νη
ζπλέπεηεο ηνπ ζηελ θνηλσλία θαη ηελ νηθνλνκία ησλ εκπνιέκσλ,
δειαδή ζην ζχλνιν ζρεδφλ ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ απφ ηε
΢ηθειία θαη ηελ Μεγάιε Διιάδα σο ηελ Ησλία, ηελ Αηνιίδα θαη
ηνλ Διιήζπνλην. ΢ηξαηηέο λέσλ αλζξψπσλ εμνινζξεχηεθαλ, ε γε
δελ θαιιηεξγήζεθε γηα πνιιά ρξφληα, πφιεηο νιφθιεξεο άδεηαζαλ
θαη ν πιεζπζκφο ηνπο κεηαθηλήζεθε, εμαλδξαπνδίζηεθε ή
εμνληψζεθε, ε δξαζηεξηφηεηα ησλ εξγαζηεξίσλ κεηψζεθε
δξακαηηθά (εθηφο απηψλ πνπ έθηηαρλαλ νπιηζκφ θαη θαξάβηα)
θαη ην εκπφξην καξάδσζε. ΋ια απηά αλζνχλ κφλν ζε πεξηφδνπο
εηξήλεο, αξκνληθήο ζπκβίσζεο ησλ ιαψλ θαη ειεχζεξεο
επηθνηλσλίαο θαη λαπζηπινΐαο.
Ο πνιηηηζκόο ζε φιεο ηνπ ηηο κνξθέο νπηζζνδξόκεζε ή ζηελ
θαιχηεξε πεξίπησζε έκεηλε ζηάζηκνο. Καλείο δελ ελδηαθεξφηαλ
πιένλ γηα ην ζέαηξν, ην ρνξφ, ηελ πνίεζε, ηε γιππηηθή, ηε
δσγξαθηθή ή ηελ αξρηηεθηνληθή. Οη θαιιηηέρλεο θαη νη
δεκηνπξγνί, φζνη δελ είραλ ζηξαηεπζεί, δελ παξήγαγαλ έξγα, γηαηί
δελ ππήξρε θνηλφ γηα λα ηα ζαπκάζεη ή λα ηα αγνξάζεη. Οη
επηζηήκνλεο θαη νη θηιόζνθνη ράζεθαλ, γηαηί ην πεξηβάιινλ ήηαλ
ηειείσο αξλεηηθφ γηα λα δερζεί λέεο ηδέεο.
Αθφκα θαη ε πνιηηηθή επεξεάζηεθε. Σα δπν θπξίαξρα πνιηηηθά
ζπζηήκαηα ηεο επνρήο, ε δεκνθξαηία θη ε νιηγαξρία, δελ
[342]
εμέθξαδαλ απηφ πνπ ζεκαίλνπλ. Ζ δεκνθξαηηθή Αζήλα
θαηαπίεδε αθφξεηα ηνπο (εθφληεο - άθνληεο) ζπκκάρνπο ηεο, ηνπο
απνκπδνχζε νηθνλνκηθά θαη ηνπο ζηεξνχζε ζηνηρεηψδεηο
ειεπζεξίεο. Καλείο ζχκκαρνο δελ κπνξνχζε λα εγθαηαιείςεη ηε
ζπκκαρία θαη αλ ην επηρεηξνχζε, ην καθξχ ρέξη ηνπ Μεγάινπ
΢πκκάρνπ – ηεο Αζήλαο, ηνλ έβαδε ζηε ζέζε ηεο κε ηελ ηζρχ ησλ
φπισλ.
Ζ νιηγαξρηθή ΢πάξηε ηζρπξηδφηαλ φηαλ πνιεκνχζε γηα ηελ
απειεπζέξσζε ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ απφ ηελ αζελατθή
θαηαπίεζε. ΋ηαλ φκσο ε ΢πάξηε θέξδηζε ηνλ πφιεκν, επέβαιε
ζηηο άιιεο ειιεληθέο πφιεηο ην θαζεζηψο, πνπ ηεο ήηαλ αξεζηφ
θαη εγθαηέζηεζε ζ’ απηέο θξνπξέο θαη αξκνζηέο-ηνπνηεξεηέο. Ζ
ληθήηξηα δχλακε επέδεημε ζηνπο λένπο ζπκκάρνπο ηεο ηελ ίδηα
αιαδνλεία πνπ επεδείθλπε ε εηηεκέλε. Έηζη νη θαηαπηεζκέλεο
απφ ηε Αζήλα πφιεηο, απειεπζεξψζεθαλ, γηα λα
αληηθαηαζηήζνπλ ηνλ πξνεγνχκελν δπλάζηε κε έλα λέν.
Σν ηέινο ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ πνιέκνπ δελ έθεξε ηελ εηξήλε
ζηηο ειιεληθέο πφιεηο. Οη κεηαμχ ηνπο πφιεκνη ζπλερίζηεθαλ κε
ζεκαληηθφηεξε ηε λέα αληηπαιφηεηα κεηαμχ ΢πάξηεο θαη Θήβαο,
κε ηειηθφ απνηέιεζκα ηελ πξφζθαηξε θπξηαξρία απηή ηε θνξά
ηεο Θήβαο. ΋ια απηά επέθεξαλ αθφκα κεγαιχηεξε απνδπλάκσζε
ησλ ειιεληθψλ πνιηηεηψλ, έηζη πνπ ζχληνκα φιεο ηνπο έγηλαλ
εχθνιν ζήξακα γηα ηελ αλεξρφκελε δχλακε ηεο Μαθεδνλίαο ηνπ
Φηιίππνπ θαη ηνπ Μ. Αιεμάλδξνπ. Με ηελ θπξηαξρία ησλ
Μαθεδφλσλ ε έλλνηα ηεο πφιεο-θξάηνπο ράζεθε. Ήξζε ε ψξα
κηαο απηνθξαηνξίαο (απηήο ηνπ Αιεμάλδξνπ) πνπ θπξηάξρεζε ζε
κεγάιεο εδαθηθέο εθηάζεηο.
Καη φηαλ απηή ε απηνθξαηνξία θαηαθεξκαηίζηεθε απφ ηνπο
επηγφλνπο ηνπ Μαθεδφλα ζηξαηειάηε, ήξζε ε ψξα κηαο άιιεο –
κε ειιεληθήο απηή ηε θνξά – απηνθξαηνξίαο, ηεο Ρσκατθήο, λα
θπξηαξρήζεη φρη κφλν ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν αιιά θαη ζε φιεο
ζρεδφλ ηηο ρψξεο ηεο Μεζνγείνπ.

[343]
 Σν ηέινο ηνπ αζελατθνχ Υξπζνχ Αηψλα, ηεο αλάδεημεο
δεθάδσλ επηθαλψλ θαιιηηερλψλ, πνηεηψλ, θηινζφθσλ θαη
επηζηεκφλσλ ήξζε σο θπζηθή ζπλέπεηα ηεο νηθνλνκηθήο, εζηθήο
πνιηηηζηηθήο θαη ζηξαηησηηθήο θαηάξξεπζεο ησλ ειιεληθψλ
πφιεσλ ηεο Βαιθαληθήο ρεξζνλήζνπ, ηεο Ησλίαο, ηεο ΢ηθειίαο
θαη ηεο Μεγάιεο Διιάδαο, εμ αηηίαο ηνπ θαηαζηξνθηθνχ θαη
άγξηνπ εκθχιηνπ πνιέκνπ πνπ απνθιήζεθε Πεινπνλλεζηαθόο
Πόιεκνο.

[344]